EVROPSKE I EVROAZIJSKE INTEGRACIJE – prednosti i nedostaci

PRIREDILA Dr. Albina

:

049-590-605

Akademik prof. dr.

RECENZENTI:

Akademik prof. dr. Ivan Balta

Akademik prof. dr. Branimir

Akademik prof. dr. Zoran

Akademik prof. dr. Mile

Akademik prof. dr. Nedeljko Stan

Termiz Akademik prof. dr. Branko

Akademik prof. dr. Vesna

Prof. dr. Jasminka

Prof. dr.

Doc. dr. Borko Baraban

D

Doc. dr. Vesna Novak

Doc. dr. Dobrila Regoje

Doc. dr. Nenad Tanask

Prof. dr. Boško Nadoveza

Prof. dr. Jasminka

Prof. dr.

Prof. dr. Miroslav Baljak Prof. dr. Izet Banda

Prof. dr. Jerko Glavaš Prof. dr. Zijad Jag

Prof. dr. Nermin

Dizajn korica: Mr.

Priprema za štampu i štampa:

200

ISBN 978-99955-99-54-6

Evropske i evroazijske integracije – prednosti i nedostaci, zbornik radova sa VIII arodnog na 26. 2020. godine, Prvo izdanje

EVROPSKE I EVROAZIJSKE INTEGRACIJE – PREDNOSTI I

NEDOSTACI

ZBORNIK RADOVA SA VIII 26. 2020

PRIREDILA Dr. Albina

z 20.

Republika Austrija, predsjednik odbora, Republika Srbija, zamjenik predsjednika odbora,

Republika Austrija, ,

Bosna i Hercegovina, 6. Akademik prof. dr. Zdravko Ebling, Republika Hrvatska,

Republika Hrvatska, Bosna i Hercegovina,

Bosna i Hercegovina, - ,

, , Portugalska Republika,

13. Akademik prof. dr. Ivan Balta, Republika Hrvatska, ,

Republika Francuska, Republika Srbija,

Republika Srbija, Ruska Federacija,

19. Prof. dr. Viktor Mischenko, Ruska Federacija, 20. Prof. dr. Kiril Shevchenko, Republika Bjelorusija,

Republika Indija, 22. Dr. hc. Thokchom Radheshyam Singh, Republika Indija, 23. Prof. dr. Gideon C Mwanza, Republika Zambija,

, 25. Prof. dr. Miroslav Daniš, ,

, Republika Poljska,

, 29. Prof. dr. Danilo Kapaso, Republika Italija,

Bosna i Hercegovina, 31. Prof. dr. Zorka Grandov, Republika Srbija,

Bosna i Hercegovina Sjeverna Makedonija,

Republika Srbija, 35. Prof. dr. Marija Ovsenik, Republika Slovenija,

Republika Srbija.

12. Prof. dr. Izet Banda,

15. Doc. dr. Dobrila Regoje,

18. Doc. dr. Borko Baraban, 19. Dr. Nebojša Potkonjak,

Evroazijska ekonomska unija i njen 11

26

35

47

58

74

91

99

114

122

133

146

152

162

Komatina

Prof. dr. Izet Banda

Prof. dr. Boško Nadoveza

Prof. dr. Zvezdan

trgovinu

Uspešni obrazovni sistemi - zapada

Bosni i Hercegovini i regionu

Evropske i evroazijske integracije - prednosti i nedostaci

projekata

Strategija ekonomskog razvoja u uslovima

poslovanje

Initiative

Struktura i primjena XML-a

Evropa ili Evropska unija

Digitalni put svile

trgovinsku razmjenu Evropske unije i

-

174

Subvencioniranje ruralnog razvoja U Bosni i Hercegovini

186

193

Prof. dr. Jerko Glavaš procese

204

Usmjeren -

214

Evropske i evroazijske integracije 221

skladišta podataka u sistemima za

234

Hrvatske u europskim integracijama

247

pristup u Bosni i Hercegovini i EU

263

274

284

TEN – T Europska 291

BiH u

302

316

329

NOVI PUT SVILE -

337

Ekonomska globalizacija

346

Hercegovini

358

korporativnom upravljanju

369

sti Bosne i

Hercegovine u odnosu na zemlje Zapadnog Balkana

383

401

Isidora Popov eksploataciji nafte i gasa - Evropska i svetska iskustva

411

digitalno doba

423

1 UDK 316.42:339.5(4+5)

EVROAZIJSKA EKONOMSKA UNIJA I NJEN PRVORAZREDNI TRGOVINU

etak

potpune

– neke

sa

POJMOVNO O KULTURNE E I EKONOMSKE GEOGRAFIJE REGIONA EVROAZIJE

–

1

11

–

Tako

– od –

-

etno

katnu

-

Istorijski korijeni evroazijstva

2 Danilevski, Nikolaj, Rusija i Evropa, Dosije, Beograd, 2007.

3

12

-- -

-

-

og

se -

13

-ja u

–

-

u odnosu na Evropsku uniju

-

–

--

5 Danilevski, Nikolaj, Rusija i Evropa, Dosije, Beograd, 2007.

14

in

-

-

15

Mada da -

-

-

j

–

nog

– – – – –

ekon

16

– – – –

-

- n – – - ija –

- -ati u

-

- -

6

17

-

-- -

o

odnosu n - -

Carinska unije i Jedinstveni ekonomski prostor

–

–

O

–

– stalni

18

–

O

odine – –

- –

–

19

e ili

7

20

GENEZA STVARANJA EVROAZIJSKE EKONOMSKE ZAJEDNICE

Jed

og

-

og oj

og

o

o o

i

og

Evroazijski privredni savez

21

i

-

-a pot

ZONE SLOBODNE TRGOVINE

-

-

8 Danilevski, Nikolaj, Rusija i Evropa, Dosije, Beograd, 2007.

22

-

- -

-

e

-

jedi

-

-

23

i –

u

da u

i

U

g a u

24

LITERATURA

25

1 UDK 621.396:004]613.648 2 Pregledni rad 3

ANALIZA PRIMENE 5G

U radu je analizirana tehnologija 5G , koja je implementirana u Kini i Americi, a u Evropi samo u nekim i industrijskim zonama. Ova tehnologija

nuli (Near zero latency).

u sektoru automobilske industrije, poljoprivredi i gradovi. gde je domet prostiranja signala veoma kratak, pa je zato a u odnosu na prethodne generacije. U radu je p dilemu na zdravlje ljudi.

Abstract

and industrial zones in China and Americans and in Europe. This technology provides high-near-zero

latency signals. -

takes into

Key words:

Uvod

,

obilne -ekonomskim analizama

i [1] [ ]. sa om

stanica, im snagama, antena ovezivanje baznih stanica optikom itd.

1 - , ul. Kneza

3

26

ehnologije 5G

niz integrisanih tehnologija koje su implementirane u 5G ukazuje na

kompleksnost 5G near zero latency govori o visokom stepenu sinhronizacije gija. je

radu u gigahercnom (mikrotalasnom) opsegu, a potrebno je da se , u kratkom vremenskom intervalu obradi veliki broj podataka.

1. AKA Authentication and Key Agreement

3.

5. -based Cyber-

8. - 9.

11.

DPI Deep Packet Inspection 13. EAP-AKA Extensible Authentication Protocol-AKA

EPC Evolved Packet Core 15.

E-

18. 19.

HetNets H HX- ID/P- IP Internet Protocol

31.

33. ITU International Telecommunications Union

35. - -(Advanced) MEC Multi-access Edge Computing MIMO Multiple-Input and Multiple-Output

38. MME Mobility Management Entity 39. mmWave Millimeter Wave

-to-Machine Communications

27

MTC Machine Type Communication Non- dation

51.

53. RAT Radio Access Technology

55. -

58. 59.

TCP Transmission Control Protocol TVDc Trusted Virtual Data Center UAVs Unmanned Aerial Vehicles UAV- UDP User Datagram Protocol -to-Vehicle -to-Everything ge 3GPP 3G Partnership Project 5GPPP 5G Public-Private Partnership

Na slici 1, [3] prikazana je procena rasta potencijalnih . Procena je, da u svetu danas pristup mobilnoj 5G

o

ne koristi Tako npr. u regionu Zapadnog Balkana zanemarljivo Near Field Communication), a ni IoT

(Internet of Things)

28

Sl. 1. Procena zasnova

nezavisna segmenta:

prvi je u potrebnoj implementaciju

razvoju aplikacija i njihovoj implementaciji.

tehnologija, (mikrotalasnom) , gde je domet prostiranja signala veoma mali,

anas je ona implementirana samo u gusto naseljenim oblastima i industrijskim zonama.

mobilnih renutno iznosi preko e ju .

veoma malo ovakvih aplikacija

, prikazana a primena videti, u svetu . Broj zemalja koje su

u je koje nju koriste u komercijalne svrhe. a slike se jasno vidi da je komercijalna upotreba

Amerike, Kine i Evrope. irana je polovinom . godine, a u Crnoj Gori planirano je da kom e.

29

Sl. 2.

Primena 5G

brojne pogodnosti primene poljoprivredi, projektima poput bezbednih i pametnih gradova i i Danas aktuelni radovi bave se im oblastima.

se velika ulaganja u implementaciju 5G brzo vratila [ ] [5] [ ]. kroz:

. upravljanje snabdevanja vodom doprinelo

vode.

tehnologije koje su

bezbednosti na putevima. bi a u njivu ili se sudarila sa drugim automobilom, njima bi upravljao signal sa 5G mre koji bi

o P prenos podataka od sa

, tako da bi neke aplikacije reagovale u , gotovo trenutno.

predstavljena , - . o

OCU (online connectivity unitsistema vozilo je automatski komuniciralo svetlosnom signalizacijom i imalo

emalja glasala je protiv zakona o kooperativnim inteligentnim transportnim

30

sistemima (C-

nesuglasice oko usvajanja ovog zakona su bile slaba regulativa i za sada nerazvijeni standardi

Uporedni prikaz karakteristika tabele se vidi da je

.

Uporedni prikaz karakteristika .

5G

Standardizacija 3GPP

Dostupnost Pod standardizacijom

Spektar (Japan)

Nelicencirani spektar

Kašnjenje Nekoliko ms (u zavisnosti od broja vozila na putu) 1 ms

Domet Kratak - Nekoliko stotina metara Dug -

Efikasnost spektra Niska Visoka

Brzina prenosa

Skalijabilnost Visoka

Ne postoji. Direktna komunikacija

Pouzdanost Nije zagarantovana Proverena

Sigurnost Enkripcija, autorizacija, ali ne postoji end to end sigurnost nadzora

End- -end autorizacija, enkripcija, kontrola pristupa, nadzor, upravljanje u kriznim situacijama….

Softverska podrška

otvorila je kompanijama u trci za postavljanje i nametanje

u zapravo trka u

31

Sl. 3.

Iako na Olimpijadi u olimpijskom

[8] [9].

Uticaj 5G tehnologije na zdravlje ljudi

po zdravlje. Od trenutka kada je najavljen o je da se sumnja na opasnost Širom sveta

r Zapadnog Balkana, gde se kroz razne

e , navode vencijski opseg (mikrotalasni spektar), koji nije

prenosa poda , gde se ist ,

instituta

a a (Internet of Things) i a

e po akvih .

32

ilo otpornost organizma na razne bakterije i viruse.

, prikazano je kako organizam u svakoj sekundi . N

Sl. 4.

rekvN

kompanije om.

njenom uticaju na zdravlje ljudi.

ivotinjski i biljni svet na planeti.

Mobilne one vati ili

Z

inteligencijom robotika, automobilska industrija, poljoprivreda, a i u projektima bezbedni i pametni gradov . u gig

zra vezana za zdravlje ljudi

33

zan odgovor. vencijskom opsegu reda teraherca.

Bez obzira na sve predrasude i trenutno nedovoljan broj standarda za 5G tehnologiju, ona

Osim

. Danas je ona implementirana samo u gusto naseljenim oblastima i industrijskim zonama Kine, Amerike i u nekim gradovima Evrope.

Literatura

[1] Al--

Gheisarnejad, Meysam, Mohammad-Hassan Khooban, and Tomislav

[3]

,

[5] vol. 33, no. -

-

- [8]

[9]

- https://alternativa-za-

34

Akademik prof.dr. 1 37.013.73:008 1

USPEŠNI OBRAZOVNI SISTEMI -

Rad predstavlja analizu obrazovnih sistema poimanja znanja u is i pra osnovnih a njihovog obrazovanja. Komparativnim pristupom autori izdvajaju glavne elemente uspešnog obrazovanja am sagledavaju obrazovanje u Srbiji i sumiraju trenutno stanje

Srbija.

SUCCESSFUL EDUCATION SYSTEMS - BETWEEN EAST AND WEST

survey. Serbia.

1. Znanje – , naspram znanje –

U svim nesagledivim raz ma . o se na shvatanje pojma znanje u odnosu na oba pogleda na svet

Istokom nazivamo zemalja SSSR a a. osobenosti obrazovnog sistema

- govornog : SAD Kanada a i Nov predstavljaju

Zapad. K u oblasti obrazovanja –

a – primenjeno. se da u

1 Mihajlo Pupin

35

zapadnom sistemu znanje predstavlja ot. U i U Zapadnom sistemu obrazovanje podrazumeva i socijalnu obrazovanje je

je u razvijanju akademskih disciplina, a socijalne navike se a smatra se da je pozajmljen azijskim

-a. stvaranje e e e i

obrobrazovanju). Na

3 osoba zapadni svet interesuje proizvod i dobit: ljudi su se obrazovali

4 Najbolj og og og pedagoga: Glava napunjena

fragmentarnim, nepovezanim znanjem,

6

stvaranjem obrazovane osobe

Stivensona poredi i i zapadni .7

nepromenjen bez : u mešovitoj jap a a su ovladavala sposobnostima na istom

nivou ali su u prvom razredu Kinezi bili razvijeniji u petom razredu – najlošiji su uspešniji

Stivens smatra da se o )

od strane društva i . uspeh odmalena os deo naroda. U - . Trud i

rad ostaju uNa JA 4) u

– stimulisana i borbenij ) ima ulogu dadilje a – ulogu medijuma

na zašto

XX i a na pojedinim testiranjima?8 U:

str. 96 . 3

4 .

6 Više u delu o obrazovanju u Srbiji. 7 Prema: . 8 Šangajskoj listi godine

ni ne nalaze ni )

36

2.

. Pored toga ovde nas interesuje zašto je broj

u porastuzaista postoje?

obrazovanja. Njegovom pojavom . Nemarnim propustima

popularno biti ovladavanju

znanjem prema zapadnom modelu. porastao dve d 9

a . P : broj studenata veruje da je visoko obrazovanje preduslov za dobijanje dobrog poslase smatraju da je dobra ). Podudarnost u mišljenju rus 40-50%

nedostupno

obrazovanja i da li nam neminovno nameobrazovanje jednako je nastava i vaspitanje?

. nje usvajaju i i uspešno se bore protiv obrazovnoj berzi p

World Economic Forum po tzv. 12 stubova konkurentnosti, vrh najuspešnijih zemalja u domenu

zauzima ima samo jedne za

- -. Na vrhu liste najuspešnijeg

nalazi se model. U grupu jedanaest zemalja sa najboljim sistemom obrazovanja spadaju

Srbija je zauzela ne

:

9 . Izuzetnost ili jednakost conomist

str. . . Prema: -znate-li- - -drzava-je-u-samom-vrhu-

po- - .

37

f

3. od kojih lokalna zajednica ima koristi 4. jedan od uslova up

a)

6. i 7. u 8. 9.

Koreja) – .

elemente i i

izgleda da joj sadašnji sistem donosi

3. –

i popularnih i razgovora

. Dovoljno je u na temu obrazovanja i otvara nam se galerija

sveprisutan. De

realno stanje i rezultati ne bi p stvarnost. štvo strategija i planova više

u prosveti i društvu.

sa dobrim obrazovanjem a prema Zakonu o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja osnovno obrazovanje u Srbiji je obavezno i podeljeno je na dva

razrednu i predmetnu nastavu. završni ispit iz

Komp obrazovanja odabranih razvijenih zemalja svijeta

str. 39. . je startna pozicija za napredak -so-great-about-

-in-finland) .

e nema -vest-u-srbiji- -odsto-stanovnistva-bez-zavrsene-

osnovne- - - - .

38

maternjeg a e og testa .

godine.

su e još i

ini se da je u reform . Godine Zakon o visokom obrazovanju

kreditaprograma master studija.

8. godine Videli smo da je jedan od elemenata uspešnosti

kori u svim

nivoima studija diplomirao je 45 rzitetima ukupno je diplomiralo 34 936 studenata – 0% diplomiralo je na 0% na privatnim fakultetima.

su

prema sale :

(…) nja

i 34 godine . Strategija razvoja

Minstarstvo)

i i i i

preduzetništvo na svim nivoima obrazovanja. U prioritetne zamisli spada i: manje od i

).

sada to nije najuspešnije realizovalo. prema:

.

39

i realno stanje zamisli predstavljaju deo utopije.

u pomenutoj strategiji izn

i inovativno obrazovanje i

i obrazovanja i „papirnog dopuni h planova dodatnim oj i.

?

visokom obrazovanju ). sopod nadgledanjem

– dobrim obrazovanjem i od

mesta.

ovoljna. Š Najbolji odgovor problema Ipsos strategic marketinga m Ministarstva

javljenim je

:

je

3. – pširno gradivo abela

1) 4. –

– srednje

6.

da je lošiji u odnosu na period od pre pet godina 7. 8. je s a samim tim ni

9.

preduzetništvo – ih

-

40

ulteta posla

najmanje je

16. abela 4).

animljiviji su stavovi 3. . deluje i dalje nisu usmerene na

primenu znanja.

testom.

je sistem takav. njene rezultate. popravlja ili mizerno poboljšava.

sajta redovnim osnovnim ) i u redovnim

. og

Tabela 1. Obrazovan

-

.

41

Tabela 2.

Tabela 3.

Tabela 4.

-

42

Prema for Education)

povezivanje veština razvijanj veština razvijanje ih ih veština.

izvrsnih pod

obrazovnih sistema:

ma

3.

4. s negativno

samopouzdanje savremene metod

6. 7.

ng schools, learning nations)

8. .

Prema: -izgraditi-moderan-i- -obrazovni-sistem-za-

43

edino u biti ispunjen

– ave zasnovanog na znanju.

4.

t – na

dobiti sp speha od strane

dru .

pada i stvori uspešan savremeni

Srbija po uspešnosti danas i -po lja

- obrazovana

su van

ni mogli dati bolje rezultate u radu sprvenstveno usmerenim

jedna

brze olovke Kol

, gde je i digitalizacija zameniti

sa lutanjima u domenima upravlja u u same prirodne sredine

rugim društvenim

neumoljivo

Prema:

44

Predmet Geologija

na i prognozira dalja dešavanja?

u

dosadaš

razvijenih zemalja svijeta.

.

.

Izuzetnost ili jednakost. conomist-ili- )

-obrazovanie-sovremennye-mirovye-tendentsii.

3. . -v- -

- -i-zapad).

4. -).

- - -u-Srbiji-

-Stavovi- -o-obrazovanju-u-Srbiji.pdf).

6. -ministerial-meeting- - -platform- -training_en.

7. -izgraditi-moderan-i- -obrazovni-sistem-za- .

8. -znate-li- - -drzava-je-u-samom-vrhu-po- -obrazovanja.html.

45

9. -so-great-about- -in-finland.

-vest-u-srbiji- -odsto-stanovnistva-bez-zavrsene-osnovne- - - - ).

. . ).

).

).

46

1 UDK 581.132:575.1 2 3

FOTOSINTEZA – OSNOVA ZA

molekula . Proces fotosi oje u svojim elijama imaju hlorofil. ugljen-

, i svetlosna energija listovima biljaka, a

uzajamnost lista i svjetlosti! . , iz pojavnog svijet-okoline,

. :

Hrustem 1

2

3

PHOTOSYNTHESIS OF THE FUNDAMENTALS FOR THE FUTURE Abstract

the form of sugar molecules. Photosynthesis takes place in environments that have chlorophyll

no in other parts of the plan

the paper is to present the observation -environment, of photosynt Keywords: artificial light spectrum, photosynthesis, respiration

1.Uvod ku

ne hrane,

1

3

47

svijet, ,

-6% .Polazni uslovi za taj proces su : .

reagiraju na oklinu !

potreba procesom fotosinteze.

Slika1. Svjetlost, voda H2O i ugljendioksid CO2, produkuju kisik O2

,

Naime, bioproces u organizmu, za koji je potreban kisik, kao , kojoj

„Ako je najbolji izvor energije onaj koji je prisutan u i

2.Fotosinteza Fotosinteza iz - [foto-], "svjetlost" i

. biljkama, te u nekim bakterijama i algama, koje u

svojim imaju hlorofil.

ugljik- , i svjetlosna energija. . hloroplastima, malim organelama u citoplazmi

48

zeleni pigment zvani hlorofil. listovima biljaka

Slika. 2.List biljke u ulozi skladišta hrane i fabrike kisika

karakteristike su iste. P sa svjetlosnom energijom, koju absorbuju , centri, koji

hlorofil. Svjetlosna energija biva apsorbovana, je

E=hf

-800

, u svjetlost.

Bil

razvoja.

. .

osintezom

kroz

49

Slika 3. Apsorpcijski spektri fotosintetskih pigmenata: 1. bakteriofila a; 2. klorofila a; 3. -

Taiz,2002).17

Sika.4 Relativni intenzitet

ju u

Moja prva saznanja na razvoj biljki su bila kroz .

80 .

.

50

Slika l.5 snimiljeno, autor: Tuzla –Slatina, 21.11.2019.)

Slika.6. (snimljeno 15.12.2019. Dolac, Travnik)

U biljkama se bakterija membrani kupi preko hlorofila pohranjuje se u obliku

51

2.1

19. vijeka.

m , mjerenjem mase zemljišta, koje iskoristi biljka i mase biljke tokom rasta. Nakon što je otkrio

-

smjer.

ulaznih supstanci fotosinteze, a ne iz samog zemljišta.

Jan Ingenhousz austrijskog cara, je ponovio Priestleyev eksperiment,

, Jean Senebier

- Nicolas-

-

glukoza

Cornelis Van Niel hemija fotosinteze. St

svjetlosti, pri kojoj - Robert Emerson

plavu apsorbuje

600 nm.

svjetlost

Samuel Ruben i Martin Kamen su koristili izotope kisik

Melvin Calvin i James Basshamom, su objasnili putanju

Calvinov ciklus-Bensonov ciklus,

Benson- -Benson-

Nobelovac je teoriji reakcija elektronskog transfera u hemijskim sistemima.

52

. vieka i spitivali su efekte intenziteta svetlosti i

temperature na brzinu ug ugljenika.

na fotohemijske reakcije uopšteno ne

fotosinteze, iz ko

pojavnog svijeta-

e -emitting .

Dakle, spoznaja iz pojavnog svijeta-

fotosinteze.

su povezana sa .

kih izvora svjetlosti LED svjetiljke u najboljoj mjeri zamjen

karakteristikama svjetlosti: spek

53

Slika.7. Fotosinteza pri .(snimljeno,autor rada: Travnik,15.11.2019.)

optimalno!, Sl.18 .

.

Slika 8. Brzina fotosinteze u funkciji koncentracije ugljendioksida

3. Fotosinteza u svjetlu budu nosti

se oslanja na ne hrane , zbog

54

uvjeti

svemirskih stanica.

vršina rasta po m

biljke

zatvoreni uzgoji biljaka oslanjaju se na nove izvore svjetlosti, poput LED-ova, koji mogu potaknuti rast biljaka, a

gije.

u svrhu optimizacije -

.

Primjena LED-v

Slika.9. Još jedan primjer f

4 u

je proces fotosinteze

inverzan procesu na Suncu. nastalog

55

. Kontrolisanom fotosintez amjenjuje se prisustvo

- .

LITERATURA: 1 e

-

2. 13. McGraw- ISBN -0- - -8.

3. –

4.

5.light: the shift

6.–

7.-

–

8.-

9.

– 133

10. -

11.–

12.Mitchell CA, Both A-J, Bourget CM, Burr JF, Kubota C, Lopez RG, Morrow RC, Runkle –13

13. higher plants green? Evolution of the higher plant photosynthetic -

14. - -

15.

-state lamps for the short-wavelenght supplementary lighting in greenhouses. Acta -

56

16. -brightness LEDs – –

17.

18 Fotosinteza u uvjetima umjetnog osvjetljenja,

57

1 UDK 330.34:338.124.4(497.6) 2

ALTERNATIVE I PRAVCI INTEGRACIONIH PROCESA U BOSNI I HERCEGOVINI I REGIONU

Apstakt

.

novog

nog

pravni i institucionalni okvir.

ALTERNATIVES AND DIRECTIONS OF INTEGRATION PROCESSES IN BOSNIA AND HERZEGOVINA AND THE REGION

Summary

s -regional level, connecting

untries.

not only the political

make it easier to overcome the

1 lidijavucicevic55@gmail.com 2 bulatovic.anka@gmail.com

58

integration, regiona

U

se inten

nih

D ,

3

o

Regio

Da bi neki sporazum o

e4

roz integracione procese i sposobnost

na

visok stepen nacionalnih ekonomskih sistema.5

U proces Hercegovina,

3 „Gr -3, 1983., str. 114. 4 ,

5 -ekonomicheskoi-integracii- - -

59

trebalo bi

. P

e t s

kon 7

prelaskom

8

9 -

- - uslova trgovine

.

e

tzv.

7 -ekonomicheskoi-integracii- - vami-

8

e. www.cato.org

9

60

11

t

13 otpuno

14

omske,

ta.15 Iako glo

11

13 14

-the--

15 -pristup-

--

61

n-

e 17 n

-eacije,18

proces

nivou smatra pozitivnom.19

– EU, EAEU

ekonomska,

trgovinu.Evropska unija

integrativnih tokova.

17

18 p. 81- 19 European integration ., - .

-

62

- -EU U Tinbergen-

politika olitike na

poreza,

eura. Osim toga, istakao

r

i

nee pasti na bregzit

- - -evropske- -nakon-velike- -i- -istocne-evrope-mogu-pozeleti- -

i trgovinski i

- - -evropske- -nakon-velike- -i- -

istocne-evrope-mogu-pozeleti- -

63

Evroazijska ekonomska zajednica -

.

n

“

Novi put svile,

-ili-eu- -li- - -ekonomska- -alternativa-clanstvu-u- -

Nursultana Äbishuly Nazarbayeva

-– –

-u-srcu-

64

vetra. –

-

Tako, na ekonomsku zonu svilenog puta

ekono

sporazumom obezb

–

nema per –

o tokove.

a

i

harmoniza

-u-srcu- - -trgovinski-

65

i

Sporazum o stabilizaciji

-- alnog

u ropskog

Briselu , te sa Ev

obzir pristupanje Republike Hrvatske Evropskoj uniji -a.

Sporazum o izmjeni i pristupanju Srednjoevropskom sporazumu o slobodnoj trgovini )

, Hrvatska se

-e govinsku i investicionu

Uprkos t

-

-

- - –

66

-

31 Sporazum o slobodnoj trgovini i Evropskslobodne trgovine .

e -

- – u 31-

-e su,

He

31

sporazuma. Ipak,

-

kao i

--trgovinski-

67

- -

regionalnih trgovinskih sporova

-na u - su prikazani se

zahval

33

34 35,5

za 4,3

35 ih sporova.

-u apitalizovan.

ekonomskog rasta na 3,9

33 str.

34 ,

35

68

*

Osigurati kvalitetne, harmon

korisnicima

69

Ekonomija

2010

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2020

Albanija Bosna i

1,8 1,7

1,9 Crna Gora 3,1 Srbija

JIE 6

a–

kompozi

sistema.38

39

i

41

ana 37 rema

38 –

- 39 - - -evrope- -se-bih- - -

-na-panel-

ni,

41 -

70

strukture.43

pu

,

,

trgovine drugi

a Evropskom 44

–

a

45 ra.

oblik integ .

Danas, kako , regionom,

bro izazovi. a stabilnosti i regionalnog i

43 ,

44 -ekonomska-zona- - -eu-a-ne-regionalno- -trziste 45 -ekonomska-zona- - -eu-a-ne-regionalno- -trziste

71

perspektiva. B

ata za i globalne i regionalne stabilnosti. Ovakav

, a u n

ti

.

ali ni malo

, ali o

1. statistiku

- rove,

3. -4

4.

- 5.

-pristup-

www.cato.org

7. 8. -trgovinski-

. 9. -ekonomska-zona- - -eu-a-ne-

regionalno- -trziste - -EU

11. - - -evropske- -nakon-velike- -i- -istocne-evrope-mogu-pozeleti- - -ili-eu- -li- - -ekonomska- -alternativa-clanstvu u- -

72

13. - - -evrope- -se-bih- - - -na-panel-

14. -u-srcu- -

15. -ekonomicheskoi-integracii- --

Univerzitet za

17.

18. misao,vo -3, 1983.

19.

ank,

Nazarbayev Äbishuly Nursultan

,

–

- - -

Tinbergen 1

31. .

73

Prof. dr.Izet Banda1 UDK 330.34:339.92(4) 2 Pregledni rad

Doc. dr. 3

EVROPSKE I EVROAZIJSKE INTEGRACIJE

- PREDNOSTI I NEDOSTACI-

regionalne ekonomske integraci

p

slenosti od

-

Abstract

1

74

Keywords:

UVOD

75

se

--

- -

akc

– – potpi

-

–prednosti i nedostaci-

1.EVROAZIJSKA EKONOMSKA UNIJA (EEU)

se i

asocijacij

76

nominalnog kao

–nominalni

-

https://www3.weforum.org

-

-

- 1.1.

8

77

sa

-

- - - - - - - - -

Federacija

-

- -

-

-

-

a

-

-

-

Federacija

78

a

Armenija

-

prezentira se k-

osim sa

-

Armenija

T

Federacija

Armenija

Astana

79

- - - - - - - - - -

- - - - -Armenija -

prezentiranja da li ima prednosti ili

-

-

Armenija

sa

ne -

6000,005000,004000,003000,002000,001000,000,00

5000000,00

4000000,00

3000000,00

2000000,00

1000000,00

0,00

80

Armenija

-

Armenija

-

Armenija

osim

-

81

g

g

g

g

g

g

g

g

Armenija

a

-

Armenija

Prema prezentiranoj legendi ispod

82

- - - - -

i EEU

potpisala je

la je

j

razmj j

ima dj Prema p

-zijske

s

5,004,504,003,503,00

4,00

3,00

2,00

1,00

0,005

4

3

2

1

83

2.KINESKI PROJEKAT „NOVI PUT SVILE“

saradnje s

i Crna

i od se natj tome koja primiti iz kako postala stanica pro jedan

zemlje sa s Pekingom kao za iskorak i e koraka s koja je kineski mega projekt je koja je

kompanije

84

samo na

na

projekt na koji

razradi ki

2.1. – stanje

e o

i

Procje

rdi

prema podacima W

-

-

ljem

Prema podacima

85

2.2.

-kineskog

-

-

kinesko- -

2.

-

2.4.

–

- -

86

-

- kineska

- - –

prezentira se

- Neto pr

-

3.PROJEKAT „MALI ŠENGEN“

– –

-

87

-

integraci

-

-

-

15

88

-

m -

p re

Prema

-

indikatore

-

-

na i saradnje s naj

i Crna

nija i od se tome koja primiti iz kako postala pro jedan

ropske zemlje sa s Pekingom kao prilik za iskorak i e koraka s koja je kineski mega projekt je

koja je ojas i jedan p

kompanije

se

89

da

tako i za o kod

– –

-

-

Literatura

90

1 UDK 330.322.1:005.5 2

3

METODOLOGIJE ZA OCENU INVESTICIONIH PROJEKATA

U vreme sve oštrije (globalivo e pojave novih ati da bi se

stajalo u mestu“. Zbog toga su neophodne kontinuirane investicije, kao osnovna i neophodna -

eljenih razvojnih ciljeva ti pristup oceni efikasnosti, odnosno rentabilnosti realizacije jednog investicionog projekta se bazira na odgovaranju na naizg e efekti koje taj investicioni projekat donosi nadmašiti ukupna potrebna ulaganja. Dve su osovne vrste ocene investicionih projekata, prema tome koje efekte projekta obuhvataju: finansijska (komercijalna) i društvena (nacionalna) ocena investicionih projekata. Dok finansijska ocena obuhvata samo ekonomske efekte

a-društvena ocena pokušava da obuhvati i sve druge, neekonomske efekte projekta, koje je

ko kvantitativno izraziti, ali koji mogu biti još znaa i zemlje u celini.

globalna konkurencija, rentabilnost, investicioni projekti, finansijska ocena, društvena ocena, metodologija

METHODOLOGIES FOR EVALUATING INVESTMENT PROJECTS

At a time of increasingly intense (global) competition, rapid technological obsolescence, shortening product life cycles, and the rapid emergence of new products and processes, "one has to run to stay in place." Therefore, continuous investment is needed, as a basic and necessary prerequisite for development, to enable the application of modern scientific and technological achievements, achieve the desired development goals and further survival in the race for the market. The general approach to assessing the efficiency, ie profitability, of an investment project is based on answering a seemingly simple question: will the effects of that investment project outweigh the total investment required. There are two basic types of evaluation of investment projects, according to what effects the project includes: financial (commercial) and social (national) evaluation of investment projects. While the financial assessment covers only the economic effects of the project, which are significant from the point of view of the investor company, and which are the easiest to detect and measure, the social assessment tries to cover all other, non-economic effects of the project, which are most often

1 Ekonomski fakultet, , Univerzitet Union – Nikola Tesla, Poslovni i pravni fakultet, Beograd, nicinnevenka@gmail.com 2 3 Doktorand, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad

91

difficult to quantify, but which can still be more important, as they concern other companies and the country as a whole.

: Global competition, profitability, investment projects, financial assessment, social assessment, methodology

u najpoznat4 metodologija.

Metodologija S

Svetska banka je meunarodna finansijska institucija sa sedištem u Vašingtonu, koja vrši finansiranje projekata kroz svoje dve osnovne filijale: IBRD5 i IDA6. dobravaju

aju ekonomske savete lanicama banke. IBRD uglavnom

enih od lanova7. Globalna procedura razmatranja i ocene projekata od strane Svetske banke se sastoji od sl ih faza: 1. Identifikacija projekta. Banka vrši ekonomske sektorske analize, analizira razvojni potencijal date zemlje, na osnovu e svoju razvojnu strategiju. Projekat za koji se

i kreditiranje mora da se uklapa u tu strategiju. 2. Priprema projekta. Za pri

uju ki, institucionalni, ekonomski i ekološki u uju odg

itih alternativa za dostizanje projektnih ciljeva. 3. Procena projekata. Procenu vrši tim ivanjem u ioca kredita. Procena obuhvata celokupnu reviziju projekta sa raznih aspekata (ekonomskog, komer kog) kao i reviziju celokupnog rada na identifikaciji i pripremi projekta. 4. Pregovaranje. ilac kredita nastoje da se e oko mera neophodnih za uspeh projekta, kao i oko uslova pod kojima se kredit odobrava. 5. Odobrenje projekta. Dokument o proceni projekta izveštaj predsenika i dokumentacija o zajmu se podnose odboru izvršnih direktora banke na odobrenje. 6. Stupanje na snagu. Kreditni sporazum pod nom procesu bilo koje vrste koji zahteva vlada zajmoprimca. 7. lmplementacija i nadzor projekta. Implementacija spada u odgovornost zajmoprimca uz

banke, dok je nadzor projekta odgovornost banke. Kada se sredstva isplate, i sa sobom nadgledanje, evaluaciju i izveštavanje o napredovanju projekta. Na kraju isplatnog perioda pravi se završni izveštaj o identifikovanim

ima projekta, problemima k enim lekcijama. 4 5 Internacionalna banka za obradu i razvoj. 6 Medjunarodno udruzenje za razvoj. 7 Izvor: wwwuwiced.uwimona.edu.jm:1104/Uwiced%20Web%20Site/uwicedweb/Mirror-manual_9.5.htm

92

UNIDO M

dizajnira i implementira programe za podršku industrijskog razvoja svojih klijenata. i jasne procedure za pripremu i ocenu industrijskih projekata8.

Priprema projekta nekoliko studija: nosti e da se identifikuju glavne investicione prilike i mogu

i da se izvrše sasvim uopštene analize i procene; predstudije izvodljivosti (Prefeasibility Studies), koje se rade da bi se na osnovu njih

enom industrijskom projektu; studije izvodljivosti (Feasibility Studies), koje

kih, ekonomskih, komercijalni avaju dono ne odluke o enog investicionog projekta; funkcionalne studije studije koje se vrše da bi osvetlile jedan

ili više aspekata projekta neophodnih za izradu prethodne studije izvodljivosti ili studije izvodljivosti.

metologiji obuhvata ocenu komercijalne isplativosti (isplativost projekta sa a), ocenu nacionalne isplativosti projekta (isplativost projekta sa stanovišta zemlje u celini) i ocenu u uslovima neizvesnosti. Analiza komercijalne isplativosti obuhvata analizu isplativosti investicija i finansijsku analizu, koje se enih kriterijuma i metoda (prosta stopa prinosa, period otplate, neto sadašnja vrednost, interna stopa rentabilnosti, analiza likvidnosti i strukture kapitala). Analiza enih kriterijuma i

snovni kriterijum u analizi nacionalne isplativosti je pokazatelj neto dodatne vrednosti koji me anju nacionalnog dohotka.

ke, analize osetljivosti i e.

E (EBRD)

EBRD je osnovana 1991. sa ciljem da pomogne demokratizaciju i Evrope i bivšeg Sov noj ekonomiji. U svom e razvoj privatnog sektora i moderne infrastrukture kao podrške privatnom sektoru,

ku inicijativu, konkur anje finansijskih institucija i pravnog sistema, ohrabruje kofinansiranje, DII9 p

u relevantnim oblastima. U ispunjavanj unarodnim finansijskim institucijama i drugim internacionalnim i naci i

8 Izvor: www.unido.org/doc/66.htmls 9 Direktne inostrane investicije.

93

i druge iz ive zemljama u kojima posluje.10 Pro inje sa strategijama zemlje i sektorskim operacionim politikama i nastavlja se kroz evaluaciju. Banka za svaku zemlju razvija posebnu strategiju.

za projekte infrastrukturnog ili privatnog sektora u to su zajmovi, kapital i

i priprem no procenjeni, strogo nadgledani, uspešno implementirani i sistema i selekciju projekata na komercijalnoj

i da proceni potencijalni rizik pre nego štiti i/ili podeliti sa nosiocem projekta), ali je pre svega zainteresovana za projekte

koji daju višestruke koristi za ekonorniju zemlje u celini. Ako vlada, opština ili privatno u za zajam kod EBRD za razvoj projekta i EBRD smatra da je taj projekat

ivotni ciklus projekta aje ili dok se projekat ne završi ili, ako za projekat nije odobreno finansiranje, dok projekat ne bude odbijen od strane aj u c ne procedure koje treba pratiti i dokumente koje treba obezbediti. Faze kroz koje projekat prolazi tokom njegovog razmatranja od strane EBRD su e: 1. identifikacija projekta (da li je projekat potencijalno i za EBRD finansiranje ili ne); 2. pripre u ioca zajma) i EBRD o uslovima zajma 3. i obavezu banke da obezbedi finansiranje); 4. implementacija projekta (isplata zajma u svrhu implementacije projekta).

N Neophodno je pri ukupnoj oceni projekta, utvrditi i analizirati i doprinos projekta nacionalnoj ekonomiji, odnosno vu analizu vrsi nacionalna (društvena) ocena koja obuh ivanje i merenje efekata koje projekat donosi zemlji u celini.

ivanje i merenje doprinosa projekta fundamentalnim razvojnim ciljevima zemlje. Svaki projekat, više ili manje, direktno ili indirektno, doprinosi ostvarenju razvojnih ciljeva investitora, ali i zemlje u celini. Nacionalna ocena n ene efekte koje investicioni projekat donosi.

eni broj pokazatelja kojima se mere i prikazuju ovi efekti. Prihodi i troškovi se kod nacionalne ocene razlikuju u odnosu na finansijsku ocenu. Tok gotovine koji se koristi kod nacionalne ocene obuhvata društvene prihode i troškove, primenu korigova

- društvenu diskontnu stopu, korigovani devizni kurs.

10 Izvor: www.ebrd.com/english/about/index.htm

94

e obuhvatiti veliki broj parametara, a neki od njih su: a) Društvena neto sadašnja vrednost - Društvena neto sadašnja vrednost je kriterijum koji pokazuje sadašnju vrednost neto priliva u društvenom toku projekta. Projekat je isplativ, ako je društvena neto sadašnja vrednost pozitivna. b) Ekonomska stopa prinosa - Ekonomska stopa prinosa ili društvena interna stopa rentabilnosti predstavlja onu diskontnu stopu pri kojoj je kriterijum društvene neto sadašnje vrendnosti jednak nuli. Projekat je isplativ, ak tvene diskontne stope. c) Diskontovani neto devizni efekat - devizni tok gotovine i predstavlja se razlikom diskontovanih deviznih prihoda i diskontovanih deviznih rashoda. Projekat je isplativ, ako je diskontovani neto devizni efekat pozitivan. d) inak na zaposlenost - kriterijum pokazuje odnos sadašnje vrednosti ukupnih ulaganja i broja radnika zaposlenih u eksploataciji investicije. Prihvatljiviji je onaj projekat koji ima manju sadašnju vrednost ulaganja po zaposlenom, odnosno ukoliko je ovaj kriterijum manji. e) - inak na tehnološki razvoj i uticaj na ekologiju predstavljaju neke od kriterijuma drušdoprinos investicionog projekta podsticanju tehnološkog razvoja zemlje i doprinos zaštiti ovekove okoline od štetnih uticaja.

O

u, pa i upravljanje investicijama, odvija se u uslovima neizvesnosti. Rešavanje investicionih problema u uslovima neizvesnosti, posebno ocena investicionih projek itim metodama i tehnikama. Kao

ajnije pominju se: a) ke

jednostavnih metoda za analizu problema ocene investicionih projekata ka projekta predstavlja onaj nivo proizvodnje i prodaje pri kome projekat ne ostvaruje ni dobitke ni gubitke, odnosno pri kome još uvek ostvaruje poziti

u ke projekat ostvaruje profit, a ispod dolazi do gubitka.

e izraziti kao: ni obim proizvodnje an prihod od prodaje.

ki pristup u oceni investicionih projekata u uslovima

neizvesnosti, jer se koriste samo podaci iz jedne reprezentativne godine veka eksploatacije. ke je veoma jednostavna metoda, koja ima dosta nedostataka, tako da se

etne analize u oceni investicionih projekata u uslovima neizvesnosti.

95

b) Analiza osetljivosti

itih faktora nosti ne ostvare one vrednosti sa

e posledice potrebno je da unapred izvršimo analizu uticaja promena, koje mogu nastati to se obavlja postupkom analize osetljivosti. Anal anja uticaja promena ulaznih podataka na izlazne rezultate jednog modela. Analiza osetljivosti kriterijuma efikasnosti invest stupak

avanja un, na vrednosti pojedinih kriterijuma i nu ocenu opravdanosti investicionih projekata. U okviru ove

i do koje maksimalne ili minimalne vrednosti mo ina pa da jedan investicioni projekat još uvek bude opravdan i prihvatljiv za realizaciju. Pri oceni opravdanosti investicionog projekata, imamo na raspolaganju skup kriterijuma (NSV,

kovi, diskont un ine).

itih parametara na promenu vrednosti pojedinih kriterijum i sagledavanje uticaja ovih promena na ukupnu

en e, i definisanje potrebnih mera i akcija kojima bi se vršilo smišljeno uticanje na pojedin

eljenih eljenih promena efikasnosti investicionog projekta.

se definiše jedan skup kvantitativn e se utvrditi ocena opravdanosti investicionih projekata. Zatim se defi

unava e se analizirati.

uju raspounavanje vrednosti pojedinih kriterijuma. N unavanje vrednosti

pojedinih kriterijuma za definisane v ivanje maksimalne i min ine mogu da uzmu, a da investicija još uvek bude rentabilna i prikazivanje dobijenih rez enje

ivanje mera i akcija kojima bi se eventualno spr ili ili otklonili anja.

Analiza osetljivosti kriterijuma za ocenu efikasnosti inves

unski postupak enja rezultata prikazivanje rezultata vrši se tabelarno i dijagramski.

Analiza osetljivosti predstavlja metodološki postupak koji doprinosi poboljšanju ocene opravdanosti investcionih projekata u uslovi anje

enja, odnosno rezultata im situacijama.

96

c) e

e predstavlja metod za odl ivanje u uslovima neizvesnosti koji uzima u iti rezultati, odnosno ishodi za jedan investicioni problem i da je

e po u domen subjektivne procene dono kih podataka, s obzirom na to da je veoma teško e koje bi se bazirale na zakonu velikih brojeva. Donošenj ih rezultata sa r enje investicionih odluka

enih kriterijuma investicionog e vrednosti pojedinih

itih i da se zbog neizvesne ite

vrednosti ulaganja, prihodi troškovi i mogu procen itih vrednosti ulaganja, prihoda i troškova, te ekivane vrednosti kriterijuma za investic anja, profitabilnost

no.

d) Primena t ivanja

orgenstern, predstavljaju nim brojem mo ih strategija.

ava probleme upravljanja u konfliktnim

situacijama, estvuje nekoliko aktivnih strana motivisanih itim interesima, ko ite ine delovanja.

ke modele konfliktnih situacija,

daje rešenje tih situacija. Igru definišemo kao skup formalnih pravila koja opisuju formalnu strukturu neke konfliktne situacije. Svaka posebna realizacija igneku od alternativnih akcija koje mu stoje na raspolaganju i te alternativne akcije se zovu strategi nom obliku u vidu matrice igre ili matrice isplate koja

nog problema.

ite konfliktne i neizvesne situacije mogu biti: igra protiv inteligentnog protivn ajena klasifikacija koja se koristi u

ivanju razlikuje neizvesnost, rizik i izvesnost kao stepene znanja u nosti.

novni kriterijumi za donošenje investicionih odluka u uslovima neizvesnosti: minimalni i

maksimalni kriterijum, maksimalno maksimalni kriterijum, Hurwicsov kriterijum, Laplaceov ekivane vrednosti, Savageov kriterijum i Bernulijev kriterijum.

ivanja korisnosti, a samim tim i Bernulijevog

kriterijuma je subjektivnost koja je prisutna u postupku tran anih vrednosti dobitaka u brojne vrednosti korisno

e ava ocena i izbor, nepreciznosti

97

ivanja brojnih vrednosti korisnosti su iste kao i one ekivane vrednosti.

ZAKLJU AK

Bez investicija nema napretka. Investiranje treba da bude racionalno i efikasno u protivnom

nica daljeg razvoja. U uslovima sve oštrije globalne konkurencije, investicije kao neophodna i osnovna pretpostavka razvoja moraju bit -

a eljeni ciljevi tu. U ra ene neke od metoda za ocenu investicionih projekata i faze kroz koje investicioni projekat prolazi tokom njegovog razmatranja.

LITERATURA

1. tvo, Beograd 2. Petar, (2000), Upravljanje investicijama, Grafoslog, Beograd 3. Petar, (1999), Upravljanje projektom, Grafoslog, Beograd 4. ko 5. Tijana, (2003), Zbornik beogradske otvorene škole, Beograd www.ebrd.com www.worldbank.org www.unido.org

98

Prof. dr Boško Nadoveza1 UDK 330.34:316.42 2

3

STRATEGIJA EKONOMSKOG RAZVOJA U USLOVIMA

Rezime

.

.

.

STRATEGY OF ECONOMIC DEVELOPMENT IN CONDITIONS OF GLOBALIZATION AND MORE COMPLEX CHALLENGES

Summary

-

-

1

2

3

99

Keywords:

Uvodno razmatranje procesa globalizacije

„

.

.

.

( .

.

100

.

-

.

Pojmovno definisanje globalizacije

-

4

4 ]

101

.

.

.

5

5

102

(

B

((

.

.

.

9

.

9

103

.

(

11

.„

.

Ekonomska globalizacija

12

11

12

104

----

(.

(

13

„

--

.

13

-

105

14

15

-

- -

- -

-

- -(

-

- -

14

G

15

-

106

Paradoksi ekonomske globalizacije

.

19

-

- (

- -

-– –

19 -

107

(

.

.

21

.

( -

21

108

Koncept, stavovi i opredeljenja kao polazišta pri definisanju ekonomskog razvoja

„

22

23.

22

-323

109

-

(

(

(

24.

.25 (

24

25 –

110

(

- ).

-

-

G

.

.

.

.

111

.

Literatura

1. –.

. ..

-

...

9 -.

11. .12. -13.

. .14. –

.15

..

19

21 .2223 .

25 .

..

.29

112

31

32-3

113

Dr. UDK 336.76:339.7(100) Dr. Pregledni rad

Savremeno gospodarstvo ima seda-

odvija se - London -

godje dovela do

Summary

-

-an

114

- London -

-prime

-

Key words:

u kojem posluju pre je finansijskim instrumentima

i da a

inves prije svega

napredovanja u pogledu tinuirano

jesu trze na kojima se odvija trgovina finansijskim instrumentima putem posrednika

koji djeluju u ime investitora

nutar kojeg se nalaze imaju itnu ulokretanjima ali

poslovanjetri n

115

1. Pojam berze

Be

ste da se trgovanje 1

Sama investitorima up

u svjetskoj ekonomiji mjesto gdje se utjelovljuje

predstkapitala za pre i za pre

–

1 Alajbeg D., Bubaš Z., , Institut za javne financije, Zagreb 2001., str. 14. 2 www.world-exchanges.org/home/index.php/education/glossary/E

116

Be poredana je strukturi i :

rze koje

mjesto preko kojeg se kompenziraju sva

dug

urzovnim ma odnosno oni su ti koji

rze m rza zaje pro rze na kojoj

posluj u

rzo e ravila ravila

4

na

rze

koji

kupuje i prodaje

2.

ipak se vjeruje

ljudska veza

3 –str. 26. 4 Schwartz A.R., Francioni R., –

117

u

svakodnevno su zapravo ti koji ijskim proizvodima kojima

se trg je

se

dijele na s vijeku uz

je – je koje nudi potpuno automatizovauz

6

sa druge strane

ju

struktura ta koja se

rend rasta vrijednosti indeksa koji se nastavlja krajem

edniku

3.

definis rze je to preko kojeg ide

Glavno v kao i za

ugledn lja

www.nyse.com/trade ,

6 Ibid

118

oznaku kvalitete za svako pre

a na Premium )

koja je regulisana za depozitare s listanim potvrdama

–

gledano je kako je prije krize –

martu

9

4.

japanprvom na parketu

pre kompjutoriziranog sustava

za ispos 11

–

mora da se Sa druge strane sano inovativnosti i regije te

P -a osnovan je u junu

7 www.lseg.com/areas-expertise/our- -membership/london- -exchange-become-member

8 -and- , njeni segmenti 9 Ibid 10 www.jpx.co.jp/english/equities/listing-on-tse/new/basic/ , 11 Ibid

119

rzeilj

na profesionalnom naziva

-

svakodnevno prolaze kroz velike promjeneje svakim danom sve

rzi u

e Londonsk rza

rza

ijsko

jeste rzovni indeks je ustrial

navedenog

gospodarski sistem

iskazuje ponderis Promjene u ovome ponajprije

–

12 Ibid 13 Ibid

120

–

- - - - -

- - -and-

segmenti -on- -

121

Dr. Michael Asanger1 UDK 339.92:330.34(510)

TRADE IMPACT OF CHINA’S BELT AND ROAD INITIATIVE Abstract Since 2013 China is forging the Belt and Road Initiative (BRI) which should drive China to the (economic) center of the world. This article is focused on European repercussions and trade-offs towards the Belt and Road Initiative - in the short and in the long-run as well. As a not clearly defined geopolitical strategy which should lead at least to a tighter economic integration between Asia and Europe, it has to be analyzed a priori how trade theories will predict the positive or negative outcome of the new Silk Roads. The challenges which the European countries will face are manifold, hence the quality of the predictability is based on Europe’s power of negotiating concerning the bi- and multilateral relation between the EU and the participant countries and especially China. Any foreign direct investment of China will foster prosperity along the different transport routes and of course increase the political and economic influence, which will heading toward different states of dependence in a geopolitical view. In the short run, ceteris paribus, costs and transport time will decrease, leading to a more efficient production and trade. In the long run, however, the control, that China built up, will transform it to the leading power of the Eurasian mainland.

: Belt and Road Initiative, China, European Union, New Silk Road, Trade Impact Dr. Michael Asanger1

TRGOVINSKI UTICAJ KINESKOG POJASA SVILE I INICIJALNIH

INICIJATIVA

Rezime Od 2013. Kina forsira inicijativu za pojaseve i puteve (BRI) koja bi Kinu trebalo da odvede u

jedice i kompromise prema inicijativi za pojaseve i puteve - geAzije i Evrope, mora se unaprijed analizirati kako trgovinske teorije mogu predvidjeti

iti evropske

ij

1 Director of Education of the “Hayek International Business School”, Member of Board “Verein für Aus- und Weiterbildung in praxisorientierter Versicherungswissenschaft” in cooperation with the “European Academy of Sciences and Arts”

122

vroazijskog kopna. Inicijativa za pojaseve i puteve, Kina, Evropska unija, Novi put svile, uticaj

trgovine

1. ative The estimated EUR 800 billion project of a complex matrix of planned transport routes, known as the “Belt and Road Initiative” or more profane as the “New Silk Road”, started in 2013. It is seen as the largest infrastructure and investment project in history, covering nearly 70 countries, ca. 65% of the world’s population and ca. 40% of the global GDP in terms of 2017.2

2. Economic Effects on Integration An economic integration targets the abolition of trade barriers partial or complete which exists between the protagonists of the common integration to achieve economic advantages which leads to an increasing of the national welfare.3 In terms of a company or industry respectively based view such integration is followed by alteration of the market structure, the demand curve change, outsourcing opportunities of labor capital, economies of scale etc. The impacts of integration between two economies4 (for simplicity) towards one economy should be discussed at a glance. Beside the macroeconomic impacts which are only stated rudimentary the focus is on the industrial economic approach. Therefore, the impacts of an industrial economic view are treated on a larger scale. Subsequently corresponding to the effects on integration measurements of fewness and of the degree of market power that are relevant to this are following. However, the four freedoms of the single market in the EU cannot be achieved in the short run, but the aim is set concerning a similar market integration. Professor René A. Frey (national economist) mentioned in his farewell lecture one importing thing which is tried to keep through the entire paper: “Every economist should pluck up courage to explain complicated circumstances in a comprehensible way.” 5 This principle should be an axiom for this article. 2 Christoff-Kurapovna 2018, 1 3 Dieckheuer 2001, 193 4 EU15 and EU10 5 NZZ, 31.03.2004, 21

123

2.1. The Market of the European Union – a pattern for the BRI? The underlying strategy of the BRI is based on a high level of economic integration in the long run. Subsequent an overview of the European “one-market” politics. As economic integrations primarily are political motivated or having at least repercussions6, the following overview is necessary to understand the political and legal means to fulfill this kind of integration. The integration initiatives of the European Union could be used as a pattern. The European Union is a supranational association of 27 European countries. One of the prior targets is to raise the level of employment up to the level of full employment, sustainable growth rates and hike up the standard of living within the EU.7 To be in the position to fulfill this goal the legal actors of the EU have to create policies that lead toward a fully integrated economic area. Following instruments are being developed to help Europe’s heading: The four freedoms of the common market within the EU, inter alia, refer to the first pillar of legal framework of the EU, the European Communities. This first pillar furthermore consists of the agreements on the European Community (EC) and Euratom.8 Both treaties together lay the foundations for the EU.9 Aside from Euratom which is not concerning the topic of this paper in any relevant way the center of gravity should be the EC-Treaty that comprises the four fundamental freedoms. Further it provides the regulations for a single market on a common external tariff, the customs union, the free trade area and since a recent period of time the monetary union. As a matter of course the EU is more than a mere customs union, the Euroland countries can be defined as one economy.

2.1.1. The Four Fr To provide this level of economic integration, a wide range of the sovereignty of the national states separately shifts to the competence of the European decision maker in each case. So that should result in the best performance in welfare on the entire EU – instead of the economic policies in an unintegrated area i.e. several autarky economies. The execution of these freedoms should lead to more effectiveness and more competitiveness within the EU which tend to increase the unions welfare and furthermore to achieve the state of a single market. Succeeding the four freedoms should be outlined briefly. 2.1.2. Free Movement Through abolition of quantitative import and export restrictions and measures of equal effects, establishing of a customs union (art. 23 – 30 TEC) and transforming the appropriate national trade monopolies (art. 31 leg. cit.) the free movements of goods are going to be established primarily.10 6 more comprehensive Sell 2003, 233 7 Koenig/Haratsch 2003, Rz 535 8 Thun-Hohenstein et al. 2003, 24 9 Koenig/Haratsch 2003, Rz 4 10 Koenig/Haratsch 2003, Rz 542

124

2.1.3. Free Movement of Persons This consists on the one hand of the free movement of labor and on the other hand of the freedom (right) of establishment – and just for the sake of completeness but not of importance the right of migration and of founding a domicile wherever within the member states. The free movement of labor legitimates natural persons to carry out a dependent employment in each country of the EU, if this person has the nationality of any of the EU member states.11 The freedom of establishment ensures the right for natural and legal persons to establish businesses everywhere in the EU.12 2.1.4. Free Movements of Services The free movement of service completes the free movements of persons. It provides the unproblematic exchange of business services between the member states even if the supplier is not established in the country of sale.13 2.1.5. Free Movement of Capital Movements of capital between to member states are not subject to any restrictions. Thus is based on the principles of market economics because without this freedom the execution of the monetary union policy would fail.14

2.2. Other Policies Also, trade, competition, agricultural and monetary policies in conjunction with subsidy control and indirect taxation should help to lead to a fully integrated market. However, after this short overview about European policies on market integration that should drive in its core to a Single Market,15 following chapters are inclined to explain theoretically the impacts on integration between two economies in view of an economic approach. 2.3. Effects in a Macroeconomic View The expected effects on integration depend on the level of integration at which the two to uniting economies, the EU-15 is not only an Internal Market already (art 3 lit c TEC), but also an Economic and Monetary Union, the former EU-10 however consisted of ten separate and sovereign economies with no degree of integration.16

3. Theory of Integration Again, an integration of two or more economies to one economy targets the increasing of the welfare in the participating countries in the long run17 and furthermore through this trade

11 Thun-Hohenstein et al. 2003, 29 12 Koenig/Haratsch 2003, Rz 592 13 Koenig/Haratsch 2003, Rz 657ff 14 Koenig/Haratsch 2003, Rz 690 15 Siebert 1999, 196 16 Breuss 2001, 657 17 Dieckheuer 2001, 193

125

expansion the market size is increasing to level which is bigger than all participating economies aggregated. Apart from macroeconomic effects, this paper focuses on industrial economic effects. At first glance there may be only the change of the demand curve, the outsourcing of labor and a change of the market structure. Further, a common market implies lower transport costs, the opportunity to exploit economies of scale (if this industry provides it) and so on. The expected effects on specialization and concentration will be mentioned as well. Accordingly, “integrating markets through international trade therefore has the same effect as growth of a market within a single country.”18 Following, each mentioned topic should be explained more detailed: 3.1. The Core of the Theory of Integration An integration of two economies leads – usually – to a restructuring of the market structure in that the single firms are isolated. In words of the SCP-paradigm19 the structure changes to the firms disadvantage and this leads to a new strategic conduct to achieve an as high as possible performance following the old paradigm. In terms of the modified paradigm firms can lose their – on account of strategic behavior – self-achieved advantages to change the structure of the market to get earnings in direction to PCM > 0 (until reaching a monopoly structure). A monopoly could alter to an oligopoly or to a monopolistic competition – very rarely to a perfect competition e.g. consider a governmental monopoly in agriculture products – without a commensurate competition policy. A suitable example of a market structure that changes from a monopoly to an oligopoly represents the case of the “Telekom Austria AG”, which was operating in the telecommunication industry in Austria. Till the entry of Austria in the EU 1995 this branch was monopolistic. Afterwards on the strength of the European competition policy the market for telecommunication has to be liberalized which leads to more competitors. The outcomes are lower prices for the products which lead to an increasing consumer’s surplus and a decreasing producer’s surplus. The amount of the increasing of the consumer’s surplus won’t achieved only by the decreasing producer’s surplus, supplementary it is encouraged by the discontinuance of the deadweight triangle and the price competition. Further integration claimed the increasing of the variety of products by differentiation in characterization (horizontal differentiation). However, the more distinction in income between the market participants the more increase of qualitative difference of products (vertical differentiation) will take place. The vertical differentiation is provided by an economic integration between unequal economies, like the integration of the so called “eastern enlargement” of the EU. Just as differentiation is a reasonable strategy for firms, it behaves the same with countries. High wage countries will produce goods of high quality such as low wage countries will produce goods of lower quality. To compensate the high level of wages these countries provide a higher level of productivity and quality.

18 Krugman/Obstfeld 2003, 132 19more comprehensive Martin 1993

126

3.2. A change of the demand curve to a higher level assumes that (i) there is a decreasing in prices or (ii) an increasing in demand by means of differentiation or by expanding the number of potential costumers through an enlargement of the market. In industries where there are economies of scale, they can benefit of the shifting of the demand curve in cause of the integration of additional economies. First, by exploiting economies of scale, the marginal cost and average cost will fall, so the price will decrease and because of that there will be more demand et vice versa. Ergo, more demand leads to take advantage of economies of scale. Further, a decreasing price shifts the demand curve towards more sales in the origin country too. But an increasing demand drives more new companies to enter this market, so the market shares of each firm goes to a lower level.20 Therefore the average cost will increase in cause of a lower possible output again for each firm, until a new market balance is reached at all, hence it follows that the gross margin of revenues falls down. Maybe under the level as it was before, which results regularly in P = MC (AC). To prevent this, firms have to set up high entry barriers by means of differentiation, concentration or cost leadership21. Other means, which are seen economically as dubious, are to get a monopoly structure or enter into collusions with the other competitors for a cartel. 3.3. While capital mobility is very high, the mobility of the labor force is partial considerable inhibited up to now.22 In the EU, one of the four freedoms guarantees for free movement of persons and services. I. e. there are no barriers between the member states in terms of labor mobility and their legal grants. Hence it follows that the factors labor and capital are equal treated (apart from provisional regulations, that won’t be taken into consideration furthermore). There “(…) international factor movement tend to raise even more political difficulties than international trade,” but “nonetheless, factor movement [especially labor movement] are very important, and it is valuable to spend a chapter on their analysis.”23 Subsequent a theoretical approach should be explaining the impact of labor migration and flexibility respectively in an integrated area. 3.3.1. Suppose there are two countries, let them called EU15 and EU10. Between these two states the human capital is able to move without any restrictions. Moreover, it is assumed that the wages in EU15 are higher than in EU10. On account of the higher wages the workers of EU10 have an incentive to move to the other country. This leads to a decreasing labor force in EU10 and thus results in higher real wages 20 further reasons of market entry Porter 1999, 425ff 21 Porter 1999, 71ff 22 Dieckheuer 2001, 219 23 Krugman/Obstfeld 2003, 160f

127

in cause of the shortage on labor. In EU15 it is the other way around; increasing working force tend to reduce the real wages to a level of equality between the two countries in the long run, if there are no obstacles to labor movement.

Krugman 163 However, for the sake of simplicity in this model exists no restriction for labor “exchange”, but the European competition policy provides provisional regulations for the free movement of the labor force, until 2007. In this period of time the labor cost of the new member states should have been raised to a nearly similar level compared to the EU15.

Krugman 164

128

4. Economic Geography In the 70’s the industrial localization of industries was in the United States compared with them of the European industries gone much further.24 As the reason of the obvious difference between these two economies the existence of barriers to trade in form of protectionism should be responsible for.25 But as the integration process of the EU take place in the form of reducing the barriers of trade (as far as the complete abolition) industries should have taken advantages in terms of falling transaction costs. This implies, that industries could serve all member states placed in only one member state – almost in this with the best to the specific industry corresponding factor endowment. 4.1. Specialization “Industrial specialization is the extent to which a given country specializes its activities in a small number of industries.”26 That means, the production structure of a country denotes as “highly specialized” if only a few industries account for a large share of its balance of trade et vice versa.

4.2. Concentration “Geographic concentration is defined as the extent to which the activity of a certain area in a given industry is concentrated in just a few member states.”27 This will be realized especially in the sector of petroleum and gas industries. 5. The inherent Strategies of China The project of the BRI is obviously not borne by altruistic motives. China, like the USA, pursues the politics of extending the area and level of influence. Of course, the success of this huge project depends on five principal conditions: Namely (1) economic cooperation between the involved partners, (2) liberalization of trade and abolition of trade barriers, (3) intensify the monetary cooperation with target to weaken the US-Dollar, (4) reinforce the relationship between the populace of the cooperation countries and las but not least (5) establish a traffic corridor from the Pacific Ocean to the Baltic Sea and from Central Asia to the Indian Ocean. 5.1. ( In the western hemisphere, the psychology of thinking almost does not include a cataloged doctrine of artifice28, unlike in China, where the art of a “cunning” thought is wide spreaded. Even in the Chinese Constitution, Art 24(2), is stated: “The state advocates the civic virtues of love of the motherland, of the people, of labor, of science, and of socialism; it educates the people in patriotism, collectivism, internationalism, and communism and in dialectical and

24 Krugman 1991, 78 25 Krugman 1991, 79ff 26 Aiginger/Davies 2004, 238 27 Aiginger/Davies 2004, 239 28 Senger 1999, 9ff

129

historical materialism; it combats capitalist, feudal, and other decadent ideas.”29 Id est, all Chinese students, from high school to college, have to study the area of the dialectical materialism mandatorily; and proving their knowledge about this topic in special exams. The catalogue of the 36 Stratagems, written in form of metaphoric assertions which interpretations requires the methodology of analogical conclusion30, represents an important and extensive part of the sinomarxist thinking.31 For that reason a short explication is quiet challenging. Following Stratagems are categorized as the “explotation strategems”.

5.2. Stratagem No. 18 According to Harro von Senger, the 18th Stratagem is the most important in ways to describe Chinas expected trade-offs of the “New Silk Road”.

32, Pinyin: Qín zéi qín wáng Catching the bandits by first catching the ringleader (Defeat the enemy by capturing their chief) Exegesis: “Catching the ringleader” means the solving the principal contradiction, the “bandits” can be seen as the secondary contradictions. By solving the main contradiction, the solution of the secondary contradictions is simplified. The BRI is seen as an important instrument to solve the “principal contradiction”33 which means the stimulation of the collectivistic and individualistic economic upturn. China will incorporate their own workforce in the construction; hence the unemployment rate will drop and furthermore excessive products can be sold and deployed in the infrastructure in the participant regions. Hereby the profit is distributed between China and the concerning regions – a classical win-win situation.

5.3. Stratagem No. 5

34, Pinyin: Taking advantage of a conflagration to commit robbery. (Loot a burning house) Exegesis: The “conflagration“ is seen as a country or company which got into financial distress. The harsh word “robbery” has to be interpreted as “to exploit this very situation. Neither China nor their companies are intending to cause economic distress, but if an opportunity is presenting, it will be exploited. As “best practice” the privatization of the port 29 Art 24(2) Constitution of the People’s Republic of China (Socialist Education) 30 Senger 2020, 77 31 more comprehensive Senger 2018 32 Senger 2011, 409 - 439 33 Senger 2018, 151ff and Senger 2011, 436ff 34 Senger 2011, 93 - 100

130

of Piraeus should be called to mind. On account of the dictates of the European Union (debt relief), Greece had to privatize federal assets. This occasion was exploit instantly by the Chinese ocean carrier “Cosco”.35

5.4. Stratagem No. 12

36, Pinyin: [Quick-wittedly] leading away the sheep [that unexpectedly crosses one’s path]. (Take the opportunity to pilfer a goat) Exegesis: The “sheep“ is seen as the opportunity that suddenly appears and should be “led away” to exploit a benefit. The prevalent contradictions in the European Union, which was provoked, among other, by the devastating migration policy (2015) of the German chancellor Angela Merkel, led to an increase of the Chinese influence in the Eastern European contries. By incorporating the “Forum 16+1” in Warsaw (2012), which consists of 16 East- and South European countries and China, is used within the scope of the Silk Road Project.37

Outlook The era of the American globalization and dominance is drawing to a close. The replacement in form of China (and Russia) is about to happen. “GlobalizAsian” will be a future catchphrase in terms of economic expansion and integration. Macroeconomic indices flatter the “Kingdom of the Middle”. Following these key numbers, the cup of economic dominance of the world will go to China in the next years. The BRI will bring an economic boost to all participant countries in the short run, the main question to pose is: What will happen in the long run? Sources: Aiginger, Karl; Davies, Stephen W.: „Industrial specialization and geographic concentration: Two sides of the same coin? Not for the European Union”, in Journal of Applied Economics, 2004, vol. 7, 231 - 248 Breuss, Fritz: “Makroökonomische Auswirkungen der EU-Erweiterung auf alte und neue Mitglieder“, WIFO-Monatsberichte, 11/2001, p. 655 - 666 Christoff-Kurapovna, Marcia: „Russland, China und die neue Seidenstrasse“, Mieses Gesellschaft, 2018 Constitution of the People’s Republic of China, 2002

35 Piräus 2018 36 Senger 2011, 203 - 215 37 Hansen 2018, 22f

131

Dieckheuer, Gustav: “Internationale Wirtschaftsbeziehungen”, Oldenbourg, 2001 Hansen, Sven: “Die 16 europäischen Zwerge“, in: Edition Le Monde diplomatique, Nr. 23, May 2018, p. 22 - 23 König, Christian; Haratsch Andreas: „Europarecht“, Mohr Siebeck, 2003 Krugman, Paul: “Increasing Returns and Economic Geography”, in: Journal of Political Economy, 1991, vol. 99, no. 3 Krugman, Paul; Obstfeld, Maurice: “International Economics – Theory and Policy”, Addison-Wesley, 2003 Piraeus: https://www.wiwo.de/politik/europa/griechenland-hafen-piraeus-an-chinesische-reederei-verkauft/13422268.html (20.02.2020) Porter, Michael E.: “Wettbewerbsstrategie – Methoden zur Analyse von Branchen und Konkurrenten“, Campus, 1999 Senger, Harro von: “36 Strategeme – Lebens- und Überlebenslisten aus drei Jahrtausenden“, Fischer, 2011 Senger, Harro von (Ed.) : “Die List“, Suhrkamp, 1999 Senger, Harro von: „Moulüe – Supraplanung, Unerkannte Denkhorizonte aus dem Reich der Mitte“, Hanser, 2018 Senger, Harro von: „36 Strategeme für Juristen“, Stämpfli, 2020 Thun-Hohenstein, Christoph; Cede, Franz; Hafner, Gerhard: „Europarecht: Ein systematischer Überblick mit den Auswirkungen des Vertrages von Nizza“, Manz, 2003

132

Prof. d 1 UDK 004.43XML Mr Elvir 2

STRUKTURA I PRIMJENA XML-a

XML predstavlja jezik za podataka koji ima fleksibilnu sintaksu koja da se opiše skoro svaki tip informacija, od najjednostavnijih do manje baza podataka (otuda termin proširivost). XML predstavlja jezik za opis polustrukturiranih podataka koji je razvijen kao osnova za novu generaciju Web aplikacija za rad sa podacima. Ne predstavlja zamjenu za HTML koji i koristiti za formatiranje i prikazivanje podataka dok se XML koristiti za struktuiranje I skladištenje podataka nekompatibilnih sistema. XML predstavlja mehanizam za odataka u tekstualnom obliku, gde se o podataka vrši preko tzv. etiketa ili tagova. XML ina XML-u bazirane aplikacije (XHTML, SVG, XHTML MP) danas imaju veliku primjenu, na koje oukazati u radu.

: XML, SGML, DTD, CSS, XSL, XSLT, SVG, e-poslovanje

XML STRUCTURE AND APPLICATION OF XML

Abstract

XML is a data markup language that has a flexible syntax that allows us to describe almost every type of information, from the simplest to the less complex databases (hence the term extensibility). XML is a semi-structured data description language that was developed as the basis for a new generation of Web applications to handle data. It is not a substitute for HTML that will continue to be used for formatting and displaying data, while XML will be used to structure and store data between incompatible systems. XML is a mechanism for restricting data in textual form, where the restriction of data is done through so-called labels or tags. XML and XML based applications (XHTML, XHTML MP, SVG, ebXML) are of great use today, which we will point out in the paper.

Keywords: XML, SGML, DTD, CSS, XSL, XSLT, SVG, e-business

1. Uvod

XML (eXtensible Markup Language) predstavlja pojednostavljenu verziju SGML-a (Standard Generalized Markup Language) mnogo opširnije meta jezika koji je postojao i prije pojave veba. SGML definiše gramatiku za sve jezike za dokumenata. Iz njega je nastao i HTML (HyperText Markup Language). XML ne predstavlja zamjenu i 1 Evropski u z.stojanovic@eukallos.edu.ba 2 KSC Sveti Franjo Tuzla, ecajic86@gmail.com

133

koristiti za formatiranje i prikazivanje podataka dok se XML koristiti za struktuiranje i skladištenje podataka nekompatibilnih sistema, [1], [2]

XML koristi Document Type Definition (DTD) ili XML Scheme za opis podataka. XML predstavlja preporuku svjetskog veb konzorcijuma (World Wide Web Consortium - W3C).

. XML-a se koristi za kompatabilnih sistema.

Business-

Dok ata (npr zaglavlje, pasusi,

opšte namjene, sintaksu (svaki XML-ov dokumenat mora

XML ima mnogo prednosti kao format za opisivanje podataka u odnosu na

ostale formate:

Si Autor ima slobodu da kreira etikete za potrebe

Fleksibilan je i proširiv, odnosno dajitih tipova podataka u okviru jednogdokumenta;

Opisuje podatke stavljanjem akcenta na to šta podaci jesu a ne kako oniizgledaju; ovjeka pa je lakše locirati i ispravljati greške. Ima drvoliku strukturu koju je lako pratiti. injenici da koristi Unicode

kodnu šemu; Nezavisan je od platforme odnosno od softvera i hardvera koji se koristi; Postoji veliki broj gotovih aplikacija za procesiranje XML-a koje se mogukoristiti.

2.

TextPad itd) i bitno je da dokument pamtimo sa ekstenzijom

Pogledajmojedanjednostavan primer.

(primjer1.xml) – kreiranjejednostavnog xml dokumenta

<ime_i_prezime> <ime>Aleksandar</ime>

</ime_i_prezime>

Da bismomogliko-8).

Kao i kod HTML-a, tagovi dolaze u parovima, tako da svaki startni tag ima i završni. Sve informacije .

134

<ime_i_prezime> - je startni tag

</ime_i_prezime> - je krajnji tag

<ime>Aleksandar</ime> - je elemenat.

Parsed Character DATA PCDATA.

<ime_i_prezime> i završava se sa </ime_i_prezime>i on je

primjeru koji sledi.

2 (primjer2.xml) – kreiranje sa deklaracije i uz upotrebu komentara.

<?xml version="1.0" ?> <!--Imedokumenta: primjer2.xml --> <Literatura> <knjige> <naslov>Elektronskoposlovanje</naslov> autor> <brstr>412</brstr> </knjige> <knjige> <naslov> </naslov> <autor> </autor> <brstr>184</brstr> </knjige> <knjige> <naslov>Arhitektura, protokoliiservisiInterneta</naslov> <autor>Zvezdan </autor> <brstr>223</brstr> </knjige> </Literatura>

slici 1.

135

Otvaranje XML dokumenta primjer2.xml preko Google Chrom-a

Ako ste dokument dobro strukturirali, kad kliknete na

-formiranog dokumenta

XML dokumenat (primjer2.xml) se sastoji iz dva osnovna dijela: prologa i elemenata dokumenta.

Prolog se sastoji iz prva dva reda.Prvi red u dokumentu predstavlja , -a i (XML deklaracija je opciona, ako se unosi mora

<?xml version='1.0' encoding='UTF-8' standalone='yes'?>

<?xml, a da se završava sa ?>.Ako se deklaracija su atributi encoding i standalone opcioni.

:

<?xml version='1.0'?>

trenutnu verziju xml-a.

Drugi red

<!—Ime dokumenta: primjer2.xml -->

.

<Literatura>,a završni</Literatura>, <knjige>.

Primijetimo da su XML tagovi osjetljivi na velika i mala slova, dakle ako koristimo u tagu:

<Literatura>Ovo je neispravno</literatura>

<Literatura>Ovo je ispravno</Literatura>

Svi elementi kod XML-a moraju

<Literatura>u ranijem primjeru predstavlja ili element najvišeg nivoa i njega imati svi XML elementi.Jedan par tagova definiše XML element.

Svi elementi mogu imati podelemente koji moraju bi“roditeljskih” elemenata.

<root>

136

<child>

<subchild>.....</subchild>

</child>

</root>

Prilikom davanja imena elementima XML-a, moraju biti ispunjena pravila:

karaktere.

slova mogu biti poslije i brojevi. Korištenje razmaka u imenu nije dozvoljeno

.

CDATA

CDATA segment

Sintaksa: <![CDATA[

osim dvije desne zagrade iza kojih slijedi

]]>

njihove lakše identifikacije, dok elemente dokumenta prikazuje kao stablo. Dokument prikazan u primjeru 2 je dobro- dokument.

2.1.

Validan XML dokument jeste zahtjeva:

U prologu dokumenta mora postojati deklaracija tipa dokumenta (DTD) koja definiše strukturu dokumenta.

Preostali dio dokumenta mora da odgovara strukturi koja je definisana DTD-om.

137

Prednosti izrade validnog dokumenta su:

Uvrštavanjem DTD-a koji odgovara

standardima. -a u

svaki dokument koji odgovara toj djelatnostproizvoljno mijenjati elemente, da informacije ubacuju pogrešnim redoslijedom, da atributima dodjeljuju pogrešne tipove podataka.

DTD predstavlja blok XML-ovih markera koji se dodaju prologu dokumenta iza deklaracije XML-a.Opšti oblik deklaracije tipa dokumenta je:

predstavlja naziv elementa dokumenta koji se mora u potpunosti podudarati sa imenom u aktuelnom dokumentu.

neki XML dokument

<!DOCTYPE Literatura [ <!ELEMENT Literatura (knjige)+> <!ELEMENT knjige (datumob,naslov,autor,brstr)> <!ELEMENT naslov (#PCDATA)> <!ELEMENT brstr (#PCDATA)> <!ELEMENT autor (#PCDATA)> ] DTD se dodaje u prolog XML dokumenta iza XML deklaracije. (+) u Literatura (knjige) +

-a

-a i povezivanje sa našim

svaki elemenat dokumenta, [1] .

-u. utima XML-a, entitetima, instrukcijama za obradu.

Koraci u korištenju CSS-ova:

Pravljenje datoteke sa listom stilova. Povezivanje liste stilova sa XML dokumentom.

Za naš primjer (primjer2.xml) iza procesorske instrukcije ubacujemo liniju koda:

<?xml-stylesheet type="text/css" href="primjer2.css"?>

138

css fajl (primjer2.css): knjige { display:block; font-size:14pt; font-style:bold; margin-top:1cm; margin-left:1cm } naslov { display:block; color:blue; } brstr { display:block; color:red; } Izgled dokumenta primjer2.xml sa -om je dat naslici 3.

-om

139

-a objašnjene CSS liste stilova razliku od HTML-a i XSL

(eXtensible Stylesheet Language) listu stilova koja nam neke dodatne što su recimo filtriranje i sortiranje izlaza. XSL se sastoji od dijela: XSLT-a, XPath-a, XSL-FO, XQueri-a, pri LT ubjedljivo dio, [1], [4].

XSLT (XSL Transformations) vrši transformaciju XML dokumenta u druge formate, recimo u HTML.

Preko naredne instukcije za obradu se povezuje XSL lista stilova sa XML dokumentom:

<?xml-stylesheettype=“text/xsl” href=XSLFilePath?> - predstavlja apsolutni ili relativni URL.

Ukoliko se koristi apsolutni URL, lista stilova se mora nalaziti u istom domenu kao i XML dokument na koga ukazuje adresa.

istu koja je bolika kao u primjeru 3

3 (primjer3.xsl)

<xsl:stylesheetversion="1.0" xmlns:xsl="http://www.w3.org/1999/XSL/Transform"> <xsl:templatematch="/"> <html> <body> <center> <h2>Literatura za ispit</h2> <table border="1"> <tr> <th>Datum objavljivanja</th> <th>Naziv knjige</th> <th>Autor</th> <th>Broj stranica</th> </tr> <xsl:for-eachselect="Literatura/knjige"> <tr> <td><center><xsl:value-ofselect="datumob"/></center></td> <td><center><xsl:value-ofselect="naslov"/></center></td> <td><center><xsl:value-ofselect="autor"/></center></td> <td><center><xsl:value-ofselect="brstr"/></center></td> </tr> </xsl:for-each> </table> </center>

140

</body> </html> </xsl:template> </xsl:stylesheet>

dokument morali ubaciti procesorsku instrukciju: <?xml-stylesheettype="text/xsl" href="primjer4.xsl"?> Kao rezultat dobijemo izgled dokumenta dat na slici 3

-om

Šablon

XSL elemenat value-of sve njegove djece koje eventualno ima izlaznom HTML-u.

Atributu elementa “value-of”, tjselect-u, se dodjeljuje uzorak koji je za naš primjer .

3. - -

3.1. XHTML

XHTML (EXtensibleHyperText jeste striktnija verzija HTML-a. XHTML je HTML definisan kao XML aplikacija. On se sastoji od kombinaciji sa sintaksom XML-a. Nastao je kao potreba za smanjenjem parsera I veb agenata i iz potrebe za prikazom veb stranica na ne samo na desktop

[1],[3].

razlike -a i XHTML-a: Atributi i elementi -a

elementi i atributi moraju biti pisani malim slovima. vrijednosti atributamoraju biti pod

navodnicima kod XHTML-a dok kod HTML-a nisu morale.

<font size=+3>, dok je kod XHTML-a ispravno <font size=“+3”>.

141

Zatvaranje: svi elementi, bilo oni prazni ili ne -a -

-a prazni tag-ovi.

XHTML se razlikuje od HTML-a i u strukturi dokumenta, naime mora se voditi r

Na primjer, korektno je: glavni

Nekorektno je:

glavni Svi prazni elementi, odnosno elementi koji ne opisuju moraju završavati sa kosom

3.2. SVG

SVG (crtanje osnovnih figura, kao što su: elipse, pravougaonici, linije, ... teksta, gradijenta za bojenje, kao i animacije zasnovane na JavaScript-u, [1].

SVG-komponente mogu se interaktivnim(jer je SVG -a)

SVG se zasniva na preko , kao i niza unaprijed formiranih imena za boje (

4 (primjer4.html) – upotreba atributa style, za podešavanje izgleda objekta koji se iscrtava.

<!DOCTYPE html> <html> <body> <svgwidth="400" height="200"> <rect x="50" y="50" width="200" height="100" style="fill:blue; stroke:red; stroke-width:8;"/> </svg> </body> </html>

-a

142

3.3. WML

WML ( predstavlja WAP 1.x specifikaciji. Zadatak WAP-(WirelessApplicationProtocol) je novi protokol za digitalne mobilne telefone i ostale mobilne

pisan u posebnom tekst formatu, [1] Uloga WML-a u mobilnim internet aplikacijama je ista kao uloga HTML-a u web aplikacijama, naime WAP sajtovi se pišu u WML-u.

-a nisu na raspolaganju kod XHTML MP-a.

5 (primjer5.wml) – prelom teksta

<?xml version="1.0"?> <!DOCTYPE wmlPUBLIC "-//WAPFORUM//DTD WML 1.3//EN"

"http://www.wapforum.org/DTD/wml13.dtd"> <wml> <card id="card1" title="Uputsvoza WML"> <p mode="nowrap">Zdravo. Ovo je uputstvoza WML</p> <p mode="wrap">Ovdjecemopredstavitinajznacajnije WML tagove

injihovuupotrebu.</p> </card> </wml>

143

ebXML (electronicbusiness (B2B-Business to Business primjenu). To je

Interneta.

kakva je Internet. Da bi se prevazišli ovi problemi koriste se poruke bazirane na XML-u. Da bi ebXML postao univerzali okvir za

protokol stek, MIME, SMTP, FTP…

ebXML mogu koristiti kako male tako i velike kompanije i primjenjiv je u bilo kom industrijskom sektoru, [6], [7].

Korištenjem XML-a kao opšteg standarda dostupna Implementacijom ebXML-

Komplementaran je sa drugim B2B inicijativama kakva je SOAP (SimpleObject

Access Protocol) i UDDI (UniversalDescription, DiscoveryandIntegration) standardi.

Scenario upotrebe ebXML-a

144

3.4. ebXML

4.

enih lista stilova, kakve su CSS i XSL. Ukazano je na jednostavnost i primjenjivost XML-a i na XML

stvarna oblast primjene XML-a je mnogo šira.

Literatura

za teksta”, Evropski U

[2] M. Young, “XML, Step By Step”, Microsoft Press,

[3]

[4]S.MAngano, “XSLT Cookbook”

[5] https://www.w3schools.com/

[6] A Perteiraiostali, “ebXMLoverview, initiatives, and applications”, IFIP International

Federation for Information Processing, .

-

145

1 UDK 330.34:323(4)(4-672EU)

1 Pregledni rad

Smiljana Bi 1

EVROPA ILI EVROPSKA UNIJA

EUROPE OR EUROPEAN UNION

tion.

Keywords:

-

-

1

146

-

–

opšte

-

o austro- -

s

– -

-

vre

- -

ta

147

Evropa ne

osnovni pora

veka.

148

uspostavljanje

-

1.

nosi

149

.

i prijavila

kašnjenje

–

pu

150

- -- -up-to- -19- - - - -

- . april - -

- - -- -

-line -plan- - -

-

- -europe-

- - -it- - -not-join- -eu-in-

-

9 - -eu-perspektiva- - - - -

– -

11 - -su-nas-

151

1 UDK 621.39:339.92 2

DIGITALNI PUT SVILE

: BRI inicijativa, Digitalni put svile, Novi put svile

THE DIGITAL SILK ROAD

Abstract

1.

Evrope [1] [2] u nastojanju da se na jedinstven

, , ali

. ovih odnosa,

sigurniji i

1 2

152

, i do danas. o

od Evrope a na ove rute,

a

vine Z

The Belt and Road Initiative BRI

.

originalno

Kine i Z

s

]

strategija i ponuda oj ta.

itd. predstavljaju i unap

jednosti u svijetu [4].

godine [ ]. Cilj ove

ali

clouding, big data, blokchain, itd...[6].

godine je predstavljen prvi

153

Kina-

. Cilj je da

Industrial and Commercial Bank of China

Bharti Airtel Bharti Airtel outsourcing

- odine [6].

2.

ete generacije - 5G

.

The made in China 2025odine,

tehnologija.

na sopstvenoj teritoriji. i

pren , (Internet of Things

1. a patenata u svijetu.

154

(Izvor-

2.

enata,

(Izvor-

155

u [ ].

je da, g , iti v

Alibaba, Baidu, Cambricon Technologies, iFlytek i Tencent. prijavili ovu ].

Blockchain [ se ovi sa

grupisanja , .

. servisa posj

Blokchain Bitcoin .

, ijU

jerljivi. g glasanja, gdje

glasova j ili u

na stotine novih servisa na ovoj tehnologiji. od unijeti

j u

blokchain tehnologije poslednjih blokchain

je odine blokchain servise [11].

dostupan

, –

(engl. quantum bit [12]. e se a

a u

,

156

, , n

Made in China 2025 strategy, Civil-Military Fusion Plan (2017) i The 13th Five Year Plan (2016-2020)

National Laboratory for Quantum Information Science

a [1 ].

Kos

od strane International Alliance of Satellite Application Services (ASAS) [14],

,

je BeiDou Trenutno

Global Positioning System

BeiDou China National Space Administration i CSNO (China Satellite Navigation Office

trenutno o

aviona ,

[16].

3.

Cooperation between China and Central and Eastern European Countries Cjina-CEE 17+1

.

, najdalje je pruge Beograd- u

su j US Steel

157

MW struje pri , vrijednosti

[ ]

-

– [ ]. ijeva ja servisa

regulisanje una jednosti, o janja, vode te jerenje nivoa . Beograd i Novi Sad.

-

i to China Road and Bridge Crop. u

ide te

-Zadar.

u planu vrijedan China Pacific Construction Group. China Road and Bridge

Corporation i at, autoput Bar – Boljare.

Slovenija

Hisense upravljanje .

an u Bosni i .

Dongfang Electric Corporation at autoputa – je potpisan

sa China Shandong International Economic & Technical Cooperation Group Ltd of Shandong Hi-Speed Group Co

at autoputa - vrijedan ra. Sinohydro

Exim j spojiti

esti do

158

-

4.

,

To se odnosi i na ,

,

servisa

]. [

od j -

sigurnost. odn

[21]. Huawei

backdoor

Tvrdi se [22 BeiDou

snaga i

159

5.

ruta,

blokchain tehnologije, big data

i trenutno

stanje

LITERATURA

1. THE SILK ROADS A New History of the World , 2. Ferdinand von Richthofen und die Geographie Zentralasiens

Mitteilungen - Spotlight: BRI participating countries reap benefits after 6 years' joint construction

-

4. POJAS I PUT” NA BALKANU I SRBIJI (izazovi saradnje)

- Analysing China’s Digital and Space Belt and Road Initiative

6. Building a Digital Silk Road? Situating the Internet in China’s Belt and Road

Initiative pp. – ,

Notice of the State Council Issuing the New Generation of Artificial Intelligence Development Plan

Why China And The US Are Fighting Over 5G Technode

160

- -ai-patents-worldwide- -

Blockchain tehnolog

11. Chancheng district embraces high-tech in its bid to cut red tape”, -

12. – -

– Sheng-Kai et al., “Satellite-Relayed Intercontinental Quantum Network”,

14. China's Control of the Heavens: An Overview of the Rapidly Developing

Space Silk Road 10 BeiDou satellites to be launched by China this year

- -satellites-to- - --this-

16. China’s Digital Silk Road: Strategic Technological Competition and Exporting Political Illiberalism

- -digitalni-put-svile- - -

“Niš – pametan grad” , - -grad, pristup od

Eurasia Group White Paper: The Geopolitics of 5G

Securing the Information and Communications Technology and Services Supply Chain

-.

21. VANREDNO STANJE U SAD ZBOG KINESKE KOMPANIJE HUAWEI: KINESKA

-stanje-u-sad- - - -huawei-- -ili- -

22. Zhanga Strategic Plan of “Made in China 2025” and Its Implementation

- Achieving complex development goals along the digital Silk Road

,

161

Doc. dr. 1 UDK 339.5:339.92 3(4-672EU) (510) Dr. sci. Adis Puška2 Pregledni rad

UTICAJ SPOLJNOTRGOVINSKIH POLITIKA NA TRGOVINSKU

RAZMJENU EVROPSKE UNIJE I REPUBLIKE KINE

Apstrakt privredne aktivnosti nacionalnih ekonomija,

proizvode i

ske

od 2008 - jnotrgovinskoj razmjeni

odnosi

Doc.dr.sci. Admir I. Beganovic, Dr.sci. Adis Puska

THE IMPACT OF FOREIGN TRADE POLICIES ON THE TRADE EXCHANGE OF THE EUROPEAN UNION AND THE REPUBLIC OF

CHINA

Abstract

Foreign trade is the most important branch of economic activity of national economies, and the

Foreign trade activities are intended to promote national economies th

1 2 Javna trikta

162

2008 -

Keywords:

UVOD

Vrijeme globalizacij i

zadovoljiti i proizvesti sve je Spoljnotrgovinska razmjena ma odvija se na svj te

procese razmjene , spoljno Osnovni

razvoja nacionalne privrede nacionalne privrede, potrebnih , i izvoz proizvoda i

, se rj a , te istovremeno nabavlja neophodne proizvode

Ovaj rad analizira , kako se provodi spoljnotrgovinska politika , da je

svjetski izvozniknjima, kompleksni odnosi

m poglavlj politikpoglavlje obraditi trgovinska razmjena -tak godina

1. POJAM SPOLJNOTRGOVINSKIH POLITIKA Svaka zemlja je zavisna o pribavljanje deviznih sredstva potrebnih

dmir a bogatstava

mlji jera

163

j

j j

i s

Spoljnotrgovinska politika jedne nacionalne privrede p

Spoljnotrgovinska politika predstavlja i j jjeravala obim, Spoljnotrgovinska

Spoljnotrgovinsk

- –

investicione radove –

zemlje

2. SPOLJNOTRGOVINSKA POLITIKA EVROPSKE UNIJE Osnivanjem je

z obvezale ij

164

postala glavni svjetski „trgovac“ i

predstavlja vanjska politika -

osnove

jet ministara (

j

jernica Saveta ministara kojima

e zemlje, odnosno regionalne

iz

spoljnotrgovinske politike

komisija vodi

, koji je nad

165

j

nesp

svojin

,

k e jere liberalizacije kod kredita i na

trategiji

( -

„ - “ ( - ini serija povezanih strategija o tr

svojine, trgovingeneraciji bilateralnih

ij

-

vj,

navedenog, slijedi da je Spoljnotrgovinska politik

166

3. SPOLJNOTRGOVINSKA POLITIKA REPUBLIKE KINE je

e-tangove smrti, podr je

svij mj odredio preobrazio je , od ekonomski zaostale zemlje,

, Vlada je mij

i spoljnoj

otvarati prema svjetskoj ekonomiji, a njena privreda je iznosila oko 10 posto razvojnog potenc

Spoljna trgovina je doprinijela

ijom, zvozom i emalja

,

sama proizvoditi sva dobra , odnosi se z -

ranica, i to posebno izvoz radno prelijevanje

tehnologije iz

prvi vijek, , postepeno

ropske pojmove, vrlo visoke stope , a godinama se i

zabrana direktnih

nove za veliki broj

, a od

vezano za strana , napravila je radikalan zaokret

kasnije, prihvatanjem politika i prilike za privredni

e i veliki zamah ekonomskog

167

trgovine razvoja finansijskog kapitala, tehnologija, m

O , kao razvoja , novih tehnologija, za razvoj d

donijela novi

Liberalizacija spoljne trgovine i S

, i j jelom 1 i tada se

, da bi ijeta

- poljoprivrede - ijena, - - - do rasta privatnog sektora, - raz -

prema, primarnoj, vanjskoj trgovini i investicijama, jerene i , k

4. TRGOVINSKA RAZMJENA EU I REPUBLIKE KINE ij

ij j ij

, na prvom mj j

,

pozitiva

bila Godini, iznosila je

, , da

godine, odrazila se n

168

2018 godini je od

-

-a, , 28- ca

- -a, - -

bila glavni izvoznik, s

Tabela 1 8-2018

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 IZVOZ

-28

Sjedinjene

88,8

Japan

Sjeverna

28,0

UVOZ -

28

Sjedinjene

280,1

Japan

Sjeverna

169

28,0

-

28 - - - - - 22,1 -

Sjedinjene

102,1 122,0

- - - - - - - - - - - 18,0 20,8

- - - - - - - - - - - 8,2 8,0 1,1

Japan - - - - - - - - -8,0 -8,1 - - - - - - - - - - - -

Sjeverna

- - - - -0,2 - -1,8

2,0 1,1 - - - - - -0,1 2,0 -0,8 1,1

Izvor: Eurostat

godini i

odnosno

,

Tabela 2.

Ukupno 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz Uvoz 280,1 Balans - - - - - - - - - -

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz 2,2 8,1 10,1 Uvoz Balans -1,8 -1,8 -1,1 0,0 Sirovine 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz 10,1 10,0 10,1 Uvoz 2,8 2,8 Balans 8,2 Energija 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz 0,2 2,0 2,1 2,0

170

Uvoz 0,2 0,2 Balans -0,1 Hemijski proizvodi 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz 10,1 18,8 21,0 Uvoz 8,0 11,0 Balans 2,1 Mašine i vozila 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz 112,0 Uvoz 102,0 Balans - - - - - - - - - - Ostala industrijska roba 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Izvoz 28,2 Uvoz Balans - -101,0 - - - - -121,2 - - - Ostala dobra 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Izvoz 2,1 1,8 1,8 2,1 Uvoz 1,2 1,2 1,0 Balans 0,8 0,8 1,1 1,8

Izvor: Eurostat

, , ostvarila trgovinski 8 milijardi

e , , godinama,

, , osmatranim 8 godine, i

milijardi e milijardi e

, milijardi e

, , ,

, izvoz ove , nego recimo, g

,

,

, ,

i , , ako se zbog

-a pretrpava kineskom robom po damping cijenama , ,

oizvodi dosta povoljniji i dosta ,

171

5. j

j , a izvoze gotove proi jetskom

, , a pri tome se , j

se osnovi, mijenjalaij , jene bile

neznatne i skromne, j

liberalizovale, , po pitanjima trgovine i

, ravnopravan Savj

j j , ij jetskom

, e

, ona je ostvarila veliki na taj

, jetskom , toliko obimno, mnoge zemlje morale provoditi, posebne spoljne trgovinske

politike,

LITERATURA

-

-

-

- -

172

-

-

173

1 UDK

-

Rezime sjedna

H e u edal

vaju

isti

raznovrsnost irodne i n

doprinos integacioni ncepcije ra

o ali i jedna

-

dive -

1Internacionalni univerzitet u Travniku, E mail: teso.ristic@gmail.com

–

, E mail: teso.ristic@gmail.com –

174

Ke

U

tegracije

strane tu je i -

treba da i

naslonjenuci

regi

sada na jedan

u

se u obzir trendove u svje

a na evr

zvoju

ti u razvo

ao njen prvi susjed taj trend

175

se usluge

Getoizacija

su turisti izolovani od vanjs

alternativnog turizma

1. O

pr

je ju u

( i

176

ali

i

u

se i dalje porast broja posjetilaca u grdovoljno

danja na

redine da

je svoju opredijeljenost

posjti

drugi

institucionalni

en :

- - i -

kulturnog principa

izvornost Ovaj princip zasnovane na toleranciji i

177

i

e a

Ekonmomski princip

Gore navedeno

ivog i

o

iraju one z

i interes se

procese u prirodi i njenposljedica

apotencijalu

uslovi

izvre

a

se odnosi

e je

se n podr a

ivanju

raseljavanja st

178

Zato je potrebno uspostavljanje sis Ciljevi rav anje

2. N

- prostor grada

n rije pripadaju i

ovdje desio izuzetan spoj

pripada navlac

i su najzastupljenije stijene ovog p

-

greda nj

–

179

- -1-

-brod- -gdje-unac-ljubi-

i u b

e se o

iznenadni prodori topl

- o - oC – o oC –

u

a opreza

Corydalis leiosperma, Micromeria thymifolia, Cerastium dinaricum, Satureia montana, , Ruta

tenuifolius, Sesleria autumnalis, Campanula pyramidalis, C. unensis, C. wetsteinii, Moehringia maly

razvoj lovno Cervus elaphus srna (Capreolus cepreolus Sus scrofa Lepus europaeuslisica pretpostavlja da su ovdje prisutni i jelen lopatar ( Rupicapra rupicapra

dubina iznosi Odatl -

roj gostiju se iz godine u godi

posjetilo rlo prostra

i druge evidencije procjenjuje se da je

- – - - Ministarstvo za

–

180

osoba3

je pr

3. N

se

p

ezera

-

3 - Zagrebu – –

181

i o

dva jezer se prostiru sve do slapova

i vodopadi su gl

i

182

up – – –

urista

razvoja

r posjetioc

a

4. P -Una

-

i

biti jedna zajednic

privredna

integracija

– – –

183

aze: -

- -

a daju

svoj doprinos povezivanju

-

diti

grana privrede ili djelatnosti o

d

u ju navlaci

jene ovog p o su se brojne bigrene

ilaca (prvenstveno izletni

posjetilaca trebalo bi raditi na

povezi

184

Literatura i izvori

Ang

–

a – –

- -

- -

Vitner-

– –

– –

- – - an-

–

185

1 UDK 316.334.55:338.435(497.11) d

SUBVENCIONIRANJE RURALNOG RAZVOJA U BOSNI I HERCEGOVINI

strukturu i ekonomsku politiku, a u

ijama za poljopri

u

,

ljama je renuta pitanjima B

za a u kontekstu , ona

poprima

su s

su samo neke to sumiraju

kontekstu ijentacija mera politike ,

ni ruralni 1 -

186

se

elike

litiku nu spoljno- i na

r

2

ocijalne mere za limitirani ,

EU

-ruralna

me i e, s zpolitike, i i p

-

upotpunila

tran the first pillar

the second pillar sistema modulacije ruraln , ali

2 -

187

je m -

o cross-compliance za - koje su se

primaju anja 3 Farmeri su

la

- cross-compliance,

cross-compliance.4 U za

nesmetan i

u tom se na mno ma kao to su ,

po ili po ticanja u jima ropske unije

zatim ka , te ,

se

ruralnu politiku za ropu 5

a U ek

, koji

nezaposlenost u BiH i

u

utim,

3

se

5 e o u

188

prema slu , samo je 3,1% zaposleno u im ima i , a neke procene je

u ukupnoj zaposlenosti se uzme u zaposlenje kao i elatnosti na i

ruto poljopri u porastu,

ra

ajan uticaj na ekonomska u i ruralnu politiku

BiHnal

BiH, na sU

je trenutno

e sektorom su

Distrikta

o

je proces

189

kapitala neop

koji je namenjen

- nesrazmeri sa procentualnim m

psolutnom

A

-

-

politika u

Bosna i ima za i ruralni

klima i , i eno zemlji te , , institucije za , raspolo , i u ,

te i sa sektorima turizam, mala i p a u nisu

kori ene na i na in teta ratom kapitala, t

, zastupljenost , nepostojanje

Agroznanje, -

190

, i za i ere u sektoru i , nizak esti potro a a o ma ,

mre e institucija i Kao prioritetne za sektora uklanjanje mina sa zemlji ta, ure enje

, i izme u postoje -institucija, za tita e , i za a e, primena i procesa za i anje -

, pru anje ke pomo i u i , i e , sektora, enje i za i ,

resktrukturiranje postoje kapaciteta u strukturama, e enje Klju ni u nekoliko e anje konkurentnosti i sna na

promocija tr i ta, a to na in se smanji i enormni iz sus zemalja

u

realizuje Ukoliko se analizi

-

U tom kontekstu

Multifunkcionalna poljoprivreda i ruralni razvoj, - -

– – -

Obnova i razvoj seoskih zaj

- a - F analiza a, Institut za

ekonomiku , ,

Agroznanje, -

e – Institucionalne reforme i tranzicija agroprivrede u Republici Srbiji,

-

191

na nim , u Porodi na gazdinstva Srbije u promenama, Institut za ,

, , str -

Distrikt Bosne i Herc –

192

Izv. prof. dr. sc. Aleksandar Erceg1 UDK 339.187.6 (73) (4)

–

Franšiza je a u razvijenim zemljama kao metoda rasta i kao

u Franšizni poslovni model prisutan je u srednjoj i -ih kada su te

su a Rad prikazuje franšizni poslovni model u srednjoj i

franšize imaju na svjetsku ekonomiju

srednje i

franšiza srednja i

Abstract

-mail:

193

1 Uvod

ranšizn poslovn modela koristi se od no tada su franšize

i njihovi - franšizni

poslovni model je j

e aspekte upravljanja poslovanjem e se smatra na najrazvijenijim franšizn

maloprodajnih aktivnostie e

franšizni poslovni model s poslovnim odnosima prepoznatljivim po nazivima

u prezentirane

prezentira srednjoj dijelu rada prez

franšiza javlja kada tvrtka (davatelj franšize) licencira

(Boroian i kao

što su pravni odnos izme-

3preth

osnovne karakteristike: Franšizni poslovni model donosi prednosti i nedostatke za

- del prepoznatljivost

primatelja franšize vjerojatno su e prednosti franšiznom

poslovnom modelu davatelj franšize

194

stopu rasta ( koja o s primateljima franšize koji

smanjena od tantijema primatelji njem troškova

primatelji manji rizik neuspjeha standardizirani

nude pretjerana

kontrola davatelja franšize e primatelji franšize ne

Franšiznom poslovnom modelu u va

motiviranije e koji upravljaju franšiznim

imena) i franšiza poslov formata hotelskom sektoru i sektoru

nekretnina ( : -

Franšizni poslovni model i studija tijekom posljednjih pedeset

Razni i

i i i

j poslovni model ima

3

Taj se

o navode kako je franšizni poslovni model jedan od

195

i Frandata zemalj) iznosio

franšizne

koji posluju u jednoj ili

-

196

u suradnji i

ekonomiju – - poslenih u privatnom sektoru ( F pokazali su kako franšizne tvrtke

( )

franšizne tvrtke

-

4

srednje i korištena franšiznih

reneur – ipodataka iz podataka

) Tijekom kontaktirao je tvrtki davatelja franšize podatke vfranšiznih sistema (njih te njihovih primatelja franšize koji posluju u zemljama srednje i

p d z i

n t rest o

predstavnika primatelja (njih i davatelja

te se samim time alizirati srednje i isti

5

koji industrije restorana

kako i zaposlenih) i iznimno uspješ 3)

197

– vlastitih i franšiznih

)

)

)

je rope lnom

koriste nekoliko raznih

)

198

)

preko master primatelja franšize te preko

franšize) istaknule i kroz pitanja kako davatelji pristupaju

i prezentiraju svoje franšize odnosno kako primatelji nalaze svoje

nja

u

kontaktiranja davatelja franšize

franšiznih sistema

primatelji više

)

)

199

mim time kupovina i

m prava upravljanja s

spremni dodijeliti

ekskluzivitet mora

– master franšizu koja primatelju daje ekskluzivnost

)

)

u

vlastite

poslovanje Ruropa i

nije

uvijek koje

lje prilikom pokretanja nove

200

karakteristike su

)

neovisno o franšiznom poslovanju

kao i koristili franšizno poslovanje na

6

jek iznimno da

u svojim planovima širenja imaju za

primatelja

sklopu sv polako dolazi do promjena u

201

e se:

do pro

Literatura

Service Franchising – The Franchise Advantage –

-

-

( ) -

Franchising 101 -

Franchising World

iew -

–

Franšiza – strategija rasta

u –

-

(pristupljeno

(pristupljeno listopada

Hrvatska

partnerstva

202

Franchising -

- r

likotin-–

– -

How to Choose a Franchise

- -

:

Franchising

Franchising -

–

(pristupljeno listopada

203

Izv. prof. dr. sc. Jerko Glavaš1 UDK 330.34:711.4/.5 ni rad

UTJECAJ KREATIVNIH GRADOVA NA EKONOMSKE PROCESE

socijalna i kulturna infrastruktura; gradovi imaju relativno visoku koncentraciju kreativnih

nja s novim sofisticiranim potrebama gospodarstva i

atraktivnost. U radu se analiziraju kategorije gradova u odnosu na kreativnost, indeks

ekonomski procesi, kreativni gradovi, mjerenje, orijentacija, kreativnost

INFLUENCE OF CREATIVE CITIES ON ECONOMIC PROCESSES Abstract The term creative city describes an urban complex in which different cultural activities are an integral part of the city's economy and social functions. The basis of such cities is often a strong social and cultural infrastructure. Cities have a relatively high concentration of creative employees, are attracted to inward investment because of their well-developed cultural skills. Europe's rich cultural heritage and dynamic cultural and creative sectors are even more important today in response to the growing need to meet the sophisticated needs of the economy and society, create jobs and sustainable growth and re-establish a sense of belonging to the EU project. Culture promotes active citizenship, shared values, inclusion and intercultural dialogue in Europe and around the world, enhancing European identity and attractiveness. The paper analyzes the categories of cities in relation to creativity, the index of creativity and gives an overview of the possible influence of the creative city on business processes. Keywords: economic processes, creative cities, measurement, orientation, creativity

1. Uvodno razmatranje

bitnom komponentom prijenosa znanja iz jednog oblika u drugi kreiranjem inovativnih

potencijalom ostvarivanja pozitivnog poslovnog rezultata a posredno i kreiranje novih radnih

1 Izv.prof.dr.sc. Jerko Glavaš, Ekonomski fakultet u Osijeku, e-mail: jerko.glavas@efos.hr

204

mjesta uz kreiranje intelektualnog vlasništva. Danas se kulturne industrije gledaju kroz prizmu

(mjesta, grada, regije) u

da bi se kultura gledala kao na izvor.

ajem velikog broja stakeholdera.

Razvoj kreativne industrije je j funkcioniraju jer je kreativnim

se gdje se apostrofira

–

2. oga grada

i moraju biti kreativniji kako bi postigli promjene. Jedan od razloga porasta ideje o kreativnim gradovima

Kako su razvijene zemlje izgubile svoj konkurentski aspekt, kreativnost i znanje temeljeno na znanju, visokokvalitetne inovacije

aktivnosti i proizvodi temelje n

aktivnosti.

Prema

a gradskog , te radno i slobodno vrijeme. Kada govorimo o kreativnom gradu, onda je

natjecanje u globalnom svijetu. zapravo raznolike aktivnosti iz kulture sastavni dio funkcioniranja grada (ekonomski i

Gradovi sami povezuju svoju sliku s kreativnim industrijama jer poka

.

205

na bilo kojoj poziciji, od pojedinaca do institucija i organizacija, potrebno je primijeniti Svakako bi u proces donošenja

kreativnosti. Upravo koncept kreativnog grada opisuje sve segmente ponašanja, djelovanja i planiranja. Prikazuje kako ljudi planiraju, djeluju i misle u gradu koji nosi epitet kreativnog grada. ih

rješavanja ekonomske situacije u urbanoj sredini i programima urbane obnove. Kreativni grad prebacuje fokus sa tradicionalnih alata za planiranje (korištenje zemljišta i nekretnina, proces

promovira pojedinaca ili ljudi koji mogu voditi planiranje bez

Uglavnom su to

mjestu.

jelovanje.

Prema Cooke & eke od karakteristika kreativnog grada su te da takav grad

da gradsku povijest pretvore u

njihovim javnim i privatnim kulturnim organizacijama, te kao zadnja karakteristika izdvaja se romociju kulturne inovacija.

talenata kao osnove svake inovacije.

3. Tipologija kreativnih gradova

Prema Bradfordu ( ) postoj

svim stanovnicima. Umjetnost i kultura mogu

:

1. tehnološki inovativni gradovi koji imaju naziv tehnopolista (npr. Detroit, San

206

2. Kulturno-intelektualni gradovi

najtalentiranijim ljudima ( -intelektualnim gradovima kreativnost se manifestira vizualnom i performansnom

tipu mekanih gradova procvjetale tijmalom skupinom aktivista. Tijekom tih razdoblja umjetnici, filozofi i intelektualci bili su najaktivniji. Kreativne ljude privukla je prilika da se izraze i otkriju svoje talente.

3. Kulturno-tehnološki gradovi kojsa svojom kinematografijom, Pariz i njegova modna industrija itd.); Kulturno-

kreativne industrije. Kreativne industrije u kontekstu grada postale su motor za reaktivaciju grada i globalnu preraspodjelu koja ima izravan utjecaj na rast grada (Scott,

4. Tehnološko-organizacijski gradovi

-organizacijskim gradovima, za razliku od drugih gradova, poslovne tvrtke komuniciraju i donose kreativne odluke s lokalnom upravom.

razloge njihov

napredak u razvoju grada.

Kreativni gradovi su

prostor, te nudi maštovite ulice i znamenitosti), ljudi (e ljude koji donose ideje, inspiraciju i strast prema mjestu. Prepoznaju se i

) i ulaganja ulaganja kako bi se zadovoljile osnovne ekonomske i socijalne potrebe).

Prema Me mogu se izdvojiti deset principa kreativnosti, kojima bi se trebali voditi

Kultivirati i nagraditi kreativnosti Ulagati u kreativni eko-sustav Prigrlite raznolikost Njegujte kreativce Valorizirajte preuzimanje rizika Uklonite prepreke kreativnosti

207

Preuzmite odgovornost za promjene u svojoj zajednici Osigurajte da svaka osoba, pogotovo djeca, ima pravo na kreativnost

Potrebno je prihvatiti odgovornost da budemo upravitelji kreativnosti u našim zajednicama.

zajednice. Potrebno je ubaciti sve ideje u

3.1.

o kreativnosti i njezinom utjecaju na ekonomska kretanja. IndeEuropski indeks kreativnosti i flamanski indeks su indeksi kreativnosti, a indeks kreativnih gradova nadogradnja je prethodno navedenih indeksa kreativnosti.

ndeks kreativnosti grada su razvili Cha

kreativnih sposobnosti i potencijala, što je preduvjet za daljenje inovacije, te ekonomsku i kulturnu snagu. urbane prostore i projekte kako bi procjenio

integriranu cjelinu. Nekreativna mjesta jasno propadaju jer ne preispituju svoju prošlost i sadašnjost niti preispituju

Kreativni gradovi mogu se orijentirati kulturno i gospodarski. Oni se orijentiraju prema

i novo stanovništvo. Postoje vrijednos

za postizanje kreativnog grada.

Tablica 1: Raspored vrijednosnih orijentacija i

Kreativni grad-orijentacija Ekonomski orijentirana

Vrijednosti kreativnog grada Središnja vrijednost = umjetnost, kultura i dobrobit zajednice, pristup i

Središnja vrijednost = urbana ekonomska

inicijative/industrije

Definicija kreativnog grada kulture

Mjesto ekonomske inovacije, kreativnih talenata, te kreativnih industrija

se

208

3.2.Pokazatelji kreativnog mjesta i indeks kreativnog grada

unutarnja procjena i internetska anketa. Postoji deset pokazatelja kreativnog mjesta i oni mogu

1. vni okvir strateško vodstvo, agilnost i vizija talent mjesto dobrobit

društvene benefite. Od iznimnog zn

kreativnog grada. Neke od aktivnosti su opseg raznolikosti u primarnom korištenju zemljišta,

, stupanj inovacije i pouzdanosti nove arhitekture te .

Tablica : Indikatori dobre kulturne aktivnosti

INDIKATORI DOBRE KULTURNE AKTIVNOSTI

1.

Ekonomski razvoj malih tvrtki u kulturnom sektoru

Upravljani radni prostori za korisnike ureda i studija

Razvojne inicijative umjetnosti zajednice

Dodatni dnevni korisnici

11. Dodatni

Stabilno financiranje umjetnosti

209

Veliki napori u svijetu uklanjanja siromaštva i smanjenja nejednakosti u svijetu. Uspjeh razvojnih strategija u poboljšanju dobrobiti ljudi ovisi o prepoznavanju kulturnog konteksta unutar kojeg se odvija

ona zapravo predstavlja okoliš u kojem se razvija. , kultura stvara uvjete za što je zasigurno tema brojnih

znanstvenih rasprava.

4.

ni gradovi mogu

njihove zajednice) ili gospodarstvo (glavni cilj je dobrobit gradske ekonomije); mogu koristiti kreativnost kao glavno mjerilo razvoja grada

prostora kako bi nastavili uspješno natjecanje u globalnom svijetu.

Da bi se postigao uspješan razvoj kre

ekskluzivnost i raznolikost lokaliteti i razvoj kreativnih klastera. Naglašava se da su kreativni

uspješno natjecanje u globalnom svijetu.

Gradovi koji još nisu postali kreativni t

primjeniti na kreativnost grada, te razgledati druge svjetske kreativne gradove kako bi dobili motivaciju da

210

5. Literatura

1. -

Bale - Grad hotel. Dostupno na: https://www.bale-valle.hr/bale/grad-hotel

Through Interorganizational Relationships”, Journal of Management, Vol. -

Creative cities: structured policy dialogue report. Canadian

l, the City and the Creative Class”, Planning Theory &

Practice, Vol. 11, No 1, pp. -

creative cities governance models: a comparative approach”, The Service Industries Journal,

p. - . Mapping Vilnius as creative city”,

- Davila, T., Eps

Dostupno na:

dustries, Oxford, Blackwell Publishing.

11. ”, -

http://server.uzupiozinios.lt/kurybinesindustrijos/wp--

].

-

-

211

http://kreativnigradovi.net/hrvatska/

Kreativni gradovi ili kako kreativna industrija i kulturna industrija mijenja svijet. Dostupno na: http://www.udruga-gradova.hr/wordpress/wp-

- Kreativni gradovi. Dostupno na: http://kreativnigradovi.net/primjeri-iz-eu/

Poslovna izvrsnost, 13 --

-a u svijetu. Crkva u svijetu, -

http://www.kk -Challenges, management trends and regeneration practices for cities. -German

Creative Print and Design. Creative Print and Design. Dostupno na: http://charleslandry.com/contact/commission-a-creative-cities-index-report/

no na: http://charleslandry.com/themes/creative-cities-index/ , Santalka, Vol. 1 No

]. pagrindu, available at,

(Pristupljeno

https://en.unesco.org/creative-

-https://www.nsk.hr/natjecaj-unesco-ovu-mrezu-kreativnih-gradova/ (Pristupljeno:

Porter, M.Eat, Geografiska annaler: Series B - , Vol. - . Regional

212

anning”, Urban Studies, - Smart city Memphis. Dostupno na:

-summit-put-memphis-in.html at, eative cities”, Romanian Journal of

- praeitin, available at,

/industrinis-amzius-nugrimzdo-

]. potencialas Kaune”,

- UNESCO. Dostupno na: https://www.min-kulture.hr/unesco/ (Pristupljeno:

UNESCO-ovi kreativni gradovi. Dostupno na: https://www.min-

Journal of Cultural Economics, 32 -https://link.springer.co - - - (Pristupljeno:

in Turin”, Cities, - Clusters”,

- - .

213

Dr. sc. , dipl. ing. geol.1 UDK 622.244.4+622.245 Mr. sc. , dipl. ing. geol.2

-EKSPLOATACIONIH BUŠOTINA

Rezime

DIRECTIONAL DRILLING OF RESEARCH EXPLOITATION WELLS Abstract

- -

1. UVOD

-

1 Evropski univerzitet Kallos Tuzla, Maršala Tita 2A 75000 Tuzla, e-mail: almir.sabovic@hotmail.com 2 Rudarski Institut Tuzla, Rudarska 72, 75000 Tuzla, e-mail: nermin.taletovic@rudarskiinstituttuzla.ba

214

2. -ISPITIVANJA U TOKU BUŠENJA

-

- -

i -

-

uzoraka su - i -

kroz i

s z z k

i i o

o

s s s d i d

U i

kao i kroz 9

3. PROJEKTOVANJE IZGRADNJE BUŠOTINE

-

215

- - -

- 2 i H2

- - -

i i i-

i - za

4. USMJERENO BUŠENJE

- -

– koso –

- -

–

–

216

-

4.1 Cilj i zadaci usmjerenog bušenja

-

-

- -

-

s

-

217

Kod

218

a

4.2

o

o

5.

-

-

-

i u U

i kao i

kroz 9

219

LITERATURA -

- - - - - - - -69 i B-96

o- - -

- - -

B- -

7.

220

Doc. dr. , dipl. ing. 1 UDK 339.97:330.34(4+5) , dipl. ing. saob.1 Pregledni rad

, dipl. ing. arh.

EVROPSKE I EVROAZIJSKE INTEGRACIJE

Mi smo tu gde jesmo,

j

EUROPEAN AND EURASIAN INTEGRATIONS

Abstract

We are where we are, once the center

Keywords:

1. Evropske i Evro -Mi smo tu gde jesmo, ,,nekad centar sveta,,

-

-

-

teritoriju, manje stanovnika, i manji te -

1

221

-

*ikih industrijskih

- -

n

**

2

i naroda na su ____________________________________ * – ** -

* -

-

** koji u Šancu,, -

,,turske ka

***, - 2 koji je

222

ve -

- -

____________________________________* - ** *** [2]

-

)

-

savremene

Primer *

223

____________________________________* – grad i E

- arh

sva

gradevinska

ogij

–

224

)

Prostor koji se tek sada

makete sa foto- om )

225

- arh

,

od - )

226

-tog veka, H , -

–

,

Pro)

227

–

– ,, i atraktivan

a

228

u

Projektant a

2. B

-

, ,

Tako

- *

____________________________ * -

229

ovakvih

,

,

e

-

-

radovi,

,,

nom m-

– m,,

230

cm kao i nosivih

Postoje do njihove konstruktivne nes t taktova je

avanje e

armirano

ura

Prva fa e, t e se

c e ke s

e na te

ane e i Ovim se da se sa

231

,,

dn -

232

1-3, –

[2] - –

[ ] -Heinmann

[ ] -arhitektonskih magistarski rad

[ ] -

[ ] -

233

1 UDK 004.6:005.311.6 2

Apstrakt Skladište podataka predstavlja podlogu za implementaciju sistema poslovne inteligencije,

podataka uglavnom se

Arhitektura skladišta podataka podrazumeva definicije osnovnih elemenata skladišta podataka Kod arhitekture skladišta podataka danas

postoje dva dominantna pristupa pristup, poznat je pod nazivom CIF (Corporate Information Factory) arhitektura,

poznat pod nazivom višedimenzionalnu

-

a organizacionog donošenja odluka tokom ranih 60-ih godina i kao rezultat rada sa kompjuterskim sistemima sredinom 60-

Tokom vremena, oni su se pokazali kao nezamenljiv alat u procesima donošenja odluka o

skladište podataka, poslovna

inteligencija Abstract

intelligence, data

warehouse architecture implies definitions

approach, known as the CIF (Corporate Information Factory) architecture,

contains atomic BUS architecture claims that the

warehouse itself should

1 -

Trg ,

komunikacije, Sremski Karlovci,

234

achieve -thought to have emerged as a result of theoretical research into organizational decision-making in the early 1960s and as a result of working with computer systems in the mid-

-maki

e

predstavljeni tako da u isto vreme, nizacije u celini kao i

eštaji u

podatak 3

konkurencijom, Iz toga proizlazi da se od današnjih informacionih

e r

konceptu skladištenja podspoljn

on- eštavanje i evima i po

stema sada se sastoji od dva dela, operativnog (transakcigenerisanje informacija (ekstrakcije, agregacije, izveštaji, analize) koji se po svojoj prirodi

3

235

, skladište podataka usm -oriented), integrisani (integrated), vezan na vreme (time-nepromenjiv (non-

ko procesuiranje informacija zasnovano je na relacionim hardverskih

platformi5 ija vezana je kog interfejsa nad izvorom ke

za informacijama veoma promenljive, to transakciono ko procesusa svoje strane

je standardan jezik i predstavlja ito ako se radi sa nosti prezentacije

Transakcioni sistemi su dizajnirani tako da preuzimaju podatke, vrše izmene nad im

oj podataka namenjenih sa itanje, uju i informacije koje se koriste za

Skladište podataka je itanje i koristi se kao osnova sistema za Kada se spomene transakciono procesuiranje, misli se na sisteme koji izvršavaju svakodnevne

unarske

opreme, transakcioni siste e odmah smanjiti e svaki kori aju da ina a u prodavnice,

e to odmah evidentirati a smanji na neki od eni ima za novim

Transakciono procesuiranje informacija zasniva se na operaciji koja se zove transakcija i kojom

ili su sve korak je

5 - -0- - -

236

informaciono modeliranje ili modeliranje podataka koji predstavlja proces predstavljanja in ke

6

jer nisu put korisnici uzimaju

aktivno ucešce i u ovom delu i prvi put projektanti informacionog sistema crtaju ono što predstavlja njihovo iskustvo i saznanje o poslovanju konkretnog a i što su oni osmislili

eresa za posmatranje i definisanje veza definiše

- - ina kolona za iza - veza za

, poseduje i tehniku dimenzionog

kom procesuiranju

pojavio se kao - - detalje o postavci informacionog sistema, - zahteva za automatizacijom rada ara, komercijalista i

kom procesu -om zasnovanim na relacionim

e analitikom, tako i Ovo je osnovni razlog z ija je osnovna namena izveštavanje

enjem transakcionih podataka, istorijskih podataka, kao i podataka iz

inama poda ini da rapidno opada

(On Line tehnologija koja arima

ih pogleda na

traganju

(rudarenju) kroz podatke (data mining – otkrivanje 6 - -0- - - -

world-

237

i mogao da pr a prodaje u

proizvoda

ke sisteme razvijaju se analit

uvaju informacije iz akvi podaci su od enja i a e je utvrditi da je prodaja

u jednom mesecu znatno opala samo ako u sistemu postoje podaci o prodaji u prethodnim mesecima, tako da se e izvesti u

poslovnim procesima,

skladišta podataka su i da su procesima, kao što su kupci, zaposle i Integrisanost podataka u skladištima po uje da se podaci predstavljaju u

enjem konvenci enja nad i

da je svaki podatak koji se nalazi u skladištu podataka u vezi sa nekim im se neki podatak upiše u

sami podaci, a ne poslovni procesi i Baze podataka namenjene veoma velike

emu neke podataka mora uzeti u

9 - izvršiti analizu izvora podataka, - pripremiti podatke, - Izvori podataka za koncept skladišta podataka su podaci, kao i

podataka se smatra a pravila

za preuzimanje podataka iz izvor Analiza izv - prikupljanje zahteva, - planiranje skladišta podataka, - U fazi prikupljanja zahteva razmatraju se ih korisnika

stoji mnogo metoda za prikupljanje aju, ove metode mogu

- -

9

238

- enjem izvornih podataka u produkciono operativnim sistem -modela

-

sastanaka

,

- podaci o analizi (podaci o svim vrstama analiza koje se trenutno koriste) i - zahtevi vezani za podatke (opis svih polja podataka koja se koriste, nivo detalja, Tako organizovane ulo i njihovo

ih zadataka10

- defin - kreiranje projektnog plana, - kih uslova, - Skladište podataka se gradi d an izvor podataka visokog

no postoji potr enje tog izvora oliko tehnika analize podataka koje su danas u

koriste za formulisanje i prika itih

mogu uticati na tip

nost upita i izveštaja, model podataka koji struktu e

nost upita i izveštavanja se povezanih elemenata podataka, eventualnog njihovog sumiranja i grupisanja u neku kategoriju

nosti uenja direktnijeg sk

normalizovanom i/ili denormalizovanom Tehnika analize podataka upitima i izveštavanjem je proces postavljanja pitanja na koje odgovor, izdvajanje aja iz skladišta podataka, njihova transformacija u

i ko ar,

ih pitan enje u format

izvrši, alat

10

239

smeštaju u skup ar p manipulacije na skupu

Tehnika višedimenzionalne analize podataka nosti upita i

i lak pristup odg tako da s ina s enog dana, enoj g upita se naziva

unanjem odgovora unapred eg konteksta, mnogo unaju ponovo za svaki up im

se lako pristupa i lako se avaju korisnicima da estvuju u poslov

pregledaju podatke u podataka na itim nivo

dizanje na višedimenzionalne analize

se nastavljaju dokle go anja

pitanja

enih elemenata podataka, klasterisanja enih elemenata podataka ili n enih skupova elemenata podataka11

u podacima,

skladištu podataka koje je mining nudi nove poglede na posao koji se ne mogu

i da ostva i nam odgovore na pitanja koja nikad Sistem z

ji i viši

– se mogu oslanjati na

11 -33 -

240

akšava

i softver za don definiše propisno definisane sisteme za podršku

-

-

- ljudi koji nisu vešti u radu na kompjuteru mogu lako koristit

-

-

dentifikovali i rešili

- dataka),

- -

ni unapred –

organizacionih odluka u Institutu za tehnologiju Karnegi tokom kasnih 50-ih i ranih 60-ih -

- intenzitetu - -

- -

241

-a menjali su se tokom godina13 -

-

-

-pogledu dizajna inteligentnih radnih stanica

smanjenje kašnjenja u putovanju zato što je pr

-ih, skladištenje

- -zasnovane

se

konsolidovanoredefiniše predloge odluka koje je doneo sistem pre nego što iste vrati sistemu na validaciju i

odluke i šalje

15, on razlikuje

- -

13 - -

- -0- - -

15 - -driven decision support systems

242

- internih podataka kompanije i pon

-

-

-

-source code

16

- - -

Ovakav okvir podrazumeva ljude, teh

- Inteligencija – - – - – - Implementacija –

Tehnološk

-

-

16 - -of the Americas Conference on

- -

243

-

Iterat

Komponente sistema za

- - - - -

)

19

i

19 ecision support system

244

-ih i 90- rzi razvoj za nekolicinu sistema poljoprivredne proizvodnje širom sveta sa ciljem da se olakša donošenje odluka na farmama i

podrš

lo

ostale kompanije

liranje podataka na

kih zahteva i dostupnih podataka iz trapodatke u

ku realizaciju skladišta, što onih alnog punjenja podacima,

Kako se danas generiše više podataka nego ikad pre, a taj trend rasta ce se verovatno i nastaviti, potre e ponestat nerišemo velike

ine podatae ih verovatno u nekom

im

– - -0- - -

245

-

-the -

- -

– - -

es in residential energy consumption in smart grid - -

Beach, California

246

Doc. dr. 1 UDK 338.48:330.34(4-672EU)

METODE MJERENGOSPODARSTVO

Apstrakt

rapidno sektore koji su bitan dio njegovih sastavnica. Europa i eusvjetskim pokazateljima koljevka turizma kao i njen generator. Modernizacijom društva, viškom slobodnog vremena, , razvojem dokolice i digitalizacije, turizam je

tako i europskom stanovništvu. S obzirom na

unije, Republika Hrvatska, sagledava svoju poziciju s naglaskom na svoje izvozne prednosti. U toj sprezi dobiva

lakše promocije , svoje bogatod turizma je višegodišnji

ima i

jegove

TSA-T

turizam, TSA, Republika Hrvatska

Summary

With the development of society as a whole, tourism has developed as a new economic category, rapidly developing sectors that are an essential part of its components. Europe and the European market are the cradle of tourism, as is its generator, by all world indicators. With the modernization of society, excess leisure, funds, leisure and digitization, tourism has become available on a global scale, including to the European population. Given the development of 1 Trg J. F. Kennedy

Republika Hrvatska, email:arudancic@hotmail.com

247

such an economic phenomenon in the single European market, ways are sought to measure the impact of tourism on the well-being of a country. As a full member of the European Union, the Republic of Croatia views its position with a focus on its export strengths. In this connection, tourism as a service industry, as a European member state, the Republic of Croatia receives a wide range of opportunities for easy promotion, both on the international and European markets, with its rich tourist offer. In this context, finding modalities for measuring the impact of tourism has been the subject of many discussions for years by scholars, tourism professionals, economists, statisticians and other relevant actors in numerous national institutes and international organizations to the United Nations. Numerous conferences, conclusions and

measured in the form of a Tourism Satellite Account, despite some challenges and indications

recommends the TSA-Tourism Satellite Account as an internationally acceptable way of calculating the effects of tourism. The TSA is a framework for calculating the contribution of

the direct effect of tourism can be measured, while it is approximate where the effects of tourism are indirect or only indicated.

Keywords: Tourism, TSA, Republic of Croatia

1.

Glavna problematika ovog rada ogleda znanstvene

. u Republici Hrvatskoj, ali i u

na TSA)

u ovome radu : Konzistentnim

.

Iz navedenog proizlazi da je potrebno

ovnu stranu

248

2.

Turizam je jedna od najprofitabilnijih gospodarskih djelatnosti s gotovo neprocijenjenom

am rekreacija, dokolica, izlet,

plet pojava i obrasca koje nastaju za vrijeme

turizam je otporan na promjeod velikog broja

ormirati, niti opstati. I-

Sama definicija turiste se tijekom vremena mijenjala pa se tako

3 promatrano postoje dvije vrste turista i to:4 Republici ugostiteljskom ili drugom objektu za smještaj gostiju. Te strani turist je svaka osoba s prebivalištem izvan Republici Hrvatske koja povremeno boravi u Republici Hrvatskoj i koja

Republika

Republiku H

oplodio, mora prethodno postojati jasna razvojna koncepcija i strategija kao i definirani kriteriji

nacionalni strateški proizvod unutar moraju biti jasno definirani uvjeti njegova razvoja. To

svoj kapital u hrvatsko gospodarstvo u cilju profitabilnog i djelotvornog razvoja.

3Ibidem, str. 19. 4

249

Shema 1

-

imbenici ponude su: a -su prirodni i antropogeni kao odraz

Kdestinaci

parkirališta, parkovi. Suprastruktura su smještajni kapaciteti, ugostiteljski objekti, objekti za

vnost smatraju se slobodno vrijeme i slobodna sredstva pojedinca.

funkcioniranju tu zastupaju potencijalnog turistu –

Uloga turizma u procesu razvoja gospodarstva Republike Hrvatske je velika ako se uzme u obzir da

Republika Hrvatska morati svoj daljnji razvoj temeljiti na jakim izvoznim sektorima kako

- geomorfološki

- hidroenergetski

- biogeografski

-

- klimatski

- kulturno-povijesni

-

- etnosociološki

- manifestacijski

- ambijentalni

-

- cestovni

-

- jezerski

- morski

-

- smještajni kapaciteti

- prehrambeni kapaciteti

- komunalna infrastruktura

- športski objekti

- objekti zabave itd.

- demografski

- industrijalizacija

- urbanizacija

- financijska sredstva

- slobodno vrijeme

- promet i prometna sredstva

- te prometne organizacije i dr.

- šport

- zdravstvo

- politika

- kultura

- moda

- navike

- oponašanje

- ugled

- vjera

- ljubav i dr.

250

prihvatljiv model zatvoreno gospodarstvo i stoga turizam postaje model gospodarskog razvoja.

1

PROVEDBA

nedvojbene komparativne prednosti Republike Hrvatske pretvoriti u konkurentske prednosti

ke destinacije koju je neophodno gurati iz zone sadašnje male i osrednje konkurentnosti i atraktivnosti u zonu investicija je da javni sektor

-javno, javno-privatno i privatno-privatno, uz ulaganja u restrukturirani i repozicionirani smještaj, u atrakcije, u usluge i u infrastrukturu.

3. TA

prihvatljiv s obzirom da Republiku

1 a u -2015.g. 2000. 2005. 2010. 2015.

14.343

po postelji 61

251

po dolasku turista

Iz prikazane tablice je

prema poda tiku petu godinu za redom u

g., ostvaren je

Naredna tablica daje prikaz dinamike kretanja turizma u platnoj bilanci Republike Hrvatske od .

2 -2018.g.

2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 9.493

46.664 -podaci

inbound outbound

inozemni

negativni saldbilance.

6 oni koje turist nalazi za vrijeme svog boravka u datoj zemlji, bez obzira da li su oni potrošeni u toj zemlji za

1) promet putnika tedeviznih sredstava, odnosno roba i usluga.

Stavljanjem u odnos sald

6 Faculty of Tourism and hospitality Management, br. 1-131.

Turizam- op.cit.,

252

1. platne bilance potenciran negativnim sa

industrijski razvijene zemlje. 3.

prihodi od turizma smanjuju negativan sal

4.

Republika zma kompenzira negativni saldo izvoza roba.

(TSA)

9 TSA

ke u nacionalnoj ekonomiji, neprivrednim i neprofesionalnim aktivnosti.

klasiagencija i organizatora putovanja. Temelji se na financijskim podacima koji se mogu

Satelitska bilanca turizma spada u naka turizma. Sama priroda bilance

- u prošlosti (za vrijeme koje je is nema bilanci,

uspostavljanj.

- 14.

9

- -

253

avod za statistiku Republike Hrvatske.

je proizlazi iz korištenja

System of National Accounts - turizam. UN -ov sektor

turizma:11

predstav UN sektora - -

ekonomsku suradnju i razvoj (eng. Organisation for EconomicCooperationand Development–

turizma (engl. Tourism Economic Account - -om formirao okvir za razvoj TSA, kroz preporuke i smjernice za definiranje

-ov

odnosno novac koji za to izdvoji pripada onoj gospodarskoj grani koja je tu robu ili uslugu

Svjetsko vi engl. World TravelandTourism Council - WTTC) razvilo je simulacijski model TSA za potrebe Sjedinjenih

EconomicsForcasting -

metode, , jer se temelji na

oške razlike, koje valja uzeti u obzir prilikom interpretacije rezultata.

11

The tourism satellite account., Annals of Tourism Resarch.The George Washington University,

str.136- -

254

13. Mjerenje ukupnog doprinosa turizma gospodarstvu podrazumijeva, stoga, povezivanje

turizma. ci, ankete i neovisna levantnih subjekata u turizmu. Sustav statistike turizma (engl. System

ofTourismStatistics --ekonomskoj strukturi i razvoju

14 U Republici Hrvatskoj su glavni izvori podataka za osnovnu statistiku STS-Republike Hrvatske - - - IT i Financijska agencija -

generiraju podatke koji se koriste u formiranju TSA.

TSA tablica 1 (engl. Inbound tourism):

sastoji se iz aktivnosti stranog turuista u

(engl. Inbound tourism consumption): je

(engl. Domestic tourism):

(eng. Domestic tourism consumption):

TSA tablica 3 - van granica (engl.

Outbound tourism): sastoji se iz aktivnosti

- van granica (engl. Outbound tourism consumption): putnika u inozemstvu.

TSAtablica TSA tablica 1 +

Unutrašnji turizam (engl. Internal tourism):

(engl. Internal tourism conusumption):

TSA tablica 3

Nacionalni turizam (eng. National tourism):

i u inozemstvu.

(eng.National tourism consumption): trošnja

the Tourism Satellite Accout (TSA).

5.

dolazna unutarnja

13 Ukupan doprinos turizma gospodarstvu Hrvatske: input-output model i

-6), 14

metodološke objašnjenja, dostupno na - - ]

255

zemlje – nacionalna – zbroj

g. u ovome radu je prezentiran u vidu tablica:

a proizvodima, vrstama posjetitelja i vrstama putovanja .

POTROŠNJA

1. Usluge smještaja za posjetitelje 1.1. Hotelske i ostale smještajne usluge za posjetitelje osim navedenih

-

9. Kupovina (usluge i roba u trgovini na malo) kao proizvod i usluga svojstven turizmu u Republici Hrvatskoj

Republici Hrvatskoj Republici Hrvatskoj

UKUPNO 66.433

Iz tablice

Nadalje, d

oj g proizvoda jest rezident. U recima je

POTROŠNJA

1. Usluge smještaja za posjetitelje 1.313

1.313 stanovima za odmor

191

256

619

9. Kupovina (usluge i roba u trgovini na malo ) kao proizvod i usluga svojstven turizmu u Hrvatskoj

turizmu kao usluga svojstvena turizmu u Hrvatskoj

UKUPNO 10.523

Republiku H

kupovnim cijenama.

POTROŠNJA (U

-BRUTO

DODANA

1. Smještaj za posjetitelje

18.832

za smještaj za posjetitelje osim onih

17.172 6.863

odmor (imputirana renta) 1.661 63

13.218 6.255

847 450 1.764

1.654 848 806 2.046 1.256

3.685 2.544 1.140

djelatnosti 4.330 5.083

9. Trgovina na malo i djelatnosti koje proizvode djelatnosti svojstvene turizmu u Hrvatskoj

56.422 40.327

257

kao djelatnost (usluga iznajmljivanje vezova) svojstvena turizmu u Republici Hrvatskoj

477

kao usluga svojstvena turizmu u Republici Hrvatskoj

1.002

UKUPNO 153.300 83.352 435.133 213.723 221.410

588.433

Republiku H

Analizom navedene tablice, r

narednim tablicama.

1. Usluge smještaja za posjetitelje

1.1. Hotelske i ostale smještajne usluge za

odmor 1.661 1.661

prijevoza

3.394

usluge rezervacije

9. Kupovina (usluge i roba za potrošnju u trgovini na malo) kao proizvod i usluga svojstveni turizmu u Republici Hrvatskoj

258

usluga svojstvena turizmu u Republici Hrvatskoj

svojstvena turizmu u Republici Hrvatskoj

153.300 55.661 435.133 7.271

83.352 27.627 213.723 3.571

- 28.034 221.410 3.700

Republiku H

CIJENAMA

UNUTARNJA

1. Usluge smještaja za posjetitelje

1.1. Hotelske i ostale smještajne usluge za

odmor 1.661 1.661

prijevoza

99,16

1.391

usluge rezervacije

9. Kupovina (usluge i roba za potrošnju u trgovini na malo) kao proizvod i usluga svojstveni turizmu u Republici Hrvatskoj

kao usluga svojstvena turizmu u Republici Hrvatskoj

svojstvena turizmu u Republici Hrvatskoj

806.315 78.616

259

Republiku H

Navedene tablice prikazane su u dva dijela od kojih se u prvom dijelu iznose apsolutne istaknuti

kako proizvodi svojstveni turizmu u unutrašnj

5.1.

glavnih agregata: izravne bruto dodane vrijednosti turizma i izravnog bruto

o je izravnoj bruto dodanoj vrijednosti turizma dodati poreze umanjene za subvencije na proizvode

-

Izravna bruto dodana vrijednost turizma -

-

Republiku H

ja o rvatskom gospodarstvu te se

1 Referentna

BDV

BDV- Austrija

Estonija 14.616

Finska

2016.

Italija

Nizozemska

260

Rumunjska

Slovenija

– izravni epublici Hrvatskoj

je vidljivo kako Republika Hrvatska u Europi predvodi prema doprinosu turizma -u promatrano relativnim pokazateljima.

generatora rasta hrvatskog gospodarstva. Naime od dovršetka ratnih zbivanja, a posebice nakon

postignutim rezultatima uvelike ovise ukupni gospodarski rezultati. turizma s

og e radu mogu se istaknuti

uje realnije

pni

zastarjelim. Ti podaci su dobra podloga azvoj

brzo procesuiranje velike

satelitski

261

1. Management, br. 1-

3. -

4. - n turizma za

- - 6.

list Europske unije. - -

ublications of the European Communities

-

- 9. -podaci

sustav statistike turizma u Hrvatskoj spreman za izradu

11.

13. 14.

input- -

16.

262

1 UDK 528.335(497.6)(4-672EU)

Strategija tk širokopojasnog pristupa postavlja ciljeve i mapu puta neke zajednice, kako bi se

komisija.

treba definirati ciljeve razvoja sektora

eng.

Next Generation Access

Uvod

u društva.

jevniji prema uslugama koje koriste a - aktualnija

- "Širokopojasnost kao servis ili sustav sa prenosnim kanalima koji mogu

p"

1 @

263

–

Velika brzina-

Skalabilnost – - Otvorenost na konkurenciju Stabilnost-

Sigurnost- Jednostavnost –

7. – energije

8. - azvoju društva 9. –

Aplikacije

Propusni opseg (Mbit/s)

Jedna aplikacija (Mbit/s)

Maksimum

MPEG-2 MPEG-4/WM 9

Govor (po kanalu) 0.064 0.5 (više linija) 1-2 5 (2 PC)

SDTV (MPEG-2) 4-6 10 (2 TV seta)

SDTV (MPEG-4) 2 5 (2 TV seta)

HDTV (MPEG-2) 20 20 (1 TV set)

HDTV (MPEG-4) 9 8-10 (1 TV set) UKUPNO 9- 12 16- 25

. . nom propusnog pojasa sa jednim i dva seta

264

Sl. .

–

ln g nd ropu d osigura k n msku i s ci lnu d bit d

dinstv n g digit ln z sn v n g n brz m i ultr brz m int rn tu i int r p r bilnim plik ci m

godine;

–

265

BiH je, na

godini

.

Jaz je ra

Sl. .

266

pretplate; zauzima drugo mjesto po jazu u broju pretplatnika fiksnog

a

Sl. .

iH.

okopojasni pristup u

Fiksni širokopojasni pristup -

267

-

Sl. Širokopojasne p j

prepp

BiH

eng. Fixed Wirelss Access

Standard

-

-

268

Sl.7.

269

Slika 8.

Brzina interneta

regulatornim i zakonodavnim okvirima. brzinom

270

Sl.9 Bzina interneta

- agenda-data.eu

s

.

–

širokopojasnim pristupom.

271

jeni blokovi frekvencija iz opsega 800

Pokrivanje Period (godina)

1 3 5

Cestovni pravci (%) 45 70 95

Teritorija BiH (%) 40 60 75

Minimalna srednja brzina pristupa internetu (Mbit/s) 2 3 4

– -

– -

– godine, a koja se oslanja na

Sa p

npr. da bi se iskoristili

272

.

-

- -agenda-scoreboard

- Politika razvitka informacijskog društva Bosne i -

- Federalni zavod za Statistiku Bosne i Hercegovine – Federacija Bosna i Hercegovina u

brojkama. Preuzeto iz - -u- i zavod za statistiku Republike Srpske -

egovine –

-nacionalni-racuni.pdf

data. Preuzeto iz 7. –

8. –

-single- -data-files-digital-scoreboard-

9. –

–

- Preuzeto iz

-

–

– -agenda-

273

Doc. 1 UDK 621.39:005.5

BENEFITI I IZAZOVI PRIMJENE

BENEFITS AND APPLICATION CHALLENGES WIRELESS INFRASTRUCTURES IN COMPANIES

Abstract

1 E

274

Uvod

i

g j :

LAN- :

AP AN- -

P

i

i

„ RMU

„

VLAN

-Clo

275

--WiFi- - -WiFi-

-

- - -WiFi-

--WiFi-

--WiFi-

-

-WiFi-

- --WiFi-

- --

-

- -

276

-

N

2

-

V

2

277

-i

-i

-

278

-i

-

i

--

279

CLIENTS

Slika 6 -u

B

j

vo

i

i

280

i

i

i

--

--

-

-

--

–

-

-

i

--

-

3 -

- - - - - - - -

281

N

- -

-

-

-

-Fi

Z i

i

4

282

i i i

i i

i

o

L

A

283

551.524.7+551.583(497.6BIJELJINA)

Abstrakt

-

Abstract

-

284

•

ih

•

-

3.

285

º s -

-

– -

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

-

-

-porasta

- – -

-

286

-

-–

– -

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

-

-

– -

-

287

– -

-

–

-

-

– -

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

-

288

– -

– -

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

-

-

-

–

-

--

– -

289

--

4

--

--

-

-–

-

-

Klimatologija

Efekti biološke rekultivacije bagremom (Robinia pseudoacacia L.) i crnim borom (Pinus nigra Arn.) na odlagalištima površinskog kopa „Bogutovo Selo“ Ugljevik

Biološko-

Klimatsko-

njihov uticaj na šume

Vijesti. Odgovor Evropske unije na klimatske promjene

290

UDK 656.07(4-672EU)

TEN –

k – T, eng. Trans-European Transport Network) odnosi

– T

sigurnost. – Osnov –

–

godine. –T

Abstract

- - ts, airports and -

on.

-

• Core Network -

• Comprehensive Network -

–

1. UVODNA RAZMATRANJA

– T)

291

ne

koridora.

Transeuropskim

-T

-T-

2. OSNOVNA TEN-

eng. core network

eng. Connecting Europe Facility

-– – iteran,

- – – –

-

-

-- Vb

koridor -X koridor.

292

--

VII koridor.

-a.

-

293

-

odnos koridor X – - – – – Beograd –

– - koridor Vc – – – dio Paneuropsk prometn koridora,

-

3. PANEUROPSKI PROMETNI KORIDORI

na tri Pan-

ministara prometa.

- - -

294

.

a

Barentsko -

-

-

295

tablici 1

Paneuropski prometni koridor

I II III IV

V

VI VII

VIII

3.1. PANEUROPSKI KORIDOR V

pred

oriti

296

– – – – – – – – – –

Kori

gran

– – Knin – – Trst.

https://www.prometna-zona.com/pan-europski-i-trans-europski-koridori/

297

3.2. PANEUROPSKI KORIDOR X

–

– – – – – –

– – – – Beograd, - – – – – –

– – – –

– – orina –

https://www.prometna-zona.com/pan-europski-i-trans-europski-koridori/

298

4. IZVORI FINANCIRANJA PROMETNIH KORIDORA

monetarnog

i

Do sada

– – partners

-

-

-

–

299

5.

-

-

--

- -T

300

LITERATURA

–

--

.

. - o

. - - - -europe-

. -ten-

. - -prometni-koridori-i-ten-

. -

. - o

301

1 UDK 339.9:624(497.6) 2

3

kompanija. Regionalno udr

u

napretka i

Evropsku uniju, ali sporost procesa, sppodstakli su razmišljanja o alternativnim integracionim procesima kao što je Evroaziska unija.

industrije u BiH i regionu.

Abstract

ruction operatives in

competitive. n. Integration processes and market

-

encouraged 1 -mail: zdravkovucicevic@gmail.com 2 -mail: gpejicicc@gmail.com 3 -mail:

302

r -operation and accelerated integration processes BiH and

integration processes, competitiveness, constru

resources.

1. Uvod

Konkurentnost kao jedna tema novog vremena, oslikanog u uslovima

Bosna i Hercegovina sa svojim sp r

konkurentne nacionalne ekonomije i privrede procesa. Ako posmatramo proizvodno – , dovoljno

jednu inovativnu aktivnost, što je rezultat prvenstveno , ali i .4

Niska rangiranost BiH na ljestvici industrijske konkurentnosti prouzrokovana je malim š e proizvodnje u BDP od oko 13%

Slika1.Najmanje konkurentne evropske ekonopmije 5

4

posmatrani perio 2014- 2016 goine. 5 – 2010, WEF 303

pa se njeni uticaji na nacionalnu ekonomiju ne .[1]

, ali je kao i druge privredne djelatnosti, prvenstveno kao , neotporno na

je u BiH postoji veliki prostor, prioriteta naspram ekonomije, stvaraju kod investitora veliku rezervu i nesigurnost investiranja, što znatno usporava investicione procese.

je, naspram d, a time i ukupan razvoj društva.

Zainteresovanost za ovu vrstu zanimanja je veoma mala, št

re, izostanak , nivoa standardizovanosti proizvoda i kvalitetne zakonske regulative

doveo je ovu granu do ivice opstanka.

radi o integracionim procesima

rije .

dnosa, izgradnju

usmjerilo ka uzlaznoj putanji. industrije, , sevidentne u BiH ali smijernice razvoja

2.

304

integracija, osim

koordinisanje ekonomske politike.

su regionalnog karaktera

politiku.

Ekonomske integracije u našem regionu odvijaju se na tri nivoa: multilateralno, plurilateralno

omske tokove, što podrazumijeva njenu opredijeljenost integrisanja ekonomije u

na pravil

- SSP, Sporazum o izmjeni i pristupanju ,

trgovini i EFTA .

da preduzme

- i razvojem turizma

-

-

-

- - -

korisnicima -

.

305

potpomognuta umjerenim ra.

neprominjenim doprinosom: usluge 2,4%, pojoprivreda 0,2% i industrija 0,5%.6 Stopa

stanovništva.

, neodi ne postojanje jasnog, nedvosmislenog opredeljenja kada se radi o integracionim procesima,

regionalnom nivou, dovode u pitanje napredak u integracionim procesima, a .

Realizacija v kata ne rijetko zavisi od napretka

privrede u cjelini na na

Pred Bosnom i Hercegovinom je jasna prekretnica

i napredak u integracionim procesima

privrednog i ekonomskog napredka.

3.

eksploatiše prirodne resurse: glinu, šljunak, pijesak, , koja

proizvode.

Kao privredna grana, evinske privrede

materijla, što

Anali

6 Svjetska Banka: str. 56.

7 Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine:Demografija i socijalne statistike „Anketa o radnoj snazi 2019“, broj 1., godina XIV , Sarajevo, 15.07.2019.

306

materij jnog rada po jedinici proizvoda, 8

- im , što ovu granu industrije dovodi u poziciju zaostajanja

za drugim privrednim granama; - kog materijla su izuzetno teški, odvijaju se u velikoj

radu; - Smanjen ekonomski , vezane za uslove rada i

niska primanja; - , smanjenje kapaciteta i proizvodnje u

cjelini.

ima proizvodnja cementa. Lidersku poziciju u proizvodnji cementa

2 % .

km kopnenim putem, što je

je

100.000 pre upno zapošljavala cca 1,3 milijona ljudi, što predstavlja 4,5% s

v i su duga tradicija, primjena sa

sirovina kako iz ao visok nivo konkurentnosti. Bosna i Hercegovina, posjeduje e izvore to su

Primjera radi

tona, štpotrošnje cementa od oko 3,5%.

tu BiH je usko vezan sa stanjem privrednog razvoja .

8

307

posljedica zastoja u realizaciji investicij , rasta opšte

opštii trend pada potrošnje i stagnacije. Šta više, nivo potrošnje 'per capita' u 2015. godinije je -

neposrednog postratnog perioda.

- potrošnja „ per capita „10

unutar koga su eksploatacija resursa,

11

materijl ipima

monizaciji propisa i standarda sa propisima Evropske unijeizgradnja

.

, kontinuitet investicij , ali i rad na izvoznoj orjentaciji

4.

Standardizacija predstvlja

se po pitanju stndardizacije opredijelila za preuzimanje eurokodova, a sve prema metodi 12. Proces preuzimanja i implementacije

9 -2025 10 -2025 11 WCED, 1987 - Western Cape Edukation Department 12 BAS – Institut za standardizaciju Bosne i hercegovine – predstavlja nacionalno tijelo za standardizaciju m komitetu za standardizaciju 308

i slika 1. gdje je prikazan status usvajanja eurokodova u regionu.

Eurokodovi predstavljaju set evrops . Razvijeni su na unije

konstrukto javne radove

svijeta.[3]

strategiju k

propise i procedure u –

- , - , - Higijena, zdravlje i zaštita okoliša, - , - , - , -

Slika 3. Status u usvajanju eurokodova u regionu u 2013. godini [2]

i uraditi nacionalne dokumente, te odrediti naciBosna i Hercegovina u posmatranom periodu gra nu od 2014 godine kada se

- k – Eurokodovi - je i projektovanje

309

– Eurokodovi – - Eurokodovi –Pr nstrukcija.

u

. [3] rcegovina je pitanje Eurokodova vrlo rano uv

Slika 4 [2]

Slika 5

[3] la korak sa regionom ali sa Evropskom unijom i postigla

310

tijelima vezanim za eurokodove u , inarstva sa evropskim propisima, edukativne

a.

5.

aktivnosti, a sve kroz , je temeljna predpostvka Bosna i Hercegovina kao zemlja u razvoju u kojoj su još uvijek aktivni tranziciski procesi,

aktivnosti kroz investicione procese. om

je at.

dvije suprostavljene komponente, ugled

, radnika an

iznosi što je

radova u Bosni i Hercegovini anja je za 3,4% u odnosu na 2016. godinu.

zgrada

i 63,4% m², što je za 6,2% više nego u 2016 . godini.

54,2m².13

sektora. Ljudski resurs opremi

– nije na

i unaprijedio.

13 Podaci Agencije za statistiku Bosne Hercegovine 311

i konkurentnosti sv e

industrije i konkurBosni i He cionisati

usvajanje i primj ciranja i atestiranja proizvoda, omogu

itora. Ispostavlja se, dakle, da što je

6.

od strane Energetske zajednice, a sa aspekta potrošnje energijesa veoma visokim stesektoru. 14 Potrošnja energije u BiH je 20 % BDP i SAD-

zs -vrijeme aktuelni kao idelanog materijla za izolacije

ne . [5]

oditi svoju industriju -a .

sredine je i standard

-a, E

[6

14 Redovni 312

7.

Nacionalna ekonomija

Jednostavnost poslovanja

Rang u grupi

Pokretanje posla

Izdavanje

dozvole BiH 22 24 24

82 21 14 23 Hrvatska 51 13 23 20 Kosovo 16 6 22

50 12 21 8 44 8 16 2

Severna Makedonija

3 18 3

15

Business

izvještaju za 2016.godinu, Bosna i Hercegovina se .

Na gdje vladaju uslovi oštre konkurencije, mogu opstati samo D pred stala u utakmici, iti stalnom

kom i organizacionim usvaršavanju, rastu produktivnosti, racionalnom korištenju anjenom trošku poslovanja

konkurentne pozicije i dotok novca putem investicija, stimuli , ali i uvesti korporativno upravljanje u odnosima javnog i privatnog sektora . Primjer su i cementa u BiH koji su se, nakon postepenog o

misali kao sane

cementa, , što je dovelo do novog

kvaliteta u poslovanju.

koristiti inovacije k n .

15 „ Izvještaj o globalnoj konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma „ Doing Busines „ za 2019 godinu za zemlje Evrope i centralne Azije , podaci za zemlje regiona 313

8.

nap

i dotok novca putem investicija, stimuli , ali i uvesti korporativno upravljanje u odnosima javnog i privatnog sektora ain , za koju

u porastu -a.

rda sa propisima Evropske unije

egovinu stvalja na prekretnicujeljenja

redak u integracionim procesima,

stagnacije privrednog i ekonomskog napredka.

djelatnosti

i da na tom planu postoji veliki prostor za ulaganja i

ekonomske situacije u društvu, imperativ je postizanje politiuslova za strana ulaganja i investicije,

integracione procese,

industrije usmjerilo ka uzlaznoj puta

314

9.

[1] - „ , Nauka, Beograd, godina

[2] - Pinto A., Taucer F., Dimova S., Apostolska R., „Summary of the Questionnaires Filled by National Authority Relevant Representatives from non-EU Countries in the Balkan Region”,

Region, Milan and Ispra, 2013.godina

[3] - „Eurokodovi – preuzimanje i implementacija u BiH”, - -

[4] - – , u Savjetovanje

[5] - iz FAO izvještaja za 2012. godina

[6] – godina

- , Ekonomski 2001 godina

[8] – Republike Srbije „

10.

1. 2. Izvještaj o globalnoj konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma „ Doing Busines „ za 2019 godinu 3. Izvještaj Agencije za statistiku Bosne Hercegovine 4. -2025 5. – 2010, WEF 6. Svjetska Banka: Redovni ekonomski izvještaj za Zap

315

1 UDK 620.2:656(497.6) 1 Pregledni rad

SAVJETNIK ZA BEZBJEDNOST U PREVOZU OPASNIH MATERIJA,

Aktivnosti sa opasnim materijama, od proizvodnje, pakovanja, utovara-istovara, skladištenja,

predstavljaju

pr

mora

dnih sporazuma iz 2001.

zakonska rješenja, a i na nepostojanje

:

DANGEROUS MATERIAL TRANSPORT SAFETY ADVISOR, ANALYSIS

OF CURRENT STATE IN BiH AND SURROUNDING REGION Abstract

transport and use, have their specifics, but the common character

al contracts. Transportation s’ lifetime, from production to

ted by international contracts.

party, materials materials transport, transport have, in

from 2001, introduced the concept of a safety consultant. This panalysis of consultant into 1

316

paper points to solutions, and the non- ty of hasty

as environmental protection. Keywords:

1. Uvod

isima, kao i

proizvode opasni materijali-robe, kao i otpadi, smatraju se opasnim materijama, ako imaju osobine opasnih materija.

proizvode, transportuju i skladište. Svjetska ekonomija sve manje poznaje

o

Svaka faza rukovanja opasnim materijama, od njihove proizvodnje, pa sve do faze kada više

poštovanja propisanih mjera, edukacije osoblja, koaktivnosti.

proizvodnja

transport

skladištenje

-upotreba

stvom na tim poslovima), tradicija obavljanja -

radi o jednom privrednom

sa

317

ikom transporta opasnih materija,bez obzira

koriste, odnosno ne koriste za transport opasnih materija.[1]

Radi evidentne opasnosti pri transportu opasnih materija, z

imati štetne posledice ne samo u lokal.

2. Transport opasnih materija

je jednaka transportu u svim ostalim vrstama transporta.

Danas su svi vidovi transporta opasnih materija re

ADR za

Code/Transport by Sea)

slika 1.

Slika 1.

materijvidove transporta.

318

donošeni zakoni na

- Nakon

. prevozu opi predvodnik u donošenju propisa iz ove oblasti.

definiše ovu oblast na cije

pozivaj

akon o

m o prevozu opasnih

– ADR).

3. Uloga sigurnosnog savjetnika

U cilju uspostavljanja jedinstvenih bezbjednosnih pravila za transport

Savjetnika za bezbjednost transporta opasnog tereta, kao j , ili

, i jedi

uslove da privredna društva, od kojih se to zahtijeva, moraju imenovati Savjetnika za bezbjednost prevoza opasnih materija, pododj savjetnik za bezbjednost mora da bude imenovan u svakom

jelatnost vezana za transport opasnih materija, odnosno, ,

utovar, punjenje, ili istovar). -u, obveze savjetnika su slije

- -

319

- šta je potrebno, o

im

-

- posebnih zahtjeva u vezi s pre - postupaka kontrole opreme koja se koristi u vezi s prevozom, pakovanjem, punjenjem,

-

-

- -

- voz, pakovanje, punjenje, utovar, ili istovar

-

-

- pako

ojim se sklapa

o profesionalnoj obuci za prevoz tu svrhu odredila

kandidati dobiju dovoljno znanja o rizicima svojstvenim prevozu, pakovanju, punjenju,

- - specifikac

-a,

- - ne

320

---- 2

-

pod uslovom da kandidat

ni koji su donijeli zakone o prevozu opasnih materija.

-

vlasti i tijela koje su -

naroda

4.

4.1.

Zakon o prijevozu opasnih

osnovano je Nacionalno povjerenstvo z

-

-

2 prevozu opasnih materija, kao i u zakonima o prevozu opasnih materija.

osobine materije.

321

-

-

4.2.

su: - za bezbjednost prevoza

-

-

smjer obrazovanj

Stanje u Srbiji

-

- ja Savetnika, obrascu Sertifikata za Savetnika,

-

o

poslovima u vezi sa transportom opasnih materija.

322

5. Stanje u BiH

problemi rješavaju,

transport opasnih materija obaveza, ima i zadatak da: -

, -

kom prevoza, pakovanja, punjenja, utovara, ili istovara opasnih materija.

a i entiteta, i vrste prevezenih opasnih materija, vrstama transporta, pravcima transporta, eventualnim incidentima i akcidenpodacima neophodnim za bilo kakvo planiranje i analize iz ove oblasti.

vode se evidencije tako da: -unutrašnjih poslova Republike Srpske, -za prevoz opasnih

spadaju u

st

Republike Srpske, pa tako, primjera radi: - epublike Srpske. -

Aktuelan je donesen Zakon o prometu eksplozivnih materija i zapaljivih

323

donošenje više od deset raznih pravilnika iz ove oblasti u nare

sena su samo tri pravilnika. Radi se o pravilnicima

osposobljavanju savjetnika za bezbjednost i uslovima koje moraju ispunjavati ustanove koje

sam

vezi s pravnim licima iz kojih kandidati dolaze.

Navedeni zakon, koji je još u formi nacrta, se u potpunosti

u ovom nacrtu biti aktuelna u trenutku

enjivati Zakon o

Situacija je dodatno

324

iskustvo za sticanje sertifikata savjetnika za transport opasnih materija. ovlastili privredno društvo Centar motor d.o.o. Široki

-u

6. Rezime

azne za one koji nisu imenovali savjetnika, obim trajanja obuke, broj izdatih sertifikata itd.

ublike Srbije, Uprava za

.

SIGURNOSNI SAVJETNIK

ADR/

RID

HRVA

TSKA

CRNA

GOR

A

SRBI

JA

FEDE

RACI

JA B

iH

ZAPA

DNO

KANT

ONRE

PUBL

IKA

SRP

SKA

USLO

VI Z

A SA

VJET

NIKA

Godine

21 / / / / / 21

SSS

VŠS VSS/SSS / / / VSS

(godine) - -

/ / 1/5 poslu u

/ / /

C IJ E 2.300 1.370 1.400 / / ? 1.050

325

300-500 200 267 / / ? 360

Ukupno 2.600 do 2.800

1.570 1.667 / / 1.400 1.410

TRAJANJE OBUKE 3- / 3-4

/ / 2-3

3-4

KAZNA KO NIJE IMENOVAO SAVJETNIKA ( KM)

1.300 do 130.000

1.000 do 40.000

5.000 do 50.000

/ / 5.000 do 12.000

3.000 do 15.000

BROJ PRAVNIH LICA

6 0 14 / / 1 1

REGISTROVANIH SAVJETNIKA

? ? 688 / / ? 48

STRANACA ? 0 37 / / ? 0

DOŠLI SA OBUKOM IZ INOSTRANSTVA

? ? 6 / / ? 12

7.

savjetnik za bezbjednost transporta opasnog tereta. Rok je

lica i preduzetnici koji se bave prevozom, ili aktivnostima u vezi sa prevozom, imenuju savjetnika.

princip

esen novi

326

deraciji i Distriktu se i ne

što podrazumijeva

, a u isto vrijeme daje

bilo predmet interesovanja.

Literatura

–

[2]

[4]

),

),

),

),

[10]

327

ost

Sertifikata za Savjetnika, kao

Zakon o prevozu opasnih materija

ispunj

[21]

[22]

Za

328

1 UDK 656.1:339.97 d

Svjetska iskustva nesporno ukazuju na potrebu izgradnje kvalitetne

-partnerstvo – – regionalnog i šireg ka

strukture kao p –

jedputeva

Summary

- -- -

- F

:

1 -

329

1. Uvod

pa tako i

Svjetska iskustva

– – - –

– reg

evroazijskog partnerstva i u iz–

izak nivo

i visok nivo materijalne štete

ih inte a

kao i na har

2.

-tih godina -tih - -tih i 1990-tih na

-–

razvoja

u

330

ek broj 1

4

na

Slika 1 2

projektant pute

drumskom – put treba

2

57

2 3

94

13

35

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Faktor - put

331

- redstavlja realan

auto

rješenju problema zaostajanja

i ubrzanog razvoja transportnih podsistema u skladu sa

se

-

ato je posebno interesantna društveno- od ogleda i u

pokazateljima

uje pojasa

–

–

– i velikog

i 2determinišu opravdanost

[4]

332

iz godine u godinu

3.

uteva u F

oni su

ovog korido

ema smisla diskutovati o razlikama pojmova autoput i brzi put koji se po potrebi

udalje

ako je autoput januar koji povezuje kao

i

333

valitet

–

druge aspe

nekvali

sve ove probleme dodamo i -

se za puteve o

e upotrebe prikupljenih sredstava nisu u

4. P a h laza

na autoputevima u zemljama regije se uveliko

ze

a po

334

u ako

Slovenija koristi sistem naplate vinjetama – ukupne

– –

– Dio po

zemalja Vena ulazu u z

dana u sezoni a ponekad i od se doprinijeti

smanjenju ukupnih troškova kako transporta tako i pa tako i

5.

edostaje preko hiljadu kilometara

335

o i svih zemalja regi

osa aspekta r

bezbjedniji

kao i za smanjenje troškova transporta lj

-

336

1 UDK 327:656.1

NOVI PUT SVILE - ONKURENTNOSTI CESTOVNIH PRIJEVOZNIKA

A NEW SILK ROAD - AN OPPORTUNITY TO STRENGTHEN THE COMPETITIVENESS OF ROAD CARRIERS

Abstract

1

337

Keywords:

1. Uvod

2

je

-

2. Tvoriva i postupci

-

2

-

338

u

-

-

– - - -

-

-

5

– –

5

339

Poslovni

sektor – -

Poslovni

sektor

–

Regionalni indeks konkurentnosti Hrvatske 2013. godine,

340

3. Anketa prijevoznika

a

–

nema –

j

-

–

341

–

-

nja

4. Rasprava rezultata ankete

u

342

na

5.

343

Literatura: :

– a

– : -

- : :

:

-

- -

344

345

Doc. d UDK 330.34:316.42 Pregledni rad

EKONOMSKA GLOBALIZACIJA

Apstrakt

je

ECONOMIC GLOBALIZATION

Abstract

-

Key words:

*

346

UVOD Globalizacija je

; G

- -

1 i

lja

Globalizacija je

iz

1 Jacob

347

1. POJAM, NASTANAK I RAZVOJ GLOBALIZACIJE 1.1. Pojam globalizacije „globus

o

3

--

5

i

1.2. Nastanak i razvoj globalizacije

a

e e

ipa

i ij

-

3 -

348

-- -

i

a a - i

globalizaciji a

2. NOSIOCI I POSLJEDICE EKONOMSKE GLOBALIZACIJE 2.1. Bretton – Woodske institucije kao globalni mehanizmi

6

%

6

349

je

-

-

- je

-

i e -

- -

-

- -

-

i

-

-

350

ITO -

o -

- o- -

-

i a -a

-

-- 1961

- - - -

–

9

-

- - - - -

9

351

e - -

e

-

-

-

e -

;

-

a

i ;

2.2. Multinacionalne kompanije kao globalni subjekti

op ij

ilj i

-j -

11

-

11

352

i

- -

a

-

-

-

13

-

zap - -

A

13 -

- -

353

2.3. Zemlje trijade –

-

– –

--

-

-cijele

-

-

a je a

a -

- - - - - - - -a

354

je - 16

-

oj aa

–

%

19

16 -i- - - - - - - - - - - -a-

19

355

o je i

i i je

- i je " " i i je

cijel a za ij i i za jele i e

je za jaz i

j

j ije je a

po

i

a

e

jaz i

i -a cija

a

356

ij

j j

je

LITERATURA

G -

-

SA INTERNETA

6 -a 9 - - - - -i- - - 9

357

1 UDK 330.34:330.322(497.6) Pregledni rad UTICAJ REGIONALNIH EKONOMSKIH INTEGRACIJA NA PRILIV

STRANIH INVESTICIJA U BOSNI I HERCEGOVINI Abstrakt Rapidan napredak globalizacije obavezuje svaku zemlju drugim

. S obzirom da da obezbijede sredstva ,

U savremenom poslovnom ambijentu strane zemlje u razvoju i

zemlje u tranziciji. Iz tog razloga .

(ostvarivanja ekonomije obima) i Bosna i

Hercegovina je u potpunosti opredijeljena za izgradnju liberalne ekonomije utemeljene na slobodi kretanja ljudi, kapitala, roba i usluga. Potpisnica je sporazuma o

strane investicije, ekonomske integracije, ,

ekonomske integracije u BiH

INFLUENCE OF REGIONAL ECONOMIC INTEGRATIONS ON FOREIGN INVESTMENT INFLOW IN BOSNIA NAD HERZEGOVINA

Abstract

ions. volume) and

rinciples and

Keywords: economic integrations in B&H UVOD

poluge ekonomskog napretka

-

1 –

358

ja svake lokacije.

2

iz jedne privrede ili zemlje (direktni investitor – direct investor) u cilju preuzimanja trajnog – direct

investment enterprise). Smatra se da trajan udio postoji ako je investitor preuzeo najmanje deset

investicije.3

iz jedne ekonomije koji je direktno ili indirektno stekao najmanje deset procenata prava glasa

4

u integraciji. Integracije dovode do povezivanja

jsavremenog razvoja svjekonomske integracije su sastavni di globalne

izboru poslovne destinacije kao i visinu priliv 1. Pregled literature 1.1. Strane investicije Strane investicije sve

sv e

i ostvaruju direktan kontak sa kupcima. Sa porastom

onomije obima i iskorištavanje prednosti, posebno kroz integrisani oblik lanca snadbijevanja. Strana ulaganja mogu se

2 Rakita, B., Beogradu, Beograd, 2010. godina, str. 321. 3 , Beograd, 2008. godina, str. 134. 4 godina, str.40.

359

strane investicije prema obliku vlasništva mogu se pojaviti kao strane investicije u

strane investicije prema stepenu integ izontalne,

vertikalne i konglomeratske investicije.

5 - Strane investicije predstavljaju an izvor kapitala. Kao najviši stepen

-

nije uvjek jasna. -

a koje posjeduju

e imaju najbolji potencijal za prodaju.

-

zapošljavanja i proizvodne cijene. Strane investicije moraju se boriti i sa drugim uslovima koji vlad lacija, recesija, itd.

- nim i kulturinim

su

1.2. Regionalne ekonomske integracije

vine, slobodna

porast društvenog bogatstva koji proizlazi iz liberalizacije

6 7

5 str. 403. 6 –

– , Vol. 1, No. 2, 2012 godina, str, 248. 7 Bl

, 1998. godina, str. 4.

360

blagostanja.8

(ostvarivanje ekonomije obima) i racionalizacija 9

nalne kompanije. Institucionalna

10 Motivi za institucionalno integrisanje mogu biti brojni, ali se, u krajnjoj instanci, svode na

11 smanjuje ili eliminiše, prestaje podjela

trgovine mogu da se svrstaju u dvije grupe. U prvoj grupi su oni koji se odnose na stvaranje trgovine (trade creation). D

jedne

m unutar integracije.

ravnomjerno u u osnovi trgovinski sporazumi. snovni dobici od integracija su brojni i odnose se na uklanjanje barijera u trgovini, smanjenje troškova trgovine i podsticanja izvoza, zemalja partnera, , ko iskorištavanje ekonomije obima , , olakšana razmjene podsticaj aktivnostima

,

8 Beogradu, Beograd, 2007. godina, str. 401. 9 Nieker, K. L., , World Bank, str. 2. 10 ., Beogradu, Beograd, 2007. godina, str. 402. 11 Ibid., str. 402.

361

stanovništva, ,

i trgovinskim blokovima.12

13 zona slobodne trgovine, carinska unija, monetarna unija i potpuna ekonomska unija.

elimin

– rada i kapitala. U okviru zaje

obezdno

monetarnu uniju proizilaze i dio nacionalnog i ekonomskog suvereniteta. 1.3. Ekonomske integracije u Evropi Regionapretku i razvoju.

odnose ropska unija, integracija i uspješan primjer ostalim.

12 - -Beograd, 2007. godina, str. 172. 13 Beogradu, Beograd, 2007. godina, str. 402.

362

vropsko

nije

ni zapravo jedinstvena tvorevina. Njene u nezavisne, suverene nacije, ali ujedinjuju svoj suverenitet kakav same ne bi . Ujedinjavanje suvereniteta u praksi

gle donositi demokratski na nivou unije. Proces

14 a direktno biraju, koji zas kojoj je cilj zastupati interese Unije kao cjeline.

.

15 aza br. 1 (od 1. jula 1990. do 31. decembra

aza br. 2 (od 1. januara 1994. do 31. decembra

e saradnje ekonomske ko

1999. i još uvijek traje vra i

ugovorima

, posebno sa ta centralnu banku i valutu. Kada zemlja ro kao

ro, koji zamjenjuje nacionaln koristi evro

Švajcarske trgovine, uspostavljenu s ciljem da 16

liberaliz

roba, usluga, radne snage i kapitala – Švajcarska

ali ima bilateralni sporazum zakodavstva. -

trgovine.

-i su 1996. godine pristupile

14 15 -91c7-4bd8-92da- 16 -trgovinski-odnosi-

363

-zemljama potpisnicama.

-i

postav 17 -e.

-

-i, kojim je

se nakon pristupa -

j -e. Ideja o

liberalizaciji trgovine u regij je kroz Pakt stabilnosti za -u 2006 uspostavljen je potpisivanjem Memoranduma o

- posebno trgovinsku,

- o uslugama, investicijama, javnim nabavkama -

Bosni i Hercegovini stupio je na snagu 22. novembra 2007.18

generacija sporazuma o adnog Balkana, sa namjerom da nam se

makroekonomski nosioci vlasti u Bosni i

17 Ibid. 18 -

364

izbora Bosne i

Hercegovine kao investicione destinacije.

H1 – kim integracijama je investicione destinacije.

koji u svom kapitalu imaju udio ili cjelokupno vlasništvo stranog investitora. anju je

4. Rezultati i diskusija

sa jedne strane, i Bosne i Hercegovine sa druge strane, potpisan je u Luksemburgu 16. juna 2008. godine, a stupio je na snagu 1. juna 2015. godine. je zamijenio Privremeni sporazum o trgovini i trgovinskim pitanjima, koji je bio na snazi od 1. jula 2008. godine. Protokol o adaptaciji Sporazuma .

19 Sporazum je stupio na snagu 1. januara 2015. godine.

- kao i

z Bosne i Hercegovine, a da Bosna i Hercegovina prelaznom Dodatni

-e i BiH su sastavni dio instrumenata uspostavljanja zone slobodne trgovine. Sporazum za Bosnu i Hercegovinu stupio je na snagu 22. novembra 2007. godine. Na pitanje da li je stranim investitorima prilikom izbora Bosne i Hercegovine kao poslovne

racijama

integracijama. G 1.

19 -trgovinski-odnosi-

23,07%

76,92%

365

Interesantno bi bilo sagledati uticaj Bosne i Hercegovine u ekonomskim integracijama unakrsnog tabeliranja dokazano Bosna i Hercegovina ma predstavljeno u T 1smatraju da Bosna i Hercegovina , prilikom inicijalnog ulaganja 67 5 miliona KM, od 5-10 miliona KM ulagalo je 6,2% , a preko 10 miliona KM ulagalo je 26% . S druge strane, strani investitori koji smatraju da za Bosnu i Hercegovinu ekonomskim integracijama

5 5-10 miliona KM, dok preko 10 miliona KM nije ulagao ni jedan strani investitor. Na osnovu

je regionalnim ekonomskim integracijama

Bosne i Hercegovine

Inicijalno ulaganje (B) Do 5 mio

5-10 mio

10- mio

Prepoznatljivost

Bosne i Hercegovine kao investicione destinac-

Da % 67,8% 6,2% 26,0% 100,0%

% unutar B 23,9% 51,0% 100,0% 29,8%

Ne

% 97,2% 2,8% 0,0% 100,0%

% unutar B 76,1% 49,0% 0,0% 70,2%

% 87,5% 3,8% 8,7% 100,0%

% unutar B 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

s Bosne i Hercegovine u ekonomskim integracijama

postavljena je odluka o izboru Bosne i Hercegovine kao poslovne destinacije, dokazano je da

strani investitori koji smatraju da integracijama, nisu se dvoumili prilikom izbora Bosne i Hercegovine kao investicione destinacije

4, a 8

predstavljeni su u T .

Bosne i Hercegovine

Hi-kvadrat test; Mjere simetrije;

Mjere simetrije; (komentar)

366

Pearson mp.

(dvostrana)

Kramerov V kontigencije

Prepoznatljivost BiH u ekonomskim integracijama

izboru BiH (zavisna varijabla)

,000 ,788 ,804 Da, postoji

zavisnost

g privrednog regionalne ekonomske

, koje prije svega proizilaze iz ,

. Kada je Bosna i Hercegovina u pitanju, ona je potpisnica Sporazuma o stabilnosti i

Sporazuma. Rezultati m izbra Bosne i Hercegovine

primjenom unakrsnog tabeliranja dokazano je da oni strani investitori koji su smatrali Bosne i Hercegovine u regionalnim

inicijalna ulaganja što u velikoj mjertoga, dokazan racijama prilikom donošenja odluke o njenom izboru kao investicione destinacije.

kao poslovne destinacije. S tog aspekta Bosna i Hercegovina treba preduzeti sve potrebene

posjeduje, postalo bi mnogo interesantnije i sigurnije za strane investitore i obezbjedio bi se privredni rast i napredak.

Reference

1. -- Beograd, 2007. godina

2. , Beograd, 2008. godina 3.

, 1998. godina 4.

Ne

367

5. – –

, Vol. 1, No. 2, 2012 godina 6. Nieker, K. L.,

, World Bank, str. 2. 7. 8.

godina 9. ,

Beograd, 2007. godina 10.

Beograd, 2007. godina 11. Rakita, B.,

Beograd, 2010. godina 12. 13. -91c7-4bd8-92da-

14. -trgovinski-odnosi- 15. - 16. -trgovinski-odnosi-

368

ag. oec1 UDK 343.983:657.632 Pregledni rad

ULOGA

Prevare predstavljaju sve ozbiljniji globalni problem,

korisnici finansijskih izvještaja donose na osnovu pogrešnih finansijskih informacija nanose ogromne štete korisnicima informacijakorporativnom upravljanju doveli su do naglog porasta broja prevara, što je ugrozilo povjerenje

Pouzdane i vjerod

prezentova

ppokazuje kako dobro postavljena interna kontrola i interna revizijara dovode do prevencije i

mjenjuju razvijene

Scams are increasingly serious global problem, inaccurate financial statements give a

investors and other users of financial statements made on the basis of incorrect financial

financial crisis and trends in corporate governance have led to a rapid increase in the number of fraud, which threatened the confidence of a large number of user's needs in the financial

enables users, managers, business owners and potential investors to manage corporate governance more question the quality of accounting information presented in the financial statements and the

how well-placed internal controls and internal auditors lead to fra

1 Viši asistent, na studijskom programu , , email: ;

369

Shows how companies in the prevention of applied developed systems of signage and which

corporate governance, fraud, criminal activity, forensic audit

1. Uvod

interesa, koji se javlja zbog razdvajanja vlasništva i Korporativno upravljanje predstavlja proces i strukturu kroz koji su postavljeni ciljevi

otkrivan

iminalnim radnjama, tako da nisu u stanju uvijek da ponude razumno uvjerenje o realno Pored navedenog, u igru sa

Sizvještajima doveo je

u otkrivanju prevara i kriminalnih radnji, i i metode Kako bi se što bolje od

ktor prevare su interne

jima

u korporativnoj kulturi, i pri sastavljanju finansijskih i ostali korisnici finansijskih izvještaja donose pogrešne poslovne odluke koje nanose ogromnu

o je sistem u postoji odjel interne

revizije koji kontroliše postavljene interne kontrole, onda se tokom poslovnog procesa prekida negativno djelovanje propusta i namjernih pogrešaka i bi sistem internih kontrola ispunjavao svoju ulogu avanja prevara potrebno je dobro

370

u potrebu revizije

2. ja

najviši nivoi rukovodstva, uslovili su da se poljuljapovjerenje javnosti u finansijsko

informacione asimetrije

grupu spadaju nosioci korporativnog upravljanja, a u drugu grupu spadaju spoljni interesenti

uprave, revizori, interesne

kapi otpušta generalnog direktora i rukovodioce;

Korporativno upravljanje predstavlja proces i strukturu kroz koji su postavljeni ciljevi korporacije, sredstva za postiz m smislu, ono

a, kao povjerenika u ime

Prema mišljenju auto [1] i prema -

„

371

Krajnji rezfunkcije vlasništva,

ekonomskom razvoju tako što:

Poboljšava poslovne rezultate kompanija i njihovu operativnu efikasnost; Umanjuje troškove kompanija u smislu pribavljanja kapitala;

aji predstavljaju osnovni izvor informacija na osnovu koga povjerioci i drugi

kvalit

Prema mišljenju autora [1]

Prevar finansijske koristi

prevare poslovni svijet vodi vijekov prevara

[2] „

prevara definira prevarno finansijsko izvještavanje kao svjesno pogrešno prikazivanje finansijske situacije

finansijskim izvještajima, kako

U savremen sto se postavlja pitanje kolika je revizorova odgovornost u otkrivanju prevar

finansijskih izvještaja a s

uvjerenje utvrdi posluje li i revizori nastupaju kada revizor posumnja na prevar

– og revizora ili kada je sam Prema mišljenju autora [3]

372

Prema [4] „

prevaru na prevarno finansijsko izvještavanje i prinventara, pronevjeru primitaka, prevar

[5] „

i

[6] „

Prema Association of [4] „ r

svijet vijeka, su pokazali

tako da nisu u stanju uvijek da ponude razumno uvjerenje Pored navedenog, posljednje vrijeme

svjesno podupiru njihova djela, da bi

ju i uspjehu inspekcijskih

organa posljedi

onitu korist za sebe,

koristi za sebe, pojedinca izvan organizacije primjeri pomenutih kriminalnih radnji su

sljede prihvatanje mita ili nezakonite provizije;

generalno stvorila profit za ;

373

pronevjera koju karakteriše nezakonito prisvajanje novca ili imovine i falsifikovanje finansijske dokumentacije radi prikrivanj

namjer ; namjerno nedjelovanje u situacijama u kojima se od strane ili zakona

zahtjev neovlašteno ili nezakonito korištenje povjerljivih informacija ili informacija koje su

sistemima;

3.

U današnje vrijem izvještajima i to je Prema mišljenju autora

[7] „

tradicionalne eksterne revizije finansijskih izvješta

i je

djelkako izvještaja

sljede a

poreski identifikacioni brojevi,

cijama,

se nikada ne pojavljuje u poslovanju, vijek irma radi

samo nekoliko mjesec

izvještaja mogu

eksterni revizori, te da brojnim korisnicima finansijskih izvještaja ne nude uvijek razumne

a i revizora ne dozvoljavaju svjesnu saradnju u

propisa, sv

374

[3]

Jedna od

korpor

U procesu sasneophodnim korišt

n

je cilj sastavljanja finansijskih i

korištenjem opcija u procesu

odlaganja

Sva tri navedecilj Prema mišljenju autora

[8]

donose pogrešne poslovne odluke koje nanose og ko u

nema razlike u njihovim posljedi

koje je n

za izradu premaju finansijske izvještaje, gdje u

[3] „

375

-

4.

Kada d prevar prevarprevar[9] „

i prevar

posmatr finansijskim podacima mogu se

raspodijeliti prema vrstama prevara: naprevarno finansijsko izvještavanje, protupravno pris e

odobrenje,

saradg kvaliteta , sukob interesa (rodbinska

prevara,

prevara: prevarkov kovanje

a za poslovne troškove, prevare platnih lista su prevar a

transakcija

kupnje ispod nivoa oc

odbijez Prevarno finansijsko

na kraju finansijska prevara ne koristi ok traje ovakvu vrstu prevar

ivni pristup prevarnog finansijskog izvještavanja u ovoj

kategoriji

finans

376

prevar

li podacima koji ne prikazuju stvarno stanje a i zbog kojeg se razvija krivo mišljenje o finans Ukoliko

prevara u u i revizor mora izvoditi sve procedure sa dozom profesionalnog

skepticizma, koristiti alate za otkrivanje prevara prilikom pregleda dokumenata, temeljito

prevara te mor

prirode pogotovo ako se posmatra nanivou na posmatr

dokumentira takve nepravilnosti zajedno sa s ostalim nepravilnostima na koje je naišao u procesu revizije finansmjestu je da revizor sagleda cjelovitu situaciju te da adekvatno reagira ukoliko su nepravilnosti

Procjena rizika od prevarpotencijalne prevar

e provodi procjenu rizika od prevarnjegovim komponiranjem u politike i procedure odprevar išno stanje u kojem

e posluje, prisutnost ostalih rizika prevarU procesu istrage podacima o trgovanju dionica, kreditnim izvještajima

ormalnim ili neformalnim putem Kako bi što bolje analizirali prikupljene podatke i prik

u u te analizom finans podataka je postupak otkrivanja prijašnje nepoznatih i prisutnih trendova, uzoraka ili veza u podatkovnim nizovima koji

for posmatranom

u nema nikakvih nenamjernih pogrešaka ili prevarprevar

biti rezultat greške ili prevartransakcijama ima normalan raspon i svaki podatak koji pada izvan normalnog raspona je

var P prevarkako bi se otkrila prevar

377

revizorske procedure poput testiranja detalja transakcija i salda, identificiranje nedosljednosti

uzimanja uzoraka iz programa kako bi se izvukli podaci za revizijski uzorak i ponavljanje finansijske izvještaje,

indikatore prevara odnosno elemenata finansijskih izvještaja za koje postoji vjerojatnost da su

finansijskim izvj

ra

ikom revizije su: uporedba pokazatelja i elemenata finansijskih izvještaja posmatranog razdoblja s pokazateljima i elementima finansijskih izvještaja iz prethodnih razdoblja, uporedba pokazatelja i elemenata finansijskih izvještaja posmatranog razdoblja s pokazateljima i elementima finansijskih izvještaja iz grane djelatnosti u kojoj klijent posluje, uporedba pokazatelja i elemenata

uporedba finansijskih i nefin

analize finansijskih izvještaja posebnu što su priznavanje prihoda i vredno finansijski pokazatelji poput: prodaja

odnosu na troškove oglašavanja i promocije, prodaja u odnosu na prevozne troškove, prodaja

koeficijent obrtaja zaliha, prodaja u odnosu na proizvodne kapacitete, prodaja u odnosu na i revizor treba dobro poznavati

tehnike finansijske analize, treba znati da su sigurnost i uspješnost dva temeljna kriterija poslovanja

zatelja finansijske analize odnosno provesti

Propitkivanje i konfirmacije provode i revizori, isto tako i eksterni revizori, kako bi

ila a

postupke eksternog konformiranja, osmisliti i provesti takve postupke kako bi pribavio osti

revizorovo neovisno izvršenje postupaka ili kontrola koje se originalno provode kao dio

naposljetku uporedili rezultati sa stanjima iskazanim u poslovnim knjigama posmatranog i revizori prilikom prikupljanja dokaza prikupljaju i usmene izjave

Ufinansijskim i nefinansijskim informacijama

378

og revizora i taja bolje razumijevanje presudni koraci u bilo kojoj istrazi pa tako i u oj revizijipismene komunikacije, proces dokumentiranja detalja istrage o prevar

taja korisnici izvještaja su zajmodavci dok izvještaj o prevari dostupan

osobama unutar a, advokat dijaPrema tome izvještaj taja zbog iznošenja

prevar taju revizor iznosi mišljenje o realnosti i objektivnosti finansijskih izvještaja dok

prevaru ili poništavaju postojanje prevare u Svrha iz prevari

prevartreba biti sastavljen u skladu sa standardima za sastavljanje izvještaja forenz e revizije koje donosi, a to su Prema prvom standardu potrebno je sastaviti n izvještaj, bez pogrešaka u datumima i iznosima, bez

odnosno izvještaj mora biti pisan jasnim jezikom te ne smije korisnike navoditi na pogrešne

taja koji je sastavljen na temelju mišljenja, izvještaj e revizije prema

Svaka istraga otkriva informacije koje nisu olikoj mjeri za proces e revizije mora

prevare u u, a zbog toga je potrebno izbaciti informacije koje nisu relevantne te mogu zavesti korisnike izvještaja i narušiti kredibilitet e

[10] „

ih revizora ispi

Kako bi i revizor kao ekspert mogao

kriterija koji se razmatraju su profesionalna licenca, certifikat, ili registraciju kod priznatog stepen

i revizori da osiguraju neovisno savjetovanje sudu svojim objektivnim

posmatrsmije zauzeti poziciju advokatsu naišli prpotrebno je pripremiti sve potrebne materijale, jako dobro poznavati svoje materijale, unaprijed isplanirati svoj iskaz na sudu, biti na oprezu, slušati, razmotriti svaki odgovor i napraviti kratku stanku prije davanja odgovora, biti iskren i izbjegavati nepristranost, objasniti

379

prevar

5.

aktuelnija u

Prevarsvijesti o prevar prevaru u ima nastala

prevar

prevara potrebno je poznavati oblike odnosno vrste prevar Postoji mnogo oblika prevarvrijednosti su protupravno prisvajanje imovine i prevarno finans

alijih prevara u ima utjecala je na promjene u sagledavanju rizika od prevar a i

rizik od prevare uz stvaranje p

Kako bi se umanjio rizik od prevarnog finansijskog izvještavanja potrebno je uskladiti politike i procedure kako bi se umanjio rizik od prevare potrbno je organizirati odjel interne revizije za

odgovornost u otkrivanju prevare dovedena je u p

finansprezentirani finansijski izvještaji prikazuju stvarno stanje odnosno da su prikazana stanja

revizori nisu uvijek u prevaru u u, no ukoliko postoji sumnja o postojanju prevar

prevare u og revizora, koji ima više iskustva i znanja u otkrivanju prevar

eksternih revizora i ih revizora je u tome što ispituju poslovanje a odnosno prikazuje li e istinit i fer prikaz imovine i oba

finansrevizijskih profesija su u tome što eksterni revizor izdaje mišljenje o istinitosti i objektivnosti finansijskih izvještaja dok u o izvještaju

prevar

preventivno rn

380

postoji li prevara u je isplanirati proces e revizije te dobro pripremiti se za svaku fazu tako da prikupljeni dokazi budu što

kako bi što lakše utvrdili jesu li sumkao što su: tehnika rudarenja podataka, digitalna analiza podataka, posmatranje, inspekcija i druge, koje pregledala v

postojanju prevare u prevaru fore og revizora obavezuju na iznošenje svog izvještaja o postojanju prevarznanje prevar zajedno sa kredibilitetom

prevar i revizor izvještaj predaje e revizije koji i jeste korisnik tog izvještaj

postojanju prevare su zapravo klijenti koji su unajmili og revizora, a to mogu biti vlasnici, uprava, revizijski odbor, regulatori, eksterni revizori, interni revizori, zaposlenici, te

advokati i sudionici koje sudjeluju u postupku

Korporativni skandali finansijskog izvještavanja i njegovu kontrolu, ali i nanijeli veliku štetu kako kompanijama, tako

ravo zaštita

hipteza:

prevara i kriminalnih radnji

prva dobro organiziran sistem internih kontrola,

organizovanje odjela interne revizije koji kontrolše postavljene interne kontrole, doprinosi da se tokom poslovnog procesa preventivno djeluje i prekida negativno djelovanje propusta i namjernih pogrešaka i hipoteza:

381

[1] -

[2] na: -report-to-

,

[3]

[4]

[5]

[6] ,

[7] ,

[8] ,

[9] ,

[10]

382

1 UDK 347.91:347.427

BANKROT (S VI TREND U

U okviru ovog rada su analizirani uticaj i u

prvobitne ih dana karakteriziraju promjene u svim sferama ljudskoga , nezavisno o

Pored navedenog predmet ovog rada jeste analiza bankrota (stpojedinaca

, , izvansudski sporazum, pasivna a likvidacija neizuzete imovine, , i upravnik, modeli

The continuing developmental tendencies of society from the original community to the present day are characterized by changes in all spheres of human activity

through the prism of history, insolvency legislation can serve as a glimpse into the history of human civilization, since the insolvency provisions of a particular epoch are a reflection of

personal bankruptcy, inability to pay, out-of-court agreement, passive bankruptcy liquidation of foreclosed assets, forgiveness of unpaid claims, bankruptcy administrator, personal bankruptcy models

UVOD

1 Ministarstvo obrazovanja i nauke Tuzlanskog kantona vjetnik za visoko obrazovanje i nauku, e-

383

filozofija svoje vrijeme onda je kaznenopravna odgovornost za nevra

2

ek ne karakterizira niti

prezentirala kao duhovnu vrijednost, stvari su ipak bile ne

a priori kriminalci (fallitus ergo fraudator

from sin to risk, from moral failure to economic failure

An Act to Prevent Frauds Frequently Committed by Bankrupts, Statute 4 & 5 Anne, c. 17, promjene ni 3

4

optimalan model l 1.

nerijetko

pari passu 2 H , ( 24 3 , ( 4

384

- jalizma, u kojem je bilo

5

lo da strukturalno novi zakon ima specijalne

– pitanja i razlozi koji su ga doveli do stanja insolventnosti

iznimna situacija 7

2.

5 , ( 6 7

385

insolvencijski postupak str

open credit economy pristup , karakterizira brzi otpust odgovornosti za fresh start

suprotnost s evropskim zakonodavstvima koji do nedavno nisu htjeli priznati prikladnost pacta sunt servanda, te koji

Pozitivno-pr

s tim da je Bankruptcy Abuse Prevention and Consumer Protection Act

koriste dvije opcije, i to glavu 7, te glavu 1310 prijedlog za

liquidation bankruptcy ili straight bankruptcy

glavom 711

primanja u korist povje wage earner’s plan 12

8 (201 estbrook L 2005 -

10 - 015 11 (

12 L (

386

odgovorni Ratio

13 om

velika novina je

(means test)

novom presumpcijom koju generira mean test, ima dostatna sredstava da tijekom vremena podmiri svoja dugovanja14

15

(High Court) (County Court), na

Insolvency Servise

-- perioda od

Ratio

poticana brzim oprostom dugova

13 d pojedinaca, ali se njome mogu koristiti i individual business debtorssuch as sole proprietorships

14 (2007 T

15 alters M (

alters M (

387

privatne poduzetn

izmiriti k

17

u skla

nad

(Official trustee)

povjerioca (tzv. secured creditors)

preostalih obaveza protekom

uz sudjelovanje Official Trustee’s office

-

-

Namijenjena je imovine, mali broj

17 edoff (2005

-

18 endoff (2005

19 M (

-

388

Official receiver20,

postaje

iznos od za

dogovor te dok je

21 3. 3

zemlju -22

- prezagrijana ciji kada

malih privatnih kompanija23

tajne ne postoji uvid

agencije (

20 endoff (2005

21 22 (2007

23 (2001

389

24

kompanije koje provode prisilnu naplatu, poput - , ali nema podataka o broju

25

-a te nedovoljno razvijen sistem

-

s povjeriocima prije pristupanja fo

pregovaranju s

je

v prvi korak

insolvencijski sistem27 je temeljen na modelu kojeg je vodila nacionalna agencija (National 24 (2001

2

25 (2005

26 27 ilborn ,

390

agencija ima ovlast izdavanja obve

ti koje su dovele do

iznosi pet godina, s diskrecionim periodom

automatski

vjerioce su isto nerijetko -a ili

-

28 ilborn ,

29 riden H (2005

391

3

anja ekonomsku –

socijalnu

30

cijalno opravdan i legaliziran

povjerioca 31 za

godine refor 32

(departements

dogovoru s povjeriocem

ponovno razmatra33

34

vina

30 (2005 La responsabilisationdel’economie:

31 (2005 La responsabilisationdel’economie:

32 ( 33 ( -

392

35

surendettement des particuliers

tijelo - commission-a koja je osnovana u svakih od 117

francuskih departmenta.

francuske Narodne centralne banke

se sastoji i od pravnika

razlikuju

commissionasud po prijedlogu vjerovnika, a commision

jnog zakonodavstva commission

37

ga, commission

commissiona

34 –3 sporovi koji nastaju te -4

– commission.

35 Podatak iz novembra 201 36 -na

37 -

393

e popravilo commission

a je uvedena commission

uputiti u sudsku

te je dostupan za irremediably compromised

(redressement

3

40

model dobrov

p41 Pozitivnopravni sistem,

preduvjet pokretanja sudske dobrovoljni dogovor sa svojim

povjeriocma

Profesionalni pregovaraju o nagodbi, lokalni socijalni servisi o savjetovanje nije

38 2 39 ( 40 ( -

ctorate-

41 Huls ungmann iemeijer (2003

- -75

394

U skladu s njim savjetodavne povjeriocma (saneringspl

povjerioci

odr

privatne potrebe42

izradile su strane

in bona fidei. Pod uvjetom da se

barem bilo kakvu i

dodijeliti sva primanja

odgovornost za debt menagements agencije dok se u sudskom postupku administrativni i

-

postupka43

preraspodjele i

42 Huls ungmann iemeijer (2003

- 43 ilborn (

395

44, koje nude raznovrsne usluge –

strukturna analiza primanja i rashoda klijenata

banke, klijent mora potpisati ugovor ko

korak usmjeren na upravljanje finansijskim sredstvima klijenata, tako da banka nadzire

su rasporedili svoj no rje avanja duga po strogo

povjerioca o

nepodmirenim obavez

fokusiran na savjetovanje45

zakonodavni otpust

stick behind the door

ma nisu dovoljne

dobrovoljne izvansudske nagodbe je odbijanje povjerioca da prihvate ponudu savjetnika ili

47

44 ( -

-

45

47 - -

396

3

n

akon

i nisu prihvatili

ex offo faza,

svoje obveze, te da naknadno tokom trajanja tog perioda ne nastupe okolnosti za ukidanje tog

-

a insolvencijskog postupka50

49 -

50 (2005 -

397

51

preferiraju dru

evropskih zakonodavstava do nedavno nije ni imala inkorporirane nikakve odredbe o otpustu dugova

52

olvencijskoj proceduri bez velikih

anglosaksonskom ili kontinentalnom

se razmatraju rezultati 53

51 hemerinsky (2005

2005,

52 ckmann, H , ( -, Handels-

53 -

398

debt counselling

54

ERATURA:

:

, u zborniku radova Tra

–

World Economic Outlook

-20 oktobar 20

Journal of Finance Vol. 54 No. 4.

54

399

godina

-

400

1 UDK 2

3

UTJECAJ INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE NA POSLOVANJE

U današnjem razvijenom svijetu i društvu informacijski sustavi i tehnologija postali su

za poslovni

Primjenom

: informacijske tehnologije, poslovni uspjeh, inovacije

INFLUENCE OF INFORMATION TECHNOLOGY ON ENTERPRICE BUSINESS

1

sijek, e-mail: ,

2

-mail: ,

-mail:

401

projektiranje, razvoj, implementacija, podrška ili upravljanje informacijskim sustavima, softverskim aplikacijama

sigurno

osnovano gospodarskoj i na razvoju i stvaranju

kvalitetne, profesionalne, ugledne i konkurentne industrije informacijskih navedenog je

U svom radu udr

Navedeni pojam pretpostavlja kako je danas rad Poslije pojave informacijske i

Navedeno je rezultiralo jeftinijem i lakšem pristupu znanja i i -

komunikacijskih i operativnih smanjivanjem zaposlenika knastalih telefoniranjem, ali i smanjivanjem utrošenog vremena na direktne razgovore licem u

tehnologije naime kvalitetnu komunikaciju s partnerima, Postavljanje i upravljanje novim sustavom Moderni softverski paketi pojednostavljuju proces i

dnevnih Upravljanje s malim paketom kao što je Microsoft ili za

em s punim radnim vremenom ili softver stvaranjem

je gotovo teren za male trgovce koji se s

-

-

402

videozapisa i grafike, vlasnici malih tvrtki mogu stvoriti profesionalne marketinške materijale koji dopiru do ili milijuna gledatelja Poduzetnici mogu iskoristiti isplative alate za marketing kao što je

odnosa tehnologije s poslovnim od takvih nedostataka više

telefonskih linija i infrastrukturu prije nego faze

pokretanja, ali novi pothvati koje provode iskusni poduzetnici

pojedinosti vam da se na

Napredak u tehnologiji i vlasnicima tvrtki pristup dosad rasporedu i softveru za upravljanje odnosima s klijentima, se zauzetim poduzetnicima

- -

i z

je naime sustav povezanih lokalnog i koje

-mail-

predstavlja jako nekorištenjem interneta ignorira og

e suvremeno vrijeme smatraju kako se mogu razlikovati organizacije koje koriste sa

ili on- U on-

vrsta su organizacije koje se samo - -trgovina je dio e--

–

-poslovna inteligencija – kako informacije pretvoriti u znanje, a znanje u

-

403

neta, e-trgovina se razvija na tradic - z

uspješnog programa e-

--poslovanja je generiranje prihoda i os

jednostavnih zadataka kao što je telefonskog do poput letenja

aj

-- -

eju hiperteksta, odnosno skupa

-mjesta, odnosno -stranice zapravo su kolekcija multimedijalnih

- -stranice s -

manipulaciju, organizaciju i -stranica –

-

404

odnosno slikom, videomedijem i audiomedijem dati visokoestetska dimenzija, dovela je

-stranice ne

macija se da je -stranica jedan od pokazatelja kako u poslovanju

Najkvalitetniji proizvod ili usluga i najkvalitetnija -stranica ne mogu imati uspjeha

se za rangiranje na prvim ili višim mjestima

search engine optimization – optimizacija za koji podrazumijeva optimizacija naslova

opti -stranica

razvoj tehnologija i razvoj kao što je ima

dalje nastaviti s najvišim indeksom porasta u zemljama u

edini društvom

22 se promatraju marketinške aktivnosti poznato je da internetski marketinga zasniva na

pratiti

svoje kako stvorio vremena koji iskoristio za druge – u suvremeno vrijeme to

22

405

nekom po -

interne komunikacije nije jedini pokazivanja kako

šalpitanju poslovanja je

na p U

dana ili saodnosno e-

mim time na poslovanje ima servis zv savršeni pokazatelj kako nekoliko minuta odvojenih dnevno za unošenje podataka u sekundi mogu dati informaciju svim kolega

24

25

26

406

odgovora ispitanika prema spolu

Prva dva pitanja odnosila su se na demografske karakteristike ispitanika iz kojih su vidljivi

znavanju informacijske tehnologije

ormacijske tehnologije, dok njih nije upoznato s pojmom

407

Nadalje, ispitano je mišljenje zaspolenika o zastupljenosti informacijske tehnologije u informacije

spitanika, unosti

408

– odgovorima:

– – - – –

eset

s tvrdnjom da korištenje informacijske tehnologije

a odgovorili je kako korištenje , dok

,

Na pitanje koliko zaposlenika ima njihovo najviše ispitanika, njih

Na pitanje da li njihovo ima vlastiti odjel informacijskih tehnologija, polovica

ti odjel informacijskih

nema vlastiti odjel informacijskih te

–

zastupljene, nisu zastupljene, niti su zastupljene niti nisu, i da su vrlo zastupljene, dok najviše ispitanika smatra d

st

409

juje troškove

trgovina u malim i srednjim vjesnik : of

-

– Nove

-poslovna inteligencija – kako informacije pretvoriti u

znanje, a znanje u profit, Prudens

-marketing

410

Isidora Popov1 UDK 550.3:665.6(4)(100)

–

Isidora Popov2

-

-

1 n” 2

411

1. UVOD

analiza teleseizama

-

n a za: o U odnosu

og

412

Slika 1. (Komatina S., 2018).

2.

2.1. Gra

-

izoanomala 2 i 3

413

Slika 2. – (Komatina S., 2018).

Slika 3. – 3D Komatina S., 2018).

414

2.2.

– od do

su:

pogo

-

Slika 4. K (Komatina S., 2018).

- -

pr

415

-

-gr

Slika 5. Komatina, S., 2018).

2.3. G

-

416

i

: s r; e;

; so i o

na: i

no

i

Slika 6. (Komatina S., 2018).

417

2.4.

2.5. S

-

-

a

Slika 7. a na , 2009).

418

Slika 8. – ( , 2009).

2.6. G

i- rud i drugo i dr

i

U -

- i -

- - - -

419

-

-

i drugi

fizi :

–

–

i

-

-

420

-

Slika 9.

3. K

radu :

za

421

4.

Cin

3 - -2

G

i

6 –

-

422

1 UDK 159.953.5:37.018.4]004

DOBA

U vrijeme bombardovanja našeg mozga milionima informacija na dnevnom nivou postajemo ni U školskom formalnom sistemu smo informacijama koje uglavnom ne razumijemo,

kao i veliki pot

djetetu

U drugom di

sistema

Abstract

understand, be

-

1

423

impo

Keywords:

Uvod „ Hese

Procjenjuje se da se

Z -a i

fleksibilnost i mobilnost uje se studiranje na daljinu, on-line kursevi

znanja djece

- dima

1.

– Pablo Pikaso

intern šavanjem uju i, - od instruktora, kolega, mentora, partnera,

konkurenata, roditelja, prijatelja, djece

-porodici ili slobodnom

2

dio usvajanja

2 U 2009

- -for-cultural-statistics-2009-

424

ili

obrazovanja je u tome što neformalno ne organizuje ministarstvo prosvjete nego neki drugi tako da je to kao

ili uradi, a nakon toga tu situaciju reflektuje, onda iz takvog iskustva nenamjeravano nastane

reflektov šštac sa stvarnim radnim zadacima, problemima i izazovima nametnutim

Zbog mora svoje

šegrtovanje Naravno, postoje ljudi

prošire i prodube svoja znanj Kod informalnog , onaj koji u i na sonovu rješavanja problema ili interesa koje je sam

tj informalnog

1.1.

kompen - kove

uglavnosoba nije svjesna da

problema - mladima pored školskog

konteksta, da skupljaju iskustva u pravom radnom kontekstu,

kroz razna priznanja, pripr ekonomskog i

425

samostalnost, autonomiju, metodološke i socijalne kompetencije i preuzimaju oblik

- neki manji projekat ju samostalno u slobodno vrijeme ili u grupi vršnjaka,

u organizacija i upravlja

kroz iskustvo orjentisano ka rješavanju zadataka i problema, i kada trener ili voditel

po potrebi -

informalnju da

kazane i

i

1.2.

Prednost

svoje znanje

lagovermene, trenutne povratne

manipula

demonstriranog, identifikaciju, šegrtovanje kroz rad, pokušaje i pogreške, igru, eksperimentisanje i

ivnosti svojim tempom

se realizuje na osnovu procjene i samoprocjene o tome kako je ispunjen sam zadatak, koliko je

426

su:

Uvesti vannastavne i vanškolske aktivnosti: sekcije, dodatne i dopunske nastave, izlete, ljetnje škole, društveno koristan rad i s

Uvesti projektnu nastavu i aja socijalne i šti

smislenost i relevantnost školskog sadr aja i pove enicima kroz mentorski rad raditi i osmisliti zadatake koji povezuju informalna znanja i vj i izvoda Imaju

ime bi se u mnogome pove ala motivacija za u Prate šavati koriste i znanja koja su stekli formalno i informaln doprinose op

ijenja sebe ali mij Procesi obrazovanja ne završavaju se zvukom zvona, dobijanjem ocjene ili diplome, nego st

2. V

2.1.

Kompetencije su si profesionalnom 3

sa svojim vrijednostima, stavovima i interesima koristi u kompleksnim, raznovrsnim i N su

Glavni oblici kompetencija su znanje, vješ

ncija

primjene u radnom kontekstu ili

3

427

2.2.

kompetencija, koje bi, po mom mišljenju, ipak trebali d o U EU su razvijeni procesi i metode

tako i na povratnike na posao, sa ciljem lakše integracije na

volon

nivoima: m nivou

, priznanje i procjenu vrijednosti jer tako

Profesionalna korist

pogotovo ako je izdat od neke poznate organizacije mo e bolje da se pozicionira na

acije, ciljno razvija svoje

Bilance kompetencija”

2.3. Validacijom iste na sporedna vrata u

formalni obrazovni sistem: kroz nastavak školovanja, u visokoj školi, kroz srednje strukovno obrazovanje, dualno obrazovanje N morganizovanog društveno-obrazovnog sistema i informalno struktuirana mjesta društvene

, kompetencija s obzirom na demografsku stagnaciju potencijalne radne snage samo zato što se one ne mogu dokazati formalnim završetkom

obrazovanju U azovanja ”

sistem obrazovanja i tamo formulisati standarde kvalifikacija kroz postupak priznavanja i

4 -

428

da formalni sistem ostaje kao mjerilo i pravac kretanja, da se instalira paralelni sistem formalnom sa vlastitom logikom priznavanja,

oko validacije,

alternativni obrazovni ili profesionalni put i z

Zato postoji velika potreba za poticanjem ponude neformalnog obrazovanja i nacionalnog ili eventualno regionalnog postupka priznavanja treba voditi

zaš

3.

u sadr ajno-koncepcijskom, - - Vaspitno

- i a

i sistema, kao i

- Lengrand i

- ov izvjestaj cjelo u

- ova publikacija

vaspitno-c

Program Evropske zajednice usmjeren na sve nivoe obrazovanja o i školsko

-

429

Monnet

brapredavanja, diskusija, debata, pitanja i odgovori, videozapisi, kulturni centri, sociokulturna

se

u se

nedj -learning, samoobrazovanje, nezavisno-

vrednovanje informalnog i obrazovanju, projektna

tvaranje pozitivnog stava prema obrazovanju, razvoju sposobnosti za trajno

- u svom djelu definiš u iskustvenog

š

- refleksivno posmatranje - apstraktno razmišljanje -

U preporukama Evropskog parlamenta o grupe kompetencija izdvajam dvije:

1. -

2. -

c.6

–

a 6 list Europske unije eur-

430

prepreka, svaka greška ili tjeskoba moraju se vidjeti kao vrijedne lekcije, kao iskušenje na putu,

gdje su smještene te informacije zrizovemo

informacija je sve tke sa kojima smo ranije razgibavali

poslite mozak kroz

4.

neurona ostao š

ako

i promjene ponašanja, što ukupno poboljšava proces adaptiranja i obnavljanja neurona i

, relevantno za uje se u radnu memoriju i stavlja u interakciju

a ili irelevantna

igru, komunikaciju sa re

, avanja, reflektovan kroz emocionalnu dimenziju,

izazo

dovodi da,

431

iskustvo vezano z do

a i kompetencija, konstruktivna povratna informacija

ivanja i upra 7

Nakon priku , slijedi refleksija

došlo do kreiranja nekog novog znanja, odnosno inovacija, oni koji podu avaju trebaju dozvoliti podu avanom da samostalno usvoji

da e

uje va

5.

„

i uslovljen, , razne

e interesovanja ili priliku koja vam savršeno odgovara ona

5.1.

i postali kompetentni ,

7 U Zborniku radova - Zagreb: Hrvatsko andragoško društvo

432

rvo izaberisuzite pr-

ko ste izabrali vašu karijeru

vašim prirodnim sklonostima vaše samopouzdanje niste vezani za poziciju, kompaniju, budite fleksibilni i uvjek

5.2.

obrazovanju

e i sa oslanjanjem na uputstva iz knjige i

U šegrtovanja smireno posmatrajte, snimajte situaciju, pravila i procedure, stil i

Zatim, koncentrišite se na sticanje vješti –

ite posmatranjem majstora dok rade i opnašajte beskrajnim ponavljanjem i prakti

puta postane automatizovano -

slabosti i greške, analiziramo i inam još

-

Ugledajmo se na dj,

8 Beograd:

433

Imajte povjerenja u proces - , ono što

nakon nekog vremena neki elementi vještine postaju automatizovani i ona postaje dio vašeg

vjere u proces i Idite u susret otporu i bolu -

još uvjek niste dobri, i njima prvo

neuspj - Pri prvim poslovn

su Pokušavajte dok ne popravite, jer greške i repetativni neuspje pokazati jasno kako bi stvari morale

Konstantno se pitajte kako stvari rade - kako mašine, procesi i poslovi funkcionišu, kako se donose odluke koristimo, funkcionalne principe grupa kojiima pripadamo, ekonomiju naše oblasti rada, njen

j -

5.3. Rad sa Mentorom

U ranim fazama vaše

predajete mu se i

vam bla ij

Izaberite mentora u skladu sa vašim potrebama, vizijom i sklonostimaIzaberite nekoga ko je otvoren, progresivan, ne dominira

nedostat

ate vas smijete pretjerati u tome

principe svoje,

434

5.4.

vatru bez i tako pokrenemo kreativni

napu

, morate i da

Poredite . P

treba nalogije i da

te ete nekoliko kako biste jte i novog proizvoda i pustite ga da vidite kako ljudi

reaguju na n e u javnost,

detalje-kako se dijelovi odnose kao dio cjeline, pitajte se Kod

umjesto toga treba kao detektiv , izmisliti

5.5.

Pojam mentorstva 9

gdje obje strane razmjenjuju

za mentorski rad i njegovo

– Pratite šta ta osoba radi ili ne radi efektivno i njegovu sposobnost da ostvari sopstvene ciljeve i ciljeve grupe

ponašanja a ne karakter oji uticaj to ponašanje ima na ciljeve i na druge i budite iskreni, direktni,

9 ,P

435

– Pru anje i primanje povr informacija odvija se

u ranoj fazi, ntorstva, jer tad imaju najbolji

- Zapitajte se u kojoj oblasti je mentorstvo potrebno? vno sasluš

akcioni plan

– pratite, da rasporedi po prioritetu zadatke, ukazati n

Zajedno radite u oblastima o kojima ste postigli

ije – odatna kontrola

a: pitajte šta dobro funcioniše a šta ne, podstaknite pozitivne promjene, informacija, bila korisna i šta bi mo

entorstvo prilago potrebama pojedinaca

zadatak, nekima to mora da se ponovi više puta neki

i

– se trebaju da se poprave ili koje treba da

: r b

rad pratite tako

gdje mentor uglavnom igra ulogu

im d

ite izazov zaposlenima tako

p predstavite druge ljude

Za one koji zadovoljavaju aktuelne stansarde u pogledu performansi i treba da se pripreme za Izrazite priznanja za dobar

10 ´Harris, Beograd:

436

Ne vanje vještine

oblastima vide potrebu da se razviju i usavrše da bi mogli da dobiju nove poslovne šanse

povratne informacije Pozovit

6.

6.1.

Iako je ljpoznajemo u transformaciji podataka u informaciju i potom u primjenjivo znanje, ipak imamo

ine podataka

BI ,

- -

šku poslovanju koji se sastoji od

Upravlja

6.2.

E T P

T P E”

11

12 Ma U enje Preuzeto

437

popularnija danas, rješava -u softver, odnosno biblioteka za

Korištenjem regularnosti u

jzakonitosti u podacima, koje nisu ni poznate, -

6.3.

okviru integralnog informacionog sistema koji se bavi ljudskim resursima im razvojem -

za obuku i razvoj, -

automatizuje administriranje , registruje

upravljanje kursevima -

redosleda sanja risanja

-

rnu upravljanje profilima polaznika, katalozima kurseva -ovi nude kolaboracijske -

Zaklj

a se takve

438

ocjene ili nekog prosjeka

Bolonjski proces 2020 do , koje podrazumjeva da se kvalifikacije mogu

e bez obzira da li su

nerazvijenost neformalnog i informalnog sistema obrazovanja , nepostojanje jasnog siatema interne i eksterne provjere kvaliteta, kao i nepostojanje sistema za priznavanje

jim

Literatura:

, H . :

, L 2009 . Beograd:

Beograd:

,P

Nadoveza, B . : .

´Harris, Beograd:

U Zborniku radova - Zagreb: Hrvatsko andragoško društvo

, . :

Internet izvori:

Ma U enje Preuzeto

list Europske unije eur-

439

-

U 2009 - -for-cultural-statistics-2009-

440

CIP - Каталогизација у публикацији Народна и универзитетска библиотека Републике Српске, Бања Лука

339.923(4-672ЕУ):34(082)

МЕЂУНАРОДНИ научни скуп "Европске и евроазијске интеграције - предности и недостаци" (8 ; 2020 ; Брчко [Дистрикт]) Evropske i evroazijske integracije : prednosti i nedostaci : zbornik radova sa VIII međunarodnog naučnog skupa održanog 26. juna 2020. godine. Tom III / priredila Albina Fazlović. - Brčko [Distrikt] : Evropski univerzitet Brčko Distrikt, 2020 (Banja Luka : Markos). - 440 стр. : илустр. ; 25 cm5

Текст на више језика. - Тираж 200. - Напомене и библиографске референце уз текст. - Библиографија уз све радове. - Abstract.

ISBN 978-99955-99-54-66

COBISS.RS-ID 128588289