GRADSKE IGRE SRBIJE

Ovu sintagmu je osmislio etnolog Slobodan Zečević, autor knjige „Srpske narodne igre“. Njegovu ideju nastaviće Olivera Vasić.

U vreme vladavine Turaka, sela i gradovi bili su oštro polarizovani. Dok su, sa jedne strane, gradovi bili trgovački i zanatski centri, stecišta različitog stanovništva i njihovih uticaja na kulturu, sela su u znatnoj meri bila izolovana i zatvorena. Međutim, i pored toga, sela su uticala na razvoj gradova i gradske kulture.

-pre perioda turske vladavine, dokaze o postojanju narodnih igara pronalazimo na freskoslikarstvu.

Na formiranje gradske kulture u Srbiji, znatno je uticala i duga vladavina Turaka, te se tako formirao repertoar gradskih orijentalnih igara.

Osnova je „čoček“ (nekada 8/8, a danas 7/8); u solo izvođenju dobija pokrete bokova i karlice; zadržao se u oblasti Jugoistočne Srbije; u velikoj meri su ga izvodile Romkinje;

Pored Roma, nosioci gradske kulture bili su i Cincari ili Kara-Vlasi. Oni unose elemente grčke igre „kokonice“ (kasnije „kokonješte“).

Drugi sloj gradskih igara stvara se posle II ustanka. Javlja se potreba za novim administrativnim centrima. Mnoga sela postaju varoši, kao npr. Šabac, Loznica, Kragujevac, Užice, Topola;

Stvara se grupa gradskih igara koje su ponikle od seoskih igara centralne Srbije. Ruke se podižu gore, da bi žene pokazivale bistu i nakit. Izvodi se u srednjem tempu, dostojanstveno, uzdržano. Torzo je miran, kolena pocupkuju. Prostorna simetrija postaje ideal lepog. Igre zadržavaju osnovu tipa šetnje, ali im se dodaje drugi deo (oplitanje, oplitanje u prostoru, vrtnja para, zaplitanje). U plesu je prisutan poseban stav, kako bi se reprezentovao novi stalež (sve do II Sv. rata). Melodije su naručivane i komponovane.

Igre: nazive najčešće dobijaju prema esnafu: „Učiteljsko kolo“; „Inžinjersko kolo“; „Oficirsko kolo“;

po partijama: „Radikalsko kolo“;

po gradovima: „Šapčanka“;

po društvima: „Srpsko omladinsko kolo“;

Zapadna Srbija

Granice: sever: reka Sava (do ušća Kolubare u Savu);

zapad: prema Hrvatskoj, Bosni;

južna: prema Albaniji;

istočna: Kolubara, preko Rudnika do Čačka i Kraljeva, uz reku Ibar se spušta na jug, reka Lab, reka Sidnica i oblast Drenica;

Oblasti: sever: Mačva, Jadar, Rađevina, Azbukovica, Tamnava, Valjevska Kolubara , Podgorina, Užička Crna Gora, Pocerina;

središnja: Rača, Zlatiborsko – Kremanska površ, Požeška kotlina, Stari Vlah, reka Moravica (Arilje, Ivanjica), Raška (Studenica, Novi Pazar), Ibarsko Kolašin, Peštersko – Sjenička visoravan;

Svo stanovništvo čine Dinarci (sa planine Dinara – BiH, Crna Gora, Lika...). Seobe stanovništva su počele u 15. veku, a najintenzivnije su bile u 17. veku, tačnije 1680. godine, predvođene Arsenijem Čarnojevićem.

Stanovnici Zapadne Srbije su gorštaci, kršni su, krupni... :D

Seoska praksa dugačija je od centralne Srbije, seoska kultura je dominantna;

U središnjem delu i na Kosovu, veliki deo stanovništva primio je Islam, što je uticalo na kulturnu sliku te oblasti.

Prilike za igru u Zapadnoj Srbiji

- životni ciklus i svadbe:1. Kada se devojka „odbija od roda“ („Šetnja“ tj. „Devojačko kolo“). Igra uvek ide unapred.2. Rasturanje svadbe („Šareno kolo“);

Nema igara koje su povezane sa rođenjem i krštenjem.

Igre iz posmrtnog rituala su značajne za središnji deo Zapadne Srbije. Kada neko umre, pa se tuži za njim, nariče, naročito kada umre mlad, na grobu se žene uhvate pod ruku, zbiju se, formiraju polukrug i njišu se (naročito prisutno u okolini Užica).

Na Peštersko – Sjeničkoj visoravni zabeležene su igre koje se izvode na „Saborni dan“ – „Sitan tanac“; „Pleti tanac“;

Godišnji ciklus:

Koledara i korinđanja u ovom delu Srbije nema.

Rituali povodom žetve, kojih u Vojvodini nema: sprovodi se ritual u okviru kog se igra „Tanke slamke“ – ovaj ritual prate prigodne pesme. Lazarice su preuzele Ciganke.

Zabavni repertoar

Kolo u tri (dominira u središnjem delu): moravsko, šestica, divčibarka, mala bašta;

„Šetnja“, „Devojačko kolo“;

Mnoge igre u prvom delu imaju obrazac šetnje, npr. igra „Ajd na levo, brate Stevo“;

Krakteristične igre:

U severnom delu – igra „Četvorak“

Severo – zapad: „Trojanac“ („Trojak“) – od 5 taktova

„Sakajdo“

Središnji deo: Bratstvena kola (najčešće su bila nema, bez instrumentalne pratnje)

„Klapara“ – u okviru svadbe, samo muškarci izvode;

„Kolanje“ – ples uz pesmu, igra uz vokalnu pratnju);

„Sitan tanac“ – vijuganje

„Pleti tanac“ – izvrtanje kola

Kolo u tri: kukunješ, ajd na levo, povijorac, prolonka (prolončica, osmica, zaplet)

*sve osmice imaju osam trokoraka;

Od instrumenata dominiraju svirale različitih veličina (u sve tri oblasti). Bile su dugačke, pa se vremenom smanjuje dužina svirale, ustaljuje se naziv frula.

Proste verzije klarineta – klanet

Bubanj

U središnjem delu (Dragačevo, Guča) – trubači

Nema podataka o toma de je na ovim prostorima ikada bilo gajdi.

Dvojnice;

Na severo – zapadu: Romi violinisti (Amzići, Cicvarići)

Dominira igranje na celom stopalu, veliki široki, krupni koraci, celo telo učestvuje (pomalo povijeno unapred); raskoračen početni stav – raširene noge; ukrašavanje postoji, ali nema prepleta; formacije kola: otvoreno dominira;

1. igrač – kolovođa (žena može da bude kolovođa samo u svadbi);

Zatvorena formacija – u bratstvenim kolima;

Pevanje (jednoglasna i dvoglasna praksa; intenzivno, punim glasom)