1

Evrimsel Psikoloji: Davranışa Adaptasyonist Bir

Yaklaşım

2

Psikolojik Çalışmalara Evrimsel Ardalan

Evrimsel bir yaklaşım insan davranışları ve zihninin

çalışılmasında güçlü bir kuramsal ardalan

sağlamaktadır.

Bu güç, sadece geleneksel psikolojik yaklaşımlara

farklı bir yöntem önermesinden değil; aynı

zamanda bu yaklaşımları bütünleştirici bir kurama

entegre etmesinden kaynaklanmaktadır; bu da

Darwin’in doğal seçilim yoluyla evrim kuramıdır.

3

Gizil Ovülasyon Hipotezinin

Test Edilmesi

Hakan ÇETİNKAYA

Seda DURAL

Evrim GÜLBETEKİN

4

Giriş

Geleneksel olarak, kadında üretkenliğin döngüsel doğasına ilişkin gözlemler ve çalışmalar, kadında yumurtlamanın “gizil” olduğu biçiminde bir kabul ile sonlanmıştır. Buna göre, kadının üremeye en uygun olduğu yumurtlama evresinin potansiyel cinsel eşler ve hatta kadının kendisi tarafından saptanması son derece güçtür. Ek olarak, kadın bir yumurtlama döngüsüne sahip olmakla beraber, içinde bulunduğu menstrual döngünün hangi evresinde olduğundan bağımsız olarak her zaman göreli olarak eşit düzeyde bir cinsel kabule sahiptir.

Diğer birçok memeliden farklı olarak insan dişisinde estrus’un olmaması ve üremeye en elverişli olunan evrenin örtüklüğü, kadında yumurtlamanın neden gizil olduğuna ilişkin çeşitli hipotezler üretilmesine yol açmıştır.

5

Giriş

Kimilerine göre, kadında yumurtlamanın gizil olması ve göreli olarak sabit cinsel kabul adaptif bir takım

avantajlar sağlamaktadır; örneğin, gizil ovulasyon:

•Grup içerisinde işbirliği yaratır ve erkekler arasındaki rekabeti azaltır (Fox, 1972; Daniels, 1983);

•Monogamiyi destekler (Etkin, 1954, 1967; Lovejoy, 1981);

•Dişinin üretkenliği hakkında erkekleri yanıltmak yoluyla paternal davranışı güçlendirir (Alexander &

Noonan, 1979; Symons, 1979; Turke, 1984, 1988);

•Kadının erkeğin getirdiği “av”dan daha fazla pay elde etmesini sağlar (Hill 1982; Parker, 1987; Symons,

1979);

•Erkeği babalığı hakkında kuşkuda bırakır (Benshoof & Thornhill, 1979); ve böylece

•Erkekler tarafından gelecek olası infanticide riskini azaltır (Hrdy, 1981).

Diğerlerine göre ise, gizil ovulasyon,

•Kadında estrus’un kaybının insanın iki ayak üzerinde hareket etmesini destekleyecek biçimde androjen

düzeylerindeki bir artışa (Spuhler, 1979) ya da

•Uzayan laktasyon dönemine koşut olarak kadının cinsel kabul zamanının uzamasına (Kourtovik, 1983)

bağlı olarak gerçekleşmiş olmalıdır.

6

Giriş

Canım bak,

tıpkı sana

benziyor!

Gizil yumurtlamaya ilişkin olarak öne sürülen açıklamalardan, belki de, en yaygın kabul göreni

birbirine zıt yordamalarda bulunan iki yaklaşımdan gelmektedir:

“Daddy-at-home” (Alexander & Noonan, 1979)

“Gizil yumurtlama, monogamiyi desteklemek, erkeğin ebeveynsel yatırımını kadınınkine

yaklaştırmak ve babalık kuşkusunu azaltmak gibi işlevleri yerine getirmek üzere evrilmiştir.”

“Many-fathers” (Hrdy, 1981)

“Gizil yumurtlama sayesinde kadın çocuğun babasının kim olduğu konusunda erkekleri belirsizlik

içerisinde bırakmak suretiyle, daha fazla sayıda erkeğe cinsel erişim elde etmiştir.

7

Kadında yumurtlama

“o kadar da” gizil

olmayabilir!

8

Yumurtlama Evresi: 14. gün

Gelişme Evresi: 9 gün

Menstrual Evre: 5 gün

Salgılama Evresi: 14 gün

(estrojenler kanda zirve

düzeylerine ulaşır,

yumurtanın salınımına

yol açar)

(yumurta gelişir, endometrium zenginleşir)

(endometrium yüzeyi çözülür;

kanama başlar)

(endometrium kalınlaşır;

kanlanma artar)

Menstrual Döngü Boyunca

Kadın Vücudunda Çeşitli Fizyolojik Değişmeler Gözlenir

9

Menstrual Değişmeler Kadının Üreme Sistemindeki

Değişmelerle Sınırlı Değildir

Fizyolojik

McClintock, 1971; Graham & McGrew, 1980; Russell, 1980; Quadagno,

Shubeita, Deck & Francoeur, 1981; Doty, 1981; Kiltie, 1982.

Bilişsel

Becker, Breedlove, Crews ve McCarthy; 2002 Hampson, 1990; Beaudoin &

Marrocco, 2005; Rosenberg & Park, 2002; Maki, Rich & Rosenbaum, 2002;

Güntürkün, Hausmann & Tegenthoff, 2003.

Duyuşsal

Warren, Tedford & Flynn, 1979.

Tercih ve Tutumlar

Gangestad, Simpson, Cousins, Garver-Apgar & Christensen, 2004; Jones, 2004;

Putz, 2004; Schwarz & Hassebrauck, 2004; Hassebrauck & Denk, 2004;

Pillsworth & Haselton, 2004; Husárová, Grammer & Pospíšil, 2004; Çetinkaya,

Dural, Gülbetekin, 2003 & 2004; Çetinkaya, 2002; Kuukasjärvi, Eriksson,

Koskela, Mappes, Nissinen & Rantala, 2004.

10

Menstrual fiziksel değişmeler kadının Yüz Simetrisi

(Çalışma 1) ve erkekler tarafından Algılanan Çekicilik

ile ilgilidir (Çalışma 2)

Bu değişmeler oldukça küçük değişmelerdir ve sadece

genetik alışverişte Ciddi Erkekler tarafından

yakalanabilir

(Çalışma 3).

Hipotezlerimiz

11

Çalışma 1 Menstrual Döngünün Bir İşlevi Olarak

Yüzdeki Simetrinin İncelenmesi

İşlem Yolu

Katılım

Menstrual

Evre

(3. gün)

Gelişme

Evresi

(10. gün)

Yumurtlama

Evresi

(14. gün)

Salgılama

Evresi

(21. gün)

Soru formları +

Menstrual

rapor

Menstrual

rapor

Menstrual

rapor

Menstrual

rapor

Menstrual

rapor

Evreleme Yüz temizleme Yüz temizleme Yüz temizleme Yüz temizleme

Randevu Randevu Randevu Randevu Randevu

Fotograf çekimi Fotograf çekimi Fotograf çekimi Fotograf çekimi

Katılımcılar

“Normal” hormonal ve cinsel işlevlere sahip olduklarını rapor eden, hamile olmayan ya da herhangi bir

hormonal doğum kontrolü uygulamayan, yüzünde herhangi bir yara izi bulunmayan ve yüzle ilgili

herhangi bir tıbbi tarihçeye sahip olmayan, Muğla Üniversitesi öğrencisi, 100 heteroseksüel kadın

(ortalama yaş=21.7) katılımcı çalışmada yer almıştır.

12

Çalışma 1 Deneysel Kurulum

13

B

C D

A

Orijinal yüz fotografı (A);

FaceStationTM ile yüzdeki kritik

nokta ve hatların belirlenmesi (B);

Yüzdeki çizgilerin belirlendiği

(ters-düz) binişik yüz fotografı (C);

and Hacim örüntüleri için (ters-

düz) binişik yüz fotografı (D).

Çalışma 1Görsel İşleme

14

Menstrual evreler boyunca

ölçülen ortalama simetriden

sapma puanları. Gelişme ve

Salgılama evreleri arasındaki

fark dışında yapılan ikili

karşılaştırmaların tümü anlamlı

bulunmuştur.

Çalışma 1 Bulgular

Menstrual Evreler Boyunca Yüz Simetrisinde Gözlenen

Hatsal Değişmeler

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama

Evreler

Sim

etr

iden

Sap

ma .

15

Genel olarak, menstrual evreler

boyunca, yüzün alt bölgesi, üst

bölgesine kıyasla daha fazla değişme

göstermiştir.

Çalışma 1 Bulgular

Evre * Bölge Etkileşimi (Hatlar)

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama

Evreler

Sim

etr

ide

n S

ap

ma

.

Üst Yüz

Alt Yüz

16

Menstrual evreler boyunca yüz simetrisinde ölçülebilir dalgalanmalar gözlenmiştir.

Bu değişmeler kadının üreme evreleriyle koşutluk göstermektedir.

Gözlenen değişmeler, menstrual döngünün çeşitli evrelerinde kadının

deneyimlediği, şişkinlik hissi, göğüslerde duyarlılaşma gibi sıradan hormonal tepkiler

olarak değerlendirilirse, insanda eşleşmeye ilişkin olarak gözlenen değişmeler,

adaptasyonist bir perspektiften bakıldığında çok da anlamlı bulunmayacaktır.

Öte yandan, çalışma bulguları yüzdeki değişmelerin belirsiz dalgalanmalar

olmadığını, bunların yüzde yordanabilir ve ölçülebilir bir biçimde yer aldığını ortaya

koymaktadır.

O halde, sözkonusu değişmeler eşler arasında “sinyalleyici” bir işleve sahip

olabilirler.

Çalışma 1 Tartışma

17

Yüzdeki simetri ile çekicilik arasında bir pozitif ilişkinin varlığını ortaya koyan çok

sayıda çalışma bulunmaktadır (Grammer & Thornhill, 1994; Mealy, Bridgestock, &

Towsend, 1999; Langlois & Roggman, 1990; Langlois, Roggman, & Musselman,

1994; Gangestad, Thornhill, & Yeo, 1994; Shackelford & Larsen, 1997).

Sözkonusu ilişkinin keşfi “neden simetrik yüzlerin çekici bulunduğunu” açıklamaya

yönelik olarak çok sayıda kuramsal çabaya yol açmıştır. Bu yaklaşımlar farklı bireyler

arasındaki yüz simetrisi farklılıklarını açıklayabilmekle beraber, (Çalışma 1’de

gözlediğimiz gibi) aynı bireyin yüz simetrisindeki değişmeler hala bir açıklama

beklemektedir.

Kadının yüz simetrisindeki değişmelerin çekicilik açısından erkekler için anlamlı olup

olmadığını saptamak üzere ikinci bir çalışma desenlenmiştir.

Çalışma 1 Tartışma

18

Erkekler bu konuda

ne düşünüyorlar?

Menstrual döngünün bir işlevi olarakYÜZDE ÇEKİCİLİK

Çalışma 2

19

Katılımcılar

“Normal” cinsel işleve sahip olduğunu bildiren, hiç evlenmemiş, Muğla Üniversitesi öğrencisi, 50

heteroseksüel erkek (ortalama yaş=21.5).

İşlem YoluSeçkisiz olarak belirlenen 10 kadın katılımcıdan elde edilen toplam 40 yüz fotografı uyarıcı

fotograflar olarak toplandı. Fotograflar 10x15 boyutundaki fotograf kartlarına basıldı.

Fotografla arkalarına sıra belirtmeyen semboller basılmak suretiyle, fotografların çekildiği evreler

işaretlendi (menstrual evre fotografı için “*” ; gelişme evresi fotografı için “Ώ”; yumurtlama evresi

fotografı için “#” ve salgılama evresi fotografı için “Σ”. Sonra 4 fotograftan oluşan 10 fotograf setinin

her biri karıştırıldı.

Katılımcılar bir dil laboratuvarına alındı, oturtuldukları bölmelerde birbirleriyle temasları böylece

engellenmiş oldu. Daha sonra, her bir fotograf setini inceleyerek çekicilikleri bakımından (en fazla

çekiciden en az çekiciye doğru –eş değerliliğe izin verilemeksizin- sıralamaları istendi).

Katılımcıların değerlendirme formlarını doldurmalarının ardından çalışma sona erdi.

Çalışma 2

20

İkili karşılaştırmalar Salgılama ve

gelişme evresi fotografları arasında

anlamlı bir çekicilik farkı

bulunmadığını göstermiştir.

Çalışma 2 Bulgular

Erkek Katılımcıların Yüz Fotograflarına İlişkin

Çekicilik Değerlendirmeleri

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama

Evreler

Ort

ala

ma Ç

ekic

ilik .

21

•Erkek katılımcılar simetrik kadın yüzlerini daha çekici olarak değerlendirmişlerdir. Bu bulgu Alley

& Cunningham (1991), Grammer & Thornhill (1994), Ridley (1992), ve Thornhill & Gangestad

(1993) tarafından ileri sürülen Simetri Hipotezi ile tutarlıdır.

•İlk iki çalışmanın bulgularına dayanarak menstrual döngü boyunca Yüz Simetrisindeki

dalgalanmaların kadının üretkenlik durumu hakkında sinyal sağlayıcı bir özelliğe sahip olduğunu

ileri sürebiliriz.

•Çalışma 2’de, erkek katılımcılar, fotograflardaki kadınları daha önceden görmemiş olmalarına

karşın, çekicilikteki değişmeleri tutarlı bir biçimde saptayabilmişlerdir.

•Buradan hareketle, göreli olarak uzun bir süre için kadının etrafında yer almaya istekli erkekler

için Yüzdeki Simetrinin sinyalleyici olduğunu ileri sürebiliriz. Kadının yanında-yöresinde daha

fazla zaman geçirmek suretiyle erkek, kadının yüzündeki değişmeleri daha etkili bir biçimde

saptayabilir. Bu da, erkeğin üreme başarısına katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla, geleneksek

inancın tersine, kadının “üretkenliğini örtük biçimde ilan” ettiğini düşünebiliriz.

•Bu örtük ilan stratejisi, insan dişisinin yatırım yapmaya daha fazla istekli ve genetik alışverişte

daha ciddi olan erkekleri yakınında tutmasına yardım olmak gibi bir işlevi yerine getirmiş olabilir.

•Bu hipotezi test etmek üzere 3. Çalışma desenlenmiştir.

Çalışma 2 Tartışma

22

Çalışma 3

Yüz Simetrisindeki

Menstrual Değişmelerin

İşlevsel Sınanması

Çalışma 3 ile kadında üretkenliğe ilişkin “Örtük

İlan Hipotezi”nin test edilmesi amaçlanmıştır.

23

Çalışma 3

Katılımcılar

Muğla Belediyesi aile merkezinden elde edilen, 200 heteroseksüel evli kadın (ortalama

yaş=29) ve 80 heteroseksüel evli erkek (ortalama yaş=33) katılımcı çalışmada yer almıştır.

Örneklem, hormonal doğum kontrolü kullanmayan ve “normal” cinsel işleve sahip olduklarını

rapor eden adaylar arasından seçkisiz olarak seçilmiştir. Ek olarak, aynı çekicilik değerine

sahip yüz fotograflarını belirlemek üzere, 10 (5 erkek, 5 kadın) kişilik bir tarafsız yargıcı grubu

çalışmada görev almıştır.

İşlem Yolu

Tamamı yumurtlama evresinde çekilmiş, 200 yüz fotografı, 200 kadın katılımcıdan elde

edilmiştir. Fotograflar, yargıcılar tarafından 5-noktalı Likert tipi bir ölçek üzerinde çekicilik

açısından değerlendirilmiştir.

200 fotograftan, ortalama çekicilik değeri 3’e en yakın olan toplam 40 fotograf uyarıcı

fotograflar olarak seçilmiştir. Bu şekilde, başlangıçtaki 200 fotograflık havuzda yer alan

fotograflardaki yüz çekiciliği farklılıklarından kaynaklanabilecek değişmeler kontrol edilmeye

çalışılmış ve bu yolla çalışmada fotografları kullanılacak 40 kadın katılımcı seçilmiştir.

40 kadının katılımcının her birinden menstrual evrelerinin orta noktalarına karşılık gelen

günlerde çekilmiş 4 yüz fotografı elde edilmiştir. Böylece 40 setten oluşan toplam 160 yüz

fotografı elde edilmiştir.

24

İşlem Yolu

80 erkek katılımcı seçkisiz olarak (A) Aşina ve (B) Yabancı gruplarına ayrılmıştır.

A Grubu erkeklerinin her birine –aynı kadından elde edilmiş, 4 fotograftan oluşan 10

fotograf seti sunulmuş ve fotografları çekicilik açısından sıralamaları istenmiştir

(Çalışma 2’deki gibi).

B Grubu erkeklerine yine her biri 4 fotograftan oluşan 10 fotograf seti sunulmuş ve

çekicilik açısından fotografları sıralamaları istenmiştir; fakat bu setler her biri farklı bir

menstrual evrede ve farklı bir kadından elde edilmiş fotograflardan oluşturulmuştur.

Çalışma 3

25

Çalışma 3 Bulgular

Erkek Katılımcıların "Aşina" Yüz Fotograflarına İ lişkin

Çekicilik Değerlendirmeleri

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama

Evreler

Ort

ala

ma

Çe

kic

ilik

.

26

Çalışma 3 Bulgular

Erkek Katılımcıların "Yabancı" Yüz Fotograflarına İlişkin

Çekicilik Değerlendirmeleri

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama

Evreler

Ort

ala

ma

Çe

kic

ilik

.

27

Erkek Katılımcıların Farklı Kadın Fotograflarına İlişkin Çekicilik

Değerlendirmeleri Aynı Kadın İçin Birleştirildi

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama

Evreler

Ort

ala

ma Ç

ekic

ilik

.

Çalışma 3 Bulgular

28

•Geleneksel olarak, insan erkeği kadının

menstrual döngüsündeki kısa yumurtlama

evresini saptayamadığı için talihsiz bir konumda

olduğu düşünülmekteydi.

•Eğer gizil yumurtlama kadın için atasal bir araç

ise, cinsel seçilimin kadının yumurtlama evresini

saptamaya yönelik olarak erkekte bir karşıt-

adaptasyonun gelişmesine yol açmış olması

beklenebilir.

•İnsan dişisi, üremeye uygun olduklarını ne

kırmızı şişkin cinsel organlarını erkeklere

göstererek (bunu yaptıklarını hayal edin), ne de

bilişsel yetilerindeki, motor becerilerindeki ya da

duygu durumlarındaki değişmelerle

sinyallemezler. Üretkenliğin, kadının çekiciliğini

modüle etmesi yoluyla ilan edilmesi olası en etkili

yol olmalıdır.

•Buna bir karşıt-adaptasyonun yokluğu, babalık

kesinliğini azaltacağından, erkek için bir adaptif

problem oluşturacaktır.

Genel Tartışma

29

Genel Tartışma

O halde bu çalışma ile ortaya koymaya

çalıştığımız “örtük ilanlı- kısmen gizil yumurtlama”

kavramı kadını yakından tanıyan, birlikte

yaşamaya istekli erkekler için bir çıkış

sağlamaktadır. Seçilim baskısı örtük ilanı

yakalama yetisini geliştirme yönünde ve erkeği

evde tutacak biçimde gerçekleşmiş olmalıdır.

Ek olarak, cinsel seçilim yumurtlama evresinde

daha çekici olma eğilimindeki kadınlar lehine

çalışmış olmalıdır.

Özetle, sunulan çalışma, erkeğin kadına

aşinalığını arttırmak yoluyla, kadının yüzünde

gerçekleşen menstrual değişmeleri yakalama

şansını ve böylece de babalık kesinliği ve üreme

başarısını arttırdığı görüşüne kanıtlar

sağlamaktadır.