ERMENİ MESELESİ (PROJE)

7/30/2019 ERMEN MESELES (PROJE)

1/37

ERMEN MESELES

HAZIRLAYANLAR

BURCU GMDERECEYLN DELCEM GKALPHALM CAN TUNCALIGNGR OLAKOLUYUNUS MUSABELOUZ YILDIRIM

DANIMAN RETMEN

P.BETL ERNAS

2007, ZMR


2/37

NDEKLER

nsz...........................................................................................................1

Giri..2-3

Ermeni Tarihine Ksa Bir Bak4

Ermeni Sorununun Ortaya k.4-5

Soykrm Gerei.6

Trk Ermeni likileri6-8

Osmanl Ermeni likileri.8-9

Yer Deitirmenin Tanm ve Amac.9-10

Yer Deitirme ve Tehcir10-12

Yer Deitirme ( Tehcir ) Kanunu.13-14

Yer Deitirilmeye Tabi Tutulan Ermeniler..14-16

Talat Paaya Atfedilen Telgraf ....16-18

Ermeni Terr...18

ehit Diplomatlar.18-20

Asala (Ermenistan'n Kurtuluu in Ermeni Gizli Ordusu)20-21

Kuruluu Ve rgt Yaps21

Ama Ve Hedefleri21-22

Politik Gelimeler..22

Kronoloji..23--32

Sonu..33

Teekkr.34

Kaynaka35
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.html


3/37

1

NSZ

Keke savalar kkrtlmasa ve aclar yaanmasayd. Aslnda savaanlar ayn

tanrnn ocuklarydlar ve Anadoluda yaayan stkardetiler. Gemite Anadolu

zerinde oynanan ve gnmzde yeniden sahneye konmak istenen trajedileri

nlemenin, yeniden gndeme gelen oyunlar bozmann yolu tarihi anmsamaktan ve

yaadmz topraklarda sahip olduumuz gzellikleri o yitirilmi ve unutulmu

kuaklara borlu olduumuzu bilmekten geer.

Bizler proje grubu olarak tarihi gereklerden ve belgelerden yola karak gemiten

gnmze uzanan Ermeni Meselesini ele aldk. stedik ki yzyllar boyu karde gibi

yaayan bu iki milletin karlkl olarak ektikleri aclar bir kez daha tm gereklii ve

plakl ile ortaya koyalm. Tm yaananlara objektif bir gzle bakmay amaladk

ve konumuzu aratrrken arlkl olarak her iki milletinde sahip olduu ve

ulaabildiimiz belgeleri inceledik. Bu konu ile ilgili aratrmalar olan akademisyen

ve yazarlarla syleiler yaptk ve projemizi zenginletirdik. Vardmz sonular

yaananlarn sava gerei iinde ele alnmas gerekliliini ortaya koydu. Evet bu bir

savat ve karlkl kayplar yaanmt. Bu kayplara neden olan ve zemin

hazrlayan Avrupal byk devletlerin emperyalist dnceleriydi. nk sorunun

balangcn I. Dnya Sava gereinde aramak gerekiyordu.

Bu konuda yazlan pek ok belgeyi ve yazy inceledik. Vardmz en nemli sonu

Avrupal devletlerin iddia ettii gibi soykrm olmad ancak karlkl krmn

yaandyd. Bu bir soykrm deildi, olamazd.

Trk milletinin evlatlar olarak ortaya atlan bu uydurma iddialarn gerek d

olduunu belgeler altnda kantlamaya altk. almalarmz esnasnda kimi

zaman fkelendik, kimi zaman zldk ve kimi zaman rperdik. Ortaya iyi bir alma

kardmz dnyoruz. Umarz bu alma bu sorun zerine bilgi sahibi olmak

isteyen herkese yardmc olur .


4/37

2

GR

Karadenizi Akdenize balayan boazlar, Orta Asya, Kafkasya ve Ortadoudaki

doal enerji kaynaklarnn kesitii noktadaki jeopolitik konumuyla btn dnyann

dikkatini ekmektedir.

Gemite Osmanl devleti, bugn de Trkiye, bu jeopolitik ve jeostratejik

konumundan dolay eitli entrikalarn evrildii bir alan olmutur. Osmanl devletini

paralayarak tarih sahnesinden silmek isteyen smrgeci devletler, bu entrikalarnda

yzlerce y

ld

r Trklerle dosta yaayan Ermenileri kullanm

lard

r.

Tarihte olduu gibi gnmzde de, Ermeni toplumu zerinden siyasi ve ekonomik

kar salamaya alan lkeler bulunmaktadr. Baz lkelerde Trkleri ve Trkiyeyi

szde soykrmla sulayan antlar dikilmekte, baz lkelerde de soykrm iddiasn

tanmaya ynelik kararlar parlamento gndemlerine getirilmekte, hatta kimi lke

parlamentolarnda kabul edilmektedir. Gerekte tarihilere braklmas gereken bu

konular, siyasetilerin elinde kar arac haline dntrlmektedir.

Osmanl devletinin zayflamaya balad dnemlerde, hemen her konuda Avrupann

mdahalesi ba gsterince, Trk-Ermeni ilikilerinde de bir bozulma balamtr.

Batllarn zellikle misyoner din adam kisvesinde, Osmanl devleti iine soktuu

provokatrlerin faaliyetleriyle Ermeniler; dini, kltrel, ticari, sosyal ve siyasi alardan

Trk toplumundan uzaklatrlmaya allmtr. Bylece, ou defa Trklerin zararl

kt trajik olaylar balam, Dou Anadoluda balatlan ve stanbula kadar yaylan

isyan hareketlerinde binlerce Trk ve Ermeni hayatlar

n

kaybetmitir.

Birinci Dnya Sava srasnda ise; Osmanl askeri olarak dmanlara kar savaan

veya geri hizmetlerde alan Ermenilere karlk, Ermenilerin nemli bir ksm

dman kuvvetlerinin yannda Trklere kar savamtr. Cephe gerisinde de

komitac Ermeniler kadn, ocuk, yal ayrm yapmakszn katliamlara girimiler, yz

binlerce Mslmann hayatna kastederek Dou Anadoluyu bir harabe haline

evirmilerdir


5/37

3

Osmanl devleti, Birinci Dnya Sava iinde, Ermeni isyannn youn olduu Dou

Anadoluda, bir yandan cephede Rus ordularyla ve Ruslarn yannda yer alm olan

Ermeni kuvvetleriyle savamak zorunda kalmt. Dier yandan da cephe gerisinde

Trkleri katleden, Trk ky ve kasabalarn yakp ykan, ordunun ikmal tesislerine ve

konvoylarna saldran Ermeni eteleri ile mcadele etmek zorunda kalmtr.

Szde soykrm iddialarn gndemde tutmak iin olaanst gayret sarf eden Ermeni

komiteleri, terr eylemlerine ynelmilerdir. 1965'ten sonra, eitli lkelerdeki

Ermenilerin, Trkiye aleyhine balattklar karalama kampanyasyla dnya ve Trkiye

kamuoyunda varln hissettiren szde Ermeni Sorunu, 1970'li yllardan itibaren

yurtdndaki Trk temsilciliklerine ynelik terr eylemlerine dnmtr.

Gurgen (Karekin) Yanikan adl bir yal Ermeninin 27 Ocak 1973'de ABD'nin Santa

Barbara kentinde, Trkiye'nin Los Angeles Bakonsolosu Mehmet Baydar ile

Konsolos Bahadr Demir'i katletmesiyle balayan "Bireysel Ermeni Terr", 1975'den

itibaren tpk 1915 ncesinde olduu gibi "rgtl Ermeni Terr"ne dnmtr.

Yurtdndaki Trk grevliler, diplomatlar, elilikler ve kurulularna ynelik Ermeni

saldrlar, ksa srede hzl bir trmanma gstererek younluk kazanmtr.

Ermeni terrnde, Trkiyedeki i huzursuzluun zirveye kt 1979 ylndan itibaren

byk bir art gzlenmeye balanmtr. Ermeni terristler, 21 lkenin 38 kentinde,

39'u silahl, 70'i bombal, biri de igal eklinde olmak zere toplam 110 terr olay

gerekletirmilerdir. Bu saldrlarda 42 diplomatmz ile 4 yabanc hayatn

kaybederken, 15 Trk ve 66 yabanc uyruklu kii de yaralanmtr

Amalar, szde iddialarn tm dnyaya tantmak, Trkiyeyi bu temelsiz iddialar

tan

mak zorunda b

rakmak, szde soyk

r

mdan dolay

Trkiye'den "tazminat" ve"toprak" almak ve "Byk Ermenistan" ryasn gerekletirmektir


6/37

4

ERMEN TARHNE KISA BR BAKI

Ermeniler, tarih boyunca baka devletlerin ynetimi altnda kalmlar ve balolduklar devletlerin hizmetinde bulunmulardr.

Ansiklopedik kaynaklarda, Erivan, Gkegl, Nahcvan, Rumiye gl kuzeyi ve Mako

blgesine, yukar memleket anlamna gelen Armenia, bu yrelerde yaayan halka ise

Ermeni denildii yer almaktadr.

Ermeni tarihilerin bir ksm, M.. 6. yzylda kuzey Suriye ve Kilikya blgesinde

yaayan Hititlerden olduklarn; bir dier ksm ise Nuh'un oullarndan Hayk'a

dayandklarn sylemektedirler. Bunun yannda, Ermenistan denilen corafyada

yerleen ve bugn Ermeni diye adlandrlan toplumun, blgenin kesin olarak

neresinde yaadklar, saylar ve ayn yrede ikamet eden dier halklara kyasla

nfus oranlar bilinmemektedir. Ermeni tarihileri bile kkenleri konusunda fikir birlii

iinde deildir.

Tarihsel olarak bak

ld

nda, Ermenilerin s

ras

yla, Pers, Makedon, Selefkit, Roma,Part, Sasani, Bizans, Arap ve Trklerin hakimiyeti altnda yaadklar grlr. Ermeni

derebeyliklerinin bir ou, blgeye hakim olan ve Ermenileri kendi saflarna ekerek

kullanmak isteyen devletler tarafndan kurdurulmutur.

Ermenileri Bizans'n zulm idaresinden kurtaran ve onlara insanca yaama hakkn

baheden, Seluklu Trkleri olmutur. Fatih dneminde ise, Ermenilere din ve vicdan

hrriyeti en st dzeyde verilmi, Ermeni cemaati iin dini ve sosyal faaliyetlerini

ynetmek zere Ermeni Patriklii kurulmutur. Osmanl idaresinde Ermeniler dini

grevlerini tam bir hrriyet iinde yerine getirirlerken, kendi din adamlarn da yine

kendilerinin tayin etmelerine izin verilmitir.

Ayn ekilde Anadolunun Trk idaresine girmesinden sonra burada yaayan

Ermeniler, kendi dillerini de tam bir serbestlikle konumaya devam ettiler. Osmanl

ynetimi, dier cemaatlere uygulad politikay onlara da uygulayarak Ermeniceyi ve

Ermeni adlar

n

n kullan

lmas

n

serbest b

rakt

. Trk matbaas

n

n kurulmas

ndan 160yl kadar nce Venedikte matbaaclk eitimi grm olan Sivasl Apkar adndaki bir


7/37

5

papaza 1567de stanbulda bir Ermeni matbaas amas iin izin verildi. stanbuldan

baka zmir (1759), Van (1859), Mu (1869), Sivas (1871) gibi tara ehirlerinde de

yeni Ermeni matbaalar faaliyete gemitir. 1908de btn lkede Ermeni matbaas

says 38e ulamtr. Nitekim 1910 ylnda stanbulda Ermenice 5 gazete ve 7 dergi

karlmaktayd.

Osmanl idaresinde Ermeniler, Trk insannn hogrsnden de yararlanarak, adeta

altn alarn yaamlardr. Askerlikten ve ksmen de vergiden muaf tutulan

Ermeniler, ticaret, zanaat ve tarm ile idari mekanizmalarda nemli grevlere

ykselme frsatn elde etmilerdir. Devletin eitli kademelerinde grev yapan

Ermeniler, Osmanl devletince kendilerine tannan bu hogrye karlk verdikleri

hizmetten dolay "millet-i sadka" olarak adlandrlmlardr. 19. yzyln soneyreine kadar Osmanllarn bir Ermeni sorunu olmad gibi, Ermeni halknn da

Trk yneticileriyle halledemedikleri bir mesele mevcut deildir.

ERMEN SORUNUNUN ORTAYA IKII

Osmanl devleti zayflamaya balayp, misyoner okullar kurulup, hemen her konuda

Avrupa'nn mdahalesine maruz kalnca, Trk-Ermeni ilikilerinde de bir bozulma

devri balamtr. Baz devletler, Osmanl devletini blerek blgesel karlarna

ulaabilmek iin, Ermenileri Trk toplumundan koparmay hedeflemilerdir.

zellikle Avrupa'nn baz byk devletleri "slahat" ad altnda bir yandan Osmanl

devletinin i ilerine karrken, bir yandan da Ermenileri Osmanl ynetimine kar

tekilatlan- drmlardr.

Bylece lke iinde ve dnda tekilatlanan ve silahlanan Ermeni komiteleri ile

Ermeni kiliselerinin kkrtc faaliyetleri sonucunda, Ermeni toplumu yava yava

Trklerden uzaklamaya balamtr.

Trklerin iyi tutumuna karn, yabanc devletlerle ibirliine girmek suretiyle Trklerle

mcadeleye balayan Ermeniler, Batnn desteini alabilmek iin kendilerini "ezilen

bir toplum" olarak gstermeye ve "Anadolu zerindeki egemenlik haklarn Trklerin

gasp ettii" iddiasn dile getirmeye balamlardr.


8/37

6

Islahat Ferman ile mslmanlar ve gayr-i mslimler hukuk nnde eit statye

getirilince ayrcalklarn kaybeden Ermeniler, 1877-1878 Osmanl-Rus Sava

sonunda Rusya'dan, " igal ettii Dou Anadolu topraklarndan ekilmemesini,

blgeye zerklik verilmesini veya Ermeniler lehine slahat yaplmasn"

istemilerdir.Ermenilerin bu talebi, Rusya tarafndan ksmen kabullenilmi, Osmanl-

Rus Savann ardndan imzalanan Yeilky, eski adyla Ayastefanos Anlamas ve

daha sonraki Berlin Anlamasyla Ermeni sorunu uluslar aras bir boyuta tanmtr.

Bylece, Trkiyeyi blmek isteyen yabanc gler, Trk-Ermeni ilikilerine mdahale

etmeye balamlardr.

SOYKIRIM GERE

Yer deitirme uygulamas Ermeni evreleri ve hasm devletlerce "Ermeni katliam

ve soykrm" olarak adlandrlm ve Osmanllara kar byk bir propaganda

kampanyas balatlmtr.

Oysa soykrm; rk, milliyet, etnik ve din farkllklar nedeniyle insan gruplarnn

yok edilmesidir. Bu su, direkt olarak bir hkmet tarafndan veya onun rza

gstermesi ile ilenebilir. Birlemi Milletler Genel Kurulu, dnyada soykrm suunu

nlemek ve cezalandrmak iin 1948'de "Soykrm Szlemesini kabul etmi ve

Trkiye de bu szlemeye 1950 ylnda taraf olmutur.

Soykrm dendii zaman Nazilerin, Yahudilere ve dier etnik gruplara kar giritikleri

kitlesel kym akla gelir. 1939-1945 yllar arasnda 5-6 milyon Yahudi, 3 milyondan

fazla Sovyet sava tutsa, birer milyondan fazla Polonya ve Yugoslavya sivil halk,

200.000 civarnda ingene ve 70.000 zrl insann canna kylmtr. te soykrm

budur.

Ermeni iddialarnn ve yalanlarnn aksine, 1915 ylnda Dou Anadolu blgesindeki

Ermenilerin daha gvenli topraklara g ettirilmesi uygulamas, Ermenilerin ve

cephelerin gvenliini salamaya ynelik bir harekettir ve soykrmla hi bir ilgisi

yoktur. Ermenilerin Dou Anadolu'da sava ve g srasnda kayplar verdikleri

dorudur. Ancak bu kayplar, Dou Anadolu'da yaanan sava ve isyanlar nedeniyle

asayiin salkl olarak salanamamas, ara, yakt, gda, ila yetersizlii, ar iklim


9/37

7

koullar ile tifs gibi salgn hastalklar nedeniyle meydana gelmitir. Hibir ekilde

kastl ve planl bir katliam sz konusu deildir.

Aslnda Ermeniler, gemite hakimiyeti altnda yaadklar devletlere ihanetlerinden

dolay bir ok kez buna benzer g hareketlerine tabi tutulmulardr. Sasaniler

379'larda 70.000 Ermeniyi ran'a, Bizansllar 1025'lerde Dou Anadolu'daki 40.000

Ermeni'yi Sivas ve Kayseri'ye, Memluklar 1250'lerde 10.000 kadar Ermeni'yi Msr'a,

1743'de ranllar 24.000 Ermeni'yi ran ilerine ve 1777'de Krm' igal eden Ruslar

blgedeki binlerce Ermeni'yi steplere srmtr.

TRK ERMENLKLER

Ermeniler; Pers, Makedon, Selefkit, Roma, Part, Sasani, Bizans, Arap ve Trklerin

hakimiyeti altnda yaamlardr. Ermenileri Bizans'n zulm idaresinden kurtaran ve

onlara insanca yaama hakkn baheden, Seluklu Trkleri olmutur. Fatih

dneminde ise, Ermenilere din ve vicdan hrriyeti en st dzeyde verilmi, Ermeni

cemaati iin dini ve sosyal faaliyetlerini ynetmek zere Ermeni Patriklii kurulmutur.

Tarih boyunca Romallar, Persler ve Bizansllar tarafndan Anadolu'nun bir yerinden

dierine srlen, savalara itilen ve ou kez nc snf vatanda muamelesigren Ermeniler, Trklerin Anadolu'ya girilerinden sonra; Trkln adil, insani,

hogrl, birletirici tre ve inancndan yararlanmlardr. Bu ilikilerin gelime ve

dorua ulama a olan 19. Yzyl sonlarna kadar sren devir, "Ermenilerin altn

a" olmutur.

Osmanl Devleti'nin alan, liyakatli, drst ve retken her teb'asna salad

imkanlardan Gayr-i Mslimler iinde en ok faydalananlar; Ermeniler olmutur.

Askerlikten, ksmen de vergiden muaf tutulurken, ticarette, zanaatta, iftilikte ve idari

ilerde ykselme frsatn elde etmiler ve devlete bal, milletle kaynam ve

anlam olduklarndan dolay"millet-i sadka" olarak kabul edilmilerdir.


10/37

8

OSMANLI ERMENLKLER

Osmanl devletinin ilk kurulu yllarnda Ermeniler, genellikle ukurova, Dou

Anadolu ile Kafkasya blgelerinde kk prenslikler ve beylikler halinde ve da

n

kdurumdaydlar. ran, Bizans, Grc, Seluklu devletleri ve dier kk devlet ve

beyliklerle karmlard ve bunlarn ynetimi altndaydlar.

Ermenilerin Osmanllarla ilk ilikileri, ok aznlkta bulunduklar Anadolu'nun bat

blgesinde balamtr. Osman Gazi 1324 ylnda Bursa'y devlete merkez yaptktan

sonra, Ktahya'daki Ermenilerin ounluu ve Ermeni ruhani reislii Bursa'ya

nakledilmitir.

Fatih Sultan Mehmet 1453'de stanbul'u aldktan sonra Ermenilerin Bursa'daki ruhani

bakan Hovakim'i stanbul'a getirmi ve 1461'de yaynlad bir fermanla Ermeni

Patriklii'ni kurdurmutur. Yavuz Sultan Selim'in 1514-1516'da Gney Kafkasya ve

Dou Anadolu'yu fethetmesiyle buradaki Ermeniler de ayn cemaat bnyesine

alnarak stanbul Patriklii'ne balanmlardr.

Tarihlerinde hibir devletten ve hkmdardan grmedikleri ilgiyi Osmanl devletinden

gren Ermeniler, Trk milletine samimi olarak balanmlardr. Bu yzden ksa bir

sre iinde eitli yerlerden stanbul'a gen Ermeniler byk bir cemaat oluturmu

ve dnyann en refah iindeki cemaatlerinden birisi haline gelmilerdir.

Fatih Sultan Mehmet'ten Sultan II. Mahmud'a kadar 350 yllk sre iinde

Hristiyanlarn ve dolaysyla Ermenilerin dini ve toplumsal ilerine kesinlikle

karlmamtr. "Amira" denilen bankerlerden, tccarlardan ve devlet memurlarndan

oluan Ermenilerin yardmyla; birok okul, matbaa, ktphane alm, birok Ermeni

genci renim yapmak ve sanat renmek zere Avrupa'ya gnderilmitir. Ayn

dnemde bu haklardan Rusya ynetimindeki Ermeniler yararlanamamlardr.

Osmanl ynetimindeki dier gayrimslim aznlklar gibi Ermeniler de her zaman

birinci snf vatanda muamelesi grmler; askere gitmedikleri gibi, zellikle ticari


11/37

9

hayatta kilit noktalar ellerine geirmek suretiyle, toplum iinde n plana kmlar,

zengin olmulardr.

Devlete ballklar, Trk adetlerini benimsemeleri, hatta iyi Trke konumalar,

Ermenilerin devlete ait resmi veya zel ilere atanmalarna sebep olmutur. Bu

bakmdan 16. yzylda Ermeni asll Mehmet Paa gibi vezirlik rtbesine kadar

ykselen devlet adamlar, 18. yzylda Divrikli Dzyan soyundan saray kuyumcular

ve sonradan Darphane bakanlar, Sasyan ailesinden saray doktorlar, 19. yzylda

Bezciyan ailesinden Darphane bakanlar, Dadyan ailesinden Baruthane bakanlar

devletin en yksek kademelerinde grevler yapmlardr. 19. yzylda ve Abdlhamit

devrinde ve sonrasnda ise Ermeni d ileri grevlileri ve bakanlar bulunmaktadr.

Ayrca birok Ermeni de Osmanl devlet adamlarna danmanlk yapmtr.

YER DETRMENN ( TEHCR ) TANIMI VE AMACI

Arapa asll bir kelime olan tehcir, "bir yerden baka bir yere g ettirmek, yer

deitirmek, hicret ettirmek (immigration, emigration)" manasn tar; bir

"srgn" , bir "deportation" manas yoktur. Bununla birlikte; "Tehcir Kanunu" diye

adlandrlan kanunun ad da aslnda "Sava zamannda hkmet uygulamalarna

kar gelenler iin askeri tarafndan uygulanacak nlemler hakkna geici

kanun"dur. Bu kanuna dayanlarak gerekletirilen yer deitirme uygulamasnn

anlatmnda kullanlan "tenkil (nakletme)" tabiri de bat dillerinde "srgn"

anlamna gelen "deportation", "exile" veya "proscription" gibi terimlere karlk

deildir.

Bata Van olmak zere yurdun pek ok yerinde balayan Ermeni isyan ve

katliamlarna nlem almak amacyla Talat Paa'nn balatt, Hkmet ve Meclis'in

de uygun grd yer deitirme, dorudan doruya cephelerin gvenini sarsacak

blgelerde uygulanmtr. Bunlardan birincisi, Kafkas ve ran cephesinin geri

blgesini oluturan Erzurum, Van ve Bitlis dolaylar; ikincisi ise, Sina cephesi

gerilerini oluturan Mersin-skenderun blgeleridir. Ermeniler, her iki blgede de

dmanla ibirlii yapm ve onlarn karma yapmalarn kolaylatracak faaliyetlerde

bulunmulardr.


12/37

10

Yer deitirme uygulamas iinde Katolik ve Protestan Ermeniler balangta

uygulamann dnda brakldklar halde, daha sonra bunlardan zararl faaliyetleri

grlenler de g ettirilmilerdir.

Gerekletirildii 1915'ten gnmze kadar yer deitirme uygulamas hakknda ok

ey yazlp izilmitir. Ermeniler, uydurma belgelerin arkasna gizlenerek, dnya

kamuoyunu uzun sre kandrmay baarmlardr.

ayet, Osmanl devletinin Ermenileri "soykrm"a tabi tutmak gibi bir amac olsayd;

bulunduklar yerlerde bu dncesini gerekletiremez miydi? Bunun iin "yer

deitirme" gibi bir uygulamaya ne gerek vard? Kafilelerin gvenlii, sal ve

yeme-imelerinin temini iin byk maddi fedakarlklara ne gerek vard? 1915

Maysndan 1916 Ekim ayna kadar yaklak bir buuk yl devam eden g ettirme ve

yerletirme srasnda, emirler erevesinde ve mahallinde ald tedbirlerle, o gnn

zor savaartlarna ramen, Ermenilerin can ve mallarn koruma altna almasna ne

gerek vard? Adet yeni bir cephe am gibi idar, asker ve mal ykn altna

girmemeye ne gerek vard?

YER DETRME VE TEHCR

Ermenilerin binlerce Trk'n canna ml olan isyan ve katliamlar karsnda bile,

Osmanl Hkmeti'nin ortaya koyduu sakin ve saduyulu tavr, belgeleriyle sabittir.

Ancak, tedhi hareketleri bir trl durmak bilmeyince hkmet, lkenin eitli

blgelerinde yaayan Ermenileri, sava blgelerinden uzak yeni yerleim

merkezlerine gtrmek zorunda kalmtr. Kafkas, ran ve Sina cephelerinin gvenlik

hattn oluturan blgelerdeki Ermenilerin yerlerinin deitirilmesi, onlar imha etmek

deil, devlet gvenliini salamak, onlar korumak amacn gtmtr ve dnyann en

baarl yer deitirme uygulamasdr.

Her eyden nce, yer deitirme karar btn Ermenilere uygulanmamtr. Katolik ve

Protestan mezhebinde bulunan Ermenilerin yan sra, Osmanl ordusunda subay ve

shhiye snflarnda hizmet gren Ermeniler ile Osmanl Bankasubelerinde ve baz


13/37

11

konsolosluklarda alan Ermeniler devlete sadk kaldklar srece ge tabi

tutulmamlardr. te yandan, hasta, zrl, sakat ve yallar ile yetim ocuklar ve dul

kadnlar da sevke tabi tutulmam, yetimhaneler ve kylerde koruma altna alnarak

ihtiyalar devlete, Gmen denei'nden karlanmtr. Bu tablo, Osmanl'nn yer

deitirme konusundaki iyi niyetini gstermesi asndan nemlidir.

27 Mays 1915 tarihli yer deitirme kanunu ve bu kanuna dayal olarak karlan

emirler erevesinde; Erzurum, Van ve Bitlis vilyetlerinden karlan Ermeniler,

Musul'un gney ksm, Zor ve Urfa sancana; Adana, Halep, Mara civarndan

karlan Ermeniler ise Suriye'nin dou ksm ile Halep'in dou ve gneydousuna

nakledilmilerdir.

Bu arada, Ermenilerin ska dile getirdii gibi yer deitirme srasnda 1.5 milyon

Ermeni lmemitir. Gerek Osmanl ve Ermeni, gerekse yabanclara ait istatistikler, I.

Dnya Sava dneminde Osmanl topraklarnda yaayan Ermenilerin nfusunun en

fazla 1.250.000 civarnda olduunu gstermektedir. Ne kadar Ermeni'nin yer

deitirme uygulamas erevesinde bulunduklar yerden karld ve ne kadarnn

sa salim yeni yerleim blgelerine ulat da belgeleriyle ortadadr. Osmanl

Devleti'nin son nfus istatistii 1914 ylnda yaplmtr. Buna gre Ermeni nfusu

1.221.850'dir. Yer deitirmeye tabi tutulmayan nfus; 82.880'i stanbul, 60.119'u

Bursa 'da, 4.548'i Ktahya Sanca ve 20.237'si Aydn vilayetinde olmak zere

toplam 167.778'dir.

Ermenilerin yer deitirme uygulamas byk bir disiplin iinde yaplmtr. 9 Haziran

1915'ten 8 ubat 1916 tarihleri arasnda Adana, Ankara, Drtyol, Eskiehir, Halep,

zmit, Karahisar sahib, Kayseri, Mamuretlaziz, Sivas, Trabzon, Yozgat, Ktahya veBirecik'ten toplam 391.040 kii yerletirilecekleri yeni blgelerine sevk edilmi,

bunlardan 356.084' yerleim blgelerine ulamtr. Yani, Ermenilerin yer deitirme

uygulamas srasnda verdii kayplar 35.000 kii civarndadr. Yer deitirme

uygulamasna tabi tutulan nfus ierisinde yer alan Halep'teki 26.064 Ermeni nfusu,

g ettirilenler ierisine dahil edilmemitir. Bu rakam 35.000'den karldnda geriye

9-10 bin kii kalmaktadr. Yani Ermenilerin yer deitirme srasnda verdikleri toplam

kayp 9-10 bin kiiden ibarettir. Bunlar da, Trkler tarafndan ldrlmemi, 500'Erzurum-Erzincan arasda ekya gruplar tarafndan, 2000 civarnda kii, Urfa'dan


14/37

12

Halep'e giden yol zerinde Meskene'de Urban ekyalar tarafndan, 2000 kii

Mardin'de ekya tarafndan ldrlmtr. Dersim blgesinden geen kafilelere

blge halknn saldrlar sonucunda yaklak 5-6 bin kii ldrlmtr. Ancak bunun

kesin rakamlar Osmanl arivlerinde yer almamaktadr. Toplam 9-10 bin kiinin

lm olduu dier verilerden tespit edilmektedir. Bylece, yer deitirme srasnda

soykrm maksadyla Osmanl ordusu tarafndan ldrlen bir tek Ermeni yoktur.

Ayrca, Anadolu ve Rumeli'nin eitli blgelerinden yer deitirmeye tabi tutulan

Ermenilerin saylar ile, yeni yerleim merkezlerine ulaanlarn saylarnn birbirini

tutmas, yer deitirme srasnda herhangi bir katlim olaynn olmadn da ispat

etmektedir.

te yandan, Osmanl Devleti yer deitirme uygulamasna tabi tuttuu Ermenilerin

nakli srasnda, ar savaartlarna ramen olaanst gayret gstermi, bu gayret,

yabanc diplomatlarca da tesbit edilmitir. Hkmet, gmenlerin iaesi ve

korunmasna ynelik byk harcamalar yapmtr. Uygulamaya ait belgelerde hangi il

ve ilelerde hastane kurulduu, Ermeni ocuklarndan yetim kalanlar iin hangi

binann ayrldna kadar detayl bilgiler verilmektedir. Yer deitirmeye tabi

gmenlerin; sevk, yerletirme ve geimlerinin salanmas iin 1915 ylnda 25

milyon, 1916 yl sonuna kadar ise 230 milyon kuru harcand belgelerden

anlalmaktadr.

Ermenilerin yer deitirilmeleri, onlar imha etmek deil, devlet gvenliini salamak,

onlar korumak amacn gtmtr ve dnyann en baarl yer deitirme

uygulamasdr. ayet, Osmanl Devleti Ermeni tebaasndan kurtulmak isteseydi; bunu

asimilasyon yoluyla veya sava gereke gstererek rahatlkla halledebilirdi. Osmanl,yer deitirme uygulamasyla sava artlarnda her an lmle burun buruna

gelebilecek olan yz binlerce Ermeni'nin hayatn kurtarmtr. Nitekim, yeni blgelere

yerletirilen Ermeniler sa salim hayatlarn srdrrken, Rus ordusu saflarnda

Trklere kar savaan Ermeniler, savaartlar gerei lmlerdir.


15/37

13

YER DETRME ( TEHCR ) KANUNU

. "Tehcir Kanunu" olarak bilinen; ve fakat Trk ordusu sava alannda olduu iin

cephe gerisinde oluan isyan ve ayaklanmalar nleme gayesi gden "Sava

zamannda hkmet uygulamalarna kar gelenler iin asker tarafndan

uygulanacak nlemler hakkna geici kanun" 27 Mays 1915 tarihinde kabul

edilmitir. Kanun, 1 Haziran 1915 gn dnemin Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi'de

yaynlanarak yrrle girmitir.

Sz konusu geici kanunun birinci maddesi; ordu, kolordu ve frka komutanlarna,

sava srasnda Hkmetin emirlerine, lkenin savunulmasna ve huzurunkorunmasna kar kanlara, silhl saldr veya direnite bulunanlara kar derhal

askeri nlem alma, tecavz ve direni srasnda isyanclar yok etme yetkisi

vermektedir. kinci madde ise ayn komutanlara, casusluk ve vatana ihanet ettikleri

anlalan ky ve kasaba halkn, tek tek veya toplu halde baka yerlere sevk ve iskn

ettirme yetkisi vermektedir.

10 Haziran 1915 tarihinde yaymlanan bir emir yazs ile de, ge tabi tutulan

Ermenilerin mallar koruma altna alnmtr. Bir bakan ile, biri idari dieri de maliyeci

olmak zere iki yeden oluan "Terkedilmi Mallar Komisyonu" kurulmutur. Bu

komisyonlar, boaltlan ky ve kasabalardaki Ermenilere ait mallar tespit edecek,

ayrntl defterlerini tutacaktr. Defterlerden biri blgesel kiliselerde korunacak, biri

blge ynetimine verilecek, biri de komisyonda kalacaktr. Bozulabilir eya ile

hayvanlar ak arttrma ile satlacak ve paras korunacaktr. Komisyon gnderilmeyen

yerlerde, bildiri hkmlerini blgelerdeki grevliler yerine getirecektir. Bu mallarn

Ermeniler dnnceye kadar korunmasndan hem komisyon, hem de blge yneticileri

sorumlu olacaktr.

27 Mays 1915 tarihli kanun ve 10 Haziran 1915 tarihli emir yazlarndan da

anlalaca gibi, Talat Paa'nn balatt ve Meclis'in de uygun grd yer

deitirme uygulamas, "dorudan doruya cephelerin gvenini sarsacakblgeleri" kapsamaktadr. Bunlardan birincisi Kafkas ve ran cephesinin geri


16/37

14

blgesini oluturan Erzurum, Van ve Bitlis dolaylardr. kincisi ise Sina cephesi

gerilerini oluturan Mersin-skenderun blgeleridir. nk Ermeniler bu blgelerde

dmanla ibirlii yapmakta ve onlarn karma yapmalarn kolaylatracak

faaliyetlerde bulunmaktaydlar.

Bununla birlikte; "sava halinde devlet ynetimine kar gelenler iin askeri

birliklerce alnacak nlemleri" ieren kanun, tamamen devleti ve kanun dzenini

korumaya ynelik bir yetki kanunudur. En nemli zelliklerinden biri ise; "kanun

metninde herhangi bir etnik grup veya zmrenin adndan sz edilmemi ve

hatta ima dahi edilmemi" olmasdr. Kanun kapsamna giren Mslman, Rum ve

Ermeni asll Osmanl vatandalar yerlerinden baka yerlere g ettirilerekyerletirmeye tabi tutulmutur. Kanunu, tek bir halka yneltilmi olarak grmek, ya

bilgi eksikliinin gstergesidir, ya da kastl davranmann...

YER DETRMEYE TAB TUTULAN ERMENLER

Yer deitirme uygulamas srasnda eitli yollardan g ettirilen Ermenilerinayrldklar ve vardklar yerlerdeki saylar devaml ekilde kontrol edilmitir. 9

Haziran 1915'ten 8 ubat 1916 tarihine kadar Anadolu'nun eitli blgelerinden yeni

yerleim blgelerine tanan ve yerlerinde braklan Ermeni nfusun ne kadar olduu,

Osmanl Arivi'nin ilgili tasniflerindeki belgelerdenu ekilde derlenmitir:

Blge Sevk Edi len Kalan

Adana 14.000 15-16.000Ankara (Merkez) 21.236 733

Aydn 250 -

Birecik 1.200 -

Diyarbakr 20.000 -

Drtyol 9.000 -

Erzurum 5.500 -

Eskiehir 7.000 -

Giresun 328 -


17/37

15

Grele 250 -

Halep 26.064 -

Haymana 60 -

zmir 256 -zmit 58.000 -

Kalack 257 -

Karahisar sahib 5.769 2.222

Kayseri 45.036 4.911

Keskin 1.169 -

Krehir 747 -

Konya 1.900 -

Ktahya 1.400 -

Mamuretlaziz 51.000 4.000

Mara - 8.845

Nallhan 479 -

Ordu 36 -

Perembe 390 -

Sivas 136.084 6.055

Sungurlu 576 -

Srmene 290 -

Tirebolu 45 -

Trabzon 3.400 -

Ulubey 30 -

Yozgat 10.916 -

TOPLAM 422 .758 32 .766

Dier taraftan Gmen ve Airetleri Yerletirme Mdr kr Bey'in 18 Ekim 1915

tarihinde Halep'ten gnderdii telgrafta, Halep'e sevk edilen Ermenilerin tahminen

100.000 civarnda olduu bildirilmektedir

Bu arada Musul ve Zor evresine gnderilmek zere 18 Eyll 1915 tarihi itibariyle

Diyarbakr'da 120.000, 28 Eyll 1915 tarihi itibariyle de Cizre'de 136.084 Ermeni

nfusun topland kaytlardan anlalmaktadr. kr Bey'in 3 Kasm 1915 tarihinde


18/37

16

Nizip'ten ektii bir ifre telgrafta ise, tamann gayet dzenli bir ekilde devam ettii

ifade edilmektedir.

Yukarda verilen listede yer deitiren nfus iinde yer alp da henz tanmam

olduu belirtilen kalan nfustan Adana'dakiler, daha sonra yeni yerleim blgelerine

tanmlardr. Buna gre sevk edilen nfus toplam 438.758, Halep'tekilerle birlikte

iskan sahasna varan nfus ise 382.148'dir.

TALAT PAAYA ATFEDLEN TELGRAF

Yer deitirme uygulamas hakkndaki Ermeni iddialarnn en nemlilerinden biri de

Talat Paa'ya atfedilen ve Ermenilerin katledilmesini emrettii iddia edilen

telgraflardr. Oysa, yer deitirme karar ve uygulamas srasnda; Ermeniler

hakknda alnan tedbirlerin onlar yok etme amacn tamad Talat Paa tarafndan

her frsatta dile getirilmitir.

Nitekim 29 Austos 1915 tarihinde Hdavendigr, Ankara, Konya, zmit, Adana,Mara, Urfa, Halep, Zor, Sivas, Ktahya, Karesi, Nide, Mamuretlaziz, Diyarbekir,

Karahisar- Sahib, Erzurum ve Kayseri vali ve mutasarrflarna (Mutasarrf: Osmanl

ynetim yapsnda bir sancan en byk idare amiri) gnderilen birifre telgrafta yer

deitirme uygulamasnn gayesi u ekilde aklanmaktadr:

"Ermenilerin bulunduklar yerlerden karlarak belirlenen blgelere

sevklerinden hkmete takip edilen gaye, bu unsurun hkmet aleyhine

faaliyetlerde bulunmalarn ve bir Ermenistan Hkmeti kurmalar hakkndaki

mill emellerini takip edemeyecek bir hale getirilmelerini salamak iindir. Bu

kimselerin yok edilmesi sz konusu olmad gibi, sevkiyat esnasnda

kafilelerin gvenlii salanmal ve Gmen denei'nden harcama yaplarak

yeme-imelerine ilikin her trl nlem alnmaldr.


19/37

17

Yerlerinden karlp, sevkedilmekte olanlardan baka, yerlerinde kalan

Ermeniler bundan sonra yerlerinden karlmamaldr. Daha nce de bildirildii

gibi asker aileleriyle ihtiya nispetinde sanatkr, Protestan ve Katolik

Ermenilerin sevk edilmemesi hkmete kesin olarak kararlatrlmtr.

Ermeni kafilelerine saldrda bulunanlara veya bu gibi saldrlara nayak olan

jandarma ve memurlar hakknda iddetli kanun nlem alnmal ve bu gibiler

derhal grevlerinden el ektirilerek Divan- Harp'lere teslim edilmelidir. Bu gibi

olaylarn tekrarndan vilyet ve sancaklar sorumlu tutu lacaklardr" .

27 Mays 1915'te Ankara'ya gnderilen gizli ifrede; "Ermeniler hakknda

hkmete alnan nlemler, srf memleketin huzur ve dzenini salamak ve

korumak mecburiyetine dayanmaktadr. Ermeni unsuruna kar hkmetin yok

etmeye ynelik bir siyaset izlemediinin gstergesi, imdilik tarafsz bir

durumda kaldklar grlen Katolik ve Protestanlara dokunmam olmasdr."

denilmektedir.

te yandan Ermenilerden zararl kimselerle komite bakanlarnn srlmeleri

konusunda Hkmetin yaynlad bildirinin, baz yerlerde yanl anlald

grlmektedir. Buna bal olarak pek ok yerde, yakalanan Ermeni eteler,

faaliyetlerini daha rahat srdrebilecekleri yerlere sevk edilmitir. Bunun zerine

Talat Paa 1 Haziran 1915'de btn vilyetlere bir genelge daha yaynlayarak bu gibi

Ermenilerin bulunduklar yerlerden alnarak karklk karamayacaklar yerlereyerletirilmelerini ve srgn ileminin sadece bozguncu ve isyanc Ermenilere

uygulanmasn bildirmitir.

14 Haziran 1915'de Erzurum, Diyarbekir, Mamuretlaziz ve Bitlis vilyetlerine

gnderilen ifrede ise, yerleri deitirilen Ermenilerin yollarda hayatlarnn korunmas

gerektii belirtildikten sonra; g srasnda firara yeltenenler ve korunmalarndan

sorumlu olanlara kar saldrda bulunanlarn yola getirilmesinin doal olduu; ancak,


20/37

18

buna hibir ekilde halkn kartrlmamas ve Ermenilerle mslmanlar arasnda

ldrmeye yol aacak ve ayn zamanda darya kar da pek irkin grnecek

olaylarn kmasna kesinlikle frsat verilmemesi istenmitir.

ERMEN TERR

Trkiye zerine smrgeci emeller besleyen ngiltere ve Rusya'nn kurdurduu

Tanak ve Hnak komitelerinin lke ierisindeki kkrtmalar sonucunda meydana

gelen isyan ve katliamlarn yan sra Ermeniler, 1905'teki Yldz Suikasti'yle silahl

terr metodolojisinin ilk rneini vermilerdir. Talat Paa ve Cemal Paa'y da ayn

yntemle ehit eden Ermeniler, uzun bir aradan sonra 1965 ylnda tekrar terr

metoduna dnmlerdir. 1970'li yllarda ise ASALA sahneye km, 1984'e kadar 42Trk diplomatnehit etmitir.

Tanak ve Hnak rgtleri bu yeni terr dneminde; terr zendirmi, gelitirmi,

hazrlam, daha geni alanlara yaylmasn ve hedeflerinin eitlenmesini salam,

terr tim ve gruplar oluturmu ve yeni rgtlenme abalarna psikolojik destek

vermilerdir. Bunlarn yannda isminden en ok sz ettiren "Ermenistan'n Kurtuluu

in Ermeni Gizli Ordusu" olmutur. Bu rgt ksaca ASALA adyla anlmaktadr.

EHT DPLOMATLAR

Tarih ehir / Grev Ad-Soyad

Santa Barbara / Bakonsolos Mehmet BAYDAR27.01.1973

Konsolos Bahadr DEMR

22.10.1975 Viyana / Wien / Bykeli Dani TUNALIGL

Paris / Bykeli smail EREZ24.10.1975

ofr / Driver Talip YENER

16.02.1976 Beyrut / Bakatip Oktar CRT

09.06.1977 Vatican City / Bykeli Taha CARIM

02.06.1978 Madrid / Bykeli / Eli Necla KUNERALP
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/mehmet_baydar.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bahadir_demir.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bahadir_demir.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bahadir_demir.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bahadir_demir.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bahadir_demir.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/danis_tunaligil.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/danis_tunaligil.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/danis_tunaligil.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/danis_tunaligil.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/danis_tunaligil.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/ismail_erez.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/ismail_erez.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/talip_yener.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/oktar_cirit.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/oktar_cirit.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/oktar_cirit.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/oktar_cirit.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/oktar_cirit.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/taha_carim.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/necla_kuneralp.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/necla_kuneralp.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/taha_carim.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/oktar_cirit.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/talip_yener.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/ismail_erez.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/danis_tunaligil.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bahadir_demir.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/mehmet_baydar.html


21/37

19

Em.Bykeli / Retired Ambassador Beir BALCIOLU

12.10.1979 Lahey / Bykeli Olu /

Ambassador's Son

Ahmet BENLER

22.12.1979 Paris / Turizm Maviri / Tourism

Counsellor

Ylmaz OLPAN

Atina / Athens dari Atae Galip ZMEN31.07.1980

Athens /dari Atae Kz Neslihan ZMEN

Sydney / Bakonsolos ark ARIYAK17.12.1980

Gvenlik Ataesi Engin SEVER

Paris / alma Ataesi Reat MORALI04.03.1981

Din Grevlisi Tecelli ARI

09.06.1981 Cenevre/ Szlemeli Sek. M. Sava YERGZ

24.09.1981 Paris/ Gvenlik Ataesi Cemal ZEN

28.01.1982 Los Angeles / Bakonsolos Kemal ARIKAN

08.04.1982 Ottava / Ottawa / Ticaret Maviri /Counsellor for Commercial Affairs

Kani GNGR

04.05.1982 Boston / Fahri Bakonsolos /

Honorary Consul General

Orhan GNDZ

07.06.1982 Lizbon / Lisbon / dari Atae/

Administrative Officer

Erkut AKBAY

27.08.1982 Ottawa / Askeri Atae Albay / Military

Attache Colonel

Atilla ALTIKAT

09.09.1982 Burgaz / dari Atae / Administrative

Attache

Bora SELKAN

08.01.1983 Lisbon / dari Atae Ei / Nadide

AKBAY,Administrative Officer's Wife

ei merhum Erkut AKBAY'n yaamn

yitirdii 07.06.1982 tarihli saldrda

Nadide AKBAY
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/besir_balcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/besir_balcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/besir_balcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/besir_balcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/besir_balcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/ahmet_benler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/ahmet_benler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/yilmaz_colpan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/yilmaz_colpan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/yilmaz_colpan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/galip_ozmen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/neslihan_ozmen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/sarik_ariyak.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/sarik_ariyak.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/sarik_ariyak.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/sarik_ariyak.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/engin_sever.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/resat_morali.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/resat_morali.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/resat_morali.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/tecelli_ari.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/m_savas_yerguz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/m_savas_yerguz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/m_savas_yerguz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/cemal_ozen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/kemal_arikan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/orhan_gunduz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/orhan_gunduz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/erkut_akbay.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/atilla_altikat.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bora_suelkan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/nadide_akbay.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/nadide_akbay.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/bora_suelkan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/atilla_altikat.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/erkut_akbay.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/orhan_gunduz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/kemal_arikan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/cemal_ozen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/m_savas_yerguz.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/tecelli_ari.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/resat_morali.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/engin_sever.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/sarik_ariyak.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/neslihan_ozmen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/galip_ozmen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/yilmaz_colpan.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/ahmet_benler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/besir_balcioglu.html


22/37

20

yaralanm ve 08.01.1983 tarihinde

yaamn yitirmitir.

09.03.1983 Belgrad / Bykeli / Ambassador Galip BALKAR

14.07.1983 BrkseI / Brussels / dari Atae

/ Administrative Attache

Dursun AKSOY

27.07.1983 Lisbon / Mstear Eli / Wife of the

Counsellor

Cahide MIHIOLU

28.04.1984 Tahran / Szle.Sek. Eli / Wife of

Secre.

Ik YNDER

20.06.1984 Viyana / alma Ataesi Erdoan ZEN

19.11.1984 Viyana / Uluslararas Memur Evner ERGUN

07.10.1991 Atina / Basn Ataesi etin GRG

11.12.1993 Badat /dari Atae alar YCEL

04.07.1994 Atina / Mstear Haluk SPAHOLU

ASALA (ERMENSTAN'IN KURTULUU N ERMEN GZL

ORDUSU)

1973-1985 dneminde kendisinden en ok sz ettiren Ermeni terr rgt ASALA'dr.

Kuruluu, rgt yaps ve almalar hakknda kesin bilgiler henz yaynlanmamtr.

eitli Ermeni kaynaklar ve yaynlar ASALA hakknda, baz ahslarla ilgili bilgiler

vermekte, ou kez bu rgtn veya terr grubunun yaynlarndan elde edilensonular aklamaktadrlar. Bunlar ise bu terr grubunun yaymak istedii veya

aklanmasnda saknca grmedii bilgilerdir.

ASALA'nn kuruluunu, Lbnan olaylarna balayan, Lbnan'daki Filistin Kurtuluu

rgtlerinin faaliyetleri ierisinde gren, onlardan esinlenerek ortaya ktn savunan

grler olduu gibi birka Ermeni'nin bir araya gelerek kurduklar yeni bir terr
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/galip_balkar.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/dursun_aksoy.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/cahide_mihcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/cahide_mihcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/cahide_mihcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/isik_yonder.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/isik_yonder.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/isik_yonder.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/isik_yonder.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/erdogan_ozen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/erdogan_ozen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/erdogan_ozen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/enver_ergun.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/enver_ergun.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/erdogan_ozen.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/isik_yonder.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/cahide_mihcioglu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/dursun_aksoy.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/diplomatlar/galip_balkar.html


23/37

21

rgt kurduklarn ve bu rgtn ksa zamanda dnemin en arpc, en etkin terr

olaylarn meydana getirdiini yazan yaynlar da vardr.

KURULUU VE RGT YAPISI

ASALA, 1975 ylnda kurulmutur. 6 - 7 yeden oluan kurucular ierisinde, terr

rgtnn en hareketli iki yesinden biri olan Agop Agopyan, rgtn bilinen lideridir.

kincisi ise cinayet eylemlerini bizzat gerekletiren, terr olaylarnn faili bulunan ve

Agop Agopyan'n yokluunda rgtn ayakta kalmasn salayan Agop

Tarakyan'dr, 1981'de lmtr. Agopyan ise eitli yaralanma, tedavi gibi srelerin

dnda rgtn lideri olarak kalmtr. Filistin Kurtulu rgtlerinin eleman olaraktannm ve "Mcahit" ismini tamtr.

rgtn yaps, geleneksel Ermeni terr rgtleri modeline uygundur. Lbnan Merkez

Komitesi, rgtn st ynetimini stlenmitir. zellikle, 1980 ylnda bu komite,

Lbnan'da nemli bir ekil alm ve "Bro" niteliine brnmtr. Merkez

Komitesine bal olarak; Siyasi Komite, Mali Komite, Propaganda ve Yayn Komitesi,

stihbarat Komitesi ve Askeri Komite gibi alt kurulu ve organlar vardr. Askeri

komite, eylem timlerinin de bal olduu bir organ niteliindedir.

AMA VE HEDEFLER

ASALA, 1981 yl sonunda aklad "siyasi programyla" amalarn ve hedeflerini

dnya kamuoyuna yay

nlam

t

r. Buna gre ASALA'n

n amac

: "Demokratik,sosyalist ve devrimci bir hkmetin nderliinde birlemi bir Ermenistan'n

kurulmasdr." Burada tanmlanan hkmetin neresi olduu da aka

anlalmaktadr. Sovyetler Birlii ve sosyalist devletlerden her trl yardm istenmekte

ve "Sovyet Ermenistan' halkn uzun sava iin bir s olarak" kabul edilmektedir.

ASALA, "Ermeni topraklarnn"(!) kurtarlmas iin temel yolun, devrimci iddet

eylemlerinden getiinin kabul ve ilan etmektedir. Programna gre; ASALA, stn

snflarn hegemonyasn reddedenleri destekleyecek ve uluslararas devrimci hareket


24/37

22

iinde koalisyonlar kurulup glenmesine allacaktr. Bunun iin iddet ve terr

vazgeilmez yntemdir.

POLTK GELMELER

1975 ylnda kurulduu kabul edilen ASALA'nn politik gelimeleri iki safhada

deerlendirilmelidir. ASALA, 1979 ylnda Paris Ermeni Konferans srasnda

salad yeni glerle kuvvetlenmitir. Bu sre 1981'de zirveye km, ancak rgt

1983 ylnda ikiye blnmtr.

ASALA'nn ilk eylemi, kurucularndan Agop Tarakyan'n 16.2.1976 tarihinde Beyrut

Trk Bykelilii Baktibi Oktay Cerit'i ldrmesidir. ASALA, 1979 ylna kadar,

Filistinlilerin kendi aralarndaki atmalara karm ve lider Agopyan yaralanmtr.

1979 ylnda Paris'te toplanan Ermeni Konferans srasnda, Fransa'daki Ermeni

terristlerle irtibat kurulmu; bylece rgte yeni elemanlar katlmtr. Bunlarn

ierisinde en nlleri Alex Yenikomiyan ve Monte Melkiyan'dr.

1981 ylnda birok terr olay gerekletiren ASALA, bir taraftan svire'yi, dier

taraftan Fransa'y tehdit etmeye, balamtr. Fransa'daki "Yeni Ermeni Direni

rgt", Kanada'daki "Azad Hay" ve ngiltere'deki "Gaitzer" gruplar ASALA'ya

katldklarn ilan etmilerdir. Terrn byk bir etkinlik ve yaygnlkla devam ettii bu

yllar iinde merkez kadrosunda ihtilflr balamtr. ASALA'nn masum insanlara da

ynelmi olan terr eylemleri, rgtn dnya kamuoyundaki konumunu derindensarsmtr

KRONOLOJ


25/37

23

1022

Ermeni topraklarnn mparator II. Basileios tarafndan Bizans

topraklarna katlmas zerine 40 bin Ermeni Anadolu'ya srgn

edildi.

1046 Ermeni hanedanlar Bizans mparatoru IX. Konstantin tarafndan

katledilerek yok edildi.

1054Sultan Turul Bey dneminde Seluklulara balanan Ermenilere

zerklik verildi.

1098 Ermeniler Hallarla ibirlii yaptlar.

1461

Fatih Sultan Mehmed, Bursa'daki Ermeni Piskoposu Hovakim'i

(Ovakim) stanbul'a getirterek kendisine Patrik unvan

n

verdi veErmenilere birok haklar tand.

1567

Trk matbaasnn kurulmasndan 160 yl kadar nce Venedik'te

matbaaclk eitimi grm olan Sivasl Apkar adndaki bir

papaza stanbul'da bir Ermeni matbaas amas iin izin verildi.

1790lk resmi Ermeni Okulu, Amira Miricanyan ve nork Mrd

tarafndan Kumkap Fc Sokak'ta kuruldu.

1823Artin Bezciyan adl Ermeni, Kumkap'da Bezciyan Okulu'nu

kurdu.

1824Patrik Karabet, Ermenice gramer okutan Kumkap Okulu'nu

Patrikhane'nin himayesine ald.

1853 (22 Ekim) Ermeni Maarif Komisyonu kuruldu.

1876 Kurulan Mecliste Ermeni milletvekilleri de katld.

1877(7 Aralk) Ermeni Milli Meclisi, Ermeni halknn askere yazlarak

savaa katlma kararn ald.


26/37

24

1878

(13 Nisan) stanbul Ermeni Patrii Nerses, ngiltere Dileri

Bakan Salisbury'ye gnderdii muhtrada, Trklerle beraber

yaayamayacaklarn bildirdi.

(13 Temmuz) Berlin Anlamas imzaland. Bu anlamaya,

Osmanl Ermenileriyle ilgili 61. madde eklendi.

(3 Austos) ngiltere Dileri Bakan Lord Salisbury, stanbul

Bykelisi Layard'a gnderdii talimatta, Osmanl Hkmeti'nin

Dou'da reformlara balamas gerektiini bildirdi.

1890

(20 Haziran) Erzurum syan

(Temmuz) Kumkap Nmayii

Birinci Sason syan

1892 - 1893 Merzifon, Kayseri, Yozgat isyanlar

1895

(30 Eyll) Babli olay

Kasm aynda, Ermenilerin Mara'ta isyan teebbs

1896

30 Ekim stanbul'da Ermeni eylemi

(1 Haziran) I. Van isyan

(26 Austos) Osmanl Bankas Olay

1902Ermeni dilcilerden H. Acaryan, "Ermeni Dili'ne Trk Dili'nin Tesiri

ve Ermenilerin Trke'den Aldklar Szler" adnda bir eser yazd.

1904 kinci Sason isyan

1905(21 Temmuz) Yldz Camii'nde, Osmanl Padiah II.

Abdlhamid'e suikast teebbs.

1908

Ermenilerin Jamanak adl gazetesi yayn hayatna balad.

kinci Meclis ald ve Ermeni komitecilerden bazlar Millet

Meclisi'ne girdi.


27/37

25

1909 (14 Nisan) Adana'da Ermeni isyan

1915

(15 Nisan) II. Van syan

(24 Nisan) Osmanl

Devleti aleyhinde faaliyette bulunan Ermenikomiteleri kapatld. Bu komitelerin idarecilerinden 2345 kii

tutukland.

(3 Mays) Ermeniler Van'da byk bir katliama giritiler.

(27 Mays) Yer Deitirme (Tehcir) Kanunu karld.

1918

(1 ubat) Ermeni komitac Arak, Bayburt'ta katliam yapt.

(25 Nisan) Ermeni komitaclar, Kars'n dousundaki Subatan

kynde 750 Mslman' katletti.

(1 Mays) Ermeni komitaclar, Kars'ta, aralarnda ocuklarn da

bulunduu 60 Mslman' katletti.

1919

(20 Kasm) Osmanl brokrasisinde st dzeyde grev yapan

Bogos Nubar Paa ve erif Paa, Ermeni-Krt bamszlk

belgesini imzaladlar.

1920

(12 Ocak) 450 kiilik Ermeni svari birlii, Antep'in Arapdar

kynde Mslmanlar'a ikence yapt.

(2 Aralk) Gmr Anlamas imzaland.

1921

(15 Mart) Talat Paa, Berlin'de Ermeniler tarafndan katledildi.

(6 Aralk) Sait Halim Paa'y Ermeniler Roma'da katletti

(16 Mart) Moskova Anlamas imzaland.

(18 Mart) Ermeni Misak Torlakyan, Azerbaycan ileri Bakan

Cevanir Han', Tepeba'ndaki Pera Palas Oteli nnde ldrd.

(13 Ekim) Kars Anlamas imzaland.


28/37

26

1922 (22 Temmuz) Cemal Paa, Tiflis'te Ermeniler tarafndan katledildi.

1923

Ermeni asll Mnib Boya, Van milletvekili olarak meclise girdi.

(24 Temmuz) Lozan Anlamas

imzaland

.

1934Franz Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl roman, ABD'de

ngilizce yaymland.

1935

(15 Aralk) Pangalt Ermeni Kilisesi'nde toplanan bir grup Ermeni,

Franz Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl eserini "Trk milleti

hakknda iftiralarla dolu olduu" gerekesiyle yakt.

1936

Franz Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl eserinin Fransa'da

yaymlanmas, Trk basnnn tepkisini ekti.

1937

Cevat Rfat Atilhan, "Musa Da" adnda kitap yazarak, Franz

Werfel'in eserinin gerekleri yanstmadn bildirdi.

Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl eserinin filme alnmasnn

engellenmesi, ABD Dileri Bakanl nezdinde gndeme geldi.

1943

Ermeni asll Ber Trker Keresteci, Afyonkarahisar milletvekili

oldu.

1957Mrd ellefyan, 27 Ekim seimlerinde, Demokrat Parti

listesinden stanbul milletvekili seildi.

1964

(24 Aralk) Kbrs Dileri Bakan Kipriyanu Birlemi Milletler

Gvenlik Konseyi'nde "Ermeni Meselesini" ortaya atarak Trkiye

aleyhine karar karmaya alt.

1965(24 Nisan) Brezilya'nn Sao Paulo kentinde, Ermeniler tarafndan

Trkiye aleyhine gsteri dzenlendi.

1969(24 Nisan) Londra'da, Trk Elilii nnde Ermeniler tarafndan

gsteri yry tertip edildi.

1973

(27 Ocak) Trkiye'nin Los Angeles Bakonsolosu Mehmet Baydar

ve yardmcs Bahadr Demir, Mrd Yankyan adl Ermeni

tarafndan katledildi.


29/37

27

1975

(20 Ocak) ASALA (Gizli Ermeni Kurtulu Ordusu) rgt kuruldu.

(22 Ekim) Viyana'da, Bykeli Dani Tunalgil katledildi.

(24 Ekim) Paris'te, Bykeli smail Erez ile polis Talip Yenerkatledildi.

1976

(16 ubat) Beyrut Bykelilii Birinci Ktibi Oktay Cerit

katledildi.

(28 Mays) Zrih alma Ateelii Brosu bombaland. Saldrnn

faili olduu anlalan Noubar Soufoyan adl bir Ermeni yakaland,

yargland ve suu sabit grlerek 15 ay hapis cezasnaarptrld.

1977

(29 Mays) stanbul Yeilky Havaalan'na ve Sirkeci garna

patlayc madde atld, saldrda 4 kii ld ve 31 kii yaraland.

Saldrlar "Ar Ermeni Hareketleri rgt" stlendi.

(9 Haziran) Vatikan Bykelisi Taha Carm katledildi.

1978

(3 Ocak) Brksel Bykelilii'ne patlayc madde atld. Saldry"Ermeni Yeni Direni rgt" stlendi.

(3 Ocak) Londra'daki Trk bankasna patlayc madde atld.

Saldry "Ermeni Yeni Direni rgt" stlendi.

(2 Haziran) Madrit'te, Bykeli Zeki Kunaralp'n ei Necla

Kunaralp ve emekli Bykeli Beir Balcolu katledildi.

(8 Temmuz) Paris Bykelilii alma Ataelii ve Trkiye

Turizm Brosuna patlayc maddeler atld. Saldry "Ermeni

Soykrm Adalet Komandolar" stlendi.

(6 Aralk) Cenevre Bakonsolosluu'na patlayc madde atld.

Saldry "Ermeni Yeni Direni rgt" stlendi.

(17 Aralk) THY Cenevre Brosuna patlayc madde atld.


30/37

28

Saldry "Ermeni Gizli Kurtulu rgt (ASALA)" stlendi.

1979

(15 Nisan) Yunan Hkmeti, Atina'nn Nea Simirna meydannda

"'Ermeni ntikam Ant"nn dikilmesine izin verdi.

(22 Austos) Cenevre Bakonsolosluu'nda Konsolos Yardmcs

Niyazi Adal'ya kar suikast dzenlendi. Saldrda 3 kii

yaraland. Saldry ASALA stlendi.

(27 Austos) THY Frankfurt Brosuna patlayc madde atld.

Saldry ASALA stlendi.

(4 Ekim) THY Kopenhag Brosuna patlayc madde atld.Saldry ASALA stlendi.

(12 Ekim) Lahey'de, Amsterdam Bykelisi zdemir Benler'in

olu Ahmet Benler katledildi.

(22 Aralk) Paris'te Turizm Maviri Ylmaz opan katledildi.

1980

(10 Ocak) ASALA, THY Tahran Brosuna bombal saldrda

bulundu.

(6 ubat) Bykeli Doan Trkmen, Bern'de saldr sonucu

yaraland.

(10 Mart) Ermeni terristler THY'nn Roma Brosunu

bombaladlar. Saldrda 2 talyan hayatn kaybetti, 14 talyan da

yaraland.

(8 Nisan) ASALA, Sayda toplantsnda, Krtlerle Ermeniler

arasnda benzerlik olduunu iddia ederek Krtleri kan kardei

olarak iln etti.

(17 Nisan) Vatikan Bykelisi Vecdi Trel silahl saldrya

urad. Koruma grevlisi Tahsin Gven yaraland.

(19 Nisan) ASALA, Marsilya Trk Konsolosluu'na roketatarl


31/37

29

saldr dzenledi.

(31 Temmuz) Atina dari Ateemiz Galip zmen ve kz Neslihan

zmen acmaszca katledildi.

(5 Austos) Lyon'da, Ermeniler tarafndan konsolosluun

baslmas sonucu Kadir Atlgan, Ramazan Sefer, Kavas Bozda

ve Hseyin Toprak adl vatandalar yaraland.

(26 Eyll) Paris'te, Basn Ataemiz Seluk Bakkalba silahl

saldrya urad ve ar yaraland.

(10 Kasm) ASALA rgt, Strasburg Trk Konsolosluu'na bir

saldr dzenledi.

(17 Aralk) Sidney Bakonsolosu ark Arkyan ile koruma polisi

Engin Sever katledildi.

1981

(13 Ocak) Paris Bykelilii Maliye Maviri Ahmet Erbeyli'nin

arabasna bomba konuldu; Erbeyli lmden dnd.

(4 Mart) Paris'te alma Maviri Reat Moral ile din grevlisi

Tecelli Arehit edildi.

(3 Nisan) Kopenhag'da, alma Maviri Cavit Demir, evine

giderken Ermeni terristlerce kurunland ve ar ekilde

yaraland.

(9 Haziran) Cenevre'de, szlemeli sekreter olarak grev yapanMehmet S. Yergz katledildi. Olay ASALA stlendi.

(24 Eyll) Paris Bakonsolosluu'nu basan Ermeniler, gvenlik

grevlisi Cemal zen'i acmaszca katlettiler.

(3 Ekim) Roma Bykelilii 2. Katibi Gkberk Ergenekon,

Ermeni terristlerin silahl saldrsna urad ve ar yaralanarak


32/37

30

saldrdan kurtuldu.

(27 Kasm) Avrupa'da bulunan "Ermeni renciler Birlii" ile

"'Krt renci Dernei", Londra'da ortak bildiri yaynladlar.

1982

(28 Ocak) Los Angeles'da, Bakonsolos Kemal Arkan, Harry

Sasunyan ve Kirkor Saliba tarafndan katledildi.

(8 Nisan) Ottowa Bykelilii Ticari Maviri Kemalettin Kni

Gngr silahl saldr sonucu yaraland.

(5 Mays) ABD'nin Boston Blgesi Fahri Konsolosu Okan Gndz

katledildi.

(7 Haziran) Lizbon Bykelilii dari Ataesi Erkut Akbay

katledildi. Bu arada, Ottowa Bykelilii Askeri Ataesi Atilla

Altkat, Bulgaristan Burgaz Bakonsolosluu dari Ataesi Bora

Selkan ve Lizbon Bykelilii Maslahatgzar Yurtsev

Mholu'nun ei Cahide Mholu da silahl saldrya uradlar.

Trkiye'nin Kanada Bykelilii grevinde bulunan Cokun Krca

da, silahl saldrya urad.

(7 Austos) 3 Ermeni terrist, Ankara Esenboa Havalanna

silahl, bombal saldr dzenlediler ve katliam yaptlar. Otomatik

silahlarla ve bombalarla orada bulunanlara saldran terristler, 3'

emniyet grevlisi olan toplam 9 kiiyi ldrdler ve 78 kiiyi

yaraladlar. Levon Ekmekiyan isimli terrist yakaland

. (10 Austos) Artin Penik adl Ermeni, Esenboa katliamndan

duyduu znty dile getirerek, kendini yakmak suretiyle Ermeni

terrn lnetledi.

1983

(29 Ocak) Levon Ekmekiyan, 1982 yl Esenboa baskn

nedeniyle Ankara'da idam edildi.

Harut Levonyan ve Rafi Elbekyan adl iki Ermeni militan

tarafndan Trkiye'nin Yugoslavya Bykelisi'ne dzenlenen


33/37

31

suikast srasnda, yoldan geen bir Belgrad'l ld.

(15 Temmuz) ASALA mensubu terristler, Paris Orly Havaliman

THY Brosuna bombal saldr dzenledi. Olayda, 4' Fransz,

2'si Trk, 1'i ABD'li ve 1'i sve'li olmak zere toplam 8 kii

hayatn kaybetti. 60 kii de yaraland.

(27 Temmuz) Trkiye'nin Lizbon Bykelilii'ni basan 5 Ermeni

l olarak ele geirildi.

1985

(12 Mart) Ottowa Bykelilii, silahl, bombal 3 Ermeni terrist

tarafndan basld. Kanada'l koruma grevlilerinden biri vurulup

ldrld. Bykeli Cokun Krca yaral olarak kurtuldu.

1991

(21 Ocak) Ermeniler, Haclar kentine bombal saldr dzenledi.

Saldrda 3 Sovyet askeri ile 2 Azeri ld. Ermeniler ayrca,

Azerbaycan'n Sesi gazetesi muhabiri Savtin Askerova'y

katletti.

(13 Nisan) Karaba'da, Ermeniler ile Azeriler arasnda atmalar

kt. Azeri kyleri Ermeniler tarafndan top ateine tutuldu.

(23 Nisan) Sua kasabasna bal Azeri kyleri, Ermeni

kylerinden alan top ve makineli tfek ateine maruz kald.

Olayda 3 Azeri ld, 3 ev ykld, 3 ev de oturulamaz hale geldi.

(26 Nisan) Karaba blgesinde 4 Azeri gvenlik grevlisi

ldrld. Olay "Karaba Savalar" adl Ermeni rgt

stlendi.

(23 Eyll) Ermenistan bamszln ilan etti. (26 Aralk)

Sovyetler Birlii dald. 23 Eyll'de bamszln ilan eden

Ermenistan fiilen ve hukuken bamsz oldu.

1996Levon Ter-Petrosyan, ikinci defa Ermenistan Devlet Bakan

seildi.

1997 (20 Mart) Tanaksutyun rgt liderlerinden Robert Koaryan,


34/37

32

Ermenistan Babakan oldu.

(20 Aralk) Ermeniler, Surp Agop Hastanesi'nin 160. yldnmn

ylbaleniyle birlikte kutladlar.

Trkiye Gazeteciler Cemiyeti, 1997 Sedat Simavi dl'n

gazetecilik dalnda Garbis zatay'a verdi.

1998

Cumhurbakan Sleyman Demirel, Jamanak gazetesinin 90.

kurulu yldnm vesilesiyle, gazetenin editr Ara Kounyan'

Cumhurbakanl kknde kabul etti.

(ubat) Ermenistan Devlet Bakan Levon Ter-Petrosyan istifaetti. Bylece Robert Koaryan'a liderlik yolu ald. Petrosyan,

Karaba'da bar istedii iin ar milliyetilerin tepkisini ekmiti.

(ubat) Petrosyan'n istifasn deerlendiren Azerbaycan Halk

Cephesi Bakan Elibey, Koaryan'n gemite Ruslar arkasna

alarak Karaba'da Azerbaycan'a kar ayaklandn bildirdi.

(30 Mart) Koaryan, Ermenistan Devlet Bakanl'na seildi.

(Temmuz) Blc rgt PKK'nn ba Abdullah calan,

Ermenistan ynetiminden, rgte zel ky tahsis edilmesini

istedi.

(14 Ekim) Mesrob Mutafyan, Trkiye Ermenileri 84. Patrii seildi.


35/37

33

SONU

O insanlar ki, yakn zamana kadar Trk ve Mslman halklarla i ie ve kardeesine

rfleri, adetleri, birok konudaki benzerlikleriyle, huzurlu ve rahat yaarlard.

Kuyumcuydular, mimardlar, dokumacydlar, terziydiler Osmanlmparatorluunun

adil hogrs iinde, alt yzyl boyunca srdrmlerdi yaamlarn. 19 yzyl

sonlarnda devlet de nemli grevlerdeydiler. Kaymakamdlar, nazrdlar, kalem

mdrydler, Posta ve Telgraf Nezaretinde st dzeydeydiler.Memleketin has

evlatlar

yd

lar. yle de kalacaklard

baz

Bat

l

devletlerin ortaya att

klar

oyuna aletolmasalard, eteler kurup Rus ordusuyla birlikte Trk askerini arkadan

vurmasalard


36/37

34

TEEKKRProje Grubu olarak almalarmz srdrrken bata ailelerimize, bize rehberlik

eden, keyifli stanbul gezimiz esnasnda bizleri yalnz brakmayan ders retmenimiz

Sayn P.Betl Ernasa, bizlere akademisyen Mehmet Perinek ile hem okulumuzda

hem de stanbul niversitesinde grme yapmamzda katk salayan Mdr

Yardmcmz Sayn Aylin Musluoluna, youn ileri arasnda bizlere zaman ayran ve

dncelerini paylaan Kurucu Temsilcimiz Sayn Yans Eraslana teekkr ederiz.


37/37

KAYNAKA

1) Osmanldan Gnmze Ermeni Sorunu, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2000.

2) Yldrm, Dr. Hsamettin, Ermeni ddialar ve Gerekler, Ankara 2000, s. 38 (PRO.FO. 13 Temmuz

1921, 371 / 6504 / E.8519)

3) imir, Bilal, ehit Diplomatlarmz, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000, 2 Cilt.

4) Tunta Nalan, Zor Yllar, Remzi Kitapevi, Ocak 2007

5) Gyn, Nejat; Osmanldaresinde Ermeniler,1983-4)

6) Tarih Boyunca Trklerin Ermeni Toplumu ile likileri Sempozyumu, Atatrk niversitesi, 1985

7) Trk Tarihinde Ermeniler (Tebliler ve Panel Konumalar). 9 Eyll niversitesi,1985-6)

8) imir, Bilal; Osmanl Ermenileri, 1986-7)

9) Halaolu, Prof. Dr. Yusuf-; Ermeni Tehcirine Dair Gerekler (1915), TTK Yayn, Ankara 2001

10) Perinek Mehmet, Rus Arivlerinden, 100 Belgede Ermeni Meselesi, I.Bask Doan Kitaplk,

Mart 2007

Documents

ERMENİ MESELESİ (PROJE)