Equality and Human Rights Commission - Cynnwys · Web viewMae ein hadroddiad hefyd yn dwyn sylw at ddiffyg llety preswyl a mudol ar draws yr Alban sy’n parhau i effeithio ar hawl

y Deyrnas Unedig

Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol

Heriau pwysig ar gyfer trydydd Hawliau dynol:

Diogelu

1

Ynglŷn â’r cyhoeddiad ymaBeth yw nod y cyhoeddiad yma?Mae’r adroddiad hwn yn manylu ar yr heriau y mae Prydain fawr yn eu hwynebu o ran hawliau dynol ymhob rhan o fywyd, gan gynnwys addysg, iechyd a phreifatrwydd. Mae hefyd yn darparu argymhellion ar gyfer Llywodraethau’r Deyrnas Unedig, Cymru a’r Alban ar sut i barchu a diogelu hawliau dynol yn well, a chyflawni eu hymrwymiadau rhyngwladol.

Fe gyflwynodd y Comisiwn yr adroddiad ar gyfer trydydd Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol Cyngor Hawliau Dynol (UPR) y Cenhedloedd Unedig.

Ar gyfer pwy mae’r cyhoeddiad?Gwladwriaethau’r Cenhedloedd Unedig sy’n cynnal yr UPR yw’r brif gynulleidfa ar gyfer yr adroddiad hwn, i’w helpu i ymgysylltu â’n hargymhellion a deall y prif bryderon o ran hawliau dynol yn y wlad hon. Bydd hefyd yn ddefnyddiol i seneddwyr, cymdeithas sifil a budd-ddeiliaid eraill sy’n gweithio ar y pynciau a drafodwn.

Cyflwynwyd yr adroddiad hwn i Swyddfa’r Uwch Gomisiynydd Hawliau Dynol ar 22 Medi 2016.

Pam mae’r Comisiwn wedi cynhyrchu hwn?Corff cyhoeddus statudol ydym a sefydlwyd yn 2007 i hyrwyddo a diogelu hawliau dynol ym Mhrydain Fawr, ac rydym yn un o dri Sefydliad Hawliau Dynol Cenedlaethol statws ‘A’ y Deyrnas Unedig. Un o’n cyfrifoldebau yw rhoi gwybod i’r Cenhedloedd Unedig beth yw ein barn am hawliau dynol ym Mhrydain Fawr trwy’r broses UPR bob pum mlynedd.

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i www.equalityhumanrights.com a chwilio am ‘UPR’.

2

Cynnwys

Rhagair gan y Cadeirydd 5

O safbwynt yr Alban 7

O safbwynt Cymru 8

Beth yw’r Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol? 9

O safbwynt cymdeithas sifil 11

Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol 13

Cyflwyniad 13

Cryfhau statws hawliau dynol rhyngwladol yn y gyfraith ddomestig 14

Safon byw annibynnol a digonol a diogeliad cymdeithasol 15

Trosedd casineb, iaith sy’n ennyn casineb a thrais ar sail hunaniaeth 17

Mynediad at gyfiawnder sifil 18

Masnachu pobl a chaethwasiaeth fodern 19

Amodau gwaith cyfiawn a theg 20

Preifatrwydd a diogelwch 21

Cadw yn y ddalfa a lloches 21

Stopio a chwilio 23

Atebolrwydd am dor-hawliau dynol a gyflawnwyd gan aelodau o luoedd arfog Prydain dramor 23

Y safon uchaf gyraeddadwy o ran iechyd meddwl ac iechyd corfforol 24

Cyraeddiadau Addysgol 25

Crynodeb o’r Argymhellion 27

Ôl-nodiadau 32

Cysylltiadau 49

3

Rhagair gan y CadeiryddMae’r Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol (UPR) yn gosod cofnod hawliau dynol pob gwlad dan y chwyddwydr rhyngwladol. Yn 2017, bydd y byd yn dod at ei gilydd yn y Cenhedloedd Unedig yn Genefa i glywed am y sefyllfa hawliau dynol yn y Deyrnas Unedig.

Daw hyn ar adeg hollbwysig i’r genedl. Mae Brexit wedi arwain llawer i ofyn sut y bydd hyn yn effeithio ar ein hunaniaeth genedlaethol. Beth yw’r gwerthoedd a’r dyheadau a rannwn? Pa fath o rôl rydym am ei gweld i’n gwlad?

Mewn adegau ansicr, dylai hawliau dynol a rheol gyfreithiol gael ei ystyried yn sylfaen i gymdeithas, yn darparu amddiffyniad rhag niwed ac ymrwymiadau ar gyfer cynnydd pellach.

Mae’r UPR yn cynnig cyfle gwerthfawr i’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol gynnal archwiliad o hawliau dynol yn y Deyrnas Unedig. Yn ein rôl fel Sefydliad Hawliau Dynol Cenedlaethol statws ‘A’ y Cenhedloedd Unedig, rydym wedi camu’n ôl i weld beth sydd wedi digwydd yn y pum mlynedd diwethaf a lle mae angen rhagor o waith.

Rydym wedi seilio’n dadansoddiad ar sail tystiolaeth fanwl. Y llynedd, fe wnaethom gyhoeddi ‘A yw Prydain yn Decach?’, yr adolygiad mwyaf cynhwysfawr erioed ar gynnydd tuag at ragor o ddiogeliadau cydraddoldeb a hawliau dynol. Rydym hefyd wedi gallu manteisio ar ein gwaith o fonitro cytuniadau’r Cenhedloedd Unedig i ddarparu trosolwg ar draws amrywiaeth o faterion sy’n ymwneud â hawliau dynol.

Mae gan Brydain enw da fel arweinydd rhyngwladol ym maes hawliau dynol ac rydym am i hyn barhau. Er ein bod ni i gyd yn ceisio deall effaith gadael yr UE, bydd y Comisiwn yn gweithio’n galed i sicrhau nad yw’r safonau cydraddoldeb a hawliau dynol yn gostwng, waeth beth fo’r trefniadau fydd ar waith ar gyfer ymadawiad y Deyrnas Unedig.

Mae gennym bryderon difrifol ynghylch cynnig Llywodraeth y Deyrnas Unedig i ddisodli’r Ddeddf Hawliau Dynol (HRA) â’r ‘Ddeddf Hawliau Prydeinig’. Mae’r HRA yn ddarn crefftus o ddeddfwriaeth sydd wedi gwella bywydau pobl. Mae ein neges i Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn glir: rhaid i unrhyw newidiadau sy’n cael eu cynnig i gyfraith hawliau dynol beidio â gwanhau’r diogeliadau sydd gennym na symud ein gwlad ar yn ôl.

Mae datblygiadau positif yn bod. Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi derbyn canmoliaeth fyd-eang am basio’r Ddeddf Caethwasiaeth Fodern, cam pwysig a adleisiwyd yn Neddf Masnachu Pobl a Cham-fanteisio Llywodraeth yr Alban, i atal lledaeniad cam-fanteisio rhywiol, llafur gorfodol a chaethwasanaeth domestig oedolion a phlant o bob rhan o’r byd. Ond mae bylchau o hyd yn y diffiniadau cyfreithiol o’r hyn sy’n cael ei gyfri’n drosedd. Nid yw’r darpariaethau i adnabod a chynorthwyo dioddefwyr yn ddigon eglur, ac annigonol yw adnoddau’r corff monitro a ffurfiwyd i arwain brwydr y Deyrnas Unedig yn erbyn caethwasiaeth.

Mae stopio a chwilio yn faes arall lle mae rhywfaint o obaith yng Nghymru a Lloegr. Nid oes cyfiawnhad wedi bod dros y ffordd y mae’r heddlu wedi defnyddio’u pwerau stopio a chwilio’r heddlu bob amser, ac mae hyn wedi cyfrannu at dyndra o fewn ein cymunedau. Trwy weithio gyda’r Coleg Heddlu Cenedlaethol i wella hyfforddiant swyddogion yr heddlu,

4

mae nifer y sefyllfaoedd lle’r aethpwyd ati i stopi a chwilio wedi gostwng o 68 y cant yn y pum mlynedd diwethaf. Fodd bynnag, mae’n annerbyniol fod unigolyn Du yng Nghymru a Lloegr bron i bum gwaith yn fwy tebygol i gael ei stopio nag unigolyn Gwyn.

Mae’r rhagolygon ar gyfer llawer o’r pynciau eraill yn ein hadroddiad yn llai positif. Mae trosedd casineb ar gynnydd ar draws Prydain Fawr. Er gwaethaf hyn, rwy’n credu bod y rhan fwyaf o bobl am ddathlu a manteisio ar ein hamrywiaeth, adeiladu ar ein hanes o drin pobl â thegwch a pharch, a diogelu’r rhai sydd wedi’u gwthio i ymylon eithaf ein cymdeithas.

Mae’r ffordd y mae’r wladwriaeth yn trin y rheiny sydd yn y ddalfa, er enghraifft mewn carchar, celloedd swyddfa’r heddlu neu ganolfannau cadw mewnfudwyr yn destun pryder mawr. Rydym yn wynebu’r nifer uchaf o ffoaduriaid sy’n blant ers yr Ail Ryfel Byd, ond gwan fu’n hymateb yn genedlaethol. Dyna pam mae’n hadroddiad yn cynnwys pum argymhelliad a fwriadwyd yn benodol i ddiogelu a pharchu hawliau ffoaduriaid sy’n blant.

Mae mynediad at gyfiawnder sifil wedi dirywio’n sylweddol ers UPR diwethaf y Deyrnas Unedig yn 2012. Newidiodd Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012 y tirlun cymorth cyfreithiol yng Nghymru a Lloegr yn ddirfawr. Mae hyn, ynghyd â ffioedd uwch am dribiwnlysoedd cyflogaeth ym Mhrydain Fawr, yn dystiolaeth bod pobl yn cael eu ‘prisio allan’ o gyfiawnder. Ers i’r ffioedd tribiwnlys ddod i rym, disgynnodd achosion gwahaniaethu ar sail beichiogrwydd o 50 y cant, ac achosion gwahaniaethu ar sail anabledd o 59 y cant. Nid yw hawliau o unrhyw werth oni bai fod gan bobl fodd o gael iawn am hyn.

Mae system nawdd cymdeithasol y Deyrnas Unedig wedi newid yn sylweddol yn y pum mlynedd diwethaf. Mae effaith gronnus y llu o newidiadau wedi effeithio’n negyddol ar sail grŵp, gan gynnwys merched a phlant. Cafodd pobl anabl eu taro gan nifer o newidiadau a chafodd y Cenhedloedd Unedig bod hyn yn crebachu eu hawliau i safon byw annibynnol a digonol. Mae’n hanfodol fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cynnal dadansoddiad effaith gronnus ar gyfer penderfyniadau gwariant yn y dyfodol felly ni fydd bywyd i rai o bobl fwyaf bregus cymdeithas yn mynd hyd yn oed yn galetach.

Mae atebion i’r holl faterion hyn, a’r llu o rai eraill sy’n cael eu hystyried yn yr adroddiad. Rydym wedi manylu ar 30 o argymhellion eglur i Lywodraethau’r Deyrnas Unedig, yr Alban a Chymru weithredu arnynt.

Mae’r UPR yn gyfle i ddwyn sylw at yr argymhellion hyn ar lwyfan byd-eang, gyda goruchwyliaeth ac ymgysylltiad y gymuned ryngwladol. Fodd bynnag, pan fydd yr archwiliad yn dod i ben, mae’n hanfodol ein bod yn dychwelyd adref ac yn cydweithio. Mae Sefydliadau Hawliau Dynol Cenedlaethol, cymdeithas sifil a seneddwyr yn bartneriaid hanfodol yn y dasg o sicrhau bod llywodraethau’n atebol a gwneud yr argymhellion hyn yn realiti i bob aelod o’n cymdeithas.

David Isaac Cadeirydd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol

5

O safbwynt yr AlbanMae’r Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol yn cynnig cyfle go iawn i werthuso a gweld lle ry’n ni wedi cyrraedd a beth sydd i’w wneud eto er mwyn diogelu hawliau dynol yn well ar draws yr Alban. Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys dros 30 o argymhellion, a 10 o’r rheiny wedi’u hanelu at Lywodraeth yr Alban, i wella’r sefyllfa o ran hawliau dynol yn yr Alban.

Bu sawl datblygiad positif. Mae Llywodraeth yr Alban wedi ymrwymo i ailgyflwyno targedau gorfodol ar gyfer tlodi plant, wedi i’r rhain gael eu dileu’n ddiweddar yn San Steffan. Mae hefyd wedi cyfoethogi statws Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn yng nghyfraith yr Alban trwy Ddeddf Plant a Phobl Ifanc (yr Alban) 2014.

Fodd bynnag, mae angen i Lywodraeth yr Alban fynd ymhellach er mwyn ymgorffori pob un o’r saith confensiwn y mae’r Deyrnas Unedig wedi eu cadarnhau yng nghyfraith yr Alban.

Ni fydd nifer sylweddol o hawliau dynol, gan gynnwys hawliau cynhwysfawr i bobl anabl, yn cael eu darparu i bobl yr Alban nes y bydd y confensiynau Cenhedloedd Unedig hyn yn cael eu hymgorffori yn ein cyfraith ddomestig.

Mae datganoli pwerau nawdd cymdeithasol i Senedd yr Alban hefyd yn rhoi cyfle gwych i Lywodraeth yr Alban hyrwyddo a diogelu ymhellach hawliau economaidd, cymdeithasol a diwylliannol. Mae’n galonogol sylwi bod y Prif Weinidog yr Alban eisoes wedi datgan y bydd “urddas a pharch” yn graidd i system nawdd cymdeithasol newydd yr Alban. Rhoi gwir ystyr i hyn yn ymarferol a sicrhau’r newid yma fydd yr her nawr.

Mae gan Lywodraeth yr Alban lawer i’w wneud mewn sawl maes o hyd. Er enghraifft, mae cefndiroedd a chymunedau plant yn parhau i effeithio’n ormodol ar eu lefelau cyrhaeddiad addysgol, o’u cymharu â’r cyfartaledd cenedlaethol.

Mae ein darganfyddiadau hefyd yn dangos bod bylchau cydraddoldeb yn y gyfradd gyflogi yn aros ar lefelau annerbyniol. Yn ogystal â hyn, er gwaethaf y farchnad waith sydd ar gynnydd, mae llawer o bobl yn yr Alban yn dal i wynebu gwahaniaethu o ran cyflog, ac amodau a thelerau gwaith sy’n golygu bod oddeutu un ymhob pump o weithwyr yr Alban bellach yn ennill llai na’r Cyflog Byw.

Mae ein hadroddiad hefyd yn dwyn sylw at ddiffyg llety preswyl a mudol ar draws yr Alban sy’n parhau i effeithio ar hawl Sipsiwn/Teithwyr i safon ddigonol o dai. Mae hyn yn creu rhwystrau wrth geisio defnyddio gwasanaethau cyhoeddus, addysg a gofal iechyd. Rydym felly’n galw ar Lywodraeth yr Alban i wella digonolrwydd y safleoedd sy’n cael eu darparu ac i fabwysiadu strategaeth genedlaethol ar gyfer integreiddio Sipsiwn/Roma a Theithwyr Gwyddelig. Gobeithiwn y bydd yr adroddiad yma’n gatalydd ar gyfer trafodaeth genedlaethol, sy’n cydnabod y gwaith da sydd eisoes yn digwydd yn yr Alban y gall eraill ddysgu ohono. Fodd bynnag, mae ein hadroddiad hefyd yn bwrw goleuni ar y meysydd lle gall a lle mae’n rhaid i’r Alban wneud yn well.

Lesley Sawers Comisiynydd yr Alban

6

O safbwynt CymruYr hawliau a’r rhyddid sylfaenol rydym oll yn eu rhannu yw hawliau dynol. Maent yn cynnal ein ffordd o fyw: yn ein cartrefi, yn ein cymunedau ac yn ein defnydd o wasanaethau cyhoeddus fel ysgolion ac ysbytai. O ganlyniad, dylem oll gael ein trin ag urddas a pharch yn ein bywydau pob dydd.

Mae gan y Comisiwn gyfrifoldeb statudol i fonitro sut mae ein hawliau dynol yn cael eu diogelu a’u hyrwyddo yng Nghymru ac ar draws Prydain. Mae’r cyflwyniad hwn yn cynnig ein hasesiad presennol ac yn llunio argymhellion ynglŷn â lle mae angen gwella.

Mae’r adroddiad yn dangos bod yna lawer yng Nghymru y gallwn ymfalchïo ynddo.

Mae hawliau dynol wedi’u diogelu yng nghyfraith Cymru ers creu’r Cynulliad Cenedlaethol yn 1999. Mae Llywodraeth Cymru’n ymrwymedig i weithredu mewn ffordd sy’n gydnaws â hawliau dynol. Mae hyn yn rhoi sail gadarn ar gyfer diogelu hawliau dynol yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru hithau wedi cyflwyno cynigion deddfwriaethol sy’n diogelu hawliau plant pan fydd penderfyniadau’n cael eu gwneud; gyda’r nod o ddileu trais yn erbyn menywod, cam-drin yn y cartref a thrais rhywiol; ac sy’n gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu safleoedd Sipsiwn a Theithwyr lle gwelwyd angen amdanynt. Dyma rai o’r camau positif a gymerwyd tuag at wireddu hawliau dynol yn llawn yng Nghymru.

Fodd bynnag, gwyddom nad yw deddfwriaeth ynddi’i hun bob amser yn arwain at newid ymarferol. Mae Cymru yn parhau i fod yn wlad lle mae anghydraddoldebau sylweddol wedi’u hen sefydlu ac mae ein tystiolaeth yn dangos bod yn angen diogelu a sicrhau hawliau dynol ymhellach.

Mae ein cyhoeddiad diweddar “A yw Cymru’n Decach?” a nododd y prif heriau y mae angen mynd i’r afael â nhw yn darparu gwybodaeth ar gyfer yr adroddiad hwn.

Er enghraifft, mae ein tystiolaeth yn dangos bod gan gefndir plentyn effaith fawr ar ei addysg. Mae angen gweithredu i gau’r bylchau cyrhaeddiad ar gyfer y grwpiau hynny y mae eu lefelau’n disgyn y tu ôl i’r cyfartaledd cenedlaethol. Nid yw gwasanaethau iechyd meddwl yn diwallu’r galw lleol yn llawn, ac mae’n rhaid iddynt wella mynediad i bawb. Mae diwygiadau i gymorth cyfreithiol sifil yn cyfyngu ar fynediad pobl at gyfiawnder. Mae tlodi a throsedd casineb yn feysydd eraill sy’n peri pryder mawr yng Nghymru.

Gall paratoi, cyflwyno ac ystyried yr adroddiad yma helpu i newid pethau. Mae sawl sefydliad yng Nghymru wedi chwarae’i ran yn y broses Adolygu Cyfnodol Cyffredinol trwy amlygu’r hyn y maent yn ystyried yw’r pryderon mwyaf taer o ran hawliau dynol yng Nghymru a Phrydain. Mae tir cyffredin rhyngom o ran y themâu yn ein hadroddiad.

Edrychwn ymlaen at ymateb ac argymhellion Cyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig. Rydym yn barod i weithio gydag eraill ar draws Cymru sy’n rhannu ein hymrwymiad i hyrwyddo hawliau dynol ymhob agwedd ar ein bywyd ac ymhob cymuned yng Nghymru.

June Milligan Comisiynydd Cymru

7

Cyffredinol?

Cyfnodol Adolygiad yw’rBeth

5 Rhoi’r argymhellion ar waith

4Yr argymhellion

1

Wedi dwy flynedd a hanner, gall y SuR, NHRI a chymdeithas sifil gynhyrchu ‘adroddiadau canol-tymor’ i adolygu’r cynnydd.

•

Mae’r Cenhedloedd Unedig yn annog y SuR i gydweithio â’r holl fudd-ddeiliaid i wneud hyn.

•

Mae’r SuR yn gyfrifol am roi’r argymhellion ar waith cyn yr Adolygiad nesaf ymhen pum mlynedd.

•

ar ddeiliannau’r Adolygiad.Yna gall NGO ac NHRIs hefyd wneud sylwadau

•

wneud datganiad llawnach ar yr argymhellion yn y sesiwn.yn penderfynu a yw am dderbyn yr adroddiad, ac yna gall yr SuRYn ei sesiwn llawn nesaf, bydd y Cyngor Hawliau Dynol •

naill ai ‘derbyn’ neu ‘nodi’ pob argymhelliad.pan fydd yr SuR yn gallu penderfynuBydd hwn yn cael ei fabwysiadu gan y Gweithgor UPR, •

crynhoi’r Adolygiad, gan gynnwys rhestr o’r argymhellion.

Mae’r troika’n paratoi ‘adroddiad deilliannau’ sy’n •

yn crynhoi’r adroddiadau ar gyfer y Cyngor Hawliau Dynol.Mae Swyddfa Uwch-gomisiynydd Hawliau Dynol (OHCHR) •

Adolygiadau blaenorol ar waith, yn ogystal â heriau newydd.Dylai’r adroddiadau ystyried y cynnydd a wnaed wrth roi argymhellion •

y sefyllfa o ran hawliau dynol yn y Wladwriaeth dan Adolygiad (SuR).sefydliadau hawliau dynol (NHRIs) a chymdeithas sifil, i gyflwyno adroddiadau arMae’r Cenhedloedd Unedig yn annog budd-ddeiliaid, gan gynnwys •

Cyflwyno adroddiadau’r budd-ddeiliaid

8

ar draws y byd.a gwella hawliau dynolUPR yw rhannu arfer gorau

pum mlynedd. Nod yrchyd-Aelod-wladwriaethau bob

harchwilio gan ei wladwriaethau

cael ei Hadolygu (SuR) yn cael ei

Bydd pob Gwlad sy’npob gwlad trwy’r byd.asesu hanes hawliau dynolCyfnodol Cyffredin (UPR) idefnyddio’r AdolygiadDynol y Deyrnas Unedig yn

Mae Cyngor Hawliau

3

2

Yna cynhelir dialog lle gall unrhyw wladwriaeth godi pwyntiau perthnasol ac argymhellion, cyn i’r SuR wneud datganiad terfynol.

•

gwladwriaethau eraill fod wedi’u cyflwyno o flaen llawr.

ymateb i unrhyw gwestiynau y gallai Mae’r SuR yn cyflwyno'i adroddiad ac yn

•

Gweithgor UPR y Cyngor Hawliau Dynol.Cynhelir yr adolygiadau yn ystod sesiwn •

aelod-wladwriaeth gymryd rhan yn Adolygiad unrhyw wlad arall.

yr Adolygiad, ond gall unrhywMae ‘troika’ o dair gwladwriaeth yn arwain •

at y cynnydd a’r heriau wrth roi ei hymrwymiad o ran hawliau dynol.Dylid gwneud hyn mewn ymgynghoriad â’r budd-ddeiliaid, a dwyn sylw •

Mae’r SuR yn cyhoeddi ei adroddiad ei hun yn esbonio sefyllfa hawliau dynol y wlad. •

Yr Adolygiad

Adroddiad y wladwriaeth

9

O safbwynt y gymdeithas sifilMae Sefydliad Prydeinig Hawliau Dynol (BIHR), elusen sy’n gweithio ar draws y Deyrnas Unedig i ddod â hawliau dynol yn fyw, wedi bod ar flaen y gad wrth gynorthwyo sefydliadau cymdeithas sifil (CSO) i ymgysylltu ag archwiliadau Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol (UPR) diweddar y Deyrnas Unedig. Yn 2012 a 2016, cyflawnwyd y gwaith hwn gyda chymorth y Comisiwn Cydraddoldebau a Hawliau Dynol.

Yn 2016 aeth prosiect UPR BIHR - Human Rights Check UK - â ni ar draws Prydain fawr i godi ymwybyddiaeth am hawliau dynol a phroses UPR. Waeth ble yr aethom ni, fe’n trawyd gan frwdfrydedd CSO i ddysgu mwy am atebolrwydd hawliau dynol. Ar adeg o her sylweddol yn y Deyrnas Unedig, gyda phryderon ynghylch caledi ac anghydraddoldeb, mae hawliau dynol yn darparu fframwaith o hawliau, dyletswyddau ac atebolrwydd sy’n berthnasol iawn.

O Gaerefrog i Gaerdydd, o Gaerlŷr i Inverness, o Gaerwysg i Lundain, buom yn siarad â gofalwyr, canolfannau cyngor lleol, y gwasanaethau cymorth, gweithwyr polisi, grwpiau pobl anabl, gwasanaethau ieuenctid, sefydliadau rhyngwladol, arbenigwyr cyfreithiol, addysgwyr, undebau ac ati. Er na fyddai llawer ohonyn nhw yn eu hystyried eu hunain yn grwpiau hawliau dynol, mae hawliau dynol wrth wraidd yr hyn a wnânt wrth herio gwahaniaethu, cynorthwyo pobl mewn sefyllfaoedd bregus, lleihau’r duedd i’w gwthio i’r cyrion, a cheisio newid cymdeithasol positif.

Trwy Human Rights Check UK, llwyddodd BIHR i gynyddu a chryfhau ymwybyddiaeth CSO o’r UPR, i gasglu tystiolaeth werthfawr ar gyfer ein Hadroddiad Cysgodol ar y Cyd i’r Cenhedloedd Unedig, ac i rymuso grwpiau eraill i gyflwyno’u hadroddiadau eu hunain. Mae’n eglur bod gan CSO gyfraniad hanfodol i’w wneud i’r broses UPR, gan gynnwys:

• Rhoi llais i amrywiaeth o fudd-ddeiliaid. Mae hyn yn arbennig o bwysig i bobl mewn sefyllfaoedd o wendid a allai wynebu peryglon hawliau dynol, heb ddefnyddio’r iaith yma i fynegi hynny. Mewn amgylchiadau o’r fath, mae’r syniad o ymgysylltu â phrosesau monitro rhyngwladol yn un sy’n anghysbell ar y gorau ac yn anhysbys ar y gwaethaf.

• Darparu ffynhonnell gyfoethog o wybodaeth arall. Mae’n hanfodol fod y broses UPR yn cael mynediad i wybodaeth o ffynonellau eraill yn hytrach na dim ond adroddiad swyddogol y Llywodraeth. Mae gan sefydliadau cymdeithas sifil fynediad at wahanol ffynonellau gwybodaeth ynglŷn ag effaith rhai polisïau neu arferion penodol. Efallai fod gennym wahanol ddehongliadau ynglŷn â ph’un yw gweithredu’r Llywodraeth yn parchu ac yn diogelu hawliau dynol. Er enghraifft, mae ein Hadroddiad Cysgodol ar y Cyd 2016 yn dwyn sylw at bryderon sylweddol ynghylch effaith andwyol polisi’r Llywodraeth ar les a thai. Mae hefyd yn dwyn sylw at sut y mae toriadau i gymorth cyfreithiol yn effeithio’n negyddol ar fynediad at gyfiawnder.

• Monitro Gweithrediad y Llywodraeth. Mae proses UPR nid yn unig yn ymwneud ag adrodd i’r Cenhedloedd Unedig bob pedair blynedd a hanner. Bydd argymhellion yn cael eu gosod i’n Llywodraeth, a thrwy roi'r rhain ar waith dylent ddylanwadu ar bolisi ac ymarfer rhwng pob archwiliad. Fel CSO gallwn ddefnyddio argymhellion y Cenhedloedd Unedig i alw am newidiadau yn y Deyrnas Unedig, gan annog y Llywodraeth i sicrhau gwell diogeliad o safonau hawliau dynol rhyngwladol yma ym Mhrydain.

10

Er mai proses adolygu gan gymheiriaid sy’n cael ei sbarduno gan y wladwriaeth yw’r UPR, mae ein profiad yn dangos bod gan gymdeithas sifil ran bwysig i’w chwarae wrth sicrhau bod y dystiolaeth orau bosibl ar gael i’r Cenhedloedd Unedig. Gall y CSO gysylltu’r broses ryngwladol gyda phrofiad y mae pobl wedi’i fyw o ddiogeliadau hawliau dynol yn eu gwladwriaeth hwy’u hunain – gan sicrhau mai pobl sydd bob amser yn ganolog wrth ddiogelu a monitro’r hawliau.

Stephen Bowen Cyfarwyddwr Sefydliad Prydeinig Hawliau Dynol

11

Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol Y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol

CyflwyniadMae’r adroddiad hwn yn cynnwys 12 o bynciau blaenoriaeth, sy’n gysylltiedig â 54 y cant o 132 argymhelliad y Deyrnas Unedig o ail gylch UPR 2012.1

Mae’n cynnwys 30 o argymhellion i Lywodraethau’r Deyrnas Unedig, Cymru a’r Alban wella hyrwyddo a diogelu hawliau dynol ar draws Prydain Fawr.

Argymhelliad:

Sefydlu cynllun gweithredu cenedlaethol i’r Deyrnas Unedig ar hawliau dynol, 2 gan ddysgu o Gynllun Gweithredu Cenedlaethol yr Alban ar Hawliau Dynol,3 gan gynnwys camau gweithredu pendant i roi argymhellion y Deyrnas Unedig ar waith.4

12

Cryfhau statws hawliau dynol rhyngwladol yn y gyfraith ddomestigCyfrannodd y Deyrnas Unedig at y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol (ECHR), ac mae bellach wedi’i ymgorffori mewn cyfraith ddomestig trwy Ddeddf Hawliau Dynol 1998 (HRA). Mae’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (EHRC) yn ystyried bod yr HRA:

• wedi’i llunio’n dra chrefftus i ddiogelu a hyrwyddo hawliau dynol.

• wedi’i hymgorffori yn nhrefniadau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig.

• yn cynnal sofraniaeth seneddol a rôl sylfaenol i’r llysoedd domestig.

Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi ymrwymo i ddileu’r HRA a mynd ati i weithredu’r cynigion am Fil Hawliau.5

Argymhelliad: Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig:

• Sicrhau nad yw cynigion am Fil Hawliau yn lleihau’r diogeliadau na’r mynediad at unioni cam yn y Ddeddf Hawliau Dynol.6

Rydym yn annog rôl arweiniol Prydain yn y dasg o lunio’r fframwaith hawliau dynol rhyngwladol, gan gynnwys ei gefnogaeth i Arbenigwr Annibynnol cyntaf y Cenhedloedd Unedig ar ddiogeliad rhag trais a gwahaniaethu ar sail cyfeiriadedd rhywiol a hunaniaeth rhywedd.7 Mae’r Deyrnas Unedig wedi cadarnhau saith o’r naw confensiwn hawliau dynol ‘craidd’ ond nid yw wedi’u hymgorffori’n uniongyrchol mewn cyfraith ddomestig.8 Mae Llywodraethau’r Alban a Chymru wedi cryfhau statws y Confensiwn ar Hawliau’r Plentyn mewn cyfraith cenedlaethol,9 gan gynnig patrwm i ar gyfer yr holl Gonfensiynau. Nid yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cefnogi sefydlu Confensiwn ar Hawliau Pobl Hŷn yn.

Argymhelliad: Dylai’r Deyrnas Unedig a’r llywodraethau datganoledig:

• Gryfhau statws pob un o’r saith confensiwn hawliau dynol a gafodd eu cadarnhau mewn cyfraith ddomestig.

• Cefnogi datblygu fframweithiau hawliau dynol rhyngwladol, er enghraifft Confensiwn Hawliau Pobl Hŷn.10

Deddf Cydraddoldeb 2010 yw’r ddeddfwriaeth wrth-wahaniaethu gynhwysfawr gryfaf yn y byd. Mae’n cwmpasu naw o ‘nodweddion gwarchodedig’ ar draws Prydain Fawr: rhyw hil, anabledd, cyfeiriadedd rhywiol, statws trawsrywiol, oed, crefydd neu gred, beichiogrwydd a mamolaeth, a phriodas/partneriaeth sifil. Nid yw sawl un o’i darpariaethau mewn grym yn gyfreithiol, neu mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi’u diddymu.11

Mae’r EHRC yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth y Deyrnas Unedig i barhau i adolygu Deddf Cydraddoldeb 2010 o ran hunaniaeth rhywedd.12


Adfer holl ddarpariaethau gwreiddiol Deddf Cydraddoldeb 2010 na chawsant eu gweithredu a’u rhoi ar waith.13

13

Safon byw annibynnol a digonol a diogeliad cymdeithasolErs 2012, mae’r naill Lywodraeth Brydeinig ar ôl y llall14 wedi diwygio nawdd cymdeithasol. Mae rhai diwygiadau wedi effeithio’n andwyol ar blant a grwpiau â nodweddion gwarchodedig, gan gynnwys merched a lleiafrifoedd ethnig.15

Mae diwygiadau nawdd cymdeithasol16 wedi effeithio’n arbennig o anghymesur a chronnus ar yr hawliau pobl anabl i fyw’n annibynnol a chael safon byw digonol.17 18 19 Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi asesu effaith cydraddoldeb polisïau unigol,20 ond nid effaith gronnus nifer o newidiadau. Darganfu astudiaeth a ariannwyd gan EHRC fod astudiaethau effaith gronnus yn ddichonadwy ac yn ymarferol.21


• Ymestyn y gwaith o fonitro a dadansoddi penderfyniadau gwariant i gynnwys effaith gronnus ar unigolion â nodweddion gwarchodedig.

• Rhoi’r ystyriaeth sylfaenol i fudd pennaf y plentyn.

• Lliniaru’r effeithiau andwyol lle gwelir hwy.

• Cyfiawnhau mesurau atchweliadol trwy ddangos eu bod yn rhai dros dro, angenrheidiol, cymesur, anwahaniaethol ac nad ydynt yn tanseilio lefel sylfaenol graidd o ddiogeliadau hawliau dynol.22

Newidiodd Deddf Diwygio Lles a Gwaith 2016 y ffordd y mae Llywodraeth y Du yn asesu tlodi plant. 23 Mae’n ailddatgan y pedwar dangosydd yn Neddf Tlodi Plant 201024 ac ymrwymiad i gyhoeddi data yn erbyn y rhain bob blwyddyn,25 ond mae’n diddymu’r targedau gorfodol i leihau tlodi plant.26 Mae Llywodraeth yr Alban yn ailgyflwyno targedau cyfreithiol gorfodol.27


• Sefydlu mecanweithiau atebolrwydd eglur ar gyfer diddymu tlodi plant, gan gynnwys targedau gorfodol, gydag amserlen benodol a dangosyddion mesuradwy.28

Mae diffyg llety preswyl a mudol ar draws Prydain Fawr 29 yn effeithio ar hawliau Sipsiwn a Theithwyr i safon byw digonol, a thrwy’r rhwystrau sy’n dod yn sgil hynny, i gael mynediad at wasanaethau addysg, cyflogaeth ac iechyd.30 Gwrthwynebiad gan gynghorwyr a thrigolion lleol, sydd yn aml yn gyhuddgar, yw’r rhwystr mwyaf cyffredin wrth ddarparu safle.31

Argymhelliad: Dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraethau datganoledig:

• Wella digonolrwydd darpariaeth safleoedd i Sipsiwn a Theithwyr ar draws yr holl awdurdodau lleol.

Cydweithio i fabwysiadu strategaeth integreiddio Sipsi/Roma a Theithwyr Gwyddelig ar draws Prydain Fawr, sy’n canolbwyntio ar fynediad i addysg, cyflogaeth, gofal iechyd a thai.34

14

16

“Mae diffyg llety preswyl a mudol ar draws Prydain Fawr yn effeithio ar hawl Sipsiwn a Theithwyr i safon byw ddigonol”

Trosedd casineb, iaith sy’n ennyn casineb a thrais ar sail hunaniaethRhwng 2013/14 a 2014/15, cofnododd yr heddlu bod trosedd casineb wedi cynyddu35 ymhob un o’r pum categori yng Nghymru a Lloegr, gyda chyfanswm cynnydd o 18 y cant.36 Yn yr Alban, cynyddodd nifer y cyhuddiadau ymhob categori trosedd casineb, ac eithrio hil, yn 2015-16.37 Ar draws Prydain Fawr, hil yw’r cymhelliad mwyaf cyffredin a gofnodir dros drais casineb. Mae ymchwil EHRC wedi amlygu’r ffaith na fydd pobl bob tro’n rhoi gwybod am droseddau casineb ar sail anabledd38nag yn erbyn pobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol a thrawsrywiol.39 Yn y pythefnos yn dilyn Refferendwm yr UE, gwelwyd 57 y cant o gynnydd ar gyfer adroddiadau ar-lein o drosedd casineb yng Nghymru a Lloegr.40


• Adrodd ar effaith y cynllun gweithredu newydd ar drosedd casineb.

• Gweithio gydag asiantaethau cyfiawnder troseddol i ddatblygu mesurau ataliol newydd ar sail ymchwil ddiweddar ar gymelliadau.

• Adolygu effeithiolrwydd y fframwaith cyfreithiol cyfredol.41 42

Fis Ebrill 2015, beirniadodd Uwch Gomisiynydd Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig y wasg tabloid y Deyrnas Unedig am ‘weld bai ar dramorwyr a lleiafrifoedd’, ac mae hyn wedi ‘parhau heb ei herio ... dan y gyfraith am amser rhy faith’.43 Mae’r EHRC a llawer o arbenigwyr rhyngwladol yn rhannu’r pryderon yma.44


• Weithio gyda budd-ddeiliaid perthnasol i fynd i’r afael â’r darlun negyddol y mae’r cyfryngau yn ei gynnig o gan grwpiau penodol megis Sipsiwn a Theithwyr, Mwslimiaid, lesbiaid, hoywon, pobl ddeurywiol thrawsryweddol, ceiswyr lloches a ffoaduriaid.45

Mae EHRC yn ystyried trais yn erbyn menywod a merched (VAWG) yn un o’r ‘problemau hawliau dynol mwyaf treiddiol’ yn y Deyrnas Unedig.46 47 Byddai cadarnhau Confensiwn Istanbul yn helpu’r Deyrnas Unedig i fynd i’r afael â VAWG,48 ond mae angen gweithredu pellach er mwyn cadarnhau’r confensiwn a’i roi ar waith yn llawn, er enghraifft darparu digon o wasanaethau cymorth arbenigol.49


• Wneud y gwahaniaethau angenrheidiol i gyfraith, polisi ac ymarfer er mwyn gallu cadarnhau Confensiwn Istanbul a neilltuo digon o adnoddau i awdurdodau canolog, datganoledig a lleol er mwyn sicrhau bod modd ei weithredu’n effeithiol.50

16

Mynediad at gyfiawnder sifilMae Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012 (LASPO) wedi lleihau’n sylweddol y maes cymorth cyfreithiol sifil yng Nghymru a Lloegr.51 Mae nifer yr achosion ar gyfer cyngor cychwynnol wedi disgyn o ddau draean, a’r gynrychiolaeth yn y llys i lawr o draean.52 Mae’n bosibl fod gan LASPO effaith andwyol anghymesur ar blant, pobl ifanc, lleiafrifoedd ethnig a menywod, a gallai o bosibl gyfyngu ar eu mynediad at gyfiawnder.53


• Hwyluso adolygiad o Ddeddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012 (LASPO).

• Comisiynu ymchwil annibynnol ar effaith LASPO ar bob anabl, lleiafrifoedd ethnig, plant a menywod o ran cydraddoldeb a hawliau dynol.

• Lliniaru unrhyw effeithiau o ganlyniad i wahaniaethu’n uniongyrchol.54

Mae’n bosibl fod ffioedd llysoedd yng Nghymru a Lloegr, a ffioedd tribiwnlys ym Mhrydain fawr, hefyd yn effeithio ar fynediad i gyfiawnder. Pan godwyd ffioedd newydd am dribiwnlys cyflogaeth (ET), gwelwyd ar yr un pryd leihad o 59 y cant mewn achosion gwahaniaethu ar sail anabledd a 50 y cant o leihad mewn achosion yn ymwneud â beichiogrwydd 55 (gwrthododd Llywodraeth y Deyrnas Unedig argymhellion ar yr olaf).56 Mae Llywodraeth yr Alban wedi addo diddymu ffioedd ET.57 Mae EHRC yn rhannu pryderon Pwyllgor Cyfiawnder Senedd y Deyrnas Unedig58 ynghylch y cynnydd o 500 y cant mewn ffioedd tribiwnlysoedd mewnfudo a lloches.59


• Liniaru effeithiau andwyol y cynnydd mewn ffioedd tribiwnlys cyflogaeth (ET).

• Oedi cyn cyflwyno’r cynnydd arfaethedig i ffioedd tribiwnlys mewnfudo a lloches hyd nes y bydd yr adroddiad wedi’i gyhoeddi ar yr adolygiad o ffioedd y tribiwnlys cyflogaeth.60

Effaith ffioedd tribiwnlys cyflogaeth ar nifer yr achosion o wahaniaethu ar sail anabledd a beichiogrwydd:

%30%55

17

Masnachu pobl a chaethwasiaeth fodernMae Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015 (MSA)61 a Deddf Masnachu Pobl a Chamfanteisio (yr Alban) (2015)62 yn gamau pwysig ymlaen. Fodd bynnag, mae’r EHRC wedi amlygu bylchau yn y ddeddfwriaeth a’i gweithrediad, gan gynnwys:

• Diffyg manylion y darpariaethau i adnabod a chynorthwyo dioddefwyr.

• Bylchau mewn troseddau.

• Gwendidau yn y Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol - adnabod a chynorthwyo dioddefwyr masnachu pobl.

• Gwendidau o ran grymoedd ac adnoddau’r Comisiynydd Annibynnol ar gyfer Gwrth-Gaethwasiaeth.63

Argymhelliad: Dylai Llywodraethau’r Deyrnas Unedig a’r Alban:

• Fonitro effeithiolrwydd y ddeddfwriaeth i atal masnachu pobl, a’i diwygio i fynd i’r afael ag unrhyw wendidau.

• Cryfhau’r Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol.64

Ceir hefyd pryderon ynghylch darpariaethau’r MSA ar gyfer adnabod a chynorthwyo dioddefwyr sy’n blant. Mae’r data’n awgrymu bod oddeutu 60 y cant o blant y credir eu bod wedi dioddef yn sgil masnachu pobl yn diflannu o ofal yr awdurdod lleol, ac na welir dau draean o’r rhain fyth eto.65 66


• Sefydlu gwarcheidwaid annibynnol statudol ar gyfer pob plentyn digwmni neu ar ei ben ei hun sy’n dod i mewn i’r Deyrnas Unedig.

• Cyflwyno dyletswydd statudol i gofnodi ac i roi gwybod yn swyddogol am yr holl blant sy’n ffoaduriaid neu sydd wedi’u masnachu sy’n diflannu o ofal.67

“Mae Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015 yn gam pwysig ymlaen, ond mae yna fylchau o hyd”

18

Amodau gwaith cyfiawn a thegDylai pawb allu cael mynediad i waith yn rhydd oddi wrth wahaniaethu, ond mae rhai yn dal i gael anawsterau.68 Y grwpiau ieuengach oedd wedi dioddef fwyaf yn sgil y dirwasgiad a hwythau hefyd oedd wedi cymryd yr amser hwyaf i ymadfer.69 Mae’r EHRC yn croesawu addewid Llywodraeth y Deyrnas Unedig i haneru’r bwlch cyflogaeth i bobl anabl (ar 31.7 y cant).70

Argymhelliad:

• Dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraethau datganoledig gymryd camau positif i gau’r bylchau cydraddoldeb mewn cyflogaeth.

• Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig gyflwyno targedau dros dro a gofyniad statudol i adrodd ar ei hymrwymiad i haneru’r bwlch cyflogaeth i bobl anabl.71

19.2 y cant oedd y bwlch cyflog rhwng y rhywiau yn 2015,72 73 ond mae’r cynnydd wedi arafu dros y blynyddoedd diwethaf.74 5 y cant oedd y bwlch ethnig, a 9 y cant oedd y bwlch anabl yn 2013.75 Mae gwaith ar gyflog isel yn76 effeithio ar 21 y cant o weithwyr ym Mhrydain - a merched yw’r mwyafrif o’r rhain.77 Mae pryder ynghylch sut y bydd y Cyflog Byw Cenedlaethol, sy’n berthnasol i weithwyr 25 oed a hŷn, yn effeithio ar ferched a’r rheiny dan 25 oed os ceir ‘ras i’r gwaelod’ ynglŷn â chyflog.78

Argymhelliad:

• Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig gynhyrchu amcangyfrifon rheolaidd o’r bylchau mewn tâl fesul awr ar gyfer gweithwyr amser llawn a rhan amser, wedi’i ddadgyfuno yn ôl rhyw, hil ac anabledd.

Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth yr Alban fonitro effaith y Cyflog Byw Cenedlaethol ar fenywod a phobl ifanc.79

19

Preifatrwydd a DiogelwchMae’r EHRC yn croesawu diwygiadau Llywodraeth y Deyrnas Unedig o gyfreithiau preifatrwydd a gwyliadwriaeth, nad ydynt wedi datblygu’n gymesur â’r cynnydd technolegol ac ateb yr angen i ddiogelu’r cyhoedd a pharchu hawliau unigolion ar yr un pryd.80

Argymhelliad: Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig sicrhau bod y fframwaith preifatrwydd a gwyliadwriaeth newydd:

• Yn gwella diogeliad hawliau preifatrwydd trwy bwerau cyfyngedig sydd wedi’u diffinio’n glir.

• Wedi gwella mesurau goruchwyliaeth ac atebolrwydd. • Yn datblygu’n gymesur â’r dechnoleg fodern.81

Cadw yn y ddalfa a llochesMae’r EHRC yn pryderu am y cynnydd mewn hunan-niweidio a hunanladdiad mewn carchardai yng Nghymru a Lloegr82 ac effaith problemau cadw staff carchardai ar ddiogelwch y carchardai.83 Mae Prif Arolygwyr Carchardai Cymru a Loegr, a’r Alban, wedi adrodd bod gorlenwi’n parhau i achosi risg sylweddol (er bod nifer y carcharorion yn yr Alban yn disgyn).84

Argymhelliad: Dylai Llywodraethau’r Deyrnas Unedig a’r Alban:• Gynhyrchu cynlluniau gweithredu i wella diogelwch carcharorion.85

Mae canllawiau ar gyfer Cymru a Lloegr yn dweud na ddylid defnyddio ataliaeth yn erbyn plant a phobl ifanc mewn sefydliadau diogel cyfiawnder ieuenctid ond pan fetho popeth arall, ond nid yw’r canllawiau hyn yn cael eu dilyn yn gyson mewn gwirionedd. 86 Mae defnydd o ataliaeth yr uchaf y bu am bum mlynedd,87 ac mae lefelau’r anafiadau’n destun pryder.88 Mae un ymhob tri o blant mewn sefydliadau diogel cyfiawnder ieuenctid yn Lloegr mewn ystafelloedd ar eu pennau’u hunain, ac mae rhai grwpiau penodol mewn mwy o berygl.89 Nid yw Llywodraeth yr Alban yn cofnodi defnyddio ataliaeth na chadw pobl ar eu pennau’u hunain yn sefydliadau diogel y cyfiawnder ieuenctid.

Argymhelliad:

• Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig sicrhau, yn y system cyfiawnder ieuenctid:

• Na ddefnyddir ataliaeth ond:

◦ Pan fetho popeth arall, ac fel ymateb sy’n gymesur pan fydd bygythiad fod anaf ar fin digwydd.

◦ yn ddiogel, a heb fod yn fwriadol i beri poen

• Gwaherddir cadw pobl ar eu pennau’u hunain.

20

• Dylai Llywodraeth yr Alban gasglu data ar ddefnyddio ataliaeth a chadw pobl ar eu pennau’u hunain yn ei sefydliadau diogel cyfiawnder ieuenctid.90

Mae’r EHRC yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth y Deyrnas Unedig i leihau nifer y bobl sy’n cael eu cadw yn y ddalfa yng ngorsafoedd yr heddlu dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 (MHA).91 Mae’r nifer yn disgyn, ond 6,028 oedd y nifer yn 2013/14.92


• Barhau i leihau nifer yr oedolion sy’n cael eu cadw yng nghelloedd yr heddlu dan ddeddfwriaeth iechyd meddwl.93

Yn dilyn adolygiad annibynnol o les mewnfudwyr sy’n cael eu cadw yn y ddalfa,94 cytunodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig i ddiwygio’r system. Pasiodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig Ddeddf Mewnfudwyr 2016, fodd bynnag, heb gyflwyno cyfyngiad statudol ar amser y cadw. Y Deyrnas Unedig yw’r unig wlad yn Ewrop nad oes ganddi gyfyngiad statudol95 ac mae rhai pobl fregus, er enghraifft menywod beichiog yn parhau i gael eu cadw.96


• Ddefnyddio’r arfer o gadw mewnfudwyr dim ond pan fetho popeth arall.

• Rhoi’r gorau i gadw pobl fregus, er enghraifft menywod beichiog, yn y ddalfa. • Gosod cyfyngiad amser statudol o 28 diwrnod ar gyfer gadw mewnfudwyr.97

Mae’n bosibl fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cilio o’i hymrwymiad bellach i ddwyni ben ei harfer o gadw plant yn y ddalfa at ddibenion rheoli mewnfudo.98 Mae’r EHRC yn pryderu bod asesiadau o oed ceiswyr lloches yn dal i gael eu cynnal gan swyddogion mewnfudo ar sail goddrychol.99


• Roi’r gorau i gadw sy’n fewnfudwyr yn y ddalfa, a sicrhau bod plant sy’n ceisio statws ffoaduriaid cael eu gwarchod yn briodol.

• Cyflwyno rhagdybiaeth fod yn rhaid trin ceisiwr lloches ifanc y mae ei oed yn anhysbys fel plentyn nes y bydd ei oed wedi’i asesu’n wrthrychol, gan arbenigwr annibynnol.100

“Mae 1 ymhob 3 o blant yn sefydliadau diogel cyfiawnder ieuenctid yn Lloegr yn destun gwahanu”

21

Stopio a chwilioMae’r EHRC yn croesawu mentrau diweddar y Swyddfa Gartref i wella’r defnydd o bwerau stopio a chwilio yng Nghymru a Lloegr.101 Mae data diweddar yn dangos lleihad yn y defnydd o’r pwerau hyn dan y Ddeddf yr Heddlu a Thystiolaeth Droseddol 1984,102 fodd bynnag, mae’r EHRC yn pryderu bod unigolyn Du bum gwaith yn fwy tebygol o gael ei stopio a’i chwilio nag unigolyn Gwyn.103


• Sicrhau bod pwerau stopio a chwilio yn cael eu defnyddio dim ond ar sail cudd-wybodaeth, bod cyfiawnhad dros eu defnyddio, a’u bod yn gyfreithlon.

• Os oes tystiolaeth o ddefnydd anghymesur o bwerau stopio a chwilio gyda lleiafrifoedd ethnig, sicrhau bod y gwasanaeth heddlu berthnasol yn defnyddio monitro, hyfforddi a chraffu.104

:

“Mae pobl Dduon yng Nghymru a Lloegr 5 x yn fwy tebygol o gael eu stopio a’u chwilio na phobl Wyn”

Atebolrwydd am dor-hawliau dynol a gyflawnwyd gan aelodau o luoedd arfog Prydain dramorYn 2015, holodd Pwyllgor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig Lywodraeth y Deyrnas Unedig ynghylch yr oedi cyn ymchwilio i honiadau o gam-drin hawliau dynol a gyflawnwyd gan luoedd arfog Prydain dramor.105 Trosglwyddwyd yr Ymchwiliad Carcharorion i gyfranogaeth honedig mewn arteithio a cham-drin carcharorion dramor i

22

Bwyllgor Cudd-Wybodaeth a Diogelwch Senedd y Deyrnas Unedig, chafwyd eu datganiad sylweddol diweddaraf ar hyn fis Chwefror 2015.106 Nid yw Tîm Honiadau Hanesyddol Irac, sy’n asesu honiadau o gam-drin dinasyddion Irac gan aelodau o luoedd arfog Prydain, wedi mynd i’r afael â dim ond 3.8 y cant o’i achosion.107

Argymhelliad: Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig hwyluso’r ymchwiliad i honiadau o:

• Gyfranogaeth Prydain mewn artaith neu driniaeth annynol neu ddiraddiol yn Irac.

• Cyfranogaeth lluoedd arfog Prydain wrth gam-drin carcharorion a sifiliaid dramor.108

Y safon uchaf gyraeddadwy mewn iechyd meddwl a chorfforolMae gwahaniaethau sylweddol rhwng grwpiau a’i gilydd o ran mynediad at wasanaethau iechyd, eu profiadau o’r gwasanaethau hyn a’u canlyniadau:

• Mae grwpiau ethnig duon a lleiafrifol yn fwy tebygol na’r cyfartaledd i gael eu derbyn i ysbytai seiciatrig.109

• Mae trothwyon atgyfeirio uchel ac amseroedd aros hir yn wynebu plant a phobl ifanc ag anghenion iechyd meddwl.110 Bydd llawer ohonynt yn derbyn dim cymorth, er bod gwahaniaeth rhwng gwahanol ranbarthau yn hyn o beth.111

• Mae Sipsiwn a Theithwyr yn wynebu rhwystrau wrth gael mynediad i wasanaethau iechyd,112 ac mae’r dystiolaeth yn awgrymu eu bod bron ddwywaith mor debygol o adrodd am broblemau iechyd.113

• Bydd pobl drawsrywiol yn wynebu problemau sylweddol wrth ddefnyddio gwasanaethau iechyd cyffredinol a Gwasanaethau Hunaniaeth Rhywedd, yn aml oherwydd diffyg dealltwriaeth o fewn y gwasanaethau.114

Argymhelliad: Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig a’r llywodraethau datganoledig sicrhau:

• Bod data’n cael eu casglu a’u cynnal ar fynediad at y gwasanaethau iechyd, profiadau o’r gwasanaethau hyn a’u canlyniadau, wedi’u dadgyfuno yn ôl nodweddion gwarchodedig.

• Bod Lliniaru priodol ar yr anghydraddoldebau.

• Bod Arian ar gael i ddiwallu gofynion lleol y gwasanaethau iechyd meddwl.

• Bod gweithwyr Gofal Iechyd yn rhoi canllawiau ar waith er mwyn darparu gofal effeithiol ar gyfer grwpiau gydag anghenion penodol, a chydymffurfio â’r Ddeddf Hawliau Dynol.115

23

Cyrhaeddiad AddysgolMae cyrhaeddiad addysgol ym Mhrydain yn gwella, er bod plant ag anghenion addysgol arbennig (AAA) yng Nghymru a Lloegr, neu, yn yr Alban, anghenion cymorth ychwanegol (ASN), plant Sipsiwn a Theithwyr, plant yng ngofal awdurdod lleol a’r rheiny ag anfanteision cymdeithasol ac economaidd yn parhau i danberfformio o’u cymharu â lefelau cyfartalog.116

Mae cyfradd gwaharddiadau o’r ysgol yn disgyn ar y cyfan, ond mae disgyblion ag AAA, y rheiny sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim (FSM) a disgyblion o gefndiroedd Sipsiwn/Roma a Theithwyr yn fwy tebygol o gael eu gwahardd yn barhaol neu am gyfnod penodol. Er enghraifft, yn Lloegr, gan ddisgyblion o gefndiroedd Sipsiwn a Theithwyr oedd y cyfraddau uchaf o unrhyw grŵp.117 Yng Nghymru, roedd y gyfradd ar gyfer disgyblion a oedd yn gymwys ar gyfer FSM bedair gwaith yn uwch na’r rhai nad oeddent yn gymwys,118 felly hefyd y disgyblion ag ASN yn yr Alban119 o’u cymharu â rheiny heb yr anghenion hynny.120

Argymhelliad:

• Dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraethau datganoledig fynd ati i gau bylchau mewn cyrhaeddiad addysgol plant Sipsiwn a Theithwyr, y rheiny sy’n derbyn prydau ysgol am ddim, plant sy’n derbyn gofal; a’r rheiny ag anghenion addysgol arbennig neu anghenion cymorth ychwanegol.

• Dylai Llywodraethau’r Deyrnas Unedig a’r Alban ddarparu canllawiau eglur121 i ysgolion na ddylai mesurau disgyblu wrth wahardd disgyblion o’r ysgol yn barhaol neu dros dro gael eu defnyddio ond pan fetho popeth arall.122

24

26

“Dylai’r Deyrnas Unedig a llywodraethau datganoledig fynd ati i gau bylchau cyrhaeddiad mewn addysg”

Crynodeb o’r Argymhellion1. Sefydlu cynllun gweithredu cenedlaethol i’r Deyrnas Unedig ar hawliau dynol,2 gan

ddysgu o Gynllun Gweithredu Cenedlaethol yr Alban ar Hawliau Dynol,3 a chynnwys camau gweithredu pendant i roi argymhellion y Deyrnas Unedig ar waith.4

Cryfhau statws hawliau dynol rhyngwladol yn y gyfraith ddomestig

2. Sicrhau nad yw cynigion am Fil Hawliau yn lleihau’r diogeliadau na’r mynediad at unioni cam yn y Ddeddf Hawliau Dynol.

3. Dylai’r Deyrnas Unedig a’r llywodraethau datganoledig gryfhau statws pob un o’r saith confensiwn hawliau dynol a gafodd eu cadarnhau mewn cyfraith ddomestig.

4. Dylai’r Deyrnas Unedig a’r llywodraethau datganoledig gefnogi datblygu fframweithiau hawliau dynol rhyngwladol, er enghraifft Confensiwn Hawliau Pobl Hŷn.

5. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig Adfer holl ddarpariaethau gwreiddiol Deddf Cydraddoldeb 2010 na chawsant eu gweithredu a’u rhoi ar waith.

Safon byw annibynnol a digonol a diogeliad cymdeithasol

6. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig:

• Ymestyn y gwaith o fonitro a dadansoddi penderfyniadau gwariant i gynnwys effaith gronnus ar unigolion â nodweddion gwarchodedig

• Rhoi’r ystyriaeth sylfaenol i fudd pennaf y plentyn

• Lliniaru’r effeithiau andwyol lle gwelir hwy, a

• Cyfiawnhau mesurau atchweliadol trwy ddangos eu bod yn rhai dros dro, angenrheidiol, cymesur, anwahaniaethol ac nad ydynt yn tanseilio lefel sylfaenol graidd o ddiogeliadau hawliau dynol.


• Sefydlu mecanweithiau atebolrwydd eglur ar gyfer diddymu tlodi plant, gan gynnwys targedau gorfodol, gydag amserlen benodol a dangosyddion mesuradwy.

8. Dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraethau datganoledig:

• Wella digonolrwydd darpariaeth safleoedd i Sipsiwn a Theithwyr ar draws yr holl awdurdodau lleol

26

• Cydweithio i fabwysiadu strategaeth integreiddio Sipsi/Roma a Theithwyr Gwyddelig ar draws Prydain Fawr, sy’n canolbwyntio ar fynediad i addysg, cyflogaeth, gofal iechyd a thai.

Trosedd casineb, iaith sy’n ennyn casineb a thrais ar sail hunaniaeth


• Adrodd ar effaith y cynllun gweithredu newydd ar drosedd casineb

• Gweithio gydag asiantaethau cyfiawnder troseddol i ddatblygu mesurau ataliol newydd ar sail ymchwil ddiweddar ar gymelliadau

• Adolygu effeithiolrwydd y fframwaith cyfreithiol cyfredol.


• Weithio gyda budd-ddeiliaid perthnasol i fynd i’r afael â’r darlun negyddol y mae’r cyfryngau yn ei gynnig o gan grwpiau penodol megis Sipsiwn a Theithwyr, Mwslimiaid, lesbiaid, hoywon, pobl ddeurywiol thrawsryweddol, ceiswyr lloches a ffoaduriaid.

11. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig: • Wneud y gwahaniaethau angenrheidiol i gyfraith, polisi ac ymarfer er

mwyn gallu cadarnhau Confensiwn Istanbul a neilltuo digon o adnoddau i awdurdodau canolog, datganoledig a lleol er mwyn sicrhau bod modd ei weithredu’n effeithiol.

Mynediad at gyfiawnder sifil12. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig:

• Hwyluso adolygiad o Ddeddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012 (LASPO), a

• Comisiynu ymchwil annibynnol ar effaith LASPO ar bob anabl, lleiafrifoedd ethnig, plant a menywod o ran cydraddoldeb a hawliau dynol.


• Liniaru effeithiau andwyol y cynnydd mewn ffioedd tribiwnlys cyflogaeth

• Oedi cyn cyflwyno’r cynnydd arfaethedig i ffioedd tribiwnlys mewnfudo a lloches hyd nes y bydd yr adroddiad wedi’i gyhoeddi ar yr adolygiad o ffioedd y tribiwnlys cyflogaeth, a

• Lliniaru unrhyw effeithiau sy’n gwahaniaethu’n anuniongyrchol.

Masnachu pobl a chaethwasiaeth fodern14. Dylai Llywodraethau’r Deyrnas Unedig a’r Alban:

• Fonitro effeithiolrwydd y ddeddfwriaeth i atal masnachu pobl, a’i diwygio i fynd i’r afael ag unrhyw wendidau, a

27

• Cryfhau’r Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol.


• Sefydlu gwarcheidwaid annibynnol statudol ar gyfer pob plentyn digwmni neu ar ei ben ei hun sy’n dod i mewn i’r Deyrnas Unedig, a

• Cyflwyno dyletswydd statudol i gofnodi ac i roi gwybod yn swyddogol am yr holl blant sy’n ffoaduriaid neu sydd wedi’u masnachu sy’n diflannu o ofal.

Amodau gwaith cyfiawn a theg16. Dylai llywodraeth y Deyrnas Unedig a llywodraethau datganoledig gymryd camau

positif i gau’r bylchau cydraddoldeb mewn cyflogaeth.17. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig gyflwyno targedau dros dro a gofyniad

statudol i adrodd ar ei hymrwymiad i haneru’r bwlch cyflogaeth i bobl anabl.18. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig:

• gynhyrchu amcangyfrifon rheolaidd o’r bylchau mewn tâl fesul awr ar gyfer gweithwyr amser llawn a rhan amser, wedi’i ddadgyfuno yn ôl rhyw, hil ac anabledd.

• Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth yr Alban fonitro effaith y Cyflog Byw Cenedlaethol ar fenywod a phobl ifanc.

Preifatrwydd a diogelwch19. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig sicrhau bod y fframwaith preifatrwydd a gwyliadwriaeth newydd:

• Yn gwella diogeliad hawliau preifatrwydd trwy bwerau cyfyngedig sydd wedi’u diffinio’n glir

• Wedi gwella mesurau goruchwyliaeth ac atebolrwydd, a

• Yn datblygu’n gymesur â’r dechnoleg fodern.

Cadw yn y ddalfa a lloches20. Dylai Llywodraethau’r Deyrnas Unedig a’r Alban Gynhyrchu cynlluniau gweithredu i

wella diogelwch carcharorion.21. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig sicrhau, yn y system cyfiawnder ieuenctid:

• Na ddefnyddir ataliaeth ond pan fetho popeth arall, ac fel ymateb sy’n gymesur pan fydd bygythiad fod anaf ar fin digwydd

• gwaherddir cadw pobl ar eu pennau’u hunain, a

• Dylai Llywodraeth yr Alban gasglu data ar ddefnyddio ataliaeth a chadw pobl ar eu pennau’u hunain yn ei sefydliadau diogel cyfiawnder ieuenctid.

28

22. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig barhau i leihau nifer yr oedolion sy’n cael eu cadw yng nghelloedd yr heddlu dan ddeddfwriaeth iechyd meddwl.


• Ddefnyddio’r arfer o gadw mewnfudwyr dim ond pan fetho popeth arall

• Rhoi’r gorau i gadw pobl fregus, er enghraifft menywod beichiog, yn y ddalfa, a

• Gosod cyfyngiad amser statudol o 28 diwrnod ar gyfer gadw mewnfudwyr.


• Roi’r gorau i gadw sy’n fewnfudwyr yn y ddalfa, a sicrhau bod plant sy’n ceisio statws ffoaduriaid cael eu gwarchod yn briodol, a

• Cyflwyno rhagdybiaeth fod yn rhaid trin ceisiwr lloches ifanc y mae ei oed yn anhysbys fel plentyn nes y bydd ei oed wedi’i asesu’n wrthrychol, gan arbenigwr annibynnol.

Stopio a chwilio25. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig:

• Sicrhau bod pwerau stopio a chwilio yn cael eu defnyddio dim ond ar sail cudd-wybodaeth, bod cyfiawnhad dros eu defnyddio, a’u bod yn gyfreithlon, ac

• Os oes tystiolaeth o ddefnydd anghymesur o bwerau stopio a chwilio gyda lleiafrifoedd ethnig, sicrhau bod y gwasanaeth heddlu berthnasol yn defnyddio dulliau monitro, hyfforddi a chraffu.

Atebolrwydd am dor-hawliau dynol a gyflawnwyd gan aelodau o luoedd arfog Prydain dramor

26. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig hwyluso’r ymchwiliad i honiadau o gyfranogaeth Prydain mewn artaith neu driniaeth annynol neu ddiraddiol yn Irac.

27. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig hwyluso’r ymchwiliad i honiadau o gyfranogaeth lluoedd arfog Prydain trwy gam-drin carcharorion a sifiliaid dramor.

Y safon uchaf gyraeddadwy mewn iechyd meddwl a chorfforol

28. Dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig a’r llywodraethau datganoledig sicrhau:

• Bod data’n cael eu casglu a’u cynnal ar fynediad at y gwasanaethau iechyd, profiadau o’r gwasanaethau hyn a’u canlyniadau, wedi’u dadgyfuno yn ôl nodweddion gwarchodedig

29

• Bod Lliniaru priodol ar yr anghydraddoldebau

• Bod Arian ar gael i ddiwallu gofynion lleol y gwasanaethau iechyd meddwl, a

• Bod gweithwyr Gofal Iechyd yn rhoi canllawiau ar waith er mwyn darparu gofal effeithiol ar gyfer grwpiau gydag anghenion penodol, a chydymffurfio â’r Ddeddf Hawliau Dynol.

Cyrhaeddiad Addysgol29. Dylai llywodraeth y UK a llywodraethau datganoledig fynd ati i gau bylchau mewn

cyrhaeddiad addysgol plant Sipsiwn a Theithwyr, y rheiny sy’n derbyn prydau ysgol am ddim, plant sy’n derbyn gofal; a’r rheiny ag anghenion addysgol arbennig neu anghenion cymorth ychwanegol.

30. Dylai Llywodraethau’r Deyrnas Unedig a’r Alban ddarparu canllawiau eglur i ysgolion na ddylai mesurau disgyblu wrth wahardd disgyblion o’r ysgol yn barhaol neu dros dro gael eu defnyddio ond pan fetho popeth arall.

30

Ôl-nodiadau1 Lle mae argymhelliad a geir yn yr adroddiad hwn yn ymwneud ag argymhelliad o

Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol (UPR) ail gylch y Deyrnas Unedig, ychwanegwyd troednodyn sy’n dyfynnu’r cyfeirnod perthnasol a’r ffynhonnell. Gweler hefyd adroddiad canol-tymor EHRC o ail gylch y UPR. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/universal-periodic-review-mid-term-report [agorwyd: 22 Awst 2016]

2 Gweler EHRC (2016), ‘Socio-economic rights in the UK: Updated submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICESCR’, t.71. Ar gael ar: https://www. equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promotingun-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 22 Awst 2016]

3 Gweler http://www.scottishhumanrights.com/actionplan/readfullreport [agorwyd: 22 Awst 2016]

4 Mae’n ymwneud ag argymhelliad 46 yr ail gylch, y mae Llywodraeth Deyrnas Unedig yn ei gefnogi, sy’n datgan bod y Deyrnas Unedig eisoes yn sicrhau bod hawliau a rhyddid sylfaenol yn y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol yn cael eu diogelu yn ein deddfau domestig. Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]. Mae’r cyflwyniad yma’n defnyddio terminoleg Llywodraeth y Deyrnas Unedig ei hun i ddisgrifio’i safbwynt ar bob argymhelliad gan esbonio a yw’n cefnogi, cefnogi’n rhannol neu ddim yn cefnogi’r argymhelliad. Fodd bynnag, mae’r EHRC, dan ddulliau’r UPR, yn cydnabod bod yn rhaid i’r Wladwriaeth sy’n cael ei hadolygu ddewis naill ai i dderbyn neu i gydnabod yr argymhellion a dderbyniwyd.

5 Gweler https://www.gov.uk/government/speeches/queens-speech-2016 [agorwyd: 22 Awst 2016]. Mae Llywodraethau Cymru a’r Alban wedi datgan eu gwrthwynebiad i’r cynigion i ddiddymu’r Ddeddf Hawliau Dynol. Gweler http://news.scotland.gov.uk/News/ First-Ministers-of-Scotland-and-Wales-meet-1988.aspx [agorwyd: 22 Awst 2016]

6 Mae’n ymwneud ag argymhelliad ail gylch 32 (y mae’r Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

7 Gweler https://www.gov.uk/government/world-location-news/human-rights-council32-sexual-orientation-and-gender-identity-statement-30-Mehefin-2016 [agorwyd: 22 Awst 2016]

8 Y Confensiwn ar Hawliau Gweithwyr Mudol a’u Teuluoedd a’r Confensiwn ar Ddiflaniad Gorfodol (CED) yw’r ddau Gonfensiwn nad ydynt eto wedi’u cadarnhau gan y Deyrnas Unedig. Nid oes unrhyw gynnydd amlwg wedi’i wneud ar gadarnhau’r CED er gwaethaf y ffaith fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi derbyn argymhellion yr UPR ar hyn yn 2012. Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi

31

2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

9 Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011. Ar gael ar: http://www.legislation.gov.uk/mwa/2011/2/contents [agorwyd: 23 Awst 2016]. Mae gwybodaeth ar y mesur i’w gweld ar http://gov.wales/topics/people-and-communities/people/children-and-young-people/rights/uncrc/?lang=cy [agorwyd: 23 Awst 2016]. The Children and Young People (Scotland) Act 2014 Sections 1 and 2. Ar gael ar: http://www.legislation.gov.uk/asp/2014/8/contents/enacted [agorwyd: 22 Awst 2016]

10 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 9, (nid yw’r Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), 10 a 32 (mae’r Deyrnas Unedig yn eu cefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

11 Gan gynnwys:

• Adran 1 ar ddyletswydd economaidd-gymdeithasol.

• Adran 9(5) ar ddiwygio diffiniad statudol hil i gynnwys cast.

• Adran 14 ar wahaniaethu croestoriadol (deuol).

• Adran 40 ar aflonyddu trydydd parti.

• Adran 78 ar gyflwyno adroddiadau ar y bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi ymrwymo i orfodi cyflogwyr mawr i gyflwyno adroddiadau ar fwlch cyflog rhwng y rhywiau o Ebrill 2017. Gweler http://www.parliament.uk/business/publications/written-questions-answersstatements/written-question/Commons/2016-04-18/34340/ [agorwyd: 22 Awst 2016]. Ymhlith darpariaethau Deddf Cydraddoldeb 2010 nad ydynt eto wedi dod i rym cyfreithiol, neu sydd wedi’u diddymu, mae:

• Adran 1 - mae’n manylu ar y ddyletswydd rhai awdurdodau cyhoeddus penodol i roi’r sylw dyledus i fuddioldeb lleihau anfantais economaidd-gymdeithasol wrth benderfynu’n strategol ynghylch sut i ymarfer eu swyddogaethau. Ni roddwyd grym i’r adran hon hyd yma, ond fe allai ddarparu model ar gyfer cryfhau statws y Confensiwn Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol A Diwylliannol (ICESCR) yn y gyfraith ddomestig. Mae’r EHRC wedi mynegi pryder nad yw’r ddyletswydd wedi ei rhoi ar waith ym Mhrydain Fawr. Hyd yma, cefnogodd welliant Llywodraeth y Deyrnas Unedig i Fil yr Alban, sy’n galluogi Gweinidogion yr Alban i ddechrau arfer y ddyletswydd ar gyfer cyrff cyhoeddus yn yr Alban pan fynnant. Mae Deddf yr Alban 2016 yn rhoi pwerau i Weinidogion yr Alban roi’r ddyletswydd ar waith. Daeth y pŵer i rym ar 23 Mai 2016 ac fe draddododd Prif Weinidog yr Alban araith ar 25 Mai 2016 i gadarnhau y byddai ei Llywodraeth yn dechrau’r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn ystod y Senedd bresennol. Mae’r EHRC hefyd wedi cefnogi’r cynnig ym Mil Cymru i ddatganoli pwerau i roi’r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol mewn perthynas â chyrff cyhoeddus i Gynulliad Cenedlaethol Cymru.

32

• Adran 9(5) – cafodd hon ei diwygio gan A97(6) Deddf Menter a Diwygio Rheoleiddio 2013 fel bod yn rhaid i Weinidog, trwy orchymyn, ddiwygio diffiniad statudol hil i gynnwys cast, a gall darparu i eithriadau yn y Ddeddf fod yn berthnasol neu ddim yn berthnasol i gast. Cefnogodd EHRC y gwelliant hwn. Ni ellir ymarfer y pŵer hwn dan isadran 5(a) cyn diwedd cyfnod o bum mlynedd sy’n dechrau ar y diwrnod y pasiwyd y Ddeddf hon. Mae hyn yn golygu na all y Gweinidogion ymarfer y swyddogaeth yma tan 2018. Fodd bynnag, hyd yma nid yw’r gorchymyn wedi’i wneud.

• Adran 14 – darpariaeth yw hon ar gyfer mynd i’r afael â gwahaniaethu croestoriadol (deuol). Fis Mawrth 2011, cyhoeddodd Llywodraeth y Du na fyddai’n dod â’r adran hon i rym.

• Adran 40 – darpariaeth yw hon ar aflonyddu gan drydydd parti. Fis Hydref 2013, diddymodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig y ddarpariaeth hon.

• Adran 78 – sy’n cwmpasu mesurau adrodd am fylchau cyflog rhwng y rhywiau. Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dweud na fydd yn rhoi hwn ar waith tra ei bod wrthi’n trafod gyda busnesau beth yw’r ffordd orau o gefnogi rhagor o dryloywder ar sail wirfoddol. Bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn adolygu’r dull yma’n flynyddol er mwyn asesu a yw hyn yn llwyddiannus ai peidio, ac yn barnu dros gyfnod a oes angen ffyrdd amgen, gan gynnwys defnyddio dulliau gorfodi trwy adran 78 Deddf Cydraddoldeb 2010.

• Adran 106 – byddai gofyn i bleidiau gwleidyddol cofrestredig gyhoeddi data ar amrywiaeth eu hymgeiswyr sy’n ceisio cael eu dewis i sefyll, ac mae hyn wedi derbyn cefnogaeth drawsbleidiol. Fodd bynnag, ni chafodd ei ddeddfu gan y Llywodraeth y Glymblaid.

12 Gweler http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/commons-select/women-and-equalities-committee/news-parliament-2015/transgender-equality-government-response-published-16-17/ [agorwyd: 22 Awst 2016]

13 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 39, 42, 49, 50, 52, 62, 116 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi), 66 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi’n rhannol) a 61 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

14 Er bod gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig bwerau wedi’u cadw’n ôl ym maes nawdd cymdeithasol, mae’r llywodraethau datganoledig wedi cymryd camau ar wahân i liniaru effaith y newidiadau yng Nghymru a’r Alban. Hefyd, bydd Deddf yr Alban 2016 yn datganoli pwerau newydd sylweddol yn y maes yma i Senedd yr Alban. Mae Llywodraeth yr Alban wedi ymrwymo i sicrhau bod ‘urddas a pharch’ wrth wraidd unrhyw drefn nawdd cymdeithasol newydd yn yr Alban. I gael rhagor o wybodaeth, gweler EHRC (2016), ‘Socio-economic rights in the UK: Updated submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICESCR’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 22 Awst 2016]

33

15 Ibid.

16 Gan gynnwys cau’r Gronfa Byw’n Annibynnol (ac eithrio yn yr Alban lle mae Llywodraeth yr Alban wedi parhau i ddiogelu dyfarniadau defnyddwyr cymwys trwy’r Scottish Independent Living Fund), y newid o’r Lwfans Byw i’r Anabl i Daliadau Annibynnol Personol, rhai mesurau a gyflwynir trwy Gredyd Cynhwysol, y lleihad i fudd-dal tai yn sgil tan-feddiannu a mesurau eraill. Gweler EHRC (2016), ‘Socio-economic rights in the UK: Updated submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICESCR’. Ar gael ar: http://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 24 Awst 2016]

17 Mae hyn hefyd yn destun ymchwiliad annibynnol y mae Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau yn ei gynnal. Gweler House of Lords Research Briefing: http://researchbriefings.parliament.uk/ResearchBriefing/Summary/CBP7367 [agorwyd: 22 Awst 2016]

18 Pwyllgor Ymgynghorol Nawdd Cymdeithasol (2014), ‘The Cumulative Impact of Welfare Reform: a commentary’. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/publications ssac-occasional-paper-12-the-cumulative-impact-of-welfare-reform-a-commentary [agorwyd: 22 Awst 2016]

19 Cynhaliodd Llywodraeth Cymru ddadansoddiad o effaith diwygiadau lles ar bobl â nodweddion gwarchodedig. Gweler y ddolen ynglŷn ag ymchwil cam 3 ar: http://gov.wales/topics/people-and-communities/welfare-reform-in-wales/analysing-reforms/?lang=cy [agorwyd: 22 Awst 2016]

20 Gweler http://www.publications.parliament.uk/pa/cm201516/cmpublic/welfarereform/memo/wrw85.htm [agorwyd: 22 Awst 2016]

21 Reed, H. a Portes, J. (2014), ‘Cumulative Impact Assessment: A Research Report by Landman Economics and NIESR for the EHRC’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/research-report-94-cumulativeimpact-assessment.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

22 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 42, 49 a 101 (mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

23 Deddf Diwygio Lles a Gwaith 2016. Ar gael ar: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2016/7/contents/enacted/data.htm [agorwyd: 22 Awst 2016]

24 Adroddodd ‘Domain F: Standard of living’ y Gyfres o Bapurau Tystiolaeth ‘Is Britain Fairer?’ fod targedau tlodi plant, a oedd yn gyfreithiol orfodol ar y pryd, yn debygol o gael eu methu o gryn bellter (gweler tt.103-4). Ar gael ar:

34

https://www.equalityhumanrights.com/en/britain-fairer/britain-fairer-report/supporting-evidence/standard-living-domain [agorwyd: 22 Awst 2016]

25 Er bod Deddf Tlodi Plant 2010 (CPA) yn cynnwys targedau ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, mae gan y llywodraethau datganoledig hefyd eu strategaethau, eu grymoedd a’u targedau eu hunain i fynd i’r afael â thlodi plant o fewn eu hawdurdodaethau. Byddai’r dyletswyddau adrodd newydd dan CPA yn berthnasol i Loegr yn unig. Adran A1A CPA, fel y’i hychwanegwyd gan adran 5 Deddf Diwygio Lles a Gwaith 2016 (WRWA). Trwy’r WRWA, ailenwyd Deddf Tlodi Plant 2010 yn Ddeddf Cyfleoedd Bywyd 2010. Ar gael ar: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2016/7/contents/enacted/data.htm [agorwyd: 22 Awst 2016]

26 EHRC (2016), ‘Parliamentary briefing: Welfare Reform and Work Bill, Report Stage, Clauses 1, 4, 7 and 8, House of Lords, 25/01/16’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/welfare-reform-and-work-bill-report-stage-clause-1-4-7-and-8-house-lords-25-january-2016-0 [agorwyd: 22 Awst 2016]

27 Gweler http://news.scotland.gov.uk/News/Eradicating-child-poverty-2738.aspx [agorwyd: 22 Awst 2016]

28 Mae’n ymwneud ag argymhelliad ail gylch 41 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

29 Gallai newidiadau diweddar i bolisïau cynllunio yn Lloegr effeithio’r sefyllfa hon ymhellach. Mae’r newidiadau’n cyfyngu diffiniad o Sipsi neu deithiwr i eithrio’r rheiny sydd wedi rhoi’r gorau i deithio’n barhaol. Gweler EHRC (2016), ‘Race rights in the UK: Submission to the UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICERD’. Ar gael yn: https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/race-rights-inthe-uk-july-2016_0.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]. Yn yr Alban, er bod gofyniad i asesu darpariaeth safleoedd ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr yn yr Asesiad Anghenion pum-mlynedd o’r Galw am Dai, nid oes unrhyw ofyniad yn sgil hynny i awdurdodau lleol ddiwallu’r angen yma. Gweler https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/developing-successful-site-provision-scotland%E2%80%99s-gypsytraveller-communities [agorwyd: 22 Awst 2016].

Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu safleoedd i Sipsiwn a Theithwyr pan asesir bod angen amdanynt. Gweler http://www.legislation.gov.uk/anaw/2014/7/contents [agorwyd: 22 Awst 2016]

30 Cyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig (2013), ‘Report of the Special Rapporteur on adequate housing as a component of the right to an adequate standard of living, and on the right to non-discrimination in this context, Raquel Rolnik’. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/Issues/Housing/Pages/CountryVisits.aspx [agorwyd: 17 Mehefin 2016]

31 EHRC (2014), ‘Response of the Equality and Human Rights Commission to the Department for Communities and Local Government’s Consultation – “Ensuring Fairness in the Planning System”, November 2014’. Ar gael ar:

35

https://www.equalityhumanrights.com/en/legal-responses/consultation-responses [agorwyd: 24 Awst 2016].

32 Mae gan Lywodraeth Cymru Fframwaith Gweithredu a Cynllun Cyflenwi Sipsiwn a Theithwyr o’r enw ‘Teithio i Ddyfodol Gwell’, sydd â’r nod o sicrhau bod anghenion Sipsiwn a Theithwyr yn cael eu hasesu, eu cynllunio a’u rhoi ar waith mewn ffordd fwy strategol. Gweler http://learning.gov.wales/docs/learningwales/publications/121115gypsytravellercy.pdf [agorwyd: 24 Awst 2016]

33 Cyngor yr Undeb Ewropeaidd (2011), ‘Council Conclusions on an EU Framework for National Roma Integration Strategies up to 2020’. Ar gael ar: http://ec.europa.eu/justice/discrimination/files/cc3089_en.pdf [agorwyd: 23 Awst 2016]

34 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 53 a 117 (y mae’r Deyrnas Unedig yn eu cefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

35 Mae’r gydnabyddiaeth ddiweddar bod troseddau casineb heb eu cofnodi’n ddigonol wedi arwain at fwy o ymdrech i annog pobl i roi gwybod amdanynt, felly mae’n aneglur a yw’r cynnydd (neu’r lleihad) yn y niferoedd yn golygu pobl yn adrodd mwy am achosion, ynteu a oes mwy o droseddau casineb yn cael eu cyflawni. Yn wir, oherwydd bod niferoedd y troseddau casineb mor isel, gallwn groesawu rhagor o gofnodi, cyn belled â bod y cofnodi’n cyfateb i nifer yr erlyniadau, cyfraddau’r euogfarnau a chynnydd ym maint y dedfrydau.

36 Yn 2014/15 yng Nghymru a Lloegr, roedd y troseddau casineb a gofnododd yr heddlu yn cynrychioli pob un o’r pum categori a gafodd eu monitro fel a ganlyn: hil: 82 y cant; cyfeiriadedd rhywiol: 11 y cant; crefydd: chwech y cant; anabledd: pump y cant; a thrawsrywedd: un y cant. Mae cyfanswm y cyfraddau hyn yn fwy na 100 y cant gan fod modd i fwy nag un ffactor ysgogi trosedd casineb. Gweler Swyddfa Gartref (2015), ‘Hate Crime, England and Wales, 2014/15’. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/467366/hosb0515.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

37 Crown Office and Procurator Fiscal Service (2016), ‘Hate crime in Scotland 2015-16’. Ar gael ar: http://www.crownoffice.gov.uk/media-site/media-releases/1329-hatecrime-in-scotland-2015- [agorwyd: 22 Awst 2016]

38 Coleman, C., Sykes, W. a Walker, A. (2013), ‘Crime and disabled people’. EHRC. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/research-report-90-crime-and-disabled-people [agorwyd: 22 Awst 2016]

39 Chakraborti, N. a Hardy, S-J. (2015), ‘LGB&T Hate Crime Reporting: Identifying Barriers and Solutions’. EHRC. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/lgbt-hate-crime-reporting-identifying-barriers-and-solutions [agorwyd: 22 Awst 2016]

40 Nid yw Heddlu’r Alban wedi cofnodi cynnydd cyfatebol mewn troseddau casineb yn yr Alban. Gweler http://news.npcc.police.uk/releases/hate-crime-is-unacceptable-in-any-circumstances-say-police [agorwyd: 22 Awst 2016]

36

http://cymraeg.gov.wales/btc/termdetails?lang=en&id=1553268&back=%2Fbtc%2Fsearchresult%3Flang%3Den%26term%3DCouncil%2Bof%2Bthe%2BEuropean%2BUnion%2B%26dir%3De2c%26subj%3Dall%26rpp%3D10%26page%3D1

41 Fel yr argymhellwyd gan Gomisiwn y Gyfraith. Gweler Comisiwn y Gyfraith (2014), ‘Hate Crime: Should the Current Offences be Extended?’. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/publications/hate-crime-should-the-current-offences-be-extended [agorwyd: 17 Mawrth 2016].

42 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 59, 60, 90 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi) a 91 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi’n rhannol). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

43 OHCHR. 2015. UN Human Rights Chief urges UK to tackle tabloid hate speech, after migrants called ‘cockroaches’. [AR-LEIN]. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=15885&LangID=E [agorwyd: 22 Awst 2016]

44 Gweler European Commission on Racism and Intolerance (2010), ‘ECRI Report on the United Kingdom’, t.46. Ar gael ar: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/country-by-country/united_kingdom/GBR-CbC-IV-2010-004-ENG.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]. Gweler hefyd Committee on the Elimination of Racial Discrimination (2016), ‘Concluding observations on the twenty-first to twenty-third periodic reports of United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland’. Ar gael ar: http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CERD%2fC%2fGBR%2fCO%2f21-23&Lang=en [agorwyd: 26 Awst 2016]

45 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 59, 60, 90, 97, 107 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi), 11 a 12 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

46 EHRC (2014), ‘Submission to the United Nations Committee Pre-Sessional Working Group on the United Kingdom’s Implementation of the International Covenant on Civil and Political Rights’, tt. 54-7. Ar gael ar: www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/human-rights/international-framework/international-covenant-civil-and-political-rights [agorwyd: 22 Awst 2016]

47 Yn 2015, roedd 30 y cant o gynnydd mewn trais rhywiol a gofnodwyd gan yr heddlu yng Nghymru a Lloegr (sylwer, yn 2014, cafodd Awdurdod Ystadegau’r Deyrnas Unedig nad yw’r data gwaelodol ar droseddau sy’n cael eu cofnodi gan yr heddlu yng Nghymru a Lloegr yn ddibynadwy o angenrheidrwydd. Felly dylai’r ffigyrau trosedd a gofnodir gan yr heddlu gael eu trin yn ofalus). Yn 2014-15 yn yr Alban, roedd cynnydd o bump y cant mewn trais rhywiol a gofnodwyd gan yr heddlu. Gweler http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/crimeandjustice/bulletins/crimeinenglandandwales/yearendingdecember2015 [agorwyd: 22 Awst 2016] a http://www.gov.scot/Resource/0048/00484776.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]. Yn ychwanegol at hyn, bydd mwy nag un ymhob pedair o fenywod yng Nghymru a Lloegr yn destun trais yn y cartref yn ystod eu hoes (mae gwahanol ddiffiniadau deddfwriaethol o drais yn y cartref yn golygu nad yw’n bosibl cymharu’n uniongyrchol â’r Alban). Gweler

37

http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/crimeandjustice/compendium/focusonviolentcrimeandsexualoffences/yearendingmarch2015/chapter4intimatepersonalviolenceandpartnerabuse [agorwyd: 22 Awst 2016]

48Mae Llywodraethau’r Alban a Chrymu wedi pasio’u deddfwriaeth eu hunain yn ddiweddar i fynd i’r afael â VAWG. Daeth yr Abusive Behaviour and Sexual Harm (Scotland) Act 2016 i rym yn yr Alban, gan greu’r drosedd a elwir yn Gweler http://gov.wales/topics/people-and-communities/communities/safety/domesticabuse/?lang=cy [agorwyd: 22 Awst 2016]

49 Joint Committee on Human Rights (2015), ‘Violence against women and girls: Sixth Report of Session 2014-15, section 4’. Ar gael ar: http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/joint-select/human-rights-committee/news/violence-against-women-and-girls-report/ [agorwyd: 16 Chwefror 2016]

50 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 29, 40, 51, 69, 70 a 71 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei cefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

51 Ers cyflwyno LASPO, nid yw cymorth cyfreithiol sifil yng Nghymru a Lloegr yn cwmpasu cyfraith deuluol preifat, tai, mewnfudo nad yw’n cynnwys lloches, nawdd cymdeithasol, cyflogaeth, dyled, gofal cymunedol neu addysg. Mae Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012, Atodlen 1 ar gael yn: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2012/10/contents/enacted [agorwyd: 22 Awst 2016]

52 Legal Aid Agency (2016), prif dablau ystadegau cymorth cyfreithiol: Hydref i Rhagfyr 2015, Tabl 1.2: Crynodeb o lwyth gwaith cymorth cyfreithiol sifil ers 2001–02. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/statistics/legal-aid-statistics-october-to-december-2015 [agorwyd: 22 Awst 2016]

53 I gael rhagor o wybodaeth, gweler Anthony, H. a Crilly, C. (2015), ‘Equality, human rights and access to civil law justice: a literature review’. EHRC. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/equality-human-rights-and-access-civil-law-justice-literature-review [agorwyd: 24 Awst 2016]. Mae’r EHRC hefyd wedi darparu tystiolaeth ar effaith y newid i gymorth cyfreithiol sifil yn y cyflwyniadau i Gorff y Cytuniad:

• EHRC (2015), ‘Civil and Political Rights in the UK: Equality and Human Rights Commission Submission to the United Nations Human Rights Committee on the United Kingdom’s Implementation of the International Covenant on Civil and Political Rights’. Ar gael ar: http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=INT%2fCCPR%2fCSS%2fGBR%2f20681&Lang=en [agorwyd: 22 Awst 2016]• EHRC (2015), ‘Children’s Rights in the UK: Submission to the UN Committee on

the Rights of the Child’, tt. 82-6. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/convention-rights-child [agorwyd: 22 Awst 2016]

38

http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=INT%2FCCPR%2FCSS%2FGBR%2F20681&Lang=en

http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=INT%2FCCPR%2FCSS%2FGBR%2F20681&Lang=en

• Gweler EHRC (2016), ‘Socio-economic rights in the UK: Updated submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICESCR’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 22 Awst 2016]

• Gweler EHRC (2016), ‘Race rights in the UK: Submission to the UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICERD’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/race-rights-in-the-uk-july-2016_0.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

• Gweler EHRC (2016), ‘Legal aid reforms and women’s access to justice’ (adroddiad cysgodol EHRC i Bwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Ddileu Gwahaniaethu yn erbyn Menywod: Gweithdrefn dilynol). Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 24 Awst 2016]

54 Gan mai dim ond ym mis Ebrill 2013 y daeth y LASPO i rym, ni roddwyd fawr o sylw i fynediad at gyfiawnder yn yr ail gylch (er bod argymhelliad 76 yn cyfeirio at ddarparu cymorth cyfreithiol i ddioddefwyr masnachu pobl). Fodd bynnag, codwyd y mater fel her sy’n dod i’r amlwg yn adroddiad canol-tymor EHRC. Gweler EHRC (2014), ‘Mid-Term Universal Periodic Review Report’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/universal-periodic-review-mid-term-report [agorwyd: 22 Awst 2016]

55 MoJ (2016), Tribunal and gender recognition statistics quarterly: Hydref i Ragfyr 2015, Tabl 1.2. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/statistics/tribunal-and-gender-recognition-statistics-quarterly-october-to-december-2015 [agorwyd: 22 Awst 2016]

56 Gweler ymchwil ar y cyd gan yr Adran Busnes, Arloesi a Sgiliau (BIS) a’r EHRC i ymchwilio i amlder a natur gwahaniaethu ar sail beichiogrwydd ac anfantais yn y gweithle. Mae’r canlyniadau wedi’u seilio ar gyfweliadau gyda 3,034 o gyflogwyr a 3,254 o famau. Mae’r ymchwil ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/managing-pregnancy-and-maternity-workplace/pregnancy-and-maternity-discrimination-research-findings [agorwyd: 22 Awst 2016]. Fis Mawrth 2016, gwrthododd Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddau o argymhellion yr adroddiad, sef cymryd camau gweithredu i sicrhau nad yw ffioedd tribiwnlysoedd cyflogaeth yn rhwystr i gael mynediad at gyfiawnder, ac ystyried cynyddu’r cyfyngiad amser o dri mis ar gyfer ceisiadau’n gysylltiedig â beichiogrwydd. Gweler https://www.gov.uk/government/publications/pregnancy-and-maternity-related-discrimination-and-disadvantage-government-response [agorwyd: 22 Awst 2016]

57 Byddai adran 39 y Scotland Act 2016 yn galluogi trosglwyddo pwerau ar gyfer swyddogaethau penodol tribiwnlysoedd i dribiwnlysoedd yn yr Alban, gan ganiatáu i Senedd yr Alban bennu ffioedd tribiwnlysoedd. Fodd bynnag mae Senedd yr Alban wedi addo diddymu’r ffioedd pan fyddant yn sicr sut y bydd trosglwyddo pwerau a chyfrifoldeb yn gweithio. Gweler http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2016/11/contents/enacted [agorwyd:

39

22 Awst 2016]

58 Gweler http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/commons-select/justice-committee/news-parliament-20151/courts-and-tribunals-fees-report-published-16-17/ [agorwyd: 22 Awst 2016]

59 Gweler Ymateb y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i’r ymgynghoriad ar gynigion ynghylch ffioedd y Tribiwnlys Haen gyntaf (Siambr Mewnfudo a Lloches) a’r Uwch Dribiwnlys (Siambr Mewnfudo a Lloches). Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/legal-responses/consultation-responses/consultation-response-proposals-amend-immigration-and-asylum [agorwyd: 22 Awst 2016]

60 Wrth i’r cynnydd yn y ffioedd ddod i rym ar ôl 2012, roddwyd fawr o sylw i’r mater yn yr ail gylch. Fodd bynnag, codwyd y mater fel her sy’n dod i’r amlwg yn adroddiad canol-tymor EHRC. Gweler EHRC (2014), ‘Mid-Term Universal Periodic Review Report’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/publication-download/universal-periodic-review-mid-term-report [agorwyd: 22 Awst 2016]

61 Deddf Caethwasiaeth Fodern 2015. Ar gael ar: http://services.parliament.uk/bills/2014-15/modernslavery.html [agorwyd: 22 Awst 2016]

62 Mae’r rhan fwyaf o’r darpariaethau yn y Ddeddf Caethwasiaeth Fodern (MSA) yn berthnasol i Gymru a Lloegr, er bod rhai hefyd yn ymestyn i’r Alban a rhai i Ogledd Iwerddon. Mae’r Human Trafficking and Exploitation (Scotland) Act 2015 yn ailadrodd llawer o’r darpariaethau yn yr MSA ar y lefel ddatganoledig. Gweler www.legislation.gov.uk/asp/2015/12/enacted [agorwyd: 3 Chwefror 2016]

63 EHRC (2015), ‘Children’s Rights in the UK: Submission to the UN Committee on the Rights of the Child’, tt. 82-6. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/convention-rights-child [agorwyd: 22 Awst 2016]

64 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 72, 73, 74 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), a 75 a 76 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

65 House of Lords European Union Committee (2016), ‘Children in crisis: unaccompanied migrant children in the EU’. Ar gael ar: http://www.publications.parliament.uk/pa/ld201617/ldselect/ldeucom/34/3402.htm. Gweler hefyd adroddiad y All Parliamentary Group for Runaway and Missing Children All Parliamentary Group for Looked After Children and Care Leavers (2012), ‘Report from the Joint Inquiry into Children who go Missing from Care’, t.13. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/175563/Report_-_children_who_ go_missing_from_care.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016], ECPACT a Save the Children (2007), ‘Missing Out: A Study of Trafficking in the North West, North East and West Midlands’, t.5. Ar gael ar:

40

http://www.ecpat.org.uk/sites/default/files/missing_out_2007.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

66 Mae hyn yn cyd-fynd â phryderon Europol bod o leiaf 10,000 o blant ffoaduriaid digwmni wedi diflannu erbyn Ionawr 2016 ar ôl cyrraedd Ewrop, a’r rhybuddion bod gangiau traws-Ewropeaidd yn targedu plant dan oed ar gyfer cam-driniaeth rhywiol a chaethwasiaeth. Gweler http://researchbriefings.parliament.uk/ResearchBriefing/Summary/CDP2016-0088 [agorwyd: 22 Awst 2016]

67 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 7 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), 113 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol) ac 115 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

68 Gweler EHRC (2016), ‘Socio-economic rights in the UK: Updated submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICESCR’, t.71. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 22 Awst 2016]

69 EHRC (2015), ‘Domain G: Productive and valued activities’, tt. 90-2. Ar gael ar: http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/britain-fairer/supporting-evidence/productive-and-valued-activities-domain [agorwyd: 22 Awst 2016]

70 Sylwch fod ‘pobl anabl’ yn cynnwys y rheiny â ‘chyflwr neu salwch corfforol neu feddyliol’ sy’n parhau, neu mae disgwyl iddo barhau o leiaf 12 mis ac sy’n cyfyngu ar weithgareddau beunyddiol. ONS (2016), Annual Population Survey dataset on Nomis, January - December 2015. Ar gael ar: https://www.nomisweb.co.uk/articles/948.aspx [Agorwyd: 8 Mehefin 2016]

71 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 66 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei cefnogi) a 102 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

72 Mae hyn yn ystyried y cyflog cyfartalog fesul awr a delir i weithwyr amser llawn a rhan-amser. Swyddfa Ystadegau Gwladol (2015), Statistical bulletin: Annual Survey of Hours and Earnings: 2015 Provisional Results. Ar gael ar: http://www.ons.gov.uk/employmentandlabourmarket/peopleinwork/earningsandworkinghours/bulletins/annualsurveyofhoursandearnings/2015provisionalresults [agorwyd: 22 Awst 2016]

73 Mae gan y sector cyhoeddus yn yr Alban ddyletswyddau cydraddoldeb penodol i gyhoeddi gwybodaeth am fylchau cyflog rhwng y rhywiau bob dwy flynedd. Mae gan y sector cyhoeddus yng Nghymru hefyd ddyletswyddau penodol sydd â’r nod o fynd i’r afael â gwahaniaethau cyflog. Gweler Equality Act 2010 (Specific Duties) (Scotland) Regulations 2012. Ar gael ar:

41

http://www.legislation.gov.uk/sdsi/2012/9780111016718/regulation/7, and https://www.equalityhumanrights.com/en/advice-and-guidance/guides-psed-wales [agorwyd: 22 Awst 2016]

74 EHRC (2015), ‘Domain G: Productive and valued activities’, tt. 90-2. Ar gael ar: http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/britain-fairer/supporting-evidence/productive-and-valued-activities-domain [agorwyd: 22 Awst 2016]

75 EHRC (2015),Data tables, Productive and values activities domain, EG2.2 GB,E,S,W LFS Pay gap in median hourly earnings of employees. Ar gael ar: http://ehrcv2oszpjdinzc.devcloud.acquia-sites.com/sites/default/files/eg2.2_esw_pay_ gap_lfs.xls [agorwyd: 22 Awst 2016]

76 Gwaith â chyflog yn is na dwy draean y cyflog canolrifol fesul awr ym Mis Ebrill 2013 yw’r gwaith cyflog isel y cyfeirir ato.

77 Resolution Foundation (2015), ‘Low Pay Britain 2015’, t. 5. Ar gael ar: http://www.resolutionfoundation.org/publications/low-pay-britain-2015/ [agorwyd: 21 Ebrill 2016]

78 Gweler EHRC (2016), ‘Socio-economic rights in the UK: Updated submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICESCR’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-economic-social [agorwyd: 22 Awst 2016]

79 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 52, 62, 63, 64 a 65 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

80 EHRC, (2015), ‘Civil and Political Rights in the UK: Equality and Human Rights Commission Submission to the United Nations Human Rights Committee on the United Kingdom’s Implementation of the International Covenant on Civil and Political Rights’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/our-human-rights-work/monitoring-and-promoting-un-treaties/international-covenant-civil-and [agorwyd: 22 Awst 2016]

81 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 119, 120, 121 a 124 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

82 Yn y 12 mis hyd at Fawrth 2016, roedd 100 o farwolaethau y tybir mai achosion o hunan-ladd oeddent mewn carchardai yng Nghymru a Lloegr (hyd at 27 y cant yn uwch nag yn y cyfnod 12 mis diwethaf). Yn y 12 mis hyd at Ragfyr 2015, roedd achosion hunan-niweidio a adroddwyd wedi cynyddu o 25 y cant. Gweler https://www.gov.uk/government/statistics/safety-in-custody-quarterly-update-to-december-2015 [agorwyd: 22 Awst 2016]

42

83 Gweler http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/commons-select/justice-committee/news-parliament-20151/prison-safety-report-published-15-16/ [agorwyd: 22 Awst 2016]

84EHRC (2015), ‘A yw Prydain Yn Decach? Cyflwr cydraddoldeb a hawliau dynol 2015’, t. 78. Ar gael ar: http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/britain-fairer/great-britain-report [agorwyd: 22 Awst 2016]

85 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 85, 86 a 87 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn eu cefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd 24: Awst 2016]

86 Gweler http://www.publications.parliament.uk/pa/jt201415/jtselect/jtrights/144/14403.htm [agorwyd: 22 Awst 2016]

87 Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid a’r Weinyddiaeth Gyfiawnder (2015), ‘Youth justice annual statistics 2013-14’, t. 49, Siart 8.2B. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/399379/youth-justice-annual-stats-13-14.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

88 Roedd defnyddio ataliaeth a achosodd anafiadau i blant yn 2013/14 yn uwch nag a adroddwyd yn flaenorol gan y Weinidogaeth Gyfiawnder o 448 y cant. Gweler Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid a’r Weinyddiaeth Gyfiawnder (2015), ‘Youth justice annual statistics: 2013 to 2014’. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/statistics/youth-justice-annual-statistics-2013-to-2014 a http://qna.files.parliament.uk/qna-attachments/446043/original/23231%20Table.xls [agorwyd: 22 Awst 2016]

89 Gan gynnwys plant Duon a rhai o dras cymysg, plant gydag anableddau a gofnodwyd, plant sy’n derbyn gofal a phlant a aseswyd fel rhai mewn perygl o gyflawni hunanladdiad. Gweler Office of the Children’s Commissioner for England (2015), ‘Unlocking Potential: A study of the isolation of children in custody in England’, t.2. Ar gael ar: https://www.childrenscommissioner.gov.uk/publications/unlocking-potential [agorwyd: 22 Awst 2016]

90 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 87 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi) a 94 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

91 Gweler https://www.gov.uk/government/speeches/home-secretarys-police-federation-2015-speech [agorwyd: 22 Awst 2016]

92 Health and Social Care Information Centre (2014), Inpatients Formally Detained in Hospitals Under the Mental Health Act 1983 and Patients Subject to Supervised Community Treatment, England – 2013-2014, Annual figures. Ar gael ar: http://www.hscic.gov.uk/catalogue/PUB15812 [agorwyd: 22 Awst 2016]

43

93 Ni chodwyd y mater hwn yn ail gylch UPR y Deyrnas Unedig, er ei fod yn broblem a nodwyd cyn 2012.

94 Shaw, S. (2016), ‘Review into the Welfare in Detention of Vulnerable Persons: A report to the Home Office’. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/publications/review-into-the-welfare-in-detention-of-vulnerable-persons [agorwyd: 2 Chwefror 2016]

95 James Brokenshire, Gweinidog Gwladol Mewnfudo, y Swyddfa Gartref, Hansard, 14 Ionawr 2016. Ar gael ar: http://www.parliament.uk/business/publications/written-questions-answers-statements/written-statement/Commons/2016-01-14/HCWS470/ [agorwyd: 2 Chwefror 2016]

96 EHRC (2016), ‘Torture in the UK: Submission to the UN Committee Against Torture 57th session on the sixth periodic report of the UK on compliance with the UN Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/torture_in_the_uk_1.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

97 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 88 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), 111, 112, 113, 114 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol) a 115 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

Bu cyfyngiadau ar gadw plant yn y ddalfa yn y Deyrnas Unedig at ddibenion mewnfudo ers amser sylweddol. Mae’r cyfyngiadau hyn bellach wedi’u cynnwys mewn deddfwriaeth sylfaenol trwy Ddeddf Mewnfudo 2014 a ddiwygiodd y pwerau cadw yn y ddalfa a geir yn Neddf Mewnfudo 1971 er mwyn cyfyngu ar eu perthnasedd i blant. Fodd bynnag, parhawyd i gadw plant yn y ddalfa’n ddianghenraid hyd at 2010 pan ymrwymodd Llywodraeth y Glymblaid i roi’r gorau i gadw plant sy’n mewnfudo yn y ddalfa. Comisiynodd Llywodraeth y Glymblaid yr elusen plant, Barnardo’s, i redeg Cedars, yr unig lety gadael yn y Deyrnas Unedig sydd wedi’i ddylunio i ddarparu cyfleuster sicr sy’n parchu preifatrwydd ac annibyniaeth plant a’u teuluoedd. Cyhoeddodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig y byddai Cedar yn cau ar 21 Gorffennaf 2016. Gweler http://www.parliament.uk/business/publications/written-questions-answers-statements/written-statement/Lords/2016-07-21/HLWS114/ [agorwyd: 22 Awst 2016]. Bydd plant nawr yn cael eu cadw mewn ‘uned ar wahân’ yn Nghanolfan Mewnfudwyr Tinsley House. Mae’r EHRC yn ystyried hyn yn gam yn ôl sy’n arbennig o siomedig, o ystyried bod Carchardai Arolygiaeth EM wedi darganfod mai Cedars sy’n darparu’r canlyniadau gorau i’r rhai sy’n cael eu cadw yno, ac yn bennaf oll i’r plant. Gweler https://www.justiceinspectorates.gov.uk/hmiprisons/media/press-releases/2012/10/cedars-pre-departure-accommodation-an-exceptional-facility/ [agorwyd: 22 Awst 2016]

98 Gweler R (AA) v Secretary of State for the Home Department [2016]

99 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 7 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), 17 a 115 (nad yw’n Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi. Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24

44

Awst 2016]

100 Gweler EHRC (2016), ‘Race rights in the UK: Submission to the UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination in advance of the public examination of the UK’s implementation of ICERD’. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/race-rights-in-the-uk-july-2016_0.pdf [agorwyd: 22 Awst 2016]

101 Home Office (2015), Police powers and procedures England and Wales year ending 31 March 2015: data tables. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/statistics/police-powers-and-procedures-england-and-wales-year-ending-31-march-2015 [agorwyd: 17 Mawrth 2016]

102 Ibid.

103 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 54, 55, 57 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), 56 a 58 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

104 UN Human Rights Committee, ‘Concluding observations on the seventh periodic report of the United Kingdom, Gorffennaf 2015’, para 9. Ar gael ar: http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR%2fC%2fGBR%2fCO%2f7&Lang=en [agorwyd: 22 Awst 2016]

105 Intelligence and Security Committee of Parliament. 2015. News Archive, 11 Chwefror 2015. [AR-LEIN] Ar gael ar: http://isc.independent.gov.uk/newsarchive/11february2015 [agorwyd: 3 Chwefror 2016]

106 Y Weinyddiaeth Amddiffyn (2016), ‘The Iraq Historic Allegations Team quarterly update: January to March 2016’. Ar gael ar: https://www.gov.uk/government/publications/iraq-historic-allegations-team-quarterly-updates [agorwyd: 23 Awst 2016]

107 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 33, 122 (nad yw’n Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi), 67, 68, 118 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol) 84 a 126 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

108 CAAPC (2016), ‘Old Problems, New Solutions: Improving Acute Psychiatric Care for Adults in England’. Ar gael ar: http://www.caapc.info/#!publications/cgbd [agorwyd: 23 Awst 2016]

109 EHRC (2015), ‘Is Britain Fairer? The state of equality and human rights 2015’, t. 52. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/en/britain-fairer/britain-fairer-report [agorwyd: 23 Awst 2016]

110 Gostyngodd Llywodraeth yr Alban y targed ar gyfer cyfanswm amser aros plant a’r glasoed o 26 wythnos i 18 wythnos ym mis Rhagfyr 2014, gan ddechrau

45

dangos rhywfaint o wella. Gweler EHRC (2016), ‘Is Scotland Fairer? The state of equality and human rights 2015’, t. 55. Ar gael ar https://www.equalityhumanrights.com/en/britain-fairer/scotland-fairer-introduction/scotland-fairer-report [agorwyd: 23 Awst 2016]. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fuddsoddiad newydd mewn Gwasanaethau Iechyd Meddwl i Blant a’r Glasoed yn 2015, er ei bod hi’n rhy gynnar asesu a fydd hyn yn cynyddu’r mynediad i ddarpariaeth ai peidio. Gweler EHRC (2015), ‘A yw Cymru’n Decach? Cyflwr cydraddoldeb a hawliau dynol 2015’, t. 21. Ar gael ar: https://www.equalityhumanrights.com/cy/wales-fairer-0 [agorwyd: 23 Awst 2016]

111 RCGP (2013), ‘Improving access to health care for Gypsies and Travellers, homeless people and sex workers’, t. 21. Ar gael ar: http://www.rcgp.org.uk/common-elements/rss/~/media/Files/Policy/A-Z-policy/RCGP-Social-Inclusion-Commissioning-Guide.ashx [agorwyd: 23 Awst 2016]

112 Yn 2011, adroddodd 30 y cant o Sipsiwn a Theithwyr Gwyddelig yng Nghymru a Lloegr nad oedd eu hiechyd yn dda, o’i gymharu â 19 y cant o’r boblogaeth yn gyffredinol. Gweler http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_318773.pdf [agorwyd: 23 Awst 2016]. Yn yr Alban, adroddodd 32 y cant o Sipsiwn/Teithwyr nad oedd eu hiechyd yn dda, o’i gymharu â 18 y cant o’r boblogaeth yn gyffredinol. Gweler http://www.gov.scot/Resource/0046/00460679.pdf [agorwyd: 23 Awst 2016]

113 Pwyllgor Menywod a Chydraddoldebau (2016), ‘Transgender Equality’. Ar gael ar: http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/commons-select/women-and-equalities-committee/news-parliament-2015/transgender-inquiry-report-published-15-16/ [agorwyd: 23 Awst 2016]

114 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 102 (nad yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi) a 103 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd 24: Awst 2016]

115 Er enghraifft, yn 2014/15, dim ond 36.7 y cant o blant difreintiedig yn Lloegr (y rheiny a oedd yn gymwys i dderbyn prydau ysgol am ddim (FSM) rhywdro yn ystod y chwe blynedd blaenorol neu’r rheiny oedd yn derbyn gofal gan yr awdurdod lleol) a lwyddodd i ennill pump TGAU â graddau A*-C gan gynnwys Saesneg a Mathemateg, o’i gymharu â 64.7 y cant o’r holl blant eraill. Gweler https://www.gov.uk/government/statistics/revised-gcse-and-equivalent-results-in-england-2014-to-2015 [agorwyd: 23 Awst 2016]. Yng Nghymru, yn 2014/15 dim ond 23.3 y cant o’r rheiny ag AAA a gyflawnodd drothwy lefel 2, gan gynnwys gradd A*-C TGAU mewn Saesneg neu Gymraeg iaith gyntaf a Mathemateg o’i gymharu â 58.9 y cant o ddisgyblion yn gyffredinol, a dim ond 13 y cant o blant Sipsiwn/Roma yng Nghymru yn 2013/14 gyrhaeddodd y radd yma, o’u cymharu â 53 y cant o’r holl ddisgyblion. Gweler EHRC (2015), ‘A yw Cymru’n Decach? Cyflwr cydraddoldeb a hawliau dynol’. Ar gael ar https:// https://www.equalityhumanrights.com/cy/wales-fairer-0 [agorwyd: 23 Awst 2016]. Yn yr Alban yn 2014/15, llwyddodd 35 y cant o blant sy’n derbyn gofal a adawodd yr ysgol i ennill un neu fwy o gymwysterau SCQF lefel pump neu uwch, o’i gymharu ag 85 y cant o’r holl adawyr ysgol. Gweler

46

http://www.gov.scot/Resource/0050/00501939.pdf [agorwyd: 23 Awst 2016]

116 Gan mai bychan yw nifer plant Teithwyr o dras Gwyddelig dylid ystyried y ffigurau hyn yn ofalus. Gweler https://www.gov.uk/government/statistics/permanent-and-fixed-period-exclusions-in-england-2014-to-2015 [agorwyd: 23 Awst 2016]

117 Mewn ysgolion cynradd ac uwchradd fel ei gilydd. Gweler http://gov.wales/statistics-and-research/permanent-fixed-term-exclusions-from-schools/?skip=1&lang=cy [agorwyd: 23 Awst 2016]

118 Cyflwynwyd Fframwaith Cenedlaethol ar gyfer Gwella yn yr Alban yn 2016, gyda’r bwriad o gau’r bwlch o ran cyrhaeddiad, a bydd yr asesiadau safonedig newydd yn cynnig gwybodaeth fanwl i athrawon ar anghenion addysgol y plant.

119 Llywodraeth yr Alban (2015), ‘Summary statistics for schools in Scotland’. Ar gael ar: http://www.gov.scot/Publications/2015/12/7925/downloads [agorwyd: 23 Awst 2016]

120 Mae gan Lywodraeth Cymru ganllawiau i’r terfynau ar gyfer gwahardd disgyblion, gan gynnwys nodi mai gweithred i’w ystyried dim ond pan fetho popeth arall ydyw. Gweler http://gov.wales/topics/educationandskills/schoolshome/pupilsupport/exclusion/?skip=1&lang=cy [agorwyd: 23 Awst 2016]

121 Mae’n ymwneud ag argymhellion ail gylch 66 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi yn rhannol) a 106 (y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei gefnogi). Gweler Atodiad 1, Argymhellion UPR i’r Deyrnas Unedig. Medi 2012. Ar gael ar: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/GBSession13.aspx [agorwyd: 24 Awst 2016]

CysylltuMae’r cyhoeddiad hwn a’r adnoddau cysylltiedig ar gydraddoldeb a hawliau dynol ar gael o wefan y Comisiwn: www.equalityhumanrights.com

I gael cyngor, gwybodaeth neu gyfarwyddyd am gydraddoldeb, gwahaniaethu neu faterion hawliau dynol, cysylltwch â’r Gwasanaeth Cynghori a Chymorth Cydraddoldeb, sy’n wasanaeth annibynnol am ddim.

Gwefan www.equalityadvisoryservice.com

Ffôn 0808 800 0082

Ffôn testun 0808 800 0084Oriau 09:00 to 19:00 (Dydd Llun i Ddydd Gwener)

10:00 to 14:00 (Dydd Sadwrn)

PostRHADBOST Gwasanaeth Cynghori a Chymorth Cydraddoldeb FPN4431

Gellir anfon cwestiynau a sylwadau am y cyhoeddiad hwn i: [email protected].

Mae’r Comisiwn yn croesawu eich adborth.

4746

Fformatau amgenMae’r cyhoeddiad hwn hefyd ar gael fel ffeil Microsoft Word, dogfen rwydd ei darllen a fideo Iaith Arwyddion Prydain gan www.equalityhumanrights.com. I gael gwybodaeth am ddefnyddio cyhoeddiad y Comisiwn ar fformat amgen, cysylltwch â: [email protected].

© 2016 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol

Cyhoeddwyd Rhagfyr 2016

ISBN: 978-1-84206-693-5

48

ISBN: 978-1-84206-693-5Cyhoeddwyd Rhagfyr 2016

© 2016 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol

www.equalityhumanrights.com

Gallwch lawrlwytho’r cyhoeddiad hwn o

48 49

Documents

Equality and Human Rights Commission - Cynnwys · Web viewMae ein hadroddiad hefyd yn dwyn sylw at ddiffyg llety preswyl a mudol ar draws yr Alban sy’n parhau i effeithio ar hawl