Ergonomia w Stomatologii - Podstawy

8/18/2019 Ergonomia w Stomatologii - Podstawy

1/60

AKADEMIA MEDYCZNA W GDAŃSKU

Ergonomia w stomatologii- podstawy

Mirosława Pellowska-Piontek, Barbara Kochańska

Gdańsk 2005


2/60

Autorzy: Mirosława Pellowska-Piontek, Barbara Kochańska

Recenzent dr hab. n.med. Jadwiga Sadlak-Nowicka

prof. nadzw.

Wydano za zgodą Senackiej Komisji Wydawnictw Akademii Medycznej w Gdań sku

© Copyright by Medical University of Gdańsk

ISBN 83-60253-12-9

Wydawca: Akademia Medyczna w Gdań skuZlecenie DW/113/06


3/60

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP .............................................................................................................5

2. NIEKTÓRE POJĘCIA I DEFINICJE STOSOWANE W ERGONOMII.......6

3. SPECYFIKA PRACY LEKARZA STOMATOLOGA W ASPEKCIEERGONOMII ................................................................................................. 11

3.1. WYMOGI STAWIANE LEKARZOWI PODCZAS WYKONYWANIA ZABIEGUSTOMATOLOGICZNEGO:..............................................................................11

3.2. CZYNNIKI, KTÓRE MOGĄ OBNIŻAĆ EFEKTYWNOŚĆ PRACY LEKARZASTOMATOLOGA..........................................................................................11

4. ZAGROŻENIA ZDROWOTNE LEKARZY STOMATOLOGÓW ............ 13

4.1. SCHORZENIA UK ŁADU KOSTNO – MIĘŚ NIOWEGO I NERWOWEGO .................13 4.2. USZKODZENIA NARZĄDU WZROKU .............................................................16 4.3. USZKODZENIA NARZĄDU SŁUCHU ..............................................................17 4.4. ZAGROŻENIA DRGANIAMI MECHANICZNYMI ...............................................18 4.5. POZOSTAŁE ZAGROŻENIA ZDROWOTNE LEKARZY STOMATOLOGÓW .............18

5. BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY W STOMATOLOGII............. 20

6. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCA PRACY LEKARZA STOMATOLOGAW ASPEKCIE ERGONOMII ........................................................................21

6.1. WYPOSAŻENIE GABINETU STOMATOLOGICZNEGO .......................................21 6.2. OŚWIETLENIE GABINETU STOMATOLOGICZNEGO .........................................23

7. POZYCJE LEKARZA I PACJENTA PODCZAS WYKONYWANIAZABIEGU STOMATOLOGICZNEGO.........................................................28

7.1. POZYCJE LEKARZA PODCZAS WYKONYWANIA ZABIEGU STOMATOLOGICZNEGO..29 7.2. POZYCJA PACJENTA PODCZAS ZABIEGU STOMATOLOGICZNEGO....................30

8. PODSTAWOWE KONCEPCJE WYPOSAŻENIA GABINETUI USTAWIENIA SPRZĘTU DO PRACY ZESPOŁOWEJ...........................37

8.1. K ONCEPCJA WG SCHÖNA .............................................................................37 8.2. K ONCEPCJA WG BARKERA ...........................................................................38 8.3. K ONCEPCJA WG K ILPATRICKA ......................................................................38 8.4. K ONCEPCJA WG BEACHA .............................................................................39 8.5. MODYFIKACJA PRACY ZESPOŁOWEJ WG SKOVSGAARDA...................................39

9. KOFERDAM – ZESTAW, TECHNIKI ZAK ŁADANIA..............................41

10. ZASADY I WARUNKI PRACY NA 2 R ĘCE, TZW. METODA SOLO,W POZYCJI LEŻĄCEJ PACJENTA – MOŻLIWOŚCII OGRANICZENIA........................................................................................43

11. SPECYFIKA LECZENIA ENDODONTYCZNEGO PRZY LEŻĄCYM

PACJENCIE...................................................................................................45


4/60

12. ZASADY ERGONOMII W ASPEKCIE LECZENIA PACJENTÓWW PODESZŁYM WIEKU............................................................................. 46

13. ZASADY I WARUNKI PRACY NA 4 R ĘCE W POZYCJI LEŻĄCEJPACJENTA – MOŻLIWOŚCI I OGRANICZENIA ........................................ 47

13.1. STREFY PRACY ZESPOŁU STOMATOLOGICZNEGO ............................................. 47

13.2. OZNAKOWANIE INSTRUMENTÓW .................................................................. 50 13.3. CHWYTY STOSOWANE PRZEZ LEKARZA I ASYSTENTK Ę PODCZAS TRZYMANIAINSTRUMENTÓW......................................................................................... 51

13.4. PRZEKAZYWANIE INSTRUMENTÓW................................................................ 51 13.5. JĘZYK MIGOWY .......................................................................................... 52

14. TECHNIKA PRACY NA 6 R ĄK – MOŻLIWOŚCI I OGRANICZENIA ........ 53

15. WPŁYW PRACY W DANEJ SPECJALNOŚCI STOMATOLOGICZNEJNA OBCIĄŻENIE UK ŁADU RUCHU LEKARZA.......................................... 54

16. SUKCES TERAPEUTYCZNY W PRAKTYCE STOMATOLOGICZNEJ..... 56

17. LITERATURA................................................................................................ 58


5/60

Wstę p 5

1. Wstęp

Słowo „ergonomia” jest pochodzenia greckiego i sk łada się z dwóch czło-nów: érgon – praca i nómos – prawo. Za autora terminu „ergonomia” uważa się

Polaka, Wojciecha Jastrzę bowskiego, który w 1857 r. w czasopiśmie „Przyrodai Przemysł” opublikował artykuł zatytułowany „ Rys ergonomji, czyli Naukio pracy, opartej na prawach poczerpniętych z Nauki Przyrody”. Jakkolwiek ideew nim zawarte odbiegają nieco od treści obecnie rozumianych pod poję ciem„ergonomia”, to jednak, można uznać Wojciecha Jastrzę bowskiego za prekursorawspółczesnej ergonomii (24).

Ergonomia jako nauka zajmuje się przystosowaniem stanowisk, procesówi środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka. Uwzglę dnia przy tym nastę pują ce sk ładowe:

•

możliwości psychofizyczne człowieka;• przystosowanie środowiska pracy do możliwości człowieka, tak aby nie

stanowiło ono zagrożenia dla utrzymania niezbę dnej stałości parametrówśrodowiska wewnę trznego organizmu, tzw. homeostazy (23).

Tak zdefiniowana ergonomia wywodzi się z definicji zdrowia, które wgKonstytucji WHO jest: „stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego,psychicznego i socjalnego, a nie tylko brakiem choroby lub niesprawności”.Do osią gnię cia celów sformułowanych w tej definicji, niezbę dna jest współ praca

wielu dyscyplin nauk biologicznych, jak również nauk technicznych i społecz-nych (23).

Ergonomia stomatologiczna zajmuje się przeniesieniem zasad ergonomiiklasycznej do relacji pomię dzy lekarzem, asystentk ą , higienistk ą , pacjentem orazmiejscem pracy, czyli gabinetem stomatologicznym. Poszukuje ona takich roz-wią zań, które umożliwią lekarzowi pracę z minimalnym nak ładem energii na jejwykonanie oraz z maksymalnym skróceniem czasu pracy przy jednoczesnymzachowaniu pełnej poprawności wykonywanej procedury leczniczej i właściwymzabezpieczeniu interesów pacjenta (1,12).


6/60

Niektóre poję cia i definicje stosowane w ergonomii 6

2. Niektóre pojęcia i definicje stosowanew ergonomii

Do podstawowych pojęć, które stosuje się omawiają c pracę lekarza stomato-

loga w aspekcie ergonomii, należą m.in.:1.

Zespół stomatologiczny.2. Operator.3. Asysta.4.

Zmę czenie.5. Przerwa spoczynkowa.6. Ergonomia statyczna.7.

Ergonomia elastyczna.8. Ergonomia dynamiczna.

9.

Pole widzenia.10.

Sektory jamy ustnej.11.

Klasy ruchu.12. Stanowisko pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii pracy.

Ad.1.

Zespół stomatologiczny stanowią osoby uczestniczące bezpośrednio w wyko-nywaniu zabiegu stomatologicznego. W sk ład zespołu stomatologicznegowchodzi: lekarz stomatolog, higienistka, asystentka stomatologiczna, a tak że

w wielu przypadkach technik dentystyczny (17).

Ad.2.

Operator – osoba przeprowadzają ca bezpośrednio zabieg, czyli podczas pracyzajmują ca miejsce po prawej stronie pacjenta lub za jego głową . Operatorem jestnajczęściej lekarz stomatolog. Może być nim również higienistka lub asystentkawykonują ca zabiegi głównie z zakresu profilaktyki stomatologicznej (17).

Ad.3.

Asysta jest to osoba asystują ca operatorowi w czasie zabiegu. Może nią być asystentka lub higienistka (17).

Ad.4.

Zmęczenie jest stanem ogólnego osłabienia, wyczerpania fizycznego lub psy-chicznego na skutek dużego wysiłku. W wyniku zmę czenia nastę puje zmniejsze-nie wydajności pracy, odporności lub wytrzymałości. Zmę czenie pojawia się wówczas, gdy zak łócenia homeostazy spowodowane wysiłkiem wraz z towarzy-

szą cymi mu uciążliwościami (stresem, monotypią , monotonią , hałasem itp.) przekroczą dopuszczalną granicę (17, 24).


7/60


Intensywność i czas Środowisko pracy: Czynniki psychologiczne:trwania wysiłku klimat, światło, odpowiedzialność,fizycznego i/lub hałas, kolor trudności, błę dy psychicznego

Monotonia ZMĘCZENIE Choroby, ból, zaburzeniadobrego samopoczucia(np. głód, pragnienie)

REGENERACJA

Ad.5.

Przerwa spoczynkowa jest czasem regeneracji sił i odpoczynku mię dzy po-szczególnymi zabiegami. Jest konieczna, aby nie doprowadzić do stanu nad-miernego wyczerpania organizmu. Praca bez przerw nie jest zgodna z zasadamiergonomii. Ilość przerw w cią gu określonego dnia pracy zależy od charakteru

wykonywanej pracy, wieku członków zespołu stomatologicznego, a tak że odzmę czenia psychicznego i fizycznego wystę pują cego w trakcie wykonywania pracy (17).

Ryc. 1. Czynniki wpływają ce na zmę czenie wg Gradjeana (cyt. wg Z. Jańczuka).

Ad. 6.

Ergonomia statyczna – jest to poję cie istnieją ce w ergonomii stomatologicznej,zgodnie z którym, za ergonomiczną uznaje się pracę zespołu stomatologicznegowykonywaną przy fotelu tylko w jednej, ściśle określonej pozycji. Współcześnieodchodzi się od pracy zespołu w pozycji statycznej (36).

Ad. 7.

Ergonomia elastyczna – uznaje za ergonomiczną pracę zespołu stomatologicz-nego w różnych pozycjach, wygodnych dla poszczególnych jego członków. Za-k łada ona, że sprzę t w gabinecie powinien być tak usytuowany, aby można go było optymalnie wykorzystać w różnych sytuacjach uwzglę dniają cych liczbę pacjentów, czas trwania zabiegu, liczbę foteli w gabinecie oraz liczbę członkówzespołu stomatologicznego bior ą cych bezpośredni udział w zabiegu. W tym

przypadku istotne są również warunki fizyczne poszczególnych członków zespo-łu (36).


8/60

Niektóre poję cia i definicje stosowane w ergonomii8

Ad. 8.

Ergonomia dynamiczna – opiera się na przekonaniu, że żadna pozycja, nawetnajbardziej prawidłowa, nie jest wygodna, jeżeli pozostaje się w niej przez dłuż-szy czas w sposób statyczny (36).

Ad. 9.Pole widzenia – czyli wglą d w pole pracy lekarza stomatologa. Jest to obszarw jamie ustnej, w którym lekarz wykonuje zabieg. Pole widzenia w jamie ustnejmożna podzielić na:

bezpośrednie – pozostają ce w bezpośredniej linii wzroku lekarza; pośrednie – uzyskane w obiciu lusterka stomatologicznego.

Specyfika pola operacyjnego (zabiegowego) w jamie ustnej (1, 17)

Uzyskanie pełnego dostę pu w polu operacyjnym do leczonego zę ba jestw wielu przypadkach trudne ze wzglę du na:

specyfik ę anatomii jamy ustnej (obecność ję zyka, napię cie mięśni wargi policzków, wydzielanie śliny);

małe pole zabiegowe;

indywidualność i specyfik ę wię kszości zabiegów.

Uzyskanie dobrej widoczności pola zabiegowego wymaga czę sto odchyleniawarg, policzków lub ję zyka. Do tego celu lekarz może użyć:

♦

palca wskazują cego lub środkowego lewej r ę ki,

♦

palca środkowego lub serdecznego prawej r ę ki,♦

lusterka.

W celu uzyskania dobrej widoczności pola zabiegowego asystentka możeużyć do odchylenia tkanek mię kkich:

♦

palca wskazują cego lewej r ę ki,♦

końcówki ssaka,♦ lusterka stomatologicznego.

Ad.10.Sektory jamy ustnej – Dla celów pracy zespołowej, by ułatwić komunikację w trakcie zabiegów wykonywanych przez zespół stomatologiczny wprowadzonosektorowe oznaczenie uzę bienia jamy ustnej.

Wyodr ę bnia ono sześć sektorów jamy ustnej, pozostawiają c jednocześnie powszechnie używane systemy oznaczenia zę bów (1, 2, 17).

Sektor I - górny prawy – prawy szczę ki (18, 17, 16, 15, 14)Sektor II - górny środkowy – środkowy szczę ki (13, 12, 11, 21, 22, 23)

Sektor III - górny lewy – lewy szczę ki (24, 25, 26, 27, 28)


9/60


SEKTOR II

SEKTOR V

Sektor IV - dolny lewy – lewy żuchwy (38, 37, 36, 35, 34)Sektor V - dolny środkowy – środkowy żuchwy (33, 32, 31, 41, 42, 43)Sektor VI - dolny prawy – prawy żuchwy (44, 45, 46, 47, 48)

8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8

8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8

Ad. 11.

Klasy ruchu – W trakcie wykonywania zabiegów stomatologicznych najbardziej zaangażowane, z punktu widzenia motoryki ruchu, są kończynygórne i tułów. Dotyczy to zarówno lekarza, jak i asystentki.

Dla celów naukowych w ergonomii wprowadzono pięć klas ruchów (1, 2,14, 17):Klasa I – ruch palców;Klasa II – ruch palców i nadgarstka;Klasa III – ruch palców, nadgarstka i łokcia;Klasa IV – ruch całego ramienia;Klasa V – ruch ramienia i tułowia.

Trzy pierwsze klasy ruchów uważane są za wyznacznik pracy ergono-micznej. Dwie ostatnie klasy ruchów uważane są za wyznacznik pracynieergonomicznej.

Naczelną zasadą w technikach zespołowych jest eliminacja lub mini-malizacja ruchów klasy IV i V. Uważa się , że w pozycji tradycyjnej 100%

czasu lekarz pracuje w IV i V klasie ruchów (unoszenie ramion i skr ę ce-nie tułowia). W przypadku pracy zespołowej 100% czasu lekarz pracujew I, II i III klasie ruchów (ruchy w obr ę bie palców, nadgarstka i w stawiełokciowym), czyli praca zespołowa pozwala na zachowanie właściwej

pozycji lekarza podczas zabiegu bior ą c pod uwagę ekonomię ruchów (25).

SEKTOR I SEKTOR III

SEKTOR VI SEKTOR IV


10/60

Niektóre poję cia i definicje stosowane w ergonomii10

Ad. 12.

Stanowisko pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii pracy

Każde stanowisko pracy, w tym również stomatologiczne, można przedsta-

wić symbolicznie w postaci trzech elementów sk ładowych: cz ł owiek, maszynai ś rodowisko , które pozostają w bezpośrednim zwią zku z pacjentem.

Ryc. 2. Podstawowy uk ład ergonomiczny w stomatologii (wg Z. Jańczuka z własną

modyfikacją wyodr ę bniają cą pozycję pacjenta).

Człowiek Zespół stomatologiczny:

lekarz higienistka asystentka technik

dentystycznyPersonel pomocniczy:

rejestrują cy

prowadzą cydokumentację

sprzą tają cy

MaszynaOprzyrzą dowanie

zasadnicze (unit stoma-tologiczny) umeblowanie InstrumentariumOprzyrzą dowanie po-mocnicze (lasery, endo-metry, sprz ęt audiowizu-

alny itp.)

ŚrodowiskoGabinet - pomieszczenie

Mikroklimat (temperatu-ra, wilgotno ść )HałasWibracjaZanieczyszczenieWarunki oświetlenia

Pacjent

lekarz anestezjolog

CCzzłłoowwiieekk

MMaasszzyynnaa ŚŚr r ooddoowwiisskkoo

PACJENT


11/60

Specyfika pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii 11

3. Specyfika pracy lekarza stomatologaw aspekcie ergonomii

3.1. Wymogi stawiane lekarzowi podczas wykonywaniazabiegu stomatologicznego:

1. Fachowa wiedza lekarska.2.

Prawidłowy sposób postę powania z pacjentami i współ pracownikami opartyna zasadach psychologii i empatii.

3.

Podejście etyczne do pacjentów i współ pracowników.4.

Wysoka zr ę czność i sprawność manualna.5.

Odpowiednia wydolność i sprawność fizyczna (17).6.

Refleks.

7.

Odporność psychiczna.8. Podzielność uwagi.

3.2. Czynniki, które mogą obniżać efektywność pracy lekarzastomatologa

Pracę lekarza stomatologa można sklasyfikować jako pracę umysłową z wię kszym lub mniejszym nak ładem pracy fizycznej, głównie statycznej.

Wynikają ce z pracy obciążenie lekarza stomatologa oraz całego zespołustomatologicznego ma charakter kompleksowy (psychiczny i fizyczny),w zwią zku z tym zmę czenie spowodowane pracą przy fotelu bę dzie zarównozmę czeniem psychicznym, jak i fizycznym.

1. Zmęczenie psychiczne wynika z takich czynników, jak:

a)

monotonia – powtarzanie tych samych czynności; b)

monotypia – napływ tych samych informacji;c)

wykonywanie precyzyjnych czynności manualnych;d)

konieczność podejmowania trudnych decyzji;

e)

czuwanie, czyli wysoka koncentracja wszystkich zmysłów (1).2. Zmęczenie fizyczne spowodowane jest głównie pracą statyczną .

Praca statyczna to taka, której towarzyszą skurcze izometryczne mięśni –czyli skurcze, w czasie których mięśnie nie zmieniają swej długości, a dźwigniekostne, do których są one przytwierdzone, pozostają w bezruchu. Ten rodzaj pracy jest z fizjologicznego punktu widzenia znacznie bardziej uciążliwy niż praca dynamiczna, ze wzglę du na niekorzystne działanie na uk ład kr ążenia. Pod-czas pracy statycznej skurcze mięśni mają charakter cią gły, co powoduje,

że powrót krwi do serca jest upośledzony. W konsekwencji, ukrwienie mięśni


12/60

Specyfika pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii12

zmniejsza się , a gromadzą ce się produkty przemiany materii powodują za-kwaszenie, zmę czenie i bóle mięśniowe. Z tego powodu należy z każdej pracyeliminować elementy statyczne, przy czym np. długotrwałe stanie nie powinno być zastą pione wyłą cznie pozycją siedzą cą (24).

Analizują c, w aspekcie ergonomii, czynniki mogą ce mieć wpływ na zmę -

czenie zespołu stomatologicznego wystę pują ce w trakcie zabiegu, należy brać pod uwagę (1):

1. Wymuszoną pozycj ę zespoł u stomatologicznego podczas przyjmowania pacjenta.

Aby zmniejszyć rozwój zmę czenia fizycznego wynikają cego z wymuszonej pozycji podczas przyjmowania pacjenta, opracowano szereg zasad dotyczą cychmaksymalnego odciążenia uk ładu kostno – mięśniowego zespołu stomatologicz-nego, a tak że zaprojektowano odpowiednie typy siedzeń.

2.

Rodzaj przyj ętej pozycji ciał a podczas wykonywania czynnoś ci zawodo-

wych.

Pozycję siedzą cą zespołu stomatologicznego przy pacjencie znajdują cym się w pozycji leżą cej spoczynkowej, uznano jako ergonomiczną , czyli stosunkowonajmniej obciążają cą lekarza i asystę . Praca siedzą ca umożliwia odciążenie du-żych grup mięśni kończyn dolnych, które muszą być zaangażowane podczasstania. Jednocześnie, u człowieka siedzą cego obniża się środek ciężkości ciaław stosunku do podłoża, co z kolei wpływa korzystnie na ogólną statyk ę i po-

średnio zwię ksza dok ładność ruchów r ą k.3.

Mo ż liwość zmiany przyj ętej pozycji ciał a w trakcie pracy (przerwy w pracy).

Zespół stomatologiczny może opracować sobie taki system przerw w trakcie pracy, aby był on dostosowany do rodzaju konkretnego zabiegu i aby zapewniał jak najwię kszą wydajność pracy, a jednocześnie umożliwiał odpowiednią rege-nerację sił.

4.

Poł o ż enie kończyn i ich czynnoś ci ruchowe.

K ą t ułożenia kończyn dolnych wzglę dem miednicy i podłogi w pozycji sie-dzą cej lekarza ma zasadnicze znaczenie w obciążeniu kr ę gosłupa.

5. Uwarunkowania fizyczne lekarza (np. nadmierna tusza, wady postawy, ni-ska sprawność fizyczna).


13/60

Zagrożenia zdrowotne lekarzy stomatologów 13

4. Zagrożenia zdrowotne lekarzystomatologów

Zagrożenia zdrowotne lekarzy stomatologów wynikają z samego charakterui specyfiki pracy lekarza stomatologa, czę sto z nieodpowiednich warunków pa-nują cych w środowisku pracy, jak również z działania szeregu czynników szko-dliwych (1, 4, 5, 15, 20, 21, 22, 24, 28, 32, 41).

Najczęściej występujące zagrożenia zdrowotne lekarzy stomatologów:

1.

schorzenia uk ładu kostno – mięśniowego i nerwowego;2.

uszkodzenia narzą du wzroku;3.

uszkodzenia narzą du słuchu;4.

zespół wibracyjny – narażenie na drgania mechaniczne.

Z punktu widzenia ergonomii stan zdrowia lekarzy stomatologów należy roz- patrywać głównie w aspekcie chorób uk ładu kostno – mięśniowego oraz obwo-dowego uk ładu nerwowego. Patogeneza zmian w obr ę bie narzą du ruchu oraz przeciążenie obwodowego uk ładu nerwowego zwią zane są w dużym stopniuz przyjmowaniem nieprawidłowej, czę sto wymuszonej różnymi czynnikami pozycji podczas wykonywania czynności zawodowych.

4.1. Schorzenia uk ładu kostno – mięśniowego i nerwowego

(1, 4, 15, 22, 32, 41) 1)

choroba zwyrodnieniowo – przeciążeniowa kr ę gosłupa szyjnego;2)

zespół bolesnego barku;3)

zwyrodnienia odcinka lę dźwiowo – krzyżowego kr ę gosłupa;4) zespół cieśni nadgarstka;5) uszkodzenie obwodowe nerwu pośrodkowego;6)

zespół kanału łokciowego;7) zespół ucisku nerwu skórnego bocznego uda z zaburzeniami czucia.

Ad.1.Choroba zwyrodnieniowo – przeciążeniowa kręgosłupa szyjnego. Objawiasię ona najczęściej kr ę gopochodnym bólem głowy, który jest skutkiem zużywa-nia się elementów kr ę gosłupa szyjnego (przede wszystkim wyrostków kolczys-tych). To z kolei prowadzi do powstania kostnieją cych kolców na tylnych kra-wę dziach trzonów kr ę gów szyjnych. Ból powstaje również wskutek ucisku nawię zadła, stawy mię dzykr ę gowe i pę czki nerwowe. Inną jego przyczyną może być wzajemne blokowanie się są siadują cych ze sobą kr ę gów, co prowadzi doograniczenia ruchomości odcinka szyjnego kr ę gosłupa. Ból dotyczy począ tkowo


14/60

Zagrożenia zdrowotne lekarzy stomatologów14

tyłu głowy, sk ą d promieniuje do sklepienia czaszki i czoła, z wrażeniem ściska-nia głowy obr ę czą oraz ucisku gałek ocznych (1, 22, 32, 41).

Dolegliwości bólowe zwią zane z nadmiernym obciążeniem kr ę gosłupa szyj-nego oraz przymusową pozycją głowy mogą dotyczyć również karku. Ból jestczę sto piek ą cy, cią gną cy, świdrują cy, chwilami przeszywają cy. Bolą wówczas

przede wszystkim mięśnie karku, czę sto jednostronnie, mięśnie obr ę czy barko-wej oraz ramion, do których ból promieniuje. Skutkiem tych dolegliwości może być dr ę twienie r ę ki. Przyczyną bólu jest utrzymują ce się przez dłuższy czaswzmożone napię cie mięśni wystę pują ce podczas wykonywania pracy stomatolo-ga (1, 22).

UWAGA!

Obci ąż enie kr ę gosł upa szyjnego zwi ększa si ę znacznie przy ustawieniu g ł o-

wy do przodu; w takim ustawieniu pracuj ą lekarze stomatolodzy podczas 58% –

83% czasu pracy. Ponadto, obci ąż enie kr ę gosł upa szyjnego zwi ększa si ę znacz-nie podczas pracy z u ż yciem lup stomatologicznych. Badania przeprowadzone

w Szwecji wykazał y, ż e ryzyko zapadalnoś ci na chorobę zwaną zespoł em szyjno

– barkowym jest 2,8 razy wi ększe u lekarzy stomatologów w porównaniu z pra-

cownikami biurowymi. Badania te pochodz ą z okresu, gdzie wi ększość stomato-

logów wykonywał a ju ż zabiegi u pacjentów w pozycji le żącej (41).

Ad.2.

Zespół bolesnego barku – wystę pują zarówno bóle mięśni barków, jak i okolic

głowy kości ramiennej – przede wszystkim bolą przyczepy mięśni, torebki sta-wowe i wię zadła. Każde przykre odczucie w postaci bólu powoduje reakcję obronną organizmu, która manifestuje się przede wszystkim zdecydowanymograniczeniem ruchomości ciała. Spowodowana bólem blokada może uniemoż-liwić wykonywanie jakiegokolwiek ruchu w stawie barkowym. Dochodzi wów-czas do wykształcenia ruchów zastę pczych tzw. kompensacyjnych (np. nadmier-ne odchylenie tułowia do tyłu przy próbie uniesienia ramienia, w którym bierzeudział całe ciało). Doprowadza to z kolei do pojawienia się dolegliwości bólo-wych w obr ę bie kr ę gosłupa, głównie lę dźwiowego. W konsekwencji powstaje

zwyrodnienie odcinka lę dźwiowo – krzyżowego kr ę gosłupa (1, 4, 22, 32, 41).

Ad.3.

Zwyrodnienie odcinka lędźwiowo – krzyżowego kręgosłupa. Charakter bóluzależy od stopnia deformacji kr ążka mię dzykr ę gowego i sposobu uciskaniastruktur nerwowych przez jego elementy. Może to być ból tę py, przenikają cy,cią gną cy i promieniują cy w kierunku nóg. Przyczyną bólu są uwypuklają ce się na zewną trz tarcze mię dzykr ę gowe lub mały oderwany od nich fragment, któryuciska korzonki nerwowe, wię zadła lub okostną . Ból pojawia się w najróżniej-szych okolicznościach, zależnie od lokalizacji i deformacji dysku (1, 32).


15/60


Ad.4.

Zespół cieśni nadgarstka – jest to najczęściej wystę pują ca neuropatia z uwięź-nię cia. Spowodowana jest uciśnię ciem nerwu pośrodkowego poprzez wię zadło poprzeczne w okolicy nadgarstka. Czynnikami wywołują cymi powyższe scho-rzenie w przypadku zawodu stomatologa są wielokrotnie powtarzane ruchy nad-

garstka oraz dodatkowo, w mniejszym stopniu, prace z urzą dzeniami wibrują -cymi. Wśród stomatologów choroba ta trzykrotnie częściej wystę puje u kobiet.

Ruchy palców i nadgarstka są najczęściej wykonywanymi przez lekarzastomatologa. W pracy zespołowej (ergonomicznej) ruchy w stawie nadgarstkalekarza stomatologa są o wiele bardziej ograniczone niż w pracy solo, co w kon-sekwencji zmniejsza prawdopodobieństwo wystą pienia zespołu cieśni nadgarst-ka (1, 4, 22, 32).

Ad.5.

Uszkodzenie obwodowe nerwu pośrodkowego może nastą pić na poziomieramienia oraz w okolicy nadgarstka. Objawem najbardziej widocznym jest osła- bienie zginania w dalszym stawie mię dzypaliczkowym palca wskazują cego orazupośledzenie odwodzenia kciuka (1, 22).

Ad.6.

Zespół kanału łokciowego. Do uszkodzenia nerwu łokciowego podczas wyko-nywania pracy lekarza stomatologa dochodzi w wyniku ucisku lub powtarzalne-

go urazu nerwu w miejscu jego przebiegu, szczególnie wówczas, gdy rowek ten jest anatomicznie płytki. Ból jest czę stym objawem tego typu schorzenia i doty-czy obszaru zaopatrywanego przez dany nerw.

Objawy czuciowe to dr ę twienie oraz mrowienie palców: serdecznego, małe-go, a niekiedy tak że łokciowego brzegu dłoni. Osłabienie i zanik dotyczy szcze-gólnie drobnych mięśni dłoni. W istotny sposób wpływa to na sprawność dłonistomatologa, co z kolei nierozerwalnie łą czy się z jakością i efektywnością wy-konywanych zabiegów stomatologicznych.

Leczenie polega na unikaniu ucisku na nerw oraz ograniczeniu powtarzal-nych ruchów zginania i prostowania łokcia.

Wymienione wyżej schorzenia powstają na skutek przeciążenia kończyngórnych. Praca stomatologa solo zawsze łą czy się z wymuszoną pozycją całegociała, powodują cą przede wszystkim wadliwe ustawienie kr ę gosłupa (1, 4,22, 32).


16/60


4.2. Uszkodzenia narządu wzroku (20, 22)

Ryzyko uszkodzeń narzą du wzroku zwię kszyło się ze wzglę du na po-wszechne używanie wiertarek turbinowych, urzą dzeń ultradźwię kowych dousuwania kamienia nazę bnego, lamp halogenowych i diodowych oraz laserów.

Uszkodzenia narz ądu wzroku u stomatologów mog ą być ró ż nego rodzaju:

a) Urazy mechaniczne – powstają na skutek przedostania się do oka ciała ob-cego, w tym najczęściej fragmentów tkanek zę bów, kamienia nazę bnego czymateriałów do wypełnień. Wielkość, rodzaj i ciężkość uszkodzeń są zwią za-ne z rodzajem i umiejscowieniem ciała obcego. Przy tę pym urazie instru-mentem dentystycznym może dojść nawet do pę knię cia ściany gałki ocznej,wylewu krwawego do przedniej komory oka i uszkodzenia zwieraczatę czówki. Nastę pstwem takiego urazu może być jaskra lub zmę tnienie ro-gówki.

b)

Uszkodzenia chemiczne – powstają przy dostaniu się do oka np. kropli wy-trawiacza, środków do znieczuleń czy leków do dezynfekcji kanałów.

c) Urazy termiczne – powstają na skutek dostania się do oka ciał gazowych, płynnych lub stałych o wysokiej temperaturze. Oparzeniu może ulec powie-ka lub gałka oczna.

d)

Zaburzenia akomodacji – długoletnie patrzenie z bliska może doprowadzić do zaburzeń akomodacji i niemożności tworzenia wyraźnych obrazów bli-skich przedmiotów. Z wiekiem soczewka traci swoją elastyczność, w zwią z-

ku z czym zostaje ograniczona zdolność ogniskowania do bliży. Powstajetzw. starczowzroczność , która wymaga wzrostu odległości oka od oglą dane-go przedmiotu dla uzyskania ostrości widzenia. W pierwszych latach pracy prawidłowa odległość oko – pole pracy wynosi 28 cm, w późniejszych –36 cm.

e) Uszkodzenia wywołane działaniem promieniowania lamp do polimery-zacji - Lampy te emitują światło o długości fali od 400 do 500 nanometrów,która jest najmniej szkodliwa dla organizmu ludzkiego. Niemniej jednak pa-rametry zastosowanych w lampach filtrów mogą ulec zmianom wraz ze

wzrostem temperatury i przepuszczać fale poniżej 400 nanometrów, a wię cultrafioletowe. Mogą być one powodem zmę tnienia soczewki czy uszkodze-nia siatkówki. Przy stosowaniu materiałów złożonych, utwardzanych świa-tłem lamp halogenowych, konieczne jest stosowanie okularów ochronnych, pochłaniają cych czę stotliwość światła emitowaną przez lampę . Na światło-wody zak łada się czę sto przygotowane fabrycznie płytki ochronne lub spe-cjalne stożki ochronne (22).

f) Uszkodzenia spowodowane działaniem lasera - są zwią zane z inten-

sywnością wią zki laserowej. Światło laserowe zalicza się do promie-niowania spójnego, jednobarwnego, o jednej długości fal. Lasery


17/60


emitują światło o różnej długości fali, stą d podział na: lasery biosty-mulacyjne, operacyjne i lasery służą ce do opracowania tkanek twar-dych zę ba. Nawet lasery biostymulacyjne przy nieostrożnym użytkowaniumogą powodować uszkodzenia narzą du wzroku, doprowadzają c do osłabie-nia wzroku i wystę powania zamgleń. Lasery operacyjne i lasery stosowane

do opracowywania tkanek twardych zę ba mogą powodować trwałe uszko-dzenia narzą du wzroku.

Wszystkie osoby znajdują ce się w gabinecie podczas trwania zabiegu lase-rowego są narażone na promieniowanie bezpośrednie lub odbite. Dla narzą duwzroku wystarczają cą ochroną przed promieniowaniem laserowym są okularylub gogle. Podczas pracy z laserem argonowym wskazane są szk ła pomarańczo-we, przy laserze Nd - Yag zielone, a przy laserze CO2 gogle z ochronnymi bocz-nymi osłonkami. Do u ż ytkowania okularów ochronnych zobowi ą zane są wszystkie osoby znajduj ące si ę w odleg ł oś ci do 1 metra od pracuj ącego lasera

(20, 22).

4.3. Uszkodzenia narządu słuchu (22, 24, 28)

Bardzo szkodliwy dla zdrowia, a szczególnie groźny dla narzą du słuchu, jesthałas. Długotrwały hałas uszkadza komórki narzą du Cortiego, czyli właściwyreceptor akustyczny. W efekcie dochodzi do degeneracji komórek nerwowych,łą czą cych narzą d Cortiego z ośrodkowym uk ładem nerwowym. W ten sposóbhałas powoduje nieodwracalne ubytki słuchu (24).

Poziom dźwię ków w gabinecie dentystycznym może być znaczny. Wywołu- ją go, mię dzy innymi, instrumenty rotacyjne wolno- i szybkoobrotowe (k ą tnice, prostnice, turbiny), skalery ultradźwię kowe, myjki ultradźwię kowe, zgrzewarki,ślinocią gi i ssaki. Hałas ultradźwię kowy jest również emitowany przez spr ężarki,urzą dzenia pneumatyczne i szlifierki. Niektóre urzą dzenia wentylacyjne i klima-tyzacyjne mogą być źródłem emisji infradźwię ków. Ultradźwię ki obejmują bodźce akustyczne powyżej górnej czę stotliwości pasma słyszalnego (16 Hz).Mogą one wnikać do organizmu nie tylko drogą słuchową , ale również przezcałą powierzchnię ciała. Zwykle działanie ultradźwię ków jest nieodczuwalne,gdyż brak nam odpowiednich receptorów i zmysłów. Ultradźwię ki mogą jednakwywierać szkodliwy wpływ na ucho wewnę trzne, powodują c bóle i zawrotygłowy, zaburzenia równowagi, nudności, senność w cią gu dnia i uczucie nad-miernego zmę czenia. Zagrożenie to nie dotyczy pacjentów, lecz personelu me-dycznego obsługują cego urzą dzenia ultradźwię kowe niejednokrotnie przez kilkagodzin dziennie.

W przypadku lekarza stomatologa, w zwią zku z charakterem jego pracy,mamy do czynienia z uszkodzeniem słuchu odbiorczym typu przewlek łego

urazu akustycznego.


18/60


Hałas nie tylko osłabia słuch, lecz tak że doprowadza do zmiany ciśnieniatę tniczego krwi, powoduje obniżenie sprawności i precyzji r ą k, jak również dys-komfort sfery psychicznej.

Ochrona przed uszkodzeniem narzą du słuchu polega na wyłą czeniu wszystkichzbę dnych urzą dzeń. Poza tym, przy długo trwają cej pracy z turbiną , aparatami

ultradźwię kowymi i innymi emitują cymi hałas urzą dzeniami, uszy powinny być zabezpieczone odpowiednią ochroną (22, 24, 28).

4.4. Zagrożenia drganiami mechanicznymi (5, 22, 32)

Drgania przekazywane bezpośrednio z urzą dzenia drgają cego na ciało ludz-kie określane są mianem wibracji mechanicznej. Na stanowisku pracy lekarzstomatolog narażony jest na drgania mechaniczne generowane przez obrotowelub drgają ce narzę dzia końcówek unitu dentystycznego. Narażenie stomatologa

na drgania ma charakter przerywany, a wibracje przekazywane są głównie nar ę ce. Długotrwałe drgania odbierane przez człowieka mogą być przyczyną zabu-rzeń obejmują cych uk ład naczyniowy, nerwowy i kostny, określanych mianemzespołu wibracyjnego. Obraz kliniczny zmian jest wieloobjawowy i niespecy-ficzny. Skurcz naczyń obwodowych kończyn górnych powoduje bóle oraz zmia-ny w stawach nadgarstka (5, 22).

Średni czas narażenia lekarza stomatologa na drgania mechaniczne wynosinieco ponad półtorej godziny dziennie. Parametry fizyczne tych drgań nie sta-nowią jednak że istotnego zagrożenia zdrowotnego i nie wywołują objawów kli-

nicznych określanych mianem zespołu wibracyjnego, co potwierdzają m.in. ba-dania lekarzy stomatologów o długim stażu pracy, kierowanych w celach konsul-tacyjnych do Przychodni Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy w Ło-dzi (32).

4.5. Pozostałe zagrożenia zdrowotne lekarzy stomatologów(21, 22)

1. Choroby dróg oddechowych wynikają ce głównie z pracy w torze odde-chowym pacjenta.

2. Choroby skóry:

drażnią ce kontaktowe zapalenie skóry, zapalenie ropne i czyraki, zmiany grzybicze wałów i płytek paznokciowych,

alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (kontakt z alergenami np. mono-mer, lateks).

3.

Narażenie na zakażenia wirusowe:

wirus opryszczki zwyk łej,


19/60


wirus zapalenia wą troby typu A, B, C, wirus HIV.

4.

Narażenie na działanie rtęci.

5.

Choroby uk ładu nerwowego i stresy.


20/60

Bezpieczeństwo i higiena pracy w stomatologii 20

5. Bezpieczeństwo i higiena pracyw stomatologii

Celem bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) jest wykonywanie pracy w wa-

runkach nie zagrażają cych zdrowiu i życiu osób (cyt. wg 10).BHP obejmuje:

różnorodne przepisy,

normy, działania praktyczne, oraz

zwią zane z nimi badania, które mają na celu zmniejszenie wszelkich za-grożeń dla zdrowia i życia ludzi, mogą cych powstać w zwią zku z ich pracą .

Problemami zwią zanymi z BHP zajmują się specjaliści wielu dyscyplin na-ukowych, m.in.: ergonomii, fizjologii i higieny pracy, toksykologii, psychologii,socjologii i teorii organizacji.

Badania związane z BHP mają na celu:1.

Określenie bezpośrednich i pośrednich przyczyn powstawania zagrożeń wy- padkowych i chorobowych.

2. Poszukiwanie takich rozwią zań, które w skuteczny sposób przyczynią się doograniczenia wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych.

Działalność praktyczna BHP koncentruje się na: rozpoznawaniu zagrożeń na konkretnych stanowiskach pracy;

poprawie warunków pracy poprzez kształtowanie i doskonalenie narzę -dzi pracy, stanowisk pracy, organizacji i metod pracy;

kształceniu pracowników poprzez zaznajamianie ich z bezpiecznymimetodami pracy;

kształtowaniu właściwego stosunku do pracy.

Podniesienie poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy na każdym stanowi-

sku pracy (również lekarza stomatologa) wpływa na zmniejszenie strat, kosztówgospodarczych i kosztów społecznych powstałych na skutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych (10).

Ergonomia w odróżnieniu od BHP działa wyprzedzają co, zapobiegają c sytu-acjom, które stwarzają okazje mogą ce doprowadzić do choroby. Zapobiega tak-że schorzeniom, których zwią zek z pracą jest trudno uchwytny i niełatwy doudowodnienia, ponieważ takie same zmiany powstają pod wpływem warunków bytowych (cyt. wg S. Frejtaka) (11).


21/60

Charakterystyka miejsca pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii 21

6. Charakterystyka miejsca pracy lekarzastomatologa w aspekcie ergonomii

6.1. Wyposażenie gabinetu stomatologicznego

Wymagania jakim powinny odpowiadać pomieszczenia, urzą dzenia i sprzę tmedyczny, służą ce wykonywaniu praktyki lekarskiej stomatologicznej zawartesą w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 9 marca 2000 r. (DziennikUstaw Nr 20, poz. 254).

Powierzchnia gabinetu stomatologicznego powinna wynosić co najmniej12 m2 - przy zainstalowaniu jednego fotela stomatologicznego i co najmniej o 8 m2 wię cej – przy zainstalowaniu każdego nastę pnego fotela stomatologicznego.

Gabinet, w którym wykonywane są zabiegi operacyjne, powinien mieć wy-dzieloną salę zabiegową o powierzchni co najmniej 16 m2.

Jeżeli w gabinecie bę dą wykonywane zabiegi wymagają ce znieczuleniaogólnego, to powinien on mieć wydzieloną salę zabiegową o powierzchni conajmniej 20 m2 i mieć wysokość co najmniej 3 m.

Podłoga gabinetu powinna być wykonana z materiałów gładkich, zmywal-nych, nienasią kliwych i odpornych na działanie środków dezynfekcyjnych.

W gabinecie wymagają cym czę stej dezynfekcji lub utrzymania aseptyki,ściany powinny być wykończone materiałami gładkimi, trwałymi, zmywalnymi,nienasią kliwymi i odpornymi na działanie środków dezynfekcyjnych, do wyso-kości co najmniej 2 m, w salach zabiegowych do pełnej wysokości, a w innych przypadkach, przy zlewozmywakach, ściany powinny być wykończone wyżejwymienionymi materiałami, do wysokości co najmniej 1,6 m.

Na etapie planowania gabinetu stomatologicznego powinno uwzglę dnić się również profilaktyk ę urazu akustycznego. Trzeba zadbać o maksymalne wyci-szenie maszyn i sprzę tu. Zastosowanie ścianek działowych mię dzy poszczegól-

nymi stanowiskami (w przypadku gabinetów wielostanowiskowych), użycie płytdźwię koszczelnych – ma za zadanie zabezpieczenie przed rozprzestrzenianiemsię hałasu, zapobieganie pogłosowi i wyeliminowanie nak ładania się fal aku-stycznych (28, 33).

Dobierają c meble do gabinetu stomatologicznego należy zwrócić uwagę naspecyficzne wymogi, które powinny one spełniać. Przede wszystkim meble mu-szą być odizolowane od podłogi. Zazwyczaj dolne części mebli stoją na wyso-kich nóżkach, niekiedy na kółkach. Coraz częściej blaty mebli stomatologicz-nych są wykonane ze stali kwasoodpornej lub ze szk ła. Wszystkie materiały,z których produkuje się meble medyczne są przetestowane i odporne na działanie


22/60

Charakterystyka miejsca pracy lekarza stomatologa w aspekcie ergonomii22

środków dezynfekują cych. Kolorystyka mebli powinna być ciepła, przyjaznai miła, zwłaszcza w gabinetach specjalizują cych się w leczeniu dzieci. Meblew gabinecie stomatologicznym to nie tylko „przechowalnia materiałów i drobne-go sprzę tu”, lecz tak że jego integralna część, która umożliwia optymalne wyko-rzystanie użytkowanego pomieszczenia i pozwala na ergonomiczną oraz ekono-miczną pracę zarówno lekarza, jak i jego asystentki (38, 40).

GABINET STOMATOLOGICZNY

UWAGA !

Nowoczesne praktyki stomatologiczne powinny być wyposa ż one w gabinety

rentgenowskie lub w aparaty rentgenowskie montowane w gabinetach stomato-

logicznych.

Przepisy dotyczą ce warunków pracy z aparatami rentgenowskimi o energii promieniowania do 300 keV stosowanymi w celach medycznych znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2003 r. (DziennikUstaw Nr 173, poz. 1681).

Konstrukcja ścian zewnę trznych i stropów pracowni rentgenowskich, jakrównież gabinetów stomatologicznych wyposażonych w aparaty rtg musi zapo- biegać otrzymaniu przez osoby z ogółu ludności w okresie kolejnych 12 miesię -cy dawki skutecznej (efektywnej), zwią zanej z wykorzystaniem promieniowania

Pacjent Lekarz Asysta

Otoczenie - środowisko

Unit Aparatura Instrumentarium

Umeblowanie

Organizacja pracy


23/60


jonizują cego w pracowni rentgenowskiej, przekraczają cej wartość 0,1 milisiwer-ta (mSv).

Grubość ścian i stropów wyżej wymienionych pracowni i gabinetów orazrodzaje zastosowanych materiałów osłonowych projektuje się zgodnie z Polsk ą Normą dotyczą cą obliczania osłon stałych przed promieniowaniem jonizują cym

– PN-86-J-80001.Powierzchnia gabinetu stomatologicznego, w którym zainstalowany jest

również aparat rtg nie może być mniejsza niż 9 m²; na każdy nastę pny aparatrentgenowski zainstalowany w tym samym gabinecie, należy przeznaczyć do-datkowo 5 m².

Wysokość gabinetu rentgenowskiego nie może być mniejsza niż 2,5 m. Ga- binety stomatologiczne wyposażone w aparaty rtg muszą być wyposażonew wentylację zapewniają cą przynajmniej 1,5-krotną wymianę powietrza w cią gu

godziny.Odległość pomię dzy ogniskiem lampy rentgenowskiej a powierzchnią ciała

pacjenta, w przypadku aparatów rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć wewną trzustnych pracują cych przy napię ciu powyżej 60 kV, nie może być mniejsza niż 20 cm, a średnica wią zki promieniowania w płaszczyźnie tubusa niemoże przekraczać 6 cm.

Wszyscy pracownicy, w tym również lekarze stomatolodzy, zatrudnieni przyźródłach promieniowania podlegają okresowym badaniom lekarskim przepro-

wadzonym przez uprawnionego lekarza (6, 34, 37).Zgodnie z obowią zują cym Prawem Atomowym z dnia 29 listopada 2000 r.

(Dziennik Ustaw Nr 3, poz. 18), zezwolenie na uruchamianie i stosowanie apa-ratów rentgenowskich o energii promieniowania do 300 keV w celach medycznychwydaje państwowy inspektor sanitarny, właściwy dla danego województwa (7).

6.2. Oświetlenie gabinetu stomatologicznego

Oświetlenie gabinetu stomatologicznego winno być tak zaprojektowane, aby

umożliwiało obejmowanie wzrokiem poszczególnych obszarów w sposób łagod-ny, nie mę czą cy wzroku.

Lekarz stomatolog potrzebuje, w polu zabiegowym, natężenia oświetleniarzę du 17 000 do 20 000 luksów. Gabinet powinien być oświetlony w relacji 1: 4w stosunku do natężenia światła emitowanego przez lampę zainstalowaną przyunicie, czyli przecię tnie 3500 – 5000 luksów (30).

W gabinecie stomatologicznym można wyróżnić 4 obszary różniące się natężeniem światła:


24/60


I obszar – pole operacyjne – 20000 luksów,

II obszar – bezpośrednie otoczenie unitu (1,5–2,0 m od głowy pacjenta)5000 – 3500 luksów,

III obszar – pozostała część gabinetu – 1500 – 1000 luksów, IV obszar – poczekalnia dla pacjentów – 500 – 300 luksów.

W ten sposób stosunek 1:4 natężeń światła z poszczególnych obszarów jestzachowany.

Ryc. 3. Diagram intensywności światła w przekroju poziomym (schemat autorek wzo-

rowany na rysunku J. Mandata).

Jeżeli lekarz pracuje sam, bez pomocy, winien zadbać o zwię kszenie natęże-nia oświetlenia w poczekalni. Może ono mieć nieco inną barwę , aby sprawiałomilsze wrażenie, ale nie powinno zbyt drastycznie odbiegać od poziomu natęże-nia światła w gabinecie.


25/60


Je ż eli lekarz ukończył 40 lat, powinien zwi ększyć nat ęż enie oś wietlenia po-

nad zalecaną normę .

Mę czą ce i szkodliwe dla wzroku, jak i całego organizmu, są zmienne i eks-tremalne natężenia oświetlenia. Jest również istotne, aby temperatura barwyświatła sztucznego korespondowała ze światłem dziennym, ponieważ oko ludz-

kie jest przyzwyczajone do światła dziennego.Temperatur ę barwy światła mierzy się w stopniach Kelwina (K). Dla światła

dziennego temperatura barwy wynosi 5000 – 6000 K (26).

W oświetleniu gabinetu stomatologicznego najważniejsze jest spełnianiespecyficznych wymogów pracy stomatologa, czyli oddawanie barw rzeczywi-stych. Dlatego w gabinecie powinno się używać lamp emitują cych światło jaknajbardziej zbliżone do barwy światła dziennego. W małych gabinetach montujesię oprawy oświetleniowe bezpośrednio na suficie – wysokość optymalna wyno-

si 2,40 – 2,70 m, w wię kszych zaś i wyższych pomieszczeniach instaluje się je za pomocą linek o regulowanej długości. Oprawy należy montować w taki sposób,aby uzyskać światło rozproszone i wyeliminować powstawanie cieni. Podsta-wowym zadaniem oprawy oświetleniowej jest odpowiednie ukształtowaniestrumienia świetlnego pochodzą cego z jednego lub wielu źródeł światła. Naj-ważniejszą częścią oprawy, formują cą wią zk ę świetlną jest raster. Z punktuwidzenia lekarza stomatologa najlepsze właściwości ma raster w kształcie kratki,który kształtuje wią zk ę światła kierunkowo rozproszoną , ograniczają c jednocze-śnie zjawisko olśnienia przy patrzeniu na oprawę z dowolnego kierunku (26).

Ryc. 4. Zalecana relacja intensywności oświetlenia pola zabiegowego i najbliższegootoczenia (wg J. Mandat).


26/60


Przy projektowaniu oświetlenia w gabinecie stomatologicznym należy wziąć pod uwagę :

wystę powanie cieni, niebezpieczeństwo oślepienia, niebezpieczeństwo odbicia światła od ścian, podłogi i sufitu,

usytuowanie sprzę tu oświetleniowego, przechodzenie z obszarów mocno do mniej oświetlonych,

temperatur ę barwy światła lamp,

relację kolorów do światła w pomieszczeniu (30).

Optymalne oświetlenie pola pracy otrzymamy, jeśli k ą t padania światłaz lampy stomatologicznej i k ą t widzenia pola zabiegowego są sobie równe. Lam- pa stomatologiczna powinna znajdować się 10 cm nad głową lekarza i jak najbli-żej jego czoła (35). W ten sposób przy pracy z lusterkiem światło od niego odbi-te oświetla nam pole zabiegowe.

A B

Ryc. 5A i 5B przedstawiają prawidłową odległość wzroku lekarza od pola zabiegowego(wg Skovsgaarda).

Odległość wzroku lekarza od leczonego zę ba powinna wynosić od 25 do30 cm (35).


27/60


Oszczę dność wzroku i minimalizacja ruchu gałek ocznych jest jedną z na-czelnych zasad w ergonomii pracy lekarza stomatologa. W celu lepszego widze-nia pola zabiegowego stosuje się lupy odpowiednio powię kszają ce. Należy jed-nak brać pod uwagę , że lekarz pracują cy rutynowo w lupach w wię kszym stop-niu naraża kr ę gosłup szyjny na urazy wynikają ce z dodatkowego pochylania

głowy w celu uzyskania dobrego pola widzenia (1).


28/60

Pozycje lekarza i pacjenta podczas wykonywania zabiegu stomatologicznego 28

7. Pozycje lekarza i pacjenta podczaswykonywania zabiegu stomatologicznego

W czasie wykonywania czynności zawodowych lekarz stomatolog może przyjąć pozycję : stoją cą lub siedzą cą . Pacjent może znajdować się w pozycji:siedzą cej, półleżą cej lub leżą cej.

Wprawdzie praca wyłą cznie w pozycji stoją cej przy siedzą cym pacjencienajbardziej obciąża lekarza stomatologa, lecz bardzo czę sto jest ona wymuszonaróżnymi czynnikami.

W wielu przychodniach i gabinetach nie ma odpowiedniego sprzę tu przysto-sowanego do pracy przy leżą cym pacjencie. Brakuje również czę sto odpowied-nio wykształconych asystentek, które umiałyby asystować podczas wykonywa-nia zabiegu na cztery r ę ce.

Są tak że i takie sytuacje, bą dź takie zabiegi, które korzystniej jest wykony-wać przy pacjencie siedzą cym.


29/60


Bez wzglę du jednak na pozycję pacjenta, lekarz powinien starać się praco-wać na siedzą co, zmieniają c pozycję na stoją cą najwyżej na kilka minut, przyczym należy brać pod uwagę zasady ergonomii dynamicznej i elastycznej. Pod-czas wyboru pozycji pracy lekarz powinien uwzglę dnić również swoje warunkifizyczne np. nadmierną tuszę , wady postawy, ograniczenia ruchowe.

7.1. Pozycje lekarza podczas wykonywania zabiegustomatologicznego

Lekarz stomatolog pracują c sam, bez asystentki nie musi pracować zawsze przy siedzą cym pacjencie. Przynajmniej w 50% sytuacji lekarz może położyć pacjenta i zmienić swoją pozycję przy pracy na zdecydowanie bardziej ergono-miczną . Pracują c przy leżą cym pacjencie lekarz zawsze musi przyjąć pozycję siedzą cą (17).

Prawidłowa pozycja lekarza w czasie pracy charakteryzuje się wyprostowa-ną sylwetk ą . W czasie pracy nie skr ę camy tułowia, szyi ani głowy i nie pochy-lamy się do przodu. Oś symetrii tułowia powinna być prosta. Taka wybalanso-wana, idealna pozycja, nie obciążają ca stawów ani mięśni nie zawsze jest jednakmożliwa do osią gnię cia.

Wysokość siedzenia lekarza wzglę dem podłogi powinna być taka, aby k ą tzawarty mię dzy linią tułowia i udami wynosił mniej wię cej 105°. Takie ułożenieud wzglę dem tułowia zachowuje lordozę lę dźwiową (1).

Lekarze stomatolodzy powinni używać do pracy krzesełek z regulowanymk ą tem nachylenia siedziska i oparcia. Pochylają c siedzisko fotelika do przoduzwię kszamy k ą t zawarty mię dzy biodrami a tułowiem i dzię ki temu uzyskujemy bardzo wygodną wybalansowaną pozycję siedzenia. W tej pozycji biodra są po-chylone nieznacznie do przodu. Lekarze o wzroście wyższym niż 180 cm muszą używać wysokich krzesełek o wysokości siedzenia min. 55 cm. Aby lekarz sie-dział stabilnie na krzesełku z siedziskiem pochylonym do przodu, ważne jest, bymiało ono małe wklęśnię cie, które zapobiega ześlizgiwaniu się do przodu (35).


30/60

Pozycje lekarza i pacjenta podczas wykonywania zabiegu stomatologicznego30

C

Ryc. 5C. Praca przy leżą cym pacjencie (wg Skovsgaarda).

Przy pracy zespołowej jedyną możliwą pozycją , któr ą może zająć lekarz, jest pozycja siedzą ca. Pacjent w tym przypadku musi znajdować się w pozycji leżą -cej.

W pracy zespołowej około 50 – 60% czynności, które zmuszony jest wyko-nywać lekarz pracują c solo, może przejąć asystentka. Odpowiednio przeszkolonaasysta powinna czynnie współ pracować z lekarzem, dla zminimalizowania jegozbę dnych ruchów.

7.2. Pozycja pacjenta podczas zabiegu stomatologicznego

Pozycja leżą ca spoczynkowa jest najbardziej energooszczę dna dla pacjenta.

Pozycja leżą ca spoczynkowa jest to taka pozycja, w której nos pacjenta

znajduje się mniej wię cej na jednej linii z jego kolanami.


31/60


Ryc. 6A. Pozycja leżą ca spoczynkowa – nos pacjenta w jednej linii z jego kolanami (wgM. Bladowskiego).

W tej pozycji wystę puje równomierne obciążenie tułowia oraz kończyn gór-nych i dolnych w 16 – 20 punktach podparcia.

W pozycji siedzą cej na fotelu stomatologicznym pacjent jest podparty w 4 – 5 punktach.

W pozycji leżą cej wystę puje również najbardziej korzystna, z punktu widze-nia fizjologii, jednakowa wartość ciśnienia krwi w różnych częściach organizmu(17). Pozycja leżą ca pacjenta jest szczególnie przydatna do zabiegów profilak-tycznych, które są czę sto długotrwałe i wymagają powtarzają cych się jednostaj-nych ruchów (stą d celowa jest wygodna pozycja operatora, a ułatwiony dostę poraz bezpośrednia widoczność mają bardzo istotne znaczenie).

UWAGA !

Nale ż y pami ętać , ż e przyjmuj ąc pacjenta w pozycji le żącej musimy dyspo-

nować bezwzgl ędnie:

koferdamem,

ssakiem,

ś linoci ą giem.


32/60


Korzyści wynikające z pracy przy leżącym pacjencie (17):

1. W pozycji leżą cej jest mniejsze niebezpieczeństwo zachłyśnię cia się niż w siedzą cej, ponieważ dochodzi do dość szczelnego zamknię cia cieśni gar-dzieli podniebieniem mię kkim. Przeciwwskazaniem do pozycji leżą cej pa-cjenta jest niedrożność nosa, mogą bowiem wystą pić problemy z oddycha-niem.

2.

Pozycja leżą ca stwarza o wiele mniejsze niebezpieczeństwo omdlenia pa-cjenta podczas zabiegu, niż pozycja siedzą ca.

3.

Jest wygodniejsza pozycja operatora.

4.

Zabieg zostanie wykonany szybciej i dok ładniej z powodu lepszego dostę pui wglą du do pola zabiegowego.

5.

Pozycja leżą ca spoczynkowa jest znacznie wygodniejsza dla pacjenta, niż pozycja siedzą ca.

Ryc. 6B. Zamknię cie gardła przez podniebie-nie mię kkie i nasadę ję zyka w po-zycji leżą cej spoczynkowej pacjenta(wg F. Schöna).

W pozycji siedzą cej nie dochodzido zamknię cia gardła (wg F. Schö-na).

Przeciwwskazania do przeprowadzenia zabiegów stomatologicznychw pozycji leżącej z uwagi na stan pacjenta:

• ciąża (szczególnie zaawansowana),• znaczna otyłość,• lę kliwość,• niedrożność nosa,• zaawansowany wiek,• wysokie ciśnienie,


33/60


• choroby kr ę gosłupa (szczególnie odcinka szyjnego),• małe dzieci (17),• niechęć pacjenta, wyraźny brak jego zgody na przyję cie pozycji leżą cej.

Przeciwwskazania do pracy w pozycji leżącej pacjenta z uwagi nawykonywane zabiegi:

• badanie podmiotowe (wywiad) i przedmiotowe pacjenta,• demonstracja higieny jamy ustnej,• badanie i korekta zgryzu,• wyciski protetyczne,• ustalanie wysokości zwarcia,• dobieranie barwy sztucznego uzę bienia,• próba protez woskowych,• niektóre zabiegi ortodontyczne (17).

Korzystniejsze do wykonania w pozycji leżącej pacjenta są następującezabiegi:

znieczulenie nasię kowe i przewodowe, opracowanie i wypełnianie ubytków próchnicowego i niepróchnicowego

pochodzenia,

leczenie endodontyczne, leczenie periodontologiczne (skaling poddzią słowy, zabiegi chirurgicz-

no-periodontologiczne),

szlifowanie zę bów,

zabiegi chirurgiczne – ekstrakcje, hemisekcje, resekcje,

zabiegi z zakresu profilaktyki profesjonalnej:

mechaniczne oczyszczanie zę bów, skaling r ę czny i ultradźwię kowy, polerowanie koron i szyjek zę bów oraz piaskowanie zę bów,

kontaktowe fluorowanie zę bów, lakowanie bruzd.

W ergonomii wyróżnia się pięć czynników zwią zanych z usadowieniem le-karza i ułożeniem pacjenta na fotelu, które ułatwiają przyję cie najwłaściwszej pozycji przez lekarza i pacjenta podczas wykonywania zabiegu stomatologiczne-go.

Jest to tzw. zasada pięciu zmian, czyli definicja wg Paula (1, 2, 17)

Zmiana I – zmiana pozycji lekarza

Zakres ruchu lekarza dookoła ust pacjenta zmienia się o 60 stopni i uzależ-niony jest od: rodzaju wykonywanego zabiegu, sektora jamy ustnej, w którym pracuje, powierzchni opracowywanego zę ba.


34/60


Zmiana II – zmiana wysokoś ci uł o ż enia pacjenta wzgl ędem pod ł ogi

Pozwala ona na dopasowanie odległości oczu lekarza od leczonego zę ba,czyli uzyskanie tzw. odległości roboczej.

Zmiana III – zmiana uł o ż enia g ł owy pacjenta

Całkowity zakres ruchu głowy pacjenta powinien wynosić 90 stopni (45 nalewo i 45 na prawo). Pozwala to na zwię kszenie dostę pności pola zabiegowegoi jednocześnie zapewnia optymalną obserwację jamy ustnej. Każda zmiana poło-żenia głowy pacjenta musi być automatycznie zwią zana ze zmianą pozycji leka-rza.

Zmiana IV – zmiana poł o ż enia pł aszczyzny zgryzowej w jamie ustnej wzgl ędem pł aszczyzny poziomej

K ą t rozwarcia płaszczyzny zgryzowej w jamie ustnej wzglę dem płaszczyzny poziomej powinien wynosić od 90 do 120 stopni, czyli zakres ruchu głowy pa-cjenta ku tyłowi powinien odbywać się w zakresie 30 stopni. K ą t ten możnazmienić poprzez regulację zagłówka fotela.

Zmiana V – rozwarcie ust pacjenta

Usta pacjenta mogą być rozwarte na szerokość od jednego do trzech palców.Właściwe rozwarcie ust umożliwia właściwą obserwację i dostę pność pola zabiegowego.

Zmiana I

Ryc. 7. Zmiana pozycji lekarza dookoła ust pacjenta (wg L. Wagnera).


35/60


Zmiana II

Ryc. 8. Zmiana ułożenia pacjenta wzglę dem podłogi (wg Z. Jańczuka).

Zmiana III

Ryc. 9. Zakres ruchów głowy pacjenta (wg L. Wagnera).


36/60


Praca w żuchwie – płaszczyznazgryzowa zę bów dolnych

1 równoległa do poziomu(wg Z. Jańczuka)

Praca w szczę ce – płaszczyzna2 zgryzowa zę bów górnych prawie

prostopadła do poziomu(wg Z. Jańczuka)

Praca w szczę ce – płaszczyzna3 zgryzowa zę bów górnych

pod k ą tem 135° do poziomu(bardzo znaczne odchyleniegłowy) (wg Z. Jańczuka)

Ryciny 1, 2 i 3 – obrazują zmianę IV, czyli położenie płaszczyzny zgryzowejwzglę dem płaszczyzny poziomej.

Zmiana V

Ryc. 10. Przedstawia schematycznie trzystopniowe rozwarcie ust pacjenta(wg M. Bladowskiego).


37/60

Podstawowe koncepcje wyposażenia gabinetu i ustawienia sprzę tu do pracy zespołowej 37

8. Podstawowe koncepcje wyposażeniagabinetu i ustawienia sprzętu do pracyzespołowej

Wyposażenie gabinetu oraz ustawienie sprzę tu podstawowego i mebli zależyod sposobu pracy lekarza stomatologa. Inaczej dobierany jest zestaw mebli, gdylekarz pracuje sam, inaczej gdy mu pomaga asysta, a jeszcze inaczej gdy pracujena cztery r ę ce, lub na sześć r ą k.

Każdy stomatolog ma swój własny styl pracy. Częściowo zwią zany jest onz uczelnią , z której się wywodzi, częściowo z warunkami, w jakich pracował poprzednio, a zwykle z preferencjami wynikają cymi z doświadczenia, jakie zdo- był, posługują c się takim czy innym oprzyrzą dowaniem. Nie należy pomijać

wpływu jego warunków fizycznych i ogólnej sprawności.

Istnieje pięć koncepcji wyposażenia gabinetu stomatologicznego. Wszystkiedotyczą modelu pracy na cztery r ę ce przy leżą cym pacjencie, z różnym jednakusadowieniem lekarza stomatologa i asystentki oraz różnym ustawieniem sprzę -tu.

8.1. Koncepcja wg Schöna

W koncepcji 1 wg Schöna lekarz stomatolog zajmują c najczęściej pozycję na9:00, a asystentka na 2:00 – 3:00, siedzą naprzeciw siebie. Unit jest podzielonyi zlokalizowany po obu stronach pacjenta. Koncepcja ta przyjęła się główniew Niemczech.

Ryc. 11. Stolik z narzę dziami operatoraznajduje się w położeniu miedzy 7:00a 9:00, w zależności od pozycji, w jakiej pracuje lekarz. Nigdy nie jest umiesz-czony ponad pacjentem. Istnieje tutajwiele rozwią zań np. stolik na kółkach,

wsuwany do szafki po prawej stronie pacjenta, na zawiasach lub prowadnicy po prawej stronie pacjenta (wg G. Sordi-na).


38/60

Podstawowe koncepcje wyposażenia gabinetu i ustawienia sprzę tu do pracy zespołowej38

8.2. Koncepcja wg Barkera

W koncepcji 2 wg Barkera lekarz stomatolog (pozycja na 9:00) i asystentka(pozycja na 2:00 – 3:00), siedzą naprzeciw siebie. W tej koncepcji unit jest zblo-kowany i ustawiony poza głową pacjenta. Koncepcja ta nie przyjęła się w praktyce w krajach europejskich.

8.3. Koncepcja wg Kilpatricka

W koncepcji 3 wg Kilpatricka usadowienie lekarza (pozycja na 9:00) i asy-stentki (pozycja na 2:00); siedzą naprzeciw siebie i prostopadle do pacjenta. Unit jest dwuczęściowy, ale nierozdzielny, przy czym obie części unitu są łatwo prze-suwalne ponad pacjentem, zarówno w kierunku lekarza, jak i asystentki. Za gło-wą pacjenta znajdują się dodatkowe asystory. Koncepcja ta przyjęła się w krajach skandynawskich.

Ryc. 13. Stolik z narzę dziami operatoraznajduje się na pozycji 5:00 ponad pacjen-tem (wg G. Sordina).

Ryc.12. Stolik z narzę dziami operatora,wbudowany w mebel umieszczony za plecami pacjenta, znajduje się w pozycjimię dzy 11:00 a 12:00. Takie rozwią zaniastosuje się w USA (wg G. Sordina).


39/60

Podstawowe koncepcje wyposażenia gabinetu i ustawienia sprzę tu do pracy zespołowej 39

8.4. Koncepcja wg Beacha

Koncepcja 4 wg Beacha jest zupełnie odmienna pod każdym wzglę dem.W tej koncepcji konsole z końcówkami znajdują się w oparciu fotela, z tyłu za pacjentem. Lekarz usadowiony jest najczęściej na 11:00 i ma ruchomy stolik na8:00. Asystentka siedzi na 2:00 – 3:00 i ma ruchomy asystor na 1:00, za głową

pacjenta. Koncepcja ta przyjęła się przede wszystkim w Japonii i StanachZjednoczonych.

Ryc.14. Stolik z narzę dziami operato-ra jest zintegrowany z oparciem fotela(wg G. Sordina).

UWAGA!

W metodach: Schöna, Barkera i Kilpatricka uzyskuje si ę bezpoś redni wgl ąd do

z ębów szcz ęki po odchyleniu g ł owy pacjenta do tył u. Pracuj ąc metod ą Beacha

uzyskuje si ę natomiast poś redni wgl ąd do z ębów szcz ęki, siedz ąc z tył u g ł owy

pacjenta. Wgl ąd i dost ę p do z ębów ż uchwy mo ż e być we wszystkich metodach

bezpoś redni, niezale ż nie od pozycji lekarza. Bezpoś redni wgl ąd do z ębów ż u-

chwy uzyskuje si ę równie ż przy siedz ącym pacjencie, kiedy lekarz stoi, a nawet

siedzi, pracuj ąc metod ą tradycyjną (17).

8.5. Modyfikacja pracy zespołowej wg Skovsgaarda

Skandynawski lekarz praktyk –Skovsgaard skrytykował nakazy i zakazy kla-sycznych koncepcji pracy zespołowej i zaproponował prostą zasadę : „Jeśli lekarzdobrze siedzi i dobrze widzi, to dobrze pracuje”.

Modyfikacja Skovsgaarda oparta jest na nastę pują cych zasadach:

1. Pozycja lekarza stomatologa nie jest ograniczona do jednego miejsca (możeon zajmować pozycję od 9:00 do 12:00). Unit nie musi być rozdzielony, ale

powinien mieć ramię lub dwa ramiona łatwo przesuwalne nad pacjentem tak,


40/60

Podstawowe koncepcje wyposażenia gabinetu i ustawienia sprzę tu do pracy zespołowej40

aby konsole z końcówkami były dostę pne dla lekarza i asystentki w każdej pozycji.

2.

Asystentka może zmieniać swoje miejsce tak, aby sprawnie asystować przyzabiegu.

3.

Niepotrzebne są szczegółowe, sztywne reguły, co do zasad współ pracy ze-

społu; zależą one od ustaleń w danym zespole.Zmiany pozycji operatora i asystentki, zaproponowane przez Skovsgaarda,

w technice pracy zespołowej są postę powaniem zmierzają cym do:

ułatwienia pewnego etapu pracy,

zaspokojenia niektórych przyzwyczajeń do wykonywania określonegozabiegu w danej pozycji,

szukania odmiennej pozycji dla odpr ężenia w cią gu wielogodzinnej pra-

cy przy fotelu (17).

W koncepcji zaproponowanej przez Skovsgaarda lekarz posiada dużą swo- bodę dotyczą cą przyjmowania różnych pozycji podczas pracy przy fotelu.

Unit powinien być ustawiony w gabinecie tak, aby po obu jego stronach orazza głową pacjenta było wolne miejsce. Takie ustawienie sprzę tu umożliwia pracę lekarzowi każdą metodą , zarówno przy leżą cym, jak i siedzą cym pacjencie. Jestto niezwykle istotne, ponieważ niezależnie od preferencji lekarza odnośnie tejczy innej metody pracy, w każdym gabinecie musi być zapewniona możliwość pracy w różnych systemach, w tym w systemie tradycyjnym przy siedzą cym

pacjencie. Również lekarz powinien być do tego merytorycznie i praktycznie przygotowany (17).

Unit w gabinecie przystosowanym do pracy w różnych systemach musi być wyposażony w dwie ruchome konsole. Konsola przeznaczona dla lekarza musizawierać:

• strzykawko – dmuchawk ę ,• k ą tnicę turbinową ,• dwa mikrosilniki z k ą tnicą bą dź prostnicą .

Konsola przeznaczona dla asystentki musi zawierać:• ślinocią g,• ssak,•

strzykawko – dmuchawk ę .

W obu konsolach powinny być również przyciski do zmiany położenia fote-la. Fotel nie powinien posiadać oparcia dla r ą k pacjenta.


41/60

Koferdam – zestaw, techniki zak ładania 41

9. Koferdam – zestaw, techniki zakładania

Ergonomia stomatologiczna dąży do usprawnienia pracy lekarza stomatologazarówno pod wzglę dem jakości wykonywanego zabiegu, jak i czasu jego trwa-

nia. Bardzo ważnym czynnikiem decydują cym o jakości danego zabiegu stoma-tologicznego jest prawidłowe odizolowanie zę bów od dostę pu śliny. Najkorzyst-niejszym pod każdym wzglę dem sposobem utrzymania suchości w polu zabie-gowym, w jamie ustnej, jest zastosowanie koferdamu. Koferdam jest cienkimarkuszem gumy lateksowej używanym w celu izolacji zę bów podczas zabiegówstomatologicznych.

W sk ład zestawu służącego do zak ładania koferdamu wchodzą następu- jące elementy:

1.

Klamry:a.

„ze skrzydełkami” – mają wypustki przy szczę kach, b.

„bez skrzydełek” – są gładkie przy szczę kach, oznaczone symbolem „W”.

Klamry oznakowane są kolorami i/lub cyframi. Wyróżnia się 9 podsta-wowych rodzajów klamer m.in. uniwersalne na zę by przednie, na zę by przedtrzonowe i na zę by trzonowe w szczę ce i w żuchwie oraz na zę bymleczne, częściowo wyrznię te lub nieregularnie ustawione w łuku.

2.

Dziurkacz – posiada otwory różnej wielkości i służy do dziurkowana gumy.

3.

Kleszcze do klamer.

4.

Ramka do naciągnięcia gumy (metalowa lub plastikowa).

5. Koferdam (guma) w arkuszach lub w rolkach, w różnych kolorach i o róż-nej grubości.

6. Dodatkowe elementy utrzymujące koferdam jak: nici lateksowe, klinydrewniane lub elastyczne pier ścienie ortodontyczne.

Korzyści wynikające ze stosowania koferdamu:

1.

Suchość pola operacyjnego.

2.

Izolacja od śliny.3.

Łatwiejszy dostę p do miejsca zabiegu.4. Ochrona i odcią gnię cie tkanek mię kkich.5.

Poprawa komfortu zabiegu u pacjenta.6.

Zminimalizowany czas zabiegu.7. Zmniejszone oddychanie przez usta.8.

Zmniejszone ryzyko połknię cia lub zaaspirowania niewielkich narzę dzi.9.

Kontrola zakażeń krzyżowych (8).

Przeciwwskazania do stosowania koferdamu

1.

Alergia na lateks jest przeciwwskazaniem bezwzglę dnym.


42/60

Zasady i warunki pracy na 2 r ę ce, tzw. metoda solo, w pozycji leżą cej pacjenta42

2.

Przeciwwskazania wzglę dne to: pacjenci m.in. z chorobami serca, poddaniimmunosupresji, po radioterapii itp. W czasie zak ładania klamry koferdamumoże nastą pić zranienie dzią sła. W tej grupie pacjentów jest to niebezpiecz-ne, ze wzglę du na utrudniony proces gojenia i możliwość rozwoju groźnejw skutkach infekcji. W takich przypadkach można założyć koferdam bezklamer.

3. Poważne choroby dzią seł (różnego rodzaju stany zapalne lub przerostowe)mogą być również przeciwwskazaniem do stosowania koferdamu (8).

Metody zak ładania koferdamu

1.

Najpierw klamra na zą b, a później guma (stosuje się w tej metodzie klamry„bez skrzydełek”).

2.

Najpierw guma na zą b, a później klamra (stosuje się w tej metodzie zarównoklamry „bez skrzydełek”, jak i „ze skrzydełkami”) – konieczna praca z asystą .

3.

Klamra razem z gumą zak ładana na zą b (stosuje się klamry „ze skrzydełkami”).4.

Klamra razem z gumą i ramk ą zak ładana na zą b (stosuje się klamry „zeskrzydełkami”).

Ryc. 15. Podstawowy zestaw koferdamu (materiały informacyjne firmy HYGENIC).


43/60

Zasady i warunki pracy na 2 r ę ce, tzw. metoda solo, w pozycji leżą cej pacjenta 43

10. Zasady i warunki pracy na 2 r ęce, tzw.metoda solo, w pozycji leżą cej pacjenta –możliwości i ograniczenia

Pracują c metodą solo operator siedzi w pozycji od 8:30 do 12:30 pod warun-kiem, że potrzebny sprzę t:

konsola z końcówkami,

stolik ruchomy z narzę dziami, asystor z dodatkowymi narzę dziami i materiałami,

ślinocią g,

ssak, reflektor,

znajdują się w zasię gu jego r ą k.W pracy na 2 r ę ce, w pozycji centralnej musi znaleźć się zarówno operator,

jak i głowa pacjenta. Jest to podstawowy warunek powodzenia w tej metodzie pracy, nie zawsze możliwy do osią gnię cia, z uwagi na różnorodne rozwią zaniatechniczne sprzę tu.

Metoda pracy solo w wykonaniu lekarza stomatologa jest mniej ergono-miczna niż praca na 4 r ę ce, ale o wiele bardzie ergonomiczna niż praca metodą tradycyjną przy siedzą cym pacjencie. Brak asystentki w tej metodzie może być

znacznie zrównoważony właściwym ustawieniem sprzę tu i organizacją pracy (17).Gdy lekarz pracuje solo, to czynności zwią zane z przygotowaniem materia-

łów i przygotowaniem instrumentów oraz obsługa ssaka jak i dmuchawki należą do obowią zków lekarza. Dlatego ważne są takie elementy jak:

metoda pracy,

wyposażenie gabinetu, warunki pracy,

co gwarantuje jakość pracy oraz kompensuje brak asysty.

Bardzo ważne jest, by do minimum ograniczyć odwracanie wzroku oraz podnoszenie instrumentów. Jednym z wymogów w pracy solo jest to, aby le-karz miał wszystkie instrumenty i materiały w zasięgu ręki.

W podsumowaniu należy zaznaczyć, że pozycja operatora w metodzie solozależy od:

rodzaju wykonywanego zabiegu,

regionu, czyli sektora uzę bienia, w którym wykonuje się zabieg, preferencji operatora, czy woli posługiwać się lusterkiem, czy też prefe-

ruje widoczność bezpośrednią ,


44/60

Zasady i warunki pracy na 2 r ę ce, tzw. metoda solo, w pozycji leżą cej pacjenta44

pacjenta, który nie toleruje znacznego odchylenia głowy do tyłu, bę dą cw pozycji leżą cej.

Pracując metodą solo przy leżącym pacjencie, bardzo trudne a czasaminiemożliwe do wykonania są następujące zabiegi: (cyt. wg Z. Jańczuka)

Pracując metodą solo przy leżącym pacjencie można przeprowadzić na-stępujące zabiegi: (cyt. wg Z. Jańczuka)


45/60

Specyfika leczenia endodontycznego przy leżą cym pacjencie 45

11. Specyfika leczenia endodontycznego przyleżą cym pacjencie

Zabiegi endodontyczne są generalnie łatwe do przeprowadzenia u leżą cego pacjenta. W zę bach przednich jest to prostszy zabieg niż u siedzą cego pacjenta.Istnieją jednak pewne trudności, na które należy bezwzglę dnie zwrócić uwagę w trakcie leczenia kanałowego

W innym kierunku przebiegają kanały u leżącego niż u siedzącego pacjenta.W przypadku poszerzania kanału nie sprawia to różnicy, ponieważ narzę dzie prowadzone jest po ścianie kanału. W przypadku udrażniania kanału istniejeryzyko sperforowania kanału z powodu niewłaściwego ustawienia dryla maszy-nowego. Niebezpieczeństwo to istnieje głównie w przypadku zę bów trzono-

wych.Zdecydowanie korzystniejsze, w tych przypadkach, jest opracowywanie ka-

nałów korzeniowych od przodu z pozycji 8:30 – 9:00, z przechyleniem głowy pacjenta do tyłu (17).


46/60

Zasady ergonomii w aspekcie leczenia pacjentów w podeszłym wieku 46

12. Zasady ergonomii w aspekcie leczeniapacjentów w podeszłym wieku

Przyjmują c w gabinecie stomatologicznym pacjentów w podeszłym wiekunależy zwrócić uwagę na kilka ważnych aspektów (13):

pozycja leżą ca jest dla tych pacjentów bardziej mę czą ca i dlatego rzadkowyrażają na nią zgodę ;

pacjenci starsi nie tolerują znacznego odchylenia głowy do tyłu;

nie radzą sobie ze znaczną ilością wody w ustach. Mogą czuć się zagro-żeni uduszeniem, szczególnie wtedy, gdy są płasko ułożeni na fotelu;

niechę tnie tolerują długie wizyty. Należy w miar ę możliwości skrócić czas trwania wizyt, a zwię kszyć ich ilość;

pacjenci w podeszłym wieku są czę sto przyzwyczajeni do przepłukiwa-nia ust, co przerywa i wydłuża leczenie;

starsi pacjenci muszą być przekonani o konieczności leczenia i tylkowtedy wyrażają na nie zgodę .

UWAGA !

Stomatolog lecz ąc pacjentów w podesz ł ym wieku musi być przygotowany do

pracy w pozycji stoj ącej lub siedz ącej przy siedz ącym pacjencie (13).


47/60

Zasady i warunki pracy na 4 r ę ce w pozycji leżą cej pacjenta – możliwości i ograniczenia 47

13. Zasady i warunki pracy na 4 r ęce w pozycjileżą cej pacjenta – możliwości i ogranicze-nia

Praca na cztery r ę ce oznacza, że oprócz dwóch r ą k lekarza, w każdym zabie-gu stomatologicznym bior ą udział również dwie r ę ce wykwalifikowanej asy-stentki.

Kooperacja manualna i znajomość procedur leczniczych mię dzy członkamizespołu jest podstawowym warunkiem do przeprowadzenia prawidłowo jakiego-kolwiek zabiegu stomatologicznego. Im wię cej wie i potrafi asystentka, tymmniejszy jest wydatek energetyczny lekarza. Może on pracować wydajniej, dłu-żej i z mniejszym obciążeniem.

Zespół stomatologiczny pracuje, w czasie wykonywania zabiegu stomatolo-gicznego, w określonych obszarach zwanych strefami pracy zespołu stomatolo-gicznego.

13.1. Strefy pracy zespołu stomatologicznego

Strefy pracy zespołu stomatologicznego określa się wg tzw. zegara ergo-nomicznego, dla uproszczenia pomijają c wyrażenie „godzina”.

12

9 3

8.30

LEKARZ

ASYSTA 2

4

ZEGAR ERGONOMICZNY


48/60

Zasady i warunki pracy na 4 r ę ce w pozycji leżą cej pacjenta – możliwości i ograniczenia48

Wyróżnia się następujące strefy działania zespołu stomatologicznego(1, 2, 13, 17):

a)

Strefa pracy lekarza – strefa operacyjna - zawarta mię dzy 8:30a 12:30.

b)

Strefa statyczna – zawarta mię dzy 12:00 i 2:00, w tej strefie zlokali-

zowana jest:

konsola asystentki,

część materiałów, część instrumentów, komputer,

laser.Stref ę statyczną obsługuje wyłą cznie asystentka.

c)

Strefa pracy asystentki – zawarta mię dzy 2:00 i 4:00.

Asystentka pracują c w swojej strefie wykonuje należą ce do niej czynnościw nastę pują cych podstrefach (2, 15):

PODSTREFA I: praca w jamie ustnej pacjenta oraz przekazywanie materiałówi instrumentów w strefie transferowej;

PODSTREFA II: to strefa statyczna (dostę p manualny do konsoli asystentki,materiałów, instrumentarium, aparatury pomocniczej);

PODSTREFA III: na przedłużeniu 3:00, gdzie powinien znajdować się zlew,miejsce na zużyte instrumenty, materiały protetyczne i źródło wody do ich przy-gotowania.

Ryc. 16. Przedstawia schematycznie strefy pracy zespołu stomatologicznego (wgZ. Jańczuka).


49/60


Ryc. 17. Przedstawia stref ę pracy asystentki (wg Z. Jańczuka).

d)

Strefa transferowa – strefa przekazywania instrumentów.Zawarta jest mię dzy 3:00 i 9:00. W tej strefie nastę puje cała komuni-kacja manualna mię dzy asystentk ą i lekarzem. Strefa ta znajduje się mię dzy obojczykami i brzegiem dolnym mostka pacjenta w płaszczyź-nie strzałkowej oraz mię dzy stawami barkowymi w płaszczyźnie po-ziomej.

Ryc. 18. Strefa transferowa - demarkacyjna (wg M. Bladowskiego).


50/60

Zasady i warunki pracy na 4 r ę ce w pozycji leżą cej pacjenta – możliwości i ograniczenia50

Strefa demarkacyjna służy wyłą cznie do wszelkiej komunikacji manualnejmię dzy lekarzem a asystentk ą i dotyczy nie tylko przekazywania instrumentów,ale również materiałów i aparatury pomocniczej (1, 3, 17).

Poza tą stref ą nie powinno odbywać się jakiekolwiek przekazywanie instru-mentów, a szczególnie niedopuszczalne jest wykonywanie tych czynności nad

twarzą pacjenta.

UWAGA! Strefy tej nie wolno traktować jako dodatkowego stolika.

13.2. Oznakowanie instrumentów

Szczególne znaczenie w całej technice pracy zespołowej ma minimalizacjaruchów dotyczą cych przekazywania instrumentów. Cały zestaw instrumentariumdla danego zabiegu stomatologicznego powinien być przekazywany przez asystę w taki sposób, aby lekarz nie musiał odrywać wzroku od pola zabiegowego.

Aby mogło odbywać się to w opisany sposób, konieczne jest (1):

odpowiednie oznakowanie instrumentów, odpowiednie oznakowanie tac z instrumentami, opanowanie przez zespół odpowiednich chwytów,

opanowanie technik przekazywania instrumentów, dok ładna znajomość przez asystę rodzaju wykonywanego zabiegu.

Oznakowanie instrumentów, tac i kaset z narzę dziami stosuje się za pomocą kolorów lub kodu literowego. Do oznakowania kolorem instrumentów służą

zwykle gotowe pier ścienie silikonowe, w pię ciu kolorach: czarny, czerwony,niebieski, biały i żółty.

Oznakowanie pojedyncze (jednym kolorem) stosuje się w gabinetach spe-cjalistycznych wykonują cych określony rodzaj zabiegów stomatologicznych.

Oznakowanie podwójne (dwoma kolorami) stosuje się w praktykacho szerokim spektrum zabiegowym. Jeden kolor oznacza przynależność instru-mentów do danego gabinetu, drugi kolor oznacza przeznaczenie do określonegozabiegu.

Tace metalowe i jednokolorowe z tworzyw sztucznych oznakowuje się ta-śmą w takim samym kolorze jak instrumenty. Najbardziej praktycznym rozwią -zaniem są tace z tworzyw sztucznych w różnych kolorach.

Oznakowanie literowe dotyczy zwykle tac i kaset przeznaczonych do stery-lizacji i zapakowanych w r ę kaw.

UWAGA! W technikach pracy zespoł owej kluczowe znaczenie ma trzymanie

i przekazywanie instrumentów przez cz ł onków zespoł u. Umiej ętność wykony-

wania powy ż szych czynnoś ci w równej mierze, dotyczy lekarza, jak i asystentk ę .


51/60


13.3. Chwyty stosowane przez lekarza i asystentk ę podczastrzymania instrumentów

L.p. Rodzaj chwytu Lekarz Asysta

1.2.3.4.5.6.7.8.9.

10.

dwupalcowydwupalcowy podpartytrójpalcowy piórowy – pisarski piórowy zmodyfikowanydłoniowydłoniowo – kciukowydłoniowo – kciukowy („kciuk do nosa”)dłoniowo – kciukowy zmodyfikowany (meissnerowski)dłoniowo – kciukowy odwrócony

++

+

+

-

++

-

+

+

+-

+

+

+

++

+

-

-

Rodzaje chwytów stosowane przez lekarza i asystę (cyt. wg Z. Jańczuka).

13.4. Przekazywanie instrumentów

Zalety profesjonalnego przekazywania instrumentów (1, 3, 17):

oszczę dza uk ład wzrokowy operatora

Documents

Ergonomia w Stomatologii - Podstawy