ERHAN AFYONCU Kurumu

OSMANLI MÜVERR‹HLER‹NE DA‹R TEVC‹HAT KAYITLARI

I*

ERHAN AFYONCU**

Osmanl› tarihi hakk›nda eser veren müverrihler1, baz› istisnalar d›fl›nda genelde bürok-rasi veya ilmiye kökenlidir. Bilhassa bürokrasi kademelerinde kâtip veya hâcegân olarak görev

* Bu makalenin haz›rlanmas›nda yard›mlar›n› gördü¤üm de¤erli arkadafllar›m Dr.Recep Ah›shal›,Dr.Muzaffer Do¤an, Dr.Fikret Sar›cao¤lu ve Mehmet Kiriflcio¤lu’na teflekkürü bir borç bilirim.

Bu makalede kullan›lan k›saltmalar; BOA: Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi A.AMD: Bâb-› Asafî, Amedi Kalemi A.DVN: Bâb-› Asafî, Divan Kalemi A.NfiT: Bâb-› Asafî, Niflan Kalemi A.RSK: Bâb-› Asafî, Ruûs Kalemi BEO, SD: Bâb›ali Evrak Odas›, Sadaret Defterleri AE: Ali Emiri KK: Kâmil Kepeci TSMK: Topkap› Saray› Müzesi Kütüphanesi Dos.: Dosya Tasnifi nr.: Numara s.: Sayfa M: Muharrem S: Safer Ra: Rebiülevvel R: Rebiülâhir Ca: Cemâziyelevvel C: Cemâziyelâhir B: Receb fi: fiaban N: Ramazan L: fievvâl Za: Zilkade Z: Zilhicce

** Marmara Üniversitesi, Atatürk E¤itim Fakültesi, Ö¤retim Görevlisi1 Osmanl› tarihçili¤i ülkemizde önemli ilerleme göstermifl olmas›na ra¤men Osmanl› müverrihleri ve eserle-

riyle ilgili araflt›rma ve neflir faaliyetleri konusunda oldukca geri kal›nm›flt›r. Bilhassa Osmanl› tarihleri ile ilgili baz›katalog çal›flmalar› yap›lm›flsa da Franz Babinger’in 1927’de yay›nlanan eserinden sonra bu tür yeni bir kitab›n haz›r-lanmamas› tarihçili¤imiz için esef verici bir durumdur. Mükemmel bir eser haz›rlamak yerine Osmanl› müverrihlerive eserleri ile ilgili olarak flimdiye kadar yap›lm›fl araflt›rmalar›n ›fl›¤› alt›nda Franz Babinger’in kitab› tipinde yeni bireserin kaleme al›nmas› Osmanl› tarihçili¤inin en elzem meselelerinden birisidir. Osmanl› müverrihleri ve eserleriiçin genel olarak bk. Franz Babinger, Osmanl› Tarih Yazarlar› ve Eserleri, çev. Coflkun Üçok, Ankara 1982; Bekir Kü-tüko¤lu, Vekayi‘nüvis - Makaleler, ‹stanbul 1994; Faik Reflit Unat, Osmanl› Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara 1987;fiehabeddin Tekinda¤, “Osmanl› Tarih Yaz›c›l›¤›”, Belleten, say› 140(Ankara 1971), s.655-663; Bursal› Mehmed Ta-hir, Osmanl› Müellifleri, III, ‹stanbul 1343; Agah S›rr› Levend, Gazavatnameler ve Mihalo¤lu Ali Bey’in Gazavatna-mesi, Ankara 1956; Mithat Serto¤lu, “Osmanl› Tarihinin Kaynaklar› Hakk›nda Baz› Düflünceler”, Türkiyat Mecmuas›,

Türk Tarih Kurum

u

78 ERHAN AFYONCU

yapm›fl kimselerin yazd›klar› eserler, Osmanl› tarihçili¤i içerisinde en önemli yeri iflgal etmek-tedir. Bürokrasi kökenli müverrihlerin yazd›klar› eserlerin bir k›sm› hakk›nda araflt›rma veneflir yap›lm›flsa da hayatlar› ile ilgili arfliv kay›tlar› yeterince kullan›lmad›¤› için bu husus tammanas›yla ayd›nlat›lamam›flt›r. Osmanl› bürokratlar› ile ilgili yapt›¤›m›z araflt›rma2 s›ras›ndatarih yaz›c›l›¤›yla ifltigal etmifl (müverrih, vekayinüvis, sefaretnâme müelllifleri, biyografi tü-ründe eser yazanlar, ›slahat layihas› sunanlar vs.) hâcegânlar› ayr›ca not ederek bu araflt›rmay›haz›rlad›k. Her müverrih hakk›nda memuriyetleri ile ilgili bütün kay›tlar› aramak bu çal›fl-man›n›n ortaya ç›kmas›n› uzun süre geciktirece¤i, belki de tamamen engelleyece¤i için flimdi-lik bulabildi¤imiz kay›tlar› neflretme yolunu tercih ettik. Daha sonra bulaca¤›m›z tevcihat ka-y›tlar›n› da bu flekilde yay›nlayarak bu konudaki eksiklikleri gidermeye çal›flaca¤›z.

Bu makalede müverrihlerin, ruus ve tahvil kalemleri taraf›ndan tutulmufl memuriyet(hâcegânl›k) kay›tlar›ndan bulabildiklerimizi yay›nl›yoruz. Bundan sonraki makalemizde isemüverrihlere ait timar tevcih hükümlerinden tespit edebildiklerimizi yay›nlamay› düflünüyo-ruz.

KAYNAKLAR

Osmanl› devlet teflkilat›nda hâcegân ve kâtiplerin tayin ve azillerine ait kay›tlar ruûs ka-lemi taraf›ndan tutulurdu. Sancakbeyi ve beylerbeyilerin tayin ve azil kay›tlar›na ise tahvil ka-lemi bakard›3. Müverrihlere ait tevcihat kay›tlar›n›n kaynaklar›n› bu iki kalemin defterleri ileevrak› teflkil etmektedir. Ancak ruûs ve tahvil kalemlerinin evrak ve defterleri bugün da¤›n›kbir vaziyettedir. Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi’nde bulunan Bâb-› Asâfî Ruûs, Tahvil (Niflan),Dîvân ve Amedî kalemleri dosya ve defter tasniflerinde, Kâmil Kepeci, Cevdet, ‹bnülemin, AliEmirî, Ruûs Defterleri, Tahvil Defterleri ve Hatt-› Hümâyûn tasniflerinde ruûs ve tahvil kale-minin tevcihatla ilgili kay›tlar› bulunmaktad›r. Yine ayn› arflivin Bâb›âli Evrak Odas› SadâretDefterleri tasnifinde bulunan teflrifat defterlerinde de hâcegân zümresinin tayin ve azillerihakk›nda bilgiler yer almaktad›r. Ayr›ca Topkap› Saray› Müzesi Kütüphanesi ve Arflivi’nde, ‹s-tanbul Üniversitesi Kütüphanesi ile Atatürk Kitapl›¤› (Belediye Kütüphanesi)’nda da tevcihatkay›tlar›na rastlan›lmaktad›r.

Tevcihat kay›tlar›n›n tamam›na ulaflabilmek için binlerce dosya ve yüzlerce defter ta-ranmas› gerekti¤inden bu konuda eksiksiz bir araflt›rma ortaya ç›karmak mümkün de¤ildir.Bu çal›flma tevcihat kay›tlar›n›n sadece görebildi¤imiz bir k›sm›n›n (600 civar›nda dosya ileyaklafl›k 250 defter) taranmas› sonucu meydana gelmifltir. Görmedi¤imiz ve kullanamad›¤›-m›z birçok kayd›n bulundu¤unu bilmekteyiz ve eksiksiz bir araflt›rma haz›rlad›¤›m›z iddi-as›nda da de¤iliz. ‹lerde tetkik edebilme imkan› bulabilece¤imiz kay›tlarla eksiklerimizi eli-mizden geldi¤i ölçüde gidermeye çal›flaca¤›z.

Say› 12 (‹stanbul 1955), s.145-154; Nihal Ats›z, “‹stanbul Kütüphanelerinde Tan›nmam›fl Osmanl› Tarihleri”, TürkKütüphaneciler Derne¤i Bülteni, say› VI/1-2 (Ankara 1957) s.47-81; Abdülkadir Özcan "Historiography in the Reignof Suleyman The Magnificent", The Ottoman Empire in the Reign of Suleyman The Magnificent, ‹stanbul 1988, II,165-222; Rhodes Murphy, “Ottoman Historical Writing in the Seventeenth Century: A Survey of the General Deve-lopment of the Genre After the Reign of Sultan Ahmed I (1603 - 1617)”, Archivum Ottomanicum, XII (1993 - 1994),s.277 - 311; Ahmet U¤ur, Osmanl› Siyasetnâmeleri, Kayseri 1992.

2 Osmanl› bürokratlar› (Hâcegân-› Divân-› Hümâyûn) ile ilgili bir kitap haz›rlamaktay›z.3 Ruus ve tahvil kalemlerinin bürokratik iflleyiflleri için bk. Recep Ah›shal›, Osmanl› Devlet Teflkilât›nda Re-

isülküttâbl›k Müessesesi (XVIII. Yüzy›l), M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, ‹stanbul 1999, s.89-126.

Türk Tarih Kurum

u

OSMANLI MÜVERR‹HLER‹NE DA‹R TEVC‹HAT KAYITLARI I 79

TEVC‹HAT KAYITLARININ ÖNEM‹

Yay›nlad›¤›m›z tevcihat kay›tlar›n›n önemli bir k›sm› müverrihler hakk›nda bilinmeyenbirçok yeni bilgi ortaya koymaktad›r. Bir k›sm› ise daha önce bilinenleri arfliv kaynakl› olarakteyid etmektedir. Baz› örneklerin zikredilmesi tevcihat kay›tlar›n›n müverrih biyografisi haz›r-lanmas›nda sa¤lad›¤› katk›lar›n önemini daha aç›k olarak gösterecektir.

1- Ayn Ali Efendi, en meflhur müverrihlerden birisi olmas›na ra¤men hayat› hakk›ndakibilgilerimiz çok fazla de¤ildir. 11 N 1019 (27 Kas›m 1610)'da Kuyucu Murad Pafla'n›n ‹ran se-ferinde4 defter eminli¤inden mazul bulundu¤u s›rada niflanc› vekilli¤ine getirildi¤i hakk›n-daki bilgi daha önce bilinmeyen bir husustur.

2- Vekayinüvis fiefik'in Avlonya ve E¤riboz mukataac›l›¤› yapt›¤› ilk defa tespit edilmifl-tir.

3- fiair Nâbî'nin 5 Za 1122 - 23 Za 1123 (26 Aral›k 1710 - 2 Ocak 1712) tarihleri ara-s›nda baflmuhasebecilik yapt›¤› bu araflt›rmayla ortaya ç›kar›lm›flt›r.

4- ‹ran elçisi Dürrî Ahmed Efendi'nin divân kâtipli¤inden maliye kalemi tarihçisi ol-du¤u, küçük evkaf muhasebecili¤i, maliye tezkirecili¤i, Anadolu muhasebecili¤i ve iki defaküçük ruznâmçecilik yapt›¤› tevcihat kay›tlar›ndan ç›kar›larak ilk defa ortaya konulmufltur.

5- Osmanl› ülkesinde ilk Türk matbaas›n›n tesisinde önemli rol oynayan ve ‹sveç’e elçiolarak giden Sadrazam Yirmisekiz Çelebizâde Mehmed Said Pafla'n›n Bursa mukataac›l›¤›,küçük kale tezkirecili¤i, küçük ruznâmçecilik ve silahdar kâtipli¤i (iki defa) görevlerinde bu-lundu¤u tevcihat kay›tlar› sayesinde ilk defa tespit edilmifltir.

6- Vekayinüvis Mustafa Sâmi'nin ›stabl-› âmire-i evvel anbar› ikinci kâtipli¤inden küçükevkaf muhasebecisi oldu¤u, baflmuhasebecilik vekilli¤i, iki defa flehreminli¤i, üç defa küçükruznâmçecilik, üç defa piyade mukabelecili¤i, arpa eminli¤i ve maliye tezkirecili¤i yapt›¤› buaraflt›rma ile ortaya ç›kar›lm›flt›r.

7- Rusya elçisi Mehmed Emnî Beyefendi'nin mektubî halifeli¤inden Bursa mukataac›s›oldu¤u, salyane mukataac›l›¤›, maden mukataac›l›¤› ve süvari mukabelecili¤i görevlerindebulundu¤u ilk defa tespit edilmifltir. Ayr›ca Mehmed Emnî'nin daha önce bilindi¤i gibi 1157(1744)’de de¤il 18 S 1166 (25 Aral›k 1752)’da öldü¤ü ortaya ç›kar›larak tart›flmal› olan ölümtarihi meselesine de aç›kl›k getirilmifltir.

8- Vekayinüvis ‹zzî Süleyman Efendi'nin 1146'daki flark seferinde küçük ruznâmçecilikpayesiyle reis vekilli¤i yapt›¤›, mektubî kaymakaml›¤›, küçük ruznâmçecilik, kethüda kâtipli¤i,piskopos mukataac›l›¤› ve iki defa küçük evkaf muhasebecili¤i görevlerinde bulundu¤u tevci-hat kay›tlar›n›n yard›m›yla ortaya konulmufltur.

9- Vekayinüvis Mehmed Hakim Efendi'nin mektubî halifeli¤inden tersâne-i âmire'dereis vekilli¤i yapt›¤›, 10 L 1166 - 4 L 1172 (10 A¤ustos 1753 - 31 May›s 1759) tarihleri aras›ndahaslar mukataac›l›¤› görevinde bulundu¤u ilk defa tespit edilmifltir.

10- K›sa süre vekayinüvislik yapt›klar› için görev tarihleri kar›fl›k olan Musazâde Meh-med Ubeydullah, Seyyid Hasan Behçetî ve Ömerzâde Süleyman'›n hangi tarihler aras›nda bugörevde bulunduklar› bu araflt›rma ile ortaya ç›kar›lm›flt›r.

4 Bu sefer için bk. Ömer ‹flbilir, XVII.Yüzy›l Bafllar›nda fiark Seferlerinin ‹âfle, ‹kmâl ve Lojistik Meseleleri,‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ‹stanbul 1997.

Türk Tarih Kurum

u

80 ERHAN AFYONCU

11- Meflhur Osmanl› müverrih ve bürokrat› Ahmed Resmî Efendi'nin baflmukataac›l›k,divân-› hümâyun tarihçili¤i, sergi naz›rl›¤›, iki defa maliye tezkirecili¤i, iki defa büyük ruz-nâmçecilik yapt›¤› ve Kandiye defterdarl›¤› tevcih olunmas›na ra¤men müyesser olmad›¤›, busebeple kendisine Bursa mukataac›l›¤› payesi verildi¤i ortaya ç›kar›lm›flt›r. Yine Selanik, ‹s-tanbul ve Gelibolu baruthaneleri naz›rl›klar›n›n hangi tarihler aras›nda oldu¤u bulunmufltur.Ayr›ca evinin yanmas› sebebiyle s›k›nt› çekti¤i ve bu sebeple kendisine Nur-› Osmâniye tevli-yeti verildi¤i tespit edilmifltir.

12- Vekayinüvis Sadullah Enverî’nin küçük kale tezkirecili¤i payesiyle hâcegân oldu¤u,küçük evkaf muhasebecili¤i yapt›¤›, büyük tezkirecilik vazifesini yaparken ganem mukataac›-l›¤› görevini de deruhde etti¤i bu araflt›rmayla ortaya ç›kar›lm›flt›r. Ayr›ca büyük tezkirecilikgörevinden azil sebebi ile ikinci vekayinüvisli¤ine tayininin tam tarihi de bulunmufltur.

13- Vekayinüvis Edib Efendi’nin, Ahmed Pafla’n›n divân kâtibi iken 29 N 1191 (31Ekim 1777)’de küçük kale tezkirecili¤i payesi ile hâcegân oldu¤u, kâ¤›d-› enderûn eminli¤i,Avlonya ve E¤riboz mukataac›l›¤›, topçular kâtipli¤i görevlerinde bulundu¤u da ilk defa tespitedilmifltir.

14- Vekayinüvis Halil Nuri’nin hâcegânl›¤a geçifl tarihi daha önce yap›lm›fl araflt›rma-larda 1199 (1784) olarak verilmekteydi. Halbuki onun hâcegânl›¤a 1188 (1774) y›l›nda bafl-mukataa payesiyle geçti¤i ve bilinen memuriyetlerinin d›fl›nda ulufeciyân-› yesâr kâtipli¤i, si-lahdar kâtipli¤i, küçük tezkirecilik ve amedî vekilli¤i görevlerinde de bulundu¤u inceledi¤i-miz tevcihat kay›tlar› sayesinde anlafl›lm›flt›r.

15- Abdurrahim Muhib Efendi ile ilgili yap›lan araflt›rmalar onu 1227-1235 (1812 -1820) y›llar› aras›nda bir görev üstlenmemifl olarak göstermifllerdir. Halbuki bu y›llar aras›ndabaflmuhâsebecilik, büyük ruznâmçecilik ve defter eminli¤i görevlerinde bulundu¤u bu arafl-t›rmam›z ile ortaya ç›kar›lm›flt›r. Yine Muhib Efendi’nin beylikçi kisedârl›¤›ndan ‹stanbulmukataac›l›¤› ile hâcegân oldu¤u, daha sonra tekrar ‹stanbul mukataac›l›¤› yapt›¤›, ayr›cabeylikçi vekilli¤i, iki defa sergi naz›rl›¤› ve kâ¤›d-› birûn eminli¤i görevlerinde bulundu¤u dadaha önce bilinmeyen bir husustur.

16- XVIII. yüzy›l›n sonlar› ile XIX. yüzy›l›n bafllar›nda vazife yapan ve bu makalemizdemevzubahis etti¤imiz müverrihlerin (Ahmed Azmî, Ebubekir Ratib, Mehmed Dürrî, MustafaReflid, Mustafa Rasih, Hasan ‹zzet, Mustafa Resmî, Teflrifâtî Hasan, Yusuf Agâh, Mahmud Raif,Moral› Seyyid Ali, Âmedî Said Galip, Mehmed Ref‘i v.s.) birçok yeni görevlerinin tespitininyan›s›ra özellikle pek bilinmeyen ilk hâcegânl›klar› (ibtidâ) da ortaya ç›kar›lm›flt›r.

TEVC‹HAT KAYITLARININ YAYIN METODU

Müverrihlerle ilgili tevcihat kay›tlar›n› yay›nlarken önce yazar ve eseri hakk›nda k›sa birbilgi verip5 hakk›nda bulabildi¤imiz tevcihat kay›tlar›n› genelde aynen verme yolunu seçtik.Bu makalede yetmifl iki tarihçi ile ilgili beflyüz civar›nda tevcihat kayd› yay›mlanmaktad›r. Ma-kalemizde söz konusu edilen müverihlerle ilgili kay›tlar önemli bir yekün tuttu¤u için her ka-y›t ayr› ayr› yorumlan›p önceki bilinenlerle mukayese yoluna gidilmemifltir6. ‹lgili vesikalardageçen di¤er hâcegânlar al›nmam›fl, sadece müverrih olanlar hakk›ndaki kay›tlar al›nm›flt›r.Ayn› konuda birden fazla kay›t varsa, bunlar›n en teferruatl›s› al›nm›fl, di¤er kay›tlar›n bulun-

5 Müverrihler hakk›nda k›sa bilgi verilmifl, daha genifl bilgi için bak›labilecek eserler dipnotlarda gösterilmifl-tir.

6 Bu makalede sözkonusu edilen müverrihlerden Ayn Ali, Ahmed Dürrî, Mustafa Safâyî, Mustafa Sâmî veMehmed Saîd Pafla ile ilgili daha teferruatl› araflt›rmalar yapmaktay›z.

Türk Tarih Kurum

u


du¤u yerler de tevcihat kayd›n›n alt›nda belirtilmifltir. Vesikada müverrihimizden sonra o gö-reve yeni tayin olmufl bir hâcegân var ise onun gelifl tarihi, müverrihimizin azil tarihini gös-termektedir. Bu gibi durumlarda müverrihlerden sonra gelen hâcegân›n tayin tarihi, tarihçiolan hâcegânlar›n o göreve ilk bafllama veya ibka tarihlerinden sonra konulmufltur. Böylelikletarihçi bürokrat›n o görevde kalma süresi ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu tarihin (görevden ayr›lma)üzerine tayin ve ibka tarihleriyle kar›flmamas› için (*) iflareti konulmufltur. Tevcihat kay›tlar›-n›n al›nd›¤› vesikalar›n bir k›sm›n›n fotokopisi makalenin sonuna eklenmifl ve bunlar›n nu-maralar› yay›nlanan ilgili kayd›n yan›nda zikredilmifltir.

TEVC‹HAT KAYITLARININ MET‹NLER‹

Kendileri ile ilgili tevcihat kay›tlar›n› yay›nlad›¤›m›z müverrihler flunlard›r:

Feridun Ahmed Bey, Selanikî Mustafa Efendi, Okçuzâde Mehmed Pafla, GeliboluluMustafa Âli, Ayn Ali Efendi, Peçuylu ‹brahim, Mustafa Naîmâ Efendi, Mehmed fiefik Efendi,Defterdar Sar› Mehmed Pafla, Yusuf Nâbî Efendi, Dürrî Ahmed Efendi, Mustafa Safâyî Efendi,Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi, Nahifî Süleyman Efendi, Elhâc Mustafa Efendi(Tavukcubafl› Damad›), Refet Abdullah Beyefendi (Ramî Paflazâde), Mehmed Said Pafla(Yirmisekiz Çelebizâde), Münif Mustafa Efendi, Sâmî Mustafa Efendi (Arpa Eminizâde),Subhî Mehmed Efendi, Mehmed Emnî Beyefendi, Mustafa Nazif Efendi, ‹zzî SüleymanEfendi, Mehmed Râg›b Pafla, Hattî Mustafa Efendi, Dervifl Mehmed Efendi, fiehdî OsmanEfendi, Seyyid Mehmed Hâkim Efendi, Çeflmîzâde Mustafa Reflid Efendi, Musazâde MehmedUbeydullah Efendi, Esseyyid Hasan Behçetî Efendi, Ömer Efendizâde Süleyman Efendi, Ah-med Resmî, Nailî Abdullah Pafla, Mehmed Âkif Bey, Mehmed Necati Efendi, Süleyman PenâhEfendi, Mehmed Dürrî Efendi, Abdülkerim Pafla, Mehmed Emin Nahifî Efendi, Enverî Sadul-lah Efendi, Ahmed Vâs›f Efendi, Ahmed Azmî Efendi, Ebubekir Râtib Efendi, Mustafa ‹ffetBeyefendi, Mehmed Emin Firdevsî Efendi, Mustafa Reflid Efendi, Mehmed Hakk› Beyefendi,Abdullah Berrî Efendi, Ali Raik Efendi, Mehmed fierif Pafla, Elhâc ‹brahim Reflid Efendi,Osman Efendi, Ali Sun'î Efendi, Mehmed Râflid Efendi, Mustafa Râsih Efendi, Mehmed EdibEfendi, Halil Nuri Beyefendi, Hasan ‹zzet Efendi, Mustafa Resmî Efendi, Ahmed CâvidEfendi, Teflrifâtî Hasan Efendi, Yusuf Agâh Efendi, Mahmud Raif Efendi, Moral› Seyyid AliEfendi, Âmedi Said Galip Pafla, Mehmed Ref‘î Efendi, Abdurrahim Muhib Efendi, MustafaMünif Efendi, Ömer Faik Efendi, Süleyman Faik Efendi.

FER‹DUN AHMED BEY

XVI. yüzy›l›n önemli bürokrat ve müverrihlerinden olan Feridun Ahmed Bey'in Mün-fleâtü's-Selâtin ve Nüzhetü'l-Esrâri'l-Ahbâr der- Sefer-i Sigetvar isimli eserleri vard›r7.

1-Livâ-i Semendire

Sâb›k® niflanc› olan Feridun Ahmed Bey’e befl kerre yüzbin ile sene 985 Cemaziyelâhi-ri’nin beflinci gününden tevcîh olunup bu mikdâr ile sene 985 Cemaziyelâhire’nin doku-zuncu gününde berât eyledi.

(BOA, Kamil Kepeci(=KK), nr.262, s.18 - Ek Vesika nr.:1)

7 Abdülkadir Özcan, “Feridun Ahmed Bey”, Türkiye Diyanet Vakf› ‹slâm Ansiklopedisi (=D‹A), XII, 396-397;Hüseyin Gazi Yurdayd›n, “Sigetvarnameler”, A.Ü.‹lahiyat Fakültesi Dergisi, 2-3(Ankara 1952), s.124-130; Zeynep Ta-r›m Ertu¤, “Minyatürlü Yazmalar›n Tarihî Kaynak Olma Nitelikleri ve Nüzhetü’l-Esrâr”, Tarih Boyunca Türk Tarihi-nin Kaynaklar› Semineri, ‹stanbul 1997, s.31-46; Filiz K›l›ç, Mefla'irü'fl-fiu'ara, ‹nceleme-Tenkitli Metin, Gazi Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 1994, s.643-646; Y›ld›z Demiriz, Eyüp'de Türbeler, Ankara 1989,s.35-38. Dr.Recep Ah›shal› ile Dr.Muzaffer Do¤an Münfleâtü's-Selâtin'i neflre haz›rlamaktad›rlar.

Türk Tarih Kurum

u

82 ERHAN AFYONCU

2-Niflanc›l›k

Sâb›k® niflanc› olup hâliyâ Köstendil Beyi8 olan Feridun Bey’e buyuruldu. 23 M sene989.

(BOA, KK, nr.238, s.276)

SELAN‹KÎ MUSTAFA EFEND‹

1563-1600 y›llar› aras›ndaki dönemin tarihini kaleme alm›flt›r. Bilhassa kendi yaflad›¤›dönemle ilgili olarak son derece k›ymetli bilgiler vermektedir9.

1- Muhâsebecilik-i Anadolu der-‹stanbul

Hâlâ Anadolu muhâsebecisi olan Ifl›k Âli'nin baz› yitisi zuhûr etmekle ref‘ olunup yerisâb›k® sipâhî o¤lanlar› kâtibi olan Selanikî Mustafa’ya verilmek buyuruldu. 20 Zilhicce sene999.

(BOA, Bab-› Asafî, Ruûs Kalemi(=A.RSK), nr.1473, s.161)

OKÇUZÂDE MEHMED ÂSAFÎ PAfiA

Özdemiro¤lu Osman Pafla'n›n Tiflis’in fethi için tayin ediliflinden bafllayarak K›r›m se-ferini ve Tebriz’in fethini tasvir eden fieca‘atnâme isimli manzum bir eser yazm›flt›r10.

1- Defterdârl›k-› Bafl

Anadolu defterdâr› Okç›zâde Mehmed Efendi’ye bâ-hatt-› hümâyûn. 26 B sene 989.

(BOA, KK, nr.239, s.142)

2- Beylerbeyilik-i Cezire-i K›br›s

Sâb›k® bafldefterdâr olan Okç›zâde Mehmed Efendi’ye buyuruldu. 1 M sene 992 - 6 Rsene 993*.

(BOA, KK, nr.242, s.102;nr.262, s.209 - Ek Vesika nr.:2)

3- Beylerbeyilik-i Haleb

Bilfi‘il K›br›s beylerbeyisi olan Mehmed Pafla’ya verilmifldir. 16 Rebiülâhir sene 93 - 22ZA sene 94*.

(BOA, KK, nr.262, s.58)

GEL‹BOLULU MUSTAFA ÂL‹

XVI. yüzy›l›n en önemli müverrihlerinden olan Mustafa Âli altm›fla yak›n eser kalemealm›flt›r11. Tarihle ilgili en önemli ve hacimli eseri Künhü’l-ahbâr’d›r12.

8 Feridun Ahmed Bey, Köstendil sancak beyi olarak 1580’de ‹ran seferine kat›lm›fl ve hizmetlerinden dolay›kendisine 30.000 akçe verilmifltir (KK, nr.237, s.17,174).

9 Bekir Kütüko¤lu, “Selanikî”, Ayn› eser, s.351-356; Tarih-i Selanikî, I-II, haz. Mehmet ‹pflirli, ‹stanbul 1989;Mehmet ‹pflirli, “Mustafa Selanikî and his History”, Tarih Enstitüsü Dergisi, IX(‹stanbul 1978), s.417-472.

10 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, IV, 125; Franz Babinger, Ayn› eser, s.130-131; Agah S›rr› Levend, Ayn›eser, s.88-89; M.Fahreddin K›rz›o¤lu, Osmanl›lar›n Kafkas Ellerini Fethi 1451-1590, Ankara 1993, s.400.

11 Bekir Kütüko¤lu - Ömer Faruk Akün, “Âli Mustafa Efendi”, D‹A, II, s.414-421; Cornell H.Fleischer, TarihciMustafa Âli, Bir Osmanl› Ayd›n ve Bürokrat›, çev. Ayla Ortaç, ‹stanbul 1996; Mustafa ‹sen, Gelibolulu Mustafa Âli, ‹s-tanbul 1998; Mehmet fieker, “Gelibolulu Mustafa Âli’nin Hayat› ve fiahsiyeti”, D.E.Ü. ‹lahiyat Fakültesi Dergisi, I

Türk Tarih Kurum

u


1- Emânet-i Defter-i Hâkanî

Defter emîni olan Âli ref‘ olunup reisülküttâb olan Molla Ferruh’a verilmek buyuruldu.1 Cemâziyelâhir 1001.

(BOA, KK, nr.253, s.60)

AYN AL‹ EFEND‹

XVII. yüzy›l bafllar›nda Osmanl› bürokrasisinde çeflitli görevlerde bulunan Ayn AliEfendi’nin en önemli eserleri, Kavânin-i Âl-i Osmân der- Hulasa-i Mezâmin-i Defter-i Divân veRisâle-i Vazifehorân ve Meratib-i Bendegân-› Âl-i Osmân’d›r13.

1- Hidmet-i Tu¤ra-y› fierîf der-Sefer

Sâb›k® defter emîni14 olan Ali Efendi ehl-i ilm ve sâhib-i ma‘rifet olup müstah›kk-› inâ-yet olma¤›n verilmifldir. 11 N 1019.

(BOA, A.RSK, nr.1481, s.101)

PEÇUYLU ‹BRAH‹M

1520-1640 tarihleri aras›ndaki hadiseleri kaleme alm›flt›r. Osmanl› bürokrasisinde çe-flitli görevlerde bulunmufl, sancak beyli¤i yapm›flt›r15.

1- Livâ-i ‹stolni Belgrad

Mezbur [Ahmed Pafla] fevt olma¤›n Peçuy Sanca¤›’na ber-vech-i arpal›k ‹brahim Pafla-y› Peçuyî’ye verilmifldir. Bâ-arz-› Mustafa Pafla. Gurre-i ZA 1042.

(BOA, KK, nr.266, s.33)

(‹zmir 1983), s.153-179; Ayn› yazar, Gelibolulu Mustafa 'Âlî ve Mevâ'›dü'n-Nefâis Fî-Kavâ'›di'l-Mecâlis, Ankara 1997;Ali Akar, Mirkatü'l-Cihât'ta Tarihi ve Destanî Unsurlar›n De¤erlendirilmesi", Türk Dünyas› Araflt›rmalar›, say› 112(‹stanbul 1998), s.33-40; Reflat Öngeren, "Osmanl›larda Devlet Ricâli-Meflâyih Münasebetlerinin Boyutlar›n› GösterenYeni Bir Kaynak; Âlî'nin fieyh Mehmed-i Dâ¤î Menâk›b›", ‹slam Araflt›rmalar› Dergisi, say› 1 (‹stanbul 1997), s.107-113; Âli'nin neflredilmifl edebî eserleri için bk. Gelibolulu Âlî, Riyâzü‘s-Sâlikîn, neflr.Mehmet Arslan-‹.Hakk› Aksoyak,Sivas 1998, s.5-7,49-51; Kudret Altun, Gelibolulu Mustafa Âli ve Divân›(Vârîdâtü'l-Enîka), Ni¤de 1999; ‹.Hakk›Aksoyak, Gelibolulu Mustafa Âli ve Divan›'n›n Tenkitli Metni, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, DoktoraTezi, Ankara 1999.

12 Bu eseri ile ilgili olarak bk. Jan Smith, Mustafa Âlî’s Künhü’l-ahbar and its Preface. According to the Le-iden Manuscript, ‹stanbul 1987; Ayn› yazar, “Some remarks on the textual history of a famous late sixteenth centuryworld history: the case to Mustafa Âli’s Künhü’l-ahbâr, Manuscripts of the Middle East, 3 (Leiden 1988); Ayn› yazar,“Pure water for thirsty Muslims - A study of Mustafa Âli of Gallipolis Künhü’l-Ahbar, Het Oosters Institut, Leiden1991; Ahmet Ayd›n, Gelibolulu Mustafa Âli’nin Künhü’l-ahbâr›n›n Dördüncü Rüknünün Kaynaklar›, ‹.Ü.Sosyal Bi-limler Enstitüsü, Doktora Tezi, ‹stanbul 1993; Mustafa ‹sen, Künhü'l-Ahbâr'›n Tezkire K›sm›, Ankara 1994; FarisÇerçi, Künhü’l-ahbâr’a göre II.Selim, III.Murad, III.Mehmed Devirleri ve Mustafa Âli’nin Tarihçili¤i, Erciyes Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 1996; Gelibolulu Mustafa Âli Efendi, Kitabü’t-Târih-i Künhü’l-Ahbâr, I-II, neflr.‹.Hakk› Çuhadar vd., Kayseri 1998.

13 Ayn Ali Efendi, Kavânin-i Âl-i Osmân der-Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Divân, girifl M.Tayyib Gökbilgin, ‹s-tanbul 1979; Kayseri Raflid Efendi Kütüphanesi nüshas› için bk. A.Seyhan Apayd›n, Ayn Ali Efendi’nin Kavânin-i Âl-iOsmân der-Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Divân, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kay-seri 1996; Mehmed ‹pflirli, “Ayn Ali”, D‹A, IV, s.258-259; Feridun M.Emecen, “Ali’nin ‘Ayn’›: XVII.Yüzy›l Bafllar›ndaOsmanl› Bürokrasisinde Kâtip Rumuzlar›”, Tarih Dergisi, say› 35 (‹stanbul 1994), s.131-149; Erhan Afyoncu, Osmanl›Devlet Teflkilat›nda Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII. yüzy›llar), Türkiyat Araflt›rmalar› Enstitüsü, Doktora Tezi, ‹stan-bul 1997, s.29, 128, 133; Kavânin-i Âl-i Osman’›n tenkitli bir neflri Dr.Y›lmaz Kurt taraf›ndan haz›rlanmaktad›r.

14 Ayn Ali Efendi 28 Z 1014 - 28 B 1018 tarihleri aras›nda defter eminli¤i yapm›flt›r (Bk. E.Afyoncu, Ayn› tez,s.128)

15 fierafeddin Turan, “Peçevî”, ‹A, IX, s.543-545; Bekir Kütüko¤lu, “Katib Çelebi “Fezleke” sinin Kaynaklar›”;Ayn› eser, s.50-55; Tarih-i Peçevî, önsöz ve indeks. Fahri Çetin Derin - Vahid Çabuk, ‹stanbul 1980, s. I - VIII.

Türk Tarih Kurum

u

84 ERHAN AFYONCU

2- Defterdârl›k-› Bosna

Sâb›k® Asitâne-i Sa‘âdette orta defterdâr olan ‹brahim Peçûyî’ye verilmifldir.

25 Z 1045 - Evâhir-i B 1046*.

(BOA, KK, nr.266, s.35)

MUSTAFA NAÎMÂ EFEND‹

‹lk resmî vekayinüvis olarak kabul edilen Naîmâ divân kâtipli¤inden yetiflmifl ve çeflitlihâcegânl›klarda bulunmufltur. Vekayinüvis olarak 982-1070 (1574-1660) y›llar› aras›n›n tari-hini kaleme alm›flt›r16.

1- Cema‘at-› Kâtibân-› Divân-› Hümâyûn

‹btidâ mevâcib-i Mustafa Naîmâ kâtib-i divân ki, be-cema‘at-› kâtib-i divân-› hümâyûnilhâk fluden fermûde. Ezân sebeb ki, arz-› hâl dâde ve inâyet ricâ kerde. An-L[=bedel-i] Recebkâtib-i divân an CM[=Cemâ‘at-i mezbûre] ki müteveffâ flüd. Ber-mûceb-i ruûs-› hümâyûn. El-vâki fî selh-i RA sene 1097. Fî yevm 10. Yaln›z on akçe ile sadaka buyrulmufldur.

Ziyâde bâ-muk®bele-i ihbâr-› an-L teberdâr-› Sarây-› Galata, ulûfeciyân-› yemîn-i müte-kaidîn. An-muk®taa-i ihtisab-› ‹stanbul. Bâ-arz-› hâl hod ve bâ-fermân-› flerîf. Ber-mûceb-i tez-kire-i muhâsebe-i Anadolu. Fî 5 CA sene 1097. Fî yevm 3. Yekûn 13.

Seferli. Bâ-hazret-i sadr-› âlî. Bâ-fermân-› ‘alem-flâh. Fî 25 CA sene 1097.

(BOA, Maliyeden Müdevver Def., nr.5966, s.47 - Ek Vesika nr.:3)17

2- Muhâsebecilik-i Anadolu

Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 12 Z sene 115 - 21 N sene 117*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.108)

3- Teflrifâtc›l›k Ma‘a Devatdârl›k-› Divân-› Hümâyûn

Sâb›k® Anadolu muhâsebecisi olan Mustafa Naîm Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 27 ZAsene 120 - 19 Z sene 123*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.6)


Anadolu muhâsebecili¤i sâb›k® teflrifâtî olan Mustafa Naîmâ Efendi’ye verilmifldir. 19 Zsene 123.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.108)

16 M.Cavid Baysun, “‘Naîmâ”, ‹A, IX, 44-49; M.Münir Aktepe, “Naimâ Tarihinin Yazma Nüshalar› Hakk›nda”,Tarih Dergisi, I/1 (‹stanbul 1949), s.35-52; Bekir Kütüko¤lu, Vekayinüvis-Makaleler, s.111-112; Lewis V.Thomas, AStudy of Naima, New York 1972. Naimâ Tarihi’nin yeni bir neflri Prof.Dr.Mehmet ‹pflirli taraf›ndan haz›rlanmaktad›r.

17 Naîmâ ulûfeli divân kâtipleri aras›na Selh-i RA 1097’de 10 akçe ile kat›lm›fl, yevmiyesi 5 CA sene 1097’de13 akçeye, 2 M 1099’da 15 akçeye, 14 M 1099’da 17 akçeye, 17 CA 1099’da 20 akçeye, 20 M 1104’de 22 akçeye yük-selmifltir. 2 C 1112’de baflka bir göreve geçip kâtiplik gedi¤ini Süleyman isimli birisine devretmifltir. 1116 veya1117’de tekrar ulûfeli divan kâtipleri aras›na kat›lm›fl ve ulûfesi 1118’de 70 akçe olmufltur. Hâcegânl›k yapt›¤› y›llardada divân kâtipli¤i kadrosu üzerinde kalm›fl ve 1128'de ölene kadar 70 akçe yevmiyesini alm›flt›r. (Bk. KK, nr.3426,s.49; nr.3427, s.57; nr.3430, s.59; nr.3431, s.51; nr.3432, s.55; nr.3433, s.49; nr.3435, s.64; nr.3436, s.58; nr.3437, s.57;nr.3438, s.62; nr.3439, s.60, 63; nr.3440, vr.33b; nr.3441, s.60; nr.3442, s.65; nr.3443, s.60; nr.3444, s.61; nr.3445,vr.31a; nr.3446, vr.32a; nr.3447, vr.29b; nr.3448, s.65)

Türk Tarih Kurum

u


5- Emânet-i Defter

Defter-i hâk®nî emâneti sâb›k® Anadolu muhâsebecisi Mustafa Nâîmâ Efendi’ye veril-mifldir [sene 1125].

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.83)

6- Muhâsebecilik-i Evvel

Baflmuhâsebecilik sâb›k® defter emîni olan Naîmâ Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 16 Nsene 1125 - 3 Z sene 1126*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.108)

7-Silâhdâr kitâbeti sâb›k® baflmuhâsebeci olan Naîmâ Mustafa Efendi’ye tevcîh olun-mak buyuruldu. 26 S sene 127.

(BOA, A.RSK, Dosya Tasnifi(=Dos.), nr.674/94 - Ek Vesika nr.:75)

8-Anadolu muhâsebecili¤i sâb›k® silâhdâr kâtibi olan Naîmâ Mustafa Efendi’ye ve si-lâhdâr kitâbeti sâb›k® Anadolu muhâsebecisi Seyyid Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmak buyu-ruldu. 25 CA sene 127.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.680/85)

9-Sâb›k® cebecibafl› olan Sebzî? Mehmed Efendi'ye Mora Seraskeri ‹zzetlü Mustafa Pa-fla'n›n yan›nda tu¤rakefllik ile riyâset vekâleti ve sâb›k® Anadolu muhâsebecisi Naîmâ Efendi-’ye defter emâneti vekâleti tevcîh olunmak buyuruldu. 3 L sene 127.


10-Cemâ‘at-i Kâtibân-› Divân-› Hümâyûn

Mustafa Naîmâ Efendi

Kâtib-i divân yevm 70

Müteveffâ flüd [Yevmiyesinin bir k›sm› baflkalar›na 9 ve 10 Ramazan 1128’de verilmifl-tir].

(BOA, KK, nr.3451, s.53)

MEHMED fiEF‹K EFEND‹

Naîmâ’dan sonra vekayinüvis olan fiefik Mehmed 1115 Edirne vakas›n› mu¤lak ve sa-natl› bir dille tasvir etmifltir. Kitab›n anlafl›lmas› güç oldu¤undan daha sonra bu esere flerhleryaz›lm›flt›r18.

1- Muhâsebecilik-i Evk®f -› Küçük

Küçük evk®f muhâsebecili¤i emekdârlar›ndan fiefik Mehmed Efendi’ye verilmifldir.Gurre-i Receb sene 1126 - 20 ZA sene 1127*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.111;BOA, A.RSK , nr.Dos.660/32)

2- Muk®taac›l›k-› Avlonya Ma‘a E¤riboz

18 M.Münir Aktepe, “fiefik Mehmed”, ‹A, XI, 384-386; Bekir Kütüko¤lu, Ayn› eser, s.112-113.

Türk Tarih Kurum

u

86 ERHAN AFYONCU

Avlonya muk®taac›l›¤› küçük evk®f muhâsebecisi olan fiefik Mehmed [Efendi’ye veril-mifldir]. [Tarihi y›rt›k].

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.123 - Ek Vesika nr.:7).

DEFTERDAR SARI MEHMED PAfiA

XVII. yüzy›l›n ilk çeyre¤inin en önemli devlet adamlar›ndan ve maliyecilerinden olanSar› Mehmed Pafla 1066-1116 (1656-1704) y›llar› aras›ndaki hadiseleri anlatan Zübde-i Veka-yiât’› ve Nesâyihü’l-Vüzerâ ve’l-Ümerâ isimli siyasetnâmeyi kaleme alm›flt›r19.

1- Defterdârl›k-› fi›kk-› Evvel

Sâb›k® defterdâr mektûbcusu olup küttâb›n emekdârlar›ndan Mehmed Efendi’ye sâd›rolan hatt-› hümâyûn-› flevket-makrûn mûcebince tevcîh olunmufltur. Fî 22 Z sene 1114.

Mezkûr Mehmed Efendi’ye müceddeden verilmifldir. Fî 12 R sene 1115 - 13 B sene1115*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.12)

2- Rûznâmçecilik-i Evvel

Sâbık® bafldefterdâr olan Elhâc Mehmed Efendi’ye verilmifldir. Fî 13 B sene 1115 - 23 Lsene 1115*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.100)


Sâbık® bafldefterdâr olup rûznâmçe-i evvel olan Mehmed Efendi’ye sâd›r olan hatt-›hümâyûn mûcebince verilmifldir. Fî 23 L sene 1115 - 18 L sene 1116*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.12)


Bafldefterdârl›k sâb›k® defterdâr olan Mehmed Efendi’ye verilmifldir. Fî 21 S sene 1117.

Zikr olunan bafl defterdârl›k Elhâc Mehmed Efendi üzerinde olma¤la kemâkân ibk® vemukarrer k›l›nm›fld›r. Fî 15 L sene 1117 - 5 R sene 1118*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.12)


Sâb›k® bafldefterdâr olan Elhâc Mehmed Efendi’ye verilmifldir. Fî 19 ZA sene 1119.

Mûmâ-ileyh Mehmed Efendi’ye mukarrer verilmifldir. Fî 5 ZA sene 120 - 4 C sene 121*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.12)

19 Abdülkadir Özcan, “Defterdar Sar› Mehmed Pafla”, D‹A, IX, 98-100; Zübde-i Vekayiât, neflr. AbdülkadirÖzcan, Ankara 1995; Ayn› müellif, “Defterdar Sar› Mehmed Pafla’n›n Mâlî Baz› Görüfl ve Faaliyetleri”, Güney Do¤uAvrupa Araflt›rmalar› Dergisi, say› 10-11 (‹stanbul 1983), s.239-248; Nesâyihü’l-Vüzerâ ve’l-Ümerâ, neflr. W.L.Wright,Princeton 1935; Franz Babinger, Zübde-i Vekayiât’›n müellifini Damad Mehmed Pafla olarak göstermifltir (Bk. Os-manl› Tarih Yazarlar› ve Eserleri, s.271-273). Bu yanl›fll›k Abdülkadir Özcan’›n yapt›¤› araflt›rmalarla ortadan kalkm›flise de, hala ayn› hatay› sürdürenlere rastlanmaktad›r (Bk. Fahameddin Baflar, “Osmanl› Tarih Kaynaklar›", Tarih veMedeniyet, say› 40, (Temmuz 1997), s.40; A.‹rfan Aypay, Lale Devri fiairi ‹zzet Ali Pafla , ‹stanbul 1998, s.7-8).

Türk Tarih Kurum

u



Sâd›r olan hatt-› hümâyûn-› flevket-makrûn mûcebince sâb›k® bafldefterdâr olan ElhâcMehmed Efendi’ye verilmifldir. 10 ZA sene 1123 - 17 C sene 1124*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.12)

7- Emânet-i Tersâne-i Âmire

Sâb›k® bafldefterdâr olan Elhâc Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 3 Z sene 124 - 15 Z sene125*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.80 - Ek Vesika nr.:5)

YUSUF NÂBÎ EFEND‹

En büyük Osmanl› flairlerinden birisi olan Yusuf Nâbi’nin edebî eserlerinin d›fl›nda ta-rihle ilgili Fetihnâme-i Kamaniçe (Tarih-i Kameniçe), Vekayi-i Hitân-› fiehzâdegân-› Hazret-iSultan Mehmed (Surnâme), Münfleât ve Tuhfetü’l-Haremeyn isimli eserleri de vard›r20.


Baflmuhâsebecilik Nâbî Yusuf Efendi’ye verilmifldir. 5 ZA sene 122 - 23 ZA sene 123*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.108)

DÜRRÎ AHMED EFEND‹

Divân kâtipli¤inden21 yetiflerek hâcegân s›n›f›na dahil olmufl ve 1720-1721 y›llar›nda‹ran’a elçi olarak gitmifltir. Elçili¤iyle ilgili olarak bir Sefaretnâme kaleme alm›flt›r22.

1- Devletlü, sa‘âdetlü, mürüvvetlü sultân›m hazretleri sa¤ olsun. Bu kullar› divân-› hü-mâyûn kâtibleri emekdârlar›ndan mahall-i merhâmet ve müsteh›kk-› inâyet bendeleri olupbundan akdem hâlime münâsib sadak® manâs›blar›ndan bir fleyce¤iz ile kayr›lmak üzre dev-letlü efendimin vâde-i kerîmeleri oldu¤una binâen mâliye kaleminde olan tarihçilik ile kâm-revâ buyurulmalar› bâb›nda fermân devletlü ve sa‘âdetlü sultân›m›nd›r.

Bende Ahmed Dürrî

Mûcebince tevcîh olunmak buyuruldu. 10 fi sene 111.

(BOA, A.RSK, nr. Dos. 214/85 - Ek Vesika nr.:74)

20 Abdülkadir Karahan, “Nâbî”, ‹A, IX, 3-7; Ayn› müellif, Nâbî, Ankara 1987; Agah S›rr› Levend, Nabî’ninSurnâmesi, ‹stanbul 1944. Surnâmenin di¤er bir neflri için bk.Mehmet Arslan, Türk Edebiyat›nda Manzum Surnâme-ler (Osmanl› Saray Dü¤ünleri ve fienlikleri), Ankara 1999, s. 39-42, 627-684; Meserret Diriöz, Nâbî Divân›(Eserlerine Göre Nâbî], ‹stanbul 1994; Mahmut Kaplan, Hayriyye-i Nâbî, Ankara 1995; Hüseyin Yorulmaz, Urfal›Nâbî, ‹stanbul 1998; Ali Fuat Bilkan, Nâbî Dîvân›, I-II, Ankara 1997; Ayn› yazar,Nâbî, Ankara 1998; M.MuhsinKalk›fl›m, Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’i, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,Erzurum 1988; Selami Turan, Nâbî, Tuhfetü’l-Haremeyn (inceleme - metin), Erciyes Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1995; ‹dris Bostan, "Kuyûd-› Mühimmât Defterlerinin Osmanl› Teflkilât TarihiBak›m›ndan önemi", Osmanl›-Türk Diplomati¤i Semineri, 30-31 May›s 1994 ‹stanbul 1996, s. 156.. Hüseyin Yüksel,Gazavatnâmeler ve Nabi'nin Fetihnâme-i Kamaniçe Adl› Eserinin Metni, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹zmir 1997. Dr. Mahmut Kaplan, Nâbî'nin Münfleât'› üzerinde çal›flmaktad›r.

21 Dürrî Ahmed Efendi gedikli divan kâtibi olarak Silistre sanca¤›nda 20.000 akçelik t›mar tasarruf ediyordu(Bk. KK, nr.492, vr.16a)

22 Ayd›n Talay, “Dürrî Ahmed Efendi”, D‹A, 9, 34-35; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.59-61; Münir Aktepe,“Dürrî Ahmed Efendi’nin ‹ran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, I/1-5, ‹stanbul 1967-1968; Abdülkerim Ab-dulkadiro¤lu, "Van Meflhurlar›", Van Kütü¤ü, Van 1993, s.218-222; M. Ziya Ba¤r›aç›k, Dürrî ve Dîvan›'ndaki TârihManzumeleri, Yüzüncü Y›l Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van 1995.

Türk Tarih Kurum

u

88 ERHAN AFYONCU

2- Muhâsebecilik-i Evk®f-› Küçük

Aç›kdan verilmifldir. [Dürrî Ahmed Efendi’ye]. 5 M sene 116.

Dürrî Ahmed Efendi üzerinde olma¤la mukarrer verilmifldir. 5 C sene 116 - 15 C sene117*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.111)


Sâb›k® mâliye tezkirecisi Dürrî Ahmed Efendi’ye [tevcih].

22 Ra sene 120 - 24 M sene 121*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.108)

4- Rûznâmecilik-i Küçük

Sâb›k® Anadolu muhâsebecisi Dürrî Ahmed23 Efendi’ye verilmifldir.

9 N sene 121 - 8 Ra sene 1122*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.100)


Küçük rûznâmecilik sâb›k® yine küçük rûznâmeci olan Dürrî Ahmed Efendi’ye veril-mifldir. 27 R sene 124 - 23 C sene 125*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.100)

6-Sipâh kitâbeti sâb›k® Anadolu muhâsebecisi olan Dürrî Ahmed Efendi’ye tevcîholunmak buyuruldu. 25 M sene 127.


7- Muhâsebecilik-i Harâc

Harac muhâsebecili¤i sâb›k® silâhdâr kâtibi olan Dürrî Ahmed Efendi’ye verilmifldir.21 Z sene 128 - 11 C sene 129*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.111)

8- Muhâsebecilik-i Harac

Cizye muhâsebecili¤i sâb›k® muk®bele-i süvarî olan Dürrî Ahmed Efendi’ye verilmifldir.7 L sene 131.

Dürrî Ahmed Efendi sefâret ile fiâh-› Acem taraf›na me’mûr olma¤la fl›kk-› sânî defter-dârl›¤› pâyesi verilmifldir. 10 B sene 132 - Gurre-i N sene 132*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.111)


Sâb›k® harâc muhâsebecisi olan Dürrî Ahmed Efendi’ye verilmifldir. 16 CA sene 134 - 7RA sene 13524.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.109; nr.1571, s.12)

23 Metinde sehven Mehmed yaz›lm›flt›r.24 Kaynaklarda Ahmed Dürrî’nin 2 Rebiülevvel’de vefat etti¤i belirtilmektedir. Ondan sonra baflmuhâsebeci-

li¤e tayin tarihi vesikada 7 Rebiülevvel’dir.

Türk Tarih Kurum

u


MUSTAFA SAFÂYÎ EFEND‹

1050-1132 (1640-1720) y›llar› aras›nda yaflam›fl flairleri Nuhbetü’l-Âsar min Fevâidi’l-Eflâr isimli tezkiresinde toplam›flt›r25.

1- ‹btidâ mevâcib-i Mustafa Safâyî kâtib-i divân, an-çavuflân est. Cemâ‘at-› kâtibân-› di-vân-› hümâyûn ilhâk fluden-fermûde. Bâ-tashih ez-ân sebeb ki, esâme-efl ‹brahim Edirne g›l-mân-› ba¤çe-i Edirne bûde ve be-ism-i hod mutâb›k niflte ve arz-› hâl dâde ve inâyet ricâ kerde.Ber mûceb-i ruûs-› hümâyûn. Fî 5 C sene 1100. Kayd flüd. Be-rûznâmçe-i hümâyûn. Fî 8 fi seneminhu. Bâ ulûfe hod. Yevmî: 10. Mukaddemâ mutasarr›f oldu¤u on akçe ile nakl olunmufl-dur. [Küçük Ruznâmçe iflareti].

Ziyâde flüd. Ez-ân sebeb ki mahall ve müstahak flüd ve arz-› hâl dâde ve inâyet-ricakerde. An mahlûlât-› sa‘âdetlü ki ba‘dezîn ber-mûceb-i ruûs-› hümâyûn. el-Vâki fî 28 ZA sene1100.Yevm; 5. Yekûn; 15.

2- Defter emâneti Safâyî Mustafa Efendi’ye tevcîh olunmak buyuruldu. 10 L sene 1108.



Asitâne’de küçük evk®f muhâsebecili¤i vekâleti arz-› hâli mûcebince Mustafa SafâyîEfendi’ye verilmifldir.

21 CA sene 129 - 22 M sene 130*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.111)

4- Muk®ta‘ac›l›k-› Evvel

Baflmuk®ta‘ac›l›k Safâyî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 8 M sene 131 - Gurre-i Z sene131*.


5- Tezkirecilik-i Kal‘a-i Kebîr

Safâyî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 14 L sene 132 - 6 L sene 134*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21; - Ek Vesika nr.:21)


Safâyî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 20 L sene 135 - 17 L sene 136*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.119; nr.1571, s.15)

25 Franz Babinger, Ayn› eser, s.282; Sicill-i Osmânî, III, 228; Nuran Altuner (Üzer), Safâyî ve Tezkiresi, I-III,‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, I-II, ‹stanbul 1989; Perviz Aynagöz (Çapan), Mustafa Safâyî Efendi, Tez-kire-i Safâyî (Nuhbetü'l- Âsar min-Fevâidi'l-Eflâr), F›rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ela-z›¤ 1986 (Bu tez Atatürk Kültür Merkezi taraf›ndan bas›lmaktad›r); Râmiz ve Âdâb-› Zurefâ’s›, haz. Sad›k Erdem, An-kara 1994, s.XXXIV, 190-191; Agah S›rr› Levend, Türk Edebiyat› Tarihi, I, Ankara 1988, s.307-311; Abdülkadir Kara-han, “Tezkire”, ‹A, XII/1, s.229.

Türk Tarih Kurum

u

90 ERHAN AFYONCU

7- Defterdârl›k-› fi›kk-› Sânî

Sâb›k® baflmuk®ta‘ac› olan Safâyî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 12 L sene 137 - 8 Csene 138*.

(BOA, KK, 523M, s.213)26.


fi›kk-› sânî defterdâr› olan Mustafa Safâyî fevt olma¤›la sâb›k® baflmuk®ta‘ac› olan Na-hifî Süleyman Efendi’ye verilmifldir. 8 C sene 138.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.13)

Y‹RM‹SEK‹Z ÇELEB‹ MEHMED EFEND‹

Osmanl› sefaretnâmeleri aras›nda en fazla üzerinde durulan eser Yirmisekiz MehmedÇelebi’nin 1720-1721 tarihli Fransa Sefaretnâmesi’dir. Eser edebî ve tarihî k›ymetinin yan›s›raOsmanl› toplum yaflant›s›na yapt›¤› tesir aç›s›ndan da önemlidir27.

1- Defterdârl›k-› fi›kk-› Sâlis nâm-› Di¤er Küçük

Sâb›k® tophâne nâz›r› olan Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 18 Z sene 129.

fi›kk-› sâlis defterdâr› olan Mehmed Efendi, Nemçelü ve Venediklü ile me’mûr oldu¤umükâleme-i müsâleme ve muvata’a hidmetinde olan diyânet ve rüfld-i sedâd ve istik®met muk-tezâs›nca âkilâne hareket ile dîn ü Devlet-i Aliyye’ye nâfî nice mesâi-i fledîde ve etvâr-› pesen-didesi zâhir ve bedîdâr olup her vechile flayeste-i inâyet ve sezavâr-› ât›fet olma¤la vücûda ge-len hidemât-› mebrûresi muk®belesinde mutasarr›f oldu¤u fl›kk-› sâlis defterdârl›¤› ta‘yîn olu-nan hâslar›yla ber-vech-i te’bîd mutasarr›f olmak üzre müceddeden tevcîh ve ibk® olunmufl-dur. 25 N sene 130 - 8 M sene 131*.

(BOA, A.RSK,nr.1562.s. 12)


Sâb›k® fl›kk-› flâlis defterdâr› olan Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 8 M sene 131 - 3 RAsene 132*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.108)

3-Devletlü sa‘âdetlü sultân›m hazretleri sa¤ olsun. Arz-› hâl-i bendeleri oldur ki bu kul-lar› Françe’ye elçilik ile ta‘yîn buyurulma¤la merâhim-i aliyye ve kerimânelerinden mercûdur

26 Safâyî ismi daha önce bu kayd› yay›nlayan Fahameddin Baflar taraf›ndan Sakall› olarak okunmufltur (Bk.Osmanl› Eyâlet Tevcihât› (1717-1730), Ankara 1997, s.269).

27 Sicill-i Osmânî, IV, 226; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.53-58; Mehmed Efendi, Le Paradis des ‹nfideles,UnAmbassadeur Ottoman en France sous la Regence, Introduction, notes, textes anneres par Gilles Veinstein, Paris1981; F.M.Göçek, East Encounters West France and Ottoman Empire in the Eighteenth Century, New York 1987. Se-fâretnâmenin birçok sadelefltirme ve neflri yap›lm›flt›r (Bk.Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Fransa Sefâretnâ-mesi, haz.Beynun Akyavafl, Ankara 1993, s.X-XI); Gündüz Ak›nc›, Türk-Frans›z Kültür ‹liflkileri (1071-1859), Ankara1973, s.14 vd.; Kemal Süzen, fiehrezûrî'nin el-fieceretü'l-‹lâhiyye ‹simli Eseri veTürkçe Tercümesi Semeretü'l-fiecere,M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul 1989; Bekir Karl›¤a, "Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin YeniBulunmufl Bir Fizik Kitab› Tercümesi ve Onsekizinci Yüzy›l›n Bafl›nda Osmanl› Düflüncesi", Bilim-Felsefe-Tarih(‹stanbul 1991),s.277-327; Abdurrahman Üzülmez,Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Islahat Düflüncesinin Geliflimi (1718 -1839), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994, s.27-30.

Türk Tarih Kurum

u


ki fl›kk-› evvel defterdârl›¤› rütbesiyle emr[ü] âli ihsân buyurulmak bâb›nda emr-i fermân velutf ü ihsân devletlü inâyetlü efendim sultân›m hazretlerinindir.

Bende Mehmed

Mûcebince mumâ-ileyhe fl›kk-› evvel defterdârl›¤› pâyesi tevcîh olunmak buyuruldu. 12L sene 132.

(BOA, Cevdet -Hariciye, nr. 9775)

4- Emânet-i Defter-i Hak®nî

Sâb›k® baflmuhâsebeci olan Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 16 CA sene 134 - 24 CAsene 135*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.83; nr. 1571, s.10; BOA, ‹bnülemîn-Tevcihat, nr.1714 - Ek Ve-sika nr.:78)

5- Rûznâmecilik-i Evvel

Sâb›k® defter emîni olan Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 24 CA sene 135 - 17 L sene136*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.101; nr.1571, s.11)


Sâb›k® rûznâmçe-i evvel olan Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 12 L sene 137 - 8 L sene138*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.12)

7- Kitâbet-i Yeniçeriyân-› Dergâh-› Âli

Kitâbet-i mezbûre Yirmisekiz Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 15 L sene 141 - 14 L sene142*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.944/34; A.RSK, nr.1571, s.25 - Ek Vesika nr.:18)

8- Ruznâmecilik-i Evvel

Sâb›k® yeniçeri efendisi Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 21 RA sene 143 - 12 fi sene143*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.11)

NAH‹FÎ SÜLEYMAN EFEND‹

XVII. yüzy›l›n ikinci yar›s› ile XVIII. yüzy›l›n ilk yar›s›nda yaflayan Süleyman NahifîEfendi, dinî edebiyat alan›nda birçok manzum ve mensur eser vermifltir. Ayr›ca siyasetnâme-ler ile kendi tecrübelerine dayananak Nasîhatü’l-Vüzerâ isimli bir siyasetnâme yazm›flt›r28.

28 Sicill-i Osmânî, IV, 548; Mesnevî-yi fierif, Asl› ve Sadelefltirilmifliyle Manzum Nahifî Tercümesi, haz. ÂmilÇelebio¤lu, ‹stanbul 1967; A.‹rfan Aypay, Nahifî Süleyman Efendi, Hayat›, Eserleri, Edebî Kiflili¤i ve Divân›'n›n Ten-kidli Metni, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya 1992; Zekeriya Usluer, Süleyman Na-hifî, Hayat›, Eserleri ve Hilyetü’l-envar›, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul1994; Mehmed ‹pflirli, “Nahifî’nin Nasihatü’l-Vüzerâ’s›”, Tarih Enstitüsü Dergisi, say› 15 (‹stanbul 1996), s.15-28.

Türk Tarih Kurum

u

92 ERHAN AFYONCU


Nahifî Süleyman Efendi’ye verilmifldir. 8 L sene 133 - 20 L sene 135*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.118; nr.1571, s.15)


Sâb›k® yine baflmuk®ta‘ac› olan Nahifî Süleyman Efendi’ye verilmifldir. 17 L sene 136 -12 L sene 137*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.118; nr.1571, s.15)


fi›kk-› sânî defterdâr› olan Mustafa Safâyî fevt olma¤la, sâb›k® baflmuk®ta‘ac› olan Na-hifî Süleyman Efendi’ye verilmifldir. 8 C sene 138.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.13; nr.1572, s.50 - Ek Vesika nr.:8)

ELHÂC MUSTAFA EFEND‹ (TAVUKCUBAfiI DAMADI)

1143(1730)’de Avusturya’ya elçi olarak gitmifl ve di¤er sefaretnâmelerden farkl› bireser yazm›flt›r. Ayr›ca ‹mperyo Dükalar›ndan Çasar Olan Toskana Dükas›n›n Ahvâli isimli bireseri daha vard›r29.


Zikr olunan muk®ta‘ac›l›k hâlâ Tavukcubafl› olan Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 16 Msene 143 - 13 R sene 143*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15)

2- Tezkirecilik-i Kal‘a-i Kebîr

Sâb›k® baflmuk®ta‘ac› Mustafa Efendi’ye verilmifldir. Gurre-i Z sene 144 - 28 L sene145*.


3- Muk®belecilik-i Piyâde

Sâb›k® kal‘a-i kebîr tezkirecisi Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 28 L sene 145 - 22 Z sene145*.


4- Emânet-i Defter

Sâb›k® reisülküttâb olan Elhâc Mustafa Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 7 N sene 156 - 11RA sene 157*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.19)

29 Sicill-i Osmânî, IV, 429-430; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.65-68; Fuat Sanaç, Der Gesandschaftsbericht Mus-tafa Efendi's über Die Gesandtschaftsreise Nach Wien ‹m Iahre 1730/31, Doktora Tezi, Viyana 1989 (Bu tez Eren Ya-y›nc›l›k taraf›ndan bas›lmaktad›r).

Türk Tarih Kurum

u



Sâb›k® reisülküttâb olan Elhâc Mustafa Efendi’ye tevcîh.10 L sene 161.

Vakt-i tevcîhi olan fievvâl’de zabt etmek üzre sâb›k® Haremeyn muhâsebecisi Ali Efen-di’ye sâd›r olan hatt-› hümâyûn-› flevket-makrûn mûcebince tevcîh ve ruûs verilmifldir. 16 Nsene 162.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.3)

6- Fî 8 L sene 160 tarihinde vâki tevcihâtda ve ba‘dehu ma‘zûl olan efendilerin defteri-dir.

Sâb›k® reisülküttâb Elhâc Mustafa Efendi 10 Za sene 160.

Büyük ruznâme verilmifldir. 10 L sene 161.

Müteveffâ fî 22 N sene 162.


REFET ABDULLAH BEYEFEND‹ (RAMÎ PAfiAZÂDE)

7 Rebiülevvel 1148 (28 Temmuz 1725)’de vekayinüvisli¤e getirilmifltir. Yazd›klar› SubhîMehmed Efendi taraf›ndan tamamlanarak Tarih-i Sâmî ve fiakir ve Subhî’ye al›nm›flt›r30.

1- Muk®ta‘ac›l›k-› Haslar

Râmî Paflazâde Refet Abdullah Bey’e verilmifldir. 17 L sene 131.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.118)


Râmî Paflazâde Refet Abdullah Bey’e verilmifldir. 17 L sene 136.

Hâlâ mutasarr›f› olan Râmî Paflazâde Abdullah Bey’e kemâkân mukarrer verilmifldir.12 L sene 137.

Mutasarr›f› Râmî Paflazâde Abdullah Bey’e mukarrer verilmifldir. 8 L sene 138 - 7 Lsene 139*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15)

3- Tezkirecilik-i Mâliye

Râmî Paflazâde Refet Abdullah Beyefendi’ye verilmifldir. 15 L sene 141 - 14 L sene142*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15; A.RSK , nr.Dos.944/34)


Sâb›k® kalyonlar defterdâr› Râmî Paflazâde Abdullah Bey’e verilmifldir. 13 R sene 144 -Gurre-i Z sene 144*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15)

30 Sicill-i Osmânî, III, 377; Bekir Kütüko¤lu, Ayn› eser, s.115.

Türk Tarih Kurum

u

94 ERHAN AFYONCU

5- Kitâbet-i Sipâhiyân

Râmî Paflazâde Abdullah Beyefendi’ye verilmifldir. 28 L sene 145 - 15 L sene 146*.



Sâb›k® mutasarr›f› Râmî Paflazâde Abdullah Beyefendi’ye verilmifldir. 20 L sene 147 - 12L sene 148*.


7- [Vekayi‘nüvislik]

Devlet-i Aliyye’de vekayi‘ zabt ve tahrîrine hâcegân-› divâniyeden birinin me’mûr k›-l›nmas› iktizâ etmekle hâlâ sipâhiler kâtibi olup mu‘temed ve ma‘rifetmend olan merhûmRâmi Paflazâde Abdullah Beyefendi hidmet-i mezbûreye ta‘yîn ve tevcîh olunmak buyuruldu.7 RA sene 148.



Sâb›k® sipâh kâtibi Râmî Paflazâde Refet Abdullah Bey’e cizye muhâsebecili¤i tevcîh.Gurre-i fi sene 151.

Zikr olunan muhâsebecilik hâlâ mutasarr›f› Râmî Paflazâde Abdullah Bey’e ibk® olun-mufldur. 5 L sene 151 - 5 N sene 152*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.14-15 - Ek Vesika nr.:15)

9- Kitâbet-i Yeniçeriyân-› Dergâh-› Alî

Sâb›k® cizye muhâsebecisi Râmî Paflazâde Abdullah Beyefendi’ye tevcîh olunmufldur.12 L sene 153 - 12 L sene 154*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.10)

MEHMED SA‹D PAfiA (Y‹RM‹SEK‹Z ÇELEB‹ZÂDE)

Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin o¤lu olan Mehmed Said Efendi, ‹brahim Müte-ferrika ile birlikte Osmanl› ülkesinde ilk Türk matbaas›n› tesis etmifl kiflidir. Babas› ile beraberParis’de bulunan Mehmed Said Efendi daha sonra elçi olarak 1145-1146 (1732-1733)’da‹sveç’e gitmifl ve buradaki hadiseleri bir takrir olarak kaleme alm›flt›r31.

1- Muk®ta‘ac›l›k-› Bursa

Yirmisekiz Çelebizâde Said Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 15 L sene 141 - 14 L sene142*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15;BOA, A.RSK , nr.Dos.944/34)

31 Sicill-i Osmânî, III, 29-30; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s. 70-72; Yanko ‹skender Hoçi, “Sadrazam Said Meh-med Pafla Merhûmun Hâcegân-› Divân-› Hümâyûn’da ‹ken ‹stokholm’a Vuku Bulan Sefareti”, TOEM, say› 11(‹stanbul 1329), s.660-677; Selim Nüzhet Gerçek, Türk Matbaac›l›¤›, Müteferrika Matbaas›, ‹stanbul 1939; GündüzAk›nc›, Ayn› eser, s.21; ‹smail Hakk› Uzunçarfl›l›, Osmanl› Tarihi,IV/I ve IV/2, Ankara 1984; A.Boppe, “XVIII.Yüzy›lBafllar›nda Avrupa’da Türk Modas›, Türk Elçisi Said Efendi Zaman›”, çev. T.Münir, Hayat Tarih, say› 4 (Nisan 1979),s.16-18; say› 5 (May›s 1979), s.16-18; Elena Mafltakova, "Ayd›nlanman›n Ön Tarihi (XVIII. Yüzy›l Edebiyat› Üzerine)",Sovyet Türkologlar›n›n Türk Edebiyat› ‹ncelemeleri, çev.T. Moran - Y. Salman, ‹stanbul 1980, s.16-18; AbdurrahmanÜzülmez, Ayn› tez, s.30-32. Mehmed Said Pafla'n›n hayat› ve ‹sveç sefâretnâmesi ile ilgili bir araflt›rma yapmaktay›z.

Türk Tarih Kurum

u


2- Tezkîrecilik-i Kal‘a-i Küçük

Sâb›k® Bursa hâcesi olan Said Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 16 M sene 143 - 21 RAsene 143*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21)

3- Rûznâmecilik-i Küçük32

Senesi tamam›nda zabt etmek üzre Mehmed Said Efendi’ye verilmifldir. Gurre-i CAsene 145.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.11)

4- Kitâbet-i Silâhdârân

Sâb›k® küçük rûznâmçeci Mehmed Said Efendi’ye [verilmifldir]. 15 L sene 146 - 20 Lsene 147*.



Sâb›k® mutasarr›f› Mehmed Said Efendi’ye silâhdâr kitâbeti verilmifldir. 14 M sene 149.

Mutasarr›f› Said Mehmed Efendi’ye ibk® k›l›nmak. 12 L sene 150 - 5 L sene 151*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21; nr.1572, s.82 - Ek Vesika nr.:13, 17)


Sâb›k® silâhdâr kâtibi Said Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 5 L sene 151 - 17 Lsene 152*.



Sâb›k® tevkii olan Said Efendi’ye tevcîh. 12 L sene 158 - 21 B sene 159*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.19)


Sadâret-i uzmâ kethüdâl›¤›ndan münfas›l mutasarr›f-› sâb›k› Mehmed Said Efendi’yetevcîh. 3 RA sene 160 - 8 L sene 160*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.19; nr.1588, s.3)

9- Niflanc›l›k

Sâb›k® defter emîni Mehmed Said Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 10 L sene 161.

Mûmâ-ileyhe tekrâr ibk® olunmufldur 8 L sene 162 - 24 M sene 163

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.2)

32 Kendisinden önce bu makamda bulunan Göynüklü Ahmed Efendi’nin süresi 1 Z 145’de dolmaktad›r. SaidEfendi’den sonra küçük ruznâmçeci olan Adlî Mehmed Efendi’nin tayin tarihi ise 28 L 145’dir. Bu durumda SaidEfendi'nin bu göreve aktif olarak bafllayamam›fl olma ihtimali akla gelmektedir. Ancak daha sonra silahdar kâ-tipli¤ine tayininde sab›ka küçük ruznâmçeci olarak zikredilmesi bu görevi deruhde etti¤ine iflaret etmektedir.

Türk Tarih Kurum

u

96 ERHAN AFYONCU

10- [Sadâret-i Uzmâ Kethüdâl›¤›]

Tu¤ra-y› flerîf hidmetinde olan Said Efendi me’mûr buyurulmufllard›r. 24 M sene 163 -3 R sene 163*.


11- Niflanc›l›k

Mutasarr›f-› sâb›k› Mehmed Said Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 6 L sene 163.

Mûmâ-ileyhe tekrâr ibk® olunmufldur. 7 L sene 164 - 9 L sene 165*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.2)

12- Niflanc›l›k

Sâb›k› Mehmed Said Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 10 L sene 166 - 7 L sene 167*.



Sâb›k® tevkii Mehmed Said Efendi’ye tevcîh. 6 L sene 168 - 7 ZA sene 168*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.86; BOA, KK, nr.261/6, s.8 - Ek Vesika nr.:23, 30)

14- Sadâret-i Uzmâ Kethüdâl›¤›

Hâlâ baflmuhâsebeci olan Mehmed Said Efendi me’mûr olmufllard›r. 7 ZA sene 168 -19 M sene 169*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.102)

15- Livâ-i Hanya

Livâ-i mezbûre kal‘as› muhâfazas› flart›yla sadr-› esbak vezîr-i mükerrem sa‘âdetlü SaidMehmed Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûn tevcîh. 8 L sene 169 - 10 fi sene 170*.

(BOA, Tahvil Defterleri, nr. 16, s.48)

16- Eyâlet-i M›sr-› Kahire

Eyâlet-i mezbûre yüzyetmifl senesi Tut› ibtidâs›ndan zabt etmek üzre sâb›k® Hanya mu-hâf›z› sadr-› esbak vezîr-i mükerrem sa‘âdetlü Said Mehmed Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâ-yûn tevcîh olunmufldur. 10 fi sene 170 - M sene 172*.


17- Eyâlet-i Adana

Eyâlet-i mezbûre sâb›k® M›s›r Vâlisi vezîr-i mükerrem sadr-› esbak sa‘âdetlü MehmedPafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûn tevcîh olunmufldur. 24 CA sene 172.

Eyâlet-i mezbûre vezîr-i müflârünileyhe bâ-emr-i hümâyûn-› izzet-makrûn ibk® ve mu-karrer olunmufldur. 9 C sene 173 - 6 L sene 173*.


Türk Tarih Kurum

u


18- Eyâlet-i Karaman

Eyâlet-i mezbûre mülhak®t› olan Ni¤de ve Beyflehir ve Aksaray sancaklar›yla ma‘an sâ-b›k® Adana vâlisi sadr-› esbak vezîr-i mükerrem Mehmed Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûntevcîh olunmufldur. 6 L sene 173 - 14 R sene 174*.


19- Eyâlet-i Marafl

Eyâlet-i mezbûre sâb›k® Karaman vâlisi vezîr-i mükerrem sadr-› esbak Said MehmedPafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûn tevcîh olunmufldur. 14 R sene 174.

Eyâlet-i mezbûre bâ-hatt-› hümâyûn ibk® olunmufldur. 10 L sene 174 - 6 CA sene 175.

Müteveffâ flüd.


MÜN‹F MUSTAFA EFEND‹

1729’da Raflid Efendi ile, 1741’de de kendisi elçi olarak ‹ran’a gitmifltir. 1738 y›l›ndaise Leh kral›na nâme götürmüfl olan Münif Efendi, sadrazam Hac› ‹vaz Pafla zaman›nda yap›-lan Belgrad muahedesi ve zaferini Zafernâme-i Münif (Fetihnâme-i Belgrad) isimli eserindetasvir etmifltir33.

1- Muk®ta‘ac›l›k-› Piskopos

Hâlâ kethüdâ kâtibi Münif Mustafa’ya verildi. 2 fi sene 149.

Mutasarr›f-› mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® ve mukarrer verilmifldir. 28 fi sene 150 - 12 Lsene 150*.



Hâlâ teflrifâtî Münif Mustafa Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 17 L sene 152 - 14 C sene153*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.11)


Mâliye tezkirecili¤i sâb›k® küçük rûznâmeci Münif Mustafa Efendi’ye verilmifldir. [silik]sene 153.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15)


Yine sâb›k› Münif Mustafa Efendi’ye Muharrem’den zabt etmek üzre tevcîh olunmufl-dur. 19 L sene 155.

33 Sicill-i Osmânî, IV, 519; Agah S›rr› Levend, Ayn› eser, s.144-145; ‹stanbul Kütüphaneleri Tarih-Co¤rafyaYazmalar› Kataloglar›, ‹stanbul 1943, s.197-198; Fehmi Ethem Karatay, Topkap› Saray› Müzesi Kütüphanesi TürkceYazmalar Katalo¤u, I, ‹stanbul 1961, s.296-297; Hasan Aksoy, “Fetihnâme”, D‹A, XII, 472; Fikret Sar›cao¤lu, “Hac›‹vaz Pafla”, D‹A, XIV, 487-488.

Türk Tarih Kurum

u

98 ERHAN AFYONCU

Münif fevt olma¤la tezkirecilik-i mâliye sâb›k® cebeciler kâtibi Ahmed Efendi’ye veril-mifldir. 5 RA sene 156.

(BOA, KK, nr. 261/6, s.8)

SÂMÎ MUSTAFA EFEND‹ (ARPA EM‹N‹ZÂDE)

1143-1144 (1730-1731) y›llar›nda vekayinüvislik yapm›fl ve yazd›klar› kendisinden sonragelen vekayinüvislerin eserleri ile birlefltirilerek Tarih-i Sâmî ve fiakir ve Subhî ad›yla bas›lm›fl-t›r34.

1- Devletlü ve sa‘âdetlü sultân›m hazretleri sa¤ olsun.

Bu kullar› ›stabl-› âmîre-i evvel anbar› kâtiblerinden üçüncü kullar› olup, ikincimizMustafa Sâmî kullar› küçük evk®f muhâsebecili¤i ile ber-murâd olma¤la merâhim-i aliyyele-rinden mercûdur ki ikincilik bu kullar›na sadak® ve ruûs-› hümâyûn ihsân olunmak bâb›ndaemr ü fermân devletlü ve sa‘âdetlü sultân›m hazretlerinindir.

Bende Halil

Mûcebince tevcîh olunmak buyuruldu. 23 ZA sene 127.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.705/74 - Ek Vesika nr.:77)


Rikâb-› hümâyûn’da baflmuhâsebeci vekîli olan Sâmî Mustafa Efendi’ye küçük evk®fmuhâsebecili¤i verilmifldir. 20 ZA sene 127 - 20 M sene 128*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.705/27 ; BOA, A.RSK, nr.1562, s.111 - Ek Vesika nr.:76)

3- Emânet-i fiehr

Sâb›k® küçük evk®f muhâsebecisi olan Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 20 M sene128 - 27 C sene 130*.

(BOA, A.RSK, Dos.nr.710/67; BOA, A.RSK , nr.1562, s.83)


Sâb›k® flehremîni olan Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 27 C sene 130 - 2 N sene130*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.100)

5- Emânet-i fiehr.

Sâb›k® hâslar hâcesi olan Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 3 RA sene 132.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.10)

34 Sicill-i Osmânî, III, 7; Franz Babinger, Ayn› eser, s.296-297; Bekir Kütüko¤lu, “Vekayinüvis”, Ayn› eser,s.115; Fatma Yaflar Aksoy, Divan-› Sâmî (‹nceleme - Metin), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li-sans Tezi, Kayseri 1992; Kemal Kahramano¤lu, Sâmî Hayat›, Eserleri, Edebî Kiflili¤i ve Dîvan'›n›n Tenkidli Metni,Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, Konya 1995; Fatma Sabiha Kutlar, Arpaemini-zâde Sâmî Divan› (Tenkitli metin,inceleme, özel adlar dizini), Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi, Ankara 1996. Ayn› yazar, "XVIII. Yüzy›l Divan fii-irinde Bir Sebk-i Hindi fiairi; Arpaeminizade Sami", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, XIII/1-2(Ankara 1996), s. 125-140; Mustafa Aslan, "Sami Divan'›nda Musiki", ‹lmî Araflt›rmalar, Say› 6 (‹stanbul 1998), s. 135-162.

Türk Tarih Kurum

u


6- Kitâbet-i Cebeciyân

Sâb›k® flehremîni Sâmî Mustafa Efendi’ye tevcîh 6 L sene 134 - 20 L sene 135*.

(BOA, ‹bnülemîn - Tevcihat, nr.1783; A.RSK, nr.1571, s.25 - Ek Vesika nr.:25)

7- Ruznâmecilik-i Küçük

Sâb›k® cebeciler kâtibi olan Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 17 L sene 136 - 12 Lsene 137*.

(BOA, A.RSK, nr.1562, s.100; nr.1571, s.11)


Sâb›k® küçük ruznâmeci olan Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 8 L sene 138 - 7 Lsene 139*.



Sâb›k® piyâde muk®belecisi olan Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 11 L sene 140 - 15L sene 141*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.11)

10- Muk®belecik-i Piyâde

Muk®belecilik Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 14 L sene 142 - 26 R sene 143*.

(BOA, A.RSK , nr.Dos.960/33 ; BOA, A.RSK, nr.1571, s.21 - Ek Vesika nr.:16)

11- Emânet-i fia‘îr

Emânet-i mezbûre Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 15 CA sene 143 - 27 L sene143*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.10)


Zikrolunan muk®belecilik sâb›k® yine piyâde muk®belecisi olup, hâlâ müverrih olanSâmî Mustafa Efendi’ye tevcîh. 26 N sene 144 - 28 L sene 145*.



Sâb›k® piyâde muk®belecisi müverrih Sâmî Mustafa Efendi’ye verilmifldir. 15 L sene146 - 2 ZA sene 146*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21)

SUBHÎ MEHMED EFEND‹

1152-1156 (1739-1743) y›llar› aras›nda vekayinüvislik yapm›flt›r. Kendi dönemi ile ön-cesini (1148,1152) kaleme alm›fl. Yazd›klar› fiakir ve Sâmî’nin tarihleriyle beraber Tarih-iSâmî ve fiakir ve Subhî ad›yla bas›lm›flt›r. Ayr›ca Mehmed Subhî, 1736 - 1739 harbi ile bunun

Türk Tarih Kurum

u

100 ERHAN AFYONCU

sonunda yap›lan Belgrad muahedesini anlatan Tarih-i Belgrad (Müzâkerât-› Sulhiyye Tarih-çesi) adl› bir eser daha yazm›flt›r35.

1- Nezâret-i Sergi

Mezkûr [Selimzâde Mehmed] fevt olma¤la zikr olunan sergi nezâreti divân-› hümâyûnkâtiblerinden Subhî Mehmed Efendi’ye bafldefterdâr At›f Mustafa Efendi’nin telhîsi mûce-bince tevcîh olunmufldur. 6 R sene 1150 - 24 L sene 150*.


2- [Vekayi‘nüvislik]

Devlet-i Aliyye-i ebediyyü’l-istimrâr [›n] vek®yi‘i bedâiyi‘ini zabt u tahrir ve husûs nevbe-nev zuhûr eden esfâr-› nusret-asâr-› menâk›b-› mahmûdetü'l-avâk›b›n› beyân-› ta‘bîr-i dil-pezîr ile keflîde-i riflte-i beyân ü takrir içün bir münâsib kimesnenin müverrih nasb u ta‘yînolunmas›ndan lâ-büd olma¤la hâlâ divân-› hümâyûn gediklü kâtiblerinden sâb›k® sergi nâz›r›olup tahrîr ü ta‘bîre kadir ve her vechile isti‘dâd› zâhir ve mâhir olan Subhî Mehmed Efendizîde mecduhu vek®yi‘nüvis-i Devlet-i Aliyye olmak üzre müverrih nasb u ta‘yîn ve hidmet-imezbûrede istihdâm içün ruûs-› hümâyûn verilmifldir. 14 CA sene 152.

(BOA, A.RSK,nr.1571, s.28 - Ek Vesika nr.:28)

3-Tezkirecilik-i Mâliye

Sâb›k® divân-› hümâyûnda beylikci olan Subhî Mehmed Efendi’ye elli dokuz senesiMuharrem’inden zabt etmek üzre tevcîh olunmufldur. 12 L sene 158 - M 1160*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21; BOA, KK, nr.261/6, s.8)


Sâb›k® mâliye tezkirecisi Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh. 10 L sene 161.

Mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® olunmufldur. 8 L sene 162 - 14 Receb sene 163*.

(BOA, A.RSK, 1570, s.20; nr.1588, s.6)

5- Kitâbet-i Yeniçeriyân-› Dergâh-› Âlî

Sâb›k® arpa emîni Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 6 L sene 163 - 7 Lsene 164*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.5; BOA, KK, nr.261/6, s.11 - Ek Vesika nr.:25)


Sâb›k® Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 10 L sene 166 - 7 L sene 167*.



Sâb›k® yeniçeri efendisi Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 7 ZA sene 168 -24 S sene 169*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.86; BOA, KK, nr.261/6, s.1 - Ek Vesika nr.:23, 29)

35 Franz Babinger, Ayn› eser, s.326; Bekir Kütüko¤lu, “Vekayi‘nüvis”, Ayn› eser, s.115-116; Ayn› yazar, “SubhîMehmed Efendi”, Ayn› eser, s.357-362.

Türk Tarih Kurum

u



Baflmuhâsebeci Mehmed Subhî Efendi’ye tevcîh olunmufldur.

Mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® olunmufldur. 8 L sene 169 - 9 RA sene 170*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.21; nr.1588, s.88; nr.1605, s.2)

9- Emânet-i Darbhâne-i Amire

Sâb›k® arpa emîni Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh. 18 fi sene 170.

Mûmâ-ileyhe kemâkân ibk®. 3 L sene 171 - 22 Z sene 171*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.21; nr.1588, s.88; nr.1605, s.2 - Ek Vesika nr.:35)

10- Kitâbet-i Yeniçeriyân-› Dergâh-› Alî

Sâb›k® darbhâne-i âmire nâz›r› Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 22 fi sene172 - 28 CA sene 173*.


11- Defter Emâneti

Subhî Mehmed Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 175.

(BOA, Ali Emirî, Mustafa III, nr.5354 - Ek Vesika nr.:36)

12-Kitâbet-i Yeniçeriyân-› Dergâh-› Âlî

Subhî Efendi kullar›na gurre-i L sene 182 tarihiyle tevcîh.

(BOA, Bâb-› Asâfî, Divân Kalemi (=A.DVN), nr.812,s.3)

MEHMED EMNÎ BEYEFEND‹

1153-1155 (1740-1742) y›llar›nda Rusya’ya elçi olarak gitmifl ve bu elçilik esnas›ndagördüklerini bir sefaretnâme olarak kaleme alm›flt›r36.


Bursa muk®ta‘as›, mektûbî hulefâs›ndan Emnî Mehmed Beyefendi’ye verilmifldir. 6 ZAsene 143 - 5 R sene 144

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15)

2- Muk®ta‘ac›l›k-› Salyâne

Mektûbî baflhalifesi Emnî Mehmed Bey’e verilmifldir. 5 R sene 144 - 22 ZA sene 144*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.16)

3- Muk®ta‘ac›l›k-› Ma’den

Muk®ta‘ac›l›k-› mezbûr hâlâ mektûbî-i sadr-› âlî Emnî Mehmed Beyefendi’ye tevcîholunmufldur. 22 ZA sene 144 - 2 N sene 149*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.16)

36 Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.73-82; Münir Aktepe, Mehmed Emnî Beyefendi (Pafla)’n›n Rusya Sefareti veSefaretnâmesi, Ankara 1974.

Türk Tarih Kurum

u

102 ERHAN AFYONCU

4- Muk®belecilik-i Süvâri

Mektûbî Emnî Mehmed Beyefendi’ye tevcîh. 2 N sene 149 - 13 ZA 149*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21; nr.1572, s.73 - Ek Vesika nr.:9, 16)

5- Emânet-i Defter-i Hakanî

Defter Emâneti sâb›k® büyük ruznâmeci Emnî Mehmed Beyefendi’ye verilmifldir. 5 Lsene 151 - 17 L sene 152.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.10)

6- Pâye-i Mîr Mehmed Emnî Emîn-i Defter-i Hakanî

Devlet-i Aliyye-i ebediyyü’l-istimrâr ve saltanat-› seniyye-i sermedîü’l-istikrâr›m ile Mos-kov devleti beyninde müceddeden mün‘akid olan musâlaha-i mukarrerenin te’yîd ve teflyîd vetahkîm[i] içün taraf-› saltanat-› aliyyemden elçi ba‘s ve irsâli ve Moskovlu cânibinden dahiderbâr-› zilliyet-asâr-› mülükâneme sefîrler tesyîr ve irsâli ez-kadîm Moskov devletinin arzu-mend olduklar› akdem-i metâlib ve ehemm-i regâibi olmakdan nâfli bu hususa dâ’ir mevâdd›nmükâleme ve akdinde keyfiyyet-i merk‚mu kemâl-i germiyyet ile iltimâs ve istid‘â ve is‘âf-› me-râmlar›n› fevka’l-gâye ilticâ ve istircâ edüb ve el-hâletü hazihi avn ü inâyet-i Bârî ve yümn ütevfîk-i Samedânî ile tarafeynin ahidnâme ve tasdiknâmeleri mübâdelesi pezîrâ-y› hüsn-i hi-tâm ve resîde-i mertebe-i itmâm olmak hasebiyle mevâdd akdinde karar verildi¤i üzre o câ-nibe ba‘s olunacak elçinin ta‘ayyün olmas›n› mütevass›t ve murahhas olan Âsitâne-isa‘âdetimde mukim Françe elçisi dahi istinbât etmekle sen ki mûmâ-ileyhsin, sen hademe-iDevlet-i Aliyye'mden kâr-azmâ ve bu gûne umûra vâk›f-âflinâlar›ndan oldu¤undan baflka ›rsenve iktisâben hâyiz-i rüfld ü reflâd ve bu misillü umûrda istihdâm içün hâyiz-i liyâkat ü isti‘dâdolup senden her hâlde îfâ-i flükûh ve flân-› saltanat-› aliyye ve livâ-y› levâz›m-› fürû-nüvân-› dev-let-i seniyyeme me’mûl ve melhûz oldu¤una binâen fleref-bahflâ-y› sudûr olan hatt-› hümâyûn-›mevhibet-nümûnum mûcebince sen Moskovlu cânibine rütbe-i mîr-i mîrânî ile elçi ta‘yîn veavât›f-› seniyye-i flâhânemden ihrâz-› rütbe ve flân ve imtiyaz-› menzilet ve mükâleme içün[Karaman Eyâleti - çizilmifl] Anadolu beylerbeyili¤i pâyesiyle kadrin dahi a‘lâ ve terfî‘ k›l›n-ma¤içün yaz›lm›fld›r. Fî 4 fievvâl sene 152.

(BOA, Tahvil Defterleri, nr.2, s.47 - Ek Vesika nr.:4)

7- Muhâsebecilik-i Cizye

Sâb›k® baflmuhâsebeci Emnî Mehmed Beyefendi’ye flimdiden hidmetine k›yâm etmekve senesi tamam›na de¤in avâ’idini selefi almak üzre tevcîh olunmufldur. 9 L sene 159 - 8 Lsene 160*.



Sâb›k® cizye muhâsebecisi Emnî Mehmed Beyefendi’ye verilmifldir. 10 L sene 161 - 8 Lsene 162*.


9-Muhâsebecilik-i Cizye

Sâb›k® yeniçeri efendisi Emnî Mehmed Beyefendi’ye flurûtuyla tevcîh. 6 L sene 163 - 7L sene 164*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.5 - Ek Vesika nr.: 25)

Türk Tarih Kurum

u


10- Cizye muhâsebesinden ma‘zûl Emnî Mehmed Beyefendi. 8 L sene 160.

Yeniçeri efendili¤i [tevcih]. 10 L sene 161.

Ma‘zûldur. 8 L sene 62.

Müteveffâ. 18 S sene [11]66.


MUSTAFA NAZ‹F EFEND‹

1729 ve 1741’de di¤er elçilerin maiyyetinde ‹ran’a giden Mustafa Nazif Efendi, 1159(1746)’da bu defa kendisi elçi olarak ‹ran’a gitmifl ve k›sa bir sefaretnâme kaleme alm›flt›r37.


Münif-i merhûm ile ‹ran’a giden sâb›k® ‹stanbul muk®ta‘ac›s› Nazif Mustafa Efendi’yetevcîh olunmufldur. 8 L sene 157 - 12 L sene 158*.

(BOA, KK, nr.261/6, s.3)


Sefâret ile ‹ran cânibine me’mûr k›l›nup bi-hamdillahi teâlâ mevâdd-› hilâfet-medâr-›hazret-i flehinflahî üzre itmâm-› hidemât-› seniyye ile bekâm olan Mustafa Nazif Efendi’ye avâ-t›f-› aliyye-i hüsrevânemden muhâsebecilik-i mezkûr tevcîh olunmufltur. 5 M sene 160 - 8 Lsene 160*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.4, 50 - Ek Vesika nr.:25)

3- Muk®belecilik-i Süvâri

Sâb›k® Anadolu muhâsebecisi Nazif Mustafa Efendi’ye [tevcîh olunmufldur]. 10 L sene161 - 8 L sene 162*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.4, 50; BOA, KK, nr.261/6, s.8 - Ek Vesika nr.:25)

4- Emânet-i fiehr

Sâb›k® atlu muk®belecisi Nazif Mustafa Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 6 L sene 163 - 2RA sene 164*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.19; nr.1589, s.7)

5- [Sadâret-i Uzmâ Kethüdâl›¤›]

Sadâret-i uzmâ kethüdâl›¤›na flehremîni Nazif Mustafa Efendi me’mûr olmufllard›r. 2RA sene 164.

Me’mûriyetlerinde kemâkân ibk® buyurulmufllard›r. 7 L sene 164.

Kemâkân ibk® olunmufldur. 9 L sene 165 - 10 M sene 166*.


37 Sicill-i Osmânî, IV, 561; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.84-86; Azmi Süslü, “Un Aperçu sur Les AmbassadaursOttoman et Leurs Sefaretname”, Tarih Araflt›rmalar› Dergisi, XIV/25 (Ankara 1983), s.256.

Türk Tarih Kurum

u

104 ERHAN AFYONCU

‹ZZÎ SÜLEYMAN EFEND‹

Vekayinüvis olarak 1157-1165 (1744 - 1752) y›llar› aras›n›n tarihini yazmifltir. ‹zzî Tarihiiki cilt olarak bas›lm›flt›r. ‹zzî bu eserinden baflka Belgrad’›n ikinci fethine ait müflahedelerini5 varakl›k bir makale olarak, istinsah etti¤i Karaçelebizâde’nin Süleymannâme’sinin sonunailave etmifltir38.

1- Vekâlet-i Riyâset der-nezd-i Vezîr-i Mükerrem Sa‘âdetlü Abdullah Pafla Serasker-i Câ-nib-i fiark

Vekâlet-i mezbûre divân-› hümâyûn kitâbeti emekdârlar›ndan müstah›kk-› inâyet olank›dvetü’l-emâcid ve’l-a‘yân ‹zzî Süleyman Efendi dame mecduhuya küçük rûznâmecilik pâye-siyle tevcîh olunmufltur. 21 B sene 146.



Mektûbî-i kaimmakam-› rikâb-› hümâyûn ‹zzî Süleyman Efendi’ye küçük rûznâmeciliktevcîh. 8 L sene 149 - 8 L sene 150*.



Hâlâ kethüdâ kâtibi ‹zzî Süleyman Efendi’ye tevcîh. 12 L sene 150.

Mutasarr›f-› mûmâ-ileyhe ibk® k›l›nm›fld›r. 5 L sene 151 - 17 L sene 152*.



Sâb›k® mutasarr›f› ve hâlâ vek®yi‘nüvis olan ‹zzî Süleyman Efendi’ye tevcîh. 9 L sene159 - 8 L sene 160*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.9)

5- Teflrifâtc›l›k ma‘a Devâtdârl›k-› Divân-› Hümâyûn

Sâb›k® küçük evk®f muhâsebecisi olup, hâlâ vek®yi‘nüvis olan ‹zzî Süleyman Efendi’yetevcîh. 10 ZA sene 160.

Tekrar mûmâ-ileyhe ibk® olunmufldur. 10 L sene 161.

Tekrar mûmâ-ileyh vek®yi‘nüvis ‹zzî Süleyman Efendi’ye ibk® olunmufldur. 8 L sene162.

Mûmâ-ileyhe tekrâr ibk® olunmufldur. 6 L sene 163.

Mûmâ-ileyhe tekrâr ibk®. 10 L sene 164.

Tekrar mutasarr›f› ‹zzî Süleyman Efendi’ye ibk® olunmufldur. 9 L sene 165.

Mutasarr›f› ‹zzî Süleyman Efendi’ye kemâkân ibk® olunmufldur. 7 L sene 167.

38 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayinüvis”, Ayn› eser, s.116; ‹smet Parmaks›zo¤lu , “‹zzi”, ‹A, V/II, 1267-1269; FranzBabinger, Ayn› eser, s.314-315; Klaus Kreiser, "‹zzî Süleymân Efendi und Seine Stiftung Für Der Konvent Des fieyhMurâd", Istanbul und Das Osmanische Reich, ‹stanbul 1995, s.235-241.

Türk Tarih Kurum

u


Fevt olma¤la sâb›k® teflrifâtî olup kalyonlar kitâbetinden ma‘zûl Âkif Mehmed Beye-fendiye tevcîh olunmufldur. 18 C sene 168.


MEHMED RÂGIB PAfiA

Osmanl› tarihinin en meflhur ve muktedir devlet adamlar›ndan olan Râg›b Pafla ayn›zamanda flair ve müverihdir. Osmanl› nesrinin en ustaca yaz›lm›fl eserlerini kaleme alm›flt›r.Münfleât (Telhisât) ile Tahkik ve Tevfik tarih alan›ndaki eserleridir39.

1-Devletlü, inâyetlü, sultân›m sa¤ olsun

Bu kullar› Hemedan eyâletinde müceddeden tertîb olunan timâr ve ze‘âmet tevzi‘i veHemedan seraskeri vezîr-i mükerrem sa‘âdetlü Ahmed Pafla bendelerinin ma‘iyyetinde riyâsetve defter emâneti vekâletleri hidmetlerine me’mûr olma¤›n kullar›n›n mutasarr›f oldu¤umzeâmet ve gedi¤ime ve defter-i hak®nî kâtiblerinden ma‘iyyeti kullar›na me’mûr Elhâc HalilMadeh? kullar›n›n zeâmet ve gedi¤ine zarar gelmemek üzre kaydlar›m›za flerh verilmek bâ-b›nda emr ü fermân devletlü sa‘âdetlü sultân›m hazretlerinindir.

Bende Mehmed Râg›b.

Mûcebince kaydlar›na flerh verile deyü buyuruldu. 20 L sene 142.

Nâhiye-i Bolu der-livâ-i mezbûr ve Kastamonu

Zeâmet be-nâm-› kâtib Mehmed Râg›b an-kâtibân-› defter-i hak®nî an-tahvîl-i hod.

Karye-i Yenice tabi-i mezbûr

Has›l:45654 Fî sene 142.

(BOA, BOA, Cevdet - T›mar, nr.1395)40


Sâb›k® Ba¤dad defterdâr› Mehmed Efendi’ye verilmifldir. 2 ZA sene 146 - 20 L sene147*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.21; BOA, KK, nr.261/6, S.4)


Cizye muhâsebecili¤i iflbu sene Receb’i gurresinden zabt etmek üzre sâb›k® mâliyetezkirecisi ve bu defa orduya defterdâr nasb olunan Mehmed Râg›b Efendi’ye tevcîh olundu.7 R sene 148.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.15)

39 Franz Babinger, Ayn› eser, s.315-316; Bekir S›tk› Baykal - Abdülkadir Karahan, “Rag›b Pafla”, ‹A, IX, 594-598; Ahmet Zeki ‹zgöer, Rag›b Mehmed Pafla, Tahkik ve Tevfik (Tahlil ve Metin), ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yük-sek Lisans Tezi, ‹stanbul 1988; Norman Itkowitz, Mehmed Raghib Pasha; The Making of an Ottoman Grand Vizier,Princeton Ün., Doktora Tezi, 1959; Hüseyin Yorulmaz, Koca Rag›b Pafla Divân›, ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, YüksekLisans Tezi, ‹stanbul 1989; Ayn› yazar, Mehmed Rag›b Pafla, Ankara 1998; Ömer Demirba¤, Koca Rag›b Pafla Divan›ve Tahlili, 100. Y›l Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Van 1999; Sedit Yüksel, "Koca Rag›b Pafla'n›nBilinmeyen Gazelleri", Türkoloji Dergisi ,VI/1 (Ankara 1974), s.77-80. Mesut Ayd›ner taraf›ndan Mehmed Râg›bPafla üzerine bir doktora tezi Mimar Sinan Üniversitesi’nde haz›rlanmaktad›r.

40 Mehmed Râg›b’a ‹ran seferindeki hizmetleri sebebiyle 5 CA 1140’da Revan Defterdarl›¤› verilmifltir (Bk.Fahameddin Baflar, Osmanl› Eyâlet Tevcihât› (1717- 1730), Ankara 1997, s.270).

Türk Tarih Kurum

u

106 ERHAN AFYONCU

4- Muk®ta‘ac›l›k-› Maden

Sâb›k® cizye muhâsebecisi ve hâlâ mektûbî-i sadr-› âlî Râg›b Mehmed Efendi’ye veril-mifldir. 2 N sene 1149.

Mutasarr›f-› mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® ve mukarrer k›l›nm›fld›r. 28 fi sene 1150.

Mutasarr›f-› mûmâ-ileyhe ibk® k›l›nm›fld›r. 5 L sene 150.

Mutasarr›f-› mûmâ-ileyh Râg›b Mehmed Efendi’ye kemâkân ibk® ve mukarrer k›l›n-m›fld›r. 17 L sene 152.


5- ‹btidâ rütbe-i vâlâ-y› vezâret ihsân-› hümâyûn buyurulan Râg›b Mehmed Pafla. 11 RAsene 157.

Müteveffâ flüd. 24 N sene 176.

(BOA, A.RSK, nr.1578, s.4 )

6- Eyâlet-i Rakka

Ber-vech-i mâlikâne mutasarr›f› Vezir Râg›b Mehmed Pafla kullar›na ibk®. 5 L sene 167.

(BOA, A.NfiT , nr.1306, s.2)

7- Eyâlet-i Haleb

Eyâlet-i mezbûre hâlâ mutasarr›f› vezîr-i mükerrem sa‘âdetlü Râg›b Mehmed Pafla haz-retlerine bâ-hatt-› hümâyûn ibk®. 8 L sene 169 - 10 R sene 170*.

(BOA, Tahvil Defterleri, nr.16, s.98)

8- Eyâlet-i fiam

Eyâlet-i mezbûre fiam mîr-i hacl›¤› ve mülhak®t› olan Kudüs ve Nablus sancaklar› ilema‘ân sâb›k® Haleb eyâleti mutasarr›f› vezîr-i mükerrem Râg›b Mehmed Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûn tevcîh olunmufldur. 15 R sene 170 - 20 R sene 170*.


HATTÎ MUSTAFA EFEND‹

1161 (1748) y›l›nda Avusturya’ya elçi olarak gitmifl ve bu elçili¤inde gördüklerini bir se-faretnâme olarak kaleme alm›flt›r. Ayr›ca 1740 - 1741 y›llar›nda Rusya ile yap›lan s›n›r tesbitçal›flmalar› s›ras›ndaki raporu (Takrîr-i Ahmed Merâmî Efendi) da haz›rlam›flt›r41.


Kâtib-i kethüdâ-y› sadr-› âlî Hattî Mustafa Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 25 RA sene 144- 8 S sene 149*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.16)

41 Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.92-97; Ali ‹brahim Savafl, Der Gesandschaftsbericht Des Mustafa Hatt› Efendiüber Die Gesandtschaft Sreise Nach Wien, Doktora Tezi, Viyana 1989 (K›salt›lm›fl Türkçesi TTK Yay›nlar› aras›ndaç›km›flt›r. Bk. Mustafa Hattî Efendi, Viyana Sefaretnamesi, Ankara 1999. Tezin asl› ise Eren Yay›nc›l›k taraf›ndan ba-s›lmaktad›r); Ayn› yazar, “Mustafa Hattî Efendi’nin Viyana Sefaret Raporu Üzerine”, Ondokuz May›s Üniversitesi,E¤itim Fakültesi Dergisi, say› 6 (Samsun 1991), s.235-254; Ayn› yazar, “Osmanl› Elçisi Mustafa Hattî Efendi’nin Sefa-reti ile ‹lgili Üç Belge”, Tarih ‹ncelemeleri Dergisi, XII (‹zmir 1997), s.125-134; Ayn› yazar, “Takrîr-i Ahmed MerâmîEfendi (Azak Muhaddidi Ahmed Meramî Efendi’nin 1740/1741 S›n›r Tesbit Çal›flmalar› Hakk›ndaki Raporu”, Belge-ler, XVI/20 (Ankara 1996), S.151-173.

Türk Tarih Kurum

u


2- Vekâlet-i Riyâset der-nezd-i Vezîr-i Mükerrem Sa‘âdetlü Numân Pafla Serâsker-i Câ-nib-i Bender

Zikr olunan vekâlet sâb›k® kâtib-i kethüdâ-y› sadr- âlî Hattî Elhâc Mustafa Efendi hervechiyle müstah›kk-› inâyet ve flâyeste-i re’fet olma¤la tevcih olunmak. 13 S sene 151.



Sâb›k® mevkufâtî olup tevkii pâyesiyle Nemçe devletine elçi irsâl olunan Elhâc MustafaHattî Efendi etvâr-› sa’ide ve pesendîde ibrâz›yla meflkurü’l-hidme? olma¤la altm›fl iki senesifievvâl’inden zabt etmek üzre mûmâ-ileyhe baflmuhâsebecilik tevcîh olunma¤›n ruûs-› hümâ-yûn verilmifldir. 19 S sene 162.

‹flbu tarihden zabt›çün mûmâ-ileyhe tekrâr ibk® ve ruûs verilmifldir. 8 L sene 162 - 6 Lsene 163*.


4- Mevkufâtç›l›k

Sâb›k® baflmuhâsebeci olan Elhâc Hattî Mustafa Efendi’ye flurûtuyla tevcîh. 7 L sene164 - 7 fi sene 165*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.7)


Sâb›k® mevkufâtî Elhâc Hattî Mustafa Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 9 L sene 165 - 10 Lsene 166*.


6- Defterdârl›k-› fi›kk-› Sâlis

Sâb›k® baflmuhâsebeci Hattî Mustafa Efendi’ye tevcîh. 6 L sene 169 - 5 L sene 170*.


7- fi›kk-› Sâlis Defterdârl›¤›

Hâlâ mutasarr›f› Hattî Mustafa Efendi kullar› üzerinde olma¤la ibk®. 13 L sene 169.

Mutasarr›f› illet-i müzmine mübtelâ olma¤la atiyye ile tatyîb ve sâb›k› Üsküdârî SalihEfendi kullar›na tevcîh. 5 L sene 170.


AL‹ A⁄A

1754’de III.Osman’›n cülusunu Lehistan’a tebli¤ etmek üzere elçi olarak gönderilmifl-tir. Elçili¤i ile ilgili sefaretnâme, di¤er sefaretnâmelerden farkl› bir tarzda ve muhtemelenmaiyyetinde bulunan birisi taraf›ndan manzum olarak kaleme al›nm›flt›r42.

42 Sicill-i Osmânî, III, 540; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.97-99; Abdurrahman fieref, “Manzum Bir Sefaret-name”, TOEM, I/13 (‹stanbul 1328), s.777-795; “Sultan Osman III’ün Tahta Ç›k›fl›n›n Bildirilmesi için 1755 Y›l›ndaLehistan Devleti’ne Büyükelçi Olarak Gönderilen Ali A¤a’n›n Bu Göreviyle ‹lgili Manzum Sefaretname”, sadeleflti-ren; Emin Yak›tal, Türk Dünyas› Araflt›rmalar›, say› 15 (‹stanbul 1981), s.145-168.

Türk Tarih Kurum

u

108 ERHAN AFYONCU

1- Dergâh-› Mu‘alla Kapucubafl›l›¤›

Zifltovi Voyvodas› Ali A¤a’ya tevcîh. 6 N sene 154.

yevm :150.


2- Bâki Kulluk-› Bafl

Dergâh-› âlî kap›c›bafl›lar›ndan sâb›k® Zifltovi mübâya‘ac›s› olan Ali A¤a’ya tevcîholunmufldur. 19 CA sene 157 - 8 L sene 158*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.4)

3- A¤al›k-› Sipâhiyân

Sâb›k® baflbâkikulu olan anbar emîni Ali A¤a’ya tevcîh olunmufldur. 12 L sene 158 - 14C sene 159*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.12)

4- Eyâlet-i Haleb

Eyâlet-i mezbûre sâb›k® rikâb-› hümâyûn kaimmakam› vezîr-i mükerrem Ali Pafla haz-retlerine bâ-hat-› hümâyûn tevcîh. 10 C sene 170 - 10 fi sene 170*.


5- Livâ-i Hanya

Liva-i mezbûre kal‘as› muhâfazas› flart›yla sâb›k® Haleb eyâleti ihsân olunan vezîr-i mü-kerrem kaimmakam Ali Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûn tevcîh. 10 fi sene 170 - 17 fi sene171*.


6- Livâ-i Vidin

Liva-i mezbûre kal‘as› muhâfazas› flart›yla Ni¤bolu Sanca¤› ilhâk›yla sâb›k® Hanya Mu-hâf›z› olan vezîr-i mükerrem Ali Pafla hazretlerine bâ-emr-i hümâyûn tevcîh. 17 fi sene 171 - 23Ra sene 172*.


7- Eyâlet-i Özi Liva-i Silistre

Eyâlet-i mezbûre Özi kal‘as› muhâfazas›na evvel bahardan k›yâm eylemek flart›yla Vidinve Ni¤bolu sancaklar›na mutasarr›f olan vezîr-i mükerrem Ali Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hü-mâyûn tevcîh olunmufldur. 23 RA sene 172 - Gurre-i L sene 173*.


DERV‹fi MEHMED EFEND‹

1168 (1755) y›l›nda Rusya’ya III.Osman’›n cülusunu bildirmek için elçi olarak gitmifl vegördüklerini bir sefaretnâme olarak kaleme alm›flt›r. Eseri Hâkim ve Vâs›f Tarihlerine kay-nakl›k yapm›flt›r43.

43 Sicill-i Osmânî, s.333; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.99-102; Azmi Süslü, Ayn› makale, s.258; Dervifl MehmedEfendi’nin küçük ruznâmçe ve çavufllar kitâbetinde bulundu¤u çeflitli eserlerde belirtiliyorsa da , bu görevlerde bu-lunan Dervifl Mehmed Naima’d›r (bk. A.RSK, nr.1588, s.8, 10, 92). Vesikalarda da bu iki flah›s birbirine kar›flt›r›lmak-tad›r.

Türk Tarih Kurum

u


1- Nezâret-i Tophâne-i Âmire

Mûmâ-ileyh [Elhâc ‹smail] pîr ve ihtiyâr ve rü’yet-i nezârete ve rükub ve nüzûle adî-mü’l-iktidâr oldu¤undan isti‘fâ etmekle defterdâr-› esbak ‹zzet Ali Pafla divân kâtibi veDersa‘âdet’te Haremeyn-i Muhteremeyn mütevellisi olan Dervifl Mehmed Efendi müsinn üihtiyar ve emekdâr mahall ve müstahak olma¤la selefi misillü hâcelik ve müceddeden mûmâ-ileyh Dervifl Mehmed Efendi’ye tevcîh olup ruûs-› hümâyûn verilmifldir. 5 M sene 162 - 8 Lsene 162*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.8; nr.1570, s.8)

2- Kitâbet-i Kalyon-› Mîrî

Sâb›k® tophâne nâz›r› Dervifl Mehmed Efendi’ye tevcîh. 7 L sene 164 - 9 L sene 165*.



Sâb›k® kalyonlar kâtibi Dervifl Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 10 L sene 166 - 7L sene 167*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.13; BOA, KK, 261/6, s.13)

4- Muhâsebecilik-i Cizye44.

Hâlâ mutasarr›f›n›n senesi tekmîlinden sonra zabt etmek üzre sâb›k® sipâh kâtibi olupfl›kk-› sânî pâyesi olan Dervifl Mehmed Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 171 - 4 L sene 172*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.87; BOA, KK, 261/6, s.1 - Ek Vesika nr.:30)

5- [1173 fievvâlinde ma‘zûl bulunan ve yeni görev almayan hâcegân]

Cizye muhâsebecili¤inden 4 L sene 172 tarihinde ma‘zûl Dervifl Mehmed Efendi.

(BOA, BOA, Cevdet - Dahiliye, nr.13767)

6- Süvâri Muk®belecili¤i

Sâb›k® cizye muhâsebecisi Dervifl Mehmed Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 175.

(A.E. Mustafa III, nr.5354, s.1 - Ek Vesika nr.:36)

7- Sipâh Kitâbeti

Sâb›k® Dervifl Mehmed Efendi’ye tevcîh. 6 L sene 177 - 4 L sene 178*.

(BOA,A.RSK,nr.1596,s.2; BOA, A.RSK, nr.Dos.2031/109 - Ek Vesika nr.:38)

fiEHDÎ OSMAN EFEND‹

1171 (1757-1758) y›l›nda III.Mustafa’n›n cülûsunu bildirmek üzere Rusya’ya elçi olarakgitmifl ve elçili¤i ile ilgili bir sefaretnâme yazm›flt›r45.

44 Vesikada cizye muhasebecili¤ine tayin edilen Dervifl Mehmed Efendi sipah kâtipli¤inden gelmifl gösteril-mektedir. Ancak Dervifl Mehmed Efendi önceden sipah de¤il silahdar kâtipli¤inde bulunmufltur. Sipah kâtipli¤indebu tarihlerde bulunan Dervifl Mehmed Naima’d›r. Burada tevcihat kaydedilirken bir yanl›fll›k yap›lm›fl olmas› ihtimalide vard›r.

45 Sicill-i Osmânî, III, 178; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.107-112; Faik Reflit Unat, “fiehdî Osman Efendi Sefâ-retnâmesi”, Tarih Vesikalar› Dergisi, say› 1-5 (Ankara 1942); Abdurrahman Üzülmez, Ayn› tez, s.32 vd.

Türk Tarih Kurum

u

110 ERHAN AFYONCU

1- Muk®ta‘ac›l›k-› Avlonya ma‘a E¤riboz

Sâb›k® kâ¤›t emâneti vekâletinden ma‘zûl fiehdî Osman Efendi’ye müceddeden tevcîholunmufldur. 8 L sene 160 - 10 L sene 161*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.1497/38; BOA, A.RSK , nr.1588, s.16; BOA, KK, nr.261/6, s.7)

2- Kitâbet-i Çavuflân-› Dergâh-› Alî

Zikr olunan kitâbet sâb›k® Avlonya muk®ta‘ac›s› Osman fiehdî Efendi’ye tevcîh olun-mufldur. 20 Za sene 163 - 25 Ra sene 166*.

(BOA, KK, nr. 261/6, s.15)

3- Emânet-i Kâ¤›d-› Bîrûn

Sâb›k® çavufllar kâtibi fiehdî Osman Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 7 L sene 167 - 6 Lsene 168*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.10-21; nr.1588, s.96; nr.1602, s.2 - Ek Vesika nr.:32)

4- Nezâret-i Tophâne-i Âmire

Sâb›k® kâ¤›d-› birûn emîni fiehdî Osman Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 4 L sene 172 - 4L sene 173*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.8)

5- 1173 fievvâlinde vâki olan tevcîhâtda ma‘zûl olan hâcegân-› divâniyye

Tophâne nezâretinden ma‘zûl fiehdî Osman Efendi


6- Kalyonlar Kitâbeti

Sâb›k® tophâne nâz›r› fiehdî Osman Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 175.

(AE, Mustafa III, nr.5354, s.1)

7- Tophâne Nezâreti

fiehdî Osman Efendi’ye tevcîh. 6 L sene 177 - 4 L sene 178*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos 2031/109 - Ek Vesika nr.:38)

8- Kitâbet-i Sipâhîyân

Silâhdâr kâtibi fiehdî Osman Efendi'ye gurre-i L sene 182 târihinden tevcîh. 3 Recebsene 182- 23 M sene 183*.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.21)

SEYY‹D MEHMED HÂK‹M EFEND‹

1166-1180 (1753-1766) y›llar› aras›nda vekayinüvislik yapm›fl ve dönemin tarihini yaz-m›flt›r. Ayn› zamanda flair de olan Hâkim’in divân› ile edebî ve dinî birçok eseri vard›r46.

46 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayi‘nüvis”, Ayn› eser, s.116; Ayn› yazar, “Müverrih Vas›f’›n Kaynaklar›ndan HâkimTarihi”, Ayn› eser, s.139, 194; Mücteba ‹lgürel, “Hâkim Mehmed Efendi”, D‹A, XV, s.189-190.

Türk Tarih Kurum

u


1- Vekâlet-i Riyâset der-Tersâne-i Âmîre

Mektûbî-i sadr-› uzmâ hulefâs›ndan Seyyid Mehmed Hâkim Efendi’ye müceddedentevcîh ve ruûs-› hümâyûn verilmifldir. 11 RA sene 155 - 27 fi sene 155*.

(BOA, KK, nr.261/6, s.7 - Ek Vesika nr.:22)

2- 8 L sene 160 tarihinde vâki tevcîhâtda [daha önce ve sonra] ma‘zûl olan hâcegân

Tersâne’de riyâset vekâletinden ma‘zûl Seyyid Mehmed Hâkim Efendi. 27 fi sene 155.

Atiyye verilmifldir [10 L sene 161].

Yine atiyye verilmifldir. 8 L sene 162.



Sâb›k® tersânede reis vekîli ve hâlâ vekayi‘nüvis Seyyid Mehmed Hâkim Efendi’ye tev-cîh. 10 L sene 166.

Mutasarr›f› ve hâlâ vek®yi‘nüvis Seyyid Mehmed Hâkim Efendi’ye kemâkân ibk® olun-mufldur. 7 L sene 167.

Mûmâ-ileyh Seyyid Mehmed Hâkim Efendi’ye kemâkân ibk®. 6 L sene 168.

Mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® olunmufldur. 5 L sene 169.

Mutasarr›f-› mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® olunmufldur. 5 L sene 170.

Hâlâ mutasarr›f-› mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® olunmufldur. 3 L sene 171 - 4 L sene172*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.11, 93; nr.1602, s.2; nr.1605, s.5 - Ek Vesika nr.:26, 31)

4- Kitâbet-i Cebeciyân-› Dergâh-› Âlî

Haslar muk®ta‘as›ndan ma‘zûl vek®yi‘nüvis Mehmed Hâkim Efendi’ye flurûtuyla tevcîh.4 L sene 172 - 4 L sene 173*.

(BOA, KK, nr.261/6, s.10, BOA, BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.13767, s.1)


Sâb›k® cebeciler kâtibi Seyyid Mehmed Hâkim Efendi’ye [tevcîh]. 10 L sene 174 - 5 Lsene 175*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.92; A.RSK, nr.1596, s.2; BOA, KK, nr.261/6, s.12 - Ek

Vesika nr.:31)

6- 5 L sene 175 tarihinde ma‘zûl olan efendilerdir.

Sipâh kitâbetinden ma‘zûl Seyyid Mehmed Hâkim Efendi.

(BOA, Ali Emirî, Mustafa III, nr.5354, s.3 - Ek Vesika nr.:37)

Türk Tarih Kurum

u

112 ERHAN AFYONCU

ÇEfiMÎZÂDE MUSTAFA REfi‹D EFEND‹

1180-1182 (1766-1768) y›llar› aras›nda vekayinüvislik yapan Çeflmizâde dönemin tari-hini yazm›flt›r. Eseri, Vâs›f Tarihi’nin kaynaklar›ndand›r47.

1- Vek®yi‘nüvislik

Müderrisîn-i kirâm-› zevi’l-ihtirâmdan Çeflmîzâde Mustafa Efendi Devlet-i Aliyye’de zu-hûr eden vekayi‘ zabt u tahrîrine k®dir olma¤la tevcîh olunup ruûs-› hümâyûn verilmifldir. 2 Bsene 180 - 15 R sene 182*.


MUSAZÂDE MEHMED UBEYDULLAH EFEND‹

Rikâb vekayinüvisi olarak 1768’de ‹stanbul hadiselerini yazmaya memur edilmifltir.Eseri, Vâs›f Tarihi’nin birinci cildinin kaynaklar›ndand›r48.


Eflrâf-› kuzâtdan Musazâde Mehmed Ubeydullah Efendi’ye tevcîh ve ruûs-› hümâyûnverilmifldir. 15 R sene 182.


ESSEYY‹D HASAN BEHCETÎ EFEND‹

11 L 1188 - 19 C 1189 (15 Aral›k 1774 - 17 A¤ustos 1775) tarihleri aras›nda vekayinüvis-lik yapm›flt›r. Eseri, Vâs›f Tarihi’nin ikinci cildinin kaynaklar›ndand›r49.


Eflrâf-› kuzât-› zevi’l-ihtirâmdan olup sahib-i bizâ‘a ve zuhûr eden vekayî‘i zabt u tahrîremukayyeddir ve vücûhla müstah›kk-› inâyet olan Esseyyid Hasan Behcetî Efendi’ye tevcîh. 11L sene 1189 - 19 C sene 1189*.


ÖMER EFEND‹ZÂDE SÜLEYMAN EFEND‹

19 C 1189 - 27 L 1189 (17 A¤ustos 1775 - 9 Aral›k 1776) tarihleri aras›nda vekayinüvis-likte bulunmufltur50.


Müderrisîn-i kirâmdan Ömer Efendizâde Süleyman Efendi’ye tevcîh. 19 C sene 189 - 27L sene 190*.


47 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayi‘nüvis”, Ayn› eser, s.116; Çeflmîzâde Tarihi, nflr. Bekir Kütüko¤lu, ‹stanbul 1959;Ayn› yazar, “Çeflmîzâde Tarihine Dair” V.Türk Tarih Kongresi, Ankara 1960, s.340-346.

48 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayi‘nüvis”, Ayn› eser, s.116.49 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayi‘nüvis”, Ayn› eser, s.117.50 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayi‘nüvis”, Ayn› eser, s.117.

Türk Tarih Kurum

u


AHMED RESMÎ EFEND‹

XVIII. yüzy›l›n önemli bürokratlar›ndan ve en çok eser veren müverrihlerindendir. Re-isülküttaplar›n biyografilerini içeren Sefînetü’r-rüesâ (Halîkatü’r-rüesâ), Darüssaade a¤alar›-n›n biyografilerini ihtiva eden Hamîletü’l-küberâ, 1768-1774 Osmanl›-Rus savafl› hakk›ndakigörüfl, tenkid ve intibalar›n› kaydetti¤i Hulâsatü’l-i‘tibâr ve Alaybeyizâde Emin MehmedEfendi’nin Vefeyât’›na yapt›¤› zeyl (1778’e kadar) önemli eserleridir. 1171 (1757-1758) Avus-turya ve 1177-1178 (1763-1764) Prusya elçiliklerine ait birer sefaretnâme de kaleme alm›flt›r.Ayr›ca 1769 y›l›nda Halil Pafla’ya ve 1772 y›l›nda ise Muhsinzâde Mehmed Pafla’ya devlet ileordunun durumlar›na dair birer lâyiha sunmufltur. Bunlar›n d›fl›nda çeflitli konularda da bir-çok eser vermifltir51.

1- Nezâret-i Baruthâne-i Selanik

Selanik Baruthânesi erbâb-› rüfld ü sedâd ve ashâb-› liyâkat ve isti‘dâd her vechile sezâ-vâr-› ât›fet olan Elhâc Ahmed Resmî Efendi’ye tevcîh. 8 B sene 157.

Mûmâ-ileyh Elhâc Ahmed Resmî Efendi selefi Abdurrahman ile r›zâlafld›klar›na binâenr›zâs›yla keff-i yed etmekle merk‚m Abdurrahman’a arz-› hâli ve bafldefterdâr Yusuf Efenditelhîsi mûcebince zikr olunan nezâret merkum Abdurrahman Efendi’ye tevcîh olunmufldur.Tafsîli mühimme defterindedir. 9 Za sene 157.

Girü mûmâ-ileyh Abdurrahman’a ibka. 6 R sene 158.

Fermân-› âlîde 6 R sene 158 tarihinden ibk® ve üzerinde olma¤la altm›fl Muharrem’in-den senesi tekmîline dek zabt etmek üzre musarrah olma¤la ayn› tebdîl olunmufl, yine altm›flsenesi Muharrem’inden zabt etmek üzre Resmî Elhâc Ahmed Efendi'ye müceddeden tevcîholunmufldur. 9 ZA sene 159.

Beynlerinde r›zalaflub mûmâ-ileyh Ahmed Efendi keff-i yed etmekle AbdurrahmanA¤a’n›n arz-› hâli ve bafldefterdâr Mehmed Efendi’nin ilâm›yla Abdurrahman A¤a’ya ibk® veruûs verilmifldir. Tafsîli mühimmedir. Gurre-i M sene 160.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.11)

2-Kandiye defterdârl›¤› iflbu 1160 senesi Muharreminden zabt etmek flart›yla sâb›k®Selanik baruthânesi nâz›r› Resmî Elhac Ahmed Efendi'ye tevcîh olunmufldu. Lâkin hâlâ def-terdâr bulunan R›dvanzâde Ali Efendi nizâm›na me’mûr oldu¤u Esfakiye(?] nâhiyesi cizyesi-nin nizâm›n› veremeyüb sene-i mezbûrda dahi ibk®s›n› istid‘â etmekle mezbûrenin nizâm›n›verüb, bundan böyle bir dürlü özür ve illet irâd eylememek flart›yla merhâmeten defterdârl›k-› merk‚m iflbu altm›fl senesine mahsûb kemâkân merkum Ali Efendi'ye ibk® ve merkum Ah-med Efendi dahi mahrûm ve ma¤dûr olmamak içün inflaallahu teâlâ altm›fl bir senesindenzabt eylemek üzere yedinde olan tevcîh emr-i flerîfi tebdîl ve sene-i merk‚menin cizyesinin

51 Bekir Kütüko¤lu, “Ahmed Resmî”, D‹A, II, s.121-122; Ayn› yazar, “Sefinetü’r-rüesa’n›n ‹laveli Müellif Nüs-has›na Dair”, Ayn› eser, s.203-210; Virginia Aksan, Ahmed Resmi Efendi (1700-1783), çev. Özden Ar›kan, ‹stanbul1997; Bilge Ercilasun, Ahmed Resmî Efendi’nin Türk Yenileflme Tarihindeki Yeri”, Ats›z Arma¤an›, ‹stanbul 1976,s.127-146; Cengiz Orhonlu, “Ahmed Resmî Efendi’nin Eflak Co¤rafyas›”, Güney-Do¤u Avrupa Araflt›rmalar› Dergisi,say› 4-5 (‹stanbul 1975), s.1-14; ‹smet Parmaks›zo¤lu, “Bir Türk Diplomat›n›n Onsekizinci Yüzy›l Sonunda DevletlerAras› ‹liflkilere Dair Görüflleri”, Belleten, XLVII/186 (Ankara 1983), s.527-545; Hüseyin G. Yurdayd›n, “Ahmed ResmîEfendi ve Baz› Düflünceleri”, Mustafa Reflit Pafla ve Dönemi Semineri, Ankara 1987, s.65-70; Faik Reflit Unat, Ayn›eser, 102-105, 112-116; Kemal Beydilli, “Ahmed Resmi Efendi”, Toplumsal Tarih, say› 52, (‹stanbul - Nisan 1998),s.56-64. Ahmed Resmî’nin Hulasatü’l-‹tibar isimli eseri ve layihalar› Prof.Dr.Kemal Beydilli ve Prof.Dr.Feridun Eme-cen taraf›ndan, yay›na haz›rlanmaktad›r.

Türk Tarih Kurum

u

114 ERHAN AFYONCU

berât ve evrâk› mu‘tâd üzre mahalline kayd ve flimdilik Bursa pâyesi tevcîh buyrulup, baflkabaflka emr-i flerîfleri ruûs-› hümâyûn verilmek buyuruldu. 15 N sene 159.

( A.RSK, nr.Dos.1471/73 - Ek Vesika nr.:80)


Sâb›k® Selanik baruthâne[si] nâz›r› dâmâd Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîholunmufldur. 8 L sene 160 - 10 L sene 161*.

(BOA, KK, nr.261/6, s.3)

4- Tarihçilik-i Divân-› Hümâyûn

Sâb›k® baflmuk®ta‘ac› Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîh. 6 L sene 163- 7 L sene164*.


5- Nezâret-i Baruthâne der-Gelibolu

Sâb›k® tarihçi olan Elhâc Ahmed Resmî Efendi’ye tevcîh olunmufldur. Reis efendimerhûmun damad›d›r. 9 L sene 165 - 10 L sene 166.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.10)

6- Nezâret-i Sergi

Sâb›k® Gelibolu baruthânesi nâz›r› Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîh. 7 L sene 167 -6 L sene 168*.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.10-11; nr.1588, s.99; rnr.1602, s.2)

7- Nezâret-i baruthâne der-‹stanbul

Sâb›k® sergi nâz›r› Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 5 R sene 170.

(BOA, A.RSK, nr.1570, s.9)


‹stanbul baruthânesinden ma‘zûl Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 170 -10 CA sene 170*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.91; nr.1588, s.91; nr.1605, s.2)


Sâb›k® küçük evk®f muhâsebecisi Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 172 - 4L sene 173*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.90; BOA, KK, 261/6, 8-9)

10- 1173 fievvâl’inde vâki olan tevcîhâtta ma‘zûl olan hâcegân-› divâniyye kullar›

Mâliye’den ma‘zûl Resmî Ahmed Efendi.


Türk Tarih Kurum

u



Sâb›k› Elhâc Resmî Ahmed Efendi’ye tevcîh. 29 S sene 174 -10 L sene 174*.


12- Anadolu Muhâsebecili¤i

Sâb›k® mâliye tezkirecisi Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 175.

(AE, Mustafa III, nr.5354 - Ek Vesika nr.:36)

13- Emânet-i Tersâne

Resmî Ahmed [Efendi’ye tevcîh olunmufldur]. 4 L sene 1181.

(BOA, A.RSK, nr.1611, s.2)

14- Sâb›k® matbah-› âmîre emîni Resmî Elhâc Ahmed Efendi’ye büyük rûznãmeciliktevcîh. 28 Z sene 182.


15- Sadâret Uzmâ Kethüdâl›¤›

Hâlâ me’mûr olan sa‘âdetlü Resmî Elhâc Ahmed Efendi hazretleri me’mûriyetlerindekemâkân ibk® [L sene 1185].



Defterdârl›k-› mezbûr sâb›k® matbah-› âmire emîni Ahmed Resmî Efendi’ye tevcîholunmufldur. 4 C sene 190.

Defterdârl›k-› mezbûr mûmâ-ileyhe ibk® 7 L sene 190.

Defterdârl›k-› mezbûr mûmâ-ileyh Ahmed Resmî Efendi’ye kemâkân ibk® ve mukarrerk›l›nm›fld›r. 7 L sene 191.

Defterdârl›k-› mezbûr mûmâ-ileyhe kemâkân ibk®. 5 L sene 192 - 4 L sene 193*.

(BOA, Tahvil Defterleri, nr.16, s.241; Tevcihat Defteri, Topkap› Saray› Müzesi Kütüp-hanesi(=TSMK), Hazine K›sm›, nr.1648, vr.42b)

17- Rûznâmçe-i Evvel

Resmî Ahmed Efendi [ye tevcih]. 4 L sene 1195.

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.3)

18- Hâcegân-› Divân-› Hümâyûn’dan ba‘zan tevliyet ve ba‘zan mübâfliriyyelerden akçeverilecek efendiler.

Büyük ruznâmeci Ahmed Resmî Efendi’ye, gayet periflân hâl ve hânesi muhterik olupi‘ânet olunmad›kca geçinmesi ‘adîmü’l-imkân olma¤la tevliyyetlerden Nûr-› Osmâniye tevli-yeti ihsân›. [1196].

(BOA, BOA, Cevdet Dahiliye, nr.827 - Ek Vesika nr.:81)

Türk Tarih Kurum

u

116 ERHAN AFYONCU

NA‹LÎ ABDULLAH PAfiA

XVIII. yüzy›l bürokratlar›ndan Naili Pafla teflrifâtc›l›k görevi [1156-1160 (1743 - 1747)]s›ras›nda görevini daha iyi yapabilmek için baz› merasim kaidelerinin ihdas sebeplerini ve an-lamlar›n› inceleyerek Mukaddime-i Kavânîn-i Teflrîfât adl› bir eser meydana getirmifltir52.

1- Teflrifâtç›l›k ma‘a Devatdârl›k-› Divân-› Hümâyûn

Mutasarr›f› olup divân-› hümâyûnda beylikci olan Abdullah Nâili Efendi’ye ibk®. 8 Lsene 160 - 10 ZA sene 160*.


2- [Riyâset Hidmeti]

Riyâset hidmetine divân-› hümâyûnda beylikci olan Abdullah Nâili Efendi me’mur ol-mufllard›r. 10 ZA sene 160.

Me’mûriyetlerinde kemâkân ibk® buyurulmufllard›r. 10 ZA sene 161.


Me’mûriyetler [inde] kemâkân ibk® buyurulmufllard›r. 6 L sene 163.


Kemâkân ibk® olunmufldur. 10 ZA sene 165.

Kemâkân ibk® olunmufldur. 10 L sene 166 - Gurre-i M sene 167*.



Reisülküttâb Abdullah Nâilî Efendi’ye bâ-hatt-› hümâyûn tevcîh olunmufldur. 10 Mu-harrem sene 167.

Mutasarr›f› Abdullah Nâilî Efendi’ye kemâkân ibk® ve mukarrer k›l›nm›fld›r. 7 L sene167.

Müflârün-ileyh rütbe-i vâlâ-y› vezâret ile mühr-i hümâyûn ihsân buyurulma¤la defterdâr-l›¤› hâlâ rûznâmce-i evvel Behcet Mehmed Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 6 fi sene 168.


4- Eyâlet-i Girid

Eyâlet-i mezbûre Kandiye kal‘as› muhâfazas› flart›yla hâlâ mutasarr›f› sadr-› esbak vezîr-imükerrem sa‘âdetlü Nâilî Abdullah Pafla hazretlerine bâ-hatt-› hümâyûn ibk®. 8 L sene 169 - 5L sene 170*.


52 Mehmed ‹pflirli, “Abdullah Nâili Pafla, D‹A, I, s.124-125; Filiz Çal›flkan, Osmanl› Devleti’nde Teflrifat Ka-lemi ve Teflrifatç›l›k (Tanzimat Öncesi), ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul 1989; Ayn› yazar,Tanzimat Dönemi ve Sonras›nda Osmanl› Teflrifat Müessesesi, ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ‹stanbul1997, s.74, 100; Franz Babinger, Ayn› eser, s.305. Abdullah Nâili Pafla’n›n bu k›ymetli eseri Dr.Filiz Çal›flkan taraf›n-dan neflre haz›rlanmaktad›r.

Türk Tarih Kurum

u


MEHMED ÂK‹F BEY

1171-1174 (1758-1761) y›llar› aras›ndaki, bilhassa teflrifâtla ilgili hadiseleri anlatan Tâ-rih-i Cülûs-› Sultan Mustafa-i Sâlis isimli bir eser yazm›flt›r. Eserinde Osmanl› Devleti’nin me-rasim kaidelerini (elçi kabulü, dü¤ünler, bayramlar vs.), y›ll›k fievvâl tevcihatlar›n› ve di¤erazil ve tayinleri anlatm›flt›r53.

1- Muk®ta‘ac›l›k-› Kefe

Âkif Mehmed Bey’e verilmifldir. 28 L sene 145 - 15 L sene 146*.

(BOA, A.RSK, nr.1571, s.16)

2- Kitâbet-i Kalyonhâ-i Mirî

Sâb›k® küçük evk®f muhâsebecisi Âkif Mehmed Beyefendi’ye tevcîh. 5 R sene 160.

Selefinin bir senelik avâ’idi verilmek üzre sâb›k® bostanc›bafl› Hüseyin Pafla dâmâd›Ahmed Efendi’ye tevcîh. 8 L sene 160.


3- Kitâbet-i Kalyonhâ-i Mîrî

Sâb›k® mutasarr›f› Âkif Mehmed Beyefendi’ye tevcîh olunmufldur. 8 L sene 162 - 6 Lsene 163*.


4- Kitâbet-i Kalyonhâ-i Mîrî

Sâb›k› Âkif Mehmed Beyefendi’ye tevcîh olunmufldur. 9 L sene 165 - 10 L sene 166*.

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.10 - Ek Vesika nr.:26.)

5- Teflrifâtç›l›k ma‘a-Devatdârl›k-› Dîvân-› Hümâyûn

Fevt olma¤la [Süleyman ‹zzî] sâb›k® yine teflrifâtî olup, kalyonlar kitâbetinden ma‘zûlÂkif Mehmed Beyefendi’ye tevcîh olunmufldur. 18 C sene 168.

Mûmâ-ileyhe kemâkân ibk®. 6 L sene 168.




Mûmâ-ileyhe kemâkân ibk® olunmufldur. 4 L sene 172.

Mutasarr›f› Mehmed Âkif Beyefendi’ye kemâkân ibk® 4 L sene 173.

Mûmâ-ileyhe ibk®. 10 L sene 174.


53 Mehmed Âkif Bey, Tarih-i Cülus-› Sultan Mustafa-i Sâlis, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi k›sm›, nr.2108; Si-cill-i Osmânî, III, 287; Franz Babinger, Ayn› eser, s.317-318; Filiz Çal›flkan, Tanzimat Dönemi ve Sonras›nda Osmanl›Teflrifat Müessesesi, s.99-101; ‹stanbul Kütüphaneleri Tarih-Co¤rafya Yazmalar› Katalogu, s.169-170; Mehmet Aslan,Ayn› tez, s.146.

Türk Tarih Kurum

u

118 ERHAN AFYONCU

6- Teflrifâtç›l›k ma‘a Devatdârl›k

Mutasarr›f› Âkif Mehmed Beyefendi’ye küçük kal‘a ilhâk›yla ibk®. 5 L sene [11] 75.

(A.E. Mustafa III, nr.5354, s.1)

7- Atlu Muk®belecili¤i

Âkif Mehmed Beyefendi’ye tevcîh. 6 L sene 177.


8- Teflrifâtç›l›k

Âkif Mehmed Beyefendi’ye tevcîh. 23 RA sene 178.


MEHMED NECAT‹ EFEND‹

1768-1774 Osmanl› - Rus harbi s›ras›nda K›r›m cephesinde bulunmufl ve Serasker ‹bra-him Pafla ile birlikte esir edilerek Petersburg’a götürülmüfltür. Necati Efendi K›r›m cephe-sinde olan hadiseleri ve esareti s›ras›nda gördüklerini Tarih-i K›r›m adl› eserinde anlatmakta-d›r. Eseri 1768 - 1774 Osmanl› - Rus harbinde K›r›m cephesinin en önemli kayna¤›d›r54.

1- ‹btidâ küçük kal‘a pâyesi tevcîh olunan K›r›m Seraskeri-i sâb›k ‹brahim Pafla defteremîni Elhâc Mehmed Necati Efendi. 16 R sene [11]89.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.35; nr.1623, s.63; Tevcihât Defteri, TSMK, nr. Hazine 1647, vr.75b)

SÜLEYMAN PENÂH EFEND‹

1768-1774 Osmanl›-Rus harbinde Mora cephesi hadiseleri ile devlet nizam›nda yap›la-cak ›slahatlarla ilgili görüfllerini ihtiva eden bir tarihçe yazm›flt›r. Müellif eserini önce cep-hede yazm›fl, daha sonra ‹stanbul’a dönünce ilavelerle yeniden kaleme alm›flt›r55.

1- Mektûbî efendi hulefâs›ndan olup, hâlâ Selânik ve Hüdavendigâr sancaklar› muta-sarr›f› vezîr-i mükerrem Mustafa Pafla hazretlerinin divân kitâbetleri hidmetinde olan Süley-man Penâh Efendi her vechile mahall-i refet ve flâyeste-i inâyet olma¤la avât›f-› aliyye-i hüsre-vânemden mûmâ-ileyhe küçük kal‘a tezkirecili¤i pâyesi tevcîh olunmak buyuruldu. 8 L sene175.

(BOA, A.RSK, nr.Dos. 1919/63 - Ek Vesika nr.:79)

54 Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.116-128; Ayn› yazar, “K›r›m Tarihi veya Necati Efendi’nin Rusya Sefaretna-mesi”, Tarih Vesikalar›, say› 13-15 (Ankara 1944-1949); Ayn› yazar, “K›r›m’›n Osmanl› ‹daresinden Ç›kt›¤› GünlereAit Bir Vesika: Necati Efendi Sefaretnamesi veya Sergüzefltnamesi”, III.Türk Tarih Kongresi (Ankara 1948), s.367-374; Necati Efendi, Tarih-i K›r›m (Rusya Sefaretnamesi), haz. Erhan Afyoncu, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, YüksekLisans Tezi, ‹stanbul 1990. Necati Efendi’nin bu eseri, yazar› ve ailesi hakk›nda buldu¤umuz yeni birçok bilgi ile bir-likte taraf›m›zdan neflre haz›rlanmaktad›r.

55 Sicill-i Osmânî, III, 87; Aziz Berker, “Mora ‹htilali ve Tarihçesi veya Penah Efendi Mecmuas›, Tarih Vesika-lar›, II/7-12(Ankara 1943); Di¤er nüshas› için bk. Ömer Karayumak, Mora ‹htilali Tarihçesi, ‹.Ü.Edebiyat Fakültesi,Mezuniyet Tezi, ‹stanbul 1979; Yavuz Cezar, Osmanl› Maliyesinde Bunal›m ve De¤iflim Dönemi, ‹stanbul 1986, s. 143-145; Ayn› yazar, “Osmanl› Ayd›n› Süleyman Penah Efendi”, Toplum ve Bilim, say› 42 (‹stanbul 1988), s.111-132; Ab-durrahman Üzülmez, Ayn› tez, s.38 vd.; Süleyman Penah Efendi’nin eseri Dr. Mustafa O¤uz taraf›ndan neflre haz›r-lanmaktad›r.

Türk Tarih Kurum

u


2- Mâliye Tezkirecili¤i

Penâh Süleyman Efendi’ye [tevcih]. 4 L sene 1181.

(BOA, A.RSK, nr.1611, s.3)


Sâb›k® mâliye tezkirecisi Süleyman Penâh Efendi’ye tevcîh. 20 L sene 183.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.3)

4- Baflmuhâsebecilik

Sâb›k® sipâh kâtibi Süleyman Penâh Efendi’ye tevcîh [L sene 1185].

(BOA, BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.8387)

5- fiehremâneti’nden ma‘zûl Süleyman Penâh Efendi. 5 L sene 192.

Reft: Muk®bele-i süvâri sene 193.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.26)


Süleyman Penâh [Efendi’ye tevcîh olunmufldur]. 4 L sene 1195.

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.3)

MEHMED DÜRRÎ EFEND‹

1768-1774 harbinde Osmanl› Devleti’nin u¤rad›¤› büyük ma¤lubiyet üzerine devlet ni-zam›nda görülen eksiklikleri ve bunlar› gidermeye yönelik çözüm yollar› ile ilgili tavsiyeleriniihtiva eden Nuhbetü’l- Emel fî Tenkîhi’l-Fesâd ve’l- Halel isimli bir risale yazm›flt›r56.

1- ‹btidâ ‹stanbul muk®ta‘as› pâyesi tevcîh olunan Esseyyid Mehmed Dürrî Efendi. 28 Ssene 86.

Ganem kitâbeti ile küçük tezkirecilik ibk®. 23 Z sene 201.

Kemâkân ibk® 3 L sene 202

Hâlâ rûznâmçe-i evvel ve murahhas-› sâlis olup Zifltovi’de mükâlemeye me’mûrdur.

Defter emâneti’nden ma‘zûldür. 5 L sene 208.

Riyâset hidmetine me’mûrdur. S sene 209.

Mütefeveffâ flüd. 13 C sene 209.


2- Gurebâ-y› yemîn kitâbetinden ma‘zûl Esseyyid Mehmed Dürrî Efendi. 5 L sene 88.

Reft: Yine gurebâ-y› yemîn. Sene 93.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.20, 27)

56 Sicill-i Osmânî, II, 318; A.‹brahim Savafl, “Beitrag zur Lâyiha - Tradition in der Osmanischen Geschicte(mit Besonderer Rücksicht auf das Achtzehnte Jahrhundert)”, K›r›kkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der-gisi, I (K›r›kkale 1998) s.134-137;Ayn› Yazar, "Lâyiha Gelene¤i içinde XVIII. Yüzy›l Osmanl› ‹slahat ProjelerindekiTespit ve Teklifler", Bilig, say› 9 (Ankara 1999), s. 93-96; Kayhan Atik, “Kayserili Devlet Adam› Dürrî Mehmed Efendive Layihas›”, II.Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998, s.69-74.

Türk Tarih Kurum

u

120 ERHAN AFYONCU

3- Ganem Kitâbeti

Hâlâ mutasarr›f› Mehmed Dürrî Efendi kullar›na küçük tezkirecilik ile ibka. 12 L sene203.

(BOA, Bâb-› Asâfî, Amedî Kalemi(=A.AMD) , nr.Dos.29/48 - Ek Vesika nr.:44)

4- Mektûbculuk

Sâb›k® tezkire-i sânî Esseyyid Mehmed Dürrî Efendi’ye tevcîh 10 R sene 204.


5- Mektûbculuk

Maden muk®ta‘ac›l›¤› Esseyyid Mehmed Dürrî Efendi kullar›na ibka. 10 L sene 204.

(BOA, Cevdet -Dahiliye, nr. 1065)

6- Muhâsebecilik-i Cizye

Sâb›k® rûznâmçe-i evvel Esseyyid Mehmed Dürrî Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine nr.1647, vr.50a; A.RSK, nr.Dos.1287/79)

7- Defter Emâneti

[Dürrî Mehmed Efendi'ye] ibk®. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT , nr.1451/15, s.2)

ABDÜLKER‹M PAfiA

1188-1190 (1775-1776)’da Rusya’ya elçi olarak gitmifltir. Abdülkerim Pafla’n›n Rusya el-çili¤ine ait sefaretnâmesi maiyetinde bulunan Mehmed Emin Nahifî Efendi taraf›ndan ka-leme al›nm›flt›r. Her ne kadar kendisi yazmam›fl olsa da onun nam›na yaz›ld›¤› ve ismini tafl›-d›¤› için Abdülkerim Pafla’y› da burada zikretmek de yarar gördük57.

1- ‹btidâ büyük kal‘a tezkirecili¤i tevcîh olunan Seyyid Abdülkerim Efendi 13 R sene[11]70.

Büyük rûznâmçeden ma‘zûldür.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.5)

2- ‹stanbul Baruthânesi Nezâreti

Muvakkaten kal‘a-i kebîr tezkirecili¤i mutasarr›f› Abdülkerim Efendi’ye tevcîh. 5 L sene170.

(BOA, A.RSK, nr.1605, s.2)

3- Nezâret-i Sergi

Sâb›k® ‹stanbul baruthânesi nâz›r› Abdülkerim Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 172 - 4 L sene173

(BOA, A.RSK, nr.1588, s.99; BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.13767)

57 Faik Reflit Unat, Osmanl› Sefirleri ve Sefaretnameleri, s.129-133; Sicil-i Osmânî, III, 355; Norman Itkowitz -M.Mate, Mubadele -an Ottoman Russian Exchange of Ambassadors, Chicago 1970.

Türk Tarih Kurum

u


4- Kitâbet-i Ulûfeciyân-› Yemîn

Sâb›k® sergi nâz›r› Seyyid Abdülkerim Efendi’ye tevcîh. 10 L sene 174 - 5 L sene 175*.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.3; nr.1588, s.94; AE, Mustafa III, nr.5354)


Seyyid Abdülkerim Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 181.

(BOA, A.RSK, nr.1611, s.3)

6- Çavuflbafl›l›k Vekâleti

Hâlâ mutasarr›f› Abdülkerim Bey kullar›na ibk®. 16 L sene 183.

(BOA, Bâb-› Asâfi, Niflan Kalemi, [=A.NfiT ], nr.1396, s.3)

7-Süvâri Muk®belecili¤i

Mutasarr›f› Seyyid Abdülkerim Efendi'ye ibka [L sene 1185]

Badehû baflmuhâsebecilik pâyesi tevcîh. 18 S sene 186.

(BOA, Cevdet -Dahiliye, nr.8387)

8- Anadolu muhâsebesinden ma‘zûl elçi Seyyid Abdülkerim Efendi. 7 L sene [11] 91.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.9)

MEHMED EM‹N NAH‹FÎ EFEND‹

1188-1190 (1775-1776)’da Rusya’ya elçi olarak gönderilen Abdülkerim Pafla’n›n maiye-tinde bulunmufl ve bu elçilikle ilgili hadiseleri tasvir eden sefaretnâmeyi yazm›flt›r58.

1- ‹btidâ Kefe muk®ta‘as› tevcîh olunan Mehmed Emîn Nahifî Efendi. 14 L sene [11]83.

Rikâb’da riyâset vekâleti tevcîh 22 Z sene 201.

Rikâb’da ibk® 4 L sene 202.

Müteveffâ flüd. Z sene 202.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.23)

2- Süvâri muk®belecili¤inden ma‘zûl Mehmed Emîn Nahifî. 4 L sene [11] 93.

Reft. Tezkire-i Sânî.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.6)

3- Mektûbculukdan ma‘zûl Mehmed Emîn Nahifî. 11 fi sene [Y›l› y›rt›k]

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.42)

4- Büyük Tezkirecilik ile ganem muk®ta‘ac›l›¤› sab›k® hazine muhâsebecisi MehmedEmin Nahifî Efendi’ye tevcîh. 7 Za sene 199.

(BOA, A.RSK, nr.dos.2760/102)

58 Sicill-i Osmanî, IV, 548; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.129-133; N.Itkowitz - M.Mate, Ayn› eser.

Türk Tarih Kurum

u

122 ERHAN AFYONCU

5- Ganem Muk®ta‘ac›l›¤›

Hâlâ mutasarr›f› ve tezkire-i evvel Mehmed Emîn Nahifî Efendi’ye kemâkân ibka. 4 Lsene 201.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.16)

6- Vekâlet-i Riyâset der-Rikâb-› Hümâyûn

Sâb›k® büyük tezkireci Mehmed Emîn Nahifî Efendi’ye tevcîh. 23 Z sene 201.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.20)

ENVERÎ SADULLAH EFEND‹

En önemli vekayinüvislerden olmas›na ra¤men eserlerinin Vâs›f Tarihi’ne kaynakl›ketmesi ve neflredilmemesi sebebiyle k›ymeti anlafl›lamam›flt›r. 1182-1188 (1769-1774), 1190-1197 (1776-1783), 1201-1204 (1787-1791), 1206-1207 (1791-1793) ve son olarak 1209 (1794)y›l›nda olmak üzere befl defa vekayinüvislikte bulunmufltur. Bu vekayinüvislikleri s›ras›nda ha-z›rlad›¤› 1182-1188 (1769-1774), 1188-1197 (1774-1783) ve 1201-1206 (1787-1792) y›llar› ara-s›nda Osmanl› Devleti’nde meydana gelen hadiseleri anlatan ve üç k›s›mdan oluflan eserikendi ad›yla (Enverî Tarihi) an›lmaktad›r. Ayr›ca Nizâm-› Cedîd için III. Selim’e bir layihasunmufltur59.

1- ‹btidâ büyük kal‘a pâyesi tevcîh olunan Elhâc Sadullah Enverî Efendi. 3 B sene [11]82.

Ganem muk®ta‘ac›l›¤› ile büyük tezkirecilik tevcîh. 23 Z sene 201.

Kemâkân ibk® 3 L sene 202.


Anadolu muhâsebecisi tevcîh. 5 L sene 208.

Müteveffâ flüd.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.14; A.RSK, nr.Dos.2867/12)

2-Teflrifâtc›l›k

Hâlâ mutasarr›f› Sadullah Enverî Efendi'ye kemâkân ibka

Büyük Kal‘a Tezkirecili¤i

Hâlâ teflrifâtî Enverî Sadullah Efendi'nin üzerinde olma¤la ilhâken ibk® [L sene 1185].

(BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.8387)


Sâb›k® teflrifâtî Enverî Sadullah Efendi’ye [tevcih]. 7 ZA sene 187 - 6 L sene 188*.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.1)

59 Münir Aktepe, “Enverî Sadullah”, D‹A, XI, s.268-270; Bekir Kütüko¤lu, “Vekayinüvis”, Ayn› eser,s,117-121;Ahmed Vas›f Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hak®ikü’l-Ahbâr, neflr. Mücteba ‹lgürel, ‹stanbul 1978, s.XXVIII-XXXI; FilizÇal›flkan, “Vas›f’›n kaynaklar›ndan Enverî Tarihi”, Prof Dr. Bekir Kütüko¤lu'na Arma¤an, ‹stanbul 1991, s.143-163;Ahmet Ö¤reten, Nizam-› Cedid’e Dair Islahat Layihalar›, ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul1989, s.XXXVI vd. Enverî Tarihi’nin 1769-1774 y›llar›n› ihtiva eden birinci k›sm› Saffet Çal›flkan taraf›ndan MarmaraÜniversitesi'nde doktora tezi olarak haz›rlanmaktad›r.

Türk Tarih Kurum

u



Enverî Sadullah Efendi’ye tevcîh. 6 L sene 189.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2412/12-13)

5- Vekayi‘nüvislik

Sâb›k® küçük evk®f muhâsebecisi Sadullah Enverî Efendi’ye tevcîh. Tafsili mühimme-dedir. 17 L sene 190 - 6 Z sene 197*.


6- Teflrifâtc›l›k ma‘a-Devatdârl›k-› Divân-› Hümâyûn

Sâb›k® küçük evk®f muhâsebecisi Sadullah Enverî Efendi’ye tevcîh. 7 L sene 191.

(Tevcihat Defteri, TSMK, nr.Hazine 1648, vr.42a)


Muvakkaten Anadolu muhâsebecisi ve mutasarr›f-› sâb›k› Elhâc Sadullah Enverî Efen-di’ye büyük tezkirecilik ile tevcîh. 23 Z sene 202.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.16)


Hâlâ mutasarr›f› Sadullah Enverî Efendi kullar›na büyük tezkirecilik ile ibk®. 12 L sene203.

(BOA, A.AMD, nr.Dos.29/48; A.RSK, nr.Dos.2851/25 - Ek Vesika nr.:43-44)

9- Büyük Tezkirecilik

Ganem muk®ta‘ac›l›¤› ile mutasarr›f› Elhâc Sadullah Enverî Efendi kullar›na ibk®. 10 Lsene 1204.


10- fievketlü, kerâmetlü, kudretlü, mehâbetlü, velinimetim, efendim, pâdiflâh›m

Hâlâ dîvân-› âlîlerinde büyük tezkireci olan Enverî Efendi kullar› befl alt› seneden berüve seferde hidmet-i mezkûrede bulunup temâdî-i zamân hasebiyle kendüye fütûr ‘âr›z ve bumakule menâs›b ashâb› erbâb-› flevk ve gayretden olmak lâz›m olmakdan nâflî küçük tezkireciolan Firdevsî Emin Efendi’ye büyük tezkirecilik ve sâb›k® rikâb-› hümâyûnda büyük tezkirecivekîli olan Ârif Efendi’ye küçük tezkirecilik ve sadr-› âlî mektûbcusu olan Seyyid Sad›k Efendi-’nin tebdîli lâz›m gelmekle Prusya’dan sefâretle avdet eden Haremeyn muhâsebecisi AhmedAzmî Efendi mektûbcu vekâletinde müstakimâne hareket etmekle mektûbculuk dahi mûmâ-ileyh Ahmed Efendi bendelerine ve Enverî Efendi'nin befl alt› sene kapuda bulunmas› takrî-biyle tehî ihrâc› ve revâ-dâflt-› tab'› flâhâneleri olmama¤la ilhâken üzerinde bulunan Anadolumuhâsebecili¤i dahi Enverî Efendi'ye tevcîh olunmak üzre defter-i tevcîhâta kayd ile tertîbihusûsu muvâf›k-› irâde-i flâhâneleri ise ol-bâbda ve her hâlde emr ü fermân flevketlü, kerâ-metlü, kudretlü, mehâbetlü, velînimetim, efendim, pâdiflâh›m hazretlerinindir [1206].

Kaimmakam Pafla

Güzel tertîb eylemiflsin böylece defteri tashih eyleyesin. fiehremâneti’ne ‹ffet MustafaBey’e kayd edesin. fiehremîni olsun.

(HH., nr.13346 - Ek Vesika nr.:86)

Türk Tarih Kurum

u

124 ERHAN AFYONCU


Sâb›k® büyük tezkireci Sadullah Enverî Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 1206.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2887/79; Tevcihat Defteri, TSMK, nr.1648, vr.48b - Ek Vesikanr.:39)

AHMED VÂSIF EFEND‹

En meflhur vekayinüvislerdendir. 1197-1201 (1783-1787), 1204-1206 (1791-1792), 1207-1209 (1793-1794) ve sonuncusu da 1213-1221 (1799-1806)’da olmak üzere dört defa vekayi-nüvislikte bulunmufltur. Vâs›f kendi vekayinüvis bulundu¤u dönemin vekayiini zapt etmifl veayr›ca kendisinden önceki vekayinüvislerin (Hâkim, Çeflmîzâde, Musazâde, Enverî, Edib,Nuri) eserlerini de ikmal edip yeniden yazarak birkaç y›ll›k boflluk haricinde 1166-1219 (1753- 1804) y›llar› aras›n› kaleme alm›flt›r. Ayr›ca 1201-1202 (1787-1788) y›l›ndaki ‹spanya elçili¤iile ilgili bir sefaretnâme yazm›flt›r. Sefaretnâme, Cevdet ve Edib tarihlerine al›nm›flt›r. Ayr›caVas›f Tarihi, Cevdet Tarihi’nin de en önemli kaynaklar›ndan biridir60.

1- ‹btidâ Avlonya pâyesi tevcîh olunan âmedî hulefâs›ndan Ahmed Vâs›f Efendi. 13 RAsene [11] 86.

Sefâret ile ‹spanya’ya me’mûr olma¤la Anadolu muhâsebecili¤i pâyesi tevcîh. Selh-i fisene 201.

Mevk‚fât'tan ma‘zûldür. Gurre-i R sene 202.

Rikâb’dan cizye muhâsebecisi vekâleti tevcîh. 4 L sene 202.

Anadolu muhâsebecili¤i tevcîh.

Bafl muhâsebeden ma‘zûldür. Belgrad’a me’mûrdur.

Anadolu muhâsebesinden ma‘zûldür. 5 L sene 208.

Midilli’ye menfâd›r.

Anadolu muhâsebesi tevcîh. 4 L sene 209.

Ma‘zûldür. 3 L sene 210.

Bafl muhâsebe tevcîh. 4 L sene 211.

Maz’ûldur. 4 L sene 212.

Anadolu muhâsebesi tevcîh. 4 L sene 213.

Büyük rûznâmçe tevcîh. 11 ZA sene 213.

Vek®yi‘nüvislik dahi tevcîh. 22 Z sene 213.

Büyük rûznâmçeden ma‘zûldür. 4 L sene 214

60 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayinüvis”, “Müverrih Vâs›f’›n Kaynaklar›ndan Hakim Tarihi”, Ayn› eser, s.118-124,139-194; Ayn› yazar, “Çeflmîzâde Tarihi, ‹stanbul 1959; Ahmed Vâs›f Efendi, Mehâsinü’l-Asâr ve Hakaikü’l-Ahbar,Mücteba ‹lgürel, ‹stanbul 1978; Sabriye fien, Ahmed Vâs›f Efendi'nin ‹spanya Sefâreti ve Sefâretnâmesi, K›r›kkaleÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, K›r›kkale 1997; Mücteba ‹lgürel, “Vâs›f”, ‹A, XIII, 214-217;Ayn› yazar, “Cevdet Pafla Tarihi’nin Kaynaklar›ndan Vâs›f Tarihi”, Ahmed Cevdet Pafla Semineri, ‹stanbul 1986, s.115-126; Filiz Çal›flkan, “Vâs›f’›n kaynaklar›ndan Enverî Tarihi”, Prof Dr. Bekir Kütüko¤lu'na Arma¤an, ‹stanbul 1991,s.143-163; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.144-147.

Türk Tarih Kurum

u


Niflanc›l›k tevcîh 5 ZA sene 214

Niflanc›l›k’dan ma‘zûldür.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.37; nr.1593, s.28, 60 - Ek Vesika nr.:53)

2-Gurebâ-y› yesâr kitâbetinden ma‘zûl Ahmed Vâs›f Efendi. 6 L sene [11] 87.

Reft: Büyük kal‘a sene [11] 93.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.1, 21)


Sâb›k® kâ¤›d-› birûn emîni Ahmed Vâs›f Efendi’ye tevcîh. 6 Z sene 197.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.6)

4- Muhâsebe-i Anadolu

Ahmed Vâs›f Efendi’ye [tevcih]. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT , nr.1451/15, s.2 - Ek Vesika nr.:46)

5- Bafl Muhâsebecilik

Ahmed Vâs›f Efendi’ye tevcih [4 L sene 1211].

(BOA, A.RSK, nr.1629,s.2)

AHMED AZMÎ EFEND‹

1763-1764’de Ahmed Resmî Efendi’nin maiyyetinde Prusya’ya giden Ahmed AzmîEfendi, daha sonra kendisi elçi olarak 1202(1787)’de Fas’a, 1205-1206 (1790-1792)’da isePrusya’ya gönderilmifltir. Fas elçili¤ine dair bir takrîr kaleme alm›fl, Prusya elçili¤ini ise dahatafsilatl› olarak sefaretnâme biçiminde yazm›flt›r61.

1- ‹btidâ gurebâ-y› yesâr kitâbeti tevcîh olunan Ahmed Azmî Efendi. 5 M sene [11] 85.

Fas hâkimine elçilik ile me’mûr olma¤la Haremeyn muhâsebecili¤i pâyesi tevcîh. Selh-ifi sene 201.

Kâ¤›d-› bîrûn emâneti’nden ma‘zûldür. 4 L sene 201.

Rikâb’da mektûbculuk vekâleti tevcîh. 4 Receb sene 202.

Rikâb’da ibk®. 4 L sene 202.

Sefâretle Prusya Devleti cânibine me’mûr ve Haremeyn muhâsebecili¤i üzerindedir.

Sadr-› âlî mektûbculu¤u ibk®. 5 L sene 208.

15 CA sene 209 tarihinde baflmuhâsebe tevcîh.

Ma‘zûldür. 4 N sene 209.

fi›kk-› sâlis defterdârl›¤› ile zahîre nezâreti tevcîh. 2 N sene 210.

61 Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.148-154; Sicil-i Osmânî, III, 466; Abdurrahman fieref, “Berlin Hazine-i Evrâ-k›nda Vesâik-i Kadîme-i Osmaniye”, TOEM, VIII/44(‹stanbul 1333), s.83-92; Güvenç Karamuk, Ahmed Azmî EfendisGesandtschafts bericht als zeugnis des Osmanischen Machtuerfalls und der beginenden Reformara unter Selim III,Bern 1975; Abdurrahman Üzülmez, Ayn› tez, s.60 vd.

Türk Tarih Kurum

u

126 ERHAN AFYONCU

Kemâkân ibk®. 3 L sene 210.



Ma‘zûldür. 22 22 Safer sene 213.

fi›kk-› sâlis defterdârl›¤› ile zahîre nezâreti tevcîh. 16 CA sene 214.


Ma‘zûldür. 2 RA sene 215.

Çavuflbafl›l›k vekâleti tevcîh. 17 Receb sene 215.


2- ‹stanbul Muk®ta‘ac›l›¤›

Sâb›k® gurebâ-y› yesâr kâtibi, kethüdâ bey ye¤eni Ahmed Azmî Efendi'ye tevcîh [ L1185].

(BOA, Cevdet -- Dahiliye, nr.8387)

3- Haslardan ma‘zûl Ahmed Azmî Efendi. 6 L sene 88.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.1, 22)

4- Bursa Muk®ta‘as›

Ahmed Azmî Efendi [ye tevcîh]. 4 L sene 1195.

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.3)

5- Rikâb-› Hümâyûn'da Vuku Bulan Tevcîhât-› Divân-› Hümâyûn. 4 L sene 205.

Haremeyn muhâsebesi mektûbî Azmî Efendi’ye tevcîh.

Mektûbî ibk®.


6- Mektûbçuluk ile Ma‘den Muk®ta‘ac›l›¤› Vekâleti

Mutasarr›f› Ahmed Azmî Efendi kullar›na ibk®. 4 L sene 205.

Haremeyn-i fierîfeyn Muhâsebecili¤i

‹flbu tevcîhâtta zabt etmek üzere Prusya’da olan Ahmed Azmî Efendi kullar› üzerindeolma¤la kemâkân ibk®. 4 L sene 205

(BOA, Cevdet -Dahiliye, nr.3292 - Ek Vesika nr.:41)

7- Mektûbî

Azmî Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.


8- Mektûbî

[Azmî Efendi'ye] ibk®. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT, nr.1451/15, s.2)

Türk Tarih Kurum

u


9- Haremeyn Muhâsebecili¤i

Ahmed Azmî Efendi'ye tevcîh. 4 L sene 1221.

(BOA, Bâb›ali Evrak Odas›, Sadaret Defterleri (=BEO, SD), nr.357, s.17)

10- Sadâret-i Uzmâ Kethüdâl›¤› Vekâleti [der-Rikâb]

Mutasarr›f› Azmî Efendi'ye ibk®. 8 L sene 224.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.206)

EBUBEK‹R RÂT‹B EFEND‹

1206 (1791-1792’de Avusturya’ya elçi olarak gitmifltir. Bu elçili¤i vesilesiyle yazm›fl ol-du¤u iki sefaretnâme ile büyük flöhret kazanm›fl ve büyük layihas›nda anlatt›¤› Avusturya dev-let teflkilat›, sosyal yap›s› ve ekonomisi ile ilgili bilgiler III. Selim’in Nizâm-› Cedîd ›slahat›naörnek olmufltur62.

1- ‹btidâ âmedcilik tevcîh olunan Ebubekir Râtib Efendi. 11 CA sene [11] 93.

Fî gurre-i sene 202 tarihinden silâhdâr kitâbeti tevcîh. 23 Z sene 201.


Ma‘zûldür. 5 fi sene 203.

Rikâbda tezkire-i evvel vekâleti tevcîh. 4 fi sene 203.

fi›kk-› sâlis defterdârl›¤› tevcîh. 5 L sene 208.

Riyâset hidmetine me’mûr olmufllard›r. 26 ZA sene 209.


Ma‘zûldür. 14 S sene 211.

Müteveffâ flüd. 29 C sene 214.


2- Ordu-y› Hümâyûn’da Vuku‘ Bulan Tevcîhât-› Divân-› Hümâyûn. 4 L sene 205.

Yeniçeri Kitâbeti

Râtib Efendi’ye tevcîh.


62 Sema Ar›kan, “Ebubekir Râtib Efendi”, D‹A, X, 277-278; Ayn› yazar, Nizâm-› Cedid’in Kaynaklar›ndanEbubekir Râtib Efendi’nin Büyük Layihas›, ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ‹stanbul 1997; Enver ZiyaKaral, “Ebubekir Râtib Efendi’nin Nizâm-› Cedid Islahat›nda Rolü”, V.Türk Tarih Kongresi (Ankara 1960), s.347-355;Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.154-162; Hüner Tuncer, “Osmanl› Elçisi Ebubekir Râtib Efendi’nin Viyana Mektuplar›”,Belleten, XLIII/169 (Ankara 1979), s.73-105; Ayn› yazar, “Osmanl› Elçisi Ebubekir Râtib Efendi’nin Ozan Yönü”,Belleten, XLVII/186 (Ankara 1983), s.583-586; Cahid Bilim, “Ebubekir Râtib Efendi, Nemçe Sefaretnamesi”, Belle-ten, LIV/209 (Ankara 1990), s.261-295; Joshua M. Stein, “Habsburg Financial Institutions Presented as a Model forthe Ottoman Empire in the Sefaretname of Ebubekir Râtib Efendi”, Habsburgisch-Osmanische Beziehunger, ed.A.Tietze (Wien 1985), s.233-242; Ayn› yazar, “An Eightenth Century Ottoman Ambassador Observes the West: Ebu-bekir Rat›b Efendi Reports on teh Habsburg System of Roads and Posts”, Archivum Ottomanicum, X(1987), s.219-312. Ebubekir Râtib Efendi'nin küçük sefâretnâmesi ise Dr. Abdullah Uçman taraf›ndan neflredilmifltir. Bk. EbubekirRatib Efendi'nin Nemçe Sefâretnamesi, ‹stanbul 1999.

Türk Tarih Kurum

u

128 ERHAN AFYONCU

3- Muhâsebe-i Evvel

Ebubekir Râtib Efendi’ye [tevcih]. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT, nr.1451/15, s.2 - Ek Vesika nr.:46)

MUSTAFA ‹FFET BEYEFEND‹

Nizâm-› Cedîd için III. Selim’e layiha verenlerdendir63.

1- ‹bti’dâ Haremeyn muhâsebesi tevcîh olunan Mustafa ‹ffet Beyefendi. Gurre-i L sene[11] 82.

Rikâb’da defter emâneti vekâleti tevcîh. 23 RA sene 202.

Rikâb’da ibk®. 4 L sene 202.

Rikâb’da kethüdâl›kdan ma‘zûldür.

Darbhâne emâneti tevcîh 5 L sene 208.





Müteveffâ flüd. Gurre-i ZA sene 213.


2- Piyâde Muk®belecili¤i Vekâleti

Haremeyn muhâsebecisi Mustafa ‹ffet Beyefendi kullar›na tevcîh. 16 L sene 183.

(BOA, A.NfiT, nr.1396, s.2)

3- Piyâde vekâletinden ma‘zûl Mustafa ‹ffet Efendi. 25 L sene 84.

Reft: Cebeciler Kitâbeti

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.18)


Sâb›k® bi’l-vekâlet piyâde muk®belecisi Mustafa ‹ffet Beyefendi’ye flurûtuyla tevcîh 17 Csene 92 - 17 C sene 93.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.1)


Mabeynci Mustafa Bey [e tevcih]. 4 L sene 1195.

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.2)

63 Sicill-i Osmânî, II, 456-457; Ahmet Ö¤reten, Nizâm-› Cedid’e Dair Islahat Layihalar›, ‹.Ü. Sosyal BilimlerEnstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul 1989; Adil fien, III.Selim, Hayat› ve Devrindeki Islahat Hareketleri, ErciyesÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 1996, s.191-192.

Türk Tarih Kurum

u


6- Büyük Rûznâmecilik Vekâleti

Mutasarr›f› Mustafa ‹ffet Beyefendi kullar›na ibka. 4 L sene 1205.


7- Emânet-i fiehr

Sâb›k® büyük rûznâmçe vekîli Mustafa ‹ffet Beyefendi’yle tevcîh. 3 L sene 206.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine K›sm›, nr. 1647, v.47a)

8- fiehr Emâneti

Mabeynci Mustafa Beyefendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.


MEHMED EM‹N F‹RDEVSÎ EFEND‹

Nizâm-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’e layiha verenlerdendir64.

1- ‹btidâ Haremeyn muk®ta‘as› vekâleti tevcîh olunan ruûs-› hümâyûn kisedâr› Meh-med Emin Firdevsî Efendi. 3 B sene [11]82.

Küçük rûznâmecilik vekâleti tevcîh. 23 Z sene 201.

‹stanbul muk®ta‘ac›l›¤› ilhâken tevcîh. 3 L sene 202.

Hâlâ tezkire-i sânîdir. ‹bk® 2 L sene 205.

Tezkire-i evveldir. ‹bk®. 5 L sene 208.

Riyâset hidmetine me’mûrdur. 14 C sene 209.

Ma‘zûldür. 26 ZA sene 209.

Büyük ruznâmçe tevcîh. 28 CA sene 210.

Defter emâneti tevcîh. 3 L sene 210.

Eyâlet ? nezâreti dahi ihâle olunmufldur. 14 S sene 211.


Matbah-› âmîre emâneti tevcîh. 4 L sene 212.

fi›kk-› sâlis defterdârl›¤› ile hubûbât nezâreti dahi ilhâken verilmifldir. 12 Receb sene213.

Yaln›z hubûbât nezâreti ibka. 3 L sene 213.

Defter emâneti vekâleti tevcîh. 4 L sene 213.

Ba‘de’l-azl asâleti tevcîh. 4 L sene 213.

Müteveffâ flüd.19 L sene 217.


64 Sicill-i Osmânî, IV, 14; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, XXXIV vd.; Engin Ça¤man, III.Selim’e Takdim EdilenLayihalara Göre Osmanl› Devleti’nde ‹ktisadî De¤iflme, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul1995, s.100-105; Adil fien, Ayn› eser, s.194-196.

Türk Tarih Kurum

u

130 ERHAN AFYONCU

2-Vekâlet-i Haremeyn Muhâsebecili¤i [der-Ordu]

Hâlâ ruûs-› hümâyûn kisedâr› kisedâr› Mehmed Emin Firdevsî Efendi’ye tevcîh. 23 Zsene 201.

(BOA, A.RSK, nr.1596,s.26)

3- Baflmuk®ta‘ac›l›k

Ruûs-› hümâyûn kisedâr› Mehmed Emin Firdevsî Efendi kullar›na tevcîh. 12 L sene1203.

(BOA, A.AMD, nr.Dos.29/48)

4- Küçük Tezkirecilik

Sâb›k® ruûs kisedâr› Firdevsî Mehmed Emin Efendi’ye tevcîh. 11 R sene 204.


5- Küçük Tezkirecilik

Ganem kitâbeti ile mutasarr›f› Mehmed Emin Firdevsî Efendi kullar›na ibka. 10 L sene204.


6- Muk®ta‘ac›l›k-› Ganem

Büyük tezkirecilik ile Firdevsî Emin Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.43a)

7- Tezkire-i Evvellik

Firdevsî Efendi’ye ibka. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT, nr.1451/15, s.2)

8- Rûznâmçe-i Evvel

Firdevsî Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 1217.


MUSTAFA REfi‹D EFEND‹

Nizâm-› Cedîd devrinin önemli devlet adamlar›ndand›r. Nizâm-› Cedîd için III. Selim’e›slahat layihas› sunmufltur65.

1- ‹btidâ ‹stanbul muk®ta‘as› tevcîh olunan Mustafa Reflid Efendi. Gurre-i L sene[11]82.

Gurre-i R sene 202 tarihinden mâliye tezkirecili¤i tevcîh. 23 Z sene 201.

Sipâh kitâbeti tevcîh. 8 fi sene 202.

65 Sicill-i Osmânî, II, 390; Mehmed Zeki Pakal›n, Maliye Teflkilat› Tarihi (1442-1930), II, Ankara 1977, 409-422; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, XXXVIII vd.; Adil fien, Ayn› eser, s.185-186. Mustafa Reflid Efendi'nin Eyüp Camiihaziresindeki 1234 tarihli mezartafl› kitabesi için bk. M. Bedreddin Yaz›r, Medeniyet Âleminde Yaz› ve ‹slam Medeni-yetinde Kalem Güzeli, III, Ankara 1989,s.404. Bu bilgiyi haber veren Ali Birinci'ye teflekkür ederim.

Türk Tarih Kurum

u


Kemâkân ibka. 3 L sene 202.

Yeniçeri kitâbeti tevcîh. 25 ZA sene 202.

Rikâb’da kaimmakam pafla kethüdâs›d›r.

Hâlâ kethüdâ-y› sadr-› âlîdir. 25 fi sene 205.

fi›kk-› sânî ve irâd-› cedîd defterdârl›¤› ibk®. 5 L sene 208.






fi›kk-› evvel defterdârl›¤› tevcîh. 9 ZA sene 213.


Ma‘zûl ve rikâb-› hümâyûn’da riyâset hidmetine me’mûr olmufllard›r. 2 RA sene 215.


2- fi›kk-› Sânî ve Îrâd-› Cedîd Defterdârl›¤›yla Mu‘allem Asker Nezâreti. 5 L sene 208.

Mustafa Reflid Efendi’ye ibk®. 3 L sene 210.

Efendi-yi müflârün-ileyhe ibk®. 4 L sene 211.

‹bka. 4 L sene 212.

(BOA, A.RSK, nr.1593, s.27)

3- Top Arabac›lar Kitâbeti Vekâleti

Sâb›k® ‹stanbul muk®ta‘ac›s› olan Mustafa Reflid Efendi kullar›na tevcîh. 16 L sene 183.

(BOA, A.NfiT , nr.1396, s.2)

4- Avlonya Muk®ta‘as› Vekâleti [der-Rikâb]

Mutasarr›f› Mustafa Reflid Efendi’ye ibk®. 14 L sene 186.


5- Beylikcilik

Reflid Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 119566.

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.2)

6- Yeniçeri Kitâbeti

Hâlâ mutasarr›f› Mustafa Reflid Efendi kullar›na ibk®. 12 L sene 1203.

(BOA, A.AMD , nr.Dos.29/48 - Ek Vesika nr.:45)

66 ‹smin tam yaz›lmamas› sebebiyle bu kayd›n Mustafa Reflid Efendi'ye ait olup olmad›¤› flüphelidir.

Türk Tarih Kurum

u

132 ERHAN AFYONCU


Hâlâ mutasarr›f› Mustafa Reflid Efendi’ye ibk®. 3 L sene 206 - 26 M sene 207*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2887/79; Tevcihat Defteri TSMK, Hazine, nr.1647, vr.42b - EkVesika nr.:39).

8- Rikâb-› hümâyûn kethüdâl›¤› sâb›k® tersâne emîni Mustafa Reflid Efendi'ye tevcîh.10B sene 222.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.83)


Mustafa Reflid Efendi'ye ibk®.3 L sene 222.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.134)

10- Niflanc›l›k [der-Ordu]

Ordu-y› hümâyûn tertibât›na me’mûr kethüdâ-y› esbak Reflid Mustafa Efendi’ye tev-cîh.24 L sene 224.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.208)

11- Darbhâne-i Âmire Nezâreti, tevkiî ve nâz›r-› tophâne-i sâb›k Mustafa Reflid Efendihazretlerine tevcîh. 13 B sene 225.

(BOA, BEO, SD, nr.358, s.23)


Hâlâ mutasarr›f› Mustafa Reflid Efendi'ye ibk®. 5 L sene 1229.

(BOA, BEO, SD, nr.358, s.171)

MEHMED HAKKI BEYEFEND‹

Nizam-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’e layiha vermifltir67.

1- ‹btidâ küçük kal‘a pâyesi tevcîh olunan Kâmil Paflazâde Elhâc Mehmed Hakk› Beye-fendi. 10 B sene 83.

Üzerinde olan flehr emâneti ibk® 4 L sene 201.

Rikâbda ibk®. 4 L sene 202.

Rikâb-› hümâyûn defterdârl›¤› tevcîh 21 L sene 202.

Ma‘zûldür. 7 S sene 203.

Hâlâ kethüdâ-y› sadr-› âlî [dir].

Defter emâneti tevcîh. 5 L sene 208.


67 Sicill-i Osmânî, II, 236; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, XXXI vd.; Engin Ça¤man, Ayn› eser, s.79-85; Adil fien,Ayn› eser, s.180-181; ‹bnülemin Mahmud Kemal, “Mehmed Hakk› Pafla”, Türk Tarih Encümeni Mecmuas›, say› 95(‹stanbul 1926), s.351-367; ‹.Hakk› Uzunçarfl›l›, “Vezir Hakk› Mehmed Pafla 1747-1811”, Türkiyat Mecmuas›, VI,(‹stanbul 1939), s.177-284.

Türk Tarih Kurum

u


Reft: Rütbe-i vâlâ-y› vezâret tevcîh. 19 C sene 210.


2- Niflanc›l›k

Sâb›k® rikâb-› hümâyûn defterdâr› Elhâc Mehmed Hakk› Beyefendi’ye tevcîh. 12 Csene 204.

‹bk®. 11 L sene 204 - 17 ZA sene 204*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2851/25; BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.1065; BOA, Tahvil Defterleri,nr.16, s.262 - Ek Vesika nr.:43)

3- Reis vekîli Mehmed Hakk› Beyefendi kethüdâ nasb u ta‘yîn [1204].


4- Niflanc›l›k

Sâb›k® sadr›âzam kethüdâs› Elhâc Mehmed Hakk› Beyefendi’ye tevcîh. 4 B sene 205 - 3L sene 206*.


5- Defter Emâneti

Hakk› Beyefendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2887/79; Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.46b - EkVesika nr.:39)

6- Sadr-› Âlî Kethüdâl›¤›

[Hakk› Beyefendi’ye] ibk®. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT, nr.1451/15, s.2)

ABDULLAH BERRÎ EFEND‹

Nizam-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’e layiha vermifltir68.

1- ‹btidâ sergi nezâreti tevcîh olunan Tezkirecizâde Seyyid Abdullah Efendi. 29 M sene[11] 84.

Divân-› hümâyûn’da beylikçilik hidmeti tevcîh. 13 RA sene 202.

Piyâde muk®belecili¤i ilhâk›yla kemâkân ibk®. 3 L sene 202.

Hâlâ reisülküttâb ve murahhas-› evvel olup Zifltovi’de mükâlemeye me’mûrdur.

Rûznâmçe-i evvel tevcîh 5 L sene 208.

Sadâret-i uzmâ kethüdâl›¤›na me’mûr olmufllard›r. 15 CA sene 209.


Fî 28 CA sene 210 tarihiyle ma‘zûldür.

68 Sicill-i Osmânî, III, 391; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, s.XXXVII vd.; Adil fien, Ayn› eser, s.184-185.

Türk Tarih Kurum

u

134 ERHAN AFYONCU

Niflanc›l›k tevcîh 3 L sene 210.


Müteveffâ flüd. Selh-i fi sene 212.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.24)

2-Vekâlet-i Haremeyn Muhhasebecili¤i [der-Ordu]

Hâlâ beylikci olan Abdullah Berrî Efendi’ye tevcîh. 13 Ra sene 1202.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.26)

3- Beylikcilik-i Divân-› Hümâyûn

Hâlâ mutasarr›f› Esseyyid Abdullah Berrî Efendi kullar›na ibk®. 12 L sene 1203.

(BOA, A.AMD , nr.Dos.29/48 - Ek Vesika nr.:44)


Hâlâ beylikci-i divân-› hümâyûn Esseyyid Abdullah Berrî Efendi kullar›na ilhâken tev-cîh. 12 L sene 1203.

(BOA, A.AMD , nr.Dos.29/48)

5- Riyâset Hidmeti

Sa‘âdetlü Esseyyid Abdullah Berrî hazretleri me’mûr olmufllard›r. 5 M sene 204.


6- Riyâset Hidmeti

Esseyyid Abdullah Berrî Efendi kullar›na ibk®. 10 L sene 204.

(BOA, Cevdet Dahiliye, nr.1065)


Sâb›k› Abdullah Berrî Efendi’ye tevcîh. 26 M sene 207.

(Tevcihat Defteri TSMK, Hazine, nr.1647, vr.47a)

AL‹ RA‹K EFEND‹

Nizam-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’e layiha verenlerdendir69.

1- ‹btidâ baflmuhâsebe pâyesi tevcîh olunan hazine kethüdâs›-› esbak Ali Raik Efendi. 3Z sene [11] 87.

Dergâh-› Âlî yeniçerileri kitâbeti tevcîh. 7 S sene 202.


Hâlâ defter emâneti üzerindedir. 16 R sene 205.


69 Sicill-i Osmânî, III, 550-551; Mehmed Zeki Pakal›n, Ayn› eser, s.358-363; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser,s.XXXIV vd.; Engin Ça¤man, Ayn› eser, s.86-88; Adil fien, Ayn› eser, s.190-191.

Türk Tarih Kurum

u


2- Büyük Ruznâmecilik

Hâlâ mutasarr›f› Ali Raik Efendi kullar›na ibk®. 12 L sene 1203.

(BOA, A.AMD , nr.29/48 - Ek Vesika nr.:45)

3- fi›kk-› Evvel Defterdârl›¤›

Sâb›k® defter emîni Ali Raik Efendi’ye tevcîh. 3 fi sene 204.

Mûmâileyhe ibk® 11 L sene 204 - 26 S sene 205*.

(BOA, A.RSK, Dos.nr.2851/25; BOA, Cevdet - Dahiliye, nr.1065; BOA, Tahvil Defter-leri, nr.16, s.241 - Ek Vesika nr.:43)

4- Niflanc›l›k

Ali Raik Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 1206 - 5 L sene 207*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2887/79; Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.47a; BOA,Tahvil Defterleri, nr.16, s.262 - Ek Vesika nr.:39)

MEHMED fiER‹F PAfiA

Nizâm-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’e layiha sunanlardand›r. As›l layihas› mevcutolup yay›mlanm›flt›r70.

1- ‹btidâ haslar pâyesi tevcîh olunan kîse-i defterî Mehmed fierif Efendi 22 B sene [11]90.

Fî gurre-i R sene 202 tarihinden zabt flart›yla tarihçilik tevcîh. 23 Z sene 201.


Mâliye tezkirecili¤i tevcîh. 28 N sene 203.

Baflmuhâsebe tevcîh. 5 L sene 208.

Büyük ruznâmecilik tevcîh 15 CA sene 209.


Kethüdâ-y› sadâret-penâhî hidmetine me’mûr olmufllard›r. 28 CA sene 210.


‹stanbul ve Azadlu baruthâneleri idâresi bundan akdem Mükellefzâde Mustafa Efendi-’ye e¤erçi menâs›b olarak tevcîh olunup merkum Mustafa Beyefendi bâ-hatt-› hümâyûn terkînve sâb›k› vechile mûmâ-ileyh Mehmed fierif Efendi kethüdâ-y› hazret-i sadâretpenâhî taraf›n-dan âdemlerini ta‘yîn ve kendüleri nezâret etmek üzere uhdesine ihâle olunma¤la iflbu ma-halle kayd ve teflrifât taraf›na ilm ü haberi verilmifldir. 5 RA sene 211.

Kemâkân memuriyetlerinde ibk®. 4 L sene 211.

Ve ‹stanbul baruthânesi Râsih Efendi’ye ve Azadlu, Abdülfettah Efendi’ye yine kendü-leri nezâret etmek üzre ihâle olunup ..... kayd flüd. 4 L sene 211.

70 Sicill-i Osmânî, III, 143-144; Mehmed Zeki Pakal›n, Ayn› eser, s.363-373; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser,s.XXXI vd.; Engin Ça¤man, Ayn› eser; s.48-57; Sultan Selim Han Devrinde Nizâm-› Devlet Hakk›nda Mütalaât”,TOEM, VII/38 (‹stanbul 1334), 74-88; Adil fien, Ayn› eser, s.183-184; Abdurrahman Üzülmez, Ayn› tez, s.73 vd.

Türk Tarih Kurum

u

136 ERHAN AFYONCU

Kemâkân memuriyetlerinde ibk®. 4 L sene 212.

Ma‘zûldür. 25 S sene 213

Defter-i hakanî emâneti tevcîh 5 N sene 213.

Kemâkân ibka. 4 L sene 213.

Rikâb defterdârl›¤› tevcîh. ZA sene 213.

fi›kk-› evvel defterdârl›¤›ndan ma‘zûldür. 29 fi sene 214.

Tersâne emâneti tevcîh ve baruthâne-i merkumlar nezâretinden münfas›ld›r. 4 L sene214.

Reft : Rütbe-i vâlâ-y› vezâret flüd.



Hâlâ mutasarr›f› mektûbî-i defterî Mehmed fierif Efendi kullar›na ilhâken ibk®. 12 Lsene 1203 - 6 B sene 204*.

(BOA, A.AMD , nr.Dos.29/48; A.RSK, nr.Dos.2851/25 - Ek Vesika nr.:45)


Sâb›k® bafldefterdâr mektûbçusu fierif Mehmed Efendi’ye tevcîh. 26 S sene 205.

‹bk® 2 L sene 1205.

‹bk® 3 L sene 1206 - 10 B sene 207*.

(BOA, A.RSK, nr.1589, s.33; BOA, Tahvil Defterleri, nr.16, s.241; Tevcihat Defteri,TSMK, Hazine, nr.1647, vr.45b; BOA, A.RSK , nr.Dos.2867/13; A.RSK, nr.Dos.2887/79 - EkVesika nr.:39)

ELHÂC ‹BRAH‹M REfi‹D EFEND‹

Nizâm-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’e lâyiha sunmufltur71.

1- ‹btidâ mektûbî baflhalifeli¤i ile salyâne muk®ta‘ac›l›¤› tevcîh olunan ‹brahim ReflidEfendi 15 B sene [11] 93.

Maden muk®ta‘ac›l›¤› ile sadr›âzam mektûbçulu¤u ibk®. 23 Z sene 201.


Ma‘zûldür. Rikâb’da kethüdâ vekâleti tevcîh. 10 C sene 203.

Tersâne emâneti tevcîh. 29 fi sene 208.


fi›kk-› sâlis defterdârl›¤› ve zahîre nezâreti tevcîh. Gurre-i Z sene 209.

fi›kk-› evvel defterdârl›¤› tevcîh. 2 N sene 210.

71 Sicill-i Osmânî, I, 147-148; Mehmed Zeki Pakal›n, Ayn› eser, s.387-396; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, s.XXXIvd.; Engin Ça¤man, Ayn› eser, s.65-78; Adil fien, Ayn› eser, s.186-187.

Türk Tarih Kurum

u






fi›kk-› sânî defterdârl›¤› ile irâd-› cedîd ve mu‘allem asker nezâreti tevcîh. ZA sene 213.




Elhâc ‹brahim Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.47a; BOA, A.RSK , nr.Dos.2887/79 - EkVesika nr.:39)


Baflmuhâsebeci ‹brahim Efendi’ye tevcîh. 26 M sene 207.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.42b)


Sâb›k® sadr›âzam kethüdâs› Elhâc ‹brahim Efendi’ye tevcîh 10 B sene 207.

Mûmâ-ileyhe ibk®. 5 L sene 207 - 1 B sene 208*.

(BOA, Tahvil Defterleri, nr.16, s.241; BOA, A.NfiT , nr.1451/15, s.2)

5- Niflanc›l›k ile Defter Emâneti

Elhâc ‹brahim Reflid Efendi'ye tevcîh. 24 L sene 221.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.22)

OSMAN EFEND‹

Moral› Süleyman Penah Efendi’nin o¤ludur. Nizâm-› Cedîd ›slahatlar› için III. Selim’elayiha sunmufltur72.

1- ‹btidâ haslar pâyesi tevcîh olunan mektûbî-i defterî baflhalifesi Osman Efendi. 27 Lsene [11]93.

Baflmuk®ta‘a ve ‹stanbul muk®ta‘ac›l›¤› gurre-i R sene 202 tarihinden tevcîh. 23 Z sene201.

Yaln›z baflmuk®ta‘ac›l›k ibk® 3 L sene 202.


fi›kk-› evvel defterdârl›¤› tevcîh 29 fi sene 208.


72 Sicill-i Osmânî, III, 441; Mehmed Zeki Pakal›n, Ayn› eser, II, s.374-386; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser,s.XXXVIII vd.; Adil fien, Ayn› eser, s.196-197.

Türk Tarih Kurum

u

138 ERHAN AFYONCU

Tersâne emâneti tevcîh. 4 L sene 209.


Çavuflbafl›l›k tevcîh. 13 C sene 213.


Kethüdâ-y› hazret-i sadâret-penâhî hidmetine me’mûr olmufllard›r. 9 ZA sene 213.


Rikâb-› hümâyûn’da tekrâr kethüdâ-y› hazret-i sadâret-penâhî hidmetine me’mûr ol-mufllard›r. 23 RA sene 216.


2- fi›kk-› Evvel Defterdârl›¤› Vekâleti

Mutasarr›f› Osman Efendi kullar›na ibk®. 4 L sene 205.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2867/12; BOA, Cevdet Dahiliye, nr.3292)

3- Niflanc›l›k

Tersâne emîni-i sâb›k Osman Efendi'ye tevcîh [5 L sene 1211]

(BOA, A.RSK, nr.1629, s.2)

4- fi›kk-› evvel defterdârl›¤›, defter emîni Osman Efendi'ye tevcîh. 24 L sene 221.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s. 22)

AL‹ SUN‘Î EFEND‹

Nizâm-› Cedîd için III. Selim’e layiha sunmufltur73.

1- ‹btidâ Bursa muk®ta‘ac›l›¤› tevcîh olunan beylik kisedâr› Ali Sun‘î Efendi. 25 Z sene[11] 99

Fî gurre-i R sene 202 tarihinden kâ¤›d-› bîrûn emâneti tevcîh 23 Z sene 201.


Hâlâ beylikcidir.

Sipâh kitâbeti tevcîh. 5 L sene 208.


2- Kâ¤›d-› Bîrûn Emâneti

Hâlâ mutasarr›f› beylik kisedâr› Ali Sun‘î Efendi kullar›na ibk®. 12 L sene 1203.

(BOA, A.AMD, nr.Dos.29/48)

3- Beylikçilik-i Divân-› Hümâyûn

Sâb›k® beylik kisedâr› Ali Sun‘î Efendi’ye tevcîh. 5 M sene 204.

(BOA, A.RSK, nr.2851/25 - Ek Vesika nr.:43)

73 Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, s.XXVI vd.; Engin Ça¤man, Ayn› eser, s.106 vd.; Adil fien, Ayn› eser, s.192-193.

Türk Tarih Kurum

u



Mutasarr›f› Ali Sun‘î Efendi kullar›na üzerinde olan kâ¤›d-› bîrûn emâneti ile ibk®. 10L sene 204.

(BOA, Cevdet - Dahiliye, nr.1065)

5- Beylikçi

[Ali Sun‘î Efendi'ye] ibk®. 4 L sene 1205.



Mutasarr›f› Ali Sun‘î Efendi’ye ibk®. 3 L sene 206.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.44a; BOA,A.RSK, nr.Dos.2887/79 - EkVesika nr.:39)

MEHMED RÂfi‹D EFEND‹

Nizâm-› Cedîd için III. Selim’e layiha vermifltir74.

1- ‹btidâ Avlonya muk®ta‘as› tevcîh olunan divân kalemi kâtiblerinden Mehmed RâflidEfendi. 4 L sene [11]93.

Riyâset hidmetine me’mûr olmufllard›r. 12 RA sene 202.


Rikâb-› hümâyûnda riyâset vekâleti tevcîh. Gurre-i S sene 203.

Riyâset hidmeti ibk®. 5 L sene 208.

Ma‘zûldür. 13 M sene 209.

Tersâne tevcîh. 3 L sene 210.


Riyâset hidmetine me’mûr olmufllard›r. 25 S sene 212.

Müteveffâ flüd. 15 N sene 212.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.81; nr.1593, s.24, 29, 74 - Ek Vesika nr.:60)

2-Vekâlet-i Haremeyn Muhhasebecili¤i [der-Ordu]

Hâlâ beylikci-i divân-› hümâyûn Mehmed Râflid Efendi’ye tevcîh. 23 Z sene 201 - 13 Rasene 202*.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.26)

3- Riyâset Hidmeti Vekâleti

Mutasarr›f› Mehmed Râflid Efendi kullar›na ibk®. 4 L sene 1205

(BOA, A.RSK, nr.2867/13 ; BOA, Cevdet -Dahiliye, 3292 - Ek Vesika nr.:39)

74 Sicill-i Osmânî, III, 351; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, s.XXV› vd.; Adil fien, Ayn› eser, s.182-183.

Türk Tarih Kurum

u

140 ERHAN AFYONCU

4- Çavuflbafl›l›k

Hâlâ mutasarr›f› Mehmed Râflid Efendi’ye ibk®. 3 L sene 206 - 19 M sene 207.


5- Riyâset

‹bk®. 5 L sene 207

(BOA, A.NfiT , nr.1451/15, s.2)

MUSTAFA RÂS‹H EFEND‹

1793 y›l›nda Rusya’ya elçi olarak gönderilmifltir. Mustafa Râsih Pafla’n›n Petersburg’agidifl ve geliflini anlatan sefaretnâmesi onun ad›na Seyyid Abdullah Efendi taraf›ndan yaz›l-m›flt›r. Ayr›ca Râsih Efendi Nizâm-› Cedîd için III. Selim’e layiha verenlerdendir75.

1- ‹btidâ topc›lar kitâbeti vekâleti tevcîh olunan Mustafa Râsih Efendi. 3 B sene [11]82.

Piyâde muk®belesinden ma‘zûldür. 4 L sene 201.

Rikâb’da küçük tezkirecilik ve ganem kitâbeti vekâleti tevcîh. 4 L sene 202.

Rikâb’da tezkire-i evvel vekîlidir.

Rikâb’da kethüdâ vekîlidir.

Ma‘zûldür. 11 fi sene 206.

Rusya’ya sefâret ile me’mûr olup ba‘dehû gelmifldir.

Defter emâneti tevcîh olmufldur. Fî 4 L sene 209.


Riyâset hidmetine me’mûr olmufllard›r. Fî 14 S sene 211.


Büyük rûznâmçe tevcîh. Fî 25 S sene 212.


fi›kk-› sâlis defterdârl›¤› ile hubûbât nezâreti tevcîh. 22 S sene 213.

Ma‘zûldür. 12 Receb sene 213.

Büyük rûznâmçe tevcîh. 4 L sene 213.

Riyâset hidmetine me’mûr olmufllard›r. 5 ZA sene 213.

Ordu-y› hümâyûnda defter emâneti vekâleti dahi tevcîh. 11 ZA sene 213.

75 Sicill-i Osmânî, II, 347-348; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.162-167; Hayreddin Nedim, Bir Elçinin Tarihçe-iSefâreti, ‹stanbul 1333; Y›lmaz Karakaya, 1793 Tarihli Rusya Sefaretnamesi, ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li-sans Tezi, ‹stanbul 1996; U¤ur ‹yigünler, Mustafa Rasih Efendi'nin Rusya Sefâreti ve Sefâretnâmesi, K›r›kkale Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, K›r›kkale 1998; Halil ‹nalc›k, "Yafl Muâhedesinden Sonra Os-manl›-Rus Münasebetleri (Râsih Efendi ve General Kutuzof'un Elçilikleri)", Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi Dergisi,IV/2 (Ankara 1946), s.195-203; Cahit Bilim, “Mustafa Rasih Pafla’n›n Rusya Sefaretnamesi (30.1.1793-8.2.1794),OTAM, say› 7 (Ankara 1996), s.15-36; Ahmet Ö¤reten, Ayn› eser, s.XXXVIII vd.; Adil fien, Ayn› eser, s.188-189.

Türk Tarih Kurum

u


Yaln›z riyâset kemâkân ibk®. 4 L sene 204.

Müteveffâ flüd. Fî 15 CA sene 218.


2- Topculuk Kitâbeti Vekâleti

Mutasarr›f› Râsih Mustafa Efendi kullar›na ibk®. 14 L sene 186.

(BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.5903 - Ek Vesika nr.:40)

3- Büyük kal‘adan 26 R sene 92 tarihiyle ma‘zûl Mustafa Rasih Efendi.

Reft: Kalyonlar

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.12)

4- Kitâbet-i Kalyonhâ-i Mirî

Kitâbet-i mezbûr sâb›k® büyük kal‘a tezkirecisi olan Mustafa Râsih Efendi’ye tevcîh 5 Lsene 192 - 4 L sene 193*.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.8; BOA, Tahvil Defterleri, nr.16, s.261)

5- Büyük Tezkirecilik ile Ganem Muk®ta‘ac›l›¤›

Mutasarr›f› Mustafa Râsih Efendi kullar›na ibk®. 3 L sene 205.

(BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.3292; A.RSK, nr.Dos.2867/12 - Ek Vesika nr.:41)

6- Defter Emâneti

Râsih Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 1217.


MEHMED ED‹B EFEND‹

Rikâb vekayinüvisi olarak 1202-1203 (1788-1789) ve 1203-1207 (1789-1792) hadiseleriniyazm›flt›r76.

1- ‹btidâ küçük kal‘a pâyesi tevcîh olunan Ahmed Pafla divân kâtibi Seyyid Elhâc Meh-med Edib Efendi. 29 N sene [11]91.

Enderûn kâ¤›d emâneti’nden ma‘zûldür. 3 L sene 199.

Avlonya ma‘a E¤riboz muk®ta‘ac›l›¤› vekâleti rikâbdan tevcîh. 4 L sene 202.

Topcular kitâbeti vekâleti tevcîh. 13 L sene 202.

Teflrifât vekâleti tevcîh. 11 R sene 203.

Teflrîfâtdan ma‘zûldür. 5 L sene 207.

76 Bekir Kütüko¤lu, Ayn› eser, s.118-119; Sait Yavuz, “Edib Mehmed Emin”, D‹A, X, 422-423; Mehmed Galib,"Vak‘anüvis Teflrifâtî Edib Efendi -Selim-i Sâlis'in Baz› Evâmir-i Mühimmesi", TOEM, II/8 (‹stanbul 1329), s.500-504.Edib Tarihi yanl›fll›kla Teflrifâtî Naim Efendi’ye mal edilmifltir.Bk. “Teflrifâtî Naim Efendi Tarihi”, neflr. Aziz Berker,Tarih Vesikalar›, III (Ankara 1944); Edib Efendi'nin mezartafl› kitâbesi için bk. Behçetî ‹smail Üsküdarî, Merâk›d-›Mu'tebere-i Üsküdar (Ünlülerin Mezarlar›), ‹stanbul 1976, s.61.Edib Tarihi, Ali Osman Ç›nar taraf›ndan MarmaraÜniversitesi’nde doktora tezi olarak haz›rlanmaktad›r.

Türk Tarih Kurum

u

142 ERHAN AFYONCU

Müteveffâ flüd.


2- fievketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü, velînimetim, efendim, pâdiflâh›m

Çend rûz mukaddem rikâb-› hümâyûnda teflrifâtc›l›k hidmetinde olan Edib Efendikullar›na tevcîh buyurulmakdan nâflî merkum bendelerinin üzerinde olan topcular kitâbetivekâleti münhal olma¤la vekâlet-i merk‚menin hidemât-› divân-› hümâyûndan olup bu kulla-r›n›n divân kitâbeti hidmetlerinde olan Ahmed Efendi kullar›na tevcîhi muvâf›k-› irâde-ialiyye-i pâdiflâhâneleri buyurulur ise emr ü fermân flevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü,velînimetim, efendim, pâdiflâh›m hazretlerinindir [1203?].

Tevcîh oluna.

(HH., nr.878 - Ek Vesika nr.:83)

3- Teflrifâtî

Sâb›k› Edib Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 205.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2867/12; BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.3292)

4- Teflrifâtî

Sâb›k› Edib Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 206.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2887/79; Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.44a - EkVesika nr.:39)

HAL‹L NUR‹ BEYEFEND‹

1209-1213(1794-1799) y›llar› aras›nda vekayinüvis olarak dönemin tarihini yazm›flt›r.Alt› ciltlik eserine devrin hadiselerinin yan› s›ra o tarihlerde tanzim olunan irâd-› cedîd,topcu, la¤›mc›, levend çiftli¤i vs. nizamlar›n› da alm›flt›r77.

1- ‹btidâ baflmuk®ta‘a pâyesi tevcîh olunan Nâilî Pafla hafîdi Halil Nuri Beyefendi. 11CA sene [11] 88.

Top arabac›lar kitâbeti tevcîh. 23 Z sene 201.

Ma‘zûldür 4 L sene 202.

Rikâb’da âmedî vekîlidir.

Mâliye tezkirecili¤i tevcîh. 5 L sene 208.

Ve hâlâ vekayi‘nüvisdir.


Mâliye tezkirecili¤i tevcîh. 3 L sene 210.


Küçük tezkirecilik tevcîh. Gurre-i fi sene 213.

77 Bekir Kütüko¤lu, “Vekayinüvis”, Ayn› eser, s.121; Mehmet ‹pflirli, “Halil Nuri”, D‹A, XV, s.321-323; FranzBabinger, Ayn› eser, s.351-352.

Türk Tarih Kurum

u



Müteveffâ flüd. 14 Z sene 213.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.57; nr.1593, s.32, 66)

2- Baflmuk®ta‘a pâyesi olan Nâilî Pafla hafidi Halil Nuri Beyefendi. CA sene [11] 88.

Reft: Ulûfecîyân-› yesâr. Sene [11] 92.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.37)

3- Silâhdâr Kitâbeti

Âmedî-i esbak Nuri Efendi’ye tevcîh olunmufldur. 4 L sene 1195

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.3)

4-Vekâlet-i Top Arabac›lar Kitâbeti [der-Rikâb]

Sâb›k® asaletine mutasarr›f Âflir Efendi dâmâd› Halil Nuri Beyefedi’ye tevcîh. 23 Z sene201.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.24)

5- Ruznâmecilik-i Küçük

Nâilî Pafla hafîdi âmedci vekîli-i sâb›k Halil Nuri Beyefendi’ye tevcîh. 3 L sene 206


HASAN ‹ZZET EFEND‹

‹ki defa sadrazaml›k yapan Yusuf Ziya Pafla’n›n hayat›, Napolyon’la M›s›r’daki savafllar›ve bu esnada Yusuf Pafla’n›n yan›nda bulunan ricâlin (Cezzâr Ahmed Pafla vs.) hâl tercümele-rinden bahseden Ziyanâme isimli bir eser yazm›flt›r78.

1- ‹btidâ Bursa pâyesi tevcîh olunan Berber Mustafa A¤azâde Hasan ‹zzet Efendi. 13 RAsene 206.


MUSTAFA RESMÎ EFEND‹

Cezzâr Ahmed Pafla’n›n Napolyon ile yapt›¤› savafl› anlatan Vak‘anâme-i M›s›r isimli bireser yazm›flt›r 79.

1- ‹btidâ küçük kal‘a pâyesi tevcîh olunan Köstendil Mutasarr›f› Vezir Memifl Pafla divânkâtibi Mustafa Resmî Efendi. Gurre-i M sene 203.

Sipâh kitâbeti pâyesi tevcîh. 3 C sene 210.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.127; BOA, A.RSK , nr.1593, s.91)

78 Osmanl› Müellifleri, III, 49; Franz Babinger, Ayn› eser, s.362; ‹stanbul Kütüphaneleri Tarih-Co¤rafya Yaz-malar› Katalo¤u, s.152.

79 Mustafa Resmî, Vak‘anâme-i M›s›r, ‹.Ü.Ktp., ‹bnülemin Kitaplar›, nr.T.2697; Osmanl› Müellifleri, III, 59;Franz Babinger, Ayn› eser, s.362; Bu eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Hac› Mahmud Efendi, 4910 numarada kay›tl›nüshas› yüksek lisans tezi olarak haz›rlanm›flt›r. Bu eserin müellifinin Mustafa Resmî Efendi olabilece¤i kanaatine va-r›ld›¤› belirtilmekte, ama kesin bir netice zikredilmemektedir (Bk.Osman Koç, Gazâ-nâme-i Cezzâr Gazî El-Hacî, Er-ciyes Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1992.)

Türk Tarih Kurum

u

144 ERHAN AFYONCU

2- Çavufllar Kitâbeti

Mustafa Resmî Efendi'ye tevcîh. 24 L sene 221.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.21)

3- Çavufllar Kitâbeti [der-Ordu]

Mustafa Resmî Efendi'ye ibk®. 4 L sene 222.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.74)

AHMED CÂV‹D EFEND‹

III.Selim taraf›ndan önemli olaylar› yazmakla görevlendirilmesi üzerine 1204 Ramazan-’›ndan 1205 Cemaziyelevvel’ine (May›s 1790-Ocak 1791) kadar gelen hadiseleri Hadîka-i Ve-kayi ismiyle kaleme alm›flt›r. Bu eserinden baflka iki ciltlik 1623-1790 y›llar› aras›ndaki Os-manl›-Rus iliflkilerini çeflitli tarihlerden derleyerek Müntehabât-› Cavid Bey ad›yla bilinen bireser daha yazm›flt›r80.

1- ‹btidâ mevkufât pâyesi tevcîh olunan hâne-i hâssadan Silâhdâr Mehmed Pafla ye¤eniAhmed Câvid Beyefendi. 15 N sene 207.

fiehr emâneti tevcîh. 5 L sene 208.

‹bk®. 4 L sene 209.

‹bk®.3 L sene 210.




(BOA, A.RSK, nr.1623, s.182)

2- Ulufeciyân-› Yemîn Kitâbeti

Ahmed Câvid Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT, nr.1451/15, s.2 - Ek Vesika nr.:46)

3- Benim vezîrim

Hâlâ flehremîni Mustafa ‹ffet Bey’i darbhâne nâz›r› nasb eyledim. Tevcîhâtta hil‘at›n›iksâ edesin. Yerine hâne-i hâssadan ç›kma Ahmed Cavid Bey’i flehremîni eyleyesin. Bu sûretkat‘î emr-i hümâyûnumdur ve vâlidem hazretleri kendüleri re’y buyurub kethüdâlar› ile mu-hâbere eyleyerek tasmîm olunmufldur ve sen dahi defteri böyle tashîh edüp irsâl eyleyesin.Hatt keflîde edeyim [1208].

(Hatt-› Hümâyûn, nr.9373 - Ek Vesika nr.:82)

80 Abdülkadir Özcan, “Ahmed Cavid”, D‹A, I, 52-53; Ahmed Cavid, Hadika-i Vekayi, haz. Adnan Baycar, An-kara 1998. Ahmed Cavid’in Müntehabat’› da Adnan Baycar taraf›ndan ‹stanbul Üniversitesi’nde doktora tezi olarakhaz›rlanmaktad›r.

Türk Tarih Kurum

u


TEfiR‹FÂTÎ HASAN EFEND‹

Vâs›f’›n ‹spanya’ya elçi olarak gönderilmesi üzerine 1201 (1787)’de vekayinüvis tayinedilmifltir. Vâs›f’›n ayr›lmas›ndan, ordunun ‹stanbul’dan hareketine kadar olan hadiseleriyazm›flt›r81.

1- ‹btidâ baflmuk®ta‘a pâyesi tevcîh olunan Abdülcelilzâde mektûbcusu Hasan Efendi.18 CA sene [11] 89.

Rikâbda teflrîfâtc›l›k vekâleti tevcîh. 23 Z sene 201.

Rikâbda ibk®. 4 L sene 202.

Çavuflbafl›l›k vekâleti tevcîh. 11 R sene 203.

Ma‘zûldür. 27 B sene 205.

Hâlâ baflmuhâsebecidir.

Haremeyn muhâsebesinden ma‘zûldür. 5 L sene 208.

Matbah emâneti tevcîh. 3 L sene 210.


Müteveffâ flüd. S sene 212.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.64; nr.1593, s.69)

2- Bursa muk®ta‘as›ndan ma‘zûl Abdülcelilzâde mektûbcusu Hasan Efendi [tarih yok].

Reft: Tarihçilik.

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.12)

3- Tarihçilikten ma‘zûl Hasan Efendi [tarih yok].

(BOA, A.RSK, nr.1620, s.9)

4- Vekâlet-i Teflrifâtc›l›k [der-Rikâb]

Sâb›k® asaletine mutasarr›f Hasan Efendi’ye tevcîh. 23 Z sene 201.

(BOA, A.RSK, nr.1596, s.21)

4- fievketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü velini‘metim efendim padiflâh›m,

Çavuflbafl› vekâletine dâ’ir muahharen arz olunan takrîr-i çakerânem bâlâs›na mektûbî-isadr-› âli ‹brahim Efendi ordu-y› hümâyûndan gelmek hasebiyle gayri Azmî Efendi’den mü-nâsibi yoktur. Teflrîfât vekîli Hasan Efendi dahi hât›ra gelür. Azmî ve Hasan Efendi bu ikidenkang›s› oluverir ise arz ve hil‘at› iksâ oluna ve mektûbcu vekâleti dahi bir ehliyyetlüsü olmalu.An› dahi bildiresin deyü mübarek hatt-› hümâyûn-› inâyet-makrûnlar› fleref-yafte-i sudûr ol-ma¤la ol-bâbda ve her hâlde emr ü fermân flevketlü efendimizindir. Vâk›‘â teflrifât vekîli Ha-san Efendi kullar› dahi bu hidmete münâsibdir. Velhâs›l gerek Azmî Efendi ve gerek HasanEfendi kullar› çavuflbafl›l›k vekâletine ikisi dahi oluverir makulesi olma¤la kang›s› tercîh buyu-rulur ise mahz-› isâbet ve kerâmet kabilinden idü¤ü kald›¤› e¤er Azmî Efendi tercîh buyuru-

81 Sicill-i Osmânî, II, 161; Bekir Kütüko¤lu, “Vekayinüvis”, Ayn› eser, s.118; Filiz Çal›flkan, Tanzimat Dönemive Sonras›nda Osmanl› Teflrifat Müessesesi, s.103.

Türk Tarih Kurum

u

146 ERHAN AFYONCU

lur ise mektûbculuk vekâletine selefi Tâhir Efendi kullar› ehven olma¤la velhâs›l bu bâbdaher ne vechile emr ü irâde-i flâhâneleri erzânî buyurulur ise emr ü fermân flevketlü, kerâ-metlü, mehâbetlü, kudretlü, velini‘metim efendim pâdiflâh›m hazretlerinindir.

K®immak®m Pafla

Gerek Azmî Efendi ve gerek Hasan Efendi kang›s› olur ise bir ihtiyât oluna. mektûbcu-luk ketb yerine ve müstahdem lây›¤› olmalu. Teflrîfâtc›l›k dahi devletçe bir müstah›kk› ol-malu. Azmî Efendi yine yerine k®immak®m Hasan Efendi vekâlet-i çavuflbafl›na ve yerine birteflrîfâtc› nasb oluna [1203].

(HH, nr.401 - Ek Vesika nr.:84)

5- fievketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü velînimetim efendim padiflâh›m,

Çavuflbafl› vekâletine teflrifâtç› Hasan Efendi kullar› ve teflrîfâtç› vekâletine hâcegân-›divân-› hümâyûn’dan hâlâ teflrîfât halîfesi olan Mehmed Edib Efendi kullar› istisvâb olun-ma¤la müsâ‘ade-i seniyyeleri buyurulur ise bugün ikisine dahi ilbâs-› hil’at olunaca¤› ma’lûm-›flâhâneleri buluruldukda emr ü fermân flevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü, vel-îni‘metim efendim pâdiflâh›m hazretlerinindir [1203].

Hil’atlar› ilbâs ve nasb oluna.

(HH, nr.402 - Ek Vesika nr.:85)

6- Riyâset-i Tersâne Vekâleti

Abdülcelîlzâde divân kâtibi Hasan Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 1195.

(BOA, A.RSK, nr.1617, s.3)

7- Muhâsebe-i Haremeyn

Sivasî Hasan Efendi’ye [tevcih]. 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT , nr.1451/15, s.2 - Ek Vesika nr.:46)

8- Matbah-› Âmire Emâneti

Sâb›k® Haremeyn muhâsebecisi Hasan Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 210 - 4 L sene 212*.

(BOA, A.RSK, nr.1593, s.59)

YUSUF AGÂH EFEND‹

1208-1211 (1793-1796) y›llar› aras›nda ‹ngiltere’de elçi olarak bulunmufltur. YusufAgâh Efendi’nin Türkiye’de ve ‹ngiltere’de olup biten hadiseler, siyasî mükâlemeleri ve mu-harebelerini içeren notlar›na ilave olarak ‹stanbul’a gönderdi¤i ve kendisine gönderilen ya-z›flmalar ismini bilmedi¤imiz birisi taraf›ndan Havadisnâme-i ‹ngiltere ad› alt›nda toplanarakbir eser meydana getirilmifltir82.

1- ‹btidâ haslar pâyesi tevcîh olunan Penâh Efendizâde Yusuf Agâh Efendi. 22 N sene[11] 86.

82 Sicill-i Osmânî, IV, 671; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.168-178; Alaaddin Yalç›nkaya, The First OttomanTurkish Embassy in Europe: The Embassy of Yusuf Agah Efendi to London (1793-1797), Birmingham UnivercityDoktora Tezi, 1993 (Bu tez Eren Yay›nc›l›k taraf›ndan bas›lmaktad›r.); Ercüment Kuran, Avrupa’da Osmanl› ‹kametElçiliklerinin Kuruluflu ve ‹lk Elçilerin Siyasî Faaliyetleri 1793-1821, Ankara 1968, s.15-22.

Türk Tarih Kurum

u


Enderûn kâ¤›d emânetinden ma‘zûldür. Fî 4 N sene 200.

Rikâb’da ‹stanbul baruthânesi nezâreti flurûtuyla tevcîh. 4 L sene 202.

Ma‘zûldür. Fî 15 Receb sene 203.

Sefâret ile ‹ngiltere cânibine me’mûrdur. Fî sene 208.

Kalyonlar kitâbeti’nden ma‘zûldür. Fî 5 L sene 207.

Anbarlar emâneti’ne me’mûr olmufldur.

Yeniçeri kitâbeti tevcîh. 4 L sene 213.

Ma‘zûldür. Fî 4 L sene 214.


2- Mevkufâtc›l›k Vekâleti

Morevîzâde Yusuf Agâh Efendi kullar›na ibk®. 4 L sene 205.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2867/12; BOA, Cevdet-Dahiliye, nr.3292)

3- Kalyonlar Kitâbeti

Morevîzâde sâb›k® mevkufât vekîli Yusuf Agâh Efendi’ye tevcîh. 3 L 206 - 5 L 1207*.

(BOA, A.RSK, nr.Dos.2887/79; BOA, A.NfiT, nr.1451/15, s.2; Tevcihat Defteri, TSMK,Hazine, nr.1647, vr.51b - Ek Vesika nr.:39, 46)

4- Tersâne Emâneti

Sâb›k® fl›kk-› sânî Yusuf Agâh Efendi'ye tevcîh. 6 B sene 22.

(BOA, Bâb›ali Evrak Odas›, Sadaret Defterleri (=BEO, SD), nr.357, s.53)

5- Tersâne Emâneti

Yusuf Agâh Efendi'ye ibk®. 3 L sene 222.

(BOA, BEO, SD, nr.357, s.69)

6- Arpa Emâneti83

Varna cânibinde olan asâkirin ta‘yinâtlar› idâresiçün bâ-irâde-i hümâyûn nüzûl emîninasb olunan Yusuf Agâh Efendi hazretleri ma‘iyetine me’mûr k›l›nan sâb›k zimmet halifesiMustafa Efendi'ye tevcîh. 12 CA sene 225.

(BOA, BEO, SD, nr.358, s.15)

7- Niflanc›l›k

Sâb›k® kethüdâ-y› hazret-i sadâret-penâhî Elhâc Yusuf Agâh Efendi’ye tevcîh. 5 L sene29 - 5 L sene 230*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.9; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY, 520, vr.1b, 6b - Ek Vesikanr.:67)

83 Bu kay›t direkt olarak Agâh Efendi ile ilgili olmamakla birlikte ordudaki görevi hakk›nda bilgi verdi¤i içinburaya almakta yarar gördük.

Türk Tarih Kurum

u

148 ERHAN AFYONCU


Sâb›k® tevkiî sa‘âdetlü Elhâc Yusuf Agâh Efendi hazretleri me’mûr olmufllard›r. 27 fisene 32.

Kemâkân ibk®. 4 L sene 32 - 26 S sene 33*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.2; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY, 527, vr.9b)

9- Niflanc›l›k

Kethüdâ-y› hazret-i sadâret-penâhî-i esbak Yusuf Agâh Efendi’ye tevcîh. 4 C sene 34.

Kemâkân ibk®. 4 L sene 34 - 27 ZA sene 34*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.9; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY, 527, vr.15b - Ek Vesikanr.:67)

10- Emânet-i Tersâne-i Âmire

Sâb›k® tevkiî Yusuf Agâh Efendi’ye tevcîh. 27 ZA sene 34 - 5 L sene 35*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.13; ;Tevcihat Defteri, ‹.Ü. Ktp., nr.TY, 520, vr.33b - Ek Vesikanr.:69)

11- Emânet-i Matbah-› Âmire

Sâb›k® tersâne-i âmire emîni Elhâc Yusuf Agâh Efendi’ye tevcîh. 29 S sene 38.

Kemâkân ibk®. 4 L sene 38 - 5 C sene 39*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.16; BOA, BOA, KK, nr.676 Mükerrer(=M)2, s.72,93; Tevci-hat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY, 520, vr.51b - Ek Vesika nr.:70)

MAHMUD RA‹F EFEND‹

Yusuf Agâh Efendi’nin maiyyetinde Londra elçili¤i s›r kâtibli¤i yapm›fl ve 1198-1213(1793-1796) y›llar›nda ‹ngiltere’de kal›fl› s›ras›nda gördüklerini önceki sefaretnâmelerdenfarkl› biçimde Frans›zca olarak “Journal du Voyage de Mahmoud Raif Effendi en Angleterre”ismiyle kaleme alm›flt›r. Nizâm-› cedidle ilgili yazd›¤› di¤er eseri ise Nizamât-› Mülkiye isminitafl›maktad›r84.

1- Mektûbî hulefâs›ndan ‹ngiltere sefîri Yusuf Agâh Efendi ma‘iyyetinde s›r kâtibi olanMahmud Raif Efendi 13 C sene 211.

Haremeyn muk®ta‘as› pâyesi [tevcih].

Reisülküttâb [olmufllard›r].


84 Sicill-i Osmânî, IV, 329; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.178-179; Kemal Beydilli - ‹lhan fiahin, Mahmud RaifEfendi ve Nizam-› Cedid’e Dair Eseri (TTK’da bask›da); Abdurrahman Üzülmez, Ayn› tez, s.81 vd.; M.Alaaddin Yal-ç›nkaya, “Mahmud Raif Efendi as the Chief Secretary of Yusuf Agah Efendi, the first Permanent of Turkish Ambassa-dor to London 1793-1797”, OTAM, say› 5 (Ankara 1994), s.385-434; Ça¤par F›k›rkoca, "Bir Osmanl› Gözlemcinin ‹n-giliz Siyasal Sistemine Bak›fl›", Tarih ve Toplum, say› 10 (‹stanbul 1988), s.280-283. Mahmut Raif Efendi, Osmanl›‹mparatorlu¤u'nda Yeni Nizamlar›n Cedveli, haz. A. Terzio¤lu - H. Hatemi, ‹stanbul 1988. Frans›zca SefaretnamesiVahdettin Engin taraf›ndan Türkçeye çevrilmifltir. Bk."Mahmud Raif Efendi' Taraf›ndan Kaleme Al›nm›fl ‹ngiltereSeyahati Gözlemleri", Prof.Dr.‹smail Aka'ya Arma¤an, ‹zmir 1999, ss. 135-162.

Türk Tarih Kurum

u


2- Büyük Rûznamçe Vekâleti

Mahmud Raif Efendi’ye tevcîh. 24 L sene 221.

(BOA, BEO,SD, nr.357, s.23)

MORALI SEYY‹D AL‹ EFEND‹

1797’de Fransa’ya elçi olarak gönderilmifl ve befl y›l müddetle burada kalm›flt›r. Yolcu-lu¤unu ve Paris’te gördüklerini sefâretnâme ve bir risale olarak kaleme alm›flt›r85.

1- ‹btidâ büyük kal‘a pâyesi tevcîh olunan Vidin Seraskeri Hasan Pafla divân kâtibi Sey-yid Ali Efendi. 15 ZA sene 202

Defterdâr efendi kisedâr›d›r.

Haslar muk®ta‘as›ndan ma‘zûldür. Fî 5 L sene 208.

Bu def‘a sefâret ile France devleti cânibine azîmete me’mûr oldu¤una binâen muhâse-becilik tevcîh sene 211.


(BOA, A.RSK, nr.1623, s.123)

2- Haslar Muk®ta‘ac›l›¤›

Morevî Ali Efendi’ye 5 L sene 1207.

(BOA, A.NfiT , nr.1451/15 - Ek Vesika nr.:46)

3- Muhâsebe-i Evvel

Sâb›k® France elçisi Ali Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 1217.


ÂMEDÎ SA‹D GAL‹P PAfiA

1802 y›l›nda Fransa ile bir bar›fl anlaflmas› yapmak için Paris’e gitmifl ve elçili¤i esna-s›nda gördü¤ü yerleri ve yaflad›klar›n› anlatan bir sefâretnâme kaleme alm›flt›r86.

1- ‹btidâ Küçük kal‘a pâyesi tevcîh olunan mektûbî hulefâs›ndan Halifezâde EsseyyidSaid Galib Efendi. 3 fi sene 204.

Tarihcilik tevcîh. 5 L sene 208.

Ma‘zûldür. 15 CA sene 209.

Hâlâ mektûbî bafl halifesidir.

Ma‘zûldür ve cebeciler kitâbeti tevcîh. 4 L sene 211.

85 Sicill-i Osmânî, III, 554; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.179-181; Maurice Herbette, Fransa’da ‹lk Daimî TürkElçisi “Moral› Esseyyit Ali Efendi” (1797-1802), çev. Erol Büyükpazarc›, ‹stanbul 1997; Ahmed Refik, “Moral› AliEfendi’nin Paris Sefareti (1797-1802)”, TOEM, say› 18 (‹stanbul 1331), s.1120-1138; ‹brahim Küreli, "Paris Risalesi",‹lmî Araflt›rmalar, say› 5 (‹stanbul 1997), s. 177-197; Ayn› yazar, Ayn› Dergi, say› 6 (‹stanbul 1998), s. 370.

86 Sicill-i Osmânî, III, 615-616; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.181-184; Azmi Süslü, Ayn› makale, s.253; ‹smailHakk› Uzunçarfl›l›, “Amedî Galib Efendi’nin Murahhasl›¤›”, Belleten, I/2 (Ankara 1937), s.357-448; Gündüz Ak›nc›,Ayn› eser, s.21 vd; Belk›s Gürsoy; Âmedi Galib Efendi Sefaretnâmesi", Erdem, IX/27 (Ankara 1997), s.911-941; Or-han F. Köprülü, "Galib Pafla, Mehmed Said", D‹A, XIII, s. 329-331.

Türk Tarih Kurum

u

150 ERHAN AFYONCU


Âmedci oldular. 18 B sene 212.

Silâhdâr kitâbeti tevcîh. 4 L sene 213.

Âmedî vekâleti ihâle. 15 ZA sene 213.

Silâhdâr kitâbeti’nden ma‘zûldür.

Tezkire-i evvel ibk®. 4 L sene 217.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.161; nr.1593, 34, 106 - Ek Vesika nr.:63)

2- ‹stanbul Muk®ta‘ac›l›¤›

Küçük evk®f pâyesi olan mektûbî hulefâs›ndan Halîfezâde Seyyid Said Galib Efendikullar›na tevcîh. 10 L sene 204.

(BOA, Cevdet Dahiliye, nr.1065)

3- Cebeciler Kitâbeti

Mektûbî baflhalifesi Seyyid Said Galib Efendi'ye tevcîh [4 L sene 1211].

(BOA, A.RSK, nr.1629, s.2)

4- Tezkire-i Evvel

Mutasarr›f› Galib Efendi’ye ibk®. 4 L sene 1217.


5- Riyâset Hidmeti [der-Ordu]

Mutasarr›f› sa‘âdetlü Seyyid Mehmed Said Galib Efendi hazretlerine muhâsebe-i evvelvekâleti ilhâken tevcîh. 2 Za sene 225.

(BOA, BEO, SD, nr.358, s.38)

6- Sadâret-i Uzmâ Kethüdâl›¤› [der-Ordu]

Büyük rûznâmecilik ilhâk›yla mutasar›f› Galib Efendi hazretlerine ibk®. 26 ZA sene226.

(BOA, BEO, SD, nr.358, s.69)

MEHMED REF‘Î EFEND‹

1807 y›l›nda ‹ran’a elçi olarak gitmifltir. Dönüflünde ‹ran devlet adamlar› ile yapt›¤› gö-rüflmeleri anlatt›¤› "Sefaretnâme" bafll›kl› bir layiha yazm›flt›r87.

1- ‹btidâ büyük kal‘a pâyesi tevcîh olunan Erzurum Vâlisi Seyyid Ahmed Pafla divân kâ-tibi Mehmed Ref‘i Efendi. 22 Z sene 203.

Küçük evk®f pâyesi verilmifldir.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.153)

87 Sicill-i Osmânî, II, 412; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.203-205; Azmi Süslü, Ayn› makale, s.256.

Türk Tarih Kurum

u


2- Büyük kal‘a tezkirecili¤i pâyesi olub, hâlâ Erzurum Vâlisi vezîr-i mükerrem sa‘âdetlüSeyyid Ahmed Pafla divân kitâbetleri hidmetlerinde olan Mehmed Ref‘i Efendi erbâb-›ma‘rifet olup, emekdâr ve vücûhla mahall-i re’fet ve flâyân-› mekremet oldu¤una binâen avâ-t›f-› aliyye-i mülûkâne ve avât›f-› seniyye-i padiflâhâneden mûmâ-ileyhe küçük evk®f muhâse-becili¤i pâyesi tevcîh ve ruûs-› hümâyûnu i‘tâ olunmak buyuruldu. 7 C sene 213.

(BOA, Cevdet- - Dahiliye, nr.2095 - Ek Vesika nr.:87)

ABDURRAH‹M MUH‹B EFEND‹

Paris’te 1806-1812 y›llar› aras›nda elçilik yapm›fl, buradaki gözlemlerini ve yolculu¤unubüyük ve küçük olarak an›lmakta olan iki sefâretnâme kaleme alm›flt›r88.

1- ‹btidâ ‹stanbul muk®ta‘ac›l›¤› tevcîh olunan beylikci kisedâr› Esseyyid AbdurrahimMuhib Efendi. 12 L sene 203.

‹stanbul muk®ta‘as› tevcîh. 5 L sene 208


Sergi nezâreti tevcîh. Fî 4 L sene 211.


Sergi nezâreti tevcîh. Fî 4 L sene 213.


Rikâb’da beylikcilik vekâleti tevcîh. CA sene 215.

(BOA, A.RSK, nr.1623, s.146; BOA, A.RSK, nr.Dos.2851/25; BOA, A.AMD ,nr.Dos.29/48 - Ek Vesika nr.:42)

2- Emânet-i Kâ¤›d-› Bîrûn

Beylikçi kisedâr› Esseyyid Abdurrahim Muhib Efendi’ye ibk®. 3 L sene 206.

(Tevcihat Defteri, TSMK, Hazine, nr.1647, vr.58a; BOA, A.RSK , nr.Dos.2887/79)

3- Sergi Nezâreti

Beylikçi kisedâr› Muhib Efendi’ye tevcîh [4 L sene 1211].

(BOA, A.RSK, nr.1629, s.2)


Sâb›k® defter emîni Abdurrahim Muhib Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 230 - 3 L sene 231*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.11; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.6b, 9b - Ek Ve-sika nr.:68)

88 Sicill-i Osmânî, IV, 98; Faik Reflit Unat, Ayn› eser, s.184-201; Franz Babinger, Ayn› eser, s.370-371; Ali ‹hsanGencer, "Abdürrahim Muhib Efendi,D‹A, I,292-293; ‹brahim Küreli, Abdürrahim Muhib Efendi’nin FransaSefaretnamesi, ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul 1992; Bekir Günay, Abdurrahim MuhibEfendi’nin Büyük Sefaretnamesi ‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ‹stanbul 1999.

Türk Tarih Kurum

u

152 ERHAN AFYONCU


Sâb›k® muhâsebe-i evvel Abdurrahim Muhib Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 32 - 4 L sene33*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.10; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.15b, 24b - EkVesika nr.:68)

6- Emânet-i Defter-i Hâk®nî

Sâb›k® rûznâmçe-i evvel Esseyyid Abdurrahim Muhib Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 34 - 5 Lsene 35*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.10,112 ; HH, nr.23121; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527,vr.27b, 33b - Ek Vesika nr.:68, 73)

MUSTAFA MÜN‹F EFEND‹

1215 (1800)’de ve daha önceki y›llarda vuku bulan teflrîfât merâsimlerini ve kaidelerinianlatan bir eser yazm›flt›r89.

1- Teflrifâtç›l›k ma‘a Devatdârl›k-› Dîvân-› Hümâyûn

Sâb›k® arabac›lar kâtibi Mustafa Münif Efendi’ye tevcîh. 5 L sene [12] 29

Kemâkân ibk®. Fî 5 L sene 30.




Kemâkân ibk®. Fî 4 L sene 34 - 10 ZA sene 34.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.5 - Ek Vesika nr.:66)

2- Muhâsebecilik-i Haremeyn-i fierîfeyn

Teflrifâtî-i sâb›k Mustafa Münif Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 35 - 3 L sene 36*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.11; BOA, BOA, KK, nr.676M2, s.4; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp.,nr.TY 527, vr.36a; Hacegan Tevcihat› Defteri, Atatürk Kitapl›¤› (Belediye Kütüphanesi) Mual-lim Cevdet Yazmalar›, nr.K191, s.1 - Ek Vesika nr.:68)

3- Muk®ta‘ac›l›k-› Esham

Sâb›k® Haremeyn muhâsebecisi teflrifâtî-i esbak Mustafa Münif Efendi’ye tevcîh. Fî 4 Lsene 37 - 5 CA sene 3890.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.19; BOA, KK, nr.676M2, s.60,76; Tevcihat Defteri, ‹.Ü. Ktp.,nr.TY 527, vr.52a - Ek Vesika nr.:71)

89 Defter-i Teflrifat, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 8892; Sicill-i Osmânî, IV, 520; Filiz Çal›flkan, Ayn› tez, s.105-106.90 5 CA 1238’de Eshâm mukataac›l›¤›na baflka birisi tayin edilmifltir. Mustafa Münif bu tarihten önce (2 Ca)

ölmüfltür.

Türk Tarih Kurum

u


ÖMER FA‹K EFEND‹

Nizâm-› Cedîd ›slahatlar›nda gördü¤ü eksikliklerin giderilmesi için yap›lmas›n› gerekligördü¤ü maddî ve manevî iflleri anlatt›¤› Nizâmü’l-atîk fî Bahri’l-amîk isimli bir risale yazm›fl-t›r91.


Büyük kal‘a pâyesi olub, anbar emîni-i esbak Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 5 L sene 29 -5 L sene 230*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.22; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.2a - Ek Vesikanr.:72)


Sâb›k® küçük rûznâmeci, anbar emîni-i esbak Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 32 -4 L sene 33*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.19; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.16a, 25a - Ek Ve-sika nr.:71)


Sâb›k® piyâde muk®belecisi Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 34 - 5 L sene 35*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.12; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.28a - Ek Vesikanr.:69)

4- Muk®ta‘ac›l›k-› Eshâm

Sâb›k® piyâde muk®belecisi Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 20 fi sene 36.

Kemâkân ibk®. 3 L sene 36 - 4 L sene 37*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.19; BOA, KK, nr.676M2, s.26,31; Tevcihat Defteri, ‹.Ü. Ktp.,nr.TY 527, vr.36a,40a; Hâcegân Tevcihat› Defteri, Atatürk Kitapl›¤› (Belediye Kütüphanesi),Muallim Cevdet Yazmalar›, nr.K. 184, vr.16b - Ek Vesika nr.:70)


[Mehmed Emîn Efendi] vefât etmekle sâb›k® eshâm muk®ta‘ac›s› Ömer Fâik Efendi’yetevcîh. 17 S sene 39

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.24; BOA, BOA, KK, nr.676M2, s.107; Tevcihat Defteri,‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.53b)


Cebeciler kitâbeti’nden ma‘zûl Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 11 C sene 40

(BOA, BOA, KK, nr.676M2, s.145; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.59b)

7- Sipâh Kitâbeti

Süvâri muk®belecisi-i sâb›k Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 40 - 4 L sene 41*.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr. 63a, 68a; HH, nr.23379)

91 Nizâmü’l-atîk fi Bahri’l-amîk, ‹.Ü. Ktp., nr.TY 5836; Sicill-i Osmânî, III, 559; Osmanl› Müellifleri, III, 106-107; Franz Babinger, Ayn› eser, 378-379.

Türk Tarih Kurum

u

154 ERHAN AFYONCU


Ömer Fâik Efendi’ye tevcîh. 7 Z sene 41.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr. 69b)


Mutasarr›f› Ömer Fâik Efendi’ye ibk®. 4 L sene 42.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.73b)


Mutasarr›f› Ömer Fâik Efendi’ye ibk®. 4 L sene 43.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr. 78b; HH, nr.23111)


Mutasarr›f› Ömer Fâik Efendi’ye ibk®. 4 L sene 44 - 17 N sene 124592.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr. 87b, 87a)

SÜLEYMAN FA‹K EFEND‹

Süleyman Faik Efendi, Ahmed Resmî’nin Sefinetü’r-rüesâ’s›na 1167’den 1219’a (1754 -1804) kadar zeyl yazm›flt›r. Ayr›ca Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin’in Devhâtü’l-Meflâyih-’ine Ay›ntabî Mehmed Münib Efendi’nin yapt›¤› zeyli devam ettirmifltir93.


Mektûbî-i sadr-› âlî-i sâb›k Süleyman Faik Efendi'ye tevcîh. 19 S sene 229.

(BOA, BEO,SD, nr.358, s.139)


Sâb›k® mutasarr›f› Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 10 RA sene 230.

Kemâkân ibk® 5 L sene 230 - 3 L sene 231*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.21)


Sâb›k® mâliye tezkirecisi Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 2 M sene 32 - 4 L sene 32*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.19 - Ek Vesika nr.:71)


Sâb›k® eshâm muk®ta‘ac›s› Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 3 L sene 36 - 4 L sene 37*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.19; BOA, BOA, KK, nr.676M2, s.31 - Ek Vesika nr.:71)

92 17 N 1245’de fl›kk-› salis defterdarl›¤›na Mehmed Ataullah Efendi getirilmifltir. Ömer Faik Efendi bu tarih-ten önce ölmüfl olmal›d›r.

93 Sicill-i Osmânî, III, 98; Osmanl› Müellifleri, III, 70; Franz Babinger, Ayn› eser, 383-384; Mehmet ‹pflirli,“Devhatü’l-Meflayih”, D‹A, IX, 229-230.

Türk Tarih Kurum

u



Sâb›k® sipâh kâtibi Muhass›lzâde Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 5 CA sene 38.

Kemâkân ibk®. 4 L sene 38 - 4 L sene 39*.

(BOA, A.RSK, nr.1698b, s.19; BOA, BOA, KK, nr.676M2, s.76,93; Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.47b, 52b, 57b; Hacegân Tevcihat› Defteri, Atatürk Kitapl›¤› (Belediye Kü-tüphanesi. Muallim Cevdet Yazmalar›, nr.K.184, vr.5b - Ek Vesika nr.:71)

6- Kalyonlar Mevâcibi Kitâbeti

Eshâm muk®ta‘as›ndan ma‘zûl Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 40.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.63a)

7- Mektûbculuk

Kalyonlar kâtibi-i sâb›k Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 2 M sene 41.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY520, vr.64b)

8- Maden Muk®ta‘ac›l›¤›yla Mektûbculuk

Hâlâ mutasarr›f› Süleyman Faik Efendi kullar›na ibk®. 4 L sene 41 - 4 L sene 42*.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr. 68a, 73b; HH, nr.23375)


Mektûbî-i sâb›k Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 4 L sene 44.



Anadolu muhâsebecisi-i sâb›k Süleyman Faik Efendi’ye tevcîh. 17 N sene 45.



Hâlâ mutasarr›f› Süleyman Faik Efendi’ye kemâkân ibk®. 4 L sene 45.

(Tevcihat Defteri, ‹.Ü.Ktp., nr.TY 527, vr.91a; HH, nr.23124)Türk Tarih Kurum

u

Documents

ERHAN AFYONCU Kurumu