Erozyonun Etkileri

topraktema.org | tema.org.tr

•Rüzgâr ve suyun neden olduğu toprak erozyonu, ekili topraklar, ormanlık alanlar ve meralar da dahil olmak üzere dünya çapında ekosistemleri etkileyen yaygın bir sorundur. Yakın zaman-daki tahminlere göre dünyanın tarım alanlarının %80’i orta dereceden șiddetliye kadar değișen düzeyde erozyona maruz kalmakta ve her yıl 75 milyar tondan fazla verimli toprak kaybediliyor. Bu orandaki toprak kaybı doğal toprak olușumunun yaklașık 10 ila 20 katına denk düșer.¹

•Küresel çapta, erozyon, tarım arazilerinin kalitesinin düșmesinin ve sonuçta terk edilmesinin bașlıca sebebidir; her sene 10 milyon hektar tarım alanı erozyon nedeniyle verimliliğini kaybettiği için terk ediliyor.²

•Türkiye’nin karasal alanı dünya karasal alanının %0,5’i olmasına rağmen dünyadaki erozyon miktarındaki payı %2 gibi büyük bir rakamdır. Türkiye’de, tarım alanlarının %59’unda, orman alanlarının %54’ünde ve mera alanlarının %64’ünde olmak üzere yaklașık 57 milyon hektar alanda aktif erozyon görülür. Buna karșılık, bugüne kadar hayata geçirilen mücadele çalıșma-larına rağmen erozyonun yalnızca %8’i kontrol altına alınabildi.³-⁴ Her yıl yaklașık 168 milyon ton verimli üst toprak, erozyonla denizlere ve göllere tașınıyor.⁵

•Erozyon toprak sağlığını bozar ve toprağı fakirleștirir: Toprak erozyonunun en önemli etkisi toprağın organik madde içeriği ve biyolojik bakımından en zengin üst toprağın kaybına neden olmasıdır. Erozyonla tașınan toprak geride kalan topraktan 1,3-5 kat daha fazla organik madde içerir. Toprak organik maddesi bitki gelișmesinde hayati önemi olan azotun %95’ini, fosforun %25-50’sini ve toprak mikroorganizmalarının büyük bölümünü bulundurur. Yüksek oranda besin içeren bu katmanın kaybı topraktaki organik madde miktarının azalmasına ve toprak veriminin ciddi șekilde düșmesine neden olur. Verimli bir ton toprakta 1-6 kg azot bulunur. Erozyonla bu miktar 0,1-0,5 kg/ton’a düșer. Bilimsel çalıșmalar 20 yıl süre erozyona maruz kalmıș toprakta, toprak verimliliğinin %50-75 oranında azaldığını gösteriyor.⁶ Bu neden-le erozyona uğrayan topraklarda gübre ihtiyacı da artıyor.⁷

•Buğday tarımında 1960’lı yıllarda bir kilo azotlu gübre ile 70 kg buğday artıșı sağlanırken son yıllarda bir kilo azotlu gübre ile 25 kg’lık ürün artıșı sağlanabiliyor. Gübrenin etkinliği azaldıkça kullanılan gübre miktarı da artıyor. Örneğin; Dünya’da 1960-1990 yılları arasında buğday üretiminde kullanılan gübre miktarı yedi kat artıș gösterdi. Türkiye’de ise 2002-2014 yılları arasında tarım toprakları 2,4 milyon hektar azalmasına rağmen gübre kullanımı %20 artıș göstererek, 5,5 milyon tona ulașmıștır. Bu artıșın maliyeti 2014 yılı fiyatları ile 500 Milyon TL’nin üzerindedir.

1.“Global Soil Biodiversity Atlas,” European Commission, European Soil Data Center, erișim Haziran 2018, https://esdac.-jrc.ec.europa.eu/content/global-soil-biodiversity-atlas, 128-1292.“Status of the World’s Soil Resources,” FAO, erișim Haziran 2018, http://www.fao.org/3/a-i5199e.pdf, 128.3.“Çölleșme ile mücadele ulusal strateji ve eylem planı,” Çölleșme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, T.C. Orman Bakanlığı, erișim Haziran 2018, http://www.cem.gov.tr/erozyon/AnaSayfa/collesme_ile_mucadele_usb_ep.aspx?sflang=tr.4.“TEMA Vakfı 2018 Ekosiyaset Belgesi,” TEMA, erișim Haziran 2018, http://www.tema.org.tr/folders/14966/categori-al1docs/97/TEMA%20VAKFI%202018%20EKOS%C4%B0YASET%20BELGES%C4%B0%201.pdf, 16.5.“Çölleșme ile mücadele ulusal strateji ve eylem planı,” 10.6.David Pimentel ve Nadia Kounang, “Ecology of Soil Erosion in Ecosystems,” Ecosystems 1, (1998): 416–426.7.A.g.e.

Erozyonun Etkileri

topraktema.org | tema.org.tr

Erozyonun Etkileri

•Ova ve vadilerdeki tarım topraklarının zarar görmesi: Ovalarda erozyonun etkisinde kalan toprakların organik katmanı, kalın mil tabakası tașınan kaba dokulu toprak materyali veya moloz yığını ile örtülebilir. Bu durumda toprağın verimi düșer, toprağın su geçirgenliği ve su tutma kapasitesi azalır. Rüzgârla tașınan toprak yeni ekilmiș tohumların uçarak yok olması-na veya fidelerin toprak altında kalmasına neden olur.⁸

•Çölleșme: Kurak, yarı kurak bölgelerde toprağın verimliliğini kaybetmesi, fakirleșmesidir. Ormanların ve meraların tahribi sonucu toprak, koruyucu bitki örtüsünü kaybeder. Ayrıca böylece olușan erozyon, ile yanlıș ve yoğun toprak ișleyerek yapılan tarım, çölleșmenin en önemli nedenleridir. Toprağın verimliliğini kaybetmesi ile yașanabilir araziler zamanla çöle dönüșür. Toprak ekosisteminin bozulmasına ve büyük ekonomik kayıplara yol açar.⁹

•Su kirliliği ve su yollarının tıkanması: Tarım toprakları bünyelerinde yüksek miktarda tarım-sal ve endüstriyel kirletici kalıntılar barındırır. Erozyona uğrayan bu topraklar bünyelerindeki bu kirleticileri akarsulara ve diğer ana su yollarına tașır. Bu durum suyun organik atık, ağır metal ve kimyasallarla kirlenmelerine, su ekosistemlerinin zarar görmesine neden olur. Yine erozyon ile topraktan kopan toprak taneleri, çeșitli alanlarda birikip su yollarını tıkayarak su akıșını engeller, sel ve tașkınlara neden olur.¹⁰

•Toprağın sıkıșması ve drenajın zayıflaması: Yüzeyin altındaki toprak sıkıștığında suyun daha alt katmanlara gitmesini engeller ve yüzey akıșını arttırarak erozyonun șiddetini arttırmıș olur. Bazen kumla çok fazla sıkıșma yüzeyi mühürleyen bir tabaka olușturur ve bu da suyun daha alt katmanlara geçmesini zorlaștırır. Belirli șekillerle bu durum erozyonu șiddetlendirir.¹¹

•Hava kirliliği: Rüzgâr erozyonu ile meydana gelen toz bulutları hava kirliliğine neden olur. Görüșme mesafesini daraltarak trafik güvenliğinde aksamalara, özellikle yașlı ve çocuklar için nefes darlığı problemlerine yol açar. Kum ve kuvars içeren çöl tozları, silikosis hastalığını tetikleyebilir. Rüzgâr erozyonuna bağlı toz bulutlarının etki alanı çok geniștir.¹² Türkiye her yıl Mart ve Kasım aylarında Kuzey Afrika ve Orta Doğu’dan gelen toz bulutları ile kaplanır.

•Altyapı projelerinin tahrip olması: Toprak erozyonu barajlar, drenajlar ve setler gibi altyapı projelerini etkiler. Barajlarda/drenaj alanlarında toprak çökeltilerinin birikmesi projel-erin ișletme ömürlerini ve verimlerini azaltır. Yüzey suyu akıșından kaynaklanan toprak erozyonu, özellikle stabilizasyon teknikleri kullanılmadığında, yollarda ve pistlerde ciddi hasara neden olur. Örneğin Kartalkaya Barajı 198 milyon m³’lük depolama hacmi 30 yılda 30 milyon m³ sedimentle doldurulmuștur.¹³

•Erozyonun tüm bu tahrip edici etkilerinin kiși bașına 70 $ maliyeti olduğu tahmin ediliyor. Bu rakam esas alınırsa Türkiye’de erozyonun toplam maliyetinin yaklașık 5,5 milyar $ olduğu söylenebilir.

8.Humberto Blanco ve Rattan Lal, Principles of Soil Conservation and Management, (Springer, 2008), 493.9.A.g.e.10.Raymond R. Weil ve Nyle C. Brady, The Nature and Properties of Soils (New York: Macmillan Publishing Company, 1990), 432.11.Addressing Soil Degradation in EU Agriculture: relevant processes, practices and policies,” European Comission, erișim Haziran 2018, https://esdac.jrc.ec.europa.eu/ESDB_Archive/eusoils_docs/other/EUR23767_Final.pdf, 49.12.“Status of the World’s Soil Resources,” 130.13. Recep Gündoğan, Aladdin Yüksel ve ark., 2008. Arazi Kullanım Planlamasının Erozyon Kontrol Çalıșmalarındaki Önemi: Kartalkaya Baraj Havzası Örneği,” Baraj Havzalarında Ormancılık I. Ulusal Sempozyumu, 29-30 Nisan 2008 Kahramanmaraș,

topraktema.org | tema.org.tr