Eurasian education №3-4, 2016

97

¹7 (7) 2015

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралықжурналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерініңтүрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалықзерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік,педагогикалық журнал.

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеужұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелеріменбөлісулеріне ықпал ету.

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге,сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международныйнаучно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические иэмпирические исследования представителей различных школ и направленийРеспублики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья.

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализацииобразования и научно-исследовательской работы в области социально-гуманитарных, естественных наук, а также распространение передовогоопыта педагогов.

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования,студентов и широкого круга читателей.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an Internationaljournal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstanschools and fields of science as well as from countries of near and far abroad.

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization ofeducation and research works in the field of social sciences and humanities and naturalsciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue.

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system,university students, and all those who interested in humanities.

1

¹3-4 (11) 2016"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ"

Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журналМеждународный научно-методический, педагогический журнал

Scientific, methodical, pedagogical international journal¹3-4 (11) 2016¹3-4 (11) 2016

ШЫҒУ ЖИІЛІГІПЕРИОДИЧНОСТЬPERIODICITY:айына бір ретодин раз в месяц1 time per month

МЕНШІК ИЕСІСОБСТВЕННИК / OWNER:"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС

БАС РЕДАКТОРГЛАВНЫЙ РЕДАКТОРEDITORIAL - IN CHIEF:Арафат МамырбековArafat Mamyrbekov

БАС РЕДАКТОРДЫҢОРЫНБАСАРЫЗАМЕСТИТЕЛЬГЛАВНОГО РЕДАКТОРАASSISTANT EDITOR:Азамат Азатов / Azamat Azatov

РЕДАКЦИЯНЫҢМЕКЕНЖАЙЫ /

АДРЕС РЕДАКЦИИ /THE EDITORIAL OFFICE

ADDRESS:0 7 1 4 0 0

Қазақстан РеспубликасыИнвестициялар және даму

министрлігініңБайланыс, ақпараттандыружәне ақпарат комитетінде

24.11.2014 ж. есепке қойылып,№14770-Ж куәлігі берілген.

Свидетельство о постановкена учет выдано Комитетом

связи, информатизации иинформации Министерства по

инвестициям и развитиюРеспублики Казахстан

№14770-Ж от 24.11.2014 г.

Registered in The Ministry ofInvestment and Development of

the Republic of Kazakhstan,Communication and Information

Committee 24.11.2014.Certificate No. 14770-Ж.

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45,2 қабат, 3 кеңсе.

г. Семей, ул. Уранхаева,45, 2 этаж, офис 3.

Semey, Uranhayev Street 45,2nd floor, office 3.

Tel: + 7 (7222) 56 25 25, e-mail:

[email protected]

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор.Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант.Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент.Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы,профессорБелгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессорБерікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторыБіләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетініңпрофессоры (Түркия)Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетініңқауымдастырылған профессоры (АҚШ)Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы,қауымдастырылған профессор.Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессорКаримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор.Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты.Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия)Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария)Сельчүк Топрак, техника ғылымдарының докторы, Памуккале университетініңпрофессоры (Түркия)Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, доцент(РФ)Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысыЧунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры(АҚШ)

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор.Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант.Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент.Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор(Россия)Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессорБерикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук.Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале(Турция)Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургскогогосударственного университета (США)Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированныйпрофессор.Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессорКаримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор.Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук.Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция)Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария)Сельчук Топрак, доктор технических наук, профессор университета Памуккале(Турция)Сунарчина Мунира Мунировна, кандидат социологических наук, доцент (РФ)Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.СемейЧунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственногоуниверситета (США)

EDITORIAL BOARDERS:Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professorBilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university(Turkey)Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA)Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia)Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciencesGulnar Iskakova, doctor of political sciences, professorGulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciencesGwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA)Karlygash Aubakirova, PhD student.Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professorMukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professorMunira Sunarchina, candidate in social sciences, docent (Russia)Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey.Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey)Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland)Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent.Selcuk Toprak, doctor of technical sciences, professor of the Pamukkale university (Tur-key)Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor.

2

¹3-4 (11) 2016МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS

Білім беру мәлелері The issues of educationВопросы образования

Әбдиев Қ.С., Байғожанова Д.С. Оқушылардың ақпараттық-коммуникативтік сауаттылығын бағалаудың ғылыминегіздері .........................................................................................................................................................................................4N. Chultukov . What have I аcquired from Sussex? .......................................................................................................................8

ФИЛОСОФИЯ ФИЛОСОФИЯ PHILOSOPHY

Мамырбеков А.М., Кенжебулатова А.М., Бексолтанова Ә.Б., Нұржанова С.Н. Қазіргі заманғы философияның актуалдыпроблемалары.............................................................................................................................................................................12

ТІЛ БІЛІМІ ЯЗЫКОЗНАНИЕ LINGUISTICS

Zhumabekov K., Bermaganbetova S. GEÇMIŞTEN GÜNÜMÜZE GELEN KAZAK TÜRKLERININ KULLANDIĞI KIRIL ALFABESININHARF DEĞIŞIMLERI.....................................................................................................................................................................16

ӘЛЕУМЕТТАНУ СОЦИОЛОГИЯ SOCIOLOGY

Болатова Қ.Б., Қаратаев Ш. Қазақ отбасындағы туыстық қатынас ерекшеліктері....................................................................20

ӘДЕБИЕТТАНУ ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ LITERARY CRITICISM

Жилкибаева Г.А. Ойы ұшқыр, рухы биік, жаны таза (Қайым Мұхамедхановтың туғанына 100 жыл толуынаорай).............................................................................................................................................................................................22

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS

Чултуков Н. Британдық оқушылардың математикаға көзқарасы................................................................................................24Толеубаева Г.Т., Айказина А.С. Тәжірибені жақсартудың демократиялық жолы - сабақты зерттеу (LessonStudy) ..........................................................................................................................................................................................28Есжанова Г.Б. Парасатты ұрпақ қалыптастырудағы музейдің маңызы .....................................................................................31Омарханова Ш.Л., Тусупова А.Р., Разина К.М., Батталова Ғ.А., Мукатаева А.К. Lesson Study тәсілі -тәжірибеде......................................................................................................................................................................................33Сускина О.Н. Развитие естественнонаучной грамотности учащихся в процессе обучения химии...........................................36Серикбаева М.Ш., Тусупова А.Р., Ирбаева Н.М "Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау" модулі бойыншакоучинг..........................................................................................................................................................................................38АндрейчиковаО.А., Воробьёва В.В., Родионова О.Ю. "Я - будущий первоклассник!" Перспективный план вариативнойчасти для подготовительной группы ............................................................................................................................................40Левандовская Е.В. Воспитательный аспект инноваций и его влияние на развитие личности учащегося ипедагога..........................................................................................................................................................................................46Мұсабалина Э.Т. Lesson plan Theme: "Comics. Superheroes" ....................................................................................................49Сапакова А.К., Кенесбекова З.Н. Оқушылардың жобалық және зерттеушілік іс-әрекетін ұйымдастыру..................................50Миронова Е.А., Сухарева О.В. Дизайн детского сада: все для малышей...............................................................................54Туганбаева А.Б. Шет тілдерін техникалық оқу орындары студенттеріне оқытудың психологиялықалғышарттары...............................................................................................................................................................................56Алалжанова Р.Т., Борлукова А.Б., Вальцева Л.А. Применение нестандартных форм обучения на уроках в начальной школе,как средство активизации познавательной деятельности учащихся............................................................................................59Мукушева Ж.И. Интеграция детей с особыми потребностями в образовательную среду.............................................................62Құсайнова К.М. Орта мектепте "Алаш" қозғалысының тарихы" тақырыбында жүргізілетін сабақтың жоспар-үлгісі.............................................................................................................................................................................................64Бейсенбаева А.С., Дюсенбинова Х.В., Соломаха М.С. Влияние лепки на развитие творческих способностей младшихшкольников.....................................................................................................................................................................................66Нашкенова А.Х. Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру..............................68Кумганбаева Б.С., Алимбаева А.Т. Бала тәрбиесi - игiлiктi iс.....................................................................................................70Кулшанова У.Ж. Балабақша тәрбиеленушілеріне дүниетану пәнінен өткізілетін сабақтың жоспар-үлгісі......................................72Мухамадиева Л.К. Сценарий праздника "Наурыз - праздник рождения весны"..........................................................................75Мадьярова Г.Ж. Сценарий общешкольного мероприятия "Наурыз аруы" - "Мисс Наурыз...........................................................78

3

¹3-4 (11) 2016

ОҚЫРМАНҒА СӨЗ

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетінэкономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымныңсапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет.

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістерімен нарықтық экономикалық қатынастар,қарқынды дамып келе жатқан технологиялықжетістіктер күннен күнге педагогтар менғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсібисауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағымәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар менұстаздардың бәсекелестік жағдайында өзорнын таба алатын, өз мүмк індіктерінкөрсететін маман болуға итермелейді. Солсебепті де ғылым мен біл ім беру саласымамандарының кәсіби біліктілігінің жоғарыболуын қамтамасыз ету бағытында әр алуаншаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрітәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуітиіс.

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар менжиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралықдеңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз.Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететінқұрал болатыны сөзсіз.

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар менпедагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журналбеттерінде таратып отыруды жөн көрді.

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудіңкәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндікбереді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін.

Бас редактор

4

¹3-4 (11) 2016

"Ұлттық тестілеуорталығы"

Республикалықмемлекеттік

қазыналықкәсіпорныныңдиректоры,педагогика

ғылымдарыныңдокторы, профессор

ӘБДИЕВ ҚАЛИСЕИЛБЕКҰЛЫ

Мақала оқушылардың ақпараттық және коммуни-кативтік сауаттылығын бағалау мәселелерінеарналған. Мақала авторлары Қазақстан мектеп-терінің жоғарғы сынып оқушыларының арасындаақпараттық-коммуникативтік сауаттылықтыбағалауға бағытталған зерттеу нәтижелерінұсынады, алынған ақпаратқа талдау жасай келе,оқушылардың ақпараттық және коммуникативтіксауаттылықтарын қалыптастыру мәселесіншешудің жолдарын ұсынады.

Статья посвящена актуальным вопросам оценкиинформационной и коммуникативной грамотностиучащихся. Авторы статьи приводят итоги прове-денного исследования среди учащихся выпускныхклассов средних школ Казахстана на оценку уровняинформационно-коммуникативной грамотности,делают анализ полученной информации и пред-лагают пути решения вопроса формированияинформационной и коммуникативной грамотностиучащихся.

This article is devoted to actual questions of assess-ment of informational and communicative literacy of learn-ers. The authors of the article show results of research ofassessment of informational and communicative literacy,which took place among senior class learners ofKazakhstan's secondary schools, they make the analysisof received information and offer solutions on questionsof formation of informational and communicative literacyof learners.

Бүгінг і күні адамзат қызметтерінің барлықсалаларында ақпараттық технологияларды белсендітүрде дамыту мен қолдану заманауи тұрғыда кеңіненжүзеге асырылуда. Бұл білім беру жүйесінде ескерілмейқалуы мүмкін емес жағдай. Әсіресе, орта білім беружүйесінде атқарылатын қызметтердің қай-қайсысыналсақ та, жаңа заман талаптарына сай, көптегенөзгерістерге ұшырауда: оның ішінде мектепоқушыларының білім сапасын жан-жақты бағалауменқатар, олардың ақпараттық-коммуникативтіксауаттылығын бағалаудың түрлі әдіс тәсілдеріқолданысқа енуде. Ендігі жерде оқушылардың білімдеңгейін бағалауға қойылатын талаптардықанағаттандыру мақсатында сол амалдардың тиімділігінзерттеу бүгінгі күнгі ең маңызды мәселелердің бірі болыпотыр. Жоғарыда аталған мәселелерді шешудің кілті,қазірг і заманауи адамының ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) оқушылардыңжетік меңгеруі болып табылады. Демек, оқушыларыныңсауаттылығының бұл түрін қалыптастыру мен дамытумәселелерін зерттеуді қолға алу қажет, өйткені, біздіңоқушылардың бүгінде тек мәтіндік редакторларменжұмыс жасауына, қарапайым суреттер салу немесекестелік редакторлармен жұмыс жасап шектелулерінеболмайтындығы күн санап дәлелдене түсуде. Солсебепті, олардың кез-келген салада жақсы маман болыпжетілулері үшін ақпараттармен сауатты жұмыс жасайбілу қажеттілігі туындайды. Атап айтар болсақ: оқушыларөздеріне қажетті қолжетімді ақпараттарды табуды жәнетаңдай білуді, тапқан ақпараттарын өз қажеттіліктерінежарата білуді, оларды әр түрлі форматта (графиктік,кестелік және т.б.) көрсетуді, ақпараттарды кеңінентарқата білуді және т.б., бір сөзбен айтқанда, заман

Л.Н. Гумилев атындағыЕуразия ұлттық

университетіИнформатикакафедрасының

доценті, Халықаралықақпараттандыруакадемиясының

корреспондент мүшесі

БАЙҒОЖАНОВАДӘМЕТКЕН

САҒИДУЛЛАҚЫЗЫ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАТИВТІКСАУАТТЫЛЫҒЫН БАҒАЛАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ

ÁIËIÌ ÁÅÐÓ ÌÝÑÅËÅËÅÐI

талабына сай ақпараттық сауатты болулары қажет.Сондықтан, зерттеу жұмысымызды оқушылардыңақпараттық-коммуникативтік сауаттылығын бағалаудыңғылыми негіздерін жасауға арнағанды жөн көрдік.

Біздің зертеу жұмысымызға байланысты маңыздыхалықаралық зерттеулер 2011-2020 жылдарда білімберуді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасыныңмақсатында көрініс тапқан [1].

2016-жылы Халықаралық сауаттылықты зерттеудіоқытуды дамыту жобасына, яғни PIRLS (Progress in In-ternational Reading Literacy Study) қатысу жоспарланды.Бүгінде, мұны жүзеге асыру шаралары жүргізілуде.

Жоғарыда аталған бағдарламаға сәйкес, Қазақстан2018-жылға жоспарланған Халықаралық Компьютерлікжәне ақпараттық сауаттылықты зерттеуге, яғни ICILS (In-ternational Computer and Information Literacy Study)қатысуды жоспарлауда, мұнда ол тағы бір маңыздысалыстырмалы зерттеуді халықаралық деңгейдежүргізбек. Осыған байланысты, оқушылардыңақпараттық және коммуникациялық сауаттылығынбағалаудың ғылыми тұрғыда негізделген отандыққұралдарын дер кезінде жасау және оны негізгі орта білімберу деңгейінде оқу жетістіктерін сыртқы бағалауғаендіру қажеттілігі туындайды. Осы орайда, 2015 жылдың2 ақпанындағы ҚР БҒМ №279 Ғылым комитетініңгранттық қаржыландыру туралы Келісімшартқа сәйкесжүзеге асырылатын, "Мектеп оқушыларыныңақпараттық-коммуникациялық сауаттылығынбағалаудың ғылыми негіздері" жобасы бүгінгі күнгі өзектімәселелерді қамтиды. Сол себепті, аталған мәселенізерттеудегі көздеген мақсатымыз: оқушылардыңақпараттық-коммуникативтік сауаттылығын бағалаудыңғылыми негізіндегі үлгісін анықтауға арналады.

5

¹3-4 (11) 2016

Зерттеу жұмысын жүзеге асыру барысындатөмендегіше міндеттер қойылды:

- АК сауаттылықтың халықаралық деңгейіндегібағасына талдау жүргізу және ақпаратты-коммуникативтік сауаттылықтың анықтамасын жаңаинтерпретациялау, ақпаратты-коммуникативтісауаттылықтың даму үрдісіне талдау жасау;

- Оқушылардың АК сауаттылығын бағалаудыңақпараттық үлгісін және тапсырмаларды құрастырудыңәдіс тәсілін жасау;

- Әзірленген ақпараттық үлгіні экспериментті түрдетексеру.

Ғылыми-зерттеу объектісінің дамуы туралытөмендегіше болжамдық жорамал жасалды:қазақстандық білімнің ерекшелігін ескере отырып,оқушылардың функционалдық сауаттылығын сырттайбағалауды ғылыми-әдістемелік тұрғыда қамтамасызететін теориялық негіздерді әзірлеу, яғни оқушылардыңфункционалдық сауаттылық деңгейлері, типтері ментүрлерін анықтау. Сонымен қатар, еліміздіңоқушыларының функционалдық сауаттылығын өлшеуқұралдарын құрастыру әдістемесін әзірлеу.

Біздің жобамыз бойынша оқушылардың ақпараттық-қоммуникациялық сауаттылығын бағалаудымодельдеудің ғылыми негізін анықтау үшін аталғанмәселелер бойынша әртүрлі мемлекеттерде жүргізілгензерттеулерге талдау жасалады.

Біздің зерттеулеріміз үшін оқушылардыңақпараттармен жұмыс жасау дағдыларының қалыптасуымен ақпараттық технологияларды қолдануды меңгерудібағалау бойынша жүргізілген зерттеулердің ерекшемаңызды.

Орта білім беру деңгейінде келесі зерттеулержүргізілді: Second Information Technology in EducationStudy (SITES), Халықаралық компьютерлік жәнеақпараттық сауаттылығын зерттеу (ICILS ) InternationalComputer and Information Literacy Study, Test. Ақпараттықжәне коммуникациялық сауаттылық тесті (ICL Test), яғниInformation and Communication Literacy Test.

1997-2006 жылдар аралығында білім берудеақпараттық технологияларды қолдану (SITES) бойыншажүргізілген зерттеу - білім беру үрдістері мен оқытунәтижелеріне АКТ-ның әсерін анықтау мақсатындажүргізілген - ең алғашқы халықаралық деңгейдежүргізілген іс-шаралардың бірі болды.

Осы зерттеулердің нәтижелері негізінде оқужетістіктерін бағалаудың Халықаралық қауымдастығы(The International Association for the Evaluation of Educa-tional Achievement, IEA) әзірленді.

1997-1999 жылдарда мектептер деңгейінде жүргізілгензерттеулер (SITES) бастапқы, негізгі және үлкен дегенүш модульден тұрады.

1999-2001 жылдарда ақпараттық-коммуникациялықтехнологияларды (АКТ) енгізген бірқатар мектептердежүргізілген зерттеулер білім беруді жаңалауға (инновация) алып келді.

1999-2006 жылдарда оқушылар мен мұғалімдерарасында мектеп деңгейінде зерттеулер жүргізілді.

Бiрiншi модуль зерттеулерiне 25 елдің білім берумекемелерінен қатысса, ал, ТМД мемлекеттерінен текРесей қатысты.

ХХІ ғасыр кезеңіндегі Қазақстандағы білім беру жүйесіндамытудың басты бағыттарының бірі - бұл біздіңеліміздің ғалымдары мен білімгерлерінің халықаралықсалыстырмалы зерттеулерге қатысуының кеңейе түсуіболып табылады. Дәл қазіргі кезеңге дейін біздіңеліміздің оқушылары 2009-жылы және 2012 жылдарыPISA (Program for International Student), яғниоқушылардың білім жетістіктерін халықаралықбағалауды зерттеу бағдарламаларының екі турына, солсияқты 2007 және 2011-жылдары TIMSS (Trends in In-ternational Mathematics and Science Study), яғниХалықаралық математика және жаратылыстану

саласындағы сауаттылығын бағалау - бағдарламалықжобалары бойынша жүргізілген зерттеулердің екі турынақатысты және олардың зерттеулерінің нәтижелеріғылыми және педагогикалық қоғамдастықта сынитұрғыдан талқыланды және қабылданды.

Компьютер және ақпараттық сауаттылық (InternationalComputer and Information Literacy Study, ICILS) жөніндегіхалықаралық зерттеулер 2013 жылда жүргізілді [2].

Ақпараттық-коммуникативті сауаттылықты 14 жастағыбаланың танымдық және шығармашылық бағытындажасайтын жұмыстарына компьютерді қолдана білуі жәнеоны үйде, жұмыс орнында және әлеуетте тиімдіпайдалана алатын құралы ретінде түсіндіруге болады.

ICILS жобасы - мектеп оқушыларының ақпараттық-коммуникациялық (АК)-сауаттылықты оқып үйренугежәне оны қолдану тәсілдеріне бағытталған біріншіхалықаралық салыстырмалы зерттеу болды. Жобада 21бiлiм беретін жүйе зерттелді. Оған орта мектептің 8-сынып оқушылары қатысты.

Жасөспірім оқушылардың жетістіктері әдейі өңделгентест көмегімен бағаланды. Оқушыларға сауалнамаларжүргізілді. Сонымен қатар, сауалнамалар педагогтарға,АК-сауаттылықты дамытуға бағытталған оқытупәндерінен сабақ беретін мұғалімдерге, АКТ-координаторларға және мектеп директорларынажүргізілді.

Сұрақтар мен тапсырмалар берудің 4 модулі әзірленді.Әрбір модулда берілетін тапсырмалар бірегейтақырыптар төңірегінде құрастырылды. Модульсызықтық құрылымда болды және ол 30 минуттық жұмысжасауға арналды.

Ресейде Дүниежүзілек банктың қолдауымен негізгімектеп бітірушілерінің АК-құзыреттілігін бағалайтынқұрал ретінде "Information and Communication LiteracyTest (ICL Test), мамандар дайындаудың Ұлттық фондыәзірленді [3].

Тест мазмұнды түрдегі 16 тапсырманы қамтиды.Тестілеуді орындауға 2 академиялық сағат уақытберіледі.

ICL Test -тің құрылымы 13 қарапайым жеңіл, 2 орташажәне 1 күрделі тапсырмадан тұрады. Сонымен қатар,мұнда танымдық стратегияларды пайдалану жәнесандық бағалауға жататын тапсырмаларда шарттытәуелсіздікті сақтаудың қажеттілігі талап етіледі. Оқутапсырмаларын нақты өмірден алынғантапсырмаларымен кезектестіреді, ал қарапайымтапсырмалар орташа және күрделі тапсырмала алмасыпотырады. Бұл ретте оқушылар мәтіндік редакторларды,электронды кестелерді, презентациялар жасауқұралдарын, графиктік редакторларды, мультимедиямүмкіндіктерін қолданады, сонымен бірге электрондықпоштаны, әлеуметтік желілер мен тағы да басқағаламтор - сервистерді пайдаланады.

2015 жылдың 22-24 сәуір аралығында мамандардыдаярлаудың Ұлттық қорының ұйымдастырылуымен(МДҰҚ(НФПК), Ресей) ICL Test мүмкіндіктерін егжей-тегжейлі зерттеу мақсатында Астанада екі пилоттықмектептерде тестілеу жүргізілді. №14 орта мектептен екі8-сынып (25 оқушы) және №3 мектеп-гимназиясынан екі9-сынып (25 оқушы) қатысты. Тест 3 жаттықтырушытапсырмалардан және күрделілігі әр түрлі тапсырмалармен социологиялық анкетадан тұратын 16 тесттапсырмаларынан тұрады. Тестілеу барысындатапсырма мазмұнымен, бағалау құралдарынқамтамасыз ететін программалармен танысуға соныменқатар, оқушылардың жұмыстарын байқауға мүмкіндіктерболды.

"Информатика" пәнін оқыту мен мектептердіңжағдайы туралы дұрыс ақпарат алу үшін біздің еліміздіңбарлық өңірлерінен мұғалімдер арасында сауалнамажүргізілді.

Зерттеу бірнеше кезеңдерді қамтыды: сауалнамаларжасау, информатика мұғалімдері арасында


6

¹3-4 (11) 2016

сауалнамалар ұйымдастыру, алынған мағлұматтарнемесе деректер бойынша сауалнамаларды өңдеу жәнеталдау жасау.

Зерттеуде келесі негізгі сұрақтарға жауап берілді:- Мектептерде қандай педагогикалық тәжірибелер

қолданылады және оларда АКТ қандай жағдайдапайдаланылады?

- Егер жаңа ақпараттық технологияларды нақтыпедагогикалық тәжірибеде кеңінен қолданыладыжағдайда, АКТ қалай және қандай дәрежедеқолданылады?

- Әртүрлі педагогикалық тәсілдерді қолдануменбайланысты (мұғалім, мектептер, жергілікті қоғамдастықпен тұтастай алғанда елдің деңгейінде) ортаның қандайерекшеліктері бар?

- Жергілікті қоғамдастық пен тұтастай алғанда елдіңдеңгейінде) қоршаған ортаны ерекшеліктері әр түрліпедагогикалық тәсілдерді пайдалану және оларға АКТқолданумен байланысты жатыр? Сәйкес келетінүрдістерді түсіндіретін үлгі ( модель) құруға болама?

Бiз сауалнаманың әзiрлеуде келесі жағдайлардыескердік:

- информатика мұғалімдерінің кәсіби сипаттамаларын;- компьютерлендірудің материалдық-техникалық

базасын;- педагогтардың көзқарасы бойынша оқушылардың

ақпараттық - коммуникациялық сауаттылықтыңқалыптасу деңгейін.

Жасалған сауалнама сұрақтар түрінде ұсынылған 20талапты қанағаттандырады. Сұрақтар әр түрлі өзгермелінұсқада тұжырымдалған. Олардың кейбіреулері үшінжалаушалармен ерекшелеп бірегей жауап беру қажет.Бірнеше сұрақтарға "Иә" немесе "Жoқ" жауабының бірінтаңдау қажет. Бірқатар сұрақтарға ұсынылатыннұсқасынан жауап таңдау болса, кейбір сұрақтардаұсынылған тұжырымдамалардың барлығына жауап берукерек.

Сауалнамалардың бірқатар сұрақтары ICILSкомпьютерлік және ақпараттық сауаттылықтыХалықаралық зерттеуге негізделіп жасалды. Бұлсауалнамалар қазақ және орыс тілдерінде информатикапәнін жүргізетін мұғалімдерге дайындалған болатын.

Сауалнамаларды өңдеу әртүрлі әдістермен жүзегеасырылды: негізінен, олардың жауаптарын қарапайымқосу амалымен жүргізілді, кейін жауаптар бойыншажалпы санына сәйкес пайыздық ара қатынас құрды.

Сауалнамада: 59 елді мекеннен қазақ тілінде сабақберетін 301 мұғалім және 56 елді мекеннен орыс тіліндесабақ беретін 267 мұғалім қамтылды.

Қазақстанда оқушылардың ақпараттық -коммуникациялық сауаттылығының даму бағытынанықтайтын құбылыстар анықталды.

Зерттеуге қатысқан 568 сауалнама жүргізілгенмұғалімдердің 401-і әйелдер болды, мұның өзімектептерде оқыту процесінің ізг ілендірілгендігіндәлелдейді. Ақпараттық технологияларды пайдаланудыпсихологиялық тұрғыда қабылдау жөнінде жүргізілгензерттеулер - сауалнамаға жауап берген оқытушылардыңжасы 25 және 49 жас арасында екендігін анықтады. Текқатысқандардан 4-адамның жасы 60 және одан үлкенболды. Мұндағы 452 адамның іс жүзінде мамандықбойынша жұмыс істейтіндігі немесе информатикамұғалімдеріне арналған арнайы курстарды бітіргендігібілім беру саласындағы нақты көрсеткіш ретінде біздіқуантатын жағдай болғандығын атап өтуге болады.Алайда, қалған 107 адамның арнайы білімі жоқ екендігіоқушылардың ақпараттық-коммуникациялықсауаттылық деңгейін төмендетудің бір факторы болды.

Информатика пәнінің мұғалімі үшін өзінің сыныбындатікелей ғаламторға қосылу көзінің болуы маңызды,өкінішке орай, 81 оқытушыда мұндай мүмкіндіктер жоқболды.

Сауалнамаға жауап берушілердің көпшiлігінің

көзқарасы бойынша оқу процесiнiң толыққандыжүргізілуі үшін мектепте компьютер жабдығыныңжеткілікті дәрежеде емес екендігін қосымша атап өтугеболады. Алайда, сыныптардағы компьютерлікжабдықтарды орналастырудың белгілі бір ережелері бар.Информатика кабинетінде техникалық қауіпсіздікережелері бойынша13-15 компьютерден аспауы қажет[4]. Осы себепті, ірі сыныптар шағын топтарға бөлінеді.

Оқу бағдарламасы оқушыларға сабақ кезіндеғаламторды белсенді пайдалануды қамтиды [5].Осылайша, тек қана 87 информатика мұғалімініңсыныптарындағы компьютерлердің саны ережелікталаптарға сай болып шықты. Ал, қалған мектептер,информатика сыныптары үшін бос орындар ментехникалық құралдарды жеткілікті дәрежедеорналастыра алмаған. Осыған қарамастан, Ғаламторғақосылған мектептердің көпшілігінің Ғаламторға қосылужылдамдығы 1-ден 100 Mb құрайды.

Оқушылардың ақпараттық және коммуникациялықсауаттылығын дамытуда Ғаламтордың болуы үлкен рөлатқарады. Сауалнамаға қатысқан 568 адамның тек 12-сі ғана ғаламтордың қолда болуы керек деген пікіргеқарсы жауап берді, бұл әлемдік желіге мектептердіңшамамен 100% қамту көрсеткіші болып табылады.Сонымен қатар, Пилоттық сынау нәтижелерін талдауүшін сынақ әзірлеушілермен Skype-конференцияөткізілді. Осылайша, АКТ сауаттылығының дамуүдерістерін және оны бағалау тәсілдерін жүргізугежасалған талдау негізінде келесі қорытындытұжырымдама жасалды:

1. 2015 жылға арналған күнтізбелік жоспарға сәйкес,жоба аумағында мектеп оқушыларының ақпараттық-коммуникациялық (АК) сауаттылығын және оны бағалаупараметрлерін анықтау барысында халықаралық жәнеотандық жүргізілген тәжірибелерге талдау жасалды.Талдау жасау барысында, оқушылардың АК-сауаттылықдеңгейіне тікелей әсер ететін алғашқы факторлар, яғниинформатика сабағын оқыту үрдісі мен орта білім берудіақпараттандыру жағдайын бағалау бойынша сауалнамажүргізілді.

2. Кең көлемді халықаралық салыстырмалызерттеулерге 1997 жылдан ғана жүргізіле бастады,бұрынғы КСРО елдерінен оған Балтика мен Ресеймемлекеттері ғана қатысты. Жүргізіліп жатқанжұмыстардың жай-күйі туралы ақпараттарды алу үшінмамандар мен бiлiм беру ұйымдарының жетекшілерінесауалнамалар жүргізілді, мұнда сауалнама мазмұнынаАКТ-сауаттылық және АКТ-құзыреттілік деңгейі бойыншасұрақтар мен тапсырмалар енгізілген жоқ.

3. Оқушылардың АК-сауаттылығын бағалау деңгейінанықтау үшін құрастырылған арнайы тапсырмаларбірінші рет 2013 жылы жүргізілген халықаралық зерттеумазмұнына ICILS енгізілді, мұндағы тапсырмалар нақтыпәнаралық контекст жағдайында құрастырылды. МұндаРесейлік ICL Test тестілеу мазмұнында технологиялықдағдылар контексінде қарастырылатын танымдық жәнеэтикалық құрылымдарына басты назар аударылды,жалпы алғанда, технологиялық дағдыны емес,оқушылардың АК сауаттылықтың танымдыққұрылымдарын бағалау бүгінгі тест мазмұнының бастыерекшелігі болып табылады.

4. Оқушылардың АКТ-сауаттылық деңгейі білімберуді ақпараттандырудың ағымдағы деңгейіне жәнебілім беру мекемесінің АТ инфрақұрылымдарыныңжағдайларына өте тәуелді болып табылады, сондықтанбұл бағалау технологияларын дамытуда және нақтытапсырмаларды дайындау барысында ескерілуі тиіс;мұғалімдердің сауалнама қорытындысы бойыншакөптеген мектептердің техникалық жабдықтарыныңқанағаттанарлық деңгейін анықтады, бірақ, солзертханада компьютерлердің санын тиімді орналастырубарысында кемшіліктер орын алған, қолданылатынбағдарламалық құралдардың әртүрлілігінде үлкен


7

¹3-4 (11) 2016

ауытқулар бар, мектептерде арнайы бөлінген жұмысорнының болуына қарамастан, олардың жалпы саныбойынша 30% -дан астамында лаборанттар мен желіәкімшіліктері жоқ болып шықты.

5. Біздің зерттеу жұмысымыздың құрылымы менмазмұнында: 5 сыныптан бастап 9 сынып аралығындабес жыл мерзімде орта білім беру мен информатиканыоқытудың жаңа мазмұнына көшу мақсатында АКТ-ныморта мектептерге кеңінен енгізуге байланысты негізгі ортамектепті бітірушілер үшін "ақпараттық-коммуникациялықсауаттылық" түсінігі анықталуы қажет. Сонымен қатар,негізгі мектептің 5-9 сыныптарында информатиканыоқытуға көшу, тек 2013 жылдан бастап жаңа оқу жоспарыбойынша іске асырыла бастады, бүгінде, көптеген жалпыбілім беретін мектептер өтпелі кезеңнің типтік оқубағдарламасы аясында білім алуда.

Жоба бойынша жүзеге асырылған жұмыстардың екіншібөлімінде мектеп оқушыларының АК-сауаттылығынқалыптастыруға бағытталған ғылыми-әдістемеліктәсілдеріне талдау жүргізілді. Мектеп оқушыларының АК-сауаттылығын бағалаудың отандық құралдарын жасауталаптарын тұжырымдау үшін орта білім берусаласындағы іс-әрекеттерді реттейтін негізгі нормативтікқұжаттар жасалды. Сонымен қатар, 2013-2015 жылдараралығында жасалған зерттеу жұмысыныңқорытындылары бойынша келесі:

- АК сауаттылықты бағалау құралдарының дамутенденцияларына талдау жасалды, яғни, АКсауаттылықты бағалау бойынша жүргізілгенхалықаралық және ұлттық салыстырмалы зерттеулержүргізілді;

- Қазақстан мектептерінде АК сауаттылықтықалыптастыру бойынша жасалған жұмыстардың қазіргіжағдайы сарапқа салынды;

- оқушылардың АК сауаттылығының қалыптасуынажүргізілген ғылыми-әдістемелік тәсілдерге келесі түрдеталдау жасалған: шетелдік ғалымдардыңжұмыстарындағы "Оқушылардың АК сауаттылығы"ұғымының мазмұны мен құрылымы анықталды;

- Қазақстандағы оқушылардың білім жетістіктерікөрсеткіштерінің төмен болуының бір себебі -халықаралық зерттеулерде қолданылатын құралдардыңерекше мүмкіндіктерімен танысу бойынша дайындықтыңталапқа сай болмауынан екендігі анықталды;

- орта білім берудің МЖМБС-да, оқу бағдарламаларымен оқулықтар мазмұнында АК сауаттылықпенбайланысты сұрақтардың көрінісі тұжырымдалды.

Жоғарыда аталғандардың барлығы "Мектепоқушыларының АК-сауаттылығы" түсінігіне жаңашатүсінік беруге, яғни Қазақстанның негізгі мектептерінбітірушілердің АК-сауаттылығының қалыптасуының дамудеңгейіне сипаттама беруге, мазмұндық құрылымынтүсінуге және тұжырымдама жасауға мүмкіндік туғызды.Осылайша, жоба бойынша жасалған жұмыстарды жүзегеасыру барысында "ақпараттық-коммуникациялықсауаттылық" ұғымына тән сипаттама қалыптасты, оныңпараметрлері анықталды, сонымен қатар, ҚР, ТМДмемлекеттері мен дамыған елдерде АК-сауаттылығыныңқалыптасып даму тенденциялары мен оны бағалауқұралдарына талдау жасалды. Сонымен қатар,халықаралық ұйымдармен жүргізілген ірі зерттеулержүзеге асырылды

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы: [утв. УказомПрезидента РК от 07.12.2010 №1118] // Әділет: информационно-правов. система нормативн. правов. актов РК. -Режим доступа: http://adilet.zan.kz/rus/docs/U10000011182. International Computer and Information Literacy Study, ICILS // Режим доступа: http://www.iea.nl/icils_2013.html3. IC Literacy Test. Тестирование ИК-компетентности // Режим доступа: http://www.ictlit.com4. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 апреля 2011 года № 217 "О внесении измененийи дополнений в приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 28 сентября 2010 года № 767"Об утверждении санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к эксплуатации и персональныхкомпьютеров, видеотерминалов и условиям работы с ними" - Режим доступа: http://adilet.zan.kz/rus/docs/V11000069595. Учебные программы по предметам образовательной области "Математика и информатика" для 5-9 классовобщеобразовательной школы. - Астана, 2013. - 93 стр. [Утвержден приказом Министра образования и наукиРеспублики Казахстан №115 от 3 апреля 2013 года.] // Национальная академия образования им. Ы.Алтынсарина.- Режим доступа: http://nao.kz/blogs/view/5/308


8

¹3-4 (11) 2016

A Math Teacher atNazarbayev Intellectual

School in Semey

NARTAY CHULTUKOV

Since February 2014, we have been living in one of the most popular and desirable city locations Brighton, in order tostudy at the University of Sussex in the Department of Education. During this time we have had lots of opportunities tomake ourselves familiar with cultural diversity of this magnificent municipality. Therefore, it is a real pleasure to share withyou some of the breath taking impressions which I have formed in this amiable and cosmopolitan city. In other words, Iam going to expound on the life experiences which I have gathered here, and give some inquisitive answers to thequestion: "Have I acquired some knowledge and life skills from the UK?" As well as I am able, I have tried to make a shortand sweet abridgment concerning my discoveries. In addition, as a main point, each paragraph has a piece of advice, andmy greatest hope is, as an idiosyncratic reader, you will easily catch these key ideas.

Firstly, I would like to reveal picturesque view of the locality. Brighton has a fabulous beach, which attracts tourists fromaround the world with its marvellous location on the coast.

WHAT HAVE I ACQUIRED FROM SUSSEX?

Мақала Ұлыбританияда аталған елдің білім жүйесінің ерекшеліктері менартықшылықтары туралы сөз қозғайды. Мақала авторы өзініңҰлыбританияның озық университеттерінің бірінде өткен тағлымдаманәтижелерімен бөліседі.

Статья посвящена особенностям и преимуществам системы образованияВеликобритании. Автор статьи делится результатами стажировки,проведенной в одном из ведущих университетов Великобритании.

The article is devoted to peculiarities and benefits of Great Britain's educationalsystem. The author shares the results of probation, which was carried out in one ofGreat Britain's leading universities.

The issues of education

"The person who says something is impossible should notinterrupt the person who is doing it."

Chinese proverb

Brighton Wheel & Beach

According to statistical information, over eight million foreigners visit Brighton every year, and almost all jobs areadapted to provide services for travellers, and local employees have enormously benefits from sightseers' capital. Hon-estly, I was inspired by the glorious green nature and amazingly fresh air; therefore I have been using these surroundingsas much as possible. One of the crucial and beneficial habits which I have acquired for myself from this environment is Iam used to getting up early in the morning and running twice or three times per week, because I have seen that localpeople have a passion for undertaking sporting activities and they really seem to love this. It seems that, almost allgenerations prefer to live with very active life style here.

Secondly, Brighton has numerous language learning centres and one of the top universities in the UK, Sussex. All thesetreasures of the city magnetize the attention of ambitious and determined people who are willing to learn, and who arewilling invest in their bright future. I have met a lot of brilliant and perspicacious people, and several times I have been awitness of their high intellectuality. Furthermore, I have known that they have an extreme thirst for exploring more abouteverything rather than their sphere of knowledge. Being a friend of amazingly wise people has given me the vital morallessons, also I have learnt to be patient and keep a cool head in any circumstances. I hope to write in more detail in thefuture about the dear friends that I have made.

9

¹3-4 (11) 2016The issues of education

With friends in football time at Stanmer Park

Members of Kazakh Society at the One World Week launching event

Briefly, what I have understood about friend-ship here has been achieved through: playing inteam games (football) the whole year round; hav-ing deep conversations when we have neededthem; supporting one another if we have hadsome difficulties. Such support and sharing hasmade me sensitive to daily problems and moreresponsible to the relationship and respect of myfriends. Our Kazakh Society's team at Sussex,we could organize several serious activities dur-ing the academic year. Here some great memo-ries from these events.

Participants of the 2nd Central Asia Forum at Sussex

10

¹3-4 (11) 2016

Thirdly, I am sure that when I go back home, all my friends, students, colleagues, teachers will need to pick my brainsabout university life at Sussex. I have no words to portray the university life of Sussex; it makes me speechless and it isa something incredible and indescribable. It had never occurred to me that there was such a huge gap between ouruniversities and those in the UK, and it seems almost impossible to explain this discrepancy.

Kazakh Interns

In a nutshell, I would say that Sussex provides completely for its whole staff and students, giving them all necessaryfacilities for studying. In spite of the limited abilities of disabled people the university supplies them with higher education,and makes every single opportunity reachable to them. Moreover, the library and IT centre service students 24 hours perday. There are also many sports activities and social clubs where international students can easily fit in. If a student needstechnological gadgets, such as a laptop, a voice recorder, a video camera and other equipments, he or she can justborrow it for 48 hours, in any situation. This means that if you provide all the right conditions for learners, then they cannotfind excuses to avoid their studies.

Fourthly, we have been witnesses of the many enormously valuable lectures which were given by professors, doctors,and where we have covered several essential issues of education, such as: the overt and hidden policies of education,locally and globally; the influence of global economy on education, and its possible effects.

Head of Education Department professor McLaughlin, Course leader Dr. Webb,Dr. Marshal, Dr. Sutherland, Mrs. Robbins, Ms. Harding and Kazakh Interns

Personally, I have entirely recognized that only incredibly strong and significantly sustainable education systems canlead a society to a condition which can generate a value system that respects all human rights. Moreover, I have alsoknown that wherever and whenever democracy does exist then there cannot be ideals of equality in a society. Differ-ences in understanding, and dissimilarity in ideas can motivate people to make innovations in different spheres of life,and these ways of being can motivate and challenge us, albeit harmoniously, as human beings. Yes, these kinds offantastically complicated knowledge have been put on our student-table this year and I have been feeling the impor-tance of the being at this table: it gives me the strength and conviction on my way to professional and personaldevelopment.

Fifths, as an international student, at the beginning of our study program, I did have difficulty in adapting and acclima-tizing to the new UK environment, and especially to the awfully changeable and highly unpredictable British weather. Also,I faced with the stark challenges on my study area; I felt so bad and frustrated with my poor English. However, I havecome to appreciate the extremely high level of politeness of British people, their generously soft sensitivity, awareness ofhuman rights, collaborative work on prosperity with others, and generally, their cultural attitudes towards humanity whichhave changed my manner of thinking.

All these quality characteristics of the local people and the international students I have met have made me moreflexible and prepared me to be more resilient in any circumstances.


11

¹3-4 (11) 2016

Eventually, the vitally important lesson, which I have learnt, is that you have to keep your focus on the people whostick around instead of these to whom you are indifferent. Therefore, being a part of the British community and living asa member of the International Student Union of Sussex have thought me to be more grateful for each relationship, pastand present, good or bad. Some of these people will be my greatest teachers on my life forever, but they will have neverknown about it.

In conclusion, I would like to say that study abroad has given me a new outlook and a great opportunity to break outof my academic routine. Being in new cultural settings gave me a chance to discover new abilities and skills. Byimmersing myself in a different culture, I was trying to learn English in its natural context and it allows me to expand myunderstanding of local culture. Therefore, my hugely greatest gratitude to everyone who I have ever met, and to whomwho loves me and hates, because of your trust and doubts made me who I am today!

Zhangozy and Nartay with international friends at leisure time


12

¹3-4 (11) 2016

т.ғ.к., Семей қаласыныңШәкәрім атындағы

мемлекеттікуниверситеті

Философия жәнесаясаттану

кафедрасының доценті

МАМЫРБЕКОВАРАФАТ МАЖИТОВИЧ

Философия - жоғары оқу орында алатын гуманитарлықбілімнің негізгі блогын құрайтын, маңызды оқу пәніболып табылады. Философия негіздерін оқу пайдалыжәне болашақ мұғалім мен саясаткерге, дәрігер менматематикке, инженер мен тарихшыға бірдей қажет...Философиялық білімнің универсалды рөлін қалайтүсіндіруге болады? Философия жалпы әлем жайлы ілім,яғни бұл біртұтастық пен оның басты элементі - адамныңөзара әрекеттесуі. Адам ғана философиялықпайымдаулар жасайды сондай-ақ осы болмыстыңбіртұтастығында қоршаған дүниені және өзін танып,бағалайды. Ол ойлануға, өзін-өзі сынауға, болмыстыңжеке және жалпы жақтарын жүйелік танымғаынталандырады. Міне мұнда философияның даналығымен құндылығы жатыр.

Философияның фундаменталды мәселелері оныңпайда болумен бірге қалыптасады. Философиялықпроблемаларға жатқызылатын мәселелер шеңберіадамзат мәдениетінің, таным мен практика дамуыменбірге өзгеріп отырды. Алайда әрқашан жауабын текфилософиядан алуға болатын сұрақтар болды.Философиялық дүниекөзқарастың мәселелері бүкіләлемді, адам өмірін біртұтас және оның қоршағанортамен қарым қатынасын қамтиды.

Қазіргі заманғы философияның актуалдыпроблемалары ,олар:

1. "Соғыс пен бейбітшілік мәселесі". Соғыс -жанжалдың шарықтау шегі, соңғы нүктесі. Бірақ, өкінішкеорай соғыс саяси дағдарыстан шығу жолы болаалмайды. Тарихқа үңіліп қарасақ та, Германиядағыұлтшыл-социалистердің социал-демократтарды жоюы

ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ФИЛОСОФИЯНЫҢ АКТУАЛДЫПРОБЛЕМАЛАРЫ

Мақала заманауи философия ғылымының актуалды мәселелерін қарастырады. Авторлар көтеріп отырғанмәселелер адам табиғатының ерекше болмысын қазіргі заманғы білім беру контекстінде қайта қарастыруқажеттігімен түсіндіріледі.

Статья посвящена актуальным проблемам современной философии, интерес к которым обусловленантропологическим кризисом, необходимостью осмысления в современных условиях уникальнойархитектоники человека в контексте целей современного образования.

The article is devoted the actual problems of modern philosophy are due to anthropological crisis, the need forinterpretation interms of the unique nature of the human in the context of the goals of modern education.

Семей қаласыныңШәкәрім атындағы

мемлекеттікуниверситеті Философия

және саясаттанукафедрасының аға

оқытушысы

КЕНЖЕБУЛАТОВААСИЯ МИКОЯНОВНА


мемлекеттікуниверситетінің

студенті

БЕКСОЛТАНОВАӘЙГЕРІМ

БАХШАБАУҚЫЗЫСемей қаласыныңШәкәрім атындағы


студенті

НҰРЖАНОВАСАЛТАНАТ

НҰРЖАНҚЫЗЫ

Ôèëîñîôèÿ

Екінші Дүниежүзілік соғысқа әкеліп соқты, албольшевиктердің меньшевиктерге қарсы шығуыАзаматтық соғыстың себебіне айналды. Жанжалдарғакелетін болсақ, олар болды және әрқашан болыптұрады, алайда олар қарусыз жолмен шешілуі тиіс.Соғыстарға қатысты мәселелерді келісім арқылытолерантты, демократиялық жолмен шешуге болады.Яғни жанжалдарды демократиялық жолмен шешкенкезде олар біздің ойымызша соғыс қоғамды тазартыпжаңартады деген мағынада емес, позитивті рөлатқарады.

2. "Цивилизациялардың соқтығысуы - шынайықұбылыс па?" Цивилизациялар емес, ал модернисттікжәне дәстүрлі құндылықтар жүйелерінің соқтығысуы.Модернизация деп жиі батыс мәдениетіне еліктеу, алдәстүрлілік ұлттық даралық деп түсіндіріледі. Үшіншіәлем мен Батыстың соқтығысуы мүмкін, өйткені бүгінгітаңдағы глобализация жиі үшінші әлемде экономикалықтұрғыда бағындрумен және батыстық құндылықтаржүйесін ендірумен теңестіріледі.

3. Материалды және рухани игіліктерге шынай қолжеткізу және құқықтың өзара әрекетінің мәселесі. Т.Гоббстың пайымдауынша, "адам үшін басты құндылық- оның өзін-өзі сақтауы". Мүліктік дифференциацияәрқашан болды, бар және болады. Мемлекетке тәуелдіигіліктерді мемлекет өзі қамтамасыз ету қажет. Алайдажеке кәсіпкерліктің бостандығы кезінде теңсіздік сөзсізорын алады. Кедейлік ғана тең бола алады. Байлықәрқашан да тең емес. Теңсіздік тек қабілет пенеңбексүйгіштік арқылы ақтала алады. Адамға әділеттіжолмен байлыққа жету керек, дегенмен қазіргі кезде

13

¹3-4 (11) 2016Ôèëîñîôèÿ

барлығы осы жолмен жетеді деп сенімді айту қиынғатүседі.

4. Ақпараттық қоғам, ақпараттық террор, ақпараттықблокада, ақпараттық диверсия, ақпараттық қауіпсіздік -біз үшін күнделікті өмірдің ажырамас бөлігі, сондай-ақболашақтың өзекті мәселесіне айналып отыр.Ақпараттық қоғам - цивилизация дамуыныңпостиндустриалды фазасында қалыптасатын қоғам. Олмамандардың жұмыспен қамту салаларында ақпараттыққызмет көрсетулердің артуымен, ақпараттық капиталмаңызының өсуімен және ақпараттық технологиялардың(көбінесе, Интернет-технологиялар) басымдылығыменсипатталады. Ақпараттық қоғамның концепциясыамерикандық социолог Д. Белл және американдықфутуролог Э. Тоффлердың Батыстың технократтықпарадигмасына негізделген постиндустриалды қоғамтеориясының негізінде қалыптасты. Ю. Хаяши және Е.Масуда профессорлары құрған ақпараттық қоғамныңалтернативті моделі Японияда жүзеге асырылып жатыр:осы ақпараттық қоғам 1960 жж бері жоспар бойыншақалыптасып жатыр. Қоғамдағы негізгі рөлді ақпарататқарады. Ақпарат жалпы мағынада , алдыменанықталған мазмұн, мағлұмат, бірақ ақпараттың осыжағы әлі де белгісіз болып қалады. Бұлпарадоксалдылық осы ұғымға деген қызығушылықтыоятады. Қазіргі кездегі ақпараттық саясат көз алдымыздақұрылып жатады. Ақпараттық террор дамыған батыстықелдер тарапынан жасалады және барлық адамдардыөзіне бағындыруға тырысады. Нәтижесінде ұлттықидеяны қабылдамайды. Ақпараттық блокада шыңақпаратты блоктаумен байланысты. Ол әскери-саясижанжалдардың көбінде кездеседі. Мысалы, АҚШ пенИрак арасындағы соғыс "таза" және әділетті депкөрсетілді. Нәтижесінде адам психикасына қысымкөрсетіледі, шығармашылық ойлау қабілеті нашарлайды.Ақпараттық блокада адам әдеттерін, моральқағидаларын бұзады, ал бұл өз кезегінде қоғамдықойдың дегуманизациясына әкеліп соғады. Соныменқатар ақпараттық диверсия туралы да айтуға болады.Керексіз, бос ақпарат келеді, бағындыру механизмдері -құмарлық, алкоголь және т.б. арзан ләззат алуқұралдары жиі қолданылады. Сана деңгейіндебайлардың алдында бас ию бағдарламанады. Ақпаратбірінші орынға шығатындықтан жаңа ашулар ойлаптабылады, жаңа мамандықтар қалыптасады, жаңасоциалды парадигма - ақпараттық цивилизация пайдаболады.

5. Экономикалық өсімнің қажеттіліктері - анахронизмнемесе табиғи құбылыс? Әр адамның жеткілікті өмірсүру деңгейінің құқығы бар. Алайда, бір нәрсенімойындау керек, жер бетінде табиғи ресурстардыңжетіспеуі және де барлық адамдардың осындайдеңгейдегі материалдық әл-ауқатын қамтамасыз етеалмауы, сонымен қатар табиғи ресурстардың дамуыең бай елдерде қазірдің өзінде қол жеткізілген [6]. Осыуақытқа дейін бұл өсім табиғи құбылыс жағдайдақаралатын болса, бірақ қазір ол адамзаттың өмірінқұртуы мүмкін.

6. Кеңейту құқықтарының бостандықтары бола ма,адамның қаз іргі әлемдег і мүмкіндіктері немесетарылуы? Кейбір елдерде құқықтар менбостандықтарын кеңейтудің еш қажеті жоқ [7]. Көптегенелдердің алға жылжуының өсу үміті жоқ, ал кейбірелдерде қауіп бар және тарылту да бар. Қытайдамүмкін кеңейту болатын шығар. Ал Қазақстанныңмүмкіндіктері яғни құқықтарының қорғалуы біріншіорында. Біздің пікіріміз ойлау қабілетімен жақын.Доминикан монахның бір сөзінде: "егер абсолюттікақиқат болса, онда салыңыз және сіздіңмүмкіндіктеріңіз жоғарылайды". Біз өзімізд іңмәселелерімізді талқылаймыз, пайымдаймыз жәнеойланамыз. Сол арқылы адам құқықтарын қорғап,ақиқаттықты жақтаймыз.

7. Философия пәнінің ажырамас мәселелерінің бірі- ол оның аксиологиялық, яғни, құндылық жақтары.құндылық әлемін сараптау. Адам өмір і мән-мағынасының даму бағытын анықтаудафилософияның алатын орны мен қызметі ерекше. Осытұрғыдан алғанда, философияда мына сұрақтар бар:шындық, әсемдік, ізгілік дегеніміз не? Адам өміріндегіеріктік , әд ілеттілік, теңдік, жақсылық, өлшем,парасаттылық т.с.с. құндылықтар қандай орын алады?т.с.с. Философияның негізгі мәселесі осы пәннің тереңтабиғатынан шығады. XIX ғасырда жаратылыстануғылымдарының дамуы, капиталистік қоғамныңәлеуметтік саяси қайшылықтарының өршуі Маркстікматериализмнің дүниеге келуіне әкеліп соқты. Маркспен Энгельс дүниеге деген материалистік көзқарастықоғам өміріне дейін көтеріп біртүтастық материалистікіл імнің негізін қалады. Философияның негізг імәселесін шешу жолындағы қарама-қарсы бағыт -идеализм. Идеализм адам өмірінің рухани жағынбірінші орынға қояды. Материализм адамның ішкіөмірінен гөрі срытқы дүниені танып білуге бағытталса,идеализмнің негізгі мәселесі - адам оның ой-өрісі менөмірі, тағдыры мен үміт і т.с.с. идеалистікфилософияның негізгі екі түрін ажыратуға болады: Олобъективті және субъективті идеализм. Объективтіидеализмнің қағидалары орта ғасыр заманындамонотеистік діндердің қалыптасуына зор әсерін тигізді.Субъективті идеализмнің негізгі қағидалары жан-дүниенің өмір сүруін мойындау. Субъективтіидеализмнің өкілі Дж. Берклидің айтуынша: "Өмір сүру-қабылдауға келетін нәрсе ғана", қорыта келгенде,философияның негізг і мәселесінің бірінші -онтологиялық жағы "Бұл дүние не?" -деген сұраққажауап берсе, екінші-гносеологиялық жағы "Бұл дүниеніқалайша танып-біліп, өзгертуге болады?" - дегенсұраққа жауап береді.

8. Философия пәнінің екінші үлкен мәселелері - олоның гносеологиялық жақтары (gnosіs - грек сөзі, -тану,білу). Оған мынандай сұрақтарды жатқызуға болар еді.Біз кімбіз және Дүниедегі алатын орнымыз қандай?Адамның ақыл-ойы мен зердесінің табиғаты неде жәнеол Дүниенің ішкі сырын аша ала ма? Ақиқат, шындықдегеніміз не? Сезімдік пен ақыл-ойдың ара қатынасықандай? т.с.с.

9. Философия пәнінің келесі жағы - ол оныңпраксеологиялық, прагматикалық мәселелері(praktіcos - грек сөзі - белсенді, іс-әрекетшіл; pragmatos- грек сөзі, -іс-қимыл). Өйткені, адам Дүниені танубарысында тек қана оны ой-өрісімен қамтып қанақоймай, өз іс-әрекеттерімен түйістіріп, Дүниеде бұрынғы-соңғы болмаған жаңа нәрселерді, құбылыстардытудырады. Кең түрде алғанда, философияныңпраксеологиялық мәселелеріне бүкіл адамзаттарихындағы материялық және рухани өндірістегіжетістіктері мен тәжрибесі, соларға жеткізген сан-алуанадамдардың табиғатпен және өз-өздеріменбайланыстары мен іс-әрекеттерін жатқызуға болады.Адам, әлеуметтік топ, я болмаса қоғамныңдүниетанымы, дүниесезімі мен оның іс-әрекетбелсенділігінің байланысы қандай? Адамның іс-әрекетіне түрткі болатын оның қажеттіліктерінің табиғатынеде? Мақсатқа лайықты іс-әрекет деп нені айтамыз?Адамның іс-әрекетінде мақсат-мұрат пен соған жеткізетінқұралдардың ара-қатынасы қандай? Адам өзінің іс-әрекеттерінен шығатын Дүниеге тигізетін барлықсалдарды ескере ала ма? Дүниені адамзат қаншалықтыөзгертуі керек және де сол өзгертуде қоғам мен басқатіршіліктің ара-қатынасы қандай болмақ?, - т.с.с.сұрақтар философияның праксеологиялықмәселелеріне жатады.

10. Дүние және адам. Философияның негізг імәселесі - бұл сананың, рухтың табиғатқа, материяғаң,субъективің (адамның) ішкі дүниесінің объективтікке

14

¹3-4 (11) 2016

(сыртқы дүниеге) қатынасы. Бұдан шығатынқорытынды: адамның сана-сезімі мен ақыл-ойының ,тіл і мен дүние танымының және оны өзгертуқабілетінің өзін қоршаған ортаға қатысты қандай,табиғат пен қоғамның адамға, оның ішкі руханидүниес іне тигізетін әсері қандай осының бәріфилософияның ең түбірлі және түбегейлі мәселелеріболып табылады.

Материяны, табиғатты - алғашқы, сананы олардың -туындысы, бейнесі болғандықтан-соңғы депқарастыратын материалистер үшін де, рух пен сананы-алғашқы, материя мен табиғат бұлардың сыртындаөмір сүре алмайды, сондықтан да олар- соңғы депқарайтын идеалистер үшін де адамсыз, адампромблемасынсыз философия жоқ. Бұлфилософиялардың екеуінің де түсініктер менкөзқарастары басқаша, қарама-қарсы болғанымен-қарастыратын, зерттейтін негізі біреу ғана. Ол адамғатән қасиеттердің сыртқы дүниеге және сол сыртқыдүниенің бұл өасиеттерге қатынасы.

Адамның ой сезімін, мінез-құлқын тәрбиелеп, жетілдіруарқылы оны бақыт жолына салу міселесіне бірнешекүрделі еңбектерін тікелей арнаған орта ғасырдағыШығыстың әйгілі ойшыл философы, біздің әйгіліжерлесіміз әл-Фараби болды. Әл-Фарабидің айтуынша-бақыт әр адамның көздейтін мақсаты, үлкен игілігі. Солмақсатқа жетуге мүмкіндік беретін адамда үш түрлітамаша табиғи қабілет болады: а) ерекше жаралған денеқұрылысы; ә)жол құмарлықтары; б) ой-парасаты.Канттың адам проблемасына арналған негізгі принципі-әрбір жеке адамның өз алдына мақсатты нысана ретіндеқаралу қажеттігі. Бұл оныңадам мүддесі жөніндегі ілімніңбасты мәселесі болды.

Сонымен ғылыми философияның түсінуінде дүниедегіең бағалы асыл байлық адам. Ол барлық әлеуметтікқозғалыстар мен қимыл-әрекеттердің негізі, өлшемі жәнемақсаты. Жер шарындағы небір ғаламат табыстардыңқайнар көзі, ақыл-ой туындыларының құдіретті иесі.

Бұл арада адамның қоғамда алатын орны атқаратынрөлінің сипаттамасын айтып отырмыз. Ал адамдегеніміздің өзі не? Күнделікті өмір көзінен қарағандабұдан оңай сұрақ жоқ тәрізді. Әркімнің әкесі де, әйеліде, баласы да,өзі де-адам, айнала жүргендердің бәрі -адам. "Адам деген не?" деп сұрақ қойып, бастыауыртудың қажеті қанша, мұнда тұрған не қиындықбар?- деген сұрақтың ойға оралуы да мүмкін. Дегенмен,бұл сұраққа тереңірек үңіліп, адам ерекшеліг ініңтабиғатын ғылыми тұрғыдан анықтауға тырыссақ,бірден-ақ үлкен қиындыққа кездесеміз. Тарихшы-антрополог пен психологтың адамға беретінанықтамасы екі түрлі боуы мүмкін, биолог пендәрігердің түсініктері тағы да бір-біріне ұқсамауыықтимал. Өйткені, бұлардың әрқайсысы күрделі жәнебіртұтас адам тұлғасының бір ғана қырын зерттейдіжәне адамға негізінен өз замандасы тұрғысынанқарайды. Бұл міндетті орындауға қабілеті жететін бірғана білім саласы бар, ол-философия.

11. Дүниенің ғылыми бейнесінің эволюциясы.Қоғамдық болмыстың әсерінен адамның әрекеттену, ойалмасу жолында қалыптасатын кісілік қасиеттерініңішіндегі аса маңыздысы - дүниеге көзқарас. Кез-келгенкісіні алып қарасақ, оның дүниетанымы діни де,материлистік те, ғылми да, ғылымға жат та т.б. болыпшығуы мүмкін. Егер оның көзқарасының әлеуметтікжағына назар аударсақ, қандай қоғамдықтоптарға,қозғалыстарға қызмет ететінін, қандай топтармен қозғалыстарға қарсы екенін, интернационалист неұлтшыл, революционер не кертартпа екенін аңғаратынболамыз.

Дүниеге көзқараспен бірге адамның ішкі сипатықалыптасады. Сипат дегенімз адамның әлеметтік ортатәрбие жасайтын ықпалынан пайда болатын мінез-құлқындағы, іс-әрекетіндегі тұрақты психологиялық

стиль, әдетке айналған тәртіп. Мұндай сипат "негізіқаланып", жетілген шақта адам өзінің "адамдық" мәнінкөрсете алады, қоғамдағы өзіне тиісті орынға ұмтылуқұқығына ие болады.

Дүниеге көзқарастың әлеуметтік-психологиялықсипаттың ең прогресшіл, бой түрлерін алсаңыз да, егеролар өздеріне күш беріп, шынайы мақсатқа бағыттаушы,іске бастаушы ерік жігерімен қосылмаса жансыз,пайдасыз бейне болып қала береді. Психикалыққызметтің саналы және ең белсенді, қозғауға жеңіл қыры,бөлімі болып табылатын жігер адамның алдынақойылған мақсатпен тығыз байланысты және оған жетудіқамтамасыз етудегі бірден бір сенімді рухани күш. Бұлжағынан алғанда, жігерді көздеген мақсатты іске асыруғаниеттелген әрекетке, іс-қимылға ауысысып отыратынтерең сенім идеясы десек те болады. Психикалықәрекеттің басқа да түрлері тәрізді жігер де қоғамдық ортамен тәрбиенің әсеріне бағынады. Сондықтан оныақылдың күшімен белгіленген ортаға салып отыруғаболады.

12. Адамның екі жақты антиномиялық қызметін қалайтүсінеміз? Адам-қайшылықты пенде. Оның, бір жағынанденесі, екінші жағынан, сана, рухы бар екенін әркімбіледі.Оған да басқа тіршіліктерге сияқтысу,ауа,жылу,қоректену,ұрпақ жалғастыру т.с.с.қажет.Сонымен қатар ол дүние жөнінде ойланады,өмірдеөз орнын іздейді,шаттанады,қайғырады,сүйеді,жеккөреді т.с.с. Егер жануарды оның инстинктеріитермелесе,адам өз инстинктерін әлеуметтік нормаларғабағындырады,ол өз-өзін бақылауға ала алатын пенде.Десек те,адамның бұл ішкі қайшылығы философиядаәр түрлі шешіледі.Мысалы,орта ғасырлардағы дінифилософияда адамды рух ретінде өте биік деңгейгекөтеріп,дене ретінде құлдыратып,тіпті жануарлардан датөмен қояды.

Жаңа дәуірдегі философияда бұл мәселе жөнінде бір-біріне қарсы тұрған (негіздеу)биологиялық жәнеәлеуметтік редукционизмді келтіруге болар еді.

Бірінші тұжырымда адамның дене құрылысыныңерекшеліктері асыра бағаланып,олар оның ішкі мән-мағынасын анықтайды деген пікір қалыптасқан. Оғанн ә с і л ш і л д і к , л о м б р о з и я н д ы қ , ә л е у м е т т і к -дарвинизм,әлеуметтік биология бағыттары жатады.Әлеуметтік редукционизмге келер болсақ,оның шынайыөкілі ретінде марксизмді келтіруге болады. Бұл ілімдегітүсінік бойынша, адамның терең мәнін нақтылы түрдеқалыптасқан "қоғамдық қатынастаржиынтығы"құрайды,яғни ол-оның әлеуметтілігінде.

13. Жеке тұлғаның мәдениетін қалыптастыру.Мәдениеттің қалыптауы тұлға арқылы бер ілед і.Мәдениетті қалыптастыру тұлғаның негізделген оныңмәдени және рухани құндылықтар арқасындабайытылады. Автор білім берудің әсерін атап өтеді,қойылған мақсатқа қол жеткізуге болады. Білімніңдамуы XXI ғасырдағы мәдениетпен тығыз байланысты,ол "өткендегі, осы сәттегі және болашақтағы мәдениет"(М.М. Бахтин) . Жеке тұлғаны қалыптастыружағдайында ғана білім беруді ізгілендіру принциптерініске асыру педагогикада тұлғалық-бағдарланған.Бастапқы ұғымы әртүрлі концепциялардың тұлғалықбілім беру болып табылады және де жеке тұлға ретіндемақсаттары және білім беру факторы қарастырылады.Біл ім - мәдениеттің бір бөліг і, ол, бір жағынанқарағанда онымен қоректенеді, ал екінші жағынан -адамның сақтауы мен дамуына әсер етеді. Адам көпөлшемді кеңістіктегі мәдениетте өмір сүреді. Мәденимолайту жеке басынынан басталады және жеке басыпроцесінде аяқталады. А.Н. Леонтьевнің пікірібойынша "ол тек бір мезеттік нәрсе емес және оныңтамағы", "ол тумайды қалыптасады" . Осыған орайжеке тұлғаның мәдениет қалыптастыруайналадағылардың пайдасы үшін емес, өз басыңныңпайдасы үшін де қажет.

Ôèëîñîôèÿ

15

¹3-4 (11) 2016Ôèëîñîôèÿ

ӘДЕБИЕТТЕР.

1. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций // Полис. - 1994. - № 1. - С. 32-48.2. Кондрашов В.А. Новейший философский словарь. - Ростов-на-Дону, 2005. - 672 с.3. Информационный террор //Фонд стратегической культуры. 2005. 4. Bell. D. The coming of Post-Industrial Society. N-Y., 1973, 185 h.5. Toffler A. Freviews and Premises. N-Y., 1983. 138 p.6. Масуда е. "Информационно-компьютерное" понятие. - Токио, 1965. - 192 с.7. Лешкевич Т.Г. Философия науки: учеб. Пособие. - М., 2005. - С. 262-263.8. Пудов А.Г., Новиков А.Г. Менталитет японцев и техногенная цивилизация. - Якутск, 2008. - 207 с.9. Новиков А.Г. Социальная структура якутского общества: история и современность // Политико-социальныепроблемы развития общества. - Якутск, 2008. - С. 39-40.

16

¹3-4 (11) 2016

Avrasya AraştırmalarıABD,

Doktora Öğrencisi,Niğde Üniversitesi, Niğde

KUANYSHZHUMABEKOV

Yabancı Dil Olarak TürkçeÖğretimi, Yüksek LisansÖğrencisi, Dokuz Eylül

Üniversitesi, İzmir

SAMALBERMAGANBETOVA

GEÇMIŞTEN GÜNÜMÜZE GELEN KAZAK TÜRKLERININKULLANDIĞI KIRIL ALFABESININ HARF DEĞIŞIMLERI

Ғылыми мақалада қазақ әліпбиінің тарихиөзгерістері баяндалған. Қазақ тілінің дыбыстықерекшеліктеріне жеке - жеке талдау жасалынған.

В научной статье были рассмотреныисторические изменения казахского алфавита.Также сделан анализ звуковых особенностейказахского языка.

Kazakh alphabet's historical changes have been toldin the scientific article. The letters' features of Kazakhlanguage has been one by one examined.

Kazak Türkçesi, Kıpçak öbeğine ait Kazakistan`da konuşulan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Kazakistan dışında Çin, Özbekistan, Kırgızıstan, Afganistan, İran, Tacikistan, Rusya, Ukrayna, Türkiye, Doğu Türkistan, Türkmenistan ve Moğolistan`ın batı bölgesindeki Bayan Ölke`de yaşayan Kazak Türkleri tarafından da konuşulmaktadır. Kazak Türkçesi, Kıpçak dil grubundaki Karakalpak, Kırgız, Karaçay, Başkurt ve Balkar dillerine yakındır. Kazak Türkçesinin oluşumundan önceki dönemleri genel Türk dili tarihi içerisinde incelenmektedir. Kazakçanın eski şekilleri 24 harfli Orhun yazısı ile yazılmıştır. 19. yüzyılda Rus yönetimi altında yazı dili olan Kazakça kuzeydoğu ağızlarına dayanır. 1929à kadar Arap, 1929-1940 yılları arasında Latin alfabesi ile yazılan Kazakça için 1940`ta Kiril asıllı yeni Kazak alfabesi belirlenmiştir.

Tarihten bildigimize göre; Kazak Türklerinin Kiril alfabesine geçmeleri Çarlık Rusya tarafından yapılan bir Ruslaştırma siyasetidir. Tümgeneral Skalon N. İ. İlmisnski ile İ. Altynsarin`den bir asır önce şöyle demiş, “Kazaklar için Rus grafiği ile yeni bir alfabe hazırlap, başka da kitaplar yazabilir miyiz, acaba?” [1, 74]. Ancak bu fikir bir asır sonra ele alındı. XIX. asrın ikinci yarısında Kazak yazısı için Rus grafiğin kullanma hareketi başlanmış. 1850`lerin sonlarında misyoner N. İ. İlminskiìn en önemli aracı alfabe değiştirme hareketidir. Rus alfabesini Kazak Türkçesi`ne uygulamak isteyen İlminski ilk defa tecrübe olarak 1861 yılında “Materiyalı k İzuçeniyu Kirgizskogo Nareçiya”adlı kitabını Rus alfabesiyle çıkarmıştır. N. İlminski adı geçen eserinde Kazak Türkçesindeki ünlülerin sayısını 9 olarak belirtmiştir: а, ä, е, ы, і; о, ő; у, ?. Kazakça`nın ünsüz sayısını ise 19 olarak vermiştir: п, б, м, w, т, д, н, ж, з, ш, с, р, л, j, қ, ѓ, њ. Yeni alfabede Kazak Türkçesindeki özel sesleri işaretlemek için Rus alfabesinde olmayan ilave edilen işaretler kullanılmıştır. Mesela, ә yerine ä işareti, ө- ő, ү-?, і-i, ы-ы, ң- њ, қ- қ, ғ- ѓ işaretleri kullanılmıştır. Ilminski`den sonra Kazak Türklerine ilgili birkaç kitaplar yayınlandı. Yayınlandığı kitaplar şunlardır: V. V. Grigoriev “Samouçitel russkoi gramotı dliya kirgizov”, V. V. Radlov “Obrazsı narodnoi literaturı tyurkskih plemen Yujnoi Sibiri i Cungari” (1870), P. M. Melioranski “Kratkaya grammatika kazak-kirgizskogo yazıka” (1897) ve V. A. Vasiliev “Obrazsı kirgizskoi narodnoi slovesnosti” [2, 72-73]. Kazak aidını I. Altınsarinìn “Kırgız-Kazak Hrestomatiyası” adlı eseri de Rus alfabesiyle yayınlanmıştır. Altınsarin adı geçen eserinde Kazak Türkçesinin özel seslerin şu şekilde kullanmış: қ, к sesleri yerine к, ө, ү, ұ, у sesleri yerine tek у harfin, а, ә seslerin а, г, ғ yerine sadece bir г işaretin kullanmış. Ң ise нг olarak kullanılmış, і yerine и, и yerine і işaretlenmiş. Bazı yerlerde ь harfi kullanılmış. Herhalde bu kelimeyi inceletmek için kullanılmış.

Arap alfabesi temelinde Kazak Türkçesine uyarlama çalışmaları, A. Baitursınulı`nın en önemli çalışmalarından biridir. 1910 yılında Baitursinulı Kazak Türkçesi fonetiğine göre düzenlenmiş alfabeyi “Ayqap” dergisi ve “Qazaq” gazetesi aracıyla halka tanıtmıştır. Sunulan alfabe şu şekildedir: ن ,م ,ل ,ث ,گ ,ك ,ق ,ع ,س ,ز ,ر ,د ,? ,ج ,ت ,پ ,ب ,ا, ?, ?, ة ,ي ,ئ

Ünlü sesler: а (ا), о (و), ұ (وو), ы (ى), е (ه) Ünsüz sesler: б (ب), п (?), т (ت), ж (ج), ш (?), д (د), р (ر), з (ز), с (س), ғ (غ), қ (ق), к (ك), г (? ), ң (? ), л (ل), м (م), н

(ن)Yarım ünlü: у (و..), й (?) Böylece 24 harften oluşan alfabayi kendisi “Kazak yazısı” olarak adlandırdıysa, Rus bilim adamları

Baitursınulı`nın alfabesini “Baytursınovskyi alfavit” olarak adlandırmıştır. Baytursınulı`nın uyguladığı Kazak alfabesi 1924 yılında Orenburg`da Kazak-Kırgız bilim adamları kurultayı`nda Kazakistan Türkleri için resmi alfabe olarak onaylanmıştır. Bu alfabe Uygur, Kırgız, Karakalpak gibi Türk halkları arasında da etkili olmuştur. “Töte jazu” adıyla kullanılan Arap yazılı Kazak alfabesi 1929 yılında Latin harflerinin kabulüne kadar da geçerliğini korur. Arap alfabesinin kullandığı ilk dönemde, alfabe ve imlayı islah çalışmaları yapılmış. Fakat Kazak Türkçesi`nin ses özelliklerine uygun bulunmadığından 1924-1925 yılında Latin alfabesine geçmesi gerektiği, değişik tarihlerde düzenlenen seminer ve konferanslarda, Sovyetler Birliği`ndeki Türk aydınları tarafından tartışılarak çesitli karalar alınmıştır. Sovyetler Birliği Merkezi Hükümeti tarafından dergi ve gazetelerde alfabe reformu, yazım ve telaffuz, yazılı dilin hangi ağız üzerine kurulacağı gibi tartışmalar açılıp, bu dönemde önemli bir yer tutmuştur. N. İ. İlmisnski, İ. Altynsarin, W. Radlov, V. Vasiliev gibi bilim adamları Kazak Türkçesi`ne Rus alfabesini, A. Baitursınulı, A. Kurmanbaiev, D. Sultangazin, R. Düysenbaiev gibi bilim adamları ise Arap alfabesini uygun görmüştür. Sovyetler

Linguistics

17

¹3-4 (11) 2016

Kurmanbaiev, D. Sultangazin, R. Düysenbaiev gibi bilim adamları ise Arap alfabesini uygun görmüştür. Sovyetler Birliği Merkezi Hükümeti tarafından 24 Ocak 1929`da 29 harfli Latin alfabesi kabül edilmiştir. Kabul edilen Kazak alfabesi şu şekilde olmuştur: a, d, g, k, n, p, s, v, b, e, j, l, ?, q, t, ь, c, ơ, ı, m, o, r, u, z, ө, ә, ç, ү, һ

Latin alfabesi belli bir dönemde uygun olmasına rağmen bilim ve medeniyetin gelişim sürecine bu alfabe de yetişememiştir. Bunun gibi sorunların giderilmesi için Kiril alfabesine geçiş işlemleri başlatılmıştır [3, 20-23]. 1929 yılında kabul edilen alfabe ve yazım kuralı Kazak Türkçesi için fazla etkili olmamıştır. Bu yüzden 1930`lı yıllarda bu konu üzerinde yeni projeler yürütülmüş ve A. Sadvakasov, S. Amanjoıov, K. Jubanov, X. Basımov, Bekenov gibi Kazak bilim adamları uluslararası kelimelerin ve terimlerin yazılışı, harf sayısının azaltılması üzerinde çalışmalarını sürdürmüştür. 10 Kasım 1940 yılında Sarsen Amanjolovùn uyarladığı Kiril alfabesi kabul edilmiştir. Bügüne kadar kullanılmaya devam edilen Kiril alfabeli Kazakistan alfabesi şu işaretlerden oluşmaktadır: а (а), ә (а-е arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (у), к (ince к), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң (nazal n, genizden n, ñ), о (о), ө (ö), п (р), р (r), c (s), т (t), y (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х (hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (ė), ю (yu), я (ya). Bu alfabede Kazak Türkçesi`ndeki sesleri göstermek üzere Rus alfabesi`ndeki 33 harfe 9 harf ilave edilmiş ve 42 harfli olarak sunulmuştur. Ilave edilen harflerden Ұ, 1950`ye kadar ?? şeklinde kullanılmıştır [3, 24].

Bügünkü Kazak Türükçesinde on altı ünlü vardır: а, о, ұ, ы, у, ә, е, ө, ү, і, ?, и. Ünlüler oluşum noktalarına göre, açıklık kapalılık dereceleine göre, dudaklaın durumuna göre şu şekilde sınıfıandırılır [4, 5]:

1. Oluşum Noktalarına Göre Ünlüler, kalın ve inci ünlü olmak üzere ikiye ayrılır. a. Kalın: а, о, ұ, ы, (у) b. Inci: ә, е, ө, ү, і, ?, и, (у) 2. Açıklık Kapalılık Dereceleine Göre Ünlüler: a. Geniş ünlü: а, ә, о, ө, е, э b. Dar ünlüler: ы, і, и, у, ұ, ү 3. Dudakların Durumuna Gore Ünlüler: a. Yuvarlak: о, ө, ұ, ү, у b. Düz ünlü: а, ә, е, ы, і, и, э Bügünkü Kazak Türükçesinde 26 ünsüz vardır: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ. Ünsüzler oluşum noktaları bakımından, oluşum usulü bakımından ve temas dereceleri bakımından sınıflanabilir: a. Akıcı ünsüz: л, м, н, ң, р, й, (у) b. Ölümlü ses: б, в, г, ғ, д, ж, з c. Ötümsüz: к, қ, п, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ Ünlü harfler, ses yolunda hiçbir engel ve zorlamayla karşılaşmayan seslerdir. Bunlar tek başına okunur, heceleri

oluşturur ve çok özel bir yere sahiptir. Ünlüler için Ahmet Baytursunulı’nın“sözün canı” [5, 325], Qajım Basımulı’nın ise “sözün can damarı” [6, 16] ifadelerini kullanmaları, önemlerini anlatma noktasında hiç de abartı değildir.

a ünlüsü [a] Arka damak, düz, geniş ünlü sesi ifade eder. Kelimelerin her hecesinde kullanılır. Kazakça’daki a, sesi her zaman

için kalın bir ünlü olup, bazı iddiaların aksine ince varyantlarına kesinlikle rastlanmamaktadır [7, 39]. Kazak Türkçesinin, bilcümle Türk Dilinin en kullanışlı seslerinden biri olan a, ince ünlülerin bulunduğu sözler

dışında, kalın sıradaki sözlerin her bölgesinde rahatlıkla vazife alabilmektedir. M. T. Tomanov’a göre, “a ünlüsünün Türk şivelerinin Özbekçe ve Tatarca dışındaki kahir ekseriyetindeki telaffuzu ve kullanım sıklığı aynıdır [8, 17].

ä ünlüsü [ә] Geniş-düz olarak ve açık telaffuz edilir. Arap ve Farsçadan gelen kelimelerde ә harfi a harfinin incesidir. ä

ünlüsünün Kazak Türkçesi “Tatar, Başkurt, Karakalpak, Türkmen, Uygur ve Özbek Türkçesinde de kullanıdığını” belirten M. T.Tomanov, “Azerbaycan ve Uygur lehçelerinin bu sesi genellikle Türkçe asıllı sözcüklerde, diğerlerinin ise alıntı sözcüklerde kullandığını” [8, 19-20] da sözlerine ekler. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen bu ses a ve e arasındaki bir sestir. İlminskiy de a ile ä’yi ayıramamış. Ancak S. Amanjolov, 1940 yılında Orıs Alfavitine Negizdelgen Qazaqtıñ Jaña Alfaviti men Orfografiyası “Rus Alfabesi Temelli Yeni Kazak Alfabesi ve İmlası” adlı kitabında ä sesinin, a’nın incesi olduğunu ve bu ünlünün Kiril alfabesinde ? harfiyle karşılanacağını belirtiyor.

e ünlüsü [e] Orta geniş, ön damak, düz ünlü sesi ifade eder. Genelde e harfi a harfinin incesidir. M. T. Tomanov, günümüz

Türk şivelerinde (ve tabi Kazak Türkçesinde) köken itiariyle iki türlü e ünlüsü bulunduğunu, bunlardan birinin Ana Türkçe sözcüklerdeki e, diğerinin ise Rusça sözcüklerin bünyesinde bulunan e olduğunu belirterek; bunlardan Ana Türkçe e’nin a ünlüsünün eşi olan ses olduğu hatırlatıyor [8, 53].

ı ünlüsü [ы] Arka damak, dar-düz ve orta açıklıkta telaffuz edilir. Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası “Türk Dillerinin

Karşılaştırmalı Fonetiği” adlı kitabın yazarı M. T. Tomanov’a göre “Dil ardında (arka damakta) kalın olarak telaffuz edilen ı fonemi, Türk dillerinin büyük çoğunluğunda bulunmakta olup, yalnızca Özbek ve Uygur Türkçelerinde tam olarak bu sesi karşılayacak bir ses mevcut değildir. Bu dillerde ı ile i, birbiriyle karışmış haldedir ve ses i sesine dönüşmüştür”[8, 62]. Kazak Türkçesi`nde ı sesi olduğu gibi çıkar. fakat Türk çivelerinde farklılık gösterebilir. Türk şivesinde istisna durumlar vardır.

Linguistics

18

¹3-4 (11) 2016

і ünlüsü [і] Yukarı dar, ön damak, düz ünlü sesi ifade eder ve kelimenin her yerinde görülür. M. T. Tomanov’a göre “i ünlüsü,

Türk dillerinin hepsinde; özellikle belirtmek gerekirse Kazak, Karakalpak, Nogay, Tatar, Başkurt, Çuvaş dillerinde akustik bakımdan benzerdir. Bu ses, ı sesinin ince karşılığıdır” [8, 63] Kazak Türkçesi`ndeki i, diğer pek çok Türk şivesine göre çok daha kısadır.

о ünlüsü [о] Arka damakta, yarı açık olarak telaffuz edilen geniş-yuvarlak bir sestir. Bu ünlü, ön damakta, kapalı olarak telaffuz

edilen dar-yuvarlak bir sestir. M. Tomanov, söz başında o ünlüsü önünde belli belirsiz işitilen w sesini u olarak tanımlamış (uo) ve bunun açık bir diftong yarattığını iddia etmiştir [9, 49]. En önemli özelliği birinci heceden sonraki hecelerde de bulunmasıdır. M. T. Tomanov, Türk şivelerindeki o ünlülerinin menşe bakımından iki ayrıkökene dayandıklarını; bunların bir tanesinin Ana Türkçe sözlerdeki o, diğerinin ise Rusça’dan geçen sözcüklerin bünyesinde bulunan o olduğunu; Türk o’sunun ile Rus dilindeki o’nun karşılaştırılması durumunda epey bir kapalı telaffuz edildiğinin görüldüğünü; çünkü, Türk o’su telaffuz edilirken dudakların yanlara doğru daha çok büzüştüğünü ve ağız boşluğunun çok az genişlediğini belirterek, bu durumun çağdaş Türk şivelerinin çoğunda böyle olduğunu ifade eder [8, 55].

ö ünlüsü [ө] Ön damakta, yarı açık olarak telaffuz edelin geniş-yuvarlak bir sestir. Tıpkı o gibi normalden kısadır ve birinci

heceden sonraki hecelerde de görülür. ö ünlüsünün söz başında da belli belirsiz bir w sesi vardır. Fonetik uzmanı M. T. Tomanov, Kazak Türkçesindeki bu durumla ilgili şunları söylüyor: “Kazak, Karakalpak, Nogay, Kumuk, Karaçay-Balkar dillerindeki ö sesinin; başka dillerdeki ö’den bir farklılığı vardır. Bu dillerdeki ö, monoftongdan çok diftonga yakındır; zira, önünde ince ve dar bir ünlü işitilir. Yine de bu durum, yalnızca sözcük başında geçerlidir. Hece içlerinde ise ö’nün ancak bir monoftong olduğu malum”[8, 55].

u ünlüsü [ұ] Arka damakta, kapalı olarak telaffuz edilen dar-yuvarlak bir sestir. u [ұ] sesi, özellikle telaffuzu açısından o’ya

benzemektedir. Bu harfin Kazakça`da 1950`ye kadar ?? şeklinde kullanıldığını daha önce belirtmiştik. ü ünlüsü [ү] Ön damakta, kapalı olarak telaffuz edilen dar-yuvarlak bir sestir. Başkurtça, Kırgızca ve Tatarcada da bulunan bu

ses, yuvarlak ünlüler arasında en yuvarlak olan ünlüdür. Bu ünlünün söz başlarında da belli belirsiz bir w sesinin işitildiğini belirtmeliyiz.

Ünsüz harfler, tek başına söylenemeyen, ancak bir ünlü yardımıyla söylenebilen sesleri karşılayan harflerdir. b ünsüzü [б] Tonlu ve patlayıcı bir sestir. Bir hece okunuşunun dışındaki iki dudak birbirine çok daha gevşek olarak yapışır. Bu

konuda R. Sızdıqova; “Rus Dilini iyi bilen bugünün gençlerinin Kazakça konuşma pratikleri sırasında Kazak sözlerindeki b sesini Rusça’daki gibi telaffuz ettikleri, bu sesi iki dudağı birbirine çok sıkı yapıştırarak söyledikleri fark ediliyor. Bu Kazak dilinin seslik normlarına aykırı bir durumdur” [10, 117]demektedir.

v ünsüzü [в] Tonlu ve sızıcı bir sestir. Bu ünsüz Kazakça kelimelerde bulunmaz. Ancak, Rusça, Arapça ve Farsça gibi başka

dillerden alınmış kelimelerde bulunur. Kırgız, Karakalpak, Başkurt ve Nogay Türkçelerinde de kullanıldığı sözcükler de daima Rusça’dan alıntı sözcüklerdir. M. T. Tomanov da, Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası “Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Fonetiği” adlı kitabında v ünsüzünün (diğer Türk şivelerinde) çoğunlukla vagon gibi başka dillerden giren sözcüklerin bünyesinde bulunduğunu; ancak, Azerbaycan ve Türkiye Türkçelerinde; hatta Türk Dünyası’nın en doğusunda konuşulan Salar ve Sarı Uygur Türkçelerinde Türkçe asıllı sözcüklerde dahi fonetik ses değişimleri neticesinde ortaya çıkabildiğini ifade ediyor [8, 69-70].

g ünsüzü [г] Tonlu ve patlayıcı bir ünsüzdür. Kazakçada inceltilerek telaffuz edilir ve iki ünlü arasında sızıcılaşır. Rusça

kelimelerdeki g'ler ise Rusçada olduğu gibi biraz daha kalın söylenirler. ğ (g) ünsüzü [ғ] Tonlu ve sürekli, sızıcı bir ünsüzdür. Eski Türkçe’de yaygın olarak kullanılan bu ünsüz, ince karşılığı olan g gibi

pek çok batı ağzında kaybolmuş, bazılarında ise w, v yahut u’ya dönüşmek suretiyle arkasında bir iz bırakmıştır [11, 38]. Bu durum Kazak Türkçesi`nde de bulunmaktadır.

j ünsüzü [ж] Dil önü, patlayıcı, tonlu, ünsüz sesi efade eder. Kazak Türkçesinde y- > j`ye dönüştürülen bir sestir. Karakalpak

ve Kazakça’da j ünsüzünün özellikle çok sayıda söz başında kullanıldığı genellikle bir alıntı sözcüğe işarettir. j- sesini Türkçe’de asli olarak bulunduğunu söylemek zordur. Diyalektolog J. Dosqarayev’e göre “Kazakça’nın bazı ağızlarında c’nin j’ye dönüşüm süreci tamamlanmamıştır”[12, 139]. G. Karibayeva da c sesinin jè dönüştüğünü söyliyor. M. T. Tomanov, Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası “Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Fonetiği” adlı kitabında; Azerbaycan, Türkiye, Kırgız, Çuvaş gibi şivelerde j foneminden başka, affrikat c foneminin de (o дж diyor) bulunduğunu, yine de bu sesin varlığının bir iki Türk şivesiyle sınırlandırılamayacağını, Kazak, Tatar, Uygur, Özbek gibi Türk şivelerinde de bir ağız özelliği olarak var olduğunu söylüyor [8, 71].

Уу

Linguistics

19

¹3-4 (11) 2016

q ünsüzü [қ] Kazak Türkçesinin kendisine has, tonsuz, çukur dil arkası ve patlayıcı bir ünsüzdür. q sesi Kazak Türkçesinde en

aktif kullanılan ünsüzlerden biridir. Sözcüklerin her hecesinde kullanılır. Tatarca’da ve Azerice’de kullanılmaktadır. Bazı Türki dillerde ise gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın G harfini karşılar. Arapçadaki Kaf (ق) sesini karşılar. Bazı lehçelerde ise gırtlaktan çıkarılan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir.

ñ ünsüzü [ң] Dil arkası, patlayıcı, tonlu ve nazal (burun yollu) bir ünsüzdür. Kazak Türkçesinde, diğer Türk şivelerinde olduğu

gibi “Nazal n” (ñ) kelime başında görülmez. Çoğunlukla kelimelerin sonunda, bazen de ortasında görülür. Tatarcada Ñ, Türkmencede Ň harfi ile gösterilir. ñ ünsüzü, Özbek Türkçesinin kullandığı Kiril alfabesinde ng [нг] şeklinde iki ayrı ses olarak kullanıldı. Ancak 1990 yılında kabul edilen Latin alfabesinde ng [нг] yerine Latin alfabesindeki ñ harfinin kullanılmaya başlandığı belli.

Sonuç Makalenin giriş bölümünde Kazak Türkçesinin menşeyi hangi ülkeler tarafından konuşulduğu, hangi dillere yakın

olduğu, Kazakların çeşitli dönemlerde kullandıkları Arap, Latin ve Kiril Alfabeleri, Kazakistan`da önemli konu olan alfabe tartışmaları ve Kazak Türkçesinin ses yapısına ne gibi etkilerinin olduğu dile getirildi. Makalede alfabe konusundaki N. İ. İlminskiìn, Kazak Türkleri hakkında V. V. Radlovùn, V. V. Grigorievìn, V. A. Vasilievìn, Arap alfabesi temelinde Kazak Türkçesine uyarlama çalışması olan A. Baitursunulı`yın, I. Altınsarinìn eserleri temel alınmıştır. Kazak Türkçesi`nin “Fonetik”, yani “Ses Bilgisi”, ünlü ve ünsüz sesleri, Kazak fonetiğinin gelişme devreleri, tarihi ve gramerlik ses olayları ele alınmıştır. Kazak Türkçesinin konuşma dilinde bulunan ve yazıyla aksetmemiş bazı ses farkılaşmaları, Çarlık Rusya tarafından yapılan siyasi bir baskılarla defalarca değiştirilen Kazak alfabelerinin ses yapısına tesirleri ve çeşitli bilimadamlarının teklif ettiği türlü alfabe modellerine yer verilmiştir.

Makalede bügünkü Kazak Türükçesindeki ünlülerin oluşum noktalarına göre, açıklık kapalılık dereceleine göre, dudaklaın durumuna göre ve ünsüzlerin oluşum noktaları bakımından, oluşum usulü bakımından ve temas dereceleri bakımından nasıl sınıfıandığı belli bir düzen içerisinde verilmiştir.

Sonuç olarak Kazak Türklerinin bugüne kadar kullanmış oldukları alfabelerin tümü ele alındı diyebiliriz ve geçmişten günümüze gelen Kazak Türklerinin kullandığı Kiril alfabesinin, harf harf değişimleri incelendi.

1. E. A. Masanov (1966) “Очерк истории этнографического изучения казахского народа в СССР”, Almatı:

Nauka Baspası, s. 74 2. Қазақ тілінің тарихы мен Түркітану мәселелері (2011), Almatı: Ahmet Baitursınov adındaki Dil Bilim

Enstitüsü Yayınları, s. 72-73 3. A. Ospanova (2010) 1985-2009 yılları arasında Kazakistan`da Kazak Türkçesi ile yapılmış dilbilim çalışmaları

üzerine bibliografya denemesi, İzmir: Yüksek Lisans Tezi, s. 20-24 4. A. B. Jolşin (2014) “Қазақ Тілі Дыбыстарының Ахмет Байтұрсыновқа дейін зерттелуі”, ӘОЖ

809.43.2:801.4, s. 5 5. A. Baytursınov (1992) Til Tağılımı, Almatı: Ana Tili Baspası, s. 325. 6. Q. Basımulı, (1932) Jaña ärip pen jaña emle jäne dıbıstarımızdıñ jikteri, s. 16. 7. M. Ergin (1993) Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları, 20.baskı, s. 39 8. M. T. Tomanov, (1981) Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası, Almatı: Mektep baspası, s. 17-71. 9. M. T. Tomanov, (1988) “Qazaq Tiliniñ Tarihi Grammatikası”, Almatı: Mektep baspası, s. 49. 10. R. Sızdıqova, (1983) “Söz Sazı”, Almatı: Ğılım baspası, s. 117. 11. A. Von Gabain (2000) Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Merhmet Akalın, Ankara: TDK Yayaınları, 3.baskı, s.

38. 12. J. Dosqarayev (1963) “Qazaq Tili Tarihi men Dialektologiyasınıñ Mäseleleri”, Almatı: Ğılım Baspası, 5.baskı,

s. 139.

KAYNAKLAR

Linguistics

20

¹3-4 (11) 2016

Қазақ инновациялықгуманитарлық заң

университеті, т.ғ.к.

БОЛАТОВА ҚАЛАМҚАСБОЛАТҚЫЗЫ

Мақала қазақ отбасындағы туыстық қарым-қатынастардың ерекшеліктерін сипаттайды.Отбасы аясындағы туыстық қатынастардысипаттаумен қатар, мақала авторлары отбасылық-туыстық қатынастардың қоғам өміріндегі мүліктікжәне құқықтық мәртебесіне мән береді.

Статья посвящена особенностям родственныхвзаимоотношений внутри казахской семьи. Нарядус описанием внутрисемейных отношений,немаловажное значение придается рассмотрениюсемейно-родственных отношений в плане изученияих имущественного и правового положения всоциуме.

The article is devoted to peculiarities of kinship withinthe Kazakh family. Along with the description of kinship,great importance is also attached to consideration of kin-ship in terms of studying their property and juridical sta-tus in the society.

Көшпелі және рулық-тайпалық негізде құрылғанхалықтарда туыстық қатынастар қоғамдық қарым-қатынастың негізін қалайтындығы белгілі. Рулас ағайын,туыс, жақын туыс, аталас, бір ата баласы, бір әке баласыарасында туыстық байланыстан туындайтын парызміндеттер өте көп. Олар қазақтың ғұрыптық заң-салттарымен бекітілген, әр қайсысының орны бөлек.

Қазақ халқының салт-дәстүрлері ағайын-жекжатқабайланысты. "Жігіттің үш жұрты болады: өз жұрты,нағашы жұрты, қайын жұрты" деген сөз туыстық қарым-қатынастың бағытын орынды көрсетеді. Қандай туыстарөз жұртын жеті ұрпаққа тартып, атайды. "Жеті атасынбілген -жетімдіктің белгісі" деген қазақ халқы барлығынаат қойып, затына сай атай білген.

Ата-ананы қастерлеу қазақ халқының өнегелік салты.Бұған байланысты халық аузында жүрген көптеген мақал-мәтелдер бар. Мысалы: "Ата-ананың кадірін-балалыболғанда білерсің, ағайынның қадірін-жалалы болғандабілерсің". "Ата деген жігітті, "жаным" десе болмас па!".Бір ата-анадан туған ұлдар мен қыздар бірі аға, бірі іні,әпкелі-сіңлілі, қарындас болады. "Ағасы бардың жағасыбар, інісі бардың тынысы бар" "Ағаға қарап іні өсер, апағақарап сіңлі өсер" деп тегін айтылмаған. Ағасының әйелікішілеріне жеңге, үлкендеріне келін болады. Апаларыныңкүйеуі кішілеріне жезде, үлкендеріне күйеу бала болады.Ағасының әйелі інісінің әйеліне абысын болса, кішісі -келін. Қазақ халқында кіші келіндері абысындарының атынатамай, "жеңеше" деп атайды. Келіндері ата-енесін жәнекүйеуінің бауырларын атымен атамау салты бар. Оларғаотбасындағы орындарына, мінез құлықтарына қарай атқояды. Күйеулерінің атын көпшіліктің алдында атамай,"отағасы", "біздің үйдің кісісі" т.б. осындай атауларменатайды. Күйеуінің ағалары мен інілерін "қайын аға", "қайыніні" деп атайды. Қарындастары мен әпкелері келінге қайынапа мен қайын сіңлі. Оларға "әпке", қайын сіңлілерінеркелетіп "ерке қыз", "сұлу", "әдемі қыз" деген сияқтыатауларды жеңге, келіндер шебер тауып қояды [1, 189б.].

Қазақ халқында туыстық атаулары өте көп. Бұндайатаулар туыстардың арасында жиі қолданылады. Бірадамның немесе ағайынды кісілердің қыздарынаүйленген адамдар бір-біріне бажа болады. Әйелдерініңжасы кіші іні, сіңлісі мен туыстары балдыз деп аталады.Жезде мен балдыз арасындағы қарым-қатынастың өтеқызық екені қалжыңдасқандарынан көрінеді. Балдызы

Қазақ инновациялықгуманитарлық заңуниверситетінің

магистранты

ШАЛҚАРҚАРАТАЕВ

ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДАҒЫ ТУЫСТЫҚҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

қалжыңмен жездемнің құлағын бұраймын деп ойнайды.Бөле деп бірге туған апалы-сіңлі кісілердің балаларыныңарасындағы туыстық қатынастың атауын айтады. Ерлі-зайыптылардың аталары, әкелері, үлкен ағалары туысағалары құда болады да аналары, әжелері, үлкенбалалы-шағалы әпкелері құдағи болады. Іле-шатыстарыбар құда адамдар құда-жекжат деп аталады. Құдашамен құда бала деп ерлі зайыптылардың інілері мен сіңлі,қарындастары аталады.

Адамның өзінің бел баласы - ұлы мен қызы. Ұлдантуған бала - немере, қыздан туған бала - жиен болады.Кейде немере жиендерін туған немерем немесе туғанжиенім деп атайды. Осы немере мен жиеннен туғанұрпақ шөбере және жиеннен туған жиеншар депаталады. Бұл үшінші ұрпақ болып саналады. Төртіншіұрпақты немере (шөпшек) және туажат дейді. Әрі қарайжалғасатын ұрпақтар үбірі мен шүбірлері деп аталады[2, 213 б.].

"Жігіттің үшінші жұрты нағашысы" делінген."Балалығыңды сағынсаң - нағашыңа бар, жігіттігіңдісағынсаң -қайныңа бар" дегендей, нағашы жұртынажігіттің анасының туыстары жатады. Туыстық қатынасыжақын шағашылар - нағашы ата, нағашы әже, нағашыапа, шеше, нағашы аға мен жеңге, нағашы апа менжезде, нағашы іні мен келін, нағашы қарындас пеннағашы апа, шешесінің сіңлісінің туған балаларыбөлелер болып саналады. Бөлелер, егер шешесіменбірге туған қыздарын туса, туған бөле, ал нағашысыныңқыздарынан туса - немесе бөле делінеді [3].

Нағашы мен жиендер әрқашан бір-біріне батымболған. Қалжыңдасып ойнай білген. Жиені нағашысына:"Қырық серкешімді алуға келдім" деп, арнайы нағашылапбарады екен. Қазақта "нағашылап келдің бе?", "жиендікжасайын деп жүрсің бе?" деген қалжың сөздер осыданқалған. Төркіндеп келген шешесімен еріп келгенкішкентай жиендеріне нағашыларының бәсіре мал атап,жас төлдерге ен салдыру салты болған. Бұл салт қазірде орындалады. Малды, дәулетті нағашылар олтөлдердің өсіміне тимей, жиені ер жеткенде енші қылыпбереді екен. Нағашыларының қолында тәрбиеленгенжиендерін үйлендіріп, үйлі жайлы етеді. Қызынан туғанжиенінің ұрпағы оның бабасынан жетінші атаға толғандажетінші ұрпағы "туа жат" деп аталады. Бұл атаудың мәніжетінші ұрпақ туғанымен, ол жат деген ұғымды білдіріптұр[4, 39 б.].

21

¹3-4 (11) 2016

Халқымызды "Жиен ел болмас, желке ас болмас" дегенмақалға қарсы келетін "Жиен ер болар - малы болса,желке ас болар - майы болса" деген мақалдыңмағынасы- жиенді, қанша бағып тәрбиелесең де, сіңбейдідегенді білдіреді. Нағашы жұрты, қанша жақсы болсада, жігітке өз елі ыстық әрі қымбат. Атасы мен жері, елібасқа болғандықтан, нағашы мен жиен бірін-бірікүндемеген. Ағайын арасының ұсақ кикілжіңі олардыңарасында жат қылық саналады. Біріне бірінің құрметпейілдері таза болған.

Жиын-тойларда ағайынның көмегі зор. Қазақ халқыныңсалт-дәстүрлері ағайынсыз орындалмайды."Туғаныңмен сыйласпасаң, кең дүниеге сыймассың","Ағайын бірде араз, бірде тату", "Ырыс қашса да, туысқашпайды" деген мақалдар ағайынның адам өміріндегімаңызды орнын көрсетеді.

Қазақ халқында туыстық есеп еркектер тарапынанжүргізілгендіктен оның бабасынан бастап неменесінедейін жеті атаға, яғни жеті ұрпаққа толады. Ал жетіншіұрпақ қазақта "немен", "шөпшек" атандыруы тегін емес.Айталық "немене" деген атаудың өзі не екені белгісіз депсұрақ қойып, тұрған тәрізді, ал "шөпшекке" бұл атаудыңмәні тіпті анық, Қазақ шөпшек деп ағаштың қурап, сыныптүскен жіңішке бұтақтарын айтады. Осыған қарағандажеті атаға толғанда сегізінші ұрпақтың туыстық мәніжойылып, олардың арасында туыстық қырым-қатынасүзіледі деген ұғымды білдіретін тәрізді. [4, 39 б.]

Ағайын - туыс. Қазақ халқының салт-дәстүрлері ағайын-жекжатқа байланысты. "Жігіттің үш жұрты болады: өзжұрты, нағашы жұрты, қайын жұрты" деген сөз туыстыққарым-қатынастың бағытын орынды көрсетеді. Қандайтуыстар өз жұртын жеті ұрпаққа тартып, атайды. "Жетіатасын білген -жетімдіктің белгісі" деген қазақ халқыбарлығына ат қойып, затына сай атай білген.

Ата-ананы қастерлеу қазақ халқының өнегелік салты.Бұған байланысты халық аузында жүрген көптегенмақал-мәтелдер бар. Мысалы: "Ата-ананың қадірін-балалы болғанда білерсің, ағайынның қадірін-жалалыболғанда білерсің". "Ата деген жігітті, "жаным" десеболмас па!". Бір ата-анадан туған ұлдар мен қыздар біріаға, бірі іні, әпкелі-сіңлілі, қарындас болады. "Ағасыбардың жағасы бар, інісі бардың тынысы бар" "Ағағақарап іні өсер, апаға қарап сіңлі өсер" деп тегінайтылмаған. Ағасының әйелі кішілеріне жеңге,үлкендеріне келін болады. Апаларының күйеуі кішілерінежезде, үлкендеріне күйеу бала болады. Ағасының әйеліінісінің әйеліне абысын болса, кішісі - келін. Қазақхалқында кіші келіндері абысындарының атын атамай,"жеңеше" деп атайды. Келіндері ата-енесін және күйеуініңбауырларын атымен атамау салты бар. Оларғаотбасындағы орындарына, мінез құлықтарына қарай атқояды. Күйеулерінің атын көпшіліктің алдында атамай,"отағасы", "біздің үйдің кісісі" т.б. осындай атауларменатайды. Күйеуінің ағалары мен інілерін "қайын аға","қайын іні" деп атайды. Қарындастары мен әпкелерікелінге қайын апа мен қайын сіңлі. Оларға "әпке", қайынсіңлілерін еркелетіп "ерке қыз", "сұлу", "әдемі қыз" дегенсияқты атауларды жеңге, келіндер шебер тауып қояды.

Қазақ халқында туыстық атаулары өте көп. Бұндайатаулар туыстардың арасында жиі қолданылады. Бір

адамның немесе ағайынды кісілердің қыздарынаүйленген адамдар бір-біріне бажа болады. Әйелдерініңжасы кіші іні, сіңлісі мен туыстары балдыз деп аталады.Жезде мен балдыз арасындағы қарым-қатынастың өтеқызық екені қалжыңдасқандарынан көрінеді. Балдызықалжыңмен жездемнің құлағын бұраймын деп ойнайды.Бөле деп бірге туған апалы-сіңлі кісілердің балаларыныңарасындағы туыстық қатынастың атауын айтады. Ерлі-зайыптылардың аталары, әкелері, үлкен ағалары туысағалары құда болады дағ аналары, әжелері, үлкенбалалы-шағалы әпкелері құдағи болады. Іле-шатыстарыбар құда адамдар құда-жекжат деп аталады. Құдашамен құда бала деп ерлі зайыптылардың інілері мен сіңлі,қарындастары аталады.

Адамның өзінің бел баласы - ұлы мен қызы. Ұлдантуған бала - немесе, қыздан туған бала - жиен болады.Кейде немере жиендерін туған немерем немесе туғанжиенім деп атайды. Осы немесе мен жиеннен туған ұрпақшөбере және жиеннен туған жиеншар деп аталады. Бұлүшінші ұрпақ болып саналады. Төртінші ұрпақты немесе(шөпшек) және туажат дейді.

"Жігіттің үшінші жұрты нағашысы" делінген."Балалығыңды сағынсаң - нағашыңа бар, жігіттігіңдісағынсаң -қайныңа бар" дегендей, нағашы жұртынажігіттің анасының туыстары жатады. Туыстық қатынасыжақын шағашылар- нағашы ата, нағашы әже, нағашыапа, шеше, нағашы аға мен жеңге, нағашы апа менжезде, нағашы іні мен келін, нағашы қарындас пеннағашы апа, шешесінің сіңлісінің туған балаларыбөлелер болып саналады. Бөлелер, егер шешесіменбірге туған қыздарын туса, туған бөле, ал нағашысыныңқыздарынан туса - немесе бөле делінеді.

Нағашы мен жиендер әрқашан бір-біріне батымболған. Қалжыңдасып ойнай білген. Жиені нағашысына:"Қырық серкешімді алуға келдім" деп, арнайы нағашылапбарады екен. Қазақта "нағашылап келдің бе?", "жиендікжасайын деп жүрсің бе?" деген қалжың сөздер осыданқалған. Төркіндеп келген шешесімен еріп келгенкішкентай жиендеріне нағашыларының бәсіре мал атап,жас төлдерге ен салдыру салты болған. Бұл салт қазірде орындалады. Малды, дәулетті нағашылар олтөлдердің өсіміне тимей, жиені ер жеткенде енші қылыпбереді екен. Нағашыларының қолында тәрбиеленгенжиендерін үйлендіріп, үйлі жайлы етеді.

Халқымызды "Жиен ел болмас, желке ас болмас" дегенмақалға қарсы келетін "Жиен ер болар - малы болса,желке ас болар - майы болса" деген мақалдыңмағынасы- жиенді, қанша бағып тәрбиелесең де, сіңбейдідегенді білдіреді. Нағашы жұрты, қанша жақсы болсада, жігітке өз елі ыстық әрі қымбат. Атасы мен жері, елібасқа болғандықтан, нағашы мен жиен бірін-бірікүндемеген. Ағайын арасының ұсақ кикілжіңі олардыңарасында жат қылық саналады. Біріне бірінің құрметпейілдері таза болған.

Жиын-тойларда ағайынның көмегі зор. Қазақ халқыныңсалт-дәстүрлері ағайынсыз арындалмайды."Туғаныңмен сыйласпасаң, кең дүниеге сыймассың","Ағайын бірде араз, бірде тату", "Ырыс қашса да, туысқашпайды" деген мақалдар ағайынның адам өміріндегімаңызды орнын көрсетеді.


1. Жігіттің үш жұрты: туыстық қатынастар хақындағы әңгімелер жинағы / құраст. Естенов А. -Алматы: Қайнар,1994 ж. -191 б.2. Ниязбеков М. Біз қалай туысамыз? - Алматы: Өнер, 1991 ж. -46 б.3. http://www.ethnonet.ru/ru/pub/0504-02.html4. Арғынбаев Х. Қазақ отбасы: қазақ отбасының кешегісі мен бүгінгісі жайындағы ғылыми зерттеу еңбек / ХалелАрғынбаев. -Алматы: Қайнар, 1996 ж. - 285 б.

22

¹3-4 (11) 2016

Семей қаласының №3орта мектебінің қазақ тілі

мен әдебиеті мұғалімі

ЖИЛКИБАЕВА ГАУХАРАЙТБЕКОВНА

Әдебиет әлемінде ойып тұрып орын алатын, өшпесмұра қалдырған жазушы, тарихшы, драматург,аудармашы, белгілі абайтанушы Қайым (Ғабдұлқайым)Мұхамедханұлы 1916 жылдың 5 қаңтарында Семейқаласында дүниеге келген. 1924 жылы Жаңасемейдегібастауыш мектепке оқуға түседі, 1932 жылдан бастапеңбекке араласа бастайды. 1935-1937 жылдары пәнмұғалімдерін дайындайтын екі жылдық курста, 1937-1939 жылдары Семей педагогика институтыныңфилология факультетінде оқиды. Институтты үздікбітіріп, мұғалімдік қызметке сонда қалдырылады. Солкезеңде Абайдың республикалық әдеби-мемориалдықмұражайын құруға қатысып, оның алғашқы директорыболып қызметке тұрады.

Қайым Мұхамедханұлының тұңғыш шығармаларыбаспасөз бетінде 1935ж.жарияланады. Жергіліктігазеттерде әдеби-сын түрінде сегіз мақала жазылып,1939 ж. республикалық "Әдебиет және өнер" (№ 9)журналында "Абай атындағы Семей қазақ театрыныңшығармашылық жұмысы" туралы Е. Ысмаиловпенбірлесе отырып жазған мақаласы жарық көрді. 1937-1940жж Қ. Мұхамедханұлының 13 мақала, 20 өлең, 2 поэмасыбасылып шығады.

1940 жылдан бастап Жазушылар Одағының мүшесіҚайым Мұхамедхановты оқырман қауым ақын ретіндежақсы біледі. Оның "Ұстазыма", "Сүйемін, Отан-анамды","Туған жерге" өлеңдері - асқақ та асыл сезімменкестеленген ақындық күш-қуатының шынайы көрінісі.

Жазушы Мұхамедханұлының драмалық шығармаларыбір төбе. Драматургиядан: "Перне" /1944/, "Майданнан-майданға" /1947/, "Комиссар Ғаббасов" /1960/, "ЕрБілісай" /1974/ атты туындылары - қоршаған ортадағытүрлі тартыстарды көрермен назарына қалтықсызжеткізген сүбелі дүниелер. Олар әр кез республикалық,облыстық театрлар сахнасында күні-бүгінге дейінқойылып келеді.

Қайым Мұхамедханұлы - түпнұсқа иесінің ойынтереңнен танып, тебірене толғайтын шебер аудармашы:әзірбайжан драматургі У.Гаджибековтың "Аршин малалан" (1941, татар жазушысы Ш. Камалдың "Хажы әпендіүйленеді" (1967) пьесалары, татар поэзиясының классигіҒ.Тоқайдың өлеңдері, сондай-ақ Н. Карамзиннің"Сормаңдай Лиза" хикаятын өлеңмен аударып,әдебиетіміздегі аударма жанрының дамуына үлкен үлесқосқан.

Қайым Мұхамедханұлының ғылыми еңбегінің басты

ОЙЫ ҰШҚЫР, РУХЫ БИІК, ЖАНЫ ТАЗА(ҚАЙЫМ МҰХАМЕДХАНОВТЫҢ ТУҒАНЫНА

100 ЖЫЛ ТОЛУЫНА ОРАЙ)

Мақала әдебиеттанушы ғалым, жазушы, ақын Қайым Мұхамедханұлыныңөмірі мен шығармашылығына арналады. Автор Қайым Мқхамедханұлыныңшығармашылығы мен қоғамдық қызметіне шолу жасайды.

Статья посвящена жизни и творчеству ученого литературоведа, писателяи поэта Каюма Мухамедханова. Автор статьи делает обзор творчеству иобщественной деятельности Каюма Мухамедханова.

The article is devoted to the life and works of literary scholar, writer and poet ofKayum Mukhamedkhanov. The author provides an overview of the creativity and so-cial activities of Kayum Mukhamedkhanov.

Ýäåáèåòòàíó

бақыты ұлы Абайдың өлмес те, өшпес мол мұрасынзерттеумен байланысты.1939 жылдан бастап, ол ұлыұстазы М. Әуезовтің ақыл кеңесімен жас кезінен бастап,Абайдың ақындық мектебін зерттеумен айналысқан.Бірақ, өкінішке қарай, кандидаттық еңбегі тәркіленіп,сотталып кете барған. Алайда, қайтпас қайсар Қайымжасымаған. Соның айғағы ретінде, Абайдың ақындықмектебі туралы том-том кітаптары дәлел бола алады.Ал, Егемен ел атанып, Тәуелсіздікке қол жеткізген шақтакешегі Алаш көсемдері туралы өндіртіп жазған да осыҚайым еді. Соның басым бөліг і Семейдегіреспубликалық Абай қоры мен Алматыдағы "Атамұра"баспасының қамқорлығымен "Абайдың ақын шәкірттері"және "Абай мұрагерлері" деген атпен жарыққа шыққаныда көзі қарақты оқырманға белгілі. Абай мұрасын, оныңақын шәкірттерінің өмірі мен шығармашылығынзерттеумен айналысып, "Абайдың әдеби мектебі" дегенатпен Ақылбай мен Мағауия Абай ұлдары, ӘубәкірАқылбайұлы, Әріп, Әсет жайлы мақалалар жариялайды,Абайдың бұрын белгісіз болып келген 9 өлеңін тауып,оларға түсінік жазып, ұлы ақынның 1945 жылы шыққанжинағына енгізеді.1951 жылы "Абайдың әдеби мектебі"деген тақырыпта қорғаған кандидаттық диссертациясы,"Абайдың ақындық айналасы", "Абай шығармаларыныңтекстологиясы жайында" монографиялары -әдебиеттану ғылымына қосылған маңызды таптырмастуындылар болып табылады.

Қайым Мұхамедханов - ақын. 1938 жылы Жамбылдыңәдеби кызметінің 75 жылдығына арналғанреспубликалық ақындар сайысында "Жамбыл" аттытолғауы бас жүлдені жеңіп алды, ал 1945 жылы Қаз. ССРМемлекеттік Гимнің авторы болуы ақынның шыққанбиігін әйгілейтін межесі, ірі табысы еді. Абайтану - қазақәдебиетін зерттейтін ғылымның құнарлы саласы.Сондықтан, ол әдебиеттанудың қашан да көкейтестітармағы қатарында ғалымдардың қарамағында болмақ.

Қайым Мұхамедханұлының ұзақ жылдар бойы ғылыми,әдеби шығармашылық және ұстаздық еңбегі жоғарыбағаланып, ол КСРО медальдарымен, "КСРО халыққабілім беру ісінің үздігі", "Қазақ ССР ағарту ісінің үздігі"белгілерімен, Құрмет грамоталарымен наградталған.Қазақстан жазушылар Одағының Абай атындағыалғашқы Халықаралық сыйлығының, ҚазақстанЖурналистер Одағы сыйлығының, Халықаралық Абайакадемиясы сыйлығының, Қазақстан РеспубликасыМемлекеттік сыйлықтарының иегері. Абай атындағы

23

¹3-4 (11) 2016Ýäåáèåòòàíó

Алматы мемлекеттік университетінің профессоры, ҚазақССР-нің мемлекттік әнұранының авторы (1945 ж.), КСРОжазушылар Одағының мүшесі (1940 ж.). Шәкәріматындағы Семей мемлекеттік университетінің алғашқықұрметті профессоры, Семей, Аягөз қалаларының, Абай,Жаңасемей аудандарының құрметті азаматы.

Дүниеден өткен соң аты аңызға айналып жатқан

тұлғалар да аз емес. Көзі тірісінде аңызға лайықмәртебеге ие жандардың бірі - Қайым ақсақал еді. Өзініңсаналы ғұмырында атақ үшін емес, ұлылар үшін қаталзаманның қағидаларына мойынсұнбай азаматтығынсақтай білген, өткен ғасырдың арысы мен бүгінгініңаңызына айналған адам. Ұрпағына асыл мұрақалдырған Қайым Мұхамедханов мәңгі есте!


1. Сейсенұлы Д. Абайдың аманатын ақтадық па? Белгілі абайтанушы ғалым, республика Мемлекеттік сыйлығыныңлауреаты Қ. Мұхамедхановпен сұхбат// Ертіс өңірі - 2003ж. 10 қаңтар - б.282. Сұлтанбеков М. Жеңіске жету өнері… Қ. Мұхамедхановтың 90 жылдығына // Семей таңы - 2005ж. 24 маусым- б.53. Төлеуғазықызы А. Рухы биік адам: ғұлама ғалым Қ. Мұхамедханов жайлы үзік әңгіме// Семей таңы - 2004ж.- 10қыркүйек - б.34. Шаяхметұлы Қ. Бірегей тұлға: Ғибрат ғұмыр// Ертіс өңірі - 2006ж. 23 ақпан - б.155. Еспенбетов А. Абайтанудың көрнекті қайраткері//Абай -2011ж. № 1-б. 50-526. Қазақстан жазушылары: Анықтамалық//Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса Алматы: "Аңарыс" баспасы, 2009 жыл7. Ердембеков Б.Абайтану ілімінің білгірі Қ.Мұхамедханов 85 жаста.//Үш Анық 2001ж.-№4 -б.1

24

¹3-4 (11) 2016

"Болашақ" бағдарламасының2014-2015 жж степендиаты,

Семей қаласындағы НазарбаевЗияткерлік мектебініңматематика пәнінің

оқытушысы

НАРТАЙ ЧУЛТУКОВ

БРИТАНДЫҚ ОҚУШЫЛАРДЫҢМАТЕМАТИКАҒА КӨЗҚАРАСЫ

Мақала британдық оқушылардың математика пәніне дегенқызығушылығы мәселелесін көтереді. Автор өзі жүргізген зерттеунәтижелермен ұсынады. Нәтижелері графикалық диаграммалар түріндеұсынылған. Автор математика пәнін тек мектеп бағдарламасының пәніретінде ғана қарастырмай, оны күнделікті өмірмен байланыстыра отырыпоқыту қажеттігі туралы дәлелдерін ұсынады.

Статья поднимает вопросы интереса учащихся к изучению математикив школе. Автор делится результатами проведенного им исследования средибританских учеников. Результаты исследования даны в виде графическихдиаграмм. Автор делает акцент на то, что математику не нужновоспринимать только как предмет школьной программы, а учителям приобучении нужно связывать математику с потребностями повседневнойжизни.

The article takes up the question of learner's interest to studying mathematics inschool. The author shares results of conducted research among British pupils.Results of research are given in the form of graphic diagram. The author lays anemphasis on fact that mathematics should not be perceived only as the subject ofschool program, but while teaching teachers need to connect mathematics withrequirements of daily living.

математика мен математиканы оқуға дегенқызығушылығын анықтау болды. Сондай-ақ, "ер балаларқыздарға қарағанда математикаға расымен де қабілеттіме?" - деген сауалға жауап іздеп көру. Оқушыларданалынған сауалнамалық зерттеу бір сыныптың әр түрлі("жоғары", "орта", "төмен") деңгейлік топтарына жеке-жеке жүргізілді.

Зерттеудің объектісі етіп - Брайтон (Brighton)қаласындағы нақты бір мектептің 4 деңгейлік топтанқұралған 8-ші сынып оқушыларын алдық. Олар: І жоғарытоп (8AB-High1 (30)), ІІ жоғары топ (8CD1-High2 (15/15)), ІІІ орташа топ (8CD3-Middle (29)) және IV төментоп (8E+8F-Low(7/1; 11/6)). Сондай-ақ, ІІ-ші топ пен IV-ші топты жыныс бойынша да талдап көрдік.

Сауалнама "Лайкерт шкаласы" бойынша жасалынған10 мәтіндік сауалдардан тұрды [3]. Көрсетілген мәтіндіксауалдармен оқушылардың қаншалықты деңгейде"келісетінін" не "келіспейтіндігін" көрсетуі сұралды (1-шікестені қараңыз). Ал жиналған мәліметтер базасынарнайы SPSS (Software Package for Statistical Analysis)статистикалық анализ жасау бағдарламасы арқылыжүргіздік [4].

Ïåäàãîãèêà

1-ші кесте. "Лайкерт шкаласы" бойыншасауалнаманың қазақша қысқартылған үлгісі

Ұлыбританиядағы тәжірибелік тағылымдама кезіндеәрбір тағылымгер ұстаз өзінің шағын ғылыми-практикалық зерттеу жобасын жасады. Менің зерттеутақырыбым "Британдық оқушылардың математикағамәдени көзқарасы" деп аталды. Зерттеу жұмысыҰлыбританиядағы бір мектептің 8-ші сыныпоқушыларына сауалнама жүргізу арқылы жүргізілді(зерттеудің әдептілік принципіне сәйкес мектептің атауымен оқушылар жайлы мағлұмат құпия күйіндесақталмақ). Бұл мақала - мектептегі зерттеу жұмысынжасаудың методологиялық ерекшеліктерін отандықәріптестермен бөлісу мақсатында ғана жазылып отыр.Айтпағымыз, бір ғана мектепке жүргізілген зерттеудіңнәтижесін "Бүкіл Британдық балақайларға тән ұстаным"деген дедуктивті қорытынды жасаудан аулақпыз.

Ең алдымен, "не себепті осы тақырып таңдалды?"деген сұраққа жауап берейік. Тақырыпты таңдауға түрткіболған - PISA (Programme for International Student As-sessment) және TIMSS (Trends in Mathematics and Sci-ence Study) секілді халықаралық зерттеулері аясындаоқушылардың ғылыми-жаратылыстану пәндеріненкөрсеткен функционалдық сауаттылығы жөніндегіталдаулардың нәтижесі [1]. Сарапшылардың айтқанынасүйенсек, ер балалардыңматематикалық қабілеттері қызбалаларға қарағанда жоғарыекенін аңғартады [2]. Осыақпараттың ақиқаттығына көзжеткізу үшін шағын зерттеужасап көруге тырыстық. Яғни,ғылыми негізі бар ақпараттарғасүйене отырып, "зерттелініпотырған топтардағы ұлдардыңматематикаға қызығушылығымен математикалық білімдеріқыздарға қарағанда жоғарыболу керек" деген болжам(гипотеза) жасадық.

Ал қазір, осы жобаныңм е т о д о л о г и я л ы қерекшеліктеріне тоқталыпөтейік. Зерттеу жұмысыныңмақсаты - әртүрлі деңгейліктоптардағы оқушылардың

25

¹3-4 (11) 2016Ïåäàãîãèêà

1. "Жыныс" бойынша талдауЕнді, осы жүргізілген жұмыстың нәтижелерін көрейік. Сонымен, бізді қызықтырған сұрақ - "ер балалардың

математикалық қарым-қабілеті қыз балалардан жоғары болады" деген болжамның қаншалықты дәл екеніне көзжеткізу. Олай болса, ІІ-ші (8CD1-жоғары деңгейлі сынып) және пен IV-ші (8E+8F-төмен деңгейлі сынып) топқа"жыныс бойынша" жүргізілген талдаудың нәтижесіне назар салайық (1-ші диаграмма).

1-ші диаграмма

Түсініктілік үшін, ағылшын тіліндегі сауал мен сыныптардың нәтижесін "+", "-" арқылы көрсетіп кетуді жөн санапотырмыз. "Жасыл" түс - параллель топпен салыстырғанда "жоғары" немесе қарастырылып отырған сұраққабайланысты "позитивті" жағы басым дегенді білдіреді. "Қызыл" - "негатив" немесе салыстырмалы түрде "төмендіктің"көрсеткіші (2-ші кесте).

Сұрақтар Нәтиже 8CD1«жоғары топ» 8E+8F «төмен топ»

15 ұл 15 қыз 18 ұл 7 қыз

I have always had high grades in maths + - + -

I think that maths is important for my future life - + + -

I think everybody should have to study maths - + + -

At least one person in my family is good at maths - + + -

Most of my friends are interested in maths + - + -

In my primary school, I was good at maths + - + -

I enjoy maths games such as Sudoku + - - +

I would like to be better at maths - + - +

Most people think maths is important + - - +

0 I feel I know enough maths for my future life - + + -

2-ші кесте Байқағанымыздай, "жоғары" топта "позитивтер" ұлдар мен қыздарда бірдей. Ал "төменгі" топта ұлдардың көрсеткіші

қыздардың жауабына қарағанда басымырақ, бірақ бұл жерде ұлдар мен қыздардың санына назар аудару керек.Яғни, "төменгі" топтағы ұлдардың саны қыздардан 2,8 еседей артық. Сол себепті, "төменгі" топта ұлдардыңматематикаға қабілеттілігі туралы нақты ештеңе айта алмаймыз. Дегенмен де, №1, 5, 6-шы сұрақтардың нәтижелері- екі топ бойынша да ер балалардың математиканы төменгі сыныптан бастап жақсы оқитындығын және олардың"математикаға қызығушылығы бар достарының" басымдығын айқын көрсетеді.

26

¹3-4 (11) 2016

Екі топтағы қыздардың ойлары №8 сұрақта ғана түйіскен, және осы сұрақ бойынша қыздардың көрсеткіші ұлдардыңжауабынан анағұрлым артық. Демек, математикалық білімдерін тереңдетіп, оны ары қарай дамытуға дегенқыздардың құлшынысы зор екенін аңғарамыз. Ал керісінше, "жоғары топ" ұлдарының № 2, 3, 8-ші сұрақтарғаберген мардымсыз жауаптары - олардың болашақ жайлы көп бас қатырмайтынын және бекер алаңдаушылыққасалынбайтынын аңғартады. Сондай-ақ, адам санының айқын басымдығына қарамастан, "төмен" топтағы ұлдардың№ 7, 8, 9-шы сұрақтарға берген жауаптарының нәтижесі өте төмен. Есесіне, № 10-шы сұраққа: "менің болашағымүшін математикалық білімім жеткілікті" деп, сенімділікпен жауап берген.

Сонымен, "жыныс" бойынша салғастырған екі деңгейлік топтың нәтижелерін біріктіріп, мынадай қорытындыларжасауға болады:

1) № 1-ші және 6-шы сұрақтан көргеніміздей, қабілеттіліктің өзегі - бастауыш сыныпта алынған білім, яғни ербалалар бастауыш мектептегі алған білімдеріне сенімділігінің арқасында, келешегіне деген қобалжушылық сипатқа(№8) бой алдырмайды;

2) жүргізілген зерттеудің нәтижесі, болжағанымыздай, ұл балалардың математикалық қарым-қабілеттері қыздарғақарағанда айтарлықтай артық екенін айқын көрсете алған жоқ.

2. "Деңгей" бойынша талдауЗерттеудің келесі өзекті сұрағы - "деңгейлік топтардағы" оқушылардың математикаға деген жалпы көзқарасын

анықтау болған. Болжам: "жоғарғы" деңгейлі топ студенттерінің математикаға көзқарасы "өте жоғары" жәнематематиканы оқуға қызығушылығы қалған екі топпен салыстырғанда анағұрлым "басым" болу керек.

Бұл мәселені 2-ші диаграмма негізінде талқылаймыз.

2-ші диаграмма

Бар мәліметтерге қазақша нұсқадағы 3-ші кесте бойынша анализ жасап көрейік. Мұндағы шартты белгілер төменде

өсу ретімен белгіленген: "-" < "?" < "!" < "-"

Сұрақтар Нәтиже I (30)

жоғары ІІ (30)

жоғары ІІІ (29)

орташа IV (25) төмен

1 Бұрын мен ылғи жақсы бағалар алатынмын ! + ? -

2 Болашағым үшін математиканың орны зор деп ойлаймын - ? + !

3 Меніңше, әрбір адам математиканы міндетті түрде оқу керек

? + ! -

4 Менің жанұямда, жоқ дегенде, бір адам математикаға жақсы

+ ! - ?

5 Менің достарымның көбі математикағы қызығады + ! ? -

6 Бастауыш мектепте мен математикадан жақсы болғанмын ! + ? -

7 Sudoku секілді математикалық ойындардан рахат табам + ? ! -

8 Мен математикадан жақсырақ болуды қалаймын ? + ! -

9 Көп адамдар математиканы «маңызды» деп санайды - ? + !

10 Болашағым үшін менің математикалық білімім жеткілікті + ! - ?

3-ші кесте


27

¹3-4 (11) 2016

Көріп отырғаныңыздай, "төменгі" топта "теріс" пікірлердің саны көп. Демек, "ғылымдардың патшасына" дегенқызығушылықтың өшуі немесе бәсеңдуі сонау бастауыш сыныптан бастау алатынына № 1, 6-шы сұрақтың нәтижелеріайқын дәлел деген тұжырым жасай аламыз. Бірақ бұл деректеме "төмен" топтардағы балақайлардың математикағакөзқарасы да сондай "енжар" деген сөз емес. Оған айғақ - № 2, 9-шы сұрақтың жауаптары, яғни "орта" және"төменгі" топтар осы № 2, 9-шы сауалдарда "екі жоғарғы" топтан мығым түскен. Біздің көңілімізде күдік тудырған да- осы екі сұрақ. Себебі, "ылғида математиканы жақсы оқыған", "әр адам математиканы міндетті түрде оқуы керек"деп бек түйген, "жанұясында жоқ дегенде бір адам математикадан жақсы" болған, "судоку секілді ойынды рахаттанаойнайтын", "болашағы үшін математикалық білімім жеткілікті" деп нық сеніммен жауап беріп отырған "жоғары топ"оқушылары, дәл осы екі сұрақты, яғни "математиканы маңызды" деп танымауы және "болашағы үшін математиканыңеш маңызы жоқ" деп білуі, олардың математикаға қызығушылығы өзге екі топтан "артық" деген пікірді теріскешығарып тұр.

Бұл сұраққа да жауап таптық. Жоғарыдағы аталғандардан кейін, мұғалімдермен мынадай бағыттарда қысқашасұхбаттар жүргізілді: а) мұғалімдерге сауалнамалық зерттеудің нәтижелеріне қатысты пікірлерін білдіруге мүмкіндікберілді; ә) қордаланған мәліметтерді интерпритациялау үшін пән мұғалімдерінен сыныптың хал-ахуалы жайлықосымша ақпараттар мен пікірлер алынды; б) 4 апта бойына зерттеу жүргізілген топтардың сабақтарына қатынастық.

Сонымен қорытынды ой:1) "төмен" деңгейлі топтарда мұғалімдер оқушыларға өздерінің пәндерінің қаншалықты "маңызды" екенін және

сол "пәнді" оқушылар оқымаса, онда өмірде көп нәрседен "құр қалатынын" бір сабақта бірнеше мәрте қайталапайта беретініне көз жеткіздік. Сыни ойлауы төмен оқушылар мұғалімнен "естігенін" ғана жазатын көрінеді;

2) сонымен қатар, "төмен" деңгейлі топ оқушыларында "қозғалыс" жоқ. Жыл бойына аталған сыныптарды зерттеукезінде, тоқсандық үлгерімдері бойынша белсенді оқушылардың "орта" топтан "жоғары" топқа, немесе керісіншеауысулар болғанын көзіміз шалды. Ал "төменгі" топтарда қандай да бір өзгеріс (ілгерілеу не кейіндеу) орын алағнынкөрмедік. Бұл жерде айтпағымыз - комфортты зонаға үйренген оқушылар тоқсан соңында өзге (орташа, жоғары)топтарға ауысуға талпыныстар жасамайтынына куә болдық. Себебі, "жоғары" және "орта" топтарда оқубағдарламасы бұл топтың бағдарламасынан өзгерек, талабы жоғарырақ [5]. Сондай-ақ, "төменгі" топтарда баласаны өте аз, мұғалім тарапынан талап болғанымен, оны "құлағына қыстыратын" бала жоқтың қасы;

3) бастауыш сыныптан базалық білімнің дұрыс қалыптасуы қажет, яғни білім алуға деген құмарлықты оқушыбойына бүлдіршін кезінен сіңіріп, қажетті білімді дұрыс алудың мәдениетін қалыптастыру керек;

4) "жоғары" деңгейлі топтарда, яғни критикалық ойлауы жоғары оқушылармен жұмыс жасағанда, оларғаненің "маңызды", ненің "маңызды емес" екенін мұғалім айтпайды, өздері шешеді. Бұл жайында "Британиямектептеріндегі талаптар" деген мақаламда астын сызып көрсетіп кеткен болатынмын. "Тұманды елдің партасынантәлім алған түлек - сәттілік пен сәтсіздіктің өзіндік жауапкершілікке қалтқысыз бағынышты екенін әлдеқашан ұғыпқойған" [6]. Бұл орайда британдық мектептің тәжірибиелі ұстаздары: "талғамы биік, талабы таудай оқушылардықайталаумен қажалай бермей, шығармашылықтарын дамытатын шынайы өмір мен қоршаған ортадағы қызытыдүниелерді (несиені есептеу, мүліктің бағалары, сәулетті ғимараттар т.с.с.) есептеуге үйретуіміз қажет, яғни пәнгефанатизмдік көзқарас қалыптастыру керек" дейді.

Бұл - біздің шағын зеттеудің нәтижесі ғана. Мақала өз әрекетін зерттеп, шығармашылығын дамытам деп жүргенәріптестерге оймақтай ой береді деген үміттеміз.



1. Лапенко Л., "PISA в Казахстане: горькая реальность образования," 20 12 2011. [Онлайн]. Available: http://cnoko.bbs-it.su/index.php?p=docs-view&s=F14D542892F13CE2&d=6C150BE39189347D. [Кірілген күн 03 2015].2. "PISA 2012 results: The ABC of Gender Equality in Education: Aptitude, Behaviour, Confidence," OECD, 2012.[Онлайн]. Available: http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-gender.htm. [Кірілген күн 03 2015].3. C. Vanek, "Likert Scale - What is it? When to Use it? How to Analyze it?," SurveyGizmo, 24 04 2012. [Онлайн].Available: https://www.surveygizmo.com/survey-blog/likert-scale-what-is-it-how-to-analyze-it-and-when-to-use-it/.[Кірілген күн 02 2014].4. "SPSS Statistics for Students: The Basics," Social Science Computing Cooperative, 5 11 2011. [Онлайн]. Available:https://www.ssc.wisc.edu/sscc/pubs/spss_students1.htm. [Кірілген күн 01 03 2014].5. "Edexcel GCSE Guidance on tiering: Which tier to enter?," Pearson Education Ltd 2015, [Онлайн]. Available: http://qualifications.pearson.com/en/qualifications/edexcel-gcses/mathematics-a-2010/teaching-support/which-tier-to-enter.html. [Кірілген күн Наурыз 2015].6. Н. С. Чултуков, "Ұлыбритания мектептеріндегі талаптар", Ертіс өңірі, p. 10, 3 Ақпан 2016.

28

¹3-4 (11) 2016

Семей қаласындағы№8 көркемдік-эстетикалық

білім және тәрбие берумектеп-кешенініңбиология мұғалімі

ТОЛЕУБАЕВАГАУХАР

ТОЛЕУБАЙҚЫЗЫ

Мақала орта мектеп оқушыларының оқуға дегенынтасы мен үлгерімін арттыру мақсатындапедагогикалық ұжымның бірлескен мониторингжұмыстарын жүргізу мәселелеріне арналған.Авторлар "Lesson study" тәсілінің негізінде өздеріжүргізген сабақтарды талдау тәжірибелеріменбөліседі.

Статья посвящена вопросам совместногомониторинга, осуществляемого педагогическогоколлективом средней школы в целях повышениямотивации учащихся и улучшения их успеваемости.Автор статьи делятся собственным опытом поанализу проведенных ими уроков посредствомметодики "Lesson study".

The article is devoted to the issues of joint monitoringcarried out by a team of high school teachers in order toincrease the motivation of students and improve theiracademic performance. The author share his own expe-rience on the analysis carried out using the lessons of"Lesson study" techniques.

2015-2016 оқу жылында №8 мектеп-кешенінде деңгейлік сертификатталған мұғалімдердің ұйымдастыруымен"топтық жұмыстар арқылы оқушылардың коммуникативтік сауаттылығын арттыру" тақырыбында сабақты зерттеуіс-шарасы жүргізілді. Жалпы тәжірибені жақсартудың демократиялық жолы - сабақты зерттеу (Lesson Studу) екендігінтәжірибе барысында көз жеткізуге болады. Мұғалім тәжірибе саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған, сабақтағыіс-әрекеттегі зерттеудің ерекше үлгісі болып табылатын педагогикалық тәсіл арқылы жауапкершіліктері әр түрлі үшдеңгейлі оқушылардың белсенділігін арттырып, жалпы сыныптың білім сапасының ілгерілеуіне ықпал ете отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятуға әсер етеді.

Алынған нысан бойынша білім деңгейі жоғары, орташа және төмен оқушылардың жұмыс барысының жоғарыдәрежеге көтерілуін қамтамасыз ету мақсатында өткізілді. Осы орайда жүргізілген сабақты зерттеу негізінде 5отырыс болды.

Семей қаласындағы №8көркемдік-эстетикалықбілім және тәрбие берумектеп-кешенінің қазақ

тілі және әдебиетімұғалімі

АЙТКАЗИНААРАЙЛЫМ

СЕРИКБЕКОВНА

ТӘЖІРИБЕНІ ЖАҚСАРТУДЫҢДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЖОЛЫ - САБАҚТЫ

ЗЕРТТЕУ (LESSON STUDY)

1-отырыста мектеп психологтары Қ. Халенова мен М. Ақтамбердинова және сынып жетекшісі О.Жұмағалиев,пән мұғалімдері: А.Мукатаева, А.Айтказина,Г. Мукашева, Г.Толеубаева, бақылаушы ұстаздар: Ғ.Батталова,А.Бұянбаева қатысты. Сынып жетекшісі жалпы сынып жағыдайына мәліметтер берді, "10 "А" сыныбында 16 оқушыбар. Сынып гуманитарлық бағытты таңдап отыр. Сыныптың барлық пәндерден білім деңгейі қанағаттанарлық,ҰБТ-дан төмен ұпай жинайды және орташа ұпайлары өте аз"-деген мәлімет берді. Психолог сынып оқушыларынапсихологиялық сараптама жасады.

Сараптама қорытындылары келесі диаграммаларда көрсетілген:


29

¹3-4 (11) 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Қиын емес Қиыншылықтар бар

Өте қиын

93%

6% 0%

93%

6% 0%

Қазақ тілі Қазақ әдебиеті

0%

20%

40%

60%

80%

100%


Өте қиын

93%

0% 6%

80%

13% 5%

Орыс тілі Орыс әдебиеті

0%

20%

40%

60%

80%


Өте қиын

73%

13% 13%

80%

6% 0%

Қазақстан тарихы Дүние тарихы

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Қиын емес Қиыншылықтар бар Өте қиын

33%

47%

20%27%33%

40%

Геометрия Алгебра

0%

20%

40%

60%


Өте қиын

27%

53%

20%20%

60%

20%27%

53%

20%Физика Химия Биология

0%20%40%60%80%

100%


Өте қиын

80%

13% 6%

100%

0% 0%

67%27%

6%

География

Информатика

Ағылшын


30

¹3-4 (11) 2016

Соның негізінде математика, қазақ тілі, орыс тілі және биология пәндері мұғалімдері ұйымдасып сыныптыңбілім деңгейін көтеру мақсатында сабақты зерттеу негізінде 4 зерттеу сабағы берілді және білім деңгейінебайланысты А, В, С оқушылары таңдап алынып, өткізілетін пәндер анықталды.

Жаңа әдіс-тәсілдерді тиімді пайдаланып жоспар құруды жүзеге асыра бастадық. Әрбір жоспарланған отырыстардасабақтар талданып, келесі кезеңге өз барысымен жұмыстар жүргізіліп отырды. Іс-шара барысындағы кездескенкедергілер мен қиыншылықтарды жеңе отырып ыждахаттылықпен жұмыс жүргізілді. Оқушылардың пікірін ескереотырып қойылған мақсатымызға жеттік.

Берілген зерттеу сабақтарының нәтижесінде: С деңгейлі оқушының өзіне деген сенімділігін арттырдық. В деңгейліоқушы өз деңгейінен ілгерлеушілік байқалды. А деңгейлі оқушыдан көшбасшылық қасиетін анықтадық және білімініңбұрынғыдан оңтайланғанын байқадық.


31


ҚР Ұлттық музейінің кішіғылыми қызметкері

ЕСЖАНОВА ГҮЛНАРАБАҚЫТБЕКҚЫЗЫ

ПАРАСАТТЫ ҰРПАҚҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫМУЗЕЙДІҢ МАҢЫЗЫ

Мақалада қазіргі мұражай ісі саласында қалыптасқан ахуал менмұражайларды ашық білім беру кеңістігіндегі басты тәрбиеорталықтарының біріне айналдыру мәселелері қарастырылған.

Статья освещает нынешнее положение дел в музейном деле иперспективы развития музеев как неотъемлемой части открытогоучебного пространства.

The article elucidates current situation in museology and perspectives of devel-opment of museums as an integral part of the open educational space.

деген сияқты баға жетпес құндылықтарды қалыптастырумақсатында қызмет етеді. Мәдени - білім беру жәнеағарту бағытында ғылыми-ағарту музейлері кең ауқымдакөпшілікке қолжетімді болып келеді. Білім берумекемелеріндегі оқу музейлері туған жерді терең, жан-жақты тани түсуге көмекші құрал болып табылады.Қазіргі жаҺандану заманында білім беру мекемелеріндеадамзаттың рухани құндылығын сақтауға өз ықпалынтигізетін музейлердің рөлі маңызды. Музейлер әр типтебоғанымен ортақ мақсатта қызмет етеді. Яғни, жасұрпақты рухани тұрғыда бай мұрамен қаруландыру [1,52-54 б.].

Қазіргі кезде елімізде мұражай - ғылымның, білімінің,мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылыми-танымдық бағытта қызмет атқаратын өз алдына дербесмекеме. Музей - тарихи-ғылыми дерек ретіндегіескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдениқұндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап,ғылыми-танымдық қызмет атқарады. Музей заттық жәнерухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыдазерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негіздетәлім-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Олғылымның, білімнің, мәдениеттің қалыптасуына ықпалететін ғылыми мекеме ретінде өскелең ұрпақтыңтәрбиесіне, тарихи сананың қалыптасуына ықпал етеді.Қазақ халқының болмыс-бітімін, асыл мұраларын, ұмытболған тарихын қазіргі ұрпақтың жадында жаңғыртатын,санасына сіңіретін, сонымен қатар, ел тарихын баршаәлемге паш ететін, шет елден келген қонақтарды өзініңәсемдіг і мен жүйелілігі арқылы таңқалдыратынмеханизмнің бірі - музей болып табылады. Музей - өзініңжаратылысы жағынан ғылыми-зерттеу және мәдени-ағарту мекемесі болып табылады. Адамдардың бұлкүнде тарихқа ден қоя зер салуы артқан жағдайда музейүлесіне үлкен міндет жүктеліп отыр. "Өткеніңдібілмейінше, болашағыңды болжай алмайсың"- дегенөткен халымызды ақтара қарап, бүгінгі күннің көкейкестісауалдарына жауап іздейді, қоғамның бұдан былайғызаңдылықтарын түсінгіс і келеді. Таным дүниесінеосылайша қарасақ, музей өткен мен болашақтыжалғастырушы түйін болып табылады [2, 24 б.].

Музейдің негізгі мақсаты - жас буынның отбасы, ата-ана, қоғам, отан алдындағы жауапкершілік сезімінқалыптастыру, туған өлкенің табиғи байлықтарын сақтапқұрметтеуге үйрету, еліміздің өткені мен бүгінінеқұрметпен қарау, адамгершілік-эстетикалық мәдениетіжоғары, ой-өрісі биік азамат ретінде қалыптасуынаықпал ету. Музейдің негізгі міндеттерінің бірі жастарғапатриоттық тәрбие беру. Патриотизмге тәрбиелеудіңнегізгі көздеген мақсаты - өзінің бай тарихи тәжірибесінесүйене отырып, келер ұрпақты еңбекке, өнер-біліммашықтарын меңгеруге, отбасын, туған өлкесін, отанын

Кез-келген қоғамның ұйысып өмір сүруі мен жағымдықоғамдық қатынастар қалыптастыра алуы сол ортаныңпарасатық таным-түсінігімен өлшенетіні белгілі. Олдегеніміз қоғамды құрайтын адамзаттың өзі өмір кешіріпотырған мекені, ел-жұрты, салт-санасы мен құндылықтаржүйесі. Дәл осы мақсатта жұмыс жасайтын қоғамдықмекеменің бірі музей деуге болады.

Алайда бүгінгі күні Қазақстандағы музейлердің біліммекемелерімен байланысы айтарлықтай жолғақойылмаған. Бар болғаны жылына бір рет жергіліктімузейге барып аралап қайтатыны болмаса, ғылыми-шығармашылық байланыс орнатып, үнемі байланысжасайтын оқу орны да оған құлықты музейер де кемде-кем. Оның да өзіндік себеп-салдары бар. Мәселен қазіргітаңдағы музейлердегі, әсіресе облыстық, аймақтық,жергілікті музейлердің материалдық, техникалық әлеуетіөте төмен деңгейде қалып отыр. Соның салдарынанкөпшілік музейлер әлі күнге дейін кеңестік дәуірденқалған жәдігерлермен, ескі-құсқы жиһаздарменжабдықталған күйінде тұр. Көпшілік музейдің ғылыми-зерттеу бөлімдері жоқтың қасы. Мұның барлығы музейісіндегі шешімін күткен түйіткілді мәселелер. Оныңсыртында музейді білім беру саласында оңтайлыпайдаланудың әсері айрықша.

Қазіргі заманауи жағдайда білім берудің болашағықоғамның даму үдерісімен, ақпарат көлемінің ?ртүрлілігімен анықталады. Т?уелсіздік алған жылдарданбері егемен еліміздің, қоғамымыздың ?леуметтік-саясиж?не басқа да салаларында түбегейлі өзгерістер болыпжатыр. Соның бірі - білім беру саласы. Қай кезеңдеболмасын жас ұрпаққа білім мен т?рбие беру қоғамалдындағы ең маңызды, жауапты, іс болып қала береді.Сондықтан мемлекетіміздің даму, жаңару жолындағыжаңалықтары мен түрлі өзгерістері еліміздің білім берусаласынада түрлі мәнге ие болуы тиіс. Бүкіл ?лемдікбілім беру кеңістігіндегі ұмтылыстар, қоғам дамуындағықалыптасып отырған жаңа жағдайлар, тыңнан туындағанм?селелер, өзгеріп жатқан өмірге бейімделу қажеттігінтуындатып отыр. Бұл бағытта музейлердің атқаратынролі жоғары екендігін атауымызға болады [1, 13 б.].

Қазіргі әлеуметтік-мәдени кеңістікте музейлердің рөліолардың білім беру қызметінің кең көлемде таралуыменжәне тереңдігімен ерекшеленеді. Қоғамның сұранысынасай музейлердің ақпараттық әлеуеті, олардың руханижәне материалдық құндылықтардың түпнұсқасынсақтаумен және оны келешек ұрпаққа жеткізуі кәсібиқызметімен сәйкес келеді. Музейдің білім беруүдерісіндегі негізгі мақсаты - тұлғаның сол кезеңдегітарихи-мәдени кеңістіктегі танымын арттыру. Музейқойылымдарындағы көрнекіліктер ұлттық мұра-мұрағаттарды халыққа насихаттау арқылы руханиқұндылықтарды қадірлеу, отансүйгіштік, адамгершілік

32

¹3-4 (11) 2016

сүюге, ар-намысын қорғауға, және т.б. ізгі адамгершілікқасиеттерге баулу.

Жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде бұрынғы өткен ата-бабаларымыздың, алдымыздағы аға-апаларымыздыңерліктерін, өнегелі істері, ел үшін жасағанжақсылықтары, еткен еңбектерін дәріптеу - қазіргікездегі басты мәселелердің бірі. Оқушы жастардыңпатриоттық тәрбиесі Қазақстанның әйгілі, ұлыадамдарының өмірлік іс-әрекеттерін үлгі етуденбасталуы тиіс. Өз өмірін қазақ жерінің тұтастығынсақтап қалу үшін құрбан еткен халқымыздың ұлыбатырларының ерлігі болашақ жастарға үлгі, сабақболуы тиіс. Ғылыми-зерттеу жұмыстары мен мәдени-ағарту саласының тарихын, құнды жәдігерлер, мәденимұраларды жинақтау, сақтау, насихаттау

жұмыстарымен айналыса отырып музейлер рухани-мәдени және білімдік-тәрбиелік орасан зор әлеуеткеие. Осы ақпараттық әлеуетті тиімді пайдалану арқылыпатриоттық рухы асқақ, азаматтық сана-сезімі биік,рухани-адамгершілік құндылықтары жоғары тұлғаретінде жастарға тәрбие беру мектеп мұражайларыныңбасты міндеті [3, 35 б.].

Сонымен музей болашақта ашық білім берукеңістігіндегі басты тәрбие орталығына айналдырумәселесінің күн тәртібіне қойылатын кезі келді. Музейдіңжас ұрпаққа Мәңгілік Елдің құндылықтарын бойынадарыту жолында көркемдік-эстетикалық тәрбие береотырып, тұлғаны қалыптастырудағы маңызды біліммекемесі болумен қатар, ерекше ғылыми-зерттеу, мәдениинституты ретіндегі рөлі зор.



1. Тойлыбаева Ұ. Мұражай ісі - танымға жол // Мәдени мұра. - 2013. - №1.2. Оспанова Ә. Мектеп және мұражай педагогикасы // Қазақ тарихы. - 2009. - №1.3. Мұхамединова Н. А. Жиырмасыншы ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының мұраларындағы ұлттыққұндылықтар негізінде оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеу. - Алматы, 2006.

33


Семейқаласындағы №8

көркемдік-эстетикалық

білім жәнетәрбие беру

мектеп-кешенініңфизика пәні

мұғалімі

ОМАРХАНОВАШЫНАРГУЛ

ЛАЗЕТБЕКОВНА

LESSON STUDY ТӘСІЛІ - ТӘЖІРИБЕДЕ

Мақала орта мектеп оқушыларының оқуға деген ынтасы мен үлгерімін арттыру мақсатында педагогикалықұжымның бірлескен мониторинг жұмыстарын жүргізу мәселелеріне арналған. Авторлар "Lesson study" тәсілініңнегізінде өздері жүргізген сабақтарды талдау тәжірибелерімен бөліседі.

Статья посвящена вопросам совместного мониторинга, осуществляемого педагогического коллективомсредней школы в целях повышения мотивации учащихся и улучшения их успеваемости. Автор статьи делятсясобственным опытом по анализу проведенных ими уроков посредством методики "Lesson study".

The article is devoted to the issues of joint monitoring carried out by a team of high school teachers in order to increasethe motivation of students and improve their academic performance. The author share his own experience on the analysiscarried out using the lessons of "Lesson study" techniques.

Семейқаласындағы №8

көркемдік-эстетикалық

білім және тәрбиеберу мектеп-

кешенінің қазақ тіліжәне әдебиеті пәні

мұғалімі

ТУСУПОВААЙГҮЛ

РАХЫМБЕКОВНАСемей

қаласындағы №8көркемдік-

эстетикалықбілім және тәрбие

беру мектеп-кешенінің

география пәнімұғалімі

РАЗИНАКУРАЛАЙ

МУРАТОВНАСемей




математика пәнімұғалімі

БАТТАЛОВАҒАЛИЯ

АЛИМГАЗЫЕВНАСемей




математика пәнімұғалімі

МУКАТАЕВААЙГУЛ

КАЗТАЕВНА

Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу. Мұғалім еңбегінің негізі сабақтытүрлендіріп өткізіп оқушы жүрегінен жол табу. Орыс ұлы педагогы К.Д.Ушинскийдің сөзімен айтқанда қазіргізаман талабына сай әр мұғалім өз білімін жетілдіріп ескі бір сарынды сабақтардың орнына жаңа талапқа сайинновациялық технологияларды қолданып білім беру жүйесін жандандыру. Бұл жөнінде ХХ ғасырдың басындаМ.Жұмабаев "Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектептің қандай негізде құрылуына барып тіреледі,,,"деген еді.

Мұғалімнің кәсіби білімін жетілдірудің ең бір тиімді әдісі бұл - Lesson Study. Lesson Study - мұғалімдертәжірибесі саласындағы білім жетілдіруге бағытталған ынтымақтастық педагогикалық тәсіл. Зерттеу сабақтарынажоспарлау, оқыту, қадағалау, оқыту мен оқуды талдау, өз қорытындыларын тұжырымдап, құжаттарды бірлесіпжүзеге асыратын мұғалімдер тобы қатысады. Lesson Study кезеңдерін өткізген соң мұғалімдер педагогикалықтәсілдерді түрлендіріп немесе жетілдіріп, кейіннен ашық Lesson study , таныстырылым өткізу, баспада жариялауарқылы әріптестеріне таратады.

Біз өз мектебімізде Lesson Study циклін өткізу үшін зерттеу жұмыстарын жоспарлап ұйымдастыратынмұғалімдердің зерттеу тобын құрдық. Топ мүшелері: Тусупова.А.Р. (қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі),Омарханова Ш.Л. (физика пәні мұғалімі), Разина Қ.М. (география пәні мұғалімі), Батталова Ғ.А. (математикапәні мұғалімі), Мұқатаева А.Қ. (математика пәні мұғалімі).

Сабақты зерттеу жұмысының жоспарыТақырыбы: "Оқушылардың мағынаны ашып, ойлау дағдыларын жетілдіруде зерттеушілік әңгімені іс-

тәжірибеде қолдану тиімділігі"Өзектілігі: 8 "А" сыныбында кейбір оқушылардың сабаққа қатысу белсенділігінің төмендеуі, нәтижесінде білім

сапасының төмен нәтиже көрсетуіМақсаты: өзара іс-әрекет жасау арқылы бірлескен жұмыс нәтижесінде соңғы нәтижеге немесе мақсатқа

жетуге оқушылар өзара ықпал етеді.Міндеттер:Мәселені талқылау үшін зерттеу тобының алғашқы отырысын өткізу (нені жақсарту керек?);Бірінші зерттеу сабағының жоспарын бірлесе құру;Оқушыларман сауалнама жүргізу;Бірінші сабақтың нәтижесін талқылау және екінші сабаққа бірлесе жоспар құру,Сабақ өткізу және А, В,С оқушыларын бақылау;Бірлесе отырып сабақтың нәтижесін талдау.Күтілетін нәтиже:

34

¹3-4 (11) 2016

Қол жеткізген дағдылар оқыту жүйесінде оқушылардың қажеттілігіне, заман талабына сәйкес оң нәтижесінкөрсетеді.

Пәнді тереңдете оқуға қызығушылығы артады;Білім сапасы артады.

Пәні Кезеңдері

Іс-әрекет Жауапты мұғалім Бақылаушы мұғалімдер

Мониторинг

Физика

І. ІІ. ІІІ.

Жоспарлау Өткізу Талқылау

Омарханова Ш.Л. Тусупова А.Р. Батталова Ғ.Ә. Разина Қ.М. Мұқатаева А.Қ.

Пікірлер Рефлексия Оқушылармен сауалнама Кері байланыс

Қазақ тілі

І. ІІ. ІІІ.


Тусупова А.Р. Разина Қ.М. Омарханова Ш.Л. Батталова Ғ.Ә. Мұқатаева А.Қ.


География

І. ІІ. ІІІ.


Разина Қ.М. Омарханова Ш.Л. Бұянбаева А.Ә. Мұқатаева А.Қ. Тусупова А.Р.


Математика

І. ІІ. ІІІ.


Батталова Ғ.Ә. Тусупова А.Р. Мұқатаева А.Қ. Айтказина А. Омарханова Ш.Л.


№8 мектеп-кешені 8 "А" сыныбында жүргізілген зерттеу сабақтарына рефлексивтік есеп


8а сыныбындағы зерттеу сабағын өткізуді физикапәнінен бастадық.

Сабақтың тақырыбы: "№4 практикалық жұмыс. Электртізбегін есептеу".

Ең бірінші оқушылардың барлығының сабаққақұлшыныстары мен қызығушылығын ояту, өз ойларынеркін жеткізуге үйрету, топпен жұмыс жасауға, бір-бірінеықпалдасып жұмыс жасауға үйретуді алдымызға бастымақсат етіп қойдық. Сондай-ақ сабақ барысында үшдеңгейдегі оқушылармен жұмыс жасау жолдарынқарастырдық. Нәтижесінде А деңгейлі оқушыныңтобындағы оқушылардың көп қатысуын қадағалаймындеп өзін ұмытып кететіні, өзінің көшбасшылық рөлінтолық түсінбейтіні байқалды. Ал сабақта зерттеудегі Воқушы белсенділік танытып, топпен де, жеке де табыстыжұмыс жасағаны байқалды. С оқушы приборларменжұмыс істегенде, тәжірибе жасағанда қызығатыны,әсіресе жұппен жұмыс жасағанда тапсырмалардыбіршама жақсы орындайтыны байқалды. С деңгейліоқушы өзі эсперимент жасап, оның нәтижесін түсіндіріп,байқаған құбылыстан қорытынды жасай білетіні сәттіболды. Сондықтан әдіс-тәсілдер ұтымды алынған, келесісабақтарда С деңгейлі оқушының топта еркін жұмысжасауына мүмкіндік жасау, А деңгейлі оқушыныңбелсенділігін арттыруға көңіл бөлуіміз керек дегеншешімге келдік. Таңдаған әдіс-тәсілдеріміз де тиімдіболып, барлық оқушылар белсене қатысты.

Екінші зерттеу сабағы қазақ тілі пәнімен жалғасты.Сабақтың тақырыбы: "Құрмалас сөйлемнен өткенді

пысықтау".Сабақтың мақсаты: құрмалас сөйлем, оның түрлері,

мағынасы, жасалу жолдары туралы алған білімдерінпысықтап, құрмалас сөйлем туралы өз ойларын түсіндіреалады.

Сабақты "шашылған" өлең жолдарын құрастыруарқылы топқа біріктірілді. Қызығушылықты ояту сәтіндекластер әдісі қолданылды. Оқушылар салалас, сабақтас,аралас құрмалас сөйлемнің түрлерін жіктеді. Топтықжұмыс оқушылардың өзара пікірлесіп, ой бөлісуіне, өзойларын еркін жеткізуіне, сыныптастар арасындағықарым-қатынастың артуына оң әсерін тигізді. Осы жұмысбарысында С деңгейлі оқушы өз мүмкіндігіне қарайбелсенділік танытты, оны бақылаушы әріптесіміз десабақты талқылау барысында атап өтті. Сабақтың келесі

кезеңі жұптық жұмыспен ұйымдастырылды - "Rally Robin"әдісі, жұппен жұмыс "артығын тап". Оқушыларға 4сөйлем жазылған карточкалар таратылады, әр оқушытақырыпқа байланысты дұрыс емес жауапты дәптерінежазады. Жұбымен карточкамен ауысады. Жұбы тағы бірартық сөйлемді дәптеріне жазады, соңынан жұптасыпталқылап, екі дұрыс жауаптың қалу себебін түсіндіреді.Осы кезеңде сыныптағы барлық оқушы тапсырмаменқамтылды, біршама оқушылардың жауаптарытыңдалды. Кейбір төмен деңгейлі оқушыларғажұптарының көмектескені көрініп тұрды, дегенменолардың дұрыс жауап беруге талпынуының өзі - әдістіңоңтайлы қолданылғаны. Сондықтан жұптық жұмыстыұйымдастыруда осындай әдістерді қолданудыңтиімділігін түсіндім. В деңгейлі оқушы сабақтың осыкезеңінде нақты, толық жауап беруге тырысты. Ақмаралжекелей тапсырмалар орындағанды жақсы көреді,топтық жұмыста өзінің мінезінің ұяңдығынан өз қабілетінтолық көрсете алмайтынын аңғардық. Жекелейтапсырма берілсе, жауапкершілікпен орындайды жәнеойын ашық, түсінікті жеткізе алады.

Сабақтың келесі кезеңі - ой толғаныс кезеңінде РАФТәдісін қолданылды.

Рөл - қарағайАудитория - адамзатФорма - монологТақырып - экологияОқушыларға "Қарағайдың мұңы" деген тақырыпта

монолог жазу тапсырылды. Осы кезеңде орта деңгейліоқушының шығармашылық жұмысы көпшіліктіңкөңілінен шықты және сабаққа қатысып отырғанмұғалімдердің қолдап қол соғуы да оқушынышабыттандырып, қолпаштағандай болды.

Сабақты "Серпілген сауалдар" ойыныменқорытындыладық. Ойынды А деңгейлі оқушыұйымдастырды. Сұрақты оқушы өзі құрастырып әкелді.Айгерімнің сыныптастарынан жауап алу барысындасыныптастары үшін жауапкершілікті сезінгені,жанашырлығы ерекше көрініп тұрды, мұны бақылаушыпән мұғалімдері де атап өтті.

Зерттеу сабағы барысында алдағы уақыттағы іс-тәжірибемде оқушылардың сөйлеу және тыңдаудағдыларымен, тіл жұтаңдығымен , балалардың өз ойындәлелді жеткізуге машықтандыру керектігін түйдік.

35

¹3-4 (11) 2016

Кезекті зерттеу сабағын география пәні бойынша өтті.Сабақтың тақырыбы "Сауыр-Тарбағатай тауы" депаталды. Өзімнің алдыға қойған Сабақтың мақсаты:Сауыр-Тарбағатай тауын білу, Сауыр-Тарбағатайтауының басты ерекшеліктері мен айырмашылықтарынтүсіну және табиғат байлықтарын өз қажетіне қолдану,картамен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру, топтықжұмыс арқылы бірлесе шешім қабылдауға, белсендіжұмыс жасауға жетелеу;

Осы мақсаттардан күтілетін нәтиже: Сауыр-Тарбағатайтауын біледі, Сауыр-Тарбағатай тауының бастыерекшеліктері мен айырмашылықтарын түсінеді, Сауыр-Тарбағатай тауының басты байлықтарын өз қажетінеқолданады, картамен жұмыс жасай алады.

Сабақ "сұрақ-жауап" әдісімен басталды. Үйтапсырмасын (топ бойынша) "Сандар сыр шертеді", "Иә"және "Жоқ" әдісі, картаға тиісті географиялықаймақтарды орналастыру әдісі арқылы тексерілді. Алоның жауаптарының дұрыстығын жұптардың бірін-бірітексеруі арқылы айқындап берді. Сабақтың келісібөлімінде "Сауыр-Тарбағатай тауы" туралы бейнежазбакөрсетіліп, оқушылар сабақтың тақырыбын өздерінеанықтады. Осыдан кейін жаңа сабақтың мақсатыноқушылармен бірге айқындауда оқушыларға "Сауыр-Тарбағатай тауы" тақырыбын өтпес бұрын алдарыңақандай мақсат қоясыңдар?" деген сұрақ қойылды.Оқушылар "Сауыр-Тарбағатай тауы" туралы мәліметаламыз, географиялық орнын анықтаймыз, табиғатзоналарымен, өсімдік, жануарларымен танысамыз,сұрақтарға жауап береміз" деп өз ойларын білдірді.Сабақты жоспарлау барысында "Оқушылар мақсатқойғанда қинала ма екен, қалай жауап береді екен?"деген күдік пайда болған. Бұл оқушылардың өздігіненоқуға, реттелуге бейімделгені, дағдылана бастағаныекенін аңғардық. Оқушыларыммен бірге сабақтыңмақсатын айқындап алғаннан кейін, 3 топқа тапсырмабердім. Топтар өз тапсырмаларын постер арқылыжеткізуге тырысты. Бұл тапсырманы оқушыларым сәттіатқарып шықты. Олар бар күш-жігерін салып түсіндіругетырысты. Бұл тұста зерттеуге алған үлгерімі жақсыоқушылардың белсенділіктері анық байқалды. (Таланттыжәне дарынды балаларды оқыту)

Оқушылар жаңа сабақты бір-біріне түсіндіріп жатқанда,тапсырмалар орындаған кезде олардың жанына үлгеріміжақсы оқушы сабақты талқылауда, достарына түсіндірудебелсене жұмыс жасап жатқанын , оқушыларымныңмұқият тыңдап отырғанын, ұтымды сұрақтар дайындапжатқандығы байқалды. Жаңа сабақты топта талқылап,тақырыпты түсіндіруде ,бір-біріне сұрақ қоюда оқушыларбелсене қатысты. Яғни топтық жұмыстың пайдалы жағыносы арқылы дәлелдеуге болады. Сыныптағы оқушылартопта бағаланатын болғандықтан барлығы белсене жұмысжасауға тырысады. Белсенді оқушыға қарап өзін-өзіреттейді. Өзіне сын көзбен қарауға үйренеді.

Ал енді сабақты қортындылау, бекіту ретінде "Кіржаятын жіп" әдісі бойынша жаңа сабақтан алған жаңасөздерді жіпке ілгізу арқылы, оқушылардың білімдеріжинақталды. "Венн диаграммасы" әдісі арқылы


оқушылар таулардың ұқсастықтары мен айырмашы-лықтарын көрсете алды. Бұл тапсырмаға жауап беругебарлық оқушылар талпынды, бірақ В, С деңгейліоқушыларға арнайы сұрақ қойылғанда оларұқсастықтарына жауап бергенімен, айырмашылық-тарынтүсіндіріп бере алмады. Көмекке басқа оқушылар келді.

Бірақ осы сабақ барысында В,С деңгейіндегіоқушыларымның белсенділігі аздау болды. Келесісабақтарда әсіресе осы екі оқушыға көп көңіл бөлукеректігін түйдік. Жалпы сабақта оқушылар белсенеқатысып, қызығушылық танытқаны байқалды.

Зерттеу сабағын математика пәнінен сабақ жүргізуменжалғастырдық. Сабақтың тақырыбы: "Квадраттеңсіздіктерді шешуге есептер шығару"

Сабақта 7 модульді ықпалдастыра отырып, топпенжұмыс жүргізілді.Топқа оқушылар квадрат теңсіздіктердіңтүрлеріне байланысты біріктірілді. Психологиялықжағымды ахуал туғызу мақсатында топ мүшелері бір-біріне жақсы тілек тіледі. Топқа бөліну арқылы квдраттеңсіздіктердің түрлерін еске түсірді. Алгебра пәнін оқуоқушылардың қызығушылығымен байланысты болса,бұл оқушылардың ойлауын дамытуға, жаңа немесе түрлідерек көздерін интернет жүйесінен алуға мүмкіндікжасайды . АКТ-ны тиімді қолданып оқытудың мақсаты -оқушының пәнді жан-жақты, терең түсіну қабілетіндамытып, кез-келген жағдайда алған білімін тиімдіпайдалана білуіне септігін тигізу. Сондықтан сабақтыАКТ-ны қолдана отырып сын тұрғысынан ойлаудағыБлум таксономиясы арқылы жүргізуді тиімді деп шнштік.Білу деңгейінде "Конверттегі хат" стратегиясы бойыншаквадрат теңсіздік анықтамасын,түрлерін еске түсірді, Вдеңгейдегі оқушы конверттегі сұраққа жауап берді. Алтүсіну сатысында постерді қорғау арқылы квадраттеңсіздіктерді шешудің тәсілдері туралы небілетіндігін,парабола әдісі мен интервалдар әдісініңерекшеліктерін, ұқсастықтарын айтты. Қолданудеңгейінде "Қатесін тап" тәсілін пайдаланып ауызшаесептер шығарту арқылы оқушылардың сөйлеудағдысын, байқағыштық қасиеттеріне басымдық жасадық.Тақтаға есеп шығарту арқылы оқушылардың есептеудағдыларын арттыруды көздедім,оқулықпен жұмысболды. А деңгейлі оқушы тақтада есепті орындады,есептің шығарылу жолын түсіндіріп берді.Талдаудеңгейінде есептерді шығару барысындағы тиімдітәсілдер қарастырылды, оқушыларға деңгейліктапсырмалар беру арқылы өз мүмкіндіктерін байқап,дұрыс шешім қабылдауға, өздерінің білім деңгейлеріншынайы саралауға мүмкіндік берілді. Сабақта формативтібағалауды,критериалды бағалауды пайдаландым. Керібайланыс "3 минуттық үзіліс" стратегиясын қолдануарқылы жүзеге асырылды. Жоғарыда аталған тәжірибеменің оқу мен оқытуға көзқарасымызды өзгертті. Сабақберуде жаңа әдіс - тәсілдерді тиімді пайдалана білу, дұрысжоспар құру оқушыларды ынталандырып, өзара қарым -қатынастарының жақсаруына, өзін - өзі дұрыс бағалауына, өздігінен білім алуына мүмкіндік береді, сыни тұрғыдаойлауын жетілдіреді.

Зерттеу сабақтарынан көріністер:

36

¹3-4 (11) 2016 Ïåäàãîãèêà

учитель химии средней школы№1 им. Н.Г.Чернышевского

г.Семей

СУСКИНА ОЛЬГАНИКОЛАЕВНА

РАЗВИТИЕ ЕСТЕСТВЕННОНАУЧНОЙ ГРАМОТНОСТИУЧАЩИХСЯ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ХИМИИ

Бұл мақала химия пәнін оқыту барысында оқушылардың ғылымисауаттылықтарын дамыту мәселелеріне арналған. Мақала авторыфункционалды сауаттылық ұғымын, сонымен қатар жалпы ғылымисауаттылық бағыттарын қарастырады. Мақалада оқушылардыңфункционалды сауаттылығын қалыптастырудағы заманауи химиясабағының мүмкіндіктері қарастырылады.

Статья посвящена вопросам развития естественнонаучнойграмотности учащихся в процессе обучения химии. Автор статьираскрывает понятие функциональной грамотности, а также описываетобласти естественнонаучной грамотности. В статье представленывозможности современного урока химии для формирования функциональнойграмотности школьников.

The article is devoted to the development of natural science literacy of studentsin chemistry learning. Author of the article reveals the concept of functional lit-eracy, as well as describes the field of natural science literacy. The article presentsthe possibilities of modern chemistry lesson for the formation of functional literacy.

время для объяснения сущности наблюдаемыххимических явлений и процессов, протекающих в ходевыполнения химического эксперимента, от учащихсятребуется хорошее знание теоретического материала.Кроме того, химический эксперимент играет важную рольв формировании умений и навыков для проведенияопытов, т.е. предметных компетенций" [4, 8].

В процессе преподавания должны применяться всеформы проведения учебного химического эксперимента,но с разными педагогическими целями. Демонстрациии лабораторные опыты проводятся в основном дляобъяснения нового учебного материала, асамостоятельные практические работы организуютсядля закрепления пройденного материала, для контролязнаний и для развития практических навыков, то естьдля формирования предметных компетенций.Химический эксперимент активизирует учебно -познавательную деятельность школьников, ихсамостоятельность и развивает функциональнуюграмотность.

Для формирования естественнонаучной грамотностиучащихся и для проверки ее уровня целесообразноиспользовать на уроках исследовательские задания,ориентированные на практику. Данные заданияосновываются на теоретическом учебном материале иотличаются тесной связью с жизненными ситуациями.

Например, на уроке химии в 9 классе по теме:"Гидролиз солей. Значение гидролиза солей в биосфере.Понятие о водородном показателе, кислотно-щелочномбалансе в организме" можно применить задачуследующего содержания. "Для определения кислотностисреды исходным сырьем могут служить растения:многие цветы, плоды, ягоды, листья и корни содержатокрашенные вещества, способные менять свой цвет вкислой и щелочной среде. Так, отвар из цветков ирисасинего цвета в кислой среде становится красным, вщелочной среде - зеленоватым. Используярастительные индикаторы, определите, какую реакцию(кислую, щелочную или нейтральную) имеютвстречающиеся в быту растворы и пищевые продукты:лимонный и яблочный соки, чай с сахаром, раствормыла, газированная вода, мясной бульон, раствор содыв воде, кефир, молоко. Составьте план исследованиярастительных индикаторов" [5, 25].

При изучении данной темы в качестве примера можнопривести еще одну подобную исследовательскую задачу."Проведите сравнительный физико-химический анализ

В настоящее время образование, как и все общество,претерпевает существенные изменения. Современнаяшкола должна формировать такое качество, " какпрофессиональный универсализм - способность менятьсферы и способы деятельности. Компетентностныйподход выдвигает на первое место неинформированность учащихся, а умение решатьпроблемы во всех областях жизнедеятельности. Ядромэтого процесса является функциональная грамотностьучащихся" [1, 38].

В инструктивно-методическом письме "Об особенностяхпреподавания основ наук в общеобразовательныхорганизациях Республики Казахстан в 2015-2016 учебномгоду" существенное внимание обращается на развитиефункциональной грамотности учащихся. "Подфункциональной грамотностью понимается способностьиспользовать знания, умения, навыки (ЗУН),приобретенные в школе для решения широкого диапазонажизненных задач в различных сферах человеческойдеятельности, а также в межличностном общении исоциальных отношениях" [2, 4].

Одним из видов функциональной грамотностишкольников является естественнонаучная грамотность."Естественнонаучная грамотность-способностьиспользовать естественнонаучные знания, выявлятьпроблемы и делать обоснованные выводы, необходимыедля понимания окружающего мира и тех изменений,которые вносит в него деятельность человека, а такжедля принятия соответствующих решений" [2, 5].

К областям естественнонаучной грамотностиотносятся:

1. Узнавание жизненных ситуаций (контекст);2. Понимание окружающего мира на основе научных

знаний (знание);3. Демонстрирование компетенций, применение

научных знаний для объяснения естественнонаучныхявлений (компетенции);

4. Интерес к естественнонаучному знанию, включениеестественнонаучной любознательности в собственнуюсистему ценностей (аффективный компонент) [3,с.9].

Уроки химии предоставляют современному педагогубольшие возможности для развития функциональнойграмотности школьников. "Формирование представ-лений и понятий о веществах и их превращениях в курсехимии, а на основе этого и теоретических обобщенийневозможно без конкретного наблюдения за этимивеществами и без химического эксперимента. В то же

37


воды, взятой из разных источников, использую методикиопределения физических показателей качества,определения кислотности, содержания хлоридов,сульфатов, карбонатов. Для нормальной жизнедеятель-ности живых организмов в воде требуется определенноезначение рH. Например, минимальное значение рH, прикотором еще живут моллюски, составляет 6,0, поденки- 5,5, тритоны - 5,0, окуни - 4,5. Определите, какие изперечисленных животных могут жить в водоемах, изкоторых были взяты пробы воды для вашегоисследования" [5, 25, 26].

Использование информационно - коммуникационныхтехнологий также имеет большое значение для развитияестественнонаучной грамотности учащихся. "Умениепроводить, наблюдать и объяснять химическийэксперимент является одним из самых важныхкомпонентов химической грамотности. Работа вхимической лаборатории с веществами иоборудованием, несомненно, имеет первостепенноезначение для развития навыков постановкиэксперимента. Но информационные технологии приобучении химии незаменимы в том случае, если идетизучение токсичных или взрывоопасных веществ. В этомслучае возможность проведения эксперимента ввиртуальном мире является единственной" [6, 92].Применение компьютерной техники на уроке организуетполноценную познавательную деятельность и учителя,и учеников, что положительно влияет на формирование

предметной грамотности школьников.Для развития функциональной грамотности учащихся

на уроках современный педагог должен уметь:1. Применять в процессе обучения дидактические и

мультимедийные ресурсы;2. Развивать у школьников навыки самостоятельной

работы с различными источниками информации;3. Формировать у ребят навыки характеристики,

сравнения, анализа и обобщения учебного материала;4. Осуществлять связь обучения с жизнью;5. Организовать самостоятельное выполнение

учениками лабораторных опытов, практических работи исследовательских проектов;

6. Использовать в процессе обучения региональныйкомпонент, а также материал об охране окружающейсреды от химического загрязнения [2, 143].

В настоящее время учитель должен заниматься нетолько теоретической подготовкой школьников, но иподготовкой их к реальной жизни. Он долженформировать у обучающихся способность и готовностьк освоению знаний, к их самостоятельному пополнению,способность к сотрудничеству и коммуникации, крешению личностно и социально значимых проблем.Сегодня одним из актуальных направлений вобразовании является формирование обще учебныхумений, которые в будущем помогут выпускнику школырешать задачи жизненного и практико -ориентированного характера [7, 168].

ЛИТЕРАТУРА

1. Сорокина Н.Н. Использование развивающих технологий - результат продуктивности формированияфункциональной грамотности младших школьников // Евразийское образование. 2015. №7. С.38. (Журнал).2. Об особенностях преподавания основ наук в общеобразовательных организациях Республики Казахстан в2015-2016 учебном году: инструктивно-методическое письмо от 18 мая 2015г. Протокол №4 // Астана:Национальная академия образования им. И.Алтынсарина. - 2015. -Ст. 232.3. Троеглазова Г.В. Развитие естественнонаучной грамотности на уроках химии // Химия в Казахстанской школе.2013 . №3. С.9. (Журнал).4. Егорина Е.К. Химический эксперимент на уроках химии - как средство формирования предметных ключевыхкомпетенций // Химия в Казахстанской школе. 2015 . №5. С.8.(Журнал).5. Жумабаева К.А. Методика преподавания химии для медицинских специальностей // Химия в Казахстанскойшколе.2013. №5. С.25. (Журнал).6. Попов С.Ю. Создание и применение компьютерной анимации на уроках химии / Профильное обучение:проблемы и перспективы развития: сборник тезисов Всероссийской научно-практической конференции (28 октября2011г.) / Алтайская гос.академия об-я им. В.М.Шукшина. - Бийск: ФГБОУ ВПО "АГАО", 2011.-258 с.7. Пономарева Е.С. Формирование метапредметных умений учащихся в профильном обучении при развитиикоммуникативной компетентности / Педагогический профессионализм в образовании: материалы IXМеждународный научно-практической конференции, посвященной 120-летию со дня основания городаНовосибирска (21-22 февраля 2013 г., г.Новосибирск): в 2 ч./под науч.ред. Е.В.Андриенко. - Новосибирск: Изд.НГПУ, 2013. -Ч.1. -372 с.

38

¹3-4 (11) 2016

Семей қаласының №21орта мектебінің қазақ

тілі мен әдебиетімұғалімі

СЕРИКБАЕВАМЕРУЕРТ

ШАРИПХАНОВНА

"ОҚЫТУ ҮШІН БАҒАЛАУЖӘНЕ ОҚУДЫ БАҒАЛАУ" МОДУЛІ

БОЙЫНША КОУЧИНГ

Мақала орта мектеп мұғалімде-ріне топтық жұмысты ұйымдас-тыру тәсілдері тақырыбындатренинг (коучинг) өткізудіңконспект-жоспарын ұсынады.Ұсынылған жоспарды орта мектепәдіскерлері өз тәжірибелеріндепайдалана алады.

Статья представляет собойплан-конспект тренинга (коучинга)для преподавателей средней школына тему организации и проведениягрупповых работ. План-конспектбудет интересен методистамсредних школ.

An article represents itself a plan-syn-opsis of training (coaching) for second-ary school teachers on theme of orga-nization and conducting group works.The plan-synopsis will be interesting formethodologists of secondary school.

Біз ХХІ ғасыр - жаңа ғасырда өмір сүрудеміз. Сондықтан оқушыларды заман ағымына, заман талабына сайоқыту кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Білім беру саласында оқушылар үшін білім де, дағдылар да теңдәрежеде маңызды деген ортақ ұстаным қалыптасуда. Заманауи тәсілдің ең негізгі ерекшелігі - оқушылардыңмағынаны ашып, түсініп, талдап, бағалай білу қабілеттерін, ойлау дағдыларын жетілдіру.

Ал коучинг деген не? Коучинг - бұл әріптестердің құпия, белсенді және жасампаз өзара әрекеттестік үдерісі.Оның барысында қолданыстағы оқыту тәжірибелерін бірлесіп ойластыру, идеялармен алмасу, коуч тарапынанрефлексиялық диологқа тарту негізінде екінші мұғалім өз жұмысының жекелеген салаларын жетілдіру, олардытереңірек дамытып, анағұрлым жоғары сапалық деңгейге көтеру және іске асыру жөнінде шешім қабылдаумақсатында кәсіби білімін, игерген дағдылары мен тәжірибесін жетілдіреді. [1, 46б]

Коучингте мұғалімдер 7 модульдің негізгі идеяларымен: оқу мен оқытудағы жаңа тәсілдерді, СТО, оқыту үшінбағалау, оқуды бағалау, АКТ-ны, талантты және дарынды балаларды оқытуды, оқушыларды жас ерекшеліктерінескере отырып оқыту тәсілдерімен танысады. Аталған тәсілдерді басшылыққа ала мектептегі мұғалімдер тобына"Іс-әрекетті зерттеуді тиімді жүргізудің негізгі факторы - бағалау" тақырыбында коучинг өткізілді. Аталған коучингтіңнегізгі идеясы: оқыту үдерісінде бағалау түрлерін, тәсілдерін ажырата білу, тиімді қолдана білу. Нәтижесіндемұғалімдер бағалау тәсілдерін өз тәжірибесінде тиімді қолдана білетін болады.

КОУЧИНГ ЖОСПАРЫ


Семей қаласының№8 көркемдік-

эстетикалық білімжәне тәрбие берумектеп-кешенінің

қазақ тілі менәдебиеті мұғалімі

ТУСУПОВА АЙГУЛРАХЫМБЕКОВНА

ИРБАЕВА НАЗЫММАҚСАТОВНАСемей қаласының

№42 жанындаинтернаты бар

жалпы орта білімберетін мектебінің

қазақ тілі менәдебиеті мұғалімі

№ Коучингтің тақырыбы Іс-әрекетті зерттеуді тиімді жүргізудің негізгі факторы - бағалау

1 Жалпы мақсаты Практик-мұғалімдер бағалау аспектілерімен танысып, оқыту мен оқу тәжірибесінде өз әрекеттерін қайта ойластырып, оның нәтижелерін жүйелейді;

2 Күтілетін нәтиже Мұғалімдер өзінің сыныптағы жұмысы тұрғысынан өз теориясын құрады;

3 Түйінді идеялар Формативті бағалау, суммативті бағалау

4 Материалдар және ресурстар

компьютер, проектор, оқулық, түрлі-түсті маркер, үлестірмелі қағаздар, А4 и А3 форматтағы ақ қағаздар, стикерлер, шоколадтар, конверт, қағаз ақша, түрлі түсті қағаздар, сандықша, қайшы, желім, микрофондар.

39


Коучингті өткізу кезеңдері Мерзімі Мұғалім және коуч қатысушылардың іс-әрекеттері

Сәлемдесу 2 мин Коуч мұғалімдермен амандасады, ұйымдастырады.

Сергіту сәті 3 мин Серіктестік орта құру. Коуч қатысушыларды шеңбер бойына тұрғызып мотивация кезеңін орындату. Басқа қатысушылар оны жалғастырады. Психологиялық ахуал:

Шағын топқа бөлу 5 мин

Коуч қатысушыларды түрлі-түсті тастармен 4 шағын топқа бөледі. Топ ұстанымын құрғызып, коуч қатысушыларды жауапкершілікке шақыру. Әр шағын топ бірлесе отырып, өз топ ережелерін құрып, таныстырып, тұстарына іледі.

Түйінді идеялар 10 мин Іс-әрекетті зерттеуді тиімді жүргізудің негізгі факторы – бағалау аспектілерін жүзеге асыру. Іс-әрекетті зерттеу айналымы туралы түсінік. Іс-әрекетті зерттеу тәжірибесіне бағалау аспектілерінің маңызы қандай?

(бейнематериал «Алдар Көсе мен бай»)

3 мин

«Алдар Көсе мен бай» мультфильмінен бейнематериалдан үзінді көрсетіледі. Коучинг тақырыбы ашылады. Оқу үдерісін бағалау қажет пе? Сіз сабақта нені бағалайсыз? Сыныпта жағымды ахуалды қалыптастыру үшін Сіз қандай бағалау түрлерін пайдаланасыз?

Жеке жұмыс, жұппен жұмыс 3 мин

«Таулы өлке» суреті арқылы мұғалімдер өзінің арманын бейнелеп суретке түсіреді. Кейбір суреттер комментарий арқылы бағаланса, қалған суреттерге комментарий қажет емес. /Өзін-өзі бағалау, өзара бағалау/

Рефлексия

2 мин

Мұғалімдерге сұрақтар: Сізге неліктен бұндай баға қойылғаны түсінікті ме? Сізге қойылды... Неге? Сіз жаныңызда отырған әріптесіңізге баға қою кезінде неге көңіл аудардыңыз? Жұмысты бағалау қиын болдыма?

Презентациялар таныстырылымы 2 мин «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» таныстырылымы

Рефлексия

3 мин

Мұғалімдерге сұрақтар: Сіздің бағалауыңыз қандай қиындықтар туындатады? Сіздің бағалауыңыз қандай аспектілерді қамтиды? Сіздің оқушыларыңыз не үшін және неге баға алғандығын түсінеді ма? Сіздің оқушыңыз әр тақырып сайын бағаланады ма?

Топтық жұмыс 10 мин

«Сандықша» ішінен конверт алып ішіндегі хатты оқу. Тапсырма: «Әйел бақыты» республикалық журналының басылымына түп қағазын дайындау.(А3) Топтар бір-бірінің дайындаған жұмыстарын бағалайды.

Рефлексия 2 мин

«Сандықша» ішінен алынған қағаз ақшаларға дайын жұмыстарды саттырып алдыру. Коуч критерий, дискриптор терминдерін түсіндіреді. Формативті бағалау «Екі жұлдыз, бір тілек» стратегиясына сүйене отырып топтың ең жақсы жетістігі және жіберген кемшілігіне ұсыныс айту.

Кері байланыс 5 мин Коучингті талқылау, кері байланыс. Музыка әуенімен қағазға адамның суретін салып, оны қолмен қияды. Дайын болған адамның суретіне рефлексия жазады

Рефлексия Коучингті қорытындылау. «Ыстық микрофон» әдісі. Тілек, ұсыныс айттыру.


1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Бірінші (ілгері деңгей) "Назарбаев Зияткерлік мектептері" ДББҰ ПШО, 20152. Мектептегі тәжірибе кезеңінде орындауға арналған тапсырмалар, Бірінші (ілгері) деңгей, үшінші басылым,www.cpm.kz

40

¹3-4 (11) 2016

воспитатель д/с "Малыш-Балдәурен", г.КапшагайАлматинской области

АНДРЕЙЧИКОВА ОЛЬГААЛЕКСЕЕВНА

"Я - БУДУЩИЙ ПЕРВОКЛАССНИК!" ПЕРСПЕКТИВНЫЙ ПЛАН ВАРИАТИВНОЙ ЧАСТИ

ДЛЯ ПОДГОТОВИТЕЛЬНОЙ ГРУППЫ

Берілген жұмыс - балаларды мектепте дайындаудың әдістемелік бағдарламасы. Бағдарлама мектеп жасынадейінгі балаларды оқытуға арналған, бүлдіршіндердің жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырыпәзірленген, сабақтар жоспарынан, ойындар мен түрлі педагогикалық тәсілдердің сипаттамасынан жәнеәдістемелік нұсқаулықтардан тұрады. Бағдарламаны мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің тәрбиешілері,әдіскерлер мен бастауыш сынып мұғалімдері пайдалана алады.

Данная работа представляет собой программу педагогической подготовки детей к обучению в школе.Программа рассчитана на обучение детей дошкольного возраста, разработана с учетом возрастных ипсихологических особенностей дошкольников, включает в себя подробный план занятий, разработанные игрыи методические рекомендации. Программа будет полезна для воспитателей дошкольных учреждений,методистам и учителям начальных классов.

This work is a pedagogical program of preparing children for school. The program is designed for education of childrenof preschool age, and developed taking into account the age and psychological peculiarities of preschool children, also itincludes a detailed lesson plan, developed games and guidelines. The program will be useful for preschool teachers,methodologists and teachers of primary school.

Пояснительная записка.Данная программа является логическим

дополнением к любой программе обучения ивоспитания детей дошкольного возраста. Программаможет использоваться как самостоятельная дляподготовки к школе неорганизованных детей.

Цель занятий: Развитие всех компонентовпсихологической готовности к школе.

Поставленные задачи:- Развитие психологических качеств (внимания,

памяти, мышления, произвольности поведения,мелкой моторики, зрительно - моторной координации,речи).

- Формирование интереса и положительноймотивации обучения.

- Выявление личностного потенциала обучения иразвития.

- Формирование творческой активности и позитивноймотивации к процессу обучения.

- Формирование музыкальных способностей у детей,навыков и знаний в исполнительской и творческойдеятельности.

Коррекционно - развивающая работа проводится сдетьми на вариативных занятиях во время учебногогода. Занятия рассчитаны на возраст детей 6 -7 лет(подготовительная группа детского сада) Всего 36занятий. Продолжительность каждого занятия 20-30минут. Проводятся один раз в неделю.


воспитатель д/с "Малыш-Балдәурен", г.КапшагайАлматинской области

ВОРОБЬЁВА ВЕРАВИКТОРОВНА

РОДИОНОВА ОЛЬГАЮРЬЕВНА

музыкальный руководительд/с "Малыш-Балдәурен",

г.Капшагай Алматинской области

Программа занятий учитывает ряд важныхмоментов:

- Каждое занятие направлено на сплочение детскогоколлектива, развитие навыков общения у детейдошкольного возраста с взрослым и со сверстниками,развитие умения подчинять свое поведение законамдетских групп. Все это в комплексе формируетсоциальную зрелость детей.

- Занятия спланированы с возрастанием уровнясложности, начиная с более легких подготовительныхзаданий и заканчивая более сложными заданиями,направленными на развитие интеллектуальнойсферы.

- В ходе занятия целенаправленно меняются видыработ (учитывая ограниченные возможностипроизвольного внимания дошкольников), что позволяетподдерживать устойчивый интерес, активизироватьумственную и практическую деятельность детей,вселять уверенность в своих возможностях, сниматьстрах перед школой и не допускать переутомления.

- Сначала эмоциональное воспитание - потоминтеллектуальное. Другими словами, музыка,разговаривающая на языке эмоций, становится важнойосновой развития ребёнка. Причём мы не развиваемспециально музыкальные способности (ритм, слух,музыкальную память), но наши дети много поют идвигаются под музыку.

41

¹3-4 (11) 2016

Структура занятий.Все занятия имеют общую гибкую структуру,

наполняемую разным содержанием. Структура быларазработана с учетом возрастных особенностей детейдошкольного возраста. Занятие состоит из несколькихчастей, каждая из которых может быть использованасамостоятельно.

Часть 1. ВводнаяЦель вводной части занятия - настроить группу на

совместную работу, установить эмоциональныйконтакт между всеми участниками. Основныепроцедуры работы - приветствие, объединяющиеигры, игры на развитие навыков общения сосверстниками.

Часть 2. Рабочая.На эту часть приходится основная смысловая

нагрузка всего занятия. В нее входят игры, упражнения,направленные на развитие и коррекцию эмоционально- волевой и познавательной сфер ребенка. Основныепроцедуры:

- Игры на развитие навыков общения;- Игры и упражнения на развитие внимания, памяти,

мышления и речи;- Игры и упражнения на развитие произвольной

сферы;- Упражнения на развитие мелкой моторики;- Игры на формирование положительной мотивации

к обучению.Часть 3. Завершающая.Основной целью этой части является создание у

каждого участника чувства принадлежности к группе изакрепление положительных эмоций от работы. Здесьпредусматривается проведение какой - либо общейигры.

Поскольку программа предполагает работу с детьмидошкольного возраста, то ведущий должен постоянноследить за тем, чтобы участники занятия быливключены в работу, не уставали, не отвлекались.Поэтому каждое занятие обязательно включает в себядействия, способствующие саморегуляции детей, аименно:

- Упражнения на мышечную релаксацию (снижаютуровень возбуждения, снимают напряжение);

- Двигательные упражнения, включающиеодновременное выполнение движений разными рукамипод любую текстовку.

Эти упражнения могут проводиться в любой частизанятия, в зависимости от ситуации.

В каждом занятии, помимо новой информации, естьповторы. Занятия с повторами становятся близкими ипонятными для детей. Полученная, таким образом,информация лучше запоминается. Приветствие ипрощание носят ритуальный характер.

Во время занятий дети могут сидеть в кругу (наковре), передвигаться по игровой комнате, взависимости от хода занятия. Всё это происходит намузыкальном фоне.

Занятия могут проводиться с детьми любой степениподготовленности к школе. Форма организации занятий- со всей группой детей или подгруппами, поусмотрению педагога. В целях поддержаниязаинтересованности детей, на протяжении всехзанятий, используется сказочный персонаж "Незнайка"(по выбору педагога). Можно перед началом работыпо программе прочитать детям книгу или посмотретьмультфильм про Незнайку.

Для проведения занятий каждому ребенкунеобходимо иметь:

- Половину тетради в клетку или блокнот;- Простой и цветные карандаши;

- Рабочие листы.

Наблюдение за ребенком и результатами егодеятельности во время занятий помогает выявитьпроблемы развития ребенка (или убедиться в ихотсутствии) и дает необходимый материал дляпроведения консультаций с родителями.

Содержание программы

Блок I. "Давайте поиграем"Цель: Развитие навыков общения у детей

дошкольного возраста.Занятие 1. Способствовать сплочению детского

коллектива, учить детей понимать чувства других,оказывать поддержку и сопереживать.

Занятие 2. Обучить детей эффективным способамобщения.

Занятие 3. Развивать навыки сотрудничества.Научить детей доверять друг другу.

Занятие 4. Развивать умение сотрудничать сосверстниками.

Блок II. "Поможем Незнайке"Цель: Развитие произвольного внимания и

поведения.Занятие 5. Развитие произвольного внимания и

произвольности движений.Занятие 6. Развитие внимания, связанного с

координацией слухового и двигательного анализаторов.Развитие саморегуляции и самоконтроля.

Занятие 7. Развитие переключения внимания иумения действовать по правилу.

Занятие 8. Развитие объема внимания,произвольности, умения действовать по правилу.

Блок III. "Письмо от жителей Солнечного города" Цель: Овладение детьми элементом мнемотехники.Занятие 9. Развитие механической зрительной

памяти.Занятие 10. Развитие ассоциативной памяти.Занятие 11. Развитие зрительной памяти с опорой

на световой спектр.Занятие 12. Развитие зрительной памяти с опорой

на световой спектр.

Блок IV. "Знайкина олимпиада"Цель: Развитие мыслительных процессов и

зрительно-моторной координации.Занятие 13. Развитие логического мышления и

сообразительности.Занятие 14. Развитие логического и понятийного

мышления.Занятие 15. Развитие умения устанавливать

причинно-следственные отношения, развитие речи.Занятие 16. Развитие умения устанавливать

причинно-следственные отношения, развитие речи.

Блок V. "Путешествие в Солнечный город"Цель: Формирование положительной мотивации к

обучению в школе.Занятие 17. Уточнить знания детей о школьных

принадлежностях. Подвести детей к пониманиюнеобходимости учения.

Занятие 18. Уточнить знания детей о школьныхпринадлежностях, воспитывать желание учиться,собранность, аккуратность.

Занятие 19. Подвести детей к пониманиюнеобходимости учения.

Занятие 20. Уточнить знания детей о школе.


42

¹3-4 (11) 2016

План-схема занятий


Занятие № 1 часть 2 часть 3 часть 1. Игра «Доброе

животное». Игра «Дракон кусает свой хвост». Игра «Узнай по голосу».

Игра «На что это похоже» Вопросы для общения Прощание.

2. Игра «Гусеница». Игра «Прогулка с компасом». Игра «Попроси игрушку».

«Игра в мяч» Вопросы для общения Прощание.

3. Игра «Головомяч». Игра «Аэробус». Игра «Глаза в глаза».

«Море волнуется...» Вопросы для общения Прощание.

4. Игра «Тень». Игра «Возьми и передай». Игра «Цветик – семицветик».

Этюд «Солнечный зайчик». Вопросы для общения Прощание.

5. Игра «Зеваки». Пальчиковая гимнастика Упражнение «Обведи по точкам «Мышку». Упражнение «Воздушный шарик». Упражнение «Раскрась фигуры».

Игра «Разожми кулак» Вопросы для общения Прощание.

6. Игра «Четыре стихии».

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Обведи по точкам «Рыбку»» Упражнение «Закончи ряд до конца» Упражнение «Найди отличия»

Игра «Путаница» «Минута шалости» Вопросы для общения Прощание

7. Игра «Доброе животное».

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Обведи по точкам «Утенка»» Игра « «Да» и «Нет» не говорить» Упражнение «Найди отличия».

Игра «Колпак» Вопросы для общения Прощание

8. Упражнение «Запомни точки»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Обведи по точкам «Бабочку»» Упражнение «Найди отличия»

Игра «Скучно, скучно так сидеть» Вопросы для общения Прощание

9. Игра «Робот» Пальчиковая гимнастика Упражнение «Обведи по точкам «Ежика»» Упражнение «Найди отличия» Упражнение «Копирование образца»

Игра «Похвали» Вопросы для общения Прощание

10. Упражнение«10 картинок»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Обведи по точкам «Зайчика»» Упражнение «Найди отличия» Упражнение «Зачеркни фигуры»

Комплекс «Волшебный сон» Вопросы для общения Прощание

11. Упражнение «5 цветных карточек»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Штрихи в рисунке «Неваляшка»» Упражнение «Найди отличия» Упражнение «Сделай так же»

Игра «Лавата» Вопросы для общения Прощание

12. Упражнение «Здравствуй!»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Штрихи в рисунке «Цыпленок»» Упражнение «Найди отличия» Игра «На что это похоже»

Игра «Зеркало» Вопросы для общения Прощание

13. Упражнение «Сложи узор»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Штрихи в рисунке «Уточка» Упражнение «Найди отличия» Игра «Говори наоборот»

Игра «10 очков» Вопросы для общения Прощание

14. Упражнение «Что было раньше?»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Штрихи в рисунке «Елочка»» Упражнение «Найди отличия» Игра «Закончи предложение»

Игра «Разожми кулак» Вопросы для общения Прощание

43


15. Упражнение «Сложи узор»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Штрихи в рисунке «Барашек»» Упражнение «Найди отличия» Упражнение «Нарисуй домик»

Игра «Похвали» Вопросы для общения Прощание

16. Упражнение «Что было раньше?»

Пальчиковая гимнастика Упражнение «Штрихи в рисунке «Змея»» Упражнение «Найди отличия» Игра «Найди лишнее слово»

Игра «Делай, как я» Вопросы для общения Прощание

17. Игра «Соберем портфель»

Игра «Ассоциации» Упражнение «Штрихи в рисунке «Кораблик»» Упражнение «Найди отличия» Упражнение «Нарисуй по клеточкам»

Игра «Третий лишний» Вопросы для общения Прощание

18. Игра «Волны» Упражнение «Нарисуй по клеточкам» Упражнение «Найди одинаковое» Упражнение «Нарисуй по клеточкам» Игра «Кем (чем) был раньше?»

Игра «Тарабарский язык» Вопросы для общения Прощание

19. Игра «Зеваки» Упражнение «Найди одинаковое» Упражнение «Нарисуй по клеточкам» Упражнение «Какой фигуры не хватает?»

Игра «Меняйтесь местами» Вопросы для общения Прощание

20. Тест «Что я знаю о школе»

Упражнение «Найди одинаковое» Упражнение «Нарисуй по клеточкам» Упражнение «Какой фигуры не хватает?»

Игра «Нос, пол, потолок» Вопросы для общения Прощание

ИГРЫ

1. ДРАКОН КУСАЕТ СВОЙ ХВОСТДети стоят друг за другом, держась за талию впереди

стоящего. Первый ребенок - это голова дракона,последний - кончик хвоста. Пока звучит музыка, первыйиграющий пытается схватить последнего. Дракон ловитсвой хвост. Остальные дети цепко держаться друг задруга. Если дракон не поймает свой хвост, то вследующий раз на роль головы назначается другойребенок.

2. СКУЧНО, СКУЧНО ТАК СИДЕТЬДети сидят на маленьких стульях. У противоположной

стены стоят стулья, но их на один меньше. Ведущийговорит:

Скучно, скучно так сидетьДруг на друга все глядеть;Не пора ли пробежатьсяИ местами поменяться?"

Как только ведущий закончит говорить, дети должныбыстро побежать и сесть на стулья, стоящие упротивоположной стены. Проигрывает тот, кто осталсябез стула.

3. ЗДРАВСТВУЙВедущий предлагает всем детям поздороваться

разными частями тела. "Поздоровайтесь ладошками,коленками, локтями, спинками и т.д." дети свободноходят по залу и, встречаясь с кем - либо, здороваются.

4. МЕНЯЙТЕСЬ МЕСТАМИДети сидят на стульях в кругу. Ведущий стоит внутри

круга. Дает команду: "Кто любит конфеты - меняйтесьместами". Ведущий так же включается в игру. Тот, ктоостался без места дает следующую команду: "У кого

сегодня красный бант, меняйтесь местами", и сам жестарается занять освободившееся место.

5. ПОХВАЛИДети стоят по кругу, у ведущего в руках мяч. Он

предлагает перебрасывать мяч друг другу со словами -комплиментами. Например: "Ты сегодня хорошо полилцветы, молодец!" или "Ты активно работал на занятии,умница" и т.д.

6. ЛАВАТАДети стоят по кругу, взявшись за руки со словами:"Дружно танцуем мы,Тра - та - та, тра - та - та,Танец наш веселыйЭто - лавата"И делают движения в соответствии со словами.Ведущий спрашивает: "Руки были?"Дети: "Были!"Ведущий: "А локти есть?"Дети: "Есть!"Дети сцепляются по кругу локтями и двигаются со

словами: "Дружно…". Далее игра продолжается сиспользованием других частей тела (ушей, коленок и т.д.).

7. РУЧЕЕКГруппа становится парами друг за другом, подняв

сцепленные руки вверх. Ведущий пробегает подсцепленными руками, хватает за руку кого - то изучастников и ведет за собой. Они образуют новую паруи становятся последними. Оставшийся без парыучастник становится ведущим и сам бежит вперед, азатем пробегает под сцепленными руками всех пар,забирая с собой кого - то, образуя новую пару. И такдалее. Игра проводится в темпе.

44

¹3-4 (11) 2016

8. ИГРА В МЯЧВедущий кидает мяч одному из участников группы и

задает вопрос (делает критическое замечание, говориткомплимент и т.д.). Тот, поймав мяч, должен ответить, азатем бросает мяч еще кому - то, задавая в свою очередьвопрос (делая замечание и т.д.).

9. ТАРАБАРСКИЙ ЯЗЫКПо кругу по очереди дети спрашивают о чем - либо

друг друга на бессмысленном "тарабарском языке",затем задает свой вопрос следующему. Важно, чтобыдети интонационно показывали, что задается вопрос,дается ответ, изображали возражение, возмущение,радость и т.д.

10. ЗЕРКАЛОГруппа разбивается на пары. в каждой паре один

ведущий, второй - "зеркало". Ведущий начинаетмедленно выполнять какие-то движения, зеркалостарается их повторять. Постепенно можно усложнятьдвижения, увеличивая их скорость; добавить "эхо", когдаведущий начинает произносить какие - то возгласы,слова, а "зеркало - эхо" повторяет их. По командеруководителя участники меняются ролями.

11. РАЗОЖМИ КУЛАКУпражнение проводится в парах. Один сжимает руку

в кулак, другой старается разжать его (руки и пальцыне ломать). После окончания ведущий выявляет,использовались ли несиловые методы (просьбы,уговоров, хитрости).

12. ТРЕТИЙ ЛИШНИЙВ центре в круг ставятся стулья, спинками внутрь

круга. Стульев должно быть меньше, чем участников.По команде ведущего, участники начинают ходить покругу, по хлопку все стараются сесть. Те, кому недосталось места, выбывают. После этого ведущийуменьшает количество стульев и игра продолжается.Игра может продолжаться до тех пор, пока не останетсяодин победитель.

13. КОЛПАКВедущий предлагает детям запомнить и хором

повторить слова:Колпак мой треугольный,Треугольный мой колпак.А если не треугольный,То это не мой колпак.После того, как группа хором повторила, ведущий

предлагает повторить еще раз, но заменяя слово "колпак"двукратным прикосновением к голове. В следующий разжестами изображаются уже два слова - "колпак" -прикосновением к голове, "мой" - прикосновением к себе.Затем поочередно вводятся жесты вместо приставки "тре"- показ трех пальцев, вместо "угольный" - угол,образованный большим и указательным пальцами. Приэтом все слова, кроме показываемых жестами, по-прежнему произносятся хором вслух.

14. ДЕСЯТЬ ОЧКОВУпражнение проводится в парах. Участники каждой

пары по команде "три - четыре" показывают с помощьюпальцев какое - то количество очков. Чтобы в игре могбыть победитель, можно изменить игру так, что в случаечетной суммы выигрывает первый номер, а в случаенечетной - второй. В первый вариант игры могут игратьне по два участника, а больше (три, четыре).

15. МОРЕ ВОЛНУЕТСЯ РАЗ…Ведущий говорит: "Море волнуется раз, море

волнуется два, море волнуется три, фигура… на местезамри". Вместо многоточия ведущий может назвать

любую эмоцию, чувство, предмет, вещь, действие,отношения между людьми и т.д. Дети должныпопытаться изобразить названное ведущим. Онвыбирает то изображение, которое ему больше всегопонравилось, предлагает посмотреть всем, затем либовсе повторяется, либо ведущим становится этотучастник. Можно предварительно группе разбиться напары, при этом участники по команде ведущего будутизображать какие - то отношения между людьми (ссору,обиду, дружбу и т.д.).

16. НА ЧТО ЭТО ПОХОЖЕ? Ведущий выходит. Группа загадывает кого - то из

участников. Ведущий должен отгадать. Ведущий всемпо очереди задает вопрос типа: "На какой предмет(животное, песня, настроение, цвет и т.д.) похож этотчеловек?" "Какой предмет (животное, цвет и т.д.) он тебенапоминает?" Когда ведущий отгадывает, ведущимстановится этот человек.

17. ПУТАНИЦАГруппа детей разбивается на подгруппы на 7 - 10

человек. В каждой подгруппе каждый участник беретлевой рукой левую руку какого - либо участника. Затемправой рукой за правую руку берет кого- то другого.После этого по команде ведущего подгруппы стараютсяраспутаться, не отпуская рук, так, чтобы оказатьсястоящими в кружке. Может оказаться, что некоторыебудут стоять спиной. В этом случае все равно заданиесчитается выполненным.

18. РОБОТДети разбиваются на пары, один - "робот", другой -

ведущий, оператор. Робот может изменятьнаправленные движения, начинать и заканчивать какие- то действия, движения только по команде ведущего.роботы выполняют какие - то задания ведущих, стараяськак можно точнее следовать командам. Задача ведущего- заставить робота выполнить нужное задание, при этом,следя за его собственной безопасностью, за тем, чтобыон не сталкивался с другими и не мешал им. Потом роботи оператор меняются ролями.

19. ЗЕВАКИДети идут по кругу, друг за другом, держась за руки.

По сигналу ведущего "Стоп!", останавливаются, делаютчетыре хлопка, поворачиваются на 180 градусов иначинают движение в другую сторону. Направлениеменяется после каждого сигнала. Если ребенокзапутался и ошибся, он выходит из игры и садится настул в комнате.

Игра может закончиться, когда 2-3 детей останутся вигре. Они торжественно объявляются победителями, всехлопают.

20. ВОЛНЫ "Наверное, вы любите купаться в речке, в пруду, но

особенно в море. Почему и море? Наверное, потому,что в море обычно бывают небольшие волны и такприятно, когда они ласково омывают тебя. Давайтесейчас превратимся в морские волны. Попробуемподвигаться, будто мы волны. Попробуем улыбнуться,как волны, когда они искрятся на ярком солнце.Попробуем "прошуршать", как волны, когда онинакатывают на камушки на берегу, Попробуем сказатьвслух, что говорили бы волны купающимся в них людям,если бы умели говорить. Наверное, они говорили бы: "Мы любим вас, мы любим вас".

Затем ведущий предлагает всем по очереди"искупаться в море". "Купающийся" становится в центр,"волны" по одной подбегают к нему и, поглаживая его,тихонько проговаривают свои слова: "Мы любим тебя,мы любим тебя".


45

¹3-4 (11) 2016

ЛИТЕРАТУРА.

1. Агеева С.И. Обучение с увлечением. Часть II. Лайда, 1994.2. Дубровина И.В. Я работаю психологом… М., 1999.3. Ильина М.Н. Готов ли Ваш ребенок к школе? Тесты для детей. М., 1999.4. Колпакова Т. Тетрадь для подготовки в школу. Советы школьного психолога. Пермь, 1994.5. Коломинский Я.Л., Панько Е.А. Учителю о психологии детей шестилетнего возраста. М., 1986.6. Коноваленко С.В. Развитие познавательной деятельности у детей от 6 до 9 лет. М., 2000.7. Лютова Е.К., Монина Г.Б. Шпаргалка для взрослых. М., 2000.8. Матвеева Л.Г. Практическая психология для родителей, или что я могу узнать о своем ребенке. М., 1999.9. Нартова - Бочавер С.К. Скоро в школу! (увлекательная подготовка детей к первому классу). М., 1995.10. Сиротюк А.Л. Коррекция развития интеллекта дошкольников М., 2001.11. Фопель К. Как научить детей сотрудничать? Часть 1,2,3,4. Генезис, 2000.12. Чивикова Н. Как подготовить ребенка к школе. М., 1999.


46

¹3-4 (11) 2016

заместитель директора по ВРКГУ "СОШ № 2" г. Семей, ВКО

ЛЕВАНДОВСКАЯ ЕВГЕНИЯВАЛЬЕРЕВНА

ВОСПИТАТЕЛЬНЫЙ АСПЕКТ ИННОВАЦИЙ И ЕГО ВЛИЯНИЕНА РАЗВИТИЕ ЛИЧНОСТИ УЧАЩЕГОСЯ И ПЕДАГОГА

Мақалада мектеп оқушыларына білім беруде инновациялықтехнологияларды қолданудың маңызы мен артықшылықтары туралыайтылған. Авторлар білім берудегі инновациялардың түрлері ментәсілдеріне шолу жасайды.

Статья освещает вопросы использования инновационныхобразовательных технологий в средней школе. Авторы описываютвиды и методы инновационных образовательных технологий.

In this article referred the importance and benefits of using of innovativetechnologies in the education of school children. Authors made overview todifferent types of innovation in education.

урока. Это 80% времени, проводимого учеником в школе.Нет современного подхода на уроке, не внедряютсяновые методики - значит, не решаются и воспитательныезадачи, а значит, и задачи образования вообще.

Ожидаемые задачи Программы первого уровнязаключаются "в подготовке учителей к обучениюучеников тому, как учиться и формированию их какнезависимых, мотивированных, увлеченных личностейс развитым критическим мышлением, проявляющихкомпетентность в сфере информационных технологий".(РДУ, с.114) Это как нельзя лучше совпадает с целямии задачами современного казахстанского образования.Но чтобы выполнить эти архиважные задачи, и учителю,и ученику предстоит существенно измениться.

Возникает вопрос: готовы ли учителя моей школы крешению подобных задач? Что понимается подинновациями сегодня? Созданы ли условия длявнедрения инноваций в нашей школе? Создана ли тасамая инновационная образовательная среда, в условияхкоторой происходит развитие личности и учащегося, ипедагога? Это стало предметом моего изучения послеокончания курсов первого продвинутого уровня.

Во-первых, нужно было определиться с понятиеминновация, инновационная среда и выяснить, известнали сущность понятия всем участникам образовательногопроцесса, знакомы ли они с тем, какие измененияпроисходят в современном казахстанском образованиисегодня?

Педагогическая инновация - особая формапедагогической деятельности и мышления, направленнаяна организацию нововведений в образовательномпространстве. Для инноваций характерны: новизна,оптимальность, результативность, эффективность,возможность применения в массовом опыте.

Инновационный процесс - комплексная деятельностьпо созданию, освоению, использованию ираспространению современных или осовремененныхновшеств: теорий, методик, технологий. Процессмотивированный, целенаправленный, сознательный,ставящий своей целью перевод системы образования вновое качественное состояние, в режим развития.

Процесс внедрения в практику идеи семи модулей,несомненно, является инновационным процессом.Основой для внедрения инноваций являетсядемократическая образовательная среда.

Принцип демократизации - один из принциповорганизации образовательного пространства ипредполагает систему, основанную на взаимодействии,на педагогике содружества, сотрудничества и

Образование - развивающаяся отрасль человеческойдеятельности. В очередной раз сегодня зазвучало словореформирование, и мы стали говорить о внедренииинноваций, так как государство поставило перед намитакую задачу, которую не ставило еще никогда: подготовитьпоколение казахстанцев, способных к участию вреализации задач инновационного индустриальногоразвития. Особое внимание уделяется вопросуформирования личности нового казахстанца, для которойхарактерны такие качества, как "инициативность,способность творчески мыслить и находить нестандартныерешения, готовность обучаться в течение всей жизни".(Послание Президента Республики Казахстан - ЛидераНации Н.А.Назарбаева народу Казахстана "Социально -экономическая модернизация - главный вектор развитияКазахстана от 27 января 2012 года". В разделе четвертомпослания "Стратегия "Казахстан-2050": новыйполитический курс состоявшегося государства"Президентом названы приоритеты в области образования:

- Модернизация методик преподавания- Новая политика развития инновационных

исследований.В рамках реализации общенациональной идеи

"Мангилик ел" перед образованием была поставленазадача усилить воспитательный контент всех учебныхпредметов. И если раньше под образованием понималсяпроцесс овладения определенной системой знаний,умений и навыков, формирования на их основемировоззрения, то теперь речь идет, прежде всего, оразвитии и саморазвитии личности. А "эффективностьпреподавания" оценивают "в аспекте перспективстановления ученика как личности и социальногосубъекта", "в аспекте целостного процесса обучения, какрезультата взаимодействия учителя и ученика" (5, с. 108).

Понятие инновация обычно или часто связывают сметодикой преподавания того или иного предмета, сучебной деятельностью. Я считаю, что очень важноучитывать воспитательный аспект инновационнойдеятельности, понять, в чем же он заключается. Какучитель первого уровня, в процессе разработки ивнедрения программы развития школы, приосуществлении процесса менторинга, осуществляямониторинг и поддержку процесса усовершенствованияпрактики педагогов, обращаю внимание на широкиевоспитательные возможности инновационнойдеятельности. И хотя воспитательная работа многимпедагогам больше представляется как некий комплексвнеурочных мероприятий, на мой взгляд, очень важноучитывать воспитательные возможности современного


47


сотворчества учащегося и педагога. Он такжепредполагает взаимосвязь, взаимообусловленностьобъектов, входящих в структуру системы педагогическогоруководства, самоуправления, соуправления. Это значит,что любые нововведения, необходимость иливозможность их внедрения могут и должны обсуждатьсявсеми участниками образовательного процесса,результаты внедрения и их эффективность должны бытьпрозрачны, открыты. А если эти нововведенияэффективны, учитель-лидер преобразований должениметь возможность поделиться этими результатами сколлегами, учащимися и родителями.

Меня вполне удовлетворила степень вовлеченностипедагогов в планирование работы школы. 89 % ответили,что хорошо осведомлены о долгосрочных планахразвития школы, о внедряемых в школе инновациях, 87% планируют свою работу с учетом долгосрочных целейразвития школы, 72% участвуют в обсуждении икоррекции планов на уровне МО и ассоциаций классныхруководителей. Также удовлетворили результаты данныхраздела "Развитие персонала". 87% педагогов ответили,что "их профессиональное развитие ценится в школе".

Изучение данных раздела "Исследование и рефлексия"помогло выявить ряд проблем, существующих ворганизации процессов самоанализа деятельностипедагогов и организации ими исследования собственнойдеятельности. 56 % педагогов ответили, что занимаютсяисследованием практики в классе постоянно. Несмотряна довольно высокий процент положительных ответов, явсе же усомнилась, что все без исключения педагогипонимают процесс исследования как "подход,предполагающий выполнение последовательных,запланированных действий с целью совершенствованияпрактики преподавания и обучения, совместно ссистематическим мониторингом результатов, полученныхв ходе его реализации". (5, с. 185) Мои сомненияподтвердились, когда я побеседовала с некоторымиучителями. Их понимание исследования скорее сводилоськ понятию "наблюдение". А это все же в корне отличаетсяот исследования в действии, которое является, как ужеотмечено выше, процессом планируемым ипоследовательным, сопровождается системныммониторингом. Этот вопрос был пристально рассмотренна методическом совете, и станет предметом дальнейшегосерьезного изучения. Без этого чителю будет трудно, аподчас невозможно дать объективную оценку внедряемымв практику изменениям и убедиться в их эффективности,а тем более убедить в этом детей и, что немаловажно,родителей. Передо мной же, как лидером преобразований,стоит задача содействовать формированию критическогомышления педагога, которое представляет собой "умениеучителя распознать и признать проблемы в собственнойпрактике преподавания и учения, найти эффективные путиих решения, собрать и классифицировать релевантныедоказательства действительно происходящих измененийв практике, сформировать достоверные заключения" (5,с. 188).

Возвращаясь к вопросу создания демократическойвоспитательной среды, отмечу, что мало кто из педагоговсвязывает совершенствование практики с оценкойучащимися тех или иных внесенных в нее изменений.Тогда как исследования доказывают, что именно "голосученика" может и должен влиять на траекторию развитияпрактики педагога как в классе на уроке, так и вовнеклассной работе.

Ответ педагогов на вопрос "учитывается ли вамимнение учащихся об эффективности используемыхстратегий при планировании и разработке учебныхзанятий" оказался таким: редко -51%, иногда -22%, часто- 14%, почти всегда - 13%.

Эти данные говорят о том, что большее количествопедагогов мало внимания уделяют рефлексиисобственной деятельности, исследования носят

стихийный характер, изменения в практике строятся безучета мнения учащихся, что в дальнейшем подтвердитсяв ходе индивидуальных бесед с педагогами и учащимися.

Государство ставит перед нами цель воспитатьинициативную, творческую личность. Как известно,лидера может воспитать лидер, творческую личность -творческий учитель. Исходя из этого, требуютдальнейшего анализа и внимания данные, касающиесялидерства в преподавании. Это обусловлено невысокимпроцентом положительных ответов на вопросы:

- я инициирую внесение изменений в планирование иоценку работы образовательного учреждения: редко -63%; иногда - 17%, часто - 11 %, почти всегда - 9 %;

- я мотивирую коллег к обмену результатамирефлексии собственной деятельности: редко - 58%,иногда - 27 %, часто - 12 %, почти всегда - 3%;

- я по собственной инициативе выношу на обсуждениеколлег свой положительный опыт решения проблемпреподавания: редко - 64%, иногда -22 %, часто - 7 %,почти всегда - 7%.

В основном положительные ответы дали руководителиметодических подразделений, то есть те, кому делегированыадминистративные полномочия и ответственность,некоторые "рядовые" педагоги, которые уже приобрели вколлективе статус лидеров, чувствуют личнуюответственность за общие результаты деятельности школы.При этом следует отметить, что педагоги стабильноотмечают, что наибольшую практическую пользу получаютв процессе обмена опытом с коллегами в рамках мастер-классов, посещения открытых уроков, внеклассныхмероприятий, обобщений опыта коллегами, что кприменению тех или иных стратегий их вдохновляют успехиколлег в их практической деятельности.

Все вышесказанное подтверждает мысль о том, что"убеждения учителя имеют большее влияние, чем егознания". (5, с. 107). В данном случае следует говоритьоб убеждении учителя в способности и необходимостивлиять на улучшение качества преподавания и учения,независимо от его статуса, что и является сущностьюлидерства, в понимании необходимости приобщениякаждого члена коллектива к процессу повышения общейкультуры школы, качественного изменения ситуации вшколе. Значит, большое внимание в процессепреобразований следует уделить развитию лидерства.Этой ответственности за результат своего труда и заобщий результат мы должны научить и ребенка.

Для оценки уровня сформированности инновационнойобразовательной среды важным аспектом является,безусловно, овладение педагогами современнымиформами и методами преподавания. Анализ посещенныхмною уроков также убедил мня в необходимостипреобразований. Данные показывают, что учителя напрактике в большинстве своем придерживаютсятрадиционных взглядов на преподавание, при этомформулируя цели, в том числе, воспитательные,(особенно воспитательные), которых невозможнодобиться без применения современных форм и методов.

Отвечая на вопрос об использовании современныхобразовательных технологий педагоги отмечают, что79% из них используют современные технологии в своейежедневной практике постоянно. Это неподтверждаются моими собственными наблюдениями,которые я зафиксировала, посещая уроки педагогов какадминистратор. Все же педагоги по-прежнему уделяютбольшее внимание формированию знаний в ущербформированию компетенций. Тем не менее, педагогунеобходимо ориентироваться в широком спектресовременных инновационных технологий, стратегий,направлений, школ, использовать их арсенал на благоученика. Технологичный урок имеет несомненныепреимущества перед традиционным, и особенно, яподчеркиваю, с точки зрения решения воспитательныхзадач урока.

48

¹3-4 (11) 2016

Инновационные образовательные технологии


Технология

цель прогнозируемый результат внедрения

Технология уровневой дифференциации

создание оптимальных условий для выявления индивидуальных интересов и способностей

создание ситуации успеха для каждого учащегося

Проектная технология развитие исследовательских умений и системного мышления

погружение в будущую профессиональную деятельность, создание социально значимых проектов

Обучение в сотрудничестве

отработка навыков группового анализа проблем и принятия решений

развитие взаимоответственности, моделирование собственной деятельности на основе изучения коллективного опыта

Кейс-технологии обучение анализу предложенной практической ситуации и нахождение путей ее решения

выработка программных действий по решению жизненных проблем, ответственность за их принятие

Технология коммуникативного обучения

обучение пониманию и продуктивному взаимодействию между людьми

развитие чувства самоуважения, взаимоуважения с партнером или командой

Концентрированное обучение

создание приближенной к естественным среды приобретения знаний и их применения на практике

развитие трудолюбия, работоспособности, умение воспринимать мир во всем его разнообразии

ИКТ- технологии обучение извлечению, обработке и применению информации, полученной с помощью технических средств

интенсификация самостоятельной работы, расширение информационного поля, овладение методами обучения в течение всей жизни

Важным в оценке развития школы также является ответ на вопрос, принимает ли школа во внимание мнениеродителей при принятии решений о внесении принципиальных изменений в практику работы школы? Анкетированиеродителей, проведенное также в конце прошлого учебного года, говорит следующее. 72 % опрошенных родителейвидят существенные изменения в практике школы, произошедшие за последние три года. Эти изменения, помнению опрошенных, касаются в первую очередь, увеличения объема учебной нагрузки (64%), во вторую - (39%)- большего объединения усилий семьи и школы в обучении и воспитании детей, третьим по популярности сталответ "создание благоприятной психологической обстановки" - 37%. Равное количество родителей (34%) отметили"применение новых подходов к обучению со стороны персонала", "укрепление материально-технической базы".

49% родителей выразили сомнение в том, что могут существенно повлиять на улучшение процессафункционирования школы. 49% признались, что посещают школу "по приглашению персонала". Остальныеродители (12 %) хотели бы принять участие в вопросах улучшения работы школы, но не знают, как это сделать, а30% считают это делом только педагогического коллектива и администрации. И так как у родителей остается ещемного вопросов о сущности внедряемых новых подходов, а некоторые высказывали откровенные сомнения об вих эффективности, перед педагогами стоит задача существенно повлиять и на их образ мыслей, прежде всегоубедив в повышающейся мере ответственности за результаты обучения как педагога, так и самого учащегося.

Подводя итог всему выше сказанному, можно констатировать, что нельзя недооценивать воспитательный аспектинновационной деятельности, который, с одной стороны, открывает широкие возможности для развития личностипедагога и учащегося, но, с другой стороны, требует колоссальной работы над собой, существенного изменениявзглядов на преподавание и учение, оценку результатов собственной деятельности, как учащимся, так и педагогом.Свою же миссию, как учитель первого уровня, вижу в создании благоприятной инновационной образовательнойсреды, способности координировать усилия всех участников образовательного процесса для достижения болееэффективного результата преобразований.

ЛИТЕРАТУРА.1. Амонашвили Ш.А. Воспитательная и образовательная функции оценки учения школьников. М.: Просвещение,1984 г.2. Барлыбаева Н.А. Национальная инновационная система Казахстана: перспективы и механизм развития. -Алматы, 2006.3. Внутришкольное управление: Вопросы теории и практики/ Под ред. Т.И. Шамовой. - М., 1991.4. Журавлев В. И. Взаимосвязь педагогической науки и практики. - М., 1984.5. Назарбаев Н.А. Построим будущее вместе: Послание Президента народу Казахстана // Казахст. правда. -2011. - 29 января.6. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана "Стратегия"Казахстан-2050" - новый политический курс состоявшегося государства". http://www.akorda.kz/ru/addresses/addresses_of_president/page_poslanie-prezidenta-respubliki-kazakhstan-n-nazarbaeva-narodu-kazakhstana-14-dekabrya-2012-g_13578137427. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера Нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана "Социально- экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана от 27 января 2012 года". http://www.akorda.kz/ru/addresses/addresses_of_president/poslanie-prezidenta-respublik i-kazakhstan-n-a-nazarbaeva-narodu-kazakhstana_13397608198. Руководство для учителя. Первый продвинутый уровень. Второе издание. АОО "НИШ". ЦПМ, 2014 г.9. http://www.open-school.kz/glavstr/teacher_issledovatel/teacher_issledovatel_128_1.htm10. http://group-global.org/ru/publication/21464-innovacii-v-sfere-obrazovaniya-i-nauki-dalneyshiy-put-stanovleniya-respubliki11. http://www.chem.msu.su/rus/books/2013/science-education-2013/036.pdf

49


Шығыс Қазақстан облыстықдарынды балаларға арналған

қазақ-түрік лицейінің ағылшынтілі мұғалімі

МҰСАБАЛИНА ЭЛЬМИРАТЕМЕРЛАНҚЫЗЫ LESSON PLAN

THEME: "COMICS. SUPER-HEROES"

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектеп оқушыларына ағылшынтілінен жүргізілетін сабақтың жоспар-үлгісі ретінде ұсынылады. Сабақжоспары орта мектеп ұстаздарына және педагогикалықмамандықтардың студенттеріне арналған.

Данная методическая работа представляет собой разработку урокапо английскому языку для учащихся средней школы. Работа будетинтересная учителям школ, а также студентам педагогическихспециальностей.

This methodological work is the study aid of a lesson in English for highschool students. The work will be of interest to teachers of schools, as well asstudents of pedagogical specialties.

Theme: "Comics. Superheroes"Students create a new superhero and write a comic strip

about the superhero.Objectives:- Students explain the difference between a superhero

and a human hero.- Create a new superhero character.- Develop a comic strip based on the new character.Keywords:- Hero, superheroEquipment needed:- Pictures\- Cards with the task- Cards with words- Interactive board

Lesson plan- Divide students into 4 subgroups:- On the table 24 small pictures of 4 superheroes

(Spiderman, batman, antman, superman)- Each student take a picture- There will be 4 groups with 6 students in each group- Begin the lesson with these questions:- Who are our heroes?- Answers: Aidyn Aimbetov, Talgat Mussaayev, Iliya Ilin,

Talgat Istyayev, Gennadyi Golovkin.- They were among the names cited most often as na-

tional heroes in a recent News.- Everyone has his own hero - someone to look up to or

admire.- Where can we meet superheroes? (in comics)- Do you know the definition of this word?Comics is a medium used to express ideas via images,

often combined with text or other visual information. Com-ics frequently takes the form of sequences of panels of im-ages. Often textual devices such as speech balloons, cap-tions, and onomatopoeia, indicated dialogue, narration,sound effects or other information. Cartooning and similarforms of comics include comic strips, editorial and gag car-toons and comic books. Since the late 20th century, boundvolumes such as graphic novels, comics albums have be-come increasingly common and online webcomics haveproliferated in the 21st century.

By the mid-20th century, comics flourished particularly inthe United States, western Europe (especially in France andBelgium) and Japan. The history of European comics isoften traced to Rodolphe Topfeer's cartoon strips of the 130s,and became popular following the success in the 1930s ofstrips and books such as The adventures of Tintin. Ameri-

can comics emerged as a mass medium in the early 20thcentury with the advent of newspaper comic strips; maga-zine-style comic books followed in the 1930s, in which su-perheroes became one of the most prominent genres afterSuperman appeared in 1938. Histories of Japanese com-ics and cartooning (manga) propose origins as early as the12th century. Modern comic strips emerged in Japan in theearly 20th century, and the output of comics magazinesand books rapidly expanded in the post-World War II erawith the popularity of cartoonists such as Osamu Tezuka.

- Who are your favorite superheroes? Why? Describethem.

- What is the difference between a superhero and a hero?- Tell students to look at the interactive board.There are a lot of pictures wit superheroes on the board.

The task is to guess their names.- Game:Students have to match pictures with superheroes and

their names.- Discussing the power of superheroes.Give students sheets of paper with the description of a

superman's power. They discuss their strength.- New superhero.Tell students to create a new superhero for a comic strip.

What would that superhero look like? What special powermight he or she have?

Organize students into 6 small groups. Tell tem to worktogether to create their own superhero. Give the studentspaper to complete.

- Have students share their superhero in class.Extension: Collect the comic strips and bind together to

create a superhero "comic book".- AssessmentEvaluate students' abilities to work together in coopera-

tive groups.- What makes a Hero?Students complete a work sheet about the characteris-

tics of a hero.- Game:4 participants; on the foreheads I put the cards wit the

names of superheroes. Participants have to guess their heroby asking Yes/No questions. Allow to ask only 10 ques-tions.

Lesson outcome:- Each person has his own hero or superhero, but the

main ting is to e good like their idols to make the worldbetter.

- What have you learned today?- Thank you for the lesson.

50

¹3-4 (11) 2016



химия жәнегеография

кафедрасыныңдоценті, б.ғ.к.

САПАКОВААЙГУЛ

КАСЕНКАНОВНА

Мақала мектепте ұстаздарының тәжірибесіндежобалау жұмысының әдістерін пайдалану мәселесінеарналған. Мақала авторлары мектепте жобалаудыжүзеге асырудың өзіндік артықшылықтары туралысөз қозғайды. Авторлар жобалау жұмысын мектепжағдайында балаларға білім мен тәрбие берудіңтиімді түрі ғана емес, педагогтар мен ата-аналардың балаларға білім беруге деген ынта-жігерінбіріктірудің бірден бір құралы ретінде ұсынады.

Статья посвящена использованию методовпроектной деятельности в педагогическойпрактике учителей школ. Авторы статьи подробнорассказывает о преимуществах реализациипроектной деятельности в школе. По мнениюавторов, проектная деятельность - не тольконаиболее продуктивная форма обучения детей вусловиях школы, но и эффективный инструмент поинтеграции усилий педагогов и родителей,направленных на обучение и воспитание маленькихдетей.

The article is devoted to the use of methods of projectactivities in the teaching practice of school teachers. Theauthors describe in detail the benefits of the implementa-tion of project activities in school. According to the au-thors, the project activity - not only the most productiveform of education of children in school, but also an effec-tive tool to integrate the efforts of teachers and parents,aimed at training and education of students.

Қазіргі білім беру кеңістігінде орта мектеп түлектерін жан-жақты дамыған, айналасына өз көзқарасымен қарайалатын және баға бере алатын тұлға ретінде қалыптастыру міндеті тұр. Қазақстан Республикасы "Білім туралыЗаңының" 11-бабының 2-тармағында "Жеке адамның шығармашылық, рухани, және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту,адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін қажетті жағдайжасау арқылы ой-өрісін байыту" міндеттері қойылған.

Зерттеу әдісі мен дағдысы ғылыммен ғана айналысатын адамдарға ғана емес, сондай-ақ әр адамның түрлісаладағы қызметіне қажет.

Жобалық-зерттеушілік, шығармашылық ізденушілік кез-келген мамандықпен тікелей байланысты. Зерттеушілікіс қазіргі кезде аясы тар мамандандырылған қызмет және ғылыми қызметкерлердің белгілі топтарына ғана тәнемес, сондай-ақ бүгінгі заман адамының өмір сүру тәсіліне енген, кәсіби шеберлігін танытуға өзіндік көзқарасынасәйкес қызмет болып табылады.

Жобалық-зерттеу жұмыстары - дарынды балаларды оқытудың негізі. Онсыз баланың потенциалды қабілетінашу, дамыту мүмкін емес. Айналасындағыларды танып білуге деген талпыныстың арқасында ғана тіршілік иесібелгілі бір ортаға икемделіп, өмір сүру қалпын қалыптастырады. Биік таным қабілет, тұрмыс-тіршіліктің сырынұғуға талпыныс баланың ерте жасынан туындайды екен. Зерттеу мен ізденіс теориялық білімді практикаменұштастыруға мүмкіндік береді, оқушының болашақ мамандық таңдауына да бағдар болады.

Мектепте оқушыны ізденушілікке баули отырып, ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге,өз жолдарын дәл табуға, ғылымға жетелеу арқылы өздерінің қабілеттерінің ашылуына мектепте мүмкіндіктержасалған. Оқушылардың шығармашылығын шыңдау, ғылыми ізденістерін арттыру мақсатында білім мекемелеріндеоқушылардың ғылыми қоғамы ұйымдастырылған (ОҒҚ) [3,5].

Жобалық және зерттеушілік іс-әрекетін ұйымдастыруда шешілетін тапсырмалардың типтеріКесте 1

Семейқаласының

Шәкәріматындағы


магистранты

КЕНЕСБЕКОВАЗАРИНА

НАЗАРХАНКЫЗЫ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕЗЕРТТЕУШІЛІК ІС-ӘРЕКЕТІН

ҰЙЫМДАСТЫРУ


Тапсырмалардың типтері Тапсырмалардың нақтылығы

Ізденушілік тапсырмалар - жұмысқа қажетті мәліметтерді іздеу; - нақты қойылған мәселенің шешімін іздеу; - нақты кеңейтілген дәлелдер іздеу; - қойылған міндеттерді шешу үшін құралдар іздеу; - алынған нәтижелер бойынша презентация түрлерін іздеу;

51


- қойылған мәселелерді шешудің мүмкін жолдарын іздеу; - талдау немесе жаңадан белгісіз жолдарды ашу; - әлеуметтік топтарды және қатысушыларды сұрақ-жауапқа қатыстыру;

Ұйымдастырушылық тапсырмалар

- жұмыс топтарын құру; - жобалық топтың қатысушыларының «рөлін» анықтау; - жобалық топтың жұмыстарының уақытын өңдеу; - орындалатын жұмыс сатыларының жоспары; - қабылданған бірлестік шешімдерімен келісу; - орындалған жұмыстың мониторингісі; - жұмысты қорғау және презентация көрсету.

Шешім қабылдаудағы тапсырмалар

-берілген іс-әрекет түрін енгізу; - жұмыс әдістерінің оқушыларға қолжетімді және тиімділігін таңдау; - ұсынылған шешімдерден нақты шешімін таңдау; - қабылданған шешімдерді бағалау; - жұмыс топтарының қатысушыларының әрқайсысының рөлін анықтау; - жоба жасалғаннан кейін презентацияның түрін таңдау.

Диссертация тақырыбы бойынша зерттеу объектісі ретінде "Т. Аманов атындағы №16 жалпы білім беретін ортамектеп" КММ 8-11 сынып оқушылары алынды. Зерттеу жүргізу барысында кіріктірілген сабақтар, ашық сабақтарөткізілді. Жұмысты қорытындылау кезінде оқушылардан сауалнама алынды. Сауалнама "Жұмысты орындаудаоқушыларда қиындық туды ма?" деген тақырыпта болды.

Кесте 2

Оқушының аты-жөні__________________________ Сыныбы ___________

1 Тақырыптар арасынан зерттеуге тақырып таңдау қиындық туғызды. Иә Жоқ

2 Жұмысты бастаған кезде зерттеудің мақсатын мақсатын қою қиын болды. Иә Жоқ

3 Жұмысты орындау барысында қажетті құралдарды таңдауда қиналдым. Иә Жоқ

4 Менде жұмысты ретімен орындауда қиындықтар болды. Иә Жоқ

5 Зерттеуді жүргізе отырып эксперимент қорытындысын жазуда қиындықтар болды? Иә Жоқ

6 Жұмысты аяқтаған соң, жұмысқа қорытынды жасау қиын болды. Иә Жоқ

Диаграмма 1

Сауалнама нәтижесінде оқушылар зерттеу жұмысымен айналысқанда тақырып таңдау қиындық туғызатындығын,жұмысты бастаған кезде зерттеудің мақсатын қою қиындығын, жұмысты орындау барысында қажетті құралдардытаңдауда қиналатындығын, жұмысты ретімен орындауда қиындықтар болмайтындығын, зерттеуді жүргізе отырыпэксперимент қорытындысын жазуда қиындықтар болатындығын, жұмысты аяқтаған соң, жұмысқа қорытынды жасауқиын болатындығын көрсетті. Сауалнамада осындай нәтиже көрсеткенімен, бұл қиындықтардың шешімін табуғағылыми жетекшілері, яғни пән мұғалімдері көмектесетіндігі айтылды.

52

¹3-4 (11) 2016

Кесте 3


Жобалық және зерттеушілік іс-әрекеттерді пайдалана отырып негізгі мектепте химия курсы бойынша басты тақырыптарды ретімен оқыту әдістемесін танымды жүйелеуде, ақпараттық және коммуникативті

құзыреттіліктерін дамыту. Сабақ уақытындағы іс-әрекет Сабақтан тыс уақыттағы іс-әрекет -сабақтың тақырыптық жоспарын құру; -берілген тақырып төңірегінде фронтальды эксперимент жоспарлау; -сыныпта немесе үйде жүргізілетін зерттеу жұмыстарына қысқаша сипаттама және тақырыптық жоспар; -білім алушының «Зерттеуші күнделігі» жұмысының жоспары; - дискуссия тақырыбында білім алушылардың ең жақсы ақпараттық және зерттеушілік жұмыстарының презентациясы болуының дискуссия-сабақ жоспары; - конференция тақырыбында білім алушылардың ең жақсы ақпараттық және зерттеушілік жұмыстарының презентациясы бар конференцияны жоспарлау және жоспары;

-«Мен – зерттеуші» бірлестігінің (оқытылатын тақырыптық материал негізінде) факультативтік курс жұмыстырын жоспарлау; -практикалық үй жұмысы негізінде білім алушылардың зерттеу жұмыстарының қысқаша сипаттамасы және тақырыптық жоспары; - практикалық үй жұмысы негізінде білім алушылардың ақпараттық жұмыстарының тақырыптық жоспары; -білім алушылардың жобаларын орындауда консультативті сабақтар өткізу; -пәндік декада негізінде жалпы мектептік оқушылар конференциясында жобалық және зерттеушілік жұмыстардың жоспары және жоспарлау; -қалалық конкурстарда балалардың жұмыстарының, мектеп конкурсының жеңімпаздарын дайындау және кеңес беру;

Жобалық және зерттеушілік технологияны ұйымдастыруда болатын іс-әрекет түрлеріКесте 4

№ Іс-әрекет түрі

1 Зерттеу пәнін, объектісін анықтау 2 Тақырыпты анықтау және дұрыс шешім қабылдау 3 Жұмыстың өзектілігін нақтылау 4 Әдебиеттерді библиографиялық іздестіру 5 Кітапхана каталогымен жұмыс жасау 6 Сілтемелерді және мағыналы сөздерді өңдеу 7 Гипотезаны анықтау 8 Зерттеудің міндеттерін және мақсатын анықтау 9 Жұмыстың жоспарын құру 10 Ғылыми әдебиеттерде бар мәліметтерді, қорытындыларды жинақтау 11 Таңдалған материалға анализ 12 Материалдарды біріктіріп, топтастыру 13 Алынған мәліметтердің логикалық мазмұны 14 Ғылыми зерттеудің әдістемесімен танысу 15 Ғылыми терминдермен жұмыс 16 Теориялық әдістерді қолдану (модельдеу, абстрактілеу, анализ, синтез) 17 Эмпирикалық әдісті қолдану (бақылау, салыстыру, эксперимент және т.б.) 18 Өз жұмысының сауатты өңделуі 19 Библиографиялық тізім құру 20 Өзіндік зерттеу жүргізу 21 Жұмысқа презентация 22 Жұмыс қорытындыларын қорғау 23 Қорғау кезінде сұрақтарға нақты және сауатты жауап беру 24 Педагогпен жұмыс қорытындысын және қорғау қорытындысын талдау 25 Жұмысты өзіндік бағалау

Оқушылардың зерттеушілік жұмыстарының классификациясы:- зерттеу-байқау (іс-әрекет формасына ие бұл жұмыста процесске немесе өзгеріске байқау жүргізілетін болады);- зерттеу-бейнелеу (іс-әрекет формасына ие бұл жұмыста кез-келген бір техникалық құралға, физикалық процесске,

өзгерістерге, байқауға қол жетімсіз өзгерістерге бейнелеу жүргізіледі);- зерттеу-ұсыныс (берілген жұмыстың негізгі қорытындысы ретінде кейбір техникалық процесстердің

рационализациясы, жүзеге асыруға болатын мүмкін жағдайлардың орындалуы);- зерттеу-құрастыру (берілген зерттеу жұмысын жүргізуге болатын құрал-жабдықтарды құрастыру іс-әрекеттерін

қалыптастыру, оның техникалық сипаттамасын, функционалдық ерекшеліктерін ескеру);- зерттеу-ойлау (берілген зерттеу жұмысын жүргізуде анализ кейбір өмірлік жағдайларда физикалық процесстердің

болуымен, нақты оқиғада адамдардың физика заңдарын дұрыс қолдануы);- әдебиет зерттеу (берілген зерттеу жұмысын жүргізуге оқушы әдебиеттер фрагментін ұсынады, мақалдар,

мәтелдер, физикалық заңдылықтарды іздеу, туынды авторы қолданған сәтті және сәтсіз табиғат құбылыстарынамысал) [1,2];

Берілген классификация пәндердің интеграциясын жүргізуге және білім алушылардың білімін толықтай жетілдіруүшін толықтай көмектеседі.

Ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру, дамыту - оқушы шығармашылығын қалыптастырудың нақты

53


жолдарының бірі екенін де естен шығармау қажет.Қазіргі оқытушының басты қызметі - білім беру мен жеке тұлға тәрбиесін сабақтастыру болса, оқушылармен

ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу арқылы олардың өзін-өзі дамыту, айқындай үдерісі қалыптастырылады.Білім беру жүйесінің қазіргі басты міндеттерінің бірі - оқушылардың шығармашылық, рухани және дене

мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басыныңдамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін дамыту болып табылады. Сондықтан оқушыларды зерттеужұмыстарымен айналысуға деген қызығушылықтарын арттыруда ұйымдастырушылық жұмыстар жасап, дамытыпотыру керек екендігін көрсетеді[3,4].


1. https://dvs.rsl.ru/semgu/Vrr/SelectedDocs?docid=%2Frsl01000000000%2Frsl01000306000%2Frsl 01000306335%2Frsl01000306335.pdf2. https://dvs.rsl.ru/semgu/Vrr/SelectedDocs?docid=%2Frsl01002000000%2Frsl01002334000%2Frsl 01002334162%2Frsl01002334162.pdf3. Организация проектной деятельности в школе: система работы / авт.-сост. Щербакова С. Г. и др. - Волгоград:Учитель, 20094. Лесникова С. Г. Проектная деятельность как средство развития инициативности подростка в условиях детскойобщественной организации : дисс. ... канд. пед. н.: Ижевск, 20055. Батаева Е. В. Практикум по химии как база для развития исследовательских умений учащихся старших классовшкол с углубленным изучением химии: Автореф.дис. на соиск. Учен. Степ. Канд.пед.наук/ Москва.гос.ун-т:Моск.пед.гос.ун-т. -М. 2004. -17 бет

54

¹3-4 (11) 2016

психолог КГДУ"Детский сад №15"

МИРОНОВАЕЛЕНА

АЛЕКСАНДРОВНА

Мақалада мектепке дейінгі білім беру ұйымыинтерьерінің заманауи дизайны қандай болуы керекдеген мәселе көтеріледі. Мақала авторларыбалабақшада әр түрлі сабақтар мен жаттығуларөткізуге мүмкіндік беретін түрлі дизайнерлікшешімдерге талдау жасайды.

Статья посвящена изучению современныхтенденций дизайна интерьера для дошкольногообразования, выявлению особенностей развитияфункционально-планировочных схем. Авторыстатьи анализируют различные дизайнерскиерешения, отвечающие требованиям проведенияразличных форм занятий в детском саду.

This article is devoted to studying of modern tenden-cies of interior design for preschool education, to educingpeculiarities of functional-plot plans' development. Theauthors of the article analyze different designer decisionsthat fulfill requirements of conducting diverse lesson formsin kindergarten.

воспитательКГДУ "Детский

сад №15"

СУХАРЕВАОЛЬГА

ВИКТОРОВНА

ДИЗАЙН ДЕТСКОГО САДА:ВСЕ ДЛЯ МАЛЫШЕЙ


"В развитии ребенка образование и среда имеют большую роль, чемнаследственность…вопрос в том, какое образование и какая наследственностьлучше всего развивают потенциальные способности ребенка"

Масару Ибука

Дети - цветы нашей жизни, дороже их у нас никогонет, мы так радуемся, когда они у нас появляются. И стех пор начинаем им давать все самое лучшее, окружатьтеплом, заботой и любовью. Именно поэтому родителямсложно выбрать тот детский сад, который бы устраивалих полностью. Такое учреждение, в которое ходят детидошкольного возраста и проводят там много времени,должно соответствовать существующим определеннымстандартам, в которых сказано, что ребенок здесьдолжен себя чувствовать комфортно, уютно, удобно,чтобы здесь было приятно и интересно проводитьвремя, и самое главное, здесь должно быть безопаснодля детишек. Дизайн детского сада - дело ответственное.Здесь нельзя ошибиться. Ведь в первую очередьродители обращают внимание на интерьер помещенияи составляют свое мнение о заведении.

Кроме всего этого, каждый родитель хотел бы видетьхороших, образованных, милых воспитателей, которымможно было со спокойной душой поручить своегомалыша.

Интерьер детского сада, к его оформлению нужноотнестись ответственно, все тщательно продумать. Таккак каждое помещение, которое предназначено дляобщего время провождения детей, должно бытьоформлено по-особенному. Своим видом интерьердолжен влиять, способствовать художественному,эстетическому и познавательному развитию детейдошкольного возраста. Интерьер имеет очень большоезначение, и поэтому все функции, которые на неговозложены, необходимо продумывать и воплощать вжизнь грамотно, тщательно, правильно, чтобы всем, ивзрослым и маленьким в этом помещении былокомфортно, уютно, удобно. Для этого нужно будетиспользовать выдержанные современные стили дизайнаинтерьера или неоклассические, или использоватьпростые формы. И какой бы стиль дизайна интерьерадля оформления помещений вы не выбрали,необходимо использовать большое количество

комнатных растений. Они будут способствоватьвыработке свежего воздуха в помещении, кроме этого -это очень красиво, придает интерьеру живости, легкости,красоты. А для того, чтобы эффект был действительнотаким, не забывайте органически сочетать интерьердетского сада с растениями.

Интерьер детского сада, и основы дизайнакомнат для детей

Задача заключается в том, чтобы сделать некоторыймикромир, который вызовет у всех детей интерес. Чтобыдостигнуть такого результата, справиться с заданиемна отлично, необходимо разделить помещение нанесколько функциональных зон. Это должна бытьрабочая зона, зона сна, спальня, а также игровая.

Дизайн интерьера детского сада, ни в коем случае нидолжен напоминать холл в гостинице или же офис. Этодолжна быть противоположность этим помещениям.Для того, чтобы помещения детского сада выгляделикрасиво, комфортно и уютно, необходимо использоватьдля декорирования окон легкие шторы изполупрозрачного материала, диванные небольшиеподушки, много-много мягких игрушек.

Все эти элементы интерьера, предметы, помогутмаленькому ребенку по быстрее адаптироваться вдетском саду, а так же будут способствовать снятиюнапряжения ребенка.

Какие же главные моменты, которые можно считатьглавными при разработке дизайна интерьера. Важно приразработке учесть, определить размеры, высотупредметов, которые будут присутствовать. Это оченьнеобходимо, так как это влияет, воздействует насамочувствие ребенка. Например, если вам нужноопределить оптимальную высоту столика для ребенка,вам нужно посадить его за него. После этого, ребенок,который сидит за столом, должен согнуть руки так,чтобы руки в локтях стояли под прямым углом. Если

55


столешница находится на уровне согнутых рук ребенка,это правильная высота стола.

Освещение в интерьере детского сада тоже оченьважно. Не рекомендуется использовать в помещенияхдетского сада люминесцентные лампы, лучше побольшепропускать естественное освещение. Тщательнопродумайте освещение, предварительно составивпланировки и схемы.

Что касается расстановки предметов мебели. Ставьтемебель в помещении так, чтобы было как можно большесвободного пространства, чтобы было место, где детисмогут играть в подвижные игры, делать зарядку и такдалее.

Интерьер детского сада нужно обязательнооборудовать игровыми островками, которые, будутвмещать в себе большое количество совершено разныхигрушек, поделочных материалов, передвижная мебель,пол с мягким покрытием, альбомы для рисования,краски, карандаши, пластилин и стальные вещи,которые так нравятся деткам дошкольного возраста.

Дошкольная мебель для детского сада отличается отобычной мебели. И это бесспорно. Во-первых, отличияимеются и в дизайне, и во внешнем виде, во-вторых, вкачестве, и, в-третьих - функциональности. Это являетсяосновными факторами, на которые и нужно обращатьсвое внимание при выборе детской мебели.

Сдержанный и лаконичный интерьер детского сада,общественных помещений во многом и определяетвнешний вид, дизайн детской мебели. Основами для нееявляются деревянные или металлические каркасы.Мебель должна быть прочной и экологичной. Поэтому,например, при оснащении помещения детскимистолами, нужно обращать свое особое внимание, такэто на качество и состав используемого приизготовлении столешниц и иных деталей мебели ДСП.Идеально если мебель будет полностью деревянной.Это залог экологичности и долговечности мебели.

Детские шкафчики также должны иметь прочныеконструкции, быть экологически чистыми. Не обладаяспециальными познаниями в мебельном деле, окачестве детской мебели можно судить по гарантии,которая дается производителем. Она должна быть неменьше двух-трех лет. Если используемая фурнитуране качественная, то мебель расшатается в теченииодного года.

Для оформления детского интерьера можноиспользовать яркие, насыщенные цветовые гаммы.Главное, чтобы каждый цвет гармонировал, сочетался,дополнял друг друга. Цвета, которые вы будетеиспользовать в интерьере, не должны создаватьконтраст, они должны перетекать плавно друг в друга.А вообще, цвета очень важны, они играют важные ролив интерьерах помещений, независимо от ихфункциональных назначений. Они способны не толькоукрасить ваши поверхности, так же при правильном их

использовании можно зрительно увеличитьпространство в помещении. Если же вы сделаете что-то не так, то пространства в помещении визуальнонаоборот может стать поменьше. А еще цвета и ихоттенки имеют прямое влияние на человека. Именно поэтому, каждый из них имеет свою характеристику,которую создают профессиональные психологи.Поэтому, с выбором цвета для оформления детскогосада торопиться не следует. Поэтому нельзя играть наконтрастах, не делать резких переходов в цвете, так какэто будет отвлекать внимание ребенка.

Интерьер детского сада может на первый взглядпоказаться не роскошным, не богатым, но это не важно,не главное. Родителям важно, чтобы здесь царилаатмосфера тепла, уюта и любви к детям.

Каждый интерьер, какое это ни было бы помещение,должен как-то украшаться, нужно, чтобы здесьприсутствовали аксессуары для интерьера,декоративные предметы, элементы и так далее. Стеныв детском садике, они, как ни кто другой нуждаются вукрашении. Если они будут стоять пустыми, то интерьербудет смотреться недовершенным, незаконченным. Авот, когда вы повесите на них различные картинки,нарисуете изображения персонажей из любимых всемидетьми мультфильмов, украсите полочками, на которыхбудут находиться поделки воспитанников детского сада,помещение будет смотреться совсем по-другому, оноприобретет живости, яркости, хорошего, позитивногонастроения, веселья, улыбок.

В детских садах обычно есть несколько групп. Так вот,хотелось бы при входе в группы видеть выставочныеуголки, на которых могли бы красоваться, стоятьподелки, рисунки ваших деток. Если вам на такой уголоквыделили немного места, то можно сделать еговизуально просторнее за счет зеркал. Когда вы повеситездесь зеркало, помещение сразу же заиграет новымикрасками. Выставочный уголок размещайте на такойвысоте, которая доступна детям, чтобы они легко моглибрать свои поделки оттуда и ставить их на свои места.Помимо удобства, это еще и научит маленьких детокбыть аккуратными, бережными.

Если здание вашего детского сада имеет не один этаж,а, например, два, тогда в нем точно есть лестница. Таквот, для того, чтобы правильно оформить лестницу, нанее нужно обратить достаточное количество внимания.Для того чтобы дети ходили по лестницам спокойно ихнужно заинтересовать. Как именно это сделать? Например,можно повесить вдоль лестницы рамочки с фотографиями,которые будут рассказывать детям об истории их садика.Можете проявить смекалку и придумать что-то другое,более интересное, увлекательное.

Интерьер детского сада, это еще не самое главное,на что нужно обращать внимание. Для начала обратитьсвое внимание на людей, которые здесь работают, а ужепотом и на дизайн интерьера.

56

¹3-4 (11) 2016

Бородулиха қазақ ортамектебінің ағылшын тілі пәні

мұғалімі

ТУГАНБАЕВА АЙНАБЕКЖАНОВНА

ШЕТ ТІЛДЕРІН ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚУОРЫНДАРЫ СТУДЕНТТЕРІНЕ

ОҚЫТУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚАЛҒЫШАРТТАРЫ

Мақала ағылшын тілін техникалық оқу орындарының студенттерінеоқытудың психологиялық аспекттерін қарастырады.

Данная статья рассматривает психологические аспекты обученияиностранного языка в технических учебных заведениях

This article deals with psychological peculiarities of teaching foreign languagein technical colleges

Қазіргі таңдағы техникалық оқу орындарында болашақмамандардың тілдік дайындығының деңгейі олардыңалдына мәдени кеңістікке жол ашатын, халықаралықдеңгейде делдалдардың көмегінсіз өз мәселелеріншешуге қабілетті, бәсекелестікке қабілеті мол маманболуларына септігін тигізеді. Осы орайда жалпы білімберетін "Шет тілі" дисциплинасының маңызы зор. Шетел және отандық психология шет тілін меңгерудіңпсихологиялық ерекшеліктерінің теориялары менконцепцияларының бірқатарымен толыққан.Студенттердің шет тілін меңгеру ерекшеліктерініңспецификасы И. А. Зимняя, Г. А. Китайгородская, А. А.Леонтьев, М. В. Ляховицкий, Б. В. Беляев, В. А. Артемов,Б. А Бенедиктов, А. А. Алхазишвили, Э. П. Шубин, Е. И.Пассов сынды педагог -психологтардың еңбектеріндеқарастырылған. Көптеген зерттеушілер өз еңбектерінтехникалық оқу орындарының студенттерінің шет тілінмеңгеру ерекшеліктеріне арнаған(О. А. Журавлева, Л.Ю. Зиновьева, И. В. Леушина, В. Д. Тенищева, Г. Г.Ханцева, И. А. Цатурова, Л. А. Шестоперова және т.б.).Алайда алынған ғылыми зерттеулердің нәтижелерініңжүйелі біріктірілуі мәселесі және техникалық арнайы оқуорындары студенттерінің тілдік дайындығыныңерекшеліктері жеткілікті өңделмеген, сондықтан осымәселе біздің зерттеу тақырыбын таңдауымызға түрткіболды. Білім берудің гуманитаризациясы студенттердіңжалпы мәдени деңгейін көтеруге бағытталған.Техникалық оқу орындарының оқытушылары техникалықмамандықтарға тапсыратын студенттердің ана тіліндегіде шет тіліндегі де тілдік деңгейі гуманитарлы факультетстуденттеріне қарағанда недәуір төменірек екенін біледі.Инженерлік мамандықтардағы студенттерге өз ойынанық жеткізе алмау тән. Жалпы алғанда мұндайстуденттерде тілдік түйсік жөнді дамымаған.Гуманитарлы факультет студенттеріне тілдік құрылымжақсы таныс және олар тілдік бірліктер мен олардыңбірігу принципімен жеткілікті меңгерген. Бұл құбылысинтуитивті түрде болуы мүмкін, яғни студент жалпыалғанда тілді сезіп, грамматикалық конструкциялардыдұрыс орнымен қолданады және мұның себебін түсіндіреалмайды. Б.В. Беляев адамдардың мұндай типін"интуитивті -сезгіш" деп атаған /1/. Мұндай типөкілдерінде есту арқылы есте сақтау жақсы дамығанжәне олар ауызша сөйлеудің стереотиптерін тезмеңгереді, шет тілін меңгеру оларда тілдік сезгіштігіменбайланысты болады/1/. Алайда психология ғылымындатілдік сезгіштік деген нақты ұғым мен оның анықтамасыберілмеген. Дәстүрлі түрде бұл ұғым интуитивтікомпонент ретінде қарастырылады.

Тәжірибе барысында біз техникалық оқу орындарыстуденттеріне ұстамдылық, тұйықтық тән екендігінбайқадық. Бұл әрине шет тілі сабақтары барысындакедергілер келтіріп отырды. Мәселен, фонетикалық

жаттығулар, диалогтар және рөлдік ойындар олардыңтарапынан күлкі, ұялу сезімдерін тудырды, олар өзтоптастарының алдында күлкілі болудан қорқатыныбайқалды. Ал филолог студенттерге болса, керісіншетапсырманың мұндай түрлері ұнайды, себебі бұлтапсырмалар барысында олар өздерінің әртістікқабілетін шыңдап, қарым-қатынасқа түсу үшін тәжірибежинақтайды. В.Н.Куницынаның зерттеулері бойыншаұяңдық, бөлектену, интроверттілік, аса жоғарысезімталдық оқыту процесіне недәуір кедергілеркелтіреді. Қарым -қатынас барысында авторитарлы,агрессивті, кикілжіңге жиі түсетін адамдарда қиындықтуады/2/. Сондай-ақ өзін-өзі төмен бағалау, тұйықтық,пассивтілік шет тілін оқыту процесіне кедергі келтіреді.

Шет тілінің оқыту мақсаттары жөнінде айта кетсек,А.Н.Щукиннің пікірінше шет тілін оқытудың ең түпкімақсаты тілді таңдаған мамандық бойынша шет тіліөкілімен қарым - қатынас кезінде қосымша ақпарат алаалатындай практикалық деңгейде меңгеру болыптабылады. Бұл жағдайда оқу әрекетіне көп көңілбөлінеді. Филолог студенттер шет тілін меңгерудің түпкімақсатына жету үшін, аз дегенде өз ойын білдіру үшінтүпнұсқадағы әдебиетті оқып аударады және т.б соғансәйкес әрекет етеді. Сондықтан ол студент өз мақсатынажету үшін көптеген жазбаша, ауызша жаттығулардыорындап, кітап-журналдар оқып, интернетресурстарынан ізденіп, шет елдік қоғамдық желілердендостар тауып олармен араласып тұруға тырысады. Алоқу орнына техникалық болашақ машина, станокжөндеушілері, газбен пісірушілердің жоспарына шет тіліноқу кірмейді. Шет тілін меңгеруде мотивацияныңмаңызды орын алатына анық. М.Сиуган және У.Ф.Маккишет тілін меңгеруде мотивацияның 2 түрін көрсетеді:оның өзіне пайдасы тиетінін білу және сол тілдесөйлейтіндердің интеграциясына кіруге ұмтылу/3/.Аталып кеткен 2 мотивацияның айырмашылығынақарамастан олар тығыз байланысты. Мотивацияныңқалыптасуы тұлғаның әр түрлі ерекшеліктеріне, жаскезеңдеріне байланысты. тұлғаның даму кезеңібарысында басымдықтар мен ұстанымдар өзгеруімүмкін. Мотивацияның қалыптасуына гендерлікерекшеліктерге де байланысты. Студенттік жас (18-25)қалыптасу кезеңінің бастапқы кезеңіне сәйкес келеді. Бұлкезеңге тұлғаның тұрақты қасиеттерінің қалыптасуы,психикалық процестердің тұрақтануы, интеллектуалдыбелсенділігінің жетілуі, өмірлік позицияның қалыптасуытән. Ал колледж студенттері әлі де болса (1-2 курс)мектеп оқушылары сияқты өтпелі кезеңдегі шақта.Зерттеу барысында анықталғаны әр бір студент үшін,оның жынысына, оқу курсына не болмаса жасынақарамастан ол үшін шет тілін үйренудің басым мотивтерімамандығымен байланысты (сауалнамадан алынғанстуденттер цитаталары) : "Қазіргі заман талабына сай


57


мамандық алу", "Қызықты жұмыс табу", "Кәсіби маманатану", "Сессияны сәтті тапсыру", "Жоғары ақы төленетінжұмыс табу" және т.б. Өкінішке орай біздің бақылауымызтехникалық оқу орындары студенттерінің шет тіліне дегенқызығушылықтары өте төмен екенін көрсетіп отыр. Жиіуақытта болашақ инженерден: "Механикке ағылшынтілінің не керегі бар? Бұрандалармен сөйлесу үшін бе?","Мен осы шет ел асып бара жатқаным жоқ, Қазақстандамаған өз мамандығым үшін қазақ, орыс тілдерін білсемде жеткілікті" деген жауаптарды естуге болады. Сондай-ақ техникалық оқу орындарының студенттері шет тілінқосалқы, онша қатты маңызды емес, жеңіл сабақтарқатарына қосып, оған сәйкесінше көңіл бөлмейді.Осындай бағытты ұстанып алған студент шет тілісабағында жеткілікті белсенділік танытпайды. Олар өзміндеттері арнайы техникалық сабақтарды меңгеру депсанап, қосалқы сабақтарды назарсыз қалдырады.Техникалық оқу орындары студенттерінің осындайерекшеліктері басқа да зерттеушілердің еңбегінде көріністабады. С.И.Самыгин "Жаратылыстану жәнегуманитарлық факультет студенттеріне қарағандатехникалық мамандық студенттерінің танымдыққызығушылығы аз". Сондықтан да студенттер толықназарды тек профильді пәндерге аударады .

Біздің ойымызша шет тілін үйренуге өз мамандығыжөніндегі болашақ көзқарас, тұлғаның басынан өткентәжірибесі, білім беру мазмұны мен мамандық престижісияқты факторлар мотивация болуы мүмкін. Сондықтанда шет тілі оқытушысына алдымен студенттердің шеттілі туралы қатып қалған қағидасын өзгертіп, оған дегенжағымды көзқарас қалыптастырып алып, шет тілініңмаңыздылығын түсіндіріп, содан соң ғана практикалықсабақтарға кірісуі және сабақ барысында шет тілініңстуденттердің мамандықтарына деген практикалықмаңыздылығын жиі еске алып отыруы керек.Техникалық оқу орындары студенттерінің шет тілінедеген позитивті көзқарастың мақсатты қалыптасуыолардың шет тілінің өзекті маңыздылығын,прагматикалық құндылығын, оның қолданылуыныңболашаққа тиімділігін түсінгенде ғана мүмкін. Жағымдыкөзқарастың қалыптасуына қатысушылардың шет тілінтиімді меңгеруге септігін тигізетін, қоғамдық -құндылықмотивациясын қалыптастыратын, әлеуметтік-психологиялық дайындығы, эмоционалды қанағаттанусезімі септігін тигізеді. Бұл жағдайда тілдің мамандықсферасын кеңейту функциясы пайда болады (шет тілінмеңгеру мамандық төңірегіндегі шет елдік жетістіктерментанысуға мүмкіндік береді). Сондай -ақ студенттіңмамандыққа қатысты арнайы білім алу және шет тілінсәтті игеру талпынысының екі жақты тепе-теңдіг іорнайды. Сондықтан да шет тілі болашақ маманныңкәсіби жоғарылауына тікелей байланысты /5/.

Шет тілін тілдік емес оқу орындарында оқыту өзжемісін мәтін материалдары мамандыққа сайтаңдалғанда береді. Егер оқу әрекеттеріне таныммотивтері сәйкес келсе, онда бұл практикалықәрекеттердің мамандыққа бағытталғанын көрсетеді.Бұдан шығатын қорытынды студенттің оқу -танымдықәрекетінің маманның кәсіби әрекетіне өтуі көбінесетанымдық мотивтердің кәсіби мотивтергетрансформациялануы болып табылады/6/.

Оқытудың тиімділігі мен жоғары жетістіктеріне жетуоқу жағымды эмоциялар алып келгенде, өсу және дамубайқалғанда, педагогикалық әрекеттен қанағат алғандаболады. Егер жұмысы өнімсіз, бірқалыпты, нәтижесізболатын болса, оқытушының да өз еңбегіне көңілітолмасы анық. Шет тілін оқу барысында көтеріңкі көңіл-күй мен сәттілік пен қуаныш сезімі өте маңызды.Жағымды эмоциялар ой операцияларын, ұсаққұбылыстарды есте сақтауға кететін күшті азайтады.

Техникалық оқу орындарындағы шет тілін оқытудыңбасты мақсаты - кәсіби әрекеттегі коммуникативтіқұзыреттілікті қалыптастыру. Сондай-ақ "оқыту"

студенттердің таңдалған мамандық бойыншалингвокәсіби танымдық әрекетін дамыту болыптабылады. Сондықтан көптеген шет тілі сабақтарыаутентті мәтіндерді аудару, ондағы таныс емеслексиканы, диалогтарды жаттаумен өтеді. Біздіңойымызша көбірек коммуникативті жаттығулар, болашақмамандыққа қатысты рөльдік ойындар көбірек орындалукерек.

Шет тілін тілдік емес оқу орындарында оқыту бірқатаршектеулер мен мәселелерден құралады. Олардыңарасында тілдік ортаның болмауы, ауызша практиканыңжетіспеушіліг і, оқыту дифференциациясы мениндивидуализациясының жетіспеушілігін атай кетугеболады/9/. Өкінішке орай ондай оқу орындарда шеттіліне белгілі қабілет пен білім көлемі бар болуы дегенпримитивті көзқарас қалыптасқан. Ал шын мәнісінде тілдегеніміз үнемі даму үстіндегі көп сатыдан тұратынкүрделі жүйе. Шет тілін оқыту көптеген күш пенэнергияның жұмсалуын, күнделікті, жүйелі, үнемімотивацияны қажет етіп отыратын жұмыс. Шет тілініңбасқа тақырыпшаларға бөліп қарастырылатынпәндерден айырмашылығы ол грамматика менлексиканы шектеусіз білуді талап етеді/7/. Мұныңбарлығы тілді меңгеруге қатысты қиындықтарды жеңумүмкін емес деген ойға, өз -өзіне деген сенімсіздікке алыпкеледі. Техникалық оқу орны студентіне лингвистикалықбілім шетсіз, шексіз, күрделі болып көрінеді. Дегенменде көптеген шет ел әдебиеттерінде "Сommunicative com-petence: the ability to use the language correctly and ap-propriately to accomplish communication goals. The de-sired outcome of the language learning process is the abil-ity to communicate competently, not the ability to use thelanguage exactly as a native speaker does"/8/,- тілді дәлсол тілдің сөйлеушісі дәрежесінде қолдана алу емес,соңғы мақсатқа жететіндей түсіне және сөйлей білукоммуникативті компетенттілікке жатады делінген. Осыорайда шет тілі оқытушысының алдындалингвистикалық білімнің қол жетімділігін жоғарылату менжеңілдету мәселесі тұрады. Сабақтағы уақыттыңжеткіліксіздігі білім мен қабілетті қалыптастырудағы босорындарды толтыра алмауға, ал тілді коммуникативтіәрі бай етуге тырысу нәтижесіз болып тығырыққа тірейді.Алдағы материал меңгерілмеген жағдайда оныңкелесісімен байланысы болып, шет тілі білімінің ұшы -қиыры жоқ деп түсінген студент пессимистік көзқарастаболады (қанша үйретсе де түк білмейміз; шет тілінсегізінші жыл оқып жүрсек те, әлі сөйлесе алу дәрежесінежетпедік) немесе жалған оптимистік көзқарастағыларбелгілі тақырыпшалар төңірегінде ғана сөйлей алып,тілді жақсылап меңгердім деген ойда жүреді.Көзқарастың екі түрі де оқыту процесін бәсеңдетеді.Студенттердің өзін -өзі бағалауының төмен болуы, өз -өздеріне тым сыншыл болуы, "Мен ешқашан да бұл тілдеқарым-қатынас деңгейінде сөйлесе алмаймын", "Мынабітпес мәтіндер, ережелер мен сөздерді жаттап алаалмаспын" деулері ,әрине ,оқу-оқыту процесін тежейді.Колледждің студентері оқыған мектептерінен әр түрлібазалық біліммен келеді. Кейбіреуі шет тілін тереңдетіпоқып келсе, енді біреулері үстіртін оқып келеді.Нәтижесінде олар бір топқа түсіп бастапқыда екеуі дебұл пәнге деген қызығушылығын жоғалтады. Бірі оныңқиын әрі түсініксіз десе, енді біреуі сабақ материалдарынәлдеқашан меңгеріп кеткендіктен қызықпайды. Бұлмәселедегі оқытушының міндеті бастапқы кезеңдестуденттің тілдік дайындығын болжау және оған әріқарайғы жұмысын ұйымдастыруға көмектесу. Студенттершет тілін әр түрлі деңгейде меңгергендіктен және де жаңаматериалды әр түрлі қабілетте және жылдамдықтаигергендіктен студенттің оқу процесінің темпін өзітаңдағаны жөн, алайда мұны оқу бағдарламасыәрдайым қарастыра бермейді.

Мақаладағы айтылғандардың барлығынқорытындылай келе шет тілін оқыту спецификасы

58

¹3-4 (11) 2016

күрделі әрі көп қырлы деген тоқтамға келуге болады.Сондықтан шет тілін оқыту қабылдау заңы мензаңдылықтары психологиясына, когнитивтікпсихологияға, психолингвистикаға негізделу керек.Кәсіби маман дайындау үшін кәсіби түрде жаңатехнологиялармен ұштастыра отырып, жаңа тіл


мүмкіндіктері заман талаптарына, сұраныстарына иеболғаны дұрыс. Оқушының шет тілін меңгеру сапасы мендеңгейі сұраныс пен белгілі бір мақсатқа ұмтылубарысында жүзеге асырылмақ. Студентті оның болашақмамандығына сай етіп даярлауда студенттің жекебасының мүмкіндіктерін ескеру қажет.


1. Беляев Б. В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. - М.: Просвещение, 1965. - 228 с.2. Межличностное общение / В. Н. Куницына, Н. В. Казаринова и др.: Учеб. для вузов. - СПб.: Питер, 2001. -544 с.3. Сигуан М., Макки У. Ф. Образование и двуязычие: Пер. с фр. - М.: Педагогика. 1990. - 184 с.4. Психология и педагогика высшей школы / Под ред. С. И. Самыгина. - Ростов н/Д.: Феникс, 1998. - 544 с.5. Рощина Е. В. Функции иностранного языка как учебного предмета в системе обучения в университете //Иностранные языки на неспециальных факультетах. - Ленинград: Изд-во ЛГУ, 1978. - Вып. 1. - С. 3-6.6. Вербицкий А. А., Бакшаева Н. А. Проблема трансформации мотивов в контекстном обучении // Вопросыпсихологии. - 1997. - № 3. - С. 12-13.7. Полат Е. С. Обучение в сотрудничестве // Иностранные языки в школе. - 2000. - № 1. - С. 4-11.8. http://www.nclrc.org/essentials/goalsmethods/goal.htm

59


Учителя начальных классов средней школы-лицея№38 г. Семей

АЛАЛЖАНОВА РАУШАН ТАУЛЕТАЕВНАБОРЛУКОВА АННА БОРИСОВНА

ВАЛЬЦЕВА ЛИДИЯ АДОЛЬФОВНА

ПРИМЕНЕНИЕ НЕСТАНДАРТНЫХ ФОРМ ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХВ НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ, КАК СРЕДСТВО АКТИВИЗАЦИИ

ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ

Мақалада бастауыш мектеп оқушыларына білімберуде дәстүрден тыс технологиялардықолданудың маңызы мен артықшылықтары туралыайтылған. Авторлар білім берудегі инновациялардыңтүрлері мен тәсілдеріне шолу жасайды.

Статья освещает вопросы использованиянетрадиционных образовательных технологий вначальной школе. Авторы описывают виды иметоды инновационных образовательныхтехнологий.

In this article referred the importance and benefits ofusing of non-traditional technologies in the education ofprimary school children. Authors made overview to dif-ferent types of innovation in education.

Развитие современной школы характеризуется ееориентацией на удовлетворение разнообразныхпотребностей личности на всех этапах школьногообразования. Школа призвана воспитывать творческуюличность, способную к активной трудовой и умственнойдеятельности в различных областях общественнойжизни. Особая роль при этом отводится начальномуэтапу обучения, где закладывается фундаментобразования, формируются основы научных знаний,познавательные интересы, навыки самостоятельнойтворческой работы. Еще Ян Амос Каменский призывалсделать труд школьников источником умственногоудовлетворения и душевной радости. С тех пор каждыйпрогрессивно мыслящий педагог считает необходимым,чтобы ребенок почувствовал учение- это радость, а нетолько долг, учением можно заниматься с увлечением,а не по обязанности.

Многие школьники интересуются толькорезультативной стороной учения. Процессуальная жесторона, а именно каким способом достигаетсяправильный результат, интересует лишь незначительнуючасть учащихся. Такой интерес возникает в условияхнетрадиционного, специально организованногообучения. Основная стратегическая задача начальногоэтапа образования- посредством учебной деятельности,помочь ребенку осознать свое место в мире: научитьуважать права и свободу других людей, обеспечитьнаиболее полное развитие индивидуальности,способностей каждого ребенка.

Учитель должен быть озабочен не только развитиеминтеллектуальной сферы каждого ученика, но иразвитием личностных качеств ребенка, составляющихоснову его отношения к учебе и способности ксамоорганизации. Поэтому основную свою задачу мывидим не в принуждении учащихся к учебе, а в развитииу них побуждений в виде познавательных интересов ипотребностей, а также волевого стремленияпреодолевать трудности учебной работы; сформироватьу них навыки самоконтроля, самопроверки, самооценки;стремимся организовать деятельность учащихся науроках, чтобы дети испытывали чувство удовлетворенияот проделанной работы, от сознания своих успехов.

Перестройка школьного обучения, изменение егосодержания ставят сегодня пред нами учителями рядсерьезных задач. Одна из них- как органично сочетатьтрадиционные и новые формы и методы работы на

уроке, чтобы при сократившемся числе часов сохранитьу школьников интерес к его изучению, развивать ихмыслительные и творческие способности. В теории ипрактике работы школ существует множество вариантовучебно- воспитательного процесса, многие технологиипо своим целям, содержанию, применяемым методамимеют достаточно много сходства и объединены вгруппы.

Для развития творческих способностей учащихсячасто применяем различного рода упражнения. Обычнозадания компонуем в зависимости от возраста детейуровня их подготовки. Задания даем всему классу. Приих выполнении оценивается успех. Задания носятоценочный характер, и обучающий и развивающий.Урок идет в достаточно высоком темпе, дети встают сместа, не поднимая рук. Такая работа создаетсоревновательный дух, концентрирует внимание,развивает умение переключаться с одного видадеятельности на другой. Приведем несколько примеров.Русский язык. Имя прилагательное. Проверить гибкостьмышления. Ответить одним словом. Какого цвета зима?Обозначить цвета.

Иней, лег который на провода (синий), козленокживший у бабушки (серый), кузнечик, сидевший в траве(зеленый), вагон, который бежит, качается (голубой).

- Какая это часть речи? Как определили? Докажите.Для развития речи, используем поговорки,

пословицы.Время готовить телегу. (зима)- Вспомни пословицу (готовь сани летом, а зимой

телегу). То, без чего не вынешь рыбку из пруда. (труд)- вспомни пословицу (без труда не вынешь и рыбку

из пруда).Работая по системе Занкова, приходим к выводу, что

эта система действительно развивает ученика. Так,например, работая над словарными словами, онипридумывают на каждую из этих букв слова: огурец(огород, грядка, утка, ребята, ель, цапля). Затемиспользуют все эти слова в своем рассказе, сказке. Ипусть их мысли пока несовершенны, но все-таки этотворческий процесс.

При разработке каждого урока особое вниманиеуделяем роли ученика. Он выступает как субъектучебной деятельности, а не как объект обучения. Детина уроке- исследователи, а в одиночку поиск

60

¹3-4 (11) 2016

правильно невозможен, необходим коллективныйпоиск, который сопровождается обменом мнений иприводит к конкретному решению данной проблемы.Дети в оживленной беседе узнают что-то новое,обсуждают ответы друг друга. В некоторых случаяхне соглашаются с высказываниями товарищей иучителя, не было ни одного равнодушного взгляда,ни одного пассивного ученика. Воспитательноезначение такой работы огромно. Развиваетсянаблюдательность, логическое мышление,настойчивое желание достигнуть поставленной цели.А ведь в спорах и рождается истина.

Благодатный детский возраст открыт, восприимчив кчудесам познания, к умению удивляться богатству икрасоте окружающего мира. Вот для этого приходитсяактивизировать познавательную деятельность,создавать ситуацию успеха.

Психологической основой педагогической технологииуровневой дифференциации знаний являются теорииЛ.С. Рубенштейна о включении объекта мысли в новыесвязи в процессе мышления- выявления в нем новыхсвойств, приводящих к изобретениям, открытиям, и Л.С.Высоцкого о переходе умственного развития ученика иззоны "актуального развития" в зону "ближайшегоразвития".

Основополагающие принципы внедренияпедагогических технологий уровневой дифференциации:- подходить к каждому ребенку " с оптимистическойгипотезой" т.е. опираться на лучшее в нем, верить в еговозможности;- поддерживать в ребенке всеположительное, вызывать активной стремление статьлучше;- отказаться от сравнения ребенка с другимидетьми;- постоянно обогащать личный опыт участиядетей в различных видах деятельности;-дать каждомуребенку возможность радость роста своих сил,возможностей, достижений;

При внедрении уровневой дифференциации впроцессе обучения младших школьниковопределяем:

- цели обучения и воспитания, их психологическуюструктуру;

- набор операций по достижению этих целей;- психологические характеристики учителей,

реализующих эти цели;- средства, используемые при выполнении

определенных операций;- принципы обучения и воспитания.Используя в своей практике педагогическую

технологию уровневой дифференциации знанийучащихся, мы использовали требования к заданиям,разработанные Ж.А. Караевым.

1. Задания репродуктивного уровня на:- припоминание и актуализацию уже имеющихся

знаний по пройденным темам;- самостоятельное приобретение основных опорных

знаний по новой теме, формулирование правилопределений;

- закрепление и применение, усвоенных правил напрактике.

Например: при изучении темы "Правописаниебезударных гласных в корне слов, проверяемыхударением", используем следующие задания:

а) К данным словам подобрать однокоренныепроверочные слова.

Н -чевать, н- бесный, п- левый, с -сна.б) Списать, вставив пропущенные гласные, в скобках

пиши проверочные слова. На л -сной п- ляне ж -вет л -сник. Вд- ли в- днелись в- рхушки т -полей.

в) Спиши, вставляя пропущенные буквы.Ни в- терка, ни крика птицыИ замирает песня жницыНад рощей - красный диск луны.Среди в- черней т- шины.

2. Задания алгоритмического уровня на:- систематизацию и упорядочение ранее изученного

материала изменений ситуации;- на внимание, задания, составленные с учетом

национальных особенностей имеющие познавательноеи поучающее значение (кроссворды, ребусы, логическиезадачи);

- проверочные задания;а) Составь пары одинаково звучащих, но разных по

значению и написанию слов, поставь ударение: Л- са,отв- рить, пос- деть, сп- ши, и запевать песню. Запеватьзапивать лекарство

3. Задания эвристического уровня на: - глубокоеосознание знаний, требующих поисковойдеятельности;

а) Подбери к данным словам однокоренные слова суказанным значением.

Синий - слово, обозначающее название птицы -(синица).

Снег - слово, обозначающее название птицы -(снегирь),

Черный - слово, обозначающее название ягоды -(черника).

б) Образуйте от данных слов - действий слова -предметы:

Б- жал - (бег), тр -щал - (треск), кр -чал - (крик), п-щал - (писк) д-р жал - (дрожь), см- трел - (смотр)

4. Задания творческого уровня на: - осмыслениепонятий и связей, способов действий, накопленныхучений и жизненном опыте, силой воображения иактивного мышления; - создание нового, оригинального(сочинения, доклады, рефераты)

5. Логическо - поисковое задание:Пятачок, Заяц.- Что общего в этих словах? (кто? обозначает предмет;

животных, есть буквы: я, а, начинается и заканчиваетсяна согласную).

- Что различного? (количество слов, букв, ударения).- Как называются слова, которые одинаково пишутся,

произносятся, но имеют разное значение? (омонимы).- Какие значения могут иметь эти слова? Пятачок -

кличка, монета, нос.Заяц - животное, трусливый человек, безбилетный

пассажир.Таким образом, при умелом внедрении педагогической

технологии уровневой дифференциации можнодобиться оптимального психологического напряженияучащихся, с различными способностями в зоне"ближайшего развития".

Коллективные формы работы применяем, также науроках математики, особенно при закрепленииизученной темы и для отработки вычислительныхнавыков. Во время коллективной работы ученикисвободно общаются, разговаривают, доказывают другдругу свою точку зрения, за правильный ответ ставятоценку.

В последние годы все увереннее входит в процессобучения младших школьников литературноеобразование. Подход к литературе в начальныхклассах дает широкие возможности для развитияразностороннего творчества как учителю, так и самомуученику. Творчески раскрепощенный, эмоциональнонастроенный ребенок глубже чувствует и понимаетпрочитанное. Ситуации, создаваемые на нашихуроках, направлены на то, чтобы ребенок пропустилчерез себя поступки, совершенные литературнымгероем, учился бы верить, дружить, любить,анализировать неадекватные ситуации. Такой подходобеспечивает развитие речи ученика, учит вступать вдиалогические споры. Работая над художественнымпроизведением, дети используют в речи выражения:"Меня поразило", "Я бы очень хотел помочь", "Янадеюсь".


61

¹3-4 (11) 2016

Большое внимание уделяем тренингу мышления. Онполезен всем учащимся, а особенно тем, которыеиспытывают трудности.

На уроках применяем такие игровые формы:викторины, аукционы, дети с удовольствиемпридумывают ребусы, загадки. Все эти задания


способствуют пониманию и усвоению материала.В заключении хочется сказать: по каким бы

программам мы не работали, какую бы ни осваивалитехнологию, мы должны сформировать у учащихсяспособности для дальнейшего саморазвития,самообучения, самовоспитания.


1. Блохин И.А. и др. О проблемном обучении в начальных классах // Начальная школа. - 1973. - №6.2. Матюшкин А.М. Проблемная ситуация в мышлении и обучении. - М.: Педагогика, 1972.3. Немов Р.С. Психология. 3 книга. - М.: Просвещение, 19954. Начальная школа плюс до и после. - М.: ООО "Баласс", 20085. Оконь В. Основы проблемного обучения. - М.: Просвещение, 19686. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии // Школьные технологии. - 19997. Шамова Т.И. Активизация учения школьников. - М.: Педагогика, 19828. Щукина Г.И. Активизация познавательной деятельности учащихся в учебном процессе. - М.: Просвещение,1979

62

¹3-4 (11) 2016

Заведующая детского сада № 64 "Асылбөбек" для детей с нарушениями опорно-

двигательного г. Астаны

МУКАШЕВА ЖАНАР ИЗТОЛЕУОВНА

ИНТЕГРАЦИЯ ДЕТЕЙ С ОСОБЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИВ ОБРАЗОВАТЕЛЬНУЮ СРЕДУ

Мақала Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамытумәселелеріне арналған. Автор ерекше қажеттілігі барбалаларды білім беру ортасына кіріктіруге қатысты өз пікірінбаяндайды.

Статья посвящена вопросам развития инклюзивногообразования в Казахстане. Автор излагает свое видениеинтеграции детей с особенными потребностями вобразовательную среду.

The article is devoted to the development of inclusive education inKazakhstan. The author sets out his vision for the integration of chil-dren with special needs in the educational environment.

Распространение в нашей стране процесса интеграциии инклюзии детей с особыми образовательнымипотребностями психического здоровья вобразовательном учреждении является не толькоотражением времени, но и представляет собойреализацию прав детей на образование в соответствиис "Законом об образовании" Казахстана, "О социальнойи коррекционно-педагогической поддержке детей сограниченными возможностями", "О правах ребенка вРеспублике Казахстан".

Проблема воспитания и образования детей сособенностями в развитии является одной из самыхострых в сфере образования и социальной защитыдетей. Очевидна необходимость реабилитации этихдетей средствами образования.

Такой тип специального учреждения как детский саддля детей с нарушениями опорно-двигательногоаппарата помогает решить проблему помощидошкольникам, страдающим детским церебральнымпараличом в условиях комплексного, непрерывноголечения, воспитания и обучения, так как эти периодыдетства - время созревания ребенка.

Этап дошкольного детства - время вхождения ребенкас особыми образовательными потребностями в первуюобщественную образовательную систему-дошкольноеобучение и воспитание. Для оптимальногоосуществления интеграции на этапе дошкольногодетства необходимо соблюдать специальные условиявоспитания и обучения детей с особымиобразовательными потребностями, организовыватьбезбарьерную среду их жизнедеятельности. В процессеобразовательной деятельности в дошкольномучреждении важно гибко сочетать индивидуальный идифференцированный подходы; это способствует тому,чтобы все дети принимали участие в жизни коллектива.

Детский сад проводит работу по созданию единогообразовательного пространства. Основойвоспитательно-образовательного процесса являетсятолерантность и взаимодействие детей между собой.Особое внимание уделяется проблемам социальнойадаптации и интеграции детей с особенностями вразвитии в общество и включение их в общественно-полезную деятельность.

Основная цель: социальная адаптация иобразовательная интеграция детей дошкольноговозраста с нарушениями опорно-двигательногоаппарата в социум и формирование основтолерантности.

Для реализации поставленной цели решаютсяследующие задачи:

- охрана и укрепление психофизического здоровьядошкольников, используя все природные факторы иразличные формы физкультурно-оздоровительнойработы;

- осуществление комплексной коррекционно-воспитательной работы с детьми с учетом ихиндивидуальных особенностей и потенциальныхвозможностей;

- создание комплексной системы психолого-педагогической диагностики и коррекционно-развивающие воспитание детей с проблемами вразвитии;

- сочетание изучения развития детей сцеленаправленным педагогическим воздействием,позволяющим программировать динамику переходаребенка из зоны актуального развития в зонуближайшего развития;

-интеграция полученных в результате обследованияданных в различные образовательные занятия дляповышения эффективности образовательного процесса,определения условий, наиболее благоприятных длядальнейшего развития ребенка;

- включение педагогов в исследовательскуюдеятельность с применением традиционных и новейшихметодик и методов изучения личности, а специалистов-медиков в воспитательно-образовательный процесс дляоказания комплексной дифференцированной помощидетям с нарушениями опорно-двигательного аппарата,испытывающим затруднения в различных видахдеятельности.

Для продуктивного осуществления коррекционно-развивающей работы, направленной на коррекциюпсихо-речевого и умственного развития, важнымаспектом становится совместная деятельностьвоспитателей, учителей-логопедов, дефектологов,психологов, медицинских работников, социальногопедагога, и других специалистов детского сада. В ихкомпетенцию наряду с созданием условий дляобразовательной и коррекционной деятельности входитосуществление мониторинга за динамикой ипоказателями развития знаний, умений и навыковвоспитанников.

Для успешности воспитания и обучения детей сособенностями развития необходима правильнаяоценка их возможностей и выявление особыхобразовательных потребностей. В связи с этим особая


63

¹3-4 (11) 2016

роль отводится психолого-педагогической диагностике,которая обеспечивает:

- выявление особых образовательных потребностейдетей с ограниченными возможностями здоровья;

- определение оптимального педагогическогомаршрута;

- осуществление индивидуально-ориентированнойпсихолого-медико-педагогической помощи детям сограниченными возможностями здоровья с учётомособенностей психофизического развития ииндивидуальных возможностей детей (в соответствии срекомендациями психолого-медико-педагогическойкомиссии);

- планирование коррекционных мероприятий,разработку программы коррекционной работы;

- динамику развития и эффективность коррекционнойработы;

- консультирование родителей ребёнка.Диагностика проводится в три этапа:Результатом первого этапа будет представление

педагога-психолога об особенностях развития ребёнка.Чтобы конкретизировать и уточнить представлениепроводится второй этап (уточняющий), которыйопирается на следующие методы: беседы, анализпродуктивной деятельности, тесты, опросы,анкетирование педагогов.

Третий этап (окончательный) заключается не тольков обобщении данных, полученных в результатепредварительного или уточняющего диагнозов, но и всравнении и сопоставлении.

Процесс анализа полученных данных и выведение изних определенного заключения называетсяинтерпретацией. Преимущественно используется метод

экспертных оценок.Мониторинг детского развития включает в себя оценку

психического развития ребёнка, состояния его здоровья,а также развития общих способностей: познавательных,коммуникативных и регуляторных.

Мониторинг детского организма проводится два разав году: в начале и по окончании работы по программе.

Полученные сведения позволяют в дальнейшемцеленаправленно вносить коррективы в организациюпроцесса воспитания и обучения детей собразовательными потребностями

Управленческая деятельность коллектива направленана умение анализировать, координировать иреализовывать разноплановые задачи детского сада.

Основными принципами управления является:демократизация и гуманизация управления (все

педагоги активны вобсуждении и принятии управленческих

решений);регулярные отчеты руководителя и его заместителя

по хозяйственной части, методистов перед коллективом;открытость управленческой информации; системностьи целостность в управлении;

В своей работе стараемся установить связь всехуправленческих функций: анализа, целеполагания,планирования, организационной деятельности,контроля и регулирования.

Оптимальное сочетание централизации идецентрализации; выработка коллективного решенияпроходит на основе мнения руководителя, исполнителейконкретных решений, их ответственность за реализациюданного решения всеми участниками управленческойдеятельности.


1. Симоновой Н.В. Специальной адаптированной программе для детей с нарушениями опорно-двигательногоаппарата со сложными нарушениями.2. Закон "О социальной и коррекционно-педагогической поддержке детей с ограниченными возможностями"№343от 11.07.2002 г3. Винтроп Фелпс. "Лечебная физкультура в условиях детского сада"


64

¹3-4 (11) 2016

Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы"Шыңқожа батыр атындағы жалпы білім беретін

орта мектеп" КММ тарих пәнінің мұғалімі

ҚҰСАЙНОВА КҮЛЬЖАНАТ МАЖИТОВНА

ОРТА МЕКТЕПТЕ "АЛАШ" ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ТАРИХЫ"ТАҚЫРЫБЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САБАҚТЫҢ ЖОСПАР-ҮЛГІСІ

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектеп оқушыларынатарих пәнінен жүргізілетін сабақтың үлгісі ретіндеберілген. Сабақ жоспары орта мектеп ұстаздары менпедагогикалық оқу орындары студенттерінің назарынаұсынылған.

Данная работа представляет собой разработку урокапо истории для учащихся средней школы. Урок будетинтересен не только практикующим учителям, но истудентам педагогических вузов.

This work represents itself the lesson plan of the history forpupils of secondary school. The lesson will be interested notonly for practicing teaches, but for students of pedagogicaluniversities as well.

Сабақтың тақырыбы:XX ғасырдың басындағы ұлттық - демократиялық

қозғалысының өрістеуі. Алаш қозғалысы.Сабақтың мақсаты: XX ғ басындағы Қазақстанның

саяси - әлеуметтік, экономикалық дамуына тоқталаотырып, ұлттық - демократиялық қозғалыстың өрістеусебебін түсіндіру. I Орыс революциясынан кейін алашқозғалысының жандануын, алашордашылардың қазақтарихындағы алатын орнын ашып көрсету. Өз бетіншеіздену, ойлау қабілеті мен шапшаңдықтарын және топболып жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.

Сабақтың түрі: коучСабақтың әдіс - тәсілі: Сын тұрғысынан ойлау

технологиясының стратегиялары.Сабақтың көрнекілігі: Суреттер, слайд.

Сабақтың барысы:Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды түгендеу, сабаққа

даярлау.Сабақтың жоспары:1. Қазақстанда ұлттық - демократиялық қозғалыстың

өрлеуі. Бірінші орыс революциясы.2. Алаш қозғалысы. Алашордашылардың қазақ

тарихында алатын орны.Жаңа сабаққа өтуМұғалім: XX ғ басындағы Қазақстанның саяси -

әлеуметтік, экономикалық дамуына шолу жасап. Біріншіорыс революциясының қазақ халқының ұлттық сана -сезімінің арттыруға өлкедегі демократиялық қозғалыстыңөрістеуіне зор ықпал еткенін ашып көрсетеді. Ресейдегіреволюциялық оқиғаларының әсерімен қазақ қоғамыныңкөрнекті перзенттері саяси сахнаға көтеріледі.

Оқушыларды топқа бөліп, тапсырма беріледі.Оқушылар екі топқа бөлінеді, топ ішінен бір адамды топбасшысы етіп сайлайды. Әр топ басшылары тақырыптаңдап алады. Оқушылар берілген тапсырма бойыншажұмыс істеп постер дайындайды.

Жұмыс алгоритмі:1) Ақпаратпен танысады.2) Негізгісін табады.3) Өз жауабын дайындау.4) Топпен жоба жасау.5) Жобаны қорғау.Оқушылар топпен жасаған жобасын әр топтан бір

оқушы қорғайды.1-ші топ:Бірінші революциясының ықпалымен қазақ жеріндегі

жұмысшылар мен шаруалардың бас көтеруін және қазақзиялыларының халықтың саяси жағынан көзін ашу,


білімге деген құлшынысын арттыру, сауатсыздықты жоюмақсатындағы жұмыстарымен таныстыру . ҚазақтардыңРесей Мемлекеттік Думасына қатысуы. Онда көтергенмәселелерге тоқталуы. Қазақ зиялыларының халықтыңсана - сезімін ояту мақсатында газет-журналдардыұйымдастыруы, "Қазақ" газеті мен "Айқап" журналыныңшығуына тоқталады.

2-ші топ:Алаш қайраткерлерінің 1916 жылға көтеріліске

көзқарасы. Алаш партиясының ұйымдастырылуы. Оның"Қазақ" газетінде жарияланған бағдарламасынатоқталады. Алашорда үкіметінің құрылуын және оныңқазақ тарихындағы орнын ашып көрсетеді.

Сабақты бекітуге арналған тест сұрақтары:1."Қаңды жексенбі" өлеңін кім жазды?а) Сейітов Асылбекв) Шәймерден Қосшығұловс) Наурызбай Таласовд) Мәшһүр Жүсіпе) Мейіржан Жүсіп2. Зайсан уезіндегі Надеждинск кен қазу орнында

жұмысшылардың ереуілі болған жыл:а) 1903 жв) 1905жс) 1904жд) 1906же) 1907ж3. II Мемлекеттік Думаға Орал облысынан кім

сайланды?а) Ахмет Бірімжанұлыв) Алпысбай Қалменұлыс) Тілеулі Алдабергенұлыд) Бақытжан Қаратаеве) Бақтыкерей Құлманов4. Мемлекеттік Думаны құру туралы манифеске қол

қойған патша:а) I Павелв) II Николайс) I Петрд) I Николайе) II Петр5. Реакцияшыл сайлау заңы қай жылы шықты? а)1906жв) 1902 жс) 1903 жд) 1907же) 1905ж6. 1905 ж 15 қарашада Қарқаралы қаласында болған

65

¹3-4 (11) 2016

саяси шеруде, Семей түрмесіне қамалғанұйымдастырушылардың бірі:

а) М.Кемаловв) Ж.Ақбаевс) Б.Топорнинд) Л.Байшағырове) А.Бірімжанов7. Ағылшын капиталистері Мессен мен Гиббердің

қатыгездігін қай ереуілден көруге болады?а) Қарқалыв) Атбасарс) Успен кенішід) Семей почта телеграфе) Өскемен8. 1917 ж Қазан революциясының қарсаңында қазақ

шаруаларынан тартып алған жер көлемі:а) 40 млн.десв) 17 млн.десс) 4 млн.десд) 10 млн.десе) 45 млн.дес9. I Мемлекеттік Думаға Семейден кім сайланды?

а) Ә. Бөкейхановв) А.Қалменовс) Т.Нүрекеновд) М. Тынышбаеве) Б.Қаратаев10. 1906 жылы қай қалада қазақтардың съезіне

шақырылды?а) Алматыв) Семейс) Ақмолад) Орынборе) ТорғайҚорытынды:С. Торайғыровтың"Алаш туы астында,Күн сөнгенше сөнбейміз.Енді алаштың ешкімнің,Тепкісіне бермейміз" - деген сөзімен қорытындылап,

Тәуелсіз Қазақстанның саяси өмірі мен астасыпжатқанын, Н.Ә.Назарбаевтың "Мәңгілік ел"стратегиясымен тоғысып жатқаны айтылады.

Рефлексия.


66

¹3-4 (11) 2016

Учителя начальных классовшколы-лицея №38

г. Семей

БЕЙСЕНБАЕВА АЙГУЛЬ САГИНДЫКОВНАДЮСЕНБИНОВА ХАФИЗА ВИКТОРОВНА

СОЛОМАХА МАРИЯ СЕРГЕЕВНА

ВЛИЯНИЕ ЛЕПКИ НА РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙМЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ

Мақала бастауыш сынып оқушыларын оқыту ментәрбиелеу мәселелеріне арналған. Мақалаавторлары оқушылардың ұсақ саусақ қимылқозғалыстарын, олардың дүниетанымы мен ойлауқабілеттерін жетілдіру мақсатында балалардыоқыту жұмыстарын ұйымдастырудағы өзтәжірибесімен бөліседі.

Статья посвящена вопросам обучения ивоспитания учащихся начальной школы. Авторыстатьи делятся собственным опытом организациидеятельности детей в начальных классах дляразвития их мелкой моторики, кругозора имышления.

The article is devoted to questions of training and edu-cation of primary school students. The authors share hisown experience in organizing activities for children in kin-dergarten to develop their fine motor skills, vision andthinking.

Развитие творческих способностей учащихсямладшего школьного возраста является одной изважнейших педагогических задач обучения и воспитаниядля педагогов. Поступая в школу, дети испытываютзатруднения с письмом: у них быстро устает рука,теряется рабочая строка, не получается правильноенаписание букв. Это происходит от недостаточнойфорсированности навыков зрительно-двигательнойкоординации и развития мелкой моторики иотрицательно сказывается на усвоении детьмишкольной программы.

Большое значение в развитии мелкой моторики умладших школьников имеет лепка. Дети осваиваютразличные технические способы и приёмы работы спластическими материалами, у них развиваетсяорганизованность, целеустремленность, настойчивостьи самодисциплина, благотворно влияет на нервнуюсистему в целом. Лепка подводит детей к умениюориентироваться в пространстве, к усвоению целогоряда математических представлений. При лепке детисопоставляют части между собой и со всей фигурой вцелом, определяют размеры (длину, толщину). Детямнужно помогать развивать обе руки, а во время лепкиодинаково развиваются обе руки. Уроки лепки имеютуникальные возможности для развития всех психическихсвойств личности ребенка.

Занятия лепкой влияют на общееразвитие детей и на развитие эстетическогочувства. Дети познают красоту пластилинаили глины, им нравится её мягкость,пластичность, цвет. Они любуются формойпредметов, с которых лепят, их увлекаетплавность перехода одного объема вдругой, красивые пропорции, а также ритмформ и украшений. Ребёнок радуется тому,что он вылепил, что с этим изделием можноиграть или украсить класс. Мелкаямоторика рук развивает интерес,познавательные способности ребенка,стимулирует зрительное и слуховоевосприятие, внимание, память, связнуюречь и словарный запас, поможет ребенку

сформировать навык письма, оградит его от трудностейобучения, сохранит физическое и психическое здоровье.

При сравнении работы из пластилина с работой втетради, хорошо видно, у кого из детей развита моторика.Ребенок, с развитой моторикой, умеющий передаватьформу, пропорции предмета, выполняет записи втетрадях аккуратно и правильно.

Если моторика развита слабо - ребенок не видитстроки, клетки, не умеет ориентироваться в тетради.

Занятия лепкой комплексно воздействуют на развитиеребенка: способствуют тонкому восприятию формы,фактуры, цвета, веса, пластики, развиваютвоображение, пространственное мышление, мелкуюмоторику; синхронизируют работу обеих рук; формируютумение планировать работу, настойчиво ицелеустремленно добиваться цели.

Лепка оказывает влияние на развитие умственнойспособности, мышления. Приобретение новых знанийи умений влечет развитие творческих способностейдетей. Благоприятно влияет на развитие речи, отвлекаетот грустных событий, снимает нервное напряжение,страх, обеспечивает положительное эмоциональноесостояние. Чем больше изобразительных и техническихприемов знает ребенок, тем более самостоятельный итворческий характер приобретает его лепка.


"Истоки способностей и дарований детей - на кончиках их пальцев. Чембольше уверенности в движениях детской руки, тем тоньше взаимодействиеруки с орудием труда, сложнее движения, ярче творческая стихия детскогоразума. А чем больше мастерства в детской руке, тем ребенок умнее…".

В.А. Сухомлинский

67


Лепят дети индивидуально и коллективно. Совместнаяработа над созданием предметов для общей игры, длявыставки развивает у детей художественный вкус,эстетическое чувство, творчество. Ребёнку важно, чтобыего работа нравилась другим детям, учителю,родителям.

Задача педагога донести до родителей значение лепкина развитие мелкой моторики.

Объяснять родителям детей значение развитиямоторики и как в домашних условиях продолжать работупо развитию мелкой моторики рук и речи ребенка.Именно семья способна создать наиболееблагоприятные условия для творческого развитияребенка, при котором у школьника накапливается опытлепки.

Проводить практические занятия для родителей, гдеобучать приёмам лепки.

Создавать такую обстановку, отобрать такиеобучающие приемы и творческие задания, которые дадутдетям возможность овладеть комплексом знаний, умений

и навыков, необходимых для создания образа в лепке.Обучать и подводить детей к самостоятельному

использованию всего того, что они усвоили в процессезанятий по лепке.

Занятия должны проводиться в системе, чтобыобеспечить планомерность усвоения знаний.

Подбирать творческие задания и задачи обучающегохарактера соответственно возрасту и уровню развитиядетей.

Необходимо предоставлять детям большесамостоятельности в выборе темы, в возможностиобдумать ее заранее и выполнить.

Взрослые должны понять: чтобы заинтересоватьребенка и помочь ему овладеть новой информацией,нужно превратить обучение в игру, не отступать и незабывать хвалить ребенка.

Целенаправленная и системная работа по развитиютворческих способностей даёт положительныерезультаты в усвоении учебного материала и улучшенииуспеваемости младших школьников.


1. Бельтюкова Н., Петров С., Кард В. Учимся лепить, 2011. - с. 224.2. Алехин А. Д. Изобразительное искусство, 2009. - с. 160.3. Болотина Л. Р. Дошкольная педагогика, 2010. - с. 2404. Мелик-Пашаев А.А., Новлянская З.Н. "Ступеньки к творчеству" М.: Педагогика, 1987.5. Доронова Т. Н., Якобсон С. Г. "Обучение детей рисованию, лепке в игре".

68

¹3-4 (11) 2016

Семей қаласы,"Бөкенші жалпы орта білім

беретін мектебі" КММ мұғалімі

НАШКЕНОВА АЙГУЛЬХАБЫЗОВНА

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Мақалада оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттырудағыжаңа тәсілдер сөз етіледі. Мақала мұғалімдерге, әдіскерлерге,магистранттар мен студенттерге арналған.

Статья освещает новые методы и приемы развития функциональнойграмотности учащихся. Статья будет интересна преподавателям,методистам, а также студентам и магистрантам педагогическихспециальностей.

An article elucidates new methods and techniques of development of learn-ers' functional literacy. The article will be interesting for teachers, methodists,and also for students and undergraduates of pedagogical specialties.

Қазіргі таңда білім беру сапасының деңгейіхалықаралық PISA, TIMSS және PIRLS мониторингзерттеулері арқылы анықталады. Оқушылардыңхалықаралық салыстырмалы зерттеулерінің білім жәнебілік сапасының көрсеткіші де функционалдықсауаттылық болып табылады.

Функционалдық сауаттылық - бұл адамның әлеуметтікортамен қарым-қатынас барысында оқу мен жазудағдыларын пайдалана алу қабілеті.Яғни,оқушылардыңмектепте алған білімдерін өмірде тиімді қолдануы.

Функционалды сауаттылық (functional literacy,ағылшын сөзі) - білім алу, мәдениет жетістіктерін игеру,кәсіби міндеттерді дұрыс атқару, жеке тұлғаның өміріндеқолданылатын, оның келешек дамуына қажетті білімалудың нәтижесі.

Функционалдық сауаттылықтың ерекшеліктері:1/ Оқу мен жазу дағдыларын қалыптастыру үшін

базалық деңгей болып табылады;2/ Тұрмыстық бағытты шешуге бағытталады;3/ Адамды нақты жағдайлардағы тәртібіне

байланысты сипатттайды;4/ Стандартты мәселелерді шешумен байланысты;5/ Ең алдымен ересек адамдарды бағалау үшін

пайдаланылады;Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын

дамыту жөніндегі ұлттық жоспардың бастымақсаттарының бірі - оқыту әдістемесі мен мазмұнынтүбегейлі жаңарту. Ол үшін мұғалім білім алушыныңбойына алған білімін практикалық жағдайда тиімді жәнеәлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана алатындайнегізгі құзыреттіліктерді сіңіруі керек. Олар:

- басқарушылық (проблеманы шешу қабілеті);- ақпараттық (өз бетінше ақпараттар көздері арқылы

үнемі білімін көтеріп отыруы, сол арқылы танымдыққабілетін ұштау);

- коммуникативтік (үш тілде: қазақ, орыс, ағылшын(шет) ауызша, жазбаша қарым-қатынас жасау);

- әлеуметтік (қоғамда, өзі өмір сүрген ортада іс-әрекетжасай алу қабілеті);

- тұлғалық ( өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруғақажетті білім, білік, дағдыларды игеру, болашақ өзітаңдаған кәсібін өзі анықтау, оның қиыншылығы менкүрделілігіне төзімді болу);

- азаматтық (қазақ халқының салт-дәстүрі, тарихы,мәдениеті, ділі, тілін терең меңгеріп, Қазақстанның өсіп-

өркендеуі жолындағы азаматтық парызын түсінуі);- технологиялық ( ақпараттық технологияларды,

сандық технологияны, білім беру технологияларынсауатты пайдалануы).

Қазіргі дәуір жастары - жан-жақты дамыған жастар.Оқушылар бірсарынды дәстүрлі сабақтарға қарағандажаңаша дәстүрлі емес сабақтарды ұнатады. Сондықтанқазіргі талапқа сай білім беру мұғалімнен үлкен еңбекпен ізденісті талап етеді.Біз,өз тәжірибемізге сүйенеотырып, ағылшын тілі сабақтарында белсендіоқыту,диалогтік оқыту,сыни тұрғыдан ойлаустратегиясы,Блум таксономиясы, топтық жұмыстар,мәнберіп оқыту технологиясын қолданып келемін.

Қандай технологияны қолдансаң да ағылшын тіліноқыту кезінде оқытудың мақсатын, тақырыбын, мазмұнымен түрін анықтауды баланың өмірлік әлемімен, іс-әрекетімен байланыстыру қажет. Оқуға үйрету кезіндебалалардың қалауына иек арту арқылы таныс сөздерді,өз атын, ағылшын досына хат жазу; өз киіміндегі,шоколад және конфет сыртындағы т.с.с. ағылшынжазуларын оқу.

Ата-ана баласының функционалдық сауаттылығындамыту үшін мұғалімдерімен тығыз байланыс жасаукерек. Ата-ана баласының ерекше қасиетін тану, түсініпқол үшін беру,шет тілін меңгерудің маңыздылығынтүсіндіру,олардың қабілетін дамыту, бойына руханиқұндылықтарды қалыптастыру, жағымсыз әдеттерденарылтуға көмек беруі керек. Ата-ананың бойында дафукционалдық сауаттылық болуы тиіс. Осығанбайланысты мұғалім түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, ата-аналарға арналған семинарлар мен тренингтер өткіуі детиіс. Тек сонда ғана біз ауыз толтырып айтатынжетістіктерге қол жеткізе аламыз.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығынқалыптастыру мақсатында шетел тілі пән мұғалімдерінеұсынылатыны:

оқыту материалдарының түпнұсқасын пайдалану(аудио-бейнежазбалар, фильмдер, әндер, ғылыми жәнеойын-сауық журналдарынан мақалалар);

сипаттау дағдысын қалыптастыру үшін ақпараттарменжұмыс жасау, шетел тілінде сипаттама беру, салыстыру,талдау, диалог жүргізу, пікірталас, қажетті дәлелдемелеркелтіру, жинақтау және қорытынды жасау;

оқушылардың сөздік қорын байыту мақсатында өзбетінше анықтамалармен және энциклопедиялық


69


әдебиеттермен, электронды ресурстармен жұмыс істеугеүйрету.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту- бүгінгі заман талабы. Осы ретте, ағылшын пәнін дұрысжүргізе білудің маңызы зор. Оқушылар арасындағы

дер кезінде және сапалы функционалды сауаттылыққалыптастыру - олардың бақытты болашағының кепілідегім келеді, олай болса, еліміздің бақытты болуы даосыған байланысты. Ендеше, біз жұмысымызды осыбағытта құруымыз керек.


[1] http//collegy.ucoz.ru, Функционалдық сауаттылықты жүзеге асыру жолдары[2] http//www.aktau-business.com, Рейтинги стран по грамотности[3] http//worvik.narod.ru, Новый порог функциональной грамотности вызов 21 века, Павел Терешкович, СветланаКрупник.[4] Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналғанұлттық іс-қимыл жоспары.

70

¹3-4 (11) 2016

Семей қаласы №3 жалпы орта мектеп-кешенініңмектепалды даярлық тобының тәрбиешілері

КУМГАНБАЕВА БИБИГУЛ СУИНБАЕВНААЛИМБАЕВА АЙНУР ТОЙБАЗАРОВНА

БАЛА ТӘРБИЕСI - ИГIЛIКТI IС

Мақала өскелең ұрпаққа адамгершілік тәлім-тәрбие беру мәселесіне арналған. Мақаладаадамгершілік тәрбие берудегі негізгі мәселелер ментәрбие үрдісін заман талабына сай жетілдірудіңжолдары қарастырылған.

Статья посвящена вопросу нравственноговоспитания подрастающего поколения. В статьевыражены основные вопросы и путисовершенствования нравственного воспитания насовременном этапе.

The article deals with necessity improving of moral edu-cation in children and teenagers. The article is given themain problems and ways to realize perfection of moraleducation.

Халық даналығында "Баланы әуелі мейір - шапағатқа,онан соң ақыл парасатқа, ақырында еңбек пен ғылымғабаулы" - дейді. Болашақ тізгінін ұстар, елінің ертеңіболар, халқының үмітін ақтай білетін дені сау, білімді десаналы жас ұрпақты өсіру талабынан туындап отыр. Осыұлы мақсаттарға жету жолында киелі де қасиетті екітүсінік бар.

Бірі, баланың бастапқы тәрбие мекені - отбасы болса,екіншісі, алтын ұя мектеп. Бұл екі ортаның да мақсатымен мүддесі ортақ. Отбасы, ата - ана адамды дүниегеәкеліп, қалыптастырып, дамытып жетілдірсе, адамбойындағы бар игі қасиет мектеп қабырғасындақаланады. Бұл киелі жерде қызмет ететін мұғалім мената - анаға жауапкершіліктің үлкен жүгіартылған.Тәрбиенің ең алғашқы бастамасын балаотбасында алады. Отбасы - әр бала үшін алтын бесік.Бала отбасы аясында түлеп өседі, оңы мен солын сондатаниды. Ол отбасы жағдайында өмірдегі әр түрліжағдайларда өзін қалай ұстауды, адамгершілік әліппесі:кішіпейіл болу, ізеттілік, сыйластық, үлкендермен жәнекішілермен қандай қарым-қатынаста болу сияқтытәжірибе жинақтайды және оны меңгереді. "Тәрбие-табалдырықтан басталады" нақыл сөзі өмірден алынғаншындық. Бала тәрбиесі - нәзік те күрделі, әрі қоғамдықжауапкершілікке жатады. Бала - өмірдің гүлі, соләлеуметтің болашағы. Баланы тәрбиелі де, саналыазамат етіп өсіргіміз келсе, ең алдымен өзіміз кіршіксізтаза, тәрбиелі адам болуымыз керек. Адамгершілік пенсаналықтың бастапқы қарапайым белгілерін өнегеліотбасында дарытқан баланың болашағы жарқын, өмірімәнді болмақ. "Біздің балалар-біздің қарттығымыз,жаман тәрбие-болашақтағы қайғымыз, бұл біздің көзжасымыз, бұл басқалар алдындағы, бүкіл елімізалдындағы біздің кінәміз" демекші кең байтақ еліміздеұрпақтан - ұрпаққа жалғасып, ұяттылық, әдептілік,көргенділік, мейірімділік, шарапаттылық салтанат құрыпүйлесімділік тауып жатса, сол қымбат қасиеттердің бәріотбасы, ошақ қасында бүршік атып, бұтағын жаятынынестен шығармауымыз керек. Демек балаларға үлгікөрсете отырып, оқытып, тәрбиелеуіміз керек.

Балалар ел болашағы, сондықтан да баланың кішкенекезінен патриоттық сезімін тудырып әрдайым баламенақылдасып, өзіне ерік беріп отырған жөн. Сонда балаөзіне сенімді, тапқыр азамат болып өседі. Ынтымақ баржерде тәрбие де бар. Ынтымақ бар жерде береке, бірлікте бар. Сондықтан мектеп - отбасы - қоғам арасындағыынтымақтастықты нығайту, серіктестікті қалыптастыру,қауымдағы ата-аналармен бірлескен жұмыс түрлерінкүшейтуіміз керек. ата-ананың адамгершілік бейнесібалаларды тәрбиелеудің негізгі көзі. "Қыран ұяда некөрсе, ұшқанда соны іледі" ғой. Бала өмірінің алғашқыкүнінен бастап ата-ана өздерінің негізгі борыштарын

атқаруға кіріседі, яғни оларға тәрбиеші бола бастайды.Отбасының берік негізі міне, рухани мүдденің бірлігіндеболмақ. Оның біртұтас тату болуы береке бірлігі еңалдымен әке-шешенің бір-біріне, балаларына қалайқарайтындығына байланысты. Бала өзін жақсы көргенді,өзімен ойнағанды, сөйлескенді, көңіл бөлгенді қалайды.Бұл нәрселерге аса қажеттілігі бар. Бала өзіне салқын,қабағын түйіп, дөрекі және қатты мәміледе болғанүлкендердің оны жақсы көрмейтінін ойлайды жәнекүйзеліске ұшырайды. "Балада әсіресе мектеп жасынажеткеннен кейін сұрақтар көбейетіні анық, сол сұрақтыңбәріне бірдей біз жауап беріп жатуды өзімізге міндетсанамаймыз. "Білмеймін" деген жауап қайтарудыжиілетеміз. Ал, күні бүгінге дейін ең білгір, ең ақылдыадам деген ата - анасы білмеймін деп жауап бергенде,бала не ойлауы мүмкін. Әрине "олар білмегенді менқайдан білемін" " немесе "осыны білмеген менің ата -анамда ел қатарлы күн көріп жатыр ғой, маған да соныбілудің қажеті бола қоймас" деп ойлайды. Осы"Білмейміннен"деген жауаптан кейін баланың да дамуқарқыны бәсеңдеуі әбден мүмкін.

Балаларға тек насихат айтудың көп жағдайларда әсеріболмайды. Мәселен он рет оған "Тамақтан бұрынқолыңды жу" деп айтудың орнына бір рет "Кәне екеумізбірге қолдарымызды жуайық!" деп бірге істеу одан даәсерлі болып табылады. Оған бір нәрсені істе дегенненкейін, ол нәрсені істеп-істемегенін қадағалау керек. Бұлқадағалау оның бұдан кейін де айтылған нәрсеніорындауы үшін қажет. Оның қолынан келмейтін немесеістемейтіні мәлім болған нәрселерді айтпау керек. Олайболмаған жағдайда күнделікті атқарып жүргенқарапайым нәрселерді де істемейтін болады. Баланыәуелі тыңдай білген жөн. Ашылып әңгіме айтқан балаөзінің ішкі дүниесін де ақтарып береді. Әр нәрсені дұрыстүсінуге бала ақылы жете бермейді, десе де әр балаақылды. Олар балалықпен ғана қате жасайды. Ал,үлкендер болса, олардан есейген жанның ісін күтеді.Қателікке бой алдырса, дереу таяқтап, ұрсып, жазғыражөнеледі. Содан кейін де жасөспірім "үлкендер мағанжамандық жасады, ата-анам мені жақсы көрмейді" дегенойға қалуы бек мүмкін. Сондықтан баланың ішкідүниесімен сырласпастан, оның ойын білместен,жасаған ісінің дұрыс еместігін түсіндірместен, оған ұрысу,жазалау, қол жұмсау - дұрыс емес, онда ата-ананікі үлкенқателік болып саналады.

Қорқыныш және зұлымдыққа негізделген киноларбалаларды агрессивті болуға, келеңсіз қылықтарғабағыттайды. Мұндай киноларды балалардың көруі рухсаулығы тұрғысынан да өте зиянды. Қорқыныш пензорлық-зомбылыққа негізделген кинолар мектепкедейінгі балалардың қиял күшін шектен тыс азықтайды.Халықта "Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде


71

¹3-4 (11) 2016

көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзетеалмайсың" деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланыңбойына жастайынан ізг ілік, мейірімділік, яғниадамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзінесенімділікке тәрбиелеуде отбасы мен педагогтаршешуші роль атқаратыны белгілі.

Бүгінгі ұл - ертеңгі әке, ол әкеге қарап өседі. Бүгінгіқыз -ертеңгі ана,ол шешеге қарап өсіп, бой түзейді.Балаға білім,тәрбие беруде басты тұлға ұстаз болса, оныжалғастырушы, демеуші - ата -ана және қоғам. Мектеп -

өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын.Оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлі өте зор. Мектепеш уақытта отбасынан, қоғамнан бөлінген емес.Сондықтан оның іс-әрекеті отбасымен, жұртшылықпен,еңбек ұжымдарымен тығыз байланысты. Міне, мектептіңүлкен тәрбиелік қызметі осында.

Мектеп өмірі, бала тұлғасын әлеуметтендірупроблемасы әріптестік педагогиканы талап етеді. Мектеппен ата-ана, қоғам бірлескен кезде ғана тәрбие үрдісі өзжемісін көрсетіп, нәтижелі игілікті іске айналады.



1. Дарқанбаева Ж. Баламен қарым-қатынас. // Мектепке дейінгі тәрбие(республикалық ғылыми -әдістемелікжурнал ) 2012 № 42. Көшербаева Г. Тәрбие тал бесіктен басталар // Бала мен балабақша (республикалық педагогикалық журнал)2011 № 93. Мукашева А.Н. Сәби талпынса,қолдаңыз // Отбасы және балабақша ( ғылыми әдістемелік,педагогтік журнал2011 №24. Бердалиева Г. Отбасында ата-ананың бала тәрбиесіне ықпалының ерекшеліктері // Бала мен балабақша(республикалық педагогикалық журнал), 2012, №1

72

¹3-4 (11) 2016

№64 "Асыл бөбек" тірек -қимылаппараты бұзылған балаларға

арналған балабақшасыныңтәрбиешісі

КУЛШАНОВА УЛЖАНЖАНАХЫНОВНА

БАЛАБАҚШАТӘРБИЕЛЕНУШІЛЕРІНЕ ДҮНИЕТАНУПӘНІНЕН ӨТКІЗІЛЕТІН САБАҚТЫҢ

ЖОСПАР-ҮЛГІСІ

Берілген сабақ жоспары балабақшада дүниетану пәнінен сабақжүргізудің тиімдісі үлгісі ретінде ұсынылған. Сабақ жоспарын балабақшатәрбиешілері мен әдіскерлері сынып өз тәжірибелерінде пайдаланаалады.

Данная методическая работа представляет собой пример проведенияурока по предмету "Познание мира" в детском саду. Методическаяработа будет интересна воспитателям и методистам дошкольныхучреждений образования.

The working-out subject plan is given as a useful example for teaching sub-ject "Learning the world". Every kindergarten teacher may use this plan.

Білім беру саласы: коммуникация, шығармашылықОқу іс-әрекеті: көркем әдебиет, жапсыру.Тақырыбы: "Күзгі орман"Мақсаты:Білімділік: Балаларға күз туралы білімдерін кеңейту. Күз байлығын әсемдікті сезіне білуге, сурет бойынша

заттық нәрселерді бақылап, салыстыра әңгімелеп беруге үйрету.Түзету-дамытушылық: Дәстүрден тыс әдістерді қолдана отырып олардың шығармашылықтарын дамыту. Қағазды

ұсақ бөліктерге жырту арқылы қолдың ұсақ моторикасын дымыту. Тыныс алу жаттығуында б ір бағытта үрлеудіүйрету. Балалардың өз ойларын жүйелі, анық жеткізуге үйрету.

Тәрбиелік: Табиғатты қорғауды, аялауға, әсемдікті көріп сезінуге үйрету. Күзгі адамдар еңбегіне құрметтеу.Күзгібайлықты, сиын бей берекет шашпай пайдалануға жол бермеуге тәрбиелеу.

Әдіс-тәсіл: Түсіндіру, әңгімелесуКөрнекті құралдар: Слайд, бұлттар, жапырақтар, көкөніс пен жемістер.Сабақтың барысы:


Әрекеттердің кезеңдері Тәрбиешінің әрекеті Балалардың іс-әрекеті Ұйымдастыру Тәрбиеленушілердің қызығушылығын ояту кезеңі

Балалар жылулық шеңберін орындайық. Жылулық шеңбері: Күннің көзі ашылып Көкке шуақ шашылып Құтты қонақ келіпті Төрімізге еніпті Амандасу үлкенге Тәрбиенің басы ғой Ал қәнекей бәріміз Сәлемдесейік үлкенге: Сәламатсыздар ма! Здравствуйте ! Good morning!

Балалар қимыл қозғалыспен жылулық шеңбер айтады.

Ұйымдастырушылық-ізденушілік

Сұрақтар: -Балалар қазір қандай жылдың мезгілі? -Күз мезгілінде неше ай бар? -Қандай айлар? -Күзде табиғатта қандай өзгерістер болады? Күзде табиғат ерекше күйге енеді. Жапырақтар сары , қызыл болса алқаптағы шөптер қоңыр, сарғыш болады. Құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Күн біртіндеп қысқыра бастайды, жауын шашын көбейеді. Күзде жеміс жидектер , көкөністер , егістіктегі астық піседі, Сондықтан адамдар күзді «Алтын» деп атайды.

Берілген сұрақтарға жауап береді. -Жылдың күз мезгілі -Күз мезгілінде 3 ай бар -Қыркүйек, қазан, қараша Күз мезгілінің ерекшеліктерін айтады. Балалар отырып тәрбиешінің айтқанын тыңдайды. Балалар құсты көріп қуанады, салемдеседі. Асылзат:

73


«Алтын» деп атайды. Таңғажайып сәт! (құстың шиқылдаған дыбысы естіледі.) Торғай құсы ұшып келеді. Тұмсығында хаты бар екен. Тәрбиеші: Балалар мен хатты ашын. Бұл хатты бізге – күз ханшайымы жіберіпті . Сонау күз патшалығы елінен келді. Хатта не жазған екенін мен сендерге оқып беремін: «Сендердің «Күзгі сыйы» туралы білетіндеріңді естідім..Мен сендерге бірнеше тапсырмалар дайындадым. Осыны орындап берсеңдер, мен сендерге күзгі сыйынан тамаша бір сый тартамын» 1-тапсырма диаграмасы арқылы тақпақтар айтып беру керек.

Асылзат: Қарашы күз келді, күз келді Жапырақ жауыпты іздерді. Құс біткен кеуен тізеді, Қара бұлт қабағын түйеді. Алтын, сары, қызыл, көк, Алуан-алуан жапырақ. Күзгі бақта күлімдеп, Көз тартады атырап. Адиль, Саян

Ұйымдастырушылық-ізденушілік

Жарайсыңдар балалар 1 тапсырманы да орындап бердіңіздер. Тыныс алу жаттығу «Жаңбыр мен жел» Сендер шаршаған шығарсыңдар кішкене сергіп алайық. Сергіту сәті: Биік болып өсеміз, Жапырақтай жайқалып, Табиғатты сүйеміз Шетімізден шеберміз. Денемізді тік ұстап. Билеп билеп өсеміз. 2-тапсырма Күзгі орманның макетін жасап беріндерші. Алдарыңызда картон тұр. Карандашпен ағаштың бейнесінің пішіні салынған, оны қайшымен қиып алу керек. Түрлі түсті қағаздардан жапырақтарды жасау үшін ұсақ бөлшектерге жырту қажет. Осы бөлшектерді желіммен қиып алған ағаштар жапсырамыз. Енді біздің жасаған заттарымызды біріктіріп, орман жасайық. Саусақ жаттығулары Бүгін бестік алайық, Тағы да жұмыс жасайық . Шаршап қалған саусақты, Сілкіп сілкіп алайық

Жамбыр тамшыларына үрлейді

Сергіту сәтін қимыл қозғалыспен жасайды.

Саусақ жаттығуын тәрбиешімен бірге айтып, саусақ қимылын қайталайды.

74

¹3-4 (11) 2016

3-тапсырма Дидактикалық ойын: «Күз сыйларын жинайық» Мақсаты: Заттарды бір-бірінен ажыратуға үйрету. Түймеге қадау арқылы ұсақ моторикасын дамыту. Ойын шарты: Ортаға 4 бала шығады . Әр қайсысы алма, алмұрт,жапырақ,саңырауқұлақтарды жинайды. Кірпілердің үстіндегі түйелерге іледі. Жарайсыңдар. Балалар сендер тапсырманы жақсы етіп орындапсыңдар. Күз ханшайымы сендерге рахметін айтып күзгі ғажайып жапырақтарын тартып отыр.

Ойын шартын мұқият тыңдайды. Өз тапсырмаларын орындайды.

Сұрақтар: -Балалар бүгін біздер не туралы әңгімелестік? - Не бізге конаққа келді? - Сендерге бүгінгі оқу іс-әрекетте не істегендерің ұнады? Мен сендерге көңілді және көңілсіз смайликтерді таратып беремін.Әр қайсысың, өз көңіл күйлерінді осы белгілер арқылы жоғары көтеріп көрсетіңдер.

Балалар сұрақтарға жауап береді. Өздері алған әсерлерін біздермен бөліседі.


Күтілетін нәтиже:Нені біледі: Балаларға күз туралы білімдерін кеңейтуТүсініктілікте нені игереді: Дәстүрден тыс әдісті қолдануды, қағазды ұсақ жыртуды игерді.Меңгерген дағды мен іскерлігі: Табиғатты аялауға, қорғауға, ұқыпты жұмыс жасауға дағдыланды.


1. "Біз мектепке барамыз" мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы.-Астана, 2009. - 106 б.

2. Симоновой Н.В. Специальной адаптированной программе для детей с нарушениями опорно-двигательногоаппарата со сложными нарушениями

3. Левина Р.Е "Опыт изучение неговоряших детей"

75


СЦЕНАРИЙ ПРАЗДНИКА "НАУРЫЗ - ПРАЗДНИКРОЖДЕНИЯ ВЕСНЫ"

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектепте Наурыз мейрамынмерекелеудің сценарлық жоспарының үлгісі ретінде беріледі. Әдістемелікжұмыс орта мектеп ұстаздарына, әдіскерлерге және педагогикалықмамандықтарда білім алатын студенттердің назарына ұсынылған.

Данная методическая работа представляет собой примерный план-сценарий проведения мероприятия, приуроченного к празднованиюНаурыз мейрамы в средней школе. Работа будет интересна педагогами методистам средних школ, а также студентам педагогическихспециальностей.

This methodological work is a tentative plan scenario of the event, dedicatedto the celebration of Nauryz in high school. The work will be of interest toteachers and trainers of secondary schools, as well as students of pedagogi-cal specialties.

Цель:Познакомить учащихся с культурой и традициями

казахского народа, с традициями празднованияпраздника Наурыз.

Задачи:Познавательные:Сформировать знания о празднике казахского народа

Наурыз, его истоках и особенностях.Коррекционно-развивающие:Развивать познавательный интерес через игры, танцы,

песни, развитие творческих способностей у учащихся.Воспитательные:Формирование нравственно-патриотического

воспитания, формировать личностное отношение ксохранению обычаев, традиций и праздников,эмоционально-ценностное отношение к культуре.

Действующие лица: ведущий, Әже, Наурызгүл, Старик-Хоттабыч, Кыдыр-ата.

Ход праздникаВ зале играет музыка, все дети рассаживаются на

заранее приготовленные места.1. номер: Поёт Раушан Сарсеновна.Ведущая:- Армысыздар, құрметті қонақтар! Бүгін біз Ұлысты ұлы

күні - Наурыз мейрамын тойлағалы отырмыз. Наурыз -бүл тек көктемнің ғана емес, ең әуелі ізгілік пен жақсылық- тың мейрамы . Ұлыстың осы бір күні адамдар бір-бірінедеген өкпе-реніштерін ұмытып, кешірімге келіптатуласып, табысқан.

Добрый день, дорогие гости! Сегодня замечательныйпраздник пробуждения новой жизни, праздник мира ивесны. Наурыз - праздник народов Востока, которыйнаступает в ночь с 21 на 22 марта, когда после долгойзимы светлое время суток становится равным тёмномупо своей продолжительности, а затем начинаетнеуклонно увеличиваться.

Кең болсын қазағымның керегесі,Кетпесін адамдардың берекесі,Алаштың баласына нәсіп болған,Құтты болсын Наурыз мерекесі!Ержан:Наурыз тойы - елдің тойы ,Көктем тойы - төлдің тойы,Ән айтамыз күні бойы,Жақсы көрем Наурыз тойын.

воспитатель КГУ"Вспомогательная школа-

интернат", г.Семей

МАХАДИЕВА ЛЯЗИПАКИСАМБИНОВНА

Игорь:Приходит снова юная Весна!Да будет изобильною она.За праздничным и щедрым дастарханомНадежды и доверия полна.

Еркежан:Ата-бабам тойлағанНаурызым, армысын!Қызығына тоймаған,Дархан дала, қарлы шың.

Валя:Мы счастливы, что, обновляя жизнь,Весной приходит праздник Наурыз!Согретые солнцем и теплом,О Наурызе песню мы споём.

2 номер: Песня "Хош келдің, төрлет Наурызым"

Ведущая: С ярким солнцем и долгожданным тепломна нашу землю пришел Великий праздник Наурыз,Ұлыстын Ұлы күні, символизирующий очищение от всегоплохого в мыслях, делах и поступках. В преддвериипраздника люди всем аулом чистят арыки, сажаютдеревья, приводят свои дома и хозяйство в порядок.Существует поверье, что только в чистый дом входитсчастье. А теперь давайте заглянем в аул, в одну изюрт, и посмотрим, как там готовятся к встрече праздникаНаурыз.

(Гаснет свет в зале. Освещается светом сцена. Насцене - юрта. На кровати спит внучка, әже суетится вюрте).

Әже:- Айналайын, қарағым, Наурызгүл, тұра ғой. Солнышко

уже встало, вставай, внученька. К празднику готовитьсяпора - прибраться, одеться, причесаться, накрытьдастархан.

(Вдруг әже находит в юрте грязный кувшин)Әже:-Мынау не? Мына жерге қап қара құмыра қайдан келді?

Надо его помыть, почистить. Как это мы будем встречатьпраздник с грязной посудой. (Она начинает его чистить,протирать кувшин. В это время гаснет свет, гремит гром,хлопает дымовая хлопушка. В дыму появляется СтарикХоттабыч).

76

¹3-4 (11) 2016

Әже с ужасом на лице: - Ойпырмай, мынау не? Ой-ой-ой.

(Начинает прятаться).Әже: Наурызгүл, көмектес, помоги мне!Наурызгуль лениво: - Әже, что опять случилось?Әже: - Помоги мне, внучка. Мына құмырадан бір пәле

шықты.Наурызгуль: - Где, әже. Я ничего не вижу.Наурызгуль, приглядевшись: Ой, әже, я кажется

догадываюсь кто это. Только ты не бойся его. Знаешькто это. Это сам Старик Хоттабыч.

Старик Хоттабыч: - О моя драгоценнейшаяспасительница әже! Спасибо, что ты освободила меняиз этого кувшина. Я тысячу лет просидел в нем.

Әже, отмахиваясь: - Кет, жоғал шайтан. Ай-ай-ай.Наурызгуль: - Әже, ну не пугайся. Старик Хоттабыч

не злой. Я читала про него в книжках. Он добрыйволшебник.

Әже: - Не знаю, не знаю. Сиқыры бар ма, жоқ па?Наурызгуль: - Дедушка Хоттабыч! Пожалуйста,

сделай какое-нибудь волшебство, чтобы удивить әже.(Старик Хоттабыч что-то шепчет, бормочет про себя.

Вдруг у әже на плечах появляется платок). Звучитмузыка.

Әже вполголоса: - Шын сиқырлы шал екен. (Прибавивголос): - Ал рахмет саған Хоттабыч! Жаңа жылды жаңакиіммен қарсы аламын. Гостям похвалюсь новымплатком.

Наурызгуль, смущенно: - Дедушка Хоттабыч, а несможешь ли ты и мне сделать подарок к празднику?

(Старик Хоттабыч колдует. На кереге юрты появляетсяплатье. Әже и девочка благодарят старика). Звучитмузыка домбры.

Ведущая: Здравствуйте, уважаемый СтарикХоттабыч!

Старик Хоттабыч: - Здравствуй, о прекрасная изпрекраснейших! Кто вы такая, куда я попал? Про какойпраздник говорит моя драгоценная спасительница? Икто эти милые отроки? (показывает на детей, сидящих взале).

Ведущая: Все мы собрались в этом зале, чтобывстретить праздник Наурыз. А из долгого заточения васспасли әже и внучка Наурызгуль.

Старик Хоттабыч: - Погоди, о милейшая госпожа.Много праздников я знаю: Новый год, Масленица,Рождество. А про Наурыз я первый раз слышу. Как же яотстал от жизни за тысячу лет, которые провел вкувшине.

Ведущая: Пожалуй, Наурыз - самый яркий, самыйвеселый и самый теплый из всех праздников. Ведь сним приходит новая весна, мир начинает пробуждатьсяи обновляться.

Старик Хоттабыч: - О моя бриллиантовая госпожа, японял. Наурыз - это праздник весны и цветов. Можно явам к празднику сделаю волшебство?

(Старик Хоттабыч колдует. У девочек танцевальнойгруппы в руках появляются цветы - тюльпаны).

3 номер: Танец с тюльпанами. Исполняют девочки5а - 5б кл.

Ведущая:- Вы, уважаемый Старик Хоттабыч, еще многому

будете удивляться. Мы приглашаем Вас за праздничныйдастархан. Наурызгуль, помоги, пожалуйста дедушкеХоттабычу пройти в юрту и усади его за дастарханом.

Ведущая:- Праздник продолжается. В этот день все веселятся

до рассвета. Наурыз всегда сопровождается веселымииграми и состязаниями.

1 Игра "Тенге алу" (играют ученики 6-7 классов).2 Игра "Желі тартыс" (играют ученики 6-7,8-9).Старик Хоттабыч: - Какими ловкими, быстрыми и

изворотливыми оказались эти милые отроки. Они мнетак понравились, что я для них наколдовал призы. Ну-

ка, добрейшая девочка Наурызгуль, посмотри наподоконнике, лежат ли они там?

Старик Хоттабыч, обращаясь к ведущей: - Яувидел, что сии отроки сильные и смелы. Облагородная из благороднейших, Вы позволите мнепроверить знания этих самых красивых из всехкрасивейших учеников?

Ведущая, обращаясь к детям в зале: - Ну что, ребятапозволим уважаемому Старику Хоттабычу проверитьваши знания?

(Старик Хоттабыч колдует и в руках завуча появляетсясвиток). Звучит музыка.

Старик Хоттабыч, с поклоном обращаясь к завучу: -О мудрейшая из мудрейших, можно ли забрать у Васпредмет, принадлежащий мне?

(Старик Хоттабыч берет свиток и отдает его ведущей)Старик Хоттабыч: - О моя заботливая из

заботливейших, прочти, пожалуйста то, о чем написанов этом золотом свитке.

Ведущая читает: - Для интеллектуальногосостязания, которое называется "Көкпар", вызываютсяпо 2 участника из 7, 8а, 8б и 9 классов, из которыхдолжны быть образованы 2 команды. В каждой командедолжны быть представители этих классов (4-4). Каждаякоманда по очереди отвечает на заданный вопрос. Еслиигроки команды не знают ответа, то право ответапредается другой команде. За каждый правильный ответдается 10 тенге. Выигрывает та команда, котораянаберет больше количество денег.

(Далее ведущая приглашает детей, сформировывает2 команды: 1 команда "Мейрам", 2 команда "Весна").

Ведущая: - Команды готовы к состязанию? Итак,начали.

3 интеллектуальная игра "Көкпар" (играют по 1участнику 7-9 классов).

Вопросы:1. Когда отмечается праздник Наурыз?2. Что означает слово "Наурыз"?3. Назови столицу Казахстана.4. В каком городе мы живем?5. Переведите на казахский язык слова; Команде

"Весна"- "радость", "новый". Команде "Мейрам"-"тюльпан", "чистый".

6. Какие вы знаете казахские традиции?7. Какие вы знаете казахские национальные игры?8. Назовите южную столицу Казахстана.9. Из скольких ингредиентов состоит Наурыз көже?10. Перечислите национальные блюда казахского

народа.11. Из каких составных частей состоит юрта?(Ведущая и Старик Хоттабыч считают заработаны

командами деньги. Ведущая объявляет результатысостязания).

Старик Хоттабыч:- Молодцы, ребята, вы все знаете и без волшебства.

А я, самый старый из старейших, никак не могу безволшебства. Нурызгуль, добрая из добрейших, загляни-ка в сундук, посмотри, что там есть.

Нурызгуль: - Ой, дедушка Хоттабыч, здесь чупа-чупсы лежат.

Старик Хоттабыч: - Добрейшая Нурызгуль, раздайих, пожалуйста, этим самым умным из всех умнейшихдетей.

Ведущая:- Вовек не станет пеплом и золойВсе то, что красотой земной зовется.Пусть мирным будет небо над землей,Пусть вечно юность звонкая смеётся!4 номер: Общая песня о Солнышке.Старик Хоттабыч: - Как хорошо и звонко поют эти

милые отроки. Да и девочки, которые танцевали,грациозны, как лани. А есть ли у вас танцующиемальчики, похожие на гепардов?


77

¹3-4 (11) 2016

Ведущая:- Ал, халайық тұрмайықӘндетейік, жырлайықОртамызды ашайықДумандатып, би билепІнжу-маржан шашайық!5 номер: Танец с камчой.Ведущая:- Вы чувствуете?В воздухе пахнет весной.И она нам сейчас Наурыз подарилаВаля:У погоды весеннейРазличный каприз:Или выпадет снег,Иль растет он раноИгорь:Но в любую погодуПридет НаурызЭто праздник весныДля всех народов.Ведущая:Брызги солнца вширь и ввысьЭто праздник...(хором) Наурыз!Он в улыбках тысяч лицЭто праздник...(хором) Наурыз!Он равняет день и ночь, он прогонит стужу прочьЭто праздник...(хором) Наурыз!Он в пожатье крепких рук, он синоним слова "друг"Это праздник...(хором) Наурыз!6 номер: Исполнение кюя на домбре.Әже, обращаясь к Старику Хоттабычу: - Понравилось

тебе у нас? Наурыз мейрамын жақсы қарсы алыпжатырмыз ба? И тебе, Сиқырлы Хоттабыч, большоеспасибо за твои чудеса и подарки.

7 номер: Сценка на казахском языке (готовит учитель


казахского языка).Ведущая:- Есть у казахов древний обычай. В ночь перед

Наурызом все дома в ауле обходит Қыдыр-ата. И если вдоме царят чистота и порядок, то он заходит в этот доми благословляет его. Қыдыр-ата способен взглядомрастопить камень и превратить его в поляну, усеяннуютюльпанами или подснежниками.

Ведущая, обращаясь к старику Хоттабычу: - Как бынам тоже хотелось, уважаемый Старик Хоттабыч, чтобыҚыдыр-ата зашел в нашу школу. Ведь получитьнапутственные слова в Наурыз мейрамы считаетсясчастливой приметой.

Старик Хоттабыч: - Конечно я помогу вашей самойлучшей из всех лучших школ.

(Старик Хоттабыч колдует, издалека слышатся шагиҚыдыр-ата. Через некоторое время он заходит в зал).

Қыдыр-ата: - Сәлеметсіздер ме, халайық. Я зашел вваш чистый, красивый и радостный дом, чтобы в светлыйпраздник Наурыз дать вам свое благословение бата.

А, құдайым, астыр, төгілдірмей тастар.Жақсылыққа жанастыр, жамандықты адастыр.Дәулетпенен бас берсің, өмір мен жас берсің.Наурыз қайырлы дәулет берсің.(Далее звучит музыка, в зал заходят 4 девушки с шашу,

делают круг, кидают шашу в сторону детей инаправляются к выходу. После этого все героистановятся возле ведущей)

Ведущая:- Вот и настало время прощаться.Желаем вам всего, чем жизнь богата,Здоровья, счастья, жизни долгих лет!Пусть праздник Наурыз на целый годВ душе оставит добрый след.(Герои уходят. Далее следует постановка

хореографа)

78

¹3-4 (11) 2016

СЦЕНАРИЙ ОБЩЕШКОЛЬНОГО МЕРОПРИЯТИЯ"НАУРЫЗ АРУЫ" - "МИСС НАУРЫЗ

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектепте Наурыз мейрамынмерекелеудің сценарлық жоспарының үлгісі ретінде беріледі.Әдістемелік жұмыс орта мектеп ұстаздарына, әдіскерлерге жәнепедагогикалық мамандықтарда білім алатын студенттердіңназарына ұсынылған.

Данная методическая работа представляет собой примерныйплан-сценарий проведения мероприятия, приуроченного кпразднованию Наурыз мейрамы в средней школе. Работа будетинтересна педагогам и методистам средних школ, а такжестудентам педагогических специальностей.

This methodological work is a tentative plan scenario of the event,dedicated to the celebration of Nauryz in high school. The work will beof interest to teachers and trainers of secondary schools, as well asstudents of pedagogical specialties.

Цель: Развитие творческой самореализации,активности, умение самостоятельно приниматьрешение.

Задачи:- учить детей преодолевать стеснительность,

застенчивость;- создание праздничного настроения в преддверие

национального праздника Наурыз, поднятиеэмоционального тонуса;

- создание атмосферы уважения к девушкам иразвитие положительных нравственных качеств;

- продолжить знакомство с традициями празднованияНаурыза;

- развивать в детях чувство прекрасного;- развивать умение детей сопереживать, поддерживать

своих одноклассниц;- воспитывать уважение к традициям и обычаям

казахского народа.Звучит музыка. Все классы рассаживаются на

подписанные места.1 номер: Танец "Наурыз".После танца ведущая и ученики, читающие стихи,

выходят из-за кулис и выстраиваются в определённомпорядке.

Вед:Армысыздар, халайық,Бармысыздар, халайық.Келді Наурыз сағынтып,Кыздарға алқа тағытып.Наурыз келсе - құт келгені, халайық,Есік ашып, қол соғып,Ұлыстың ұлы күні қарсы алайық.Валя:К нам Наурыз шагает быстрыми шагами,И сугробы тают под его ногами.Чёрные проталины на полях видны:Видно, очень тёплые ноги у весны.Вед: - Сәлеметсіздерме, қымбатты балалар, құрметті

ұстаздар, қонақтар! Сіздерді Наурыз мейрамымен (всевместе) құттықтаймыз!

Валя: - Наурыз - великий праздник нашего народа,уходящий корнями в глубину веков, праздник единстваи благополучия. Давайте все вместе споём песню оНаурызе.

Все ученики встают со своих мест и начинаюпеть песню "Наурыз -көктем".

Воспитатель КГУ "Вспомогательнаяшкола-интернат", г. Семей

МАДЬЯРОВА ГУЛЬМИРАЖАНДАРБЕКОВНА

2 номер: Общая песня: "Наурыз - көктем"Еркежан:Қош келдің, Наурыз!Арман тойы халықтың,Қуанышы халықтың.Құтты болсын қадамын!Ахат:Снова тихим и солнечным утром,Когда дремлют метели дымы,Из веков седовласых и мудрых,К нам пришел Наурыз мейрамы.Шынар:Наурыз - көктем, Наурыз - жыр,Ана мейрім, шуақ нұр.Жан иесін жаңартқан,Аққан бұлақ, нәзік сыр.Диана:Посмотри в просветлённые лица,И ты сердцем уверишься вновь,Это праздник народных традиций,Это вера в мечту и в любовь.Вед:Есть праздник Наурыз - Новый год восточный.Играет озорный қобыз, теперь весна уж точно!Теперь равны и день и ночь, и все невзгоды ушли

прочь!В степи зима суровая, но пробуждается природа,И начинается жизнь новая. И радуются, веселятся

все,Готовят Наурыз-көже, одевают лучшие наряды:В этот день весну с почётом встретить надо.Пусть Наурыз принесёт нам света и тепла,Надежды, счастья, веры и добра!Далее из-за кулис выходит бабушка Айзады с

подносом в руках.Бабушка:Халық сүйген мейрамды,Қарсы алайық НаурыздыНаурыз тойын жұп жазбай,Қошеметпен қарсы алып,Досқа құшақ ашайық,Өлең - жырға басайық,Қазақтың бір салты деп,Тойға шашу шашайық!Бабушка Айзады кидает шашу под негромкую

музыку.


79


3 номер: Танец с домброй.Вед:Едва лишь в полдень солнце греет,И соловей ещё не смеетЗапеть в смородинном кусте,Но возрожденья весть живаяУж есть в пролётных журавлях.И их, глазами провожая,Стоит красавица степнаяС румянцем ярким на щеках.Валя: Наурыз - это праздник весны, красоты и

нежности. И поэтому мы предлагаем провести конкурс"Наурыз арулары" - "Мисс Наурыз".

Вед: - Сегодня нам с вами предстоит выбрать толькоодну участницу, которой по результатам всех конкурсовбудет присвоено звание "Мисс Наурыз". От каждогокласса в конкурсе участвует одна девочка.

Девочки - конкурсантки под пение РаушанСарсеновны "Наурыз арулары" проходят в зал.

Представление девочек-конкурсанток.Валя:Номер первый - девочка, что надо!И вся публика ей рада.Ей похлопаем в ладоши:У неё видок хороший!Вед:Под номером 1 выступает Кудайбергенова Анара,

ученица 5б класса.Валя:Вот выходит к нам на сцену,Зная точно себе цену,Номер два - деловая,И девчонка - вот такая!Вед:Под номером 2 участвует Оразаева Мадина, 6 класс.Валя:Вот выходит номер третий.Любит петь и танцевать.А как шагает, как глядит -Может взглядом обворожить.Вед:Номер 3 - Бакирова Динара, 7 класс.Валя:Номер четыре - словно пава,И стройна, и величава,А по сцене не идёт -Как лебёдушка плывёт.Вед:- Номер 4 - Тусипбаева Айнур, 8 класс.Валя:Можно разум потерять:В зал выходит номер 5.Блеск её прекрасных глазПрямо в сердце направляет,И влюбляться заставляет.Вед:Под номером 5 в конкурсе принимает участие ученица

9а класса Зайцева Александра.Валя:Номер шесть - я балдею.Так похожа ты на фею.Околдуешь, одурманишь,Видом всех здесь затмеваешь.Вед:Под номером 6 выступает Гридчина Светлана, 9б

класс.В зал внезапно вбегает Мыстан-Кемпир и

обращается к ведущей:М-К. - Стойте, стойте! Как всегда: никогда не зовут,

никуда не приглашают. Если бы сама не разузнала, чтоу вас тут конкурс красоты намечается, так бы и невспомнили обо мне. А я такая... . Да я такая... . Да самаякрасавица, вот!

Вед. - Здравствуйте, уважаемая Мыстан-Кемпир.Откуда вы узнали про наш конкурс?

М-К. - Да, по этому, по ящику. О, кәрі қақбас, атынұмытып қалдым. Қалай өзі? (Обращаясь к детям). Какже он называется? А, вспомнила, по тиливизиру(нарочно неправильно называет это слово) увиделаобъявление. И если вы меня не возьмёте, я превращувас всех в камни, в лягушки и... и... в пеньки, вот!

Вед: - Сабыр етініс, тыңышталыныс құрметті Мыстанапай. Хорошо, вы будете участвовать в нашем конкурсе.

Далее к М-К прикрепляется номер 7.Вед:Номер 7. Между прочим,Мы её вам в мисс пророчим.Посмотрите, как стройнаСобою не дурна.И улыбается всех шире.Если ближе рассмотреть-Можно просто обалдеть!При представлении М-К улыбается широко,

показывая при этом свои вставные игрушечныеклыки.

Вед: - Участницы все представлены. Теперь надовыбрать жюри конкурса. Я предлагаю включить в составжюри классных руководителей 9а и 9б классов,психолога школы и учеников 9а и 9б классов: Алпамыси Ерасыл. Прошу жюри занять свои места. Итак,начинаем:

1 конкурс называется "Визитка"- Участница может не только рассказать о себе, но и

показать свои таланты: спеть, станцевать, рассказатьстихи и т.д.

Девочки показывают свои таланты. Последнейвыступает М-К.

Вед: - Ну, дорогая М-К, какой номер покажете намвы? Би билеп, ән айта аласызба?

М-К: -Петь!Вед: - Хорошо, петь так петь. Какую песню вы

исполните нам? (М-К мнётся). Вы знаете самуюпопулярную и весёлую песню "Улыбка"?

Музыкант негромко проигрывает мелодию.М-К: - Знаю, знаю, вспомнила.Вед: - Я вам помогу. Я вам буду начинать, а вы

продолжите.Вед: - От улыбки станет всемМ-К: - Страшней.Вед: - От улыбкиМ-К: - В лесу звери ужаснутся.Вед: - Так пускай повсюду на землеМ-К: - Никогда, никто, нигде не засмеётся.Вед: - И тогда навернякаМ-К: - Все замолкнут навсегда, И кузнечик поломает

свою скрипкуВед: - Стоп, стоп, стоп. Сіз не айтып жатырсыз? В

этой песне нет таких слов. Қанекий, балалар, бәрімізбірге, все вместе, давайте закончим песню

Дети:С голубого ручейка начинается река,Ну а дружба начинается с улыбки!М-К: - Ишь, чего придумали! А у нас дружба

начинается с дразнилки, страшилки, пугалки.Вед: - Кто как спел, тот такие оценки и получил. Прошу

жюри оценить выступление девочек.Далее перечисляю имена девочек, члены жюри

показывают оценки. Валя считает и записывает их втабло. У М-К оценки: 1+1+1+1+1.

М-К, всматриваясь в оценки: - Что-то оценки у меняне такие как у всех: как забор торчат. У всех пузатыеоценки, а у меня колы какие-то.

Вед: - Давайте посчитаем. (Считает, загибая пальцы)1+1+1+1+1. Дети, сколько будет? Правильно, 5. Вы, М-К., свою пятёрку получили, пузатенькую.

М-К: - Знаю, знаю. 5 - жақсы баға, пузатенькая.

80

¹3-4 (11) 2016

Вед:Ортамызда - ұлы тойҚызық думан жасайық,Жиналған жұрт таң қалсың,Әннен маржан шашайык. - Предлагаю вам послушать выступление вокальной

группы с песней "Наурыз".4 номер: Песня "Коктем" в исполнении детей 5-6

классов (с использованием музыкальныхинструментов).

2 конкурс: "Хозяюшка".Вед: - Следующий конкурс называется "Хозяюшка".

С давних времён существует обычай: готовить напраздник блюдо Наурыз-коже, которое едят досыта,чтобы весь следующий год был плодоносным, сытным.Наурыз-коже включает в себя 7 основных компонентов:вода, соль, мясо, масло, молоко, қурт и крупа. Девочкам,будущим хозяюшкам, надо отделить крупы друг от друга.Оценивается качество работы. Предлагаю пройти кстолам и начать работу.

М-К, показывая на свой маникюр: - А как мневыполнить задание. Мен күшті бояған тырнақтарымдысындырамын ғой.

Вед: - Но если вы не выполните задание, вам непоставят хороших оценок. И вы не сможете стать "МиссНаурыз".

М-К со вздохом приступает к работе, но чащеотвлекается и мешает девочкам, задавая им вопросы.

Девочки, выполнившие задание, относят пиалы к жюрии садятся на свои места.

Вед: - Празднование Наурыз мейрамысопровождалось играми, состязаниями. Давайте и мысыграем в игры.

1 Игра "Сиқырлы сандық"Вед: - Пока девочки работают, предлагаю провести

игру "Сиқырлы сандық". В этом волшебном сундукеспрятаны сокровища. Но получит их тот участник игры,который первым дойдёт до него, правильно ответив приэтом на загадки - вопросы. Каждый правильный ответ -это один шаг к сундуку. Шаги надо делать до линий,прочерченных на полу. Для игры приглашаются поочереди: по 1 ученику 5-6, 7-8, 9а и 9б классов.

Вопросы игры: 5-6 классы1. Смастерит он вам лошадку, даст в свисточек

погудеть.Все узнали - это дед.А по-казахски скажем без труда:Дедушка милый - это ...(Ата)2. Он растёт не в огороде, а растёт в большущем поле.Очень нужен он нам. Хлеб чудесный - это ... (Наң)3. Вяжет всем ребятам варежки и шапки.Все узнали без труда. Это бабушка - ... (Апа)4. Любят все с ним играть, все узнают - это мяч.Он по полу скок-скок, мяч весёлый - это ... (Доп)5. Что мы видим, взглянув в оконце?Нам ярким светом светит солнце ... (Күн)6. Вам в бидон его нальют, все ребята тёплым пьют,Молоко назвали ... (Сүт)Вопросы для 7-8 классов1. Как называется богатырь в казахском эпосе?

(Батыр)2. Жилище казахского народа. (Юрта)3. Безбородый обманщик в казахских народных

сказках. (Алдар - Көсе)4. Как звучит слово"гимн" на казахском языке?

(Әнұран)5. Назовите столицу Казахстана. (Астана)6. Загадка: "Всегда во рту, а не проглотишь". (Язык)7. Какое блюдо готовят на Наурыз - мейрамы? (Наурыз

- көже)Вопросы для 9а - 9б классов1. Что означает слово "Наурыз"? (Новый день)2. Назовите имена двух казахских батыров.

(Наурызбай-батыр, Кобланды батыр, Богенбай батыр идр.)

3. Как называется верхняя часть юрты? (Шаңырақ)4. Как звучит слово "герб" на казахском языке?

(Елтаңба)5. Загадка: Кто ни в жару, ни в стужу не снимает шубу?

(Овца)6. Напиток, приготовленный из молока кобылицы.

(Кымыз)7. Как называется защитная одежда батыров?

(Кольчуга)2 Игра "Жамбы ату": "Попади в цель".Вед: - Казахские джигиты умели метко стрелять из

лука. Этому мастерству они учились с детства. А вотметкие ли наши мальчики, мы узнаем, поиграв в игру"Жамбы ату" или "Попади в цель". (Из-за кулисвыкатывается стенд с навешанными шарами). У каждогоигрока есть право на 2 выстрела. Задача игроков: сбитьшары дротиками. Кто больше шаров собьет, тот ипобедитель. Бросать дротики надо по команде.

Вызываются ученики 7-8, 9а и 9б классов.Вед: - Девочки закончили работу? Давайте посмотрим,

какие оценки выставило им жюри.Далее перечисляю имена девочек, члены жюри

показывают оценки, Валя записывает их на табло. М-Ксчитает на пальцах свои оценки.

Вед: - Вы, дорогая М-К., снова заработали своюпятёрку.

М-К., довольная, улыбается.3 Конкурс "Дефиле".Вед: - Следующий конкурс называется "Дефиле", в

котором девочки продемонстрируют своё умениедвигаться, носить казахский наряд и пользоватьсяказахской национальной посудой.

М-К: - О, это я делаю лучше всех! Мең оны мынапәледен көрдім. Тағы атын умыттым. А, теледидарданкөрдім.

Девочки проходят, а М-К., повторяя движения заними, кривляясь, спотыкается, пиалы из её рук чутьне падают на пол.

Вед: - Итак, уважаемое жюри, оцените девочек.Называю девочек, жюри показывает оценки, Валя

записывает результаты.Вед: - Вам, М-К, снова - 5.М-К, довольная, улыбается во весь рот.Вед: - Пока наши девушки отдыхают перед трудным

конкурсом, предлагаю посмотреть танец "Акку".5 номер: Танец "Акку" в исполнении Зайцевой Леры.4 конкурс "Рукодельница"Вед: - В этом конкурсе вы должны показать умение

составлять композиции из казахских орнаментов наданном вам изделии, а также качество работы. У вас настолах есть все необходимые предметы для этого:шаблоны, цветная бумага, клей и ножницы. С помощьюшаблона вы вырезаете из цветной бумаги орнаменты исоставляете узор на изделии: для Анары - платок, Мадине- саукеле, Айнур - камзол, Динаре - сырмак, Свете -коржын, Саше - платье, а вам, уважаемая М-К, надоукрасить шаль. Задание понятно, приступайте к работе.

М-К: - Я не хочу, не буду, не умею я. Я сама себянаряжу.

Возмущённая, уходит за кулисы.Вед: - Пока девочки выполняют задание, давайте

посмотрим сценку.Девочки, выполнившие задание, показывают изделия

жюри, забирают его с собой и садятся на свои места.6 номер: Шуточная сценка "Алдар-Косе и бай".Вед:Сказку сказывать пора:Козочка была пестра, а фазаны красные.Ну а перья на хвосте длинными да разными.Как - то на свою беду сел фазан на гладком льду,Ноженьки разъедутся и никак не съедутся.


81

¹3-4 (11) 2016

Однажды к нам в аул приехал известный человек, азвали его...

В зал, напевая, входит Алдар - Көсе.

А-К:Ассаламуалейкум, балалар. Меңі таныдыңдарма?Издалека пришёл я к вам, услышав звуки песен.Я - знаменитый хитрец Алдар - Көсе,Знают меня, конечно же, все!Я - хитрый сказочный герой.Вот какая история приключилась со мной.В зал входит бай, держа в руках пачку чая.

А-К:Раз прислал мне бай мой чаю...

Бай, отдавая чай:Должен ты его сварить.

А-К, пожимая плечами:Но ведь я совсем не знаю,Как грузинский чай варить!

Бай:Ты возьми ведро водички,Всыпь весь чай скорей в горшок.

А-К:Я добавил перца, луку и петрушки корешок,Разлил варево по плошкам, хорошенько помешал,Остудил его немножко, на подносе баю дал (подаёт

баю пиалу)Бай подносит пиалу к губам, морщится, плюёт.

Бай:После чая твоего я ужасно озверел (топает ногами,

трясёт камчой)На конюшню отправляйся, получай плетей, пострел!

А-К:Долго думал, удивлялся: чем я мог не угодить?А потом-то догадался, что забыл чай посолить!Бай, размахивая камчой, гоняется за А-К и вместе

выбегают из зала.Вед: Следующий номер: песня "Наурыз нас

приглашает".7 номер: Песня "Наурыз нас приглашает" в

исполнении Анжелы П.Вед: - Прошу жюри оценить последний, сложный

конкурс "Рукодельница".Перечисляю имена, девочки выходят на середину и

показывают свои работы зрителям, жюри показываетоценки, Валя записывает на табло.

Вед: - И, наконец, результаты М-К.Из-за кулис выходит М-К. У неё на плечах - шаль, на

которой как попало нашит орнамент: тёмного цвета,местами неровно пришитый и порванный. Она,демонстрируя шаль, делает небольшой круг по залу ивстаёт перед жюри. Они выставляют оценки:1,1,1,1,1.

М-К, прихорашиваясь, елейно говорит: - Меніңорамалым ең әдемі, әсем. Я такая прям красавица внём! Өте жаксы, тағы 5 алдым.

Вед, обращаясь к М-К: - Поздравляю вас с очереднойпятёркой! Пройдите, пожалуйста, к девочкам.Уважаемое жюри, вы должны подвести итоги всегоконкурса и по результатам выбрать "Мисс Наурыз". Покажюри работает, поиграем в игру "Оқтау тартыс":"Перетяни-ка".

3 игра "Оқтау тартыс" - "Перетяни-ка".(В середине зала чертится линия). Для этой игры

требуются 2 участника. Они выходят на середину ивстают по обе стороны линии. Затем они берутся за обаеё конца и тянут каждый на себя. Побеждает тот игрок,

который перетянет соперника на свою сторону.Вызываются ученики 5, 6 и 7 классов.Вед: - Для подведения итогов конкурса слово

предоставляется председателю жюри Утегеновой Г.М.М-К, услышав эти слова, выбегает вперёд, крича: - Я,

я, мең мисс боламын!Вед: - Сабыр етініс, М-К., тынышталыныз, орынызға

барып тұрыныз. Сейчас мы всё узнаем.Алла Борисовна, классный руководитель 9а класса

зачитывает итоги, члены жюри надевают девочкамленты, дарятся призы.

"Мисс Скромность" - Қудайбергенова Анара."Мисс Нежность" - Оразаева Мадина"Мисс Очарование" - Бакирова Динара"Мисс Грация" - Тусипбаева Айнур"Мисс зрительских симпатий" - Гридчина

Светлана"Мисс Наурыз" - Зайцева АлександраМ-К, подбегая к столу: - Мең, мең кіммің?Алла Борисовна: - А вам, М-К, присваивается титул

"Мисс Сказочность".Подарок для М-К: косметический набор, чтобы стала

ещё красивее.Вед: - Уважаемая М-К, вы довольны своим участием

в конкурсе?М-К: - Да, да, конечно. Я же теперь "сказочная

красавица", меңі казир теледидардаң көрсетеді ғой.Побегу я, а то не успею к началу передачи.

М-К уходит. Девочки остаются на своих местах.Вед: - Поздравляю всех участниц конкурса. Все

девочки выступали достойно, были очень красивыми,обаятельными и грациозными. Большое спасибо жюриконкурса за вашу нелёгкую работу, т.к. надо быловыбрать лучшую из лучших. Но... мы забыли о самомглавном.

Валя: - Самая важная традиция на Востоке в Наурыз- мейрамы - ждать Қыдыр - ата. В ночь перед праздникомон обходит свои земли. Где ступает его нога, наступаетпотепление.

Вед: - Именно он воздаст по заслугам честным идобрым, трудолюбивым и благородным людям. Өзімменбірге Қыдыр ата баршаңызға деңсаулық, бақыт, достық,мейірімдік, байлық әкеледі. И получить егоблагословение, бата - считается счастливой приметой.Видят его не все, но вам посчастливится увидеть Қыдыр- ата. Слышите шаги и удары посоха по земле? Вот исам старец появился.

Қыдыр - ата заходит в зал, встаёт рядом с ведущими.Вед: - Сәлеметсізбе, Қыдыр - ата. Скажите нам

добрые слова пожелания.

Қыдыр - ата:Армысыңдар, жамағат!Ұлыс оң болсын,Ақ мол болсын.Қайда барсақ жол болсын!Ұлыс бақты болсын,Төрт - түлік ақты болсын!Ұлыс береке берсін,Бәле - жала жерге енсін"Ұлы халқым тоқ болсын"Көйлектерің көк болсын!Қайғы - уайым жоқ болсын!Қуаныштарың көп болсын! (Әумин)- Мне надо поторопиться, чтобы успеть всем дать бата,

многие люди ждут моего благословления в этот день.Аман-сау болындар!

Қыдыр - ата уходит.Валя:Наурыз - небеса -то какие!Как прекрасна лазурная высь.Я хочу, чтоб надежды людские


82

¹3-4 (11) 2016

На земле этой древней сбылись.Вед: - И последний номер нашего праздника: флеш-

моб - танец "Қамажай".8 номер: флеш-моб "Қамажай".Вед:Весь край наш будто превратился в громадный той,

весёлый той.И Наурыз вдруг удалился, весну оставив за собой.


Его мы будем долго помнить, с любовью праздниквспоминать.

А через год, событий полный, вернётся Наурыз опять.Валя: - Құрметті ұстаздар, қонақтар! Наурыз мейрамы

қуаныш, амандық, жақсылық әкелсің!Вед: - Наурыз тойы келе берсің. Барлық халық бақытты

болсын! Сау болыңыздар, халайық. Досвиданья, доновых встреч!

83

¹3-4 (11) 2016

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р !"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian educa-

tion. Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (ҚазақстанРеспубликасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөзбасылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады.

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журналжарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білімберу мекемелері үшін).

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері.

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай жәнеЕвроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер меноқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері,мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады.

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар,сабақ жоспарлары қабылданады:

Жаратылыстану ғылымдары;Гуманитарлық ғылымдар;Әлеуметтік ғылымдар;Техникалық ғылымдар;Экономикалық ғылымдар;Педагогикалық ғылымдар;Білім беру мәселелері.

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылғанжұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс.

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатынА4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбірабзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қоюшрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақ-дәрежесі жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейінжаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес,мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегінөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелеркомпьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орысжәне ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылғанқысқаша аннотация берілуі керек.

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес жәнемазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдардықабылдамауға құқылы.

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсетеотырып, [email protected] электронды поштасына жіберіледі.

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағысканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түріндетүсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдықфотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды.

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралысертификат береді.

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлықсұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков)e-mail: [email protected]

Редакцияның мекенжайы:071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3

84

¹3-4 (11) 2016

D E A R C O L L E A G U E S !Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate onregistration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investmentand Development of the Republic of Kazakhstan)

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publica-tions is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions).

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad.

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors,doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science ofKazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union.

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development,written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas:

Natural Sciences;Humanitarian sciences;Social Sciences;Technical sciences;Economic sciences;Pedagogical sciences;Issues of The Education.

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are ac-cepted together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people.

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL:The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate theauthor's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of thepage in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written inthe end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily insquare brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas,other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they arementioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a briefabstract, written in English or Russian (Kazakh) language.

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject ofthe journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislationof the Republic of Kazakhstan.

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasianeducation. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e-mail [email protected].

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos isallowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6,if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light back-ground. Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publica-tion.

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование"

On all matters concerning the publication of papers in the journal"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование"

please contact the Educational Research Centre" ERUDIT "by phone:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77778543577 (Arafat Mamyrbekov)e-mail: [email protected]

Editorial Office Address:45/3 Uranhayev St., Semey, 071400

85

¹3-4 (11) 2016

У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И !Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийскоеобразование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан)

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическаянаправленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (дляучреждений образования и науки).

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье.

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей,докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работниковучреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины,Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза.

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработкиуроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям:

Естественные науки;Гуманитарные науки;Социальные науки;Технические науки;Экономические науки;Педагогические науки;Вопросы образования.

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве,принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек.

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ:Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной страницеформата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацнымиотступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименованияего места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом.После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается списокиспользованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случаеиспользования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример:[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуетсявыполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, еслиработа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация,написанная на английском или русском (казахском) языке.

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематикежурнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующемузаконодательству Республики Казахстан.

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eur-asian education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данныхавтора(-ов) на электронный адрес [email protected].

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускаетсясканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества,выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимаетсяодна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а такжете, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются.

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование".

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education.Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам:

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков)e-mail: [email protected]

Адрес редакции:071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3

86

¹3-4 (11) 2016

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс,ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып,

№14770-Ж куәлігі берілген

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи,информатизации и информации Министерства по инвестициям

и развитию Республики Казахстан№14770-Ж от 24.11.2014 г.

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan,Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж

Авторлардың пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді.Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала.

Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher.

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті.При использовании материалов ссылка на журнал обязательна.

While using materials reference to the journal is obligatory.

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address0 7 1 4 0 0

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе.г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3.

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3.

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25e-mail: [email protected]

Басылды / Напечатано в / Journal is published "ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress"

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офисг. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56

Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editorAzamat Azatov

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка /Design and Desktop Publishing

Didar Kambarova

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print:25.04.2016

Пішіні / Формат / Format60х84 1/8

Тираж / Copies100 дана / экземпляров / number

Тапсырыс / Заказ / Order No0077

¹7 (7) 2015

98

Documents

Eurasian education №3-4, 2016