Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Epistulae ad AtticumMarcus Tullius Cicero
Liber I
I.1 (10) Cicero Attico Sal. [Rome, shortly before 17 July 65 B.C.]
Petitionis nostrae, quam tibi summae curae esse scio, huius modi ratio est, quod adhuc coniecturaprovideri possit. Prensat unus P. Galba. Sine fuco ac fallaciis more maiorum negatur. Ut opinio esthominum, non aliena rationi nostrae fuit illius haec praepropera prensatio. Nam illi ita negant vulgo,ut mihi se debere dicant. Ita quiddam spero nobis profici, cum hoc percrebrescit, plurimos nostrosamicos inveniri. Nos autem initium prensandi facere cogitaramus eo ipso tempore, quo tuumpuerum cum his litteris proficisci Cincius dicebat, in campo comitiis tribuniciis a. d. XVI Kalend.Sextiles. Competitores, qui certi esse videantur, Galba et Antonius et Q. Cornificius. Puto te in hocaut risisse aut ingemuisse. Ut frontem ferias, sunt, qui etiam Caesonium putent. Aquilium nonarbitrabamur, qui denegavit et iuravit morbum et illud suum regnum iudiciale opposuit. Catilina, siiudicatum erit meridie non lucere, certus erit competitor. De Aufidio et Palicano non puto teexspectare dum scribam. De iis, qui nunc petunt, Caesar certus putatur. Thermus cum Silanocontendere existimatur; qui sic inopes et ab amicis et existimatione sunt, ut mihi videatur non esseadunaton Curium obducere. Sed hoc praeter me nemini videtur. Nostris rationibus maximeconducere videtur Thermum fieri cum Caesare. Nemo est enim ex iis, qui nune petunt, qui, si innostrum annum reciderit, firmior eandidatus fore videatur, propterea quod curator est viaeFlaminiae, quae tum erit absoluta sane facile. Eum libenter nune Caesari consuli aecuderim.Petitorum haec est adhuc informata cogitatio. Nos in omni munere candidatorio fungendo summamadhibebimus diligentiam, et fortasse, quoniam videtur in suffragiis multum posse Gallia, cumRomae a iudiciis forum refrixerit, excurremus mense Septembri legati ad Pisonem, ut Ianuariorevertamur. Cum perspexero voluntates nobilium, scribam ad te. Cetera spero prolixa esse hisdumtaxat urbanis competitoribus. Illam manum tu mihi cura ut praestes, quoniam propius abes,Pompei, nostri amici. Nega me ei iratum fore, si ad mea comitia non venerit. Atque haec huius modisunt.
Sed est, quod abs te mihi ignosci pervelim. Caecilius, avunculus tuus, a P. Vario cum magnapecunia fraudaretur, agere coepit cum eius fratre A. Caninio Satyro de iis rebus, quas eum dolomalo mancipio accepisse de Vario diceret. Una agebant ceteri creditores, in quibus erat L. Luculluset P. Scipio et, is quem putabant magistrum fore, si bona venirent, L. Pontius. Verum hoc ridiculumest de magistro. Nunc cognosce rem. Rogavit me Caecilius, ut adessem contra Satyrum. Dies ferenullus est, quin hic Sattrus domum meam ventitet; observat L. Domitium maxime, me habetproximum; fuit et mihi et Quinto fratri magno usui in nostri petitionibus. Sane sum perturbatus cumipsius Satyri familiaritate tum Domiti, in quo uno maxime ambitio nostra nititur. Demonstravi haecCaecilio simul et illud ostendi, si ipse unus cum illo uno contenderet, me ei satis facturum fuisse;nunc in causa universorum creditorum, hominum praesertim amplissimorum, qui sine eo, quemCaecilius suo nomine perhiberet, facile causam communem sustinerent, aequum esse eum et officiomeo consulere et tempori. Durius accipere hoc mihi visus est, quam vellem, et quam homines bellisolent, et postea prorsus ab instituta nostra paucorum dierum consuetudine longe refugit. Abs tepeto, ut mihi hoc ignoscas et me existimes humanitate esse prohibitum, ne contra amici summamexistimationem miserrimo eius tempore venirem, cum is omnia sua studia et officia in mecontulisset. Quodsi voles in me esse durior, ambitionem putabis mihi obstitisse. Ego autem arbitror,
etiamsi id sit, mihi ignoscendum esse, hepei ouch hiereion oude boeien. Vides enim, in quo cursusimus et quam omnes gratias non modo retinendas, verum etiam acquirendas putemus. Spero tibime causam probasse, cupio quidem certe.
Hermathena tua valde me delectat et posita ita belle est, ut totum gymnasium eius anathema essevideatur. Multum te amamus.
I.II (11) Cicero Attico Sal. [Rome, shortly after I.I]
L. Iulio Caesare, C. Marcio Figulo consulibus filiolo me auctum scito salva Terentia. Abs te tam diunihil litterarum! Ego de meis ad te rationibus scripsi antea diligenter. hoc tempore Catilinam,competitorem nostrum, defendere cogitamus. Iudices habemus, quos volumus, summa accusatorisvoluntate. Spero, si absolutus erit, coniunctiorem illum nobis fore in ratione petitionis; sin aliteracciderit, humaniter feremus.Tuo adventu nobis opus est maturo; nam prorus summa hominum est opinio tuos familiares nobileshomines adversarios honori nostro fore. Ad eorum voluntatem mihi conciliandam maximo te mihiusui fore video. Quare Ianuario mense, ut constituisti, cura ut Romae sis.
I.III (8) Cicero Attico Sal. [Rome, end of 67]
Aviam tuam scito desiderio tui mortuam esse, et simul quod verita sit, ne Latinae in officio nonmanerent et in montem Albanum hostias non adducercnt. Eius rei consolationem ad te L. Saufeiummissurum esse arbitror. Nos hic te ad mensem Ianuarium exspectamus ex quodam rumore an exlitteris tuis ad alios missis; nam ad me de eo nihil scripsisti. Signa quae nobis curasti, ea sunt adCaietam eita. Nos ea non vidimus; neque enim exeundi Roma potestas nobis fuit. Misimus, qui provectura solveret. Te multum amamus, quod ea abs te diligenter parvoque curata sunt.
Quod ad me saepe scripsisti de nostro amico placando, feci et expertus sum omnia, sed miran dumin modum est animo abalienato. Quibus de suspicionibus etsi audisse te arbitror, tamen ex me, cumveneris, cognosces. Sallustium praesentem re stituere in eius veterem gratiam non potui. Hoc ad tescripsi, quod is me accusare de te solebat. In se expertus est illum esse minus exorabilem, meumstudium nec sibi nec tibi defuisse. Tulliolam C. Pisoni L. f. Frugi despondimus.
I.IV (9) Cicero Attico Sal. [Rome, beginning of 66]
Crebras exspectationes nobis tui commoves. Nuper quidem, cum iam te adventare arbitraremur,repente abs te in mensem Quintilem reiecti sumus. Nunc vero sentio, quod commodo tuo facerepoteris, venias ad id tempus, quod scribis; obieris Quinti fratris comitia, nos longo intervallo viseris,Acutilianam controversiam transegeris. Hoc me etiam Peducaeus ut ad te scriberem admonuit.Putamus enim utile esse te aliquando eam rem transigere. Mea inter cessio parata et est et fuit. Noshic incredibili ac singulari populi voluntate de C. Macro transegimus. Cui cum aequi fuissemus,tamen multo maiorem fructum ex populi existimatione illo damnato cepimus quam ex ipsius, siabsolutus esset, gratia cepissemus.
Quod ad me de Hermathena scribis, per mihi gratum est. Est ornamentum Academiae propriummeae, quod et Hermes commune omnium et Minerva singulare est insigne eius gymnasii. Quarevelim, ut scribis, ceteris quoque rebus quam plurimis eum locum ornes. Quae mihi antea signamisisti, ea non dum vidi; in Formiano sunt, quo ego nunc proficisci cogitabam. Illa omnia inTusculanum deportabo. Caietam, si quando abundare coepero, ornabo. Libros tuos conserva et nolidesperare eos me meos facere posse. Quod si adsequor, supero Crassum divitiis atque omniumvicos et prata contemno.
I.V (1) Cicero Attico Sal. [Rome, shortly before November 27, 68]
Quantum dolorem acceperim et quanto fructu sim privatus et forensi et domestico Luci fratris nostrimorte, in primis pro nostra consuetudine tu existi mare potes. Nam mihi omnia, quae iucunda exhumanitate alterius et moribus homini accidere pos sunt, ex illo accidebant. Quare non dubito, quintibi quoque id molestum sit, cum et meo dolore moveare et ipse omni virtute officioqueornatissimum tuique et sua sponte et meo sermone amantem adfinem amicumque amiseris.
Quod ad me scribis de sorore tua, testis erit tibi ipsa, quantae mihi curae fuerit, ut Quinti fratrisanimus in eam esset is, qui esse deberet. Quem cum esse offensiorem arbitrarer, eas litteras ad eummisi quibus et placarem ut fratrem et monerem ut minorem et obiurgarem ut errantem. Itaque ex iis,quae postea saepe ab eo ad me scripta sunt, confido ita esse omnia, ut et oporteat et velimus.
De litterarum missione sine causa abs te accusor. Numquam enim a Pomponia nostra certior sumfactus esse, cui dare litteras possem, porro autem neque mihi accidit, ut haberem, qui in Epirumproficisceretur, nequedum te Athenis esse audiebamus. De Acutiliano autem negotio quod mihimandaras, ut primum a tuo digressu Romam veni, confeceram; sed accidit, ut et contentione nihilopus esset, et ut ego, qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium perlitteras quam me dare. Etenim, cum multos dies aures meas Acutilio dedissem, cuius sermonisgenus tibi Dotum esse arbitror, non mihi grave duxi scribere ad te de illius queri monus, cum easaudire, quod erat subodiosum, leve putassem. Sed abs te ipso, qui me accusas, unas mihi scitolitteras redditas esse, cum et otii ad scribendum plus et facultatem dandi maiorem habueris.
Quod scribis, etiamsi cuius animus in te esset offensior, a me recolligi oportere, teneo, quid dicas,
neque id neglexi, sed est miro quodam modo ad fectus. Ego autem, quae dicenda fuerunt de tc, nonpraeterii; quid autem contendendum esset, ex tua putabam voluntate me statuere oportere. Quam siad me perscripseris, intelleges me neque diligentiorem esse voluisse, quam tu esses, nequeneglegentiorem fore, quam tu velis. De Tadiana re mecum Tadius locutus est te ita scripsisse, nihilesse iam, quod laboraretur, quoniam hereditas usu capta esset. Id mirabamur te ignorare, de tutelalegitima, in qua dicitur esse puella, nihil usu capi posse. Epiroticam emptionem gaudeo tibi placere.Quae tibi mandavi, et quae tu intelleges convenire nostro Tusculano, velim, ut scribis, cures, quodsine molestia tua facere poteris. Nam nos ex omnibus molestiis et laboribus uno illo in lococonquiescimus. Quintum fratrem cotidie exspectamus. Terentia magnos articulorum dolores habet.Et te et sororem tuam et matrem maxime diligit salutemque tibi plurimam ascribit et Tulliola,deliciae nostrae. Cura, ut valeas et nos ames et tibi persuadeas te a me fraterne amari.
I.VI (2) Cicero Attico Sal. [Rome, shortly after November 27, 68]
Non committam posthac, ut me accusare de epistularum neglegentia possis; tu modo videto, in tantootio ut par in hoc mihi sis. Domum Rabilia nam Neapoli, quam tu iam dimensam et exaedificatamanimo habebas, M. Fontius emit HS [130,000]. Id te scire volui, si quid forte ea res ad cogitationestuas pertineret. Quintus frater, ut mihi videtur, quo volumus animo, est in Pomponiam, et cum eanunc in Arpinatibus praediis erat, et secum habebat hominem chrestomathe, D. Turranium. Paternobis decessit a. d. IV Kal. Dec.
Haec habebam fere, quae te scire vellem. Tu velim, si qua ornamenta gymnasiode reperire poteris,quae loci sint eius, quem tu non ignoras, ne praetermittas. Nos Tusculano ita delectamur, utnobismet ipsis tum denique, cum illo venimus, placeamus. Quid agas omnibus de rebus, et quidacturus sis, fac nos quam diligentissime certiores.
I.VII (3) Cicero Attico Sal. [Rome, before February 13, 67]
Apud matrem recte est, eaque nobis curae est. L. Cincio HS [20,400] constitui me curaturum IdibusFebr. Tu velim ea, quae nobis emisse et parasse scribis, des operam ut quam primum habeamus, etvelim cogites, id quod mihi pollicitus es, quem ad modum bibliothecam nobis conficere possis.Omnem spem delectationis nostrae, quam, cum in otium venerimus, habere volumus, in tuahumanitate positam habemus.
I.VIII (4) Cicero Attico Sal. [Rome, after February 13, 67]
Apud te est, ut volumus. Mater tua et soror a me Quintoque fratre diligitur. Cum Acutilio sumlocutus. Is sibi negat a suo procuratore quicquam scriptum esse et miratur istam controversiamfuisse, quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti. Quod te de Tadiano negotio decidissescribis, id ego Tadio et gratum esse intellexi et magno opere iucundum. Ille noster amicus, virmehercule optimus et mihi amicissimus, sane tibi iratus est. Hoc si quanti tu aestimes sciam, tum,quid mihi elaborandum sit, scire possim.
L. Cincio HS [20,400] pro signis Megaricis, ut tu ad me scripseras, curavi. Hermae tui Pentelicicum capitibus aeneis, de quibus ad me scripsisti, iam nunc me admodum delectant. Quare velim eteos et signa et cetera, quae tibi eius loci et nostri studii et tuae elegantiae esse videbuntur, quamplurima quam primumque mittas, et maxime quae tibi gymnasii xystique videbuntur esse. Nam ineo genere sic studio efferimur, ut abs te adiuvandi, ab aLus prope reprehendendi simus. Si Lentulinavis non erit, quo tibi placebit, imponito. Tulliola deliciolae nostrae, tuum munusculum flagitat etme ut sponsorem appellat; mi autem abiurare certius est quam dependere.
I.IX (5) Cicero Attico Sal. [Rome, March or April 67]
Nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, cum et multo tu facilius reperias, qui Romamproficiscantur, quam ego, qui Athenas, et certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis.Itaque propter hanc dubitationem meam brevior haec ipsa epistula est, quod, cum incertus essem,ubi esses, nolebam illum nostrum familiarem sermonem in alienas manus devenire.
Signa Megarica et Hermas, de quibus ad me scripsisti, vehementer exspecto. Quicquid eiusdemgeneris habebis, dignum Academia tibi quod videbitur, ne dubitaris mittere et arcae nostraeconfidito. Genus hoc est voluptatis meae; quae gymnasiode maxime sunt, ea quaero. Lentulus navessuas pollicetur. Peto abs te, ut haec diligenter cures. Thyillus te rogat et ego eius rogatu Eymolpidonpatria.
I.X (6) Cicero Attico Sal. [Rome, before July 67]
Cum essem in Tusculano (erit hoc tibi pro illo tuo: "Cum essem in Ceramico ") verum tamen cumibi essem, Roma puer a sorore tua missus epistulam mihi abs te adlatam dedit nuntiavitque eo ipsodie post meridiem iturum eum, qui ad te proficisceretur. Eo factum est, ut epistulae tuae rescriberemaliquid, brevitate temporis tam pauca cogerer scribere.
Primum tibi de nostro amico placando aut etiam plane restituendo polliceor. Quod ego etsi measponte ante faciebam, eo nunc tamen et agam studiosius et contendam ab illo vehementius, quodtantum ex epistula voluntatem eius rei tuam perspicere videor. Hoc te intellegere volo, pergraviter
illum esse oftensum; sed, quia nullam video gravem subesse causam, magno opere confido illumfore in officio et in nostra potestate.
Signa nostra et Hermeraclas, ut scribis, cum commodissime poteris, velim imponas, et si quod aliudoikeion eius loci, quem non ignoras, reperies, et maxime quae tibi palaestrae gymnasiiquevidebuntur esse. Etenim ibi sedens haec ad te scribebam, ut me locus ipse admoneret. Praeterea ttibi mando, quos in tectorio atrioli possim includere, et putealia sigillata duo. Bibliothecam tuamcave cuiquam des pondeas, quamvis acrem amatorem inveneris; nam ego omnes meas vindemiolaseo reservo, ut illud subsidium senectuti parem.
De fratre confido ita esse, ut semper volui et elaboravi. Multa signa sunt eius rei, non minimum,quod soror praegnans est. De comitiis meis et tibi me permisisse memini, et ego iam pridem hoccommunibus amicis, qui te exspectant, praedico, te non modo non arcessi a me, sed prohiberi, quodintellegam multo magis interesse tua te agere, quod agendum est hoc tempore, quam mea te adessecomitiis. Proinde eo animo te velim esse, quasi mei negotii causa in ista loca missus esses; meautem eum et offendes erga te et audies, quasi mihi, si quae parta erunt, non modo te praesente, sedper te parta sint. Tulliola tibi dicm dat, sponsorem me appellat.
I.XI (7) Cicero Attico Sal. [Rome, July or August 67]
Et mea sponte faciebam antea et post duabus epistulis tuis perdiligenter in eandem rationem scriptismagno opere sum commotus. Eo accedebat hortator adsiduus Sallustius, ut agerem quamdiligentissime cum Lucceio de vestra vetere gratia reconcilianda. Sed cum omnia fecissem, nonmodo eam voluntatem eius quae fuerat erga te, recuperare non potui, verum ne causam quidemelicere immutatae voluntatis. Tametsi iactat ille quidem illud suum arbitrium, et ea. quae iam tum,cum aderas, offendere eius animum intellegebam, tamen habet quiddam profecto, quod magis inanimo eius insederit, quod neque epistulae tuae neque nostra adlegatio tam potest facile delere,quam tu praesens non modo oratione, sed tuo vultu illo familiari tolles, si modo tanti putaris, idquod, si me audies et si humanitati tuae constare voles, certe putabis. Ac, ne illud mirere, cur, cumego antea significarim tibi per litteras me sperare illum in nostra potestate fore, nunc idem videardiffidere, incredibile est, quanto mihi videatur illius voluntas obstinatior et in hac iracundiaoffirmatior. Sed haec aut sanabuntur, cum veneris, aut ei molesta erunt, in utro culpa erit.
Quod in epistula tua scriptum erat me iam arbitrari designatum esse, scito nihil tam exercitum essenunc Romae quam candidatos omnibus iniquitatibus, nec, quando futura sint comitia, sciri. Verumhaec audies de Philadelpho.
Tu velim, quae Academiae nostrae parasti, quam primum mittas. Mire quam illius loci non modousus, sed etiam cogitatio delectat. Libros vero tuos cave cuiquam tradas; nobis eos, quem ad modumscribis, conserva. Summum me eorum studium tenet sicut odium iam ceterarum rerum; quas tuincredibile est quam brevi tempore quanto deteriores offensurus sis, quam reliquisti.
I.XII (12) Cicero Attico Sal. [Rome, January 1, 61]
Teucris illa lentum sane negotium, neque Cornelius ad Terentiam postea rediit. Opinor, adConsidium, Axium, Selicium confugiendum est; nam a Caecilio propinqui minore centesimisnummum movere non possunt. Sed ut ad prima illa redeam, nihil ego illa impudentius, astutius,lentius vidi. " Libertum mitto, Titomandavi."Skepseis atque anabolai sed nescio an tautomatonhemon. Nam mihi Pompeiani prodromi nuntiant aperte Pompeium acturum Antonio succedioportere, eodemque tempore aget praetor ad populum. Res eius modi est, ut ego nec per bonorumnec per popularem existimationem honeste possim hominem defendere, nec mihi libeat, quod velmaximum est. Etenim accidit hoc, quod totum cuius modi sit, mando tibi, ut perspicias. Libertumego habeo sane nequam hominem, Hilarum dico, ratiocinatorem et clientem tuum. De eo mihiValerius interpres nuntiat, Thyillusque se audisse scribit haec, esse hominem cum Antonio;Antonium porro in cogendis pecuniis dictitare partem mihi quaeri et a me custodem communisquaestus libertum esse missum. Non sum mediocriter commotus neque tamen credidi, sed certealiquid sermonis fuit. Totum investiga, cognosce, perspice et nebulonem illum, si quo pacto potes,ex istis locis amove. Huius sermonis Valerius auctorem Cn. Plancium nominabat. Mando tibi planetotum, ut videas cuius modi sit.
Pompeium nobis amicissimum constat esse. Divortium Muciae vehementer probatur. P. Clodium,Appi f., credo te audisse cum veste muliebri deprehensum domi C. Caesaris, cum pro populo fieret,eumque per manus servulae servatum et eductum; rem esse insigni infamia. Quod te moleste ferrecerto scio.
Quod praeterea ad te scribam, non habeo, et me hercule eram in scribendo conturbatior. Nam puerfestivus anagnostes noster Sositheus decesserat, meque plus quam servi mors debere videbatur,commoverat. Tu velim saepe ad nos scribas. Si rem nullam habebis, quod in buccam venerit,scribito. Kal. Ianuariis M. Messalla, M. Pisone coss.
I.XIII (13) Cicero Attico Sal. [Rome, January 25, 61]
Accepi tuas tres iam epistulas, unam a M. Cornelio, quam Tribus Tabernis, ut opinor, ei dedisti,alteram, quam mihi Canusinus tuus hospes reddidit, tertiam, quam, ut scribis, ancora soluta dephaselo dedisti; quae fuerunt omnes, ut rhetorum pueri loquuntur, cum humanitatis sparsae sale tuminsignes amoris notis. Quibus epistulis sum equidem abs te lacessitus ad rescribendum; sed idcircosum tardior, quod non invenio fidelem tabellarium. Quotus enim quisque est, qui epistulam paulograviorem ferre possit, nisi eam pellectione relevarit ? Accedit eo, quod mihi non est notum utquisque in Epirum proficiscitur. Ego enim te arbitror caesis apud Amaltheam tuam victimis, statimesse ad Sicyonem oppugnandum profectum, neque tamen id ipsum certum habeo, quando ad
Antonium proficiscare, aut quid in Epiro temporis ponas. Ita neque Achaicis hominibus nequeEpiroticis paulo liberiores litteras committere audeo.
Sunt autem post discessum a me tuum res dignae litteris nostris, sed non committendae eius modipericulo, ut aut interire aut aperiri aut intercipi possint. Primum igitur scito primum me non esserogatum sententiam praepositumque esse nobis pacificatorem Allobrogum, idque admurmurantesenatu neque me invito esse factum. Sum enim et ab observando homine perverso liber et addignitatem in re publica retinendam contra illius voluntatem solutus, et ille secundus in dicendolocus habet auctoritatem paene principis et voluntatem non nimis devinctam beneficio consulis.Tertius est Catulus, quartus, si etiam hoc quaeris, Hortensius. Consul autem ipse parvo animo etpravo tamen cavillator genere illo moroso, quod etiam sine dicacitate ridetur, facie magis quamfacetiis ridiculus, nihil agens cum re publica, seiunctus ab optimatibus, a quo nihil speres boni reipublicae, quia non vult, nihil speres mali, quia non audet. Eius autem collega et in meperhonorificus et partium studiosus ac defensor bonarum. Qui nunc leviter inter se dissident. Sedvereor, ne hoc, quod infectum est, serpat longius. Credo enim te audisse, cum apud Caesarem propopulo fieret, venisse eo muliebri vestitu virum, idque sacrificium cum virgines instaurrassent,mentionem a Q. Cornificio in senatu tactam (is fuit princeps, ne tu forte aliquem nostrum putes);postea rem ex senatus consulto ad virgines atque ad pontifices relatam idque ab iis nefas essedecretum; diende ex senatus consulto consules rogationem promulgasse; uxori Caesarem nuntium remisisse. In hac causa Piso amicitia P. Clodi ductus operam dat, ut ea rogatio, quam ipse fert et fertex senatus consulto et de religione, antiquetur. Messalla vehementer adhuc agit severe. Boni viriprecibus Clodi removentur a causa, operae comparantur, nosmet ipsi, qui Lycurgei a principiofuissemus, cotidie demitigamur, instat et urget Cato. Quid multa ? Vereor, ne haec neglecta a bonis,defensa ab improbis magnorum rei publicae malorum causa sit. Tuus autem ille amicus (scin, quemdicam?), de quo tu ad me scripsisti, posteaquam non auderet reprehendere, laudare coepisse, nos, utostendit, admodum diligit, amplectitur, amat, aperte laudat, occulte, sed ita, ut perspicuum sit,invidet. Nihil come, nihil simplex, nihil en tois politikois illustre, nihil honestum, nihil forte, nihilliberum. Sed haec ad te scribam alias subtilius; nam neque adhuc mihi satis nota sunt, et huic terraefilio nescio cui committere epistulam tantis de rebus non audeo.
Provincias praetores nondum sortiti sunt. Res eodem est loci, quo reliquisti. Topothesian, quampostulas, Miseni et Puteolorum, includam orationi meae. "A. d. III Non. Decembr." mendose fuisseanimadverteram. Quae laudas ex orationibus, mihi crede, valde mihi placebant, sed non audebamantea dicere; nunc vero, quod a te probata sunt, multo mi attikotera videntur. In illam orationemMetellinam addidi quaedam. Liber tibi mittetur, quoniam te amor nostri philretora reddidit.
Novi tibi quidnam scribam? quid? etiam. Messalla consul Autronianam domum emit HS[+134,000+]. " Quid id ad me ?" inquies. Tantum, quod ea emptione et nos bene emisse iudicatisumus, et homines intellegere coeperunt licere amicorum facultatibus in emendo ad dignitatemaliquam pervenire. Teucris illa lentum negotium est, sed tamen est in spe. Tu ista confice. A nobisliberiorem epistulam exspecta. VI Kal. Febr. M. Messalla, M. Pisone coss.
I.XIV (14) Cicero Attico Sal.
[Rome, February 13, 61]
Vereor, ne putidum sit scribere ad te, quam sim occupatus, sed tamen ita distinebar, ut huic vixtantulae epistulae tempus habuerim atque id ereptum e summis occupationibus. Prima contioPompei qualis fuisset, scripsi ad te antea, non iucunda miseris, inanis improbis, beatis non grata,bonis non gravis; itaque frigebat. Tum Pisonis consulis impulsu levissimus tribunus pl. Fufius incontionem producit Pompeium. Res agebatur in circo Flaminio, et erat in eo ipso loco illo dienundinarum panegyris. Quaesivit ex eo, placeretne ei iudices a praetore legi, quo consilio idempraetor uteretur. Id autem erat de Clodiana religione ab senatu constitutum. Tum Pompeius malaristokratikos locutus est senatusque auctoritatem sibi omnibus in rebus maximam videri semperquevisam esse respondit et id multis verbis. Postea Messalla consul in senatu de Pompeio quaesivit,quid de religione et de promulgata rogatione sentiret. Locutus ita est in senatu, ut omnia illiusordinis consulta genikos laudaret, mihique, ut adsedit, dixit se putare satis ab se etiam "de istisrebus" esse responsum. Crassus posteaquam vidit illum excepisse laudem ex eo, quod suspicarenturhomines ei consulatum meum placere, surrexit ornatissimeque de meo consulatu locutus est, cum itadiceret, "se, quod esset senator, quod civis, quod liber, quod viveret, mihi acceptum referre;quotiens coniugem, quotiens domum, quotiens patriam videret, totiens se beneficium meum videre."Quid multa? totum hunc locum, quem ego varie meis orationibus, quarum tu Aristarchus es, soleopingere, de flamma, de ferro (nosti illas lekythous) valde graviter pertexuit. Proximus Pompeiosedebam. Intellexi hominem moveri, utrum Crassum inire eam gratiam, quam ipse praetermisisset,an esse tantas res nostras, quae tam libenti senatu laudarentur, ab eo praesertim, qui mihi laudemillam eo minus deberet, quod meis omnibus litteris in Pompeiana laude perstrictus esset. Hic diesme valde Crasso adiunxit, et tamen ab illo aperte tecte quicquid est datum, libenter accepi. Egoautem ipse, di boni! quo modo eneperpereusamen novo auditori Pompeio! Si umquam mihiperiodoi, si kampai, si enthymemata, si kataskeuai suppeditaverunt, illo tempore. Quid multa?clamores. Etenim haec erat hypothesis, de gravitate ordinis, de equestri concordia, de consensioneItaliae, de intermortuis reliquiis coniurationis, de vilitate, de otio. Nosti iam in hac materia sonitusnostros. Tanti fuerunt, ut ego eo brevior sim, quod eos usque istinc exauditos putem.
Romanae autem se res sic habent. Senatus Areios pagos, nihil constantius, nihil severius, nihilfortius. Nam, cum dies venisset rogationi ex senatus consulto ferendae, concursabant barbatuliiuvenes, totus ille grex Catilinae, duce filiola Curionis et populum, ut antiquaret, rogabant. Pisoautem consul lator rogationis idem erat dissuasor. Operae Clodianae pontes occuparant, tabellaeministrabantur ita, ut nulla daretur "VTI ROGAS." Hic tibi in rostra Cato advolat, commulciumPisoni consuli mirificum facit, si id est commulcium, vox plena gravitatis, plena auctoritatis, plenadenique salutis. Accedit eodem etiam noster Hortensius, multi praeterea boni; insignis vero operaFavoni fuit. Hoc concursu optimatium comitia dimittuntur, senatus vocatur. Cum decernereturfrequenti senatu contra pugnante Pisone, ad pedes omnium singillatim accidente Clodio, ut consulespopulum cohortarentur ad rogationem accipiendam, homines ad quindecim Curioni nullum senatusconsultum facienti adsenserunt, ex altera parte facile CCCC fuerunt. Acta res est. Fufius tribunustum concessit. Clodius contiones miseras habebat, in quibus Lucullum, Hortensium, C. Pisonem,Messallam consulem contumeliose laedebat; me tantum "comperisse" omnia criminabatur. Senatuset de provinciis praetorum et de legationibus et de ceteris rebus decernebat, ut, antequam rogatiolata esset, ne quid ageretur.
Habes res Romanas. Sed tamen etiam illud, quod non speraram, audi. Messalla consul est egregius,fortis, constans, diligens, nostri laudator, amator, imitator. Ille alter uno vitio minus vitiosus, quod
iners, quod somni plenus, quod imperitus, quod apraktotatos sed voluntate ita kachektes, utPompeium post illam contionem, in qua ab eo senatus laudatus est, odisse coeperit. Itaque mirum inmodum omnes a se bonos alienavit. Neque id magis amicitia Clodi adductus fecit quam studioperditarum rerum atque partium. Sed habet sui similem in magistratibus praeter Fufium neminem.Bonis utimur tribunis pl., Cornuto vero Pseudocatone. Quid quaeris?
Nunc ut ad privata redeam, Teukris promissa patravit. Tu mandata effice, quae rccepisti. Quintusfrater, qui Argiletani aedificii reliquum dodrantem emit HS [725,000], Tusculanum venditat, ut, sipossit, emat Pacilianam domum. Cum Lucceio in gratiam redii. Video hominem valde petiturire.Navabo operam. Tu quid agas, ubi sis, cuius modi istae res sint, fac me quam diligentissimecertiorem. Idibus Febr.
I.XV (15) Cicero Attico Sal. [Rome, March 15, 61]
Asiam Quinto, suavissimo fratri, obtigisse audisti. Non enim dubito, quin celerius tibi hoc rumorquam ullius nostrum litterae nuntiarint. Nunc, quoniam et laudis avidissimi semper fuimus etpraeter ceteros philellenes et sumus et habemur et multorum odia atque inimicitias rei publicaecausa suscepimus, pantoies aretes mimneskeo curaque, effice, ut ab omnibus et laudemur etamemur. His de rebus plura ad te in ea epistula scribam, quam ipsi Quinto dabo. Tu me velimcertiorem facias, quid de meis mandatis egeris atque etiam quid de tuo negotio; nam, ut Brundisioprofectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae. Valde aveo scire, quid agas. Idibus Martiis.
I.XVI (16) Cicero Attico Sal. [Rome, June/July, 61]
Quaeris ex me, quid acciderit de iudicio, quod tam praeter opinionem omnium factum sit, et simulvis scire, quo modo ego minus, quam soleam, proeliatus sim. Respondebo tibi hysteron proteronHomerikos. Ego enim, quam diu senatus auctoritas mihi defendenda fuit, sic acriter et vehementerproeliatus sum, ut clamor concursusque maxima cum mea laude fierent. Quodsi tibi umquam sumvisus in re publica fortis, certe me in illa causa admiratus esses. Cum enim ille ad contionesconfugisset in iisque meo nomine ad invidiam uteretur, di immortales! quas ego pugnas et quantasstrages edidi! quos impetus in Pisonem, in Curionem, in totam illam manum feci! quo modo suminsectatus levitatem senum, libidinem iuventutis! Saepe, ita me di iuvent! te non solum auctoremconsiliorum meorum, verum etiam spectatorem pugnarum mirificarum desideravi. Postea veroquam Hortensius excogitavit, ut legem de religione Fufius tribunus pl. ferret, in qua nihil aliud aconsulari rogatione differebat nisi iudicum genus (in eo autem erant omnia), pugnavitque, ut itafieret, quod et sibi et aliis persuaserat nullis illum iudicibus effugere posse, contraxi vela perspiciensinopiam iudicum, neque dixi quicquam pro testimonio, nisi quod erat ita notum atque testatum, utnon possem praeterire. Itaque, si causam quaeris absolutionis, ut iam pros to proteron revertar,egestas iudicum fuit et turpitudo. Id autem ut accideret, commissum est Hortensi consilio, qui dumveritus est, ne Fufius ei legi intercederet, quae ex senatus consulto ferebatur, non vidit illud, satius
esse illum in infamia relinqui ac sordibus quam infirmo iudicio committi, sed ductus odioproperavit rem deducere in iudicium, cum illum plumbeo gladio iugulatum iri tamen diceret.
Sed iudicium si quaeris quale fuerit, incredibili exitu, sic uti nunc ex eventu ab aliis, a me tamen exipso initio consilium Hortensi reprehendatur. Nam, ut reiectio facta est clamoribus maximis, cumaccusator tamquam censor bonus homines nequissimos reiceret, reus tamquam clemens lanistafrugalissimum quemque secerneret, ut primum iudices consederunt, valde diffidere boni coeperunt.Non enim umquam turpior in ludo talario consessus fuit, maculosi senatores, nudi equites, tribuninon tam aerati quam, ut appellantur, aerarii. Pauci tamen boni inerant, quos reiectione fugare illenon potuerat, qui maesti inter sui dissimiles et maerentes sedebant et contagione turpitudinisvellementer permovebantur. Hic, ut quaeque res ad consilium primis postulationibus re ferebatur,incredibilis erat severitas nulla varietate sententiarum. Nihil impetrabnt reus, plus accusatoridebatur, quam postulabat; triumphabat (quid quaeris?) Hortensius se vidisse tantum; nemo erat, quiillum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur. Me vero teste producto credo te exacclamatione Clodi advocatorum audisse quae consurrectio iudicum facta sit, ut me circumsteterint,ut aperte iugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint. Quae mihi res multo honorificentior visaest quam aut illa, cum iurare tui cives Xenocratem testimonium dicentem prohibuerunt, aut cumtabulas Metelli Numidici, cum eae, ut mos est, circumferrentur, nostri iudices aspicere noluerunt.Multo haec, inquam, nostra res maior. Itaque iudicum vocibus, cum ego sic ab iis ut salus patriaedefenderer, fractus reus et una patroni omnes conciderunt; ad me autem eadem frequentia postridieconvenit, quacum abiens consulatu sum domum reductus. Clamare praeclari Areopagitae se nonesse venturos nisi praesidio constituto. Refertur ad consilium. Una sola sententia praesidium nondesideravit. Defertur res ad senatum. Gravissime ornatissimeque decernitur; laudantur iudices; daturnegotium magistratibus. Responsurum hominem nemo arbitrabatur. Espete nun moi, Moysaihoppos de proton pur empese.
Nosti Calvum ex Nanncianis illum, illum laudato rem meum, de cuius oratione erga me honorificaad te scripseram. Biduo per unum servum et eum ex ludo gladiatorio confecit totum negotium;arcessivit ad se, promisit, intercessit, dedit. Iam vero (o di boni, rem perditam!) etiam noctescertarum mulierum atque adulescentulorum nobilium introductiones non nullis iudicibus promercedis cumulo fuerunt. Ita summo discessu bonorum, pleno foro servorum XXV iudices ita fortestamen fuerunt, ut summo proposito periculo vel perire maluerint quam perdere omnia. XXXIfuerunt, quos fames magis quam fama commoverit. Quorum Catulus cum vidisset quendam, "Quidvos," inquit, " praesidium a nobis postulabatis ? an, ne nummi vobis eriperentur, timebatis?" Habes,ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis. Quaeris deinceps, qui nunc sit statusrerum et qui meus. Rei publicae statum illum, quem tu meo consilio, ego divino confirmatumputabam, qui bonorum omnium coniunctione et auctoritate consulatus mei fixus et fundatusvidebatur, nisi quis nos deus respexerit, elapsum scito esse de manibus uno hoc iudicio, si iudiciumest triginta homines populi Romani levissimos ac nequissimos nummulis acceptis ius ac fas omnedelere et, quod omnes non modo homines, verum etiam pecudes factum esse sciant, id Talnam etPlautum et Spongiam et ceteras huius modi quisquilias statuere numquam esse factum. Sed tamen,ut te de re publica consoler, non ita, ut sperarunt mali, tanto imposito rei publicae vulnere, alacrisexsultat improbitas in victoria. Nam plane ita putaverunt, cum religio, cum pudicitia, cumiudiciorum fides, cum senatus auctoritas concidisset, fore ut aperte victrix nequitia ac libido poenasab optimo quoque peteret sui doloris, quem improbissimo cuique inusserat severitas consulatus mei.Idem ego ille (non enim mihi videor insolenter gloriari, cum de me apud te loquor, in ea praesertimepistula, quam nolo aliis legi) idem, inquam, ego recreavi adflictos animos bonorum unum quemque
confirmans, excitans; insectandis vero exagitandisque nummariis iudicibus omnem omnibusstudiosis ac fautoribus illius victoriac parresian eripui, Pisonem consulem nulla in re consistereumquam sum passus, desponsam homini iam Syriam ademi, senatum ad pristinam suam severitatemrevocavi atque abiectum excitavi, Clodium praesentem fregi in senatu cum oratione perpetuaplenissima gravitatis tum altercatione huius modi; ex qua licet pauca degustes; nam cetera nonpossunt habere eandem neque vim neque venustatem remoto illo studio contentionis, quem agonavos appellatis. Nam, ut Idibus Maiis in senatum convenimus, rogatus ego sententiam multa dixi desumma re publica, atque ille locus inductus a me est divinitus, ne una plaga accepta patresconscripti conciderent, ne deficerent; vulnus esse eius modi, quod mihi nec dissimulandum necpertimescendum videretur, ne aut ignorando stultissimi aut metuendo ignavissimi iudicaremur: bisabsolutum esse Lentulum, bis Catilinam, hunc tertium iam esse a iudicibus in rem publicamimmissum. "Erras, Clodi; non te iudices urbi, sed carceri reservarunt, neque te retinere in civitate,sed exsilio privare voluerunt. Quam ob rem, patres conscripti, erigite animos, retinete vestramdignitatem. Manet illa in re publica bonorum consensio; dolor accessit bonis viris, virtus non estimminuta; nihil est damni factum novi, sed, quod erat, inventum est. In unius hominis perditiiudicio plures similes reperti sunt." Sed quid ago ? paene orationem in epistulam inclusi. Redeo adaltercationem. Surgit pulchellus puer, obicit mihi me ad Baias fuisse. Falsum, sed tamen quid hoc?"Simile est," inquam, "quasi in operto dicas fuisse." "Quid," inquit, "homini Arpinati cum aquiscalidis?" "Narra," inquam, "patrono tuo, qui Arpinatis aquas concupivit"; nosti enim Marinas."Quousque," inquit, "hunc regem feremus ?" "Regem appellas," inquam, "cum Rex tui mentionemnullam fecerit?"; ille autem Regis hereditatem spe devorarat. "Domum," inquit, "emisti." "Putes,"inquam, "dicere: Iudices emisti." "Iuranti," inquit, "tibi non crediderunt." "Mihi vero," in quam,"XXV iudices crediderunt, XXXI, quoniam nummos ante acceperunt, tibi nihil crediderunt."Magnis clamoribus adflictus conticuit et concidit.
Noster autem status est hic. Apud bonos iidem sumus, quos reliquisti, apud sordem urbis et faecemmulto melius nunc, quam reliquisti. Nam et illud nobis non obest, videri nostrum testimonium nonvaluisse; missus est sanguis invidiae sine dolore atque etiam hoc magis, quod omnes illi fautoresillius flagitii rem manifestam illam redemptam esse a iudicibus confitentur. Accedit illud, quod illacontionalis hirudo aerarii, misera ac ieiuna plebecula, me ab hoc Magno unice diligi putat, ethercule multa et iucunda consuetudine coniuncti inter nos sumus usque eo, ut nostri isticomissatores coniurationis barbatuli iuvenes illum in sermonibus "Cn. Ciceronem" appellent. Itaqueet ludis et gladiatoribus mirandas episemasias sine ulla pastoricia fistula auferebamus.
Nunc est exspectatio comitiorum; in quae omnibus invitis trudit noster Magnus Auli filium atque ineo neque auctoritate neque gratia pugnat, sed quibus Philippus omnia castella expugnari possedicebat, in quae modo asellus onustus auro posset ascendere. Consul autem ille deterioris histrioniisimilis suscepisse negotium dicitur et domi divisores habere; quod ego non credo. Sed senatusconsulta duo iam facta sunt odiosa, quod in consulem facta putantur, Catone et Domitio postulante,unum, ut apud magistratus inquiri liceret, alterum, cuius domi divisores habitarent, adversus rempublicam. Lurco autem tribunus pl., qui magistratum insimul cum lege alia iniit, solutus est et Aeliaet Fufia, ut legem de ambitu ferret, quam ille bono auspicio claudus homo promulgavit. Ita comitiain a. d. VI Kal. Sext. dilata sunt. Novi est in lege hoc, ut, qui nummos in tribu pronuntiarit, si nondederit, impune sit, sin dederit, ut, quoad vivat, singulis tribubus HS [3,000] debeat. Dixi hanclegem P. Clodium iam ante servasse; pro nuntiare enim solitum esse et non dare. Sed heus tu!videsne consulatum illum nostrum, quem Curio antea apotheosin vocabat, si hic factus erit, fabammimum futurum? Quare, ut opinor, philosopheteon, id quod tu facis, et istos consulatus non flocci
facteon.
Quod ad me scribis te in Asiam statuissc non ire, equidem mallem, ut ires, ac vereor, ne quid in istare minus commode fiat; sed tamen non possum reprehendere consilium tuum, praesertim cumegomet in provinciam non sim profectus. Epigrammatis tuis, quae in Amaltheo posuisti, contentierimus, praesertim cum et Thyillus nos reliquerit, et Archias nihil de me scripserit. Ac vereor, ne,Lucullis quoniam Graecum poema condidit, nunc ad Caecilianam fabulam spectet. Antonio tuonomine gratias egi eamque epistulam Mallio dedi. Ad te ideo antea rarius scripsi, quod nonhabebam idoneum, cui darem, nec satis sciebam, quo darem. Valde te venditavi. Cincius si quid adme tui negotii detulerit, suscipiam; sed nunc magis in suo est occupatus; in quo ego ei non desum.Tu, si uno in loco es futurus, crebras a nobis litteras exspecta; ast plures etiam ipse mittito. Velim adme scribas, cuius modi sit Amaltheion tuum, quo ornatu, qua topothesiai, et, quae poemata quasquehistorias de Amaltheioi habes, ad me mittas. Lubet mihi facere in Arpinati. Ego tibi aliquid de meisscriptis mittam. Nihil erat absoluti.
I.XVII (17) Cicero Attico Sal. [Rome, December 5, 61]
Magna mihi varietas voluntatis et dissimilitudo opinionis ac iudicii Quinti fratis mei demonstrata estex litteris tuis, in quibus ad me epistularum illius exempla misisti. Qua ex re et molestia sum tantaadfectus, quantam mihi meus amor summus erga utrumque vestrum adferre debuit, et admiratione,quidnam accidisset, quod adferret Quinto fratri meo aut offensionem tam gravem autcommutationem tantam voluntatis. Atque illud a me iam ante intellegebatur, quod te quoque ipsumdiscedentem a nobis suspicari videbam, subesse nescio quid opinionis incommodae sauciumqueesse eius animum et insedisse quasdam odiosas suspiciones. Quibus ego mederi cum cuperem anteasaepe et vehementius etiam post sortitionem provinciae, nec tantum intellegebam ei esseoffensionis, quantum litterae tuae declararant, nec tantum proficiebam, quantum volebam. Sedtamen hoc me ipse consolabar, quod non dubitabam, quin te ille aut Dyrrachi aut in istis locisuspiam visurus esset; quod cum accidisset, confidebam ac mihi persuaseram fore ut omniaplacarentur inter vos non modo sermone ac disputatione, sed conspectu ipso congressuque vestro.Nam quanta sit in Quinto fratre meo comitas, quanta iucunditas, quam mollis animus et adaccipiendam et ad deponendam offensionem, nihil attinet me ad te, qui ea nosti, scribere. Sedaccidit perincommode, quod eum nusquam vidisti. Valuit enim plus, quod erat illi non nullorumartificiis inculcatum, quam aut officium aut necessitudo aut amor vester ille pristinus, qui plurimumvalere debuit. Atque huius incommodi culpa ubi resideat, facilius possum existimare quam scribere;vereor enim, ne, dum defendam meos, non parcam tuis. Nam sic intellego, ut nihil a domesticisvulneris factum sit, illud quidem, quod erat, eos certe sanare potuisse. Sed huiusce rei totius vitium,quod aliquanto etiam latius patet, quam videtur, praesenti tibi commodius exponam. De iis litteris,quas ad te Thessalonica misit, et de sermonibus, quos ab illo et Romae apud amicos tuos et initinere habitos putas, ecquid tantum causae sit, ignoro, sed omnis in tua posita est humanitate mihispes huius levandae molestiae. Nam, si ita statueris, et irritabiles animos esse optimorum saepehominum et eosdem placabiles et esse hanc agilitatem, ut ita dicam, mollitiamque naturaeplerumque bonitatis et, id quod caput est, nobis inter nos nostra sive incommoda sive vitia siveiniurias esse tolerandas, facile haec, quem ad modum spero, mitigabulltur; quod ego ut facias te oro.Nam ad me, qui te unice diligo, maxime pertinet neminem esse meorum, qui aut te non amet aut abs
te non ametur.
Illa pars epistulae tuae minime fuit necessaria, in qua exponis, quas facultates aut provincialium auturbanorum commodorum et aliis temporibus et me ipso consule praetermiseris. Mihi enim perspectaest et ingenuitas et magnitudo animi tui; neque ego inter me atque te quicquam interesse umquamduxi praeter voluntatem institutae vitae, quod me ambitio quaedam ad honorum studium, te autemalia minime reprehendenda ratio ad honestum otium duxit. Vera quidem laude probitatis,diligentiae, religionis neque me tibi neque quemquam antcpono, amoris vero erga me. cum afraterno amore domesticoque discessi, tibi primas defero. Vidi enim, vidi penitusque perspexi inmeis variis temporibus et sollicitudines et laetitias tuas. Fuit mihi saepe et laudis nostrae gratulatiotua iucunda et timoris consolatio grata. Quin mihi nunc te absente non solum consilium, quo tuexcellis, sed etiam sermonis communicatio, quae mihi suavissima tecum solet esse, maxime deestquid dicam? in publicana re, quo in genere mihi neglegenti esse non licet, an in forensi labore, quemantea propter ambitionem sustinebam, nunc, ut dignitatem tueri gratia possim, an in ipsis domesticisnegotiis, in quibus ego cum antea tum vero post discessum fratris te sermonesque nostros desidero?Postremo non labor meus, non requies, non negotium, non otium, non forenses res, non domesticae,non publicae, non privatae carere diutius tuo suavissimo atque amantissimo consilio ac sermonepossunt.
Atque harum rerum commemorationem verecundia saepe impedivit utriusque nostrum; nunc autemea fuit necessaria propter eam partem epistulae tuae, per quam te ac mores tuos mihi purgatos acprobatos esse voluisti. Atque in ista incommoditate alienati illius animi et offensi illud inest tamencommodi, quod et mihi et ceteris amicis tuis nota fuit et abs te aliquanto ante testificata tua voluntasomittendae provinciae, ut, quod una non estis, non dissensione ac discidio vestro, sed voluntate aciudicio tuo factum esse videatur. Quare et illa, quae violata, expiabuntur, et haec nostra, quae suntsanctissime conservata, suarm religionem obtinebunt.
Nos hic in re publica infirma, misera commutabili que versamur. Credo enim te audisse nostrosequites paene a senatu esse diiunctos; qui primum illud valde graviter tulerunt, promulgatum exsenatus consulto fuisse, ut de eis, qui ob iudicandum accepissent, quaereretur. Qua in re decernendacum ego casu non adfuissem, sensissemque id equestrem ordinem ferre moleste neque aperte dicere,obiurgavi senatum, ut mihi visus sum, summa cum auctoritate, et in causa non verecunda admodumgravis et copiosus fui. Ecce aliae deliciae equitum vix ferendae! quas ego non solum tuli, sed etiamornavi. Asiam qui de censoribus conduxerunt, questi sunt in senatu se cupiditate prolapsos nimiummagno conduxisse, ut induceretur locatio, postulaverunt. Ego princeps in adiutoribus atque adeosecundus; nam, ut illi auderent hos postulare, Crassus eos impulit. Invidiosa res, turpis postulatio etconfessio temeritatis. Summum erat periculum, ne, si nihil impetrassent, plane alienarentur a senatu.Huic quoque rei subventum est maxime a nobis perfectumque, ut frequentissimo senatu etlibentissimo uterentur multaque a me de ordinum dignitate et concordia dicta sunt Kal. Decembr. etpostridie. Neque adhuc res confecta est, sed voluntas senatus perspecta; unus enim contra dixeratMetellus consul designatus. Atqui erat dicturus, ad quem propter diei brevitatem perventum non est,heros ille noster Cato. Sic ego conservans rationem institutionemque nostram tueor, ut possum,illam a me conglutinatam concordiam. Sed tamen, quoniam ista sunt tam infirma, munitur quaedamnobis ad retinendas opes nostras tuta, ut spero, via; quam tibi litteris satis explicare non possum,significatione parva ostendam tamen. Utor Pompeio familiarissime. Video, quid dicas. Cavebo,quae sunt cavenda, ac scribam alias ad te de meis consiliis capessendae rei publicae plura.
Lucceium scito consulatum habere in animo statim petere. Duo enim soli dicuntur petituri, Caesar(cum eo coire per Arrium cogitat) et Bibulus (cum hoc se putat per C. Pisonem posse coniungi).Rides? Non sunt haec ridicula, mihi crede. Quid aliud scribam ad te, quid? Multa sunt, sed in aliudtempus. + exspectare velis, cures ut sciam. Iam illud modeste rogo, quod maxime cupio, ut quamprimum venias. Nonis Decembribus.
I.XVIII (18) Cicero Attico Sal. [Rome, January 20, 60]
Nihil mihi nunc scito tam deesse uam hominem eum, quocum omnia, que me cura aliqua adficiunt,uno communicem, qui me amet, qui sapiat, quicum ego cum loquar, nihil fingam, nihil dissimulem,nihil obtegam. Abest enim frater aphelestatos et amantissimus. Metellus non homo, sed "litus atqueaer et solitudo mera." Tu autem, qui saepissime curam et angorem animi mei sermone et consiliolevasti tuo, qui mihi et in publica re socius et in privatis omnibus conscius et omnium meorumsermonum et consiliorum particeps esse soles, ubinam es? Ita sum ab omnibus destitutus. ut tantumrequietis habeam, quantum cum uxore et filiola et mellito Cicerone consumitur. Nam illaeambitiosae nostrae fucosaeque amicitiae sunt in quodam splendore forensi, fructum domesticumnon habent. Itaque, cum bene completa domus est tempore matutino, cum ad forum stipati gregibusamicorum descendimus, reperire ex magna turba neminem possumus, quocum aut iocari libere autsuspirare familiariter possimus. Quare te exspectamus, te desideramus, te iam etiam arcessimus.Multa sunt enim, quae me sollicitant anguntque; quae mihi videor aures nactus tuas uniusambulationis sermone exhaurire posse.
Ac domesticarum quidem sollicitudinum aculeos omnes et scrupulos occultabo, neque ego huicepistulae atque ignoto tabellario committam. Atque hi (nolo enim te permoveri) non suntpermolesti, sed tamen insident et urgent et nullius amantis consilio aut sermone requiescunt; in republica vero, quam quam animus est praesens, tamen vulnus etiam atque etiam ipsa medicinaefficit. Nam, ut ea breviter, quae post tuum discessum acta sunt, colligam, iam exclames necesse estres Romanas diutius stare non posse. Etenim post profectionem tuam primus, ut opinor, introitusfuit in causam fabulae Clodianae, in qua ego nactus, ut mihi videbar, locum resecandae libidinis etcoercendae iuventutis; vehemens fui et omnes profudi vires animi atque ingenii mei non odioadductus alicuius, sed spe corrigendae et sanandae civitatis. Adflicta res publica est emptoconstupratoque iudicio. Vide, quae sint postea consecuta. Consul est impositus is nobis, quem nemopraeter nos philosophos aspicere sine suspiritu posset. Quantum hoc vulnus! facto senatus consultode ambitu, de iudiciis nulla lex perlata, exagitatus senatus, alienati equites Romani. Sic ille annusduo firmamenta rei publicae per me unum constituta evertit; nam et senatus auctoritatem abiecit etordinum concordiam diiunxit. Instat hic nunc ille annus egregius. Eius initium eius modi fuit, utanniversaria sacra Iuventatis non committerentur; nam M. Luculli uxorem Memmius suis sacrisinitiavit; Menelaus aegre id passus divortium fecit. Quamquam ille pastor Idaeus Menelaum solumcontempserat, hic noster Paris tam Menelaum quam Agamemnonem liberum non putavit. Est autemC. Herennius quidam tribunus pl., quem tu fortasse ne nosti quidem; tametsi potes nosse, tribulisenim tuus est, et Sextus, pater eius, nummos vobis dividere solebat. Is ad plebem P. Clodiumtraducit, idemque fert, ut universus populus in Campo Martio suffragium de re Clodi ferat. Hunc
ego accepi in senatu, ut soleo, sed nihil est illo homine lentius. Metellus est consul egregius et nosamat, sed imminuit auctoritatem suam, quod habet dicis causa promulgatum illud idem de Clodio.Auli autem filius, o di immortales! quam ignavus ac sine animo miles! quam dignus, qui Palicano,sicut facit, os ad male audiendum cotidie praebeat! Agraria autem promulgata est a Flavio sane leviseadem fere, quae fuit Plotia. Sed interea politikos aner oud onar quisquam inveniri potest; quipoterat, familiaris noster (sic est enim; volo te hoc scire) Pompeius togulam illam pictam silentiotuetur suam. Crassus verbum nullum contra gratiam. Ceteros iam nosti; qui ita sunt stulti, ut amissare publica piscinas suas fore salvas sperare videantur. Unus est, qui curet constantia magis etintegritate quam, ut mihi videtur, consilio aut ingenio, Cato; qui miseros publicanos, quos habuitamantissimos sui, tertium iam mensem vexat neque iis a senatu responsum dari patitur. Ita noscogimur reliquis de rebus nihil decernere, ante quam publicanis responsum sit. Quare etiamlegationes reiectum iri puto.
Nunc vides quibus fluctibus iactemur, et, si ex iis, quae scripsimus tanta, etiam a me non scriptaperspicis, revise nos aliquando et, quamquam sunt haec fugienda, quo te voco, tamen fac ut amoremnostrum tanti aestimes, ut eo vel cum his molestiis perfrui velis. Nam, ne absens censeare, curaboedicendum et proponendum locis omnibus; sub lustrum autem censeri germani negotiatoris est.Quare cura, ut te quam primum videamus. Vale. Kal. Febr. Q. Metello, L. Afranio coss.
I.XIX (19) Cicero Attico Sal. [Rome, March 15, 60]
Non modo si mihi tantum esset otii, quantum est tibi, verum etiam si tam breves epistulas vellemmittere, quam tu soles, facile te superarem et in scribendo multo essem crebrior quam tu. Sed adsummas atque incredibiles occupationes meas accedit, quod nullam a me volo epistulam ad te sineargumento ac sententia pervenire. Et primum tibi, ut aequum est civi amanti patriam, quae sint in republica, exponam; deinde, quoniam tibi amore nos proximi sumus, scribemus etiam de nobis ea,quae scire te non nolle arbitramur.
Atque in re publica nunc quidem maxime Gallici belli versatur metus. Nam Haedui fratres nostripugnam nuper malam pugnarunt, et Helvetii sine dubio sunt in armis excursionesque in provinciamfaciunt. Senatus decrevit, ut consules duas Gallias sortirentur, delectus haberetur, vacationes nevalerent, legati cum auctoritate mitterentur, qui adirent Galliae civitates darentque operam, ne eae secum Helvetiis coniungerent. Legati sunt Q. Metellus Creticus et L. Faccus et, to epi tei pakei myron,Lentulus Clodiani filius. Atque hoc loco illud non queo praeterire, quod, cum de consularibus meaprima sors exisset, una voce senatus frequens retinendum me in urbe censuit. Hoc idem post mePompeio accidit, ut nos duo quasi pignora rei publicae retineri videremur. Quid enim ego aliorum inme epiphonemata exspectem, cum haec domi nascantur?
Urbanae autem res sic se habent. Agraria lex a Flavio tribuno pl. vehementer agitabatur auctorePompeio; quae nihil populare habebat praeter auctorem. Ex hac ego lege secunda contionisvoluntate omnia illa tollebam, quae ad privatorum incommodum pertinebant, liberabam agrum eum,qui P. Mucio, L. Calpurnio consulibus publicus fuisset, Sullanorum hominum possessiones
confirmabam, Volaterranos et Arretinos, quorum agrum Sulla publicarat neque diviserat, in suapossessione retinebam; unam rationem non reiciebam, ut ager hac adventicia pecunia emeretur,quae ex novis vectigalibus per quinquennium reciperetur. Huic toti rationi agrariae senatusadversabatur suspicans Pompeio novam quandam potentiam quaeri; Pompeius vero ad voluntatemperferendae legis incubuerat. Ego autem magna cum agrariorum gratia confirmabam omniumprivatorum possessiones; is enim est noster exercitus, hominum, ut tute scis, locupletium; populoautem et Pompeio (nam id quoque volebam) satis faciebam emptione, qua constituta diligenter etsentinam urbis exhauriri et Italiae solitudinem frequentari posse arbitrabar. Sed haec tota resinterpellata bello refrixerat. Metellus est consul sane bonus et nos admodum diligit; ille alter nihilita est, ut plane, quid emerit, nesciat. Haec sunt in re publica, nisi etiam illud ad rem publicam putaspertinere, Herennium quendam, tribunum pl., tribulem tuum sane hominem nequam atque egentem,saepe iam de P. Clodio ad plebem traducendo agere coepisse. Huic frequenter interceditur. Haecsunt, ut opinor, in re publica.
Ego autem, ut semel Nonarum illarum Decembrium iunctam invidia ac multorum inimicitiiseximiam quandam atque immortalem gloriam consecutus sum, non destiti eadem animimagnitudine in re publica versari et illam institutam ac susceptam dignitatem tueri, sed, posteaquamprimum Clodi absolutione levitatem infirmitatemque iudiciorum perspexi, deinde vidi nostrospublicanos facile a senatu diiungi, quam quam a me ipso non divellerentur, tum autem beatoshomines, hos piscinarios dico amicos tuos, non obscure nobis invidere, putavi mihi maioresquasdam opes et firmiora praesidia esse quaerenda. Itaque primum, eum qui nimium diu de rebusnostris tacuerat, Pompeium adduxi in eam voluntatem, ut in senatu non semel, sed saepe multisqueverbis huius mihi salutem imperii atque orbis terrarum adiudicarit; quod non tam interfuit mea(neque enim illae res aut ita sunt obscurae, ut testimonium, aut ita dubiae, ut laudationemdesiderent) quam rei publicae, quod erant quidam improbi, qui contentionem fore aliquam mihi cumPompeio ex rerum illarum dissensione arbitrarentur. Cum hoc ego me tanta familiaritate coniunxi,ut uterque nostrum in sua ratione munitior et in re publica firmior hac coniunctione esse possit Odiaautem illa libidinosae et delicatae iuventutis, quae erant in me incitata, sic mitigata sunt comitatequadam mea, me unum ut omnes illi colant; nihil iam denique a me asperum in quemquam fit nectamen quicquam populare ac dissolutum, sed ita temperata tota ratio est, ut rei publicae constantiampraestem, privatis meis rebus propter infirmitatem bonorum, iniquitatem malevolorum, odium in meimproborum adhibeam quandam cautionem et diligentiam atque ita, tametsi his novis amicitiisimplicati sumus, ut crebro mihi vafer ille Siculus insusurret Epicharmus cantilenam illam suam:Naphe kai memnas apistein; arthra tauta tan phrenon. Ac nostrae quidem rationis ac vitae quasiquandam formam, ut opinor, vides.
De tuo autem negotio saepe ad me scribis. Cui mederi nunc non possmus; est enim illud senatusconsultum summa pedariorum voluntate nullius nostrum auctioritate factum. Nam, quod me esse adscribendum vides, ex ipso senatus consulto intellegere potes aliam rem tum relatam, hoc autem depopulis liberis sine causa additum. Et ita factum est a P. .Servilio filio, qui in postremis sententiamdixit, sed immutari hoc tempore non potest. Itaque conventus, qui initio celebrabantur, iam diu fieridesierunt. Tu si tuis blanditiis tamen a Sicyoniis nummulorum aliquid expresseris, velim me faciascertiorem.
Commentarium consulatus mei Graece compositum misi ad te. In quo si quid erit, quod hominiAttico minus Graecum eruditumque videatur, non dicam, quod tibi, ut opinor, Panhormi Lucullus
de suis historiis dixerat, se, quo facilius illas probaret Romani hominis esse, idcirco barbaraquaedam et soloika dispersisse; apud me si quid erit eius modi, me imprudente erit et invito.Latinum si perfecero, ad te mittam. Tertium poema exspectato, ne quod genus a me ipso laudismeae praetermittatur. Hic tu cave dicas: Tis pater ainesei; si est enim apud homines quicquam quodpotius sit, laudetur, nos vituperemur, qui non potius alia laudemus; quamquam non egkomiastikasunt haec, sed istorika, quae scribimus.
Quintus frater purgat se mihi per litteras et adfirmat nihil a se cuiquam de te secus esse dictum.Verum haec nobis coram summa cura et diligentia sunt agenda; tu modo nos revise aliquando.Cossinius hic, cui dedi litteras, valde mihi bonus homo et non levis et amans tui visus est et talis,qualem esse eum tuae mihi litterne nuntiarant. Idibus Martiis.
I.XX (20) Cicero Attico Sal. [Rome, May 60]
Cum e Pompeiano me Romam recepissem a. d. IV Idus Maias, Cincius noster eam mihi abs teepistulam reddidit, quam tu Idibus Febr. dederas. Ei nunc epistulae litteris his respondebo. Acprimum tibi perspectum esse iudicium de te meum laetor, deinde te in iis rebus, quae mihi asperiusa nobis atque nostris et iniucundius actae videbantur, moderatissimum fuisse vehementissimegaudeo idque neque amoris mediocris et ingenii summi ac sapientiae iudico. Qua de re cum ad meita suaviter, diligenter, officiose, humaniter scripseris, ut non modo te hortari amplius non debeam,sed ne exspectare quidem abs te aut ab ullo homine tantum facilitatis ac mansuetudinis potuerim,nihil duco esse commodius quam de his rebus nihil iam amplius scribere. Cum erimus congressi,tum, si quid res feret, coram inter nos conferemus.
Quod ad me de re publica scribis, disputas tu quidem et amanter et prudenter, et a meis consiliisratio tua non abhorret; nam neque de statu nobis nostrae dignitatis est recedendum neque sinenostris copiis intra alterius praesidia veniendum, et is, de quo scribis, nihil habet amplum, nihilexcelsum, nihil non summissum atque populare. Verum tamen fuit ratio mihi fortasse adtranquillitatem meorum temporum non inutilis, sed mehercule rei publicae multo etiam utilior quammihi civium improborum impetus in me reprimi, cum hominis amplissima fortuna, auctoritate,gratia fluctuantem sententiam confirmassem et a spe malorum ad mearum rerum laudemconvertissem. Quod si cum aliqua levitate mihi faciendum fuisset, nullam rem tanti aestimassem;sed tamen a me ita sunt acta omnia, non ut ego illi adsentiens levior, sed ut ille me probans graviorvideretur. Reliqua sic a me aguntur et agentur, ut non committamus, ut ea, quae gessimus, fortuitogessisse videamur. Meos bonos viros, illos quos significas, et, eam quam mihi dicis obtigisse,Spartan non modo numquam deseram, sed etiam, si ego ab illa deserar, tamen in mea pristinasententia permanebo. Illud tamen velim existimes, me hanc viam optimatem post Catuli mortem necpraesidio ullo nec comitatu tenere. Nam, ut ait Rhinton, ut opinor, Hoi men par oyden eisi, tois douden melei. Mihi vero ut invideant piscinarii nostri, aut scribam ad te alias aut in congressumnostrum reservabo. A curia autem nulla me res divellet, vel quod ita rectum est, vel quod rebus meismaxime consentaneum, vel quod, a senatu quanti fiam, minime me paenitet.
De Sicyoniis, ut ad te scripsi antea, non multum spei est in senatu; nemo est enim, idem quiqueratur. Quare, si id exspectas, longum est; alia via, si qua potes, pugna. Cum est actum, nequeanimadversum est, ad quos pertineret, et raptim in eam sententiam pedarii cucurrerunt. Inducendisenatus consulti maturitas nondum est, quod neque sunt, qui querantur, et multi partimmalevolentia, partim opinione aequitatis delectantur.
Metellus tuus est egregius consul; unum reprehendo, quod otium nuntiari e Gallia non magno operegaudet. Cupit, credo, triumphare. Hoc vellem mediocrius; cetera egregia. Auli filius vero ita se gerit,ut eius consulatus non consulatus sit, sed Magni nostri hypopion.
De meis scriptis misi ad te Graece perfectum consulatum meum. Eum librum L. Cossinio dedi. Putote Latinis meis delectari, huic autem Graeco Graecum invidere. Alii si scripserint, mittemus ad te;sed, mihi crede, simul atque hoc nostrum legerunt, nescio quo pacto retardantur.
Nunc, ut ad rem meam redeam, L. Papirius Paetus, vir bonus amatorque noster, mihi libros eos,quos Ser. Claudius reliquit, donavit. Cum mihi per legem Cinciam licere capere Cincius, amicustuus, diceret, libenter dixi me accepturum, si attulisset. Nunc, si me amas, si te a me amari scis,enitere per amicos, clientes, hospites, libertos denique ac servos tuos, ut scida ne qua depereat; namet Graecis iis libris, quos suspicor, et Latinis, quos scio illum reliquisse, mihi vehementer opus est.Ego autem cotidie magis, quod mihi de forensi labore temporis datur, in iis studiis conquiesco. Permihi, per, inquam, gratum feceris, si in hoc tam diligens fueris, quam soles in iis rebus, quas mevalde velle arbitraris, ipsiusque Paeti tibi negotia commendo, de quibus tibi ille agit maximasgratias, et, ut iam invisas nos, non solum rogo, sed etiam suadeo.
Liber II
[I] Scr. Romae m. Iun. a. 694 (60). CICERO ATTICO SAL.
Kal. Iuniis eunti mihi Antium et gladiatores M. Metelli cupide relinquenti venit obviam tuus puer.is mihi litteras abs te et commentarium consulatus mei Graece scriptum reddidit. in quo laetatussum me aliquanto ante de isdem rebus Graece item scriptum librum L. Cossinio ad te perferendumdedisse; nam si ego tuum ante legissem, furatum me abs te esse diceres. quamquam tua illa (legienim libenter) horridula mihi atque incompta visa sunt, sed tamen erant ornata hoc ipso quodornamenta neglexerant et, ut mulieres, ideo bene olere quia nihil olebant videbantur. meus autemliber totum Isocrati myrothecium atque omnis eius discipulorum arculas ac non nihil etiamAristotelia pigmenta consumpsit. quem tu Corcyrae, ut mihi aliis litteris significas, strictim attigisti,post autem, ut arbitror, a Cossinio accepisti. quem tibi ego non essem ausus mittere nisi eum lenteac fastidiose probavissem.
[2] quamquam ad me rescripsit iam Rhodo Posidonius se, nostrum illud hupomnema legeret, quod ego ad eum ut ornatius de isdem rebus scriberet miseram, non modo non excitatumesse ad scribendum sed etiam plane deterritum. quid quaeris? conturbavi Graecam nationem. itavulgo qui instabant ut darem sibi quod ornarent iam exhibere mihi molestiam destiterunt. tu, si tibiplacuerit liber, curabis ut et Athenis sit et in ceteris oppidis Graeciae; videtur enim posse aliquidnostris rebus lucis adferre.
[3] oratiunculas autem et quas postulas et pluris etiam mittam, quoniam quidem ea quae nosscribimus adulescentulorum studiis excitati te etiam delectant. fuit enim mihi commodum, quod ineis orationibus quae Philippicae nominantur enituerat civis ille tuus Demosthenes, et quod se ab hocrefractariolo iudiciali dicendi genere abiunxerat ut semnoteros tis et politikoteros videretur, curareut meae quoque essent orationes quae consulares nominarentur. quarum una est in senatu Kal.Ianuariis, altera ad populum de lege agraria, tertia de Othone, quarta pro Rabirio, quinta deproscriptorum filiis, sexta cum provinciam in contione deposui, septima quom Catilinam emisi,octava quam habui ad populum postridie quam Catilina profugit, nona in contione quo dieAllobroges indicarunt, decima in senatu Nonis Decembribus. sunt praeterea duae breves, quasiapospasmatia legis agrariae. hoc totum soma curabo ut habeas; et quoniam te cum scripta tum resmeae delectant, isdem ex libris perspicies et quae gesserim et quae dixerim; aut ne poposcisses; egoenim tibi me non offerebam.
[4] quod quaeris quid sit quo te arcessam, ac simul impeditum te negotiis esse significas nequerecusas quin, non modo si opus sit sed etiam si velim, accurras, nihil sane est necesse, verum tamenvidebare mihi tempora peregrinationis commodius posse discribere. nimis abes diu, praesertim cumsis in propinquis locis, neque nos te fruimur et tu nobis cares. ac nunc quidem otium est, sed, sipaulo plus furor pulchelli progredi posset, valde ego te istim excitarem. verum praeclare Metellusimpedit et impediet. quid quaeris? est consul philopatris et, ut semper iudicavi, natura bonus. illeautem non simulat sed plane tribunus pl. fieri cupit. qua re quom in senatu ageretur, fregihominem et inconstantiam eius reprehendi qui Romae tribunatum pl. peteret cum in Sicilia
hereditatem se petere dictitasset, neque magno opere dixi esse nobis laborandum, quod nihilo magisei liciturum esset plebeio rem publicam perdere quam similibus eius me consule patriciis essetlicitum. iam cum se ille septimo die venisse a freto neque sibi obviam quemquam prodire potuisseet noctu se introisse dixisset in eoque se in contione iactasset, nihil ei novi dixi accidisse. 'ex Siciliaseptimo die Romam; ante tribus horis Roma Interamnam. Noctu introisti; idem ante. non est itumobviam; ne tum quidem quom iri maxime debuit.' quid quaeris? hominem petulantem modestumreddo non solum perpetua gravitate orationis sed etiam hoc genere dictorum. itaque iam familiaritercum ipso cavillor ac iocor; quin etiam cum candidatum deduceremus, quaerit ex me numconsuessem Siculis locum gladiatoribus dare. negavi. 'at ego' inquit 'novus patronus instituam; sedsoror, quae tantum habeat consularis loci, unum mihi solum pedem dat' 'noli,' inquam 'de uno pedesororis queri; licet etiam alterum tollas.' non consulare inquies dictum. fateor; sed ego illam odimale consularem. 'ea est enim seditiosa, ea cum viro bellum gerit' neque solum cum Metello sedetiam cum Fabio, quod eos +esse in hoc esse+ moleste fert.
[6] quod de agraria lege quaeris, sane iam videtur refrixisse. quod me quodam modo molli bracchiode Pompei familiaritate obiurgas, nolim ita existimes, me mei praesidi causa cum illo coniunctumesse, sed ita res erat instituta ut, si inter nos esset aliqua forte dissensio, maximas in re publicadiscordias versari esset necesse. quod a me ita praecautum atque provisum est non ut ego de optimailla mea ratione decederem sed ut ille esset melior et aliquid de populari levitate deponeret. quem demeis rebus, in quas eum multi incitarant, multo scito gloriosius quam de suis praedicare; sibi enimbene gestae, mihi conservatae rei publicae dat testimonium. hoc facere illum mihi quam prositnescio; rei publicae certe prodest. quid? si etiam Caesarem cuius nunc venti valde sunt secundireddo meliorem, num tantum obsum rei publicae?
[7] quin etiam si mihi nemo invideret, si omnes, ut erat aequum, faverent, tamen non minus essetprobanda medicina quae sanaret vitiosas partis rei publicae quam quae exsecaret. nunc vero, quomequitatus ille quem ego in clivo Capitolino te signifero ac principe conlocaram senatum deseruerit,nostri autem principes digito se caelum putent attingere si mulli barbati in piscinis sint qui admanum accedant, alia autem neglegant, nonne tibi satis prodesse videor si perficio ut nolint obessequi possunt?
[8] nam Catonem nostrum non tu amas plus quam ego; sed tamen ille optimo animo utens et summafide nocet interdum rei publicae; dicit enim tamquam in Platonis politeiai, non tamquam in Romulifaece sententiam. quid verius quam in iudicium venire qui ob rem iudicandam pecuniam acceperit?censuit hoc Cato, adsensit senatus; equites curiae bellum, non mihi; nam ego dissensi. quidimpudentius publicanis renuntiantibus? fuit tamen retinendi ordinis causa facienda iactura. restitit etpervicit Cato. itaque nunc consule in carcere incluso, saepe item seditione commota, aspiravit nemoeorum quorum ego concursu itemque ii consules qui post me fuerunt rem publicam defenderesolebant. 'quid ergo? istos' inquies 'mercede conductos habebimus?' quid faciemus, si aliter nonpossumus? an libertinis atque etiam servis serviamus? sed, ut tu ais, halis spoudes.
[9] Favonius meam tribum tulit honestius quam suam, Luccei perdidit. accusavit Nasicam inhonesteac modeste tamen; dixit ita ut Rhodi videretur molis potius quam Moloni operam dedisse. mihiquod defendissem leviter suscensuit. nunc tamen petit iterum rei publicae causa. Lucceius quid agatscribam ad te cum Caesarem videro, qui aderit biduo.
[10] quod Sicyonii te laedunt, Catoni et eius aemulatori attribuis Servilio. quid? ea plaga nonne admultos bonos viros pertinet? sed si ita placuit, laudemus, deinde in dissensionibus soli relinquamur?
[11] Amalthea mea te exspectat et indiget tui. Tusculanum et Pompeianum valde me delectant, nisiquod me, illum ipsum vindicem aeris alieni, aere non Corinthio sed hoc circumforaneo obruerunt. inGallia speramus esse otium. prognostica mea cum oratiunculis prope diem exspecta et tamen quidcogites de adventu tuo scribe ad nos. nam mihi Pomponia nuntiari iussit te mense Quintili Romaefore. id a tuis litteris quas ad me de censu tuo miseras discrepabat.
[12] Paetus, ut antea ad te scripsi, omnis libros quos frater suus reliquisset mihi donavit. hoc illiusmunus in tua diligentia positum est. si me amas, cura ut conserventur et ad me perferantur; hoc mihinihil potest esse gratius. et cum Graecos tum vero diligenter Latinos ut conserves velim. tuum essehoc munusculum putabo. ad Octavium dedi litteras; cum ipso nihil eram locutus; neque enim istatua negotia provincialia esse putabam neque te in tocullionibus habebam. sed scripsi, ut debui,diligenter.
[II] Scr. ad villam m. Dec., a. 694 (60). CICERO ATTICO SAL.
cura, amabo te, Ciceronem nostrum. ei nos theioi videmur. Pellenaion in manibus tenebam ethercule magnum acervum Dicaearchi mihi ante pedes exstruxeram. O magnum hominem et undemulto plura didiceris quam de Procilio! Korinthion et Athenaion puto me Romae habere. mihi+credes lege hec doceo+ mirabilis vir est. Herodes, si homo esset, eum potius legeret quam unamlitteram scriberet. qui me epistula petivit, ad te, ut video, comminus accessit. coniurasse mallemquam restitisse coniurationi, si illum mihi audiendum putassem.
[3] de lolio sanus non es; de vino laudo. sed heus tu, ecquid vides Kalendas venire, Antonium nonvenire? iudices cogi? nam ita ad me mittunt, Nigidium minari in contione se iudicem qui nonadfuerit compellaturum. velim tamen si quid est de Antoni adventu quod audieris scribas ad me et,quoniam huc non venis, cenes apud nos utique pridie Kal. Cave aliter facias. cura ut valeas.
[III] Scr. ad villam m. Dec. a. 694 (60). CICERO ATTICO SAL.
primum, ut opinor, euangelia. Valerius absolutus est Hortensio defendente. id iudicium Auli filiocondonatum putabatur; et Epicratem suspicor, ut scribis, lascivum fuisse. etenim mihi caligae eiuset fasciae cretatae non placebant. quid sit sciemus cum veneris.
[2] fenestrarum angustias quod reprehendis, scito te Kurou paideian reprehendere. nam cum ego
idem istuc dicerem, Cyrus aiebat viridariorum diaphaseis latis luminibus non tam esse suavis;etenim esto opsis men he a, to de horomenon b, g, aktines de d kai e. vides enim cetera. nam si kat'eidolon emptoseis videremus, valde laborarent eidola in angustiis. nunc fit lepide illa ekchusisradiorum. cetera si reprehenderis, non feres tacitum, nisi si quid erit eius modi quod sine i sumptucorrigi possit.
[3] venio nunc ad mensem Ianuarium et ad hupostasin nostram ac politeian, in qua Sokratikos eishekateron sed tamen ad extremum, ut illi solebant,ten areskousan. est res sane magni consili; namaut fortiter resistendum est legi agrariae, in quo est quaedam dimicatio sed plena laudis, autquiescendum, quod est non dissimile atque ire in Solonium aut Antium, aut etiam adiuvandum,quod a me aiunt Caesarem sic exspectare ut non dubitet. nam fuit apud me Cornelius, hunc dicoBalbum, Caesaris familiarem. is adfirmabat illum omnibus in rebus meo et Pompei consilio usurumdaturumque operam ut cum Pompeio Crassum coniungeret.
[4] hic sunt haec, coniunctio mihi summa cum Pompeio, si placet, etiam cum Caesare, reditus ingratiam cum inimicis, pax cum multitudine, senectutis otium. sed me katakleis mea illa commovetquae est in libro tertio: interea cursus, quos prima a parte iuventae quosque adeo consul virtute animoque petisti, hos retine atque auge famam laudesque bonorum. haec mihi cum in eo libro in quo multa sunt scripta aristokratikos Calliope ipsa praescripserit, nonopinor esse dubitandum quin semper nobis videatur heis oionos aristos amunesthai peri patres. sedhaec ambulationibus compitaliciis reservemus. tu pridie compitalia memento. Balineum calfieriiubebo. et Pomponiam Terentia rogat; matrem adiungemus. Theophrastou peri philotimias adfermihi de libris Quinti fratris.
[IV] Scr. Anti medio circ. m. Aprili a. 695 (59). CICERO ATTICO SAL.
fecisti mihi pergratum quod Serapionis librum ad me misisti; ex quo quidem ego, quod inter nosliceat dicere, millesimam partem vix intellego. pro eo tibi praesentem pecuniam solvi imperavi, netu expensum muneribus ferres. at quoniam nummorum mentio facta est, amabo te, cura ut cumTitinio quoquo modo poteris transigas. si in eo quod ostenderat non stat, mihi maxime placet eaquae male empta sunt reddi, si voluntate Pomponiae fieri poterit; si ne id quidem, nummi potiusreddantur quam ullus sit scrupulus. valde hoc velim ante quam proficiscare amanter, ut soles,diligenterque conficias. Clodius ergo, ut ais, ad Tigranem!
[2] velim +Sirpiae+ condicione; sed facile patior. accommodatius enim nobis est ad li