Evangelii Gaudium Iha Lian Tetun

5/21/2018 Evangelii Gaudium Iha Lian Tetun

1/65

EXORTAO APOSTLICA EVANGELII GAUDIUM

DO SANTO PADREFRANCISCO

AO EPISCOPADO, AO CLERO, S PESSOAS CONSAGRADAS

E AOS FIIS LEIGOS

SOBRE O ANNCIO DO EVANGELIO NO MUNDO ACTUAL

1.

Evajellu nia ksolok hakonu fuan no moris tomak iha ema hotu neeb hasoru malu hoJezs. Sira-neebhusik Nia soi sira, hetan liberdade husi sala, laran triste, fuan mamuk,no moris mesak. Ho Jezs Kristu ksolok nafatin moris fila fali. Iha surat ida-neehauhakarak konvida sarani hotu atu hah tempu foun ho marka ksolok nian iha tinan hiraktuir mai nee.

2.

Ohin iha sarani barak neeb moris iha sosiedade konsumista ho tristeza individualista ,ho fuan neeb buka deit kontente arbiru deit mes-mesak. Bainhira ema taka nia fuan hodeit nia interese rasik, la iha ona fatin ba ema seluk, kiak sira la konta, la rona tanMaromak nia lian, la hetan ona ksolok iha nia domin, la iha tan ksolok hodi hodi halodiak ba ema seluk. Moras nee bele kona ita hotu. Sira-neebhetan duni moras nee saifali murn keixadr, kbiit-laek. Nee laos ona moris nakonu ho ksolok, nee la tuirMaromak nia planu ba ita, nee laos moris iha Espritu neeb suli husi Kristu moris-hiasnia futar-fuan.

3.Hau konvida sarani ida-idak, iha fatin eh kondisaun neeb deit nia hela, atu hafoun

ohin kedas nia enkontru pesol ho Jezs Kristu, ka pelomenus husik Jezs hasoru nia,hodi la kole buka Nia loro-loron. La iha razaun atu ema ida bele dehan katak konvite

nlaos ba nia, tanba Nai la halo nia moe (Paulo VI). No bainhira ema ida halo hakatkiik ida ba Jezs, deskobre katak Nai hein hela nia ho liman nakloke atu hakoak nia.Nee momentu atu dehan ba Jezs Kristu: Nai, hau husik tiha sira lohi hau, homaneira oi-oin hau halai husi ita domin, maib hau mai fali iha nee atu hafoun hau-niaaliansa hi Ita. Hau presiza Ita. Liberta fali hau, Nai; simu fali hau iha ita-nia limansalvadr sira Fila fali ba Nai bainhira ita lakon dalan, nee halo ita sente diak! Dalaida tan hau dehan: ita bele kole husu nia lara-luak, maib Maromak nunka kole perduaita. Ida be hanorin atu perdua dala hitunulu dala hitu (Mt.18,22), f ezemplu mai ita:Nia peerdua duni dala hitunulu dala hitu. Nia tula ita fila fila iha nia kabaas. Ema ida seilabele hadau dignidade neeb domin rohan-laek nee haraik mai ita. Ho Nia ita bele fotifali ita ulun, hodi hah lao fali, ho laran maus neeb halo ita laran-metin no bele f fali

ksolok nafatin mai ita. Ita keta halai husi Jezs nia moris hias, keta deklara an mate,maski mosu saida deit. Tanba la iha buat ida-neeb bele dudu ita ba oin hanesan niamoris!

4.Antigu Testamentu nia livru sira f sai tiha ona salvasaun nia ksolok, neeb sei suli boot

iha tempu mesiniku sira. Profeta Isaias hatoo ba Mesias neeb povu hein lia-fuan

ksolok hirak nee: Ita aumenta tiha hau-nia alegria, haboot tiha hau-nia ksolok (9.2).


2/65

Hafoin nia anima Siaun nia emar sira atu simu Nia ho knananuk sira : Haklalak ho

ksolok! (12,6) Profeta konvida sira-neebharee ona Nia mai, atu sai manu-ain ba sira

seluk: Sae ba foho aas ho ksolok, Siaun nia manu-ain, haklaken ho lian makaas o-nia

lia-menon ba Jeruzaln (40,9). Alegria nee salvasaun nian hadaet ba kriasaun tomak:

Hahii, lalehan; hawelok, rai tomak! Foho sira, halalak ho knananuk ksolok nian! Bas

Nai konsola tiha nia povu no sadia nia kiak sira! (49,13).

Haree tiha Nai nia loron, Zacariaskonvida povu atu haklalak ba liurai neeb too mai

kiak, sai fali kuda-burru oan ida. Hawelok la para, Siaun, hakilar ho ksolok, Jeruzaln,

bas -nia Liurai mai daudaun justu no vitoriozu! (Za.9,9)

Maib kala konvite forte liu mak Profet Sofonias nian, nebe aprezenta Maromak rasik

hanesan sentru nabilan festa no ksolok nian, no hakarak hatoo ba nia povu alegria

salvasaun nian. Hau-nia fuan nakdedar bainhira hau lee testu nee: -nia Maromak iha-nia klaran hela, nuudar Maksoin kbiit-uain. Nia haksolok tebe-tebes tanba , hafoun

ho nia domin, no dansa hodi haklalak tanba (So.3,17). Ksolok nee ita koko iha buat

kiik moris loro-loron nian, nuudar resposta ba ita-nia Aman doben nia konvite: Hau

oan, too bele haree diak an. Moris kontente loron tomak nee (Si.14,11) Lia-fuan

hirak nee haksumik laran-diak boot tebes duni!

5.Evanjellu, Kristu nia krus lakan ho roman nabilan, konvida fila-fila ba ksolok. Ezemplu

balun deit: Ave, haksolok ba!, mak anju nia kumprimentu ba Maria (Lc.1,28). Mariania vizita ba Isabel halo Joo haksoit ho ksolok iha nia inan nia knotak (Lc.1,41). Iha nia

knananuk Maria haklaken: Hau klamar nakdedar ho ksolok iha Maromak hau

Maksoin (Lc.1,47). Bainhira Jezs hah nia knaar, Joo f sai: Hau haksolok loos

tanba Nia too mai ona (Jo.3,29). Jezs rasik haksolok tebe-tebes iha Espritu

Santo(Lc.10,21). Ninia mensajen sai alegria nia hun: Hau dehan ba imi buat hirak nee

atu imi haksolok, nakonu duni ho ksolok (Jo.15,11). Ita-nia alegria sarani hemu husi nia

futar fuan hanesan husi bee-matan ida nakonu resin. Nia promete ba nia eskolante sira:

Imi sei sente triste, maib imi nia laran triste sei muda fali ba ksolok (Jo .16,20).

Hafoin: Hau sei mai fali atu haree imi no imi-nia fuan sei haksolok, no ema ida sei bele

hadau imi-nia ksolok (Jo.16,22). Ikusmai, haree tiha Nia moris hias fali, haksolok loos

(Jo.20,20). Livru Apstolu sira-nia Hahahalok sira nian haktuir katak iha komunidade

dahuluk sira han hamutuk ho ksolok (2,46), Iha fatin sira-neebApstolu sira liu ba,


3/65

ema hotu kontente loos(8,8) Jentiu ida, foin simu Baptismu, lao ba oin tuir nia dalan

ho ksolok(8,39), no guarda prizaun ho nia famlia tomak haksolok hodi fiar

Maromak(16,34). Tans ita ms la tama iha mota nee alegria nian?

6. Iha sarani balun neeb hanesan hili atu moris nafatin iha Kuaresma , la simu

Pskua.Hau rekoese katak alegria la buras hanesan iha tempu hotu moris nian, dala

ruma susar. Hsolok adapta an no muda, maib hela nafatin pelomenus hanesan ahi-oan

neeb lakan hela iha ema nia neon bainhira nia hatene loos katak Maromak hadomi nia

nafatin, maski iha susar laran. Hau komprende ema sira-neeb triste tanba difikuldade

boot ruma, maib tenke husik alegria hah mosu neineik, hanesan konfiansa loos, maski

iha laran terus aat liu: Hau iha hela ona dok husi irafidelidade nunka hotu! Diak liu

hau hein nonook deit Nai nia salvasaun (Lm.3,17-26)

7.

Tentasaun mosu beibeik bainhira sarani buka eh esije kondisaun oi-oin atu bele

haksolok. Nee akontese tanba sosiedade teknoljika oferese okasiaun barak atu haksolok

, maib hetan susar liu atu hamosu alegria loos. Hau bele dehan katak hau hetan

esperinsia furak liu iha hau-nia moris husi ema kiak loos neeb la iha buat ida atu

gaba an. Hsu ms hanoin hetan alegria moos iha ema sira-neeb, iha sira-nia

kompromisu profisionl boot sira, hatene rai fuan ida simples, fiar metin no laran-luak .

Ho maneira oi-oin alegria sira nee hemu nafatin husi Maromak nia bee-matan domin

boot liu neeb Nia hatudu mai ita iha Jesus Kristu. Hau la kole repete Papa Bento XVInia lia-fuan sira-neeb lori ita too Evanjllu nia sentru: Ema la hah sa sarani ho

desisaun tika ida, ka ho ideia boot ida, maib ho enkontru pesol ho Pesoa ida-neeb

loke dalan ba moris foun.

8.Tanba enkontru ida-needeit ho Maromak nia domin, neeb halo ita belun malu ho Nia,

mak ita sees an husi moris mesak no hanoin ita an mesak, Ita sai fali ema loos bainhira ita

sai liu fali ema, bainhira ita husik Maromak lori ita dook liu fali ita an rasik too hetan ita

an loloos.Iha neeb mak ita heta bee-matan evanjelizasaun nian. Tanba bainhira saraniida simu domin neeb f sentidu loos ba nia moris, oins nia bele lakon deseju atu fahe

domin nee ho ema seluk?

II. Alegria midar no makaas hodi evanjeliza


4/65

9. Buat neeb diak buka nafatin atu fahe nia an ba ema seluk. Esperinsia tomak lia-

loos no furak nian buka rasik dalan atu hatutan an , no ema neeb moris hetan liberdade

loos sensivel liu maluk sira nia nesesidade sira. Bainhira ita komunika buat diak, diak

nee tau abut no buras.Tan nee, ba ema neeb hakarak moris ho dignidade loos, dalanida mesak atu lao tuir mak rekoese maluk sira seluk no buka sira-nia diak. Nunee ita

labele hakfodak ho So Paulo nia lia-fuan hirak nee: Kristu nia domin kaer tomak hau

(2Cor.5,14). Hau la vale buat ida bainhira bainhira hau la evajeliza (1Cor.9,16)

10.Hau-nia proposta mak nee: vida sarani ho nivel aas, maib ho intensidade hanesan:

Bainhira ita f an, ita-nia moris sai makaas liu tan; oinseluk fali, sai fraku bainhira ita

baruk no mes-mesak.Loloos, sira-neeb haksolok liu mak sira-neeb husik siguransa,maib saran an tomak ba misaun hodi fahe sira-nia moris ho maluk sira seluk

(AparecidaI) Bainhira Kreda hatoo apelu ba kompromisu evanjelizadr, nia hatudu deit

ba sarani sira dalan loos atu realize an. Iha nee ita deskobre lei ida seluk realidade nian:

Moris sai Madura loos bainhira ita entrega atu f moris ba ema seluk. Ida-nee mak

misaun loloos (id.)

Tanba nee mak evanjelizadr ida loloos labele hatudu beibeik oin funeral nian. Ita tenke

rekupera no aumenta fervor espiritual, neeb hadaet ksolok hodi evajeiza, ms

bainhira ita teke kuda ho matan-been!... Ita-nia mundu ohin loron, neeb dala ruma buka

ho laran taridu dala ruma ho esperansa, tenke simu Lia-foun Diak husi ita-nia ibun, laos

nuudar evanjelizadr triste, impasiente ka ansiosu sira, maib nuudar Evajellu nia

ministru sira neeb hadaet fervor, tanba uluk simu Kristu nia ksolok (EN)

Novidade rohan-laek ida

11. Annsiu foun haraik ba fiar-nain sira, ms ba sira be fraku ka la pratika relijiaun, alegriafoun iha fiar no fekundidade evajelizadora. Loloos, ninia senru hanesan naftin: Maromak neeb

hatudu nia domin boot iha Kristu mate no moris-hias. Nia hafoun nafatin nia oan sira, ms sira o

ba oin nafatin (Is.40,31). Kristu mak Lia-foun Diak ho folin rohan-laek (Ap.14,6), tanNia

rasik horiseik, ohin no ba nafatin (Heb.13,8); maib ninia riku no furak rohan-laek. Nia nafatin


5/65

joven, nafatin novidade nia hun. Kreda hakfodak babeibeik ho klean husi Maromak nia riku no

matenek (Rom.11,33). Tuir So Joo da Cruz,Maromak nia matenek no sinsia boot no klean

duni: biar ema ida hatene oins, nia bele tama borus klean liu tan (Cntico spiritual) Santo

Ireneo fali dehan: Bainhira Nia mai, Kristu lori mai novidade tomak (Adversus haereses)

Ho ninia novidade, Ni abele hafoun nafatin ita-nia moris no ita-nia komunidade, no mensajen

sarani la sai tuan,maski liu husi tempu nakukun sira no Kreda nssssia frakeza sira.Jezs Kristu

bele ms sobu ita-nia sistema bosan sira no halo ita hakfodak ho ninia kriatividade divina.

Bainhira ita koko atu fila fali ba bee-matan Evajellu nian, dalan foun sira mosu, mtodu kriativu

sira, lia-foun no sinl foun sira, ho signifikadu foun neeb mundu ohin bele simu. Loloos,

atividade evajelizadora loos hotu nafatin foun.

12. Biar misaun ida-nee esije entrega jenerosa, nee laos knar individual ida, ranba

evajelizasaun mak obra uluknanain Kristu nian, maske ita too komprende. Jezs mak

evajelizadr uluk liu no boot liu (EN). Maromak mak importante liu hotu iha evanjeizasaun

tomak, tan Nia mak bolu ita atu kolabora ho Nia, hodi haraik nafatin mai ita ninia Espritu nia

kbiit. Novidade loos mak ida-neeb Maromak rasi hakarak hamosu, inspira, provoka, orienta no

akompaa ho maneira oi-oin. Iha Kreda nia moris tomak tenke haree momoos katak inisiativa

hah husi Maromak, neeb hadomi ita uluk liu (1Jo.4,19) Hatene loos nee tulun ita atu

mantein alegria, maski iha knaar todan no dezafiu sira-neebita hasoru iha ita-nia moris tomak.

Nia husu buat hotu husi ita, maib ms oferese buat hotu.

13. Komprende loos novidade nee ms la ezije haketak an ka haluha ita-nia istria, neeb

dudu ita ba oin. Memria mak dimensaun ida husi ita-nia fiar, neeb ita bele bolu

deuteronmika, hanesan Israel nia memria. Jezs husik hela mai ita Eukaristia nuudar Kreda

nia memria loro-loron nian, neeb hatama ita ba beibeik ia Pskua (Lc.22,19). Alegria

evanjelizadora nabilan nafatin iha memria agradesida, nuudar grasa neeb ita presiza husu.

Apstolu sira nunka haluha momentu iha neeb Jezs kona sira-nia fuan: Nee akontese

maizumenus tuku haat lokraik(Jo.1,39). Hamutuk ho Jezs iha ms kalohan loos ida sasin sira

nian (Heb.12,1) Iha sira leet, ema balun neeb kontribui makaas atu provoka ita-nia ksolok

nuudar fiar-nain sira:Hanoin hikas lider sir neeb haklaken ba imi Maromak nia Lia-fuan

(Heb.13,7). Dala ruma sira nee mak ema simples no besik ita neeb hanorin ita atu hah lao


6/65

iha dalan fiar nian: Hau hanoin hetan -nia fiar metin, hanesan -nia av-feto Loide no -nia

inan Eunice nia fiar (2Tim.1,5) Ema fiar-nain loloos memoriozu

III. Egajelizasaun foun atu hadaet fiar

14.Hodi rona Espritu, neeb tulun ita atu rekoese hamutuk tempu nia sinl sira, husi loron 7too 28 fulan Outubru tinan 2012 nian halao tiha Asambleia XIII Snodu Bispo sira nian kona -

ba tema Evanjelizasaun foun atu hadaet fiar sarani. Iha neeb ami hanoin hikas katak

evanjelizasaun bolu ema hotu atu serbisu liu-liu iha rea tolu (Proposta 7). Uluknananin iha

pastorl baibain, neeb Espritu nia ahi halakan iha fuan husi sarani sira-neeb ativu iha

komunidade no iha Nai nia loron halibur atu han hamutuk paun Lia-fuan nian no Paun moris

rohan-laek nian (Bento XVI). Grupu nee inklui ms sarani sira mantein fiar katlika loos no

makaas, hodi espresa nia ho maneira oi-oin, maski la partisipa beibeik iha liturjia. Pastorl nee

buka sarani nia kreximentu, atu sira hatn diak liu ba beibeik no ho sira-nia moris tomak ba

Maromak nia domin.

Daruak, sarani sira-neeb la moris tuir ezijnsia sira Baptismu neeb sira simu(id.), la

kontente pertense ba Kreda no la esperimenta ona konsolasaun fiar nian. Nuudar inan neeb tau

matan nafatin, Kredahakaas an atu sira halao konversaun neeb f fali ba sira alegria fiar nian

no hakotu atu moris tuir Evanjellu.

Kristu ka hebai nafatin Nia.Sira barak buka Maromak sub-subar, tan hakarak haree nia oin, ms

iha nasaun sira tradisaun sarani antiga nian. Sira hotu iha direitu atu simu Evamjellu. Sarani sira

iha devr atu haklaken nia ba me a hotu, la exklui ema ida, laos hanesan impoin obrigasaun foun

ida, maib hanesa ema neeb fahe nia ksolok, hatudu rai furak, ka konvida ba festa ho ai-han

diak loos. Kreda la krexe ho proselitismu maib ho atrasaun (Bento XVI).

15. Joo Paulo II hanorin tiha ita katak presiza mantein nafatin moris zelu atu haklaken

Evanjellu ba sira-neeb dook husi Kristu, tanba ida-nee mak Kreda nia knaar importante liu

(RM), no knaar misionriu tenkesr serbisu uluk liu hotu (id.) Sei akontese saida bainhira ita

fiar loos lia-fuan hirak-nee? Ita sei hatene deit katak sada misionria mak paradigma obra

tomak Kreda nian. Bispu Latinoamerikanu sira hateten sai tiha katak ita la bele ona hein

hakmatek deit iha ita-nia igreja sira (Aparecida). Knaar ida-nee nafatin mak hanesan bee-

konverte an, boot liu fali tanba ema loos sianulu resin sia neeb la presiza konversaun

(Lc.15,7).


7/65

PROPOSTA NO LIMITE SIRA SURAT NEE NIAN

16. Hau simu tiha kontente Bisou sira nia pediduiha Snodu atu hakerek surat nee. Ohin hau

halibur sira-nia serbisu nia rezultadu riku loos iha nee. Hau ms konsulta ema balun, nunee

ms hau buka atu f sai hau-nia preokupasaun sira iha momentu nee iha Kreda nia knaarevanjelizasaun nian. Tema sira kona-ba evanjelizasaun iha mundu ohin loron barak loos

duni.Maib hakotu tiha atu la trata neineik iha nee asustu barak neeb sei estuda atensaun

klean iha fatin seluk. Hau hanoin ms katak ema sira la espera husi Amu Papa lia hanorin

kompletu kona-ba buat hotu iha relasaun ho Kreda no mundu. Ladn diak Papa hadau Bispu

lokl sira nia knaar atu estuda didiak problema hotu iha sira-nia rai sira. Kona-ba nee hau

komprende ita presiza ba oin iha desentralizasaun neeb diak.

17. Iha nee hau hakarak propoin ideia balun neeb bele anima no orienta iha Kreda tomak

faze foun evanjelizasaun nian, nakonu ho fervr no entuziasmu. Baseia ba doutrina Consliu

Vat.II nian (Lumen gentium), hau hili tiha tema hirak tuir mai nee

a) Reforma Kreda nian iha sada misionria.

b) Ajente pastorl sira nia tentasaun sira.

c) Kreda nuudar Maromak nia Povu tomak neeb evanjeliza.

d) Homila ho ninia preparasaun.

e) Inkluzaun sosil kiak sira nian.

f) Ps no dilogu sosil.

g) Motivasaun espiritul sira ba knaar misionriu.

18. Kala hau hakerek naruk resin iha tema sira-nee, maib laos ho intensaun atu halo tratadu

ida: hau buka deit hatudu asuntu sira-nee nia importncia iha Kreda nia knaar ohin loron. Sira

hotu tulun atu hola estilu evanjelizadr ida neeb hau konvida atu uza iha kualkr atividade.

Nunee, iha ita-nia kompromisu loro-loron nian, ita sei tuir lia-menon husi Maromak nia futar

Lia: Haksolok nafatin iha Nai. Hau hateten teni ba imi, haksolok ba! (Fil.4,4)

KAPTULU DAHULUK

TRANSFORMASAUN MISIONRIA KREDA NIAN


8/65

19. Evanjelizasaun tuir Jezs nia mandatu misionriu: Imi b, halo povu hotu hau-nia

eskolante sira, no sarani sira hodi Aman, Oan no Espritu Santo nia naran (Mt.28,19-20). Ho lia-

fuan hirak-nee Jezs moris-hias haruka ona apstolu sira atu haklaken Evanjellu iha tempu no

fatin hotu, atu fiar iha Nia halekar iha rai tomak.

Kreda ida neeb sai ba liu

20. Iha Maromak nia lia-fuan mosu beibeik dinamismu nee saida nian, neeb hakarak

provoka iha fiar-nain sira. Abrao simu Maromak nia bolu atu sai ba rai seluk (Ge,.12,1-3)

Moiss rona Maromak nia bolu: B, Hau haruka (Ex.3,10), no halo povu sai ba rai promesa

nian (Ex.3,17) Ba Jeremias Nai dehan: sei b iha fatin neeb deit Hau sei haruka

(Jer.1,7) Ohin, Jezs nia lia-fuan Ba! nee inklui fatin no dezafiu foun sira neeb Kreda niamisaun hasoru, no ita hotu simu vokasaun ba sada misionria foun nee. Sarani no komunidade

ida-idak sei haree didiak dalan neeb Nai Jezs hatudu. Nia konvida ita hotu atu simu konvite

nee: sai husi ita-nia moris hakmatek, barani atu b too periferia sira neeb presiza Evanjellu

nia roman.

21.Evanjellu nia ksolok neeb hakonu eskolante sira-nia moris alegria misionria ida.

Eskolante hitunulu resin rua fila fali husi misaun nakonu ho ksolok (Lc.10,17). Jezs

nakdedar hoksolok iha Espritu Santo no hahii nia aman tanba revela nia An ba kiak no kiik sira(Lc.10,21). Haksolok hodi hakfodak sira-neeb uluk rona Apstolu sira koalia iha ida-idak nia

lian rasik (Hah.2,6) iha loron Pentekostes nian. Alegria nee sinl ida neeb hatudu katak

Evanjellu too ona ema nia fuan no f daudaun ona fuan. Maib nafatin ho dinmika xodu no

grasa nian, sada nian, lao no kuda fila-fila, nafatin dook liu tan. Nai dehan: Ita b fatin seluk,

atu hanorin iha alseia vizia sira, bas tanba nee mak Hau sai tiha(Mc.1,38) Bainhira fini kuda

tiha ona iha fatin ida, Nia la para ona atu esplika tan ka halo tan milagre sira iha neeb, tanba

Espritu book nia atu sai ba fatin sira seluk.

22. Maromak nia Lia-fuan iha kapasidade ida neeb ita la bele siik. Evanjellu koalia kona-ba

fini musan ida neeb, kudatiha, krexe rasik bainhira toos-nain toba (Mc.4,26-29). Kreda

tenke simu Lia-fuan nia liberdade , bas nia iha kbiit rasik atu f fuan ho maneira oi-oin neeb

bele halo ita hakfodak.


9/65

23. Kreda iha intimidade itinerante ho Jezs, intimidade tuir dalan, no komuaun misionria

ho Nia (JPII, CL). Tuir loloos Mestre nia ezemplu, Kreda ohin tenke sai atu haklaken Evanjellu

ba ema tomak, iha fatin hotu, iha okasiaun neeb deit, la dada an, la tauk. Evanjellu nia ksolok

tenke oferese ba povu tomak, labele esklui ema ida. Nee mak anju nia lia-menon ba bibi-atansira iha Beln: Keta tauk, bas hau lori ba imi Lia-foun diak ida, alegria boot ida ba povu

tomak (Lc.2,10) Apokalipse bolu nia Notsia Diak, rohan-laek, neeb Nia sei haklaken ba

ema hotu-hotu iha rai, ba nasaun, famlia, lingua no povu tomak (Apoc.14,6).

KREDA HOLA INISIATIVA ULUK, AKOMPAA, F FUAN NO SELEBRA FESTA

24. Kreda mak dixpulu sira nia komunidade neeb sai uluk ho kompromisu atu akompaa, f

fuan no selebra; komunidade evanjelizadora neeb esperimenta oins Nai Jezs hadomi niauluk liu(1Jo.4,10). Tan nee Kreda ms sai uluk, la tauk hola inisiativa, b hasoru sira neeb

dook, too kruzamentu sira, atu konvida eskluidu sira. Nia kaan atu oferse laran -luak, tanba koko

ona Aman nia laran-luak rohan-laek ho kbiit atu hadaet an. Ita tenke barani hola inisiativa!Nee

sei dudu ita atu tun ba serbisu ho liman rasik. Jezs fase apstolu sira- nia ain sira, hodi hakneak

iha sira oin; hafoin Nia dehanba sira: Imi sei haksolok hodi halo tuir nunee(Jo.13,17).Ho lia-

fuan no jestu sira, komunidade misionria tama iha povu nia moris, habadak distnsia sira,

hakruuk -presiza karik- too haraik-an, no hola ema nia moris hodi kona Kristu nia futar-isin

iha ema neeb terus. Evanjelizadr sira hetan iis bibi sira nian, no bibi sira rona nia lian.

Tuirmai komunidade sai disponivel atu akompaa povu iha ninia prosesu sira hotu , maski

todan no naruk. Hatene hein kleur ho konstnsia iha apostoladu. Knaar evanjelizasaun nian ezije

pasinsia boot no evita para atu hanoin limitasau sira. Fiel ba Nai nia grasa, hatene ms f fuan.

Komunidade evanjelizadora tau matan ba fuan sira, basa Nai hakarak nia sai fekunda. Haree

didiak terigu, no la lakon dame hodi haree duut aat. Bainhira haree duut aat iha terigu nia leet,

agrikultr la reasaun makaas, maib buka halo Lia-fuan enkarna an iha sitasaun konkreta sira,

hodi f fuan sira moris foun nian, maski ho defeitu ruma. Dixpulu hatene saran nia moristomak, hodi taru nia too martriu nuudar sasin Jezs Kristu nian; ninia mehi laos hetan funu-

maluk barak, maib buka atu tulun ema simu Lia-fuan ho nia kbiit libertasaun no renovasaun

nian. Ikusmai, komunidade evanjelizadora hatene selebra nafatin ho ksolok kada vitria kiik, .sai


10/65

fali furak iha liturjia. Kreda evanjeliza an no evanjeliza ho liturjia nia furak, neeb sai ms

selebrasaun no bee-matan evanjelizasaun nian nian no estmulu foun atu f an.

II. Pastorl iha konversaun

25. Hau hatene katak dokumentu sira la hamosu ohin inters hanesan tempu uluk no ema

haluha lalais sira. Maib buat neeb hau sei hakerek iha nee iha sentidu program nian ho

konsekunsia importante sira. Hau hein katak komunidade hotu sei uza meiu nesesriu sira atu

avansa iha dalan konversaun pastorl no mision ria nian, sei la husik buat hotu hanesan deit.

Simples administrasaun la vale ona mai ita. (Aparecida) Iha rejiaun hotu rai nian ita tenke ita

tenke tama ba stado permanente misaun nian (id.)

26. Paulo VI haluan apelu ba renovasaun atu f sai ho kbiit katat nee la kona deit sa rani ida-idak maib Kreda tomak: Kreda tenke haklean konsinsia kona-ba nia an rasik, ten medita ninia

misteriu rasik Husi konsinsia klara no ativasuli mai deseju espontneu atu kompara ilas idel

Kreda nian -hanesan Kristu haree, hakarak no hadomi nia nuudar nia Esposa santa no sala -laek

(Ef.5,27)- ho oin loos neeb Kreda aprezenta ohin Nee duni mosu deseju jenerosu ba

renovasaun neeb la bele hein, katak deseju atu hadia defeitu sira neeb nia denunsia no

deskobre iha nia an, hanesan ezame interir, hodi haree iha lalenok modelu neeb Kristu husik

hela mai ita husi nia An (E.S.)

Konsliu Vat.II esplika konversaun Kreda nian nuudar reforma rasik an ba beibeik tanba

fidelidade ba Jezs Kristu: Kreda nia renovasaun tomak buka haboot nia fidelidade ba nia

vokasaun Kristu bolu Kreda peregrina ba reforma permanente neeb nia presiza nafatin

nuudar instituisaun humana (U.R.)

Kreda nia estrutura balun bele prejudika dinamismu evanjelizadr; nunee ms estrutura sira

neeb diak valebainhira iha moris neeb anima, tahan nojulga sira. Lah moris foun ho

espritu evanjliku loos, lah Kreda nia fidelidade ba nia vokasaun rasik, kualkr estrutura

foun sai dodok lalais.

KREDA NIA RENOVASAUN LABELE HEIN

27. Hau mehi ho desizaun misionria ho kapasidade atu transforma buat hotu, atu kostume,

estilu, horriu sira, linguajen no estrutura eklesil tomak sai fali dalan loos ba mundu atul nia

evanjelizasaun, liu fali Kreda nia preservasaun rasik. Estrutura sira nia reforma, neeb ezije


11/65

konversaun pastorl, bele deit komprende ho sentidu nee: hodi buka atu halo sira hotu sai

misionria liu, atu pastorl baibain iha instnsia tomak sai espansiva no nakloke liu, atu treinu

ajente pastorl sira ho aititude sada nian, nunee fasilita resposta positiva iha sira hotu neeb

Jezs oferese ninia amizade. Hanesa Joo Paulo II dehan ba Bispu sira husi Oseania,

renovasaun tomak iha Kreda tenke bukamisaun nuudar objetivu, atu la monu fali ba

introversaun eklesil (E. in O.)

28.Parkia laos estrutura bosan ida, tanba bele hola forma oi-oin neeb ezije dosilidade no

kriatividade misionria husi Bibi-atan no husi komunidade. Maski nia laos instituisaun ida

nafatin Kreda rasik neeb hela iha nia oan sira nia uma sira leet (CL). Tan nee nia tenke liga

nafatin ho uma-kaiin sira no ho povu nia moris, labele sai estrutura deit ketak husi sarani sira, ka

iha deit grupu kiik sira neeb hateke deit ba sira-nia an. Parkia mak Kreda nia presenza iha

territriu, mbitu Lia-fuan, vida sarani ni kreximentu,dilogu, annsiu, karidade generosa,

adorasaun no selebrasaun nian. (Prop.26). Liu husi ninia atividade tomak, Kreda anima no treinu

nia emar sira ba evanjelizasaun. (Prop.44). Nia mak komunidade sira-nia komunidade, bee-

matan neeb f hemu ba sira hotu neeb hamrookatu bele lao ba oin, ho sentru neeb haruka

nafatin misionriu sira. Maib loloos ita tenke rekoese katak prarkia sira-nia renovasaun

seidauk f fuan natoon hodi halo sira besik liu povu, atu sai fatin komuaun no partisipasaun

loos nian, hodi orienta an tomak ba misaun.

29. Instituisaun sira seluk Kreda nian, komunidade base sira no komunidade kiik sira,

movimentu sira no asosiasaun sira seluk mak Kreda nia rikusoin neeb Espritu hamosu atu

evanjeliza iha fatin hotu. Dala barak sira kontribui ahi evanjelizadr founno kapasidade dilogunian ho mundu neeb hafoun Kreda rasik. Maib sira sei hetan proveitu bainhira sira la lakon

kontaktu ho relidade parkia lokl nian ni integra an ho ksolok iha pastorl orgnika Kreda

partikulr nian (Prop.26). Integrasaun nee sei evita katak sira sei hela Evanjellu no Kreda nia

sorin ida deit, ka sai fali nmada abut-laek.

30. Kreda partikulr ida-idak, nuudar Kreda katlika nia parte idaneeb Bispu gia, Kristubolu ba konversaun misionria. Nia mak sujeitu uluk liu evanjelizasaun nian (Prop.41), bas nia

mak representa Kreda ida mesak iha mundu, no iha nia loloos hela no serbisu iha fatin iha mundu

Kristu nia Kreda, neeb Ida, Santa, Katlika no Apostlika (C.D.) Nia mak Igreja enkarnada iha

fatin ida, neeb uza meius tomak neeb Kristu f ba nia salvasaun, maib ho oin lokl. Nia


12/65

hatudu ninia alegria hodi komunika Kristu iha ninia preokupasaun atu haklaken Nia iha fatin sira

ba mbitu sosio-kulturl foun sira (BebtoXVI). Kreda serbisu nafatin iha ambiente sira neeb

presiza liu roman no moris Jezs moris-hias nian (Prop.42). Atu esforsu misionriu nee sai

forte, jeneroso no fekundo liu ba beibeik hau husu atu Kreda partikulr ida -idak tuir ho neon no

31.Bispu sei favorese nafatin komuaun misionria iha nia Kreda diosesana tuir ezemplu

komunidade sarani dahuluk sira, iha neeb fiar-nain sira iha fuan no klamar ida deit

(Hah.4,32). Tan nee, dala ruma nia sei lao iha oin atu hatudu dalanibi sira no haburas

esperansa povu nian; dala seluk nia sei lao iha sira hotu nia klaran, hakbesik ba sira ho simples

no laran-luak; no dala seluk fali nia sei lao iha povu nia kotuk atulun sira neeb lao ketak ,

ms tanba bibi sira hatene horun dalan foun sira. Iha ninia misaun hodi haburas komuaun

dinmika, nakloke no misionria, Bispu sei favorese mekanismu sira partisipasaun nian neeb

Cdigo de Direito Cannicopropoin, ho tan forma sira seluk dilogu pastorl nian, hodi buka

rona ema hotu, laos deit sira-neeb nia gosta sira lian. Maib prosesu psrtisipativu sira-nee nia

objetivu laos liu-liu organizasaun eklsil maib mehi misionriu atu soi ema hotu.

32. Tanba hau tenke moris tuir buat neeb hau husu ema seluk, hau sei hanoin ms kona -ba

Papadu nia konversaun. Nuudar Bispu Roma nian, Hau tenke nakloke ba sujestaun sira neeb

buka halo hau-nia ministriu sai fiel liu ba sentidu neeb Jezs Kristu f ba nia evanjelizasaun

nia nesesidade sira ohin loron.Amu Papa Joo Paulo II husu ona tulun atu hetan forma ida

ezerssiu primadu nian neeb, maski la nega ninia misaun esensil, loke an ba situasaun foun

(Ut unum sint).Iha dalan ida-nee ita progresa tiha uitoan deit. Papadu ho estrutura sentrl sira

Kreda universl nian presiza ms konversaun pastorl ida, Konsliu Vatikanu II f sai tiha katak,

hanesan Kreda Patriarkl antiga sira, Konfernsia Episkopl sira bele halao knaar variadu no

fekundu atu Bispu sira-nia afetu kolejil hetan aplicasaun konkreta (L.G.) Maib deseju nee

seidauk realiza hotu, tanba seidauk estebelese Konfernsia Episkopl sira-nia estatutu neeb

konsidera sira nuudar sujeitu sira knaar konkretu sira nian, hodi inlui ms autoridade doutrinl

loos ruma (JPII). Liu fali tulun nia, sentralizasaun boot demais komplika Kreda nia moris no niadinmika misionria.

33. Pastorl misionria tenta husik kritriu pastorl neeb dehan : Nee halo tiha nafatin

nunee. Hau konvida ita hotu atu sai baranino kriativu hodi planifika objetivu, estrutura no

mtodu evanjelizadr sira iha ida-idak nia komunidade rasik. Buka objetivu sira la hodi buka


13/65

hamutuk meius atu atinje sira sei sai fantazia deit. Hau sarani hotu atu aplika dokumentu nee

nia orientasaun sira ho jenerosidade no aten-barani, lah lia-bandu no laran-tauk. Importante liu

mak la lao mesak, maib nafatin ho maun-alin sira, liu-liu ho bispu sira nuudar mata-dalan, ho

dixernimentu pastorl matenek no realista.

III. Husi Evajellu nia fuan

34. Ita halao buat hotu ho estilu misiojriu karik, nunee ms maneira hodi komunika

mensajen. Iha mundu ohin loron, ho meius lalais neeb hili konteudu sira tuir sira-nia interese,

povu bele simu mensajen be ita haklaken sorin ida deit, sekundriu tan.Tan nee kestaun balun

husi Kreda nia hanorin morl hela ona iha kontestu seluk, lah ninia sentidu. Problema boot liu

mosu bainhira mensajen neeb ita hatoo identifika ona ho aspetu sekundariu sira neeb, maski

importante ms, mesak la hatudu mensajen nia fuan tuir Jezs. Nee duni ita tenke realista ho la

fiar kedas katak sira-neeb rona hatene kontestu tomak husi buat neeb ita hatoo , ka sira bele

liga ita-nia lia-fuan ho nkleu esensil husi Evanjellu neeb f ninia sentidu, furak no interese.

36. Lia-loos revelada tomak suli mai husi bee-matan ida deit no sarani sira simu ho fiar ida

deit, maib sira balun importante liu fali sira seluk tanba f sai Evajellu nia fuan. Iha nkleu

fundamentl nee lakan ho roman nabilanMaromak nia domin salvadr nia furak iha Jezs

Kristu mate no moris-hias.Konsliu Vat.II hanorin katak iha orden ierrkiku ida iha lia-loos sira

doutrina katlika nian, tanba sira-nia ligasaun la hanesan ho fundamentu fiar sarani nian (U.R.)

37. Saun Toms de Aquino hanorin katak iha Kreda nia mensajen morl iha ms ierarkiaida,

iha virtude sira no iha sira-nia hahalok sira (S.T.). Iha neeb mak uluknanain fiar neeb

halao ho karidade (Ga.5,6). Hahalok sira domin nian ba maluk sira hatudu momoos Espritu

nia grasa interir: Ukun-fuan foun importante liu tanba Espritu nia grasa, neeb hatudeu an iha

fiar neeb book an ho domin (S.T.). Tan nee nia esplika katak, kona-ba hahalok esterir sira,

virtude boot liu mak laran-luak, bas nia f an ba ema sira seluk hodi fornese buat neeb sira

kuran. Nee mak prpriu husi superir, tan nee mak Maromak hatudu iha laran-luak ninia kbiit

rohan laek (S.T.)

38. Importan ba ita dada kosekunsia pastorl sira husi Konsliu nia hanorin, nebeeb f sai

konviksaun antiga iha Kreda. Uluknanain hodi haklaken Evanjellu tenke iha adekuada

proporsaun. Nee bele hatene hodi haree tema balun temi beibeik, ka f importnsia boot iha

pregasaun. Porezemplu, bainhira proku ida koalia dala sanulu iha tinan ida kona-ba temperansa


14/65

no dala rua tolu deit kona-ba karidade ka justisa, nee hamosu desproporsaunneeb halo la

moos ona virtude importante sira iha homila no katekese sira. Nunnee ms bainhira ita koalia

kona-ba lei liu fali grasa, kona-ba Kreda liu fali Jezs Kristu, kona-ba Amu Papa liu fali

Maromak nia Lia-fuan.

39.Virtude sira hotu liga malu, ita labele esklui ida husi idel sarani; nunee ms ita labele nega

lia-loos ida. Sarani tenke simu Evanjellu tomak, labele sorin deit. Lolos ita komprende diak liu

lia-loos ida-idak bainhira relasiona sira ho mensajen sarani tomak: iha kontestu nee la-loos hotu

iha folin no haroma malu. Bainhira pregasaun sai fiel ba Evanjellu, lia-loos balun nia

sentralidade mosu momoos no haree kedas katak morl sarani laos tika estika, laos axet izmu

deit, laos filosofia prtika ka katlogu sala sira nian. Evanjellu konvida uluknanain ema atu

hatan ba Maromak doben neeb soi ita, hodi rekoese Nia iha maluk sira no sai husi ita an atu

buka ema hotu nia diak. Konvite nee labele halo nonook! Virtude hotu buka f resposta domin

nian. Ema la simu karik ho kbiit no furak konvite nee, edifsiu morl Kreda nian bele sobu

lalais, no ida nee mak ita-nia perigu aat liu; entaun ita sei la haklaken ona Evanjellu, maib

doutrina ka morl nia aspetu balun tuir ideolojia neeb deit. Mensajen sei lakon ona Evanjellu

nia morin.

IV. Misaun enkarna an iha limitasaun humana sira.

40. Nuudar dixlula misionria, Kreda tenke krexe Lia-fuan revelada nia interpretasaun no iha

lia-loos nia komprensaun. Ezejeta no telogu sira nia knaar tulun atu hamatak Kreda nia

hanoin (D.V.) Sinsia sira seluk halo ms knaar nee, maib oinseluk. Refere ba sinsia sosil

indikasaun konkreta sira neeb bele tulun nia atu halao nia misaun Majistriu nian (JPII).

Iha Kreda laran iha asuntu barak neeb ema estuda no reflete ho liberdade boot. Hanoin oi -oin,

filosfiku, teoljiku no pastorl, Espritu bele armoniza iha respeitu no domin, atu haburas Kreda

hodi tulun atu esplisita diak liu tan tezouru Lia-fuan nian. Sira-neeb mehi ho doutrina ida

deit neeb hanorin no defende ho lian ida no oin ida deit ba ema hotu, kala sei hanoin katak

buat hotu nee hanesan la klaru, imperfeito; maib loloos variedade nee tulun atu manifesta no

dezenvolve diak liu aspetu oi-oin husi Evanjellu nia rikusoin boot la mohu (S.Toms)).

41. Nunee ms mudansa kulturl boot sira neeb akontese lalais ezije katak ita matan moris

nafatin hodi koko f sai lia-loos tradisionl sira ho linguajen ida neeb tulun ema atu rekoese

ninia novidade permanente; tanba iha doutrina sarani nia depzitu , buat ida mak substnsia, no


15/65

buat seluk mak ninia formulasaun (Joo XXIII) Dala ruma, mezmu hodi rona linguajen loos

liu, buat neeb sarani sira simu, tanba linguajen neeb sira rasik uza no komprende, la tuir ona

Jezs Kristu nia Evajellu loos. Ho intensaun diak atu komunika ba sira lia-loos kona-ba

Maromak ka ema, dala ruma ita f ba sira maromak falsu ida, ka idel humanu neeb laos idel

sarani loos.Nunee ita fiel ba formulasaun ida, la komunika substnsia. Nee perigu boot liu. Ita

labele haluha katak lia-loos ida bele espresa ho lia-fuan oi-oin. Ita presiza renova meneira sira

espresaun nian atu bele komunika ba ema sira ohin loron Evanjellu nia mensajen ho ninia

signifikadu metin la muda (JPII Ut unum sint).

42. Buat nee importante hodi haklaken Evajellu, bainhira ita hakarak tebes kompreende ninia

furak no halo ema hotu simu nia. Maski nunee ita sei la bele ema hotu komprende lalais no

apresia Kreda nia hanorin sira; fiar sarani iha nafatin aspetu ida krus nian, ho nakukun ruma,

maski iha fiar metin. Iha buat balun neeb ema komrende no apresia deit ho domin, diak liu

fali roman nabilan husi razaun no argumentu sira. Ten nee ita presiza hanoin hetan katak

Kreda tenke hatoo doutrina hotu ho atitude evanjelizadora neeb bele fanu adesaun fuan nian

hodi hakbesik, hadomi no f sasin.

43. Hodi halao beibeik dixernimentu, Kreda bele ms too rekoese lisan balun neeb la liga

loos ho Evanjellu nia nkleu, balun ho abut metin iha istria, neeb ohin ema interpreta

oinseluk, ho mensajen neeb ohin ema sira baibain komprende la loos. Sira bele furak, maib

ohin la serve ona atu komunika Evanjellu. Ita keta tauk hadia sira. Iha ms, Kreda nia norma

seluk neeb uluk tulun srani sira, maib ohin la iha ona forsa edukativa nuudar dalan ba moris

diak. S. Toms de Aquino dehan katak ukun-fuan sira neeb Kristu ho Apstolu sira f ba

Maromak nia povu uitoan deit (S.T.). Hafoin, temi tiha S. Agostinho, nia dehan tan katak

ukun-fuan sira neeb Kreda aumenta tiha tenke ezije ho moderasaun, atu evita hatodan sarani

sirs nia moris, evita ms muda ita-nia relijiaun ba eskravidaun, maski loloos Maromak nia

laran-luak hakarak ita sai livre (id.). Lia-fuan hirak-nee hakarerek skulu hirak liu ba, maib

importante tebe-tebes ohin loron.Nee kritriu ida atu tetu didiak, bainhira ita hanoin reformaida Kreda ka pregasaun nian neeb kona ita hotu.

44. Loloos, Bibi-atan sira ka sarani sira neeb akompaa sira-nia maun-alin sira iha fiar ka iha

dalan ba Maromak labele haluha buat neebCatecismo da Igreja Catlicahanorin momoos:

Nivel responsabilidade hahalok ida nian bele kuran ka lakon tanba la hatene, la hanoin,


16/65

violnsia, tauk, toman ona, afeisaun sabraut sira, ka fatr sikoljiku eh sosil sira seluk

(n.1735). Nee duni, maski ita la hamenus idel evanjliku nia valr, ita tenke akompaa ho

laran-luak no pasinsia, ema sira nia kreximentu tuir etapa oi-oin loron ba loron.(JPII F.C.) Ba

amu-lulik sira hau f hanoin karak konfesa fatin labele sai fali tortura fatin, maib fatiniha

neeb Nai nia laran-luak anima ita atu moris diak liu.Hakat kiik ida, iha desafiu boot sira leet,

bele f ksolok ba Maromak liu fali vida esterir loos husi ema neeb la hetan susar ida. Ema

hotu iha direitu atu hetan konsolasaun no estmulu husi Maromak nia domin salvadr, neeb

book nonook deit iha ema ida-idak, maski ho nia defitu no sala sira.

45. Nunee ita haree katak kompromisu evanjelizadr halao iha limitasaun sira linguajen no

sirkunstnsia sira-nia leet, no buka atu komunika diak liu ba beibeik Evanjellu nia lia-loos iha

kontestu partikulr, la hodi renunsia ba lia-loos, diak no roman neeb bele f bainhira

perfeisaun laos posivel.Fuan misionriu ida hatene limitasaun sira-nee, no halo an fraku ho

fraku sira buat hotu ba ema hotu (1Cor,9,22); nunka taka an, nunka subar iha nia rasik

siguransa, nunka hili autodefeza metin; hatene katak nia rasik tenke krexe iha Evanjellu nia

Komprensaun no iha Espritu nia dalan sira nia dixernimentu, nunee nia la renunsia ba diak

posivel, maski simu risku atu hafoer an ho lurn nia tahu.

IV. Inan ida ho fuannakloke

46. Kreda neeb sai ba liur mak Kreda ho odamatan sira nakloke hela. Sai hodi buka ema

seluk too iha periferia humana sira la signifika halai arbiru iha mundu lah diresaun. Dala barak

diak liu hamenus ritmu, tau ketak ansi, hodi hateke loos ba ema sira-nia matan no rona, eh

renuncia ba urjnsia sira atu akompaa ema neeb monu iha dalan ninin. Dala ruma ita tenke sai

hanesan hanesan oan sabraut nia aman, neeb hein hela ho odamatan nakloke atu, bainhira oan

fila, bele tama la susar.

47.Kreda tenke sai nafatin Aman nia uma nakloke hela. Abertura nee nia sinl konkretu ida

mak loke iha fatin hotu uma-kreda sira nia odamatan sira. Nunee, bainhira ema ida hakarak tuir

Espritu nia book hodi buka Maromak, nia sei la xoke ho odamatan taka hela.

Maib iha tan odamatan sira seluk neeb labele taka: sarani hotu bele partisipa ho maneira ruma

iha vida eklesil, tama iha komunidade, mezmu sakramentu sira-nia odamatan sira labele taka

tanba kualkr razaun. Nee vale liu-liu ho sakramentu neeb rasik odamatan: Batizmu.


17/65

Eukaristia, maski vidsa sakramentl nia plenitude, laos prmiu ida ba perfeitu sira, maib ai-

moruk no ai-han diak loos ba fraku sira. (S. Ambrsio).

Konviksaun sira nee iha ms konsekunsia pastorl sira, neeb ita tenke konsidera ho prudnsia

no aten-barani. Dala barak ita book hanesan grasa nia kontroladr sira, laos fasilitadr sira.

Loloos Kreda laos alfndega ida, maib Aman nia uma, iha neeb iha fatin ba oan sira hotu ho

ida-idak nia moris susar.

48. Bainhira Kreda tomak book ho dinamizmu misionriu, nia sei hakoak ema hotu, sei la

esklui ema ida. Maib nia sei f prioridade ba s? Hodi lee Evanjellu, ita hetan orientasaun ida

klaru liu: laos ba belun no viziu riku sira, maib ba kiak no moras sira, ba siraneeb dala barak

ema hebai no haluha, sira neeb la iha osan atu selu fali (Lc,14,14) Labele iha dvida ka

esplikasaun sira neeb debilita mensajen nee klaru liu. Ohin no nafatin, kiak sira mak

Evanjellu nia destinatriu privilijiadu sira (Bento XVI), no evanjeizasaun dirijida gratuita ba

sira mak sinl be hatudu Reinu neeb Jezs lori tiha mai. Ita take koalia momoos, hodi dehan

katak ita-nia fiar ho kiak sira liga malu ho tali la kotu. Itan nunka bele husik sira mesak!

49. Mai, ita sai ba liur atu oferese ba ema hotu Jezs Kristu nia moris! Hau dehan teni iha nee,

ba Kreda tomak, buat neeb hau dehan ba amu-lulik no ligu sira iha Buenos Aires: ba hau

Kreda ida asidentada, kanek no foer ho tahu tanba sai ba lurn sira, diak liu fali Kreda moras

tanba taka an nobaruk tanba kaer metin ninia rasik siguransa sira. Hau lakohi Kreda ida be

buka sai sentru no afinl preokupa deit ho obsesaun no prosedimentu sira. Buat neeb halo deit

ita preokupa no tuur la metin mak hatene katak ita-nia maun-alin barak loos moris kbiit laek, la

iha konsolasaun husi amizade ho Jezus Kristu, la hetan komunidade ida neeb simu sira, la iha

sentidu no diresaun iha sira-nia vida.Liu fali tauk sala, hau espera katak tauk seluk mak dudu

ita atu serbisu: tauk atu taka an iha estrutura sira neeb f mai ita protesaun falsa, iha norma

sira neebhalo ita sai juis sira ho fuan toos, iha toman sira neeb halo ita sente hakmatek,

bainhira iha liur ema lubun boot hamlaha no Jezs repete la kole: Imi rasik mak f

han(Mc.6,37).

Kaptulu II

IHA KRIZE KOMPROMISU KOMUNITRIU NIAN


18/65

50. Molok atu koalia kona-ba kestaun fundamentl ruma relativa ba knaar evanjelizasaun nian,

ita temi lalais deit kontestu iha neeb ita moris no book an. Ohin loron ema koalia baibain

kona-ba exsesu diagnstiku nian, neeb dala barak la inklui propostaaplikavel loos sira. Odi

estuda realidade tomak, hodi haree nia neutra no asptika.Hau sei hakerek fali iha nee buatruma hanesa dixernumentu evanjliku, ho dixpulu misionriu nia matan neeb han-hemu husi

Espritu nia kbiit (JPII,Pastores dabo vobis).

51. Laos Amu Papa nia knaar oferese anlize kompletu ida husi realidade ohin loron nian,

maib hau anima komnidade hotu atu haburas nafatin kapasidade matan-moris hodi estuda

sinl sira tempu sira nian( Paulo VI, E.S.). Nee responsabilidade boot ida, bas realidade balun

ohin loron, la hetan karik solusaun diak sira, bele hamosu prosesu sira desumanizasaun nian,

neeb aban-bainrua sei susar atu hakiduk fali. Ita presiza esklarese saida mak Reinu nia fuan, nosaida mak kontra Maromak nia projetu. Neeezije rekoese no interpreta mosaun sira husi

espritu diak no husi espritu aat, no ms ida nee mak impotante liu- tuir espritu diak nia lian

no hebai espritu aat nian. Hau presupoin anlize oi-oin neeb dokumentu sira seluk husi

Majistriu universl oferese tiha ona, hanesan ms episkopadu rejionl no nasionl sira nia

proposta sira. Iha Ezortasaun nee hau buka deit, ho lia badak no intensaun pastorl, aprezenta

realidade nia aspetu balun neeb bele trava ka halo fraku Kreda nia dinamizmu sira renovasaun

misionria nian, tanba kona Maromak nia povu nia vida no dignidade, ka tanba kona sira neeb

ativu liu iha instituisaun eklesil sira no iha evanjelizasaun nia knaar sira.

1. Dezafiu balun mundu ohin nian

52. Mundu iha momentu nee moris tuir mudansa histrika boot, neeb ita bele verifika iha

rea balun.Susesu diak sira kontribui ba ema sira-nia moris diak, porezemplu iha sade,

edukasaun no komunikasaun. Maib ita labele haluha katak ohin loron ema barak liu moris

susar, ho konsekunsia aat sira. Moras balun aumenta. Tauk no dezesperu belit iha ema barak

nia fuan, mezmu iha nasaun riku sira. Alegria moris nian lakon beibeik; aumenta fali kuran

respeitu no violsia; dezigualdade sosil sai boot ba beibeik. Atu moris deit ema tenke luta, no


19/65

afinl moris ho dignidade kiik liu. Mudansa nee poka nian hetan tiha kauza iha mudansa boot

sira kuantidade no kualidade nian, lalais no hamutuk, neeb akontese iha progresu sientfiku, iha

teknologia foun sira ho sira-nia aplikasaun lalais sira iha mbitu oi-oin natureza no moris nian. iit

Ita lao daudaun iha era koesimentu no informasaun nian, neeb hamosu forma foun sira kbiit

nian dala barak annimu.

Laeba ekonomia eskluzaun nian

53.Hanesan ukun-fuan keta oho ema tau limite klaru atu asegura vida humana nia valr,

nunee ms ohin ita tenke dehan Lae ba ekonomia ida eskluzaun no dezigualdade sosil nian.

Ekonomia nee oho. Ita labele simu informasaun neeb la hetan notsia bainhira katuas ida

mate mesak iha lurn ninin, maib hetan notisia boot bainhira Bolsa tun pontu rua.Nee naran

eskluzaun. Ita labele tolera tan haree ema soe ai-han ba lixu, bainhira iha ema sira neeb

hamlaha. Nee naran dezigualdade sosil. Ohin buat hotu tama iha jogu kompetitividade nian no

iha lei ema makaas liu nian, iha neeb ema boot liu tolan deit ema kiik liu. Nuudar

konsekunsia husi situasaun ida nee, masa boot sira populasaun nian sai eskluida no

marjinalizada,: la hetan serbisu, futuru, sada. Sosiedade konsidera ema rasik nuudar sasn

konsumu nian, neeb bele uza, hafoin soe tiha ba liur. Nunee hah kultura deskartavel nian,

neeb sosiedade loloos promove. Agora laos deit ona fenmenu esplorasaun no opresaun

nian, maib buat foun mosu: eskluzaun hakanek iha nia abut rasik ema nia pertensa ba niasosiedade, bas ema neeb horik iha favela, iha periferia no kbiit laek, la hela ona iha nia laran ,

maib iha nia liur. Eskludu sira laos ona sploradu sira, maib resin sira.

54.Iha kontestu ida nee ema balun sei defende hela teoria recada favoravel nian. Teoria nee

presupoin katak kreximentu ekonniku, ho merkadu livre nia tulun, konsege rasik igualdade boot

liu no ms inkluzaun sosil iha mundu. Faktu sira nunka konfirma opiniaun nee, esprime

konfiansa simples la klaru iha kapitalista sira no iha sistema ekonmiku nia mekanizmu

sakalizadu sira ohin loron.Entretantu eskluidu sira hein hela. Atu aproveita nafatin estilu morisnian neeb esklui maluk sira seluk, ka mezmu haksolok ho idel egosta nee, sira dezenvolve

globalizasaun indeferensa nian. Kuaze la hanoin kona, ita sai inkaps atu sadia bainhira ita rona

ema nia halerik, ita la tanis ona hodi haree ema seluk nia drama, ms la hanoin atu tau matan ba

sira, hanesan nee ema seluk nia responsabilidade, neeb la kona ita. Moris-diak nia kultura


20/65

aneztesia ita, too buat foun iha merkadu neeb ita seidauk sosa halo ita tuur la-metin, bainhira

vida sira-nee hotu neeb sobu tiha tanba oportunidade sira la iha sai hanesan espetkulu neeb

la inkomoda ita.

Lae ba idolatr ia osan nian

55. Situasaun nee nia kausa ida mak relasaun neeb ema estabelese ho osan, tanba ita simu

nonook deit nia nuudar ita rasik no ita-nia sosiedade sira nia ukun-nain.Krize finanseira

neeb ita enfrenta halo ita haluha katak, iha ninia orijen, eziste krize antropoljika klean ida:

ema nia primazia nia negasaun. Ita kria dolu foun sira. Adorasaun ba karau osan-mean nian

(Ex. 32,1-35) hetan versaun foun no aat liu iha fetixizmu osan nian no iha ditadura ekonmia nian,

neeb oin no objetivu humanu loos la iha. Krize mundil neeb ataka finansa sira no

ekonomia hatudu momoos sira rasik nia dezekilbriu sira, liu-liu kuran orientasaun antropoljika

tanba reds ema ba nia nesesidade ida: konsumu.

56. Bainhira minoria nia lukru aumenta demais, maioria mann la too atu moris kontente

uitoan. Dezekilbriu nee mai husi ideolojia sira neeb defende merkadu no espekulasaun

finanseira nia autonomia absoluta. Tan nee sira nega Estadu nia direitu ba kontrolu, tan sira

sentw tenke defende bem comum. Mosu nunee ditadura invizivel ida, dala ruma virtul,

neeb impoin mesak no teke tuir ninia lei no regra sira. Hafoin, dvida ho nia juru sira hadook

nasaun sira husi posibilidade viavel sira iha sira-nia ekonomia, no sidadaun sira husi sira-nia

kapasidade loos atu sosa. Nee hotu kahur malu ho korrupsaun jerl no ho evasaun fiskl egosta

iha mundu tomak. Ambisaun atu ukun no atu mann osan la hatene ona limite sira. Iha sisteme

nee, neebe buka sakrifika hotu atu aumenta benefsiu sira, buat frajil hanesan meu ambiente la

hetan protesaun kontra mekadu divinizadu nia iterese sira, neeb sai fali regra absoluta.

Lae ba osan neeb ukun, laos serb

57. Iha atitude nee nia kotuk naksukik tika nia negasaun tan la simu Maromak. Baibain ema

despreza tika hodi hamnasa, bas relativiza osan no podr; sente nia hanesan ameasa, tanba

kondena ema nia manilulasaun no degradasaun.

Loloos tika lori ema ba maromak, neeb hein resposta komprometida ida dook fali husi

interese sira merkadu nian. Bainhira sira nee sai absolutu, sira labele ona kontrola eh manipula

Maromak, neeb sai perigozu, tanba bolu ema ba nia rezlizasaun loos no ba independnsia husi


21/65

kualkr eskravidaun. tika loos idalaos ideolojizada- bele kria ekilbriu no orden sosil sira,

atu konsidera lia-fuan sira husi ema matenek antigu ida: La halo kiak sira partisipa iha sira

rasik nia rikusoin sira, nee hanesan naok sira no hadau sira-nia moris. Sasn sira neeb ita

hadau laos ita nian, maib sira nian (S. Joo Crisstomo)

58. Reforma finanseira ida neeb konsidera tika ezije ba lider poltiku sira muda atitude sira.

Hau konvida sira atu hasoru dezafiu nee hodi hakarak loos, ho neon moos, biar la haluha

kontestu ida-idak nia espesifisidade. Osan tenke serb, laos ukun! Amu Papa hadomi ema hotu,

ema riku no kiak sira; maib nia iha obrigasaun, hodi Kristu nia naran, atu f haoin ba riku sira

katak sira tenke tulun kiak sira, respeita no promove sira. Hau konvida imi atu pratika

solidaridade dezinteresada no atu muda husi ekonomia finansa sira nian ba tika ida propsia ba

ema.

Lae ba dezigualdade sosil neeb hakiak violnsia

59. Ohin iha fatin barak ema ezije siguransa boot liu. Maib, bainhira la halakon esklusaun no

dezigualdade iha sosiedade laran no entre povu sira, sei la bele halakon violnsia.Sira duun

violnsia ba kiak sira no ba populasaun kiak sira, maib bainhira igualdade oportunidade sira

nian la iha, agresaun oi-oin no funu sei buras, no sedu eh kleur sei provoka esplozaun. Bainhira

sosiedadelokl, nasionl ka mundil- husik iha periferia nia rasik sorin ida, la iha programa

poltiku sira, ka forsa sira orden nian, ka servisu segredu sira neeb bele gantante ps ba nafatin.

Nee laos deit tanba dezigualdade sosil provoka reasaun violenta iha sira-neeb sistema

esklui, maib tanba sistema sosil no ekonmiku ihjustu iha nia abut rasik. Hanesan buat

diak iha tendnsia atu halekar, nunee ms injustisa buka hadaet an no sobu nonook deit base

husi kualkr sistema poltiku no sosil, maski hatudu an hanesan forte. Kada asaun iha

konsekunsia sira. Nunee buat aat integradu iha sosiedade nia estrutura sira sai fini ba dis o-

lusaun no mate. Aat integradu iha estrutura sosil injusta sira mak halo ita la bele hein futuru

diak liu.Ita sei dook hela husi Histria nia rohan, bas kondizaun sira ba dezenvolvimentu

sustentavel no pasfiku seidauk harii metin.

60. Ekonomia atul nia mekanizmu sira aumenta makaas konsumu, maib ita hatene katak

konsumizmu arbiru deit, hamutuk ho dezigualdade sosil, hakanek sosiedade dala rua. La kleur

deziguladade socil hakiak violnsia ida neeb korrida armamentu nian sira sel la bele rezolve.

Sira nee bele deit lohi sira neeb ezije siguransa boot liu; maib ohin ema hotu hatene katak


22/65

represaun violenta, liu fali soluzaun, kria konflitu foun sira no aat liu. Sira balun f sala kona-ba

sira rasik nia problema sira ba kiak sira no ba nasaun kiak sira, ho lia-fuan jerl sira la loos, no

buka solusaun iha edukasaun ida neeb halo sira hakmatek, maus, la halo aat. Nee sai fali aat

liu bainhira eskludu sira haree aumenta ba beibeik kanser korrupsaun nian, ho abut metin iha

pas barak, iha sir-nia Governu, emprezriu no instituisaun sira husi ideolojia neeb deit.

Dezafiu kultu rl balun

61. Ita evanjeliza ms hodi hasoru dezafiu oi-oin beebbele mosu (Prop.13) , hanesan atake

sira ba liberdade relijioza, persegisaun foun sira ba sarani sira, neeb iha nasaun balun atinje

nivel aas sira diu no violsia nian. Iha fatin barak ohin iha indiferensa relativista jerl, ho nia

abut iha dezilusaun no ideolojia sira nia krize, nuudar reasaun ba buat hotu neeb aparese

hanesan totalitriu. Nee prejudika laos deit ba Igreja, maib ms ba vida sosil jerl. Ita

rekoese katak, iha kultura iha neeb ema ida-idak lori nia lia-loos subjetiva rasik, difisil ba

sidadaun sira atu tama iha projetu komn dook liu fali benefsiu no deseju pesol sira.

62. Iha kultura dominante ohin inters dahuluk hetan buat neeb esterir, imediatu, visivel,

lalais, superfisil, provisriu. Buat neeb loos f fatin ba aparnsia.Iha nasaun barak

globalizasaun estraga tiha abut kultural sira ho tendnsia lubuk ida husi kultura sira seluk ho

ekonomia dezenvolvida, maib ho tika fraka. Bispu sira husi kontinente oi-oin koali tiha

hanesan nee iha Snodu sira. Porezemplu, Bispu sira husi frica tinan hira liu ba, hodi lee hikas

Ensklika Sollicitudo rei socialis,f sai katak dala barak nasaun rika sira hakarak muda pas

afrikanu sira ba pesa sira husi mkina boot ida. Ida nee ms akontese ho meius komunikasaun

sosil nian neeb barak liu nasaun sira husi mundu nia norte mak jera no dala barak la konsidera

prioridade sira no problema sira husi pas sira nee, no ms la respeita sira-nia kultura (JPII,

Ecclesia in Africa)

63. F katlika husi povu barak ohin hetan dezafiu boot iha movimentu relijiozu barak loos,

balun ho tendnsia ba fundamentalizmu no sira seluk ho espiritualidade lah Maromak. Iha sorin

ida, nee reasaun kontra sosiedade materialista, konsumista no individualista; iha sorin seluk, sira

aproveita populasaun nia pobreza iha periferia kiak sira, neeb moris ho preokupasaun boot sira

no buka solusaun imediata sira ba sira nia nesesidade sira. Movimentu relijiozu sira nee, ho sira -

nia penetrasaun finjida buka ho estilu individualista atu taka fatin mamuk neeb rasionalizmu


23/65

sekularista husik tiha. Presiza ms rekoese katak sarani batizadu barak la sente ona sira-nia

pertensa ba Igreja tanba estrutura malirin sira iha ita-nia parrokia no komunidade balun, ka

tanba atitude burokrtika hodi hatn ba sira-nia problema sira, boot eh kiik. Iha fatin barak

aspetu administrativu importante liu fali aspetu pastorl, no ita halao sakramentalizasaun lah

evanjelizasaun.

64. Prosesu sekularizasaun tende atu reds fiar no Kreda ba mbitu privadu no ntimu. Nega

tiha transendnsia tomak, mosu deformasaun tika boot ba beibeik, sentidu sala pesol no sosil

nian sai fraku no relativizmu sai boot ba beibeik; no buat nee hotu provoka dezorientsaun jerl

ida, liu-liu iha faze vulneravel tebetebes ba mudansa sira hanesan adolesnsia no juventude.

Hanesan Estados Unidos de Amrica nia Bispo sira hakerek loos, enkuantu Igreja litik norma

katak kontra direitu humanu sira. Lia duun sira nee suli mai husi relativismu morl ida,

hamutuk nafatin ho konfiansa ba indivduu sira-nia direitu absolutu sira.Nunee sira sente

hanesan Igreja promove konvensiolnalizmu partikulr kontra liberdade individul(2006).Ohin

ita moris iha sosiedade informasaun ida neebhakonu ita-nia kakutak ho dadus bara-barak ho

nivel hanesan, hodi dada ia ba superfisialidade boot iha kestaun morl sira. Nee ita presiza

edukasaun ida neeb hanorin pensamentu krtiku no oferese dalan atu sai maduru kon-ba valr

sira.

65. Maski movimentu sekularista hakonu daudaun sociedade, iha nasaun barakms sira ho

minoria saraniKreda Katlika mak instituisaun kredivel iha opiniaun pblika, tan ema fiar nia

lia-fuan kona-ba solidaridade no preokupasaun ba sira be kiak liu. Nia kaer fila-fila knaar

nuudar manu-ain hodi buka solusaun ba problema sira neeb kona ps, dame malu, meu

ambiente, defesa moris nian, direitu humanu no sivl sira, etc. No eskola no universidade katlika

sira nia kontribuisaun iha mundu boot tebes! Nee diak loos. Maib bainhira ita foti kestsun sira

seluk neeb opiniaun pblika simu ladn diak, susar atu hatudu katak ita halo nee ho

fidelidade hanesan ba ema nia dignidade no ba ema hotu nia diak.

66. Famlia lao tuir krize kulturl klean loos, nunee ms komunidade sira no vnkulu sosilsira hotu. Vnkulu familir nia frajilidade grave oisnseluk , bas nia mak slula bzika sosiedade

nian, iha neeb ema aprende atu moris hamutuk iha diferensa, pertense ba ema seluk, no iha

neeb inan-aman sira tranzmite fiar ba oan sira. Ema barak haree ona matrimniu nuudar

gratifikasaun afetiva deit, neeb bele harii narananran-deit no muda tuir ida-idak nia gostu.


24/65

Maib matrimniu nia konribuisaun fundamentl ba sosiedade b dook liu fali afetividade no

nesesidade okasionl sira kazl nian. Tuir Bispu Franss sira nia hanorin, matrimniu la mai

husi sentimentu domin nian, neeb bele namlaik, maib husi esposu sira nia kompromisu klenan

hodi simu atu tama ba unidade totl moris nian. (2012)

67. Individualizmu pos-modernu no globl favorese estilu moris nian neeb halo fraku vnkulu

sira entre ema sira no halakon vnkulu familir sira. Pastorl familir tenke hatudu diak liu

katak relasaun ho ita-nia Aman ezije no insentiva komuaun neeb kura, promove no hakbiit

relasaun entre pesoa sira. Enkuantu iha mndu , liu-liu iha nasaun balun, esplode funu no konflitu

oi-oin, ita sarani sira propoin fila-fila rekoese ema seluk, kura kanek sira, konstrui ponte sira,

hametin fraternidade no tulun malu atu hasn ita ida-idak nia todan (Gal.6,2). Ohin ita haree

mosu grupu oi-oin atu defende direitu sira no atu atinje objetivu diak sira. Nunee sidadaun

barak partisipa atu sai kontrutr sira iha dezenvolvimentu sosil no kulturl.

Dezfiu sira iha i nkultur asaun fi ar ni an

68.Abut sarani husi nasaun balun, liu-liu povu osidentl sira, mak realidade moris ida. Iha nee

ita hetan, liu-liu iha ema sira be kuran liu, rezerva morl neeb rai humanizmu kristaun loos nia

valr sira. Haree ba realidade ho matanfiar nian sei halo ita rekoese buat neeb Espritu kuda.

Ita iha karik konfiansa iha nia asaun livre no jeneroza, ita sei hanoin katak la iha valr sarani loos

sira iha rai sira neeb ema barak simu tiha Batizmu no exprime ho maneira oi-oin sira-nia fiar

no solidariedade fraterna. Iha nee ita tenke rekoese liu fali sementes do Verbo, tanba iha

duni f katlika ho maneira prpia sira espresaun no pertensa ba Igreja nian. Ita tenke valoriza

importnsia boot husi impaktu fiar nian iha kvalr sira fiar no solidaridade nian, bas embora ho

ninia limitasaun sira, kultura evanjelizada nee iha rekursu sira kontra atake sira sekularizmu

valr fiar no solidaridade nian, neeb bele provoka dezenvolvimentu sosiedade ida nian justu liu

no fiar nain, no matenek pekulir neeb ita tenke apresia ho matan agradesidu.

69. Presiza tebe-tebes evajeliza kultura sira atu inkultura Evanjellu. Iha nasaun sira ho tradisaunkatlikapresiza akompaa, tau matan no hametin liu tan rikusoin neeb iha no, iha nasaun sira

ho tradisaun relijioza sira seluk ka sekularizadu loos, ita tenke buka prosesu foun sira atu

evanjeliza kultura, maski ho projetu naruk sira. Entretantu ita labele haluha katak buat hotu tenke

krexe: kultura no grupu sosil sira hotu tenke sai moos no tasak liu. Iha povu katliku sira nia


25/65

kultura populr ita bele haree frakeza ruma neeb Evanjellu tenke kura: machizmu, akoolizmu,

violnsia domstika, partisipasaun kiik iha Eukaristia, fiar fatalizta ka superstisioza sira neeb

lori ba fetixizmu, etc. Maib pontu atu hah kura no liberta ema husi frakeza sira nee loloos

mak piedade populr.

70. Loos duni, dala ruma forma esterir sira husi grupu konkretu sira nia tradisaun sira hetan

atensaun boot liu, ka suposta revelasaun privada sira neeb sai importante demais, liu fali

piedade sarani loos. Iha kristianizmu ida nakonu deit ho devosaun sira, husi vivnsia individul

no sentimentl fiar nian, neeb loloos la tuir piedade populr loos. Balun promove espresaun

sira nee no la preokupa ho promosaun sosil no sarani sira nia formasaun, dala ruma hodi buka

benefsiu ekonmiku ka kbiit ruma iha ema seluk. Ita ms labele nega katak, iha dkada balun liu

ba transmisaun jerasionl fiar nian kotu iha povu katliku. Sarani barak sente dezilusaun no la

identifika an ona ho tradisaun katlika; inan-aman sira neeb la sarani ona oan sira ms la

hanorin sira atu reza aumenta ba beibeik; iha xodu ida ba komunidade sira seluk fiar nian. Buat

hirak-nee akontese tanba kuran dilogu familir, meius komunikasaun sira nia influnsia,

subjetivizmu relativista, konsumizmu arbiru neeb merkadu insentiva, kuidadu pastorl ba kiak

sira menus, kuran akollimentu afetivu iha ita-nia instituisaun sira, ita-nia difikuldade atu hakiak

fali adesaun mtika ba fiar iha kontestu relijiozu pluralista.

Dezafiu sir a iha kul tura urbana sir a

71.Jeruzaln foun, sidade santa (Apoc.21,2-4) mak meta neeb humanidade pergrina lao b.

Interesante katak revelasaun dehan mai ita katak humanidade no histria nia plenitude sei

realiza iha sidade ida. Ita sei identifika sidade nee ho matan kontemplativu, matan fiar nian

neeb deskobre oins Maromak hela iha sidade nee nia uma sira, lurn no praza sira. Maromak

nia presenza akompaa individuu no grupu sira neeb buka ho neon no laran apiu no sentidu

ba sira-nia moris. Nia horik iha sira leet, hodi promove solidaridade, fraternidade, dezeju ba buat

diak, ba lia-loos, ba justisa. Ema lalika buka prezensa nee, maib kria no deskobre nia. Maromak la haksmik An husi sira be buka Nia ho neon moos, maski koko deit ho susar, la

hatene oins.

72. Iha sidade, elementu relijiozu espresa an iha estilu moris nian oi-oin, kostume sira tuir

tempu, territriu no relasaun sira-neeb la hanesan ho estilu populasaun rurl sira nian. Dala


26/65

barak sidadaun sira luta loro-loron atu b oin deit, ho sentidu existnsia nian hamutuk baibain

ho sentidu relijiozu klean. Ita presiza kontempla nee hodi buka dilogu hanesan Jezs nian ho

feto Samaritana, besik pozu iha neeb nia kuru bee atu halakon nia hamrook (Jo.4,7 -26).

73.Kultura fooun sira mosu beibeik iha lubun boot sira nee, iha neeb sarani laos ona jeradr

ka promotr sentidu nian, maib simu iha neeb linguajen, smbolu, mensajen no paradigma sira

seluk, neeb oeferese ba nia orientasaun foun sira moris nian, dala barak dook husi Jezs nia

Evanjellu. Kultura foun dezemvolve daudaun iha sidade. Sinodu foin lalais deskobre katak

mudansa sira nee no kultura neeb sira esprime ohin loron mak fatin diak loos ba

evajelizasaun foun. (Prop.25)Nee ezije imajina espasu sira orasaun no komuaun nian ho

maneira foun sira ho interese no signifikadu diak liu ba populasaun urbana sira. Ambiente rurl

sira, tanba influnsia husi mass-media, simu ms influnsia husi mudansa kulturl sira nee,

neeb halao ms influnsia boot iha sira-nia vida.

74. Presiza duni evajelizasaun neeb haroman relasaun foun sira ho Maromak, ho maluk sira

no ho ambiente, hodi estimula valr fundamentl sira.Ita tenke atinje histria no paradigma foun

sira ho Jezs nia lia-fuan, too nkleu klean liu sidade sira nian. Labele haluha katak sidade mak

mbitu multikulturl. Iha sidade boot sira, ita bele deskobre grupu sira ho mehi no iluzaun sira

hanesan, neeb sai setr umanu foun sira, iha territriu kulturl sira, iha sidade invisivel sira.

Iha realidade,forma kulturl oi-oin hela hamutuk , maib dala barak halao segregasaun no

violnsia. Nai bolu Igreja atu sai servidora ba dilogu difisil ida. Iha sidadaun sira neeb hetan

meius sufisiente sira atu dezemvolve sira-nia moris individul no familir, maib iha ms barak

neebe laos-sidadaun, meiu-sidadaun, restu urbanu sira. Sidade hamosu hanesan

ambivalsia permanente ida, tanba oferese ba nia populasaun posibilidade oi-oin, maib foti ms

terus boot barak. Iha sidade barak iha mndu, masa sira halo protestu sira iha neeb sidadaun

rihun ba rihun ezije liberdade, partisipasaun no justisa, neeb la hetan karik interpretsaun loos,

forsa ms sei la halo nonook.

75. Iha sidade sira, ema balun organiza lalais trfiku droga no pesoa sira nian, abuzu boesplorasaun minr sira nian, famlia sira husik edozu no moris sira mesak, korrupsaun no krime

oi-oin. Espasu sira enkontru no solidaridade nian dala barak sai fali oportunidade atu deskonfia

ba malu. Uma no bairru sira sai fatin atu haketak no proteje, liu fali atu integra hodi kria unidade.

Proklamasaun Evajellu nian sei sei tulun atu restabelese dignidade ema hotu nian iha kontestu


27/65

sira nee, nas Jezs hakarak habelar iha sidade sira moris nakonu ho ksolok. (Jo.10,10). Moris

ho sentidu unitriu no kompletu neeb Evajellu propoin mak ai-moruk diak liu ba moras urbana

sira, embora ita tenke komprende katak estilu uniforme evanjelizasaun nian laos adekuadu ba

realidade nee. Maib moris loloos iha realidade umana, hodi hasoru dezafiu sira nuudar

fermentu sasin nian, iha kultura neebe deit, iha kualkr sidade, nee halo sarani sai diak liu

no fekunda sidade.

II. Ajente pastorl sira-nia tentasaun sira

76. Hau sente gratidaun boot ba serbisu husi sira-neeb serbisu iha Kreda.Agora hau lakohi

para atu esplika atividade sira husi ajente pastorl sira, hah husi Bispu sira-nia knaar too

servisu eklesil simples liu. Hau sei reflete deit kona-ba dezafiu sira-neeb sira hotu hasoru iha

kultura globalizada atul. Maib uluknanain, no nuudar dvr justisa nian, hau tenke hateten

katak Kreda nia kontribuisaun ba mundu ohin boot tebe-tebes. Ita-nia laran triste no moe tanba

membru balun Kreda nian, no ms ita nian rasik, la bele halo ita haluha sarani barak liu neeb

saran sira-nia moris tanba domin: tulun maluk barak loos atu kura ka atu mate ho dame iha

hospitl kiak sira, akompaa sira seluk neeb monu visiu balun nia atan iha fatin kiak liu rai

nian, gasta sira-nia moris hodi eduka labarik ni foin-sae sira, tau matan ba idozusira neeb ema

hotu hebai, buka komunika valr sira iha ambiente kontrriu sira, saran an ho maneira oi-oin

neeb hatudu sira-nia domin boot ba humanidade neeb Maromak halo An ba ema inspira basira. Hau agradese ezemplu furak neeb sarani barak f mai hau, hodi oferese sira-nia moris

ho sira-nia tempu ho ksolok . Sasin diak nee halo diak mai hau no f apoiu mai ha;u iha hau -

nia deseju pesol atu supera egoizmu ba dedikasaun ida be forte liu.

77.Maski nunee, ita hotu hetan influxu husi kultura globalizada atul, neeb aprezenta valr

no posibilidade foun balun, maibe bele ms limita ita, kondisiona ita no ms ataka ita. Hau

rekoese katak ita presiza kria espasu adekuadu sira atu motiva no kura ajente pastorl sira,

fatin sira atu hametin sira-nia fiar iha Jezs mate no moris hias, atu partilla ita-nia kestaun kleansira no ita-nia preokupasaun sira loro-loron nian, atu reflete ho klean no ho kritriu evanjliku

sira kona-ba ita-nia moris no esperinsia, atu orienta ba diak no ba furak ita-nia opsaun

individul no sosil sira. (62) Iha nee hau hakarak bolu atensaun ba tentasaun balun neeb

bele afeta ajente pastorl sira iha tempu nee.


28/65

Loos ba dezafiu espiritualidade misionria nian

78. Ohin ita haree iha ajente pastorl sira, mezmu pesoa konsagrada sira, peokupasaun boot

demais ba autonomia no relaxamentu, neeb lori sira atu moris tuir sira-nia knaar sira hanesanapndice moris nian, hanesan sira la tama iha sira rasik nia identidade. Sira konfunde sira -nia

vida espiritul ho momentu relijiozu balun neeb f kmaan ruma, maib la lori sira atu hasoru

malu ho maluk sira, ba kompromisu iha mundu, ba paixaun atu evajeliza mundu. Nunee

evanjelizadr barak bele reza, maib hatudu individualizmumakaas, krize identidadenian no

fervr fraku.Sira nee mak moras tolu neeb hadaet ba malu.

79. Dala ruma kultura meditika no ambiente inteletul balun komunika dezkonfiansa makaas

ba Kreda nia mensajen, hanesan deziluzaun ida. Tan nee, ajente pastorl barak, maski sira reza,dezenvolve anesan komplexu inferioridade ida,neeb halo sira relativiza ka subar sira-nia

identidade sarani ka sira-nia konviksaun sira. Entaun mosu srkulu visiozu, tanba sira la kontente

ho sira nia an no ho buat neeb sira halo, sira identifika an ho misaun evanjelizadora, no sira nia

dedikasaun sai fraku fali.Afinl sira hamate aleo gria iha misaun, hodi buka deit sai hanesan sira

seluk no hetan buat neeb sira seluk iha. Nunee knaar evanjelizasaun nian sai forsada no hetan

dedikasaun no tempu uitoan deit.

80. Maski ho estilu espiritual ka hanoin oi-oin, ajente pastorl lubuk ida dezenvolve relativizmu

ida perigozu liu fali doutrinl nian, neeb kona opsaun klean no sinsera sira no determina vida

konkreta. Relativizmu prtiku neehalo ema barak moris hanesan Maromak la iha, deside katak

kiak sira la iha, mehi hanesan ema seluk la iha, serbisu hanesan sira neeb seidauk simu lia-foun

diak la iha. Halo ita hakfodak haree oins sira be iha konviksaun doutrinl no espirutul barak

dalabrak monu iha estilu moris nian neeb lori sira atu kaer metin siguransa ekonmika sira ka

espasu sira podr eh glria nian tuir kualkr dalan, liu fali saran nia moris ba ema ema seluk iha

misaun. Keta husik ema ida naok ita-nia entuziazmu misionriu!.

Lae ba indi ferensa egosta

81. Bainhira ita presiza liu dinamizmu misionriu neeb lorimasin no roman ba mundu, leigu

barak tauk ema konvida sira atu halao knaar apostliku ruma no buka atu halai husi kualkr

kompromisu nebeb bele nauk sira-nia tempu livre. Ohin porezemplu difisil liu iha parrkia


29/65

sira atu hetan katekista preparadu sira neeb persevera iha sira-nia knaar durante tinan balun.

Maib nunee ho saserdote sira-neeb preokupa demais ho sira-nia tempu pesol. Nee akontese

dala barak tanba sira sente nesesidade defende sira-nia autonomia, hanesan haree evanjelizasaun

nuudar venenuperigozu, laos nuudar resposta kontente ba Maromak nia domin neebe

konvoka ita ba misaun no halo ita sai kompletu no fekundu. Sira balun resiste too rohan gostu

ba misaun no akaba iha indiferensa paralizadora.

82. Nunee mosu ameasa boot liu, pragmatizmu lah kor moris loro-loron nian iha kreda, iha

neebe buat hotu lao diak iha liur, maib iha realidade fiar sarani sai dodok ba beibeik (J.

Razinger, Mxico 1996). Neineik sikolojia kaixaun nian dezenvolve an, hodi transforma sarani

sira iha mmia ( isin maten) sira muzeu nian. Deziludidu ho realidade, ho Kreda ka ho sira an,

sira tuir nafatin tentasaun ba moris triste lah esperansa, neeb belit ba sira -nia fuan hanesan

mina-morin riku liu diavu nian (G. Bernanos) Ho vokasaun atu haroman no komunika vida,

afinl sira hateke deit biln ba sasn sira neeb kria deit nakukun no kole interir no hamohu

dinamizmu apostliku. Tan nee, husik hau insiste: Ita keta husik ema ida hadau alegria

evanjelizasaun!

Lae ba pesimizmu esteri l

84.La iha buat ida ka ema ida neeb bele hadau husi ita alegria Evajellu nian (Jo.16,22)

Mundu no Kreda nia problema sira la bele sai razaun atu reds ita-nia dedikasaun no laran-

manas: sira nee mak dezafiu sira atu halo ita krexe. Bainhira ita haree ho fiar, ita bele rekoese

katak Espritu Santo nia naroman nabilan iha nakukun laran, la haluha katak bainhira sala sai

barak, grasa barak liu tan(Rom.5,20). Ho fiar ita bele haree tua iha bee neebbele troka,

dekobre terigu neeb krexe iha duut aat nia leet. Liu tiha tinan limanulu husi kosiliu Vatikanu

II, maski buat aat oi-oin halo ita neon-sala no dook husi optimizmu simple demais, realizmu boot

liu la signifika konfiansa iha Espritu ka jenerosidade kiik liu . Ohin ita bele rona hikas fali Beatu

Joo XXIII nia lia-fuan sira iha loron 11 fulan Outubru tinan 1962: Too tiha ami-nia tilun keixasira husi sarani balun neeb, mezmu ho laran-manas no zelu, maib ladn uza diskrisaun no

moderasaun. Iha tempu atul sira haree deit buat hotu aat no sobu rahun Maib ami sente la

bele konkorda ho profeta desgrasa nian sira-nee, neeb siik nafatin buat aat sei akontese,

hanesan mundu nia rohan besik ona. Ohin loron Maromak nia laran luak lori ita ba relasaun


30/65

inter-pesol sira neeb , dala barak liu fali ema sira espera, buka halao planu superir sira

neeb sira la espera, no buat hotu, mezmu kontradisaun sira, kontribui ba Kreda nia diak (Joo

XXIII, 11 Out.1962).

85.Tentasaun boot ida neebehamate fervr no aten-barani mak sensasaun derrota nian, neeb

tansforma ita ba pesimista deziludidu sira ho oin tua-siin nian. Ema ida la bele hah luta ida,

bainhira uluknanain nia konfia loloos katak nia sei mann. Nia hanoin rua-rua karik, nia lakon

tiha ona, metade funu nian, nia hakoi tiha ona nia kbiit. Embora ho triste konsinsia kona-ba ita

rasik nia frakeza, ita tenke lao ba oin, la simu derrota, hodi hanoin hikas Nai nia lia-fuan ba S.

Paulo: Too ona ba hau-nia grasa, bas kbiit hatudu an iha frakeza (2Cor,12,9). Sarani nia

vitria nafatin krus ida, neeb nia kaer ho kuidadu hodi luta kontra atake sira aat nian. Espritu

aat derrota nian liga ho tentasaun atu haketak lalais trigu husi duut aat, tanba dezkonfiansa

ansiosa no egosta.

86. Loos duni, iha fatin balun mosu desertifikasaun espiritul ida, rezultadu husi sosiedade

sira neeb hakarak harii lah Maromak , ka sobu rahun nia abut sarani sira. Iha neeb mundu

sarani sai fali daudaun esteril no maran hanesan rai neeb uza demais, ikusmai muda ba poeira

(J.H. Newman,1833). Iha nasaun sira seluk, resistnsia violenta ba kristianizmu obriga sarani

sira atu moris tuir sira-nia fiar hodi subar iha rai neeb sira hadomi. Nee dezertu seluk triste

liu. Famlia rasik ka serbisu fatin bele ms sai ambiente maran, iha neeb sarani tenke rai

didiak nia fiar hodi buka atu hadaet nia. Maib husi esperinsia nee dezertu nian, husi mamuk

nee, mak bele deskobre fali alegria fiar nian, ninia importnsia vitl ba ita. Iha rai-fuik maran

ema bele re-deskobre valr husi buat neeb esensil ba moris; nunee iha mundu ohin bele

hareee sinl oi-oin neeb hatudu hamrook ba Maromak, ba moris nia sentidu ikus, neeb

espresa an dala barak ho maneira implsita eh negativa. No rai-fuik maran nee presiza liu-liu

fiar-nain sira neeb, ho sira-nia moris, hatudu dalan ba Rai Prometida, hodi nunee mantein

moris esperansa (Bento XVI, 2012). Iha neeb mak ita tenke sai ema -garrafaun atu f hemu ba

ema seluk. Dala ruma garrafaun muda fali ba krs todan, maib iha Krs mak Nai saran an maiita nuudar bee-matan moris nian. Ita keta husik ema naok ita-nia esperansa!

Loos ba relasaun foun sira neeb Jezs Kristu kria


31/65

87. Iha tempu nee, iha neeb meius komunikasaun sosil nian atinje progresu boot teb-tebes,

ita sente dezafiu atu deskobre no transmite mstika moris hamutuk nian, hasoru malu, f liman

ba malu, tulun malu atu hakur tasi boot, neeb bele muda ba esperinsia fraternidade,

peregrinasaun solidria sagrada.Nunee komunikasaun nia posibilidade barak sei troka baoportunidade foun sira ba enkontru no solidariedade entre ita hotu. Lao hamutuk tuir dalan nee

sei sai buat diak, furak, libertadr, esperansadr!Taka an sei lori atu koko venenu moruk

imannsia nian, no humanidade sei lakon iha kada opsaun egosta neeb ita hola.

88. Idel kridtsun sei konvida nafatin ema atu ultrapasa suspeit, dezkonfiansa permenente, tauk

ema seluk mete ho ita, atitude defensiva sira neeb mundu atul impoin mai ita. Ema barak koko

halai husi ema sira seluk hodi taka an iha privasidade konfortavel ka iha skulu reduzidu ho

ntimu sira, no renunsia ba realizmu iha dimensaun sosil Evanjellu nian. Hanesan sira balunhakarak simu Kristu ida espiritul deit, lah isin no krs, nunee ms ema buka relasaun

interpesol sira ho aparellu sofistikadu sira neebe halakan no apaga konforme hakarak.

Evanjellu konvida nafatin ita atu hakoak risku enkontru nian ho ema seluk nia oin, ho ninia

presenza fzika neeb interpela, ho ninia terus no reivindikasaun sira, ho ninia alegria kontajioza

hodi hela besik malu. Fiar loos iha Maromak Oan halo an ba ema inklui f an, pertensa ba

komunidade, servisu, rekonsiliasaun ho maluk sira. Iha nia enkarnasaun, Maromak nia Oan

konvida ita ba revolusaun laran-maus nian.

89. Izolamentu, neeb imanentizmu nia konkertizasaun ida,bele esprime an iha autonomia falsa

ida neeb esklui Maromak, maib bele ms hetan iha relijiaun konsumizmu espiritul prpriu

husi moras individualizmu nian. Buka fali buat sagradu no espiritul, neeb karakteriza ita -nia

poka, nee fenmenu ambguu ida. Liu fali ateizmu, dezfiu ohin mak hatn loos ba ema barak

nia hamrook ba Maromak, atu sira lalika b hemu iha proposta alienante sira, ka ho Jezs kristu

ida lah isin no lah kompromisu ho maluk sira. Sira la hetan karik espiritualidade neeb kura

sira, liberta sira, hakonu sira ho moris no ho ps, bolu sira dal ida ba komuaun solidria no ba

fekundidade misionria, sira sei sente ema lohi sira ho proposta sira neeb la humaniza ms la

f glria ba Maromak.

90. Religiosidade populr loloos enkarnada, bas suli mai husi fiar sarani loos iha kultura

populr ida. Tan nee inklui relasaun pesoal, laos ho enerjia armonizadora sira, maib ho

Maromak, jezs Kristu, Maria, Santu ida. Relijiosidade populr iha isin, iha oin sira; bele


32/65

alimenta kapasidade sira relasaun nian, laos fuga individualista sira. Iha ita-nia sosiedade nia

setr sira seluk, ema barak apresia forma oi-oin espiritualidade do bem-estar lah komunidade,

teolojia prosperidade nian lah kompromisufraternu, ka esperinsia subjetiva lah oin sira,

neeb afinl reds deit ba imanentizmu interir.

91. Dezafiu importante ida mak hatudu katak solusaun nunka hetan hodi halai husi relasaun

pesol no komprometida ho Maromak, neeb kompromete ms ita ho maluk sira.Ida nee mak

akontese ohin bainhira fiar-nain sira buka subar no liberta an husi ema seluk, halai subar husi

fatin ida ba fatin seluk, husi knaar ida ba ida seluk, hodi evita vnkulu klean no estavel sira:

Imajinasaun no mudansa ba fatin seluklohi ema barak(T. Kempis) Atitude nee hanesan ai-

moruk falsu neeb halo fuan moras, no dala ruma ms isin. Ita tenke tulun ema sira -nee atu

rekoese katak dalan ida mesak mak aprende atu hasoru malu ho ema seluk ho atitude adekuada,

valoriza no simu sira maluk peregrinu sira, lah resistnsia interir sira. Diak liu tan, aprende

atu deskobre Jezs iha ema seluk nia oin, iha sira-nia lian, iha sira-nia reivindikasaun sira; no

aprende ms atu terus, hodi hakoak Jezs iha krs bainhira ita laran kanektanba atake injustu ka

ingratidaun sira, nunka kole hodi haburas fraternidade .

92. Ida nee mak ai-moruk loos atu kura moras nee: loloos, relasaun fraterna ho ema seluk la

halo ita moras, maib kura ita; fraternidade mstika, komtemplativa,neeb hatene haree ema

seluk nia dignidade sagrada, deskobre Maromak iha ema ida-idak, hatene tolera susar iha

konvivnsia ho domin ba Maromak, hatene loke nia fuan ba domin divinu atu fasilita ema seluk

nia felisidade hodi lori sira ba sira-nia Aman diak. Loos duni, iha tempu nee, maski bainhira

sira bibi-luhan kiik (Lc.12,32), Nai nia dixpulu sira simu vokasaun atu moris nuudar

komunidade neeb sai masin rai nian no roman mundu nian (Mt.5,13-16). Jezs bolu sira atu f

sasin, ho maneira foun nafatin, liu husi pertensa evajelizadora (Prop.8). Keta husik ema naok

ita-nia komunidade!.

Lae ba mundanizmu espir i tul

93. Mundanizmu espiritul, neeb subar iha aparnsia relijioza ka domin ba Igreja nia kotuk,

mak buka glria humana no moris individul diak deit, liu fali Nai nia glria. Iha nia tempu

Jezs kritika fariseu sira: Oins imi bele fiar, bainhira imi buka f glria ba malu, la buka glria

neeb mai husi Maromak mesak?(Jo.5,44) Nee jeitu sumik hodi buka sira rasik nia interese,


33/65

laos Jezs Kristu nia interese sira (Fl.2,21). Atitude nee hola forma oi -oin, tuir ema no fatin

sira neeb kona. Tanba kultiva ho kuidadu aparnsia, dala barak la hamosu sala iha pbliku,

nunee buat hotu aparese loos deit; maib tama karik iha Igreja laran, sei sai aat liu fali kualkr

mundanizmu morl (H. de Lubac)

94. Mundanizmu nee bele tama liu husi dalan rua, neeb liga malu makaas. Ida mak

agnostizismu nia faxniu, fiar subjetiva deit, neeb iha deit interese iha esperinsia

determinada ida ka iha srie ida rasiosniu no koesimentu sira nian neeb hanesan leno neon no

halo ema sente kmaan, maib ikusmai nia taka an hela iha imannsia ninia razaun no sentimentu

sira nian. Oinseluk fali mak neo-pelajianizmu auto-referensil no prometeuku, neeb lori ema

atu konfia deit iha nia kbiit rasik, no halo nia sente an boot liu ema seluk tanba kumpre tuir

norma balun ka moris tuir estilu catliku tempu uluk nian. Nee halo ema sente seguru iha

doutrina no dixiplina no hamosu elitizmu narsizista no autoritriu, neebe liu fali evanjeliza

loloos anoliza no klasifika maluk sira; liu fali hakbesik ba grasa, gasta enerjia sira hodi kontrola.

Iha kazu rua, loloos la iha interese iha Jezs Kristu no iha ema seluk, maib hatudu sinl

imanentizmu antrposntriku. Ita la bele imajina katak, husi kristianizmu sabraut nee, bele suli

mai dinamizmu evanjelizadr loos.

95. Ita bele hareemundanizmu nakukun neeiha atitude oi-oin, neeb hanesan la han malu,

maib ho pretensaun ida mesak atu domina espasu Igreja nian. Sira balun buka dada sarani

sira atensaun ba liturjia, doutrina ka prestjiu Kreda nian, maib la preokupa atu Evanjellu tau

abut metin iha Maromak nia povu no hatn ba nesesidade konkreta sira histria nian. Nunee

Kreda nia moris sai fali pesa museu nian ka ema uitoan deit nia propriedade.

Sira seluk haksumik sira-nia mundanizmu espiritul iha faxniu atu bele hatudu konkista sosil

no poltika sira, ka hodi foti an iha ausntu prtiku sira nia jestaun, ka iha dinnika sira autu-

estima no realizasaun autoreferensil sira nian. Sira nee bele ms aprezenta an iha atividade

sosil oi-oin, hanesan viajen, reuniaun, jantr no reseisaun sira; ka iha funsionalizmu

emprezaril, nakonu ho estadstika, planifikasaun sira no avaliasaun sira, iha neeb prinsiplbenefisiriu laos Maromak nia povu maib Kreda nuudar organizasaun. Iha kazu sira-nee. Iha

kazu sira-nee Kreda la lori marka Kristu enkarnadu, krusifikadu no resusitadu nian, maib taka

an iha grupu lite sira nian, la sai ona atu buka sira-neeb lao lakon dalan ka ema lubun boot


34/65

sira-neeb hamrook ba Kristu. Ahi Evanjellu nian la lakan ona, maib ksolok falsu deit gostu

egosta nian.

96.Iha kontestu nee buras vanglria iha sira-neeb kaer podr ruma no prefere sai jenerl husi

ezrsitu lakon ona funu, liu fali soldadu simples sira husi batallaun ida neeb kontinua luta.Dalabarak ita mehi planu apostliku espansionista sira, hakerek ho jeitu, hanesan jenerl derrotado

sira nia planu! Nunee ita nega ita-nia istria Kreda nian, neeb loloos istria glorioza tanba

istria sakrifsiu sira nian, istria esperansa nian, luta husi luta diria gasta iha servisu todan,

tanba servisu tomak kosarbeen husi ita-nia reen-toos. Maib ita vaidozu sira soe tempu hodi

koalia kona-ba hodi koalia kona-ba buat neeb loloos ita tenke hakosala tenkeizmu

nian- hanesan mestre espiritul sira no peritu pastorl sira neebe haruka halo hodi hela iha liur.

Ita kultiva ita-nia imajinasaun roha laek, hodi lakon kontaktu ho doloroza kondisaun ita-nia

povu nian.

97. Ema neeb monu tiha iha mundanizmu nee hebai maun-alin sira nia profesia, hakribi ema

neeb kestiona nia, foti beibeik ema seluk nia erru no moris taka matan hodi fiar deit aparnsia.

Nia tuir deit fuan nia sentimentu hodi refere mesak ba nia rasik interese sira, nunee la aprende

husi nia sala sira, la nakloke ba perdaun. Nee korrupsaun boot, ho aparnsia diak sira. Ita tenke

evita buat neehodi halo Kreda sai husi nia an, ba misaun tuir Jezs Kristu hodi serb kiak sira.

Ita husu Maromak atu soi husi Kreda mundana ho aparnsia espiritul eh pastorl sira! Ita bel

Documents

Evangelii Gaudium Iha Lian Tetun