Evşen Mercn - Tezer Özlü'nün Ço. Soğ. Gec. ve Yaş. Uc. Yolc. Öz Anlatımlı Kadın Bildungs romanı olarak okumak.pdf

7/30/2019 Even Mercn - Tezer zl'nn o. So. Gec. ve Ya. Uc. Yolc. z Anlatml Kadn Bildungs roman olarak okumak.pdf

1/106

TEZER ZLNN OCUKLUUN SOUK GECELERVE YAAMIN UCUNA

YOLCULUKROMANLARINI Z-ANLATIMLI KADIN BLDUNGSROMANI

OLARAK OKUMAK

EVEN MERCAN

BOAZ UNIVERSITY

2009


2/106

READING TEZER ZLS OCUKLUUN SOUK GECELER

ANDYAAMIN UCUNA YOLCULUKNOVELS AS SELF

NARRATED FEMALE BILDUNGSROMAN

Thesis submitted to the

Institute for Graduate Studies in the Social Sciences

in partial fulfillment of the requirements for the degree of

Master of Arts

in

Turkish Language and Literature

by

Even Mercan

Boazii University

2009


3/106

Reading Tezer zls ocukluun Souk Geceleri andYaamn Ucuna

YolculukNovels as Self Narrated FemaleBildungsroman

The thesis of Even Mercan

has been approved by

Yrd. Do. Dr. Zeynep Uysal ______________________________

(Advisor)

Do. Dr. Nur Grani Arslan _______________________________

Yrd. Do. Dr. Erol Krolu ______________________________

September 2009


4/106

i

Thesis Abstract

Even Mercan,Reading Tezer zls ocukluun Souk Geceleri and

Yaamn Ucuna YolculukNovels as Self Narrated Female

Bildungsroman

Tezer zl is an effective figure in Turkish literature who writes short stories,novels, a scenarioand makes translations between 1970-1980. zls literaryworks are constructed by some basic themes such as inner world of theindividual, identity crisis, social-political-historical-ideological pressure andsurvival efforts of a woman under these circumstances. In this thesis, I show

how authors ocukluun Souk Geceleriand Yaamn Ucuna Yolculuknovels can be read as female bildungsroman which narrated by a first personnarrator by the help of the theoric readings and giving examples from novels.In the first novel the story of the self narrator ends on thirty years age and inthe second novel same story are brought fourty years age. In this way, thewhole story ends with an individual growth.


5/106

ii

Tez zeti

Even Mercan, Tezer zlnn ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn

Ucuna YolculukRomanlarn z-anlatml Kadn Bildungsroman Olarak

Okumak

Tezer zl, Trk edebiyatnda 1970-1980 yllar arasndaksahikyeleri,romanlar, evirileri ve bir senaryosu ile etkili olmu bir figrdr. Bireyin idnyas, kimlik bunalm, toplumsal-siyasi-tarihi-ideolojik dayatmalarla

byle bir ortamda kadn olarak var olmaya almann zorluu gibi temalarzlnn eserlerinin temelini oluturur. Bu tezde de yazarn ocukluun

Souk Gecelerive Yaamn Ucuna Yolculukromanlarnda birinci tekil ahsanlatc azyla aktard hikyenin btn halinde ele alndnda nasl birkadn bildungsroman olarak okunabilecei iddias, teorik okumalar vemetinlerden rneklerle gsterilmeye alld. lk romanda z-anlatml hayathikyesi otuzlu yalara kadar getirilen anlatc-karakterin ikinci romandakrkl yalara ulaan hikyesi, bir btn halinde bireysel olgunlamayla sonaerer.


6/106

iii

NDEKLER

NSZ....iv

BRNC BLM:GR...1Tezer zlnn Hayat..........................................11960-1980 Yllar Arasndaki Toplumsal ve EdebAtmosfer......4Bildungsroman Tr ve Kadn Bildungsromannn Ortayak....6

KNC BLM: KADIN BLDUNGSROMANI OLARAK TEZER ZLROMANLARINDA ANLATICININ ROL.15

NC BLM: KADIN BLDUNGSROMANI OLARAK TEZER ZLROMANLARINDAK ATIMA ALANLARI .......24

Evdeki atma Alanlar......................25Okuldaki atma Alanlar .47Cinsellikle lgili atma Alanlar.......57Orta Snf Hayatyla lgili atma Alanlar....68

DRDNC BLM: OLGUNLAMA ve BYMENN BREYULATIRDII ZMLER: DNM NOKTALARI..72

ntihar....73Yolculuk........80

BENC BLM: SONU.87

KAYNAKA.93


7/106

iv

NSZ

Tezer zlnn ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn Ucuna Yolculuk

Romanlarn z-anlatml Kadn Bildungsroman Olarak Okumakbalkl tezimde

ncelikli k noktam, Tezer zlnn ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn

Ucuna Yolculukromanlarndaki birbirini fazlasyla artran anlatc-kadn

karakterin varlyd. Yakn okumalarm esnasnda ise bu anlatc-kadn karakterin

hikyesinde ocukluk tecrbelerinden toplumla yaanan uyumazla kadar birok

noktann benzer olduunu grdm. En temel ortaklk ise anlatc-karakterin kendi

istekleriyle toplumun beklentileri arasnda kalmaktan dolay yaad kimlik

bunalmyd. elikileri ve bunalmlaryla toplumda tutunmaya alan ayn birinci

tekil anlatc-karakter, ilk romanda ocukluktan otuzlu yalara kadar anlatt hayat

hikyesini ikinci romanda krkl yalarn ortalarna kadar getirdiinden konu

balm, Tezer zlnn romanlarnn birlikte ele alnarak z-anlatml kadn

bildungsroman olarak okunabilecei iddiasna dnt.

Anlatc-karakterin iki roman boyunca aktarlan byme hikyesinin bir kadn

olarak ataerkil toplumda var olma mcadelesi vermenin zorluklarn ierdii tespit

edildiinden, anlatcnn byme ve bireysel olgunlama hikyesine paralel olarak

toplumla yaad atmann ve kimlik bunalmnn ipularna da ulamann

mmkn olduu grld. Bu nedenle bu almann temel amac, zlnn

romanlarnn protagonistin fiziksel ve duygusal anlamda bymesini anlatan

bildungsromann kadn bildungsroman trne nasl dhil edilebileceini

incelemektir.

Tezin ilk blm Girite yukarda bahsedilen iddiay mmkn klan sreci

anlamlandrmak iin ksaca zlnn hayatndan sz edildikten sonra srayla yazarn


8/106

v

varlk gsterdii yllardaki edeb atmosfere ve bildungsroman trnn tarihi

geliimine deinildi. Bildungsromann 18. yzylda ortaya kt dnemde devrin

idealize ettii insan tipini yaz dzleminde kurgulayp bireyin genlikteki bireysel

hrslarndan, beklentilerinden syrlarak bydke toplumun isteklerine uygun biri

haline geliini anlatt, ancak ilerleyen dnemlerde sosyal artlarn farkllamasna

bal olarak trn de dnt sylendi. 20. yzyln ortalarna gelindiinde

kadnn toplum iindeki direniinin ve grnrlnn artmasyla artk kadn

bildungsroman denen trde rnekler verilmeye baland ve bunlarn kadnn

byrken toplumla yaad atmay merkeze ald ifade edildi.

Birinci tekil ahs anlatcnn kadn bildungsromanndaki rol ise tam bu noktada

devreye girdiinden ikinci blm olan Kadn Bildungsroman Olarak Tezer zl

Romanlarnda Anlatcnn Rol balnda romanlarda neden birinci tekil anlatc-

karaktere yer verildii, onun yaadklarn nasl almlayp yanstt sorularna yant

verilerek, yani anlatc seiminden yola kp kadn bildungsromanna varmann nasl

mmkn olaca gsterildi. Ksacas bu blmde toplumsal beklentilerle bireysel

beklentileri arasndaki farktan tr areyi tek bana var olmay baarabilmekte

gren zlnn romanlarndaki anlatc-karakterin anlatsnn hereyi bilen nc

tekil ahs tarafndan deil de, kendine odaklanan birinci tekil ahs tarafndan

yaplmasnn kadn bildungsromanyla kurduu iliki gsterildi.

nc blmde Kadn Bildungsroman Olarak Tezer zl Romanlarndaki

atma Alanlar bal altnda ayn anlatc-karakterin iki roman boyunca

anlatlagelen hayat hikyesindeki kimlik bunalmnn, dayatmalara kar gelmenin ne

trl atma alanlar sonucunda ortaya kt evdeki, okuldaki, cinsellikle ve orta

snf hayatyla ilgili atma alanlar olarak adlandrlan alt balklar zerinden

incelendi. Anlat ilerledike anlatc-karakterin duyguca ve zihince olgunlap


9/106

vi

byd ancak sonuta toplumun beklentilerine uygun bir insan haline gelmedii,

aksine tezin nermesinde ne srld gibi onun mr boyunca sren hatta

durmadan byyen bir atma yaad dile getirildi.

Drdnc blm ise bireysel olgunlamann, zmlerin ya da baka bir

deyile zlmenin yaand Olgunlama ve Bymenin Bireyi Ulatrd

zmler: Dnm Noktalar baloluturur. Toplumsal kalplarn iinde

yaayamayacana iyice ikna olan anlatc-karakter, kendince bireysel zmler

retir. Bylelikle ona dayatlan hereye kar durduunu gstermeyi hedefler. Bu

dnm noktalarndan ilki intihar olduundan bu blmde nce bu kavramn tanm

yaplarak nasl toplumsal bir olgu olduu akland. Akl hastanesi ve kapatlma

mevzular ise Michel Foucaultnun disiplin ve ceza kuramndan yararlanarak

incelendi ve ele alnan meknn da ev, okul, hastane anlatc-karakter iin

benzer tecrbeleri temsil ettii vurguland. Sonuta da bu intihar, anlatc-karakterin

aidiyetsizlik isteiyle ilikilendirildi. ocukluun Souk Gecelerinde intiharn

baarszlkla sonulanmasnn ardndan Yaamn Ucuna Yolculukta anlatc-

karakterin sevdii yazarlarn peinden kt Avrupa seyahati, tam anlamyla ikinci

dnm noktasn yani toplumla kesin kopuu yaattndan bu iki romann birden,

kadnn erkek egemen toplumda tutunmak iin hayat boyunca verdii mcadelenin

anlatld kadn bildungsromannn bir rnei saylabilecei sylendi.

almann sonunda sz edilen atma alanlar ve dnm noktalar

araclyla, Tezer zlnn iki romannn da ayn anlatc-karakterin z-anlatmla

aktard bir kadn bildungsroman olarak okunabilecei nermesine varld. stelik

kadn bildungsromann klasik bildungsromandan ayran en nemli nokta olan,

protagonistin bencilliine sahip kp i yolculuuna ynelmesinin ancak iki roman

birlikte ele alndnda anlaml hale geldii de belirtildi. nk bu iki roman bir


10/106

vii

yandan zlnn yazma srecinde hemen her eserinde ele ald, benzer zellikler

tayan anlatc kadn karakterlerin hikyesinin bir btn halinde okunabilmesine

imkn salarken te yandan Trk edebiyatnda ky edebiyat eiliminin devam ettii

bir dnemde kadnn ataerkil toplumda yaad atmalar ve kimlik bunalmn

grnr hale getirmeleri ynyle mevcut daarckta bir farkllamaya yol aar.

Tez danmanm Yard. Do. Dr. Zeynep Uysala emeinden, ilgisinden ve

yardmlarndan tr teekkr ederim. Ayrca bu alma sresince bana hep destek

olan babama, kardeime, zellikle anneciime ve sevgili arkadalarm Dilek, Derya,

Semiha ve Haluka da ok teekkr ederim.


11/106

1

BRNC BLM

GR

Tezer zlnn Hayat

Tezerzl, 1942de Simavda retmen anne babann ocuundan sonuncusu

olarak dnyaya gelir. Aabeyi Demir zl, ablas da Sezer (zl) Durudur. Yazar,

ailenin stanbula tayininin kmasnn ardndan Avusturya Kz Lisesine kaydettirilir

ancak okulu yarm brakr. Daha sonra stanbul Erkek Lisesinin at snavlara

girerek bu liseden mezun olur. 1964te Pariste tant tiyatro sanats Gner

Smerle evlenerek Ankaraya tanr ve AST (Ankara Sanat Tiyatrosu) iin eviriler

yapar, ayrca bir oyunda rol alr. Yazar, Ankarada kald yllarda dnemin nemli

sanatlaryla temas halindedir. Smerden boandktan sonra stanbula dner ve

1968de sinemac Erden Kralla evlenir. iftin 1973te Deniz isminde bir kzlar

olur. Bu esnada Tezer zl Kral, burslu olarak bir buuk yllna Berline gider.

Burada tant fotoraf sanats Hans Peter Martiyle 1984te Zrihte evlenen

zl, 18 ubat 1986da yakaland kanser nedeniyle vefat eder. 1 lmnn

ardndan Gergedan dergisi 13. saysnda yazarla ilgili bir fotobiyografi yaymlar.2

Ayrca yazar, Yap Kredi Yaynlar nclnde 1 Mart-8 Nisan 1996 tarihleri

arasndaBir Usta, Bir Dnya: Tezer zl balyla fotoraflarnn, el yazlarnn ve

kiisel eyalarnn da yer ald bir sergiyle anlr.

zlnn eitli hikyeleri, 1960larn bandan itibaren birok dergide

yaymlanmaya balar. Yazar, krk yllk yaamnda yalnzca kitapla

okuyucusuyla bulumasna ramen edebiyat dnyasnda kendine has bir yer

edinmeyi baarr. Dergilerde yaymlanan hikyelerinden derlenenEski Bahe

1

Haz. Sezer Duru, Tezer zlye Armaan (stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1997), s. 11-20.2 Berlin Notlar, Gergedan, no. 13 (1988), s. 84.


12/106

2

1978de, ilk roman olan ocukluun Souk Geceleri 1980de veAuf den Spuren

eines Selbstmords [Birntiharn zinde] adyla ilk olarak Almanca yaymlanan

ardndan yazarn kendisi tarafndan Yaamn Ucuna Yolculukadyla Trkeletirilen

ikinci roman ise 1984te yaymlanr. Yazarn lmnden sonra yeni ykleri

eskileriyle birletirilir veEski Bahe-Eski Sevgi adyla yeniden baslr. Geride kalan

Almanca kimi an ve gnce paralar da yazarn ablas Sezer Duru tarafndan

TrkeletirilerekKalanlaradyla kitaplatrlr. Tek senaryosu olanZaman D

Yaam da Sezer Duru tarafndan Almancadan evrildikten sonra baslr. Yazar

hakknda yazlanlar belge ve fotoraflarla yine ablas, Tezer zlye Armaan

adyla birletirir. Tezer zlden elimizde kalan son yaz paralar olarak yazarn

1982-1986 yllar arasnda Avrupada yaarken arkada yazar Leyla Erbile yazd

mektuplarn ve gnderdii kartpostallarn bir araya getirilmesiyle oluturulan Tezer

zldenLeyl Erbile Mektuplarsaylabilir. Ayrca eitli dergilerde yaymlanan

Kafka, Enzensberger, Krger, Rmkopf evirilerinin yan sra Ingmar Bergmannn

Yaban ilekleri veAynadaki Gibi kitaplarn kendi adyla, Ossip PiatnizkininBir

Boleviin Anlarn ise Tuncay Gkmen adyla evirir. Bir de Sezer Duruyla

birlikte evirdii Heinrich BllnFotorafta Kadn da Var vardr.3

Yazar hakknda yaplan almalar ise iki kolda ele alnabilir. Birincisi, eitli

yazarlarca yaplan bamsz incelemelerdir. Bu gruba dhil olabilecek rnlerin

banda Tezer zlye Armaanda yazarn yakn evresince kaleme alnan yazlarla

Yazko, Hrriyet Gsteri, Trk Dili, Nokta, Varlk, Milliyet Sanat, Kitap-lkgibi

dergilerde veHrriyet, Milliyet, Radikal, Tarafgibi gazetelerde kan denemeler,

eletiriler gelir. Bunun dnda Nurdan GrbilekinEv devi kitabndaki yalnzca

adyla bile pek okey ifade eden Memur ocuklar, Ev devleri, Pazar leden

3 Yazarn yabanc dillere evrilen roman ve hikyeleri iin bkz. Duru, a.g.e., s. 155.


13/106

3

Sonralar makalesi4 ve Ayla Gkmenin Bir Ruh zmsel Okuma: Tezer

zlnn sel Dnyasna ykleriyle Yaklam5 adl ilk olarak Mays 1996da

Uluda niversitesi Eitim Fakltesinde yk Bildiriimleri Sempozyumunda

sunulan bildirisi saylabilir.

kinci grupta ise yazar hakknda yaplm, akademik almaya

rastlanmaktadr. Bunlar, Yksel Tekinin 1995 ylnda stanbul niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits Alman Dili ve Edebiyat blmnde hazrlad Die Bilder des

todes und der sexualitaet bei Elfriede Jelinek und Tezer zl (lnn Resimleri ve

Elfriede Jelinek ve Tezer zlde Seksualite)6 adl yksek lisans tezi, Baak

zdoan Pirimin 2003 ylnda Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits Sahne Dekorlar ve Kostm Ana Sanat Dal Dekor ve Kostm

Tasarm Programnda hazrlad Sahne Tasarmnda Psikodrama Yntemi ve

Tezer zlnnZaman D Yaam Adl Senaryosunun Mekn Tasarm7 adl

yksek lisans teziyle son olarak yazarn ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn

Ucuna Yolculukadl romanlar zerinden eserlerinde betimledii aydnn i

dnyasna ve bir birey olarak aydnn kendi dneminin politik yaantsndan nasl

etkilendiine odaklanan Zeynep Simavinin 2006 ylnda Orta Dou Teknik

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Medya ve Kltrel almalar blm

bnyesinde hazrlad Tezer zl: A Marginal Voice Against the Approved Notion

4 Nurdan Grbilek,Ev devi (stanbul: Metis Yaynlar, 2005), s. 59-77.

5 Ayla Gkmen, Bir Ruh zmsel Okuma: Tezer zlnn sel Dnyasna ykleriyle Yaklam,Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 5 (2001), s. 109-124.

6 Yksel Tekin, Die Bilder des todes und der sexualitaet bei Elfriede Jelinek und Tezer zl (mastertezi, stanbul niversitesi, 1995).

7

Baak zdoan Pirim, Sahne Tasarmnda Psikodrama Yntemi ve Tezer zlnnZaman DYaam Adl Senaryosunun Mekn Tasarm (master tezi, Mimar Sinan niversitesi, 2003).


14/106

4

of the Intellectual 8adl yksek lisans tezidir.

Elimizdeki bu akademik almaya baktmzda Tezer zl adnn akademik

camiada tartlmasna olanak salamalar sebebiyle nemli olduklar dnlmekle

beraber bunlarn hibirinin temelde Tezer zlnn edebiyatn irdelemedikleri

grlr. Bu tezde ise Tezer zl, yazar kimliiyle irdelenecektir. Yazarn

sorunsallatrd varolu, benlik, sknt, kadnn kendiyle ve evrenin deer

yarglaryla giritii mcadele gibi anlatc-karakterin toplumla yaad atmann

temelini oluturan unsurlar, ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn Ucuna Yolculuk

romanlarnn ikisinin de merkezindedir. Anlatcnn fiziksel ve ruhsal geliimine

paralel olarak artan arada kalmlk duygusu birinci tekil ahs anlatc azndan

hikye edilir. Tezin nermesi de anlatc-karakterin ocukluundan orta yaa kadarki

dnemde eitli atma alanlar zerinden yaad birey-toplum mcadelesinin ve

bir zm olarak grd dnm noktalarnn, zlnn romanlarn birinci ahs

anlatml kadn bildungsroman olarak okumaya olanak saladdr.

Bu noktada zlnn bireyin i dnyasna bakan edebiyat anlayn

anlamlandrmak iin yazlarn yaymlamaya balad yllardaki toplumsal ve edeb

atmosfere ksaca da olsa deinmek yerinde olur.

1960-1980 Yllar Arasndaki Toplumsal ve Edeb Atmosfer

1970 ve 1980lerher alanda olduu gibi edebiyat alannda da temelleri 1960larda

atlan birtakm sosyal, tarihsel gelimelerin mirassdr. Bu sre iindeki dnm

noktas, 27 Mays 1960 darbesidir. ok partili demokrasiye geilmesinin ardndan

yaanan bu olay, toplumdaki hkim ideolojinin zlmeye balamasnn iareti

8 Zeynep Simavi, Tezer zl: A Marginal Voice Against the Approved Notion of the Intellectual(master tezi, Orta Dou Teknik niversitesi, 2006).


15/106

5

olarak da okunabilir. Ayrca DP iktidar srasnda yaanan ekonomik gelimeler

kapal, devleti ekonomi modelinden liberal ekonomiye dnmek deien yaam

standartlar, ardndan anayasayla desteklenen geni kii hak ve zgrlkleriyle ii

ve renci eylemleri bu yllarn temel dinamikleridir.9

Toplumsal alanda bu gelimeler olurken edebi alanda da 1940lardan itibaren

Sait Faik, Yusuf Atlgan gibi yazarlar araclyla varoluuluun, bireyciliin nemi

artar. Bu durum da edebiyat alannda bireyin psikolojisinden ok olaylarn geliimine

odaklanan, belirli birablonu ve karakter yaps olan ky edebiyat dnemi iinde bir

krlmaya iaret eder. Artk bireyin ruh halini, kalabalklar iindeki yalnzln,

kendini ifade edememe skntsn anlatan eserler retildiini ve yeni anlatm

teknikleri denendiini de gsterir. Atilla zkrml, Cumhuriyet Dnemi Trkiye

Ansiklopedisinin 3. cildinde yer alan Ana Hatlaryla Edebiyat makalesinde Yusuf

Atlgan, Ferit Edg, Leyl Erbil gibi bu dnem yazarlarnn gerekiliin inkr

edilmesi deil, ona yeni bir yorum getirilmesi gerektii dncesinde birletiklerini

syler.10 Bir nceki dnemden farkl olarak orijinal, bireyin i dnyasna, varolusal

sorunlarna, toplum iindeki konumuna deinen eserler yazlmaya balanr.

1960larn banda yazmaya balayan ve 1980lerin ortasna kadar yazan Tezer

zl iin de topluma yabanclama, toplumsal deerlerle uzlaamama ve zellikle bir

kadn olarak bu skntlara maruz kalma temel izleklerdir. Bu nedenle yazarn

yaratt karakterlerin neredeyse tamamnn bahsedilen sorunlardan muzdarip

bireyler olduklar grlr.11

9 Daha detayl bilgi iin bkz. Feroz Ahmad,Modern Trkiyenin Oluumu, ev. Yavuz Alogan(stanbul: Kaynak Yaynlar, 2006), s. 147-176 ve Erik Jan Zrcher,Modernleen Trkiyenin Tarihi,ev. Yasemin Saner Gnen (stanbul: letiim Yaynlar, 2000), s. 321-351.

10 Atilla zkrml, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, cilt. 3 (stanbul: letiim Yaynlar,1983), s. 594-599.

11 1950lerden itibaren poplerliini koruyan ky edebiyat karsnda tutunmaya alan yeniedebiyatn nclerinden Tezer zl ve Leyl Erbilin yazm tarzlarnn kamuoyunda kabul grp


16/106

6

zlnn romanlarndaki anlatc-karakterin toplumla atma halinde geen

hayatnn anlatdaki yeri ve nemi, ancak bu anlatlarn kadn bildungsroman olarak

nerede durduunu tespit etmekle anlalr. Bu nedenle de zlnn romanlarnn

bildungsroman tryle ilikisini doru kurabilmek adna trn tanmn yapp, ortaya

k koullarna bakmak ve kronolojik geliimini detaylandrmak yerinde olur.

Bildungsroman Tr ve Kadn Bildungsromannn Ortaya k

Bildungsroman, 18. yzyl Avrupasnda zellikle Almanyada aydnlanma

ann akl ve insan merkeze alan felsef alt yapsnn etkisiyle doar.12 Bu nedenle

tr iin laik, ilerlemeci ve dini geri plana atan modernitenin szcsdr denebilir.

Franco Moretti, The Way of The World: The Bildungsroman in European Culture

kitabnda trn modernitenin sembol olduunu ifade eder.13 Batan sona erkek

bakahramannn ocukluundan itibaren besledii umutlar, yaad hayal

krklklarn, bymenin zorluunu, edindii tecrbeleri, hayattan ald dersleri

ki bu durum bazen bir nc kii araclyla salanr bu dersler sonucunda

olgunlap isteklerine ulamasn, toplumla kaynamasn ve ann olumlad bir

kii haline gelmesini anlatan roman trne bildungsroman denir.14 Asl hedef,

bireyin geliimindeki toplumsalla odaklanarak onun romann sonunda olumlanan

bir kiilie nasl kavutuunu gstermektir. dealize edilmi bir dnya ve burjuva

grmeyeceine daha dorusu kymetinin anlalp anlalmayacana dair kukular vardr. Onlarn bukonudaki grlerine birinci azdan ulamak iin bkz.Tezer zl, Tezer zldenLeyl Erbile

Mektuplar, haz. Leyl Erbil (stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1995), s. 25-26, 35, 50, 53-54.

12 Bildungsroman, Almanca bir edebiyat terimi olmasna ramen btn dnyada bu adla anlr.

13 Franco Moretti, The Way of The World: The Bildungsroman in European Culture, ev. AlbertSbragia (London: Verso, 2000), s. 6.

14

Bir sanatnn kendi alanndaki geliimini ncesi ve sonrasyla anlatan tr iseKnstlerromandr.Bkz. Mikhail Bakhtin, Speech Genres and Other Late Essays, der. Caryl Emerson, Michael Holquist,ev. Vern W. McGee (Austin: University of Texas Press, 1986), s. 16.


17/106

7

kahraman vardr15ve onun farkllap olgunlat, dnm yaad gsterilir.

Goethenin 1795te baslan Wilhelm Meister'in raklk Yllar roman, bu trn

prototipi saylr.

Moretti, bildungsroman kahramanlarnn kendi kararlaryla toplumun

beklentileri arasnda skp kaldklarn ve sistemin normalletirmesiyle romanlarn

sonunda kahramanlarn bencil isteklerinden syrlp olmalar istenen kiiye

dntklerini, mutlu ve tam bireyler haline geldiklerini syler. Bu adan trn

geliim (entwicklungsroman) ve eitim (erziehungsroman) romanlarnn bir sentezi

olduunu ileri srerken,16 idem nal ise geliim (entwicklungsroman), eitim

(erziehungsroman) ve byme romannn (bildungsroman) bakahramann geliim

yksn merkeze almalar dolaysyla benzerlikler gsterdiklerini ifade eder.

Geliim romanlarnda bildungsromandan farkl biimde kahramann bir dneminin

rnein ocukluktan ergenlie kadarki dnem anlatldn, eitim romannda ise

kahramann bir eitim-retim kurumunda yetitirilmesi zerinde durulduunu

syler. Yazar, bu zellikleri gz nnde bulundurarak geliim roman ve byme

roman arasnda daha byk bir koutluk olduunu iddia eder.17 Trn benzerleri

arasndaki snflandrma sorununda farkl yazarlarn farkl grleri yalnzca

yukarda belirtilenlerle snrl deildir. rnein, Mikhail Bakhtin ve Russell A.

15 Marc Redfield, kiinin kendi kendini yaratt tr dedii bildungromann eitimi ve estetii

birletiren yaps iin tasavvur edilen, zihinde kurulan sfatlarn kullanr. Kiinin bu trde adeta birdnceye dntn syler. Ona gre trn yksek kltre ait oluu da estetik kaygnn neminiartrr ve okuyucunun da romann sonunda kendi ideal olgunlamasn yaamas ngrlr. Ayrntl

bilgi iin bkz. Marc Redfield,Phantom Formations: Aesthetic Ideology and the Bildungsroman(Ithaca, London: Cornell University Press, 1996), s. 38-62.Russel A. Berman da benzer bir dnceyle trn tematik temsiliyeti (kahramann byme hikyesi)ve estetik kabul (okuyucunun deneyimi) arasnda ikili bir iliki olduunu, bildungsun sanatsaleitimin bir paras olduunu ve bildungsromann kiisel potansiyelin bir btn olaraktamamlanmasn nerdiini syler. Bkz. Russel A. Berman Modernism and the Bildungsroman:Thomas MannsMagic Mountain, The Modern German Noveliinde, der. Graham Bartram(Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2004), s.77, 83, 92.

16 Moretti, a.g.e, s. 16.

17 idem nal, Bildungsroman Trne Kavram Temelinde Bir Yaklam,Littera EdebiyatYazlar, no. 17 (Aralk 2005), s. 55-57.


18/106

8

Berman eitim romanyla bildungsroman ayn tr olarak ele alrken 18 Grsel Ayta

ise bildungsromann manevi biimlenmeye, kltre nem vermesi ynyle eitim ve

geliim romanndan ayrldn iddia eder.19

Protagonistin taradan bykehre gelip, ocuka hayallerinden kurtulup

toplumla btnleerek bir kimlik kazand ve klasik bildungsromanda bunun

evlilikle saland sylenir. ve d dnya arasndaki devamllk ruhun en yce

taraflaryla toplumun beklentisinin kaynamasyla salanr. Nedensellik ve btnlk

erevesinde protagonistin yaam yks anlatlrken deneyimlerinden edindii

olumlu tecrbeler sonucunda ki bunlara malubiyetler de dhildir topluma uyum

salayp yer edinebildii kabul edilir. Doal olarak bu tip romanlarn sonu nettir,

yoruma ak deildir. Roman, ina edilmesi hedeflenen kimliin ortaya kmasyla

grevini tamamlar.20

Burada bir parantez aarak Bakhtinin bildungsromanlarda kahraman ve dnya

arasnda tam anlamyla karlkl bir etkileimden sz edilemeyecei ynndeki

grlerini hatrlamakta fayda var. Bakhtin, dnyann kahraman deitirme gcnn

olmadn onu yalnzca test ettiini, kahramannsa dnyay etkileyemediini ifade

eder. Hatta bildungsromann kahramann test edilmesi fikri zerine ina edildiini

syler21 ki, Morettinin yorumlar da dikkate alndnda bu iddiann geerli olduu

grlr. nk bildungsromann sonunda yaamla ilgili snavn veren protagonistin

18 Bakhtin, a.g.e., s. 19 ve Russell A. Berman, a.g.m., s. 77-92.Ayrca Bakhtin zuhur etme roman da dedii bildungsroman trnn be farkl tipi olduundan szeder. Birincisi, kahramann kendisinin ve karakterinin merkezde olduu tr; ikincisi, hayatnkahraman daha ll ve uysal hale getiren bir deneyim, bir okul gibi ele alnd tr; ncs,

biyografik ya da otobiyografik tr; drdncs, didaktik-pedagojik tr; beincisi ise kahramannortaya kyla tarihsel ortaya kn kesitii trdr. Bkz., a.g.e., s. 21-23.

19 Grsel Ayta,Edebiyat Yazlar I(Ankara: Gndoan Yaynlar, 1990), s. 276.

20 Moretti, a.g.e., s. 15-70.

21 Bakhtin, a.g.e., s. 15-16.


19/106

9

hibirekilde dnyann deiimine katkda bulunamad grlr.

Moretti yukarda ad geen kitabnn ilerleyen blmlerinde ilk rnekleri

Almanyada verilen bildungsroman trnn ilerleyen yzyllarda Fransa, Rusya ve

ngilterede nasl ele alnp yeniden yorumlandn aklar ve ge bildungsroman

adn verdii bu dnem rneklerinin klasik olanlardan ayrld ynleri yle sralar:

lk rneklerden farkl olarak ge bildungsromanlarda kahraman ideal bir olgunlama

yaamaz. Yani bu romanlarda bireyselle toplumsaln sentezinin mutluluu yerine

krlmalar ve savalar gzlemlenir. Kark kiisel istekler ve duygular vardr.

Protagonistin yararc felsefeyle snf deitirme abasna ve bu anlamda bir iyileme

yaama gayretine rastlanr. yi ve kt yanlaryla ele alnan kahramanlar okuru

artr. nk onlar klasik bildungsroman protagonistleri gibi an yaratt

eyler deil, insandrlar. Kim olduu ve olmas gerektii sorular arasnda kalan

kahramann psikolojisini modern insann elikilerine benzetmek mmkndr ki bu

zellik ge bildungsromanlarn daha gereki olduu anlamna gelir. Yani bireyin ve

toplumun ilerlemesindeki devamllk da sekteye urar. Anlatcnn bak as

snrldr. Klasik bildungsromanda varlmas beklenen sonu daha nemliyken, ge

bildungsromanlarda nceki yaam da nemlidir. Bu nedenle de olay rgsnn ak

zaman zaman geriye dnlerle kesilir. Varlan son da klasik bildungsromandaki gibi

yorumlanamaz ve mutlak mutlu bir son deildir.22

Bildungsromann 18. yzyldan 20. yzyla kadar geirdii deiiklii arlkl

olarak Morettinin vastasyla ve kronolojik olarak grdk. Ancak herhangi bir edeb

trn geliimini ya da deiimini belli bir tarihle snrlandrmak mmkn

olmayacandan bildungsroman trnn ge bildungsroman formundan sonra da

farkllamaya devam ettiini sylemek gerekir. Alastair Fowler, bununla ilgili

22 Moretti, a.g.e., s. 72-147.


20/106

10

olarak Mevcut daarca her bir yeni balk eklendiinde tr deiir. Genelde de

var olan trle beraber yeni bir baln geliiminden sz etmek mmkndr der.23

Yani ge bildungsromann bu trn niha hali olduu sylenemez. Esther Kleinbord

Labovitz, buna paralel olarak trnkadnlarn amalar ve beklentileri dorultusunda

yeniden tanmlanmaya ihtiyac olduunu ve kadn bildungsromannn (female

bildungsroman/bildungsromane) bu nedenlerle doduunu syler.24

Nitekim zellikle 20. yzyln ikinci yarsndan sonra deien toplumsal arka

plana ve sosyal dnmlere bal olarak kadn bildungsromanndan bahsedilmeye

balanr. Yirminci yzyln bandan itibaren hz kazanan kadn hareketlerinin ve

feminist ideolojinin de etkisiyle bata kadn yazarlar olmak zere pek ok yazar,

kadn bakahramann byme hikyesini yazmaya heveslenir. Bu artlar altnda

ortaya kan kadn bildungsroman erkek bildungsromanndan farkl olarak

protagonistin byme srecinde bir kadn olarak ataerkil toplumda ne gibi zorluklar

yaadna odaklanr. Kadn bildungsromannda da tpk erkek bildungsromannda

olduu gibi kahramann eitimi temel temadr25 ancak bu defa bir kadn

bakahramandan sz edilir.

Ayrca gcn toplumsal ihtiya ve koullardan alan kadn bildungsroman, tam

da bu nedenle sahici bir bireyin anlatsna izin verir. Baka bir deyile kadn

bildungsromannda protagonist; deiken duygular, arzular, hayal krklklar,

aclar ve toplumsal engellere kar verdii mcadeleler sonucunda toplumsal olan

hereyden kopmay tercih ederek ulat bireysel olgunluuyla bir btn halinde

23Alastair Fowler, Transformations of Genres,Modern Genre Theory iinde, der. David Duff(Singapore: Longman, 2000), s. 233.

24 Esther Kleinbord Labovitz, The Myth of the Heroine: The Female Bildungsroman in the TwentiethCentury (New York: Peter Lang, 1986), s. 8.

25

Elaine Hoffman Baruch, The FeminineBildungsroman: Education Through Marriage,Massachusetts Review, no. 22 (1981), s. 335.


21/106

11

deerlendirilir. Protagonist, fiziksel ve duygusal byme dneminin sanclar

neticesinde kendine kimlik kazandrmak iin uraan kiilerden ve toplumsal her

trl kurumdan uzaklamas gerektiini anlar. Yani klasik bildugsromann erkek

odakl yaz politikasna karn kadn bildungsroman bireyin kendini gelitirmesi,

byme, toplumla atma ve kaynama gibi temalar kadnlarn ataerkil bir

toplumda var olabilme mcadelelerini dnerek bir daha yorumladndan bu trde

uyumun, birlemenin aksine uyumsuzluk, toplumsal deerlerle atma ve toplumdan

kopu vardr. Bu nedenle de kadn bildungsroman protagonistinde benlik duygusu

baskndr. Toplumla yaanan atmann romann sonunda uyuma evrilmemesi de

intihar hemen her kadn bildungsromannda rastlanabilen bir izlek haline getirir.

Ksacas kadn bildungsroman, domestik deerlerle eitlik ve bamszlk istei

arasnda skan kadn yanstr. 26 Bu nedenle bu tre ait romanlarda inili kl

seyri olan bir hayat hikyesi, protagonistin dalgal dnce dnyas, yaad kimlik

bunalm, i dnyasna yapt yolculuk, sonuta kendini kefederek aydnlanmas

ve deierek bireysel olgunlua erimesi gze arpar. Kadn kahramann hikyesinin

erkeinkine nazaran kati bir sonla bitmeyii yani yoruma ak oluu ve ideal bir

bulumay nermeyii iin Ellen Morgan sonu kesilmi (truncated) terimini

kullanr.27

Tm bunlarn dnda kadn bildungsromann erkek bildungsromanndan

ayran en nemli unsur, evlilik kavramnn ileni ve yorumlanma biimidir. Yani

erkek bildungsromannda merkez bir yer tekil eden evlilik, kadn bildungsroman

26 Beverly R. Voloshin, The Limits of Domesticity: The Female Bildungsroman in America, 1820-1870, Womens Studies: An Interdisciplinary Journal, no. 10 (1984), s. 284.

27 Labovitz, bu terimi sz edilen yazardan aktararak kendisi de kullanr. Bkz. a.g.e., s. 6.


22/106

12

sz konusu olduunda daha kenardadr.28 Toplumda var olmaya alan kadnn

ancak yapaca doru bir evlilikle olgunlamasnn doruuna ulaaca inancnn

kadn bildungsromanlarnda altnn oyulduu grlr. nk kadn protagonist,

evlilikle mutlulua ve tamla eriemez. Aksine evlilik sonrasnda toplumsal basky

ve geleneksel rolleri stlenmesi iin yaplan telkinleri daha ok hisseder. Evlilik,

kahraman talandran bir kavram olmad gibi stne stlk onu kstlayan bir

kavramdr.

Ayrca kadnn literatrde ocuk, hayvan, hizmeti, melek, gzelliiyle can

yakan kadn olmaktan kp insan haline gelmesi de kadn bildungsromann

sonucudur. 29 Bu durum, kadna toplumsal dzlemde uygulanan fiziksel ve psikolojik

iddetin, onu kltmenin, aalayc yaktrmalarn yazn dzleminde de varlk

gstermesinin kadn bildungsromanyla krldna iaret eder. Toplumun her

kademesinde olduu gibi edebiyat sz konusu olduunda da erkeklerin bak asnn

ve empoze etmeye altklar grlerin hkim olduu grlr. Ancak kadn

bildungsromannn daha gereki, topik bir insan yaratma fikrinden arndrlm

yaklam, bu noktada da gerekilii ve hayata yakn duruuyla kendini belli eder.

Kadn bildungsromanyla ilgili imdiye kadar ele alnan unsurlar Esther

Kleinbord Labovitz, drt kadn yazarn (Dorothy Richardson, Simone de Beauvoir,

Doris Lessing, Christa Wolf) eserlerini bu tre hangi ltlerden dolay uyup

hangilerinden dolay uymadklarn inceledii The Myth of the Heroine: The Female

Bildungsroman in the Twentieth Century adl almasnda bir araya getirerekyle

sralar: Kendine yaplacak yolculukla, kendini kefetmekle ulalan farkna varma,

kadn-erkek rollerini ve rol modelleri ieren cinsiyet rolleri, eitim ve kadnn

28 Baruch, a.g.m., s. 335.

29 A.g.m., s. 337.


23/106

13

okumas mevzusu, i ve d ynlendiriciler, din krizi, kariyer, evlilik, felsefi sorular

ve otobiyografik unsurlar. Bu kstaslar btn bir kadn bildungsroman klliyatna

temel kazandrmada nem arz ettikleri gibi, bu tezde de Tezer zlnn romanlarnn

kadn bildungsroman olarak irdelenmesinde yardmc olmulardr.

Son olarak Linda W. Wagnern kadn bildungsroman kavramn nemli

feminist yazarlardan Sylvia Plathn Sra Fanus roman zerinden inceledii

Plath's The Bell Jaras Female Bildungsroman' makalesinde kadn

bildungsromanyla ilgili sylediklerini arka arkaya grmek bu blm toparlamak

adna yardmc olacaktr. Wagner; farkl olduunu bilmenin, toplumun deerlerine

uyum salayamamann, geleneksel rolleri reddetmenin, klielerle mcadelenin ve

eitim aldka delirmenin kadn protagonistin balca zellikleri olduunu syler

ve kadn bildungsromannn kadnn nasl huzura kavutuunu deil, toplumla nasl

mcadele ettiini anlattn syler. 30 Yani toplum kadnlarn iyi birer vatanda,

rnek anne ve fedakr e olmalar iin eitilmelerini ngrrken kadn

bildungsromanlarnda kadnn ald eitimin sonucunda bireyselliini kefettii, bu

yzden toplumsal kurallarla rl aa dhil olmaktan kat ve toplumun da onu

dize getirmek iin eitli yollara bavurduu grlr.31

Kadn bildungsroman, yukarda bahsedilen zellikleri nedeniyle kadnn kendi

i yolculuunu ve bireysel byme-olgunlama servenini anlatmasna msade

ettiinden bu aamada ncelikle birinci tekil anlatcyla bu tr arasndaki ilikiyi

grmek, ardndan kadn bildungsroman zelliklerini ocukluun Souk Geceleri ve

Yaamn Ucuna Yolculukromanlar zerinden incelemek tezin iddiasn amlamada

30 Linda W. Wagner, Plath's The Bell Jaras Female Bildungsroman', Women's Studies: AnInterdisciplinary Journal, no. 12 (1986), s. 55-68.

31

Kadn bildungsromanyla ilgili burada sralanan kaynaklarn dnda daha ayrntl bilgi iin bkz.Laura Sue Fuderer, The Female Bildungsroman in English: An Annotated Bibliography of Criticism(New York: The Modern Language Association of America, 1990).


24/106

14

faydal olacaktr.


25/106

15

KNC BLM

KADIN BLDUNGSROMANI OLARAK TEZER ZL ROMANLARINDA

ANLATICININ ROL

Tezerzlnn ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn Ucuna Yolculuk

romanlarndaki anlatc-karakter, erkek egemen toplumda kadnca varlk

gsterebilmenin skntsn mr boyunca ektiinden yani kendi olmak istedii ve

evresinin olmasn bekledii kii arasnda sktndan youn bir kimlik bunalm

yaar. Anlatc-karakter iki roman boyunca z-anlatmla ocukluktan orta yaa

kadarki yaam hikyesini bu dnemde etkili olan kii ve kurumlar araclyla

aktarrken aslnda sz edilen bunalmn, srekli atmann ve arada kalmann

hikyesini yanstr.

Anlatc ocukluundan beri tank olduu ya da bizzat yaad toplumsal

dayatmalar yznden hayatnn odana kendini alr. Yani kendi bana ve kendi

istedii gibi yaayabilmek en byk amacdr. Dolaysyla zlnn kendi gibi

yaayabilmenin hikyesini iki roman boyunca bireysel olgunlamaya paralel biimde

aktaran bir anlatc-karakter semesi yani okurun birinci tekil ahs anlatc-karakter

grmesi artc deildir. Bunun dnda romanlarda bu tip anlatcnn yaadklarn

nasl almlayp yanstt, kullanlan anlatm teknikleri, seilen kip ve ahs ekleri de

kendi iine dnen, yaad bask ve korku yznden hayatnn merkezine kendini

koyan anlatc-karakter sz konusu olduunda olduka anlamldr.

Bu balk altnda esas ama, anlatc-karakterin kendisi ve evresiyle yaad

sorunlar, kendi hayat zerinde sz sahibi olabilmek iin verdii ura da gz

nnde bulundurarak yukardaki tm teknik sorularn yantlarn bulmaya almak

ve alnan yantlarn nda romanlarn kadn bildungsroman olarak okunmasnda


26/106

16

anlatcnn nasl bir grev stlendiine bakmaktr.

Bu aamaya geilmeden nce tartmal bir konu olan, kadn yazarlarn birinci

tekil anlatclarnn kendilerini yanstt, bu nedenle de birinci tekil anlatcnn var

olduu metinlerde otobiyografik gndermelerden de phelenmek gerektii grne

ksaca deinmek gerekir. Baz eletirmen ve yazarlar kadnn kiisel anlatcsnn

kendi temsili haline geldiini32 sylerken bazlar da kurgunun iin iine girmesi

nedeniyle dorudan bunun ne srlemeyeceini dnr. nk otobiyografik

anlatc, kendini dntrme ansna sahiptir.33 Yani seilen ayrntlar, ne karlan

zellikler ve dier insanlarla kurulan ilikilerdeki pozisyonlar yazarn inisiyatifine

baldr. Ayn tartmaya Tezer zlye Armaanda yer alan yazlarda da rastlanr.

Kimi yazarlar zlnn kendini yazdn iddia ederken kimi de bir karakterin ya da

bu tezde kullanlan adyla bir anlatc-karakterin hikyesinin yazldn dnr.

rnein Leyl Erbil, yaratt karakterle yazar arasnda benzerlikler bulunduunu

iddia ettii Tezer zly daha iyi anlamak iin onun zyaamyksn bilmenin

yardmc olacan dnrken, Sennur Sezer ise zl gibi youn, net ve uzatmadan

yazan birinin yazdklarn an olarak alp kendi yaamyla rttrmeden

deerlendirmenin daha salkl olacan syler. Gerekesi de udur: zl kadnn

sancl yaamna dair yle kesitler sunar ki, bunu yalnzca tek bir kiinin hikyesi

olarak okumak mmkn deildir. Karmzda ok daha derin, kapsaml bir anlat

vardr.34 Ayrca Hicll Demir de anlatlanlarn metinlerde sanatsal boyutuyla var

olmasndan tr romanlardaki anlatc-karakterle yazar zdeletirmeden

32Judy Long,Telling Womens Lives: Subject/Narrator/Reader/Text(New York: New YorkUniversity Press, 1999), s. 7.

33Stanton Wortham,Narratives in Action: A Strategy for Research and Analysis (New York:Teachers College Press, 2001), s. 153.

34

Leyl Erbil,Bir Roman Okurken: ocukluun Souk Geceleri, a.g.e., s. 30-35 ve Sennur Sezer,Tezer zlnn Dnyas, a.g.e., s. 50-53.


27/106

17

incelemenin daha doru olacan syler.35

Romanlarn anlatc-karakteriyle zlnn yaam hikyesi arasnda gzle

grnr baz paralellikler olmasna ramen bu almada da romanlardaki anlatc-

karakter, yazarn kendisi olarak deil kurgulad biri olarak ele alnacaktr. nk

anlatc-karakter, yazar tarafndan biimlendirilir. zlnn romanlarnda yazarn

deil, tutarl ve devamllk iinde kendini anlatan bir anlatc36nn grld

fikrinden hareketle bu tezde otobiyografik anlatc-karakter yerine birinci tekil

ahs anlatc-karakter kavram kullanlacaktr.

Bu anlatc kendi yaam hikyesini anlattndan ayn zamanda romanlarn

bakarakteridir. Ancak ayn bedenin farkl zamanlardaki duruu ve bak as iin

iine gireceinden anlatan benlikle deneyimleyen benlik arasnda kanlmaz olarak

fark olacaktr. Tam da Dorrit Cohnun effaf Zihinler: Kurmaca Eserlerde Bilincin

Sunumu adl kitabnda belirttii gibi:

zne ile nesne, anlatan benlikle deneyimleyen benlik arasndaki mesafeninnitelii ve kapsam slubu ve teknii belirler. () Bir birinci ahs anlatcgemiteki bilincini yeniden retmek iin aklndan geen dnceleri harfiharfine alntlamak ve anlatmak gibi daha dolaysz yntemlere bile

bavurabilir. 37

Mesela deneyimleyen benliin gemie dnp o gnleri detaylaryla hatrlama

avantaj varken anlatan benliin de ileriye gitme, gelecekte bana ne geleceini

bilme avantaj

vard

r. Ayr

ca kullan

lan zarflar, kipler ve ironik dille anlatabilmeans anlatan benlii deneyimleyen benlikten ayran ve aralarndaki zamansal

mesafeyi vurgulayan elerdir. Bu nedenle anlatan benliin deneyimleyen benlie

35 Hicll Demir, Yaamn ve Yaznn Ucuna Yolculuk,Hrriyet Gsteri, Aralk (2000), s. 46.

36Kim L. Worthington,Self as Narrative: Subjectivity and Community in Contemporary Fiction (NewYork: Clarendon Press, 1996), s. 13.

37

Dorrit Cohn, effaf Zihinler: Kurmaca Eserlerde Bilincin Sunumu, ev. Ferit Burak Aydar(stanbul: Metis Yaynlar, 2008), s. 157-158.


28/106

18

bilisel stnlnden bahsetmek mmkndr. 38

Dorrit Cohn bu noktada ahenksiz z-anlat ve ahenkli z-anlat olmak zere

birinci ahs anlatlarn ikiye ayrr. Ahenksiz z-anlat, birinci tekil ahs anlatcnn

zaman zaman anlatt andan koparak yorum yapt, bilme avantajndan yararland

z-anlat biimiyken ahenkli z-anlat, anlatcnn olaylar yaad zaman sahip

olduu bilgi ve grn dna kmad yani hibir biimde yorum yapmad z-

anlat trdr. Cohn, bu anlatlarn gemii bugnn bak asyla deerlendiren

yazlar olarak grlrse zayf kalacan, ancak bu anlatlarda kendini gemile

zdeletirebilen ve mdhil olmayan anlatc varsa yazlarn ok kymetli

olacaklarn belirtir.39 Cohnun asl zerinde durduu anlatcnn anlat esnasnda

yorum katp katmamasdr ki Tezer zlnn anlatc-karakteri, yorum yaptndan

bu snflandrmaya gre ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn Ucuna Yolculuk

romanlar ahenksiz z-anlat grubuna dhildir. Kullanlan anlatm yntemi de z

anlatml monolog40 deil aktarmadr, yani anlatc gemiteki olaylar bugnden

bakp hatrlayarak okuyucuya iletir. Anlatcnn yorumlarn ise i konuma yoluyla

yapt grlr.

zlnn romannda birinci tekil ahs anlatc zelliklerinin ne biimde yer

aldn ksaca grdkten sonra tezin amacna uygun olarak bu romanlardaki birinci

tekil ahs anlatc-karakterin kadn bildungsroman mevzusunda nasl bir ilevi

olduunu tespit etmek gerekir. Bu konuda temel k noktas, anlatcnn ister

bugne ister gemie odaklansn her zaman iin anlatsnn merkezine kendini

koymas, benlik problemlerini ana sorun olarak ele almasdr. Bu da zlnn

38A.g.e., s. 165.

39A.g.e., s. 168.

40

Bu terim, anlatcnn anlk olarak gemiteki benliiyle zdeletii, zamansal adan uzaklambak asn ve bilisel ayrcaln brakarak gemiteki zamana-bamlaknlklarna vebocalamalarna dnd anlatm teknii olarak aklanr. Bkz. a.g.e., s. 180.


29/106

19

anlatc-karakterinin yaamn her dneminde kendi kararlarndan, hatalarndan mesul

olma gayretleriyle rtr.

ocukluun Souk Gecelerinin birinci ahs anlatc-karakteri yetitirilme

koullarn, toplumun farkl dnenlere tahamml olmadn deneyimleme

zamannn bak as ve duygusuyla otuzlu yalarndayken yazar. Arada geriye

dnler olmakla birlikte genelde ocukluk-genlik-yetikinlik dnemlerini srasyla

aktarr. Kararlarnn, hareketlerinin zapturapt altna alnmaya allmasndan

duyduu rahatszlkla intihara dahi kalkan anlatc-karakter, yaad atmalar

olaylarn dna kp yorum da katarak anlatr. Hatta anlatcnn kendi hayatna

muktedir olmak adna verdii mcadelenin ya ilerledike sonlanmad, bir trl

iindeki boluu dolduramad ve bu nedenle kendi hikyesini anlatt anlalr. Bu

da neden nc tekil ahs anlatcnn deil de kendi z hikyesini anlatan birinci

tekil ahs anlatcnn tercih edildiini gsterir. Bu anlatc, anlat anndan kopup

yorum yapt ou zaman, dncelerini parantez iinde ve gelecei bilmenin

avantajndan yararlanarak aktarr. Mutfakta birtr, konuk odasnda da bir kauuk

evi sslyor. (Kauuk aacn bugn de hi sevmem. Orta snf evlerinin ar,

bunaltc, ya da hibir iin yrmedii, memurlarn btn gn gazeteleri evirip

evirdii, duvarlara bakt brolarn sigara dumanl havasn anmsatr bana.)41

pasajnda grld gibi, ayn objenin ya da olayn yllar nce ve sonra uyandrd

intiban arka arkaya grld sahneler olduu gibi, romanda bunlarn i ie getii

yerler de vardr. O yaz gn, Sirkeci Garnda Gnk geirirken insan ve erkei

renmenin bu denli g olduunu hi bilmiyorum. Erkei renmek iin, ok erkek

tanmak gerektiini de bilmiyorum. Mutluluun, insann kendi kendisiyle honut

olmasyla balayacan da bilmiyorum. (SG, 31) rneinde ise deneyimleme ve

41

Tezer zl, ocukluun Souk Geceleri (stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2008), s. 11. (Btnalntlar bu baskdan olacandan, bundan sonra sayfa numaralar alntnn ardndan parantez iindeverilecektir.)


30/106

20

anlatma zamanlarndaki benliklerin i ie olduu, anlatcnn bugnden bakarak

deneyimini aktard grlr. Bir nceki rnekten farkl olarak yaanan olayn yllar

sonra uyandrd etki, deneyimleme anndan dar kp parantez iinde verilmez;

bu iki an birbirinin iine yedirilerek aktarlr. Burada nemli olan, anlatcnn kiinin

kendi i huzurunu yakalamasyla mutlu olabilecei gereini o dnemde henz

anlamaddr. Anladnda ise yalnz ve yalnz kendinden sorumlu olduu, kimsenin

ona karmad ve onun da kimseye karmad bir dnyann peine dt, bu

amacna hi deilse anlat dzleminde ulamak iin de kendi hikyesini kendi

azndan anlatmaya karar verdii anlalr. Anlatcnn ailede, okulda, toplumda

stlendii rol ya da edindii kimlik, anlatm biimi zerinde etkilidir. Yani neyin,

nasl, ne kadar anlatlacan seimler belirler.42 Bu anlamda zlnn kendine

bakan anlatcsnn domestik grevler, kariyer, annelik heyecan gibi temalar yerine

en ok kendine, kendi gelgitlerine yer vermesi doaldr. Yani anlatc kimlii,

dierlerine ve dierlerinin hikyelerine verilmi bir cevap43 nitelii de tar. nk

ocukluun Souk Geceleri ve Yaamn Ucuna Yolculukun anlatc-karakteri krk

yllk yaam serveni iinde hep kendiyle bouur ve toplumun ona benimsetmeye

alt iyi vatanda, iyi renci, terbiyeli gen kz, sadk e, vefakr anne

sfatlarndan hibirini kabullenmez. Hatta bunlar bile bile reddeder.

Anlatc-karakter, ufak gndermelerle yaad evi, ailesini, eitim ald

okulu zihninde iz brakan anlar/anlar arpc biimde aktarr. Burada Gerard

Genettein sre (duration) kavramndan bahsetmek aklayc olur. Genette bu

kavram bir hikyenin iindeki olaylarn yaanma sresini ve anlatlma sresini

42 Jens Brockmeir, Introduction,Narrative and Identity: Studies in Autobiography, Self and Cultureiinde, der. Jens Brockmeir, Donal Carbaugh (Amsterdam: John Benjamins Publishing Company,2001), s. 18-19.

43 Maureen Whitebrook,Identity, Narrative and Politics (London, New York: Routledge, 2001), s. 23.


31/106

21

karlatrmak iin kullanr ve diyalogun bu ikisinin en yaklat an olduunu

syler.44Ancakocukluun Souk Geceleri, gsterme (narrative of events)

tekniiyle deil aktarma tekniiyle (narrative of words) yazldndan romanda

diyaloga ok az yer verilir. Sylenebilecek olansa Genettein ngrd drt anlatm

dinamiine gre45 romanda anlatc-karakterin en ok ocukluk yllarna ait sahnelere

(scene) odakland yani bunlar ileri yalardakilere nazaran daha yava ve detayl

anlatt, bylelikle yaamnda en nemli dnem olan ocukluunu en uzun

anlatmay tercih ettiidir. (Zaten nc blmde Kadn Bildungsroman Olarak

Tezer zl Romanlarndaki atma Alanlar detayl olarak ele alnrken en ok

ocukluun evi ve okulu zerinde durulmu olmas da tesadf deildir.) Anlalr ki,

anlatc-karakter, kendine dnp z anlatsn oluturmaya baladnda bunalml bir

kimlie sahip olmasnda en etkili neden olan yllarn zerinde durarak, hayat

boyunca neden kendi olabilmenin savan verdiini merulatrmak ister.

lk romann ardndan Yaamn Ucuna Yolculuka gelindiinde de kendi

bana, kendi kurallaryla var olma mcadelesi veren, bu defa krkl yalarna geldii

grlen anlatc-karakter gze arpar. Birinci ahs anlatc romann zellikle ilk

yarsnda teki beniyle konuuyor gibidir. Yani olaylar birinci ahsn azndan

duyulurken bu birinci ahs, pek ok yerde kendine sen diye seslenerek

yaadklarn, hissettiklerini bir de onun/ senin gznden deerlendirir. Anlatcnn

iindeki beni ve seni farkl farkl yorumlamak olasdr. Bazen ben hayat yaayan,

sen ise bu benlie dardan bakan kii olarak kurgulanr. Anlatc-karakterin kendi

kararlar ve toplum dayatmalar arasndaki atmasn anlatmak iin setii bu

44Gerard Genette,Narrative Discourse, ev. Jane E. Lewin (Ithaca, New York: Cornell UniversityPress, 1980), s. 86.

45

Anlatm hzna gre aktarlan anlar; pause ok ok yava, scene daha yava, summary hzl,ellipsis ise en hzleklinde gruplandrlr. Bkz. a.g.e., s. 94.


32/106

22

yntemi, bir tr benlik paralanmasnn ya da kiilik blnmesinin ifadesi olarak

okumak da mmkndr:

zlem duymuyorum. Bir beklediim de yok. Ac da duymuyorum. Alk da.

Uyku da. Ama belki de hereyi bryen bir ac.Beni. Caddemi. Odam.Resimlerimi. Anlarm. ocukluumu. ocuumu. Kanm. Benliimi. Ah,derinliinde duygular aradm benliimden de te, benliimden de byk. Ozaman uzun gecelerin o gzel teni ile karlayorum. Sonunda bizi gneklarnn bulduu gecelerin. Ya da arka avludaki plak aacn. imdisen l

bir an olmak istiyorsun. Baka kentlerin baka snrlarndan aryorsun. Dahauzaklara gitmek istiyorsun.Benim gemiimin kentine. 46

Bu alntda aka grld gibi ben ve sen ok seri biimde ayn pasaj iinde

yer deitirir ki bu kullanm anlatcnn farkl duygular yaadn, bilincinin

blndn gsterir. Ayrca anlatc-karakterin kendini tekiletirdii byle sahneler,

onun toplumsal dayatmalar nedeniyle kendine yabanclat anlardaki ruh halini

yanstmak iin bilinli olarak kurgulanr. nk anlatcnn yaamak istedii ama izin

verilmeyen bir hayat tarz, stlenmesi gereken sorumluluklar, uymas beklenen

kurallar vardr. Btn bunlarla kendi bilinci, duygular arasnda skt iin de kimlik

bunalm yaamas kanlmazdr. Doal olarak bu, romann anlatc seimine de

yansr ve kendine bakma hikyesini paral bir birinci ahs anlatc anlatr.

te yandan baz durumlarda aka ben ve sen, deneyimleyen benlikle

anlatan benliktir. Sen tm kentten daha yalnzdn. Okyanus gibi bir yalnzlk. Otele

yeniden dnmeden nce, drtyol aznda bir kahvede oturmutun. Ne itiini

anmsyor musun. Bira. (YUY, 8) rneinde olduu gibi yaayan ve anlatan kiilerin

hiyerarik konumlar belli olur. nk anlatc (ben) senine sorduu sorunun yantn

zaten biliyordur. Her iki kullanmda da bu parallk halinin anlatcnn kimlik

bunalmndan ve toplumla yaad atmadan kaynakland grlr. Bu durumda

Yaamn Ucuna Yolculukun sevdii yazarlarn peinden gitmekle aslnda kendi i

46

Tezer zl, Yaamn Ucuna Yolculuk (stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2008), s. 22. (Btn alntlarbu baskdan olacandan, bundan sonra sayfa numaralar alntnn ardndan parantez iindeverilecektir.) Vurgular bana ait.


33/106

23

yolculuuna kan anlatc-karakterinin neredeyse her sayfada kendi olabilmenin

huzurundan, bu duygunun kiiyi glendirdiinden sz etmesi, yazarn kendi

hikyesini anlatan birinci ahs anlatc seimini anlaml klar. nk anlatc-karakter

hereyden ok kendi olabilmenin, kendi olgunlamasnn mcadelesini verir.

Sonuta tezin nermesinde iddia edildii gibi, Tezer zlnn iki romanndaki

anlatc-karakterin ocukluktan yetikinlie kadarki srede toplumla mcadelesinden

doan bunalml kimlik yapsnn ve ataerkil toplumda kadnca var olabilme

mcadelesinin hikyesi, kendine bakan birinci ahs anlatc ile kurulur. Anlatc-

karakter kendi byme-olgunlama hikyesini anlatrken birinci ahs anlatcnn kadn

bildungsroman olarak bu romanlara katks, karakterin ie bakn ve hayatnn

merkezine hereyden ve herkesten ok kendini koymasn pekitirmesidir. Bu tip

anlatc seimi, hayat boyunca toplumsal dayatmalar karsnda kendi iradesiyle

durmaya alan zlnn anlatc-karakteri dnldnde onun dnsel dzlemin

yan sra yaznsal dzlemde de ben olma duygusunu beslemesi ynyle anlaml ve

gereklidir. Ksacas snrlarn kendi olarak belirleyen bir karakter iin kendi

hikyesini anlatmakartc deildir.

Bu aamadan sonra sra, sz edilen zellikleri tayan birinci tekil anlatc-

karakterin toplumla yaad uyumazla iki roman boyunca hangi atma alanlarnn

neden olduunu incelemeye gelir.


34/106

24

NC BLM

KADIN BLDUNGSROMANI OLARAK TEZER ZL

ROMANLARINDAK ATIMA ALANLARI

Tezer zlnn ilk romanocukluun Souk Gecelerinde anlatc-karakterin

ocukluu, ergenlii, gen kzl ve orta yaa adm att yllar anlatlr ve roman

protagonistin otuzlu yalarndaki haliyle sona erer. kinci roman olan Yaamn

Ucuna Yolculukta ise benzer ocukluk tecrbelerini deneyimlemi anlatc-

karakterin krkl yalardaki bilinle kendi hikyesini anlatmaya devam ettii

grlr. ki protagonistin gemilerine ait paralelliklerin gzlemlenmesi ve hayat

hikyesi anlatsnn ancak ikinci romann sonunda btnlk tayan bir hale gelmesi

zlnn romanlarnn ancak birlikte deerlendirildikleri takdirde bir byme-

olgunlama roman olarak okunabileceinin iaretidir. Burada kastedilen, tek bir

anlatc-karakterin kendi byme macerasn iki roman boyunca anlattdr. lk

roman anlatcnn daha toy dnemiyle biterken ikincisi onun kald yerden devam

ederek anlaty tamamlar.

Bir protagonistin bahsedilen biimde ocukluktan erikinlie gei dneminin

anlatld roman trnn bildungsroman olduu ve bu trn ortaya kt 18.

yzyldan beri gsterdii geliim giri blmnde anlatlmt. Trn geldii son

nokta olan kadn bildugsromannda (female bildungsroman/bildungsromane),

erkein byyp toplumda yer edinmesini merkeze alan klasik bildungsromanlarn

tersine kadn bakarakterin ocukluu, bymesi, bireysel istekleriyle toplumun

beklentilerinin uyumadn fark etmesi, toplumla atmas ve bireyselle

toplumsal olan bir trl ayn dzlemde buluturamamas gibi dnemler, kadnlarn

ataerkil bir toplumda var olabilme mcadeleleri de dnlerek yeniden


35/106

25

yorumlanr. Yani kadn bildungsromannda da protagonistin fiziksel ve ruhsal

ynden bymesi, olgunlamas romann temelini oluturmakla beraber bu trdeki

romanlarn sonunda klasik bildungsromann aksine atma devam etmekte ve ideal

olgunlama deil, bireysel olgunlama gereklemektedir.

zlnn romanlarnda anlatc-karakterin yaam yks kendi azndan

anlatlrken mensubu olduu ailenin, yetitii evrenin, ald eitimin kiilik

geliimi ve kimlik yaps zerindeki etkisi gz ard edilmez. Protagonist

ocukluktan itibaren fikirleri ve arzularyla ona evresince dayatlanlar arasndaki

farkllk nedeniyle toplumla kaynaamayacann bilincindedir. zellikle kural

koyanlarn, bunlar uygulayanlarn ve uymayanlar yarglayanlarn hep erkek

olmas, anlatc-karakterin toplumsal deerlerle atmasndaki en byk pay

sahibidir. Sonuta da anlatc-karakterin ya olarak byyp, toplumla giritii

diyaloglar karmaklatka bencil isteklerinden vazgeip toplumun ve ann

idealine uygun biri haline gelmek yerine, btn bu atmalarla birlikte/atmalarn

sonucunda bireysel bir olgunlama yaad ve dayatmalara kendince klarla

karlk verdii grlr.

Bu blmde ama, anlatc-karakterin yetitii evden balayarak toplumsal

kuatmalara maruz kalp nasl skntlar yaadn ve bunlarn onu nasl bir

olgunlama ve bymeye gtrdn karakterin bildungunu oluturan belli

bal atma alanlar araclyla ortaya sermektir.

Evdeki atma Alanlar

zlnn iki romannn birlikte bir kadn bildungsroman oluturduunu kabul ettikten


36/106

26

sonra atma alanlarn analiz etmeye olma romannn tanm gerei protagonistin

ocukluuyla balamak gerekir. ocukluk dnemi ele alnrken bir gen kzn

ocukluunun evine, orada yaadklarna dair anlarla balayp onun okul yllarndaki

ve ilk genlikteki cinsellik tecrbelerine, kadn- anne - aile olmak hakkndaki

dncelerine ve srf kendi bedeni zerinde hak sahibi olabilmek adna intihara dahi

ynelmesine deinerek ilerleyen ocukluun Souk Geceleri roman, ana kaynak

olacaktr. Klasik bildungsromanlarda bakarakterin kendi arzularn kefetmesi ve

bunlarn toplumunkilerle rtmediini anlamas sonucunda ac ektii, hrpaland

fakat sonunda tm bunlarn dl olarak kendi istekleriyle toplumun isteklerini ortak

bir paydada toplayabildii, yani toplumun beklentileriyle uyum salayp

olgunlamasn tamamlad varsaylr. Hlbuki protagonistin eitli yollarla ve

kiilerce hizaya sokulmaya alldnn anlatld Tezer zlnn ocukluun

Souk Gecelerinin anlatc-karakteri iin ocukluk srecinin etkisinden kurtulmak

mmkn olmadndan toplumla giriilen mcadelenin yalnzca bu dnemi deil,

anlatcnn btn hayatn etkiledii sylenmelidir. Dolaysyla anlatcnn

dardakilerle bir kadn olarak srdrd kavga, hayatn herhangi bir dneminde

bitmediinden toplumun beklentileriyle btnlemesinden de bahsedilemeyecektir.

Anlatc-karakterin ocukluktaki bunalml anlarla zdeletirdii iki ana

mekn vardr. Bunlar ev ve okuldur. Kronolojik olarak nce evin daha sonra da okulun

anlatcnn yaad atmalarn ve toplumun onu disipline etme gayretinin nesnesi

olarak nerede durduklarna baklacaktr. ocuklua ait anlarn iinden yalnzca evin

ve okulun seilmesinin nedeni, bunlarn ikisinin de kapal meknlar olmalar

dolaysyla sknt, korku, bask ve eitimin sreklilii gibi temalar barndran hatta

onlar krkleyen alanlar olmalardr.

Anlatc-karakterin stanbula tayini kan ailesiyle birlikte taradan byk


37/106

27

ehre gelmesi hayatndaki dnm noktalarndan biridir. Bildungsroman tr iinde

sembolik bir anlam olan taradan ehre gelme izlei, protagonistin renme

merkezine geldiini dolaysyla uyanmann baladn gsterir. Bu anlamda anlatc-

karakterin stanbuldaki ehrin daha mutaassp saylabilecek bir semtindeki yeni evi de

zaten bir nevi kimlik kazandrma merkezidir.

ocukluun evi dendiinde anlatc-karakter, evin nce fiziksel zellikleriyle,

ardndan da burada aile yeleriyle kurulan ilikinin yapay ve sevgisiz oluu nedeniyle

boucu olduunu dnr. Alt kiinin yaad bu ev; karanlk, souk, st ste eya

yl haliyle anlr. Evin yerleim dzeni de mfetti babayla retmen annenin orta

snf yaam standardna uygun biimde yaplr. Sadece misafir gelince alan misafir

odas, erkek ocua ayrlan tek kiilik oda ve onun dndakilerin birlikte uyumak

zorunda olduu, azna kadar eya dolu, iki skk odayla mutfak, hol ve banyo bunun

gsterenleridir. Eski hibireyin atlmaya kylamad, kap arkalarnn eya dolu

olduu bu yer; anlatcda birliktelik, yaanmlk duygusu uyandrmaz. Aksine evin

onun ruh ve dnce dnyas zerindeki etkisi sknt, bunalm olarak gzlenir. Evin

anlatc-karakterin hayatndaki ilk ve belki de en nemli atma alan saylmasnn

temel nedeni, anlatcnn bu at altnda aile bireyleriyle kurduu sorunlu ilikidir ve

bu konuda en etkili figr ise babadr. Yani erkek bildungsromannda kadnn merkezi

nemi yokken, kadn bildungsromannda erkein nemli bir konumu vardr. nk

kadn ve erkein ataerkil toplumdaki atmasyla beslenen bu tip byme hikyesi

iinde erkek, olmazsa olmazlardandr.

Mfetti olan babann anlatc-karakterle kurduu iliki mesleiyle dorudan

ilintilidir. Meslei icab retme ve kontrol altnda tutma kavramlar, otoriter babann

mizacnn bir paras haline geldiinden srekli olarak anlatc-karaktere kendi dnya

gr dorultusunda kimlik kazandrmaya alr. Babann Kemalist rejimle olan ba


38/106

28

da onun bu abasn anlamlandrmada kullanlabilecek bir anahtardr. Cumhuriyet

rejiminin hararetli savunucularndan olan baba, ilk dnem aydnlanmac ve

cumhuriyeti retmen modelidir.47 Baba; vatan, millet sevgisini her frsatta dile

getirip sert bir slupla cumhuriyetin doktrinlerini sorgusuz sualsiz evdekilerin de

uygulamasn ister. Baba sk sk cumhuriyetin Trkiyeye neler kattn; toplumun,

genliin ve bedenin eitimi, kadn haklar, aile ahlak gibi politikalarla zellikle

bunlar halka yaymakla mkellef olan eitimci ailelerin grevini ve nemini tekrarlar.

Giyimi, tavrlar ve sylemleriyle de kendini Cumhuriyet kadrolarnn nemli bir

neferi addeder. Bu haliyle baba, Trokinin Stalinin evresini saran mritlerini

anlatmak iin kulland epigon tipini andrr. Troki, epigonun tanmna unu da

ekler: Epigon yalnz nderini izleyen deil, onun belirleyici zelliini abartarak

taklit eden kiidir. 48 Bu karakterdeki bir babann ocuklarn yetitirirken dayatmac

olmas da kanlmazdr. Anlatc-karakter ise babasnn iselletirdii bu tarz hamasi

duygular kolayca benimseyemez. Yani olmas beklenen kiiden farkl olduunun

bilincindedir, mizac gerei babasnn ondan bekledii kii haline gelemez. Toplumun

erkek egemen dzene uygun beklentilerine ilk kez babas araclyla maruz kalan

anlatc-karakter, ayn zamanda bu beklentileri bir kadn olarak karlamann daha da

zorluunun farkndadr. Bu nedenle anlatc-karakterin romana u cmlelerle

balamasartc deildir:

Bir zamanlar beden eitimi retmenlii yapm babam, ddn saklam.Sabahlar izgili, bol pijamasn karmadan ddn ttryor:

47 Yeni yaam tarz konusunda geni halk kitlelerine rehberlik ederek inklplarn benimsetilipyaygnlatrlmas, halkn bu dorultuda biimlendirilmesi amacyla rejimin zellikle retmenlerigrevlendirdii ve bu dnemde eitimin nceki dnemlere nazaran daha da kymetlendii bilinir. Bkz.Yahya Akyz, Trkiyede retmenlerin Toplumsal Deimedeki Etkileri (Ankara: Doan Basmevi,1978), s. 221. Hatta Atatrkn ahsen baretmenlie soyunduu ve bu hareketiyle retmen veeitimcilere ok deerli bir manevi destek salad bilinir. Bkz. Yahya Akyz, Trk Eitim Tarihi(Ankara: Pegem Akademi, 2008), s 327.

48

Murat Belge, Mustafa Kemal ve Kemalizm,Modern Trkiyede Siyasi Dnce: Kemalizm, cilt.2 iinde, der. Murat Belge (stanbul: letiim Yaynlar, 2002), s. 38.


39/106

29

-Nazlydn niin geldin askere? Haydi kalk! Haydi kalk! Borazan gibi bir seslebaryor. Uyanp, sabahn ilkklaryla birlikte kendimi Smn koynundabuluyorum. Babamn bu evle, askerlik arasnda ne gibi bir balantkurabileceini dnyorum. Babam ev yaamnda askeri bir dzen istiyor. Bukesin. Zengin olsa belki de kapda borazanlar aldracak Babamn

kuandaki Trk erkekleri ne byk bir ordu ve askerlik sevgisi besliyorlar.(SG, 7)

Babasnn zerinden kendinden nceki kuaa kar tavrn byle anlatan gen kz,

alayl anlatmyla babasnn akl erdiremedii uygulamalarn yererken, alttan alta

rejime de gnderme yapar. Bu alntdan hareketle iki karakterin ayn koullar

iinde sunulduklarnda hareketlerindeki benzerlik ve farkllklarn ikisinin

karakteristik zelliklerini vurgulad 49 sonucuna rahatlkla varlabilir. Yani baba

ve anlatc-karakter ayn evi paylar, ayn aile yaps iinden gelir ve baba kzna

hayatla, ideolojiyle ilgili yol gstericilik yapar. Buna ramen anlatc-karakterde

babann istedii etki uyanmadndan ikisinin Kemalist rejimle olan mesafeleri,

hayata baklar farkldr ve bu farkllk ayn olay karsndaki birbirinden deiik

tepkileri zerinden grlebilir.

Ayrca baba kendi kimlii hakknda hareketleriyle okura ipucu verir. Yani

giyimi, hareketleri, setii szckler stlendii misyonu eksiksiz yanstrken

aslnda anlatcnn onu anlatmak iin herhangi bir yorum yapmasna bile gerek

yoktur. nk baba kendi karakterizasyonunu kendi kurar. Ayrca babann kendini,

hareketlerini, inandklarn sorguladna ya da bunlar zerinde durup dndne

dahi rastlanmaz. Bu durum babay, karakteristii romann bandan sonuna dein

deimeyen dz/duraan karakter kategorisine sokar.50

Baba, kurallar erkeklerce konmu Kemalist ideolojinin sadk bir

savunucusuyken bir kadn olarak anlatc-karakterden istenen, byle bir toplumsal

49 Shlomith Rimmon-Kenan,Narrative Fiction: Contemporary Poetics (London: Routledge, 1983), s.70.

50A.g.e., s. 40-42.


40/106

30

yap iinde farkllklarn unutup bu dzene angaje olmasdr. Dnce ve duygu

ayrlklar grmezden gelinerek zellikle kadnlardan yalnzca geleneksel rolleri

sorunsuzca benimseyip, kendilerine sunulan hayat yaamalar beklenir. Sz konusu

ocukluun Souk Geceleri romann anlatc-karakteri gibi sorgulayan ve nne

konulana raz olmayan biri olduundaysa toplumla atma kanlmaz hale gelir.

Bu temel atmann anlatc iin mr boyu srmesi metnin kadn bildungsroman

olarak kurulmasnda nemli bir yere sahiptir. Buradaki bildungsun oluumunda

evde babayla temsil edilen toplumsal-siyasi dzlem51, Kemalist uygulamalarn

anlatc-karakterin yaad atmalarn ideolojik-politik boyutunu oluturduunu

gsterir. Ayrca kadnn toplumsal-tarihsel arka planla olan problemli ilikisi

ocukluun Souk Gecelerinin anlatc-karakterinin konumu sz konusu

olduunda iyice belirginleir. nk retmenler ynetimin kendilerine ykledii

modern kuak ina etme sorumluluunu eksiksiz biimde yerine getirmeye, her

trl frsattan istifade ederek Kemalist ideolojinin retilerini halka ulatrmaya

alr.52 Bu nedenle baba da evinde- kendi otoriter-totaliter ynetim biimini

kurmaya alr. Cumhuriyet Trkiyesinde grlenlerin ayns anlatc-karakterin

evinde de grlr. Babann retmen kimlii ile Kemalist vatansever mrit kimlii

bu noktada i ie geer. Ancak tartmasz byk bir grev stlendiini dnen

51 Bu durum, babann kltrel ve tarihi koullar yanstan bir karakter olarak kurgulandn gsterir.

Bkz. Uri Margolin, Character,Narrative iinde, der. David Herman (New York: CambridgeUniversity Press, 2007), s. 67.

52 1929 tarihli lkmektepler Talimatnamesine gre ilkretimin amalarnn ocuklarn milli hayatalaykyla intibak etmeleri olduunu syler. Bu amala milli hislerin beslenmesi ve kuvvetlenmesi iinher frsattan istifade edilmesi gerektii belirtilerek Cumhuriyet ve 23 Nisan bayramlar gibi bykmilli gnlerde okullarda piyesler oynanp enlikler dzenlenmesi nerilir. Okullarda haftann ilk gnsabahleyin ve son gn leden sonra bayrak treni yaplmas gerektii ifade edilir. Ayrca ilkokul

program ve talimnamelerinin ngrd bu amalar dorultusunda Bakan Dr. Reit Galip deilkokullarda her sabah rencilerin bir azdan okumalar iin bir and yazar. Bkz. Akyz, Trk EitimTarihi, s. 347.ocukluun Souk Gecelerinin babas da bu rnekte grld gibi milli eitimin bu beklentilerinekendi yetime tarzna, ald eitime dayanarak ve frsatlar iaret edildii lde deerlendirerek

cevap vermeye alr. Zaten anlatc-karakterin anlarndan da anlalaca zere vatandalk eitiminiokuldaki retmenlerinden deil de evdeki retmenden babasndan alr.


41/106

31

baba, kznn hayatnda nasl bir atmann ve takntnn kahraman olduunun

farknda deildir. Anlatc-karakterin beklentisi daha sivil bir hayat ve kendini

ilgilendiren konularda karar alp uygulayabilme zgrldr. Ancak srekli sahip

olmaya alt kimlikle, ailesi (zellikle de babas) tarafndan ona dayatlan

kimlik arasndaki atmay hisseder. Bu iki ballk durumunda bakalarnn

istedii gibi deil yalnzca kendi istedii gibi olabilmesi gleir. Anlatc-

karakterin kimlik bunalmnn, huzursuzluun ilk ipularna bu nedenlerle ocukluk

dneminde rastlanr.

Roman ilerlediinde otoriter babann ekirdek ailesini askeri disiplinle

yetitirme gayretinin devam ettii grlr. ocukluun zerinde temellendii

toplumsal ayaklarla anlatcnn bireysel grnn taban tabana zt olduu yani

iinde bulunduu koullarn anlatcy sarp kuatt fakat onun kesinlikle byle bir

hayata sahip olmak istemedii grlr:

Holdeki gmme bfenin nn, babam Atatrk kesi yapyor. Burada Atatrkn

altn yaldzl bir bst duruyor. Yannda kk bir maden ubua ekilmi, ipekkrmz saten zerine ine oyas ile ay yldz ilenmi bir Trk bayra ykseliyor.Babam, ara sra, zellikle ulusal bayram gnlerinde hep birlikte stiklal Marnsylememizi istiyor. Kimse katlmaynca da, borazan sesiyle mar sonuna deksylyor. Radyoda da stiklal Mar aldnda, hazr ol duruyor. Bizim de durmamzistiyor.-Evde hazr ol durulmaz, diye direniyoruz.Harbiye ve serhat trklerinden de heyecan duyuyor.(SG, 12. Vurgu bana ait.) 53

Askeriye mantnn ev iinde kendini yeniden nasl ina ettiinin gsterenlerine

ilave edilebilecek bu pasaj, ehir meydanlarnda ya da devlet dairelerinde

heykellerle, portrelerle ve fotoraflarla ululatrlan Atatrkn bu orta snf evinde

53 Babann baat kltrn belirleyici elerini vurgulad bu hareketleri, ailenin dier bireyleriningrlerini nemsemeksizin herkesin fikrini kendi potasnda eritmeye altnn kantdr. Artunnsaln deyiiyle baba, grup ortak kimliini ne karmaktadr. Ayrca babann ev iinde trendzenleme gayreti, yine onun her trl frsat deerlendirerek ideolojinin telkinlerini yayma gayretinin

bir parasdr. Bkz. Artun nsal, Yurttalk Anlaynn Geliimi, 75 Ylda Tebaadan YurttaaDoru iinde, der. Artun nsal (stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, 1998), s. 22.


42/106

32

de nasl yceltildiini gstermektedir.54 Her zaman sayg uyandracak gte olan;

ileri grll, modernlii vlen Atatrkn bilinli retmenlerin evinde adna

hazrlanm bir keyle anlmasalacak bir durum deildir. Baba, asker

tutkusunun Atatrk zerinden cisimletii bu keyle vatana millete hayrl bir evlat

olmann ba devini yerine getirir. Nasl ki vatan onu hayrl bir evlat olarak

yetitirdiyse o da kendi ocuklarn en uygun biimde yetitirecektir. Bu keyi ve

orada yaplan trenleri bu yzden ok nemser. ocuklaryla muhatap olurken ve

marlar okurken anlatc-karakterin tabiriyle borazan sesiyle srekli barmas da

kontrol altna alma abasnn sonucudur. Anlatc-karakter iinse bir kadn olarak bu

askeri dzenin paras olmaya almak daha sancldr. nk hereyin erkeklere

gre biimlendii bir toplumda kadnn varl iyice silik ve verdii var olma

mcadelesi daha zorludur. Kendini ait hissetmedii bir topluma adapte etme

mecburiyeti, anlatc-karakterin ocukluunun getii evden ve zellikle babasndan

nefret etmesine neden olur. Hatta Handan nci Eliye gre Trk edebiyat iinde,

yabanclam bireyin ev nefretini en keskin ekilde da vuran eser, ocukluun

Souk Geceleri adl kitabdr.55

Anlatcnn ocukluunu geirdii evin ats altnda karlat

biimlendirme politikalarn yalnzca babann Kemalist gryle ilikilendirmek ise

doru olmaz. Vatann yararna olacak her trl hareket baba tarafndan dikte edilir.

rnein, tasarruflu olma retisi de kontrol mekanizmasnn uzantsdr:

54 Atatrkn zellikle lmnn ardndan onun azmetinin, heybetinin ve ebediyetinin simgeleri olanantlar, bstler pek okehrin meydannda ina edilir. Bkz. Sibel Bozdoan,Modernizm ve Ulusunnas (stanbul: Metis Yaynlar, 2002), s. 306. Hatta bu ululatrmann ahikas olarak Yakup KadriKaraosmanolunun 1934te yaymlananAnkara romannda Atatrkn dorudan Tanr sfatylaanlmas gsterilebilir. Bkz. Yakup Kadri Karaosmanolu,Ankara (stanbul: letiim Yaynlar, 2007),s.174.ocukluun Souk Geceleri romanndaki babann evde yapt Atatrk kesi de onun ideolojinin

birok beklentisini evde uygulamasyla badatrlabilir. Bu rnek, babann lke genelindeki rejim

yansmalarn kendi otorite alan olan eve aynen aktarma abalarnn birebir gstergesidir.55 Handan nci Eli, Trk Romannda Mekn: Ev (stanbul, Arma Yaynlar, 2003), s. 241.


43/106

33

Yavrularm:1. Ik soldan gelmeli.2. Kitap gznzden 30-45 cm uzaklkta durmal.3. alma biter bitmez klar kapatlmal vb Bu vatana hayrl evlatlarolmanz istei ile baarlar dilerim. Sevgili cefakrbabanz. Ad. Soyad. mza.

(SG, 10. Vurgu bana ait.)

Babann gerekten inanm ciddiyetine karn gen kzn ironik dili gsteriyor ki ev

nefreti baba nefretini doal olarak kapsar. Babann kendisi iin cefakr sfatn

semesi, babann stlendii grevden ne kadar gururlandna iaret ederken te

yandan bu inanmln anlatcya tam aksi ynde yansd grlr. Yani babann

zorluklarna karn doru bildiklerini sylemekten vazgemeyeceini syledii not,

anlatc-karakter tarafndan alayl bir tonla okunur. Babann hayatnn merkezindeki

idealleri, kz iin toplumsal dayatmalarla bireysel istekler arasnda kalmasna neden

olup sonuta da onu toplumun beklentilerinden tamamen uzaklaarak bireysel

olgunlamann eiine getiren eylerdir. Zaten roman boyunca anlatcnn en ok

babayla ilgili anlarn aktarmas kimlik bunalmndaki baba rolne iaret eder.

Burada dikkat eken en nemli eler, babann stteki otoriter-ataerkil sylemi evin

iinde devam ettirmesi ve anlatc-karakterin babasnn sylemlerini ironik bir tonla

aktararak onun neden olduu atmann etkisini azaltmaya almasdr. Bunun iin

toplumsaln temsilcisi olan babann hikyesi aktarlrken anlatcnn ironik tonu

kendini hissettirir. Yllarn geirmek zorunda olduu bu evle ilgili anlar ironiye

s

narak anlatmak anlat

c

n

n hissettii bask

y

azaltmak iin bavurduu biryntemdir. Baba, anlatc iin yetime dneminde toplumsal kurallarn ev iindeki

aktarcs olduundan onun buyurgan dilinin, denetleme giriimlerinin iddetine

karlk anlatcnn alayc tutumu gze arpar.

Anlatcnn hayatndaki ilk renme merkezi ve atma alan olan evin en

baskn kiisi olarak ocuklarn buyurgan bir tonla denetim altna almaya alan

baba, anlatcnn yaad uyum sorununda da en nemli figrdr. Babadan sonra sra


44/106

34

anneye geldiinde ise ok konuan babann aksine romanlarda annenin sessizliinin

bir iki sahne dnda hi krlmad grlr.

Anne, anlan bir iki yer dnda ne sylemleriyle ne de hareketleriyle adeta

yoktur ve anlatc-karakterin toplumla yaad atmada sessizliiyle etkili olur.

stelik anne, cumhuriyet ideolojisince bir kadn iin en olumlanan meslek olan

retmenlii yapmasna ramen roman boyunca yokluuyla vardr. Baba-annenin

iletiimsizlii ve evde kadnn sz sahibi ol(a)mamas da rejimin kadna kamusal

alanda grev vermi, zgrlk tanm gibi gzkmekle birlikte aslnda onu hep

ikinci plana attnn gstergesidir. Kadn darda yalnzca eklen

grevlendirilmitir; oysaki zel alanda yine erkein glgesindedir. Annenin bu

dilsizliinin karsnda babann yerli yersiz ve gereinden ok kan sesi, rejimin

ynetim anlaynn eve yansmas gibidir. Aslnda annenin bir retmen olarak hi

deilse belli kavramlarn altn izdiini grmemiz gerekirken onun bu sessizlii bir

yandan mesleiyle tezat oluturur te yandan da babann daha nce zerinde durulan

hareketleriyle uyumsuzluunu ortaya serer. Annenin suskunluu onun babaya itaat

ettii, onu onaylamad, umursamad ya da onaylamasa bile kar kacak gten

yoksun olduu gibi farkl biimlerde yorumlanabilir. Ama her biimde onun kendi

tavrn ortaya koyamadn gsterir ki bu da anlatc-karakterin kabul edemeyecei

bir durumdur. Belki bu yzden anlatc kendi hikyesini anlatt bu iki romanda

kadnn byle pasifize edilmesini mmkn olduunca az gsterir ya da gsterdii

yerlerde de yorum yapmayarak suskun kalr. Ancak bu suskunluk, anlatcnn

durumun farknda olmamasndan ya da umursamamasndan kaynaklanmaz. Zaten

anlatcnn genliinde dile getiremedii yanllar, kabullenemedii dayatmalar

ileriki yllarda ifahen deil fiilen reddettii grlr.

Ksacas babann dayatmalarnn da annenin yokluunun da anlatc-


45/106

35

karakterin geleneksel rolleri reddetme isteini krkledii sylenebilir. Baba evde

tren dzenlerken, ocuklara tasarruf konusunda tler verirken anne hi grnmez.

Yani ne babann yannda sessizce durup itaat ettiini ne de onu ocuklara kar

desteklediini okuruz. Bu durumda annenin babann otoriter dzenine getii ya da

pasif bir direni gsterdii kantlanamaz. te annenin tm bu davranlar, anlatc-

karakterin annesi zerinden kadnn ataerkil toplumda ayakta durma mcadelesinin

ne kadar zor olduuna iaret eder. stelik anne gya aydn bir kadn olmasna

ramen yine de toplumun snrlar erkeklerce belirlenen kurallarna koulsuz riayet

eder. Anlatc ocukluktan ergenlie getii dnemde gerek annesini tek bana

gerekse babasyla kurduu diyaloglar araclyla gzlemlediinde ileride kesinlikle

onun gibi olmamas gerektiine ikna olur. nk ocuun hayatnda annenin

farkllklar ve kimlikleri bartrma, blnme iinde birlie ulama gibi sembolik

grevleri vardr.56Ancak zlnn anlatc-karakteri iin anne byle bir rnek tekil

edemediinden edilgen anne figr; uyumun, btnletirmenin deil aksine ayrln,

paralln semboldr.

Tpk bu romanda olduu gibi devam niteliindeki Yaamn Ucuna

Yolculukta da anlatc-karakter, lk kez annemi dnyorum. Yaamn kendine

zg sessizlik iinde srdren, o kimseye benzemeyen kadn. (YUY, 51) diyerek

annesini sessizliiyle anar. Uzun zamandr aklna getirmedii annesini hatrladnda

onunla ilgili aklna gelen tekey yine, suskunluudur. Hele anlatcnn etrafndaki en

baskn karakter olan babann btn otoriter hareketleri ve sylemleri

dnldnde annenin bu tavryla kimseye benzemeyii daha belirgin hale gelir.

Yani burada kimselere benzemeyi, annenin olumlanmas anlamnda deil anlatcnn

onun bu tutumuna akl erdirememesi anlamnda kullanlr.

56 Allison Weir, Sacrificial Logics: Feminist Theory and the Critique of Identity (New York, London:Routledge, 1996), s. 182-183.


46/106

36

ocukluun Souk Gecelerinde annenin kendi iindeki sonsuz dilsizlii

babayla olan ilikisi dzleminde de deimeden srer gider. Aralarndaki

iletiimsizlie dair babann ya da annenin birey syledii, onlarn bu durumdan

yaknd grlmezken durumu anlatc-karakterin anlatt kadaryla reniriz.

Aralarndaki kopukluk da bir anlamda anlatcnn kk yatan itibaren klielemi

kadn erkek rollerinin iinin boalmlna olan inancn pekitirir. Bunu da

Annemle babam arasnda hibir scaklk yok, hibir sevgi yok gibi. Annem onu

erkek olarak sevmediini her davranyla belli ediyor. Btn kk burjuvalar gibi,

sorumluluklarn zorunluluu ile ballar birbirlerine. Her sabah ve her gece yle

sevgisiz ki. (SG, 11)diyerek dile getiren anlatc-karakter, toplumun

beklentilerinin sorgulanmadan uygulanmasndan ikayetidir. Bu durum da onun

ileride anne baba ve ev temsillerini reddetmesine dahas ne olursa olsun onlar gibi,

onlardan biri gibi olmama gayretine dnecektir. Zaten anlatc-karakterin kendi

ocuuyla olan ilikisinde de bu anne modelinin etkisi olduu grlr. Edilgen anne

nasl ki bu toplumda kadn olmann ne demek olduunu sorgulamakszn anne ve e

olmusa, anlatc-karakter kadn olarak doan herkesin doal olarak anne olmas

gerektii fikrini kabul etmez. Evlilii de toplumun beklentileri dorultusunda

yaanmas gereken bir tecrbe olarak grmez. Bu nedenle o, bandan geen iki

evliliinde de bildik ana rollere girmez ve kendi kzyla organik balarnn dnda

ok samimi bir ba kurmaz. Yani anlatc-karakteri yemek yapmak, bulak ykamak

gibi herhangi bir domestik ile megulken ya da ocuuyla ilgilenirken grmek

mmkn deildir. Bir tek babaannesinin cenazesine gittiinde elinde ocuk arabas

olduunu syledii sahnede anlatc-karakter ve kz bir arada grlr. Hatta

ocukluun Souk Gecelerinin devam niteliinde okunabilecekYaamn Ucuna

Yolculukromannda anlatc-karakterin daha da ileri giderek ailesini, evliliini, kzn


47/106

37

terk ederek bir yolculua kt grlr. Yani anlatc-karakterin ilk romandaki

yetime koullar gz nne alndnda toplumsal beklentilerin dna karak

evlilii ailesinden kurtulmann alternatifi olarak dnd ve boanmaktan

korkmad grlrken ikinci romanda yllar iinde toplumsalla giritii mcadelenin

artmas neticesinde bireysel isteklerini daha fazla n plana karmaya balad,

hakknda sylenebilecek hereyi kulak ard edip yaamna istedii biimde yn

verebilmek iin ailesini, lkesini geride brakt grlr. Bu nedenle birbirinin

devam niteliindeki iki romanda ayn anlatc-karakterin hayat hikyesi

anlatlmasna ramen anlatcnn dayatmalarla insan yetitirmeye alan toplumsal

dzene besledii nefret ve atma alanlarnda karlat muamele yznden

sonuta toplumun deerleriyle bulumu, tam ve mutlu bir insan deil, toplumsal

her trl retiden uzaklam biri haline geldii grlr. Bu anlamda zlnn

romanlarnn anlatc-karakterinin byrken toplumla verdii mcadele herhangi bir

yerde sonlanmaz. Hatta muhatap olduu her kii ve kurumla birlikte yaad atma

daha da byr. Anlatcnn bireysel byme-olgunlama hikyesine kout olarak

toplumsalla bireyselin atma hikyesi hem babann otoriter tavryla yaanan

uyumsuzluk hem annenin edilgenlii zerinden yaanan ona benzemememe istei

hem de anne-babann arasndaki iletiimsizlik ve sevgisizlik zerinden kuvvetlenerek

srdnden, romanlarda kadn olarak ataerkil dzenle ve orta snf alkanlklaryla

mcadele etmenin izleri srlr. Bu mcadele, yaama ve seme hakkn bandan

beri kullanmak isteyen anlatcnn kendi beklentileriyle toplumsal beklentiler

arasndaki skmln artrdndan romanlarn anlatc-karakter asndan

mcadele iinde geen bir bymenin anlats olarak okunmasna neden olur.

Anlatc-karakterin arada kalmaktan doan bunalml kimlii zerinde en az

anne babas kadar etkili bir e de mensubu olduu orta snf alkanlklar ve


48/106

38

yaama biimidir. Bu noktada anlatcnn ailesinin ilikide olduu aileler nezdinde

bir btn halinde orta snf alkanlklar eletirilir, reddedilir. Anlatcnn kendi ailesi

dnda da tek tip bir insan orta snf memur vatanda grmesi bu reddediin temel

gerekesidir. nk anne babann evin iinde bakalaryla kar karya kaldklarnda

gelitirdikleri davranlar da anlatcnn toplumsal kurallarla kuatlmasnda ve

bunlarla uyum sorunu yaamasnda pay sahibidir. Bunun sonucu ise btn bir snfn

ve onu artran hereyin anlatc tarafndan yok saylmas olacaktr.

Anlatc-karakterinki gibi her konuda en mkemmel, en asri olma isteklerini

ocuklarna dayatan ebeveynlerin esas ideali, bata kendi ocuklar olmak zere

dier ocuklar da baarl, mevki sahibi ve vatana hayrl kiiler olarak

yetitirmektir. Bunun iin eitimci iftlerin tpk kendileri gibi eitimci olan

ahbaplar vardr. Halk bilinlendiren eitimcilerin orta snf evlerinde kiiler deise

bile tecrbeler neredeyse ayn kalr. Bu nedenle anlatc-karakter, Gnk adyla and

arkadayla ksa bir konumadan sonra eit dzeyde ailelerin ocuklar olduklarn

anlad iin onun ekinmeden evine getirdii ilk arkada olduunu syler (SG,

21). Hatta Gnkn aabeyini bile kendi aabeyi gibi fazla konumayan, odasndan

pek kmayan biri olarak anlatr. kisi aabeylerinin bunalmlarndan sz ederler

(SG, 22). Nitekim anlatc gen kz, en yakn arkada Gnkn evini grdnde

buradan kendi evinden farksz bir tonda bahsedecektir:

Annesi ve babas da kalkm, retmenlik yaptklar okullara gitmek iinhazrlanyorlar. Annesi okula, rencilerine, baarya ve zellikle yurdunaok dkn bir retmen. Her sabah, vatann bizden bekledii grevleredeiniyor Gnkn ve bizim evin tm bireyleri (Bunni dnda) okulagidiyor. Kimse fabrika, dkkn, bro, atlye gibi bir yerde almyor.Bunedenle tm yaantmz okul. Bir renme merkezi(SG, 21-22. Vurgular

bana ait.)

Anlatc-karakter arkada Gnkn evini de kendi evini anlatrken vurgulad

noktalar zerinden tasvir eder. nk onlarn yetitii bu evlerdeki retmenlerin

7/30/2019 Even Mercn - Tezer zl'nn o. So. Gec. ve Ya. Uc. Yolc. z Anlatml Kadn Bildungs roman ola

Documents

Evşen Mercn - Tezer Özlü'nün Ço. Soğ. Gec. ve Yaş. Uc. Yolc. Öz Anlatımlı Kadın Bildungs romanı olarak okumak.pdf