20. Basım

EĞİTİMDE REHBERLİK HİZMETLERİ

Prof. Dr. BinnurYEŞİLYAPRAK

YÖ K ’ün Kur Tanımına Uygun Olarak Hazırlanmıştır

www.nobeiyayin.com

NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DAN IŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ.

Ankara Dağıtım Kültür Mah. Mithatpaşa Cad. Nu: 74 B-01/02 Kızılay/ANKARA Tel: 0312 418 20 10 Faks: 0312 418 30 20 www.nobelyayin. com nobel@nobefyayin. comİstanbul Dağıtım Molla Fenari Sokak Nu: 8 Cağaloğlu / İSTANBUL Tel: 0212 511 61 44 Faks: 0212 511 61 49 www.nobeikitap.cominfo@nobelkitap.comMerkez İ0SB Abdülkadir Geyiani Cad. Nu: 2/A Ostim / ANKARA Tel/Faks: 0312 386 00 91

binnur. yesilyaprak@education. ankara. edu. tr

S S k Copyright 2012. NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NU 20779Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğirim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ııe aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekan ik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.

Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com- Yayın Koordinatörü: Pınar Gülter -pinargulter@nobelyayin.com- Eğitim Bilimleri Editörü: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Redaksiyon: Murat Taştan -murattastan@nobelyayin.com-Dizgi-Mizanpaj Sorumlusu: Zehra Çidam -zehracidam@nobelyayin.com-Mizanpaj: Şerikan Kara -serikan@nobeiyayin.com-Görsel Tasarım Sorumlusu: Mehtap Yürümez -dizgi@nobelyayin.comÜretim Sorumlusu: Halil YeşilBaskı ve Cilt: Özgem Ofset Sertifika Nu: 19478

Dağıtım: Volkan Kurt -volkankurt@nobelyayin.com- +9 0 312 418 20 10 Tanıtım: Sadık Küçükakman -sadik@nobelyayin.com-

Yavuz Şahin -yavuz@nobelyayin.com- Onur Uysal -onur@nobelyayin.com- Çetin Erdoğan -cetin@nobelyayin.com- İsmail Kınacı -ismail@nobelyayin.com- Serhat Geçkaldı -serhat@nobelyayin.com-

e-satis: Emrah Dursun -esatis@nobelkitap.com-

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

Y eşilyaprak , B in n u r.E ğ itim de R eh b erlik H izm etle ri / Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak 20. Basım, X II + 400 s., 160x195 mm Kaynakça var, dizin y o k ISBN 978-605-133-240-61. Eğitimde R ehberlik H izmetleri 2. Gelişimsel Rehberlik

YAYIN NU : 338Eğitim Bilimleri Nu : 69ISBN : 978-605-133-240-6

© I. Basım, Mart 2012

EĞİTİMDE REHBERLİK HİZMETLERİ Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK

www.nobelkitap.com

Son Baskı İçin... TEŞEKKÜR ve BİRKAÇ SÖZ

Eğitimde Rehberlik Hizmetleri kitabına gösterilen ilgi, akademik yaşamımda bana psikolojik doyumların en büyüğünü yaşattı. On yıl önce 2000 yılının Eylül ayında umut ve heyecanla ilk kez yayınlanan bu kitabın, yine coşku ve heyecanla 19. baskısını yayınlıyor olmak, bu alana gönül veren biri olarak gerçekten çok anlamlı bir mutlu­luk!... Mesleğime yaptığım yatırımın karşılığını, gösterilen olumlu tepkilerle fazlasıyla aldığıma inanıyorum.

Bu baskıda kitap yeniden gözden geçirilerek, sîzlerden gelen görüş ve öneriler doğrultusunda geliştirildi, yeni düzenlemeler yapıldı, sonunda yer alan “değerlendirme sorularına son 7 yılda KPSS'de çıkan sorular eklendi. Yaşayan bir organizma gibi kitabın büyüyüp olgunlaşması sizlerin ilgi ve desteğinizle sürüyor...

Çelişimsel Rehberlik yaklaşımına uygun olarak hazırladığım bu kitabı:

• eğitim ortamlarını insan gelişimine en uygun duruma getirmeyi amaçlayan YÖNETİCİLERE;

• yaptığı mesleğe saygı duyan, öğrencilerini seven ve onlara değer veren ÖĞRETMENLERE ve Ö Ç RETM EN A D A Y LA R IN A :

• çalıştığı eğitim kurumunda rehberlik anlayışını oluşturmaya çabalayan PSİKOLOJİK D A N IŞ M A N L A R A

üstlendikleri sorumluluğa saygı duyarak ve yararlı olmayı umut ederek sunuyorum.

Sevgi ve saygıyla...

Eylül 2010 Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK

Bu kitabı FARKLI yapan ÖZELLİKLER

Eğitimde Rehberlik Hizmetleri; bence alanındaki diğer kitaplardan çok farklı ve üstün özellikler taşıdığı için bu kadar benimsendi. Nedir bu özellikleri?

• Çelişimsel yaklaşımı esas alması ve PÜR alanında, okulöncesi - ilk ve ortaöğre­tim öğrencilerine kazandırılacak yeterliklere dayanması

• Psikolojik danışman adaylarının yanı sıra, her düzey ve her alandaki öğretmen adaylarına yönelik olarak hazırlanmış olması

• filanda çalışan uygulamacılar için bir el kitabı niteliği taşıması

• Her ünitenin sonunda, her eğitim kademesi için farklı gelişim alanlarına ilişkin bilinç ve beceri kazandırmaya yönelik somut etkinliklerin yer alması

• Kitabın sayfa tasarımının, dikkat ve algılama açısından etkili olduğu kadar resim ve karikatürlerle keyifli bir öğrenme sürecini gerçekleştirmeyi sağlaması

• KPSS'ye hazırlananların gereksinimlerini de (kapsam ve sorular) karşılayacak nitelikte olması

• Bu kitabın yazarının bu alana gerçekten gönül vermiş olması...

Teşekkürler sevgili hocam!.

Dr. K. Bahar AYDIN

(Araştırma Qörevlisi)

Ekim 2006. İsparta

E E 52B O — :

“Eğitimde Rehberlik H izmetleri" kitabı; hangi eğitim kadem esinde görev alırsa alsın, öğrencile­

rin kişisel, eğitsel ve mesleki ge lişim ine yardım cı olacak öğretm enlerin ve öğretm en adayların ın rolleri,

sorum lulukları konusunda, gerekli bilgi ve becerileri kazandırabilm ek amacı ile hazırlanm ıştır.

Rehberlik ve psikolojik danışm a hizmetleri, bir uzm an lık alanı olarak profesyonel düzeyde

yürütülecek hizmetleri kapsar. O ku llarım ızda bu alanda ye tişm iş u zm an oranı, ilköğretim kurum -

larında % l , ortaöğretim kurum larım ızda % 9 'd u r. Geri kalan % 9 1 -9 9 'u n d a ise rehberlik faaliyetleri

gerek yasal düzenlemelerle, gerekse pratikteki koşullar açısından tam am en sın ıf öğretm enlerine veya

"s ın ıf rehber öğretm eni" tanım lam ası ile herhangi bir alan öğretm enin in so rum lu luğuna bırakılm ıştır.

K u şk u su z okulda bir rehber u zm an ın bulunm ası da, öğretm enlerin bu konudaki rol ve so rum lu luğunu

azaltan bir durum değildir. Ç ü n kü öğretm en, sın ıf ortam ında öğrenciyle en yakın ve en u zun etkileşi­

me sah ip kişidir. Dolay ısıy la onu tanıma, on u n gelişim ini izleme ve yardım cı olm a konusunda, eğitsel

etkinliklerle birlikte yürüteceği rehberlik etkinlikleri ile en fazla etkili olm a gücüne sah ip kişidir.

Sek iz yıllık temel eğitim le birlikte "yöne ltm e " k o n u su n u n yeniden gündem e ge lm esiyle reh­

berlik h izm etlerin in sadece ortaöğretim de verilm esin in yetersiz liğ i kabul edilm iş ve bu h izm etlerin

oku lönce si eğ itim den başlayarak tüm eğitim süreci boyunca sürdürü lm esi, "yöne ltm e "n in sağlıklı

o lm ası için öğ renc in in kişisel, eğitsel ve m esleki ge liş im in in b ü tü n lük içinde ele alınm ası gö rü şü

önem kazanm ıştır. Bu gö rü şe dayalı olarak, öğretm en yetiştiren eğitim fakültelerinin program ına

bir söm estir, üç saatlik "Rehberlik " dersi konu lm uştur. Eğitim de Rehberlik H izm etleri Kitabı, öğret­

m enlik program ın ı izleyenler için temel bir "ders kitabı", öğretm enlik m esleğini sürdüren le r için

“uygu lam a el kitabı", P siko lojik D an ışm a ve Rehberlik a lan ındaki elem anlar ve adaylar için "yard ım cı

kitap" olarak hazırlanm ıştır.

Eğitim fakültelerindeki yeni program değ işim i ile ortaya çıkan bir gereksin im e dayalı olarak

hazırlanan bu kitaba iki temel d ü şü nce yö n verici o lm uştur: B irincisi; anaoku lund an ortaöğretim in

so n u n a kadar eğitim sürec inde öğrencilerin ge lişim ve u yum larında birinci derecede etkili olan

kişi Ö Ğ R E T M E N 'd ir . O halde öğretm enlere, rehberlik aç ısından rol ve so rum lu luk la rın ın b ilinc inde

olm alarını ve bunları ben im sem elerin i sağlayacak “öğrenm e yaşantıla rı" kazandırılm alıdır.

İkincisi, eğer rehberlik a lan ındaki h izm etler, öğrencilerde gözleneb ilir "hedef davran ışlar"

olarak açık ve so m u t olarak belirlenir ve bunlara nasıl ulaşılacağı k onu sun d a sın ıf ve okul ortam ında

uygu lanab ilir etkinlikler önerilirse öğretm enlerin bu alandaki katkıları ve katılım ları artabilir.

Bu iki d ü şü ncey i e sas alarak p lan lanan bu kitap rehberlik alanında, öze llikle öğretm en

adaylarına ve tüm eğitim görevlilerine b ilim sel bir anlayış, temel bilgi ve beceriler kazand ırm ayı

am açlam aktadır. Bu nedenle de, kitabın içerik ve düzen lenm esinde kuram sal tartışm aların egemen

o lduğu bir kaynak kitap o lm ası yerine; dili, yak laşım ı ve s u n u ş biçim i ile kuram sal temelleri som ut

uygu lam alara d ön ü ştü ren bir çalışm a o lm asına özen gösterilm iştir.

Kitap, yedi bö lüm den oluşm aktad ır: Birinci bö lüm de çağdaş eğitim içinde rehberliğin yeri

ve önem i; bu h izm etlerin amacı, kapsam ı, ge lişim i gibi konu lara değinilerek o k u y u c u n u n bu alan

hakkında genel bir gö rü ş kazanm asına çalışılm ıştır.

İkinci bö lüm de eğitim de rehberlik h izm etleri ele alınm ış: oku löncesi, ilköğretim ve ortaöğ­

retim ku rum ların ın yap ı ve amaçları d oğru ltu sun d a rehberlik h izm etlerin in nitelikleri ve işlevleri

üzerinde duru lm uştu r.

Ü çüncü , dö rd ün cü ve beşinci bölüm lerde, sırasıyla “kişise l" “eğitsel" ve “m esleki” rehberlik

h izm etleri ele alınm ış, her eğitim düzey inde ayrı ayrı o lm ak üzere bu alanlarda hangi hedef davra­

n ışla rın e sas alınacağı, bunlara u laşm ada ne gibi etkinlikler yapılabileceği, öğ re tm en in ben im seye ­

ceği ilkeler, görev ve so rum lu luk la rı açıklanm ıştır. Bu bölüm lerde öğretm enlerin yararlanabilecekleri

örnek olaylar ve etkinlik örnekleri sunu lm uştu r.

A lt ın c ı bölüm de, tüm bu h izm etler iç inde öğretm en in öğrencileri tanım ada kullanabileceği

teknik ve araçlar tanıtılm ış, hangi amaçlarla nasıl kullanılabileceği açıklanm ıştır.

Yedinci ve son b ö lüm de rehberlik h izm etlerin in örgütlenm esi, işleyişi, p rogram lar ve değer­

lendirilm esi konu larında temel bir an lay ış kazand ırılm aya yöne lik bilgilere yer verilm iştir.

Ö ğretm enlik gibi çok özveri isteyen bir m eslekte o ku lönce sinden yü k sek öğretim e kadar

hangi eğitim kadem esinde ve hangi dersin öğretm eni o lu rsa o lsu n öğrencile rin in ge lişim lerine ve

uyum larına yard ım cı olabildikleri ö lçüde öğretm enlerin, bu özve rin in karşılığın ı "m esleki d oyum "

olarak alacakları inancı ile haz ırlanan bu kitabın, öğretm en adaylarına ve tüm m eslektaşlarım a

yararlı o lm asın ı dilerim.

K itab ın tasarlanm ası ve o lu şm ası yılları kapsayan bir süreçte birçok k işin in em ek ve görüşleri

ile gerçekleşti. Öncelikle, beni Rehberlik ve Psiko lojik D an ışm a alanına yönlendiren, a s istan lığ ım

sırasında dan ışm an lığ ım ı yaparak ye tişm em de önem li katkılar sağlayan değerli hocam M e liha Kavak,

bu kitabı da titizlikle inceleyip eleştiri ve önerileri ile önem li katkılarda bulundu.

Hacettepe Ü n ive rs ite s in d e lisa n sü stü eğitim im e başlad ığım da dan ışm an lık görevini ü stle ­

nen değerli hocam Prof. Dr. i. Ethem Ö zgü ve n , bu görevini gönü llü olarak sürdürerek her zam an

güdüleyic i tu tum u ile ve bu kitaba ilişk in yapıc ı eleştirileri ile benden desteğin i esirgemedi. Her iki

dan ışm an ım a teşekkür borçluyum .

Kitab ın bazı bö lüm lerin i titizlikle inceleyerek ge liştirm em i sağlayan arkadaşım yrd. Doç. Dr.

Emel Bayraktutar'a, yü k sek lisan s öğrencim Sevgi Sezer'e, denem e baskıların ı gözden geçirerek g ö rü ş ­

lerini bild iren Prof. Dr. G ü rhan Çan'a, Prof. Dr. M u sta fa Kılıç'a, Doç. Dr. Şerm in Ö. Kü lahoğ lu 'na,

basım işin i özenle gerçekleştiren N ob e l Yayın Dağıtım ilgililerine teşekkür ediyorum .

Böyle bir kitabı hazırlam am k on u su n d a beni teşvik eden m eslektaşlarım a, öğrencilerim e ve

aileme, ayrıca b ü tü n çalışm alarım da gereksin im d uyd u ğu m yard ım ı ve desteği her zam an alçak

gönü llü lük le sun an arkadaşım A li M illioğu lla rı'na teşekkür ediyorum .

Bu kitabı, Rehberlik ve Psikolojik Danışma alanında yetişm em de katkısı bulunan tüm hocalarıma bir teşekkür olarak sunuyorum.

Doç. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK Ankara, Eylül 2000

İÇİNDEKİLER

Son Baskıya Ön Söz

İlk Baskıya Ön Söz - Teşekkür

İçindekiler

Ekler Listesi .. ..BOLUM I

Ç A Ğ D A Ş E Ğ İT İM D E Ö Ğ R E N C İ K İ Ş İ L İ K

H İ Z M E T L E R İN İN Y E R İ V E Ö N E M İ

^Çağdaş A n la y ı ş a C ö re E ğ it im .................................. 2

Eğitim in Am açla rı................................................... 2

İşlev i.......................................................................2

O ku lu n yap ıs ı......................................................... 3

Ö ğ re n c i K i ş i l ik H iz m e t le r i (Ö .K .H . ) ....................... 4

Öğrenc i K işilik H izm etlerinin A m ac ı ve K ap sam ı...... 6

R e h b e r l ik H iz m e t le r i...............................................T

Rehberliğin A m a c ı...................................................7

Rehberliğin K ap sam ı................................................9

1. Psikolojik Dan ışm a H izm eti............................. 10

2. C ryan ta syon Hizm eti (Yeni Ortam a Alıştırma).... 10

3. Bireyi Tanım a H izm eti..................................... 10

4. Bilgi Toplam a ve Yaym a H izm eti.......................12

5. Yöneltm e ve Yerleştirm e H izm eti......................12

6. izleme ve Değerlendirm e H izm eti.....................13

7. M ü şav irlik (K on sü lta syon ) H izm eti..................14

R e h b e r l iğ in İ lk e le r i................................................ 13

Rehberlik Hizmetlerinin yürütülm esinde İki G örü ş......19

R e h b e r l iğ in G e lişm e s in i E tk ile y e n E tk e n le r .........20

So syo -K ü ltü re l ve Ekonom ik Etkenler..................... 2 1

Felsefi ve Psikolojik Etkenler...................................21

R e h b e r i ik Ç a lışm a la r ın ın T a r ih ç e s i ...................... 2 2

Ülkem izde Rehberlik Hizmetlerinin

Başlangıcı ve Gelişim i..............................................23

So run la r................................................................25

Ülkem izde Rehberlik A lan ındaki Yeni Araştırm alar.... 27

B ö lü m ile ilg ili Se ç ilm iş B a z ı T ü rk ç e K a y n a k la r ...... 2 9

BÖLÜM II

EĞİTİM SÜRECİNDE REHBERLİK HİZMETLERİ

Eğ itim Sü re c in d e R e h b e r lik H iz m e t le r i ......... 3 2

Rehberlikte Gelişimsel Yaklaşım ............................... 33

Gelişim İhtiyaçları ve Rehberlik Hizmetleri................ 35

Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri.....................36

Türk Milli Eğitim inin Genel Hedefleri ve

Rehberlik Hizmetleri...............................................38

Eğ itim K ade m e le r in e G ö re R e h b e r lik H izm e tle r i....39

O kulöncesi Eğitimde Rehberlik H izmetleri................ 39

Okulöncesi Dönem Çocuklarının Gelişim Görevleri....40

O kulöncesi Eğitimin Önem i ve İşlevi........................ 40

O kulöncesi Eğitimde Rehberlik.................................41

İlk ö ğ re t im d e R e h b e r l ik H iz m e t le r i......................... 4 2

İlköğretim I. Dön. Çocukların Gelişim Görevleri..........43

İlköğretim II. Dön. Çocukların Gelişim Görevleri........ 4 4

İlköğretimin Am acı ve işlevi.................................... 4 4

İlköğretimin Ö nem i................................................ 46

ilköğretimde Reh. Hiz. Gerekçesi ve Ö nem i............... 47

ilköğretimde Reh. Hiz. Karakteristik Özellikleri......... 49

ilköğretimde Rehberliğin Temelleri........................... 5 1

İlköğretimde Rehberliğin Am açla rı........................... 52

İlköğretimde Rehberlik Hizmetlerinin Kapsam ı..........53

O rta ö ğ re t im d e R e h b e r iik H iz m e t le r i..................... 55

Ortaöğretim Dön. Gençlerin Gelişim Görevleri...........56

Ortaöğretim in Önem i ve Am acı............................... 57

Ortaöğretim in işlevi................................................57

Ortaöğretim de Reh. Hiz. Gerekçesi ve Ö nem i............58

Ortaöğretim de Reh. Hiz. Karakteristik Özellikleri.......59

Ortaöğretim de Rehberliğin Amaçları ve Kapsam ı.......61

Bölümle ile İlgili Seçilmiş Bazı Türkçe Kaynaklar....64

BÖLÜM III BÖLÜM IV

K İŞ İS E L R E H B E R L İK

Gelişimsel Yaklaşıma Göre Kişisel Rehberlik Tanımı....68

Kişisel Rehberlik H izmetlerinin Kapsam ı ve Niteliği....7 i

Hüm anistik (İnsancıl) Eğitimin İlkeleri.......................72

İnsancıl Eğitim ve Ö ğretm en.....................................73

Kişisel Rehberlik Açısından Etkili Öğretm enlik...........75

Öğretmenlere A it O lum lu ve O lum suz Etkili Ö z l......... 77

O k u lö n c e s i E ğ it im D ö n e m i..................................... 79

Okulöncesi Eğitimde Öğretm enin

BenimseyeceğiTemel İlkeler..................................... 80

Kişisel Rehberlik Açısından O kulöncesi Eğitimde

Öğretm enin Sorum lulukları..................................... 82

İ lk ö ğ re t im I. D ö n e m ................................................ 84

İlköğr. I. Dönem de Kişisel-Sosyal Gelişim Alanında

Öğrencilere Kazandırılacak Yeterlikler ve Hedefler........ 85

İlköğr. I. Dönem de Kişise l-Sosyal Gelişim Alanında

Öğretm enin Sorum lulukları..................................... 88

Sınıf Öğretm enine Son S ö z ...................................... 90

İlk ö ğ re t im II. D ö n e m .............................................. 91

İlköğr. II. Dönem de K işise l-Sosyal Gelişim Alanında

Öğrencilere Kazandırılacak Yeterlikler ve Hedefler........ 9 1

İlköğr. II. Dönem de Kişisel Rehberlik A lanında

Öğretm enin Sorum lulukları..................................... 94

Öğretmenler Ergenlerle Neler Yapmalı,

Neler Yapm am alı.................................................... 96

O rta ö ğ re t im D ö n e m i.............................................. 97

Ortaöğr. Dönem inde Kişisel-Sosyal Gelişim Alanında

Öğrencilere Kazandırılacak Yeterlikler ve Hedefler.......97

Ortaöğr. Dönem inde K işise l-Sosyal Gelişim Alanında

Öğretm enin Sorum lulukları..................................... 99

Kişisel Rehberlik Etkinlikleri................................... 102

Sosyal Beceri Kazandırm ada İzlenecek A şam alar...... 103

Öğretmenler Gence Nasıl Davranm alı..................... 104

B ö lü m ile İlg ili Se ç ilm iş Baz ı T ü rkç e K a y n a k la r .......106

E Ğ İT SE L R E H B E R L İK

Eğitsel RehberliğinTanımı.......................................116

Eğitsel Rehberliğin Am acı.......................................117

Eğitsel Rehberlik Hizmetlerinin Kapsamı ve Niteliği 117

O k u lö n c e s i E ğ it im K u ru m la r ın d a

Eğ itse l R e h b e r lik H iz m e t le r i................................I 19

Etkinlikler.............................................................120

İ lk ö ğ re t im I. D ö n e m d e

Eğ itse l R e h b e r lik H iz m e t le r i................................121

Kazandırılacak Yeterlikler ve Hedef Davranışlar........12 1

Uygulam alar.........................................................124

Oryantasyon (Durum a Alıştırma) Programı...........127

Okul ve Sınıf Kurallarını Öğretme ve Uygulam a......... 129

Kural Saptama SınıfToplantıları............................13 1

Yönergeleri İzleme..............................................132

Etkin Çalışma Yöntemleri....................................... 133

Çalışma Yöntemlerinin Başarıya Etkisi...................i 34

Zam anı Planlama............................................... 135

Çalışma Ortam ını Düzenlem e............................. i 38

Çalışma Sürelerinin ve Aralıklarının Planlanması.... 139

N ot Tutma (N ot A lm a)...................................... 140

Aktif Dinlem e....................................................142

Hızlı ve Etkili O kum a..........................................146

Ö zet Çıkarma....................................................149

Hafızayı (Belleği) Güçlendirme............................ 150

Güdülenm e...................................................... 151

Değişim İçin Beş A d ım ....................................... 152

İlköğ re tim II. D ö n e m d e

Eğitse l R ehbe riik H izm e tle r i..................................153

Kazandırılacak Yeterlikler ve Hedef Davranışlar.......... 154

Uygulam alar........................................................ 156

Ü st Eğitim Kurum larınıTanıtm a..............................157

Eğitim Kurum lan Hakkında Bilgi Edinme Yolları......... 158

I . Eğt. Kur. ile İlgili Yazılı Materyalin Derlenmesi..158

2. Eğitsel Günler Düz ve İlgili Konuşmacılar Davet Etme.. 160

3. Eğitim Kurumlarını Ziyaret (İnceleme Gezileri)........ 160

4. Eğitim Kurumlarını İncelemek İçin

Araştırma Grupları O luşturm a............................. 163

Eğitsel Plan Yapma ve Yürütm e................................ 164

O rtaöğ re t im D ö n e m in d e Eğitse! Reh. H iz ............. 165

Kazandırılacak Yeterlikler ve Hedef Davranışlar...........166

Uygulam alar......................................................... 168

Sınıf İçi Davranışların Değerlendirilmesi................. 169

Çalışma Becerilerinin Gözden Geçirilmesi............... 169

Mezuniyet Sonrası İş ve Eğitim Seçeneklerinin

Değerlendirilmesi........................................ .......17 1

S ınava H a z ır l ık ...................................................... 172

Sınav Kaygısını Aza ltm a.........................................173

B ö lü m ile İlgili Seç ilm iş Baz ı Tü rkçe K a yn ak la r........ 176

B Ö L Ü M V

M E S L E K İ R E H B E R L İK

Mesleki Rehberlik Tanım ı.......................................190

Meslek Seçimi ve Ö nem i........................................19 1

Mesleki Gelişim Süreci...........................................193

M e s le k i G e liş im K u ra m la r ı....................................196

G inzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuram ı.............196

Super'in Benlik Kuram ı (Kavramsal M ode l)..............198

Holland'ın Kişilik Kuram ı....................................... 200

Roe 'nun İhtiyaç Kuram ı........................................ 203

Diğer Görüşler...................................................... 205

M e s le k i G e liş im G örev le ri ve

M e s le k i R e h b e r lik H iz m e t le r i......................... .....206

T e m e l E ğ it im D ö n e m in d e M e s le k i R e h b e r l ik ...... 2 0 7

Mesleki Rehberlik Açısından

Temel Eğitim Dönem inin Ö nem i............................ 208

Mesleki Gelişim Görevleri ve

BaşarılmasındaTemel İlkeler.................................. 2 10

İlköğretim I. Dönem de Öğrencilere Kazandırılacak

Yeterlikler ve Hedefler............................................2 13

Temel İlkeler......................................................... 215

Anasınıfı ve Temel Eğitimin I. Döneminde

Yapılabilecek Mesleki Rehberlik Etkinlikleri............... 216

İlköğre tim II. D ö n e m d e M e s ie k i R e h b e r lik ............2 19

Mesleki Gelişim Görevleri ve

Öğretm enin Sorum lulukları...................................220

Bir Mesleki Gelişim Görevi Olarak

Karar Verm e ve Problem Ç özm e............................. 222

İlköğretim II. Dönem de Yapılabilecek

Mesleki Rehberlik Etkinlikleri.................................. 223

Tem e! Eğ itim S o n u n d a

'y ö n e ltm e " (Y ön lend irm e ) H iz m e t i...................... .226

Yöneltmede Esas Alınacak İlkeler ve Kurallar..............227

Yöneltmede Gerekli Bilgiler......................................229

O rtaöğ re t im D ö n e m in d e M e s le k i R e h b e r lik ......... 2 30

Mesleki O lgun luk.................................................. 2 3 1

Ortaöğr. Dönem inde Mesleki Rehberliğin Amaçları....234

Ortaöğr. Dönem inde Yapılabilecek

Mesleki Rehberlik Etkinlikleri.................................. 235

M e s le k i Rehbe rlik te Ö ğrenc ile ri T a n ım a ...............2 38

Ö ğrencinin Yetenek ve İlgilerini

Değerlendirme Ö lçütleri....................................... 239

M esle k le r i İn ce lem e .............................................. 241

Bir M eslek ile İlgili Bilinmesi Gereken Bilgiler........... 2 4 1

Mesleki Bilgilerin Paylaşılması................................. 244

Mesleki Rehberlik Hizmetlerinde

Bilgisayarlardan Yararlanma....................................245

B ö lü m ile İlg ili Se ç ilm iş B a z ı T ü rkç e K a y n a k la r 2 49

BÖLÜM VI BÖLÜM VII

B İR E Y İ T A N I M A T E K N İK L E R İ

Bi/eyi T a n ım a ........................................................266Bireyi Tanımanın Am acı......................................... 267

Öğretmenin Öğrencilerini Tanımasının Gerekliliği 267

Bireyi Hangi Yönlerden Tanımak Gerekir?.................. 268

Bireyi Tanımada Dikkat Edilmesi Gerekli ilkeler...........270

Bireyi Tanımak Üzere Geliştirilen

Teknik ve AraçlardaTemel Yaklaşımlar.......................272

B ire y iT a n ım a T e k n ik le r i........................................ 2 72

T e st le r.................................................................. 2 73

Tanımı ve Kullanım Am açiarı.................................. 274

Testlerin Sınıflandırılması....................................... 275

Testlerin Kullanılm asında Dikkate A lınacak

Bazı Kurallar........................................................ 281

T e s tD ış ıT e k n ik le r ................................................. 2 82

G özlem ................................................................ 283

Gözlem Listeleri (Check-Lists)................................ 2 9 1

Özellik Kayıt Çizelgeleri......................................... 293

Anekdot ( 0 ‘ay) Kayıtları........................................ 295

Derecelendirme Ölçekleri (Rating Scales).................. 297

Otobiyografi......................................................... 305

A rzu Listesi ................................................309

Zam an Cetveli.......................................................3 10

Problem Tarama Listesi.......................................... 3 11

Soru Listesi/Anket.................................... ............ 3 12

Sosyom etri........................................................... 314

Kimdir Bu Tekniği.................................................. 3 18

Sosyal Uzaklık Ö lçeği.............................................320

G örüşm e.............................................................. 3 2 1

Veli Görüşm esi................................................... 326

Veli Toplantıları.................................................. 328

Ev Ziyaretleri........................................................ 3 30

Drama ve O yu n Etkinlikleri....................... 332-

Toplu Dosya ......................................................... 333

B ö lü m ile İlg ili Se ç ilm iş Baza T ü rkçe K a y n a k la r 3 37

R E H B E R L İK H İZ M E T L E R İN İN

Ö R G Ü T L E N M E S İ V E D E Ğ E R L E N D İR İL M E S İ

R ehbe rlik H izm e tle r in in Ö rg ü t le n m e s i..................3 44

1) Merkezi düzeyde örgütlenm e..............................344

2) İl düzeyinde örgütlenm e.................................... 345

3) Okul düzeyinde örgütlenm e................................346

Sınıf Rehber Öğretmeni ve Görevlen........................347

Rehber Öğretmen (Psikolojik Danışm an) ve Görevleri....348

O k u l R eh b e rlik P rog ram ın ın O rg a n iz e E d ilm e s i.... 3 50

Yıllık Rehberlik Faaliyetlerinin Programlanması......... 354

Yıllık Programın Nitelikleri.......................................355

Kaynaştırma Eğitimi ve Rehberlik............................ 356

Kaynaştırma Programında Öğretmenin Ro lü.............359

O k u l R ehberlik Ça lışm a la rın ın D eğerlend irilm esi.,..360

Değerlendirme Süreci.............................................3 6 1

Değerlendirmede Karşılaşılan Güçlükler.................... 362

Değerlendirme İlkeleri............................................ 363

Değerlendirme Yöntemleri......................................363

Bölümle İlgiii Seçilmiş Bazı Türkçe Kaynaklar.......... 366

Son Sö z ................................................................367

Kaynaklar............................................................. 369

D eğerlend irm e S o r u la r ı ........................................ 373

x

EKLER LİSTESİ

BOLUM il

2.1. İlköğretim l. Devre Rehberlik Program ı............. 66

BOLUM İH

3 .1. Örn. Olay: Ç ocuk Okulda Başarıyı Tatm alıdır 109

3.2. Duygu Z a n .......................................................109

3.3. Soru Sorabilm e.................................................I 10

3.4. Örn. Olay: Bireysel Ayrılıklar Dikkate Alınmalıdır... 110

3.5. D ü şünce ve D u ygu ........................................... 11 I

3.6. Örn. Olay: S iz Hangi Elinizi Kullanm ayı

Tercih Edersiniz?.............................................. ! I I

3.7. Ö zü r Dileme Etkinliği.......................................1 12

3.8. Örn. O lay: O ku icu luk O y u n u ............................ 1 12

3.9. Önyargılı O lm ak...............................................I 13

3 .10. Tanışm a Etkinliği............................................ I 13

3 .1 I Güven O luşturm a Etkinliği.............................. I 14

3.12. İstendik ve İstenmedik Davranışlar.................. I 14

BOLUM IV

4.1. Örn. Olay: O kum a Alışkanlığ ı

Erken Yaşta Kazanılır.........................................177

4.2. O ryantasyon Program ı...................................... 177

4.3. Davranış Çiçeği................................................. 178

4.4- Testleri Yönergelerine U ygun Cevaplandırm a I 79

4.5. Yönergeleri İzleyebiliyor m u su n u z ?.................... 180

4 .6. Çalışm a Davranışlarını Değerlendirme Ö lçeği 181

4.7. Hedef Belirleme ve Plan Yapm a..........................182

4 .8 . Smıf-İçi Davranışları Kontrol L istesi................... 185

4.9. Çalışm a Becerileri Kontrol Listesi....................... 186

4 .10. Testlerle Yaşam ak........................................... 187

4 .1 1. İçsel Gü lüm sem e............................................ 188

BÖLÜM V

5.1. İlgi Envanteri................................................... 251

5.2. Meslekler......................................................... 255

5.3. A nnem in Mesleği - Babamın M esleğ i................. 257

5.4. Zam an Makinesi...............................................258

5.5. M utlu Doktor - M u t su z D oktor........................ 259

5.6. Karar Verm e.................................................... 260

5.7. Ticaret Odası Deneyim i.................................... 262

5.8. M esleğin Gerektirdiği Niteliklere Sahip m iyim ?....263

5.9. M eslek İnceleme Formatı...................................263

5.10. Bir M eslek Elemanı ile G örüşm e.......................285

BÖLÜM VI

6 .1. (3 -6 Yaş) M o to r Gelişim Gözlem Listesi............. 338

6.2. Özellik Kayıt Ç izelgesi..................................... 338

6.3. Otobiyografi..................................................... 339

6 .4 . O lsayd ım (A rzu Listesi ve Yarım Bırakılmış

Cüm le Tamamlam a Tekniğine Bir Ö rnek)............341

Ç A Ğ D A Ş E Ğ İT İM D E

Ö Ğ R E N C İ K İŞ İL İK H İ Z M E T L E R İ N İ N

YERİ V E Ö N E M İ

• Çağdaş Anlayışa Göre Eğitim• Öğrenci Kişilik Hizmetleri (Ö.K.H.)• Rehberlik Hizmetleri• Rehberliğin İlkeleri• Rehberliğin Gelişmesini Etkileyen Etkenler• Rehberlik Çalışmalarının Tarihçesi

A N A H A T L A R

Eğitim anlayışındaki değişmeler

£ ğ b

l ı

^ Çağdaş eğilim bireyin tüm olarak gelişimini hedefler.

E Q --------------------------ÇA Ğ D A Ş EĞİTİMDE Ö Ğ R E N C İ KİŞİLİK

HİZM ETLER İN İN YERİ VE Ö N E M İ

Y irm inci yüzy ılda b irçok etken, eğitim i, am aç ve işlev yönünden değişm eye zorlamıştır. H ızlı sosyo-kültürel, ekonom ik ve teknolojik değişm eler, b ilim alanındaki yeni gelişm eler ve buluşlar, özellikle dem okratik düşünceler, insan haklarındaki gelişm eler eğitim den beklentilerin artm asına yol açm ış ve geleneksel eğitim e baskı yaparak eğitim i birey yararına değişm eye zorlamıştır. Geleneksel eğitim de öğrenciye bilgi yükleyerek sadece zihinsel gelişim e önem veren anlayış, yerini yeni bir anlayışa bırakmıştır.

B ütün bu etkenler, zorlanm alar karşısında çağım ıza uygun b ir eğitim nasıl olm alıdır? A m açlan ve işlevlerinde ne gibi değişm eler olm alıdır? Öğrenciye bakış açısı nasıldır? Çağdaş eğitim amaç ve işlevlerini gerçekleştirecek bir eğitim kurum unun yapısı hangi değişiklikleri gerektirm ektedir? Bu bölüm de bu som lara yanıt bulm anız m üm kün olacaktır. Kuşkusuz çağdaş anlayışa göre gerçekleştirilen eğitim sistem lerinde öğrencinin gelişim ine ve uyum una yönelik olarak yer alan rehberlik h izm etlerin in tanıtılm ası, am acı, kapsam ı, ilkelerinin neler olduğu ve bu hizm etlerin kısa bir tarihçesi ve bugünkü durum una değinilmesi de bu bölümde yer almaktadır. B u konuda, çağdaş eğitim içinde rehberlik hizm etlerinin yeri, önemi, amacı açıklanarak rehberlik alanı hakkında genel birgörüş kazanm anız hedeflenmiştir. Böylece oluşturduğunuz bıı çerçeve içine sonraki bölümlerde yer alan konuları daha rahat yerleştirm eniz beklenmektedir.

Çağdaş A nlayışa Göre Eğitim

Çağdaş bilimsel anlayışa göre eğitim; bireyin bedensel, duygusal, düşünsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve toplumu için en uygun şekilde gelişmesi oluşumudur. Kısaca bireyin her yönüyle bir bütün olarak kendisi ve toplum u için en uygun düzeyde geliştirilmesi sürecidir. Bu süreç içinde ulaşılacak amaçlar nelerdir?

Eğitimin Amaçları

Çağdaş anlayışa göre eğitimin genel amacı; bedence, ruhça sağlıklı, topluma etkin şekilde uyabilen insanlar yetiştirmektir. Diğer bir deyişle toplumsal, çevresel koşullara sorgulamadan aynen uymak ve sürdürmek (edilgen uyum) yerine toplum u ileri götürebilecek, geliştirebilecek değişimleri de sağlayabilecek (etken

Eğitimde Rehberlik Hizmetleri

Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve Önemi

uyum ) bireyler yetiştirmektir. Bu genel amacı çözümlediğimizde çağdaş eğitimin amacının özet olarak, bireyi "kendisi için" ve "toplum için" yetiştirmek olduğu görülmektedir.

1. Bireyi kendisi için yetiştirm ek:

Eğitim de amaç bireyin önce "kendisi için" yararlı ve gerekli donanım ları kazanm asını sağlam aktır. Eğitim bunu gerçekleştirm ek için şu alt am açlara ulaşm aya çalışır:

a. B ireyi b ir m eslek sahibi yapm ak,

b. Toplum sal uyum unu sağlam ak,

c. K endisini geliştirm e olanakları vermek.

2. Bireyi toplum için yetiştirm ek:

a. Toplum un düzenini ve sürekliliğini sağlayacak iyi bir insan, iyi bir vatandaş olarak yetişm esine çalışm ak,

b. Toplum un ekonom ik yaşam ı için nitelikli insan gücünü sağlam ak,

c. B ireye iş yaşam ında esnek, gelişm eye açık, yaratıcı ve verim li olabilecek davranışlar kazandırm ak.

Bu am açlar doğrultusunda çağdaş eğitim den beklenilen işlev de değişmiştir.

İşlevi

Çağdaş eğitimin işlevi; öğrencilerin bedensel, psikolojik ve toplumsal yönlerden bir bütün olarak devamlı bir şekilde gelişmelerine, topluma aktif uyum yapabilecek mutlu ve üretken kişiler olarak yetişmelerine ortam sağlayarak yardım etmektir. O halde eğitim sürecinde öğrenciye öyle bir ortam yaratmalıyız ki bu ortam içinde öğrencinin yukarıda sıralanan amaçlara ulaşması ve kendini her yönüyle tüm olarak geliştirmesi m ümkün olsun. Bu işlevi gerçekleştirecek örgün eğitimin ve okulun yapısı nasıl olmalıdır?

O ku lu n Yapısı

Y ukarıda açık lad ığ ım ız çağdaş eğitim in am açlarına u laşm ak ve eğitim in işlevini gerçekleştirm ek üzere örgün eğitim de okulun yapısı da değişm iş ve geleneksel okullarda öğretim ve yönetim hizm etlerinin yanında üçüncü bir hizm et grubu olarak Öğrenci K işilik H izm etleri (Ö .K .H .) yer alm ıştır (Tan 1992; K epçeoğlu 1993). B una göre çağdaş okulun yapısında 3 temel hizm et grubu vardır.

t i

+ Çağdaş eğitim, bireyi "ken­disi için ” ve "toplumu ” için yetiştirmeyi hedefler.

HNasıl bir eğitim ortamı bireyi

bu hedeflere ulaştırabilir?

Uygun ortam

n,ı

Eğitimde Rehberlik Hizmetleri

Ö ğ re n c iy e b ilg i- b eceri k azan d ıra ra k

z ih in se l güç leri ge liş tirm e .

Ö ğ re n c ile rin ö ğ re tim faa liy e tle rin d en en etk ili b iç im d e y a ra rlan ab ilm e le ri

ve k en d ile rin i h e r y ö n ü y le tüm o larak ge liş tirm e le ri iç in u y g u n o rtam

sa ğ la m ay a y ö n e lik h izm e tle rin tü m ü

Ö ğre tim v e Ö .K .H .’n in iyi bir şek ilde y ü rü tü lm esi için gerekli personel, a raç , gereç vb. sağ lam a ve p ro g ram lan yü rü tm ek le y ü k ü m lü örgüt

VA M A Ç

’A. *■B irey in b ü tü n k a p asite le rin i k end isi ve to p lu m u için en u ygun d ü zey d e g e liş tirm e k (m ey d an a g e tir ilm ek

isten en d av ran ış d eğ iş ik lik le rin i o lu ştu rm ak )

Şema 1.1: Çağdaş Örgün Eğitim Kurumu Olarak Okulda Yer Alan Üç Temel Hizmet Grubu

+ Ö.K.H., çağdaş örgün eğitimin bölünmez bir parçası, öğretim ve

yönetim faaliyetlerinden ayrı, ancak onlara paralel olarak fonksiyon gös­

teren bir hizmetler grubudur.:

Gelişim ve uyum

Ö ğrenci Kişilik H izm etle r i (Ö.K.H.)

Yukarıdaki şem adan anlaşılacağı gibi Öğrenci K işilik H izm etleri, çağdaş eğitim anlayışının örgün eğitim etkinlikleri içine katm ayı zorunlu gördüğü profesyonel b ir hizm etler grubudur. O kulda, öğrenciye öğretim çalışm alarından ayrı, s ın ıf öğretim i dışında sağlanan ve onun kişiliğinin duygusal ve toplum sal yanları ile sağlıklı bir şekilde gelişm esine h izm et eden etkinlikleri kapsar. Ö.K.H., çağdaş örgün eğitim in bölünm ez b ir parçası, öğretim ve yönetim faaliyetlerinden ayrı, ancak onlara paralel olarak fonksiyon gösteren bir hizm etler grubudur.

Ö ğrenci Kişilik H izm etle r in in Amacı

Eğitim süreci içinde bu h izm etlerin am acı, bireyin eğitim den en olumlu bir şekilde yararlanarak, her yönüyle tüm olarak gelişm esine ve sağlıklı bir kişilik kazanm asına olanak sağlayacak eğitim ortam ını yaratmaktır.

Ç ağdaş eğitim anlayışına göre öğrenci; kendi gelişm esine etkin bir şekilde katılacak b ir sorum lu olarak düşünülm ektedir. Okula ise böyle b ir sorum luluğun yerine getirilm esi için en uygun ortam ı hazırlam a işi düşm ektedir. İşte böyle b ir ortamı oluşturabilm ek, okulda öğrencilerin gelişim leri ve uyum ları için gerekli hizm etleri sağlam akla gerçekleşebilir. N edir bu hizm etler? B ir diğer deyişle Ö .K .H .'nin kapsam ında ne gibi h izm etler yer alır? Aşağıdaki şem adan bunları inceleyelim .

t k

Şema 1.2. Çağdaş Örgün Eğitim Kurumunda Yer Alan Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Kapsamı

ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ

SAĞLIK SOSYAL YARDIMHİZMETLERİ HİZMETLERİ

REHBERLİKHİZMETLERİ

ÖZEL YETİŞTİRME HİZMETLERİ

SOSYAL ve KÜLTÜREL HİZMETLER

S ağlık la ilgili • Parasal Y ardım • P siko lo jik • B aşarıs ız lığ ı • B oş zam an eğitim iön lem le r alm a H izm eti (B urs,

K redi vb.)

D an ışm a H izm eti g ideric i, yetiş tirm e çalışm aları

verm e

S ağ lık eğitim i • O ryan tasyon • B oş zam anlarıverm e • Ek görev-iş H izm eti • Ö zel ye tenek leri değerlend irm e

bulm a geliştirm e olanaklarıS ağ lık kontrolleri • B irey i Tanım a çalışm aları hazırlam ave taram aları • B arınm a H izm etiyapm a H izm etleri (Yurt, • İh tiyaca göre • İlg ilere göre

pansiyon vb.) • B ilg i Toplam a gerek li hazırlık çeşitliT edavi h izm etleri ve Y aym a kursları e tk in lik leri

• B eslenm e H izm eti p lan lam a veH izm etleri yürü tm e

(Y em ekhane • Y öneltm e ve (spor, sanat,kan tin vb.) Y erleştirm e kü ltü r vb. a lan larda)

H izm eti

• U laşımH izm etleri • İz lem e ve

D eğ. H izm etiJ »

Çağdaş Eğitimde

Öğrenci Kişilik

Hizm

etlerinin Yeri ve

Önem

i

aEğitimde Rehberlik Hizmetleri

Ö ğrenci Kişilik H izm etle r in in Kapsam ı

+ Ö.K.H. öğrenciye kendisini geliştirmesi için en uygun eğitim ortamım hazırlamaya yöneliktir.

Hizmetlerin yürütülmesi

Bu hizm etlerin içine öğrencilerin okula kayıt, kabul işleri ile devam ve disiplin işleri de katılabilir. A ncak onlar daha çok yönetim ile ilgili zorunlu ve form al işler olarak görülmektedir.

İkinci şem ada görü ldüğü gibi Ö .K .H .'n in kapsam ına giren hizm etler; genel olarak eğitim süreci içindeki öğrencinin ihtiyaçlarını karşılam aya, öğretim i güçleştiren sorunları ortadan kaldırm aya yöneliktir. D aha başka b ir deyişle bu hizm etler öğrencilere yeterli düzeyde sağlanabilirse öğrencinin öğretim sırasında başarısını ve uyum unu sınırlayıcı ya da kısıtlayıcı bir takım sorun ya da engellerle karşılaşm ası önlenm iş ya da en alt düzeye indirilm iş olacaktır. Böylece öğrenci, eğitim süreci içinde hem öğretim den daha yeterli bir düzeyde yararlanarak daha başarılı olabilecek hem de kendini her yönüyle geliştirebilm e fırsatlarını değerlendirebilecektir. Ö zetle Ö .K .H öğrenciye kendisini geliştirm esi için en uygun eğitim ortam ını hazırlar.

B u hizm etler okulda profesyonel kişiler yani bu alanda yeterliliğ i olan uzm an kişiler önderliğ inde yürütülm elidir. H izm etlerin yürütülm esinde okuldaki yönetici ve öğretm enlerin işbirliği ve katkıları zorunludur. Ö ğretm enler uzm anlarla ve ilgili kişilerle işbirliği içinde bu etkinliklerde görev alır ve sorum luluk taşırlar. H izm etlerin gerçekleştirilm esinde en önem li katkı öğretm enden beklenir. Y öneticiler de, hizm etlerin aksam adan yürüm esi için gerekli koordinasyonu ve organizasyonu yapm ak, uygun koşulları sağlam akla yükümlüdür.

Öğrenci K işilik H izm etlerinin kapsam ım incelediğim izde bu hizm etlerin bireyin b ir bütün olarak geliştirilm esini sağlayacak ortam ı hazırlayarak onun kişisel gelişim ve gerçekleşim ihtiyaçlarının karşılanm asına yardım ı am açladığını söyleyebiliriz (K epçeoğlu 1993). B u h izm etler içinde R ehberlik , bireyin gelişm esine doğrudan doğruya yani bireysel olarak yardım etme işidir (Tan 1992).

Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve Önemi

R e h b e r lik H izm etler it o

Tanım ı

B ireye yönelik , onun gelişim i ve uyum u için ona yardım hizm etlerini kapsayan rehberliğin çok çeşitli tanım ları yapılm ıştır. Bu alandaki çeşitli tanım lardan ülkem izdeki üç uzm anın tanım ları aşağıda verilm iştir:

"Rehberlik, bireyin en verim li b ir şekilde gelişm esin ve doyum verici uyum lar sağlam asında gerekli olan tercihleri, yorum lan , planları yapm asına ve kararlan verm esine yarayacak bilgi ve becerileri kazanm ası ve bu tercih ve kararları yürütm esi için bireye yapılan sistemli ve profesyonel b ir yardım dır" (Tan 1992).

“Rehberlik, bireye kendini anlam ası, çevredeki olanakları tanım ası ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilm esi için yapılan sistem atik ve profesyonel yardım sürecidir" (Kuzgun 1992).

“Rehberlik, kendini anlam ası, problem lerini çözm esi, gerçekçi kararlar alm ası, kapasitelerini geliştirm esi, çevresine dengeli ve sağlıklı bir uyum yapm ası ve böylece kendini gerçekleştinnesi için uzm an kişilerce bireye yapılan psikolojik yardım lardır" (K epçeoğlu 1994).

B urada sıralanan tan ım lar y a da başka uzm anlarca yapılm ış tanım lar incelendiğinde bazı ortak noktaların dikkat çektiği görülecektir. Tanım lardaki ortak öğeler şu noktalarda toplanabilir:

* R ehberlik hizm etleri öğrencinin gelişm esini ve uyum unu sağlam aya yöneliktir.

*Bu yardım sistem li olarak ve profesyonel düzeyde sunulm alıdır.

*RehberIik b ir süreçtir. Ç eşitli aşam alar içeren ve süreklilik gösteren b ir hizmettir.

R ehber liğ in Amacı

Eğitim süreci içinde rehberlik hizm etleri, daha önce de ifade edildiği gibi, öğrencinin gelişm esine ve uyum una yardım etm eye yöneliktir. R ehberliğin tem el ya da sonal (nihai) amacı bireyin kendini gerçekleştirm esidir. Kendini gerçekleştirm e hüm anistik psikoloji ekolünün ortaya koyduğu bir kavramdır.

+ Rehberlik, bireyin gelişimini sağlamaya yönelik, sistemli ve pro­fesyonel yanlım hizmetleridir.

Gelişim ve uyum

Sistemli ve profesyonel

Süreç

+ Rehberliğin sonal amacı; bireyin kendini gerçekleştirmesidir.

a -

Eğitimde Rehberlik Hizmetleri

Bu kavram la, kişide varolan tüm gizilgüçlerin, yeteneklerin, kapasitelerin ortaya konm ası, uygulam a alanına sokulm ası, kullanılm ası ve geliştirilm esi kastedilir. K elim e karşılığı "tam verim lilik" (fully-functioning) olarak verilebilir. Yani bireyin her yönüyle, kapasitelerini sonuna dek geliştirebilm esi, daha verim li ve m utlu b ir düzeye ulaşabilm esidir. A ncak bireyin kendini gerçekleştirm esi uzun bir süreç içinde, aşam a aşama sağlanabilecek bir oluşumdur. B u sonal am aca varabilm ek için rehberlik öncelikli alt am açlan gerçekleştirm ekle işe başlar. Bu oluşum u yani rehberliğin am acını şu şekilde şem atize edebiliriz:

Ben kimim? Özelliklerim neler? Kuvvetli ve zay ıf yönlerim ? Yeteneklerim? İlgi ve eğilimlerim? İhtiyaç ve problem lerim neler?..

IB ulu n d u ğ u o rta m ı ve çevreyi tan ım a

Çevredeki eğitim ve iş olanaklan neler? Ailenin sınırlılıkları? Toplumun gerçekleri, bana sağlanan fırsatlar?..

1Ben ne y ap ab ilir im ? N e y apm alıy ım ?

Bulunduğum ortam da bu çevrede sahip olduğum yetenekleri nasıl geliştirebilirim? Çevrenin bana sunduğu fırsatlan en iyi nasıl değerlendirebilirim? Sorunlarımı nasıl çözebilirim ve bulunduğum ortam a nasıl uyum sağlayabilirim?

İşte rehberlik hizm etleri bu sonal am aca ulaşm ada bireye Kendini Gerçekleştirme nedir? ne kadar yardlmcl olabilir ve ona "kendini gerçekleştirm e"Kendini gerçekleştiren bireyin ■ ■ yolunda ihtiyaç duyduğu yardım ı ne ö lçüde sağlayabilirseözellikleri nelerdir?_________ B U am acına o derece ulaşm ış olur.

Bu am aca u laşm ak için ne gibi yardım hizm etleri sunulm alıdır bireye? Rehberliğin kapsam ına hangi hizm etler girer? Bunları daha önceki sayfalardaki şem am ızda sıralamıştık. Şimdi bu kapsam a giren hizm etleri kısaca tanıtalım.

R ehberliğ in Kapsam ı

R ehberlik h izm etleri, öğrencinin her yönüyle tüm olarak gelişm esini ve böylece onun kendini gerçekleştirm esini am açlayan psikolojik yardım hizm etlerini kapsadığı için bu hizm etlerin b ir bütünlük içinde verilm esi gereği önem taşır.

Rehberlik kapsam ında verilecek h izm et türleri, genel olarak bu h izm etlerin verildiği eğitim kadem esi, kurum un nitelikleri, hizm etlerin tem el işlevleri ya da hangi alanlardaki problem lerin çözüm üne yönelik olarak organize edildiğine bağlı olarak değişebilir. A ncak biz burada b ir okulda, öğrencilere dönük olarak yapılm ası gereken rehberlik hizm etlerinden söz edeceğiz. Bu hizm etleri aşağıdaki şekilde şem atize edebiliriz: Şem anın ifade ettiği noktalara dikkat çekelim:

Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve Önemi

B ilg i T o p la m a v e Y a y m a

Şema 1.3: Rehberlikte Hizmet Alanları

* R ehberlik h izm etleri b ir bütündür, b irb irlerin i tamamlar.

* H izm etler birb irlerin in alanını kısm en kapsasa da kendine özgü etkinlikleri de içerir.

* T üm hizm etlerin m erkezinde psikolo jik danışm a yardım ı yer alır.

* H izm etler arasındaki ilişkiler aynı ağırlıkta ve yoğunlukta olan çok yönlü b ir yapıya sahiptir.