Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı

BAZI DEĞĐŞKENLERE GÖRE ĐLKÖĞRETĐM ĐKĐNCĐ KADEME ÖĞRENCĐLERĐNĐN BENLĐK SAYGILARI

VE SOSYAL GÖRÜNÜŞ KAYGILARI

Hazırlayan: Ertuğrul ŞAHĐN

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yaşar BARUT

Yüksek Lisans Tezi

Samsun, 2012

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı

BAZI DEĞĐŞKENLERE GÖRE ĐLKÖĞRETĐM ĐKĐNCĐ KADEME ÖĞRENCĐLERĐNĐN BENLĐK SAYGILARI

VE SOSYAL GÖRÜNÜŞ KAYGILARI

Hazırlayan: Ertuğrul ŞAHĐN

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yaşar BARUT

Yüksek Lisans Tezi

Samsun, 2012

KABUL VE ONAY

Ertuğrul ŞAHĐN tarafından hazırlanan “ Bazı Değişkenlere Göre Đlköğretim

Đkinci Kademe Öğrencilerinin Benlik Saygıları Ve Sosyal Görünüş Kaygıları ”

başlıklı bu çalışma, __/__ /__ tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda

oybirliği/oyçokluğuyla başarılı bulunarak jürimiz tarafından Yüksek Lisans

Tezi olarak kabul edilmiştir.

Başkan: ________________________________

Üye: ________________________________

Üye: ________________________________

Üye: ________________________________

Üye: ________________________________

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

__ /__ /__

BĐLĐMSEL ETĐK BĐLDĐRĐMĐ

Hazırladığım yüksek lisans tezinin proje aşamasından sonuçlanmasına

kadarki süreçte bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet ettiğimi, tez

içerisindeki tüm bilgileri bilimsel ahlak ve gelenek çerçevesinde elde ettiğimi,

tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu çalışmamda doğrudan ve

dolaylı olarak yaptığım her alıntıyı kaynak gösterdiğimi ve yararlandığım

eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu taahhüt ederim.

02 / 08/ 2012

Ertuğrul ŞAHĐN

i

ÖZET

Öğrencinin

Adı-Soyadı

Ertuğrul ŞAHĐN

Anabilim Dalı Eğitim Bilimleri

Danışmanın Adı Yrd. Doç.Dr. Yaşar Barut

Tezin Adı Bazı Değişkenlere Göre Đlköğretim Đkinci Kademe

Öğrencilerinin Benlik Saygıları Ve Sosyal Görünüş

Kaygıları

Bu araştırmanın amacı bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygılarının incelenmesidir.

Bu amaç doğrultusunda 2011–2012 eğitim-öğretim yılında Amasya Đli

Merzifon Đlçesinde öğrenim gören 2222 öğrenci araştırma kapsamına

alınmıştır. Veri toplama araçları olarak Rosenberg ( 1965 ) tarafından

geliştirilen Çuhadaroğlu ( 1986 ) tarafından Türkçeye uyarlama çalışmaları

yapılan Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Hart ve ark.( 2008 ) tarafından

geliştirilen Doğan ( 2011 ) tarafından ülkemizde uyarlama çalışmaları yapılan

Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu ve araştırmacı tarafından

geliştirilen Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde Mann-

Whitney U testi, Kruskal-Wallis H testi, Pearson Moment Çarpımları

Korelasyon Katsayısı testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların benlik

saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğu ( p < .05 ), sosyal

görünüş kaygısı açısından anlamlı bir farklılık olmadığı ( p > .05 ), benlik

saygısının ve sosyal görünüş kaygısının yaşa göre anlamlı bir farklılık

göstermediği ( p > .05 ), benlik saygısının sınıf düzeyine göre değişmediği

( p > .05 ), sosyal görünüş kaygısının sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık

gösterdiği ( p < .05 ), anne ve baba eğitim düzeyi yükseldikçe benlik saygısının

arttığı ( p < .05 ), sosyal görünüş kaygısının azaldığı ( p < .05 ), benlik saygısı

ile sosyal görünüş kaygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu

( p < .01 ), benlik saygısı yükseldikçe sosyal görünüş kaygısının azaldığı

bulunmuştur. Bulgular ışığında öğrencilere, ailelere, araştırmacılara ve okul

psikolojik danışmanlarına önerilerde bulunulmuştur.

ii

Anahtar Sözcükler: Benlik Saygısı, Olumsuz Beden Đmajı, Sosyal Görünüş

Kaygısı, Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencileri.

iii

ABSTRACT

The purpose of this study was to examine self-esteem and social appearance

anxiety of middle school students according to some variables. Participants

were 2222 middle school students from Merzifon Provinence in Amasya. Data

were collected using Rosenberg Self-Esteem Scale, Social Appearance Anxiety

Scale and Demographic Đnformation Form. In the evaluation process of

gathered data; Mann-Whitney U test, Kruskal-Wallis H test and Pearson’s

Product-Moment Coefficient test were used. According to research results;

Girls are significantly higher self-esteem than boys ( p < .05 ). There is no

significant difference between social appearance anxiety level and sex

( p > .05 ). Self-esteem and Social appearance anxiety level don’ t show a

significant difference according to age variable ( p > .05 ). There is no

significant difference between self esteem and grade level ( p > .05 ). Social

appearance anxiety shows a significant difference according to grade level

(p < .05). While self-esteem increases with mother education level increase

(p < .05), social appearance anxiety decreases with mother education level

increase ( p < .05 ). Self-esteem increases with father education level increase

( p < .05 ), social appearance anxiety decreases with father education level

increase ( p < .05 ). There is a significant negative relationship between self-

esteem and social appearance anxiety ( p < .01 ). While self-esteem increases,

social appearance anxiety decreases. In the lıght of findings,

Recommendations are made for researchers, students, families and school

counsellors.

Student’s Name and

Surname

Ertuğrul ŞAHĐN

Department’s Name Educational Sciences

Name of the

Supervisor

Yrd. Doç.Dr. Yaşar Barut

Name of the

Thesis

Self Esteem and Social Appearance Anxiety of

Middle School Students According to Some

Variables

iv

Key Worlds: Self-Esteem, Negative Body Đmage, Social Appearance Anxiety,

Middle School Students.

v

ÖNSÖZ

Bu araştırmanın gerçekleşmesinde birçok kişinin emeği vardır. Başta tez

danışmanım Yrd.Doç.Dr. Yaşar BARUT olmak üzere, verilerin analizi ve

bulguların değerlendirmesinde katkılarından dolayı Yrd.Doç.Dr. Murat

GÖKALP’ e, veri toplama araçlarının hazırlanması sürecinde katkılarından

dolayı Merzifon Rehberlik Araştırma Merkezi çalışanlarına ve Merzifon

Öğretmenevi Müdür Yardımcısı Cemal ODUNCU’ ya, tezimin

değerlendirmesinde görüş ve önerileriyle Prof.Dr. Kurtman ERSANLI’ ya,

araştırmaya katılarak araştırmanın gerçekleşmesine katkıda bulunan Merzifon

ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine ve veri toplama araçlarının

uygulanması sırasında yardımcı olan tüm öğretmenlere teşekkürü bir borç

bilirim.

Ertuğrul ŞAHĐN

Ağustos, 2012

vi

ĐÇĐNDEKĐLER

Özet………………………………………………………………………………………. i

Abstract…………………………………………………………………………………. iii

Önsöz……………………………………………………………………………………. v

Đçindekiler……………………………………………………………………………… vi

Tablolar Listesi……………………………………………………………………….. ix

Kısaltmalar ve Simgeler Listesi…………………………………………………. x

Đthaf……………………………………………………………………………………… xi

BÖLÜM I

GĐRĐŞ………………………………………………………………….………….......... 1

1.1 Araştırmanın Amacı ……………………………………………………. 10

1.2 Problem Cümlesi………………………………………….……………... 11

1.3 Alt Problemler ..…………………………………………….…….……… 11

1.4 Denenceler……………………………………………………….……….. 12

1.5 Araştırmanın Gereği ve Önemi ……………………..……..………… 13

1.6 Sayıltılar ……………………………………..…………………………… 14

1.7 Sınırlılıklar ………………………………….……………………………. 14

1.8 Tanımlar ……………………………………….….……………………… 14

BÖLÜM II

ĐLGĐLĐ YAYIN VE ARAŞTIRMALAR…………………….……………………….. 16

2.1 Benlik Saygısı Đlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar……….. 16

2.2 Benlik Saygısı Đlgili Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar ……….. 21

2.3 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Dışında Yapılan

Araştırmalar ……………………………………………………………..

26

vii

2.4 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Đçinde Yapılan

Araştırmalar ……………………………………………………………..

42

BÖLÜM III

YÖNTEM ……………………………………………….………………………………. 46

3.1 Araştırma Modeli ……………………………………………………… 46

3.2 Evren ve Örneklem……………………………………………………… 46

3.3 Veri Toplama Araçları……………………………………………........ 47

3.3.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği………………………… 47

3.3.1.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeğinin

Geçerliliği ve Güvenirliliği ………………….

47

3.3.2 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu…………. 48

3.3.2.1 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen

Formu Geçerliliği ve Güvenirliliği…………

49

3.3.3 Kişisel Bilgi Formu…………………………………………. 50

3.4 Verilerin Toplanması ve Analizi …………………………………….. 50

BÖLÜM IV

BULGULAR ………………….……………………………………..….……...……… 51

4.1 Denence 1………………………………………………..………………. 53

4.2 Denence 2……………………………………………………..…………. 53

4.3 Denence 3………………………………………………………………… 54

4.4 Denence 4………………………………………………………………… 55

4.5 Denence 5………………………………………………………………… 56

4.6 Denence 6………………………………………………………………… 58

4.7 Denence 7………………………………………………………………… 58

4.8 Denence 8………………………………………………………………… 59

4.9 Denence 9………………………………………………………………… 60

4.10 Denence 10……………………………………………………………… 62

4.11 Denence 11……………………………………………………………… 63

BÖLÜM V

TARTIŞMA VE YORUM…….………………………………………..…..…………. 65

viii

BÖLÜM VI

SONUÇ VE ÖNERĐLER …….……………………………………………...……….. 73

BÖLÜM VII

KAYNAKÇA.………………………………………………………..………..………… 75

EKLER

Ek- 1 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı 6. Sınıf Đstatistikleri………………….. 96

Ek- 2 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı 7. Sınıf Đstatistikleri………………….. 97

Ek- 3 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı 8. Sınıf Đstatistikleri………………….. 98

Ek -4 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği…………………………………………… 99

Ek -5 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu………………………….. 100

Ek -6 Kişisel Bilgi Formu……………………………………………………………. 101

Ek- 7 Milli Eğitim Müdürlüğü Đzin Yazısı……………………………………….. 102

Ek -8 Kaymakamlık Oluru………………………………………………………….. 103

ix

TABLOLAR LĐSTESĐ

Tablo 1. Araştırmaya Kapsamına Alınan Öğrencilere Đlişkin Betimsel

Đstatistikler…………….……………………………………………………………… 51

Tablo 2. Cinsiyete Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Mann-

Whitney U Testi Sonuçları………………………………………………………… 53

Tablo 3. Yaşa Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-Wallis H

Testi Sonuçları………………………………………………………………………. 54

Tablo 4. Sınıf Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin

Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları………………………………………………. 54

Tablo 5. Anne Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına

Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları……………………………………… 55

Tablo 6. Baba Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına

Đlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları……………………………………….. 57

Tablo 7. Cinsiyete Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin

Mann-Whitney U Testi Sonuçları……………………………………………….. 58

Tablo 8. Yaşa Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal

Wallis H Testi Sonuçları…………………………………………………………… 59

Tablo 9. Sınıf Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına

Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları……………………………………… 59

Tablo 10. Anne Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı

Puanlarına Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları………………………. 61

Tablo 11. Baba Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı

Düzeylerine Đlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları………………………. 62

Tablo 12. Öğrencilerin Benlik Saygısı Puanları ile Sosyal Görünüş

Kaygısı Puanları Arasındaki Korelasyon………………………………………. 64

x

KISALTMALAR ve SĐMGELER LĐSTESĐ

Akt. Aktaran

S.d Serbestlik Derecesi

H Kruskal-Wallis H Testi Sonuç Değeri

N Örneklem Grubundaki Kişi Sayısı

U Mann-Whitney U Testi Sonuç Değeri

% Yüzde

S.O Sıra Ortalaması

S.T Sıra Toplamı

Örn. Örneğin

xi

ĐTHAF

Dedem

Hasan ÇITAK’ ın

Aziz Hatırasına;

BÖLÜM I

GĐRĐŞ

Eğitim, bireylerin toplum standartlarını, inançlarını ve yaşam yollarını

kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçleri içermektedir ( Özşaker,

Canpolat, Yıldız, 2011: 156 ). Đlköğretim, toplumda tüm vatandaşların sahip

olmaları gereken asgari ve ortak bilgi ve becerilerin kazandırıldığı önemli bir

eğitim aşamasıdır. Đlköğretim bireylerin karşılaşacakları sorunları çözmede,

toplumsal değerlerine uyum sağlamada ve toplum kurallarını uygulamada

temel yeterlilikleri kazandırmanın ( Çubukçu ve Gültekin, 2006: 155 ) yanı

sıra öğrencilerin sağlıklı bir benlik kavramı geliştirmesinde önemli bir yer

tutmaktadır.

Literatür incelendiğinde benlik ve benlik kavramına ilişkin farklı tanımlar

karşımıza çıkmakta ve ben, benlik, kişilik kavramlarının çoğunlukla yakın

anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir.

Jung benliği kişiliğin bütünlüğü ve odak noktası olarak nitelendirirken,

Horney benliği bireyin ilgi ve enerjisinin kaynağı, istek ve karar verme yetisi

olduğu görüşündedir. James’ e göre maddi, sosyal ve ruhsal öğelerden oluşan

benlik, gördüğü, işittiği, düşündüğü şeylerin tümüdür. Benlik bireyin kendisi,

fiziki ve sosyal çevresi ile etkileşimleri sonucu sahip olduğu kendine ait duygu

değer ve kavramlar sistemidir ( Maraba, 2007: 19 ). Baymur’ a göre kişiliğin

öznel yanı olan benlik, kendi kişiliğimize ilişkin kanılarımız ve kendi kendimize

görüş tarzımızdır ( Baymur, 1990: 267 ). Yörükoğlu’ na göre ise benlik kişiyi o

kişi yapan, başkalarından ayıran, duygu, tutum ve davranışların bütünlüğünü

anlatır ( Yörükoğlu, 1990: 101 ).

Burns benliğin özellikle önemli kabul edilen kişilerin birey üzerinde etkilerinin

sonucu oluştuğunu vurgulamaktadır. Varoluşçulara göre ise insanı var eden

2

onun benliğidir. Her bir küçük ben varoluşumuzun bir parçasını ifade eder.

Coleman ise benliği bütünleşmiş yaşantılar kümesi olarak değil, otonom bir

psikolojik yapı olarak görür. Rogers kişilikle ilgili en önemli kavramın benlik

olduğunu vurgulamıştır. Rogers’ a göre benlik ya da benlik yapısı benlik ile

ilgili algıların örgütlenmiş biçimidir. Benlik; algıların yanında olumlu ve

olumsuz amaç ve idealleride kapsamaktadır ( Maraba, 2007: 19 ).

Benliğin önemli bileşenlerinden biri de benlik kavramıdır. Benlik kavramı

yıllarca oluşan dinamik bir bileşimdir ve başkalarının kendi bedenine

yaklaşımı, başkalarının kendisine davranışları nasıl algıladığı, birey ve diğer

insanlar arasındaki ilişkiler, kişilik yapısı, bireyi etkileyen uyaranın

algılanması, öncelikli ve yeni deneyimler, fiziksel, sosyal, duygusal benlik

hakkındaki düşünceler, benlik hakkındaki beklentilerden oluşur ( Şahin,

2006: 39 ).

Benlik kavramı literatürde farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Delamater ve

Myers benlik kavramını kendimiz hakkında sahip olduğumuz organize edilmiş

düşünceler olarak tanımlamaktadır. Benlik kavramının yaşantılarımıza dayalı

olarak kendimiz hakkında yaptığımız genellemeler, kişisel niteliklerimiz ve

sosyal kimlik algılarımızdan oluştuğunu belirtmektedir ( Delamater ve Myers,

2011: 65 ). Saygın ve Arslan benlik kavramını zaman içerisinde herhangi bir

anda farkındalığımız hakkında sahip olduğumuz fikir ve tutumların özel bir

birleşimi olarak tanımlamaktadır ( Saygın ve Arslan, 2009: 211 ). Avşaroğlu ve

Üre’ ye göre ise benlik kavramı bireyin kendi varlığına dair gerçek olarak

gördüğü öğrenilmiş inanç, tutum ve görüşlerin oluşturduğu karmaşık,

organize olmuş, dinamik bir sistem iken ( Avşaroğlu ve Üre, 2007: 86 ),

Slavin’ e göre bireyin değerlerine, tutumlarına, yeteneklerine, zayıf yönlerine ve

kuvvetli yönlerine ilişkin algısıdır ( Slavin, 2006: 80 ).

Plummer benlik kavramını kendimiz hakkında sahip olduğumuz tüm fikirler

olduğunu, bu fikirlerin inançlarımızı, tutumlarımızı, yeteneklerimizi,

görünüşümüzü ve mizacımızı içerdiğini belirtmektedir ( Plummer,2005: 13 ).

Yavuzer benlik kavramını insanın kendi benliğini algılayış ve kavrayış biçimi

olarak ifade eder. Benlik kavramı, bireyin kendisine ilişkin doğru bulduğu

dinamik ve karmaşık inançların tümüdür. Yavuzer’ e göre bir başka tanımla,

3

benlik kavramı, çocuğun kendisiyle ilgili olarak kafasında çizdiği görünümdür.

Bu görünüm, çocuğun kendine güvenli olup olamayacağını içe ya da

dışadönük oluşunu belirler. Hiçbir çocuk benlik kavramına sahip olarak

dünyaya gelmez. Bunu ana-babasından, kardeş ve arkadaşlarından öğrenir

( Yavuzer, 2003: 40 ).

Adams benlik kavramının zaman içinde herhangi bir anda farkındalığımız

hakkında sahip olduğumuz fikirlerin ve tutumların özel bir birleşimi ve bireyin

benliğinin deneyimlerinden çıkartılan düzenlenmiş bir bilişsel yapı olarak

değerlendirir. Adams’ a göre kendimizle ilgili farkındalığımızdan, kendimizi bir

varlık olarak nasıl değerlendirdiğimize ilişkin fikirler ortaya çıkmaktadır.

Dolayısıyla benlik kavramı benliğin bilişsel yanıdır ( Adams, 1995: 117 ).

Ersanlı benlik kavramını bireylerin bazı özelliklerini kendine atfetmesi olarak

tanımlamaktadır. Benlik kavramı bir kimsenin kendine atfettiği özellikleri ve

bunlara bağladığı değerleri içerir. Benlik kavramı, bir kimsenin kendine özgü

ve çok zengin yaşantıları, işlerliği olan, iletişime elverişli terimlerle ifade

etmesidir. Yani benlik kavramı bireyin genelleşmiş terimlere dökülmüş

benliğidir ( Ersanlı, 1991: 15 ). Yörükoğlu’ na göre ise benlik kavramı kişinin

kendi benliğini algılama biçimini ifade etmektedir ve kişinin kendini nasıl

görüp, nasıl değer biçtiğini anlatmaktadır. Yörükoğlu’ na göre bu

değerlendirme gerçeklere uymayabilir. Kişi kimi alanda kendini yüceltebilir,

kimi alanda küçültebilir ( Yörükoğlu, 1990: 101 ).

Super’ e göre benlik kavramı bir kimsenin kendini nasıl gördüğüdür. Benlik

kavramı bireyin kendisi hakkında doğrudan edindiği algıların birbirleri ile

anlamlı bütünler oluşturması ile meydana gelir. Ancak bu oluşumlar

genellikle, ister hayali olsun, ister gerçek hayat etkinlikleri ile olsun, bir rol

oynamakta, yani belli bir durumda, belli bir fonksiyonda bulunmakla

gerçekleşmektedir ( Kuzgun,1988: 95 ).

Lawrence’ e göre bir kişinin benlik kavramı en iyi şekilde kişiyi oluşturan

zihinsel ve fiziksel özelliklerin, bu özelliklere ilişkin duygularla birlikte

farkındalığı olarak tanımlanabilir ( Lawrence, 2000: 1 ).

4

Epstein’ e göre benlik kavramı bir benlik teorisidir ve bazı özellikleri vardır.

Bunlar: Benlik geniş bir kavram içerisinde, hiyerarşik olarak organize edilmiş

kavramları içeren iç tutarlılığı olan bir alt sistemdir. Benlik bedensel, sosyal,

manevi benlik gibi emprikal benlikleri içerir. Benlik deneyimlerle değişen

dinamik bir organizasyondur. Benlik kavramı yaşantılardan meydana gelir,

özellikle yaşamdaki sosyal etkileşimde bulunulan anlamlı kişilerle

yaşantılardan. Bireylerin işlevselliğinde benlik kavramı bütünlüğünün

korunması gereklidir. Benlik kavramı bütünlüğü tehdit edildiğinde, insanlar

kaygı yaşar ve kendini tehdide karşı savunma girişiminde bulunur. Eğer

savunma başarısız olursa, stres düzeyi yükselir ve bunu benlik bütünlüğünün

tamamen bozulması takip eder. Bu bağlamda benlik kavramı en az iki temel

fonksiyona sahiptir. Öncelikle benlik özellikle sosyal etkileşimleri içeren

deneyimleri organize eder. Đkinci olarak benlik anksiyete ve uygun olmayan

durumlardan kaçınırken gereksinimleri yerine getirmek için girişimleri

kolaylaştırır. Benlik, benlik saygısı için en temel ihtiyaçtır. Çünkü benlik

saygısı, benlik sisteminin tüm yönleriyle ilişkilidir ( Epstein, 1973: 407 ).

Benlik kavramının duygusal, düşünsel ve davranışsal olmak üzere üç boyutu

vardır ve benlik kavramı benlik imajı, ideal benlik ve benlik saygısından oluşur

( Lawrence, 2006: 2 ). Benlik imajı kişinin şu an sahip olduğu tüm özelliklerini

ifade ederken, ideal benliği kişinin ne olmak istediğine dair tüm özelliklerini

ifade eder. Kişinin benlik imajıyla ideal benliği arasındaki farklılık benlik

saygısı düzeyiyle ilgili bazı işaretler verir ( Plummer, 2007: 13 ). Benlik saygısı

benlik imajıyla ideal benlik arasındaki denge noktası olarak görülebilir. Kişinin

benlik imajıyla ideal benliği arasındaki farklılık yüksekse kişinin benlik saygısı

düşük, bu farklılık düşük ise kişinin benlik saygısı yüksek olmaktadır. Ancak

literatürde benlik saygısına ilişkin farklı tanımlarda bulunmaktadır.

Kalkan, Şahin, Toraman, Turkan benlik saygısını bireyin kendini beğenme

derecesi, kendi bedeni ve görünüşüne ilişkin hissettikleri, düşündükleri olarak

tanımlarken ( Kalkan, Şahin, Toraman, Turkan, 2010: 411 ), Hökelekli benlik

saygısını benliğin duygusal boyutu, bireyin kendisinin nasıl bir insan olduğu

hakkındaki fikirleri ile birlikte bu fikirlerin meydana getirdiği duyguları ifade

ettiğini belirtmektedir. Hökelekli’ ye göre benlik saygısı, benliğimizi ne kadar

sevdiğimiz ve takdir ettiğimizin bir ölçüsü, dolayısıyla kendimiz için ne kadar

5

saygın olduğumuzun bir göstergesidir ( Hökelekli, 2009: 172 ). Slavin’ e göre

ise benlik saygısı davranışlarımız, yeteneklerimiz ve kendi kişilik

özelliklerimize verdiğimiz değerdir ( Slavin, 2006: 80 ).

Heartherton ve Vohs benlik saygısını benlik kavramının değerlendirici

birleşeni ve kişinin kendini sevilmeye ve saygı duyulmaya değer birisi olarak

görmesi şeklinde tanımlamaktadır. Heartherton ve Vohs’ a göre benlik saygısı

bilişsel ve duygusal bileşenlerden meydana gelir ve benlik saygısı kişinin

yetenekleri ve becerileri hakkındaki inançlarıyla ilişkilidir ( Heartherton ve

Vohs, 2000: 2511 ).

Yörükoğlu benlik saygısını kişinin kendini değerlendirmesi sonucu ulaştığı

benlik kavramını onaylamasından doğan beğeni durumu olarak

tanımlamaktadır. Yörükoğlu’ na göre kişi kendinde eksikler bulabilir, kendini

eleştirebilir, ancak kendini tümden olumlu bulup değerlendirebilir de. Kişinin

kendini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için üstün nitelikleri olması

gerekmez. Çünkü benlik saygısı, kendini olduğundan aşağı ya da olduğundan

üstün görmeksizin kendinden memnun olma durumudur. Kendini değerli,

olumlu, beğenilmeye ve sevilmeye değer bulmaktır ( Yörükoğlu, 1990: 105 ).

Pope, Mchale, Craighead’ e göre benlik saygısı benlik kavramındaki bilgilerin

değerlendirilmesidir ve benlik saygısı çocuğun kim olduğu hakkındaki

duygularından elde edilir ( Pope, Mchale, Craighead, 1988: 2 ).

Chrzanowski benlik saygısının kişinin yeti ve güçlerinin iyi bir

değerlendirmesine dayanan, kendisiyle ilgili olumlu imgesi olduğunu

belirtmektedir. Benlik saygısının yapısında kişisel onur, hüner ve kişinin

özünü kabullenmesi vardır. Ayrıca bütünlük kabul edilebilirlik duygusunu da

içerir. Bunların yanı sıra kişinin bireysel gereksinimlerinin farkında olması ve

bunlar için uygun doyumlar sağlayabilme kapasitesini de kapsamaktadır.

Benlik saygısının bazı yönleri zeka, görünüm, beden yapısı gibi kişinin doğal

özellikleri üzerine gelişir. Yaşam deneyimleri, kültür, toplum, aile ve tüm

çevresel faktörler bu yapının şekillenmesinde rol oynamaktadır. Benlik saygısı

kişinin yaşamı boyunca sürer ve çevredeki bazı değişikliklerden, bazı

insanlarla ilişkilerden, kişinin özel yaşamından ve mesleki yönlerden

etkilenebilir ( Chrzanowski, 1981: 38- 46 ).

6

Benlik saygısıyla ilgili yapılan ilk sistematik çalışmalar Rosenberg ( 1965 ) ve

Coopersmith ( 1967 )’ e aittir. Rosenberg benlik saygısını belirli bir objeye yani

benliğe yönelik olumlu ya da olumsuz bir tutum olarak tanımlamaktadır

( Rosenberg, 1965: 30 ). Coopersmith ise benlik saygısını kişinin kendisi

hakkında ve sürekliliği olan değerlendirmesi olarak tanımlamaktadır. Benlik

saygısı kişinin kabul edilme ya da reddedilme tutumunun bir ifadesidir ve

kişinin kendini yetenekli, önemli, başarılı ve değerli olarak algılama derecesidir

( Coopersmith, 1967: 4-5 ). En geniş anlamıyla benlik saygısı dış dünyadan

alınan geri dönütler, başarı duygusu ve yeterliliklerinin farkına varılması

sonucu olarak geliştirilen ve sürdürülen benlik kavramının duygusal yanında

yer alan kabul ve değerlilik duygularından oluşan benliğin tutumsal

değerlendirici bileşeni olarak tanımlanabilir ( Guindon, 2002: 207 ).

Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılabileceği gibi benlik saygısını yeterlilik

duygusu olarak değerlendiren tanımlar, değerlilik duygusu olarak

değerlendiren tanımlar, hem yeterlilik hem de değerlilik duygusu olarak

değerlendiren tanımlar bulunmaktadır ( Mruk, 2006 ). Benlik saygısı ve

gelişimi farklı kuramlar altında ele alınmaktadır ( Çankaya, 2007: 14 ).

Fenicel (1945 )’ e göre, psikoanalitik yaklaşımda süper egonun gelişimi ve

benlik saygısının gelişimi birbiriyle çok ilişkilidir. Süperego geliştikçe, yani

içselleştirildikçe, benlik saygısının değerlendirilmesi de içerden olmaktadır.

Yani önceden sadece dışarıdan gelen uyaranlara göre belirlenen benlik saygısı,

giderek içeriden değerlendirilmektedir. Artık yüksek bir benlik saygısına sahip

olmak için sevilmiş olmak yetmez, aynı zamanda doğru olanı da yapmış olmak

gereklidir. Süper egonun içselleştirilmesi, sosyal çevrenin kural ve

beklentilerinin içe alınması demektir. Süperego gelişimi ile topluma ait ahlaki

yapı içe alınır ve içselleştirilmiş değerlere uyup uymaması konusunda kendi

kendine yargılar verir ( Akt. : Cebe, 2005: 58 ).

Adler’ e göre davranışların temel motivasyon gücünü, aşağılık hissini azaltıp,

üstünlük hissini geliştirme çabası oluşturmaktadır. Đnsan davranışını güçsüz

durumdan güçlü duruma ulaşma çabası olarak değerlendirmektedir. Bu çaba

belirli hedeflere varma çabası olmakta, bu hedeflere varma başarısı veya

7

başarısızlığı benlik saygısı ve özgüven oluşumunu olumlu veya olumsuz

etkilemektedir ( Ünal, 2007: 96 ).

Hümanistik psikolojinin kurucusu Maslow ( 1970 ) benlik saygısının kendini

geliştirmedeki önemi üzerinde durmuştur ve temelden yükseğe kadar aşamalı

olarak beş grupta düzenlenebilen çok sayıda ihtiyaçtan söz etmiştir. Maslow

( 1970 )’ a göre piramidin üst düzeylerinde yer alan gereksinimler, ancak daha

alt düzeylerde yer alan gereksinimlerin karşılanabilmesi halinde ortaya

çıkmaktadır. Maslow ( 1970 ) bir insanın benlik saygısını geliştirebilmesi için

öncelikle ilk üç basamaktaki ihtiyaçlarının giderilmesi, aynı zamanda kabul

görmesi ve koşulsuz sevilmesi gerektiğini ve yüksek benlik saygısına sahip

insanın psikolojik anlamda sağlıklı kişilerin özelliği olduğunu belirtmektedir

( Akt. : Çankaya, 2007: 17 ).

Rogers’ a göre kendini kabul tutumu ve benlik saygısı, bireyin sosyal çevreyle

olan ilişkileri, faaliyetleri, yeteneklerinin bilişsel ve algısal yapısı içerisinde

oluşmaktadır. Rogers, benlik saygısı kavramını, kendini kabul, kendine saygı

tutumu içinde ifade etmiştir. Rogers’ a göre katı ve reddedici, kendini ifade

etmesine olanak sağlanmayan ortamdaki birey, düşük benlik saygısına; kabul

edilen, esnek ve kendini ortaya koymasına olanak sağlanan ortamdaki birey

ise yüksek benlik saygısına sahip olacaktır ( Akt. Yenidünya, 2005: 41 ).

Sullivan’ a göre benlik saygısının kaybına karşı birey kendini sürekli

korumaktadır. Çünkü bu kayıp anksiyete yaratacaktır. Đyi ya da kötü olaylar

sonucunda ebeveynin tutumuna bağlı olarak çocuk iyi ben, kötü ben ya da

benim önemim yok gibi bir anlayış belirleyecek bu da benlik saygısının

düzeyini belirleyecektir ( Josephs, 1991: 7 ).

Fromm benlik saygısında toplumdan soyutlanma, ait olma ve özgürlük

kavramlarının üzerinde durarak, yaratıcı ve nitelikli benlikler ve bireyler

oluşturmada topluma uyum ve uyarlılık arasındaki farkın önemine dikkat

çekmiştir. Karakter ve sosyal süreçler üzerinde durmuştur. O’na göre sosyal

karakter ortak bir yaşam tarzı ve temel yaşantıların sonucu olarak gelişir ve

bu sosyal süreçler kişiyi etkilemektedir. Grup içerisinde bireyin sevilmesi,

saygı ve değer görmesi kişinin kendine güvenmesi açısından önemlidir. Kişi

bireysel gelişim süreci içerisinde geliştikçe kendini yalnız ve soyutlanmış

8

hisseder. Bu durum kişide kaygıya neden olur. Bu da kişinin aşağılık duygusu

hissetmesine ve benlik saygısının düşük olmasına neden olur ( Lindzey ve

Calvinz, 1973; Akt. Yenidünya, 2005: 41 ).

Horney benlik saygısı gelişiminde çaresizlik ve yalnızlık duyguları ile bunları

üreten faktörler üzerinde durmuştur. Temel kaygı diye isimlendirdiği bu

duygular mutsuzluğun en büyük kaynağı olduğuna ve bireyin etkinliğini

azalttığına inanmaktadır. Horney’ e göre kaygı doğuran koşullar; yargılama

ilgisizlik, saygı yokluğu, yakın ilişkilerden yoksun olmak ve yalnızlıktır

( Yenidünya, 2005: 46- 47 ).

Yapılan araştırmalar düşük benlik saygısına sahip bireylerin yeni yaşantılar

geçirmekten korkan, risk alma davranışından yoksun, amaç oluşturmakta ve

gerçekleştirmekte güçlük çeken, eleştiriye karşı duyarlı, kendi hakkındaki

farkındalıklarından yoksun, geçmişi üzerinde uzun uzun düşünen,

düşüncelerini ifade etmeye isteksiz, olumlu desteğe çok güçlü bir şekilde

ihtiyaç duyan, değişim karşısında bunalan, başarıdan korkan, kendileri için

üzülen, değişim için çabalamaya isteksiz ve değişimi tehdit olarak gören,

başkalarının kendilerini çok fazla düşünmesini beklemeyen, kendilerinin

sıklıkla çaresiz olduğunu öğrenmiş bireyler olduğunu göstermektedir ( Liptak,

Khalsa, Leutenberg, 2002: 8-9 ). Yüksek benlik saygısına sahip bireyler ise

kendileri ve başkaları hakkında iyi düşünen, iyimser, hataları gelişmek için bir

fırsat olarak gören, başkalarının ihtiyaçlarına saygılı, davranışlarının

sorumluluğunun farkında, etkili kararlar verebilen, yaşamını sahip olduğu

değerlerle tutarlı bir şekilde yaşayan, yaratıcı, başkalarıyla ilişkilere değer

veren ve bu ilişkileri geliştiren, kendini büyüme ve olgunlaşma sürecinde

gören bireylerdir ( Liptak, Khalsa, Leutenberg, 2002: 11 ).

Beden imajı bireylerin bedenleri hakkındaki duygu, düşünce ve algılarıdır

( Grogan, 2008: 3 ). Schilder ( 1938 ) beden imajını bedenimizin zihnimizde

oluşturduğu resmi ve görünüşüme yönelik duygusal tepkilerimiz olarak

tanımlamaktadır ( Akt. : Wardle ve Foley, 1989: 55 ).

Cohen ( 1991 )’ e göre beden imajı bireyin fiziksel bir varlık olarak zihninde

biçimlendirdiği resmi iken Smolak ve Thompson beden imajını kişinin

9

görünüşünü öznel olarak değerlendirmesi olarak tanımlamaktadır ( Smolak ve

Thompson, 2009: 4 ).

Kutlu ise beden imajını beden görünümleriyle ilgili tutumların yanı sıra kişinin

bedeni hakkındaki bireysel algısını ifade eden, nesnel olmaktan çok öznel bir

kavram olarak tanımlamaktadır ( Kutlu, 2009: 4 ). Beden imajı çok yönlü bir

kavramdır. Beden imajının görsel yanı, kendi kendimize baktığımızda

gördüğümüz şeydir. Dış görünüşümüz hakkında düşündüklerimiz bilişsel

yanı, ağırlık, boy ve diğer beden özellikleri ile ilgili hissettiklerimiz duygusal

yanı, bedenimizi algılama ve bedeni kontrol etmeye ilişkin kinestetik yanı

olmak üzere hepsi bir bütündür ( Kılıç, 2010: 10 ).

Beden imajı birbiriyle etkileşen pek çok etkenin sonucu oluşmakta ve

oluşumu doğumla birlikte başlayarak sürekli gelişim ve değişim içindedir.

Kişinin kendi bedenini tanıması ve bedenini çevresindeki bedenlerle

karşılaştırması ile gelişim göstermektedir. Beden imajı gelişimi, duyular,

yaşantılar, toplumsal norm ve inançlar, çevreden gelen fiziksel görünüme

ilişkin tepkiler ve bireyin bunlara verdiği cevaplardan etkilenerek benliğin

önemli bir parçasını oluşturmaktadır ( Tenekeci, 2008: 24 ).

Olumlu beden imajı, bireylerin sahip olduğu beden imajıyla sahip olmak

istediği beden imajı arasındaki uyumu ifade etmektedir. Olumlu beden imajına

sahip bireyler kendi bedenine, beden parçalarına, bedeninin işlevlerine ve

görünüşüne karşı olumlu bir tutum içindedir. Olumsuz beden imajı ise

bireylerinin sahip olduğu beden imajıyla, sahip olmak istediği beden imajı

arasındaki uyumsuzluğu ifade eder. Olumsuz beden imajına sahip bireyler

kendi bedenine, beden parçalarına, bedeninin işlevlerine ve görünüşüne karşı

olumsuz bir tutum içindedir. Kişilerin kendi vücutlarını nasıl algıladıklarının

yanı sıra, diğer insanlarından onları nasıl algıladıkları önemlidir. Đnsanlar

başkalarının üzerinde olumlu etki yapmak üzere güdülenmiştir, fakat bazıları

fiziksel görünümlerinin diğerleri tarafından nasıl algılandığı konusunda

endişelidir. Literatürde insanların fiziksel görünüşlerinin başkaları tarafından

değerlendirilirken hissettikleri kaygı Sosyal Fizik Kaygı olarak

tanımlanmaktadır ( Yaman ve ark. , 2008: 4 ). Sosyal Görünüş Kaygısı, sosyal

10

fizik kaygıyı da kapsayan, bireyin bedeniyle ve görünüşüyle ilgili olumsuz

beden imajının sonucudur ( Doğan, 2010: 152 ).

Ergenlik çocuklukla yetişkinlik arasında kalan bir ara dönemdir

( Kulaksızoğlu, 1998: 29 ) ve fark edilir değişikliklerle karakterize edilir, hayat

boyu sürecek kavrayışların, inançların ve alışkanlıkların gelişimi için kritik bir

evredir ve ergen bir kimlik kurma, değişen fiziksel özellikleri kabul etme,

sağlıklı bir hayat tarzı için becerileri öğrenme, aileden ayrılma, ahlaki kurallar

ve değerler oluşturma, topluma katkıda bulunan bir fert olma ve bir meslek

seçme gelişim görevleriyle mücadele eder ( Anderson ve Olnhousen, 1999: 62 ).

Ülkemizde ilköğretim yılları öğrencilerin erken ergenlik ve orta ergenlik gelişim

dönemlerine rastlamakta genellikle 6. sınıfın başlangıcında erken ergenlik

döneminin ortalarında olan öğrenciler 8. sınıf başlangıcında genellikle orta

ergenlik dönemine girmekte ve bu durum benlik saygısında ve beden imajında

farklılıklar meydana getirebilmektedir. Yapılan araştırmalarda bu durumu

destekler niteliktedir. Petersen ve Crockett ( 1985 ) 6.- 8. sınıflar üzerinde

gerçekleştirdikleri araştırmalarında sınıf düzeyi yükseldikçe beden imajının

genel olarak düştüğünü, Marcotte, Fortın, Potvın, Papıllon ( 2002 ) ise 11-12

yaşındaki öğrencilerin beden imajının 17-18 yaşındaki öğrencilerden anlamlı

düzeyde yüksekken, benlik saygısının 13-14 yaş grubu öğrencilerinden

anlamlı düzeyde yüksek olduğunu bulmuştur. Bu nedenle ilköğretim ikinci

kademe yılları ergenlerin sağlıklı bir beden imajı ve benlik saygısı oluşturması

için kritik bir öneme sahiptir.

1.1 Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı; bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygılarının incelenmesidir.

Bu amaç doğrultusunda aşağıda ifade edilen soruya yanıt aranmaktadır.

11

1.2 Problem Cümlesi

Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ve sosyal görünüş

kaygısı cinsiyete ( kız, erkek ), yaşa, sınıf düzeyine ( 6, 7, 8 ), anne eğitim

düzeyine, baba eğitim düzeyine göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir

ve benlik saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasında anlamlı bir ilişki var

mıdır?

1.3 Alt Problemler

1. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı cinsiyete ( kız,

erkek ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

2. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı yaşa göre anlamlı bir

farklılık göstermekte midir?

3. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı sınıf düzeyine

( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

4. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı anne eğitim düzeyine

göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

5. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı baba eğitim düzeyine

göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

6. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı cinsiyete

( kız, erkek ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

7. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı yaşa göre

anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

8. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı sınıf

düzeyine ( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

9. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı anne eğitim

düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

12

10. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı baba eğitim

düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

11. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal görünüş

kaygısı arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

1.4 Denenceler

1. Đlköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinin benlik saygısı ilköğretim ikinci

kademe öğrencisi kızlardan anlamlı düzeyde yüksektir.

2. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı yaşa göre anlamlı bir

farklılık göstermemektedir.

3 Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı sınıf düzeyine ( 6, 7,

8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

4. Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik

saygısı yükselmektedir.

5. Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik

saygısı yükselmektedir.

6. Đlköğretim ikinci kademe kız öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı

ilköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksektir.

7. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı yaşa göre

anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

8. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı sınıf

düzeyine ( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

9. Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal

görünüş kaygısı azalmaktadır.

13

10. Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal

görünüş kaygısı azalmaktadır.

11. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal görünüş

kaygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki vardır.

1.5 Araştırmanın Gereği ve Önemi

Sağlıklı bir toplum için bireylerin ergenlik dönemlerini problemsiz geçirmeleri

toplum sağlığı açısından önemlidir. Sağlıklı bir ergenin benlik saygısı düzeyi

yaşam kalitesi, başarısı ve insan ilişkilerinde önemli bir işleve sahiptir

( Çankaya, 2007: 6 ). Toplumun geleceğini oluşturan ergenlerin sağlıklı

bireyler olarak yetişmesi yönünde benlik saygısı ve beden imajı kavramının

önemli bir etkisi vardır. Ülkemizde benlik saygısıyla ilgili araştırmalar

incelediğinde; ilköğretim ( Şahin, Sarı, Aydın, 2011; Aydoğan, 2010; Yıldız,

2010; Çetinkaya, Nur, Ayvaz, Özdemir, Kavakcı, 2009; Kaya, 2007; Çeçen ve

Koçak, 2007; Kapcı, 2004 ) , lise ( Oktan ve Şahin, 2010; Hamarta ve

Demirbaş, 2009; Çevik ve Atıcı, 2009; Esen ve Aktuğ, 2007; Balat ve Akman,

2004; Kahriman ve Polat, 2003 ) , üniversite öğrencileri ( Top, Kaymak, Göllü,

Kaya, 2010; Erşan, Doğan, Doğan, 2009; Saygın ve Arslan, 2009; Özkan ve

Özen, 2008; Çeçen, 2008; Ünal, 2004 ) , yetişkinler ( Koç, 2010; Erbil ve

Bostan, 2004 ) üzerinde gerçekleştirilmiş çok sayıda araştırmaya rastlamak

mümkündür. Ancak bu araştırmalar içerisinde ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasındaki ilişkiyi

inceleyen bir araştırmaya rastlanılmamıştır.

Ergenlik dönemi benlik saygısı ve beden imajı gelişimi için kritik bir evredir.

Bu dönemde yaşanan hızlı fiziksel, sosyal ve duygusal değişimler ergenlerin

benlik saygısı ve sağlıklı bir beden imajı oluşturmasında olumsuz etkiler

meydana getirebilmektedir. Sağlıklı bir beden imajı oluşturamayan ergenler

depresyon, yeme bozuklukları, beden dismorfik bozukluğu, sosyal fobi gibi

psikolojik rahatsızlıklar için bir risk grubu oluşturabilmektedir. Bu nedenle

araştırmadan elde edilecek sonuçlar araştırmacılara, okul psikolojik

danışmanlarına, ailelere, öğretmenlere ve idarecilere öğrencilerin bu dönemde

14

yaşayabilecekleri benlik saygısı ve olumsuz beden imajıyla ilgili sorunları daha

iyi anlamalarında yardımcı olacaktır.

1.6 Sayıltılar

Bu araştırmanın sayıtlıları aşağıdaki gibidir:

1. Araştırmaya katılan öğrencilerin veri toplama araçlarını içtenlikle

cevapladıkları varsayılmıştır.

1.7 Sınırlılıklar

Bu araştırmanın sınırlılıkları aşağıdaki gibidir:

1. Bu araştırma 6. , 7. ve 8. sınıflara devam eden ilköğretim ikinci kademe

öğrencileriyle sınırlıdır.

2. Araştırma Amasya Đli Merzifon Đlçesinde var olan ilköğretim ikinci kademe

eğitim- öğretimi yapan toplam 22 ilköğretim okuluyla sınırlıdır.

1.8 Tanımlar

Đlköğretim Đkinci Kademe: Gerçek veya tüzel kişiler tarafından açılan ve

işletilen Milli Eğitim Bakanlığı’ nın denetimi ve gözetiminde çalışan bir mesleğe

yönelik olmayan ilköğretim kurumu ( Satan, 2006: 10 ).

Benlik Saygısı: Dış dünyadan alınan geri dönütler, başarı duygusu ve

yeterliliklerinin farkına varılması sonucu olarak geliştirilen ve sürdürülen

benlik kavramının duygusal yanında yer alan kabul ve değerlilik

duygularından oluşan benliğin tutumsal değerlendirici bileşenidir ( Guindon,

2002: 207 ).

15

Beden Đmajı: Bireylerin bedenleri hakkındaki duygu, düşünce ve algılarıdır

( Grogan, 2008: 3 ).

Sosyal Görünüş Kaygısı: Bireyin bedeniyle ve görünüşüyle ilgili olumsuz

beden imajının sonucudur ( Doğan, 2010: 152 ).

.

16

BÖLÜM II

ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde araştırma çerçevesinde, benlik saygısı ve sosyal görünüş

kaygısı ile ilgili olarak yurt dışında ve yurt içinde yapılan araştırmalara yer

verilmiştir.

2.1. Benlik Saygısıyla Đlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar

Tam, Lee, Har, Pook ( 2011 ) Malezyalı ergenlerde algılanan sosyal destek ve

benlik saygısı arasındaki ilişkiyi ve algılanan sosyal destek ile benlik

saygısındaki cinsiyet farklılıklarını incelemiştir. Araştırma örneklemini

üniversite, kolej ve okullarından 16-20 yaş aralığındaki 460 ergen

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Benlik Saygısı Değerlendirme

Ölçeği ( SERS ) ve Çok Yönlü Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ( MSPSS )

kullanılmıştır. Araştırma sonucunda cinsiyet açısından ergenler arasında

algılanan sosyal destek ve benlik saygısında anlamlı bir farklılık olmadığını,

sosyal destek ile benlik saygısı arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki

olduğunu bulmuştur.

Kutob, Senf, Crago, Shısslak ( 2010 ) ilkokul ve ortaokuldaki kız öğrencilerde

benlik saygısının şuan ki ve boylamsal yordayıcılarını incelemiştir. Araştırma

örneklemini 4.- 8. sınıfa devam eden 653 kız öğrenci oluşturmuştur. Veriler

Mcknight Risk Faktörleri Tarama Anketi kullanılarak 13 okuldan toplanmıştır.

Araştırma sonucunda her sınıf düzeyinde benlik saygısının en önemli

yordayıcısının görünüş değerlendirmesi olduğu ve 8. sınıflar hariç diğer

sınıflarda benlik saygısının bir diğer yordayıcısının da ya kız ya da erkekler

tarafından kilolarıyla ilgili alay edilmek olduğunu bulmuştur. Kiloları

17

hakkında alay edilmenin benlik saygısını yordama da vücut ağırlığından daha

önemli bir yordayıcı olduğunu ve kendileri hakkında nasıl hissettiklerini

etkilemediğine inansalar bile kiloları hakkında alay edilen kızların benlik

saygısının daha düşük olduğunu tespit etmiştir. Ayrıca okul performansının 6.

ve 8. sınıf öğrencilerinde benlik saygısını yordadığını bulmuştur. Öğrencilerin

görünüşlerini şuan ki algılamalarının şimdiki benlik saygılarının yordama da

önceki benlik saygılarından daha fazla önemli olduğu görülmüştür.

Orth, Trzesniewski, Robins ( 2010 ) genç yetişkinlikten yaşlılığa benlik

saygısının gelişimini incelemiştir. Veriler 25-104 yaş aralığındaki tüm ülkeyi

temsil eden 3617 katılımcıdan 16 yıllık sürede dört uygulama ile elde edilen

Amerikalıların Değişen Yaşamları araştırmasından sağlanmıştır. Araştırma

sonucunda benlik saygısının genç yetişkinlik ve orta yetişkinlik döneminde

yükseldiğini, 60’ lı yaşlar civarında zirveye ulaştığını ve sonra yaşlılık

döneminde düştüğünü bulmuştur. Kadınlar genç yetişkinlikte erkeklerden

daha düşük benlik saygısına sahipken, bu seyrin yaşlılık döneminde tersine

döndüğünü, beyaz vatandaşlar ve siyah vatandaşların genç ve orta

yetişkinlikte benlik saygısının seyri benzerken, yaşlılık dönemiyle birlikte siyah

vatandaşların benlik saygısının, beyaz vatandaşların benlik saygısından daha

belirgin bir şekilde düştüğünü bulmuştur. Ayrıca daha çok eğitimli bireylerin

benlik saygısının, daha az eğitimli bireylerden daha yüksek olduğunu ancak

benlik saygısı seyrinin birbirine benzer olduğu görülmüştür. Araştırma

sonuçlarının sosyoekonomik durum ve fiziksel sağlıktaki değişimlerin yaşlılık

dönemindeki düşüşün nedenini açıklamakta olduğunu ifade etmiştir.

Joshi ve Srivastava ( 2009 ) köyde ve kentte yaşayan ergenlerin akademik

başarısı ve benlik saygısı ile akademik başarı ve benlik saygısındaki cinsiyet

farklılıklarını belirlemek amacıyla bir araştırma gerçekleştirmiştir. Veriler

Hindistan’ ın Varanasi Bölgesinden yaşları 12- 14 arasında değişen 400

ergenden ( 200 şehirde yaşayan, 200 köyde yaşayan ) benlik saygısı ölçeği

uygulanarak ve akademik başarıları okul not kayıtlarından alınarak

toplanmıştır. Araştırma sonucunda köyde ya da şehirde yaşayan ergenlerin

benlik saygısında anlamlı bir farklılık bulunmadığı, kentte yaşayan ergenlerin

akademik başarılarının köyde yaşayan ergenlerden anlamlı düzeyde yüksek

iken, erkeklerin benlik saygısının kızlardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu,

18

kızların ise akademik başarılarının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek

olduğunu bulmuştur.

Cai, Wu, Brown ( 2009 ) Çin Halk Cumhuriyetinde gerçekleştirdikleri

araştırmalarında iki meta analiz çalışması yapmıştır. Birinci meta analiz

çalışması gençlerde ve yaşlılarda birbirine benzer şekilde yüksek benlik

saygısına sahip olduğunu belirten çoğu katılımcının benlik saygısının olumlu

yönde etkilediğini, ikinci meta analiz çalışmasında ise Çin’ de düşük benlik

saygısının psikolojik stres belirtisi olan düşük öznel iyi oluş, kaygı ve

depresyonla ilişkili olduğunu bulmuştur ve yüksek benlik saygısının evrensel

psikolojik bir zorunluluk olduğunu ileri sürmüştür.

Dalgas-Pelish ( 2006 ) 5. ve 6. sınıfa devam eden 98 öğrenciye bir benlik

saygısı geliştirme programı uygulamıştır. Bu programda benlik saygısının

anlamına genel bir bakış, benlik saygısına medyanın etkisi, duyguların

arkasında saklı olanlar, benlik saygısının yükseltilmesinde kişisel beceriler

konularında 4 oturum düzenlemiştir. Araştırmada ön-test son test modelini

kullanmış ve verileri Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanarak toplamıştır.

Program sonucunda genel benlik saygısı alt ölçeğinde ve sosyal benlik saygısı

alt ölçeğinde anlamlı bir yükseliş olduğu, kızların genel benlik saygısı alt ölçeği

puanları ve toplam benlik saygısı ölçeği puanlarında daha anlamlı değişimler

olduğunu, arkadaşı olan çocukların arkadaşı olmayan çocuklardan tüm ölçek

puan ortalamalarının daha anlamlı bir biçimde yükseldiğini ve düşük sosyo-

ekonomik statüdeki çocukların ise sosyal ve genel benlik saygısı alt ölçeği

puanlarında anlamlı bir yükseliş olduğunu bulmuştur.

Robins ve Trzesniewski ( 2005 ) benlik saygısının yaşam boyu gelişimini

inceledikleri çalışmalarında genç çocukların göreceli olarak yüksek benlik

saygısına sahip olduğunu ve bunun sebebi olarak araştırmacıların çocukların

kendilerine bakışının gerçekçi olmayan biçimde pozitif olmasından

kaynaklandığını yaş ilerledikçe benlik saygısının bilişsel olarak gelişmeyle

birlikte kademeli olarak düştüğünü bunun sebebi olarak da çocukların kişilik

özellikleri, fiziksel çekicilikleri, akademik yeterlilikleri ile ilgili daha kesin ve

dengeli kişisel değerlendirmeler yapmaya başlamasından kaynaklandığını,

ergenlik döneminde de benlik saygısının düşmeye devam ettiğini bunu da

19

araştırmacılar beden imajı ve buluğ ile ilgili problemlerden, başaramadığı ve

kaçırdığı fırsatları kabul etmesinden, kendisi ve geleceği hakkında ortaya

çıkan daha kesin düşünme kapasitesinden ve ilkokuldan akademik olarak

daha güç ve sosyal olarak daha karmaşık ortaokula geçişe bağlamaktadır.

Yetişkinlik yılları boyunca benlik saygısı kademeli olarak yükselmekte ve 60’

lı yaşların sonlarında zirve yapmaktadır. Yetişkinlik boyunca bireyler giderek

güçlü pozisyonlar ve itibar edinmekte bu da benlik saygısı duygularını

yükseltmektedir. Yaşlılıkla birlikte yaklaşık 70 yaşlarında benlik saygısı

düşmeye başlamaktadır. Bu durumun sosyal ekonomik durumda bir düşüş

olduğu kadar, fiziksel işlevsellikte ( Örn. Sağlık problemleri ), ilişkilerde ( Örn.

Eşin Kaybedilmesi ), rollerde ( Örn. Emeklilik ) değişimleri içerin yaşlılıkta

oluşan bir dizi hızlı değişimin birleşiminden kaynaklandığını belirtmiştir.

Funham ve Cheng ( 2005 ) ana baba tutumları, kişilik özellikleri ve benlik

saygısının mutluluğu yordayıp yordamadığını incelemiştir. Araştırma

örneklemini 14-28 yaş aralığındaki 406 Londra Üniversitesi öğrencisi

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Eysenick Kişilik Envanteri,

Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Anna-Baba Tutumları Envanteri ve Oxford

Mutluluk Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda mutluluğun en baskın

ve güçlü yordayıcısının benlik saygısı olduğunu, benlik saygısının ise en

önemli yordayıcılarının cinsiyet, annelerin otoriter, serbest ve demokratik

çocuk yetiştirme tutumları, dışa dönüklük ve nevrotizm olduğunu bulmuştur.

Anneler tarafından çocuklarına makul oranda disiplin uygulanmasının

özellikle çocuklarının benlik saygısını geliştirmelerinde faydalı olabileceğini

belirtmiştir.

Marcotte, Fortın, Potvın, Papıllon ( 2002 ) Kanada da ergenlik sırasındaki

depresif semptomlarda cinsiyet farklılıklarını incelemiştir. Araştırma

örneklemini 11-18 yaş aralığındaki 547 ergen oluşturmuştur. Veriler Beck

Depresyon Ölçeği, Bem Cinsiyet Rolleri Ölçeği, Yaşam Olayları Ölçeği, Offer

Benlik Đmajı Ölçeğinin Beden Đmajı Alt Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği

ve Erinlik Gelişim Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Araştırma sonucunda

kızların depresif semptomlarının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek iken,

beden imajının, benlik saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde düşük

olduğunu, erkeklerden daha fazla olumsuz stresli yaşam olayına sahip ve

20

erinlik durumları daha ileri olduğunu, 11-12 yaşındaki öğrencilerin beden

imajının 17-18 yaşındaki öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksekken, benlik

saygısının 13-14 yaş grubu öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu

bulmuştur. Araştırma sonuçlarının ergenlik sırasındaki depresif semptomlar

ve cinsiyet arasındaki ilişkide beden imajı, benlik saygısı ve negatif yaşam

olaylarının aracı rolü olduğu görüşünü desteklediğini belirtmiştir. Son

zamanlarda liseye geçen bir ergen alt örnekleminin analizinin de beden imajı,

benlik saygısı ve negatif yaşam olaylarının liseye geçiş sırasındaki depresif

semptomlar ve erinlik durumu arasındaki ilişkide aracı rolü olduğunu

göstermiştir.

Benjet ve Hernandez-Guzman ( 2002 ) Meksika da erken ergenlerde öznel iyi

oluşta cinsiyet farklılıklarını inceledikleri araştırmalarını 9-14 yaş arası 1102

Meksikalı genç ile gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda erinlik öncesi

gençlerin benlik saygısı, depresyon ve beden imajında cinsiyete göre anlamlı

bir farklılık yokken, erinlik öncesi erkeklerin erinlik öncesi kızlardan daha

fazla problemleri dışa vurduğunu, kızların adet görmeye başladıktan sonra

olumsuz beden imajı, problemleri dışa vurma ve depresyon artarken,

erkeklerde erinlikteki ses değişimini takiben, vücutları hakkında daha iyi

hissetme, problemleri daha az dışa vurmaya doğru bir eğilim gösterdiğini ve

depresyon düzeylerinde bir değişimin olmadığını ayrıca aileyle ilişkiler, sosyal-

duygusal uyum ve adet görmeye ilişkin tutumların depresyon, adet görme ve

beden imajı arasındaki ilişkiyi değiştirmediğini bulmuştur.

Robins, Trzesniewski, Tracy, Gosling, Potter ( 2002 ) global benlik saygısının

yaşam boyu gelişimi inceledikleri 9 ila 90 yaş arasında değişen 326.641 bireyle

internet üzerinden gerçekleştirdikleri çalışmalarında benlik saygısı düzeyinin

çocukluk yıllarında yüksek olduğunu, ergenlik süresince düştüğünü,

yetişkinlik boyunca kademeli olarak yükseldiğini ve yaşlılıkla birlikte sert bir

düşüş gösterdiğini bulmuştur. Benlik saygısındaki bu seyrin genellikle

cinsiyet, sosyoekonomik durum, etnik kimlik ve Amerikan vatandaşı olup

olmamaya göre değişmediğini tespit etmiştir.

Verkuyten ( 1990 ) Hollanda da yaşayan Türk ve Hollandalı ergenler arasında

etnik kimliğin değerlendirilmesi ve benlik saygısını belirlemek amacıyla bir

21

araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırma örneklemini Hollanda genelinde 40

ortaokulda 13-16 yaş aralığındaki 2947 katılımcı ( 2710 Hollandalı, 237 Türk )

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği,

Vücut Algısı Ölçeği, Etnik Kimlik Ölçeği ve Etnik Kimlik, Akademik Yetenek,

Spor Yeteneği ve Popülariteyle ilgili sorulardan oluşan bir dizi ölçme aracı

kullanmıştır. Araştırma sonucunda Türklerin genel benlik saygısının

Hollandalılardan daha düşük olduğunu, benlik kavramının bileşenlerinden

akademik yetenek, sportif başarı ve etnik kimlik değerlendirmelerinin ise

anlamlı derecede yüksek olduğunu bulmuştur. Ayrıca araştırma sonuçların

Türkler için etnik kimliğin Hollandalılardan daha fazla benlik kavramı

durumunda belirgin ve önemli olduğunu gösterdiğini ancak etnik kimliğin

benlik kavramının egemen bir bileşeni olmadığını, benlik saygısı üzerinde

diğer bileşenlerin daha büyük etkisi olduğunu bu açıdan beden imajının

benlik saygısının en önemli bileşeni olduğunu bulmuştur.

Palas, Entwisle, Alexander, Weinstein ( 1990 ) doğrulayıcı faktör analizi

yöntemi kullanarak büyük, etnik olarak karışık bir şehir örnekleminde okulun

ilk dört yılında benlik saygısının yapısını incelemiştir. Araştırma sonucunda

benlik saygısının ahlak, kişisel sorumluluk, akademik, görünüş ve atletik

olmak üzere beş boyutlu bir yapısı olduğunu ve uygulanan modelin her yaş,

cinsiyet, ırk ve sosyo- ekonomik alt grup için tüm çocuklarda uyduğunu

bulmuştur. Bu yapıların zaman içinde açıkça farklılaştığını ve erkeklerin

kızlardan görünüş ve atletik boyutlarda daha yüksekken, kızların akademik,

kişisel sorumluluk ve ahlak boyutlarında erkeklerden daha yüksek olduğunu

bulmuştur.

2.2 Benlik Saygısıyla Đlgili Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar

Aydoğan ( 2010 ) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin umut ve benlik

saygısı düzeylerini bazı değişkenler açısından incelemiştir. Araştırma

örneklemini 820 ilköğretim ikinci kademe öğrencisi oluşturmuştur. Veri

toplama araçları olarak Pier- Harris’ in Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği ve

Çocuklarda Umut Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, ilköğretim

ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ve umut düzeylerinin eğitim alınan

22

okulun sosyoekonomik çevresi ( alt, orta, üst ), baba çalışma durumu, anne -

babanın mesleği, anne –baba eğitim düzeyi, ailenin aylık geliri, kardeş sayısı,

doğum sırası ve okulöncesi eğitimi alma durumu değişkenlerine göre anlamlı

bir farklılık gösterdiğini sınıf düzeyi, cinsiyet, anne çalışma durumu

değişkenlerine göre ise anlamlı bir farklılık göstermediğini ve ilköğretim ikinci

kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile umut düzeylerinde arasında ise pozitif

yönde bir ilişki olduğunu bulmuştur.

Çetinkaya, Nur, Ayvaz, Özdemir, Kavakçı ( 2009 ) Sivas il merkezinde sosyo-

ekonomik düzeyi farklı üç ilköğretim okulu öğrencilerinde akran zorbalığının

depresyon ve benlik saygısı düzeyiyle ilişkisini incelemiştir. Araştırma

örneklemini 521 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak

Sosyodemografik Bilgi Formu, Çocuklar Đçin Depresyon Ölçeği, Pier-Haris’ in

Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği ve Şiddet-Kaba Güç Anketi kullanılmıştır.

Araştırma sonucunda öğrencilerin zorbalığa maruz kalma oranının %43

olduğunu, her sosyoekonomik düzeydeki okulda özellikle sosyoekonomik

düzeyi düşük olan okulda, zorbalığa maruz kalanlarda depresyon düzeyinin

arttığını, benlik saygısı düzeyinin azaldığını bulmuştur.

Çevik ve Atıcı ( 2009 ) lise 3. sınıf öğrencilerinin benlik saygılarını bazı

değişkenlere göre incelemiştir. Araştırma örneklemini 532 lise öğrencisi

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği

ve Arkadaşlık Đlişkileri Anketi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda

öğrencilerin benlik saygısının cinsiyete, arkadaş sayısına ve yakın arkadaş

sayısına göre anlamlı bir farklılık göstermediğini, karşı cinsten arkadaşı olan

öğrencilerin sosyal benlik saygısının, karşı cinsten romantik bir arkadaşı olan

öğrencilerin sosyal ve aile benlik saygısının olmayan öğrencilere göre anlamlı

bir şekilde yüksek olduğunu ve ailesi arkadaşlık ilişkilerine müdahale eden

öğrencilerin genel, aile benlik saygısının ve toplam benlik saygısının ailesi

arkadaşlık ilişkilerine müdahale etmeyen öğrencilere göre anlamlı şekilde

düşük olduğunu bulmuştur.

Yüksel ( 2009 ) ilköğretim öğrencilerinin empati, aile işlevleri ve benlik

kavramları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini ilköğretime

devam eden 208 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Çocuklar

23

Đçin Empati Ölçeği, Aile Değerlendirme Ölçeği, Pier-Harris Çocuklar Đçin Benlik

Kavramı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda öğrencilerin empati,

benlik kavramı ve aile işlevleri arasında olumlu yönde bir ilişki olduğunu

bulmuştur.

Erözkan ( 2009a ) ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinde depresyonun

yordayıcılarını incelemiştir. Araştırma örneklemini ilköğretim sekizinci sınıfa

devam eden beş farklı ilköğretim okulundan 500 öğrenci oluşturmuştur. Veri

toplama araçları olarak Çocuklar Đçin Depresyon Envanteri, Ana-Baba Tutum

Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik

Ölçeği, Sınav Kaygısı Envanteri ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma

sonucunda ebeveyn tutumları, benlik saygısı, mükemmeliyetçilik ve sınav

kaygısının depresyonun önemli yordayıcıları olduğunu bulmuştur.

Erözkan ( 2009b ) ergenlerde yalnızlığın yordayıcılarını incelemiştir. Araştırma

örneklemini beş farklı liseye devam eden 600 ergen oluşturmuştur. Veri

toplama araçları olarak UCLA Yalnızlık Ölçeği, Utangaçlık Ölçeği, Sosyal Kaygı

Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.

Araştırma sonucunda lise öğrencileri için utangaçlık, sosyal kaygı ve benlik

saygısının yalnızlığın önemli yordayıcıları olduğunu bulmuştur.

Kabalcı ( 2008 ) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sınav kaygısı, benlik

saygısı ve akademik başarısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma

örneklemini 426 ilköğretim ikinci kademe öğrencisi oluşturmuştur. Veri

toplama araçları olarak Kişisel Bilgi Formu, Sınav Kaygısı Envanteri ve

Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda

cinsiyet, baba öğrenim durumu, sınav kaygısı kuruntu alt boyutu, sınav

kaygısı duyuşsallık alt boyutu, sosyal benlik saygısı, okul-akademik benlik

saygısı değişkenlerinin akademik başarıyı yordadığını, anne eğitim düzeyi,

kardeş sayısı, sınıf düzeyi, ev-aile benlik saygısı ve genel benlik saygısı

değişkenlerinin ise akademik başarıyı yordamadığını bulmuştur.

Serin ve Öztürk ( 2007 ) anne-babası boşanmış 9-13 yaş grubu çocuklar ile

aynı yaş grubundaki anne-babası boşanmamış çocukların benlik saygısı ve

kaygı düzeylerini incelemiştir. Araştırma örneklemini ilköğretim okullarına

devam eden 9-13 yaş grubundaki 308 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama

24

araçları olarak Pier-Harris’ in Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği, Çocuklar Đçin

Sürekli-Durumluluk Kaygı Envanteri ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.

Araştırma sonucunda anne-babası boşanmış çocuklarla, anne-babası

boşanmamış çocukların kaygı düzeyleri ve benlik saygıları arasında anlamlı

farklılıklar olduğunu, anne- babası boşanmamış kız çocuklarının, anne-babası

boşanmamış erkek çocuklara göre daha kaygılı olduğunu, anne-babası

boşanmamış 9 yaş grubundaki çocukların benlik saygısının anne- babası

boşanmamış 11 yaş grubundaki çocuklardan anlamlı şekilde yüksek

olduğunu bulmuştur.

Esen ve Aktuğ ( 2007 ) ergenlerde akran baskısı ve benlik saygısı arasındaki

ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini lise 1. sınıfa devam eden 600

öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Akran Baskısı Ölçeği ve

Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda benlik

saygısıyla akran baskısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu,

benlik saygısının akran baskısı düzeylerine ( düşük, orta, yüksek ) göre

farklılaştığını ancak cinsiyetin bu değişimde anlamlı bir etkisinin olmadığını,

akran baskısı düzeyi arttıkça genel benlik saygısının düştüğünü bulmuştur.

Çankaya ( 2007 ) lise 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin benlik saygısının cinsiyete,

sosyal kaygı düzeyine ve akademik başarı düzeyine göre değişip değişmediğini

incelemiştir. Araştırma örneklemini 500 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri

toplama araçları olarak Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği ve Sosyal

Durumlarda Kendini Değerlendirme Envanteri kullanılmıştır. Araştırma

sonucunda benlik saygısı düzeylerinin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık

göstermediğini, sosyal kaygı düzeyine ve akademik başarı düzeyine göre ise

anlamlı bir farklılık gösterdiğini bulmuştur.

Çeçen ve Koçak ( 2007 ) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine uyguladıkları

benlik saygısı geliştirme programının etkililiğini araştırmıştır. Deney grubuna

8 haftalık benlik saygısını yükseltme programı uygulanmış kontrol grubuna

ise herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. Deney ve kontrol grubunda yer

alan 13 denek üzerinden elde edilen veriler deney grubundaki öğrencilerin

benlik saygısı puanlarının anlamlı bir biçimde arttığını göstermiştir.

25

Đzgiç, Akyüz, Doğan, Kuğu ( 2004 ) üniversite öğrencilerinde sosyal fobinin

yaygınlığı ve sosyal fobinin benlik saygısı ve beden imajıyla ilişkisini

incelemiştir. Araştırmada Revize Edilmiş Tanı Koydurucu Görüşme Ölçeği

( DIS-III-R )- Sosyal Fobi Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Çok- Yönlü

Beden Benlik Đlişkileri Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma örneklemini 1003

üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda üniversite

öğrencileri arasında sosyal fobinin yaşam boyu yaygınlığı % 9.6 ve geçen yılki

yaygınlığı % 7.9 olarak bulunmuştur. Sosyal fobisi olan öğrencilerin benlik

saygısının ve çok-yönlü beden benlik ilişkileri ölçeği puanlarının, sosyal fobisi

olmayan öğrencilerden anlamlı düzeyde düşük olduğu bulunmuştur.

Araştırma sonuçları sosyal fobisi olan bireylerin sosyal fobisi olmayan

bireylerden daha düşük benlik saygısına ve daha olumsuz beden imajına

sahip olduğunu göstermiştir.

Balat ve Akman ( 2004 ) farklı sosyo-ekonomik düzeylerdeki lise öğrencilerinin

benlik saygısı düzeylerini incelemiştir. Araştırma örneklem grubunu 482 lise

öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Demografik Bilgi Formu

ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda benlik

saygısının cinsiyete, sınıf düzeyine ve sosyo-ekonomik düzeye göre anlamlı bir

farklılık göstermediği ve lise öğrencilerinin yüksek düzeyde benlik saygısına

sahip olduğu bulunmuştur.

Kahriman ve Polat ( 2003 ) adolesanlarda aileden ve arkadaşlardan algılanan

sosyal destek ve benlik saygısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma

örneklemini 500 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak

Kişisel Bilgi Formu, Aileden ve Arkadaşlardan Algılanan Sosyal Destek Ölçeği

ve Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda

aileden ve arkadaşlardan algılanan sosyal destek ile benlik saygısı arasında

pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu, aileden ve arkadaşlardan algılanan

sosyal destek arttıkça benlik saygısının yükseldiğini bulmuştur.

Üstün ve Akman ( 2002 ) korunmaya muhtaç çocukların benlik algısını

incelemiştir. Araştırma örneklemini çocuk yuvasında kalan 8-11 yaş

aralığındaki 90 çocuk oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Lipsitt

Çocuklar Đçin Benlik Kavramı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda

26

korunmaya muhtaç çocukların benlik algıları ile ideal benlikleri arasında

anlamlı bir farklılık olduğunu bulmuştur.

2.3 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar

Ulaşılabilen yurtdışı literatürde sosyal görünüş kaygısıyla ilgili yapılan

araştırmaya rastlanılmadığından bu bölümde sosyal görünüş kaygısı ile ilişkili

olan beden imajıyla ilgili yurtdışında gerçekleştirilmiş araştırmalara yer

verilmiştir.

Delfabro, Wınefıeld, Anderson, Hammarström, Wınefıeld ( 2011 ) ergenlerde

beden imajı ve psikolojik iyi oluşu incelemiştir. Araştırma verilerini 1281

ergenden toplamıştır. Veri toplama araçları olarak kilo, algılanan fiziksel

çekicilik, dışa dönüklük, ailevi işlevsellik ve psikolojik iyi oluşlarını ölçmeye

yönelik bir dizi ölçme aracı kullanmıştır. Araştırma sonucunda kızların fiziksel

görünüşlerinden ve kilolarından memnuniyetsizliğinin anlamlı şekilde daha

muhtemel olduğunu ve bu faktörlerin psikolojik iyi oluşun diğer ölçümleri ya

da yaşam doyumundan benlik saygısındaki değişimleri anlamlı bir şekilde

daha fazla açıkladığını, ergen kızlardaki beden memnuniyetsizliği ve benlik

saygısı arasındaki güçlü ilişkide okul türünün ( tek tip ya da karma )

arabulucu bir etkisi olmadığını, görünüşünden ve kilolarından memnuniyetsiz

ancak psikolojik olarak iyi uyumlu kızların daha fazla aile desteği aldığı, daha

fazla yakın arkadaşa sahip ve daha dışa dönük bireyler olma eğiliminde

olduklarını bulmuştur.

Dixit, Agarwal, Singh, Kant, Singh ( 2011 ) Hindistanlı ergen kızların beden

imajı farkındalığı hakkında bir araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırmaya 10-

19 yaş aralığında 586 ergen kız katılmıştır. Veri toplama araçları olarak

araştırmacılar tarafından geliştirilen beden imajıyla ilgili soruları içeren bir

anket kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kendi beden imajını çok zayıf

olarak algılayan kızların % 20.5’ inin zayıf olmayı istediği, ergen kızların

% 73.4 beden imajlarından memnunken, % 26.6’ sının beden imajından

memnun olmadığını bulmuştur. Beden imajı memnuniyetsizliğinin kentte

yaşayan ve gecekonduda yaşayan kızlarda kırsal kesimde yaşayanlara göre

27

daha yüksek olduğunu bulmuştur. Beden imajı memnuniyetinin 13-15 yaş

grubu kızlarda, 10-12 yaş grubu ve 16-19 yaş grubu kızlara göre daha düşük

olduğunu, beden imajından memnun olan kızların % 32.8’ inin zayıf,

% 38.4 ’ ü çok zayıf olduğunu ve tüm ergen kızların % 32.8’ i kilolarını

olduğundan daha fazla tahmin ederken, yalnızca % 4.9’ u kilolarını

olduğundan daha aşağı tahmin ettiğini bulmuştur. Araştırmanın ergen

kızlarda zayıf olma arzusunun yüksek olduğunu gösterdiğini belirtmiştir.

Mellor ve arkadaşları ( 2010 ) Malezya da yaşayan ergen erkek ve kızlarda ruh

sağlığı/davranışsal problemler, vücut değişimi davranışları, beden

memnuniyetsizliği ve beden kitle indeksi arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

Araştırma örneklemini 513 Malezyalı, Hindistanlı, Çinli öğrenci

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak beden memnuniyetsizliği, vücut

değişim stratejileri, duygusal ve davranışsal problemleri ölçmeye yönelik ölçme

araçları ve demografik bilgi formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda beden

memnuniyetsizliğinin ve vücut ağırlığını arttırmaya ilginin cinsiyete göre

anlamlı bir farklılık göstermediği ancak erkeklerin kas arttırma stratejilerine

ilgisinin kızlardan daha yüksek olduğunu, ruh sağlığı/davranışsal problemler,

vücut değişim stratejileriyle uğraşma ( kilo kaybetme, kas yapısını arttırma )

ve beden memnuniyetsizliği arasındaki ilişkinin ırka ve cinsiyete göre

değiştiğini bulmuştur.

Chen, Fox, Haase, Ku ( 2010 ) Tayvanlı ergenlerde beden memnuniyetsizliğinin

çeşitli değişkenlerle ilişkisini inceledikleri araştırmalarını 12-16 yaş aralığında

7.- 9. sınıflara devam eden 883 öğrenciyle gerçekleştirmiştir. Verilerin

toplanmasında Contour Resim Derecelendirme Ölçeği, Çok Yönlü Beden-

Benlik Đlişkileri Ölçeği- Görünüşün Değerlendirilmesi Alt Ölçeği, Yeme

Bozuklukları Envanteri- Kusursuzluk Alt Ölçeği, Görünüşe Yönelik Sosyo-

Kültürel Tutumlar Ölçeğinin Görünüşün Đçselleştirilmesi ( SATAQ-

Internalization ) ve Farkındalık Alt ölçeği ( SATAQ-Awareness ), Rosenberg

Benlik Saygısı Ölçeği, Fiziksel Aktivitelere Katılım, beyan edilen boy ve kilo

kullanılarak Beden Kitle Đndeksi ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.

Araştırma sonucunda kızların beden memnuniyetsizliğin, sosyo-kültürel

ideallere ilişkin farkındalıklarının ve bu idealleri içselleştirmelerinin

erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ve fiziksel görünüşlerinden

28

daha az memnun olduklarını bulmuştur. Bu durum kızların görünüşleri

hakkında daha az olumlu hissettiklerini ve görünüşle ilgili sosyal standartların

farkında olunması ve uygulanmasının kızlarda daha yüksek düzeyde

olduğunu göstermiştir. Her iki cinsiyet için sosyo-kültürel ideallerin

içselleştirilmesinin, beden kitle indeksinin, fiziksel görünüşten memnuniyetin

beden memnuniyetsizliğinin yegane yordayıcıları olduğunu bulmuştur.

Mellor, Fuller-Tyszkiewicz, McCabe, Ricciardelli ( 2010 ) beden imajı ve benlik

saygısına zaman içerisinde yaşın ve cinsiyetin etkisini inceledikleri kısa süreli

boylamsal bir çalışma yapmıştır. Araştırma örneklemini 20- 86 yaşları

arasında 150 erkek ve 239 kadın oluşturmuştur. Katılımcılara iki yıllık arayla

benlik saygısı, beden memnuniyetsizliği, bedenin önemi ve yaşam doyumuyla

ilgili ölçekler uygulanmıştır. Araştırmanın kesitsel kısmında yüksek benlik

saygısının düşük beden memnuniyetsizliğiyle ilişkili olduğunu ancak bu

değişkenler arasında yaş ve cinsiyet açısından zaman içerisinde tutarlı bir

ilişki olmadığını, kadınların beden memnuniyetsizliğinin erkeklerden anlamlı

şekilde yüksek olduğunu ancak görünüşüne kadınlardan daha çok önem

veren erkeklerinde aynı zamanda yüksek düzeyde beden memnuniyetsizliği

olduğunu bulmuştur.

Slater ve Tiggemann ( 2010 ) ergen kızlarda ve erkeklerde beden imajı ve bozuk

yeme tutum ve davranışlarına incelemiştir. Katılımcıları 12-16 yaş aralığındaki

714 ergen ( 382 erkek, 332 bayan ) oluşturmuştur. Katılımcılara vücut

gözetimi, vücut utangaçlığı, görünüş kaygısı ve bozuk yeme tutum ve

davranışlarını ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı uygulanmıştır. Araştırma

sonucunda kızlarda vücut gözetimi, vücut utangaçlığı, görünüş kaygısı ve

bozuk yeme tutum ve davranışlarının erkeklerden daha yüksek düzeyde

olduğu bulunmuştur.

Mwaba ve Roman ( 2009 ) Güney Afrika da bayan üniversite öğrencilerinde

beden imajı memnuniyetsizliğini incelemiştir. Araştırma örneklemini 150

üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak öğrencilerin

beden imajı memnuniyetini ölçmeye yönelik bir ölçme aracı kullanılmıştır.

Araştırma sonuçları üniversite öğrencisi bayanların büyük bir kısmının beden

imajından memnun olduğunu göstermiştir.

29

Dohnt ve Tiggemann ( 2008 ) çocuklarda pozitif bir beden imajı geliştirmek

amacıyla bir resimli kitap yazmıştır. Bu kitabın çocuklar üzerinde pozitif bir

etki oluşturup oluşturmadığını incelemiştir. Araştırma örneklemini 5- 9 yaş

aralığında özel okula devam eden 84 kız öğrenci oluşturmuştur. Öğrenciler

tesadüfi olarak kontrol ve müdahale grubuna atanmıştır. Veri toplama araçları

olarak öğrencilere beden imajı, medya mesajların içselleştirilmesi, kiloyla ilgili

kalıp yargılarla ilgili ölçme araçları uygulanmıştır. Deney grubundaki

öğrenciler beden imajı geliştirmeye yönelik kitabı okurken, kontrol grubundaki

öğrenciler başka bir kitap okumuştur. Öğrencilere ön test- son test ve 6 hafta

sonra bir takip çalışması yapılmıştır. Araştırma sonucunda deney grubundaki

kızların görünüş memnuniyetinin arttığı, medya ideallerinin içselleştirilmesi ve

kiloyla ilgili kalıp yargılarının azaldığını bulmuştur. Ayrıca beden imajı

geliştirmeye yönelik kitabı okuyan kızların müdahaleden sonra sağlıklı yeme

davranışlarıyla ilgili farkındalık, özel yeteneklerini tanıma gibi görünüşle ilgili

olmayan konularda da bilgilerinin arttığı görülmüştür. Takip çalışmasında bu

kazanımlar bir miktar azalsa da müdahale öncesinden hala anlamlı düzeyde

yüksek olduğunu bulmuştur. Beden imajı geliştirmeye yönelik olarak

hazırlanan bu kitabının okullarda bozuk yeme tutum ve davranışlarının ve

beden memnuniyetsizliğinin önlenmesine yardımcı olmak amacıyla okul

öğretim programlarında kullanılabileceğini belirtmiştir.

Ata, Ludden, Lally ( 2007 ) ergenlerde beden imajına aile, arkadaş, medya

baskısının, alay edilmenin, sosyal desteğin, benlik saygısının, cinsiyetin

etkisini ve ergenlerde yeme tutum ve davranışlarını incelemiştir. Araştırma

örneklemini 13-19 yaş aralığındaki 177 ergen oluşturmuştur. Veri toplama

araçları olarak yeme tutum ve davranışları, fiziksel benlik saygısı, beden imajı,

benlik saygısı, aileden ve arkadaşlardan algılanan sosyal desteği, sosyo-

kültürel baskıları ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı kullanılmıştır.

Araştırma sonucunda erkeklerin vücutlarının üst kısmını arttırmakla

ilgilenirken, kızların tüm vücut boyutunu azaltmak istediklerini, düşük benlik

saygısı ve sosyal desteğin, kilosuyla ilgili alay edilmenin ve zayıflama ile ilgili

baskıların ergenlerin olumsuz fiziksel benlik saygısı, beden imajı ve yeme

tutumlarıyla ilişkili olduğunu, kızların erkeklerden daha fazla psikososyal risk

faktörleriyle ilişkili yüksek riskli yeme davranışları gösterdiğini, yüksek riskli

yeme tutum ve davranışların düşük aile desteği ve daha kaslı bir yapıya sahip

30

olma baskısıyla ilişkili olduğunu bulmuştur. Ergenlerin aileden ve

arkadaşlarından gelen görünüşle ilgili baskı algılarının azaltılmasının kiloyla

ilgili algılar, olumsuz yeme davranışları ve düşük benlik saygısı arasındaki

ilişkiyi azaltmada ve beden imajını geliştirmede temel bir rol oynayabileceğini

belirtmiştir.

Pılafova, Angelone, Bledsoe ( 2007 ) üniversite öğrencilerinde fiziksel benlik

saygısı, benlik saygısı, beden kitle indeksi arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

Araştırma örneklemini 72 erkek, 81 kız üniversite öğrencisi oluşturmuştur.

Veri toplama araçları olarak Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Ergenler ve

Yetişkinler Đçin Fiziksel Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma

sonucunda erkeklerin benlik saygısının ve fiziksel benlik saygısının kızlardan

anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, her iki cinsiyet için düşük beden kitle

indeksi puanlarının ise yüksek fiziksel benlik saygısı ve yüksek benlik saygısı

ile ilişkili olduğunu, fiziksel benlik saygısı ile benlik saygısı arasında ise

yüksek düzeyde bir ilişki olduğunu bulmuştur.

Ah-Kion ( 2006 ) 15-17 yaş aralığındaki 243 öğrencide cinsiyete göre beden

imajı ve benlik saygısındaki farklılıkları ve beden imajının boyutlarını

incelediği araştırmasında beden imajının bilişsel, duygusal ve davranışsal

boyutları olduğunu, kızların beden imajı ve benlik saygısının erkeklerden

anlamlı düzeyde düşük olduğunu bulmuştur.

Bearman, Presnell, Martinez, Stice ( 2006 ) ergen kız ve erkeklerde beden

memnuniyetsizliğini üç yıllık boylamsal bir araştırmayla incelemiştir.

Araştırma örneklemini 428 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları

olarak ideal bedenin içselleştirilmesi, beden kitle indeksi, sosyal destek,

negatif duygulanım, diyet yapma davranışları ve beden memnuniyetini ölçen

bir dizi ölçme aracı kullanılmıştır. Araştırma sonucunda beden

memnuniyetsizliğinin erken ergenlik döneminde kızlarda anlamlı düzeyde

yükselirken, erkeklerde anlamlı düzeyde azaldığını, her iki cinsiyet için aileden

sosyal destek eksikliği, olumsuz duygulanım ve bireysel kısıtlayıcı diyet

uygulamalarının gelecekte beden memnuniyetsizliğinin artışıyla anlamlı

ilişkiler gösterdiğini, ideal bedenin içselleştirilmesi ve beden kitle indeksinin

31

gelecekte beden memnuniyetsizliğinin artışıyla anlamlı ilişkiler göstermediğini

bulmuştur.

Davıson ve McCabe ( 2006 ) ergenlerde beden imajı ve psikolojik işlevsellik

arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 8.- 9. sınıflara devam

eden 245 erkek ve 173 kız öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak

fiziksel çekicilik, beden memnuniyeti, beden imajı önemi, beden imajı

davranışları, görünüşün karşılaştırılması, sosyal fiziksel kaygı, benlik saygısı,

depresyon, kaygı, aynı ve karşı cinsle ilişkileri ölçmeye yönelik ölçme araçları

kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların erkeklerden daha olumsuz bir

beden imajına sahip olma eğiliminde olduğunu, beden imajı ve benlik saygısı

ilişkisinin kızlarda ve erkeklerde birbirine benzer olduğunu, kızlarda düşük

benlik saygısını anlamada vücutlarının başkaları tarafından değerlendirilmesi

kaygısının oldukça önemli olduğunu, erkekler için ise genel çekicilik

değerlendirmelerinin benlik saygısının en önemli yordayıcısı olduğunu,

olumsuz beden imajının olumsuz duygulanım belirtileriyle ilişkisiz olduğunu

ancak özellikle erkekler için düşük karşı cins akran ilişkileriyle güçlü bir

şekilde ilişkisi olduğunu aynı zamanda olumsuz bir beden imajının kızların

hemcinsleri ile ilişkisini etkilediğini bulmuştur.

Dohnt ve Tiggemann ( 2006 ) genç kızlarda beden memnuniyetsizliği ve benlik

saygısı arasındaki ilişki, zayıf olma arzusu ve görünüşünden memnun

olmanın dahil olduğu beden memnuniyetsizliğinin gelişimine medyanın etkisi

ve akranların rolünü incelemiştir. Araştırma örneklemini 5- 8 yaş aralığındaki

97 kız öğrenci oluşturmuştur. Veriler kız öğrencilerle görüşmeler yapılarak bir

yıl aralıkla toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak beden memnuniyetsizliği,

benlik saygısı, medya ve akran etkisini ölçmeye yönelik ölçekler ve beden kitle

indeksi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda akranlarından zayıf olma

algısının bir yıl sonraki benlik saygısının, görünüş memnuniyetinin ve zayıf

olma arzusunun geçici olarak temellerini oluşturduğunu bulmuştur. Ayrıca

görünüş odaklı televizyon programlarını izlemenin görünüş memnuniyetinin

geçici olarak temellerini oluşturduğunu bulmuştur. Kızların zayıf olma

arzusunun geçici olarak düşük benlik saygısını yordadığını bulmuştur. Kültür

içerisinde yaşayan kızlara okula başladıklarında medyadan ve

32

arkadaşlarından zayıf beden idealinin iletilmesinin benlik saygısı ve beden

imajı gelişimine olumsuz etkileri olduğunun görüldüğünü belirtmiştir.

Suka ve arkadaşları ( 2006 ) Japonya da ergenlik öncesi bireylerde erinlikle

ilişkili değişimler bağlamında diyet yapma davranışı, beden memnuniyeti ve

beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 5244 ( 2452

erkek, 2792 kız ) kişi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda kendini şişman

olarak algılayan, daha zayıf olmak isteyen ve diyet yapmayı deneyenlerin

oranının beden kitle indeksindeki artışla birlikte arttığı ve kızlarda bu oranın

anlamlı düzeyde yüksek olduğunu bulmuştur. Cinsiyete ve beden kitle

indeksine bakılmaksızın daha zayıf olmak isteyen ve diyet yapmayı deneyen

bireylerin daha sıklıkla kendilerini şişman olarak algıladıkları gözlemlenmiş ve

diyet yapmayı deneyen bireylerin daha sıklıkla daha zayıf olmayı istediğini

bulmuştur. Erinlikle ilgili değişimlerin anlamlı bir şekilde diyet yapma

davranışı ile ilişkili olduğunu ancak erinlikle ilgili değişimlerin beden imajı ve

beden memnuniyetiyle ilişkisinin cinsiyete göre farklılaştığını, kendilerini

şişman olarak algılayan erkekler için erinlikle ilgili değişimler olmadan daha

sıklıkla diyet yapma davranışı gözlemlenirken, daha zayıf olmayı isteyen kızlar

için erinlikle ilgili değişimlerde daha sıklıkla diyet yapma davranışı

gözlemlendiğini bulmuştur.

Paxton, Neumark-Sztainer, Hannan, Eisenberg ( 2006 ) beden

memnuniyetsizliğinin ergen kız ve erkeklerde sonradan düşük benlik saygısı

ve depresif duygu durumu yordayıp yordamadığını incelemiştir. Veriler 5 yıl

aralıkla erken ergenlik dönemindeki 440 kız, 366 erkek ve orta ergenlik

dönemindeki 946 kız, 764 erkekten toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak

demografik bilgi formu, depresif duygu durum, beden memnuniyetsizliği ve

beden kitle indeksini ölçen bir dizi ölçme aracı kullanılmıştır. Araştırma

sonucunda veriler ilk toplandığı zaman ki beden memnuniyetsizliğinin erken

ergenlik dönemindeki kızlar ve orta ergenlik dönemindeki erkekler için sonraki

düşük benlik saygısı ve depresif duygu durumun yegane yordayıcısı olduğunu

ancak erken ergenlikteki erkekler ya da orta ergenlik dönemindeki kızlar için

bu durumun geçerli olmadığını bulmuştur. Bu sonuçların ergenliğin farklı

dönemlerinde beden memnuniyetsizliğinin hem kızlar ve hemde erkekler için

33

düşük benlik saygısı ve depresif duygu durum için bir risk faktörü olduğu

tezini desteklediğini belirtmiştir.

Sim ve Zeman ( 2006 ) erken ergenlik dönemindeki kızlarda duygusal

düzenlemelerin beden memnuniyetsizliği ve bozuk yeme tutum ve

davranışlarına etkisini incelemiştir. Veriler 6.- 8. sınıfa devam eden 243 erken

ergenlik dönemindeki kız öğrenciden toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak

negatif duygulanım, negatif ve pozitif duygular, duygusal farkındalık, olumsuz

duygularla başa çıkma, beden memnuniyetsizliği ve bozuk yeme davranışlarını

ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracından yararlanılmıştır. Yaş arttıkça kızların

beden kitle indeksinin ve beden memnuniyetsizliğinin arttığını, yaşın, beden

kitle indeksinin ve negatif duygulanımın beden memnuniyetsizliğini

yordadığını, beden kitle indeksi, beden memnuniyetsizliği ve duygusal

farkındalık yoksunluğunun ise bozuk yeme tutum ve davranışlarını

yordadığını bulmuştur. Ayrıca yüksek düzeyde bozuk yeme tutum ve

davranışlarına sahip olduğunu belirten kızların, düşük düzeyde bozuk yeme

tutum ve davranışlarına sahip olduğunu belirten kızlara göre olumsuz

duygularla yapıcı bir şekilde başa çıkmakta, duygusal farkındalıkta daha fazla

güçlük çektiğini ve yüksek düzeyde olumsuz duygulanım yaşadığını

bulmuştur.

Monro ve Huon ( 2005 ) medya tarafından sunulan ideal görüntülerin genç

kadınların görünüş kaygısı ve vücut utangaçlığına etkisini incelemiştir.

Katılımcıları 39 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Yarısı ideal görüntüleri

içeren ve diğer yarısı ideal görüntüleri içermeyen 12 vücutla ilgili, 12 tanede

vücutla ilgili olmayan toplam 24 magazin reklamı kullanılmıştır. Katılımcıların

vücut utangaçlığı ve görünüş kaygısı reklamlara maruz kalmadan önce ve

reklamlara maruz kaldıktan sonra ölçülmüştür. Araştırma sonucunda

görünüş kaygısının ideal görüntüleri içeren reklamları izledikten sonra

arttığını ve vücut utangaçlığının ise reklam türüne bakılmaksızın ideal

görüntülere maruz kaldıktan sonra arttığını bulmuştur.

Standford ve McCabe ( 2005 ) ergen erkeklerde psikolojik uyumu geliştirmek,

vücut değişim stratejileri ve beden imajı kaygılarını için tasarlanmış bir

önleme programı geliştirmiş ve uygulamıştır. Araştırma örneklemini 12 ve 13

34

yaşları arasındaki 7. sınıfa devam eden 121 öğrenci oluşturmuştur. Veri

toplama araçları olarak öğrencilerin beden memnuniyetini ve vücut değişimi

stratejilerini, egzersizle ilgili tutum ve davranışlarını, zayıflama arzularını,

bulimik semptomlarını, benlik saygılarını ve olumsuz duygusal belirtilerini

ölçmeye yönelik ölçekler ve demografik bilgi formu kullanılmıştır. Veriler

programdan önce, ikinci seanstan sonra, ikinci seanstan bir ay sonra ve ikinci

seanstan üç ay sonra olmak üzere dört seferde toplanmıştır. Araştırmanın

deney grubunu 52 erkek öğrenci, kontrol grubunu 69 erkek öğrenci

oluşturmuştur. Deney grubundaki öğrencilere iki seanslık bir önleme

programı uygulanmıştır. Bu önleme programı farklılıkları kabul etme ve benlik

saygısına odaklanmıştır. Araştırma sonucunda deney grubundaki öğrencilerin

kaslarından memnuniyetinin ve benlik saygısının arttığını ve olumsuz

duygulanımlarının azaldığını bulmuştur.

Clay, Vignoles, Dittmar ( 2005 ) Đngiltere de sosyokültürel faktörlerin ergen

kızların benlik saygısı ve beden imajına etkisini inceledikleri deneysel

çalışmalarında 11-16 yaşları arasındaki 136 kız öğrenci Çok Đnce Magazin

Mankenleri Maruz Kalan Grup, Ortalama Magazin Mankenleri Maruz Kalan

Grup ve Kontrol Grubuna atanmıştır. Araştırma sonucunda Çok Đnce Magazin

Mankenlerine Maruz Kalan ve Ortalama Magazin Mankenlerine Maruz Kalan

Grubun beden memnuniyetinin azaldığı ve sonuçta benlik saygılarının

düştüğü bulunmuştur. Ayrıca yaşın hem sosyokültürel tutumlar ve

farkındalıkla hem de sosyal karşılaştırmalarla pozitif yönde ilişkisi olduğunu,

beden memnuniyeti ve benlik saygısıyla ise negatif yönlü ilişkisi olduğunu

bulmuştur.

Lowery ve arkadaşları ( 2005 ) benlik saygısı, beden imajı ve sağlıkla ilgili

davranışlar arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 423

üniversite birinci sınıf öğrencisi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda kızların

beden imajının erkeklerden daha düşük olduğu, düşük benlik saygısının

erkeklerde daha yüksek vücut utangaçlığıyla ilişkili olduğunu, kızlarda ise

düşük benlik saygısının daha fazla beden imajı memnuniyetsizliğiyle ilişkili

olduğunu bulmuştur. Sağlıkla ilgili olumlu davranışların ise öğrencilerin

benlik saygısıyla ve beden imajıyla pozitif yönde ilişkisi olduğunu tespit

etmiştir.

35

Markey ve Markey ( 2005 ) kadınlar ve erkekler arasında sağlıklı ve sağlıksız

diyet yapma davranışları ve beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

Araştırma örneklemini 208 katılımcı oluşturmuştur. Katılımcıların vücut algısı

ve beden imajını değerlendirmek amacıyla Contour Resim Derecelendirme

Ölçeği, diyet davranışlarını değerlendirmek için Kilo Kontrol Davranışları

Ölçeği, kilo durumunu değerlendirmek için ise Beden Kitle Đndeksi

kullanılmıştır. Araştırma sonucunda beden kitle indeksinin beden

memnuniyetiyle ters yönde ilişkisi olduğunu ve sağlıklı diyet yapma

davranışlarıyla ise pozitif yönde ilişkisi olduğunu bulmuştur. Erkeklerin ve

kadınların beden imajı ve sağlıksız diyet yapma davranışları arasındaki ilişki

kadın ve erkekler için sağlıksız diyet yapma davranışlarının farklı amaçları

olduğunu göstermiştir.

McVey, Davis, Tweed, Shaw ( 2004 ) öğrencilerin yeme tutum ve davranışları,

benlik saygısı, beden imajı memnuniyetini geliştirmek amacıyla okul temelli

bir program geliştirmiş ve bu programın etkililiğini araştırmıştır. Araştırma

örneklemini altıncı sınıfa devam eden 258 kız öğrenci oluşturmuştur.

Öğrencilerin 182’ si deney grubuna, 76’ sı kontrol grubuna atanmıştır. Deney

grubundaki öğrencilere 6 hafta süreyle 50 dakikalık eğitim programı

uygulanmıştır. Veriler beden imajı memnuniyeti, benlik saygısı, yeme tutum

ve davranışları ve mükemelliyetçiliği ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı

kullanılarak uygulamadan önce, uygulamadan bir hafta sonra, uygulamadan

altı ay sonra ve uygulamadan on iki ay sonra olmak üzere dört seferde

toplanmıştır. Araştırma sonucunda deney grubunun beden imajı

memnuniyetinin ve benlik saygısının arttığını ve diyet yapma tutumları

puanlarının uygulamadan sonra azaldığını ancak bu durumun oniki ay

sonraki takip çalışmasında sürdürülmediğini bulmuştur.

Frost ve McKelvie ( 2004 ) kız ve erkek ilkokul, lise ve üniversite öğrencilerinde

beden memnuniyeti ve benlik saygısını incelemiştir. Araştırma örneklemini

227 öğrenci oluşturmuştur. Öğrencilere vücut yapısı, beden memnuniyeti ve

benlik saygısıyla ilgili ölçekler uygulanmıştır. Araştırma sonucunda tüm

örneklemde kızların erkeklerden daha düşük benlik saygısına sahip olduğunu

ve lise öğrencilerin üniversite ve ilkokul öğrencilerinden daha düşük benlik

saygısına sahip olduğunu bulmuştur. Beden memnuniyetiyle benlik saygısı

36

arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu ancak benlik saygısını

sadece vücut algısının yordadığını bulmuştur.

Phares, Steinberg, Thompson ( 2004 ) ergenlik öncesi 8- 11 yaş arası okul çağı

çocuğunda aile ve akran etkileriyle ilişkili olarak psikolojik işlevsellik ve beden

imajı rahatsızlığını incelemiştir. Araştırma örneklemini 141 öğrenci

oluşturmuştur. Araştırma sonucunda kızların diyet yapmayla daha fazla

ilgilendiklerini ve kilolarıyla ilgili zihinlerini erkeklerden daha fazla meşgul

ettiğini, daha fazla zayıflama arzusuna sahip ve yeme kaygılarıyla ilgili aile

hikayesi düzeylerinin daha yüksek olduğunu bulmuştur. Ayrıca kızların beden

imajı kaygısı yaşamalarının ( beden memnuniyetsizliği, bulimia, zayıflama

arzusu ) ailede yeme kaygılarıyla ilgili aile hikayeleri olması, akran etkisi, alay

edilme, depresyon ve düşük benlik saygısıyla ilişkili iken erkeklerde bu

durumun daha az faktörle ilişkili olduğunu bulmuştur.

McCabe ve Ricciardelli ( 2003 ) ergen kız ve erkeklerde beden imajı ve beden

değişikliklerine sosyo-kültürel etkileri incelemiştir. Bu araştırmayı iki farklı

çalışma grubunda gerçekleştirmiştir ve bu çalışmalarda ergen kız ve

erkeklerde beden imajı ve beden değişikliklerinde medyanın, akranların ve

ailenin rolünü değerlendirmiştir. Birinci çalışma 7.- 10. sınıflara devam eden

423 erkek ve 377 kız ergen üzerinde gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara beden

imajı ve beden değişimini ve beden imajı ve beden değişimine sosyo-kültürel

etkileri ölçen bir dizi ölçme aracı uygulanmıştır. Bu çalışma sonucunda kızlar

için beden değişimi stratejilerinin önemli yordayıcılarının anne ve en yakın kız

arkadaştan gelen yorumlar ve sosyo kültürel etkiler olduğunu, erkeklerde ise

tüm beden değişimi stratejilerinin önemli yordayıcılarının en yakın erkek

arkadaştan gelen yorumlar ve sosyo-kültürel etkiler olduğunu tespit etmiştir.

Zayıflama, kilo alma ve kas arttırma stratejilerinin en tutarlı yordayıcısının ise

beden imajına verilen önem olduğunu bulmuştur. Đkinci çalışmada ise aynı

sosyo-kültürel değişkenlerin, negatif duygulanımın ve erinliğin beden imajı ve

beden değişim stratejilerine etkisini incelemiştir. Çalışma grubunu 7.- 10.

sınıflara devam eden 199 erkek ve 267 kız ergen oluşturmuştur. Araştırma

sonucunda sosyo kültürel etkilerin büyük bir kısmının kızlarda ve erkeklerde

beden değişim stratejilerini yordadığını ve negatif duygulanımla birlikte

37

erkekler için eşsiz bir etkiye sahip olduğunu, erinliğin ise küçük bir rol

oynadığını bulmuştur.

Hargreaves ve Tiggemann ( 2002 ) ergenlerde beden memnuniyetsizliğinin

gelişiminde görünüş şemalarının rolünü iki yıllık boylamsal bir çalışmayla

incelemiştir. Araştırma örneklemini 54 öğrenci oluşturmuştur. Veriler beden

memnuniyetsizliği, görünüş şemaları ve benlik saygısıyla ilgili ölçekler

kullanılarak iki yıllık sürede öğrenciler 10. ve 12. sınıftayken toplanmıştır.

Araştırma sonucunda kızlarda beden memnuniyetsizliğinin erkeklerle

karşılaştırıldığı zaman iki yıllık sürede arttığını ve kızlardaki beden

memnuniyetsizliğindeki bu değişimin şuan ki görünüş şemalarıyla ilişkili

olduğunu ancak şuan ki benlik saygılarıyla ilişkili olmadığını bulmuştur.

Araştırma sonuçlarının beden imajı bozukluğunun gelişimini anlamakta

bilişsel süreç modellerinin önemini desteklediğini belirtmiştir.

Kater, Rohwer, Londre ( 2002 ) öğrencilerin yeme, kilo ve beden imajı

kaygılarını önlemeye yönelik okul temelli 11 haftalık bir program geliştirmiş ve

bu programın etkililiğini araştırmıştır. Araştırma örneklemini 4. , 5. , 6.

sınıflara devam eden 9- 13 yaş aralığındaki 415 öğrenci oluşturmuştur.

Öğrencilerden 357’ si deney grubunu oluştururken, 58’ i kontrol grubunu

oluşturmuştur. Öğrencilere beden imajını, vücut ölçülerine yönelik

önyargılarını, görünüşlerle ilgili medya mesajlarını algılamalarını, benlik

bilincini, beden imajı gelişimini ve sağlıklı riskli davranışlarla ilgili tutum ve

davranışlarını ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı uygulanmıştır. Araştırma

sonucunda deney grubundaki kız ve erkeklerin vücut ölçülerine yönelik

önyargıları, görünüşlerle ilgili medya mesajlarını algılamaları, benlik bilinci,

beden imajı gelişimi ve sağlıkla ilgili riskli davranışlarla ilgili bilgilerinde

anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür.

O’ Dea ve Caputi ( 2001 ) 6 ila 19 yaş arası çocuk ve ergenlerde kilo kontrol

uygulamaları, beden imajı, cinsiyet, yaş ve sosyo-ekonomik durum arasındaki

ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 6 ila 19 yaş arası 1131 öğrenci

oluşturmuştur. Araştırma sonucunda düşük sosyo-ekonomik düzeydeki

çocukların fazla kilolu olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu, kahvaltı

öğününü atladıklarını, kendilerini çok zayıf olarak algıladıklarını, kilo almaya

38

çabaladıklarını, diyet yapma davranışlarını ve kilo kontrolü tavsiyelerini

gerçekleştirmelerinin daha az muhtemel olduğunu, fiziksel benlik saygısının

orta/ üst sosyo-ekonomik düzeydeki fazla kilolu kızlar arasında en düşükken,

sonradan fazla kilolu olma olasılıklarına rağmen düşük sosyo-ekonomik

düzeydeki erkekler arasında en yüksek olduğunu, fazla kilolu olmanın düşük

sosyo-ekonomik düzeydeki çocukların, özellikle erkek çocukların, fiziksel

benlik saygısını tersine etkilemediğini bulmuştur.

McCabe ve Ricciardelli ( 2001 ) beden imajı ve vücut değişimi stratejilerini ve

bu değişkenlere sosyokültürel faktörlerin etkisini inceledikleri araştırmayı 12-

16 yaş aralığında 7.- 10. sınıflara devam eden 1266 ergen üzerinde

gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda kızların anlamlı bir şekilde beden

imajı memnuniyetinin erkeklerden daha düşük olduğunu, vücut şekli ve

ölçülerine erkeklerden daha fazla önem verdiklerini, daha fazla kilo kaybetme

stratejileri ve diyet yapma uygulamaları benimsediklerini, erkeklerin ise

anlamlı bir şekilde daha fazla kilo alma stratejileri ve kas yapısını artırma

stratejileri benimsediklerini bulmuştur. Beden imajı memnuniyetinin sınıf

düzeyine göre anlamlı bir farklılık gösterdiğini 7. sınıf öğrencilerinin beden

imajı memnuniyetinin 8. , 9. , 10. sınıf öğrencilerinden anlamlı bir şekilde

yüksek olduğunu bulmuştur. Beden Kitle Đndeksine ( zayıf, normal, aşırı

kilolu ) göre aşırı kilolu öğrencilerin olumsuz beden imajının normal ve düşük

kilolu bireylere göre daha yüksek olduğunu ve zayıflama stratejilerini daha

fazla kullandıklarını ve medyanın kızları erkeklerden daha fazla etkilediğini

tespit etmiştir.

Banfield ve McCabe ( 2001 ) beden imajının yapısını inceledikleri bir çalışmayı

iki farklı araştırma grubunda gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda beden

imajının bedeniyle ilgili duygular ve düşünceler, bedenin önemi ve diyet yapma

davranışları ve beden imajı algısından oluşan üç faktörü içerdiğini bulmuştur.

Normal kilonun altındaki katılımcıların bedeniyle ilgili duygular ve düşünceler

boyutunu normal kilolu katılımcılardan daha önemli olarak değerlendirmiştir.

Normal kilonun altındaki katılımcılar vücut ölçülerinin daha fazla olduğunu

görürken, normal kilolu ve normal kilonun üstündeki katılımcılar vücut

ölçülerini daha aşağı olarak görmüştür. Normal kilonun üstündeki

39

katılımcıların vücut ölçülerini daha aşağı görmelerinin normal kilolu

katılımcılardan daha yüksek olduğu bulunmuştur.

Mendelson, Mendelson, White ( 2001 ) ergenler ve yetişkinler için bir fiziksel

benlik saygısı ( BES ) ölçeği geliştirmeye yönelik bir araştırma

gerçekleştirmiştir. Araştırma örneklemini 12 ila 25 yaş aralığındaki 1334 birey

oluşturmuştur. Araştırma sonucunda ergenler ve yetişkinler için fiziksel

benlik saygısı ölçeğinin görünüşle ilgili genel duygular ( BE- Görünüş ), kilo

memnuniyeti ( BE-Kilo ), kişinin vücudu ve görünüşü hakkında başkalarının

yorumlarını değerlendirmesini ( BE-Yorumlama ) ölçen üç boyuttan

oluştuğunu, iç tutarlılık katsayılarının .81 ila .94 arasında değiştiğini, test

tekrar test güvenirlilik katsayısının ise .83 ila .92 arasında değiştiğini ve

görünüş alt ölçeğinin benlik saygısını anlamlı bir şekilde yordadığını

bulmuştur.

Williams ve Currie ( 2000 ) Đskoçya da erken ergenlik döneminde benlik

saygısı, erinliğe giriş zamanı ve beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

Araştırmalarında Dünya Sağlık Örgütünün Okul Çocuklarında Sağlık

Davranışları araştırma verilerini kullanmıştır. 11 ve 13 yaşlarındaki 1811

çocuğa Lawrence Benlik Saygısı Ölçeği ( LAWSEQ ) ve erinliğe girip

girmediğini, girdiyse kaç yaşında girdiğini, vücut boyutu hakkındaki ve

görünüşü hakkındaki düşüncelerini içeren bir bilgi formu uygulamıştır.

11 yaşındaki çocuklar arasında erken erinliğin ve düşük beden imajı

değerlendirmelerinin ( vücut boyutu, algılanan görünüş ) düşük benlik saygısı

değerlendirmeleriyle ilişkili olduğunu ayrıca bu yaş grubu için beden imajının

benlik saygısı erinlik zamanı ilişkisinde aracı rolü olduğunu, 13 yaşındakiler

arasında vücut boyutu kaygıları ve zayıf görünüş algısının geç erinlikte olduğu

gibi düşük benlik saygısının yordayıcısı olduğunu bulmuştur. Araştırma

sonuçlarının erinlik zamanının beden imajı ve benlik saygısını etkilediği tezini

desteklediğini belirtmiştir.

Gleason, Alexander, Somers ( 2000 ) çocukluğunda kilosuyla, yeterlilikleriyle

ve görünüşüyle ilgili alay edilen ergenlerde bu durumun sonraki yaşamlarında

benlik saygısını ve beden imajını yordayıp yordamadığını incelemiştir.

Araştırmaya geç ergenlik dönemindeki 89 bayan ve 75 erkek katılmıştır.

40

Araştırma sonucunda erkeklerde sonraki yaşamlarındaki benlik saygısının

yordayıcısının çocukluklarında yeterlilikleriyle ilgili alay edilme olduğunu,

kızlarda ise hem yeterlilikleriyle hem de görünüşleriyle ilgili alay edilme

olduğunu bulmuştur. Sonraki yaşamlarında erkeklerde beden imajının

yordayıcısının çocukluğunda kilosuyla ilgili alay edilme olduğunu, kızlarda ise

kilosuyla ilgili alay edilmenin toplam beden imajının anlamlı bir yordayıcısı

olduğunu bulmuştur. Kızlarda beden imajının çocukluk döneminde kilosuyla

ilgili alay edilme, yeterlilikleriyle ilgili alay edilme ve görünüşüyle ilgili alay

edilmeyle negatif yönlü anlamlı bir ilişkisi olduğunu bulmuştur. Kızlarda ve

erkeklerde beden imajıyla benlik saygısı arasında ise pozitif yönlü anlamlı bir

ilişki bulmuştur. Sonuçlar çocukluğunda sıklıkla alay edilmenin bireylerin

gelecekteki düşük benlik saygısı ve olumsuz beden imajının yordayıcısı

olduğunu göstermiştir.

O’ Dea ve Abraham ( 2000 ) ergenlerde beden imajını, yeme tutum ve

davranışlarını geliştirmek amacıyla benlik saygısı odaklı dokuz haftalık bir

eğitim programı geliştirmiş ve uygulamıştır. Veriler 11-14 yaş aralığındaki

7. ve 8. sınıflara devam eden 470 öğrenciden toplanmıştır. Kontrol grubundaki

195 öğrenci kişisel gelişim ve sağlık sınıfındaki normal derslerine devam

ederken, deney grubundaki 275 öğrenci dokuz haftalık eğitim programına

katılmıştır. Veri toplama araçları olarak öğrencilerin benlik saygısını, beden

memnuniyetsizliğini, durumluluk-sürekli kaygılarını, depresyon düzeylerini ve

fiziksel görünüşlerini değerlendirmelerine yönelik ölçme araçları kullanılmıştır.

Veriler programdan önce, programdan sonra ve programdan 12 ay sonra

olmak üzere üç seferde toplanmıştır. Araştırma sonucunda deney grubundaki

öğrencilerin beden memnuniyetinin anlamlı bir şekilde arttığını, benlik

saygısında atletik yeterlilik, fiziksel görünüş ve sosyal kabul boyutlarının daha

az önemli hale geldiğini, deney grubundaki kız öğrencilerin başkaları

tarafından algılanan fiziksel görünüşlerini değerlendirmelerinin anlamlı bir

şekilde arttığını, programa katıldıktan bir yıl sonra beden imajı ve

tutumlardaki değişimin devam ettiğini bulmuştur. Ayrıca düşük benlik saygısı

ve yüksek kaygı düzeyine sahip yeme bozukluğu geliştirme riski olduğu

düşünülen 116 öğrencide benzer bulgulara ulaşılmıştır. Bu öğrencilerin

programdan hemen sonra ve programdan 12 ay sonra yapılan

değerlendirmelerinde zayıf olma arzularının, benlik saygısındaki fiziksel

41

görünüşe verilen önemin anlamlı bir şekilde azaldığı ve beden memnuniyetinin

anlamlı bir şekilde arttığı tespit edilmiştir.

Feingold ve Mazzella ( 1998 ) son elli yıl içerisinde gerçekleştirilen 222

araştırmayı kullanarak beden imajı ve fiziksel çekicilikteki cinsiyet

farklılıklarını belirlemek amacıyla bir meta analiz çalışması gerçekleştirmiştir.

Bu meta analiz sonucunda olumsuz beden imajına sahip bireyler içerisindeki

kadınların sayısının dramatik bir artış gösterdiğini bulmuştur.

Kostanski ve Gullone ( 1998 ) Avustralya da 12-18 yaşları arasında 516

ergende algılanan beden imajı memnuniyetsizliği ile benlik saygısı, depresyon

ve kaygı arasında ilişkiyi beden kitle indeksi kontrolünde incelemiştir.

Araştırma sonucunda kadınların kaygı ve depresyon düzeylerinin erkeklerden

daha yüksek olduğunu, erkeklerin ise benlik saygısının kadınlardan daha

yüksek olduğunu, algılanan beden memnuniyetsizliğiyle benlik saygısı

arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu bulmuştur.

Altabe ( 1998 ) etnik kimlik ve beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

Araştırma örneklemini Afrika, Asya, Kafkasya, Đspanyol asıllı Amerikalılardan

oluşan 150 erkek ve 185 kız üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama

araçları olarak genel görünüş ve kiloyla ilgili beden imajını ölçen nicel ölçme

araçları ve genel görünüşe ilişkin beden imajı ayrıca nitel olarak ölçülmüştür.

Araştırma sonucunda Kafkasya ve Đspanyol asıllı Amerikalıların kiloyla ilgili

beden imajı memnuniyetsizliğinin Afrika asıllı Amerikalılar ve Asya asıllı

Amerikalılardan daha yüksek olduğunu, Afrika asıllı Amerikalıların genel

görünüşe ilişkin beden imajının en olumlu olduğunu, etnik grupların ideal

beden imajı özelliklerin genel olarak birbirine benzediğini ancak göğüs boyutu

ve ten renginin değerlendirilmesi ile ilgili bazı farklılıklar olduğunu bulmuştur.

Kim ve Kim ( 1990 ) beden kitle indeksi ve vücut ağırlığı algısının benlik

saygısı düzeyi ve depresyonu yordayıp yordamadığını belirlemek amacıyla bir

araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırma örneklemini dört liseden 15-19 yaş

arası 303 kız ergen oluşturmuştur. Veriler Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği,

Epidemiyolojik Araştırmalar Merkezi Depresyon Ölçeği uygulanarak ve kilo

problemi de ‘‘ Kendini kilo problemine sahip biri olarak görüyor musun? ’’

sorusu sorularak ölçülmüştür. Beden Kitle indeksi öğrencilerin ifade ettiği boy

42

ve kiloları kullanılarak hesaplanmıştır. Beden Kitle indeksi ölçümlerine göre

kız öğrencilerin %18.2 zayıf, %79.2’ sinin normal kiloya sahip olduğu, arzu

edilen beden kitle indeksine göre ise kız öğrencilerin %78.5’ inin daha zayıf

olmayı arzu ettiği bulunmuştur. Depresyon ve benlik saygısını yordama da

kilo problemi algısının anlamlı bir katkısı olduğu, beden kitle indeksi ile kilo

problemi algısı arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur.

Noles, Cash, Winstead ( 1985 ) beden imajının fiziksel çekicilik ve depresyonla

ilişkisini araştırmıştır. Araştırma örneklem grubunu 224 üniversite öğrencisi

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak öğrencilerin beden imajı ve

depresyon düzeylerini belirlemeye yönelik ölçme araçları kullanılmıştır.

Fiziksel çekicilikleri bağımsız değerlendiriciler tarafından değerlendirilmiştir.

Daha sonra öğrenciler depresyon ölçekleri puanlarına göre depresif ( n= 35 ) ve

depresif olmayan ( n= 42 ) şeklinde gruplandırılmıştır. Araştırma sonucunda

depresif öğrencilerin beden imajı doyumunun daha düşük olduğunu ve

bağımsız değerlendiricilerin depresif grup ve depresif olmayan grup arasında

fiziksel çekicilik değerlendirmeleri açısından bir fark olmamasına rağmen

depresif öğrencilerin kendileri depresif olmayan öğrencilerden daha az çekici

bulduklarını ortaya çıkarmıştır.

2.4 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar

Ulaşılabilen yurtiçi literatürde sosyal görünüş kaygısıyla ilgili yapılan

araştırmaya rastlanılmadığından bu bölümde sosyal görünüş kaygısı ile ilişkili

olan beden imajıyla ilgili yurtiçinde gerçekleştirilmiş araştırmalara yer

verilmiştir.

Öksüz ( 2012 ) üniversite öğrencilerinin özerklik düzeyleri ile vücut algıları

arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 325 üniversite öğrencisi

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak kendisi tarafından ülkemizde

geçerlilik ve güvenirlilik çalışması yapılmış olan Worthington Özerklik Ölçeği

ve Vücut Algısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda üniversite

öğrencilerinin özerklik ölçeği puanları ile vücut algısı ölçeği puanları arasında

pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu, bir başka deyişle üniversite

43

öğrencilerinin vücutlarından memnuniyet derecesi yükseldikçe özerk

davranabilme gücünün yükseldiğini ayrıca üniversite öğrencilerinin vücut

algısı düzeyi ( düşük, orta, yüksek ) yükseldikçe özerk davranabilme düzeyinin

yükseldiğini bulmuştur.

Aktaş, Aştı, Bakanoğlu, Çelebioğlu ( 2010 ) hemşirelik yüksekokulu

öğrencilerinin beden imgesi algısını incelemiştir. Araştırma örneklemini 380

öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Çok Yönlü Beden Benlik

Đlişkileri Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda

beden kitle indeksi ile beden imgesi algısı arasında anlamlı bir farklılık

olduğunu, diyet yapan öğrencilerin beden imgesi algısının diyet yapmayan

öğrencilere göre anlamlı derecede düşük olduğunu, şuan ki kilosundan

memnun olan öğrencilerin beden imgesi algısının şimdiki kilosundan daha

ince olmayı isteyen gruptaki öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu

bulmuştur.

Oktan ve Şahin ( 2010 ) kız öğrencilerinde beden imajından hoşnut olma

düzeyi ile benlik saygısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini

300 kız lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Coopersmith

Benlik Saygısı Ölçeği ve Vücut Algısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma

sonucunda kız ergenlerin beden imajıyla benlik saygısı arasında yüksek

düzeyde negatif ve anlamlı bir ilişki olduğunu, kız ergenlerin beden imajı

memnuniyeti arttıkça benlik saygılarının da arttığını, beden imajı yüksek olan

kız ergenlerin benlik saygısının da yüksek olduğunu, beden imajı düşük olan

kız ergenlerin ise benlik saygısının da düşük olduğunu bulmuştur.

Uğurlu ve Akın ( 2008 ) Muğla Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinde beden benlik

algısı ve ruh sağlığının çeşitli değişkenlerle ilişkisini araştırmıştır. Araştırma

örneklemini 350 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları

olarak Çok Yönlü Beden Benlik Đlişkileri Ölçeği, Ruhsal Belirti Tarama Listesi

( SCL- 90R ) ve Bireysel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda

düşük beden benlik algısına sahip bireylerin ruhsal belirti gösterme

durumunun daha yüksek olduğunu, öğrencilerin beden-benlik algısıyla

cinsiyetleri, bölümleri ve sınıfları arasında anlamlı bir ilişkinin olduğunu,

ruhsal belirti gösterme durumu ile öğrencilerin yaş grupları, sınıfları, okuldan

44

memnun olma durumları, baba eğitim durumu, ailenin ekonomik düzeyi

arasında anlamlı bir ilişki olduğunu, cinsiyet, bölüm, anne eğitim durumu

arasında ise anlamlı bir ilişkinin olmadığını bulmuştur.

Kalafat ve Kıncal ( 2008 ) üniversite öğrencilerinin beden memnuniyet

düzeyleri ile sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma

örneklemini 1054 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları

olarak Sosyal Beceri Anketi ve Beden Bölgelerinden ve Özelliklerinden

Memnuniyet Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların beden

memnuniyetinin erkeklerden daha düşük ancak sosyal becerilerinin daha

yüksek olduğunu, beden memnuniyeti ile sosyal beceri yeterlilikleri arasında

pozitif ve negatif yönlü ilişki olduğunu bulmuştur.

Orhan ( 2005 ) spor yapan ve yapmayan 11-14 yaş grubu ergenlerin beden

imajlarından hoşnut olma düzeylerini karşılaştırmıştır. Araştırma örneklemini

11-14 yaş grubundaki 110 spor yapan, 106 spor yapmayan toplam 216 ergen

oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak Beden Đmajı Anketi kullanılmıştır.

Araştırma sonucunda spor yapan kız ve erkeklerin bedenlerinin genel

görünümünden, yüz güzelliklerinden, beden üyelerinden, gövde bölgelerinden,

göğüsler ve göğüs bölgelerinden spor yapmayanlara göre hoşnutluk

seviyelerinin çok daha yüksek olduğunu bulmuştur.

Canpolat, Orsel, Akdemir, Özbay ( 2005 ) ergenlerde diyet yapma

davranışlarında beden kitle indeksi, kendilik algısı, ideal vücut kilosu ve

beden imajının rolünü incelemiştir. Araştırma örneklemini 15 ila 17 yaş

aralığındaki 531 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak

Ergenler için Kendilik Algısı Profili Ölçeği, Beden Đmajı Memnuniyeti Ölçeği ve

kilo durumu ve diyet yapma durumlarına ilişkin sorulardan oluşan bir form

uygulanmıştır. Araştırma sonucunda daha zayıf beden ideali, düşük benlik

değeri ve düşük fiziksel benlik kavramının beden imajı ve diyet yapma

davranışı üzerinde gerçekte aşırı kilolu olmaktan daha anlamlı etkileri

olduğunu bulmuştur. Yüksek fiziksel benlik kavramı puanlarının ve beden

imajı memnuniyetinin kızlarda daha zayıf bir beden idealine sahip olmayı ve

bunun sonucu olarak diyet yapma davranışını engellemeyebileceğini tespit

etmiştir.

45

Çok ( 1990 ) ergenlerde beden imajı memnuniyetini incelemiştir. Araştırma

örneklemini liseye devam eden 11-18 yaş aralığındaki 555 öğrenci

oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Beden Đmajı Memnuniyeti Ölçeği

ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların beden

imajı memnuniyetinin erkeklerden daha düşük olduğunu, 15- 16 yaş

grubundaki kızların göğüslerinden diğer yaş grubundaki kızlardan daha

memnun olduklarını, 11- 12, 13- 14 yaş grubundaki erkek öğrencilerin cinsel

organlarından 15- 16 ve 17- 18 yaş grubu öğrencilerden daha az memnuniyet

duyduğunu, geç erinliğe giren kızların beden imajı memnuniyetinin erken

erinliğe giren kızlardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, erken erinliğe giren

erkeklerinde geç erinliğe giren erkeklerden beden imajı memnuniyetinin

anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, fiziksel aktivitelere katılan kızlar ve

erkeklerin beden imajı memnuniyetinin fiziksel aktivitelere katılmayan kızlar

ve erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, aile eğitim düzeyinin beden

imajı memnuniyetini etkilemediğini bulmuştur.

46

BÖLÜM III

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, veri toplama

araçları, verilerin analizi ve değerlendirilmesi ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

3.1 Araştırma Modeli

Bu araştırma bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin

benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygılarının incelendiği betimsel bir

araştırmadır.

3.2 Evren ve Örneklem

Bu araştırmanın evrenini 2011- 2012 eğitim öğretim yılında Amasya Đli

Merzifon Đlçesi ilköğretim 6. ,7. , 8. sınıflarına devam eden 3201 öğrenci

oluşturmuştur ( Ek-1, Ek-2, Ek-3 ). Araştırmada örnekleme yoluna gidilmemiş

evrenin tamamına ulaşılması amaçlanmıştır. Araştırmada 2866 ilköğretim

ikinci kademe öğrencisine ulaşılmıştır. Ancak veri toplama araçlarını eksiksiz

dolduran 2222 öğrenci araştırmaya alınmaya uygun bulunmuştur.

47

3.3 Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada öğrencilerin benlik saygısını ölçmek amacıyla Morris

Rosenberg ( 1965 ) tarafından geliştirilen, Füsun Çuhadaroğlu ( 1986 )

tarafından Türkçeye uyarlama çalışmaları yapılan ‘‘ Rosenberg Benlik Saygısı

Ölçeği ’’ , sosyal görünüş kaygısını ölçmek için Hart ve ark. ( 2008 ) tarafından

geliştirilen, Doğan ( 2011 ) tarafından ülkemizde uyarlama çalışmaları yapılan

‘‘ Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu ’’ ve araştırmacı tarafından

geliştirilen ‘‘ Kişisel Bilgi Formu ’’ kullanılmıştır.

3.3.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği

Kolay uygulanması, puanlanması ve yorumlanması ile benlik saygısı

ölçümlerinde en sık kullanılan ve popüler ölçme aracı olan Rosenberg Benlik

Saygısı Ölçeği ( Demo, 1985; Blascovich ve Tomaka, 1991 ) on maddeden

oluşmakta olup bireylerin ‘‘ Çok Doğru ’’ , ‘‘ Doğru ’’ , ‘‘ Yanlış ’’ , ‘‘ Çok Yanlış ’’

seçeneklerinden birini işaretlediği dörtlü likert tipi bir ölçektir. Uygulamada

belirli bir zaman sınırlaması olmayan ölçek bireysel ve grup olarak

uygulanabilmektedir. Ölçeğin birinci, ikinci, dördüncü, altıncı ve yedinci

maddeleri: ‘‘ Çok Doğru: 4 ’’ , ‘‘ Doğru: 3 ’’ , ‘‘ Yanlış: 2 ’’ , ‘‘ Çok Yanlış: 1 ’’

şeklinde puanlanırken üçüncü, beşinci, sekizinci, dokuzuncu, onuncu

maddeleri ise ‘‘ Çok Doğru: 1 ’’ , ‘‘ Doğru: 2’’ , ‘‘ Yanlış: 3 ’’, ‘‘ Çok Yanlış: 4 ’’

şeklinde puanlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek puanlar 10 ile 40 arasında

değişmektedir. Ölçekten alınan puanlardaki artış benlik saygısının

yükseldiğine işaret etmektedir. Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Ek- 4’ de

sunulmuştur.

3.3.1.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Geçerliliği ve Güvenirliliği

Rosenberg ( 1965 ) tarafından geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları New York

Eyaletinde basit tesadüfi örnekleme yoluyla seçilen on liseye devam etmekte

48

olan 5024 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Daha sonra ölçeğin geçerlilik

ve güvenirlilik çalışmaları farklı araştırmacılar tarafından gerçekleştirilmiş ve

.77 ile . 88 arasında değişen Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısına, .82

ile .85 arasında değişen test tekrar test güvenirliliğine sahip olduğu

bulunmuştur ( Blascovich ve Tomaka, 1991: 122 ).

Schmitt ve Allik elli üç ülkeyi kapsayan araştırmasında Rosenberg Benlik

Saygısı ölçeğinin .45 ile .90 arasında değişen Cronbach Alpha iç tutarlılık

katsayısına sahip olduğunu ve toplam varyansın % 24.6 ile % 54.1’ i arasında

değişen değerleri açıkladığını bulmuştur ( Schmitt ve Allik, 2005 ).

Ülkemizde Çuhadaroğlu tarafından yapılan geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları

205 kişilik lise örneklem grubunda gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin bir ay ara ile

yapılan test-tekrar test güvenirliği .75 bulunmuştur. Ölçeğin geçerliğini

sınamak için psikiyatrik görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerle yapılan

değerlendirmede öğrencilerin benlik saygıları, kendilerine ilişkin görüşlerine

göre yüksek, orta ve düşük olarak gruplandırılmıştır. Görüşlerden ve benlik

saygısı ölçeğinden elde edilen sonuçların arasındaki ilişkiler hesaplanmış ve

geçerlilik oranı .71 olarak hesaplanmıştır (Çuhadaroğlu, 1986 ; Çeçen, 2008 ).

Ülkemizde ölçeğin ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine uygulamalarında ise

ölçeğin .65 ile .78 arasında değişen Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısına

sahip olduğu bulunmuştur ( Keskin, 2010; Yıldız, 2010; Atik ve Kemer, 2009;

Kaya, 2007; Bektaş, 2007 ). Bu çalışma için Rosenberg Benlik Saygısı

Ölçeğinin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı .77’ dir.

3.3.2 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu

Sosyal görünüş kaygısı ölçeği bireylerin sosyal görünüş kaygılarını ölçmek

amacıyla Hart ve ark. ( 2008 ) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek onaltı

maddeden oluşmakta olup katılımcıların ‘‘ Hiç Uygun Değil ’’ , ‘‘ Uygun Değil ’’

, ‘‘ Biraz Uygun ’’ , ‘‘ Uygun ’’ ve ‘‘ Tamamen Uygun ’’ seçeneklerinden birini

işaretlediği beşli likert tipi bir ölçektir. Ölçekte birinci madde ‘‘ Hiç Uygun

Değil: 5 ’’ , ‘‘ Uygun Değil: 4 ’’ , ‘‘ Biraz Uygun: 3 ’’ , ‘‘ Uygun: 2 ’’ , ‘‘ Tamamen

49

Uygun: 1 ’’ şeklinde puanlanırken diğer maddeler ‘‘ Hiç Uygun Değil: 1 ’’ ,

‘‘ Uygun Değil: 2 ’’ , ‘‘ Biraz Uygun: 3 ’’ , ‘‘ Uygun: 4 ’’ , ‘‘ Tamamen Uygun: 5 ’’

şeklinde puanlanmaktadır. Uygulamada belirli bir zaman sınırlaması olmayan

ölçek bireysel ve grup olarak uygulanabilmektedir. Ölçekten alınabilecek

puanlar 16 ila 80 arasında değişmektedir. Ölçekten alınan puanlar artıkça

bireyin sosyal görünüş kaygısının arttığına işaret etmektedir. Sosyal Görünüş

Kaygısı Ölçeği Ek- 5’ de sunulmuştur.

3.3.2.1 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu Geçerliliği ve

Güvenirliliği

Hart ve ark. ( 2008 ) tarafından sosyal görünüş kaygısı ölçeğinin geçerlilik ve

güvenirlilik çalışmaları üç büyük üniversite öğrenci grubu üzerinde

gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda ölçeğin tek faktörlü bir yapıyı

ölçtüğü, Olumsuz Değerlendirme Korkusu Ölçeği ile .82, Beck Depresyon

Envanteri ile .52 korelasyonu olduğu bulunmuştur. Ölçeğin üç farklı örneklem

için .94, .95, .94 Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısına sahip ve 100 kişilik

örneklem grubuna bir ay arayla yapılan test-tekrar test güvenirliliğin .84

olduğu bulunmuştur.

Ülkemizde ilk olarak uyarlaması, geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları 340

üniversite öğrencisi üzerinde Doğan ( 2010 ) tarafından gerçekleştirilmiş ve

ölçeğin tek faktörlü bir yapıyı ölçtüğü, Olumsuz Değerlendirme Korkusu Ölçeği

ile arasında .60 ilişki olduğu, madde toplam korelasyon katsayılarının .32 ila

.82 arasında değiştiği, ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısının .93

,test-tekrar test güvenirlik katsayısının .85, test yarılama yöntemiyle

hesaplanan güvenirlik katsayısının .88 olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Daha

sonra tekrar Doğan ( 2011 ) tarafından ilköğretim ikinci kademe öğrencileri

üzerinde ölçeğin psikometrik özellikleri incelenmiş ve ölçeğin tek faktörlü bir

yapıya sahip olduğu, Ergenler için Sosyal Kaygı Ölçeği ile arasında .76 ilişki

olduğu, ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısının .91 ve ölçeğin iki

hafta arayla yapılan test-tekrar test güvenirlik katsayısının .80 olduğu

bulunmuştur. Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formunun bu çalışma

için hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı .90’ dır.

50

3.4 Kişisel Bilgi Formu

Araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu öğrencilerin okulu,

sınıfı, cinsiyeti, yaşı, anne eğitim düzeyi ve baba eğitim düzeyine ilişkin

bilgileri içermektedir. Kişisel Bilgi Formu Ek-6 da sunulmuştur.

3.5 Verilerin Toplanması ve Analizi

Araştırmada kullanılan verilerin toplanması, analizi ve değerlendirmesi Aralık

2011-Mart 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Öncelikle Merzifon Đlçe

Milli Eğitim Müdürlüğünden gerekli izinler ( Ek-7, Ek-8 ) ve 2011-2012 eğitim-

öğretim yılına ait istatistikler ( Ek-1, Ek-2, Ek-3 ) alınmıştır. Daha sonra

ilköğretim ikinci kademe öğretimi yapan okullar belirlenmiştir. Bu okulların

tamamı araştırmacı tarafından aranarak uygulamanın yapılacağı tarih

hakkında bilgi verilmiş ve ilköğretim ikinci kademe öğrenci sayıları hakkında

bilgi alınmıştır. Belirlenen günde okullara gidilerek o ders saatinde görevli

öğretmenlere araştırmanın amacı ve uygulamanın nasıl yapılacağı hakkında

bilgi verilmiştir. Görevli öğretmenler aracılığıyla uygulamalar yapılmıştır.

Kişisel Bilgi Formu, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Sosyal Görünüş Kaygısı

Ölçeği Ergen Formu öğrencilere birlikte verilmiştir. Uygulama yaklaşık olarak

otuz dakika sürmüştür. Verilerin değerlendirilmesi sırasında formlardan

herhangi birini eksik ya da rastgele dolduran 644 öğrenci araştırma

kapsamına alınmamıştır. Veriler araştırmacı tarafından Sosyal Bilimler Đçin

Đstatistik Programı 17 ( SPSS 17 )’ ye aktarılmış ve istatistiksel analizler bu

programla gerçekleştirilmiştir. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde

Mann- Whitney U testi, Kruskal Wallis H testi ve Pearson Momentler Çarpımı

Korelasyon Katsayısı testi kullanılmıştır. Denencelerin test edilmesinde

gözlenen sayısal farkların ‘‘ anlamlı ’’ ya da ‘‘ anlamsız ’’ olduğu .05’ lik hata

payı dikkate alınarak belirlenmiştir.

51

BÖLÜM IV

BULGULAR

Bu bölümde ilk olarak araştırma kapsamına alınan öğrencilere ilişkin betimsel

istatistiklere yer verilmiş daha sonra araştırmanın alt problemlerine ve

denencelerine göre toplanan bilgilerin istatistiksel analizleri yapılmış ve

sonuçlar tablolar halinde verilmiştir.

Tablo 1 Araştırmaya Kapsamına Alınan Öğrencilere Đlişkin Betimsel

Đstatistikler

Değişken

Frekans

Yüzde

Cinsiyet

Kız 1133 51.0

Erkek 1089 49.0

Toplam 2222 100.0

Sınıf Düzeyi

6.Sınıf 750 33.8

7.Sınıf 739 33.3

8. Sınıf 733 33.0

Toplam 2222 100.0

Yaş

11 183 8.2

12 753 33.9

13 735 33.1

14 511 23.0

52

15 40 1.8

Toplam 2222 100.0

Anne Eğitim Düzeyi

Okur-yazar değil 52 2.3

Sadece okur-yazar 60 2.7

Đlkokul mezunu 1142 51.4

Ortaokul mezunu 316 14.2

Lise mezunu 467 21.0

Yüksek okul mezunu 54 2.4

Üniversite mezunu 131 5.9

Toplam 2222 100.0

Baba Eğitim Düzeyi

Okur-yazar değil 18 0.8

Sadece okur-yazar 45 2.0

Đlkokul mezunu 655 29.5

Ortaokul mezunu 367 16.5

Lise mezunu 604 27.2

Yüksek okul mezunu 154 6.9

Üniversite mezunu 379 17.1

Toplam 2222 100.0

Tablo 1 incelediğinde araştırma kapsamına alınan öğrencilerin %51’ ini kızlar

% 49’ unu erkekler oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin

% 33.8’ ini 6. sınıf , % 33.3’ ünü 7. sınıf öğrencileri, % 33’ ünü 8. sınıf

öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin % 8.2’

si 11 yaşında, % 33.9’ u 12 yaşında, % 33.1’ i 13 yaşında, % 23’ ü 14 yaşında,

% 1.8’ i 15 yaşındadır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin annelerinin

% 2.3’ ü okur-yazar değildir. % 2.7’ si sadece okur-yazardır. % 51.4’ ü ilkokul

mezunu, % 14.2’ si ortaokul mezunu, % 21’ i lise mezunu, % 2.4’ ü

yüksekokul mezunu, % 5.9’ u üniversite mezunudur. Araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin babalarının % 0.8’ i okur-yazar değildir. % 2’ si sadece

okur-yazardır. % 29.5’ i ilkokul mezunu, % 16.5’ i ortaokul mezunu, % 27.2’ si

lise mezunu, % 6.9’ u yüksekokul mezunu, % 17.1’ i üniversite mezunudur.

53

Denence 1: Đlköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinin benlik saygısı

ilköğretim ikinci kademe öğrencisi kızlardan anlamlı düzeyde yüksektir.

Araştırmanın birinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan erkek ve kız öğrencilerin benlik saygısı puanlarına ait sıra ortalamaları

karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Mann-Whitney U testi sonuçları

Tablo 2 de görülmektedir.

Tablo 2 Cinsiyete Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U

Testi Sonuçları

Cinsiyet N Sıra

Ortalaması

Sıra

Toplamı U p

Kız 1133 1174.73 1330968.50

Erkek 1089 1045.72 1138784.50

Toplam 2222

545279.500 .000*

Z= -4.749, p < .05*

Tablo 2 de görülen Mann-Whitney U testi sonucuna göre kızlarla erkeklerin

benlik saygısı puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır

( U= 545279.50, p= .000, z = -4.749 ). Kızların benlik saygısı erkeklerden

anlamlı düzeyde yüksektir.

Denence 2: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı yaşa göre

anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

Araştırmanın ikinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin yaşlarına göre aldıkları benlik saygısı puanlarına ait sıra

ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-Wallis H

testi sonucu Tablo 3 de görülmektedir.

54

Tablo 3 Yaşa Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-Wallis H Testi

Sonuçları

Yaş N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

1 11 183 1146.26

2 12 753 1119.43

3 13 735 1125.55

4 14 511 1079.97

5 15 40 947.86

Toplam 2222

4 4.864 .302*

p > .05*

Tablo 3 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı

puanları yaşa göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık göstermemektedir

( H= 4.864, S.d= 4, p= .302 ).

Denence 3: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı sınıf düzeyine

( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

Araştırmanın üçüncü denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin sınıf düzeylerine göre aldıkları benlik saygısı puanlarına ait

sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-Wallis

H testi sonucu Tablo 4 de görülmektedir.

Tablo 4 Sınıf Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-

Wallis H Testi Sonuçları

Sınıf Düzeyi N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

1 6. Sınıf 750 1153.17

2 7. Sınıf 739 1093.56

3 8. Sınıf 733 1086.95

Toplam 2222

2 4.838 .089*

p > .05*

55

Tablo 4 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı

puanları sınıf düzeyine göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık

göstermemektedir ( H= 4.838, S.d= 2, p=.089 ).

Denence 4 : Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin

benlik saygısı yükselmektedir.

Araştırmanın dördüncü denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin anne eğitim düzeylerine göre aldıkları benlik saygısı

puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin

Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 5 de görülmektedir.

Tablo 5 Anne Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin

Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları

Anne

Eğitim

Düzeyi

N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

Farklılığın

Kaynağı

1 Okur-

yazar değil 52 876.27

2 Sadece

okur-yazar 60 878.38

3 Đlkokul

mezunu 1142 1079.58

4 Ortaokul

mezunu 316 1174.41

5 Lise

mezunu 467 1138.14

6 Yüksek

okul

mezunu

54 1234.39

7 Üniversite

mezunu 131 1292.56

Toplam 2222

6

34.153

.000* 1-3

1-4

1-5

1-6

1-7

2-3

2-4

2-5

2-6

2-7

3-4

3-7

5-7

p < .05*

56

Tablo 5 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı

puanları anne eğitim düzeylerine göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık

göstermektedir ( H= 34.153, S.d= 6, p= .000 ). Farklılığın kaynağını tespit

etmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre, annesi okur-

yazar olmayanların benlik saygısı puanları annesi ilkokul mezunu, ortaokul

mezunu, lise mezunu, yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olan

öğrencilerden anlamlı düzeyde düşüktür. Annesi sadece okur-yazar olan

öğrencilerin benlik saygısı puanları annesi ilkokul mezunu, ortaokul mezunu,

lise mezunu, yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olanlardan anlamlı

düzeyde düşüktür. Annesi ilkokul mezunu olan öğrencilerin benlik saygısı

puanları, annesi ortaokul mezunu ve üniversite mezunu olan öğrencilerden

anlamlı düzeyde düşüktür. Annesi lise mezunu olan, öğrencilerin benlik

saygısı puanları annesi üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde

düşüktür. Anne eğitim düzeyi arttıkça benlik saygısının yükseldiği

söylenebilir.

Denence 5 : Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin benlik saygısı yükselmektedir.

Araştırmanın beşinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin baba eğitim düzeylerine göre aldıkları benlik saygısı

puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin

Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 6 da görülmektedir.

57

Tablo 6 Baba Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin

Kruskal Wallis H Testi Sonuçları

Baba

Eğitim

Düzeyi

N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

Farklılığın

Kaynağı

1 Okur-

yazar değil 18 828.47

2 Sadece

okur-

yazar

45 887.11

3 Đlkokul

mezunu 655 1026.47

4 Ortaokul

mezunu 367 1080.00

5 Lise

mezunu 604 1134.31

6 Yüksek

okul

mezunu

154 1150.52

7 Üniversite

mezunu 379 1276.83

Toplam 2222

6

48.117

.000*

1-5

1-7

2-4

2-5

2-6

2-7

3-5

3-6

3-7

4-7

5-7

p < .05*

Tablo 6 da görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı

puanları baba eğitim düzeylerine göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık

göstermektedir ( H= 48.117, S.d= 6, p= .000 ). Farklılığın kaynağını tespit

etmek amacıyla yapılan Mann -Whitney U testi sonuçlarına göre, babası okur-

yazar olmayanların benlik saygısı puanları, babası lise mezunu ve üniversite

mezunu olanlardan anlamlı düzeyde düşüktür. Babası sadece okur-yazar olan

öğrencilerin benlik saygısı puanları babası ortaokul mezunu, lise mezunu,

yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı

düzeyde düşüktür. Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin benlik saygısı

puanları, babası lise mezunu, yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olan

öğrencilerden anlamlı düzeyde düşüktür. Babası ortaokul mezunu, lise

58

mezunu olan öğrencilerin benlik saygısı puanları, babası üniversite mezunu

olan öğrencilerden anlamlı düzeyde düşüktür. Baba eğitim düzeyi artıkça

benlik saygısının yükseldiği görülmektedir.

Denence 6: Đlköğretim ikinci kademe kız öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı

ilköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksektir.

Araştırmanın altıncı denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan kız ve erkek öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanlarına ait sıra

ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Mann- Whitney U

testi sonuçları Tablo 7 de görülmektedir.

Tablo 7 Cinsiyete Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin Mann-

Whitney U Testi Sonuçları

Cinsiyet N Sıra

Ortalaması

Sıra

Toplamı U p

Kız 1133 1107,67 1254990,00

Erkek 1089 1115,48 1214763,00

Toplam 2222

612579.000 .774*

Z= -0.287, p > .05*

Tablo 7 de görülen Mann-Whitney U testi sonucuna göre kızlarla erkeklerin

sosyal görünüş kaygısı puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir

farklılık yoktur( U= 612579.000, p= .774, z = - 0.287 ).

Denence 7: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı

yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

Araştırmanın yedinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin yaşlarına göre aldıkları sosyal görünüş kaygısı puanlarına

ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-

Wallis H testi sonucu Tablo 8 de görülmektedir.

59

Tablo 8 Yaşa Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-

Wallis H Testi Sonuçları

Yaş N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

1 11 183 1076.40

2 12 753 1085.37

3 13 735 1116.45

4 14 511 1142.45

5 15 40 1277.71

Toplam 2222

4 5.718 .221*

p > .05*

Tablo 8 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş

kaygısı puanları yaşa göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık

göstermemektedir ( H= 5.718, S.d= 4, p= .221 ).

Denence 8 : Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı

sınıf düzeyine ( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.

Araştırmanın sekizinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin sınıf düzeylerine göre aldıkları sosyal görünüş kaygısı

puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin

Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 9 da görülmektedir.

Tablo 9 Sınıf Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin

Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları

Sınıf

Düzeyi N

Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

Farklılığın

Kaynağı

1 6.Sınıf 750 1061.34

2 7.Sınıf 739 1129.75

3 8. Sınıf 733 1144.42

Toplam 2222

2 7.116 .029* 1-2

1-3

p < .05*

60

Tablo 9 da görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş

kaygısı puanları sınıf düzeylerine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık

göstermektedir ( H= 7.116, S.d= 2, p= .029 ). Farklılığın kaynağını tespit etmek

amacıyla yapılan Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre, 6. sınıf

öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı puanları, 7. sınıf ve 8. sınıf

öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı puanlarından anlamlı düzeyde

düşüktür.

Denence 9 : Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin

sosyal görünüş kaygısı azalmaktadır.

Araştırmanın dokuzuncu denencesini test etmek amacıyla araştırma

kapsamına alınan öğrencilerin anne eğitim düzeylerine göre aldıkları sosyal

görünüş kaygısı puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu

karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 10 da

görülmektedir.

61

Tablo 10 Anne Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı

Puanlarına Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları

Anne

Eğitim

Düzeyi

N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

Farklılığın

Kaynağı

1 Okur-

yazar değil 52 1339.56

2 Sadece

okur-yazar 60 1251.06

3 Đlkokul

mezunu 1142 1141.65

4 Ortaokul

mezunu 316 1080.12

5 Lise

mezunu 467 1056.09

6 Yüksek

okul

mezunu

54 1008.67

7 Üniversite

mezunu 131 1009.81

Toplam 2222

6

20.863

.002*

1-3

1-4

1-5

1-6

1-7

2-5

2-6

2-7

3-5

3-7

p < .05*

Tablo 10 da görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş

kaygısı puanları anne eğitim düzeylerine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir

farklılık göstermektedir ( H= 20.863, S.d= 6, p= .002 ). Farklılığın kaynağını

tespit etmek amacıyla yapılan Mann- Whitney U testi sonuçlarına göre, annesi

okur-yazar olmayan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları annesi

ilkokul mezunu, ortaokul mezunu, lise mezunu, yüksekokul mezunu ve

üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Annesi

sadece okur-yazar olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları annesi

lise mezunu, yüksek-okul mezunu ve üniversite mezunu olan öğrencilerden

anlamlı düzeyde yüksektir. Annesi ilkokul mezunu olan öğrencilerin sosyal

görünüş kaygısı puanları annesi lise ve üniversite mezunu olan öğrencilerden

62

anlamlı düzeyde yüksektir. Anne eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin sosyal

görünüş kaygısının azaldığı söylenebilir.

Denence 10 : Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı azalmaktadır.

Araştırmanın onuncu denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına

alınan öğrencilerin baba eğitim düzeylerine göre aldıkları sosyal görünüş

kaygısı puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya

ilişkin Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 11 de görülmektedir.

Tablo 11 Baba Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı

Puanlarına Đlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları

Baba

Eğitim

Düzeyi

N Sıra

Ortalamaları

Serbestlik

Derecesi H p

Farklılığın

Kaynağı

1 Okur-

yazar değil 18 1406.33

2 Sadece

okur-yazar 45 1132.03

3 Đlkokul

mezunu 655 1197.59

4 Ortaokul

mezunu 367 1119.90

5 Lise

mezunu 604 1098.16

6 Yüksek

okul

mezunu

154 935.34

7 Üniversite

mezunu 379 1030.98

Toplam 2222

6

33.565

.000*

1-2

1-5

1-6

1-7

2-6

3-5

3-6

3-7

4-6

5-6

p < .05*

63

Tablo 11 de görülen Kruskal- Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş

kaygısı puanlarının baba eğitim düzeylerine göre istatistik açıdan anlamlı bir

farklılık gösterdiği tespit edilmiştir ( H= 33.565, S.d= 6, p= .000 ). Farklılığın

kaynağını tespit etmek amacıyla yapılan Mann- Whitney U testi sonuçlarına

göre, babası okur-yazar olmayan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları,

babası sadece okur-yazar olan, lise mezunu olan, yüksek okul mezunu olan ve

üniversite mezunu olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanlarından

anlamlı düzeyde yüksektir. Babası sadece okur-yazar olan öğrencilerin sosyal

görünüş kaygısı puanları, babası yüksekokul mezunu olan öğrencilerden

anlamlı düzeyde yüksektir. Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin sosyal

görünüş kaygısı puanları, babası lise mezunu, yüksekokul mezunu ve

üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Babası

ortaokul mezunu olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları babası

yüksekokul mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Babası lise

mezunu olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları babası yüksekokul

mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Baba eğitim düzeyi

artıkça öğrencilerin sosyal görünüş kaygısının azaldığı söylenebilir.

Denence 11: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal

görünüş kaygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki vardır.

Araştırmanın onbirinci denencesini test etmek amacıyla öğrencilerin benlik

saygısı puanları ile sosyal görünüş kaygısı puanları arasındaki ilişkiye

bakılmıştır. Bu ilişkiyi belirlemeye yönelik Pearson Moment Çarpımları

Korelasyon Katsayısı testi sonuçları Tablo 12 de verilmiştir.

64

Tablo 12 Benlik Saygısı Puanları ile Sosyal Görünüş Kaygısı

Puanları Arasındaki Korelasyon

Benlik Saygısı Sosyal Görünüş

Kaygısı

Pearson

Korelasyon 1 -.464*

p .000

Benlik Saygısı

N 2222 2222

Pearson

Korelasyon -.464* 1

p .000

Sosyal Görünüş

Kaygısı

N 2222 2222

p < .01*

Tablo 12 de görüldüğü gibi öğrencilerin benlik saygısı puanları ile sosyal

görünüş kaygısı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır

( Pearson’s r= -0.464, p= .01 ). Öğrencilerin benlik saygısı yükseldikçe sosyal

görünüş kaygısı azalmaktadır.

65

BÖLÜM V

TARTIŞMA VE YORUM

Bu bölümde, ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ve

sosyal görünüş kaygısı ölçeğinden almış oldukları puanlar tartışılarak

yorumlanmıştır. Araştırmada problemin incelenebilmesi amacıyla 11 denence

kurulmuş ve test edilmiştir. Bu denencelerin 8 tanesi kabul edilmiş, 3 tanesi

reddedilmiştir.

5.1 Cinsiyete Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması ve Yorumu

Bu araştırmada kızların benlik saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek

olduğu bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan

çalışmalarla paralellik göstermektedir. Duran ( 2007 ) ve Özkan ( 1986 )

araştırmalarında kızların benlik saygısının erkeklerden daha yüksek olduğunu

bulmuştur. Ancak kızlarla erkeklerin benlik saygısı arasında anlamlı bir

farklılık olmadığını gösteren araştırmalar ( Yılmazel ve Günay, 2012; Seçer,

Đlbay, Ay, Çiftçi, 2012; Tam, Lee, Har, Pook, 2011; Chen, Fox, Haase, Ku,

2010; Yiğit, 2010; Kahyaoğlu, 2010; Çakıcı, 2010; Yüksel, 2009; Çankaya,

2007; Ünüvar, 2007; Kıran-Esen ve Aktuğ, 2007; Serin ve Öztürk, 2007; Erbil,

Divan, Önder, 2006; Balat ve Akman, 2004; Suner-Đkiz, 2000 ), kızların benlik

saygısının erkeklerden daha düşük olduğunu gösteren araştırmalarda

( Makinen, Puukko-Viertomies, Lindberg, Siimes, Aalberg, 2012; Joshi ve

Srivastava, 2009; Ata, Ludden, Lally, 2007; Ah-Kion, 2006; Frost ve McKelvie,

2004; McMullin ve Cairney, 2004; Robins, Trzesniewski, Tracy, Gosling,

Potter, 2002; Sıegel, Yancey, Aneshencel, Schuler, 1999; Kostanski ve

Gullone, 1998; Wigfield, Eccles, Iver, Reuman, Midgley, 1991 )

bulunmaktadır.

66

Bu araştırmada kızların benlik saygısının erkeklerden yüksek çıkması değişen

cinsiyet rollerinin ve toplumsal yapının cinsiyete dayalı farklılıkları asgari

düzeye indirmesinin kızların benlik saygısını olumlu yönde etkilemesinden

kaynaklanabilir.

5.2 Yaşa Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması ve Yorumu

Bu araştırmada benlik saygısının yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermediği

bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan çalışmalarla

paralellik göstermektedir. Seçer, Đlbay, Ay, Çiftçi ( 2012 ), Yiğit ( 2010 ),

Yenidünya ( 2005 ), Kahriman ve Polat ( 2003 ) araştırmalarında yaşa göre

benlik saygısının değişmediğini bulmuştur. Serin ve Öztürk ( 2007 ) ise benlik

saygısının yaşa göre değiştiğini tespit etmiştir. Baldwin ve Hoffmann ergenlik

dönemindeki belirgin benlik saygısı değişimlerini anlamada yaşın benlik

saygısı üzerinde anlamlı bir etkisi olduğunu tespit etmiştir ( Baldwin ve

Hoffmann, 2002:110 ). McMullin ve Cairney ( 2004 ) de yaşla birlikte benlik

saygısında bir azalma olduğunu bulmuştur. Maoano, Ninot, Billard ( 2004 ) ise

12 yaşındaki ergenlerin benlik saygısının 15 yaşındaki ergenlerin benlik

saygısından anlamlı düzeyde düşük olduğunu bulmuştur. Wylie ( 1979 )’ e

göre ise ergenlikte yaş ile benlik saygısı arasında tutarlı bir ilişki yoktur

( Akt. : Balat ve Akman, 2004: 180 ). Ancak literatürdeki benlik saygısının

yaşla ilişkisini inceleyen araştırmalar incelendiğinde benlik saygısının

çocukluk döneminde göreceli olarak yüksek olduğu, erken ergenlik sürecinde

düştüğü görülmektedir ( McMullin ve Cairney, 2004; Robins, Trzesniewski,

Tracy, Gosling, Potter, 2002; Simmons, Rosenberg, Rosenberg, 1973 ). Bu

araştırmada da anlamlı bir farklılık bulunmamasına rağmen yaşla birlikte

benlik saygısında bir azalma görülmektedir. Bu araştırmada yaş ile benlik

saygısı arasında anlamlı bir farklılığın ortaya çıkmamış olması öğrencilerin

yaşlarının birbirine yakın olmasından kaynaklanabilir.

5.3 Sınıf Düzeyine Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması ve

Yorumu

Bu araştırmada benlik saygısın sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık

göstermediği bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan

çalışmalarla paralellik göstermektedir. Çakıcı ( 2010 ), Ünüvar ( 2007 ),

67

Yenidünya ( 2005 ), Balat ve Akman ( 2004 ) araştırmalarında sınıf düzeyi ile

benlik saygısı arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Polce-

Lynch, Myers, Kliewer, Kilmartin ( 2001 ) araştırmalarında 12. sınıftaki erkek

öğrencilerin 5. ve 8. sınıftaki erkek öğrencilerden daha düşük benlik saygısına

sahip olduğunu, 8. sınıftaki kızların da 8. sınıftaki erkeklerden daha düşük

benlik saygısına sahip olduğunu tespit etmiştir. Mullis ve Mullis ( 1992 ) ise

ergenlerde benlik saygısının kesitsel ve boylamsal karşılaştırmasını yaptığı

araştırmasının kesitsel kısmında öğrencilerin sınıf düzeyi ile benlik saygısı

arasında anlamlı bir farklılık tespit etmemiştir. Harter ( 1982 ) da 3. sınıftan 9.

sınıfa kadar öğrencilerin benlik saygısında yaşla ilgili anlamlı bir farklılık

olmadığını bulmuştur. Bu araştırmada sınıf düzeyi ile benlik saygısı arasında

anlamlı bir farklılığın ortaya çıkmamış olması öğrencilerin birbirlerine yakın

sınıflarda olmalarından ve aynı gelişim döneminde olmalarından

kaynaklanabilir.

5.4 Anne Eğitim Düzeyine Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması

ve Yorumu

Bu araştırmada anne eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin benlik saygısının

yükseldiği bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan

çalışmalarla paralellik göstermektedir. Yılmazer ve Günay ( 2012 ), Aydoğan

( 2010 ), Yiğit ( 2010 ), Erbil, Divan, Önder ( 2006 ), Ünüvar ( 2003 ), Özkan

( 1994 ), Çuhadaroğlu ( 1990 ) anne eğitim düzeyi yükseldikçe öğrencilerin

benlik saygısının arttığını bulmuştur. Ancak farklı örneklem gruplarında

gerçekleştirilen benlik saygısının anne eğitim düzeyine göre farklılaşmadığını

gösteren araştırmalarda bulunmaktadır. Keskin ( 2010 ), Dinçer ve Öztunç

( 2009 ), Cengil ( 2009 ), Çetin ( 2008 ), Kahriman ( 2005 ) araştırmalarında

anne eğitim düzeyi ile öğrencilerin benlik saygısı arasında anlamlı bir farklılık

bulunmadığını tespit etmişlerdir. Çocuğun bakımı, ilgi ve ihtiyaçlarının

karşılanması anne, babanın eğitim düzeyiyle yakından ilgilidir ( Ersanlı, 1991:

24 ). Bu araştırmada anne eğitim düzeyinin çocukların benlik saygısını olumlu

yönde etkilemesi çocuğun benlik gelişiminde önemli bir rolü olan annenin

eğitimle birlikte çocuğun temel psikolojik gereksinimlerine karşı daha duyarlı

olmasının çocuğun benlik saygısını olumlu yönde etkilemesinden

kaynaklanabilir.

68

5.5 Baba Eğitim Düzeyine Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması

ve Yorumu

Bu araştırmada baba eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin benlik saygısının

yükseldiği bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan

çalışmalarla paralellik göstermektedir. Aydoğan ( 2010 ) ve Özkan ( 1994 )

araştırmalarında baba eğitim düzeyi yükseldikçe öğrencilerin benlik saygısının

arttığını bulmuştur. Raymore, Godbey, Crawford ( 1994 ) babası lise ve altı

okul mezunu olan öğrencilerin benlik saygısının babası lise üzeri okul mezunu

olan öğrencilerin benlik saygısından anlamlı düzeyde düşük olduğunu

bulmuştur. Wiltfang ve Scarbecz ( 1990 ), Rosenberg ve Pearlin ( 1978 ) ise

baba eğitim düzeyinin ergenlerin benlik saygısı üzerinde küçük bir etkisi

olduğunu bulmuştur. Ancak baba eğitim düzeyiyle benlik saygısı arasında

anlamlı bir farklılık olmadığını gösteren araştırmalarda ( Yiğit, 2010; Keskin,

2010; Cengil, 2009; Çetin, 2008; Kahriman ve Polat, 2003; Ünüvar, 2003;

Çuhadaroğlu, 1986 ) bulunmaktadır. Bu araştırmada babanın eğitim düzeyi

ile çocukların benlik saygısı arasında anlamlı farklılıklar olması eğitimle

birlikte babaların çocuklarıyla daha nitelikli ilişkiler kurmasının ve psikolojik

gereksinimlerini daha fazla karşılamasının çocuğun benlik saygısını olumlu

yönde etkilemesinden kaynaklanabilir.

5.6 Cinsiyete Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının Tartışılması ve

Yorumu

Bu araştırmada kızlarla erkeklerin sosyal görünüş kaygısının anlamlı bir

farklılık göstermediği bulunmuştur. Ulaşılabilen literatürde sosyal görünüş

kaygısıyla ilgili yapılan araştırmaya rastlanılmadığından sosyal görünüş

kaygısı ile ilgili bulguların tartışılması ve yorumunda sosyal görünüş

kaygısıyla ilişkili olan beden imajıyla ilgili araştırmalara yer verilmiştir.

Mellor ve ark. ( 2010 ) araştırmalarında cinsiyet açısından beden

memnuniyetsizliğinin anlamlı bir farklılık göstermediğini bulmuştur. Ancak

kızların erkeklerden daha olumsuz beden imajına sahip olduğunu gösteren

araştırmalarda ( Makinen, Puukko-Viertomies, Lindberg, Siimes, Aalberg,

2012; Wilkosz, Chen, Kenndey, Rankin, 2011; Delfabro, Wınefıeld, Anderson,

Hammarström, Wınefıeld, 2011; Chen, Fox, Haase, Ku, 2010; Aygör, 2010;

69

Kalafat ve Kıncal, 2008; Ata, Ludden, Lally, 2007; Davison ve McCabe, 2006;

Siegel, 2002; McCabe ve Ricciardelli, 2001; Siegel, Yancey, Aneshencel,

Schuler, 1999; Çok, 1990 ) bulunmaktadır. Bu araştırmada sosyal görünüş

kaygısı açısından kızlarla erkekler arasında anlamlı bir farklılık olmaması

öğrencilerin görünüşle ilgili evrensel ve kültürel normları henüz içselleştirmeye

başlamamış olmalarından kaynaklanabilir.

5.7 Yaşa Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının Tartışılması ve

Yorumu

Bu araştırmada yaşa göre sosyal görünüş kaygısının anlamlı bir farklılık

göstermediği bulunmuştur. Aygör ( 2010 ), Canpolat, Orsel, Akdemir, Özbay

( 2005 ), Orsel, Canpolat, Akdemir, Özbay ( 2004 ), Kostanski ve Gullone

( 1998 ) ergenler üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında, Aktaş, Aştı,

Bakanoğlu, Çelebioğlu ( 2010 ), Uğurlu ve Akın ( 2008 ) ise üniversite

öğrencileri üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında beden imajına yaşın

anlamlı bir etkisinin olmadığını bulmuştur. Ancak beden imajında yaşa göre

anlamlı farklılıklar olduğunu gösteren araştırmalarda bulunmaktadır.

Maoano, Ninot, Bilard ( 2004 ) araştırmalarında 11 yaşındaki öğrencilerin

fiziksel benlik saygısının 12 ve 13 yaşındaki öğrencilerden anlamlı düzeyde

yüksek olduğunu bulmuştur. Marcotte, Fortın, Potvın, Papıllon ( 2002 )

araştırmalarında 11-12 yaşındaki öğrencilerin 17-18 yaşındaki öğrencilerden

daha olumlu bir beden imajına sahip olduğunu bulmuştur. Çok ( 1990 )

araştırmasında 15-16 yaş grubundaki kızların göğüslerinden memnuniyetinin

diğer tüm yaş gruplarından daha yüksek olduğunu ve 11-12, 13-14 yaş

grubundaki erkeklerinde cinsel organlarından memnuniyetinin 15-16, 17-18

yaş grubu erkeklerden daha düşük olduğunu tespit etmiştir. Bu araştırmada

sosyal görünüş kaygısının yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermemesi

araştırmaya katılan kişilerin yaşları arasında büyük bir farklılık

olmamasından kaynaklanabilir.

70

5.8 Sınıf Düzeyine Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının

Tartışılması ve Yorumu

Bu araştırmada sosyal görünüş kaygısının sınıf düzeylerine göre anlamlı bir

farklılık gösterdiği bulunmuştur. Uğurlu ve Akın ( 2004 ) üniversite öğrencileri

üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında üniversite birinci sınıf

öğrencilerinin üniversite ikinci sınıf öğrencilerinden daha olumsuz beden

imajına sahip olduğunu bulmuştur. McCabe ve Ricciardelli ( 2001 ) 7. sınıf

öğrencilerinin beden memnuniyetinin 8. , 9. , 10. sınıf öğrencilerinden anlamlı

düzeyde yüksek olduğunu bulmuştur. Petersen ve Crockett ( 1985 ) ise 6.- 8.

sınıflar üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında sınıf düzeyi yükseldikçe

beden imajının genel olarak düştüğünü bulmuştur. Ancak sınıf düzeyine göre

beden imajında anlamlı farklılık olmadığını gösteren ( Aktaş, Aştı, Bakanoğlu,

Çelebioğlu, 2010 ) araştırmalarda bulunmaktadır. Bu araştırmada sosyal

görünüş kaygısının sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermesi 6. sınıf

öğrencilerinin ergenlik döneminin başlangıç evresinde olmasından

kaynaklanabilir.

5.9 Anne Eğitim Düzeyine Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının

Tartışılması ve Yorumu

Bu araştırmada anne eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin sosyal görünüş

kaygısının azaldığı bulunmuştur. Uğurlu ve Akın ( 2008 ) üniversite öğrencileri

üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında anne eğitim düzeyi arttıkça beden

imajı puanlarının arttığını ancak anlamlı bir farklılık olmadığını bulmuştur.

Aygör ( 2010 ) 12-14 yaş grubu ergenler üzerinde gerçekleştirdiği

araştırmasında anne eğitim düzeyine göre öğrencilerin beden imajı

memnuniyetinin anlamlı bir farklılık göstermediğini bulmuştur. Benzer

biçimde Çok ( 1990 ) ergenler üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında beden

imajı memnuniyetinin aile eğitim düzeyine göre değişmediğini bulmuştur. Bu

araştırmada sosyal görünüş kaygısının anne eğitim düzeyine göre anlamlı bir

farklılık göstermesi annelerin eğitim düzeyi arttıkça çocuklarıyla daha iyi

iletişim kurması ve bu iletişimde çocuklarına fiziksel görünüşün nasıl

yorumlanması gerektiğine dair verdiği olumlu mesajların öğrencilerin sosyal

görünüş kaygısını olumlu yönde etkilemesinden kaynaklanabilir.

71

5.10. Baba Eğitim Düzeyine Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının

Tartışılması ve Yorumu

Bu araştırmada baba eğitim düzeyine artıkça sosyal görünüş kaygısının

azaldığı bulunmuştur. Uğurlu ve Akın ( 2008 ) üniversite öğrencileri üzerinde

gerçekleştirdikleri araştırmalarında baba eğitim düzeyi arttıkça beden imajı

puanlarının arttığını ancak anlamlı bir farklılık olmadığını bulmuştur. Aygör

( 2010 ) 12-14 yaş grubu ergenler üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında

baba eğitim düzeyine göre öğrencilerin beden imajı memnuniyetinin anlamlı

bir farklılık göstermediğini bulmuştur. Çok ( 1990 ) ergenler üzerinde

gerçekleştirdiği araştırmasında beden imajı memnuniyetinin aile eğitim

düzeyine göre değişmediğini bulmuştur. Bu araştırmada sosyal görünüş

kaygısının baba eğitim düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermesi babaların

eğitim düzeyinin artmasıyla çocuk yetiştirme tutum ve davranışlarının

değişmesinin çocuklarının sosyal görünüş kaygısı düzeylerini olumlu yönde

etkilemesinden kaynaklanabilir.

5.11. Benlik Saygısı ile Sosyal Görünüş Kaygısı Arasındaki Đlişkiye

Yönelik Bulgularının Tartışılması ve Yorumu

Bu araştırmada benlik saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasında negatif

yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bu durum benlik saygısı artıkça sosyal

görünüş kaygısının azaldığını göstermektedir. Bu sonuçlar literatürde bu

konuyla ilgili yapılan çalışmalarla paralellik göstermektedir. Oktan ve Şahin

( 2010 ) kız ergenler üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında olumsuz

beden imajı ile benlik saygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki

bulmuştur. Shroff ve Thompson ( 2006 ) ergen kızlar üzerinde

gerçekleştirdikleri araştırmalarında beden memnuniyetsizliğiyle benlik saygısı

arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulmuştur. Benzer şekilde Frost ve

McKelvie ( 2004 ) ilkokul, lise, üniversite öğrencilerinde olumsuz vücut algısı

ile benlik saygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulmuştur.

Kostanski ve Gullone ( 1998 ) ergenler üzerinde gerçekleştirdiği

araştırmasında da algılanan beden imajı memnuniyetsizliğiyle benlik saygısı

arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulmuştur. Bu araştırmada benlik

saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasında anlamlı bir ilişkinin bulunması

72

öğrencilerin kendi bedeni ve görünüşünü olduğu gibi kabul etmesinin benlik

saygısını olumlu yönde etkilemesinden kaynaklanabilir.

73

BÖLÜM VI

SONUÇ VE ÖNERĐLER

Bu araştırmada bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe

öğrencilerinin benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygıları incelenmiştir.

Araştırma sonucunda kızların benlik saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde

yüksek olduğu, yaşa ve sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermediği,

anne ve baba eğitim düzeyi artıkça benlik saygısının yükseldiği bulunmuştur.

Sosyal görünüş kaygısının ise cinsiyete ve yaşa göre anlamlı bir farklılık

göstermediği, sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık gösterdiği ve anne baba

eğitim düzeyi yükseldikçe sosyal görünüş kaygısının azaldığı tespit edilmiştir.

Bu araştırma sonuçları ışığında araştırmacılara, öğrencilere, ailelere ve okul

psikolojik danışmanlarına aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur.

Araştırmacılara;

1. Ülkemizde benlik saygısının yaşam boyu gelişimini inceleyen araştırmalar

yapılabilir.

2. Ülkemizde sosyal görünüş kaygısı ölçeğinin yeme bozukluğu olan ergenler

üzerinde psikometrik özellikleri incelenebilir.

3. Sosyal görünüş kaygısı yüksek bireyler için grup rehberliği programları

geliştirilebilir ve düşük benlik saygısına sahip bireyler için benlik saygısı

geliştirmeye yönelik grup rehberliği programları uygulanabilir.

Öğrencilere;

1. Ergenlik döneminde meydana gelen hızlı fiziksel değişimlere uyum

sağlamakta güçlük çekiyorsanız ve fiziksel görünüşünüzle ilgili bir

74

memnuniyetsizlik yaşıyorsanız okul psikolojik danışmanından yardım

alabilirsiniz.

Ailelere;

1. Çocuğunuza sağlıklı yeme tutum ve davranışları kazandırarak

çocuğunuzun olumlu bir beden imajı oluşturmasına yardımcı olabilirsiniz.

2. Çocuğunuzun beden imajıyla, görünüşüyle ya da yeme tutum ve

davranışlarıyla ilgili endişeleriniz varsa okul psikolojik danışmanına bu durum

hakkında başvuruda bulunabilirsiniz.

Okul psikolojik danışmanlarına;

1. Ergenlik döneminde öğrencilerin fiziksel, sosyal ve duygusal yönden

yaşadıkları hızlı değişimler hakkında, öğrencileri, aileleri ve öğretmenleri

bilgilendirmeye yönelik seminerler düzenleyebilirsiniz.

2. Düşük benlik saygısı ve olumsuz beden imajına sahip risk grubundaki

öğrencileri belirleyerek onlara yönelik grup rehberliği etkinlikleri

gerçekleştirebilirsiniz.

75

BÖLÜM VII

KAYNAKÇA

Adams, F.J.(1995). Ergenliği Anlamak. Ankara: Đmge Kitabevi.

Ah-Kion, J.(2006). Body Đmage And Self-Esteem: A Study Of Gender

Differences Among Midadolescents. Gender & Behaviour, 4(1), 534–549.

Aktaş, A., Aştı, A.T., Bakanoğlu, E. , Çelebioğlu, M. (2010) . Bir Hemşirelik

Yüksekokulunda Beden Đmgesi Algısının Belirlenmesi. Đstanbul

Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, Cilt 18, Sayı:2, 63-

71.

Altabe, M.(1998). Ethnicity And Body Đmage; Quantitative And Qualitative

Analysis. International Journal of Eating Disorders, 23, 153-159.

Anderson, A.J., Olnhausen, S.K.(1999). Adolescent Self-Esteem: A

Foundational Disposition. Nursing Science Quarterly, Vol.12, No.1, 62-

67.

Ata, N.R., Ludden, B.A., Lally, M.M.(2007). The Effects Of Gender And Family,

Friend, And Media Influences On Eating Disorders And Body Đmage

During Adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 36, 1024-1037.

Atik, G., Kemer, G.(2009). Çocuklarda Umut Ölçeğinin Psikometrik Özellikleri:

Geçerlilik ve Güvenirlilik Çalışması. Đlköğretim Online, 8(2), 12-19.

Online:http://ilkogretim-online.org.tr

Avşaroğlu, S., Üre, Ö.(2007). Üniversite Öğrencilerinin Karar vermede Özsaygı,

Karar Verme ve Stresle Başa çıkma Stillerinin Benlik Saygısı ve Bazı

76

Değişkenler Açından Đncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi, 18, 85-100.

Aydoğan, S.(2010). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerinin Umut ve Benlik

Saygısı, Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından Đncelenmesi.

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi/ Sosyal

Bilimleri Enstitüsü, Konya.

Aygör, N.(2010). 12-14 Yaş Grubu Ergenlerde Beden Bölgelerinden Ve

Özelliklerinden Hoşnut Olma Durumu Ve Beden Đmajının

Değerlendirilmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Haliç

Üniversitesi/ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.

Balat, U.G., Akman, B.(2004). Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Lise

Öğrencilerinin Benlik Saygısı Düzeylerinin Đncelenmesi. Fırat

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı:2, 175-183.

Baldwin, S.A, Hoffmann, J.P.(2002). The Dynamics Of Self-Esteem: A Growth

Curve Analysis. Journal of Youth and Adolescence, 31, 101-113.

Banfield, S.S., McCabe, P.M.(2002). An Evaluatıon Of The Construct Of Body

Image. Adolescence, Vol.37, No.146, 373-393.

Baymur, F.(1990). Genel Psikoloji. Đstanbul: Đnkılap Kitabevi.

Bearman, K.S., Presnell, K., Martinez, E., Stice, E.(2006). The Skinny Body

Dissatisfaction: A Longitudinal Study Of Adolescent Girls And Boys.

Journal of Youth and Adolescence, Vol.35, No.2, 229-241.

Bektaş, M.(2007). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerinde Okul Zorbalığının

Yordanması. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ege Üniversitesi/

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đzmir.

Benjet, C., Hernandez-Guzman, L. (2002). Gender Differences Đn Psychological

Well-Being Of Mexican Early Adolescents. Adolescence, Vol.36, No.141,

47-65.

77

Blascovich, J. , Tomaka, J. (1991). Measures Of Self-Esteem. In J. P. Robinson

& P. R. Shaver (Eds.), Measures Of Personality And Social Psychological

Attitudes ( ss. 115–160 ). San Diego, CA: Academic Press.

Cai, H., Wu, Q., Brown, J. D. (2009 ). Is Self-Esteem A Universal Need?

Evidence From The People’s Republic Of China. Asian Journal Of Social

Psychology, 12, 104-120.

Canpolat, I.B., Orsel, S., Akdemir, A., Ozbay, H.M.(2005). The Relationship

Between Dieting And Body Đmage, Body Ideal, Self-Perception, And Body

Mass Index Đn Turkish Adolescents. International Journal Of Eating

Disorders,37,150-155.

Cash, F.T., Szymanski, L.M.(1995). The Development And Validation Of The

Body-Image Ideals Questionaire. Journal of Personality Assessment,

64(3), 466-477.

Cebe, F.(2005). Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yetiştirme

Yurtlarında Barınan Çocukların Benlik Saygısı Depresyon Kaygı

Skorlarının Ailesi Yanında Kalan Çocuklarla Karşılaştırılması.

( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Đstanbul Üniversitesi/Adli Tıp

Enstitüsü.

Cengil, M.(2009). Hitit Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi I.Sınıf Öğrencilerinin

Benlik Saygısı Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Đncelenmesi.

Hitit Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt:8, Sayı:15, 77-102.

Chen, J.L., Fox, R.K., Haase, M.A., Ku, W.P.(2010). Correlates Of Body

Dissatisfaction Among Taiwanese Adolescents. Asia Pacific Journal Of

Clinical Nutrition, 19(2), 172-179.

Chrzanowskı, G.(1981). The Genesis And Nature Of Self-Esteem. American

Journal of Psychotherapy, Vol.35, No.1, 38-46.

Clay, D., Vignoles, V., Dittmar, H. (2005). Body-Đmage And Self-Esteem

Among Adolescent Females: Testing The Đnfluence Of Sociocultural

Factors. Journal Of Research On Adolescence, 15(4), 451–477.

78

Cohen, A.(1991). Body Đmage Đn The Person With A Stoma. Journal

Enterostomal Therapy. 18(2), 68-71.

Coopersmith, S.(1967). The Antecedents Of Self-Esteem. Princeton, San

Fransicco: W.H.Freeman And Company.

Çakıcı, D.(2010). Spor Lisesi ve Genel Lise 9. Ve 10.Sınıf Öğrencilerinin Sosyal

Yetkinlik Beklentisi Ve Özsaygı Düzeylerinin Đncelenmesi.

( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Mersin Üniversitesi/ Sosyal

Bilimleri Enstitüsü, Mersin.

Çankaya, B.(2007). Lise I. Ve II. Sınıf Öğrencilerinin Algılanan Benlik Saygısının

Bazı Değişkenlere Göre Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi ). Gazi Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Çeçen A. R., Koçak, E.(2007). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerin

Uygulanan Benlik Saygısı Programının Öğrencilerin Benlik Saygısına

Etkisi. Eurasian Journal of Educational Research, 27, 59-68.

Çeçen, A. R. (2008). Üniversite Öğrencilerinde Yaşam Doyumunu Yordamada

Bireysel Bütünlük ( Tutarlılık ) Duygusu, Aile Bütünlük Duygusu ve

Benlik Saygısı. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 4 (1), 19-30.

Çetin, N.C.(2008). Đlköğretim 4.Sınıf Öğrencilerinin Empatik Beceri Düzeylerinin

Ana Baba Tutumları Ve Özsaygı Đle Đlişkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek

Lisans Tezi ). Gazi Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Çetinkaya, S., Nur, N., Ayvaz, A., Özdemir, D., Kavakcı, Ö.(2009). Sosyo-

Ekonomik Durumu Farklı Üç Đlköğretim Okulu Öğrencilerinde Akran

Zorbalığının Depresyon ve Benlik Saygısı Düzeyiyle Đlişkisi. Anadolu

Psikiyatri Dergisi, 10, 151-158.

Çevik,B.G., Atıcı,M.(2009). Lise 3.Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygılarının Bazı

Değişkenler Açısından Đncelenmesi. Uluslar arası Đnsan Bilimleri Dergisi,

Cilt:6, Sayı:1, 339-352.

79

Çok, F.(1990). Body Đmage Satisfaction Đn Turkish Adolescents.

Adolescence,25, 409–413.

Çubukçu, Z., Gültekin, M.(2006). Đlköğretimde Öğrencilere Kazandırılması

Gereken Sosyal Beceriler. Bilig, Sayı: 37, 155-174.

Çuhadaroğlu, F.(1986). Adölesanlarda Benlik Saygısı.(Yayınlanmamış

Uzmanlık Tezi).Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ankara.

Çuhadaroğlu, F.(1990). Adolesanlarda Özdeğer Duygusu Ve Çeşitli

Psikopatolojik Durumlarla Đlişkisi. Düşünen Adam, 3(3), 71-75.

Dalgas-Pelish, P. (2006). Effects Of A Self-Esteem Đntervention Program On

School-Age Children. Pediatric Nursing, Vol.53, No.4, 341-348.

Davıson, E.T., McCabe, P.M.(2006). Adolescent Body Image And Psychosocial

Functioning. The Journal Of Social Psychology, 146(1), 15-30.

Delamater, D.J., Myers, J.D.(2011). Social Psychology. ( Seventh Edition ).

USA: Wadsworth Cengage Learning.

Delfabro, H.P. , Wınefıeld, H.A., Anderson, S. , Hammarström, A., Wınefıeld,

H. (2011). Body Đmage And Psychological Well-Being Đn Adolescents:

The Relationship Between Gender And School Type. The Journal Of

Genetic Psychology, 172(1), 67-83.

Demo, H.D. (1985). The Measurement Of Self-Esteem: Refining Our Methods.

Journal Of Personality And Social Psychology, 48, 1490-1502.

Dixit, S., Agarwal, G.G., Singh, V.J.,Kant, S., Singh, N.(2011). A Study On

Consciousness Of Adolescent Girls About Their Body Đmage. Indian

Journal Of Community Medicine, Vol.36, Issue 3, 197-202.

Doğan, T. (2010). Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması:

Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim

Fakültesi Dergisi ( H.U.Journal of Education ), 39, 151-159.

80

Doğan, T. (2011). Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeğinin Psikometrik Özelliklerinin

Ergenlerden Oluşan Bir Örneklemde Đncelenmesi. Đlköğretim Online,

10(1), 12-19. Online:http://ilkogretim-online.org.tr.

Dohnt, K.H., Tiggemann, M.(2006). The Contribution Of Peer And Media

Influences To The Development Of Body Satisfaction And Self-Esteem Đn

Young Girls: A Prospective Study. Developmental Psychology, Vol.42,

No.5, 929-936.

Dohnt, K.H., Tiggemann, M.(2008). Promoting Positive Body Đmage Đn Young

Girls: An Evaluation Of Shapesville. European Eating Disorders Review,

16, 222-233.

Duran, K.Ş. (2007). 9.10.11 Yaşındaki Çocukların Zihinsel Gelişim Ve Benlik

Saygısına Ailenin Sosyo-Ekonomik Düzeyinin Etkisi. ( Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi ). Maltepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimleri Enstitüsü,

Đstanbul.

Epsteın, S.(1973). The Self-Concept Revisited Or A Theory Of A Theory.

American Psychologist, 405-416.

Erbil, N., Bostan, Ö.(2004). Ebe ve Hemşirelerde Đş Doyumu, Benlik Saygısı Ve

Etkileyen Faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu

Dergisi, Cilt:7, 3, 56-66.

Erbil, N., Divan, Z., Önder, P.(2012). Ergenlerde Benlik Saygısına Ailelerin

Tutum Ve Davranışlarının Etkisi. Aile ve Toplum, Yıl:8, Cilt:3, Sayı 10,

7-15.

Erözkan, A.(2009a). Đlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinde Depresyonun

Yordayıcıları. Đlköğretim Online, 8(2), 334-345. Online:http://ilkogretim-

online.org.tr

Erözkan, A.(2009b). Ergenlerde Yalnızlığın Yordayıcıları. Đlköğretim Online,

8(3), 809-819. Online:http://ilkogretim-online.org.tr

Ersanlı, K.(1991). Benliğin Gelişimi ve Görevleri. Samsun: Yazarın Kendisi.

81

Erşan, E., Doğan, O., Doğan, S.(2009). Beden Eğitimi ve Antrenörlük Bölümü

Öğrencilerinde Benlik Saygısı Düzeyi ve Bazı Sosyodemografik

Özelliklerle Đlişkisi. Klinik Psikiyatri, 12, 35-42.

Esen, K.B., Aktuğ, T.(2007). Ergenlerde Akran Baskısı ve Benlik Saygısının

Đncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(33), 13-

23.

Feingold, A., Mazella, R.(1998). Gender Differences Đn Body Đmage Are

Increasing.Psychological Science, Vol.9, No.3, 190-195.

Frost, J., Mckelvie, S.(2004). Self Esteem And Body Satisfaction Đn Male and

Female Elementary School, High School, And Universtıy Students. Sex

Roles, Vol.51, 1/2, 45-54.

Furnham, A. ,Cheng, H. (2000). Perceived Parental Behaviour, Self-Esteem,

And Happiness. Social Psychiatry And Psychiatric Epidemiology, 35,

463–470.

Gleason , H.J., Alexander, M.A., Somers, L.C.(2000). Later Adolescents

Reactıons To Three Types Of Childhood Teasing: Relatıons Wıth Self-

Esteem And Body Image. Social Behavıor And Personality, 28(5), 471-

480.

Grogan, S.(2008). Body Đmage Understanding Body Dissatisfaction in Men,

Women and Children. London: Routledge.

Guindon, H.M.(2006). Toward Accountability Đn The Use Of The Self-Esteem

Construct. Journal of Counseling and Development, Volume 80, 204-

214.

Hamarta, E., Demirbaş, E.(2009). Lise Öğrencilerinin Utangaçlık ve Benlik

Saygılarının Fonksiyonel Olmayan Tutumlar Açısından Đncelenmesi.

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 239-247.

82

Hargreaves, D., Tiggemann, M.(2002). The Role Of Appearance Schematicity Đn

The Development Of Adolescent Body Dissatisfaction. Cognitive Therapy

and Research, Vol.26, No.6, 691-700.

Hart,T.A., Flora, D.B., Palyo, S.A., Fresco, D.M., Holle, C., Heimberg,

R.G.(2008). Development And Examination Of The Social Appearance

Anxiety Scale. Assessment, 15, 48-59.

Harter, S.(1982). The Perceived Competence Scale For Children. Child

Development, Vol.53, No.1, 87-97.

Heatherton, T.F., Vohs, K.D. (2000). Self-Esteem. In E.F. Borgatta & R.J.V.

Montgomery (Eds.) Encyclopedia Of Sociology. ( ss. 2511-2518 ). New

York: Macmillan.

Hökelekli, H.(2009). Psikolojiye Giriş. Đstanbul: Düşünce Kitabevi.

Đkiz, S.E.(2000). Farklı Liselerdeki Ergenlerin Benlik Saygısı, Akademik Başarı

Ve Sürekli Kaygı Düzeyi Arasındaki Đlişki. ( Yayımlanmamış Yüksek

Lisans Tezi ). Dokuz Eylül Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü,

Đzmir.

Đzgiç, F., Akyüz, G., Doğan, O., Kuğu, N.(2004). Social Phobia Among

University Students And Đts Relation To Self-Esteem And Body Đmage.

Canadian Journal of Psychiatry, 49, 630–634.

Josephs, L. (1991). Character Structure, Self-Esteem Regulation, And The

Principle Of Đdentity Maintenance. In R. C. Curtis (Ed.), The Relational

Self: Theoretical Convergences Đn Psychoanalysis And Social Psychology

( ss. 3-16 ). New York: Guilford.

Joshi, S. , Srivastava, R. ( 2009 ). Self-Esteem And Academic Achievement Of

Adolescents. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology,

Vol.35, 33-39.

Kabalcı, T.(2008). Akademik Başarının Yordayıcısı Olarak Sınav Kaygısı Benlik

Saygısı ve Sosyo-Demografik Değişkenler. ( Yayımlanmamış Yüksek

83

Lisans Tezi ). Hacettepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Ankara.

Kahriman, Đ.(2005). Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon Sağlık

Yüksekokulu Öğrencilerinin Benlik Saygıları ve Atılganlık Düzeylerinin

Bazı Değişkenler Açısından Đncelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi

Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(1), 24-32.

Kahriman, Đ., Polat, S.(2003). Adölesanlarda Aileden ve Arkadaşlardan Algılana

Sosyal Destek ve Benlik Saygısı Arasındaki Đlişki. Atatürk Üniversitesi

Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:6, 2, 13-24.

Kahyaoğlu, S.(2010). Relative Effects Of Perceived Social Support From Famıly

And Perceived Social Support From Frıends On Adolescents’ Self Esteem.

( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Đstanbul Bilgi Üniversitesi/

Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.

Kalafat, T., Kıncal, Y.R.(2008). Üniversite Öğrencilerinin Beden Memnuniyeti

Düzeyleri Đle Sosyal Beceri Düzeyleri Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi.

Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 41-47.

Kalkan, M., Şahin, C., Toraman, R.A., Turkan, S.(2010). Yirmi Yaş Sonrası

Sünnetsizlerin Benlik Algısı Ve Benlik Saygısı Özelliklerinin Çocukluk

Çağında Sünnet Olan Erişkinlerle Karşılaştırılması. Türk Üroloji Dergisi-

Turkish Journal of Urology, 36(4), 411-417.

Kapcı, G.E.(2004). Đlköğretim Öğrencilerinin Zorbalığa Maruz Kalma Türünün

Ve Sıklığının Depresyon, Kaygı ve Benlik Saygısıyla Đlişkisi. Ankara

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:37, Sayı:1, 1-13.

Kater, J.K., Rohwer, J., Londre, K.(2002). Evaluation Of An Upper Elementary

School Program To Prevent Body Image, Eating And Weight Concerns.

Journal Of School Health, 72, No.5, 199-204.

Kaya, N.G. (2007). The Role Of Self-Esteem, Hope And External Factors Đn

Predicting Resilıence Among Regional Boarding Elementary School

84

Students. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ortadoğu Teknik

Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Keskin, T.(2010). Đlköğretim Okullarındaki Öğrencilerin Akran Zorbalığının

Benlik Saygısıyla Đlişkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).

Maltepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đstanbul.

Kılıç, B.(2010). Ergenlik Döneminde Beden Đmgesi Gelişimi Üzerine Aile, Akran

Ve Televizyonun Etkisinin Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Doktora Tezi ).

Gazi Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Kim, O., Kim, K. (2001). Body Weight, Self-Esteem, And Depression Đn

Korean Female Adolescents. Adolescence, Vol.36, No.142, 315-322.

Koç, M.(2010). Demografik özellikleri ve Benlik Saygısı Arasındaki Đlişki:

Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Akademik Araştırmalar

Dergisi , 46, 35-58.

Kostanski,M., Gullone, E.(1998). Adolescent Body Đmage Dissatisfaction:

Relationships With Self-Esteem, Anxiety, And Depression Controlling

For Body Mass. Journal of Child Psychology Psychiatry, Vol.39, No. 2,

255-262.

Kulaksızoğlu, A.(1998). Ergenlik Psikolojisi. ( Birinci Basım ). Đstanbul: Remzi

Kitabevi.

Kutlu, B.(2009). Beden Đmajının Gelişimi Ve Sağlıklı Beden Ağırlığının

Korunmasında Yemeyle Đlgili Tutumlar, Temel Đnançlar ve Ebeveyne

Bağlanmanın Rolü. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ege

Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kutob, R., Senf, J., Crago, M., Shisslak, C. (2010). Concurrent And

Longitudinal Predictors Of Self‐Esteem Đn Elementary And Middle

School Girls. Journal Of School Health, Vol.80, No.5, 240‐248.

Kuzgun, Y.(1988). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: Ösym.

85

Lau, P.W.C., Lee, A., Ransdell, L., Yu ,C.W., Sung ,R.Y.T.(2004). The

Association Between Global Self-Esteem, Physical Self-Concept And

Actual Versus Đdeal Body Size Rating Đn Chinese Primary School

Children. International Journal of Obesity, 28, 314-319.

Lawrence, D.(2000). Building Self-Esteem With Adult Learners. London: Paul

Chapman Publishing Ltd.

Lawrence, D.(2006). Enhancing Self-Esteem Đn The Classroom. London: Paul

Chapman Publishing Ltd.

Liptak, J.J., Khalsa, L.K., Leutenberg, A.E.(2002). The Self-Esteem Program,

Inventories, Actıvıtıes & Educational Handouts. USA: Wellness

Reproductions & Publishing.

Lowery, S. E., Kurpius, S. E. R., Befort, C., Blanks, E. H., Sollenberger, S.,

Nicpon, M. F., Blanks, H.E., Huser, L.(2005). Body Đmage, Self-Esteem,

And Health-Related Behaviors Among Male And Female First Year

College Students. Journal of College Student Development, 46, 612–623.

Makinen, M., Puukko-Viertomies, R.L, Lindberg, N., Siimes, A.M., Aalberg, V.

(2012). Body Dissatisfaction And Body Mass Đn Girls And Boys

Transitioning From Early To Mid-Adolescence: Additional Role Of Self-

Esteem And Eating Habits. BMC Psychiatry, 12, 35.

Maoano, C., Ninot, G., Billard, J.(2004). Age And Gender Effects On Global

Self-Esteem and Physical Self-Perception Đn Adolescents. European

Physical Education Review, Volume 10, 1 , 53-69.

Maraba, D.K.(2007). Algılanan Empatik Sınıf Atmosferi Đle Benlik Đmgesi

Arasındaki Đlişki. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Karadeniz

Teknik Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.

Marcotte, D., Fortin, L., Potvin, P., Papillon, M. (2002). Gender Differences Đn

Depressive Symptoms During Adolescence: Role Of Gender-Typed

Characteristics, Self-Esteem, Body Đmage, Stressful Life Events, And

86

Pubertal Status. Journal Of Emotional And Behavioral Disorders, Vol.10,

No.1, 29–42.

Markey, N.C., Markey, N.P.(2005). Relations Between Body Đmage And Dieting

Behaviors: An Examination Of Gender Roles. Sex Roles, Vol. 53,

No.7/8, 519-530.

McCabe, P.M., Ricciardelli, A.L.(2003). Sociocultural Influences On Body

Image And Body Changes Among Adolescent Boys And Girls. The

Journal Of Social Psychology, 143(1), 5-26.

McCabe,P.M., Ricciardelli, A.L.(2001). Parent, Peer, And Media Influences On

Body Đmage And Strategıes To Both Increase And Decrease Body Size

Among Adolescent Boys And Girls. Adolescence, Vol.36, No.142, 225-

239.

McMullin, A.J., Cairney, J.(2004). Self-Esteem And The Đntersection Of Age,

Class, And Gender. Journal of Aging Studies, 18, 75-90.

McVey, L.G., Davis,R., Tweed, S., Shaw, F.B.(2004). Evaluation Of A School-

Based Program Designed To Đmprove Body Đmage Satisfaction, Global

Self-Esteem, And Eating Attidudes And Behaviors: A Replication Study.

International Journal Of Eating Disorders, 36, 1-11.

Mellor, D., Tyszkiewicz, F.M., McCabe, P.M., Ricciardelli, A.L.(2010). Body

Image And Self Esteem Across Age And Gender: A Short-Term

Longitudinal Study. Sex Roles, 63, 672-681.

Mellor,D., Ricciardelli, A.L., McCabe, P.M., Yeow, J., Mamat, H.N.,Hapidzal,

M.F.N.(2010). Psychological Correlates Of Body Đmage And Body Change

Behaviors Among Malaysian Adolescent Boys And Girls. Sex Roles, 63,

386-398.

Mendelson, K.B., Mendelson, J.M., White, R.D.(2001). Body-Esteem Scale For

Adolescents And Adults. Journal Of Personalıty Assessment, 76(1), 90-

106.

87

Monro, F., Huon, G.(2005). Media-Portayed Idealized Images, Body Shame,

And Appearance Anxiety. International Journal Of Eating Disorders, 38,

85-90.

Mruk, J.C.(2006). Self-Esteem Research, Theory, And Practice Toward A

Positive Psychology Of Self-Esteem. New York: Springer Publishing

Company.

Mullis, K.A, Mullis L.R.(1992). Cross-Sectional And Longitudinal Comparisons

Of Adolescent Self-Esteem. Adolescence, Vol. 27, Issue 105, 51-61.

Mwaba, K., Roman, V.N.(2009). Body Image Satisfaction Among A Sample Of

Black Female South Afrıcan Students. Social Behavıor And Personalıty,

37(7), 905-910.

Noles, W.S., Cash, F.T., Winstead ,A.B.(1985). Body Đmage, Physical

Attractivness, And Depression. Journal of Consulting and Clinical

Psychology, Vol.53, No.1, 88-94.

O’Dea, A.J., Abraham, S.(2000). Improving The Body Image, Eating Attitudes,

And Behaviours Of Young Male And Female Adolescents: A New

Educational Approach That Focuses Self-Esteem. International Journal

Of Eating Disorders, 28, 43-57.

O’Dea, A.J., Caputi, P.(2001). Association Between Socioeconomic Status,

Weight, Age And Gender, And Body Đmage And Weight Control Practices

Of 6- To 19- Year-Old Children And Adolescents. Health Educatıon

Research Theory &Practice, Vol.16, No.5, 521-532.

Oktan, V., Şahin,M.(2010). Kız Ergenlerde Beden Đmajı ile Benlik Saygısı

Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi. Uluslar arası Đnsan Bilimleri Dergisi, 7,

2, 1-14.

Orhan, Ö. ( 2005 ). Spor Yapan ve Yapmayan Ergenlerin Beden Đmajından

Hoşnut Olma Düzeylerinin Karşılaştırılması. ( Yayımlanmamış Yüksek

Lisans Tezi ). Sakarya Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.

88

Orsel, S., Canpolat, I.B., Akdemir, A., Ozbay, H.M.(2004). Diyet Yapan Ve

Yapmayan Ergenlerin Kendilik Algısı, Beden Đmajı Ve Beden Kitle

Đndeksi Açısından Karşılaştırılması. Türk Psikiyatri Dergisi, 15(4), 5-15.

Orth, U., Robins, W.R., Trzesniewski , H.K.(2010). Self-Esteem Development

From Young Adulthood To Old Age: A Cohort-Sequential Longitudinal

Study. Journal of Personality And Social Psychology, Vol.98, No.4, 645-

658.

Öksüz, Y.(2012). Üniversite Öğrencilerinin Özerklik Düzeyleri Đle Vücut Algıları

Arasındaki Đlişki. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi

Dergisi, 28, 69-77.

Özkan, A.Ö., Özen, A.(2008). Öğrenci Hemşirelerde Boyun Eğici Davranışlar ve

Benlik Saygısı Arasındaki Đlişki.Tsk Koruyucu Hekimlik Bülteni, 7, 1, 53-

58.

Özkan, Đ. (1994). Benlik Saygısını Etkileyen Etkenler. Düşünen Adam, 7 (3),

4-9.

Özşaker, T., Canpolat, M., Yıldız, L.(2011). Beden Eğitimi Öğretmen

Adaylarının Epistemolojik Đnançları ve Benlik Saygıları Arasındaki Đlişki.

Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 2,

155-164.

Pallas, M.P., Entwisle, R.D., Alexander, L.K., Weinstein, P. (1990). Social

Structure And The Development Of Self-Esteem Đn Young Children.

Social Psychology Quarterly, Vol.53, No.4, 302-315.

Paxton, J.S., Sztainer -Neumark, D., Hannan, J.P., Eisenberg, E.M.(2006).

Body Dissatisfaction Prospectively Predicts Depresssive Mood And Low

Self-Esteem Đn Adolescent Girls And Boys. Journal of Clinical Child and

Adolescent Psychology, Vol.35, No.4, 539-549.

Petersen, C.A., Crockett, J.L.(1985). Pubertal Timing And Grade Effects on

Adjustment. Journal of Youth and Adolescence, 14, 3, 191-206.

89

Phares, V., Steinberg R.A., Thompson, K.J.(2004). Gender Differences Đn Peer

And Parental Influences: Body Image Disturbance, Self-Worth, And

Psychological Functioning Đn Preadolescent Children. Journal of Youth

and Adolescence, Vol.33, No.5, 421-429.

Pılafova, A., Angelone, J.D., Bledsoe, K.(2007). The Relationship Between

Gender, BMI, Self-Esteem, And Body Esteem Đn College Students. Psı

Chı Journal Of Undergraduate Research, Vol.12, No.1, 24-30.

Plummer, D.(2005). Helping Adolescents and Adults to Build Self-Esteem.

London: Jesssica Đngsley Publishers.

Plummer, D.(2007). Self-Esteem Games For Children. London: Jesssica Đngsley

Publishers.

Polce-Lynch, M., Myers, B., Kliewer, W., Kilmartin, C. (2001). Adolescent Self-

Esteem And Gender: Exploring Relations To Sexual Harassment, Body

Đmage, Media Đnfluence, And Emotional Expression. Journal Of Youth

And Adolescence, 30, 225–244.

Pope W.A, Mchale, M.S, Craighead, E.W.(1988). Self-Esteem Enhancement With

Children and Adolescents. Boston: Allyn and Bacon.

Raymore, L.A, Godbey, G.C, Crawford, D.W.(1994). Self-Esteem, Gender, And

Socioeconomic Status: Their Relation to Perceptions Of Constraint On

Leisure Among Adolescents. Journal of Leisure Research, 26, 2, 99-118.

Robins, W.R., Trzesniewski, H.K., Tracy, L.J., Gosling, D.S., Potter, J. (2002).

Global Self-Esteem Across The Life Span. Psychology and Aging, Vol.17,

No.3, 423-434.

Robins, W.R., Trzesniewski, H.K.(2005). Self-Esteem Development Across The

Life Span. Current Directions Đn Psychological Science, Vol.14, No.3, 158-

162.

Rosenberg, M.(1965). Society And The Adolescents Self-Đmage. Princeton, NJ:

Priceton University.

90

Rosenberg, M., Pearlin, I.L.(1978). Social Class And Self-Esteem Among

Children And Adolescents. American Journal of Sociology, Vol. 84, No.

1,53-77.

Satan, A.(2006). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerinin Zorba Davranış

Eğilimlerinin Okul Türü Ve Bazı Sosyo Demografik Değişkenler Đle Đlişkisi.

( Yayımlanmamış Doktora Tezi ). Marmara Üniversitesi /Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, Đstanbul.

Saygın, Y., Arslan, C.(2009). Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Destek, Benlik

Saygısı ve Öznel Đyi Oluş Düzeylerinin Đncelenmesi. Ahmet Keleşoğlu

Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 28, 207-222.

Schmitt, D.P., Allik, J.(2005). Simultaneous Administration of Rosenberg Self-

Esteem Scale in 53 Nations: Exploring the Universal and Culture-

Specific Features of Global Self-Esteem. Journal of Personality and

Social Psychology, Vol.89, No.4, 623-642.

Secer, Đ., Đlbay, B.A, Ay, Đ., Çiftçi, M.(2012). Yatılı Đlköğretim Okullarındaki

Öğrencilerin Benlik Saygılarının Đncelenmesi. Sakarya Journal Of

Education, Sayı 3, 1, 1-17.

Serin, B.N., Öztürk, S.(2007). Anne-Babası Boşanmış 9-13 Yaş Grubu

Çocuklar Đle Aynı Yaş Grubundaki Anne-Babası Boşanmamış

Çocukların Benlik Saygısı Ve Kaygı Düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi

Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, 117-128.

Shroff, H., Thompson, K.J.(2006). Peer Influences, Body-Đmage Dissatisfaction,

Eating Dysfunction And Self-Esteem Đn Adolescent Girls. Journal Of

Health Psychology, 11, 533-551.

Sıegel, M.J., Yancey, K.A., Aneshensel, S.C., Schuler, R. (1999). Body Image,

Perceived Pubertal Timing, And Adolescent Mental Health. Journal of

Adolescent Health, Vol.25, No.2, 155-165.

Siegel, M.J.(2002). Body Đmage Change And Adolescent Depressive Symptoms.

Journal Of Adolescent Research, Vol.17, No.1, 27-41.

91

Sim,L., Zeman, J.(2006). The Contribution Of Emotional Regulation To Body

Dissatisfaction And Disordered Eating Đn Early Adolescent Girls.

Journal of Youth and Adolescence, 35, No.2, 219-228.

Simmons, G.R., Rosenberg, F., Rosenberg, M.(1973). Disturbance Đn The Self

Đmage At Adolescence. American Sociology Review, Vol. 38, No. 5, 553-

568.

Slater, A., Tiggemann, M. (2010). Body Image And Disordered Eating Đn

Adolescent Girls And Boys: A Test Of Objectification Theory. Sex Roles,

63, 42-49.

Slavin, E.R.(2006). Educational Psychology Theory And Practice. ( Eighth

Edition ). Boston: Pearson.

Smolak, L., Thompson, K.J.(2009). Body Đmage, Eating Disorders And Obesity,

in Youth Assessment, Prevention, And Treatment. ( Second Edition ).

Washington: American Psychological Association.

Standford, N.J., McCabe, P.M.(2005). Evaluatıon Of A Body Image Prevention

Programme For Adolescent Boys. European Eating Disorders Review, 13,

360-370.

Suka, M., Sugımorı, H.,Yoshıda, K., Kanayama, H., Sekıne, M., Yamagamı, T.,

Kagamımorı, S. (2006). Body Image, Body Satisfaction And Dieting

Behavior Đn Japanese Preadolescents: The Toyoma Birth Cohort Study.

Enviromental Health and Preventive Medicine, 11, 24-30.

Şahin, G.R. (2006). Bireylerin Proaktif Kişilik Yapısı Đle Benlik Saygısı Düzeyleri

Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).

Sakarya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.

Şahin, M., Sarı, V.S, Aydın, B. (2011). Assesment of the Relationship Between

The Ways Adolescents Use Facebook Self-Esteem. Akademik Bakış

Dergisi, Sayı 23, 1-12.

92

Tam, L.C., Lee, H.T., Har, M.W., Pook, L.W.(2011). Perceived Social Support

And Self-Esteem Towards Gender Roles: Contributing Factors Đn

Adolescents. Asian Social Science, Vol.7, No:8, 49-58.

Tenekeci, A.G.E.(2008). Paralejik Hastalarda Uğrası Tedavisinin Beden Đmajına

Etkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Gazi Üniversitesi/Sağlık

Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Top, Ü.F., Kaymak, E., Göllü, Ş., Kaya, B.(2010). Sağlık Bilimleri Fakültesi

Öğrencilerinin Benlik Saygısı ve Atılganlık Düzeylerinin

Sosyodemografik Özellikleri Açısından Đncelenmesi. New/Yeni

Symposium Journal, Cilt 48, 2, 148-156.

Uğurlu,N., Akın, H.(2008). Muğla Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Beden

Benlik Algısı ve Psikolojik Belirtileri Đle Đlişkisi. Atatürk Üniversitesi

Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11, 4, 38-47.

Ünal, G.(2004). Bir Grup Üniversiteli Gençte Çekingenlik, Aleksitimi ve Benlik

Saygısının Değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 215-222.

Ünal, S.(2007). Atılganlık Becerileri Eğitim Programının Đlköğretim Đkinci Kademe

Öğrencilerinin Atılganlık Düzeyi Ve Benlik Saygısı Üzerindeki Etkisi.

( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Dokuz Eylül Üniversitesi/Eğitim

Bilimleri Enstitüsü, Đzmir.

Ünüvar, A.(2003). Çok Yönlü Algılanan Sosyal Desteğin 15-18 Yaş Arası Lise

Öğrencilerinin Problem Çözme Becerisine Ve Benlik Saygısına Etkisi.

( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Selçuk Üniversitesi/ Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Konya.

Ünüvar, A.(2007). Lise Öğrencilerinin Algıladıklar Ana-Baba Tutumları Đle

Kendine Saygı Düzeylerinin Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek

Lisans Tezi ). Selçuk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

Üstün, E., Akman, B.(2002). Korunmaya Muhtaç Çocukların Benlik Algısının

Đncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 229-

233.

93

Verkuyten, M. (1990). Self-Esteem And The Evaluation Of Ethnic Đdentity

Among Turkish And Dutch Adolescents Đn The Netherlands. The Journal

Of Social Psychology, 130(3), 285–297.

Wardle, J., Foley, E.(1989). Body Image: Stability And Sensivity Of Body

Satisfaction And Body Size Estimation. International Journal of Eating

Disorders, Vol.8, No.1, 55-62.

Wigfield, A., Eccles, S.J., Iver, M.D., Reuman, A.D., Midgley, C.(1991).

Transitions During Early Adolescence: Changes Đn Children’ s Domain-

Specific Self Perceptions and General Self-Esteem Across The Transiton

To Junior Hıgh School. Developmental Psychology, Vol.27, No.4, 552-

565.

Wilkosz, E.M.,Chen,L.J.,Kenndey, C., Rankin, S.(2011). Body Dissatisfaction

Đn California Adolescents. Journal Of The American Academy Of Nurse

Practitioners, 23, 101-109.

Williams, J.M., Currie C. (2000). Self-Esteem And Physical Development Đn

Early Adolescence: Pubertal Timing And Body Đmage. Journal Of Early

Adolescence, Vol.20, No.2, 129–149.

Wiltfang, L.G, Scarbecz, M.(1990). Social Class And Adolescents Self-Esteem:

Another Look. Social Psychology Quarterly, Vol.53, No.2, 174-183.

Yaman, Ç., Koşu, S.,Teşneli, M., Teşneli, Ö., Yalvarıcı, N., Gelen, N.(2008). Elit

Seviyedeki Değişik Spor Branşlarının Fiziksel Benlik Algısı Üzerine

Etkisi. Uluslararası Đnsan Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı:2, 1-16.

Yavuzer, H.(2003). Ana-Baba Ve Çocuk. Đstanbul: Remzi Kitabevi.

Yenidünya, A.(2005). Lise Öğrencilerinde Rekabetçi Tutum, Benlik Saygısı ve

Akademik Başarı Đlişkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).

Marmara Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.

Yıldız, A.M.(2010). Sokakta Çalışan ve Çalışmayan Đlköğretim Đkinci Kademe

Öğrencilerinin Benlik Saygısı, Yaşam Doyumu ve Depresyon Düzeylerinin

94

Đncelenmesi (Diyarbakır Đli Örneği). ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans

Tezi ). Đnönü Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.

Yılmazel, G., Günay, O.(2012). Çorum Đli Kargı Đlçesinde Öğrenim Gören 12-17

Yaş Arasındaki Öğrencilerde Özsaygı ve Depresyon. Sağlık Bilimleri

Dergisi ( Journal of Health Sciences ) , 21(1), 20-29.

Yiğit, H.(2010). Ergenlerin Benlik Saygılarının Yaşam Doyumu ve Bazı Özlük

Nitelikleri Açısından Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).

Selçuk Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.

Yörükoğlu, A.(1990). Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar. Đstanbul:

Özgür Yayın Dağıtım.

Yüksel, A.(2009). Đlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Empatik Becerileriyle Aile

Đşlevleri ve Benlik Kavramları Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi.

Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 25.Sayı, 153-165.

95

EKLER

96

97

98

99

EK-4

ROSENBERG BENLĐK SAYGISI ÖLÇEĞĐ(RBSÖ)

Çok Doğru

Doğru

Yanlış

Çok Yanlış

1. Kendimi en az diğer insanlar kadar

değerli buluyorum.

2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu

düşünüyorum.

3. Genelde kendimi başarısız bir kişi

olarak görme eğilimindeyim.

4. Ben de diğer insanların birçoğunun

yapabildiği kadar bir şeyler

yapabilirim.

5. Kendimde gurur duyacak fazla bir

şey bulamıyorum.

6. Kendime karşı olumlu bir tutum

içindeyim.

7. Genel olarak kendimden

memnunum.

8. Kendime karşı daha fazla saygı

duyabilmeyi isterdim.

9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe

yaramadığını düşünüyorum.

10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir

insan olmadığını düşünüyorum.

100

EK-5

SOSYAL GÖRÜNÜŞ KAYGISI ÖLÇEĞĐ (SGKÖ)

Hiç

Uygun

Değil

Uygun

Değil

Biraz

Uygun Uygun

Tamamen

Uygun

1 Dış görünüşümle ilgili kendimi rahat hissederim.

2 Fotoğrafım çekilirken kendimi gergin hissederim.

3 Đnsanlar doğrudan bana baktıklarında gerilirim.

4 Đnsanların görünüşümden dolayı benden hoşlanmayacakları konusunda endişelenirim.

5 Yanlarında olmadığım zamanlarda insanların, görünüşümle ilgili kusurlarımı konuşacaklarından endişelenirim.

6 Görünüşümden dolayı insanların benimle beraber vakit geçirmek istemeyeceklerinden endişelenirim.

7 Đnsanların beni çekici bulmamalarından korkarım.

8 Görünüşümün yaşamımı zorlaştıracağından endişe duyarım.

9 Karşıma çıkan fırsatları görünüşümden dolayı kaybetmekten kaygılanırım.

10 Đnsanlarla konuşurken görünüşümden dolayı gerginlik yaşarım.

11 Diğer insanlar görünüşümle ilgili bir şey söylediklerinde kaygılanırım.

12 Dış görünüşümle ilgili başkalarının beklentilerini karşılayamamaktan endişeleniyorum.

13 Đnsanların görünüşümü olumsuz olarak değerlendirecekleri konusunda endişelenirim.

14 Diğer insanların görünüşümdeki bir kusurun farkına vardıklarını düşündüğümde kendimi rahatsız hissederim.

15 Sevdiğim kişinin görünüşümden dolayı beni terk edeceğinden endişe duyuyorum.

16 Đnsanların görünüşümün iyi olmadığını düşünmelerinden endişeleniyorum.

101

EK -6

KĐŞĐSEL BĐLGĐ FORMU

Sevgili öğrenciler,

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’ ne bağlı Rehberlik ve

Psikolojik Danışmanlık programında Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin

benlik saygıları ile sosyal görünüş kaygıları arasındaki ilişkiyle ilgili bir

araştırma yapmaktayım. Vereceğiniz samimi ve içten cevaplarla bilimsel bir

çalışmaya katkıda bulunacaksınız. Lütfen cevapsız ifade bırakmayınız.

Vereceğiniz cevaplar gizli kalacak ve grupça değerlendirme yapılacaktır.

Katılımınız için şimdiden teşekkür ederim.

Ertuğrul ŞAHĐN

1. Okulunuz: ……………………………………………….

2. Sınıfınız : 6. Sınıf ( ) 7. Sınıf ( ) 8. Sınıf ( )

3. Cinsiyetiniz: Kız ( ) Erkek ( )

4. Yaşınız: 11 ( ) 12 ( ) 13 ( ) 14 ( ) 15 ( )

5. Annenizin ve babanızın en son bitirdikleri okulu göz önünde

bulundurarak öğrenim durumlarını belirtiniz.

Anne Baba

Okur-yazar değil ( ) ( )

Sadece okur-yazar ( ) ( )

Đlkokul mezunu ( ) ( )

Ortaokul mezunu ( ) ( )

Lise mezunu ( ) ( )

Yüksek okul mezunu ( ) ( )

Üniversite mezunu ( ) ( )

102

103