1 HANDELINGEN 1 - 4 Opdracht aan Theophilus, zending leerlingen door Jezus (1:1-8) Hand. 1:1-2Te i . i :a ei e ,ei . :etca i :.t:a iai, aO.e|t., ai ae e`Iceu , :et.t i . satetea cs.ti, 2 a ,t , . a, . i.ta .ie, et , a :ece et, eta:i.u ae, a ,t eu eu , ...ae a i. |. Heteersteverhaalhebik[wel]gedaanoveralledingen,geachteTheophilus,die Jezusbegontedoenenteleren(of:zoweltedoenalsteleren)totdedagdatHij, nadat Hij de apostelen die Hij (voorzichzelf) had uitgekozen, door de Heilige Geest instructies had gegeven, werd opgenomen [in de hemel]. Opmerkingen: Tegen de taalregels in wordt . i hier gebruikt zonder e. . We vertalen het partikel niet,omdatheteentegenstellingbenadrukttussenheteersteverhaalenhet tweedeverhaaldatnuvoorligt(maarwatnietexplicietwordtbenoemd).Vgl. Thayer, . i-3; GG 252,34b; Acts, 2. :a e,(eerstevanmeerdere)wordthiervolgensBlass,DebrunnerenRekopf gebruikt i.p.v. :e .e, (eerste van twee). Vgl. BDR 62,1. Maar Culy merkt op dat inkoin-Grieksbeiderangtelwoordendoorelkaarwordengebruiktendaniets aanduiden als eerder, vroeger (Acts, 2). Veelvertalingenmakenvane e ,e,eenboek.Bauersuggereerthierookdas Buch,dergeschriebeneText(Bauer,e ,e,-1a,;vgl.Louw-Nida;Barclay-Newman).LUVendeNaardenseBijbelprefererenhierhetminder anachronistischeverhaal,eenoptiedieThayerbiedt:anythingreportedin speech;anarration,narrative:ofawrittennarrative,acontinuousaccountof things done (Thayer, e ,e,-5). SommigevertalingenmakenervanMijneersteverhaal(zieLV,NBG,W95en NBV),vaakalssamentrekkingmet. :etca i:Mijneersteboek,Theofilus,ging over alles wat Jezus heeft gedaan en geleerd (W95). Hetcorrelatiefgebruikte.(+sat )staatvaakachterheteerstewoordvande woordgroepwaarhetopbetrekkingheeft(:et.t i.sat etea cs.ti).ZieBDR 444,3; GG 252,57. Merk op dat Theophilus in Handelingen wordt aangesproken met een a -vokatief, (geachte), terwijl de inleiding op Lucas sa tc. O.e|t. heeft (BDR 146,4). ai neemt hier de vorm aan van de hyperbool :a iai, terwijl grammaticaal gezien ameer voor de hand had gelegen (Acts, 2). Veelvertalingenmakenvandemedialeaoristus aeisbegonnen,alsofhet woord een duratief aspect heeft. Het is ook mogelijk om ae e`Iceu , :et.t i . sat etea cs.titelezenalseenconiugatioperiphrasticadiealleenbeschrijftwat Jezus deed en zei (Acts, 2). Het woord `Iceu , krijgt in Handelingen, de brieven en Openbaringen zelden een lidwoord,omdatgeensprakeisvaneenvertelling,waarinnaareeneerder gebruikvanhetwoordkanwordenverwezen.AlleeninHand.1:1wordt nadrukkelijk naar het eerdere Lucas-evangelie gerefereerd (BDR 260,7).2 De combinatie a ,t + relativum (genitief) + substantief ( . a,) vormt een attractio relativi(GG289eb). Meervoorde handgelegenhad: a ,t . a, ,(zie1:22). Culyvermoedtdatdeafwijkendezinsvolgordezoietsbeduidtalsuntilthevery day (Acts, 3). Het verbum finitum invers 2 is a i. |. De zin . i.ta .ie, et , a :ece et, eta:i.u ae,a ,t euvormteenbijstellingviahetparticipiumconiunctum. i.ta .ie,, waarbinneneta :i.u ae,a ,t euterugslaatophetdeelwoordennietop... ae (Acts, 3). . i. abetekenttoorder,commandtobedone,enjoin(Thayer).Bauergeeft: beauftragen, gebieten, befehlen. De reader maakt er instructies geven van. Het hier gebruikte participium moet temporeel worden vertaald (Acts, 3). eu , ...ae (indirect reflexief medium: ten behoeve van zichzelf) vertalen we met een relatieve bijzin bij et , a :ece et, (Act, 3). Hand. 1:3et, sat:a. cc.i .aue i ,a ia .ae:a.t i au e i . i :eet , .st et,, et` .a i .cc.a seia e :aie .ie, au et , sat. ,ai a:.t , act.ta, eu.eu AanhentoondeHijzichzelfooklevend,nadatHijhadgeleden,met(of:door)vele tekenen (of: bewijzen), terwijl Hij gedurende 40 dagen aan hen verscheen, en terwijl Hij hen vertelde over het Koninkrijk van God. Opmerkingen: Striktgenomenleidtbijdeaoristus:a. cc.idedativusobjectivuset,(wat terugverwijstnaaret ,a :ece et,)eenrelatievebijzinin.Omwillevande vertaalbaarheid maken we er hier een afzonderlijke hoofdzin van met :a.c cai (voor ogen stellen, tonen, bewijzen). Vgl. Acts, 3. .aue i,a iavormenallebeieenaccusatiefbij:a. cc.i,waarbijdetweede predicatief is gebruikt bij de eerste (Acts, 3). e:a.t i is een gesubstantiveerde infinitief na . a, dat we vertalen met nadat. Het is dus formeel geen AcI (hoewel au e i in de accusatief staat). De constructie istypischvoorLucas.Mogelijkis:a.t ihiereensynecdoche,eenmetonymia voor zowel de arrestatie, marteling als de terechtstelling van Jezus (BDR 402,4, 406,4; Acts, 4; Barrett, ICC, 69). Dereaderwilvan. i:eet ,.st et,(dativusinstrumentalisbij:a. cc.i)in veel bewijstekens maken (Naardense Bijbel: in veel merktekenen). Bauer maakt van e.s tei slechts Beweis (Ag 1,3: durch viele Beweise). Culy preciseert dat het om onweerlegbaar en beslissend bewijs gaat (Acts, 4). Het voorzetsel in et` .a i .cc.a seia duidt niet op continue actie, maar op een zo nu en dan verschijnen van Jezus in een periode van 40 dagen (BDR 223,1). Het participium e :aie .ie, (+3) komt van het intransitieve medium e :a ieat, wat verschijnenbetekent(afgeleidvanhetpassivume| i).Wevertalenhet deelwoordmeteentemporelebijzin,diegelijktijdigheiduitdrukt(terwijl).Vgl. BDR 191,3; 313,2. Hand. 1:4-5sat cuiat,e .ie,:a ,,.t.iau et ,a :e 'I.eceu ai ,at ,.cata a :.t. i.ti i . :a,,.tai eu:ae , i seu ca.eu,5 e t `Iaa ii, . i . a :tc.i u eat, u .t , e.. i :i.u at a:tc c.c. a ,t aeu.a:ea , au a, . a,. 3 EntoenHijmethenat(of:was),bevalHijhen:GanietuitJeruzalemweg,maar wachtdebelofteafvandeVaderdiejullievanMijhebbengehoord:Johannes doopte(weliswaar)metwater,maarjulliezullennanietveeldagen(of:binnenkort) worden gedoopt met de Heilige Geest. Opmerkingen: Vers4bevatgeendirecterede.Veelvertalingenmakenerdaaromvan:Terwijl Hijmethenat,bevalHijhunJeruzalemnietteverlatenmaardebeloftevande Vader af te wachten (W78). Maar het vervolg van de zin levert dan een probleem op, omdat dat plotseling in de eerste persoon staat. De SV, NBG en LV lossen dit opdooreen(zeideHij)intelassen.W78plaatsthetslotvandezintussen aanhalingstekens, alsof alleen dat een citaat is. De Naardense Bijbel negeert het probleem: Als hij met hen samen is, is zijn verkondiging aan hen: van Jeruzalem niet wijken, maar er blijvenwachten op wat de Vader heeft aangekondigd en ge vanmijhebtgehoord.Dereader,netalsW95enNBV,leestdeinfinitief ,at ,.cat als een imperatief en laat na au et , een directe rede beginnen. cuiat ,a betekent volgens de reader letterlijk samen zouten, wat duidt op samen eten(nl.samenzoutgebruiken).LVenW78latenJezusendeapostelen daarom samen de maaltijd gebruiken. Een afgeleide betekenis van samen eten is samenzijn(W95,NBV).Thayer(vgl.Culy)kentechtereenheelandere etymologievanhetwoord:cu i,anda t ,afroma ,,crowded(vgl.Acts,5). cuiat ,a zou dan verzamelen, bijeenkomen betekenen (SV, LUV). Bauer ziet in beideoptiesbezwarenengeeft,afgaandeopenkeleminuskels,nogeenderde mogelijkheid:cuiaut,e .ie,,watsamenliggenofsamenzijnbetekent(vgl. NBG). Hij benadrukt dat het om een Notbehelf gaat, omdat de betekenis van het werkwoord nog altijd niet duidelijk is (vgl. Barrett, ICC, 71-72). :.t. i.ti is transitief gebruikt (BDR 148,1). Degenitivussubjectivuseu :ae ,kanookwordenvertaaldmetMijnVader (Acts, 5; Wallace, 215). i seu ca.eu leidt een directe rede in, die voortgaat in vers 5 (BDR 470.2; GG 274c; Acts, 5-6). Alleen W78 geeft dit expliciet weer. Merk op dat Codex Bezae hier een semitisme heeft: i seu ca.etaeuce ae, eu (BDR 217,8). Dedativusinstrumentalisu eatbetekentmetwater.Elderskomtookeen constructie met . i voor (Mt 3:11; Jh. 1:26,31,33). Met het oog hierop kan ook . i :i.u at a ,t a worden vertaald met met Heilige Geest (BDR 195,7; GG 177a; Acts, 6). Zie SV, LV, NBG, LUV, W78 en NBV. De reader maakt er met W95 van: inHeiligeGeest.Beidezien. inietalseeninstrumentalis,maaralseen locativus. Vgl. Mc 1:8. Het uiteen plaatsen van :i.u at en a ,t adient ter benadrukking van a ,t a(en ter vergroting van de tegenstelling tussen Jezus en Johannes). Zie Acts, 6. Demeestevertalingenlaten. iweg,maar,integenstellingtotvers1,staathet woordhierdirectbijdatgenewaarmeeeencontrastwordtaangeduid.Thayer suggereert daarom om hier het partikel wl te vertalen (vgl. SV en LV). eu.a:ea , au a, . a, is een litotes (een negatie ter benadrukking van een positievestelling:binnenkort).Merkopdatau a,predikatiefisgebruikt:nach nichtvielen Tagen,vondiesenTagen an= inwenigenTagen.Vgl.BDR226, 290,7; 433,4; 495,9. 4 Hand. 1:60t . ieu icui.e i., a aiau e i. ,ei.,su t.,.t . ia ,e ia eu aa :esatca i.t, i act.tai a`Ica , DegenennudiewarensamengekomenvroegenHemtelkens:Heer,hersteltuin deze tijd het Koninkrijk voor Israel? Opmerkingen: 0tsubstantiveerthetparticipiumcui.e i.,.Veelvertalingenmakenechtervan hetdeelwoordeentemporelebijzin:Zijnu,toenzijwarensamengekomen, vroegenHemtelkens(vgl.Barrett,ICC,75).Culyzietdaargeenredenvoor (Acts, 6). Blass, Debrunner en Rekopf laten beide opties open (BDR 251,3). Decombinatie. ieu imaaktvanhetvolgendeeendirectgevolgvanhet voorgaande.Hetverwijsttegelijkvooruitnaartoekomstigegebeurtenissen(Acts, 7). De discipelen reageren hier op het gebod om Jeruzalem niet te verlaten. Het . ilaatdoorschemerendatzezichdesondanksaandeopdrachthebben gehouden (vgl. Hand. 1:12-2:1). Het imperfectum a ai heeft een duratief aspect (vgl. Barrett, ICC, 75). Hetparticipiumvanbegeleidendeomstandigheid. ,ei.,ishierredundant.Het gebruik is Semitisch. Het staat in het praesens, omdat het werkwoord waarop het betrekking heeft, in de imperfectum staat (had er a cai gestaan, dan zou het deelwoord .t :ei., hebben geluid). Vgl. Acts, 7. .tleidt hier slechts een directe vraagzin in en vertalen we niet (BDR 440,5; GG 269b). ,e ia kan op een tijdvak duiden, maar ook op eindelijk. Hetvant caatafgeleidewerkwoorda :esatca i.t,geefteengeheelnieuwe praesens, nl. a :esatca ia (BDR 93,2). a`Ica is een dativus commodus (Acts, 7). Hand. 1:7-8.t :.i e.:e , au eu , eu , u a i . cti ,ia iat ,e ieu, sateu , eu , e:a . .e . i t eta .eucta , 8 a a .c.eu iati. :.e ie,eu a ,t eu:i.u ae,.|`u a ,sat. c.c. eua u.,. i.`I.euca sat [. i]:a c `Ieueata sat Laa.ta sat . a, . c,a eu , , ,. Maar Hij zei tegen hen: Het is niet aan jullie om tijden of gelegenheden te weten die de Vader heeft vastgesteld op eigen gezag, maar jullie zullen kracht ontvangen nadat de Heilige Geest over jullie wordt uitgestort en jullie zullen Mijn getuigen zijn in zowel Jeruzalem, als in heel Judea en Samaria en tot aan het uiterste van de aarde. Opmerkingen: u a iduidtincombinatiemet. ctiopeenvoorrecht(Acts,7).Vgl.Robertson, GGNT, 497. ,ia iat kan epexegetisch zijn gebruikt (het legt uit wat niet aan de apostelen is om te weten) of het is het subject van het verbum finitum: to know times and seasons is not for you (Acts, 8). Veel vertalingen maken van ,e ieu, sateu , tijden of gelegenheden (SV, NBG, LV,Telos)entijdenofmomenten(W95,NaardenseBijbel)ofveranderende uitspraakinenkelvoud:tijdofuur,dagenuurentijdofogenblik(LUV, W78, 5 NBV). Moulton-Milligan merken op: The two words bring [] out respectively the periodandtheoccurrencesbywhichitwasmarked.Vgl.1Thess.5:1.Blass, Debrunner en Rekopf zien er echter twee synoniemen in, die geen onderscheiden betekenishebben.Culyconcludeertdanookdattheuseofbothprobably emphasizes the fact that any knowledge related to the time of the restauration of Israel is not the prerogative of the disciples (Acts, 8). . i t eta .euctawordtinveelvertalingen:ineigenmacht,vrijmachtig,inZijn macht of in Zijn volmacht (op andere plaatsen wordt t t + . i ook vertaald met leggen/plaatsenin).Vgl.Barrett,ICC,78.Culyisernietgelukkigmee,omdat t t + . i elders vaak op een locatie duidt en daar is in dit vers geen sprake van. Hijsteltvooromtevertalenmetbyhisownauthority(Acts,8).Thayerleest according to his own choice. . :.e ie,eu a ,t eu:i.u ae,.|`u a ,iseengenitivusabsolutus(metHeilige Geestalssubject).Letopdemerkwaardigepositievanhetparticipium. Doorgaans staat het deelwoord vr het verbum finitum, hier erna (Acts, 8). .|` u a , is redundant, gezien de praefix in . :.e ie, (Acts, 9). Merkopdatdevolgordevaneua u.,afwijkendis.eukanhierzoweleen genitivus obiectivus als een bezitsgenitief zijn (Acts, 9). CulysuggereertdatLucas,gezienhetenkelvoud,eenspecifiekeplaatsvoor ogenhadmet. a,. c,a eu ,, ,(RomeofSpanje).AlsinderdaadRomeis bedoeld,danisdefrasewelironischbedoeld.Romegoldindiedagenalshet centrum (lett. de navel) van de wereld. . a, betekent overigens extension up to or as far as a goal (Acts, 9). Hemelvaart Jezus, instructie door boodschappers van Godswege (1:9-11) Hand. 1:9Katau a .t :a i .:e iai au a i . : sati.|. u :. a.i au e i a :ea i e|aa i au a i. En nadat Hij deze dingen had gezegd, werd Hij, terwijl ze (toe)keken, opgetild en een wolknamHemopenonttrokHemaanhunogen(lett.namHemopvanvoorhun ogen). Opmerkingen: .t :a i slaat terug op Jezus, terwijl .:e iai au a i een genitivus absolutus vormt (Acts, 9).Bauervertaaltditvers:eineWolkenahmihnaufundentzogihnihrenAugen (Bauer,u :eaa ia-1).Vgl.NBG,LV,W78,TelosenW95.Thayerleest:to preventonefromrecognizinganotherbyreceivingonetowithdrawhimfrom another'ssight(vgl.KJV:andacloudreceivedhimoutoftheirsight).De NaardenseBijbelheeft:eenwolknamHemwegvanhunogen.Vgl.BDR 259,6. Hand. 1:10-11sat a ,a .it ,ei., cai.t ,e ieu aie i:e.ue. ieuau eu ,sat t eeu a ie.,eu e :a.tc s.tcaiau et ,. i. c c.ct.usat ,, 11 et sat .t :aia ie.,latat et,t. c sa. [. ]. :ei., .t , e i eu aie i, eue, e`Iceu , ea ia|.t , a|` u a i .t , e i eu aie i eu a, . .u c.at e i e :ei . .a cac. au e i :e.ue .iei .t , e i eu aie i. 6 En toen zij ingespannen aan het kijken waren naar de hemel, terwijl Hij wegging, en zie, twee mannen stonden naast hen in witte kleren, en zij (lett. die) zeiden: Mannen van Galilea (of: Galileers), wat staan jullie naar de hemel te kijken? Deze Jezus die vanjulliewerdweggenomennaardehemel,zalzokomen,opdemanierwaarop jullie Hem hebben zien weggaan naar de hemel. Opmerkingen: a ,a .it ,ei., caikanduidenopeentemporeleconjunctie(methetduratief gebruikteimperfectum cai)alsschilderingvaneentoestand:terwijlzij ingespannenaanhet kijkenwaren(BDR353,6;GG276g;Acts,10).Maara , kanookwordengezienalseenvergelijking:zijwarenalsstarende.Overigens kiest geen enkele vertaling voor deze laatste optie. :e.ue. ieuau eu iseengenitivusabsolutus.Dereaderwilechterdatde discipelen Jezus natuurden na zijn heengaan. De meeste vertalingen maken van :e.ue. ieu au euterwijl Hij heenging (vgl. Acts, 10). Het gebruik van het plusquamperfectum :a.tc s.tcai duidt erop dat de mannen er al enige tijd stonden (Acts, 10). au et , is een dativus sociativus (BDR 198,2), hoewel de datief hier ook volgt op :a.tc s.tcai, een samengesteld woord met :aawaarna vrijwel altijd een derde naamval komt (BDR 202,5). Merk op dat de dativus meervoud van . c , in dit vers een dubbele stamuitgang krijgt(. c c.cti.p.v.. c ct).Vgl.BDR47.4c.Lucasheefthiertrouwenseen singularis (Lc. 24:4).etsat.t :ai kan ook betekenen: die ook zeiden (BDR 442,24). Alsdevocatiefa ie.,wordtgevolgddooreentweedevocatief(latat et),dan kan a ie., onvertaald blijven (BDR 242,1, 262,1; Acts, 11). Hetperfectum. c sa.heefteenpraesens-betekenisenfunctioneertookals zodanig(Acts,11).Culywilnietdatwe. c sa.[. ]. :ei.,lezenalseen coniugatio periphrastica en maakt ervan: Galileans, why are you standing [there] staring at the sky? (op. cit.). Deaccusatiefvanbetrekkinge ie :eibetekentopdewijzewaarop(e :e, duidt op manier, of manier van doen). In combinatie met eu a, is de betekenis versterkttotintheverysamemanner(BDR160,2,453,2;GG287c;Acts, 11). . .a cac. au e i :e.ue .iei is een dubbele accusatief (Acts, 11). Terugkeer naar Jeruzalem (1:12-14) Hand. 1:12Te .u :. c.ai.t ,`I.euca a :e e eu,eu saeu. ieu`Eata ie,,e . cti. ,,u , `I.euca caa eu . ,ei e ee i. Toen keerden zij terug naar Jeruzalem van(af) de berg die Olijfberg wordt genoemd, die nabij Jeruzalem is, ongeveer een sabbatsreis (er vandaan). Opmerkingen: Hetaramismee .druktuitdatdegebeurtenisdiewordtbeschrijvennauw aansluit bij het voorgaande (BDR 459,2; Acts, 11). 7 De genitief in e eu, eusaeu. ieu `Eata ie, heeft de functie van predicaat (Acts, 11;BDR412,6).MerkopdatinLc.19:37sprakeisvaneu e eu,a i. ata i, eengenitivuspluralisvan . ata.Blass,DebrunnerenRekopfwijzeneropdat hier in sommige handschriften staat: e e eu, esaeu .iei `Eata i (met e. ata i als vocatief). Vgl. BDR 143,3. Het betrekkelijk voornaamwoord everwijst terug naar ee e, (Acts, 12). Sommigevertalingenbeginnenna`Eata ie,eennieuwezin:Dezeligtdichtbij Jeruzalemopsabbatsafstand(W78enNBV).Lett.betekentcaa eu. ,eie ee i [is]hebbendeeensabbatsreis,forthedistanceissomethingwhichthedistant placehas,asitwere(Thayer).Hetparticipiumvan. ,aispredicaatbij. ctien e ee i is een accusativus spatii. Volgens Bauer gebruikt het NT hier normaliter het mediumvan. ,avoor(vgl.Mc1:38),terwijlBlass,DebrunnerenRekopfmenen dat eigenlijk a :. ,ei is bedoeld (Bauer, . ,a III-2; BDR 161,1.3).Een sabbatsreis bedroeg ca. 1120 meter (Barrett, ICC, 85). Hand. 1:13sat e ..t c ei,.t ,e u :.a eia i. caieu caisaa. iei.,,e .E. e,sat`Iaa ii,sat `Ia sae,sat `Aie.a,,1t t::e,sat Oaa ,,Paeeat e,sat \aat e,, `Ia sae, 'A|at eu satLt ai e,a , sat`Ieu ea, `Iasa eu. Entoenzij[Jeruzalem]binnenkwamen,gingenzijomhoognaardebovenkamer, waar zij zich ophielden, zowel Petrus als Johannes en Jacobus en Andreas, Filippus en Thomas, Bartholomes en Matthes, Jakobus (de zoon) van Halphes en Simon de Zeloot en Judas, (de zoon) van Jakobus. Opmerkingen: Jeruzalem is weggelaten na .t c ei (ellips).eu(genitiefvanhetbetrekkelijkvoornaamwoorde ,)functioneertalslocatief bijwoord ((al)waar). saa. iabetekentblijven,verblijvenofzichophouden.Incombinatiemethet imperfectum caiduidthettegenwoordigedeelwoordsaa. iei.,fopeen langdurigverblijffopeengewoonte.Demeestevertalingenkiezenvoorhet laatste (W95 zelfs expliciet: waar ze gewoonlijk verbleven). Het lidwoord evoor Petrus is enclitisch, d.w.z. het neemt het accent over van . (en moet daarom niet worden verward met een relativum). Zie Acts, 12. . satin lange opsommingen krijgt f een extra . f, zoals hier, een extra sat . Hetcorrelatiefisinditversgebruiktommeerdereparenvandiscipelente beschrijven, die asyndetisch na elkaar zijn geplaatst (BDR 444,5). 'A|at euen`Iasa euzijnverwantschapsgenitieven,waarbijeenvormvanu te , ontbreekt (BDR 162,4; Acts, 13). Het lidwoord bij Lt ai e,a , dient om deze Simon te onderscheiden van een andere Simon, nl. Petrus (BDR 268, 2; GG 159c). Hand. 1:14euet :a i., cai :ecsa.eu i., e euaee i :ec.u,cu i ,uiatt i sat\ata teu`Iceusatet , a e.|et , au eu . Zeblevenalleneensgezindvolhardeninhetgebed,samenmet(de)vrouwenen Maria de moeder van Jezus en Zijn broers. 8 Opmerkingen: :ecsa.. abetekentzowelvolhardenentrouwblijvenalsvoortdurend aanwezig zijn. Het tegenwoordige deelwoord, in combinatie met het imperfectum cai,heefteenduratiefaspect.Dereadermixtdebetekenissen:Dezenwaren allen samen terwijl zij eensgezind volhardden in het gebed. e euaee i komt 11 keer in het NT voor, waarvan 10 keer in Handelingen. Barrett meent dat het woord gewoon samen betekent (Barrett, ICC, 88-89). Culy is het daarniet meeeens ensuggereertthatLukewasfocusingonunityof purpose (Acts, 13). De datief :ec.u,is een aanvulling op :ecsa.eu i.,.Culymeentdat,uiatt iduidtopechtgenotes.HijwijsteropdatCodexBezae heeft: ,uiatt i sat. siet,. Maar het kan ook zijn, gezien de inleidende functie van de perikoop, datdevrouwenzijnbedoelddiealzijngenoemdinLc.9:22,23:55 en 24:1). Zie Acts, 13; Barrett, ICC, 89. \ata ishiereendatiefvan\ata.Ook\ata komtvoor(N01A02C04D05 Chr 9,27), terwijl \ata ook voorkomt als nominatief (Mt. 13:55; Lc. 1). Vgl. BDR 53,12; Tisch. crit. app.a e.|et ,heefthiermogelijkeenruimerebetekenisdanbroeders.Bauerstelt voor om te vertalen met Geschwister (Bauer, a e.|e ,-1; vgl. Barrett, ICC, 90) Hergroepering apostelen (1:15-26) Hand. 1:15Kat . iat , . at,au at,a iaca ,E. e,. i. ca a ia e.|a i.t :.i i.e ,e, e iea ai . :teau ea c.t. sae i .t sect EnindiedagenstondPetrusopinhetmiddenvandebroedersenzeierwas [daar] een schare bijeen (lett. op zichzelf) (van) ongeveer 120 personen: Opmerkingen: Debijwoordelijkgebruiktevoorzetselbepaling. iat , . at,au at,leidteen nieuwe vertelling in (BDR 291,5; GG 183c). Het vers telt twee keer een dubbele punt. Na de eerste volgt een tussenvoegsel (parenthese),datdoorsommigevertalingentussenhakenwordtgeplaatst(SV), cursiefwordtgeschreven(LUV)ofvangedachtestreepjeswordtvoorzien(NBG, LV, W78, W95, NBV). Vgl. BDR 465,3. a iaca ,moethierwordenvertaaldmeteenbijzinvanomstandigheid (circumstantial clause) en niet met een temporele bijzin. Het verschil tussen beide isdateenbijzinvanomstandigheidnieuwegegevensbiedt(vgl.meteen cordinerend werkwoord met sat ), terwijl bij het temporele participium de geboden informatiebekendis(hetdeelwoordzegtalleenietsoverdetijdrelatiemethet verbumfinitum).Greenleevultaandat[theaoristcircumstantialparticiple] normallyprecedestheleadingverbinwordorder[and]describesanaction coordinate with, prior to, and of the same mood semantically as the leading verb []Itgivesnewinformation.(Greenlee,AconciseexegeticalgrammarofNew Testament Greek, 58; Burton 450-451). a i a e.|a i duidt hier op medegelovigen, niet op bloedverwanten (Acts, 14). Het gebruik van . i.p.v. e.is ongebruikelijk (Acts, 15). 9 Hetmeervoude iea aiisafgeleidvanhetHebreeuws-:: enduidthierop personen of Leute (zie ook Openbaringen 3:4 en 11:13). Vgl. Bauer, e iea III. Demeestevertalingenmakenvan. :t e au e zoietsalsbijeen(Bauer: zusammen,andemselbenOrt(au e ,-4b);vglThayer,au e ,-III1).Blass, Debrunner en Rekopf geven ook nog beisammen (BDR 233,2). Hand. 1:16-17a ie., a e.|et , . e.t :a iat i ,a| i i :e.t :.i e:i.u a ea ,tei etace ae, ^aut e :.t`Ieu ea eu,.ie. ieu e e,euet , cuaeu cti `Iceu i,17 e t sat. ie, i . i t i sat. a,.i e i s ei , etaseita, au ,. (Mannen) broeders, het Schriftwoord moest worden vervuld dat de Heilige Geest had voorzegd door de mond van David, aangaande Judas, die de gids is geworden van hen die Jezus hebben gevangengenomen, want Hij was meegerekend onder ons en hij lootte (of: verkreeg) het lot van die bediening. Opmerkingen: a e.|et , heeft hier mogelijk een ruimere betekenis dan broeders (zie vers 14 en 15).DeNBVvertaaltmetBroedersenzusters.Devocatiefvolgtopa ie.,,als gevolg waarvan we a ie., niet hoeven te vertalen (vgl. vers 11). Zie BDR 242,1. . e.tishetimperfectumvandeonpersoonlijkeuitdrukkinge.t enwordtgevolgd door een AcI (Acts, 15). De accusatief singularis i ,a| i (wat we in dit vers vertalen als subject) duidt opeenenkelSchriftwoord,hetmeervoudat ,a|at betekentdeSchrift (Haenchen, KEK, 124). eta ce ae,^aut evervangteendativusinstrumentaliseniseenhebrastische omschrijving voor het spreken Gods (BDR 217,7). MerkopdatJudashierwordtgeschrevenalsJuda(`Ieu ea),ietswatinde evangelinookgebeurtinMc.6:3;Lc.3:30(en33);Lc.22:48;Joh.13:26 (Matthesheeftalleen`Ieu ea,;vgl.Mc.14:10,43;Joh.12:4;13:2,29;14:22; 18:2,3,5). Zie BDR 55,2. eu ,.ie. ieue e,eu isattributiefgebruiktbij`Ieu ea(enisdusgeengenitivus absolutus). Vgl. Acts, 15. et , cuaeu cti is een dativus commodis. e tkaneendirecteredeinleiden(nl.datwatdeHeiligeGeesthadvoorzegd), maar het is waarschijnlijker dat die voorzegging pas in de psalmgedeelten in vers 20wordtaangehaald.Hetvoegwoordlegthierveeleeruitwaaromeenvacature was ontstaan (Barrett, ICC, 97). Deplusquamperfectum-constructiesat. ie, i. i t i(imperf.van.t t , gevolgd door een participium van het perfectum) komt uit Lc. 22:3. . a,.ie is ei ,etaseita,au ,betekentletterlijk:hijloottehetlot(in klassiek Grieks zou dit een genitief zijn geweest) van die bediening en vormt een vooruitwijzingnaardeverkiezingvanMatthias(Haenchen,KEK,125).Maar weinigvertalingenhandhavendetoespelingophetlot:[hij]hadhetlotdezer bediening verkregen (SV) en: [hij] heeft dit dienstwerk, hem toegewezen door het lot,aangenomen(NaardenseBijbel).DeNBGleest:[hij]hadaandeelaandeze bediening gekregen. Vgl. BDR 171,5. , etaseita, au , is een genitivus partitivus (Acts, 16). 10 Hand. 1:18eue,. ieu i. s cae,at ei. stceu ,a etsta,sat :i ,,.ie .ie,. a sc.i . ce, sat..,u :a ia ac:a ,,ia au eu Deze dan nu verwierf (voor zichzelf) een akker van het loon voor de ongerechtigheid ennadathijvooroverwasgevallen(lett.geworden),ishij(inhet)midden(of:zijn middel) opengebarsten en al zijn ingewanden stroomden naar buiten. Opmerkingen: Voor . i eu i, zie vers 6 (vgl. BDR 290,3, 451,3). . s geeft hier weer waarvan Judas de akker verwierf (Barrett, ICC, 98). . s tceuis een genitivus pretii (BDR 179,2). , a etsta, is een genitivus attributivus (Acts, 16) of een genitivus qualitatis (BDR 165,2). Hettemporeledeelwoord,.ie .ie,betekenthier,incombinatiemet:i , (languitenvoorover)volgensdemeestewoordenboekengevallen.Maarer gaanookstemmenopom:i ,telezenalseenmedischetermvoor opgezwollen(afgeleidvandestam:-voorbranden).Bauermeentdathier onvoldoendebewijsvooris(Bauer,:i ,;vgl.Moulton-Milligan3540).Vgl. BDR 29,4; TCGNT 247,248. Culy vertaalt . a sc.i . ce, met the middle burst open, waarbij het adjectief . ce, dus dient als subject (Acts, 16). Voor asa a, zie BDR 101,45. Merkopdat..,u (enkelvoud)eenonderwerpheeftdatinhetmeervoudstaat (Acts, 16). ac:a ,,ia au eu duidt op Judas eigen ingewanden (BDR 286,4). Hand. 1:19sat,iace i . ,. i.e :a ct et , saetseu cti `I.euca , a c. s iat e,at ei . s.t ie t etaeta. saau a i 'As.eaa ,, eu ` . cti ,at ei at ae,. enhetwerdbekendaanallendieinJeruzalemwonen,zodatdieakkerwordt genoemd(of:heet)inhuneigentaalHakeldama,datisBloedakker(lett.akkervan bloed). Opmerkingen: :a ct is een hyperbool (Acts, 17), die een dativus krijgt bij ,iace i (BDR 191,5). s iat e,at ei . s.t ie is een AcI na a c. (Acts, 17). au a iiseengenitivussubjectivus(geenbezitsgenitief,omdateentaalnietkan worden bezeten). Vgl. Acts, 17. 'As.eaa , heeft in het Grieks de keelklank chi als uitgang, maar deze staat voor des.Erzijnbovendienvariantelezingenmet'As.eaa (TCGNT,248,249;BDR 39,4; Dalman, p. 137, 202). ,at eiat ae,iseengenitivusmateriae(akkervanbloed)ofeengenitivus attributivus (bloed(er)ige akker). Vgl. Acts, 17. Hand. 1:20,. ,a:at,a . it a aa i,.i a . :aut,au eu . e,sat . caesaetsa i . i au , sat i . :tcse: i au eua. a . .e,. 11 Want het staat geschreven in het boek der psalmen: Laat zijn hoeve verlaten worden en laat er niemand zijn die daar woont (lett. en laat er geen bewoner in haar zijn), en: Laat een ander zijn opzicht(ersambt) nemen. Opmerkingen: . :aut, iseenhoeveofboerderij(Bauer:d.Gehft,d.Landhaus).Haenchen oppertdatJudasnietalleeneenstuklandhadgekochtvanzijnverradersloon, maar ook een boerderijtje. Daar zouden de geciteerde verzen uit psalm 69:26 en 109:8naarverwijzen(Haenchen,KEK,124,126).Louw-Nidaverbreedtde betekenis van . :aut, echter naar huis: property in which a person was expected to reside, either as the result of ownership or legal contract - homestead, house, residence (LN, 7.4). Het cordinerend voegwoord satsmeedt hier twee citaten aaneen (BDR 442,1). . :tcse: i duidt hier volgens Bauer (. :tcse: -3) niet zozeer het opzicht aan, maar hetambtdatdaaruitbestaat(Thayer:AftertheanalogyoftheHebrew: e. (Num.4:16;1Chr.24:19(heretheSeptuagint. :t cs.t,),etc.),oversighti.e. overseership,office,charge).Louw-Nidawilechtervermijdendateenverband wordtgelegdmetlaterekerkelijkeambten(vgl.bisschop)ensteltvoor:The position of one who has responsibility for the care of someone (LN, 35.40). MerkopdatdeLXXinPs108:8deoptativusa etheefti.p.v.deimperatief a. a (BDR 384,1). Hand. 1:21-22e.teu i a i cui.e iai t i a iea i . i :ait,e iaa.t c .i sat. .i .|` a , esu te, `Iceu ,,22 a a .ie, a :eeua:t cae, `Iaa iieu . a, , . a, , a i. | a|` a i, a ua , a iaca c.a, au eucu i t i ,.i. cat . ia eu ai. Dus moet van de mannen die met ons samen waren (of: kwamen) al die tijd waarop de Heer Jezus bij ons in- en uitging (of: met ons rondtrok), te beginnen van de doop (of: het optreden) van Johannes tot de dag waarop Hij van ons werd weggenomen, n (van hen) samen met ons getuige worden van Zijn opstanding. Opmerkingen: Deinfinitief diehoort bijhetonpersoonlijkwerkwoorde.tstaatpasaanheteind van vers 22 (,.i. cat). a i hoort bij de genitivus partitivus a iea i (Acts, 18). cui.e iaiisattributiefgebruiktbija iea i(Acts,18) enbetekent hiertocome, goortravelwith(Gingrich).Erisgeensprakevaneengenitivusabsolutus, aangezienhetparticipiumdeeluitmaaktvaneenzelfstandignaamwoord.Merk opdatopsamengesteldewerkwoorden met cui-vaakeen derdenaamvalvolgt, zoals hier t i (BDR 202,8). Hetbetrekkelijkvoornaamwoorda ishiereendativusonderinvloedvan,e ia (Acts,18). Inklassiek Griekszouhetvoorzetsel. izijnherhaald(. i :ait,e ia. i a). Vgl. BDR 293.3. Deuitdrukking.t c .isat . .i(vgl.Num.27:17;2Kon.1:10;Joh.10:9) betekent volgens Louw-Nida to go about with (LN 83,9) of rondgaan/ -trekken. Het is ook een zeugma (een overspannen samentrekking van twee werkwoorden, dieopeenobjectwordenbetrokkenterwijlermaarngrammaticaalpast).Er had moeten staan: .t c .i .|` a , sat. .i :a` a i (BDR 479,5).12 .|` a , duidt hier een associatie aan. Sommige uitleggers willen er subordinatie in zien (de Heer ging over ons in en uit). Vgl. Acts, 18. a a .ie, [] . a, is hier pleonastisch gebruikt (BDR 419,3). eu a:t cae,`Iaa iieuduidtvolgensdemeestevertalingenopdedoopvan Jezus door Johannes (genitivus auctoris). Culy suggereert echter een metonymia (deel voor geheel) voor heel Johannes optreden (Acts, 19). , in , . a, , a i. | had eigenlijk i moeten luiden (BDR 294.3). Deaccusatiefa ua(vane a u,)ispredikaatbij,.i. catencorrespondeert met het subject . ia dat onderdeel is van de AcI na e.t(Acts, 19). eu ai is een genitivus partitivus (Acts, 19). Hand. 1:23Kat. ccai eu e, `Iac| e i saeu .iei Pacaa i e , . :.s `Ieu ce,, sat\at ai. Enzijsteldenertweevoor:Jozef,dieBarsabbaswerdgenoemd,diedebijnaam Justus was gegeven, en Matthias. Opmerkingen: t ct betekent hier to propose or put forward a particular selection of to select, tochoose(Louw-Nida).Bauerleesthieraufstellen[]zubestimmtemZweck: dieKandidatenderErsatzwahl(Bauer,t ct-I1b).MerkopdatCodexBezae . cc.i heeft, waardoor Petrus beide kandidaten nomineert (TCGNT, 249). saeu .ieimagwordenvertaaldmetgenaamd.Merkopdat`Iac|e i saeu .iei Pacaa i is een accusatief van het uitwendig object (Wallace, 191). . :tsa. a betekenthier een bijnaam geven (Bauer, . :tsa. a). `Ieu ce, is een Romeinse naam (Acts, 20; Haenchen, KEK, 127 nt 4). Hand. 1:24-25sat:ec.ua .iet .t :ai cusu t. saete,ia ca :a iai, a ia e.tei e i ...a . s eu ai a ieu e. ia 25 a.t ie ie :ei ,etaseita,au ,sat a :ece ,a|`,:a. `Ieu ea, :e.u iat .t , e i e :ei e i t etei. En terwijl ze baden, zeiden ze: Heer, kenner van alle harten, maakt U (ons) die ene bekend, die U uit deze twee hebt gekozen om de plaats in te nemen van deze dienst en (of: van het) apostel(ambt) waarvan Judas afstand heeft gedaan om te vertrekken naar zijn eigen plaats. Opmerkingen: De werkwoorden :ec.ua .iet .t :ai vormen geen tautologie zoals bv. a :est.t , .t :.i,maardrukkeneengelijktijdigheiduit:siesagtenbetend/imGebet(BDR 420,4; GG 206i). cukan zowel vocatief zijn (U, Heer) als een persoonlijk voornaamwoord dat dient ter benadrukking (U Heer). Vgl. Acts, 20. saete,ia caiseenvocatief.Deuitdrukkingkomtveelvoorinvroeg-christelijke literatuur (Haenchen, KEK, 127 nt 8). a iae.t siutbetekentlatenzien,bekendmaken,openbaren.Watvolgtiseen ingewikkelde syntaxis. Zo kan . ia volgens Culy drie betekenissen hebben: (a) een lijdendvoorwerpbija ia e.tei (toondeenedieUhebtgekozenuitdezetwee); 13 (b)eenaccusatiefalstegenstellingtotdebetrekkelijkebijzin(toonhemdieU hebtgekozen,deenevandezetwee);(c)eenverschuivingvanwoordvolgorde om extra nadruk te leggen (toon precies de ene (the very/ precise one) die U hebt gekozenvandezetwee).Deeerstetweelezingenzijngrammaticaalniet helemaalindehaak,waardoorCulypleitvoordederdeoptie.Haenchenkiest overigens voor de eerste variant (Haenchen, KEK, 123). a.t ina...aiseentamelijklosseverbindingtussenhetwerkwoordvan bewegingendefinaleinfinitief(BDR390,5).Hetverbandkanaanvullendzijn of uitleggend. In dit laatste geval zou er staan: show he whom you have chosen from these two, the one who will take the place [] (Acts, 21). :aaat ia is afstand doen van of zur Seite treten, abtreten (Bauer). a :ecebetekent het apostelambt. Hetsat in ,etaseita,au ,sat a :ece ,duidtnietopen,maaropeen cordinatietussentweeafhankelijkbegrippen(hendiadys).Vgl.BDR442,29; Barrett,ICC,103).Culytwijfelthieraan,geziendepositievanau ,,enzietsatals epexegetisch (deze dienst, zelfs het apostelambt). Vgl. Acts, 21. e ie :eie it eteiduidtopdehel(Haenchen,KEK,127nt11)envormt,als tegenstellingmete ie :ei ,etaseita,au ,sat a :ece ,,eenscherpe veroordeling van Judas (Acts, 21). Hand. 1:26sat . easais eu,au et ,sat . :.c.ie s e,. :t \ataisat cu,sa.|t c.aa i . ie.sa a :ece ai. En zij gaven hen loten (of: wierpen het lot voor hen) en het lot viel op Matthias en hij werd met de elf apostelen gerekend (of: bij de elf apostelen gevoegd). Opmerkingen: . easais eu,iseenwatongebruikelijkeuitdrukkingvoor. aeis eu,,maar duidtophetzelfde:lotenwerpen(metalsau et ,dativuscommodisi.p.v. obiectivus).ZievoorhetgebruikLev.16:8;Richt.20:9;Spreuken16:33,18:18 (Acts, 21-22). cu,saa|t ,abetekentiemandondereenbepaaldegroeprekenen.Thayer preciseertdatditgebeurtnaeenloting:toassignoneaplaceamong(cu i),to vote one a place among (Thayer, cu,saa|t ,a). Bauer: dazu gewhlt werden, dann abgeschwcht hinzugestellt werden (Bauer, cu,saa|t ,eat). Uitstorting van de Geest (Pinksteren) (2:1-13) Hand. 2:1Kat. i acu:eu cat i . ai , :.isec , cai :a i., e eu. :teau e . EntoendedagvanPinksterenwasaangebroken(lett.vervuld)warenallenop dezelfde plaats bijeen. Opmerkingen: . i + infinitief betekent terwijl, tijdens, toen (BDR 404,2; Wallace, 595). 14 :.isec isafgeleidvan:.i seia(vijftig)enduidtophetWekenfeestof sjavoeotdatopdevijftigstedag(7weken)nahetPaschawerdgehouden. , :.isec , is hier een genitivus explicativus (Acts, 23). Merk op dat voorafgaand aan het wekenfeest de leernacht of leel sjavoeot werd gehouden, waarin de wet werd bestudeerd. Aangezien de discipelen bij het aanbreken van de Pinksterdag albijeenwaren,zoudenzeheelgoedeenleernachtgehoudenkunnenhebben (hoewel niet duidelijk is hoe oud dit gebruik is (vgl. Cohen Stuart, 122)). AlleendeStatenvertalingheeftnogvervuldvoorcu:eu cat,watproblemen geeft, gezien de afwezigheid van een agency (vgl. Wallace, 436). Bedoeld is de vervulling van een tijdsperiode (ThWNT VI 307,18-25). Het onderwerp bij cai, nl. :a i.,, slaat op de apostelen en grijpt terug op Hand. 1:14.Deverzen15-26gevenalleenachtergrondinformatieenonderbrekende verhaallijn(Acts,23).HaenchenenZahndenkenechterdatde120mensenuit Hand. 1:15 zijn bedoeld (Haenchen, KEK, 131; Zahn, 78). e eu . :t e au ewordtdoorveelvertalingengezienalseentautologie(immers e eu betekentnetals. :t e au eopdezelfdeplaats,samen,bijeen).Culy spreektvaneencomplexpredicateexpressionenleest,incombinatiemethet subject:a i.,:Theywerealltogetherinoneplace(Acts,23).Nederlandse Bijbelvertalingen geven de constructie weer met: [zij waren] allen tesamen bijeen (NBG),alleneendrachtigbijelkander(LUV)allenbijeenopdezelfdeplaats (W78) en allen gemeenschappelijk bijeen (Telos). Vgl. BDR 233,2; Haenchen, KEK, 131. Hand. 2:2-4 sat. ,. i.e a|ia . s eueu aieu ,e, a c:. |.e. i, :ie , tata, sat. : ac.i e ei e i et sei eu cai sa .iet3 sata|cai au et , eta.t,e .iat ,a ccat a c.t:ue , sat . sa tc.i.|`. ia. saceiau a i, 4 sat . : ccai:a i.,:i.u ae,a ,t eusat aie a.t i . . at, ,a ccat, saa , e:i.u a . et eeu a :e|. ,,.cat au et ,. Enplotselingkwameruitdehemeleengedruisalsvaneenaanstormendehevige windendezevuldehethelehuis,waarzijzaten(lett.warengezeten)enhen verschenen tongen als vuur die zich verspreidden en het ging zitten op een ieder van henenallenwerdenvervuldvanHeiligeGeestenbegonnentesprekeninandere talen zoals de Geest hen gaf te spreken. Opmerkingen: e ,e,duidtopklank,gedruis,gedreun,galm,echo,geluid.Hetwoordishier predikaatbij. ,. i.eenonderwerpbij. : ac.i.Vgl.BDR50,3;Robertson, GGNT, 261. Culy meent dat . ,. i.e onpersoonlijk is bedoeld. Vgl. En er geschiedde haastelijk uit den hemel een geluid (SV); En er geschiedde plotseling een geruis van den hemel (LUV). Alle andere vertalingen lezen ,t ieat hier als komen. Acts, 24. a c:.betekentprecieszoals.Vgl.BDR425,5;Robertson,GGNT,966,969, 1140. Eenimperfectumvan.t t meteenpraesens-participiumgeefteenverledentijd meteenduratiefaspect( caisa .iet).Vgl.Wallace,648;Robertson,GGNT, 376. Het deelwoord |.e. i, is attributief gebruikt (Robertson, GGNT, 1105). 15 Veelvertalingenmakenvana c:.|.e. i,:ie ,tata,(gngenitivus absolutus):alsofereenhevigewindopstak.|. eatbetekentzowel meegevoerdwordenalsaanstormen,razen.Fribergheeft:aswhatisborne alongbynaturalforces,asthewind,rush,sweep(FribergLexicon,|. a-5a). Zahn vertaalt met ein Sausen und Brausen (Zahn, 77). :ie , is een genitivus auctoris (het geluid geproduceerd door een hevige wind). Vgl. Acts, 24. Hetpassivuma|caiheefteenpraesens-betekenis(verschijnen),hoewelSV erwerdengezienvanmaakt.Vgl.BDR191,3; Wallace,165nt 72.Mogelijkis a|caieengoddelijkpassivum(Godtoondehen[]).Vgl.G.Menzies,Pre-Lucan occurences of the phrase tongue(s) of fire, in: Pneuma 22 (2000), p. 56. Hetparticipiumeta.t,e .iatisattributiefgebruiktbij. sa tc.i.Merkopdathet enkelvoud. sa tc.ihetmeervoud,a ccatalssubjectheeft(N*enDmakener . sa tcaivan).Ditheefttemakenmetdedistributievebetekenisvanhet werkwoord in combinatie met . ia, denkt Culy: a tongue sat on each one of them (Acts, 24; Barrett, ICC, 114).,a ccat a c.t:ue , is mogelijk een verwijzing naar Jes. 5:24, 30:27-28; 1 Henoch 14:8-15;1Henoch71:5-8en1Q29,waarinooksprakeisvanvurigetongen. Barrett merkt verder op dat in Rabbijnse teksten staat dat er vuur op de hoofden vanrabbisverschijntdiedeThorabestuderenofbediscussiren(RuthRabba 6:4). Maar de directe bron van de passage zoekt hij in de profetie van Johannes de Doper in Lc. 3:16 (Barrett, ICC, 114). Haenchen signaleert dat in de genoemde voorbeeldendetongenweleengoddelijkelementrepresenteren,maarnietmet spreken zijn verbonden (KEK, 131). ,a ccat(tongen)isvolgensMenzieseenmetonymiavoortalen(Menzies, tongue(s)offire,56).OokHaenchenvoeltdaarwelvoor(KEK,131).Zieook vers 4 en 11. Merk op dat ,a cca naast tong en taal ook woord kan betekenen. Barrettzietechterindebeeldspraakeenverwijzingnaardevormvandetong (Barrett, ICC, 114).Merk op dat er in Handelingen ,a ccat a c.t:ue , staat en niet ,a ccat :ue ,. Is a catingevoegd onder invloed van een semitisme (vgl. Ex. 24:17)? au a i is een genitivus partitivus. :i.u ae, is een genitivus materiae. ,a ccat, is een dativus instrumentalis.Hetimperfectum. et eeumaaktdeeluitvaneencausatieveconstructiemet a :e|. ,,.cat en duidt op X liet Y Z doen (Acts, 25). a :e|. ,,.catbetekentronduitzeggenofmetbezielingspreken.Vrijwelgeen enkele vertaling doet hier iets mee (ze houden het bij spreken), behalve de NBV, die ervan maakt: en begonnen op luide toon te spreken in vreemde talen, zoals hun door de Geest werd ingegeven (eigen cursivering). Hand. 2:5'Hcaie. .t ,`I.euca saetseu i.,`Ieueat et,a ie., .u a.t ,a :e :aie ,. ieu,a i u :ee i eu aie i. Nuwoonden(er)inJeruzalemJoden(lett.warenwoonachtig),vromemannen (van)uit alle volken die onder de hemel zijn. 16 Opmerkingen: e.introduceerthier,zoalsvaakinHandelingen,eennieuweontwikkeling.Hetis opvallend dat Lucas het woord pas hier op deze manier inzet. Daardoor wordt de HemelvaartdirectgekoppeldaanhetLucasevangelieenstarthetverhaalvan Handelingen eigenlijk pas in Hand. 2:5 (Acts, 25). caisaetseu i.,iseenperifrastischimperfectum,meteenduratiefaspect.Zie voor meer details Haenchen, KEK, 116 nt 7. Merkopdat.t ,hiereigenlijk. ihadmoetenzijn,hoewelinklassiekGrieks saets. a ook met .t , voorkomt (BDR 205,4). Er zijn handschriften die `Ieueat et weglaten. Het is immers logisch dat er joden in Jeruzalemwonen.Enhoevaltdatterijmenmeta :e :aie ,. ieu,a iu :e e i eu aie i? Weeranderemanuscriptenplaatsenhetwoordnaa ie.,.Gaathetom eenlatereredactie?Maarwaaromzoueenkopiisteenogenschijnlijkredundant woordinvoegen?Metzgerdenktdathetproblematische`Ieueat etdaaromwelin detekstthuishoort(TCGNT,251).Anderenpleitenvoorweglating,zodaterook gelovige heidenen bij Pinksteren betrokken waren (vgl. Lake, Beginnings, V, 111-121). a :e:aie , . ieu, a i u :ee i eu aie i beschrijft, als voorzetselzin bij saetseu i., vanwaardejodenafkomstigwarendienaarJeruzalemwarengemigreerd (waarbiji.p.v.a :e eigenlijk. shadmoetenstaan,vgl.BDR209,5).Daarbinnen vormt a i u :ee i eu aie i weer een adjectief bij . ieu, (vgl. Deut. 2:25). Merk op dathetlidwoorda i,datdebijvoegelijkebijzininleidt,meervoudisen. ieu, enkelvoud (wat echter in essentie wel op een meervoud duidt). Zie Acts, 26. Hand. 2:6,.ie. i, e. , |ai , au , cui .i e: e, satcui.,u , e t seuei .t, . sace, t etaeta. saaeu iai au a i. Toen dit geluid was gekomen, kwam de menigte samen en stond versteld, want een ieder hoorde (Eng. was hearing) hen spreken in de eigen taal. Opmerkingen: ,.ie. i, e. , |ai , au , is een genitivus absolutus (Acts, 26; GG 231d). Vertalingenmakenvan,.ie. i,geschiedde,ontstond,(op)kwamof weerklonk.Culy(Acts,26)adviseerttooccur(zichvoordoen,plaatsvinden, gebeuren). KJV heeft: Now when this was noised abroad. Refereert ,|ai ,aanhetgeluidvandewindofvanhetsprekeninandere talen? Demeestevertalingen(behalveNAS)makenvan seueieenenkelvoud.Het Grieksheefthiereenmeervoudvanwegehetdistributievekaraktervanhet subject .t, . sace, (Acts, 26; vgl. BDR 305,3; TCGNT, 252). t etaeta. sais een dativus instrumentalis (Acts, 26). aeu iai is een genitivus cum participio bij het imperfectum seuei, terwijl au a i een genitief object is bij hetzelfde werkwoord (merk op dat D hier aeu ia, heeft), watduidtopheteenvoudigaanhorenvandetaal(eenaccusatiefduidtookop eenverstaan).Culyziethiereendubbelegenitiefenwaarschuwtervoorhet zinsdeelniettelezenalseengenitivusabsolutus(Acts,27).Vgl.BDR173,2, 416,5;Robertson,GGNT,1042;Wallace,133,134,544,553nt31;TCGNT, 252). 17 Hand. 2:7.t caiee. sat . au a,ei. ,ei.,eu ,t eeu a :ai.,euet .t ctiet aeu i., latat et, En zij raakten buiten zichzelf en verbaasden zich, terwijl zij zeiden: zie, zijn deze niet allen Galileers die spreken? Opmerkingen: Het doublet .t caieen . au a,ei versterkt de verbazing (Acts, 27). Sommigegrammaticaszienhetvoegwoorde.hieralseenuitingvanverbazing (dan of nu), omdat het onderwerp in dit vers wordt voortgezet en er daarom satwas te verwachten. Maar Culy denkt dat Lucas voor e.heeft gekozen gezien het doublet waar ook al sattussen staat (Acts, 27). . ,ei., is redundant. De reader raadt aan om het te vertalen met een recitativum (dubbele punt). Vgl. Acts, 7,27. Directevragendiemeteu beginnenverwachteneenpositiefantwoord.W95 vertaalt dan ook: Maar dat zijn toch allemaal Galileers die daar spreken! Hetparticipiumaeu i.,kanhierwordenbeschouwdalseengesubstantiveerd deelwoord,horendbija :ai.,euet watindatgevaldientterversterking.Maar het kan ook worden gelezen als attributief, behorend bij alleen euet(Acts, 27). latat etishetnaamwoordelijkdeelvanhetgezegdenahetkoppelwerkwoord .t cti (Acts, 27). Hand. 2:8sat:a , .t , a seu e.i . sace, t etaeta. sa a i . i . ,.ii .i, Enhoehorenwij(Eng:arewehearing)eeniederinonzeeigentaal,waarinwij werden geboren (lett. verwekt)? Opmerkingen: Het vers is een dubitativus zonder conjunctief.De praesens a seu e.i heeft een duratief aspect (Wallace, 519). t etaeta. sa a i . i . ,.ii .i is een omschrijving voor moedertaal (zie: Acts, 28). eta. sais een dativus instrumentalis (Acts, 28). Culysteltvooromtevertalenmetourveryownlanguage,gezienhet pleonastische gebruik van a i bij t eta(Acts, 28; BDR 286,4). Hand. 2:9-11Ea et sat\ eet sat`Eat at satetsaetseu i., i \.ce:eatai, `Ieueatai . satKa::aeestai, Ee iei sat i `Actai,10 1u,tai . satEa|utai, At ,u:ei sata. ,Atu, ,saa Ku ii,sat et . :teeu i.,'Paat et, 11 `Ieueat et .sat:ec uet, K ., satAa.,, a seu e.i aeu iai au a i at , .. at, ,a ccat, a.,a.ta eu.eu . ParthenenMedenenElamietenenzijdiewoneninMesopotami,Judeaen Kappadoci, Pontus en Azi, Phrygi en Pamphili, Egypte en delen van Libi dat bij Cyreneis(of:LibibijCyrene)enRomeinendieinhetlandzijn(of:diehierzijn gevestigd),zowelJodenalsproselieten,KretenzersenArabieren;wijhorenhenin onze eigen talen spreken van de grote daden van God. 18 Opmerkingen: De opsomming van volkeren staat in de nominatief. Toch heeft de lijst hier niet de functievansubject(hetverbumfinitumisa seu e.iinvers11).Culyzieter daarom een nominativus pendens (nominativus absolutus) in (Acts, 28). Zie BDR 111,3 voor de uitgangen op -t , (zie ook BDR 262,4.7). i \.ce:eatai, `Ieueatai . satKa::aeestai, Ee iei sat i `Actai,1u,t ai . satEa|utai, At ,u:ei sata. , Atu, [] vormt een reeks accusatieven vanlocatiebijhetgesubstantiveerdeparticipiumet saetseu i.,(Acts,28;vgl. BDR 261,4; GG 132b). Devoortdurendeafwisselingvan.sat ensat zorgtvoorverbindingtussen afzonderlijke begrippen (BDR 444,3). ,Atu,iseengenitivuspartitivus(Acts,28),ofeengenitivusepexegeticus (Wallace, 100). .:te. a betekent in het land zijn of zich ergens als vreemde ophouden. aeu iaiiseengenitivuscumparticipiobija seu e.i,terwijlau a ihetgenitief-objectbijhetzelfdewerkwoordvormt(Acts,29;BDR416,5;GG233b;vgl. Hand. 2:6). ,a ccat, is een dativus instrumentalis (Acts, 29). Hetgesubstantiveerdeadjectiefa .,a.taeu .eu staatvoordegrotedaden vanGod(vgl.Bauer).Louw-Nidasuggereert:thegreatthingswhichGodhas done(76.8). Thayer heeft: magnalia dei,i.e. the glorious perfections of God and his marvellous doings (-: . , Ps. 70:19 (Ps. 71:19), Sir. 33:10 (Sir. 36:10), 42:21). Merkopdata.,a.tahierzoweleenaccusativusobiectivusbij aeu iai kan zijn als een accusativus respectivus (Acts, 29). Hand. 2:12.t caie e.:a i., satet:e eui, a e, :e , a ei . ,ei., t. .t eu e .t iat, Enallenwarenbuitenzichzelfeningroteonzekerheid(of:verlegenheid),terwijlde ene tegen de ander zei (of: ze tot elkaar zeiden): Wat mag (lett. wil) dit zijn? Opmerkingen: Het doublet .t caie en et:e eui versterkt de verbazing (Acts, 29). Voor et:e eui (in onzekerheid zijn), zie BDR 101,8. a e,:e ,a eibetekenthetzelfdealshetpronomenreciprocum:e ,a eu, (BDR 287). . aduidtvolgensThayeropthingsthattendorpointtosomeconclusion (Thayer,. a-1).Gingrich,Barclay-NewmanenLouw-Nidavertalendevraagt. .teu e.t iat,metWhatdoesthismean?Bauerheeft:Wasmagdaswohl sein? (Bauer, . a-3).Het aanwijzend voornaamwoord eu e is het onderwerp van de vraagzin (tis het predikaat bij .t iat). Vgl. Wallace, 195 nt 71; Acts, 29. Hand. 2:13. .et e.eta,.ua ,ei., . .,ei e t ,.u seu, ..ca. iet .t ct i. Maar anderen zeiden spottend: Ze zijn vol (lett. vervuld) met most. 19 Opmerkingen: . .et doet wat vreemd aan na het :a i., uit het vorige vers. Haenchen meent dat hetgaatomdejodenuitJeruzalem,diedevreemdetalennietkondenvolgen. Culydenktechterdatmoetwordengezienalseenhyperbool(Haenchen,KEK, 135; Acts, 29). Hetdeelwoordvaneta,.ua ,a(bespotten)beschrijfthoemenzeidatde apostelen vol met most zaten (Wallace, 628). Blass, Debrunner en Rekopf zien in . .,ei geen duratief aspect, maar denken dat hier evengoed een aoristus had kunnen staan (BDR 329,3). Degenitivusmateriae,.u seu,betekentletterlijkmetmost.Most(inEngelse vertalingen: new wine) is druivensap dat nog niet geheel is gegist. Echter, in het jaargetijdevanhetWekenfeestwasernoghelemaalgeenmostvoorhanden, reden waarom de meeste vertalingen denken dat wijn is bedoeld die met honing isgezoet(zehebbenteveelzoetewijngehad).Vgl.Haenchen,KEK,135nt3. NBV laat de betekenis in het midden en leest: Ze zullen wel dronken zijn. ..ca. iet.t ct iiseenomschrijvendperfectumvan.ce a(volmakenof vervullen). Het is geen plusquamperfectum, gezien het gebruik van de praesens .t ct i). Preek van Petrus (2:14-40) Hand. 2:14La.t ,e. e E. e,cu iet ,. ie.sa. : .i i|ai iau eu sat a :.|. ,aeau et , a ie.,`Ieueat etsat et saetseu i.,`I.euca :a i.,,eu eu t i,iace i. casat. iat cac. a aaeu. Petrus nu stond (op) met de elf (anderen) en verhief zijn stem en sprak met bezieling tot hen: Joden en alle inwoners van Jeruzalem, laat dit jullie bekend zijn en hoor mijn woorden. Opmerkingen: Hetpassievedeelwoordca.t ,moethierwordenvertaaldmeteenbijzinvan omstandigheid (circumstantial clause) en niet met een temporele bijzin, zoals bv. TerwijlPetrusnumetdeelfstond,verhiefhijzijnstem[](vgl.echterCodex Bezae).Hetverschiltussenbeideisdateenbijzinvanomstandigheidnieuwe gegevensbiedt(vgl.meteencordinerendwerkwoordmetsat ),terwijlbijhet temporeleparticipiumdegebodeninformatiebekendis(hetdeelwoordzegt alleen iets over de tijdrelatie met het verbum finitum). Greenlee vult aan dat [the aoristcircumstantialparticiple]normallyprecedestheleadingverbinwordorder [and]describesanactioncoordinatewith,priorto,andofthesamemood semanticallyastheleadingverb[]Itgivesnewinformation.(Greenlee,A concise exegetical grammar of New Testament Greek, 58; Burton 450-451). . :at abetekentverheffen(vandestem).Hetgebruikvanhetwerkwoordis typisch voor Lucas (vgl. Lc. 11:27 & Hnd. 14:11, 22:22). Zie Acts, 32. Merk op dat indezezinhetenkelvoudisgebruikt,vanwegehetgebruikvancu ii.p.v.sat(waardoor het onderwerp enkelvoudig wordt).In de constructie eE. e, cu i et , . ie.sa ontbreekt a e,, waar het woord wel zou kunnen worden verwacht (BDR 306,11; 480,2; GG 293c). 20 Het verbum a :e|. ,,eat (Thayer: to speak out, speak forth, pronounce) komt in hetNTalleeninHandelingenvoor(zieook2:4en26:25).IndeLXXheefthet woord de connotatie van Goddelijk genspireerd spreken (vgl. Mi. 5:1, Zach. 10:2 enEz.13:9),redenwaaromBauervoorditversvertaalt:jmdn.begeistert anreden (Bauer, a :e|. ,,eat). Deelwoordendieverbondenzijnmeteenpersoonlijkvoornaamwoord(ofwaar een pronomen personale had kunnen staan) krijgen een lidwoord: a ie., `Ieueat et sat [u .t ,]et saetseu i.,`I.euca :a i.,(waarmeemaarngroepwordt aangeduid). Vgl. BDR 412,10. `I.euca is een accusativus locativus (Acts, 32). De imperatieven in de derde persoon enkelvoud ,iace i . ca sat. iat cac. zijn sterkerdaneenvertalingmetLaat[].EigenlijkstaaterIkbeveeldat[]. WallacebenadruktdatTheGreekisstrongerthanamereoption,engagingthe volition and placing a requirement on the individual (Wallace, 486, nt. 97). . iat ,eatbetekenthoren,vernemen,terorenemen.Blass,Debrunneren Rekopfsprekenvaneenhypostasering,d.w.z.eentotzelfstandigheidverheven abstractie, geleend van Gen. 4:23 (BDR 123,5, vgl. Thack, p. 207, 267). Hand. 2:15-16eu,a a , u .t , u :eaa i.. euet .u eucti, . cti ,a a a t , . a,, 16 a aeu e. cti e.t . iei etaeu:e| eu `Ia Wantdezezijnnietdronkenzoalsjulliedenken,wanthetishetderdeuurvande dag; maar dit is wat is gesproken door de profeet Jol: Opmerkingen: Culyzietin,a astatementthatprovidesloosesupportforPeterspleafor attention (Acts, 32). a , u .t , u :eaa i.. is een bijzin van vergelijking die hier echter voorafgaat aan het onderwerp van de vergelijking (Acts, 32). u :eaa ia betekent aannemen, denken, geloven. euetslaatvolgensCulynietalleenopdeelf,maaropallendieindekamer aanwezig waren ten tijde van de uitstorting van de Geest (Acts, 33). .u a betekent dronken zijn.Bijtijdsaanduidingenmeta aof . a(a a t , . a,)ontbreektvaakhet lidwoordbijrangtelwoorden(BDR256,4;Wallace,248).Inditversisa a predikaat bij . cti (het is). Vgl. Wallace, 43. a aleidt een directe tegenstelling in. Vgl. Acts, 33. e .t . ieiiseengesubstantiveerddeelwoordvanhetperfectumvan. ,a (Acts, 33). etaeu:e| eu `Ia is een genitivus auctoris of instrumentalis (Acts, 33). Hand. 2:17-18sat. cat . i at , . c,a at, . at,, . ,.t e.e ,, . s,.aa :eeu:i.u ae , eu . :t:a cai ca sa,sat :e|.u ceuctiet ut et u a isat at u,a. .,u a isat et i.ait csetu a i e a c.t, e eiat satet:.cu .et u a i . iu:it et, . iu:itac ceiat 18 sat,. . :teu , eeu eu, eu sat. :ta , eeu a, eu . i at , . at, . s.t iat, . s,.aa :eeu:i.u ae , eu, sat:e|.u ceucti. 21 En het zal zijn in de laatste dagen, zegt God: Ik zal van Mijn Geest uitstorten op alle vleesenjulliezonenenjulliedochterszullenprofeterenenjulliejongerenzullen visioenen zien en jullie oudsten zullen dromen dromen, ja (zelfs) op mijn dienaren en dienaressen zal Ik in die dagen van Mijn Geest uitstorten en zij zullen profeteren. Opmerkingen: Veelvertalingenmakenvanvers17eenindirecteredeomdezinbetertelaten lopen. Vgl. LV: En het zal geschieden in de laatste dagen, zegt God, dat Ik van mijn geest zal uitstorten over alle vlees. Deconstructiesat . cat. s,.a iseenperifrastischfuturum.Culyzietereen hebrasme in (Acts, 33; vgl. BDR 74,7).Hetbijwoord. c,a at,heeftdevormvaneencomparativus,dieechteralseen superlativus moet worden opgevat (Wallace, 298 nt. 13, 303). a :eeu:i.u ae , bij . s,. a is een genitivus partitivus (Culy: you pour out some of something)ofeengenitivusseparationis(youpouroutsomethingfrom something). Zie Acts, 34. Culy ziet in eu (bij eu:i.u ae , eu) een verwantschapsgenitief (Acts, 34). e a c.t,e eiaten. iu:it et,. iu:itac ceiatzijnresp.eenaccusativuseneen dativusvanhetinwendigobject.Hetverschiltussenbeideisdatdedativus-variantbijvoeglijkisgebruiktomdehandelinginhetwerkwoordtebenadrukken (vgl. Wallace, 169, 190). Daardoor kan de datief in dit vers ook worden gezien als een dativus modi (GG 180c) of een dativus sociativus (BDR 198,9).,. is een Modalpartikel dat vaak samen met andere voegwoorden staat (sat,.) en dient zur Hervorhebung eben dieses Wortes, so da es hufig nicht bersetzt werdenkann,sondernnurd.Wortstellungbeeinflut(Bauer,,.).Thayer suggereert voor dit vers: and truly, yea indeed of yea and (Thayer, ,.-3) en het Friberg Lexicon houdt het op even (vgl. BDR 439,2). Hand. 2:19sat ea ca. aa. ia eu aia a iasat c.ta. :t ,, ,sa a,atasat :u sata t ea sa:ieu . En Ik zal wonderen verrichten in de hemel boven en tekenen op de aarde beneden, bloed en vuur en rookwalm (lett. damp van rook of rokende damp). Opmerkingen: Het vers vormt met het volgende een chiasme: (a) wonderen in hemel en tekenen op aarde, en (b) bloed, vuur en rookwalm (op aarde) en verandering van zon en maan (aan de hemel). Zie Acts, 35. De betekenissen van a t ea (a t , = damp, stoom, geur) en sa:ieu(esa:ie , = rook,damp)liggeninelkaarsverlengde.NBVzietereentautologieinenleest alleenrook.Culyzietinsa:ieu eengenitivusattributivus.Hijleest:smoky vapors.W95endeNaardseBijbelkomendaarhetdichtstbijmetwalmende rook.NBGgeeftrookdamp(zieookLUV),terwijlLVenGNB96rookwalm hebben. Merk op dat in Codex Bezae de woorden ata sat:u sata t ea sa:ieuontbreken. Barrett vermoedt dat dit wel eens correct kan zijn, omdat kopiisten hier deomissievanLucasgewoonuitJolhebbenkunnenaanvullen(Barrett,ICC, 137; vgl. echter TCGNT, 255). 22 Hand. 2:20e te, .aca| c.at .t , cse e, satc. i .t , ata, :t i . .t i . ai sut eu i .,a i sat. :t|ai . Dezonzalverandereninduisternisendemaaninbloed,voordatdegroteen stralende dag van de Heer komt. Opmerkingen: HetGoddelijkpassivum.aca| c.at(lett.:zalwordenveranderd)iste vertalen als een deponens: veranderen.:t i + infinitief (AcI) benadrukt dat het verbum finitum voorafgaat aan de infinitief (BDR 395,1.3; GG 276h; Wallace, 596).De accusatief . ai sut eu is onderdeel van de AcI na :t i en wordt vertaald als subject.Merkopdathetlidwoordvoor . aiontbreektonderinvloedvande statusconstructus,terwijldetoegevoegdebestemmingweleenartikelkrijgt( i .,a i). Vgl. BDR 259.1; Wallace, 307. Hetadjectief. :t|ai betekentaufleuchtend,prchtigofglanzvoll(Bauer, . :t|ai ,). Hand. 2:21sat. cat :a , e , a i . :tsa. cat ee iea sut eu ca c.at. En het zal zijn dat een ieder die de naam van de Heer aanroept, zal worden gered. Opmerkingen: Culyzietin. cat. :tsa. cateenperifrastischfuturum,onderinvloedvanhet Hebreeuws (Acts, 35). Vgl. Hand. 2,17 (. cat . s,.a ). :a , e , is een pleonasme (BDR 293,6; Acts, 35). e ,a i. :tsa. catiseenconiunctivusgeneralis(Acts,35;Wallace,479).De Statenvertaling leest er een futuralis in. ca c.at is een goddelijk passivum. Hand. 2:22-24 Aie.,`Icat at,a seu ca.eu ,e ,eu,eu eu,`Iceu ie iNa,aat ei,a iea a :ee.e.t,. iei a :eeu.eu.t , u a , euia .ct sat. act satc.t et, et, . :etc.i et` au eu e .e ,. i. ca u a isaa ,au et et ea., 23 eu ei a tc. i eusat:e,ia c.teu .eu . seeeieta ,.te ,a ie ai:ec:ai.,a i.t a., 24 e ie .e , a i. cc.iu ca,a ,a et ia,eu aia eu,sae teu s ieuiae isa.t catau e iu :` au eu . Isralieten,luisternaardezewoorden:JezusdeNazoreer,eenmandieuvan Godswegeisaangewezendoormachtigedadenenwonderenentekenen,dieGod doorHeminjulliemiddenheeftgedaan,zoalsjulliezelfookweten,deze,diedoor een vaststaand raadsbesluit en voorkennis van God is uitgeleverd, hebben jullie met behulpvanwettelozenvastgenageld(aanhetkruis)engedood;dieGodheeft opgewekt door de banden van de dood los te maken, omdat het onmogelijk was dat hij door hem werd vastgehouden. Opmerkingen: Het aanwijzend voornaamwoord in a seu ca. eu , e ,eu, eu eu, verwijst niet terug, maar vooruit: luister naar deze (volgende) woorden (GG 141c). 23 De toespraak begint met een vierde naamval, die wordt bepaald door a i.t a. in vers 23. Culy legt uit dat het in vers 22-23 gaat om een topic construction: In a topicconstruction,thereferentthatisinfocusisplacedatthebeginningofthe sentence. If the topic has a syntactic relationsship to the clause that follows, it is placed in the case it would bear in that clause, even though it istypically picked upwithademonstrativepronounwithintheclause.Doorhetnaarvorenhalen krijgthetcentraleonderwerpextranadruk(Acts,36).Pervoontwaartindeze verzenbovendieneenfraaistaaltjemooi-schrijverijvanLucas.Hijwijstopde zesvoudigeeu-klankrijm(a seu ca. eu , e ,eu, eu eu, `Iceu i),gevolgddooreen a-alliteratie (a iea a :ee.e.t,. iei a :e ) en een e(t)-assonantie (c.t et, et, . :et c.i [] . cau a i saa , au etet ea.). Vgl. Pervo, Hermeneia, 80. Deaccusatiefe iNa,aat eiis,gezienhetgebruikvandezelfdenaamval,een bijstellingbij`Iceu i(hetwordtdoordeeersteaccusatiefopdeschouder genomen(zieWallace,199)).VertaaldushiernietmetJezusvanNazareth. Dan had er euNa,aat eu (genitivus attributivus) gestaan, of ea :eNa,a. (vgl. Barrett, ICC, 183). InklassiekGriekszoudeconstructiemeta :e ina :ee.e.t,. iei a :eeu.euzijn weergegeven met u :e(BDR 210.2; GG 191a; Wallace, 433; Barrett, ICC, 141). .t , u a , heeft hier de functie van indirect object (Acts, 36). Hetrelativumet,verwijstterugnaareuia .ctsat . actsat c.t et,enneemt daarvandenaamvalover(attractie).Eigenlijkzouhetbetrekkelijk voornaamwoord in de accusatief moeten staan (Acts, 36; Wallace, 339).euia .ct sat. act satc.t et, zijn dativi instrumentalis (Acts, 36). et` au euis een genitivus auctoris (of een genitivus instrumentalis). Vgl. Acts, 36. Het relativum eu ei is hier hernemend (resumptive) gebruikt en wijst terug naar `Iceu ie iNa,aat ei.Netalsznantecedentstaateu eialstopicvooraande zin: this is the man who (Acts, 36; Barrett, ICC, 140). e t ,eat betekent voor zich bepalen. Het adjectief . seee, betekent uitgeleverd, verraden. eu betekentwil,raadsbesluitofplan.Samenmet:e,ia c.tkaneu wordengezienalseendativusinstrumentalis,hoewelCulyenWallaceereendativeofruleinlezen(inconformitywith).Wallacedenktdat:e,ia c.t afhankelijkisvan a tc. i eu (Thus,foreknowledgeisapartofthe predeterminedplan).Alsbeidebegrippengelijkwaardigzoudenzijngeweest, dan zou de tweede term de eerste verduidelijken en uitwerken, maar hier is, door het participium, het omgekeerde het geval (hoe, zo vraagt Wallace zich af, moet anders e t ,a worden gelinkt aan :e ,iact,). Vgl. Acts, 37; Wallace, 158, 735. Culy leest eu.euals een genitivus subjectivus (Acts, 37). De semitische omschrijving eta,.te , (of cu i ,.tt ) betekent met behulp van of doormiddelvan(Thayer).Deuitdrukkingkanalsgenitivusinstrumentalis(of auctoris)vooruitgrijpenop:ec:ai.,(watallevertalingenlezen)ofterugslaan op . seeei (Acts, 37; BDR 140,4, 217,6; vgl. echter Barrett, ICC, 142).eta,.te , a ie ai betekent hetzelfde als etaa ie ai (BDR 259,6). a ie ai is een ellipsiswaarina ia:aiisweggelaten(Louw-Nidavertaaltmetlawlessmen (88.140)). :ec:,iu tbetekentvastnagelen(aanhetkruis).Vgl.BDR101,67.Het aoristus-participium:ec:ai.,ishiervolgensWallaceeendeelwoordvan attendant circumstance (Wallace, 644). 24 e i in vers 24 wijst terug naar eu ei . seeei (Acts, 37). u ca, kanzowelmodaalwordenvertaald,d.w.z.meteenbijzinvanmiddel(zie bovenstaande vertaling) als temporeel (nadat ). Vgl. Acts, 37. a , a et ia, euaia eu betekent letterlijk de ween van de dood (vgl. NBG, W95 en de Naardense Bijbel), alsof de dood vanaf nu geen kinderen meer voortbrengt. Thielen stelt echter voor de banden van de dood, waar ook Blass, Debrunner en Rekopfaandenken,gezienderelatiemetPs.17(18),6en114(116),3(BDR 4,3;zieookBarrett,ICC,143).SV,LVenLUVlezendesmartendesdoods (afgeleidvandebarenspijnuitdevergelijking)endeNBVmaakterdelastvan de dood van. sae t betekent in zoverre, daarom, dan (BDR 456,9). euiae i is predicaat bij i (Acts, 37). sa.a betekent macht hebben (+2), macht krijgen of overwinnen. Het infinitiefsa.t cat kan zowelworden beschouwd als complementair bij i euiae i of als onderwerp bij i (Acts, 37; vgl. BDR 393,3). au euslaat terug op euaia eu (Acts, 37). Hand. 2:25^aut e ,a . ,.t .t , au e i :eea i e i su tei . ia :te i eu eta:aie ,, e t . s e.ta i eu. cti t ia ca.ua . WantDavidzeioverHem:IkhebdeHeeraltijdvoorogen,wantHijisaanmijn rechterhand opdat ik niet wankel (lett. tot wankelen wordt gebracht). Opmerkingen: . ,a.t ,tiabetekentsprechenmitBezugaufjmnd(Bauer,.t ,-5).The prepositionalphrasedenotesreference(Acts,37;GG184g)..t ,staathierin plaats van :.t(BDR 207,3). :eea abetekentzowelzienaankomen,voorzienenvoorzienin.Inde uidrukkinginditversmoethetimperfectum:eea ionderinvloedvanhet hebreeuwsalseenvoltooide(confectieve)praesenswordengelezen(BDR 333,6).Hierstaathethebrasme:eea ie isu tei. ia :te ieueta :aie , voor gehoorzaamheid aan de wet van God (Acts, 38). Zie ook BDR 66,4. eta:aie , betekent altijd en komt van eta:aie , iuse , sat . a,. ca.u abetekenttotwankelenbrengen.Hetpassiefkanookkortwegworden weergegevenmetwankelen.Bauervertaaltt ia ca.uametdamitichnicht insWankengerate(Bauer,ca.u a-2).Wallacemeentechterdathiersprakeis vaneenpassivummeteenimplicietealgemeneagent,waardoorvertaaldkan wordenmetopdatiknietdoorwiedanooktotwankelenwordtgebracht (Wallace, 436 nt 92). Hand. 2:26-27 etaeu e u|a i saeta eu sat ,ata cae ,a ccaeu, . t e.satca eu saacsia c.t . :` . :t et,27 e t eu s . ,saa.t .t, i u, i eu .t , a ei eu e.ea c.t, e i e cte i ceu t e.t i eta|ea i. Daaromverheugtmijnhartzichenjubeltmijntong,jaookzalmijnvleesrusten vanwegedehoop,datUmijnzielnietzultoverlatenaandeHades,nochzultU toelaten dat Uw heilige verderf (of: ontbinding) ziet. 25 Opmerkingen: .u|at ia betekent verheugen (pass. zich verheugen). Zie BDR 67,2; GG 71f. saetaeu, ,a cca eu, ca euen iu, ieuzijnmetonymia (synecdoche). . t e.satstaat voor bovendien ook nog, moreover, besides (Acts, 39). saacsia abetekentletterlijkzijntentopslaanenkanwordenvertaaldmet wonen,rusten.Deheleuitdrukkingsat ca eu saacsia c.t . :` . :t etkan wordenuitgelegdals[andI]willcontinuetohavehope,orperhapswillremain save (Acts, 39). . :tin . :` . :t et drukt een reden uit: auf grund der Hoffnung (BDR 235,3). . ,saa.t :a staat voor nalaten, in de steek laten, prijsgeven.In plaats van .t , a ei had er eigenlijk moeten staan . i a e(BDR 205,4). et eat vormthiereencausatieveconstructiemeteeninfinitief(AcI)enbetekent dantoelaten(BDR392,6).Vgl.duwirstnichtzulassen,dadeinHeiliger verwese (Bauer, et eat-1b). Hetbijvoeglijknaamwoorde cte,betekentvroomofheilig.Hetishier gesubstantiveerdenvormthetobjectvanhetinfinitieft e.t i.Hetpersoonlijk voornaamwoord ceu is hier een genitive of relationship (Acts, 39). Het gezegde t e.t i eta|ea i betekent to experience death en komt uit Ps. 16:10 (LXX). Hand. 2:28. ,ia tca , et e eeu , ,a ,, :a c.t, . .u|ecu i, .aeu:eca :eu ceu. U hebt mij wegen ten leven bekend gemaakt. U zult me vullen met vrolijkheid met uw aangezicht. Opmerkingen: et is een dativus obiectivus (BDR 191,5). ,a , is een genitivus attributivus (Acts, 40; GG 164). .u|ecu i, is een genitivus materiae bij :e a (Acts, 40; BDR 172,3). Allevertalingengeveneenandervoorzetselvoor.a .VolgensCulydrukthet voorzetselhierassociatieuit(Acts,40).NBGenLUVhebbenvooruw aangezicht,W95maaktervan:inuwnabijheid.SVleestechter:dooruw aangezicht.Bauersluitzichbijdezelaatsteaan(Bauer,.a -AIIcg).Hetbetreft een citaat uit Ps. 15:11. Hand. 2:29Aie.,a e.|et ,.e i.t :.t i.a :acta,:e ,u a ,:.t eu :ata ,eu^aut ee t sat. ..u c.i sat. a|, satei a au eu. cti . i t i a ,t , . a, au ,. Broeders,hetistoegestaanommetvrijmoedigheidtespreken(of:menmagvrijuit spreken)totjullieoveraartsvaderDavid,dathijzowelisgestorvenals(werd) begraven en zijn graf is (voortdurend) onder ons tot deze dag. Opmerkingen: Hetparticipium.e i(praes.A.neut.nom.van..tt)issynoniemmethet onpersoonlijke..ctienbetekenthetistoegestaan,menmag(BDR127,3; Acts, 40). 26 .a:acta, is een dativus modi (BDR 191,5). e t introduceert hier een indirecte rede (Acts, 40). ei a betekent zowel aandenken, graf(teken) en herinnering. Hand. 2:30-31:e| ,eu iu :a ,aisat .t ea ,e te sa a ec.iau a e .e ,. ssa:eu ,e c|u e, au eu sat cat. :t e ie ieiau eu , 31 :et ea i. a c.i:.t ,a iaca c.a,euXtceue t eu . . ,sa..t| .t , a ei eu . ca au eu.t e.i eta|ea i. Dus, omdat hij een profeet was en hij wist dat God hem een eed had gezworen n uit de vrucht van zijn lendenen te doen zitten op zijn troon, heeft hij vooruitgezien en gesprokenoverdeopstandingvanChristus,datHijnietaandeHadesis overgelaten, noch dat zijn vlees verderf (of: ontbinding) heeft gezien. Opmerkingen: :e| , is hier predicaat.Het participium van u :a,a is synoniem voor .t ten is hier net als .t ea , causaal gebruikt (vgl. Acts, 40; Wallace, 631 nt 47, 632). e sa iseendativusinstrumentalisofalseenhebrastischcomplementbija ec.i (BDR 198,9; Acts, 40; Wallace, 205 nt. 97; vgl. Ex. 13:19 (LXX)). . s sa:eu , e c|u e, au euis een hebrasme (2 Sam. 7:12) en functioneert als een substantief.Hetzegtietsvaneenweggelatenobject bijdeinfinitiefsat cat(AcI) datdoordemeestevertalingenwordtweergegevenmetn(Acts,40;vgl. TCGNT, 259). sat catisdeinfinitiefvandeaoristusvansat ,a,diehoortbijdegebruikte indirecteredenae iu at(ofdieepexegetischisgebruiktbije sa ).Vgl.BDR 350,3, 397,7; Acts, 40. Het werkwoord is in dit vers transitief en betekent doen zitten i.p.v. het intransitieve zitten (Thayer, sat ,a-1). Hetparticipium:et ea iduidtopeenomstandigheidbijhetverbumfinitum . a c.i (en moet dus niet met een temporele bijzin worden vertaald!). In plaats van .t , a ei had er eigenlijk moeten staan . i a e(BDR 162.8; 205,4). Hand. 2:32eu ei e i `Iceu i a i. cc.i e.e ,, eu :a i., .t , . c.i a u., Deze Jezus heeft God opgewekt, waarvan (of: van Wie) wij allen getuigen zijn. Opmerkingen: De hele zin is een betrekkelijke bijzin bij een andere zin (GG 298b). eu ei e i `Iceu i brengt Jezus terug in de herinnering en dient ter benadrukking van de naam (Acts, 41). Het betrekkelijk voornaamwoord eu is een genitive of reference welke f verwijst naar de voorgaande uitspraak (neutrum) f naar Jezus (masculien). Vgl. Acts, 41. Hand. 2:33 e.ta eu ieu .eu u a.t ,, i. . :a,,.taieu :i.u ae,eu a ,t euaa i:aaeu:ae ,, .. ,..i eu e eu .t , [sat ] . :.. sata seu... 27 Nadat Hij dan is verhoogd (of: in ere is verhoogd) aan (of: door) de rechterhand van GodenHijdebeloftevandeHeiligeGeestontvingvandeVader,heeftHijdeze uitgestort, wat jullie zien en horen. Opmerkingen: e.tais volgens Culy een dativus locativus (aan de rechterhand), die verwijst naardeereplaatsnaastGod(Acts,42).ZieookHand.2,34.Barrettleesthet woord echter als een dativus instrumentalis (ook SV, NBG en LUV hebben door derechterhandvanGod).Blass,DebrunnerenRekopflatenbeide mogelijkheden open. Vgl. Barrett, ICC, 149; BDR 199. Bij het adjectief e.taontbreekt ,.tt(elipsis). Vgl. Wallace, 295. De deelwoorden u a.t , en aa i vertalen we met een temporele bijzin (Acts, 42).eu:i.u ae, is een genitivus epexegeticus. Lett. staat er: de belofte, welke is de Heilige Geest (Acts, 42; Wallace, 99). Als het eerste satwordt mee vertaald staat er: zowel zien als horen. Hand. 2:34-35 eu ,a ^aut ea i. .t ,eu ,eu aieu ,,. ,.te. au e ,.t :.i[e ]su te,a sut a eu sa eu . s e.ta i eu,35 . a, a i aeu , . ,eu , ceu u :e:e etei a i :eea i ceu. WantDavidisnietopgevarennaardehemelen,maarhijzegt(zelf):DeHeerheeft gezegd tot mijn heer, ga zitten aan mijn rechterhand totdat ik je vijanden heb gelegd als een (voeten)bank voor je voeten. Opmerkingen: Het meervoud eu , eu aieu , is een hebrasme (BDR 141,4). au e ,ishiergebruiktterbenadrukking(Acts,42).Sommigevertalingenlezener echter zelf in (vgl. BDR 288). Deimperatiefsa eukomtvansa at(dusnietimp.aor.M.vansatt!)en betekent gaan zitten. De uitdrukking . s e.ta i eu is een genitivus locativus (Acts, 42). De conjunctief a(t t) volgt op . a, a i (totdat) en vormt een temporele bijzin (Acts, 42; Wallace, 480).Hetgezegdea eu ,. ,eu ,ceuu :e:e eteia i:eea iceubetekenttoput someone under ones control (Acts, 42). . ,eu , en u :e:e etei vormen een dubbele accusatief (Acts, 42). Hand. 2:36a c|aa , eu i ,tiacs. a :a , et se, `Ica e t satsu tei au e i sat,tce i . :etc.i e.e ,, eu ei e i `Iceu i e i u .t , . caua ca.. LaatdanheelhethuisvanIsralzekerwetendatGodHemzoweltotHeeralstot Christus heeft gemaakt, dze Jezus die jllie hebben gekruisigd. Opmerkingen: a c|aa , betekent stevig, vast, zeker en betrouwbaar. Hethebrasme:a ,et se,`Ica (metdevolksnaam`Ica alsgenitief)krijgt geen lidwoord (BDR 262,2, 275,4; Wallace, 252). :et. a met een dubbele accusatief betekent X maken tot Y. 28 Het vers staat vol stijlbloempjes, zoals het naar voren gehaalde satsu tei au e i sat,tce i en het nadrukkelijke eu ei en u .t , (Acts, 43). eu ei e i `Iceu i betekent this very Jesus (Acts, 43). Hand. 2:37`Aseu cai.,e. sa.iu ,cai isaetai.t :e i.:e ,e iE. eisat eu ,et:eu , a :ece eu, t:et ca.i, a ie., a e.|et , Ennadatzij(dit)haddengehoord, werdenzijdoorstokeninhethart(of:diepin het hartgeraakt)enduszeidenzetegenPetrusendeoverigeapostelen:Watmoeten wij doen, broeders? Opmerkingen: saaiu cceatbetekentdoorstokenworden(vgl.Acts,43).Bauerwilhetpassief hiervertalenmet:sie empfandenqulendenSchmerzimHerzen.Thayerleest: theyweresmitteninheartwithpoignantsorrow.Blass,DebrunnerenRekopf hebben: sie empfanden bohrenden Schmerz (BDR 76,1; vgl. 109,4). i saetai is een accusativus respectivus (Wallace, 204). Vgl. Ps. 108:16 (LXX) waar een dativus respectivus is gebruikt (Acts, 43). . geeft een nauwe betrekking tussen twee zinnen aan (dus). Vgl. BDR 443,4. :et ca.iiseenconiunctivusdubitativus(GG269f).Culytekentaandateen dubitativus eigenlijk een adhortativus is die in een vraag is veranderd (Acts, 43). Vgl. Exodus 24:7. Merk op dat in dit vers een vocatief een zin afsluit waarin de aangesprokenen zijn ingesloten (BDR 474.6). Hand. 2:38E. e,e. :e ,au eu ,.aie ca.,[|ct i,]sat a:tc a. sace,u a i. :t a e ie at`Iceu Xtceu .t ,a|.ctia ia ata iu a isat .c. iea.a ieua ,t eu :i.u ae,. Petrus [zei] tot hen: Kom tot inkeer en laat een ieder van jullie zich dopen onder (of: bij)hetnoemenvandenaamvanJezusChristustot(of:voor)vergevingvanjullie zonden en jullie zullen de gave van de Heilige Geest ontvangen. Opmerkingen: Het werkwoord .t :.i of |ct i (ind. praes. A. 3e pers. sing. van |t ) is in E. e, e.:e , au eu , impliciet (Acts, 44). Veel handschriften hebben daarom een van beide werkwoordeningevoegd.Aangeziendeverbaindehandschriftenopmeerdere plekken in de zin opduiken en Lucas het werkwoord zeggen elders ook wel eens weglaat, houdt Metzger het erop dat |ct i of .t :.i secundair is (TCGNT, 261). Het passiefa:tc a moet hier causatief worden vertaald (laat [u] dopen). Vgl. GG 191h; Wallace, 441. DitversishetenigeinhetNTwaarhetwerkwoorda:t ,awordtgevolgddoor . :t .WaaromLucashierjuistditvoorzetselgebruikt,isonduidelijk(Acts,44). Elders in Handelingen komen . i en .t , voor in combinatie met dopen (zie 8:16, 10:48, 19:5; vgl. BDR 206,4). Barrett concludeert dat het voorzetsel er bij Lucas blijkbaar niet toe doet. Hij maakt er in the name of Jesus Christ van (Barrett, ICC, 128,153).Veelvertalingenmakendezelfdekeuze.Bauermeentechterdat. :t29 vertaaldmoetwordenmetbeiofunterbzw.durchVerwendung,d.i.Nennung, Aus-bzw.AnrufungdesNamens(Bauer,. :t -II3;vgl.GG184j).Zieo.a.ook Hand.5:28.DeNBGleestdaarom:opdenaamvanJezusChristus(vgl.op grondvan(Telos),opdebelijdenisvan(Bakels)enopgezagvan(Brouwer)). De Naardense Bijbel heeft: bij de naam van Jezus Christus, terwijl de NBV geeft: onder aanroeping van Jezus Christus. .t ,in.t ,a|.ctia ia ata iu a ikanwordenvertaaldmetvanwege,als gevolg van of tot. Wallace breekt een lans voor een betekenis die geen causale relatie suggereert tussen dopen en vergeving van zonden: Water baptism is not acauseofsalvation,butapicture;andassuchitservesbothasapublic acknowledgment (by those present) and a public confession (by the convert) that one has been Spirit-bapitized (Wallace, 369-371). eua ,t eu :i.u ae, is een genitivus epexegeticus (GG 165b; Acts, 44). Hand. 2:39u t i ,a . cti . :a,,.ta satet , . siet, u a i sat:a cti et , .t , asa i, e ceu, a i :ecsa. cat su te, e.e , a i. Want de belofte is aan (of: voor) jullie, jullie kinderen en alle verdere geslachten (lett. allen die ver zijn), zovelen als de Heere, onze God, tot zich roept. Opmerkingen:u t i []et , . siet, []:a cti et , .t , asa izijndativicommodi,hoewelCuly zich ook kan voorstellen dat het bezitsdativi zijn (Acts, 44; BDR 189,2).asa i betekent ver, zowel van tijd als van plaats. Bauer refereert aan tijd als hij voor dit vers denkt an die ferneren Geschlechter (asa i-b). Thayer denkt echter aaneengeografischeafstand:thosethatareafaroff,theinhabitantsofremote regions,i.e.theGentiles(Thayer,asa i).Barrettvoelthetmeestvoordeze laatste optie. Hij wijst erop dat . siet, van zichzelf al op meerdere generaties kan wijzen (Barrett, ICC, 155). In plaats van .t , asa i had er . i moeten staan (BDR 205,4; 266,2). De conjunctief in e ceu, a i :ecsa. cat su te, e.e , a i is een generalis met een iteratief aspect (BDR 380,2).Merk op dat :ecsa. a ook aanklagen, voor het gerecht dagen betekent. Hand. 2:40. . et,.e ,et,:.t ectiet.au aesat :a.sa .tau eu ,. ,aica .a :e , ,.i.a , , cseta , au ,. En met nog meer andere woorden getuigde hij en hij riep hen voortdurend op: Laat u redden van dit dwarse geslacht. Opmerkingen: .zorgtvooreensterkereverbindingtussenzinnendansat (BDR443,4). Hoffmann&VonSiebenthalmakenervan:Undebensomitvielenanderen Worten beschwor er sie (GG 252,57). e ,et, :.t ecti is een dativus instrumentalis (Acts, 44). :.t aibetekentmeer,groter.Blassc.s.vertalenhetcomparatiefin. . et, e ,et, :.t ecti met: mit weiteren anderen Worten (BDR 244,5). 30 etaau eat betekent in eigen zaak als getuige aanroepen en getuigen, maar ook smeken. Vgl. Thayer: to testify, i.e. earnestly, religiously to charge. Friberg geeft nog strongly urge en insist. :aasa. astaatvoorzowelerbijroepen,uitnodigen,troostenalsvoor aansporen,oproepen,smekenenvermanen.Veelvertalingenkiezenvoor vermanen,terwijlHaenchenenHoffmann&VonSiebenthalbeschwren (smekenenoproepen)hebben.Hetimperfectumheeftoverigenseenduratief aspect (Haenchen, KEK, 147). ca .kanreflexiefwordenvertaald(redjezelf),maardatstrooktnietmethet evangelie. Barrett prefereert accept your salvation! (Barrett, ICC, 156). Hand. 2:41et . ieu ia :ee.a .iete ie ,eiau eu . a:t ccaisat :ec.. cai. i . a. s.t iu,ata c.ttc,t tat. Zij nu die zijn woord aannamen, lieten zich dopen en zon 3000 zielen sloten zich op die dag aan. Opmerkingen: et. i eu i betekent zij nu (BDR 251,2; 451,3). Hetgesubstantiveerdparticipiumet a :ee.a .ietisafgeleidvana :ee. ,eat (aannemen, geloven en accepteren). u,at a c.t tc,t tatisinzijngeheelsubjectbijdepassieveaoristus :ec.. cai(:ect t),watwevertalenmetzichaansluitenbiji.p.v.met worden toegevoegd. Zie Acts, 45. u,atis een metonymia (synecdoche). Vgl. Acts, 45. Hand. 2:42'Hcaie. :ecsa.eu i., etea, a ia :ece aisat setiaita , sa c.teua eu satat , :ec.u,at ,. En zij bleven volharden in (of: bleven trouw aan) het onderricht van de apostelen en de gemeenschap, het breken van het brood en de gebeden. Opmerkingen: :ecsa.. a betekent volharden, aan iets vasthouden, trouw blijven of steeds aanwezigzijn.Hetparticipium:ecsa.eu i.,vormthiermet caieen omschrijvend imperfectum (met duratief aspect). Vgl. Acts, 45. etea,[]setiaita[] sa c.t []at , :ec.u,at , zijn dativi objectivi bij :ecsa.eu i., (Acts, 45; Barrett, ICC, 162). Merk op dat al deze substantieven vaneenlidwoordzijnvoorzien:hetgaatf om overbekendeliturgischewoorden voordegemeentefomeenuitdrukkingtoconveythateachelementofthe worship was the only one deserving of the name (par excellence) (Wallace, 225). a i a :ece ai is een genitivus subjectivus (Acts, 46; Wallace, 119). setiaitastaatvoorgemeenschap(Thayer:usedoftheintimatebondof fellowshipwhichunitesChristians).Gingrichheeft:association,communion, fellowship,closerelationship.Thielengeeftmethetoogopditversnog broederschap,hoewelvolgensLouw-Nidadegemeenschapuitgebreiderwas danalleendegelovigenenookdearmendieaalmoezenkregenkonomvatten (LN 57.98). 31 Het is onduidelijk of sa c.t eua eu moet worden opgevat als een hebrasme voor samen eten (vgl. Lapide, Goed vertaald?, 85) of avondmaal vieren (zie ook 2:46). Vgl. Barrett, ICC, 164-5, die geen keuze maakt. Beschrijving gemeente in Jeruzalem (2:41-47) Hand. 2:43. ,t i.e e.:a cu,|e e,, :ea. . aa satc.ta etaa i a :ece ai . ,t i.e. Allezielen(of:allen)kregenontzag(lett.ontzagkwamoverelkeziel)ener gebeurden veel wonderen en tekenen door de apostelen. Opmerkingen: . aasat c.tavormeneendoublet(tweesynoniemendiehetzelfdeidee uitdrukken) bij een enkelvoudig werkwoord. Vgl. Acts, 46; GG 205; Wallace, 400. ,t ieat(of.t t ),gevolgddooreendatiefdruktbezittenofhebbenuit:alle bekamen (immer mehr) Furcht (BDR 189,1).:a c u, vormthetnaamwoordelijkgezegdebijhetkoppelwerkwoord,t ieat. Daarom mag de dativus worden gelezen als een nominativus, terwijl de eigenlijke nominatief(|e e,)ineenpredicaatveranderd. Wallacemaaktderhalvevanand fear came upon every soul: every soul became afraid (Wallace, 149; Acts, 46). Desynecdocheu, (metonymia)iseendativuslocativus(vgl.deletterlijke lezing). Wallace ziet er een dativus possessivus in (die het bezit benadrukt en niet debezitter,zoalsdebezitsgenitief).Culymeentechterdatontzagnietkan worden bezeten (Acts, 46; Wallace, 149; BDR 495,4).. drukt een sterk verband tussen zinnen of zinsdelen uit (BDR 443,4). Maar in Handelingen is het partikel ook een alternatief voor e. . Zie BDR 443,1. etaa i a :ece ai is een genitivus instrumentalis (Acts, 46). Veelhandschriftenvoegennog. i'I.euca ,|e e,. i. ,a,. :t :a ia,toe (TCGNT, 262). Haenchen ziet er een begin van vers 44 in (Haenchen, KEK, 154 nt 3). Hand. 2:44-45:a i., e.et:tc.u ei., cai . :teau esat.t ,ei a :aia setia 45 satas aa sata , u :a .t, . :t :acsei satet.. t,ei au a:a cti sae t a i t, ,.tai .t ,.i Enallendiegeloofdenwarenbijeen(lett.indezelfdeplaats)enhadden(ook)alles gemeenschappelijkenzeverkochten(gewoonlijk)zowelhunbezittingenals goederen(of:haveengoed)enverdeeldendat(telkens)onderallennaarmate iemand behoefte had. Opmerkingen: e.[] sat betekent aber [] auch, maar dit vers mag niet zo worden vertaald, vinden Blass, Debrunner en Rekopf (BDR 447,6). . :teau ebetekent hier vermoedelijk in the same (place), hoewel de uitdrukkingvolgens Culy wat ambiguous is. (Acts, 47). De hyperbool a :aia is lijdend voorwerp bij .t ,ei (Acts, 47). setia is een accusativus modi (accusative of manner). Vgl. Acts, 47. 32 a s aazijnonroerendegoederen,terwijla ,u :a .t,staanvoorroerende goederen (Acts, 47). Beide zijn verbonden door een sat[] sat -constructie (BDR 444.3), waar codex D heeft (BDR 446,2). :t:a csa betekent verkopen (BDR 101,71). De imperfecti . :t :acsei satet.. t,ei hebben een iteratief aspect (BDR 325,2; GG 198c). De betrekkelijke bijzin sae t a i t, ,.tai .t ,.i (imperfectum) heeft een iteratief aspect (BDR 367,3).sae tbetekentgemdem,wie,jenachdemofdeshalb,weil,denn(BDR 457,9). Hand. 2:46-47 sa` . ai.:ecsa.eu i.,e euaee i. ia t.a ,sa i. ,.sa`et seia ei, ..a aieie| ,. ia ,ata c.tsat a|.e tsaeta, 47 at ieu i.,e i.e isat. ,ei.,,a ti:e ,e eie iae i.e e. su te,:ec.t .teu ,ca ,e. ieu,sa` . ai . :teau e . Endagelijkswarenzeeendrachtigbijeenindetempelenbrakeniniederhuishet brood en samen namen ze voedsel tot zich in blijdschap (lett. jubel) en eenvoud van hart, terwijl zij God loofden en bij heel het volk in de gunst stonden. En de Heer bleef (er) dagelijks bijeenvoegen die behouden werden. Opmerkingen: sa` . ai heefteendistributievebetekenis(dagelijks),netalssa` et sei.Vgl. Acts, 47,48. Blass, Debrunner en Rekopf waarschuwen er voor om . . in vers 46 niet te vertalen met zowel als (BDR 444,1). Dedeelwoorden:ecsa.eu i.,(watnaastvolhardenookvoortdurend aanwezig zijn betekent) en sa i. , geven hier een begeleidende omstandigheid weerbijhethoofdwerkwoord..a aieienkunnennietmeteentemporele bijzin worden vertaald (Acts, 47). sa i. , a eiduidtmogelijkopmeerdanhetvierenvanhetavondmaal,gezien de toevoeging ..a aiei e| , (Acts, 47). Zie ook vers 42. .aaa ia betekenttoreceiveasharein,tohaveashareof(LN57.129)of seinenAnteilerhalten(Bauer).Samenmete| , betekenthetSpeisezusich nehmen (Bauer, .aaa ia-1) of to partake of food (Thayer, .aaa ia). Debijzin. ia ,ata c.tsat a|.e tsaeta,geeftaanopwelkemanierhet voedsel wordt gebruikt (Acts, 48). Het woord a|.e , komt in de hele bijbel alleen hier voor (de Grieken gebruikten a|..ta). Vgl. BDR 110,1. Is het woord afgeleid van a :e , (eenvoud) of, zoals demeestecommentatorendenken,vana|. ,(zondergebreken,glad, eenvoudig)? Vgl. Barrett, ICC, 171; Haenchen, KEK, 154 nt. 8. at ieu i.,en. ,ei.,vormendeelwoordenvanbegeleidendeomstandigheidbij .aaa ia (Acts, 48). Sommige vario lectio voegen . ssctatoe na :ec.t .t (BDR 202,7). Merk op dat:ec.t .titeratiefis(everydaytheLordwascontinuouslyadding[tothe believers] those who were being saved). Vgl. Wallace, 547. 33 Het. :teau eaanheteindvanhetverswordtinveelBijbelsandersvertaald. NBGen W95lezenkring(waaraandagelijksmensenwerdentoegevoegd),SV en LUV: gemeente, NBV: hun aantal, terwijl de LV een geheel eigen weg kiest: DagaandagbrachtdeHeerhendiegeredwerdentothetzelfdeleven.Barrett sluitaanbijdeSVenmeentdat. :teau esynoniemisaan. i . sscta (zie1 Cor. 11:18,20). De uitdrukking duidt volgens hem op de eenheid van het lichaam vanChristus(Barrett,ICC,172-3).Anderenvoelenmeervoordevertalingvan NBGenW95.Bauerleest:ec.t .t. :t e au e alsfgted.Vereinigungbei (Bauer,. :t -III1,).Gingrichheeft:tothetotal(vgl.Moulton-Milligan:wasdaily heapingupthetotalof).Telosmaaktervan:EndeHeervoegdedagelijks bijeen die behouden werden (vgl. W78). Genezing door Petrus en Johannes (3:1-10) Hand. 3:1E. e, e.sat`Iaa ii, a i. atiei .t , et.e i . :t i a ai , :ec.u, , i . ia i. Petrus nu en Johannes gingen (zoals gewoonlijk) op naar de tempel op het uur van het gebed, [dat is] het negende [uur]. Opmerkingen: e.markeert het begin van een nieuwe perikoop (Acts, 49). Hetverbumfinituma i. atieikomtnahetmeervoudigeonderwerp(E. e,sat`Iaa ii,) en staat derhalve in de pluralis (BDR 135,2). Het imperfectum duidt op eengewoonte(Haenchen,KEK,158nt3),diedeomstandighedenweergeeft waarbinnen het gebeuren zich gaat afspelen (Barrett, ICC, 177). . :t i a ai iseenaccusativustemporis,diehet moment aanduidtwaaropeen tijd en een handeling samenkomen (in plaats van de tijdsduur, die doorgaans met een accusatief wordt aangegeven). Vgl. BDR 161,3; 233.3. Het lidwoord bij het tijdstip dient ter inpassing van de nadere bestemming ( i a ai , :ec.u, , i . ia i). Zie BDR 256,4; Barrett, ICC, 178. Hand. 3:2-3satt, a i ,ae , . s setta, e , au euu :a ,ai . aca ,.e, e i . t eui sa` . ai :e , iu aieu t.eu i.,e. ii'.ataieu at .t i. .ecu ii:aa a i .t c:e.ue. iai .t , et.e i3 e , t ea i E. ei sat`Iaa iii . eia, .t ct. iat .t , et.e i, a a . .ecu ii a.t i. En een (zekere) man werd (aan)gedragen, die verlamd was vanaf de schoot van zijn moeder,diezijdagelijkslegden(of:die mendagelijkslegde)bijdetempelpoortdie deMooiewordtgenoemd,omeenaalmoestevragenvanhendiedetempel binnengingen;toenhij(lett.deze)zagdatPetrusenJohannesdetempelwilden binnengaan, vroeg hij om een aalmoes te ontvangen. Opmerkingen: Het adjectief t, volgt in het NT even zo vaak voor als na het substantief waar het bijhoort,hoewelLucaseenvoorkeurvoornachstellungheeft(BDR301; Wallace, 347). 34 u :a ,aiiseenparticipium(nom.masc.sing.)vanhetpraesensu :a ,aien betekenthierzijn(NB.Lucasgebruiktu :a ,.ti25keeri.p.v..t iat;vgl. Haenchen, KEK, 159 nt. 6). Het is in dit vers ook een koppelwerkwoord, behorend bij c| , met y. , als predicaat (Acts, 49).. s setta, e , au euis een metafoor voor vanaf zijn geboorte (Acts, 49). Merk op dat het persoonlijk voornaamwoord redundant is (Haenchen, KEK, 159 nt 4). Hetimperfectum. aca ,.ekanduidenopeengewoonte(Acts,50;GG198c; Barrett,ICC,179)ofopeenhandelingdieopdatmomentaandegangwas (Wallace, 544): werd aangedragen. Beide opties leveren exegetische problemen op. Immers, als de man daar zoals gewoonlijk was gebracht en neergezet, dan is hetlastiguitteleggenwaaromPetrusenJohannes,dieookzoalsgewoonlijk naar de tempel gingen, hem niet eerder hebben opgemerkt. En als de man op het moment van de ontmoeting werd aangedragen, dan had hij maar heel kort de tijd omtebedelen(Haenchen,KEK,159nt.7;vgl.echterBarrett,ICC,179).Hetis echter ook mogelijk om . eia, te lezen als een praesens de conatu, waardoor het participium een poging uitdrukt. Petrus en Johannes stonden dan op het punt om de tempel binnen te gaan.Het imperfectum . t eui geeft een gewoonte weer, ook gezien de toevoeging sa` . ai(Wallace,548;vgl.BDR94,5).Hetgebruikvandederdepersoon meervoudduidtopeenonpersoonlijkmen(erkanet a ia:etvoorworden ingevuld). Zie BDR 130,5. :e ,(+accusatief)geefteennadereplaatsbepalingbijt t(Acts,50;Barrett, ICC, 179). iu ai i.,e. ii'.ataiiseenaccusativusvanhetuitwendigeobject (waarbij de tweede accusatief predicatief is bij de eerste). Vgl. Wallace, 191. a at e,betekentangenehm,lieblich,anmutigenschngestaltet(Bauer, a at e,-2). Uit contemporaine geschriften is de poort niet bekend (Haenchen, KEK, 159 nt 8). Barrett neemt aan dat het de Nicanorpoort is (Barrett, ICC, 180). :aaa i .t c:e.ue. iai .t , et.e i komt in de plaats van een dubbele accusatief na at . a (BDR 155,2). et.e i duidt meestal op het gehele tempelcomplex (Haenchen, KEK, 160 nt 2). euat .t i is een finale infinitief, die in het NT vrijwel alleen voorkomt in Matthes, LucasenHandelingen(BDR400,7;GG225b;Wallace,591nt4,592).Voor at . a zie ook BDR 316,3. Hetrelativume ,(vers3)wijstterugnaart,a i (Acts,50).Hierhadookeen pronomen personale kunnen staan of eue, (BDR 293,12; Barrett, ICC, 181). MerkopdatPetrus hiertelkenszonderlidwoordwordtopgevoerd.Hijisindeze perikoop de sprekende persoon naar wie de aandacht uitgaat (Acts, 51). E. ei sat`Iaa iii . eia, vormen een AcP na t ea i (Acts, 51; GG 233b). .t ct. iatkomtvan.t c.t t,watvermoedelijkweereenafgeleideisvan.t ct t (binnenlaten). Vgl. BDR 99,1. In combinatie met . a is overigens sprake van een infinitieve futur (BDR 305,1). a a is een noodzakelijk imperfectum (van . aa a), gezien de onvoltooide aard van het werkwoord (weil die bezeichnete Handlung ihr wirkliches Ziel erst im Tun eines anderen findet, ohne welches sie unvollstndig und ergebnislos bleibt). Vgl. BDR 328,2. 35 Deinfinitief. .ecu iia.t igeefteenindirectevraagzinweer(Acts,51; Wallace, 605; Haenchen, KEK, 160 nt. 3), waarbij degene die wat wordt gevraagd het onderwerp van de infinitief is (BDR 409,7). Hand. 3:4a .it ca, e.E. e, .t , au e i cu i a`Iaa ii.t :.i . ei .t , a ,. En Petrus nam hem samen met Johannes goed op (lett. richtte een kritische blik op hem) en zei: Kijk naar ons. Opmerkingen: a .it ca,moethierwordenvertaaldmeteenbijzinvanomstandigheid (circumstantial clause) en niet met een temporele bijzin (bv. Toen Petrus samen met Johannes hem goed opnam). Het verschil tussen beide is dat een bijzin van omstandigheidnieuwegegevensbiedt,terwijlbijhettemporeleparticipiumde gebodeninformatiebekendis(hetdeelwoordzegtalleenietsoverdetijdrelatie methetverbumfinitum).Greenleevultaandat[theaoristcircumstantial participle]normallyprecedestheleadingverbinwordorder[and]describesan action coordinate with, prior to, and of the same mood semantically as the leading verb[]Itgivesnewinformation.(Greenlee,Aconciseexegeticalgrammarof New Testament Greek, 58; Burton 450-451). Zie voor a .it ,a (Thayer: to fix the eyes on, gaze upon) ook Hand. 13:9 (Haenchen, KEK, 160 nt. 4). Barrett meent dat het werkwoord moet worden opgevat als . . :a, aangezien beide verba in de handschriften door elkaar worden gebruikt (Barrett, ICC, 181). cu i (+3) betekent samen met (GG 184q). Hetverbumfinitum.t :.iisenkelvoud,hoewelhetsubjectuittweemannen bestaat. Dat komt door het gebruik van cu i i.p.v. sat(Acts, 32,51). Deaoristus-imperatief.|drukt eenbeveluit,waarbij,integenstellingtotde imperatiefvanhetpraesens,inhetmiddenblijftofhetbevelaldanniet onmiddellijkmoetwordenuitgevoerd(vgl.Hensels,NieuwtestamentischGrieks, 130). Hand. 3:5ee.. :.t ,.i au et , :eceesa i t :a` au a i a.t i. En hij richtte zijn blik op hen, omdat hij hoopte wat van hen te (gaan) ontvangen. Opmerkingen: Hetlidwoorde ,gevolgddoore. ,markeerteenveranderingvansubject(van Petrus met Johannes naar de verlamde man). Zie Acts, 51; Wallace, 212. . :. ,abetekentzowelreiken,talmen,wachten,tegenhouden,oplettenals acht slaan op. In dit vers, met een dativus voor de persoon die het indirect object vormt, is laatstgenoemde betekenis bedoeld (Bauer: er gab auf sie acht (Bauer, . :. ,a-2)). Moulton-Milligan maken ervan: to fix attention to one (Moulton-Milligan 1563;vgl.Gingrich).HaenchenenBarrettdenkendatechterdeschrijvereu , e|aeu ,heeftweggelaten.Zijzieneenverwantschapmeta .it ,auitvers4 (Barrett, ICC, 181). Codex D heeft ook a .it ca, i.p.v. . :.t ,.i. Merk op dat . :.t ,.i een imperfectum is dat een Schilderung der Handlung uitdrukt (Haenchen, KEK, 160 nt. 6). Het deelwoord :eceesa i kan worden vertaald met een causale bijzin (Acts, 51).36 Op:eceesa avolgteeninfinitiefdieeensoortfuturum(futurischenZeitstufe) uitdrukt (BDR 350,3; 397,5). Hand. 3:6.t :.i e.E. e, a ,u tei sat,uct ei eu , u :a ,.t et, ee.. ,a eu ecet et eat . i a e ie at `IceuXtceueuNa,aat eu [. ,.t. sat ] :.t:a .t. Maar Petrus zei: Zilver en goud staan mij niet ter beschikking (of: bezit ik niet), maar watikheb,datgeefikje:indenaamvanJezusChristusvanNazareth,staopen loop (rond).