7ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΧΑΝΙΩΝ

«ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΚΡΗΤΗ ΑΠ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ »

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ «ΤΟ ΣΕΙΣΜΙΚΟ ΤΟΞΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ….ΕΝΩΝΕΙ»

ΥΠΕΥΘΥΝΗ : ΠΙΕΡΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΟΙ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΜΑΘΗΤΕΣ:

Γαλανάκης Μιχάλης Γούναρης Λευτέρης

Καδίτης Μανώλης Καλαιτζάκης Γιάννης

Καραμπάση Χριστίνα Καρτάκη Αφροδίτη

Καρτάκης Δημήτριος Κατσαρά Αγγελική

Καψοκώστα Αργυρώ Κελαιδάκη Μαρία

Λουπασάκη Ραφαηλία Μανιουδάκη Ευαγγελία

Μαραγκουδάκη Ελένη Μαρινάκη Μαρία

Μαρολαχάκη Έμμα Μαρούλη Βασιλική

Μηλιαράκης Γιάννης Μπομπολάκη Ρούλα

Νιαουνάκη Λένα Ντομπρέβ Ιορδάνης

Πανηγυράκη Αντώνης Παντελάκης Μιχάλης

Πατεράκη Μάρθα Ριτζάκη Αλκυόνη

Σαρρή Εμμανουέλα Σαρρής Αναστάσιος

Σέμα Πέτρος Σταγάκη Μαρία

Τζοπανάκης Αναστάσιος Χαβρεδάκης Αχιλλέας

Χαρκοφτάκης Γιάννης

ΓΕΩΛΟΓΙΑ-ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Η νήσος της Κρήτης βρίσκεται στο μέτωπο του ελληνικού τόξου, ακριβώς πίσω από την ενεργή ελληνική τάφρο. Η ευρύτερη περιοχή της Κρήτης χαρακτηρίζεται από μεγάλη σεισμικότητα, τόσο ρηχή όσο και βαθιά. Το μεγαλύτερο μέρος της λαμβάνει χώρα σε μία ζώνη πλάτους ~100 km που ακολουθεί τη διεύθυνση της ελληνικής τάφρου. Οι μηχανισμοί γένεσης των μεγάλων σεισμών δείχνουν ότι πρόκειται κυρίως για δράση ανάστροφων ρηγμάτων που φανερώνουν βράχυνση με κατεύθυνση προς το νότο μεταξύ της Κρήτης και του πυθμένα της Μεσογείου (που φτάνει και τα 30 mm/έτος). Το εστιακό βάθος αυτών των σεισμών αυξάνει προς τα βόρεια, φτάνοντας σε ένα βάθος 150-180 km κάτω από την Κρήτη, μία κατανομή που δείχνει τη μεταβολή του βάθους της υποβυθιζόμενης αφρικανικής λιθόσφαιρας.

Η περιοχή βόρεια της ελληνικής τάφρου χαρακτηρίζεται από εφελκυσμό, δηλαδή έκταση και λέπτυνση του ανωτέρου φλοιού με τη δράση κανονικών ρηγμάτων. Στην περιοχή της Κρήτης η σεισμικότητα αυτή είναι συγκεντρωμένη σε βάθη μικρότερα των 40 km. Οι μηχανισμοί γένεσης αυτών των σεισμών δείχνουν ότι οφείλονται στη δραστηριοποίηση δύο σχετικά εγκάρσιων ρηξιγενών συστημάτων: α) Τα ρήγματα διεύθυνσης Β-Ν έχουν ως αποτέλεσμα την έκταση του νησιού σε διεύθυνση Α-Δ και τη δημιουργία των τεκτονικών βυθισμάτων εγκάρσια στον μεγάλο άξονα του νησιού, π.χ. η λεκάνη του Ηρακλείου που χωρίζει τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη στα δυτικά από εκείνον της Δίκτης στα ανατολικά. Β)Τα ρήγματα διεύθυνσης Α-Δ προκαλούν έκταση του νησιού σε διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ και στη δράση των οποίων φαίνεται να οφείλεται το μακρόστενο σχήμα του νησιού.

Υπάρχει και μία τρίτη κατηγορία σεισμών η οποία είναι συγκεντρωμένη στις τάφρους του Στράβωνα και του Πλινίου και οφείλεται στη δράση ρηγμάτων ΒΑ-ΝΔ διεύθυνσης που χαρακτηρίζονται από σημαντική οριζόντια συνιστώσα ολίσθησης.

Στην δυτική Κρήτη παρατηρείται μεγάλος αριθμός ρηγμάτων που πολλά από αυτά χαρακτηρίζονται ως ενεργά. Τα ρήγματα αυτά σε γενικές γραμμές οριοθετούν περιμετρικά τα Λευκά Όρη, όπως το ρήγμα των Σφακίων το οποίο έχει διεύθυνση Α-Δ και έχει προκαλέσει την ανύψωση θαλάσσιων ιζημάτων ηλικίας 1.000.000 χρόνων σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 1000 m (ρυθμός ανύψωσης >0.1 cm/έτος). Όμως, σημαντικότερα και μεγαλύτερα ενεργά ρήγματα φαίνεται να είναι τα υποθαλάσσια και μάλιστα εκείνα που οριοθετούν τη δυτική υφαλοκρηπίδα του νησιού έχοντας διεύθυνση Β-Ν, όπου και παρατηρείται μία σχετικά μεγάλη συγκέντρωση μικροσεισμών.

Ο μεγαλύτερος σεισμός που έχει πλήξει τη νήσο σε ιστορικούς χρόνους, έλαβε χώρα στις 21 Ιουλίου του 365 μ.χ. και υπολογίζεται ότι είχε μέγεθος >8.0. Ο σεισμός, που προκλήθηκε από ανάστροφο ρήγμα κατά μήκος της ελληνικής τάφρου, προκάλεσε 6.5 m ανύψωση της ακτής στα Φαλάσαρνα και την καταστροφή της πόλης της Κισσάμου. Η ανύψωση αυτή σταδιακά μειωνόταν προς τα ανατολικά και μηδενίστηκε κοντά στον Πλακιά στη νότια κεντρική Κρήτη. Νεότερες έρευνες στην αρχαία πόλη της Κισσάμου, δείχνουν ότι η πόλη αυτή είχε χτυπηθεί και από άλλους σεισμούς, μικρότερου μεγέθους, πριν το μεγάλο σεισμό του 365 μ.χ. Όλοι αυτοί οι σεισμοί μαζί προκάλεσαν την ανύψωση της δυτικής Κρήτης κατά 9 μέτρα (Εικ. 2). Είναι χαρακτηριστικό όμως, ότι από το 365 μ.χ. μέχρι σήμερα δεν παρατηρείται κάποια άλλη σημαντική αλλαγή κατά μήκος των ακτογραμμών στη δυτική Κρήτη.

Στην κεντρική Κρήτη έρευνες στις αρχαιολογικές θέσεις της Αγίας Τριάδας και της Φαιστού, δείχνουν ότι οι δύο αυτές πόλεις πιθανά καταστράφηκαν από δύο μεγάλους σεισμούς που έλαβαν χώρα το 1700 π.χ. και το 1450 π.χ. Οι σεισμοί αυτοί οφείλονταν στη δράση των κανονικών ρηγμάτων της Αγίας Γαλήνης και του Σπηλίου, τα οποία έχουν μέση διεύθυνση Α-Δ.

Εικ. 1α: Σεισμοί στην Κρήτη κατά την περίοδο 1963-2002. Στο ένθετο η κατανομή των σεισμών σε τομή εγκάρσια στη νήσο.

Εικ. 3α: Μεγάλοι σεισμοί που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης και οι μηχανισμοί γένεσης αυτών.

Εικ. 4α: Ανύψωση της δυτικής Κρήτης κατά το σεισμό του 365 μ.χ.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΣΕΙΣΜΟΙ

Οι αρχαίοι Έλληνες, με βάση την παρατήρηση, την αναζήτηση και τη λογική εξήγηση, αλλά και με παραδοχές στα πλαίσια έλλογης φαντασίας, ασχολήθηκαν με την έρευνα και την ερμηνεία των σεισμικών φαινομένων και μάλιστα σε δύο ξεχωριστούς τομείς: στη μυθολογία και στη φιλοσοφική θεωρία.

Και στις δύο περιπτώσεις στόχο είχαν να προσεγγίσουν τη γεννεσιουργική αιτία των σεισμών και σ’ αυτό υπερείχαν από κάθε άλλο λαό στην αρχαιότητα. Στην κινεζική μυθολογία π.χ. ο σεισμός προκαλείται από την κίνηση της γης, η οποία έχοντας τη μορφή ενός μήλου κινείται κατρακυλώντας στη ράχη ενός φιδιού.

Αντίθετα, στην ελληνική μυθολογία το αίτιο του σεισμού βρίσκεται στα έγκατα της γης και είναι μια υπερφυσική δύναμη που οι Έλληνες εταύτιζαν με το θεό Ποσειδώνα. Δεν ήταν δε τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες ταύτισαν τον Ποσειδώνα με τα αίτια των σεισμών. Στο πάνθεο της ελληνικής μυθολογίας ο Ποσειδώνας εκτός από θεός της θάλασσας ήταν και θεός του κάτω κόσμου, λατρευόνταν ως χθόνια θεότητα που εξουσίαζε τα υπόγεια νερά, τα υπόγεια ποτάμια , τις υπόγειες λίμνες, τα υπόγεια σπήλαια, τις υπόγειες διαβάσεις τα πετρώματα και κάθε τι που σχετιζόταν με τον υπόγειο χώρο μέχρι τα έγκατα της γης. Όπως δε όταν θύμωνε τάραζε τη θάλασσα δημιουργώντας τρικυμίες, έτσι και στον υπόγειο χώρο όταν οργιζόταν τάραζε τα υπόγεια νερά που κτυπούσαν με δύναμη και θρυμάτιζαν τα πετρώματα των υπόγειων κοιλοτήτων δημιουργώντας τους σεισμούς. Είχε δε ο Ποσειδώνας ως θεός του κάτω κόσμου πολλά επίθετα, όπως γαιήοχος, ενοσίχθον, ενοσίγαιος, σεισίχθων, ελασίχθων, γαιοτινάκτωρ, που καθένα από όλα αυτά σημαίνει αυτός που σείει, τινάζει, και ταράζει τη γη. Για το λόγο αυτό συχνά οι αρχαίοι Έλληνες σε σεισμογενείς περιοχές, προκειμένου να εξευμενίζουν τον Ποσειδώνα ώστε να μην προκαλεί πολλούς και καταστροφικούς σεισμούς, έκτιζαν και αφιέρωναν ναούς προς τιμή του , όπως το ναό προς τιμή του Ίσθμιου Ποσειδώνα, πάνω από τον Ισθμό της Κορίνθου που ήταν μία από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του ελληνικού χώρου.

Εκτός όμως από τη μυθολογία, σημαντικές ήταν οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τους σεισμούς και στα πλαίσια της θεωρίας και της φιλοσοφικής έρευνας ή όπως έλεγαν εις τον τομέα του επιστητού (στον επιστημονικό τομέα όπως θα έλεγαν σήμερα). Οι αντιλήψεις και φιλοσοφικές αυτές θεωρίες που ανέπτυξαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και συγγραφείς, είναι οι μοναδικές στην αρχαιότητα. Και είχαν παγκόσμια απήχηση και ισχύ σε όλους τους μετέπειτα αιώνες μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα μ.Χ., που άρχισε να αναπτύσσεται η σύγχρονη επιστήμη της σεισμολογίας. Οι θεωρίες αυτές βασίζοταν στην παρατήρηση των σεισμικών φαινόμενων, στο συσχετισμό και στη λογική ερμηνεία τους, με βάση την

παραδοχή, την εδραία πεποίθηση και τα εμπειρικά δεδομένα. Στόχος πάντοτε ήταν να φτάσουν στη γεννεσιουργική αιτία των σεισμών, στον πρώτον κινούν όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, στην πρώτη δηλαδή κι αρχική αιτία που προκαλεί τον σεισμό. Πάνω σε όλα αυτά επισημαίνει πολύ χαρακτηριστικά ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης, που έζησε τον 1ο π.Χ. αιώνα: οι φυσικοί ( δηλαδή οι φυσικοί επιστήμονες όπως θα λέγαμε σήμερα) προσπαθούν να αποδώσουν τη δημιουργία των σεισμών όχι σε επενέργεια κάποιας θεϊκής δύναμης, αλλά σε φυσικά νομοτελειακά αίτια (δηλαδή τους νόμους της φύσεως που διέπουν και καθορίζουν τη δημιουργία των φυσικών φαινομένων), ενώ οι ευσεβείς και θεοφοβούμενοι αίτιο του σεισμού θεωρούν την οργή του Ποσειδώνα.

Με τη μεγάλη λοιπόν αυτή αναζήτηση, της αιτίας δηλαδή των σεισμών, ασχολήθηκαν τέσσερις αρχαίοι φιλόσοφοι: ο Αναξιμένης, ο Αναξαγόρας, ο Δημόκριτος και ο Αριστοτέλης. Ο Δημόκριτος στη θεωρία του για τη δημιουργία των σεισμών προσπαθεί απλά να απομυθοποιήσει τη μυθολογία κρατώντας απ’ αυτή οτιδήποτε είναι λογικοφανές και εξοβελίζοντας το μύθο, δηλαδή τον Ποσειδώνα και την οργή του. Δέχεται δηλαδή ο Δημόκριτος ότι ο σεισμός προκαλείται από τα υπόγεια νερά που κινούνται με δύναμη πιέζοντας και θρυματίζοντας τα υπόγεια πετρώματα. Όχι όμως ότι ταράζονταν τα νερά αυτά από τον Ποσειδώνα, αλλά ότι αυξάνονταν συχνά σε όγκο από ξαφνική κατείσδυση στο υπέδαφος μεγάλης ποσότητας βρόχινων νερών, τα οποία πίεζαν το υπόγειο νερό που μετέδιδε την πίεση στα τοιχώματα των πετρωμάτων και τα θρυμάτιζε δημιουργώντας το σεισμό. Τα ίδια περίπου δέχεται και ο Αναξιμένης, προσθέτοντας όμως και άλλο ένα αίτιο των σεισμών. Κατά τον Αναξιμένη, σεισμό προκαλεί όχι μόνο η απότομη αύξηση των υπόγειων νερών, αλλά και το αντίθετο, η υπερβολική μείωση τους, οπότε το έδαφος σιγά-σιγά ξεραίνεται και διαρρηγνύεται, δηλαδή σκάζει, σε διάφορα σημεία και προκαλούνται οι σεισμοί. Υπάρχει έτσι στη θεωρία του Αναξιμένη μια πρώτη, υποτυπώδης έστω, έννοια του σεισμικού ρήγματος. Ο Αναξαγόρας δέχεται ότι το σεισμό προκαλεί ο αέρας μέσα στα υπόγεια κοιλώματα που μπλοκάρεται και συρρικνώνεται από την αύξηση του όγκου των υπόγειων υδάτων. Παρόμοιες είναι και οι θέσεις τους Αριστοτέλη που δέχεται ως αιτία των σεισμών το ρεύμα του αέρα που κυκλοφορεί στα υπόγεια σπήλαια, αέρα είτε εισερχόμενου είτε εξερχόμενου από αυτά, ενώ το φαινόμενο συνοδεύεται και από έκλυση θερμότητας.

Όλες αυτές οι θεωρίες των αρχαίων Ελλήνων για τα αίτια των σεισμών φαίνονται υπό το πρίσμα της σημερινής επιστήμης ως πολύ απλοϊκές. Αυτό βέβαια είναι φυσικό, αφού δεν βασίζονταν σε συστηματοποιημένη γνώση, όπως η σύγχρονη σεισμολογία, αλλά σε υποθέσεις και υποκειμενικές εκτιμήσεις και μέσα στα πλαίσια της φιλοσοφικής θεωρίας. Αυτά ως προς τα αίτια των σεισμών. Αντίθετα, ως προς τα αποτελέσματα των σεισμών, τα χαρακτηριστικά τους, την κατάταξη τους κατά το είδος αλλά και κατά το μέγεθος τους, τα πρόδρομα φαινόμενα, τους μετασεισμούς , τα ρήγματα, τους θαλάσσιους παλιρροϊκούς

κυματισμούς, καθώς και τις ζημίες και καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό, ως προς όλα λοιπόν αυτά που υπόκεινται στην επί τόπου παρατήρηση, στην άμεση προσέγγιση και στην χειροπιαστή αντίληψη των πραγμάτων, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν σαφείς με λεπτομερείς περιγραφές που προκαλούν σήμερα εντύπωση για την ευθυκρισία και τη σωστή καταγραφή και απεικόνιση των σεισμικών φαινομένων. Μάλιστα σε όλα αυτά αναφέρονται όχι μόνο φιλόσοφοι που μνημονεύσαμε προηγουμένως, αλλά και πολλοί άλλοι συγγραφείς, ιστορικοί, περιηγητές και γεωγράφοι, όπως οι Ηρόδοτος, Θουκυδίδης , Ερατοσθένη, Στράβων, Παυσανίας, Πλούταρχος, Ποσειδώνιος, Λουκιανός, Ιωάννης ο Λυδός κ.α. Αυτό δείχνει ότι όλα αυτά τα στοιχεία σχετικά με τα χαρακτηριστικά των σεισμών ήταν ευρύτερα γνωστά στους αρχαίους Έλληνες.

Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτά οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν οκτώ είδη σεισμών με ειδική για καθένα ονομασία. Τέσσερις ως προς τη διεύθυνση του σεισμού και τέσσερις ως προς τα αποτελέσματα του σεισμού και τα λοιπά χαρακτηριστικά. Ως προς τη διεύθυνση υπήρχαν τα εξής είδη σεισμών:

1) Σεισματίας. Επειδή οι περισσότεροι και καταστρεπτικοί σεισμοί είχαν οριζόντια διεύθυνση δονήσεως, με τον όρο <<σεισματίας>> ονόμαζαν οι αρχαίοι τον εντελώς οριζόντιας διεύθυνσης σεισμό. Προφανώς όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς που πραγματεύονται για σεισμούς αναφέρονται συχνότερα στο σεισματία.

2) Βρασματίας. Ήταν ο με σεισμός με εντελώς κατακόρυφη διεύθυνση. Το όνομα του προέρχεται από το αρχαίο ρήμα βράσσω ή βράζω, που σημαίνει κινώ βιαίως προς τα άνω. Από την ίδια ρίζα είναι και η λέξη βρασμός ( που σημαίνει βίαιη κίνηση ενός υγρού προς τα άνω που μετατρέπεται σε ατμό), καθώς και το ρήμα εκβράζω (π.χ. <<τον εξέβρασε η θάλασσα σε ένα ξερονήσι>>). Τον βρασματία σεισμό αναφέρουν κυρίως οι Ποσειδώνιος και Διογένης ο Λαέρτιος.

3) Επικλίντης. Είχε διεύθυνση δονήσεως υπό μικρή γωνία προς τον ορίζοντα. Η διεύθυνση του ήταν επομένως υπό μεγάλη γωνία ως προς την κατακόρυφο. Το όνομα του προέρχεται από το ρήμα επικλίνω, σημαίνει γέρνω προς τα πλάγια. Ο επικλίντης σεισμός πλησίαζε περισσότερο προς τον σεισματία και λιγότερο προς τον βρασματία. Είχε δηλαδή μεγάλη οριζόντια συνιστώσα και μικρή κατακόρυφη. Στο σεισμό αυτό αναφέρεται ο Αριστοτέλης.

4) Κλιματίας. Είχε διεύθυνση δονήσεως υπό μεγάλη γωνία ως προς τον ορίζοντα. Η διεύθυνση του επομένως ήταν υπό μικρή γωνία ως προς την κατακόρυφο. Το όνομα του προέρχεται από την αρχαία λέξη κλίμα, που σημαίνει μικρή απόκλιση (από την κατακόρυφο). Ο κλίματος πλησίαζε περισσότερο προς τον βρασματία και λιγότερο προς τον σεισματία. Είχε

δηλαδή μεγάλη κατακόρυφη συνιστώσα και μικρή οριζόντια. Στο σεισμό αυτό αναφέρονται κυρίως ο Ηράκλειτος και ο Πωσειδόνιος.

Ως προς τα αποτελέσματα τους τώρα και τα λοιπά χαρακτηριστικά τους υπήρχαν τα εξής είδη σεισμών:

1. .Μυκητίας . Ήταν ο σεισμός που συνοδευόταν από προηγούμενη ή και ταυτόχρονη υπόγεια βοή. Το όνομα του προέρχεται από τις λέξεις μύκημα ή μυκηθμός που σημαίνουν μούγκρισμα και από το ρήμα μυκώμαι που σημαίνει μουγκρίζω. Μερικές φορές, σύμφωνα πάντοτε με τους αρχαίους, η βοή προηγείται του σεισμού. Σε τέτοια περίπτωση αρχίζει η βοή υπό μορφή απότομης βροντής (ήταν το λεγόμενο από τους αρχαίους βροντής μυκημα) και συνεχίζει ως υπόκωφη βοή συνοδεύοντας το σεισμό.

Επειδή με τον τρόπο αυτό γινόταν πρόδρομο το

φαινόμενο το σεισμού, έλεγαν συχνά οι αρχαίοι: αν βρόντησε η γη, να περιμένεις γρήγορα σεισμό με μούγκρισμα (βοή), δηλαδή σεισμό μυκητία. Στον μυκητία σεισμό αναφέρονται οι Αριστοτέλης, Λουκιανός, Απολλώνιος ο Ρόδιος, Ιωάννης ο Λυδός κ.α.

2. Πλαματίας : ήταν σεισμός μικρού μεγέθους στους σεισματίες και χαρακτηριζόταν από μικρού εύρους σεισμική ταλάντωση.

3. Χασματίας : Ήταν ο σεισμός που επέφερε ρήγματα στα πετρώματα. Το όνομά του προέρχεται από την λέξη χάσμα, που σημαίνει ρήγμα. Σε τέτοιους σεισμούς αναφέρονται ο Ηρόδοτος, Ποσειδώνιος και Αριστοτέλης.

4. Ιζηματίας : Ήταν ο σεισμός που εκτός από ρήγμα προξενούσε και καθίζηση του εδάφους. Τέτοιους σεισμούς αναφέρουν οι Ποσειδώνιος, Αριστοτέλης και Ιωάννης Λυδός.

Αξίζει να σταθούμε στα δυο τελευταία είδη σεισμών, δηλαδή στο Χασματία που προξενούσε ρήγμα στα πετρώματα και τον Ιζηματια που εκτός από ρήγμα προξενούσε και καθίζηση του εδάφους. Φαίνεται από εδώ, ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν γνώση του είδους και της φύσεως του σεισμικού ρήγματος. Λέει λοιπόν ο Ιωάννης ο Λυδός: Οι Ιζηματίες σεισμοί δημιουργούν αναβαθμούς της γης προκαλώντας καθίζηση του υπερκείμενου εδάφους. Ο δε Πλούταρχος περιγράφοντας το μεγάλο σεισμό της Σπάρτης το 464π.Χ. λέει τα εξής: Η χώρα των Λακεδαιμονίων διολίσθησε από τα πολλά ρήγματα, ενώ τα ρήγματα αυτά έφτασαν μέχρι τις πλαγιές του Ταΰγετου προκαλώντας σπάσιμο της κορυφής του. Η ίδια δε η πόλη της Σπάρτης υποχωρώντας βούλιαξε εκτός από πέντε οικίες, τις οποίες κατέρριψε ο σεισμός. Αυτά αναφέρει ο Πλούταρχος. Το γεγονός όμως ότι πέντε οικίες δεν βούλιαξαν υποχωρώντας όπως η υπόλοιπη πόλη, αλλά παρέμειναν στη

θέση τους και καταρρίφθηκαν τελικά από τον σεισμό, σημαίνει ότι πράγματι ένα ρήγμα χώρισε το υπέδαφος της Σπάρτης σε δυο μέρη, οπό το ένα με το μεγαλύτερο μέρος της πόλης υποχώρησε ολισθαίνοντας επί του υπολοίπου πάνω στην επιφάνεια του ρήγματος, ενώ το άλλο είχε σχετικά ασήμαντη μετατόπιση και πηρέ έτσι μεγάλη σεισμική ενέργεια, μεγάλη σεισμική καταπόνηση, που προκάλεσε την κατάρρευση των πέντε οικιών.

Από την περιγραφή αυτή, που μας παρέχει ο Πλούταρχος για το σεισμό της αρχαίας Σπάρτης, φαίνετε ότι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τη φύση του σεισμικού ρήγματος, καθώς και την ολίσθηση των δυο εδαφικών τμημάτων εκατέρωθεν της επιφάνειά του, τα οποία τμήματα το ίδιο το ρήγμα δημιούργησε σπάζοντας και χωρίζοντας στα δυο το έδαφος . Τα τμήματα μάλιστα αυτά οι αρχαίοι έλληνες κατά μαρτυρία του Ηρόδοτου χαρακτηριστικά τα ονόμαζαν διεστώτα υπό σεισμού.

*διεστώτα = χωρισμένα

Πρέπει τέλος να επισημάνουμε ότι ενώ κατά την σύγχρονη σεισμολογία, που βασίζεται στη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών, το ρήγμα είναι εκείνο που προκαλεί το σεισμό, αντίθετα κατά τους αρχαίους έλληνες ο σεισμός είναι που προκαλεί το ρήγμα. Δημιουργείται δε ο σεισμός στα έγκατα της γης με άγνωστα αίτια και διαδικασίες, τα οποία η αρχαία διανόηση προσπάθησε ανεπιτυχώς να εντοπίσει, παρά τις διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες για τα γεννεσιουργικά αίτια των σεισμών. Πρέπει όμως εδώ να παρατηρήσουμε, ότι η σύγχρονη σεισμολογία που ανήκει στις θετικές επιστήμες, ενδιαφερόμενη περισσότερο για το πρακτικό μέρος, δηλαδή να δώσει στοιχεία προς αντιμετώπιση των σεισμών, επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στο φλοιό της γης και αρχίζει τη θεωρία της από την σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών που προκαλεί τα ρήγματα και αυτά με τη σειρά τους τους σεισμούς. Ποιο είναι όμως το κατ’ Αριστοτέλη <<πρώτον κινούν>> που προκαλεί τους σεισμούς, δηλαδή σε τι ειδικότερα γεωλογικά αίτια οφείλεται η σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών, αυτό ερευνά ακόμη η σύγχρονη επιστήμη συνεχίζοντας την αναζήτηση και των προβληματισμό των αρχαίων ελλήνων.

Είδαμε λοιπόν ότι οι αρχαίοι έλληνες εκτός από τις τέσσερις ονομασίες που είχαν για τους σεισμούς ανάλογα με τη διεύθυνσή τους, είχαν και τέσσερις ονομασίες σχετικές με τα χαρακτηριστικά τους αποτελέσματα, δηλαδή την υπόγεια βοή, το εύρος ταλάντωσης , τα ρήγματα και τις καθιζήσεις. Τα αποτελέσματα φυσικά των σεισμών ήταν αρκετά περισσότερα και αναφέρονται σ’ αυτά οι αρχαίοι συγγραφείς. Έτσι κατά τον Παυσανία τον Ερατοσθένη τον Πλούταρχο και τον Θεόφραστο συχνά κατά τους σεισμούς στερεύουν οι πηγές. Ο Στρύβων εξηγεί ότι αυτό συμβαίνει, επειδή οι σεισμοί προκαλούν θραύσματα των υπόγειων πετρωμάτων, τα οποία φράσσουν και βουλώνουν τα υπόγεια φυσικά κανάλια που τροφοδοτούν τις πηγές, οι οποίες έτσι στερεύουν. Άλλο αποτέλεσμα των σεισμών παρατηρείται σε παράκτιες περιοχές, όπου ο σεισμός προκαλεί στην αρχή απομάκρυνση της

θάλασσας από την παραλία και επάνοδο της κατόπιν με μορφή μεγάλου παλιρροϊκού κύματος που κατακλύζει την ακτή προξενώντας μεγάλες καταστροφές. Αναλυτικά περιγράφει το φαινόμενο ο Θουκυδίδης για το σεισμό του 426π.Χ. στη Βοιωτία και την Εύβοια με τη δημιουργία μεγάλου παλιρροϊκού κύματος που καταπόντισε την παραλιακή πόλη Οροβιές κοντά στην Αιδηψό, καθώς και ο Παυσανίας και Στράβων για το σεισμό του 373π.Χ. στον Κορινθιακό, όπου η θάλασσα καταπόντισε την παραλιακή πόλη Ελίκη κοντά στο Αίγιο.

Τους αρχαίους Έλληνες απασχόλησε και το φαινόμενο των μετασεισμών που ακλουθούν συχνά επί πολλές ήμερες τον κύριο σεισμό. Ήξεραν δε ότι οι μετασεισμοί είναι τόσο εντονότεροι και διαρκούν περισσότερο, όσο ισχυρότερος είναι ο κύριος σεισμός. Λέει σχετικά ο Αριστοτέλης: Ένας ισχυρός σεισμός δεν σταματά αμέσως ή έπειτα από ένα μόνο κτύπημα, αλλά συνήθως συνεχίζεται επί 40 περίπου ήμερες, κατόπιν δε επί 1-2 χρόνια εξακολουθεί να σημαδεύει τον ίδιο τόπο.

Όσο για τα πρόδρομα φαινόμενα, αυτά δηλαδή που προηγούνται λίγο η αρκετά πριν τους σεισμούς, οι αρχαίοι εκτός από την χαρακτηριστική απότομη βροντή της γης και την υπόγεια βοή λίγο πριν το σεισμό, είχαν παρατηρήσει και άλλα που λάμβαναν χώρα αρκετά πριν, όπως στέρεμα και εδώ των πηγών ή αντίθετα, επαναλειτουργία πηγών που είχαν από καιρό στερέψει, μεταβολές απότομες και καιρικά φαινόμενα (ασυνήθη φωτεινά σημεία στον ουρανό και στον δίσκο του ηλίου) και τέλος ανήσυχες εκδηλώσεις σε ζώα, ιδίως σε αυτά που ζούσαν σε εδαφικό κυρίως περιβάλλον, όπως ποντίκια, νυφίτσες, φίδια και άλλα, που αναλυτικά περιγράφει ο Αιλιανός τον 3°π.Χ. αιώνα.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι οι αρχαίοι έλληνες είχαν κατατάξει τους σεισμούς σε τρεις βαθμίδες ανάλογα με την ένταση τους, δηλαδή ανάλογα με το ύψος των καταστροφών που προκαλούν στα κτίρια. Είχαν δηλαδή επινοήσει μια υποτυπώδη κλίμακα Mercalli. Έτσι κατά τον Παυσανία υπήρχαν τρεις τέτοιες κατηγορίες σεισμών: α) Οι ήπιοι σεισμοί, κατά τους οποίους τα κτίρια μετά την αρχική τους ταλάντωση και κλίση, που τους προξενεί ο σεισμός, επανέρχονται στην αρχική τους θέση και ισορροπία χωρίς σοβαρές βλάβες. β) Οι μέτριοι σεισμοί που δημιουργούν σοβαρές βλάβες και μεμονωμένες καταρρεύσεις κτιρίων και γ) οι ισχυροί σεισμοί που δεν αφήνουν ίχνος οικισμού στην επιφάνεια της γης.

Σημειώνουμε τέλος την ακρίβεια με την οποία αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς περιγράφουν το είδος και τα καταστροφικά αποτελέσματα συγκεκριμένων μεγάλων σεισμών, όπως ο Πλούταρχος για το σεισμό τα Σπάρτης το 464π.Χ. ο Θουκυδίδης για την ακολουθία σεισμών στη Βοιωτία και στην Εύβοια το 426π.Χ. και ο Παυσανίας για το σεισμό της Ελίκης το 373π.Χ. Με βάση τα στοιχεία αυτά ο καθηγητής Παπαζάχος υπολόγισε την ένταση για κάθε ένα από τους σεισμούς αυτούς. Επειδή μάλιστα η περιγραφή του Θουκυδίδη είναι τόσο λεπτομερής για το

σεισμό του 426π.Χ., ώστε με βάση αυτή ο Παπαζάχος εχάραξε τις ισόσειστες καμπύλες στην περιοχή του Ευβοϊκού που αντιστοιχούν στο συγκεκριμένο σεισμό.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΚΕΛΑΔΟ

Είναι λάθος αυτό που έχει επικρατήσει να λέγεται από τη λογοτεχνίζουσα ειδησεογραφία και νωρίτερα από την παραφιλολογία, ότι δηλαδή το σεισμό προκάλεσε ο Εγκέλαδος (ο Εγκέλαδος χτύπησε την Κεφαλονιά ή την Κόρινθο, την Καλαμάτα, το Αίγιο , το Βόλο κ.λπ.). Ο μόνος δαίμων ή θεότητα που σχετίζεται με το σεισμό ήταν ο Ποσειδώνας, γι’ αυτό και είχε τόσα πολλά ανάλογα επίθετα (Ποσειδών γαιήοχος, σεισίχθων, γαιοτινάκτωρ κ.λπ.)

Ο Εγκέλαδος σχετίζεται μόνο με τους σεισμούς της Αίτνας στη Σικελία. Συμφωνά με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο Εγκέλαδος ήταν ένας από τους Γίγαντες. Στον πόλεμο λοιπόν των θέων εναντίον των Γιγάντων η Αθηνά άρπαξε τη Σικελία και την πέταξε πάνω στον Εγκέλαδο, ο όποιος καταπλακώθηκε και είναι έτσι καθηλωμένος μόνιμα κάτω από το νησί. Κάθε φορά δε ο Εγκέλαδος ουρλιάζει μη μπορώντας να σηκωθεί και έτσι ταράζεται η Σικελία και η Αίτνα και δημιουργείτε ο σεισμός, κατά τον όποιο από τον κρατήρα του ηφαίστειου στην Αίτνα εξέρχεται λάβα που προέρχεται από τα σωθικά του Εγκέλαδου.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

1645: Ρέθυμνο-σεισμός 6,7R

1650: ανατολική Κρήτη-σεισμοί που «συγκλόνιζαν» τη Θήρα.

1662: Ηράκλειο-σπίτια γκρεμίζονται άνθρωποι θάβονται κάτω από τα ερείπια τους Μέγεθος σεισμού 6,7R.

1681: σεισμοί επί 3 μέρες-κατέστρεψαν το 1/3 του ηρακλείου-Χανιά σεισμός 7,0R

1717: σεισμός στην Κρήτη κατέστρεψε πολλά χωριά στον Αγ.Νικόλαο 6,7R.

1750: σεισμός στην περιοχή των

Κυθήρων «Ελληνικό τόξο» 7,0R-2000 θύματα- κτίρια κατέρρευσαν, η Κρήτη δέχτηκε μόνο το τράνταγμα.

1780: σεισμός στην Ιεράπετρα της Κρήτης 7,0R18"5:σεισμός στα Χανιά,4 ισχυρές δονήσεις 8λεπτων της ώρας 7,2R.

1810: σεισμός στην Κρήτη 7,8 R -καταστρέφει μεγάλο μέρος της πόλης του Ηρακλείου και θύματα:2000-3000΄.

1815: σεισμός ξανά στην περιοχή της Ιεράπετρας 6,7R «μεγάλες βλάβες στα Βενετσιάνικα τείχη της Εθιας».

1856:σεισμός 7,7R σε όλη την Κρήτη-Χανιά μέχρι Ηράκλειο-χωρίς θύματα.1857:σεισμός στην Κρήτη (Ηράκλειο μέχρι Χανιά)-εκατοντάδες τραυματίες 8,2R.

1857-1887:10 σεισμοί σημειώθηκαν (1858,1858,1860,1861,1861,1861,1862,1862,1862) 1862,1Ιουνιου 8,30 πμ Σάββατο, αισθητός 1863,απριλίου 22 10:30μμ αισθητός στο Ηράκλειο ,καμία ζημιά. 1886:15(η 27) Αυγούστου 7,5R (το βράδυ) Κρήτη. 11/23 Σεπτεμβρίου 1886. Ηράκλειο. 1887: 8:00 πμ 7,5R. 1910: 17 Φεβρουαρίου 6,9R XANIA καταρρεύσεις- απλές βλάβες σε κτίρια -6 νεκροί. 30 Σεπτεμβρίου 1913 6,1R Νότια της Κρήτης. 13 Αυγούστου 1922 6,8R Μάλια και ανατολικότερα. 26 Ιουνίου 1926 BA Κρήτη 8,0R-ηράκλειο:200 χτιρια,550 βλάβες και τραυματίστηκαν πολλά άτομα. 14 Φεβρουαριου,1930 6,7R Κρήτη αρκετές

μικρές καταστροφές σε κτίρια παντού. 14 Μαΐου 1959 6,3RΡέθυμνο και Ηράκλειο [κανείς νεκρός και τραυματίες 3000 . 1977 11/12 Σεπτεμβρίου 6,3R Χανιά.

1952 Δεκεμβρίου 17-18 7,0R Ηράκλειο.

1973 29 Νοεμβρίου 12:57 μμ 6,0R (Κρήτη).

1922 2:10μμ 6,3R Ιεράπετρα ,Μάλια.

1923,Κρητη 1 Αυγούστου 6,8 R.

1908 Κρήτη 4/17 6,6R ηράκλειο-Αισθητός.

Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ(Συνέντευξη από τον καθηγητή Γεωφυσικής Πολυτεχνείου Κρήτης Αντώνη Βαφείδη)

Υπάρχουν ουσιαστικά δύο τρόποι για την πρόγνωση σεισμών. Ο ένας είναι η πρόγνωση μεγάλης διάρκειας που σχετίζεται με το βάθος ενώ ο δεύτερος τρόπος είναι η πρόγνωση μικρής διάρκειας. Η μεγάλης διάρκειας πρόγνωση απαιτεί κατάλληλη προετοιμασία, όμως είναι ευκολότερη από την μικρής διάρκειας.

Προσπάθειες για την ακριβή πρόβλεψη σεισμών

Αυτό το θέμα ταλανίζει τους επιστήμονες συστηματικά εδώ και 50 με 60 χρόνια. Στην αρχή η επιστήμη ήταν πολύ αισιόδοξη όσον αφορά για την μικρής διάρκειας πρόγνωση και έγιναν πάρα πολύ μεγάλες προσπάθειες, ιδίως σε περιοχές όπως το μεγάλο ρήγμα στην Καλιφόρνια του Αγίου Ανδρέα όπου τοποθετήθηκαν πάρα πολλοί σεισμογράφοι και άλλα όργανα παρακολούθησης της μετακίνησης των εδαφών. Το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο στην αρχή. Προσπάθειες έχουν γίνει βέβαια και στον ελλαδικό χώρο και σε άλλες περιοχές, κυρίως από την ομάδα του Βαρώτσου, Αλεξόπουλου και Νομικού, οι οποίοι μελέτησαν θεωρητικά το φαινόμενο της μετατροπής της σεισμικής ενέργειας σε ηλεκτρική ενέργεια (μέθοδος ΒΑΝ). Δηλαδή υπάρχουν ηλεκτρικά σήματα τα οποία προηγούνται ενός σεισμού. Αυτό θεωρητικά ισχύει, στην πράξη όμως είναι πάρα πολύ δύσκολο να καταγράψουμε τα σήματα αυτά, καθώς είναι ασθενικά ηλεκτρικά σήματα.

Θα πρέπει να έχουμε πάρα πολλούς σταθμούς παρατήρησης και οι σταθμοί αυτοί να βρίσκονται μακριά από αστικό περιβάλλον γιατί όπως είναι γνωστό υπάρχουν πάρα πολλά ηλεκτρικά σήματα, έχουμε δηλαδή δυσκολία να τα διαχωρίσουμε από

αυτά που έχουν σχέση με το αστικό περιβάλλον. Συνοψίζοντας, αυτή η προσπάθεια αξίζει τον κόπο να συνεχιστεί και πρέπει να είμαστε πολύ υπομονετικοί όσο αφορά το θέμα των σεισμών καθώς δεν συμβαίνουν τόσο συχνά.

Για να υπάρξει ακριβής πρόβλεψη πρέπει να γίνει προσπάθεια που να έχει βάθος χρόνου 100 ετών. Δεν μπορούμε δηλαδή κάνοντας παρατήρηση 10 με 20 χρόνια να βγάλουμε συμπεράσματα για το αν μπορούμε να προβλέψουμε ένα σεισμό. Φυσικά, χρειάζεται επίσης προσπάθεια στην τοποθέτηση περισσότερων σταθμών γιατί είναι πολύ λίγοι αυτή τη στιγμή. Υπάρχουν γύρω στους 10 σε όλη την Ελλάδα. Δυστυχώς όμως αυτή η διαδικασία είναι δύσκολο να υλοποιηθεί και έχει υψηλό κόστος.

Εξελίξεις στην πρόγνωση σεισμών

Όσον αφορά την πρόγνωση σεισμών μικρής διάρκειας, η επιστήμη έχει μείνει στάσιμη, όσον αφορά όμως την πρόγνωση μεγάλης διάρκειας, έχει προχωρήσει πάρα πολύ.

Σε αυτήν την πρόγνωση θέλουμε να δούμε σε βάθος χρόνου μέσα σε μία δεκαετία ή εικοσαετία αν θα συμβεί σε μια συγκεκριμένη περιοχή ένας μεγάλος σεισμός. Εκεί έχει γίνει πάρα πολύ μεγάλη προσπάθεια, και στον ελλαδικό χώρο, και έχουμε φτάσει στο σημείο να σχεδιάζουμε τα κτίρια με βάση την μακράς διάρκειας πρόγνωση. Εάν γίνει ένας μεγάλος σεισμός, οι επιπτώσεις που θα έχει σε μια περιοχή επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουμε τα κτίρια ώστε να αντέξουν σε έναν μεγάλο σεισμό.

Υπάρχει λοιπόν ο αντισεισμικός κανονισμός ο οποίος προβλέπει τις προδιαγραφές με τις οποίες πρέπει να κτίζονται τα κτίρια. Αυτός ενημερώνεται κάθε δέκα ή είκοσι χρόνια. Ο τελευταίος είχε ενημερωθεί περίπου πριν από μία πενταετία.

Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό μέγεθος το οποίο ονομάζεται επιτάχυνση (g).Όταν έρθει ένας σεισμός, τα κτίρια αναγκάζονται να κινηθούν. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία δεν είναι η κίνηση αλλά η επιτάχυνση, δηλαδή πόσο γρήγορα αλλάζουν ταχύτητα στην κίνησή τους τα κτίρια. Αυτή την αλλαγή την μετράμε σε μονάδες της επιτάχυνσης της βαρύτητας. Για παράδειγμα στην Ελλάδα οι τιμές που παίρνει η επιτάχυνση στον αντισεισμικό κανονισμό είναι από 0,2 μέχρι 0,4 m/sec2 .

Η υπόλοιπη Ευρώπη δεν έχει περισσότερη εξέλιξη, επειδή η Ελλάδα είναι μια σεισμογενής περιοχή, άρα αποτελεί ένα ανοιχτό εργαστήριο, όπου έρχονται από όλη την Ευρώπη επιστήμονες και κάνουν παρατήρηση. Όπως έλεγε και ο Βαρώτσος ζούμε πάνω σε ένα ζωντανό πείραμα. Προσπάθειες γίνονται για να εξελιχθούν τα όργανα που χρησιμοποιούνται για την πρόγνωση.

Η μέθοδος του ΒΑΝ

Αν έχουμε ένα υλικό και το πιέσουμε, η έντονη πίεση δημιουργεί ηλεκτρικά πεδία. Αυτά τα ηλεκτρικά πεδία, το ηλεκτρικό ρεύμα δηλαδή διαδίδεται και πάει σε όλη την γη, μέχρι και την επιφάνεια της. Χρησιμοποιούμε λοιπόν δυο ηλεκτρόδια και μετράμε την διαφορά δυναμικού, δηλαδή την τάση του ηλεκτρικού ρεύματος. Συνδέουμε τα δύο ηλεκτρόδια με ένα βολτόμετρο και μετράμε την διαφορά δυναμικού. Η μέθοδος αυτή λειτουργεί απλά, αφού απλώς μετράμε ηλεκτρικά πεδία στην επιφάνεια της γης. Στην επιφάνεια της γης υπάρχουν πεδία από διάφορες πηγές, αφού χρησιμοποιούμε το ηλεκτρικό ρεύμα στην καθημερινή μας ζωή σε οποιαδήποτε μορφή. Έτσι δημιουργούνται ηλεκτρικά πεδία μέσα στην γη.Η προσπάθεια που γίνεται είναι να ξεχωρίσουν οι επιστήμονες αυτά τα ηλεκτρικά πεδία και να μελετήσουν αυτά που τους ενδιαφέρουν. Ας πούμε ότι το ηλεκτρικό πεδίο που δημιουργεί το φως, δηλαδή ένα ηλεκτρικό εναλλασσόμενο ρεύμα έχει μια συγκεκριμένη συχνότητα. Από την συχνότητα μπορούμε να ξεχωρίσουμε το βιομηχανικό ρεύμα από άλλα ηλεκτρικά πεδία που υπάρχουν στο υπέδαφος. Όταν πιέζουμε αυτό το υλικό, δημιουργείται επίσης ένα ηλεκτρικό ρεύμα με μικρή διάρκεια. Είναι σαν ένας παλμός, σαν να στέλνουμε φως και να σταματάει. Από τέτοια χαρακτηριστικά προσπαθούν οι επιστήμονες να ξεχωρίσουν ηλεκτρικά σήματα που οφείλονται σε διάφορες πηγές. Επίσης, επειδή αυτό το ηλεκτρικό ρεύμα προέρχεται από πολύ μεγάλο βάθος, διαδίδεται σε μεγάλη έκταση.

Αν βάλω σταθμούς στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και στον Άγιο Νικόλαο μπορώ να πάρω το ίδιο σήμα εάν ο σεισμός προέρχεται από την Νότια Κρήτη. Αυτό το σήμα θα έρθει σχεδόν ταυτόχρονα σε αυτές τις περιοχές και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να το αναγνωρίσουν. Όλη η προσπάθεια γίνεται σε αυτό το επίπεδο, να μπορέσει να εντοπίσει η ομάδα του ΒΑΝ ηλεκτρικά πεδία που σχετίζονται με τους σεισμούς. Αυτά τα πεδία δεν δημιουργούνται συνέχεια, αλλά κάποια χρονική στιγμή, άρα θα πρέπει να καταγράφονται συνέχεια και να παρακολουθούνται. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις θέσεις που να έχουν χαμηλό θόρυβο. Το σήμα είναι μονάχα απ’ το σεισμό, άρα πρέπει να ψάξεις να βρεις μια περιοχή στην οποία να έχεις πολύ χαμηλό επίπεδο θορύβου, προφανώς όχι κοντά σε πόλεις.

Οι σταθμοί παρατήρησης στοιχίζουν επειδή χρειάζεται σύστημα τηλεμετρίας δίπλα τους για να στέλνεται το ηλεκτρικό σήμα σε πραγματικό χρόνο εκεί που βρίσκεται ο παρατηρητής που παρατηρεί όλα τα σήματα. Μπορούμε βέβαια να χρησιμοποιήσουμε και δορυφορικά τηλέφωνα για να μεταφέρουμε το σήμα σε πραγματικό χρόνο. Στο σταθμό που καταγράφεις το σήμα και μετά το στέλνεις δορυφορικά στο κέντρο που γίνεται η παρατήρηση, πρέπει να είναι μαζί όλα τα σήματα για να μπορείς ταυτόχρονα να βλέπεις και να κρίνεις αν έχει ενδιαφέρον να πεις κάτι σχετικά. Όταν έχουμε ένα μεγάλο σεισμό, πρέπει να καταγράψουμε όλα

αυτά τα σήματα και να βλέπουμε εάν και σε ποιους σταθμούς έχει η περιοχή αυξημένη ένταση ή διαφοροποίηση του ηλεκτρικού πεδίου.

Διαμάχη απόψεων για την πρόγνωση

Ουσιαστικά, δεν υπάρχει σοβαρή διαμάχη απόψεων για την πρόβλεψη των σεισμών, απλώς υπήρχε ένα κακό να εμφανίζονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης οι επιστήμονες, κάτι που δεν πρέπει να κάνουν. Οι επιστήμονες πρέπει μόνο να εργάζονται σχετικά με τον τομέα τους και να προσφέρουν στο κράτος τα αποτελέσματα της δουλειάς τους. Στην Ελλάδα, πολλοί είχαν διαφωνίες όσον αφορά την προσέγγιση της ομάδας ΒΑΝ την δεκαετία του 80 ενώ σήμερα χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο. Άρα δεν υπάρχει κατά βάθος διαφωνία. Πίστευαν τότε ότι δεν πρέπει να ασχοληθούμε με αυτές τις μεθόδους πρόγνωσης σεισμών, αλλά τώρα τις μελετούν. Αυτός είναι και ο ρόλος της επιστήμης: να ψάχνει, να ερευνά, χωρίς να έχει προκαταλήψεις. Τα πράγματα αλλάζουν. Κάθε τι πρέπει να το διερευνούμε, κάθε ιδέα είναι ανοιχτή σε όλους μας για αναζήτηση και έρευνα . Ύστερα μπορούμε είτε να εδραιώσουμε ή να απορρίψουμε την κάθε ιδέα.

Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από την κοινωνίαή από το άτομο ξεχωριστά για την αντιμετώπιση σεισμών

Καταρχάς πρέπει να υπάρχει συνεχής ενημέρωση. Η πολιτεία πρέπει να ενημερώνει καθημερινά τους πολίτες και να μην τους πανικοβάλλει. Ο κάθε πολίτης πρέπει να γνωρίζει τι μέτρα χρειάζονται. Είναι απλά τα μέτρα που πρέπει να πάρουμε. Ένα παράδειγμα είναι ότι δεν τοποθετούμε πάνω σε μία βιβλιοθήκη ένα μεγάλο βάζο γιατί αν γίνει σεισμός το βάζο θα πέσει και ίσως να μας χτυπήσει. Τις βιβλιοθήκες στο σπίτι ας τις αγκυρώσουμε στον τοίχο για να μην μετακινηθούν. Άρα το κυριότερο είναι να ενημερωθούν και οι πολίτες και να μην πανικοβληθούν σε καμία περίπτωση.

ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΣΕΙΣΜΩΝ ΑΠΟ ΖΩΑ

Ένα από τα πλέον φυσικά και συγχρόνως πολύ επικίνδυνα φαινόμενα στην επιφάνεια της Γης είναι οι σεισμοί. Είναι η απότομη κίνηση και ο κλονισμός και προέρχεται από φυσικά αίτια. Κανείς δε μπορεί να προβλέψει τους σεισμούς εκτός από τους ειδικούς σεισμολόγους που ασχολούνται επιστημονικά με το θέμα. Όμως από την εμπειρία που έχει ο άνθρωπος και ειδικά αυτοί που ζουν σε αγροτικές περιοχές και έχουν την δυνατότητα να έχουν άμεση επικοινωνία με την πανίδα και το φυσικό περιβάλλον , έχουν παρατηρήσει σε ζώα ότι παραμονές σεισμών δείχνουν μια παράξενη συμπεριφορά.

Τα σκυλιά που υπάρχουν σε κάθε αγροτικό σπίτι ,μία ή δύο ημέρες πριν τον σεισμό κρύβονται κάπου και αρχίζουν να ουρλιάζουν τρομαγμένα κοιτάζοντας δεξιά και αριστερά με ύποπτο βλέμμα. Αρκετές φορές έχει παρατηρηθεί να εισβάλουν μέσα στο σπίτι των αφεντικών τους και να κρύβονται κάτω από κρεβάτια .Αν προσπαθήσει κάποιος να τα απομακρύνει γίνονται πολύ επιθετικά. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις γάτες, οι οποίες μαζεύονται σε αποθήκες και ανεβαίνουν στο υψηλότερο σημείο νιαουρίζοντας ομαδικά.

Το αξιοσημείωτο είναι τα πουλιά και ιδιαίτερα αν είναι σπουργίτια, συγκεντρώνονται σε κάποιο πυκνόφυλλο δέντρο καθώς συνεχώς μαζεύονται κι άλλα. Τότε ξεκινά μια διαμαρτυρία. Έτσι σχηματίζεται μία ορχήστρα σε όλους τους τόνους και λαρυγγισμούς. Αυτές οι αντιδράσεις πιθανόν να οφείλονται στην παραμόρφωση του εδάφους, στην αλλαγή της στάθμης των υπογείων υδάτων αλλά και στις αλλαγές του ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου της Γης.

Στη διεθνή βιβλιογραφία καταγράφεται ότι αρκετά ζώα, όπως για παράδειγμα φίδια, ψάρια, πτηνά, ερπετά, και έντομα, παρουσιάζουν ασυνήθιστη συμπεριφορά, αρκετές εβδομάδες πριν αλλά και μερικά δευτερόλεπτα πριν από έναν ισχυρό σεισμό. Γύρω στα 1920 εκατοντάδες ζώα στην Μαρτινίκα άφησαν ξαφνικά τις φωλιές, τους στάβλους, τα σπίτια, και κατέβηκαν στην Θάλασσα. Μπήκαν στο νερό, και πολλά πνίγηκαν. Οι κάτοικοι κατάλαβαν ότι κάτι θα συνέβαινε. Σκέφτηκαν το ηφαίστειο που απειλούσε τον τόπο τους, αν και πολλοί παρατήρησαν ότι ίσως αργότερα γελούσαν με αυτή την πρόληψη. Οι σεισμογράφοι τους δεν έδειχναν απολύτως τίποτα. Κι όμως τρεις μέρες αργότερα το ηφαίστειο εξερράγη και 30.000 άτομα έχασαν την ζωή τους.

Στην Ελλάδα, τη νύχτα του 1953, όταν άρχισε ο εφιάλτης στην Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο και την Ιθάκη, ένα λυκόσκυλο ούρλιαζε συνεχώς. Στα ουρλιαχτά του ανταποκρίθηκαν όλοι οι σκύλοι του νησιού (Κεφαλονιά), που μετά ρίχτηκαν μανιασμένα έξω απ' τα σπίτια, χωρίς να υπολογίζουν κανένα εμπόδιο. Κανείς δεν μπορούσε να συγκρατήσει τη φυγή αυτών των ζώων, που είχαν ξεχυθεί προς τα χωράφια. Οι άνθρωποι τα κοίταζαν με φρίκη. Μετά ακολούθησαν οι γάτοι και

άλλα ζώα, που προστέθηκαν σ αυτή την πομπή. Οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν. Και μετά ήρθε ο φοβερός καταστρεπτικός σεισμός.

Στις 4 Φεβρουαρίου 1975, οι Κινέζοι απομάκρυναν τον πληθυσμό του Λιαονίγκ , πέντε ώρες πριν από μια τρομακτική σεισμική δόνηση, που προκάλεσε ανυπολόγιστες ζημιές και θα είχε χιλιάδες θύματα, αν δεν απομακρύνονταν εγκαίρως. Η διάσωση έγινε με βάση της συμπεριφορά των ζωών . Το 1975 στην Ιαπωνία 24 ώρες πριν από ένα μεγάλο σεισμό τα φίδια ξυπνούσαν από τη χειμέρια νάρκη και ψοφούσαν στο χιόνι.

Το κακό είναι ότι και οι παρατηρήσεις αυτές δεν είναι απόλυτες. Διότι αν το 1975 οι Κινέζοι χάρη στην όσφρηση των ζώων κατάφεραν να προβλέψουν τον σεισμό, και έσωσαν τον πληθυσμό Λιαονίγκ , δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τον τρομερό σεισμό που ισοπέδωσε την Τάνγκσα.

Παρ’ όλ’ αυτά , έμπιστοι κτηνοτρόφοι ρωτήθηκαν εάν πριν από σεισμό παρατήρησαν παράξενη συμπεριφορά στα ζώα τους. Όλοι απάντησαν ότι δεν παρατήρησαν κάτι παράξενο με εξαίρεση έναν, ο οποίος είδε τα ζώα να φεύγουν από τον στάβλο τους 10 λεπτά πριν από τον σεισμό.

Χαρακτηριστικά ρήγματα της περιοχής:

Εικόνα 1. Εικόνα 2 (περιοχή Πλακιάς)

Εικόνα 3 (περιοχή Λουτρό Σφακίων) Εικόνα 4 (περιοχή Ασκύφου)

Εικόνα 5

Εικόνα 6

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ :

- Τον Μανόλη Σκούρτσο διδάκτωρ κι επιστημονικό συνεργάτη του Πανεπιστημίου Αθηνών

- Τον κ. Βαφείδη Αντώνη για την παραχώρηση της συνέντευξης και την φιλοξενία στα εργαστήρια γεωφυσικής του Πολυτεχνείου Κρήτης

- Τον κ.Στειακάκη για την φιλοξενία στις εργαστηριακές εγκαταστάσεις του Πολυτεχνείου Κρήτης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ :

- Βασίλης Παπαζάχος «Οι σεισμοί της Ελλάδος » Εκδόσεις Ζήτη

- Σπύρος Παυλίδης «Η γεωλογία των σεισμών» Εκδόσεις University studio press

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ