Univerzitet u Sarajevu

Ekonomski fakultet u Sarajevu

Seminarski rad

Tema : Evropski monetarni sistem

( Predmet: Međunarodna ekonomija )

Sarajevo, novembar 2007.

S a d r ž a j :

1. Uvod 1

2. Nastanak Evropskog monetarnog sistema 2

3. Evropska monetarna unija i euro 3.1. Euro 33.2. Evropska platna unija 33.3. Evropski monetrani sporazum 43.4. Evropski monetarni sistem 43.5. Monetarna unija 5

4. Proces / faze stvaranja EMU 6

5. Evropska centralna banka 75.1. Karakteristike Evropske centralne banke 85.2. Uprava Evropske centralne banke 8

6. Kriterijumi konvergencije 8

7. Zaključak 9

8. Literatura 10

Prilog:

Dodatak 1. Proces stvaranja Evropske monetarne unije 11Dodatak 2. Prijem zemalja u Evropsku uniju 12Dodatak 3. Historijat stvaranja EU, EMU i EURA 13

1

1. Uvod

Počev od druge polovine dvadesetog vijeka evropski kontinent karakterišu značajni procesi integracija, u raznim oblastima. Ovaj rad je usmjeren na možda najznačajniji segment tog procesa a to je monetarna integracija zemalja Evropske unije.

Temu zapoćinjemo sa periodom i načinom nastanka Evropskog monetarnog sistema i uslovima stvaranja monetarne unije.

Zatim ulazimo u oblast Evropske monetarne unije i eura, gdje izdavajamo odrednice eura, period njegovog ulaska u promet u zemlje Evrolenda, izdvajamo Evropsku platnu Uniju, Evropski monetarni sporazum. Zatim u Bazelu sklapanje sporazuma o tzv. Evropskoj monetarnoj zmiji, i na kraju tog dijela objašnjavamo Evropski monetarni sistem i Monetarnu uniju kroz definiciju, karakteristike i zahtjeve u svrhu obezbijeđivanja razvoja integracija.

Dalje objašnjavamo proces stvaranja Evropske monetarne unije koji obuhvata sjedeće tri faze: U prvoj fazi (1. jul 1990 - 1. novembar 1993.), izvršena je liberalizacija kretanja kapitala otklanjanjem većine preostalih restrikcija (do kraja 1990.). U drugoj fazi (1. januar 1994. - kraj 1998.) postavljeni su glavni temelji EMU. Treća faza (1. januar 1999 - 1. januara 2002) označava konačno uspostavljanje monetarne unije , i date su neke od prednosti uvođenja eura.

Evropska centralna banka (ECB) , obuhvaćena u daljem izlaganju ,zauzima središnju poziciju unutar Evropskog sistema centralnih banaka i ona je centralna institucija monetarne politike Evropske unije. Naveden je početni kapital, sastav banke , karakteristike kao i članovi uprave ove banke.

Da bi se pristupilo postupku zamjene nacionalnih valuta za euro, tj. da bi zemlja ušla u Evropsku monetarnu uniju, potrebno je ispunjenje "kriterijuma konvergencije", izdvojene u završenom dijelu izlaganja.

Zaključkom obuhvatamo bitne pojmove, institucije, a u prilogu se nalaza tri dodatka vezana za: proces stvaranja Evropske monetarne unije , prijem zemalja u Evropsku uniju i historijat stvaranja EU, EMU i EURA.

2

2. Nastanak Evropskog monetarnog sistema

Sporazum o formiranju Evropskog monetarng sistema kojeg je usvojio Evropski savjet u Briselu 1978. zahtjevao je saradnju centralnih banaka i predložio spisak mjera za onemogućavanje daljih poremećaja u zemljama Zajednice.

Evropski monetarni sistem1 stupio je na snagu 1979. sa ciljem da obezbijedi zonu monetarne stabilnosti kroz bližu monetarnu kooperaciju i koordinisanu kontrolu deviznih kurseva. ECU (eki) je zamišljen kao obračunska jedinica Zajednice. Formiranje EMS je doprinijelo stvaranju relativno visokog stepena monetarne stabiolnosti u periodu od 1979. do 1992. Monetarna disciplina zavedena od strane EMS je dosta umanjila mogućnost popunjavanja budžeta direktno iz primarne emisije. Nekoliko političkih i ekonomskih razloga 1992-93. doveli su do krize EMS.

Stupanjem na snagu Jedinstvenog evropskog akta 1987. godine, utvrđeni su brojni ciljevi na realizaciji Ekonomske i monetarne unije koji su predstavljali solidnu osnovu za nalaženje novih institucionalnih rešenja.

Stvaranje monetarne unije zahtjevalo je zadovoljavanje sledećih uslova:2

uspostavljanje i garantovanje konvertibilnosti evropskih moneta obezbeđenje potpune slobode kretanja kapitala i potpune integracije bankarskog i

finansijskog tržišta potpuno stabilizovanje moneta

Osnivanjem EMS učinjene su dvije bitne prekretnice. Prva je da je ustanovljen nov sistem deviznih kurseva „Mehanizam deviznih kurseva“. Kursevi valuta članica tog sistema bili su međusobno fiksirani , uz mogućnost odstupanja naviše i naniže u određenom procentu koji se s vremenom povećavao. Druga prekretnica je da je prvi put stvorena evropska novčana jedinica EKI ( ECU – European currency Unit )

3

Izvor : 1 „Evropska monetarna unija i euro“ , Mina Zirojević i Sanja Jelisavac 2 Internet, http://bs.wikipedia.org/wiki/Evropska_centralna_banka3. Evropska monetarna unija i euro

3.1. Euro

Euro3 je jedinstvena valuta za koju se opredijelila Evropska monetarna unija (EMU) koju, za sada, čini 12 članica Evropske unije (EU), i to: Njemačka, Francuska, Irska, Finska, Belgija, Holandija, Luksemburg, Španija,Portugalija, Austrija, Italija i Grčka.On omogućava lakše upoređivanje cijena, nova valuta stvara stabilno okruženje za poslovanje, stimuliše rast i konkurentnost. 1. januara 1999. godine utvrđena je stopa konverzije između eura i nacionalnih valuta. Euro, u vidu papirnog i kovanog novca, je ušao u promet 1. januara 2002. godine. Poslije ovog datuma moguće je vršiti plaćanja sa eurom u bilo kojoj zemlji Evrolenda.

Slika 1. Zemlje EvrolendaIzvor : „Evropska monetarna unija i euro” Mina Zirojević i Sanja Jelisavac

3.2. Evropska platna unija

Zemlje Zapadne Evrope započele su međusobnu monetarnu saradnju neposredno poslije drugog svjetskog rata. Pošto sporazum o intraevropskim plaćanjima i kompenzacijama nije dao očekivane rezultate , 1950.godine uz učešće 17 zemalja Organizacije za evropsku ekonomsku saradnju ( OEEC ) formirana je Evropska platna unija ( EPU ).

Unija je raspolagala kapitalom u iznosu od 271,6 mil.dolara. Medjusobna dugovanja i potraživanja u okviru Unije obračunavana su mjesečno, a zemlja sa deficitom je mogla da računa na automatski kredit u zavisnosti od procenta svoje kvote ( obično od 20 do 25 % ). Evropska platna unija je prestala sa radom početkom 1958.godine, kada je već desetak zemalja članica imalo konvertibilne valute.4

Izvor : 3 Internet, http://www.euro.ecb.int/en/what/countries.html.

4

4 „Uvod u međunarodnu ekonomiju“ , Branislav Pelević

3.3 . Evropski monetarni sporazum

Umjesto Evropske platne unije počeo je sa radom Evropski monetarni sporazum ( EMA ). EMA je raspolagala sa kapitalom od 607,5 mil.dolara. Deficitarnim zemljama su odobravani krediti na vrijeme do dvije godine, i poslove EMA je vodila banka za međunarodna poravnavanje ( BIS ).

Početkom sedamdesetih godina dolazi do promjena u međunarodnim monetarnim odnosima, tako Zemlje članice Evropske ekonomske zajednice aprila 1972.godine u Bazelu sklapaju sporazum o tzv. Evropskoj monetarnoj zmiji, a marta 1973.godine donose odluku o zajedničkom „plivanju” njihovih valuta u odnosu na američki dolar, dk su devizni kursevi međusobno održavani u uskim granicama od +/- 2,25% od dogovorenih pariteta.5

Iste godine počinje za radom i Evropski fond za monetarnu saradnju., a zatim se stvara evropska obračunska jedinica (EUA) kao sredsktvo za iskazivanje transakcija u Evropskoj investicionoj banci (EIB), a zatim i za iskazivanje budžeta Zajednice.

3.4. Evropski monetarni sistem

Kao nastavak integracionih procesa zemalja Zapadne Evrope imamo i Evropski monetarni sistem (EMS). Osnovan je 1978. godine u Briselu, a počeo je da funkcioniše 1979. godine. Osnovni cilj EMS-a je bio da obezbjedi monetarnu stabilnost i saradnju u okviru ovih zemalja, ali i da stabilizuje njihove intervalutarne odnose.

EMS se zasniva na mehanizmu deviznih kurseva, a odstupanje koje je dozvoljeno od centralnih kurseva je +/- 2,5%, osim za italijansku liru +/- 6%. Centralne banke zemalja članica se obavezuju da intervenišu u slučaju prekoračenja ili pada deviznih kurseva iznad dozvoljenih odstupanja. „Prag odstupanja” od maksimalno dozvoljenog odstupanja od centralnog deviznog kursa je određen na 75%, a ako se on pređe pristupa se intervencijma na deviznom tržištu a moguća je i kratkoročna pozajmica od centralne banke neke zemlje članice. Ovaj sistem održavanja utvrđenih deviznih kurseva označava se i skraćenicom ERM ( Exchange Rate Mechanism ).6

Centralno mesto u okviru EMS-a zauzimao je ECU (danas EURO) koji služi za utvrđivanje međusobnih deviznih kurseva i granica u kojima devizni kursevi mogu fluktuirati. Članice EMS-a su sve zemlje EU i one kod Evropskog fonda za monetarnu saradnju deponuju 20% svojih rezervi u zlatu i devizama, a zauzvrat dobijaju eure – evropska novčana jedinica- ECU, do sredine 2002. godine kada je izvršena potpuna zamjena nacionalnih valuta sa eurom. Vrijednost jedinice ECU definisana je korpom valuta zemalja članica, a koristi se i kao rezerva i sredstvo obračuna, sredstvo iskazivanja budžeta Zajednice, odrednica zajedničkih cijena poljoprivrednih proizvoda, zatim se koristi i u privatnim transakcijama.7

Izvor : 5 „Uvod u međunarodnu ekonomiju“ , Branislav Pelević

5

6 „Uvod u međunarodnu ekonomiju“ , Branislav Pelević 7 „Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina“ , Dženan Đonlagić 3.5. Monetarna unija

Monetarna unija8 je privredni prostor sačinjen od više nacionalnih privreda koje su prihvatile jedinstveno mjerilo cijene. Dakle, monetarna unija je valutno područje u okviru ekonomskog prostora s jedinstvenim tržištem, jedinstvenim uslovima privređivanja, zaštitom i makroekonomskim ciljevima u kome važi jedna valuta. Teorijski, ovo može biti ostvareno na dva načina: proširivanjem jedne nacionalne valute na cijeli integrisani privredni prostor (fiksnim paritetima nacionalnih valuta), ili uvođenjem nove zajedničke valute. EU se odlučila za ovo drugo rješenje.

Bitno je da sa pojavom eura, zemlje članice EMU prelaze sa kontrolisano fluktuirajućeg na fiksno određeni kurs između eura i nacionalnih valuta. Što se tiče odnosa euro-valute država nečlanica, oni ostaju fluktuirajući i zavisni od kretanja ponude i tražnje na tržištu novca. Sama konverzija, recimo, njemačke marke (DEM) u francuski franakZa oficijelni način izražavanja odnosa između valuta izabrano je direktno notiranje što znači da se euro izražava u jedinicama nacionalne valute, a ne obrnuto (npr. 1 EUR = 1.95583 KM, a ne 1 KM = 0.511292 EUR).

U razvoju monetarne integracije veliki značaj imaju događaji sa početka sedamdesetih godina, a koji su direktno vezani za nastanak i razvoj ideje o monetarnoj uniji. Ovdje se ističe „Plan Werner“, koji predstavlja osnovu današnje Unije, a kojim su definisani ciljevi Ekonomske i monetarne unije i postavljeni prvi zahtjevi u svrhu obezbjeđivanja dinamizma razvoja integracije.

Oni su podrazumijevali:9

slobodnu cirkulaciju roba, usluga, ljudi i kapitala

uspostavljanje potpune konvertibilnosti nacionalnih moneta, kao i utvrđivanje fiksnih pariteta između moneta zemalja članica

definisanje jedinstvene politike tržišta kapitala

Izvor : 8 „Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina“ , Dženan Đonlagić

6

9 „Evropska monetarna unija i euro“ , Mina Zirojević i Sanja Jelisavac4. Proces / faze stvaranja EMU

Uvođenjem eura dovršen je proces izgradnje Evropske monetarne unije (EMU). Taj postupak je imao tri faze:

U prvoj fazi10 (1. jul 1990 - 1. novembar 1993.), izvršena je liberalizacija kretanja kapitala otklanjanjem većine preostalih restrikcija (do kraja 1990.). Jedinstveno evropsko tržište nastalo je 1. januara 1993, povećanom koordinacijom po pitanju ekonomskih politika i intenziviranjem kooperacije između centralnih banaka zemalja članica. Zatim je fiksirana korpa valuta (1.novembar 1993), na osnovu koje se izračunavala vrijednost ECU-a (European Currency Unit) kao obračunske jedinice. Na ovaj način stvoren je Evropski monetarni sistem (European Monetary System).

U drugoj fazi11 (1. januar 1994. - kraj 1998.) postavljeni su glavni temelji EMU. Kako je u ovoj fazi predviđeno ujednačavanje performansi privreda EU, određena je pomoć manje razvijenim članicama (Španija, Grčka, Portugalija i Irska). Stvoren je Kohezioni fond (kohezija –približavanje) za koji su se sredstva obezbjeđivala iz već postojećih fondova: regionalnog, agrarnog i socijalnog. U Frankfurtu je osnovan Evropski monetarni institut (EMI - European Monetary Institute), dogovoren je postupak za usaglašavanje ekonomskih politika na nivou EU, i otpočeto je snižavanje "prekomjernih budžetskih deficita".

Evropski monetarni institut je nasljednik Evropskog fonda za monetarnu saradnju, a svrha njegovog osnivanja je da se u okviru ograničenih monetarnih i finansijskih ovlašćenja pripreme uslovi za početak treće faze EMU. Iako je 1992. godine bilo predviđeno da "EKI" (ECU) bude buduća jedinstvena valuta, u decembru 1995. god. donijeta je odluka da se jedinstvena valuta nazove "euro" (evro), i usvojen je kalendar za njeno uvođenje. Juna 1998. osnovana je Evropska centralna banka (European Central Bank, ECB), sa sjedištem u Frankfurtu.

Osnovni zadatak ECB je sprovođenje jedinstvene monetarne politike, čime se prenosi suverenitet nacionalnih centralnih banaka u domenu vođenja monetarne politike na ECB. Cilj kome teži jeste stabilnost cijena, što je neminovnost ukoliko želite stabilnu valutu. ECB koristi sljedeće instrumente kako bi iskontrolisala količinu novca u opticaju:12

a) minimalne rezerve, b) operacije na otvorenom tržištu, c) kvantitativne kontrole i d) kamatnu stopu.

Ovaj poslednji instrument je od posebnog značaja za EMU, jer REFI (kamatna stopa za refinansiranje-bila je fiksirana na 3%) ECB zaračunava bankarskom sektoru po osnovu datih kredita za likvidnost na nedjeljnoj osnovi. Ova kamatna stopa je bitan indikator za kretanja cijena novca na tržištu novca.

Izvor : 10 „Evropska monetarna unija i euro“ Mina Zirojević i Sanja Jelisavac 11 „Evropska monetarna unija i euro“ Mina Zirojević i Sanja Jelisavac

7

12 Internet, http://bs.wikipedia.org/wiki/Evropska_centralna_bankaTreća faza13 (1. januar 1999 - 1. januara 2002) označava konačno uspostavljanje

monetarne unije. To podrazumijeva prenošenje ovlašćenja nacionalnih centralnih banaka na Evropsku centralnu banku i uvođenje jedinstvenog novca. Ova faza je dovršena zamjenom nacionalnih valuta članica EMU ("Eurolenda") jedinstvenom monetom - eurom. To znači da od kraja juna 2002. godine euro treba biti jedina valuta "Euroland"-a, koju regulise jedinstvena centralna banka. U međuvremenu, euro se uvodio u platni promet u vidu žiralnog novca (Bank Currency), tj. kao valuta za bezgotovinska plaćanja (non cash). To znači da su potrošači i dalje koristili nacionalne valute, dok su države poslovale putem eura.

Uvođenje eura ima svoje preduslove:14

a) privrede zemalja EU treba da se približe i budu kompatibilne u toj meri, da jedinstvena valuta ima smisla, i

b) da EU ima mehanizam čija je svrha odbrana kupovne moći jedinstvene valute.

Ovaj drugi preduslov pretpostavlja sposobnost održavanja odgovarajuće srazmjere količine novca u opticaju i ponude robe i usluga.

5. Evropska centralna banka

Evropska centralna banka (ECB)15 zauzima središnju poziciju unutar Evropskog sistema centralnih banaka i ona je centralna institucija monetarne politike Evropske unije. ECB tu politiku provodi dijelom samostalno a dijelom putem Eurozonskih centralnih banaka. Početni kapital ECB-a iznosio je 5,0 milijardi eura. Uplatu tog kapitala upisale su Eurozonske centralne banke i to srazmjerno populaciji i bruto nacionalnom dohotku njihovih zemalja.

Povjerenje u valutu bez zlatne podloge počiva na uvjerenju da Centralna banka neće zloupotrebiti svoju moć. To je novo nominalno sidro. Ono dalje predpostavlja monetarnu vlast i to treba da bude Evropski sistem centralnih banaka na čelu sa Evropskom centralnom bankom. Napominjemo da je Evropski sistem centralnih banaka (ESCB) zapravo institucija sastavljena od ECB i nacionalnih centralnih banaka petnaestorice (petnaest zemalja članica EU), što znači da u ESCB ulaze i Engleska (Bank of England), Danska i Švedska centralna banka.

ESCB donosi odluke o jedinstvenoj novčanoj politici, ali istovremeno daje savete državama članicama o nekim finansijskim pitanjima. Od kada je ovaj sistem stvoren, juna 1998., njegova uloga se sastoji u kreiranju i implementaciji monetarne politike, kao i sistemu plaćanja u odnosu na treće zemlje. Povjerenje u evropski monetarni sistem se pritom ne dovodi u pitanje.

Izvor : 13 „Evropska monetarna unija i euro“ Mina Zirojević i Sanja Jelisavac 14 http://www.euro.ecb.int/en/what/countries.html.

8

15 „Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina“ , Dženan Đonlagić 5.1. Karakteristike Evropske centralne banke :16

a) glavni cilj joj je cjenovna tj. valutna stabilnost, zatim na red dolazi upravljanje monetarnom politikom EU, vođenje politike deviznog kursa, upravljanje deviznim rezervama EU, nadzor nad platnim sistemom itd;

b) ima federalnu strukturu, ali odluke donosi centralizovano;

c) nezavisna je od nacionalnih organa i od organa EU;

d) račune polaže demokratski (javnost u radu).

5.2. Uprava Evropske centralne banke

Jedini subjekt kreiranja i kontrolor novčane mase je Evropska centralna banka (ECB). Njome upravljaju Odbor direktora (Executive Board)- čine ga predsjednik, podpredsjednik ECB-a, i četiri člana koje biraju šefovi država ili vlada) i Guverneri nacionalnih centralnih banaka (NCB) koji zajedno čine Upravljački savjet (Governing Council). Uže upravljačko tijelo naziva se Glavni savjet (General Council), koji se sastoji od guvernera NCB i predsjednika i podpredsjednika ECB. Njihov mandat traje osam godina. Izvršni odbor je odgovoran za provođenje monetarne politike i za davanje uputa nacionalnim centralnim bankama.

6. Kriterijumi konvergencije

Da bi se pristupilo postupku zamjene nacionalnih valuta za euro, tj. da bi zemlja ušla u Evropsku monetarnu uniju, potrebno je ispunjenje "kriterijuma konvergencije":17

a) javne finansije – ukupni državni dug ne smije premašiti 60% jednogodišnjeg domaćeg bruto proizvoda i godišnji budžetski deficit ne smije biti viši od 3% bruto domaćeg proizvoda (GDP);b) stopa inflacije – prosječna stopa inflacije u toku jedne godine ne smije premašiti za više od 1,5% poena stopu inflacije u tri zemlje sa najnižom stopom;c) devizni kurs – fluktuacija valuta mora ostati u okviru dozvoljenih granica (+/- 2,25%), bez velikih tenzija i bez naglih devalvacija najmanje dvije godine prije pristupanja EMU;d) kamatne stope – u periodu od jedne godine prosječna nominalna dugoročna kamatna stopa ne smije biti preko 2% poena iznad prosjeka kamatnih stopa u tri zemlje članice sa najnižom stopom inflacije.

Izvor : 16 http://bs.wikipedia.org/wiki/Evropska_centralna_banka

9

17 „Ekonomija Evrope” , Azra Hadžiahmetović7. Zaključak

Euro je ime nove evropske valute. On omogućava lakše upoređivanje cijena, nova valuta stvara stabilno okruženje za poslovanje, stimuliše rast i konkurentnost. 1. januara 1999. godine utvrđena je stopa konverzije između eura i nacionalnih valuta. Euro, u vidu papirnog i kovanog novca, je ušao u promet 1. januara 2002. godine. Posle ovog datuma moguće je vršiti plaćanja sa eurom u bilo kojoj zemlji Evrolenda.

Evropska monetarna unija (EMU) označava jedinstvenu monetarnu politiku unutar jedinstvenog ekonomskog prostora i prema tome predstavlja logičnu dopunu do jedinstvenog tržišta. Jedini subjekt kreiranja i kontrolor novčane mase je Evropska centralna banka (ECB). Prednosti jedinstvene valute su velike. Jedna valuta na teritoriji članica-zemalja znači da putnici više nemaju potrebu da vrše konverziju prilikom ulaska u svaku zemlju posebno, niti da pri tome plaćaju stopu konverzije. Za preduzeća i potrošače to znači da više ne postoji neizvjesnost po kojoj cijeni će se roba kupiti odnosno prodati. Ukoliko su cijene robe i usluga izražene u istoj valuti, sama valuta će jačati ujedno doprinoseći prosperitetu cijele EU.

Na ovaj način, uvođenje jedinstvene valute će jačati ekonomski razvoj i povećati zaposlenost. Predviđanja nekih ekonomista su da zaključno sa 2010. godinom nijedna evropska zemlja neće moći da priušti da bude izvan evrozone.

Kao nastavak integracionih procesa zemalja Zapadne Evrope imamo i Evropski monetarni sistem (EMS). Osnovan je 1978. godine u Briselu, a počeo je da funkcioniše 1979. godine. Osnovni cilj EMS-a je bio da obezbijedi monetarnu stabilnost i saradnju u okviru ovih zemalja, ali i da stabilizuje njihove intervalutarne odnose. EMS se zasniva na mehanizmu deviznih kurseva, a odstupanje koje je dozvoljeno od centralnih kurseva je +/- 2,5%, osim za italijansku liru +/- 6%. Centralne banke zemalja članica se obavezuju da intervenišu u slučaju prekoračenja ili pada deviznih kurseva iznad dozvoljenih odstupanja.

Uvođenjem eura dovršen je proces izgradnje Evropske monetarne unije (EMU). Taj postupak je imao tri faze:

U prvoj fazi izvršena je liberalizacija kretanja kapitala otklanjanjem većine preostalih restrikcija. U drugoj fazi postavljeni su glavni temelji EMU. Stvoren je Kohezioni fond za koji su se sredstva obezbjeđivala iz već postojećih fondova: regionalnog, agrarnog i socijalnog. U Frankfurtu je osnovan Evropski monetarni institut, a Juna 1998. osnovana je Evropska centralna banka sa sjedištem u Frankfurtu. Treća faza označava konačno uspostavljanje monetarne unije. To podrazumeva prenošenje ovlašćenja nacionalnih centralnih banaka na Evropsku centralnu banku i uvođenje jedinstvenog novca. Ova faza je dovršena zamjenom nacionalnih valuta članica EMU ("Eurolenda") jedinstvenom monetom - eurom.

Da bi zemlja ušla u Evropsku monetarnu uniju, potrebno je ispunjenje "kriterijuma konvergencije": a) javne finansije, b) stopa inflacije, c) devizni kurs, d) kamatne stope.

10

8. Literatura

o „Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina“ , Dženan Đonlagić o „Evropska monetarna unija i euro“ , Mina Zirojević i Sanja Jelisavaco „Ekonomija Evrope” , Azra Hadžiahmetovićo „Uvod u međunarodnu ekonomiju” , Branislav Pelević

Internet:

o http://www.euro.ecb.int/en/what/countries.html.o http://bs.wikipedia.org/wiki/Evropska_centralna_bankao http://www.cb-mn.org/Novac/istorijat_stvaranja_eura.htm

11

Dodatak 1. Proces stvaranja Evropske monetarne unije

- 18. april 1951. Šest zemalja je u Parizu potpisalo Sporazum o osnivanju Evropske organizacije za ugalj i čelik (ECSC – European Coal and Steel Community)- 25. mart 1957. Sporazum o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (EEC – European Economy Community) potpisan u Rimu;- 24. april 1972. Sporazum o tzv. evropskoj monetarnoj zmiji;- mart 1973. Zajedničko plivanje valuta zemalja EEZ-a u odnosu na američki dolar;- april 1973. Osnovan je Evropski fond za monetarnu saradnju (EMCOF) – zamenio ga je Evropski monetarni institut (EMI);- 1974. Evropska obračunska jedinica (EUA – European Unit of Account)– zamenio ju je ECU (eki);- 6. i 7. jul 1978. Na Evropskom savetu, održanom u Bremenu, Francuska i Nemačka su predstavile šemu bliže monetarne saradnje tzv. Evropski monetarni sistem (EMS – European Monetary System) koji treba da zameni evropsku monetarnu "zmiju"- mart 1979. Evropski monetarni sistem zamenio je evropsku monetarnu zmiju; Mehanizam deviznog kursa (ERM – Exchange Rate Mechanism) ±2,25%; ECU (European Curency Unit), (eki - Evropska novčanajedinica) – zamenio je EUA, a zamenjen je EURO-om; EMCOF- 1. januar 1981. ECU je zamijenio sve obračunske jedinice u Evropskoj zajednici;- 26 - 27. jun 1989. Evropska monetarna unija (EMU – European Monetary Union), (usvajanjem izveštaja Žaka Delora u Madridu);- 1. jul 1990. Zvanični početak 1. faze EMU ukidanjem svih ograničenja u kretanju kapitala među članicama;- 7. februar 1992. Mastrihtski sporazum – kompletiranje EMU kroz 2 i 3 fazu (revizija Rimskog sporazuma);- 1. januar 1994. Stvoren je Evropski monetarni institut (EMI – European Monetary Institute) i time je zvanično počela 2. faza EMU. Njenim stvaranjem gasi se Komitet guvernera (Committe of Governors);- decembar 1995. Usvajanje naziva “evro (euro)” za Evropsku valutu;- jun 1997. Amsterdamski sporazum – Usvojen Pakt o stabilnosti i rastu (Stability and Growth Pact) kako bi se obezbedila budžetska stabilnost u zemljama EU;- 1. jun 1998. Osnovana je Evropska centralna banka (ECB – European Central Bank) ukida se EMI;- 1. januar 1999. Kvalifikovalo se 11. zemalja za ulazak u 3. fazu EMU (Nemačka, Francuska, Irska, Finska, Belgija, Holandija, Luksemburg, Španija, Portugalija, Austrija i Italija) osim Velike Britanije, Danske, Grčke i Švedske. Euro se uvodi kao elektronski novac;- 1. januar 2001. Grčka se kvalifikovala za ulazak u zonu evra;- 1. januar 2002. ECB uvodi evro papirni i kovani novac;- 1. jul 2002. Evro je jedina valuta u EMU, nacionalne valute su povučeneiz opticaja.

Izvor: Internet, http://www.euro.ecb.int/en/what/countries.html.

12

Dodatak 2. Prijem zemalja u Evropsku uniju

Država članica / Godina prijema

Belgija 1957Francuska 1957Njemačka 1957

Italija 1957Luksemburg 1957

Holandija 1957Velika Britanija 1973

Danska 1973Irska 1973Grčka 1981

Porugalija 1986Španija 1986Austrija 1995Švedska 1995Finska 1995

Izvor: „Evropska monetarna unija i evro” (str. 99-114), Mina Zirojević i Sanja Jelisavac

13

Dodatak 3. Historijat stvaranja EU, EMU i EURA

HISTORIJAT STVARANJA EU, EMU I EURA  

1946. Britanski premijer Vinston Čerčil u Cirihu poziva na stvaranje Ujedinjenih Država Evrope

1949. Osnovan Savjet Evrope

1950. Šumanova deklaracija – Francuski ministar spoljnih poslova Robert Šuman 9. maja predložio udruživanje industrija uglja i čelika Francuske i SR Njemačke, otvoreno za sve demokratske države Evrope, kojim će rukovoditi evropska institucija. Plan odobrila Skupština Savjeta Evrope.

1951. Pariški ugovor o uspostavljanju Evropske zajednice za ugalj i čelik (ECSC) potpisuju Francuska, Njemačka, Italija, Belgija, Holandija i Luksemburg.

1953. Prvi “evropski porez” za ECSC

1957. Rimskim ugovorima navedenih zemalja osnovana je Evropska ekonomska zajednica (EEZ)i i Evropska zajednica za atomsku energiju (EURATOM).

1959. Austrija, Danska, Norveška, Portugalija, Švedska, Švajcarska i Velika Britanija utvrdile sporazum o slobodnoj trgovini (EFTA).

1962. Početak zajedničke poljoprivredne politike EEZ-a. Carine između članica smanjene su za 50%.

1967. Tri evropske zajednice stapaju se u jedinstvenu Ekonomsku zajednicu (EZ) sa zajedničkim tijelima.

1968. Ostvaruje se carinska unija unutar EZ-a, 18 mjeseci prije roka predviđenog Rimskim ugovorima.

1970.  EZ dobija obračun za svoje funkcionisanje, od carina na poljoprivredne proizvode i 1 posto poreza na dodatnu vrijednost, koji se na jedinstvenoj osnovi prikuplja u zemljama članicama.

1971. VERNEROV PLAN – Prihvaćen projekat luksemburškog premijera Pjera Vernera prema kojem je trebalo da se Evropska ekonomska i valutna unija postupno ostvari već do 1980. godine.

1973. Danska, Irska i Ujedinjeno Kraljevstvo pristupaju EZ-u.

1974. ECU (European Currency Unit) – ZAJEDNIČKA EVROPSKA VALUTNA JEDINICA, sastavljena kao obračunska korpa evropskih valuta, čiji međusobni odnosi (kurs i udio u korpi,

14

prema ekonomskoj snazi zemlje) su se u međuvremenu više puta i mijenjali. Prema stanju odnosno kursu 31. 12. 1998. utvrđeni su odnosi participirajućih valuta prema euru, koji je zamijenio ECU, u odnosu 1 : 1.

1979.  Uveden Evropski monetarni sistem (EMS), u koji je uključeno osam članica EZ-a (sve osim Velike Britanije). Osnovu čini kursni mehanizam, s polaznim odnosima valuta prema ECU-u. Međusobni kursevi valuta tih zemalja mogu varirati u rasponu do +/– 2,25 posto, a utvrđeni intervencijski i kreditni aranžmani štite od većih kursnih promjena. Nekim zemljama izuzetno je dopušteno, u razdoblju prilagođavanja, i odstupanje do +/-6%. Zbog većih valutnih potresa (u kojima su italijanska lira i u međuvremenu uključena britanska funta ispale iz kursnog mehanizma),a 1993. raspon se morao proširiti do +/– 15 posto).

1981.  Grčka se priključuje EZ-u.

1986. U EZ se uključuju Španija i Portugalija, tako da broj članica raste na 12. Nekoliko mjeseci poslije prvi put se javno zavijorila evropska zastava sa 12 zvjezdica.

1989. Španija se uključuje i u Evropski monetarni sistem.

1989. DELOROV IZVJEŠTAJ – Predsjednik Evropske komisije Žak Delor predložio “bijelu knjigu” konkretnih mjera za uspostavljanje jedinstvenog evropskog tržišta, na osnovu koje je utvrđeno stvaranje Evropske ekonomske i monetarne unije (EMU) u tri faze.

9.11.1989. Pad Berlinskog zida

20.6.1990. EZ i EFTA formalno počinju pregovore o stvaranju Evropskog ekonomskog prostora (EEA)

1.7.1990. Počela 1. faza stvaranja EMU: ukidanje preostalih prepreka slobodnim tokovima kapitala i usklađivanje ekonomske, novčane i fiskalne politike u EU.

3.10.1990. Ujedinjenje Njemačke

7.2.1992. Potpisani UGOVORI U MASTRIHTU – Najvažniji kriterijumi za ulazak u Evropsku ekonomsku i monetarnu uniju su sljedeći:

stopa inflacije koja koja ne prelazi 1,5 više od prosječne inflacije tri zemlje s najnižom inflacijom u EU;

obračunski deficit ne smije premašivati 3 posto bruto društvenog proizvoda;

javni dug ne smije biti veći od 60% bruto društvenog proizvoda (kasnije prilagođavanje: ili se mora smanjivati prema toj granici, ako je iznad nje)

oscilacije kursa tokom najmanje dvije godine ne smiju

15

prekoračivati raspon utvrđen u Evropskom kursnom mehanizmu;

dugoročne kamatne stope (12-mjesečni prosjek) ne smiju za više od 2% premašivati prosjek tri članice s najvećom stabilnošću cijena.

4. 4. 1992. Portugalski eskudo ulazi u EMS.

1. 1. 1993. Početak djelovanja JEDINSTVENOG TRŽIŠTA.

1. 11. 1993. Mastriški ugovori stupaju na snagu, a EZ time prerasta u Evropsku uniju (EU).

1. 1. 1994. Počinje 2. faza valutne unije – osnovan EVROPSKI MONETARNI INSTITUT, preteča Evropske centralne banke. Povećava se nezavisnost nacionalnih centralnih banaka, zabranjuje se finansiranje orbačunskog deficita iz monetarnih izvora.

1. 1. 1995. Austrija, Finska i Švedska priključuju se EU. (Uprkos uspješno okončanim pregovorima, Norvežani su referendumom odbili ulazak u EU.)

15/16. 12.1995

Na zasjedanju Evropskog savjeta (šefovi država i vlada članica EU) u Madridu odabrano ime buduće zajedničke valute – euro.

14. 10. 1996.

Finska marka uključuje se u EMS, a mjesec dana poslije i italijanska lira ponovo ulazi u EMS.

16. 3. 1998. Grčka drahma ulazi u EMS.

2/3. 5. 1998.

Evropski savjet utvrdio koje zemlje ispunjavaju kriterijume za ulazak u EMU i uvođenje eura.

1. 6. 1998. Počinje s radom Evropska centralna banka (ECB), koja zajedno s nacionalnim centralnim bankama zemalja EU čini Evropski sistem centralnih banaka. Osnovni cilj djelovanja: stabilnost cijena.

31. 12. 1998.

NEOPOZIVO FIKSIRANJE KURSA nacionalnih valuta članica EMU prema euru.

1. 1. 1999. Počinje 3. faza EMU, uvođenjem eura kao BEZGOTOVINSKOG NOVCA u 11 zemalja: Austriji, Belgiji, Finskoj, Francuskoj, Irskoj, Italiji, Luksemburgu, Holandiji, Njemačkoj, Portugaliji i Španiji. Računi se mogu voditi u euru ili u nacionalnoj valuti (po izboru vlasnika računa), a cijene isticati istovremeno u nacionalnoj valuti i u euru.

1. 1. 2001 I Grčka se priključuje EMU.

1. 1. 2002. U opticaj ulaze NOVČANICE I KOVANICE EURA – ostvaruje se

16

konačno uvođenje jedinstvene evropske valute 12 zemalja članica Evropske valutne unije. Oko 300 miliona Evropljana ima zajednički novac.

 

Izvor: http://www.cb-mn.org/Novac/istorijat_stvaranja_eura.htm

17