Embed Size (px)
Citation preview
Finding the living Germaine Smith
1 Hierdie jaar was daar nie ‘n voorgestelde tema vir ons 2016
uitgawe nie. Nogtans het ons het ‘n pragtige en ‘n lywige bundel
bymekaar, met ‘n rekord aantal stories! Welgedaan, almal wat
aan hierdie erfstuk bygedra het. Die stories is baie uiteenlopend
en vol interessanthede en inspirasie. Die héél lekkerste vir my,
persoonlik, is dat ek nie so hoef te torring en aanpor nie – almal
het mooi saamgewerk, en (amper) al die stories was op of vóór
die sperdatum in my inbox. Daarvoor: ‘n GROOT dankie. Dit lyk
my die osse is nou touwys en trek mooi saam aan ons wa.
As mens mooi oplet, en tussen die lyne lees, is daar ook baie
wenke wat jy op jou eie navorsing kan toepas. Net drie
voorbeelde uit die vele wat ek sou kon noem: Germaine se soeke
na haar ouma se boeties en sussies se nasate, wat familiefoto’s
en stories kan oplewer; Frans Deysel se stuur van sy laasjaar se
Storiewa-storie aan familielede, waardeur hy meer inligting
bekom het; en Gys Ströh se deursettingsvermoë met vriend
Google. Ek het idees by elke storie gekry, en gaan hulle beslis
toepas.
Die kennis wat ons tak se lede opgedoen het kom duidelik te
voorskyn: daar is ‘n ontwikkeling in die navorsing en aanbieding
te bespeur. Ons word nou regte genealoë! Wat my ook baie
verbly is dat ons met groot vrymoedigheid ons eie, persoonlike
herinneringe met mekaar deel. Daardie stories gaan vir ons
nasate baie kosbaar wees as hulle eendag oud genoeg is om oor
die verlede te wil weet.
Every life deserves telling... - Alison Light
Erna 2016.10.13
En hoe onthou ‘n kind..? Cathy Pogieter
3
Toeval of Bestiering? Johan Naudé
4
Andries Johannes van Tonder Kobie Ströh
5
Plaaskombuis Wilma Jansen van Vuuren
9
Brokkies Hennie Steyn
11
Drie Eeue Feesmonument Nico Muller
13
Belofte maak skuld Gys (en Kobie) Ströh
16
Tienerbruid Erna Buber-deVilliers
19
Nadraai Frans Deysel
26
My aarde … van Aarde! Wilna Venter
27
My Oupa Potgieter se broers en susters Pottie Potgieter
28
Omnibus van GGSA Vaaldriehoek Uitgawe 5 Jaargang 5
1
Finding the living Germaine Smith
My one goal when I started with the Holder family tree was to find one living relative for each of my Ouma Letty’s brothers and sisters. They are my mom’s aunts and uncles, my own great-aunts and uncles, and their children would be my mother’s cousins. What a daunting task it seemed when I started, since I had very little information about Ouma’s brothers. The sisters were so much easier because my mom had had contact with them in her younger days and so knew much more about their lives. Back left is my Ouma Letty and at the right Aunt Harriet In front are Aunty Violet, Great Ouma Betty and Aunty Dolly
Where was I to start? I picked the youngest sister, Aunty Dolly, alongside. Dorothea Maria HOLDER * 23-04-1931 + 27-07-2011 (aka Dolly) X 25-06-1949 Jacob Stephanus SCHUTTE I thought that with a stroke of luck I might still even find her alive. What a treasure that would be! The search was on. If she was alive she would be 84. I had her surname and her date of birth and so I started. Erna Buber-de Viliers née SCHUTTE was my first port of call. This led me to Dr Tian Schutte who has researched the Schutte line extensively, and he had her in his data base along with all her children as well as phone numbers!
I could not believe my luck and with a racing heart I dialled the number for the eldest daughter – and she answered! Helena Geldenhys née Schutte was the very first of my mother’s cousins that I found. She was so delighted that someone was finally attempting the Holder family tree and was just as excited to help me with my quest. She told me her beloved mom had passed away in 2011, but luckily I had found her daughter. Alongside, Stephanus Schutte & his sister, Helena Geldenhys née Schutte
2
Theunis John James Holder 08-11-1917 + November 1976 X 19-05-1943 Sylvia Johanna VOSLOO XX 31-10-1949 Magdalena Sophia MEYER
Next, I moved on to Uncle John. Mom remembers him having a son and a daughter and recalls the names being Eddie and Maxi. But Edward proved to be way too popular a name, and so I diverted my attention to Maxi. Mom also remembered her working for the Natal Parks Board. Well then, how difficult was this going to be? I contacted the Natal Parks Board and tried to locate Maxi but to no avail. Back to Google and the quest for the second person on my list. I was not sure if she had married so I only had the name Maxi Holder to go on. This search proved to be the most challenging hunt of them all.
Google led me to an article written by a Maxi Holder on the intricacies of fly fishing. Could this be the same woman I
was after? I was sure I was onto something now! My detective instincts kicked in and I contacted the editor of the
magazine. The article was written some time back and so she promised to see what could be found in the archives.
Luck was on my side, as the editor let me know that although she did not have any info on Maxi Holder she had the
contact details for her partner who, incidentally, was still writing for the magazine, a Dacre James Alletson (aka Jake).
I was over the moon when I found Maxi! What an invaluable member to this research crew Maxi has been.
She had done extensive research on the Holders in the 80’s, but because getting copies of the documents was far more laborious than it is today she does not have much in the form of a paper trail in her posession. But that which she did have has been incredibly informative and of course pointed me in the right direction towards finding many of the documents I currently have on the 1820 Settler Holders. Maxi and I have been in contact since I found her and we email each other at least once a week!
I realised that finding these family members was going to be invaluable in my research as they were the direct links I needed and of course offered first-hand knowledge of the deceased people I had in my file. They were going to be the substance I would add to my skeletons! The stories they can tell me and photos that each family owns is what I am after.
Jake Alletson & Maxi Holder in the photo left.
History remembers only the celebrated,
Genealogy remembers them all. – Laurence Overmire
3
En hoe onthou ‘n kind...? Cathy Potgieter (gebore VAN DER MERWE) Ek staan op die agterste sitplek van ‘n kar, ek is drie jaar oud … alleen. Ek staan en huil, staar by die ruit uit. ’n Paar mense staan en praat by die bakkie agter die kar. Ek wéét iets is verkeerd. Ek weet daar was ‘n ongeluk. Ek sien net my Pappa, waar is my Mamma? Hulle sê niks. Hulle wil my nie uit die kar haal nie. Waarom nie? Ek huil dan!
Dit is my eerste onthou van myself. ‘n Jaar of wat daarna sou ek verstaan ek het ‘n Pappa wat nie by my bly nie, ‘n Mamma wat by Liewe Jesus bly, en ‘n Ouma en Oupa by wie ék bly. Ek het nie boeties of sussies nie. My Pappa kom net af en toe kuier, want hy werk baie ver. Maar hy het belowe hy sál eendag permanent terugkom, hy maak net sy
werk klaar. Hy het.
Wanneer jy om jou rondkyk, versamel jou oog en jou brein inligting. My onthou bestaan alles uit kleur – kleur laat my voorwerpe, plekke en gebeurtenisse onthou. Ek is mal oor kleur.
Ek onthou grys, alles om my is grys. Almal dra donker klere. Iemand dra myop hul skouers en ek kyk van bo af op alles neer. Kan nie die mense onthou nie, net die kleur, en dat hulle huil. Besef nou dat dit ‘n begrafnis moes gewees het;
Nou onlangs sien ek ‘n spesifieke sagte botter-geel, en asof ‘n skakelaar aangeskakel word, toe onthou ek. Ek was baie klein, maar ek weet ek het so ‘n kleur rokkie gehad, met fyn bruin blommetjies op. Ek sien myself by trappe van ‘n huis, dieselfde trappe waar ek my ken oopgeval het. Ek het vandag nog ‘n letsel daarvan;
Ek onthou ‘n turkoois hond-ornament bo-op ‘n yskas, in iemand se huis – vir my die mooiste kleur. Dit was ook by Ouma se huis;
My eerste bewuswording van blomme – die mooiste fyn, pers veldblommetjies langs my Ouma en Oupa se huis. Dit was so lekker om tussen die blomme deur te loop;
Rooi! Ek is baie lief vir rooi, en as ek dit sien, dink ek aan die rooi-en-wit handsakkie wat ek vir my vierde verjaardag gekry het. Ek was tog so trots daarop. Die groot rooi Buick speelgoedkar wat my Pa vir my gekoop het toe hy eenkeer kom kuier het. Ek wonder of hy graag ‘n seun wou gehad het, want ek het ook nog ander karretjies gehad. Tog het hy eenkeer ook die mooiste, fynste porselein teestelletjie met wit en pienk blommetjies vir my gebring. My klein rooi kruiwa waarin ek vir Oupa help hout aanry het, vir die koolstoof in die kombuis;
En blou, baba-blou. So ‘n fyn chiffonrokkie met piepklein, wit, effens verhewe kolletjies, ... ek voel die kolletjies nog onder my vingertjies;
En groen, so ‘n mooi kleur. Ek het ‘n nuwe kombers by Ouma gekry toe ek daar gaan bly het. Dit was vir my die mooiste kombers: pepermentgroen, sag en warm;
Ouma se kleedjie op die kombuistafel, spierwit met pienk rosies op. Dit herinner my aan die koffie wat Ouma vir my gemaak het. Sy het dit met die agterkant van die teelepeltjie geroer. Net my koffie was soet, en Oupa drink sy koffie uit sy piering;
Ouma se diep, ryk donkerbruin erdekanne wat in die spens gestaan het, waarin sy gaargemaakte vleis gebere het, met ‘n laag gesmelte vet bo-op sodat dit nie sleg word nie;
Op Ouma se spieëlkas het sy ‘n blik gehad met toffies in met blou papiertjies om, elkeen afsonderlik toegedraai;
En Ouma se bad, dit was ‘n gróóóóót bad (seker omdat ek so klein was). Dit was vir my ook mooi, gemaak van fyngemaalde klippies, grys en wit;
Saans as ek by Ouma gaan slaap het, was ek bang! Daar was oë wat vir my gekyk het. Dit was gekleurde oë. Hulle het op die dakbalke rondgedans;
En dan ... dis donker buite … die silwerblink weerligstrale wat ronddans maak my ook bang! Dit hael, en die kombuisvenster breek;
Buite, ver van die huis af, was daar ook die hout kleinhuisie...
Ek onthou dit alles en nog meer. Watter uitwerking het kleur op jou?
Volgende keer vertel ek meer van wie ek regtig is, en waar ek vandaan kom.
4
Toeval of Bestiering? Johan Naudé Noem mens dit toeval of geluk, ek weet nie, maar ek moet julle vertel van ‘n ou oom wat my pad gekruis het in die soeke na waar my oorsprong lê. Ek het hom ontmoet terwyl ek familieplase gesoek het. Oom Piet de Wet, toe reeds in sy laat tagtigs. Maar kom ek vertel die storie.
Dit was so Maart 2008 dat ek en my oorlede vrou Elsa besluit om die pad te vat Suid Vrystaat en Oos Kaap toe, opsoek na Naudés, want dit is daar waar ons wortels lê. So skrop ons nes op ‘n gasteplaas met die Jurgens, net voor jy die Oranjerivier oorsteek vanaf Rouxville in die Suid Vrystaat.
Die volgende dag het die soektog na familie begin, lank in die verlede. Een van die groot doelwitte was om die familieplaas, Naudésfontein, op te spoor. Na twee dae op die spoor, vele gesprekke en baie inligting versamel, sit ‘n kleinneef, Johan van Rensburg, my op die spoor (of is dit nou die pad?) na Naudésfontein. Die plaas is reeds sedert 1853 in die familie, en die grootste deel is steeds in die besit van die Naudés.
Die plaas is so 20 km vanaf Aliwal Noord geleë, op die Lady Greypad, en grens aan die Kraairivier. Johan en sy vrou het baie mooi verduidelik hoe om by die plaas uit te kom, maar soos dit maar met stadsjapies gaan, ry ons die afdraai mis. 10km verder as wat ons veronderstel was om af te draai, besluit ek om maar navraag te doen. So draai ek met die Jurgens, ons skuif ook kamp na Lady Grey, in by die plaas “Vlaktefontein” se hek. Na so 500m of wat se grondpad, stop ek by ‘n pragtige ou plaashuis.
Voor ek egter die Pajero se deur oop het stop hier ‘n Corolla langs my en ‘n ou oom met kierie klim agter uit. Seg, seg die oom, wat soek jy op my plaas? Ek stel my voor en hy sê hy’s Piet de Wet, en ek vra toe die pad na Naudésfontein. Waarvoor wil jy weet, vra die oom, want dis my plaas. Nee sê ek, ek doen net navorsing oor my Naudé voorsate en hulle kom van die plaas. Oë! seg die oom, maar hy is ook ‘n afstammeling van die plaas, sy ma was ‘n kleindogter van D.R. Naudé, die oorspronklike eienaar. Na ek vlugtig verduidelik hoe my stam inpas, sê oom Piet ek moet afhaak dat ons kan gesels. Ek sê toe ek wil ‘n paar dae op Lady Grey staan en gaan eers daar afhaak dan kom maak ek later weer ‘n draai. Ons spreek toe af om so 16h00 weer op Vlaktefontein bymekaar te kom.
Wat ‘n wonderlike ontmoeting! Oom Piet het reeds al sy goed bymekaar en agtermekaar. Toe ek vieruur daar aankom kon ons dadelik begin werk. Hy het hordes inligting en staaltjies oor die Naudés van vroeër se dae. Hy laat my toe om dokumente en fotos af te neem, insluitende ‘n handgeskrewe, 28 bladsylange dokument wat sy oupa oor die Naudés geskryf het. Ek is eers 9uur die aand daar weg. Weet nie hoe oom Piet en tannie Annetjie, sy vrou wat vir die koffie en ligte ete gesorg het, gevoel het nie, maar ek was stokflou van al die konsentrasie en opneem van inligting.
Na vier weke se swerf en ondervraging van familie is ek weer terug by die huis, en begin die inligting verwerk. Toe besef ek eers hoe groot die skat was wat ek by oom Piet versamel het! Ook was die toevallige ontmoeting net betyds, want net meer as ‘n jaar na ons samekoms, op 12 Jun 2009, is oom Piet oorlede. Tot vandag delf ek nog in die inligting van daardie dag se gesprek en ontdek ek nuwe dinge wat ek in my boek oor die Naudés van Naudesfontein kan byvoeg. Die tragedie van die hele ontmoeting was dat ek nooit eens daardie dag ‘n foto van oom Piet geneem het nie!
5
Andries Johannes van Tonder Kobie Ströh ... is op 25/11/1924 op Bergplaas, ‘n regeringsplantasie, distrik George gebore, die derde van nege kinders. Hy dra met trots sy Oupa van Tonder se name. Vir sy 90e verjaarsdag het ons ‘n feespamflet met ‘n kort lewensskets en kosbare herinneringe vir hom gemaak. Hieronder volg ‘n samevatting daarvan.
Foto’s weerskante is albei van Andries Johannes van Tonder se ouers. Sy pa, Andries Petrus VAN TONDER is op 7/10/1894 te Willowmore gebore, en is op 17/6/1968 te Empangeni oorlede. Sy ma, Anna Hendrika OTTO (oorlewende een van ‘n tweeling) is te Bultfontein (Christiana distrik) op 1/3/1901 gebore. Sy is ook op Empangeni oorlede, op 16/6/1971. GISA dui haar geboorteplek as Hoopstad aan, maar dis foutief.
Van Tonder geslaglyn:
OTTO geslaglyn:
a Andreas Cornelisz van Tonderen *3/9/1676 Tonderen, Holstein, Nederland (seun van Cornelis Jansz van Tonderen), ‘n Meulenaar x 19/5/1703 Catharina GRISON * Grypskerk, Nederland †1708 geen kinders xx 28/6/1711 Cornelia de VRIJ (Vrey) * Amsterdam, Nederland
Die Otto stamvader het eers ‘n eeu en ‘n half later in Suid-Afrika aan wal gestap – vyf geslagte later – dus begin hierdie geslaglyn ‘n bietjie ondertoe.
B3 Cornelis van Tonder(en) Doop Stellenbosch 1715. Burger Stellenbosch x 11/7/1734 Anna SCHEEPERS (wed v Abel Pienaar) ≈1717 †voor 1737 xx 1749 Susanna VAN WYK ≈1725 c1 Cornelis van Tonder ≈Paarl 1737, burger Swellendam x 1761 te Drakenstein Gerbrecht BEZUIDENHOUT ≈1741 xx 1765 te Tulbagh Anna Cornelia BOTHA ≈1751 d2 Cornelis van Tonder ≈Tulbagh 1767, burger Swellendam x 1782 Kaapsatad Petronella OOSTHUIZEN ≈Paarl 1765 e3 Andries Petrus van Tonder *1/12/1788 ≈Paarl 1789 x Petronella Magdalena BEKKER ≈1786 †George 15/2/1852
a Johann Friedrich Otto v. Sobernheim, Rheinland-Pfalz, Duitsland. Aankoms in SA 1788 as jong matroos. Burger sedert 1792 x 3/2/1793 Anna Susanna BENADE
6
f2 Andries Petrus van Tonder * 4/2/1812 ≈Swellendam 1812 †Uniondale 1895 x Elsje Sophia Maria BEKKER ≈1807
b4 Johan Frederik Otto * Beaufort-Wes 24/3/1806, †Potchefstroom 25/10/1876 x Beaufort-Wes 5/5/1828 Anna PRETORIUS (wed v J ESTERHUIZEN)
g3 Andries Petrus van Tonder * 27/8/1834 ≈George 1834 x George 5/6/1864 Elizabeth Francina ROSSOUW
c1 Johan Frederik Otto * Mei 1829 †Hoopstad 27/8/1894 x Hester Petronella Jacoba STEYN 4/4/1838 – 28/3/1861 xx Johanna Magdalena COETZER xxx Elsie Maria Elzabeth Magdalena COETZER *Hoopstad 1848 †Hoopstad 10/11/1901
h2 Andries Johannes van Tonder * 3/3/1867 ≈Uniondale 1867 x Willowmore 30/5/1892 Anna Sophia VAN ZYL
d5 Wilemus Johannes Otto *Boshof 16/2/1864 x te Boshof Johanna Wilhelmina LOTTER * Pearston O-KP Sept 1861 †19/4/1914 BULTFONTEIN
i? Andries Petrus van Tonder * Willowmore 7/10/1894 †17/6/1968 x Anna Hendrika Elizabeth OTTO *1/3/1901
e5 Anna Hendrika Elizabeth *1/3/1901 (Tweeling) x Andries Petrus van Tonder* 7/10/1894 Willowmore †17/6/1968 Empangeni
Hieronder is bostaande twee mense, Andries Johannes van Tonder se ouers, met hul kroos:
j1 Johanna LE ROUX *26/3/1921 †1/5/2009 j2 Anna DORFLING *22/10/1922 †12/8/2012 j3 Andries Johannes van Tonder *25/11/1924 George x 6/3/1954 Bronkhorstspruit Maria Sophia Elizabeth PRINSLOO(Rita) * 11/12/1933 †18/10/2000 Vdbpark xx 27/3/2004 Vdb Junita Vandeline BEKET/STRÖH *14/10/1932 (wed MWK Ströh) j4 Wilhelmus Johannes (Willem) *9/4/1930 †19/8/1981 j5 Bettie * 21/3/1936 oorl 5/2/2002 x DELPORT xx RAMOS j6 Johan Frederik OTTO (Otto) *10/10/1937 x Elsa IKKING j7 Tina *24/5/1940 x Louis VAN DER SCHYFF j8 Poppie *15/5/1942 x KOEN
Andries Johannes van Tonder se staaltjies en herinneringe
Voorsate en kindertyd
My oupa (ek is sy naamgenoot) het in Graaff-Reinet distrik, Baviaanskloof, met volstruise geboer. Hy het sewe plase
gehad, een vir elke kind. Hy het lusern as voer vir volstruise op bewerkbare grond geplant. Wat die volstruise nie kon
vreet nie het hy verkoop. Hy het ‘n werkswinkel gebou waar hy waens, perdekarre, eie sae ensovoorts vervaardig
het, en het selfs ‘n waterwiel gebou. Hy was welvarend totdat hy borg vir ene Schulteman geteken het. Hy het alles
verloor en moes van vooraf begin.
My Pa, Andries Petrus van Tonder, was ‘n boer in murg en been. Hy het die land kruis en dwars getrek om plase te
bewerk. Dy strewe was om ‘n eie plaas te besit en om plase vir sy seuns na te laat. In die Vrystaat het hy gehelp om
paaie te bou, onder andere in die Christiana distrik. Dis daar waar hy die liefde van sy lewe ontmoet het, my ma
Anna Hendrika Otto. Hy het deur die Vaalrivier moes swem om by haar te gaan vlerksleep. Met hulle troue daag die
predikant nie op nie. Hulle het toe maar hulle inderhaas ander reëlings getref, en trou voor die magistraat onder ‘n
boom. Net klaargetrou, maak die predikant sy verskyning, baie laat. Toe trou hulle maar weer oor.
7
Mammie was een van tweeling dogtertjies. Haar tweelingsus Cornelia Dorothea Otto is op 14 maande dood. Ouma
het vertel dat sy tydens die Anglo Boereoorlog in die Vaalrivier verdrink het, toe my ouma met haar kindertjies
desperaat voor die Engelse uitgevlug het. Volgens ‘n naamlys van oorledenes gedurende die oorlog is klein Cornelia
in Bloemfontein Konsentrasiekamp oorlede en die oorsaak van haar dood word as kroep aangedui.
My ouers was hardwerkend en plannemakers van formaat. Hulle het in verskillende dele van die land geboer:
Mamagalieskraal, Doringkop Natal, Bronkhortsspruit distrik, Enkwalenie Natal, en in George distrik se
regeringsplantasies. Dis hier waar hul derde kind, ek, gebore word. Hulle het bome by die duisende aangeplant,
maar die beloftes van eie grond was net leë beloftes en hulle verhuis na Zoeloeland. Daar help hulle suikerriet boer.
Hulle hoop dat hulle gekeur sal word om te kwalifiseer vir ‘n eie plaas. Weereens net beloftes.
Daarna vertrek my ouers na Rashoop, Brits distrik. Plotjies word aan boere toegeken en die regering voorsien ‘n klein
ploegie. Tabak word aangeplant. Na baie swoeg en sweet slaan hael alles plat. Regering besluit die plotjies moet
weer saamgevoeg word om groter plase te vorm en my ouers is weereens hul grond kwyt, en hulle trek terug Natal
toe. ‘n Plaas waarop Engelse soldate gevestig was, word aan my pa toegeken met opdrag om lemoenboorde te
vestig. Dit was ‘n moeilike tyd, want bome moet vyf jaar groei voor ‘n oes kan inkom, en die klimaat is nie eintlik
geskik vir lemoene nie. Hier werk pa en kinders tot bloedens toe. Die plantegroei is so dig en dit is baie moeilik om
die grond te bewerk. Ons prakseer ‘n ploeg uit stukke skrot wat Engelse soldate agtergelaat het: ‘n boer maak ‘n
plan. Die ploeg se naam was Trynie. Hier leer ‘n seuntjie vasvat, anders gooi die ploeg jou heeltemal eenkant toe.
Ons plant suikerriet en patats aan, met groot sukses. Plaaslike inwoners, Zoeloes, kom meld aan vir werk. Hulle werk
heeldag vir ‘n 5-gelling drommetjie patats. Die grond is so vrugbaar dat patats floreer. Een patat lê ‘n hele
drommetjie vol. Pa prakseer ‘n stelsel met ‘n ketting oor ‘n wa wat die vasmaak en aflaai van suikerriet op die wa
vergemaklik. Met osse sukkel dit, maar ‘n trekker sleep met daardie ketting die vrag sommer maklik af.
Pa Andries se lewe is gekenmerk deur sy groot geloof. Op die Zoeloeland-plaas plant ons mielies aan. Pragtige
opkoms. Hoop groei vir ‘n goeie oes. Toe sak ‘n donker wolk op die lande toe. Sprinkane, reuse swerms. Pa en
kinders help keer, probeer hul wegslaan om te verhoed dat hulle alles opvreet. Almal is lateraan groen van
sprinkaansop. Maar ons maak geen duik in die massas wat aangevlieg kom nie. Moedeloos sak my pa op sy knieë
neer en sê: “Hou op wegjaag. Nou bid ons.” Skielik styg sprinkane op en vlieg verder. Niks is geëet nie, dit lyk asof die
swerm net gerus het.
Tye is baie swaar. Saad moet aangekoop word. Daar kort £5 wat ons nie het nie, en sal moet leen. Pa skryf ‘n brief
aan ‘n familielid om te vra vir hulp. Die brief moet gepos word, en ons soek oral, maar ons het nie eers ‘n pennie vir
‘n seël nie. Pa bid vir uitkoms, want hy kan nie familie vra vir geld en nog laat betaal vir posgeld ook nie! Skaars sê hy
Amen, of daar’s ‘n klop aan die deur. ‘n Vreemde man wat in die omgewing woon vra Pa om vir hom ‘n vrag hout
met sy perdekarretjie op ‘n buurplaas te haal. Hy sit £5 op die tafel neer. Gebed is verhoor!
My eie lewensreis
Meeste van my kinderjare op Mamagalieskraal deurgebring. Begin skooljare op Rashoop in ‘n skool gebou uit riete
met ‘n sak wat voor die venster hang en ‘n vreeslike kwaai onderwyser. Hy gooi my sommer die tweede skooldag
deur die venster omdat my werk nie reg was nie. Winter en somer het ek drie myl kaalvoet skooltoe gestap. Ek
onthou wintertye die koue sand in die pad wat kraak van die wit ryp. Ek katkiseer en word aangeneem in ‘n
pakskuur. Dit was ‘n wonderlike geleentheid, met my eerste paar skoene aan.
My pa leer ons hoe om te boer, hard te werk en planne te maak. Vroeg-vroeg gaan bestuur ek vakansies en Saterdae
vir oubaas Greeff sy trekker. Hy kon a.g.v. van ‘n rugbesering nie werk nie. Na skool was my eerste werk
vragmotorbestuur vir die Spoorweë in Natal. Daarna het ek by YSKOR in Pretoria op produksielyne gaan werk, en
word verplaas na YSKOR Vanderbijlpark. Ek het 20 jaar lank op produksielyne gewerk: 15 jaar as voorman en die
laaste 5 jaar as voorman- of dagskofvoorman by Kouewals. Na 35 jaar diens het ek op ouderdom 60 afgetree.
8
My eie gesin
Eendag het ek met ‘n vriend se motorfiets in Vanderbijlpark gaan ry, en toe gly ek op los gruisklippies in Becquerelstraat. Ek was lig beseer, en word by die werk vir drie dae afgeboek. Teen alle reëls in, gaan ek toe saam met ‘n vriend vir die naweek (en een dag siekverlof) na sy ouers se plaas, Sybrandskraal. Ons gaan kuier by Van Duikspruit, die buurplaas. Die buurman se seun het sy oog op die niggie wat daar kuier, Rita. Maar Rita was vir my net té mooi, en en daar steel ek haar voor hom weg en sy word my eerste vrou. Ons woon vanaf 1951 tot 2004 in Ayrtonstraat 4, Vanderbijlpark, en word geseën met kinders, kleinkinders en agterkleinkinders.
Op 18 Oktober 2000 word my lewe tot stilstand geruk toe my liewe vrou sterf aan ‘n massiewe bloedklont deur die hart. Na bykans vier jaar van wewenaarskap stel ‘n dierbare vriendin my voor aan my tweede vrou, Junita, by Eike aftreeoord. Ek kry sommer ‘n hele handvol kinders, kleinkinders en agterkleinkinders by.
My nageslag – kinders en kleinkinders uit my huwelik met Rita:
k1 Andries Petrus *25/3/1956 Vanderbijlpark x Stephanie GROBBELAAR *25/8/1954 Boksburg l 1 Anel *9/4/1982 Boksburg x Hanru DU PLOOY*30/1/1983 Bloemfontein
m1 Chlea-Jade du Plooy *5/3/2008 Perth Australië m2 Jaedyn du Plooy * 17/9/2010 Perth l 2 Talita van Tonder *10/2/1984 Pretoria l 3 Stephanie *13/10/1985 x Cameron Aldus* 21/7/1983 Perth k2 Anna Hendrika Elizabeth (Tweeling)*21/12/1960 †24/12/1960 k3 Maria Sophia Elizabeth (Marietjie) *21/12/1960 x Gerrie VAN TONDER *31/3/1958 Vdbijlpark l 1 Janita *5/7/1983 x Stefan NIEMAND m1 Shane Niemand 13/9/2010 l 2 Elmarie *29/7/1986 l 3 Andries *26/2/1990
9
My Kerk. My geloof en my kerk is my prioriteit in die lewe. Ek dien op die kerkraad vanaf 1961 tot vandag toe. Eers
as diaken, maar die laaste klompie jare as ouderling.
Handige Plannemaker. Dit is wat ek by my pa geleer het. Van kindsbeen af kon ek sy lesse orals en altyd gebruik. Ek
probeer altyd dink hoe om ander te help en ‘n stuk werk makliker te maak. Projekkies wat ek onthou: ek bou vir Alf
‘n sorteermasjien om perskes te sorteer; ‘n hamermeule vir seun Andries om takke mee te kap vir kompos; ‘n
oopskuifdak vir Andries se swembad. Sommer vier “go-carts” vir kinders toegerus met motorfietsenjins.
Wasmasjiene, Enjins, Motors, Klitsers, Ketels. Dit hou my gedagtes jonk.
Plaaskombuis Wilma Jansen van Vuuren Ek onthou nog my ouma se groot plaaskombuis. Daardie vertrek was die hartklop van Ouma se huis op die plaas Vergelegen in die Groot Marico. Ons het menigmaal daar gekuier en lekker geëet. Ek wil hom eers in my geestesoog vir julle skilder:
Die kombuis was amper twee vertrekke groot. As jy inkom by die agterdeur met sy sifdeur, was daar aan jou
linkerkant ‘n tafel met stoele, dwars gedraai onder die venster. Flessies met Joko, Rooibostee en regte boerekoffie
het daar gestaan. ‘n Mens ruik sommer daardie aroma, ‘n geur nie soos vandag nie. Agter die tafel was ouma se
koolstoof en wasbak in die lengte van die vertrek. Op die koolstoof was altyd iets aan die prut. As dit nie ’n ete was
nie, was dit water vir die tee of koffie.
Regs van die deur was die ingang na ouma se sitkamer, met gordyntjies netjies weggebind. ‘n Heilige plek! Al
wanneer jy daar mag ingaan is Oukersaand, of as Ouma belangrike gaste of die Predikant ontvang. Pa het altyd daar
gaan lê om sy middagslapie in te kry terwyl almal lag en gesels. Uit die gedrang.
Net verby die ingang was Oupa se stoel. Oupa het baie daar gesit en radioluister, net nuus en die weer. Die battery
moes die hele maand hou. Sjoe, ek onthou daardie groot battery! Oupa het baie tyd op sy stoel spandeer, met sy
Bybel en Gesange en Psalmboekie terwyl ons om die tafel reg voor hom gekuier het. Langs hom was die gas-
vrieskaste.
Ouma se eetkamertafel het reg voor Oupa gepronk. Baie etes is daar bedien, en speletjies gespeel. ‘n Entjie van die
wasbak af, net so langs die venster, was ‘n tweesitplek sitkamerbankie waarop ons graag gesit het. Die gordyntjies
wat voor die venter gehang het is vandag nog in my buitekamer. Hulle is al meer as 50 jaar oud, maar nog steeds
heel. Daar was ‘n groen kas waar ouma haar borde en koppies gebere het. Ek kon urelank na van die koppetjies kyk.
Langsaan was die ingang tot die spens, ‘n plek so reg na ‘n man se hart.
In Ouma se spens was daar kaste en rakke met ingelegde vrugte en konfyte, koekblikke met handtertjies en koekies,
en groot silwer blikke met suiker, meel en saad. Dan ook die gewone goedjies soos die ekstra breekware en
benodigede vir kosvoorbereiding. Net langs die spensdeur was ouma se yskas en die deur na die gang. Ouma het die
speelkaarte in die yskasdeur weggesteek. Oupa het geglo dis ‘n euwil.
10
Wag – laat ek julle vertel van die lekker kos wat voorberei is!
Elke oggend is die donkie gestook sodat die koolstoof kon brand dan is die pap, wors en eiers gemaak. Die ketel
water is opgesit vir die koffie. Vanuit die slaapkamers kon jy al die lekker ruik. Die tafel is gedek met ouma se geel
rosie-borde met goue randtjies. Oupa het ‘n verskriklike groot mes en vurk gehad. Op die tafel was vars gebakte
brood, botter en lemoen- en appelkooskonfyt, met stukkies vrugte daarin. ‘n Bak fyn gerasperde kaas was ook daar.
(Ek verstaan vandag waar my liefde vir kaas ontstaan het.) Borde is met heerlike mieliepap gevul: Bababeertjie sou
sê dis net reg tussen stywe- en slappap. Die wors is gebraai in die pan. Ons het baklei oor wie se pap in die pan
geroer word. Ek eet dit vandag nog so. Die eiers was lekker styf, maar die gele so effens loperig sodat jy dit heerlik
kon meng met die pap. Soms was daar kaaiings ook uitgebraai en opgedien. Iemand maak intussen koffie of tee.
Almal is nadergeroep en Oupa het gedank met ‘n gebed dan val almal weg. Sodra almal se magies gevul is sluit Oupa
die ete af met nog ‘n gebed en dan word die skottelgoed vinnig opgewas sodat die voorbereiding vir die volgende
maaltyd kon begin.
Terwyl sommige opwas word aartappels en ander groentesoorte geskil. Pa sou op die tweesitplekbankie gaan sit
met sy vingers so oor sy neus terwyl ons kinders gou gaan was en aantrek. Dit het gegons soos almal gesels en lag in
die kombuis.
Sjoe, ek verlang nou sommer terug na die dae...
Die dag toe seeppoeier sout geword het!
Dit was sommer ‘n gewone dag, niks spesiaals nie. Annatjie Hibbert en haar kinders het bietjie gekuier by Miems,
haar skoonsuster.
11
Vir middagete sou hulle broodjies vir die kinders maak. Daar was ‘n wit Tupperware-houertjie op die wasbak wat na
‘n soutpot gelyk het. Miems het die broodjies met botter en advokadopeer gevul en Annatjie het op haar beurt die
sout en peper oorgestrooi... min wetend dat die ‘soutpot’ ‘n seeppoeierhouer is!
Carien het eerste broodjies gekry. Net toe sy wil hap, sien sy sien hoe haar tannie die seeppoeierhouertjie vat en die
tweede broodjie bestrooi. Carien het gou gekeer. Dis dan sout! Nee, dis seeppoeier vir die vadoeke! Miems
skaterlag saam met die kinders. Amper was daar seeppoeier-advokadobroodjies in plaas van sout-en-peper-
advokadobroodjies!
Miems het daar-en-dan besluit die houer moet verander. So ‘n gedoente moet net nie wéér gebeur nie!
Brokkies
Hendrik Schalk Steyn Ek het ‘n paar merkwaardige verhale om bekend te maak. Ek is gebore te Brakpan op 21 April 1939. Brakpan is die plek wat dit deesdae ontgeld soos die van der Merwe grappe. Destyds het plaasvroue dorptoe moes gaan vir die afhandeling van bevallings.
My ouers het in die distrik Leslie gewoon op die plaas Klipfontein. Die naaste groot dorpe was Springs en Brakpan.
My ma se suster het op Brakpan gewoon, en Ma het daarheen gegaan vir my geborte sodat die plaaslike voedvrou
haar kon bystaan.
Genealogie is een van die belangstellings wat my besig hou. Die ou garde is nie meer met ons nie, en die grafte moet
die antwoorde verskaf. Met die wye verspreiding van my voorgeslagte is ek een van die lede van ons tak wat
omtrent in elke distrik ontdekkings maak.
My oupa-grootjies Johannes Hendrik STEYN, en sy swaer Josua VAN EEDEN van Arnot omgewing se nageslagte is oor
die hele ou Transvaal versprei. Die VAN DER WESTHUIZENS en JANSEN VAN RENSBURGS vanaf Leslie, Heidelberg
vind jy tot teen Vaaldam en so ver as die Barrage. My vrou se mense SOER, FERREIRA, SCHOEMAN en OOSTHUIZEN
lê vanaf Groniging in Holland tot die Transvaal vol.
Grafte verskyn bo die water toe die Vaaldam se vlak daal.
Onlangs, toe die Vaaldam se watervlak tot 35% daal, verskyn Jan Adriaan VENTER en sy eggenote Elsje Johanna
gebore BRITS se grafte saam met ander grafte (wat se inskripsies verlore gegaan het) bo die oppervlak. My Ouma
Dina Janse van Rensburg se broer David van der Westhuizen was getroud met Jacomina Catrina Maria Elizabeth VAN
SCHALKWYK en sy is op die plaas aangrensend Zandfontein op 15 Aug 1912 in die plaashuis oorlede. Haar kinders
soek al hulle lewe lank na hulle ma se graf. Die grafte is op die Plaas Draaifontein. ‘n Mens kan met sekerheid
aanvaar dat sy destyds in ‘n bestaande kerkhof begrawe sou gewees het.
Die Jan Adriaan VENTER-familie het in die volgende geslagte in die van der Westhuizens ingetrou. Hulle was van die
plase Rustoord en Goedeverwaghting. Jacob van der Westhuizen en sy vrou,’n STRYDOM, se nageslag is met die
Venters getroud.
12
Jacob het op Heidelberg die grond geskenk waarop die Nederduits Hervormde Kerk tot vandag staan. Daar is ook ‘n
straat in Heidelberg na Jacob vernoem. En as die kerk ophou bestaan moet die grond terugkom na die familie. Hulle
is naby Bloemendal op ene Mnr Ras se plaas begrawe. Die kerkhof word tot vandag deur die Hervormdekerk van
Heidelberg in stand gehou.
So het sy skoonpa Pieter Frederik Strydom wat op die plaas Kafferskraal geboer het in die huidige Suikerbosrand
gebied, die grond geskenk waar die Feeshuis opgerig is.
Ontdek die grafte van Pieter Daniel van der Westhuizen en sy vrou Maria ROBBERTS.
My ouma het ‘n broer gehad van wie ons van geweet het maar nie geken het nie. Met inligting wat ek van die man
se skoondogter gekry het, vind ek die grafte op die Mullers se plaas wes van die Golden Highway langs die
voormalige YSKOR. Daar is ook ‘n seun van hulle begrawe wat glo van ‘n perd geval het. Met navraag by neefs en
niggies ouer as ek, verneem ek dat die familie hulle van die man distansieer het omdat hy met ‘n Engelse vrou
getroud was.
Verhaal van Willie LINDEQUE van Weiveld Distrik, Parys.
David van der Merwe stel my aan Willie voor, en ons drie maak opnames van al die grafte waarvan Willie bewus was.
Weens sy kennis van die omgewing van en al die boere is ons bewegings nooit aan bande gelê nie. Maar Willie is nou
reeds oorlede. Ek moet noem dat hy merkwaardig was, hy het ‘n reuse werkswinkel besit, en het herstelwerk vir die
boere gedoen. Hy het ons grafte in die veld loop wys waar jare gelede seker opstalle moes gestaan het, maar vandag
is daar nie eers murasies nie. Verlede jaar het Willie se huis afgebrand, en kort daarna het hy as gevolg van kanker
gesterf.
Die Plaas Wonderbos naby Parys Lughawe.
My buurvrou Susan Swanepoel se oupa DE WET en haar ander oupa STEYN het op die plaas gewoon en is daar
begrawe. Ek, David van der Merwe en Johan Fourie van Parys gaan om die plaas te besoek, hoofsaaklik omdat Susan
ons vertel dat Wonderbos een van drie bosse in ons land is. Die een is Wonderboom in Pretoria, dan Wonderbos
Parys en die ander een is êrens in Natal.
Die driemanskap verdwaal die Saterdag en ons bevind ons in ‘n kloof waar ons nie sukses het nie, en ons “call it a
day”.
Die volgende Saterdag neem ek Susan saam en sy wys die korrekte kloof aan, en ons bereik die murasie van die
opstal. Vandaar soek ons die kerkhof in die bosse, en ons loop dit raak. Ek doen die nodige opnames, en foto’s vir
registrasie op die sisteem. En terwyl Susan ‘n paar trane stort by die opstal soek ek die Wonderbos. Maar mens sal
dit slegs uit ‘n Helikopter kan vind indien dit hoegenaamd nog bestaan. Spinnekoppe, takke en moontlike slange
verhoed enige vordering in die digte bos.
Ons twee roep die plek vaarwel, en hoop dat iemand in die toekoms dalk dieWonderbos sal vind. Susan sê haar
ouma het daarvan gepraat maar as kind hoor jy maar jy luister nie.
Groete tot 2017. Hennie Steyn
13
Drie Eeue Feesmonument Nico Muller Hierdie is my storie oor die monument in Kamden die Kuruman distrik. My pa Daniel Christoffel MÜLLER het my vertel van die monument en wat op 20.2.1952 daar gebeur het, met die inhuldiging daarvan.
My pa se oudste broer Diederick Nicholaas (Diekie) wat in 1919 gebore was, was op daardie stadium 33 jaar oud en ʼn grafsteenmaker. Hy en sy swaer Ben Beukes het die bouwerk gedoen en die naamplaatjies van sommige van die mense van die omgewing uit klip gebeitel.
My pa vertel van die dag toe al die ooms met lang baarde op hulle perde daar op en af geparedeer het, met lang vlae wat wapper in die wind, en ook van die tannies, met kappies getooi. Hulle het kos gemaak en tafels gedek met allerhande soorte boerekos. Die kinders het hulle besig gehou met boeresport. Hy sê dit was ‘n deftige en ge-organiseerde dag, daar was toesprake gelewer.
Hulle het toe die monument onthul deur die doek wat daaroor gedrapeer was af te trek.
Die mense was baie bly om hulle vanne daar te sien en was baie trots daarop.
Daarna het hulle nat sement langs die monument gegiet, en hulle het ʼn ruiter en sy perd daaroor laat loop om die spore agter te laat.
Toe het hulle in die sement geskryf “ 1652 DRIE EEUE FEES 1952 VOETSPORE 20-2-52”
14
Toe het hulle met ʼn ossewa oor die nat sement gery om
wawielspore daar te laat. Omdat daar mense was wat van ver gekom het, is daar deurnag
vure gebrand en gekuier en saam gekamp. Hulle het musiek gemaak en tot laat ge-boeredans.
Ek is ook Diederick Nicholaas en trots daarop en waarvoor my
voorouers gestaan het. Ek sal wat wou gee om daar te kon gewees het!
Links staan my pa by die monument wat my naamgenoot gemaak het. Ek, my pa en my broer Ian het ‘n paar jaar gelede soontoe gery, daar mooi skoongemaak en die foto’s geneem. Intussen is my pa oorlede en ek het nie geweet wat om met hierdie fotos te maak nie.
◄My oupa: Daniël Christoffel 1875-1959 My ouma: Maria Johanna Christina VAN RHYN 1893-1979 My pa se broer: Petrus Benjamin 1940-
My Pa: Daniël Christoffel 1937-
2013► Sy susters: Maria Johanna
Christina VAN HEERDEN 1928-2006
en Anna Catharina POTGIETER 1932-
Ek wys graag ál die famielienaamplaatjies hieronder met die hoop dat iemand wat belang daarby het dit sien en besluit om my te help om die monument te bewaar. Hoop dit is nog daar vir die vierde eeu!
15
16
Belofte maak skuld, veral as jy 9 jaar oud is. Jare lank (meer as 40 jaar lank al!) hoor my gesin die storie van twee klein seuntjies wat weggeloop het. Hulle het van Vanderbijlpark af Kroonstad toe geloop, meer as 145 km... en het veilig daar aangekom. Kaalvoet, met net die kleertjies aan hulle lywe.
Regs is hulle saam met hul sussies, Annemarie en Lenette. Ek is die jonger boetie, links.
Al die wonderlike avonture langs die pad! Die gawe oom en sy gesin wat ons opgelaai het, wat eers by Lochvaal gaan
visvang het, wat sy sleutel in die Chef Impala se kattebak toegesluit het en toe ‘n rewolwer gebruik het om die
kattebak oop te skiet, en hulle toe tot by Kroonstad geneem het. Dit was twee baie benoude seuntjies wat in
Kroonstad onder die brug afgelaai word, en tot by ouma se huis draf. Pa wat al die pad van Vanderbijlpark af ry om
twee boeties kweperlat te laat proe en hulle summier terugry Vanderbijpark toe. Van die beloofde kuier het toe
sowaar niks gekom nie.
Dit klink na die vrugbare verbeeldingsvlug van ‘n klein seuntjie. Ongelooflik en ongeloofwaardig, maar die storie
word deur Moeder bevestig. Sy onthou dat die twee seuntjies die destydse plaaslike Kroonstad koerantjie se
voorblad gehaal het. Sy onthou ook die konsternasie toe sy agterkom die seuntjies is weg.
En daar begin my groot soektog om bewyse. Wat was die koerant se naam? Kroonstad Herald of so iets onthou
Moeder. Maar tevergeefs, ek kry geen teken van so ‘n koerant nie. Na baie ure met vriend Google spoor ek die naam
Die Noordelike Stem/The Northern Times op, in ‘n berig oor hulle afgetrede redakteur Bennie Neethling. Bestaan
daar ‘n argief met ou eksemplare van die koerant? Na baie onsuksesvolle pogings om een op te spoor, vind ek uit dat
UNISA se biblioteek al die koerante gehad het, maar hulle het almal oorgeplaas na Johannesburg Algemene
Biblioteek toe. Daar loop ek ‘n bloutjie. Wat is die spesifieke datum? Johannesburg Bib het nie tyd of mannekrag om
te soek nie. Die koerante is op ‘n laer vlak gebêre en hulle sien kans om lêers met die trappe op te dra nie. Ek mag
ook nie sélf gaan soek nie.
Die presiese datum is die probleem. Dit moes Desember of Januarie gewees het want die belofte was dat ons
Geloftedag na Ouma toe mag gaan. Toe val die kuier deur die mat en Moeder sê aan die twee ongelukkige seuntjies
“As julle so graag wil gaan kuier, stap dan!” Wat ons toe letterlik opneem. Die jaar was... ongeveer... 1960 tot
1965…? Vir so ‘n vae bepaling sien Johannesburg Bib nie kans nie, en ek stuit voor dooiemansdeur.
Nou probeer ek in Kroonstad self soek. Facebook wys daar is huidig ‘n plaaslike koerant: Kroonnuus. Ek doen
navraag. Baie behulpsame mense. Ek kry antwoord dat hulle ongelukkig nie kan help nie, maar daar is ‘n sekere
Bennie Neethling wat bydraes aan die koerant lewer, veral met betrekking tot weerverskynsels. Hy is ‘n oud-
inwoner van Kroonstad. Moontlik kan hy my help. Ek kan hom gerus kontak. Ek skakel hom, en hy is sowaar die
Belofte maak skuld Gys Ströh Hierdie is die verhaal van twee wegloopkinders, boeties Fredré Andries STRÖH (26.3.1954 – 26.10.2008) en Gysbertus Johannes STRÖH (02.09.1955).
17
afgetrede redakteur van Die Noordelike Stem/The Northern Times. Hy sê hy het so ‘n paar kopieë van die ashoop
gered en sal ‘n bietjie soek. Ek hou duimvas...
Gedoriewaar! Wat ‘n geluk! Hy hét die koerant! Toestand bietjie oud en broos, maar duidelik leesbaar. Een oggend
ontmoet ons buite Parys waar hy die bundel vir my gee.
Bennie Neethling oorhandig Vrydag 18 Desember 1964 se Die Noordelike Stem/The Northern Times van aan Gys Ströh, die oorlewende boetie. Kobie Ströh was ook by (sy’s eintlik die skrywer van hierdie stuk – haar man se amenuensis). Gys Ströh skryf self: “Soos die bewyse nou in plek val… So moet jy almal oortuig dat dit die waarheid is… GLO JULLE MY NOU?”
Oupa Gysbertus Johannes BEKET en Ouma Anna BURGER Beket van Kroonstad
Die bekommerde ouers het dit darem nog lank
oorleef.
Pa Markus Wynand Kilian STRÖH en Ma
Junita Vandeline BEKET Ströh
18
Met bietjie spoeg en plak probeer ek die berig so bewaar:
19
Tienerbruid Erna Buber-deVilliers (neé Schutte) Ja, dis dieselfde titel as laasjaar, maar ‘n nuwe storie. Ek wás wel Harri Udo Buber (immigrant uit Duitsland) se tienerbruid (hy was veertien jaar my senior), maar hierdie skrywe gaan (soortvan) oor hom, en nie oor my nie (dis net vir my amusant om dieselfde titel vir ‘n nuwe storie weer te gebruik).
Dit was ‘n shotgun-wedding. Ma het gesê dat my baba ‘n naam moes hê, en daardie dae was die enigste twee opsies
vir ‘n swanger tiener trou of baba-laat-aanneem. Vir opsie twee het ek nie kans gesien nie. Die huwelik was na sewe
jaar verby, en ek en Harri is uitmekaar lank voordat ek enige belangstelling in familienavorsing gehad het, of oor my
kinders se herkoms gewonder het en vrae daaroor gevra het. My storie se doel is eintlik om te toon hoe moeilik
mens stories verifiëer, al hoor mens dit “uit die perd se bek”, en hoe moeilik die soek na inligting kan wees.
Toe my oudste dogter, Hanli, se tweede dogtertjie in 1996 gebore is, het sy oor haar eie pa se herkoms begin
wonder, en ‘n poging aangewend om by hom daaroor uit te vind. Sy het ‘n vraelys opgestel en aan Harri gestuur
om in te vul. Sy het in die Ooskaap gewoon, en hy in Nelspruit, en hulle het nie gekuier nie. Hieronder volg my
transkripsie van die teruggefakste vraelys met Harri se antwoorde, met my vertalings waar nodig, sowel as
voetnotas met my eie kommentaar en navorsing. Ek het spelling gelaat soos dit oorspronklik was.
Hoxbach
3/6/97
Harri Udo Buber A man must swallow a toad every morning if he wishes to be shure of finding nothing more
disgusting before the day is over. Chamford1
1. Born: 12/10/1936
2. Where: Haan/Rheinland
3. Was your father there when you were born? Wie ich, würde er es warscheinlich unestetisch gefunden haben.
Like me, he would probably have found it un-aesthetic.
4. What did your mother tell you about your birth? Das es mal wieder ganz typisch ware mich in der “Steiβ-
position” in die Welt zu bringen. That it was once again utterly typical to bring me into the world in the breech
position.2
5. Did you have brothers or sisters? If no, answer 6. Mir wurde gesagt (im geheimen) daβ ein stief Bruder da war
(Wien). I was told (in secret/confidence) that there was a step-brother (Vienna)3
1 Sebastien-Roch-Nicolas Chamfort — 'A man should swallow a toad every morning to be sure of not meeting with
anything more revolting in the day ahead.' Harri was bekend vir sy gesegdes. My gunsteling: “It is better to be rich and healthy than poor and sick.” 2 Harri told me that his mother was very negative, and always expected the worst, especially from him – as if he were by nature
difficult, a troublemaker, a ne’er-do-well. Once some chemicals went missing from the science class at school, and she sided with the authorities in having him punished for stealing them. He felt very unjustly treated, as she refused to believe him when he told her he was not guilty. Maybe she just expected the worst from the men in her life, having been married to two men who were troublemakers to a greater and lesser degree? 3 Step-brother or half brother? I was under the impression that the brother was the product of an illicit (?) liaison his father had
whilst working in Vienna for his newspaper… during or before his marriage to Else? Did he ever work for a newspaper?
20
6. Why didn’t your parents have more children? Hast Du Dir mal die Wirtschaftslage Deutschlands in den frühen
30. Jahren angesehen? Have you ever had a look at the German economic situation in the early 1930s?
7. Who were your mother’s parents and what did they do? Occupations? Deine Grossmutter (Buber) habe ich noch
gekannt: 5’, silberhaarig, schwarzäugig – Grandpa – tot, Schulz: 5’, silberhaarig blauaugig Grandma – Grossfater 6’
silberhaarig, schlank, auf Kriegspension – Eisernes kreuz 1. Klasse. Your grandmother (Buber) I still knew: five feet
tall, silver-haired, black eyes – Grandpa – dead, Schulz: five feet tall, silver-haired, blue eyed Grandma – Grandfather
six feet tall, silver-haired, slim, on soldier’s pension – Iron Cross First Class.
8. Who were your father’s parents and what did they do? Occupations? Siehe oben. Meine Grosseltern waren
schon lange abgetreten! Meine Mutter war 36 bei meiner Geburt! See above. My grandparents were long retired!
My mother was thirty-six when I was born!4
9. Full names of your mother and father Else / Heinrich – kosename “Heini” nickname
10. Why were you called ‘Harri Udo’? Family name? Harri ist “Heinrich” auf englisch. Udo, en deutscher Name,
musste auf der Urkunde stehen. Harri is English for Heinrich. Udo, a German name, had to be on the birth
certificate.5
11. How are you related to Martin Buber? ein grosses Familiengeheimnis, unterstützt durch die Herkunft von der
Masurischen-Seenplatte. A great family secret, supported by their origin from the Masurian Lakes District 6
12. What was your mother’s occupation and what did she like doing the most? What didn’t she like doing? She
liked to be married to Emil Nolden7 first: ein bekannter deutscher Communist. Bis zuviel Polizei im Hause war dan
hat sie Papa geheiratet. … : a well-known German Communist. Until too many policemen were in the house, then she
married Papa.
4 …and Harri was too young to be interested in family history, so he never asked his grandparents about their past.
5 Harri told me: Heinrich was anti-Hitler, and wished to express his antipathy by not giving his son an Arian name. At the birth-
registration office, the officials would not accept his form until he’d filled in a German name, and had changed the spelling from Harry to Harri. Harri believed that his father was called up and sent partisan-fighting in Russia (and certain death) because of his (dubious) Jewish ancestry, as well as his outspokenness against the Nazis. His mother had picked a second troublemaker. 6 http://de.wikipedia.org/wiki/Masurische_Seenplatte Pojezierze Mazurskie is district of many lakes in north-eastern Poland,
where Harri says his father’s family originally came from. Martin Buber was born, February 8, 1878, in Vienna, Austria – not in Poland. His father was Solomon Buber, a famous Galician midrash scholar. Galicia is the geographic area located in southern Poland. Harri believed that his Buber great-grandfather was Martin Buber’s uncle, who was disowned after marrying outside of his faith. Harri’s Buber grandparents were connected to or came from Poland, and his tiny black-eyed grandmother (not a Buber by birth) looked very Jewish to him. Who knows? It’s a nice fairy-tale… and where there’s smoke, there’s fire. My father thought his great-grandfather Buitendag came from Berlin – it turns out that the Buitendag stamvader did come from Berlin, some generations before. My mother said “Die Van Graans is nie wit nie”, and that is true, also quite a few generations back. So maybe a common Jewish Polish Buber ancestor does exist. It would have been a secret during the Nazi regime – but why later, after the war? If my daughters Hanli & Eva are related to Martin Buber, they could also have some even more famous ancestors. A very old and extensive family tree is that of the Lurie lineage — which includes Sigmund Freud, Martin Buber, Rashi, Hezekiah — and traces at least back to King David born c.1037 BC. See http://en.wikipedia.org/wiki/Family_tree 7 http://www.anarkismo.net/article/13800 Harri seems to have mixed up two different people... or he synthesized them:
“On 5th November 1937, Julius Nolden, a car plant worker from Duisburg was sentenced by the ‘The People's Court’ in Berlin to a ten year prison term for ‘preparing an act of high treason with aggravating circumstances.’ Nolden had been at the head of the FAUD (anarcho-syndicalist Free Union of German Workers) in the Rhineland when that underground Organisation was dismantled by the Gestapo in January 1937.” “In April-May 1933, Dr. Gerhardt Wartenburg, before being obliged to flee the country, managed to find a replacement for himself as secretary of the FAUD in the person of Emil Zehner, an Erfurt blacksmith.” Either man could have been married to Else, Harri’s mother. Both fit the profile of men who attracted the Polizei to her home. Another fairy tale?
21
13.
Mother - was she Father - was he
strict no no
kind confused lacsudaysicul/lackadaisical (?)
happy no yes
sad no no
optimistic no no
complaining nicht zu mir not to me no
Which other adjectives would describe her the way you remember her? Furchtbar ängslich und untertan der
Obrigkeit. Hypokondrisch. Familienbewust – wir reisten viele male um Verwandte zu besuchen. Terribly anxious and
submissive to authority. Hypochondriac. Family-aware/closely tied to family – we often travelled to visit relatives.
14. How old were your parents when you were born? 8 Mother: 1907 Father: 1902
15. Where did they meet? Were their families similar? Was it a big/small wedding? Furchbar schwierig für mich,
ich war noch nicht geboren.Ich hatte noch niemals intresse an Familiengeschichte. Terribly difficult for me, I was not
born yet. I’ve never been interested in family history.
16. What was your father’s occupation before the war? What were his hobbies? Did he like fixing things?
Woodwork? Reading? Er wurde bis 1943 vom Kriegsdienst zurückgehalten also zählte er in der Firma die mir dann
später auch eine Beruf anbot. Er spielte Accordeon und zeigte mir Sprengstof dar zustellen. Er las Biographien. He
was held back from war service until 1943, so he was valuable in the company that later also offered me a career.9 He
played the accordion and he showed me how to make explosives.
17. When was he called up? Where was he stationed? What rank?
1. 1943
2. Russia
3. Soldier10
18. When did he die? How did you hear about it? How did your mother react? And you?
1. April 1943 (3 monate Soldat) Three months a soldier.
2. 2-SS-Männer kamen und erzählten meiner Mutter vom “Holdentod” meines Vater und wollten für mich
“sorgen” als ich eine Schriekrampf bekam. Zuwenig platz hier. Two SS men came and told my mother of the “hero’s
8 This does not rhyme with Harri’s reply to Q8, where he claimed that his mother was 36 when he was born, in which case her
date of birth should have been 1900. I have a photograph of her headstone which reads “Else Buber 1902-1972”. Perhaps Harri interchanged his parents’ birth-years? Else was 34 when he was born. 9 I would guess that the career offered was that of fitter and turner… so was Heinrich also a metal worker? They lived in
Düsseldorf, where the big Krupp factories were that made armaments. Where does Harri’s story fit in that his father was a music critic? Was he a free-lance journalist in his spare time, or is it a fable? 10
http://en.wikipedia.org/wiki/Eastern_Front_(World_War_II) “The Eastern Front of World War II from 22 June 1941 to 9 May 1945… the largest theater of war in history, notorious for its unprecedented ferocity, destruction, mass deportations, brutal weather conditions, and immense loss of life by means of battle, starvation, disease, and massacre.” http://www.ihffilm.com/b046.html “Turning point in the East - from Stalingrad to East Prussia Russian campaign 1943/45. After the failures of the German Army in 1942 came three long, hard years of continued retreat and defeat.”
22
death” of my father, and wanted to “take care” of me when I was overcome with a fit of screaming. Not enough
space here. 11
19. What were your memories of the war? Mein eigener garten im Hinterhof, mein eigener gepflanzter Pfirsichbaum
mit Früchte - das Leben im Keller nach Oct 1943 - das Splittersammeln nach dem Bombardement; ich zog einen
schönen 70mm Splitter aus dem Kopf eines so-eben getöteten Freund. Die Splitter waren wertvoll. Tauschobjecte.
Für den Splitter habe ich ein Schneeauto (? unclear) gekriegt denn da war noch Blut und Gehirn dran! - Ein 2
monatiges Baby erträ(n)kt durch Wasserrohrbruch in gebombten Keller. / Maschinengewehr beschossen als wir
Kartoffelen suchten / 8 ya old (? unclear) My own garden in the back garden, my own, self-planted pear tree with
fruit - Life in the cellar after October 194312 - Collecting shrapnel after a bombardment. I drew a lovely 70mm splinter
from the head of a just-killed friend. The splinters were valuable. Trading items. I got a snow car for that splinter,
because it still had blood and brains stuck to it. - A two month old baby drowning because of a burst water pipe in a
bombed cellar.13 - Being shot at with machineguns while we looked for potatoes/ Eight years old14
20. What formal schooling did you have?
Volksschule – 13 ½ years / evening matric (? Unclear what he meant) Primary school
Berufsschule – 13 ½ - 16 years + Volkshochschule Vocational school and High school
21. Tertiary education? What would you describe your occupational interests as?
1 ½ years Soziologie + Economie – Universität München - zu überleben! to survive!
22. What religion were you brought up in? ernsthaft Protestantisch serious Protestant
23. Did your father have brothers and sisters? Die 4 Brüder Buber sind heute noch gefürchtet in Gelsenkirchen. Dein
Grossvater war der Kleinste 1,80m alle. Anderen waren bis 2m gross. (Otto, Heini, Erich, Oskar)15 The four Buber
brothers are feared to this day in Gelsenkirchen. Your grandfather was the shortest, merely 1.8m. The others were up
to 2m tall.
24. Did your mother have brothers and sisters? 14! Die Überlebenden (surviving ones): downscaling in age: Frieda,
Else, Erna, Alfred, Elli, Alma, Willie.
25. Did you have many cousins? Shit! Do I have them!
26. When did you leave home? Why? Als ich meinen Beruf erlernt hatte und eine kleine “bourse” für den
Üniversitätsbesuch bekam, DM 180,- , mein Zimmer in München war DM 120. When I’d qualified in my trade and
received a small bursary to study at university. I got 180 Deutschmark; my room was 120 Deutschmark.
11
Harri! Could you not have added a sheet of paper? When he told me the story (with no more detail that he wrote here), I could sense that it was still immediate and real, and terrifying. He never outgrew the pain of that day, or the hatred and anger. Poor little boy. 12
http://www.euronet.nl/users/wilfried/ww2/1943.htm 12 June 1943, Düsseldorf suffers its heaviest air raid of the war. A
Pathfinder force has led 693 bombers to their target where close to 2000 tons of bombs have been dropped inside 45 minutes.
German fighters have pursued the attackers home and shot down twenty-seven.
http://www.raf.mod.uk/bombercommand/oct43.html 21/22 October 1943 - 11 Mosquitos to Emden, the Bruderich steelworks
at Düsseldorf and Dortmund. All targets bombed without loss. 13
One of Harri’s most graphic memories. He told me the story more than once. A mother, weeping and pleading, held up her baby to the barred cellar window at street level, whilst bystanders tried frantically to break out the grille. The cellar filled up with water, and they drowned. War is not good for children and other living things. 14
He remembers the American soldiers after the war, Chewing gum was wonderful. Even better were barrels of cake crumbs handed out to children, squished together in handfuls. He’d never tasted anything so good, he said. 15
Hahaha… Hanli het al twee of drie honde (onwetend?) na haar grootooms vernoem!
23
27. When did you leave Germany? Why? 1965 – Die Pariser Eigentümer wollter mich entweder nach Stockholm
oder nach San Franzisko senden, beides war unacceptable. 1965 – the Parisian owners16 wanted to send me either to
Stockholm or to San Francisco, both were unacceptable.
28. Where did you go and what did you do before you became my father? Johannesbg. I arbeitete als Schlosser bei
SIEMENS da mir Lidchy nicht den job gab den die mir in London versprochen hatten. Dan war ich manager von
“Theheran House” und lebte herrlich und in Freuden mit Freunden in Bedforview mit Schwimbad + Pfauen und
Triplegarage und dann wurde ich Dein Vater in 1 bedroom Flat.17 Johannesburg. I worked as a fitter at SIEMENS, as
Lidchy did not give me the job they promised me in London. Then I was the manager of Teheran House and had a
wonderful life living with friends in Bedford View with a swimming pool and peacocks and a triple garage and then I
became your father in a one-bedroomed flat.
29. Why did you not return to Germany to see your mother? Sie konnte gut kochen, das war aber auch alles – lack
of communication.18 She could cook well, but that was all.
30. How do you feel about being a grandfather? Very ambivalent and I still do blame Nature!
31. Did you know your granparents? Yes, mir wurden Tomaten in meine Taschen gesteckt um sie nach Hause zu
nehmen; während des Spielens zerplatzten sie in meinen Taschen!! Grandparents!!! Yes, tomatoes were put into my
pockets for me to take home; while I played they burst in my pockets!!
‘till we see each other
Greetings from all
Dad
Harri Udo Buber is toe op 13 Junie 2002 oorlede, sonder dat hy sy dogter (weer) of kleinkinders (ooit) gesien het.
Hanli het ‘n Duitse paspoort gehad, en het gesorg dat haar kinders met geboorte ook Duitse paspoorte gekry het –
maar dinge het die laaste jare verander. Toe die paspoorte in 2012 hernu moes word, het sy uitgevind dat sy haar
Duitse herkoms ‘n paar geslagte terug sal moet bewys. Hoe nou gemaak?
16
Harri worked for a Romanian Persian carpet importer, he told me. Perhaps the Romanian was his direct boss in Düsseldorf, and the owners of the company were based in Paris? I thought the shop he was to run was in Zurich (not Stockholm), and he never told me about the San Francisco option. He really did not like the cold (Zurich/Stockholm) or Americans, so it seems plausible that he turned down the offer. 17
Ja-well-no-fine. Lidchi is a major dealer in Persian carpets, antiques and art in Johannesburg. Did Harri meet Victor Lidchi in London and was he promised a job? Harri told me that he (a) married his girlfriend Dori and (b) applied for a fitter and turner job in order to meet the South African immigration requirements. His first house (when I met him) was just off high-rise Hillbrow. He lived in the Bedford View house against the hill for a very short time (maybe 3-5 months?) and the “friends” were a German man (who might have been a friend, but I thought, at the time, that he was an aquaintance) and a fat, very smelly German girl they got to share the rent. I never figured out why we did not stay on in the house after we got married, but moved to the tiny flat overlooking the huge hole being blasted for the foundations of the Hillbrow tower, across the road and around the corner from the Flying Saucer. The blasting was nerve-shattering! There were no peacocks at the house in Bedford view, but there was a “Hollywood-schauckel” – a padded swinging sofa under a canopy (what’s the thing called?) on the terrace, of which he was particularly proud. I remember his ex-wife Dori saying to him, at the house-warming party: “Gibt doch nicht so an, Harri!” (stop bragging!) when he was showing her around the place. He never managed Teheran House, an Isreali-owned Persian carpet shop in Von Wiellich Street, around the corner from the Carlton Centre (which was being built at the time). He was a carpet salesman there. We lived in the Hillbrow flat until Hanli was two months old, and then we moved to 48 Ivy Road, Norwood – my mother bought us the house. 18
We were going to go to Germany for a holiday when Hanli was about a year or two old, but I don’t think we ever got the money together, anyway. We got a letter from Else around that time that drove Harri crazy “Typical! Typical! Just like her! She’s so negative!” he raved and ranted. She told him that a school friend had visited Johannesburg for two weeks on business, and had wanted his address, but she had decided not to give it to him because “I thought you’d be too busy.” I felt very sorry for Harri, who then decided we’d NOT visit his mother, ever.
24
In die bostaande vraelys verwys Harri na die stad Gelsenkirchen, waar sy pa grootgeword het. Ons begin toe maar
daar. Ek Internet-soek na Gelsenkirchen en skryf aan die burgemeester:
Dear Sir
I hope you will be able to help me by forwarding this email to the relevant person or persons.
I am writing from South Africa, and am in search of information about the ancestors of my children by my first husband who
died a few years ago. We hope to trace some living relatives, too. I am an amateur genealogist.
Harri Udo Buber’s grandparents lived in Gelsenkirchen, and raised their four sons there. The sons were Harri’s father, Heinrich
Buber, born ca 1907, and his father’s three brothers Otto, Erich and Oskar. Heinrich Buber was called up in Jan/Feb 1943 as a
soldier and went to fight in Russia where he died April 1943, but he was not living in Gelsenkirchen at the time.
Could the Buber family be traced in Gelsenkirchen town records? If so, who do I contact?
Ich verstehe Deutsch sehr gut und kan es auch lesen, aber schreiben ist für mich eine sehr schwerige, mühsame Sache!
I will be very grateful indeed for any help or advice you could give me.
Erna Buber-de Villiers
... en ontvang baie vinnig ‘n antwoord (hieronder verkort):
Sehr geehrte Frau Buber-de Villiers, hiermit bestätigen wir den Eingang Ihrer Anfrage vom 26. Juni 2012, die zuständigkeitshalber an das Institut für Stadtgeschichte weiter geleitet wurde. ontvangserkenning van my epos Aufgrund der Vielzahl der eingehenden Anfragen zu Familienforschung/Erbenermittlung wird die Bearbeitung Ihres Schreibens einige Zeit in Anspruch nehmen. ons kry baie navrae – dit beteken tyd Des Weiteren weisen wir darauf hin, dass Recherchen aus der Einwohnermeldekartei und den Personenstandsregistern gebührenpflichtig chargeable sind. In der Gebührenordnung des Instituts für Stadtgeschichte Gelsenkirchen vom 29.03.2012 sind folgende Gebühren festgesetzt: vasgestelde kostes:
Schriftliche Auskünfte, die eine Einsichtnahme in Archivgut und Archivbehelfe sowie in Bibliotheksgut erfordern Skriftelike
kennisgewing van insigte nagevors in argiewe en bib für jede angefangene Halbstunde der aufgewandten Arbeitszeit €20,00 per halfuur werktyd
Kopien/Ablichtungen (pro Stück) €2,00 afskrif per bladsy Beglaubigung (pro Stück) €3,00 waarmerk per bladsy Wir bitten um kurze Bestätigung zur Übernahme der ggf. anfallenden Kosten. bevestig dat jy sal betaal Bitte teilen Sie uns für die Zusendung der Unterlagen Ihre Postanschrift mit. jou posadres sodat ons die goed kan stuur Mit freundlichen Grüßen Andrea Frankenberg Institut für Stadtgeschichte
45886 Gelsenkirchen
Hanli en ek besluit toe om voort te gaan. ‘n Groot som geld en ‘n verbasende kort tyd later ontvang ek ‘n lywige
pakkie in die pos. Daarbinne was fotokopieë van ‘n klomp inskrywings in verskillende stadsboeke: huwelike;
geboortes; verbyfplekke; werksplekke. Die Bubers is gevind! Ek is Johannesburg toe om die skat vir Hanli te wys.
Ongelukkig kon ons baie min van die name en nooiensvanne van aangetroudes uitmaak omdat die handskrifte
omtrent onontsyferbaar was. Hanli – glo ek – het die pak papiere by haar gehou, maar toe ek haar vandag bel en
daarvoor vra (vir hierdie Storiewa artikel), weet sy net mooi niks! Ek het in my opgewondenheid nagelaat om kopieë
vir myself te maak. Dalk kom die dokumente eendag tussen my goed of haar goed weer tevoorskyn. Intussen – so
gaan dit maar partykeer met ons navorsingspogings...
Laat dit ‘n les wees! Terwyl mense nog lewe, torring aan hulle totdat jy alles uit hulle kry en skryf die stories neer!
Maak kopië! Liasseer! En sorg dat die informasie op jou rekenaar ge-backup is.
25
Pa is Oorlog-toe se nadraai Frans Deysel
My storie in verlede jaar se uitgawe het sélf ‘n lekker storie opgelewer. Ek het dit aan ‘n familielid gestuur, en hy het
so reageer:
Jissie Frans Maar jy is n bobaas skrywer! Dis ‘n pragtige stuk werk met foto’s en al. Jy kan ‘n stukkie bysit oor jou pa se gaan oorlog toe: Genl. Smuts se kiesafdeling was Standerton. Hy het gereeld daar kom toesprake hou. Dan het Ouma Deysel, Outan, my ma Fina en tant Hettie-hulle altyd die Verenigde Party se vroue gaan help kosmaak in die stadsaal. Daar het Mev Smuts by die vroue in die kombuis ingeskakel en help werk. Sy het nooit in die voorgestoeltes gesit nie. Toe die oorlog uitbreek het Genl. Smuts op Standerton kom praat en ‘n pleidooi aan die manne gerig om aan te sluit. Die Deysels, Vissers en Groenewalds het daadlik aangesluit. Vir hulle was dit n uitkomste. My Pa Fritz het toe reeds vanaf 1937 by die fabriek gewerk en hy het gehelp om vir oom Jaap, Jous en Arie ook daar werk te kry. Die voordeel was dat indien hul by die weermag aansluit, Nestlé sou aanhou om hul salarisse te betaal. So het hulle dubbel verdien. My ma Fina het terwyl my Pa diens gedoen het sy 'pay cheque’ ontvang en sommer gou-gou by Hoffman se garage vir haar ‘n kar gaan koop. Die garageman het haar net so ‘n draaitjie laat ry en sy het ‘n lisensie gekry! Toe word die Standerton Kommando ingelyf by die Agste Leer, en opgeroep Noorde toe. Oom Jous het toe nog by sy ouers op Kaalspruit gebly. Terloops, Oupa was nie ‘n bywoner nie, hy het die plaas by oom Johannes Swarts gehuur. Oom Jous het baie skape en beeste gehad en ook hoenders wat nie in ‘n hok was nie, maar orals tussen die lang gras en bome weggelê het. Toe hy moet Noorde toe was hy bekommerd oor sy diere, en het vir Outan gevra om na sy hoenders te kyk. Op die vooraand van sy vertrek het oom Jous sy uniform aangetrek en sy sak was gepak. Hulle sou van Standerton stasie vertrek. Na aandete het hy eers gaan lê, want die lorrie wat hul stasie toe sou neem sou eers láát die aand kom. Terwyl hy gelê en rus het, het daar skielik ‘n helder lig in die kamer geskyn. En toe gebeur ‘n onverklaarbare ding. Oom Jous het iets soos ‘n visioen gehad asof ‘n Engel of die Here met hom gepraat het in ‘n verblindende lig. Die stem het vir hom gesê dat hy nie moet bekommerd wees nie, hy sal met lewe huistoe kom. In Italië is oom Jous-hulle gevange geneem en is hy na ‘n strafkamp in Graz, Oostenryk gestuur. Daar het hy omtrent omgekom van honger. Hy moes grondhope met ‘n kruiwa en graaf verskuif. Maar hy was so swak dat hy dit skaars kon doen. As die wagte kyk het hy die kruiwa volgemaak en as hul wegkyk het hy gou weer die grond net daar uitgegooi. Nou ja, dis wat ek by Outan, Ouma en jou pa self gehoor het. Groete aan Heleen en die kinders. Koos
My aarde … van Aarde! Wilna Venter
Na my jare-lange soektog na Grootouma Let (Martha Aletta LOUW, gebore BRITS) se herkoms, het dit my verbaas om haar familie te kry onder VAN AARDT (van Aarde), sommerso aan die begin van die alfabet.
Sy is in 1865 gebore en het sonder haar eie moeder grootgeword. Sy trou in 1882, en ek weet dat sy ten minste een kind, ‘n dogtertjie, vóór die Tweede Vryheidsoorlog aan die dood afgestaan het. Tydens die oorlog is sy saam met haar agt kinders gevange geneem en na die Bloemfontein konsentrasiekamp gestuur. Na die oorlog is sy toe op 38-jarige ouderdom huistoe. Net drie van haar agt kinders het die ontbering van die kamp oorleef. Sy moes alleen regkom totdat haar man vanaf krygsgevangenisskap in Ceylon terugkeer. Daarna het sy nog twee kinders gehad, ‘n dogter in 1904 en ‘n jongste seun in 1906. Volgens vertellinge was sy in swart geklee, onverbiddelik, diep gelowig en, soos daar op op haar grafsteen staan, ‘n bittereinder.
1923: Ouma Let wat sit, Tannie Suz links en Tannie Kato regs. Hulle is die ►
enigste twee dogters wat die konsentrasiekamp oorleef het. Middel agter, haar jongste seun Rudolf Marthinus Louw.
Haar eggenoot, Jan Leendert Louw, sterf in 1926, waarna sy en haar jongste seun, Rudolph Marthinus Louw, saamgebly het tot haar dood in 1943.
Vir sy vrou, Wilhelmina Catharina, née SMITH, het Ouma Let baie genade gehad. Díé het ook sonder ʼn eie ma groot geword, by ‘n stiefma wat die stiefkinders laat les opsê het. Hulle moes net in die huis werk. Die stiefma het by Ouma Let kom huil: “Wie gaan nou die werk doen as die kinders trou?” Ouma Let het vir haar skoondogter, soos vir haar eie dogters, alles geleer van naaldwerk en huishou. Saam en sonder struweling het hulle die huishouding behartig en die kleinkinders grootgemaak. Sy was streng met die kleinkinders maar sy het hulle altyd weer met iets lekkers bederf.
◄ca 1935: Ouma Let met een van haar vele naamgenote, Martha Aletta. In hierdie geval is dit my eie ma.
Voordat sy egter haar laaste twee Louw kleinkinders se geboortes kon ervaar, sterf sy in 1943.
Sy verdien vermelding van ‘n agterkleindogter wat haar nooit geken het nie.
26
27
My Oupa Potgieter se broers en susters
Hendrik Jacobus (Pottie) POTGIETER [ab7c9d4e1f4g1h12i1j1]
Graag wil ek julle ’n klein bietjie vertel van die herinneringe aan my Oupa POTGIETER se Broers en Susters. Elkeen
van ons het ’n spesifieke genealogiese nommer wat ons posisie t.o.v. mekaar en die ander takke in die boom aandui.
My spesifieke nommer is ab7c9d4e1(xx)f4(xx)g1h12i1j1(xx). Dit wys dat ek is deel is van die 10de geslag POTGIETER’s
in Suid-Afrika nadat die stamvader Harmen Jansz POTGIETER in 1674 hier aangeland het. Nou waarom my spesifieke
belangstelling in die tak ab7c9d4e1f4g1h1-h16?
Hierdie storie begin, soos enige goeie storie, met ‘n lank, lank gelede...
Toe ek nog maar ’n jong seuntjie van so 5-10 jaar oud was het ek kontak gehad met baie van hierdie broers en
susters terwyl hulle by Oupa en Ouma op die plaas Modderfontein in die distrik Delmas, Transvaal kom kuier het.
Alhoewel ek nie meer kan onthou watter van hulle ek mee te doen gehad het nie, is dit vir my belangrik om aan hulle
almal respek en eer te betoon deur hierdie geslag grootooms en groottantes so volledig moontlik te dokumenteer.
Ek gaan vir julle net ’n kort storietjie oor elkeen van hierdie sestien mense vertel.
My voorouers vanaf die stamvader is as volg:
BLOEDLYN - Geslagte [ab7c9d4e1f4g1h12i1j1]
a Harmen Jansz POTGIETER trou met Isabella FREDERIKS
b1 Johannes (Jan Harmensz) POTGIETER trou met Clara HERBST
b2 Frederik POTGIETER
b3 Catharina POTGIETER trou (1) met Pieter HUBNER en trou (2) met Jacob POTJE
b4 Elizabeth POTGIETER
b5 Amerentia POTGIETER
b6 Maria POTGIETER trou met Jacobus STEYN
b7 Hans Jurgen POTGIETER trou met Cornelia BOTHA
c1 Hermanus POTGIETER trou met Elsie BOTHA
c2 Martha POTGIETER trou met Hermanus STEYN
c3 Elsie POTGIETER trou met Philippus SNYMAN
c4 Isabella POTGIETER trou (1) met Anthony LOMBARD en trou (2) met Christiaan Godlieb LESSING
c5 Amerentia POTGIETER
c6 Catharina POTGIETER trou met Petrus BOTHA
c7 Maria POTGIETER trou met Johannes Lodewicus DU PREEZ
c8 Jacobus POTGIETER trou met Clara Sibella DU PREEZ
c9 Hans Jurgen POTGIETER trou met Elisabeth VAN STADEN
d1 Catharina Maria POTGIETER trou met Douw Gerbrand STEYN
d2 Cornelia Aletta POTGIETER trou met Johann Nikolaus GULDE
d3 Hans Jurgen POTGIETER trou met Anna Christina STEYN
d4 Marthinus Johannes POTGIETER trou met Hester Magdalena BOUWER
e1 Marthinus Johannes POTGIETER trou (1) met Maria Magdalena DU PREEZ en trou (2) met Geertruida Maria
Magdalena BADENHORST
f1 Judith Jacoba Susara Aletta POTGIETER trou met Jacobus Andries OLIVIER
28
f2 Hester Magdalena POTGIETER trou met Johannes Jacob DE JAGER
f3 Maria Catharina Magdalena POTGIETER trou met Andries Lodewicus PRETORIUS
f4 Marthinus Johannes POTGIETER trou (1) met Magdalena Maria MINNAAR en trou (2) met Aletta Susanna
Magdalena Dorothea NEL
g1 Marthinus Johannes POTGIETER trou met Anna Johanna Christina Magdalena Dorothea DU PLESSIS
h1 Marthinus Johannes POTGIETER trou met Hester VAN DER WALT
h2 Andries Hendrik POTGIETER trou met Anna Elizabeth JANSE VAN VUUREN
h3 Cornelis Johannes POTGIETER
h4 Jacobus Gysbertus POTGIETER trou (1) met (Anna) Catharina Sophia DU PLESSIS en trou (2) met Anna Elizabeth
POTGIETER
h5 Jan Lourens Stephanus POTGIETER trou met Grietha ROSSOUW
h6 (Flip) Philippus Carl POTGIETER trou met Agnes FRIEND
h7 (Sannie) Susanna Catharina Alletta POTGIETER trou (1) met Jan DU PREEZ en trou (2) met Gert RUDOLPH
h8 (Kerneels) Cornelis Johannes POTGIETER trou met Corrie nn
h9 (Lenie) Magdalena Maria POTGIETER trou met Chrisjan JACOBS
h10 (Hans) Johannes Christiaan POTGIETER trou met Hester Petronella Emerentia Cecilia LOMBARD
h11 (Kerneels) Cornelis Jacobus POTGIETER trou met (Corrie) Cornelia Adriana BROWN
h12 Hendrik Jacobus POTGIETER trou met (Pollie) Cornelia Johanna ROSSOUW
h13 (Willie) Willem Johannes George Petronella Margarietha POTGIETER trou met Mina RUDOLPH
h13 (Willie) Willem Johannes George trou met Mina RUDOLPH
h14 Frans Benjamin POTGIETER
h15 Anna Johanna Christina Magdalena Dorothea POTGIETER trou met (Corrie) Cornelius Francois MEYER
h16 (Mollie) Maria Magdalena POTGIETER trou (1) met (Ben) Bartholomeus SAAIMAN en trou (2) met Okkie VAN WYK
Heelwat van die inligting hieronder kom uit die ongepubliseerde Potgieter-navorsing van Eric Swardt, van Februarie 2006. Ek dui dit so aan: Swardt, met die bladsynommer daarna. Gedurende my omswerwinge het ek op Eric Swardt se werk afgekom. Dank aan hom vir sy navorsingswerk. Al die inligting rakende hierdie tak van die boom was nognie volledig gedokumenteer en korrek nie. Onderstaande weergawe is ’n poging om Eric se werk uit te brei.
In Eric se 2006 weergawe staan wel my Oupa, Ouma en Pa se name met die relevante kinders van elke geslag, maar dit stem plek-plek nie met die werlikheid ooreen nie. Volgens Eric Swardt was daar twaalf kinders in my Oupa se familie, maar in werlikheid was daar sestien. Vier kinders is dus nie opgeteken nie. Ook teken sy navorsing een persoon aan as ‘n vrou, maar hy was ‘n man met vrouename. Na herhaalde kommunikasie kon ek en Eric Swardt nie ooreenkom hoe om die inligting op te dateer nie. Ek het toe besluit om die 8ste, 9de, 10de, 11de en 12de geslagte se gegewens self op te dateer en op ‘n manier beskikbaar te stel vir die persone in ons tak van die POTGIETER boom.
g1 Marthinus Johannes POTGIETER trou met Anna Johanna Christina Magdalena Dorothea DU PLESSIS
Swardt p433: Marthinus Johannes POTGIETER, (seun van Marthinus Johannes POTGIETER en Magdalena Maria MINNAAR) gebore 14 Aug 1853 in Elandsrivier, Pretoria, s. 29 Aug 1934 in Eloff, Springs, beroep Boer, Eloff, Springs. MHG 86350. 78j. Hy trou Anna Johanna Christina Magdalena Dorothea DU PLESSIS 29 Apr 1885 in Pretoria, s. < 1969, woonplek 1943 in Eloff, Plot 606.
29
h1 Marthinus Johannes POTGIETER trou met Hester VAN DER WALT
Met die geboorte van sy broer Hendrik Jacobus POTGIETER (h12) se derde seun Marthinus Johannes POTGIETER (i3) het Marthinus Johannes POTGIETER (h1) daarop aangedring dat die kind sy naam sal kry aangesien die kind op sy verjaarsdag gebore is en dan ook die voorvaders se naam sal voortdra. Marthinus Johannes POTGIETER (h1) is later aan maagkanker oorlede. Hercules Stephanus VILJOEN is sy Stiefseun, Catharina Elizabeth VILJOEN is sy Stiefdogter en Gert Jacobus NIENABER is sy Aangenome seun. Marthinus Johannes POTGIETER (h1) het slegs één bloedkind van sy eie gehad, nl 'n dogter Eugelina POTGIETER
Swardt p433: Marthinus Johannes POTGIETER, g. ca Jul 1886 in Heidelberg, Tvl, s. 28 Jul 1940 in Strydpan, Springs, Tvl, beroep Boer, woonplek in Lot 40, Strydpan, Tvl. MHG 2652/40. 50j. Hy trou Hester VAN DERWALT, trou in Boksburg. Hester: Weduwee Viljoen.
Swardt p433-434: Hercules Stephanus VILJOEN en Catharina Elizabeth VILJOEN is stiefkinders uit tweede vrou se eerste huwelik. Verder is Gert Jacobus NIENABER ‘n aangenome kind
h2 Andries Hendrik POTGIETER trou met Anna Elizabeth JANSE VAN VUUREN
Op 'n jong ouderdom gaan werk Andries vir 'n ander boer tot omtrent 20-jarige ouderdom. Hy verhuis na die plaas Stompiesfontein en boer toe vir homself. Dit gaan baie swaar met die boerdery en hy verwerf 'n rooikaart by die "Thisis Board" - 'n myn instansie om ondergronds in die goudmyne te werk. Met die tuiskoms is hy ewe trots op sy rooikaart en hy hang sy baadjie aan die deurknop waarop sy seun Marthinus Johannes onwetend, deur 'n kers neer te sit, die baadjie aan die band steek en dit toe met rooikaart en al uitbrand. Hy het toe maar ewe gedwee weer teruggegaan en op die ou end by die myn afgetree
Swardt p434: Andries Hendrik POTGIETER, gebore 22 Jul 1888, gedoop 13 Jan 1889 in Heidelberg Ned Herv Kerk. Hy trou Anna Elizabeth JANSE VAN VUUREN 30 Aug 1910 in Boksburg NGK, g. ca Mei 1893 in Pretoria, (dogter van Danial Marthinus JANSE VAN VUUREN en Aletta Catharina WHITE) s. 1 Okt 1921 in Brakpan, Benoni. Anna: MHG 48265 28j 5m.
h3 Cornelis Johannes POTGIETER
Vroeg dood
h4 Jacobus Gysbertus POTGIETER trou (1) met (Anna) Catharina Sophia DU PLESSIS en trou (2) met Anna
Elizabeth POTGIETER
Toestande ondergronds in die goudmyne was so ongesond dat hy op 'n jeugdige ouderdom van omtrent 40 jaar aan myntering oorlede is
Swardt p434: Jacobus Gysbertus POTGIETER gebore Aug 1891, s. 25 Mei 1932 in Palmietkuil, Springs. MHG 78300 40j 9m. Boer op die plaas Palmietkuil nommer 10, Springs. Hy trou (1) Catharina Sophia DU PLESSIS, g. Okt 1893 in Johannesburg, (dogter van Jacob Jacobus DU PLESSIS en Anna Cornelia Maria Elizabeth NN) s. 26 Sep 1928 in
30
Palmietkuil, Springs, beroep huisvrou. Catharina: MHG 67280 34j 11m. Hy trou (2) Anna Elizabeth POTGIETER in Springs.
Swardt p434: die volgende persone is seuns en dogters van Jacobus Gysbertus POTGIETER en Catharina Sophia DU PLESSIS
Anna Cornelia Maria Elizabeth POTGIETER, g. 1912. Sy trou nn GREYLING
Anna Johanna Cornelia Magdalena Dorothea POTGIETER, g. 23 Okt 1915
Marthinus Johannes POTGIETER, g. 1 Jun 1918
Jacob Johannes POTGIETER, g. 1921
Jacobus Gysbertus POTGIETER, g. 1924
Catharina Sophia POTGIETER, g. 1927
h5 Jan Lourens Stephanus POTGIETER trou met Grietha ROSSOUW
Hy werk in die myn en koop later 'n gedeelte van die plaas Vishkuil waar hy geboer het tot sy dood. Swardt p434: Jan Lourens Stephanus POTGIETER gebore 6 Mrt 1894, gedoop in Heidelberg Ned Herv Kerk
h6 (Flip) Philippus Carl POTGIETER trou met Agnes FRIEND
Op 'n dag nadat werkers 'n vrag bale op die wa gelaai het wou hulle die vrag vasgemaak met van die baaldraad. Met die oorgooi van die draad van die een kant na die ander kant het die draad in sy oog beland en het hy sy oog verloor. Hy was 'n besonderse groot man.
Swardt p434: Philippus Carl POTGIETER gebore. 9 Nov 1895, gedoop in Heidelberg Ned Herv Kerk
h7 (Sannie) Susanna Catharina Alletta POTGIETER trou (1) met Jan DU PREEZ en trou (2) met Gert RUDOLPH
Sy was 'n baie goeie ma. Sy was absoluut wonderlik vir haar kinders en skoonkinders. Sy kon baie goed en lekker kos kook.
Swardt p434: Susanna Catharina Aletta POTGIETER gebore 31 Jul 1897, gedoop in Heidelberg Ned Herv Kerk
h8 (Kerneels) Cornelis Johannes POTGIETER
Vroeg dood
h9 (Lenie) Magdalena Maria POTGIETER trou met Chrisjan JACOBS
Sy is op 'n baie jeugdige ouderdom van omtrent 15 jaar getroud en moes haar wewenaarman se babaseuntjie grootmaak en sy ander groter kinders versorg. Sy was besonder lief vir kinders en het eerder hulle geselskap opgesoek as grootmense s’n. Sy het sestien kinders van haar eie grootgemaak. Haar dogter neem haar vir die eerste keer na 'n insitfliek (Tarzan) en toe die leeu in die film aanval het sy gedink hy mik vir haar. Sy het toe so hard gegil dat die hele saal skaterlag.
Swardt p435: Magdalena Maria POTGIETER gebore 3 Mrt 1902, gedoop 18 Mei 1902 in Middelburg konsentrasiekamp.
31
h10 (Hans) Johannes Christiaan POTGIETER trou met Hester Petronella Emerentia Cecilia LOMBARD
Op 'n dag het Johannes Christiaan POTGIETER (Hans) met 'n kar gery terwyl die pad nat was. Sy hand het hy buite die kar se venster gehad. Die kar het gegly en gerol en op sy hand te lande gekom. Hy het jare lank gesukkel met die hand voor hy later weer gedeeltelik gebruik daarvan teruggekry het. Swardt p435: Johannes Christiaan POTGIETER gebore 9 Apr 1904, gedoop 7 Feb 1905 in Pretoria Ned Herv Kerk
h11 (Kerneels) Cornelis Jacobus POTGIETER trou met (Corrie) Cornelia Adriana BROWN
'n Wa het Kerneels se been op 18-jarige ouderdom afgetrap en van toe af het hy mank geloop. Hy was al sy lewe lank 'n myner by verskeie myne aan die Oos Rand. Hy het geboer in die Heidelberg distrik terwyl hy in die myn gewerk het. Hy was 'n besonder hulpvaardige mens, baie kwaai maar vriendelik
Swardt p435: Cornelis Jacobus POTGIETER gebore 7 Jan 1906 in Pretoria, gedoop 14 Jan 1906 in Boksburg
h12 Hendrik Jacobus POTGIETER trou met (Pollie) Cornelia Johanna ROSSOUW
My oupa Hendrik is by die mynskool op Modderbee opgelei en het as myner gekwalifiseer. Hendrik het as myner gewerk én geboer. Later het hy die plaas Modderfontein gekoop (150 morg vir £4 500 pond) waar hy tot sy dood geboer het. Hy was 'n aktiewe kerkman met 'n baie sterk belangstelling in sport. Hendrik was 'n sterk man wat gemaklik eiehandig 'n sak mielies van etlike kg op 'n wa kon laai. Hy was besonder lief vir perde. Die koning van England en sy gesin (op toer deur Suid-Afrika) het in 1947 die Randse Paasskou in Johannesburg bygewoon, en gekyk hoe Hendrik se perd "Bangor" ‘n groot prys losspring.
Gebore: Plaas Welgevonden te Wolwefontein, Pretoria, Gauteng (Transvaal); Dood: Plaas Modderfontein, Sundra, Gauteng (Transvaal). Sterf aan nie-natuurlike oorsake. Boedel no 10567. TAB MHG 6976/76
Swardt p435: Hendrik Jacobus POTGIETER gebore 16 Sep 1907 in Pretoria, beroep Boer op Modderfontein 236, Delmas, s. 23 Okt 1969 in Modderfontein, Delmas. TAB MHG 10567/69 ID 365/102431W. Hy trou Cornelia Johanna ROSSOUW 19 Jul 1930 in Springs.
h13 Willem Johannes George Petronella Margarietha POTGIETER (Willie) trou met Mina RUDOLPH
h13 Willem Johannes George POTGIETER (Willie) trou met Mina RUDOLPH
Hy het lewenslank in die myne van die Oos Rand (Springs, Brakpan) en in die Vrystaat gewerk. In 'n mynongeluk het hy twee vingers verloor. Hy het die oudste van al die sestien POTGIETER kinders geword. Hy was 91 jaar en 7 maande toe hy sterf. Hy is oorspronklik met mans- en vrouename gedoop, maar het sy name later laat verander en net die mansname behou. Hieronder lyk dit asof hy twee mense was:
Swardt p435: Willem Johannes George POTGIETER gebore 27 Mrt 1910, gedoop in Boksburg. Petronella Margaretha POTGIETER, g. 27 Mrt 1910, gedoop in Boksburg. h14 Frans Benjamin POTGIETER
Vroeg dood.
Swardt p435: Frans Benjamin POTGIETER gebore 29 Nov 1911 in Pretoria
32
h15 Anna Johanna Christina Magdalena Dorothea POTGIETER trou met (Corrie) Cornelius Francois MEYER
Gebore op Plaas Welgevonden te Wolwefontein, Pretoria, Gauteng (Transvaal). Sy is op 30-jarige ouderdom met die geboorte van haar vyfde kind agv nierstuipe oorlede. Daar staan vandag nog 'n huis op Eloff wat sy gebou het terwyl haar man bedags in die myn gewerk het. Van die ouer geslag inwoners het getuig van hoe fluks sy was. Swardt p435: Anna Johanna Christina Magdalena Dorothea POTGIETER gebore 25 Apr 1913 in Pretoria, woonplek in Droogefontein plot 27, Springs, geen kinders van hierdie persoon nie. MHG 147/43. Sy trou Cornelius Francois MEYER in Springs, s. 16 Des 1942 in Verre Oos-Rand Hospitaal, Springs.
h16 (Mollie) Maria Magdalena POTGIETER trou (1) met (Ben) Bartholomeus SAAIMAN en trou (2) met Okkie
VAN WYK
Sy was 'n baie saggeaarde vrou en altyd besig. Sy het al die familie se probleme en vreugdes geken. Almal het altyd by haar gaan kuier. Die kerkraad kon wel nie altyd op die plaas besoek aflê nie, maar sy het haar offergawes gebêre al was dit vir 'n jaar lank. Toe haar man uit die myn die plaas "Witkleifontein" koop, was hulle eerste skuiling net vier sinkplate. Dit was al wat hulle gehad het en tog het hulle afgetree as welaf mense.
Sperdatum vir ons volgende Storiewa
1 Oktober 2017
Julle kan solank julle stories begin instuur! Lekker navors!
