1HANDELINGEN9

DebekeringvanSaulus(Hand.22:6-16;26:12-18)

Hand9:1'0 e.Lau e, . t . :i. ai a :.t , sat|e ieu .t , eu , aa , eusut eu, :ec.a i a a ,t..t '0 Lau e, subst.nom.masc.sing. eLau e,Sauluse.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). tbijwoord . tnog. :i. aipart.praes.A.nom.masc.sing. . :i. a(in)ademen,(uit)blazena :.t ,subst.gen.(ww)fem.sing. a :.t dedreiging|e ieusubst.gen.(ww)masc.sing. e|e ie,demoord,dedoodslag.t ,voorzetsel(+4) .t ,naar,in,tegen,op,bijeu , aa ,subst.acc.masc.plur. ea ,deleerlingeusut eusubst.gen.(poss)masc.sing. esu te,deheer:ec.a ipart.aor.A.nom.masc.sing. :ec. ,eatgaannaar,naderenaa ,t..tsubst.dat.(soci)masc.sing. ea ,t..u ,dehogepriester

En Saulus, terwijl hij nog dreiging en moord brieste (of: ademde) tegen de leerlingen van de Heer,gingnaardehogepriester,

NBG: En Saulus, nog dreiging en moord blazende tegen de discipelen des Heren, ging naar dehogepriester,

Opmerkingen: e e. Lau e,is een anafoor (terugverwijzing) en slaat op Handelingen 8:3 (Saul echterverwoesttedegemeente,terwijlhijhuisaanhuisbinnengingenmannenenvrouwenmeesleepte,enhijleverdehenoverin(de)gevangenis(:a.et eeu .t , |uas i)).ZieConzelmanne.a.,Actsoftheapostles.Hermeneia,71;Barrett,ICC,445;BDR260. Op. :i. a(werkwoordvangeur)volgtdoorgaanseengenitief,zoookhier(zieGrieks1,bijlage5.2.5; BDR 174; Robertson, GGNT, 507)). Het verbum wordt onder meer gebruikt in Ps. 18(17),16:a :e. :i.u c.a, :i.u ae, e , , ceu([degrondvestenvandewereldkwamenblootteliggen]vanwegehetblazenvandeademvanUwneus).Vgl.Jozua10:40:(sat:a i . :i. ei ,a , .a. .uc.i:enhijverbandealles,watademhad).BauerenRieneckervertalen. :i. amet schnauben (snuiven, briesen, blazen, snuiten): bildliche Bezeichnung des heftigenZornesaffektes (Rienecker)). Blass, Debrunner en Rekopf houden het echter bij ademen (BDR174):DrohungundMordatmend. a :.t ,sat |e ieuvormen mogelijk een zogeheten hendyadis (een uitdrukking van eenonderschikkende combinatie van begrippen door een nevenschikkende verbinding: dreiging metmoord). Haenchen ontkent dat: Saulus heeft immers daadwerkelijk gemoord (Haenchen, KEK,268nt.1). aa ,t..t is volgens Wallace een dative of destination, een dativus sociativus, die hoort bijintransitievewerkwoordenalsgaan(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,148).

Hand9:2 cae :a` au eu. :tcea , .t , ^aacse i :e , a , cuia,a,a ,, e :a, .a i tia, .u , e eeue ia,, a iea, . sat,uiat sa,, e.e.. ieu, a ,a ,.t , `I.euca . cae indic.aor.M.3epers.sing. at . avragen:a` voorzetsel(+2) :aa vandekantvan,namensau eu pron.pers.gen.masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem. :tcea ,subst.acc.(obi)fem.plur. . :tce debrief.t ,voorzetsel(+4) .t ,naar,in,tegen,op,bij^aacse isubst.acc.fem.sing. ^aacse ,Damascus:e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,tot,bija , cuia,a,a ,subst.acc.fem.plur. cuia,a, desynagogee :a,voegwoord+finalebijzin e :a,opdat,dat,om.a ivoegwoord+conditionelebijzin . a ials,indien,ofmisschientia,pron.indef.acc.(AcP)masc.plur. t ,wie,wat

2.u coni.aor.A.3epers.sing. .u tc savinden , e eeu subst.gen.(poss)fem.sing. e ee ,dewege ia,part.praes.A.acc.(AcP)masc.plur. .t t zijna iea,subst.acc.(AcP)masc.plur. ea i deman. sat voegwoord . sat zowelals,uiat sa,subst.acc.(AcP)fem.plur. ,ui devrouwe.e.. ieu,part.perf.P.acc.masc.plur. e. abinden,indeboeienslaana ,a , coni.aor.A.3epers.sing. a ,avertrekken,gaan`I.euca subst.acc.fem.sing. e`I.ece uaJeruzalem

en vroeg van hem brieven (bestemd) voor de synagogen in Damascus, om als hij enige mannen ofvrouwenzouvindendievandewegwaren(lett.vandewegtezijn),hengeboeidnaarJeruzalemmeetekunnenvoeren.

NBG:envroegvanhembrievennaarDamascusvoordesynagogen,om,alshijmannenenvrouwen,dievandiewegwaren,zouvinden,hengevankelijknaarJeruzalemtebrengen.

Opmerkingen: Handschriften geven verschillende aanduidingen voor , e eeue ia, (zijnde van de weg): dewoordvolgorde verschilt, soms voegen manuscripten nog au , toe, om de bijzonderheid vandezewegtebenadrukken.Welkewoordvolgordedejuisteis,hangtvolgensMetzgerafvanwatjealsmoeilijkelezingbeschouwt(TCGNT,316). at . a krijgt normaliter een dubbele accusativus (iemand iets vragen), maar hier niet, omdatsprake is van een medium i.p.v. een activum, vergezeld van :aa(+2): iets van iemand vragen(vgl.Grieks1,bijlage5.4.1.2;BDR155,2;Robertson,GGNT,482;Bauer,at . a). e :a,.a itia,.u is een coniunctivus generalis (hier bedoeld als onzeker, maar welmogelijk). In Klassiek Grieks was hier een irrealis (met indicativus) of potentialis (met optativus)gebruikt (BDR 373,11; Wallace, Greek grammar beyond the basics, 471, 699). Merk in ditverbandopdatN en Ehiera ihebben(Robertson,GGNT,190,1018). a iea, . sat,uiat sa,iseentussenzinineentussenzin(BDR478,2). Na.u tc savolgtdoorgaanseenaccusativuscumparticipio,eenconstructiemeteendeelwoorden een accusatief, waarbij het participium wordt vertaald als een infinitief: .u e ia, (hij vondhen[vandeweg]tezijn).ZieGrieks1,par.21.7;Robertson,GGNT,1041. Het lidwoord van , e eeuis een lidwoord par excellence. Het duidt in dit geval niet zomaar opde weg, maar op DE weg (Wallace, Greek grammar beyond the basics, 224). Het is bovendieneenpredicatievegenitivuspossessivus(Robertson,GGNT,497).

Hand9:3`Ei e.a:e.u.cat . ,. i.e au e i . ,,t ,.ti ^aacsa , .at|i, . au e i :.t ca.i |a , . s eueu aieu `.i voorzetsel(+3) . iin,op,met,door,ondere.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)a:e.u.catinfin.praes.M. :e.u eatgaan,vertrekken,reizen. ,. i.eindic.aor.M.3epers.sing. ,t ieatworden,gebeurenau e ipron.pers.acc.(AcI)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem. ,,t ,.tiinfin.praes.A. . ,,t ,anaderen^aacsa subst.dat.(soci)fem.sing. ^aacse ,Damascus.at|i,bijwoord . at |i,plotseling.voegwoord .en:.t ca.iindic.aor.A.3epers.sing. :.taca :averblinden,omstralen|a ,subst.nom.neut.sing. e|a ,hetlicht. svoorzetsel(+2) . suit,van,sederteueu aieusubst.gen.(part)masc.sing. eeu aie ,dehemel

Enterwijlhijopreiswas(gegaan),gebeurdehet,dathijDamascusnaderde.Enplotselingomstraaldehemeenlichtuitdehemel,

NBG: En terwijl hij daarheen op weg was, geschiedde het, toen hij Damascus naderde, dat hemplotselinglichtuitdehemelomstraalde;

3Opmerkingen: `Eie. a :e.u.catis een gesubstantiveerde infinitief, die typisch is voor Lucas (komt 40keer voor in Lucas, tegen 5 maal in Handelingen). Daardoor verandert de betekenis van hetvoorzetsel . ivan in in terwijl, tijdens, toen (Grieks 1, par. 25.7; BDR 404,2; Burton 415;MoultonII,427,450).:e.u.catkaneventueelwordenvertaaldalseeneffectieveaoristus. . ,. i.e (=onpersoonlijkeuitdrukking)au e i . ,,t ,.ti iseenaccusativuscuminfinitivo,die wevertalen d.m.v. een bijzin, waarin het lijdend voorwerp onderwerp wordt en de infinitiefpersoonsvorm(Grieks1,par.16.3;BDR408). Eigennamen en plaatsnamen krijgen in het NT zelden een lidwoord. Daar waar het wel staat, isvaaksprakevaneen verwijzingnaareeneerdergebruikvanhet woord(anafoor).Zo verwijst ^aacsanaar. :tcea , .t , ^aacse i uitvers2(BDR260,2;261,1). . ,,t ,a krijgt in dit vers een dativus sociativus (bedoeld is wellicht de gemeente in Damascus(metonymia)),terwijleengenitivuslocativusgebruikelijkeris(Robertson,GGNT,538).

Hand9:4sat:.ca i . :t i , i seuc.i |ai i . ,eucai au a Laeu Laeu , t. eta s.t,, :.ca i part.aor.Anom.masc.sing. :t :avallen. :tvoorzetsel(+4) . :t op i , isubst.acc.fem.sing. , deaarde seuc.iindic.aor.A.3epers.sing. a seu ahoren|ai isubst.acc.(obi)fem.sing. |ai destem. ,eucaipart.praes.A.acc.fem.sing. . ,azeggenau a pron.pers.dat.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemLaeu subst.voc.masc.sing. eLaeu Sault pron.interr.acc.(adv)neut.sing. t ,wie,wat.pron.pers.acc.(obi)sing. . ,a iketa s.t,indic.praes.2epers.sing. eta savervolgen

entoenhijopdegrondwasgevallen,hoordehijeenstemdietegenhemzei(ofcordinerend:hijvielopdegrondenhoordeeenstemtegenhemzeggen):Saul,Saul,waaromvervolgjemij?

NBG:enteraardegevallen,hoordehijeenstemtotzichzeggen:Saul,Saul,waaromvervolgtgijMij?

Opmerkingen: Enkele manuscripten hebben na eta s.t, nog: cse i cet :e , s. ia ast ,.ti (het doetje pijn om tegen de prikkels achteruit te slaan). Metzger beschouwt het zinsdeel als secundair,temeer daar sommige handschriften dit na eta s.t,in vers 5 hebben staan (TCGNT, 317). InHand.26:14ishetzinnetjeoverigenswelindehoofdtekstopgenomen. a seu a krijgt hier een accusatief, terwijl in vers 7 een genitivus volgt. Volgens sommigen, onderwie Wallace, wil dit mogelijk zeggen dat Paulus de woorden niet zozeer aanhoorde (genitief),maar verstond (accusatief). Zie Wallace, Greek grammar beyond the basics, 133,134. Blass,DebrunnerenRekopfmerkenechteropdatLucasdenaamvallennaa seu adoorelkaargebruikt.Vgl.Grieks1,par.21.7,nt.59;BDR173,5;416,5;Robertson,GGNT,506,1042;Conzelmann,Hermeneia,71;Barrett,ICC,449;Haenchen,KEK,270nt.3. Laeu iseenniet-gehelleniseerdesemitischevocatief(vgl.eLau e,).ZieBDR53,5. Het dubbele Laeu Laeu is een epanadiplosis, een nadrukkelijke verdubbeling van eenbelangrijkwoord(BDR493,2). eta s.t, iseenverbumiudicialis,waarbijdepersoon(Mij)indeaccusatiefstaat(endeschuldindegenifitief).ZieGrieks1,bijlage5.2.5. t iseenaccusativusadverbialis(eigenlijketat ).ZieGrieks1,bijlage5.4.2.3.

Hand9:5.t :.i e. t , .t , su t., ee. . ,a.t t `Iceu , e i cueta s.t, .t :.i indic.aor.A.3epers.sing. . ,azeggene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)t ,pron.interr.nom.neut.sing. t ,wie,wat.t indic.praes.A.2epers.sing. .t t zijnsu t.subst.voc.masc.sing. esu te,deheer. ,a pron.pers.nom.sing. . ,a ik

4.t tindic.praes.A.1epers.sing. .t t zijn`Iceu ,subst.nom.(pred)masc.sing. e`Iceu ,Jezuse ipron.rel.acc.(obi)masc.sing. e ,die,dat,hetwelk,wie,hetgeencu pron.pers.nom.sing. cu jijeta s.t,indic.praes.A.2epers.sing. eta savervolgen

Enhijzei:WiebentU,Heer?EnHijzei:IkbenJezus,diejij(steeds)vervolgt.

NBG:Enhijzeide:WiezijtGij,Here?EnHijzeide:IkbenJezus,diegijvervolgt.

Opmerkingen: Enkele manuscripten hebben na het verbum iudicialis eta s.t, nog: cse i cet :e , s. ia ast ,.ti (het doet je pijn om tegen de prikkels achteruit te slaan). Metzger beschouwt hetzinsdeel als secundair, temeer daar sommige handschriften dit na eta s.t,in vers 4 hebbenstaan(TCGNT,317).InHand.26:14ishetzinnetjeoverigenswelindehoofdtekstopgenomen. In de weergave van een gesprekkunnen formules als zei hij achterwege blijven, zoals ook hier.t :.iontbreektnaee. (BDR480,6).

Hand9:6a aa ia ct sat.t c.. .t , i :e ti sata c.atcet etc. e.t:et.t i. a avoegwoord a a maara ia ct imp.aor.A.2epers.sing. a it caatgaanstaan.t c..imp.aor.A.2epers.sing. .t c. ,eatbinnengaan.t ,voorzetsel(+4) .t ,naar,binnen,in,op,tegen i :e tisubst.acc.fem.sing. :e t,destada c.at indic.fut.P.3epers.sing. a. apraten,sprekencetpron.pers.dat.(obi)sing. cu jijet pron.rel.acc.(obi)neut.sing. e ct,die,dat,hetwelk,wie,hetgeenc.pron.pers.acc.(obi)sing. cu jije.t indic.praes.A.3epers.sing. e. amoeten:et.t iinfin.praes.A. :et. adoen,maken

Maarstaopengadestadinen(dan)zaljewordengezegd(of:verteld)watjemoetdoen.

NBG:Maarstaopengadestadbinnenendaarzalugezegdworden,watgijdoenmoet.

Opmerkingen: De Textus Receptus vervangt a adoor: . ai . sataa i .t :., Ku t., t. . .t, :et cat sateKu te, :e , au e i, (Enhij zei,bevend en zeerbeangstigd: Heer, wat wiltGijdatikdoenzal?EndeHeerzeitothem:).VandezetekstbestaatgeenGrieksegetuige,alleendeVulgaat kent het zinnetje. Het is door Erasmus geleend van Hand. 22:10 en 26:14, twee andereversiesvandepaulijnsebekeringsgeschiedenis(TCGNT,318). a ais hier mogelijk geen tegenstellend voegwoord (vgl. Haenchen, KEK, 270 nt. 5), maar eenverbindingswoord, dat kan worden vertaald met de interjectie Well!. Barrett noemt die vertalingechternotquitesatisfactoryensuggereertdeaansporing:Upyouget(Barrett,ICC,451). Vers6ishetenigeversinhetNTwaarhetrelativume ,t,voorkomtineenindirectevraagstelling(BDR300,1;GG143a;Robertson,GGNT,731,739,1044-1045,1176).Deindirectevraagisinzn geheel lijdend voorwerp bij a. a (GG 273c). Enkele handschriften hebben hier alleen t (Barrett,ICC,451). CodexBleest.t ctt(imperatiefvan.t t ?)i.p.v..t c..(Robertson,GGNT,313,1215).

Hand9:7

ete.a ie., etcuiee.u ei., au a.t c s.tcai . i.et , a seu ei., . i , |ai , e. ia e..aeu i.,. eta ie., subst.nom.masc.plur. ea i demane.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)cuiee.u ei.,part.praes.A.nom.masc.plur. cuiee.u areizenmet(+3)au a pron.pers.dat.(soc)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem.t c s.tcaiindic.plusq.perf.A.3epers.plur. t caatgaanstaan,blijvenstaan. i.et adj.nom.masc.plur. . i. e,doof,stoma seu ei.,part.praes.A.nom.masc.plur. a seu ahoren

5. i e.voegwoord. i e.wel(iswaar),maar , |ai ,subst.gen.fem.sing. |ai desteme. iaadj.acc.masc.sing. e.t ,niemand.aeu i.,part.praes.A.nom.masc.plur. .a. azien

En de mannen die met hem reisden stonden sprakeloos, doordat ze wel de stem hoorden, maarniemandzagen.

NBG:Endemannen,die methemreisden,stonden sprakeloos,daar zij weldestemhoorden,maarniemandzagen.

Opmerkingen: , |ai , ishiereenanafoor:hetlidwoordverwijstnaareeneerderevermeldingvanhetwoord(nl.invers4).ZieWallace,Greekgrammarbeyondthebasics,220;Robertson,GGNT,762. a seu a krijgt hier een genitief, terwijl in vers 4 een accusativus volgt (Grieks 1, par. 21.7, nt. 59;Robertson,GGNT,506, 1042;Conzelmann, Hermeneia, 71; MoultonI,p. 66).Wallace vermoedteenbetekenisverschil,temeerdaarinPaulusandereversievanditverhaal(Hand.22:9)staatdatzij de stem NIET hoorden. In dit laatste geval wordt a seu a gevolgd door een accusatief, watvolgensWallaceduidtophetverstaan(begrijpen)vaneenstem(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,133,134;vgl.Robertson,GGNT,449,472,506).Hetgebruikvandegenitiefbenadruktdat de mannen geluid hoorden, maar geen woorden konden onderscheiden (Barrett, ICC, 451).Blass,DebrunnerenRekopfzienoverigens geen verschil(BDR173,5;416,5).Het participiuma seu ei., vertalenwehieroverigensmeteencausaal(daar)i.p.v.temporeelvoegwoord. au a is een dativus sociativus (Grieks 1, bijlage 5.3.3.1; Wallace, Greek grammar beyond thebasics, 159; Robertson, GGNT, 529). Merk op dat het begeleidende werkwoord cui- als prefixheeft(waaropaltijdeendativusvolgt). Hetplusq.perf..t c s.tcaigedraagtzichalseenpraesensenbetekentstonden(resultativus).

Hand9:8 ,. e. Lau e,a :e ,, ,,a i.a ,. iaie. a ie|aa iau eu eu e. i. .:.i ,.ta,a,eu i., e.au e i .t c ,a,ei .t , ^aacse i. ,. indic.aor.P.3epers.sing. . ,.t adoenopstaan,wakkermakene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)Lau e,subst.nom.masc.sing. eLau e,Saulusa :e voorzetsel(+2) a :e van(af),sedert,tengevolgevan , , ,subst.gen.fem.sing. , deaardea i.a ,. iaipart.perf.P.gen.(abs)masc.plur. a iet ,aopenena i e|aa isubst.gen.(abs)masc.plur. ee |ae ,hetoogau eu pron.pers.gen.(poss)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemeu e. iadj.acc.(obi)neut.sing. eu e.t ,niemand. .:.iindic.imperf.A.3epers.sing. . :azien,.ta,a,eu i.,part.praes.A.nom.masc.plur. ,.ta,a,. abijdehandleiden(of:-nemen)au e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem.t c ,a,eiindic.aor.A.3epers.plur. .t ca ,avoerennaar.t ,voorzetsel(+4) .t ,naar,op,tegen^aacse isubst.acc.fem.sing. ^aacse ,Damascus

EnPaulusstondopvandegrondenhoewelzijnogenopenwaren,zaghijniets,endoorhembijdehand te leiden, brachten zij hem naar Damascus (of: zij leidden hem bij de hand en brachten hemnaarDamascus).

NBG: En Saulus stond op van de grond en hoewel hij zijn ogen open had, kon hij niets zien, en zijleiddenhembijdehandenbrachtenhemnaarDamascus.

Opmerkingen: Inplaatsvan ,. e.Lau e, a :e , , ,lezenLatijnsetekstgetuigen.| e.:e , au eu ,, E,.t a. . a :e , , , sat. ,.ta ai au e i(Enhijzeitothen:helpmeovereind(lett.doemijopstaanvandegrond)enzijhielpenhemovereind).ZieTCGNT,318. a i.a ,. iai is een resultativus n onderdeel van een genitivus obiectivus (dus niet vertalen:toenhijzijnogenhadgeopend),diehiereenconcessiefvoegwoord(hoewel)meekrijgt. Hetpassivum ,. verandertdebetekenisvanwerddoenopgestaaninstondop.

6 Wallacesteltvooromhetparticipium,.ta,a,eu i., telezenalsdatgenewaardoor(themeansby which) een actie plaatsvindt: En door hem bij de hand te leiden, brachten ze hem naarDamascus(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,630).

Hand9:9sat i . a, .t , . :ai sateu s .|a,.i eu e.. :t.i.

i indic.imperf.A.3epers.sing. .t t zijn . a, subst.acc.fem.plur. . adedag.t ,adj.card.acc.(temp)fem.plur. .t ,drie partikel niet. :aipart.praes.A.nom.masc.sing. . :azieneu sbijwoord eu niet.|a,.iindic.aor.A.3epers.sing. . ct aeteneu e. voegwoord eu e. enniet,noch. :t.iindic.aor.A.3epers.sing. :t iadrinken

Enhijkondriedagennietzien,ookatendronkhijniet.

NBG:Enhijkondriedagenlangnietzien,enhijatofdronkniet.

Opmerkingen: Hetparticipium. :ai bij i iseenconiugatioperiphrastico(Grieks1,bijlage6.4;BDR353,7;Robertson,GGNT,1172;MoultonII,p.452). . a, .t , iseenaccusativustemporis(betreffendedetijdsduur).ZieGrieks1,bijlage5.6.

Hand9:10'Hie. t,a ,. i^aacsa e ie at'Aiait a,,sat .t :.i:e ,au e i. ie a atesu te, 'Aiaita. ee..t :.i t eeu. ,a , su t.. i indic.imperf.A.3epers.sing. .t t zijne.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)t,pron.indef.nom.masc.sing. t ,eenzekerea ,subst.nom.masc.sing. ea ,deleerling. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onder^aacsa subst.dat.fem.sing. ^aacse ,Damascuse ie atsubst.dat.(resp)neut.sing. ee ieadenaam'Aiaita,subst.nom.masc.sing. e'Aiait a,Ananias.t :.iindic.aor.A.3epers.sing. . ,azeggen:e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,bijau e ipron.pers.acc.masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanheme a atsubst.dat.neut.sing. ee aahetgezicht,schouwspel,visioenesu te,subst.nom.masc.sing. esu te,deheer'Aiaitasubst.voc.masc.sing. e'Aiait a,Ananiast eeu partikel t eeu zie. ,a pron.pers.nom.sing. . ,a iksu t.subst.voc.masc.sing. esu te,deheer

Nuwaser(lett.Enerwas)inDamascuseenleerlingmetdenaamAnanias(lett.Jahweisgenadig),endeHeerzeitegenhemineenvisioen(lett.gezicht):Ananias!Enhijzei:Zie(hier)benik,Heer.

NBG: Nu was er te Damascus een discipel, genaamd Ananias; en de Here zeide tot hem in eengezicht:Ananias!Enhijzeide:Zie,hierbenik,Here.

Opmerkingen: e.leidt hier geen volgende handeling in, maar een nieuwe mededeling: nu of the next point tonote(Abbott,JG2070).Vgl.Joh.2:6. satis hier volgens Blass c.s. gebruikt in plaats van een relativum. Er had nl. ook kunnen staan:e , e i .t :.i:totwiedeHeerineengezichtzei[...](BDR442,12). a , iseensynoniemvoorchristen.Vgl.Barrett,ICC,453;Haenchen,KEK,271. e ie atiseendatiefvanbetrekking(dativusrespectus).ZieGrieks1bijlage5.3.2.2;BDR197.2 Merk op dat e e aa niet op een nachtelijke droom duidt (vgl. e . iu :itei), maar op eentoestandvanontvankelijkheidvooreenboodschapuitdehemel(ThWNTV,372f).

7Hand9:11e e. su te,:e ,au e ia iaca ,:e.u t. :t i u i isaeu. iiEu .taisat, cei . i et sta`Ieu ea Lau ei e ie at Tac.a t eeu,a :ec.u ,.at esu te,subst.nom.masc.sing. esu te,deheere.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald):e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,bijau e ipron.pers.acc.masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema iaca , part.aor.A.nom.masc.sing. a it ctopstaan:e.u t imp.aor.P.2epers.sing. :e.u eatgaan,vertrekken,reizen. :t voorzetsel(+4) . :t naar,tegen,op i u isubst.acc.(uitw.obi)fem.sing. u destraat i saeu. iipart.praes.P.acc.(uitw.obi)fem.sing. sa. aroepen,noemenEu .taiadj.acc.(uitw.obi)fem.sing. .u u ,recht(streeks),direct,dadelijk, ceiimp.aor.A.2epers.sing. ,. azoeken,vragen. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onderet sta subst.dat.fem.sing. et st ahethuis`Ieu easubst.gen.(poss)masc.sing. e`Ieu ea,JudasLau eisubst.acc.(obi)masc.sing. eLau e,Sauluse ie atsubst.dat.(resp)neut.sing. ee ieadenaamTac.asubst.acc.(obi)masc.sing. eTac.u ,Tarsust eeu partikel t eeu zie,a voegwoord ,a want:ec.u ,.at indic.praes.M.3epers.sing. :ec.u ,eatbidden

EndeHeerzeitegenhem:Staopenganaardestraat(lett.nadatjebentopgestaan,moetjenaardestraatgaan)die(de)RechtewordtgenoemdenvraaginhethuisvanJudasnaar(iemand)uitTarsusmetdenaamSaulus.Wantzie,hijisaanhetbidden.

NBG:EndeHerezeidetothem:Staopenganaardestraat,diedeRechteheet,envraagtenhuizevanJudasnaariemanduitTarsus,genaamdSaulus,wantzie,hijisingebed

Opmerkingen: e e. su te,:e ,au e i is een ellips, een weglating van .t :.i (zei), die kan voorkomen inlopendegesprekken(BDR480,6). Codex B heeft in plaats van het deelwoord a iaca , de imperatief a ia ca, een koin-vorm dieBolhuis en Hensels niet geven, maar Hoffmann en Von Siebenthal wel (GG 105e, 118; vgl.Robertson, GGNT, 310; Moulton II, p. 210). Mogelijk heeft er ook een gebiedende wijs gestaan,die bij wijze van een (volgens Barrett gemiteerd) semitisme pleonastisch was gebruikt bij:e.u t en die door de auteur om taalkundige redenen is gewijzigd in een participium (BDR95,7; 419,4; 461,3; vgl. Barrett, ICC, 453).Wallace gaat hier nader op in en spreekt van eenparticipium van bijkomende omstandigheden (het deelwoord a iaca , drukt een actie uit diegelijkwaardig is aan die van het bepaalde werkwoord :e.u t). Het deelwoord is taalkundigafhankelijk, maar wordt onafhankelijk vertaald als een werkwoord in dezelfde vorm als hetbepaaldewerkwoord,inditgevalduseenimperatief(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,644).HaenchennoemtdeconstructieoverigenseenLXX-Wendung(Haenchen,KEK,272). i u i isaeu. iiEu .taiis een accusatief van het uitwendige object (of:predicatieve accusatief), waarbij het ene lijdende voorwerp predicatief is gebruikt bij het andere.Beideaccusatievenwordenverbondendooreengelijkstellend(Eng:equative)werkwoord,hetzijindeinfinitief,hetzijalsparticipium(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,191).Derechtewordtzoonderdeelvaneennaam(derechtestraat).ZieHaenchen,KEK,272. e ie at iseendativusrespectus(van betrekking),die doorgaansvolgtopde betreffendenaam(zieookvers12).ZieBDR197.2 :ec.u ,.atis een praesens met een lineair aspect, dat een nog lopende handeling uitdrukt(vergelijkdeEngelseing-vorm).ZieGG197a.

Hand9:12sat.t e.i a iea [. i e a at] 'Aiaitai e ie at .t c.e ia sat. :t. ia au a[a ,] ,.t a, e :a, a ia. .

8.t e.i indic.aor.A.3epers.sing. e a aziena iea subst.acc.(obi)masc.sing. ea i deman. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,ondere a atsubst.dat.neut.sing. ee aahetgezicht,schouwspel,visioen'Aiaitaisubst.acc.(AcP)masc.sing. e'Aiait a,Ananiase ie atsubst.dat.(resp)neut.sing. ee ieadenaam.t c.e iapart.aor.A.acc.(AcP)masc.sing. .t c. ,eatbinnenkomen. :t. iapart.aor.A.acc.(AcP)masc.sing. . :tt topleggenau a pron.pers.dat.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema , ,.t a,subst.acc.(obi)fem.plur. ,.t dehande :a,voegwoord+finalebijzin e :a,opdata ia. coni.aor.A.3epers.sing. a ia. :aopnieuwzien

en hij heeft [in een visioen] een man genaamd Ananias zien binnenkomen en hem de handenopleggen,opdathijweerkon zien.[NBV:enhijheeftineenvisioengeziendateenmandieAnaniasheetbinnenkomtenhemdehandenoplegtomhemweertelatenzien]

NBG: en hij heeft in een gezicht een man, genaamd Ananias, zien binnenkomen en hem de handenopleggen,opdathijweerzienkon.

Opmerkingen: . i e a at komt op verschillende plekken in de zin voor of is soms helemaal weggelaten (vgl.Codex Sinaiticus, Alexandrinus en mss 81). Maar dat hier een visioen van Paulus wordtbeschreven,staatwelvast(TCGNT,319;Barrett,ICC,454;Haenchen,KEK,272nt.3). .t e.i.t c.e iasat . :t. iais een accusativus cum participio (Grieks 1, par. 21.7;Robertson,GGNT,864;1116). Hetparticipiumvandeaoristus.t c.e iaheeftgeentijdsbepaling,maarvatdehandelinginnpunt samen (momentaan aspect). Hoffmann en Von Siebenthal hebben het in dit verband overeen konstatierend-komplexiver aorist (GG 194f-h). Maar er kan in dit vers ook sprake zijn vaneen effectieve aoristus, die het eindpunt van een handeling benadrukt, zoals in de NBV en deW95(GG204b).Vgl.Grieks1,bijlage6.2.3;Robertson,GGNT,1114;Burton146. e ie at iseendativusrespectus(van betrekking),die doorgaansvolgtopde betreffendenaam(zieookvers11).ZieBDR197.2.

Hand9:13a :.st e. 'Aiaita,su t., seucaa :e :ea i:.t eu a iee ,eu eue casasa et , a ,t et, ceu . :etc.i . i `I.euca a :.st indic.aor.P.3epers.sing. a :est ieatantwoorden,hetwoordnemene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)'Aiaita,subst.nom.masc.sing. e'Aiait a,Ananiassu t.subst.voc.masc.sing. esu te,deHeer seucaindic.aor.A.1epers.sing. a seu ahorena :e voorzetsel(+2) a :e van(af),seder,tengevolgevan:ea iadj.gen.masc.plur. :eu ,veel:.t voorzetsel(+2) :.t over,aangaandeeua iee ,subst.gen.masc.sing. ea i demaneu eupron.dem.gen.masc.sing. eu e,deze,die,dit,date capron.rel.acc.(uitw.obi/d.a.)neut.plur. e ce,hoeveelsasa adj.acc.(uitw.obi/dubb.acc)neut.plur. sase ,slechtet , a ,t et,adj.dat.(incom)masc.plur. a ,te,heiligceupron.pers.gen.(poss)sing. cu jij. :etc.iindic.aor.A.3epers.sing. :et. adoen,maken. ivoorzetsel(+3) . iin`I.euca subst.dat.fem.sing. `I.euca Jeruzalem

Maar Ananias antwoordde: Heer, ik heb gehoord van velen over deze man, hoeveel slechts (of:slechtedingen)hijUwgelovigeninJeruzalemheeftaangedaan.

NBG:EnAnaniasantwoordde:Here,ikhebvanvelenoverdezemangehoord,hoeveelkwaadhijuwheiligenteJeruzalemaangedaanheeft;

9Opmerkingen: DeLuthersevertalingkoppeltJeruzalemlosvanUwheiligen:[...]hoeveelkwaadhijuwheiligengedaanheeftteJeruzalem. :et. abetekenthierietsiemandaandoen(d.w.z.totiemandsnadeel).Vgl.Bauer,:et. a-d,. e casasa et ,a ,t et,ceu. :etc.iis een restant van een Attische accusativus van hetuitwendigeobject,d.w.z.eenstijlfiguurwaarbijhetenelijdendevoorwerppredicatiefisgebruiktbijhetandere.InhetNTisnamelijkdeklassiekedubbeleaccusatiefdoorgaansvervangendooreendatief,inditversdooreendativusincommodi(et , a ,t et,).Vgl.BDR157,2;Robertson,GGNT,484;Barrett,ICC,454.Opmerkelijkisdatdeaccusatiefvolgtopeenwerkwoordvanwaarneming,a seu a, waarna in het klassieke Grieks doorgaans een genitivus volgt (BDR 173.2). Mogelijkduidta seu ahieropbegrijpen,verstaan(vgl.vers7).ZieookGrieks1,par.21.7. Inplaatsvana :e hadhier ook:aa kunnenstaan(metgenitivus),maarhetNTheeftvakera :e naa seu a(BDR210,3). Het gesubstantiveerde adjectief et , a ,t et, is generiek bedoeld, en wordt hier gebruikt voor dechristenenofgelovigen.ZieookHand.9:32,41en26:10(BDR263,2).IndebrievenvanPauluskomtdebenamingvrijvaakvoormethetoogopdechristeneninJeruzalem(Barrett,ICC,455).

Hand9:14sat ae.. ,.t.euctai:aa a ia ,t.. aie cat:a ia,eu ,. :tsaeu. ieu,e e ieaceu. ae. bijwoord a e.hier. ,.t indic.praes.A.3epers.sing. . ,ahebben,houden.euctaisubst.acc.(obi)fem.sing. . euct ademacht,gezag:aa voorzetsel(+2) :aa vandekantvan,namensa i a ,t.. aisubst.gen.masc.plur. ea ,t..u ,dehogepriestere catinfin.aor.A. e. a(vast)binden:a ia,adj.indef.acc.(obi)masc.plur. :a ,ieder,elk,alleeu , . :tsaeu. ieu,part.praes.M.acc.(obi)masc.plur. . :tsa. aaanroepen,zichberoepenopee iea subst.acc.(obi)neut.sing. ee ieadenaamceupron.pers.gen.(poss)sing. cu jij

en hier heeft hij een volmacht van het Sanhedrin (lett. de overpriesters) om allen die Uw naamaanroepenindeboeienteslaan.

NBG:enhierheefthijvolmachtvandeoverpriestersomallen,dieuwnaamaanroepen,gevangentenemen.

Opmerkingen: eta ,t..t , kanhogepriestersbetekenen(vgl.LUV,W78enW95),maardezevertalinggeeftverwarring,omdaterformeelmaarnhogepriesterwas(zieookHand.9:1).Bauerwijsteropdathet meervoud duidt op de leden van het Sanhedrin (Barrett: the High Priest together with hisentourage, with whom he acts in concert (ICC, 455)). Gezien het onbepaalde gebruik van hetwoordinditverskanookmetSanhedrinwordenvertaald(Bauer,a ,t..u ,-1). et. :tsaeu .iet ee iea [eusut eu] is een periphrastische omschrijving van christenen,diealtentijdevanPaulusinzwangwas(vgl.1Cor.1:2).ZieHaenchen,KEK,273.

Hand9:15.t :.i e.:e , au e i esu te, :e.u eu, e t cs.u e, . se, , . ct i et eue, euaca cat ee ieaeu . ia :tei . ia i . satact. ai ut a i . `Ica .t :.i indic.aor.A.3epers.sing. . ,azeggene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald):e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,t.b.v.au e ipron.pers.acc.masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemesu te,subst.nom.masc.sing. esu te,deheer:e.u euimp.praes.M.2epers.sing. :e.u eatgaan,vertrekken,reizene tvoegwoord+causalebijzin e tomdat,dat,wantcs.u e,subst.nom.(pred)neut.sing. ecs.u e,hetwerktuig,instrument,vat. se, ,subst.gen.(qual)fem.sing. . se, deuitverkorene

10. ct iindic.praes.A.3epers.sing. .t t zijnetpron.pers.dat.(comm)sing. . ,a ikeu e,pron.dem.nom.masc.sing eu e,deze,die,dit,dateuaca catinfin.aor.A. aca ,adragen,brengen,overbrengenee iea subst.acc.(obi)neut.sing. ee ieadenaameupron.pers.gen.(poss)sing. . ,a ik. ia :teivoorzetsel(+2) . ia :teivoor,tegenover. ia isubst.gen.(obi)neut.plur. e. ie,hetvolk. sat... . voegwoord . sat... . n...n(enclitisch)act. aisubst.gen.(obi)masc.plur. eact.u ,dekoningut a isubst.gen.(obi)masc.plur. eut e ,dezoon`Ica subst.gen.(poss)masc.sing. e`Ica Israel

Maar de Heer zei tegen hem: Ga, want deze [man] is voor mij een uitverkoren werktuig (of: hetwerktuigdatIkhebuitgekozen)ommijnnaam(uit)tedragen(of:hoogtehouden)voorzowelvolkenalskoningenenzonenvanIsrael;

NBG: Maar de Here zeide tot hem: Ga, want deze is Mij een uitverkoren werktuig om mijn naam tebrengenvoorheidenenenkoningenendekinderenIsrals;

Opmerkingen: De meeste imperatieven van het praesens hebben een duratief of iteratief aspect. Toch zijn erenkele die een eenmalige handeling uitdrukken, waaronder :e.u eu, omdat bij dit werkwoordvaakeenspecifiekdoelisgegeven,zoalshier,reedsinvers11,deRechteStraat(BDR336,5). cs.u e,. se, ,(Paulinisch taalgebruik, vgl. Rom. 9:23; 2 Cor. 4:7 en 2 Tim. 2:21) is eengenitivus qualitatis (genitief van hoedanigheid), met de functie van adjectief (semitisme). Er haddus ook cs.u e,. s.se ikunnen staan (Grieks 1, bijlage 5.2.1.4; BDR 165,2; GG 260e;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,88;Robertson,GGNT,496;MoultonII,p.440).Hetzinsdeeliseenpredikaatsnomenbij.t t enet(cs.u e, . se, , . ct i et).Vgl.BDR190.1. euaca cat is een gesubstantiveerde infinitief, die een verklarende bijstelling inluidt (namelijkomte...).ZieBDR400,1;GG225a;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,607;MoultonI, p. 217. Het gebruik van het werkwoord aca ,a in dit vers is ongebruikelijk (Haenchen, KEK,273 nt 2). Het NT kent verder alleen de letterlijke betekenis (dragen, in de zin van sjouwen (b.v.van een kruis), en verdragen). Barrett vermoedt dat hier is bedoeld dat Paulus de boodschap(samengevatinMijnNaam)moetgaanuitdragen(Barrett,ICC,456). .sat ....is een correlatief en betekent zowel ... als. De Leidse Vertaling heeft hier:heidenen, koningen en zonen Israels, de W95: onder de volken en hun koningen en onder deIsralieten (BDR 444,5; Robertson, GGNT, 1179). Barrett meent dat de volken en koningencentraalstaan(then,almostasanafterthought,attachedby.,ofcoursethesonsofIsraeltoo).Vgl.Barrett,ICC,456. Hetonbepaaldesubstantief. ia i staatvoorvolken(alleenmeteenlidwoordervoorhadkunnenwordenvertaaldmetdeheidenen(Barrett,ICC,456). Hetdemonstrativumeue, vormthiereenzogehetenconstructioadsensum,eenformuleringdiemeerineennatuurlijkedanineengrammaticaleovereenstemmingstaatmethetantecedentecs.u e,(vgl.eu e)ZieWallace,Greekgrammarbeyondthebasics,331;Robertson,GGNT,704.

Hand9:16. ,a,a u :ee.ta au ae ca e.tau e i u :. eue ie ae , eu :a.t i. . ,apron.pers.nom.sing. . ,a ik,a voegwoord ,a wantu :ee.taindic.fut.A.1epers.sing. u :ee.t siuttonen,latenzien,bewijzenau a pron.pers.dat.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanheme capron.rel.acc.(obi)neut.plur. e ce,zogroot,zoveelalse.t indic.praes.A.3epers.sing. e. amoeten,nodigzijnau e ipron.pers.acc.(AcI)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemu :. voorzetsel(+2) u :. tenbehoevevan,vooreue ie ae ,subst.gen.neut.sing. ee ieadenaameupron.pers.gen.(poss)sing. . ,a ik:a.t iinfin.aor.A.(AcI) :a c,alijden

11Wantikzalhemlatenzien,alwathijmoetlijdenvoorMijnnaam(lett.zoveelalsnodigisdathijlijdt).

NBG:wantIkzalhemtonen,hoeveelhijlijdenmoetterwillevanmijnnaam.

Opmerkingen: e ce,wordtnormalitervertaaldmetzogrootals,zoveelals.Datzouhierkunnen,wanneerwedezinopvattenalseenuitroependezin,maarhetligtmeervoordehandomhetcorrelatieftelezenals:a ia a (BDR304,5).Veruitdemeestevertalingenmakeneroverigenshoeveelvan. De onpersoonlijke uitdrukking e.tau e i :a.t i is een accusativus cum infinitivo (het is nodigdathijlijdt).ZieGrieks1,par.16.3.

Hand9:17`A: .i e.'Aiaita, sat.t c .i .t , i et stai sat. :t.t , . :` au e i a , ,.t a, .t :.i Laeu a e.|. ,e su te,a :. cas. i.,`Iceu ,e e|.t ,cet. i e ea ,eu,e :a, a ia. , sat:c , :i.u ae, a ,t eu. a : .i indic.aor.A.3epers.sing. a :. ,eatweggaan,heengaane.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)'Aiaita,subst.nom.masc.sing. e'Aiait a,Ananias.t c .iindic.aor.A.3epers.sing. .t c. ,eatnaarbinnengaan.t ,voorzetsel(+4) .t ,naarbinnen,in,op,naar,tegen i et staisubst.acc.fem.sing. et st ahethuis. :t.t ,part.aor.A.nom.masc.sing. . :tt topleggen,plaatsenop. :`voorzetsel(+4) . :t naar,tegen,opau e ipron.pers.acc.(dubb.acc)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema , ,.t a,subst.acc.(dubb.acc)fem.plur. ,.t dehand.t :.iindic.aor.A.3epers.sing. . ,azeggenLaeu subst.voc.masc.sing. eLaeu Saula e.|. subst.voc.masc.sing. ea e.|e ,debroederesu te,subst.nom.masc.sing. esu te,deheera :. cas. iindic.perf.A.3epers.sing. a :ec. awegzenden.pron.pers.acc.(obi)sing. . ,a ik`Iceu ,subst.nom.masc.sing. e`Iceu ,Jezuse|.t ,part.aor.P.nom.masc.sing. e a aziencetpron.pers.sing.dat.(obi) cu jij. ivoorzetsel(+3) . iin,ope ea subst.dat.fem.sing. e ee ,dewegpron.rel.dat.(loc)fem.sing. e ,die,dat,wat,hetwelk,wie ,euindic.imperf.M.2epers.sing. . ,eatgaan,komene :a,voegwoord+finalebijzin e :a,opdat,dat,omtea ia. ,coni.aor.A.2epers.sing. a ia. :aopnieuwzien:c ,coni.aor.P.2epers.sing. :t :tvullen,vervullen:i.u ae,subst.gen.(materiae)neut.sing. e:i.u adegeesta ,t euadj.gen.(epex)neut.sing. a ,te,heilig

EnAnaniasvertrokenginghethuisbinnen.Enhijlegdehemdehandenopenzei:Saul,broeder,deHeer heeft mij gezonden, Jezus, die aan je is verschenen op de weg die je ging, opdat je weer kuntzienenvervuldwordtvandeHeiligeGeest.

NBG: En Ananias ging heen en kwam in het huis, en hij legde hem de handen op en zeide: Saul,broeder,deHereheeftmijgezonden,Jezus,dieuverschenenisopdeweg, waarlangsgijgekomenzijt,opdatgijweerzoudtzienenmetdeheiligeGeestvervuldworden.

Opmerkingen: ,eukanookduidenopeenimperfectumvana ,eat,maardatligthiernietvoordehand.Eencombinatievana ,eatmete ee ,(eenwegbeginneno.i.d.)isonbekend. Enkele handschriften laten `Iceu ,weg, maar Metzger vindt de externe bewijsvoering voor denaamtesterk(TCGNT,320). Inhetzinsdeel. i e ea ,eustaateendativuslocativus(indezelfdenaamvalals e ea),maar de accusatief van inhoud i was hier eveneensmogelijk geweest (gelet op de functie vandirectobjectdiehetverwijswoordheeftbij ,eu).ZieRobertson,GGNT,716,721.

12 Laeu isindeLXXenhetNTdeGrieksevocatiefvandejoodsenaamSaul(vgl.eLau e,).ZieBDR53,5. :i.u ae,a ,t euis een genitivus materiae bij :t :t (BDR 167,1). Wallace onderscheidtdaarbinneneenverbalgenitiveofcontent(metwelkeinhoud?),waarinditverssprakevanis,eneen genitive of material (van welke stof?). Maar Hoffmann en Von Siebenthal vegen beide opeenhoop(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,94;vgl.GG161). Hetlidwoordbijet stai verwijstnaardevorigevermeldingvanhetwoordinvers11(Robertson,GGNT,762). De Statenvertaling en de NBG vertalen a ia. , sat:c , met een coniunctivus futuraliszoudt zien en [zoudt] vervuld worden, terwijl de Telosvertaling en W95 er een coniunctivusgeneralisvanmaken(kuntzienenvervuldwordt).

Hand9:18sat .u . a,a :. :.caiau eu a :e a ie|aa ia ,.:t e.,,a i. .. i.sat a iaca , . a:t c .u . a, bijwoord .u . a,terstond,onmiddellijka :. :.cai indic.aor.A.3epers.plur. a ia:t :aergensafvallenau eu pron.pers.gen.(sep)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema :e voorzetsel(+2) a :e van(af),sedert,tengevolgevana i e|aa isubst.gen.masc.plur. ee |ae ,hetooga ,voegwoord a ,als,zoals.:t e.,subst.nom.fem.plur. .:t ,deschaal,schors,schuba i. .. iindic.aor.A.3epers.sing. a ia. :aopnieuwzien.voegwoord .ena iaca ,part.aor.A.nom.masc.sing. a it ctopstaan. a:t c indic.aor.P.3epers.sing. a:t ,adopen(med:zichlatendopen)

Endirectvielenhemals(hetware)schubbenvandeogenenhijkonweerzien.Enhijstondopenlietzichdopen(of:werdgedoopt).

NBG:Enterstondvielenhemalsschubbenvandeogenenhijkonweerzien,enhijstondopenwerdgedoopt;

Opmerkingen: DeTextusReceptusvoegtnaa i. .. i . nog:aa, a(terstond)toe(TCGNT,320). .:t e., duidt op schubben van vissen (Bauer, .:t ,) en is hier figuurlijk gebruikt voor een vliesoverhetoog(vgl.Tob.11:12). Het prefix a :ewordt vaak herhaald als voorzetsel, zo ook in a :. :.caia :e a ie|aa i (Robertson,GGNT,559). a:t ,akomt77keervoorinhetNT:45keerindepassief,30keerindeactiefen2keermediaalgebruikt. De passief duidt aan dat de gelovigen zich niet zelf doopten, maar altijd door iemandwerdengedoopt(vgl.Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,426,nt.51).

SaulusprediktinDamascus

Hand9:19sataa i e| i . it c,uc.i. `E,. i.e e..aa i . i ^aacsaaa i . a, tia , aa i part.aor.A.nom.masc.sing. aa ianemene| i subst.acc.(obi)fem.sing. e| hetvoedsel. it c,uc.iindic.aor.A.3epers.sing. . itc,u asterken,bevestigen`E,. i.eindic.aor.M.3epers.sing. ,t ieatworden,gebeurene. voegwoord e. maar,en(of:onvertaald).a voorzetsel(+2) .a (samen)met. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onder^aacsa subst.dat.fem.sing. ^aacse ,Damascusa i aa isubst.gen.masc.plur. ea ,deleerling,discipel . a,subst.acc.(temp)fem.plur. . adedagtia , pron.indef.acc.fem.plur. t ,iets,enige,sommige,enkele

13En toen hij voedsel had genomen, werd hij versterkt. En het gebeurde dat (hij) enkele dagen bij dediscipeleninDamascus(was)(of:EnhijwasenigedagensamenmetdediscipeleninDamascus).

NBG: en toen hij voedsel genomen had, werd hij versterkt. En het geschiedde, toen Saulus enigedagenbijdediscipelenteDamascuswas,

Opmerkingen: Veel vertalingen rekenen Hand. 9:19a nog tot de vorige perikoop en laten Saulus predikt inDamascus beginnen bij vers 19b (vgl. H. Conzelmann, Acts, Hermeneia, 74; Haenchen, KEK,273v). Sommigehandschriftenhebben. itc,u c(of-u )inplaatsvan. it c,uc.i(BDR,70,4). |45heeft . a, t saia ,,vermoedelijkonderinvloedvanvers23(TCGNT,320;Haenchen,KEK,278nt1). Indezinmistau e i .t iat (AcI).Ofis. ,. i.e hierbedoeldalsaoristusvan.t t ?

Hand9:20sat.u . a, . i at , cuia,a,at , . s ucc.i e i `Iceu i e t eue , . cti eut e , eu.eu . .u . a, bijwoord .u . a,terstond,onmiddellijk. i voorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onderat , cuia,a,at ,subst.dat.fem.plur. cuia,a, desynagoge. s ucc.iindic.imperf.A.3epers.sing. su ccaverkondigene i `Iceu isubst.acc.(obi)masc.sing. e`Iceu ,Jezuse tvoegwoord+voorwerpzin e tdat,omdateu e ,pron.dem.nom.masc.sing. eu e ,deze,die,dit,dat. ctiindic.praes.A.3epers.sing. .t t zijneut e ,subst.nom.(pred)masc.sing. eut e ,dezooneu.eu subst.gen.(poss)masc.sing. e.e ,God

enhijbegondirectindesynagogenJezusteverkondigendatDeze(of:Hij)isdeZoonvanGod.

NBG:dathijterstondindesynagogenverkondigde,datJezusdeZoonvanGodis.

Opmerkingen: Enkele vertalingen handhaven het aanwijzend voornaamwoord en lezen Deze is de Zoon vanGod, maar Wallace adviseert om het voornaamwoord hier met Hij te vertalen (Wallace, Greekgrammarbeyondthebasics,44).Overigenskomtdetiteleut e , eu.euinHandelingenalleenhiervoor(Haenchen,KEK,278). DeTextusReceptusheeftXtce ii.p.v.`Iceu i(TCGNT,320). Een enkele keer staat het zelfstandig naamwoord vr het voegwoord e t (dat hier eenvoorwerpzin of subjectzin inleidt). Er is dan sprake van prolepsis, een stijlfiguur waarbij hetzinsdeel dat nadruk krijgt, gesoleerd voorop wordt geplaatst. Robertson spreekt ook van hetepexegetischgebruikvane t(Robertson,GGNT,698,1034). . s ucc.i (gutturaal (aoristus luidt . s u.i)!) is volgens Robertson een imperfectum met eenkonatiefaspect(probeer-ofwilsaspect),watwekunnenvertalenmetbeginnenteofproberente(Robertson,GGNT,885).Haenchenleesterjuisteeniteratiefaspectin:dasImperfecktdrcktdiezahlreichenWiederholungenaus(Haenchen,KEK,278).

Hand9:21.t caie e.:a i., eta seu ei., sat. .,ei eu , eue , . cti e:e ca, .t , `I.euca eu ,. :tsaeu. ieu,e e ieaeu e,sat ae..t ,eu e. u .tt iae.e.. ieu,au eu , a ,a ,. :teu , a ,t..t ,, .t caie indic.imperf.M.3epers.plur. . t ctzichverbazenovere.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald):a i.,adj.nom.masc.plur. :a ,ieder,elk,allea seu ei.,part.praes.A.nom.masc.plur. a seu ahoren. .,eiindic.imperf.A.3epers.plur. . ,azeggeneu ,bijwoord eu nieteu e ,pron.dem.nom.masc.sing. eu e ,deze,die,dit,dat

14. ctiindic.praes.A.3epers.sing. .t t zijn:e ca,part.aor.A.nom.(pred)masc.sing. :e. avernietigen,runeren.t ,voorzetsel(+4) .t ,in,naar,tegen,op`I.euca subst.acc.sing.fem. `I.euca Jeruzalem. :tsaeu. ieu,part.praes.M.acc.masc.plur. . :tsa. aaanroepenee ieasubst.acc.(obi)neut.sing. ee ieadenaameu epron.dem.acc.neut.sing. eu e ,deze,die,dit,datae.bijwoord a e.hier(ook:zo,opdezemanier). u .tindic.plusq.perf.A.3epers.sing. . ,eatkomen,gaant iavoegwoord+finalebijzin t iaopdat,omtee.e.. ieu,part.perf.P.acc.(AcP)masc.plur. e. abinden,indeboeienslaanau eu ,pron.pers.acc.(AcP)masc.plur. au e ,hij,zich(zelf),vanhema ,a , coni.aor.A.3epers.sing. a ,avoeren,brengen. :t voorzetsel(+4) . :t naar,tegen,opeu , a ,t..t ,subst.acc.masc.plur. ea ,t..u ,dehogepriester

Enallendiehethoorden,verbaasdenzichenzeiden:Isdezeniet(of:Ditistochzeker)degenedieinJeruzalemuitroeidewiedienaamaanriepenendiehierdrtoewasgekomenomhenindeboeienteslaanenvoor(of:naar)hetSanhedrintebrengen?

NBG: En allen, die het hoorden, stonden verbaasd en zeiden: Is dit niet de man, die te Jeruzalemuitroeide, wie deze naam aanriepen, en die hier gekomen is met het doel hen gevankelijk voor deoverpriesterstebrengen?

Opmerkingen: Enkele handschriften laten et a seu ei.,weg, mogelijk vanwege homoeoteleuton (zie :a i.,)Vgl.Barrett,ICC,464. Inhetkoin-Grieksverdringt.t ,steedsvakerhetklassiekevoorzetsel. i,zoookinhetgevalvan.t , `I.euca (BDR205,4;Haenchen,KEK,278). De aoristus .t :.i wordt gebruikt voor het weergeven van een losse uitspraak van een individu,het imperfectum . .,.i voor iets wat een groep vindt (of voor het citeren van een redevoering).ZieBDR329,3. Hetdeelwoorde:e ca, heefteenlidwoord,omdathetandersbij. cti eenomschrijvingzoulijkenvaneenwerkwoordelijkeuitdrukking(BDR273,5;Robertson,GGNT,769,860,1107). Het werkwoord :e. a wordt normaliter gebruikt voor het verwoesten van steden (Barrett, ICC,464;Haenchen,KEK,278nt5).Vgl.Gal.1:13,23. Het plusquamperfectum (zie . u .t)komt weinig voor in het NT. De voltooid verleden tijd kannet als de v.t.t. een resultativus uitdrukken, maar geeft vaker een toestand weer die in hetverledenligt(BDR347,2;Burton89).Datishierookbedoeld.Hadhiereengewoonperfectumgestaan,danzoudathebbengesuggereerddatPaulusnogsteedsopchristenenjaagde(Barrett,ICC, 464). Wallace spreekt in dit verband trouwens van een consummative (afsluitende,voleindigende) pluperfect (Wallace, Greek grammar beyond the basics, 586; Robertson, GGNT,903). Het bijwoord eu ,(t) leidt hier een directe vraagzin in, die een positief antwoord verwacht(retorische vraag). Zie Grieks 1, bijlage 9.1; GG 269b. De vraag zelf heeft in dit vers de functieomsamentevattenwatdelezeralweet(Barrett,ICC,464). eu , . :tsaeu. ieu, ee iea eu eiseenomschrijvingvanchristenen(Barrett,ICC,464). Het artikelloze participium e.e.. ieu, bij het accusatief au eu ,, volgend op . u .t, duidt opeenaccusativuscumparticipio(Grieks1,par.21.7;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,646;Robertson,GGNT,1123). Ophetaanwijzendvoornaamwoordeue ,kaneenverklarendebijzinvolgendiebegintmete toft ia: .t , eu e(= hiertoe, daarom) . u .t t ia (SV: die daarom hier gekomen is, opdat [])Robertson wijst erop dat het voornaamwoord in de accusativus staat onder invloed van hetvoorzetsel.t ,(Robertson,GGNT,699).Vgl.Barrett,ICC,464.

Hand9:22Lau e,e. a ei. i.euiaeu esat cui. ,uii.i[eu ,]`Ieueat eu,eu ,saetseu ia,. i ^aacsacuta ,ai e t eue , . cti e,tce ,.

15Lau e, subst.nom.masc.sing. eLau e,Sauluse.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)a eibijwoord a eizeer,veel,meer,veeleer. i.euiaeu eindic.imperf.P.3epers.sing. . ieuiae aversterken,bevestigencui. ,uii.iindic.imperf.A.3epers.sing. cu,,u iiaverwarren,beroereneu , `Ieueat eu,adj.acc.(obi)masc.plur. e`Ieueat e,dejudeer,joodsaetseu ia,part.praes.A.acc.masc.plur. saets. awonen. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onder^aacsa subst.dat.fem.sing. ^aacse ,Damascuscuta ,aipart.praes.A.nom.masc.sing. cuta ,aonderwijzen,concluderene tvoegwoord+voorwerpzin e tdat,omdat,wanteu e ,pron.dem.nom.masc.sing. eu e ,deze,die,dit,dat. ctiindic.praes.A.3epers.sing. .t t zijne,tce ,subst.nom.(pred)masc.sing. e,tce ,deChristus

Maar Saulus kreeg veel kracht (of: werd krachtiger) en bracht [de] Joden in verwarring die inDamascuswoonden,doordathijonderweesdatdeze(Man)deChristusis.

NBG: Doch Saulus trad steeds krachtiger op en bracht de Joden, die te Damascus woonden, inverwarringdoortebewijzen,datdezedeChristusis.

Opmerkingen: Latijnse handschriften hebben na ,tce ,nog . ia .u ee sc.ie .e , (in wie God eenwelbehagenheeftgehad). . ieuiae abetekentbegiftigenmetkrachtofsterkmaken.Hetpassiefvanhetwerkwoordstaatvoor(meer)krachtkrijgen,versterktofkrachtigworden.Enkelehandschriftenvoegennogtoe. i ae ,a (Barrett,ICC,464). cuta ,abetekentletterlijksamenbrengen(zie o.m.Ex.4:12,15;18:16;Lev.10:11;Deut. 4:9).Thayer en Bauer vertalen het werkwoord voor dit vers met bewijzen, demonstreren ofuiteenzetten (Thayer: to cause a person to unite with ones conclusion). Barrett opteert, innavolging van Lidell Scott, voor onderwijzen (Barrett, ICC, 465). Het deelwoord van ditwerkwoord is hier bovendien een participle of means, dat uitlegt h Paulus de Joden inverwarringbracht(namelijkdoortebewijzen/onderwijzendatetc).ZieWallace,Greekgrammarbeyondthebasics,629(Robertsonspreektoverigensvaneenmodalparticiple(GGNT,1127)). cu,,u iia(=cu,,. a)iseenhellenistischneologisme(BDR73,5;Robertson,GGNT,213,1220). Met de constructie `Ieueat eu,eu ,saetseu ia,. i^aacsa wordt het onbepaaldesubstantief joden naderhand alsnog bepaald: joden, die (namelijk) in Damascus woonden, [...](BDR270,3;412,7;Robertson,GGNT,891;Burton120,121).

Saulusontsnaptaandejoden

Hand9:23'., e.. :eu ie . at t saiat , cui.eu.u caie et`Ieueat et a i..t i au e i '., voegwoord a ,zoals,als,toen,omdate.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). :eu ieindic.imperf.M.3epers.plur. :eu atverstrijken(vantijd) . atsubst.nom.fem.plur. . adedagt saiatadj.nom.fem.plur. t saie ,genoegcui.eu.u caieindic.aor.M.3epers.plur. cueu.u eatberaadslagen,overeenkomenet`Ieueat etsubst.nom.masc.plur. e`Ieueat e,dejudeer,jooda i..t iinfin.aor.A. a iat. awegnemen(doden)au e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem

Ennaverloopvantijd(lett.entoenergenoegdagenwarenvolgemaakt),kwamendeJodenovereen(of:beraamdendeJodeneencomplot)omhemtedoden,

NBG: En toen er verscheidene dagen verlopen waren, beraamden de Joden het plan hem tevermoorden,

16Opmerkingen: a i..t i iseenfinaleinfinitief,dieeendoeluitdrukt,hiernacueu.u eat,wateenwerkwoordvan proberen is (BDR 392,2b; Burton 210). Het woord is bovendien typisch voor Lucas(Barrett,ICC,465). . :eu ie, het mediale imperfectum van :e a (vullen met, vol maken) betekent dat de tijdverstreek.Barrettsuggereertdevertaling:Astimewenton(Barrett,ICC,465).

Hand9:24. ,ia ce. a Lau a . :teu au a i.:a.eu iee. sat a ,:u a, . a,.satiuse , e :a, au e i a i. acti . ,ia c indic.aor.P.3epers.sing. ,tia csabegrijpen,lerenkennen,wetene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)aLau a subst.dat.(obi)masc.sing. eLau e,Saulus. :teu subst.nom.fem.sing. . :teu hetcomplotau a ipron.pers.gen.(poss)masc.plur. au e ,hij,zich(zelf),vanhem:a.eu ieindic.imperf.M.3epers.plur. :aa. aindegatenhouden,controlerena , :u a,subst.acc.(obi)fem.plur. :u de(stads)poort . a,subst.gen.(temp)fem.sing. . adedagiuse ,subst.gen.(temp)fem.sing. iu denachte :a,voegwoord+finalebijzin e :a,opdat,omteau e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema i. acticoni.aor.A.3epers.plur. a iat. awegnemen(doden)

MaarhuncomplotwerdPaulusbekend.Enzijhieldendepoortendagennachtindegatenomhemtevermoorden;

NBG: maar hun toeleg kwam ter kennis van Saulus. En zij hielden dag en nacht de wacht bij depoortenomhemtevermoorden;

Opmerkingen: Enkele handschriften hebben, analoog aan Paulus eigen beschrijving van de gebeurtenissen (2Cor.11:32)e :a, :ta cacti au e i . a, satiuse , (omhemdagennachttegrijpen).ZieTCGNT,321. Het passief van ,tia csa (,iac iat= bekend worden aan, ter ore komen) krijgt altijd eendativus(zieBDR191,5;Robertson,GGNT,820).Erhadooku :e voordedativuskunnenstaan,maar dan zou de betekenis veranderen in was bekend aan Paulus (BDR 313,2; Barrett, ICC,465). Het werkwoord :aa. a staat in dit vers in het medium, terwijl in het NT ook het activumvoorkomtindezelfdebetekenis(vgl.Luc.20:20).ZieBDR316,3. e :a, au e i a i. actiiseenfinalebijzin,diehetdoelvaneenactiviteitaangeeft(opdat,methetdoel om). Wallace spreekt van een purpose conjunction (Wallace, Greek grammar beyond thebasics,676).

Hand9:25ae i., e.etaatau eu(of:au e i)iuse , etaeu.t ,eu, sa sai au e i ,aa cai., . i c:ut et. ae i., part.aor.A.nom.masc.plur. aa ianemene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)etaatsubst.nom.masc.plur. ea ,deleerlingau eu pron.pers.gen.(poss)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemiuse ,subst.gen.(temp)fem.sing. iu denachteta voorzetsel(+2) eta door(middelvan),gedurendeeu.t ,eu,subst.gen.neut.sing. e.t ,e,demuur,stadsmuursa saiindic.aor.A.3epers.plur. sat tnaarbenedenlatenau e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem,aa cai.,part.aor.A.nom.masc.plur. ,aa aneerlaten. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onderc:ut etsubst.dat.fem.sing. c:ut ,demand

17Maar zijnleerlingennamen(hem) snachts(mee)en lietenhem ineenmandviadestadsmuur(lett.door(middelvan)demuur)naarbenedenzakken.

NBG:dochzijndiscipelennamenhemenlietenhemdesnachtsineenmandoverdemuurzakken.

Opmerkingen: Het vers toont een dubbeling van de werkwoorden satt en ,aa a, die beide neerlatenbetekenen De Lutherse bijbel leest letterlijk: Toen namen de jongeren hem bij nacht, en lietenhem neder door den muur, hem aflatende in ene mand. De meeste vertalingen negeren echtereenvanbeidewerkwoorden.VerderhebbendeLeidseVertalingendeNBGoverdemuur.BlassDebrunner en Rekopf, evenals Barrett, opteren voor door een gat in de muur (BDR 223,2;Barrett,ICC,467).DeW95vermijdtallemoeilijkhedenenmaakterviademuurvan.Vgl.2Cor.11:33 voor een opmerkelijke parallel, die volgens sommigen het enige contact weergeeft tussenLucas(alsschrijvervanHandelingen)endebrievenvanPaulus(Barrett,ICC,467). Enkele handschriften hebben et aat au e i, omdat het ook in de eerste eeuwen alonwaarschijnlijk leek dat joodse bekeerlingen in Damascus Paulus discipelen zouden wordengenoemd.Metzgerstemtmetdielezingin(TCGNT,322;Barrett,ICC,466). iuse , iseengenitivustemporis(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,124).

SaulusinJeruzalem

Hand9:26Eaa,.ie .ie,e. .t ,`I.euca . :.t a,.isea catet ,aat ,,sat :a i., .|eeu ie au e i :tc.u ei., e t . ct i a ,. Eaa,.ie .ie, part.aor.M.nom.masc.sing. :aa,t ieataankomen,arriverene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald).t ,voorzetsel(+4) .t ,naar`I.euca subst.acc.fem.sing. `I.euca Jeruzalem. :.t a,.iindic.imperf.A.3epers.sing. :.ta ,abeproeven,proberensea catinfin.praes.P. sea eatverenigen,zichvoegenbijet , aat ,subst.dat.(soc)masc.plur. ea ,deleerling:a i.,adj.nom.masc.plur. :a ,ieder,elk,alle.|eeu ieindic.imperf.M.3epers.plur. |e. eatvrezen,bangzijnvoorau e ipron.pers.acc.masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem partikel niet:tc.u ei.,part.praes.A.nom.masc.plur. :tc.u agelovene tvoegwoord+voorwerpzin e tdat,omdat,want. ct iindic.praes.A.3epers.sing. .t t zijna ,subst.nom.(pred)masc.sing. ea ,deleerling

EnnadathijinJeruzalemwasaangekomen,probeerdehijzichaantesluitenbijdeleerlingen,maarzijwarenallemaalbangvoorhem,omdatzijnietgeloofdendathijeenleerlingwas.

NBG:EnteJeruzalemaangekomen,trachttehijzichbijdediscipelentevoegen,maarallenschuwdenhem,daarzijnietkondengeloven,dathijeendiscipelwas.

Opmerkingen: In het NT betekent :.ta ,a vaker beproeven of verzoeken dan proberen. Kopiisten hebbenmogelijkdaaromhetverbuminditversvervangendoor. :.ta e(van:.ta a)datinhetklassiekGrieksdoorgaansvoorproberenwordtgebruikt(TCGNT,322). Het infinitief sea catgeeft het doel aan van het werkwoord . :.t a,.i (BDR 392,2a). Nasea eatvolgtoverigenseendativussociativus(Grieks1,bijlage5.3.3.1). Het bijwoordelijk gebruikte participium :tc.u ei., drukt een causaliteit uit (geeft antwoordopdevraagwaarom?).ZieGG231f,259g;Robertson,GGNT,1128;Burton439.

Hand9:27Paiaa , e.. :tae .ie, au e i ,a,.i :e , eu , a :ece eu, satet, cae au et , :a , . i e ea.t e.i e i su tei sate t . a c.i au asat:a , . i ^aacsa. :acta cae . i a e ie at eu`Iceu .

18Paiaa , subst.nom.masc.sing. ePaiaa ,Barnabase.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). :tae .ie,part.aor.M.nom.masc.sing. . :taa ieatvastpakken,bijstaan,helpenau e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem ,a,.iindic.aor.A.3epers.sing. a ,aleiden,voeren:e ,voorzetsel(+4) :e ,tot,naareu , a :ece eu,subst.acc.masc.plur. ea :e cee,deapostelet, caeindic.aor.M.3epers.sing. et,. eatbeschrijven,vertellenau et ,pron.pers.dat.(obi)masc.plur. au e ,hij,zich(zelf),vanhem:a ,bijwoord :a ,hoe. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,ondere ea subst.dat.fem.sing. e ee ,deweg.t e.iindic.aor.A.3epers.sing. e a aziene i su teisubst.acc.(obi)masc.sing. esu te,deheere tvoegwoord+voorwerpzin e tdat,omdat,want. a c.iindic.aor.A.3epers.sing. a. apraten,sprekenau a pron.pers.dat.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem^aacsa subst.dat.fem.sing. ^aacse ,Damascus. :acta caeindic.aor.M.3epers.sing. :acta ,eatvrijuit(s)prekenae ie atsubst.dat.(instr)neut.sing. ee ieadenaameu`Iceu subst.gen.(poss)masc.sing. e`Iceu ,Jezus

Maar Barnabas hielp (hem) (of: ontfermde zich over (hem)) en bracht hem bij de apostelen en hijvertelde hen hoe hij onderweg de Heer had gezien en dat Hij tot hem had gesproken, en hoe hij inDamascusvrijuithadgeprediktindenaamvanJezus.

NBG: Maar Barnabas trok zich zijner aan en bracht hem bij de apostelen en verhaalde hun, hoe hijonderweg de Here had gezien, en dat deze tot hem gesproken had, en hoe hij te DamascusvrijmoedigwasopgetredenindenaamvanJezus.

Opmerkingen: . :taa ieat krijgt normaliter een genitivus. Maar in het NT komt ook een combinatie met deaccusativusvoor(BDR170,2).Hierisau e ioverigenslijdendvoorwerpbijhethoofdwerkwoord ,a,.i(Barrett,ICC,468)!Detoegekendebetekenis van het werkwoordinditversloopt uiteen.Bauer houdt het op vastpakken en zich houden aan (blijven bij). Thayer breidt het uit metpakken,vatten,grijpenenvastgrijpen.VandenEsgeeftookzichtotietsuitstrekken.Muller&Thiel tenslotte noemen nog zich ontfermen over (Rienecker: sich annehmen (eig. an die Handnehmen). Enkele bijbelvertalingen nemen deze laatste betekenis over en lezen: zich het lotaantrekken van. Maar er zijn ook vertalingen, die het prefix . :t- negeren en er een vorm vanaa ia in zien (vgl. W95: Maar Barnabas nam hem mee naar de apostelen). Burchard sluitzich hierbij aan: there is no Mittlerttigkeit (bemiddelaarsrol). Barrett vindt echter dat danonduidelijk blijft waarom de apostelen Paulus hebben ontvangen, if Barnabas had not vouched(instaan,getuigen)forhim(Barrett,ICC,468). De indirecte rede na werkwoorden van vertellen kan worden gevormd door een infinitief, maarook door een constructie met e t + voorwerpzin, zoals hier na et, cae (Robertson, GGNT,1035).OmpreciestezijngebruiktdeauteurvanHandelingenhierachtereenvolgenseenindirectevraag,eenindirecteredeenweereenindirectevraag(Robertson,GGNT,1047).Haenchenmerktop dat het onderwerp bij et, cae onduidelijk is. Paulus zou ook zelf zijn verhaal hebbenkunnendoen(Haenchen,KEK,279)! Blass, Debrunner en Rekopf merken op dat het samengestelde werkwoord . :acta cae(wortel = (spreken, vgl. . ,a)) een augment krijgt omdat de prefix niet wordt gevormd door:aa -,maardoor:ai-(BDR69,4;vgl.Robertson,GGNT,367).

Hand9:28sat i .` au a i .t c:e.ue .ie, sat. s:e.ue .ie, .t , `I.euca , :acta,e .ie, . i ae ie at eusut eu, i indic.imperf.A.3epers.sing. .t t zijn.` voorzetsel(+2) .a metau a ipron.pers.gen.masc.plur. au e ,hij,zich(zelf),vanhem.t c:e.ue .ie,part.praes.M.nom.masc.sing. .t c:e.u eatnaarbinnengaan

19. s:e.ue .ie,part.praes.M.nom.masc.sing. . s:e.u eatnaarbuitengaan.t ,voorzetsel(+4) .t ,naar`I.euca subst.acc.fem.sing. `I.euca Jeruzalem:acta,e .ie,part.praes.M.nom.masc.sing. :acta ,eatvrijuitspreken. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onderae ie atsubst.dat.(instr)neut.sing. ee ieadenaameusut eusubst.gen.(poss)masc.sing. esu te,deheer

En hij ging voortdurend met hen in- en uit in Jeruzalem, terwijl hij vrijuit predikte in de naam van deHeer.

NBG: En hij bleef met hen ingaan en uitgaan te Jeruzalem, en vrijmoedig optreden in de naam desHeren,

Opmerkingen: Blass, Debrunner en Rekopf zien hier een zeugma of overspannen samentrekking. Dat is eenvorm van ellipsis, waarbij n werkwoord wordt verbonden met twee of meer voorwerpen, terwijlgrammaticaal gezien een tweede werkwoord nodig is om geen ongelijk juk (zeugma) te krijgen.|74 en 1laten wellicht daarom sat . s:e.ue .ie,weg. Barrett denkt dat het werkwoord:e.u eat verbonden moet zijn met .t , (in de zin van . i). Hij leest in de uitdrukking dat Paulushetdagelijkslevendeeldemetdeapostelen(Barrett,ICC,470).Vgl.Hand.1:21. Depraesens-participia.t c:e.ue .ie, en. s:e.ue .ie, bij i zijnconiugatiaperiphrasticaenhebben een lineair aspect (hij bleef in- en uitgaan). Zie Grieks 1, bijlage 6.4; BDR 353,7;Robertson,GGNT,1172;MoultonII,p.452;Haenchen,KEK,280.

Hand9:29. a .t . satcui., .t :e , eu , 'Eitca ,, ete.. :.,.t eui a i..t i au e i.

. a .t indic.imperf.A.3epers.sing. a. apraten,sprekencui., .t indic.imperf.A.3epers.sing. cu,. adiscussiren:e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,tot,bijeu , 'Eitca ,subst.acc.masc.plur. e'Eitc ,deGriekssprekendejood(NT)e. voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). :.,.t euiindic.imperf.A.3epers.plur. . :t,.t. aproberen(lett.terhandnemen)a i..t iinfin.aor.A. a iat. awegnemen(doden)au e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem

En hij sprak en discussieerde (herhaaldelijk) met de Grieks-sprekende Joden, maar zij probeerdenhemtedoden.

NBG: en hij sprak en redetwistte met de Grieks-sprekende Joden; maar dezen trachtten hem om tebrengen.

Opmerkingen: Deimperfectii. a .t en cui., .t hebbeneeniteratiefaspect(Haenchen,KEK,280). Hetwoorde'Eitc ,komtvanalleGriekseliteratuuralleenvoorinHandelingenendannogslechts op drie plekken (Hand. 6:1, 9:29 en 11:20). Het Verbalsubstantivum komt van . it ,a(Grieks spreken, d.w.z. de Griekse taal gebruiken). Op wie de auteur doelt, moet uit de contextduidelijk worden. Vermoedelijk gaat het hier om Griekssprekende joden, zoals de in Hand. 6:9genoemdeLibertijnen,Cyreneers,AlexandrijnenendejodenuitCilicienAsia(BDR109,8;vgl.TCGNT, 340-342). Barrett vermoedt dat Lucas Paulus hier wil neerzetten als de nieuweStephanus(Barrett,ICC,470;vgl.Haenchen,KEK,280nt.3). cu,. a is een algemeen woord, waaruit niet blijkt of de discussie vriendelijk werd gevoerd ofvijandig(Barrett,ICC,470). a i..t i iseenfinaleinfinitiefna. :t,.t. a,dieeendoeluitdrukt(BDR392,2a).

Hand9:30. :t,ie i.,e. et a e.|et sa ,a,eiau e i.t ,Katca .taisat .a:. c.taiau e i.t , Tace i.

20. :t,ie i., part.aor.A.nom.masc.plur. . :t,tia csalerenkennen,inzien,doorziene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)eta e.|et subst.nom.masc.plur. ea e.|e ,debroedersa ,a,eiindic.aor.A.3epers.plur. saa ,anaarbenedenleidenau e ipron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem.t ,voorzetsel(+4) .t ,naarKatca .taisubst.acc.fem.sing. Katca .taCaesarea.a:. c.taiindic.aor.A.3epers.plur. . a:ec. auitzenden,wegsturenTace isubst.acc.fem.sing. Tace ,Tarsus

Maar toen de broeders erachter kwamen, voerden zij hem (af) naar Caesarea en zonden hem (vandaar)uitnaarTarsus.

NBG: Doch toen de broeders dit te weten kwamen, brachten zij hem naar Caesarea en lieten hemvandaarnaarTarsusvertrekken.

Opmerkingen: Enkele handschriften laten de tweede vermelding van au e iweg, waardoor de zin beter loopt(Barrett,ICC,471). Vanuit Jeruzalem gezien, ligt de kustplaats Caesarea een stuk lager, vandaar het gebruik vansaa ,a(naarbenedenleiden). DeauteurvanHandelingenlaat PaulusvoorlopigachterinTarsusomnuandertekstmateriaalintebrengen.HijpiktPaulusweerinTarsusopinHand.11:25(Barrett,ICC,471;Haenchen,KEK,280). . :t,ie i., iseenaoristusmeteeningressiefaspect(Barrett,ICC,471). Het typisch Lucaanse woord .a:ec. a suggereert een zeereis naar Tarsus (vgl. echter Gal.1:21).

Hand9:31'H . i eu i . sscta sa` e , , `Ieueata, satlatata, satLaa.ta, .t ,.i .t ii et seeeeu. i sat:e.ue. i a|e aeusut eu sat:aas c.t eua ,t eu :i.u ae, . :u i.e.

. i partikel . iweleu i voegwoord eu idan,dus. ssctasubst.nom.fem.sing. . ssct adegemeentesa`voorzetsel(+2) saa van...af,tegen,door...heene ,adj.gen.fem.sing. e e,geheel , `Ieueata,subst.gen.fem.sing. `Ieueat aJudealatata,subst.gen.fem.sing. latat aGalileaLaa.ta,subst.gen.fem.sing. Laa .taSamaria.t ,.iindic.imperf.A.3epers.sing. . ,ahebben.t iisubst.acc.(obi)fem.sing. .t idevredeet seeeeu. ipart.praes.M.nom.fem.sing. et seee. abouwen:e.ue. ipart.praes.M.nom.fem.sing. :e.u eatgaan,wandelen,levena|e a subst.dat.(soc)masc.sing. e |e e,devreeseusut eusubst.gen.(poss)masc.sing. esu te,deheer:aas c.tsubst.dat.(instr)fem.sing. :aa sct,detroost,bijstandeu:i.u ae,subst.gen.(subi)neut.sing. e:i.u adegeesta ,t euadj.gen.(epex)neut.sing. a ,te,heilig. :u i.eindic.imperf.P.3epers.sing. :u iatoenemen

De gemeente door heel Judea, Galilea en Samaria dan had (of: kende) vrede, terwijl zij werdopgebouwdenleefdeindevreesvandeHeer.EnzijgroeidedoordebijstandvandeHeiligeGeest.

NBG: De gemeente dan door geheel Judea, Galilea en Samaria had vrede; zij werd opgebouwd enwandeldeindevrezedesHeren,enzijnaminaantaltoedoordebijstandvandeheiligeGeest.

Opmerkingen: Dewoorden . i en eu i (metnadrukophetlaatstewoord)staaninHandelingenvaakbijelkaar(27vande 63keerdatde combinatie voorkomtinLXXenNT)enleideneennieuwe episode in.

21Vgl. BDR 451,3; Haenchen, KEK, 280. Niet voor niets laat NA27 de perikoop over de genezingvanEneas(zievers32)almetditversbeginnen. Een reeks handschriften plaatst het hele vers in het meervoud: At . ieu i. ssctatsa` e , ,`Ieueata,sat latata,sat Laa.ta,.t ,ei.t iiet seeeeu .iatsat:e.ue .iat a|e aeusut eu sat:aas c.t eua ,t eu :i.u ae, . :u ieie. Maar Metzger ziet dit als een poging om de tekst aan te passen aan Hand. 15:41 en 16:5(TCGNT, 322-323). Barrett vermoedt bovendien een ingreep van een Westerse kopiist om deomvangvandechristenengrotertemaken(Barrett,ICC,475). saa(+2) drukt hier door...heen uit (zie ook de combinatie met e e, (BDR 225,3);). Vgl.Robertson,GGNT,607;Barrett,ICC,473. Door Judea, Galilea en Samaria maar n lidwoord te geven, neemt de auteur de provinciessamen( , `Ieueata, satlatata, satLaa.ta,).ZieRobertson,GGNT,787.MerkopdatGalilea nog niet eerder in Handelingen wordt genoemd als zendingsgebied. Dit kan erop duidendat de provincie al een terra Christiana was, wellicht door de missie van joden-christenen uitDamascus.Maarwaarschijnlijkerisdathetgebiedtotdantoegenegeerdwas(Barrett,ICC,473;Haenchen,KEK,280). :e.ue. i a|e aeusut eu iseendativussociativus,dieeengemeenschapofverbindinguitdrukt(BDR198,5;GG180b;Robertson,GGNT,524;vgl.Grieks1,bijlage5.3.3.1).KlassiekGrieks gebruikt de dativus wanneer de uitdrukking letterlijk moet worden opgevat (en deaccusativus bij een metafoor). Maar in koin-Grieks is dit onderscheid vervallen (Barrett, ICC,474). Hetbijvoeglijknaamwoordstaatvaaktussenhetlidwoordendesubstantiefin,zoalsbijeua ,t eu :i.u ae,, waardoor het adjectief meer nadruk krijgt dan het substantief (Robertson, GGNT,776). .t ,.i .t ii betekent volgens Barrett niet zozeer een theologische heilstoestand (Rom. 5:1),maar zoiets als in rust en vrede leven, ongestoord door vervolgingen (Barrett, ICC, 473)..t ii istrouwenseenseptuagintisme(Grieks1,bijlage10.6.1).

DegenezingvanEneas

Hand9:32`E,. i.ee. E. eiet.,e .ieieta :a iaisa..t isat :e ,eu ,a ,t eu,eu , saetseu ia, Au eea. `E,. i.e indic.aor.M.3epers.sing. ,t ieatgeschieden,gebeurene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)E. eisubst.acc.(AcI)masc.sing. eE. e,Petruset.,e .ieipart.praes.M.acc.masc.sing. et. ,eatgaandooreta voorzetsel(+2) eta door:a iaiadj.indef.gen.neut.plur. :a ,ieder,elk,allesa..t iinfin.aor.A.(AcI) sa. ,eatnaarbenedengaan,arriveren:e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,tot,bija ,t eu,adj.acc.masc.plur. a ,te,heiligsaetseu ia,vpart.praes.A.acc.masc.plur. saets. a(be)wonenAu eeasubst.acc.(obi)fem.sing. Au eeaLydda

EnhetgebeurdetoenPetrusdooralleplaatsenging,dathijookbijdeheiligenaankwamdieinLyddawoonden (of: En het gebeurde dat Petrus, terwijl hij door alle plaatsen ging, ook bij de heiligenaankwamdieinLyddawoonden).

NBG:Enhetgeschiedde,toenPetrusoveralrondreisde,dathijookbijdeheiligenkwam,dieteLyddawoonden.

Opmerkingen: Gehelleniseerde semitische namen worden in het Grieks minimaal verbogen of zijn indeclinabel,zoalsAu eea(bijJoppe,inJudea),dathierindeaccusativusstaat(lett.heeftdetekst:dieLyddabewoonden, vgl. Bauer, saets. a-2). Enkele handschriften hebben overigens hier Au eeai.Verderkomenweinvers38nogdegenitivusAu eea,tegen(BDR56,2;MoultonII,p.147).

22 eu , a ,t eu, is een gesubstantiveerd adjectief, generiek gebruikt voor christenen (BDR 263,2;Barrett,ICC,479).Zieookvers13. `E,. i.e e.E. ei sa..t i iseenaccusativuscuminfinitivo(metPetrusalsdirectobjectbijdeonpersoonlijkeuitdrukking. ,. i.e).Vgl.Grieks1,par.16.3; BDR408,4;Robertson,GGNT,1043;1085;Barrett,ICC,479;Burton360;MoultonII,p.427. et. ,eatsuggereertzendingsarbeid(vgl.Hand.8:4,40). eta:a iai is mogelijk een ellipsis, waarbij de woorden dorpen en steden of gemeenten (inJudea, Galilea en Samaria) zijn weggelaten. Maar het kan ook in de bronnen van Lucas eenverwijzingzijngeweestnaarwateroorspronkelijkvrstond(Barrett,ICC,479).

Hand9:33.u.i e.. s.ta ia:e i tia e ie at At i.ai . . a i e sasaas.t .iei . :tsaa eu, e , i :aa.u. ie,. .u.i indic.aor.A.3epers.sing. .u t csavindene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). s.t bijwoord . s.t daara ia:e isubst.acc.(obi)masc.sing. ea ia:e,demantiaadj.indef.acc.masc.sing. t ,eenzekeree ie atsubst.dat.(resp)neut.sing. ee ieadenaamAt i.aisubst.acc.(obi)masc.sing. eAt i. a,Eneas.voorzetsel(+2) . suit,vanaf,sedert,t.g.v.. a isubst.gen.(qual)neut.plur. e. e,hetjaare sa adj.card. e sa achtsaas.t .ieipart.praes.P.acc.masc.sing. saa s.tatneerliggen,aanliggen. :t voorzetsel(+2) . :t op,tentijdevansaa eusubst.gen.masc.sing. esa ae,hetbede ,pron.rel.nom.masc.sing. e ,die,dat,hetgeen,wat,wie iindic.imperf.A.3epers.sing. .t t zijn:aa.u. ie,part.perf.P.nom.(pred)masc.sing. :aau akrachteloosmaken

En daar vond hij een zekere man met de naam Eneas, die sinds 8 jaar op een bed lag en verlamdwas.

NBG: Daar vond hij een man, genaamd Eneas, een verlamde, die reeds acht jaren bedlegerig wasgeweest.

Opmerkingen: Er zijn vertalingen die het deelwoord saas.t .iei(een accusativus, analoog aan a ia:e i)afzonderen van i :aa.u. ie, (nominatief) en vertalen met: die sinds acht jaar op bed lagen die verlamd was (Telosvertaling). Maar als we beide participia lezen als een coniugatioperiphrasticomet i,danstaater:diereedsachtjaarverlamdtebedgelegenhad(LV). HaenchenoppertmetK.LakeenH.J.Cadbury(Thebeginningsofchristianity)datookgelezenkanwordendatdemansindshijachtjaaroudwasopeenbedlag(Haenchen,KEK,285nt1). e ie at iseendativusrespectus(vanbetrekking).ZieBDR197.2

Hand9:34sat.t :.i au aeE. e, At i.a, ta atc. `Iceu , Xtce , a ia ct satca cei c.aua. sat.u . a, a i. c. .t :.i indic.aor.A.3epers.sing. . ,azeggenau apron.pers.dat.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemeE. e,subst.nom.masc.sing. eE. e,PetrusAt i.asubst.voc.masc.sing. eAt i. a,Eneasta at indic.praes.M.3epers.sing. t a eatgenezenc.pron.pers.acc.(obi)sing. cu jij`Iceu , subst.nom.masc.sing. e`Iceu ,JezusXtce ,subst.nom.masc.sing. eXtce ,Christusa ia ctimp.aor.A.2epers.sing. a it caatopstaanca ceiimp.aor.A.2epers.sing. caiiu auitspreiden,bedopmakenc.aua pron.refl.dat.(comm)masc.sing. c.aueu jezelf.u . a,bijwoord .u . a,terstond,onmiddellijk,directa i. cindic.aor.A.3epers.sing. a it caatopstaan

23En Petrus zei tegen hem: Eneas, Jezus Christus heeft je genezen (of: geneest je). Sta op en maak(voorje)zelfjebedop.Enhijstonddirectop.

NBG:EnPetruszeidetothem:Eneas,JezusChristusgeneestu;staopenmaakzelfuwbedop.Enhijstondonmiddellijkop.

Opmerkingen: Sommigehandschriftenhebben`Iceu , eXtce ,,maardeexternebewijsvoeringpleitvoordeversiezonderlidwoord(TCGNT,323). Metzgermerktopdattaat beaccentueerdkanwordenalseentegenwoordigetijd(ta at)ofalseen perfectum(taat;vgl. Mc.5:29).Hij vindtdelaatstehetmeest waarschijnlijk(TCGNT,323).OokBarrettnoemtbeideopties,maarhijmaaktgeenkeuze(Barrett,ICC,481).Blass,DebrunnerRekopfhoudenhetopeenaoristischepraesens(vgl.Robertson,GGNT,866;Burton13;MoultonI,199;MoultonII,60),datdatgenebeschrijftwatpreciesopdatzelfdeogenblikplaatsvindt:jetztindiesem Augenblick heilt dich Jesus Christus (BDR 320). Wallace heeft het over eeninstantaneouspresent,maarbedoelthetzelfde(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,518).Hoffmann & Von Siebenthal menen echter dat dit onderscheid in Duitstalige vertalingen (integenstellingtotEngelstalige)geengevolghoefttekrijgen(GG197a). Een activum met een wederkerend voornaamwoord legt een sterkere nadruk op zelf dan eenmedialevorm.Vgl.ca cei c.aua (maakjebedzelfop).ZieGG189f. ca ceic.auais een ellipsis waar st ii (bed) bijgedacht kan worden. Overigens staatst i tevens voor aanligbed bij de eettafel, waardoor ook de vertaling dek zelf de tafeldenkbaarzouzijn(Haenchen,KEK,285nt4).

Hand9:35sat .t eaiau e i:a i.,et saetseu i.,Au eeasat e iLaa ia,et ti.,. :. c.ai. :te i su tei. .t eai indic.aor.A.3epers.plur. e a azienau e i pron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem:a i.,adj.indef.nom.masc.plur. :a ,ieder,elk,alleetsaetseu i.,part.praes.A.nom.masc.plur. saets. a(be)wonenAu eeasubst.acc.(obi)fem.sing. Au eeaLyddae i Laa iasubst.acc.(obi)masc.sing. eLaa iSaronet ti.,pron.rel.nom.masc.plur. e ct,die,dat,wat,hetgeen,wie. :. c.aiindic.aor.A.3epers.plur. . :tc. |azichbekeren. :t voorzetsel(+4) . :t naar,tegen,ope i su teisubst.acc.masc.sing. esu te,deheer

EnallendieinLyddaen(opdevlaktevan)Saronwoonden, zagenhemen zijbekeerden zichtotdeHeer.

NBG:EnallebewonersvanLyddaenSaronzagenhemenbekeerdenzichtotdeHere.

Opmerkingen: Gehelleniseerde semitische namen worden in het Grieks minimaal verbogen of zijn indeclinabel,zoals Au eea, dat hier in de accusativus staat (lett. allen die Lydda [...] bewoonden). Enkelehandschriften hebben overigens hier Au eeai. Verder komen we in vers 38 nog de genitivusAu eea,tegen(BDR56,2;MoultonII,p.147). EnkelehandschriftenhebbenLaa ia,,nietwetenddatLaa iaaleenaccusatiefisvanLaa i(TCGNT,323).ZieookRobertson,GGNT,269.Vgl.Jes.33:9. Het feit dat alle bewoners de man zagen en zich vervolgens allemaal bekeerden, is eenhyperbool.Haenchenmerktnog opdatdebekeringenhier vermoedelijkjodenbetreffen.Zouhetom heidenen gaan, dan had er gestaan . :tc.|.ti . :t.e i [,a ia] (vgl. Hand 14:15; 15:19en26:20).Haenchen,KEK,285nt.7.

24DeopwekkingvanDorkas

Hand9:36`Ei `Ie ::e.t, i a ta e ie at Tata , et.i.ue. i . ,.at ^esa , au i : , . ,ai a ,aa i sat. .ecuia i ai . :et.t. `Ei voorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onder`Ie ::subst.dat.fem.sing. `Ie ::Joppee.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)t,adj.indef.nom.fem.sing. t ,eenzekerea tasubst.nom.fem.sing. a taleerlingee ie atsubst.dat.(resp)neut.sing. ee ieadenaamTata subst.nom.fem.sing. Tata Tabitha pron.rel.nom.fem.sing. e ,die,dat,wat,hetgeen,wieet.i.ue. ipart.praes.P.nom.fem.sing. et.i.u avertalen. ,.atindic.praes.P.3epers.sing. . ,azeggen,spreken,noemen^esa ,subst.nom.fem.sing. ^esa ,Dorkas(lett.gazelle)au pron.dem.nom.fem.sing. eu e,deze,die,dit,dat iindic.imperf.A.3epers.sing. .t t zijn: ,adj.nom.(pred)fem.sing. : ,vol,vervuldvan,rijkaan. ,aisubst.gen.(materiae)neut.plur. e. ,eihetwerk,dedaada ,aa iadj.gen.(qual)neut.plur. a ,ae ,goed. .ecuia isubst.gen.(materiae)fem.plur. . .ecu ideaalmoesaipron.rel.gen.fem.plur. e ,die,dat,wat,hetgeen,wie. :et.tindic.imp.A.3epers.sing. :et. adoen,maken

En in Joppe was een zekere leerlinge, genaamd (lett. met naam) Tabitha, wat vertaald betekentDorkas.Zijwasvolgoedewerkenenaalmoezen,diezedeed.

NBG:En erwasteJoppe eendiscipelin,genaamdTabita,hetgeen, vertaald, betekentDorkas.Dezewasovervloedigingoedewerkenenaalmoezen,diezijgaf.

Opmerkingen: a tais een betrekkelijk nieuw woord in het Grieks. In het klassieke Grieks zou devrouwelijkevorm-t,of-.tahebbengeluid(BDR109,9;Barrett,ICC,482;Haenchen,KEK,285nt8).HetisoverigensdevraagofTabithahierwordtbeschouwdalschristininhetalgemeen,ofalsleerlingevanJezus(dieimmersookvrouwelijkediscipelenhad).Vgl.ThWNTIV465. Tabitha deed veel goede werken en gaf veel aalmoezen, of zoals prof. Brouwer vertaalt: ze wasrijkaangoedewerkenvanliefdadigheid(Eng.:aboundingin).ZieookBarrett,ICC,483. Degenitiefai verwijstalsbetrekkelijkvoornaamwoordinnaamvalnaar. ,ai en . .ecuia i terwijl hier in grammaticaal opzicht a(accusatief) meer op zijn plaats zou zijn geweest(GG289e; Robertson, GGNT, 716). De relatieve bijzin is toegevoegd om het misverstand tevoorkomendatDorkasdeaalmoezenontving(Haenchen,KEK,285). Een betrekkelijk voornaamwoord kan terugslaan op personen: et.i.ue. i. ,.at ^esa , (ook hier neemt het voornaamwoord het geslacht over van de substantief waarnaar hetverwijst).Merkopdat t,hiermeervoordehandligt.ZieRobertson,GGNT,714;Barrett,ICC,483. .,abetekent naast spreken, zeggen en noemen, ook aanduiden, heten en betekenen(Bauer, . ,a-3). Thayer maakt er that is van (Thayer, . ,a-2e). Lett. staat in dit vers: dievertaaldgenoemdwordt(SVmaaktervan:watisgezegd,BrouwerenBakelshebbeninlijnmetThayer:hetgeen/watwilzeggen).

Hand9:37. ,. i.ee. . iat , . at,. s.t iat,a c.i cacaiau ia :eai.t ieu cai.,e. . sai [au i] . i u :.a a . . ,. i.e indic.aor.M.3epers.sing. ,t ieatgebeuren,geschiedene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onderat , . at,subst.dat.(temp)fem.plur. . adedag. s.t iat,pron.dem.dat.fem.plur. . s.t ie,die,dat,hij,zij

25a c.i cacaipart.aor.A.acc.(AcI)fem.sing. a c.i. aziekzijn,zwakzijnau ipron.pers.acc.(AcI)fem.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema :eai.t iinfin.aor.A.(AcI) a :eicsasterveneu cai.,part.aor.a.nom.masc.plur. eu awassen. saiindic.aor.A.3epers.plur. t tleggen,plaatsenu :.a a subst.dat.neut.sing. eu :.aeidebovenzaal,bovenkamer

En het gebeurde in die dagen dat zij ziek werd en stierf (lett. dat zij, nadat ze ziek was geworden,stierf).Ennadatzehaarhaddengewassen,legdenzehaarineenbovenkamer.

NBG: En het geschiedde in die dagen, dat zij ziek werd en stierf; en na haar gewassen te hebben,legdemenhaarineenbovenzaal.

Opmerkingen: . ,. i.e au i a :eai.t iiseenaccusativuscuminfinitivo(het geschieddedat zijstierf),dieisvoorzienvaneenkwalificerendparticipium(zewerdziekenstierf).Vgl.Robertson,GGNT,1043;Barrett,ICC,483;MoultonII,p.427. Het tweede au istaat soms voor, dan weer na . sai, terwijl andere manuscripten hetweglaten(Barrett,ICC,483). u :.a averwijstmogelijknaar1Kon.17:19(vgl.2Kon.4:21),waarhetheleverhaalsowiesoopgentlijkt(Barrett,ICC,483;Conzelmann,Hermeneia,77).

Hand9:38. ,,u ,e. eu c,Au eea, `Ie :: et aat a seu cai.,e tE. e,. ct i. iau a :. c.tai eu e a iea, :e , au e i :aasaeu i., e si c , et..t i . a, a i. . ,,u , voorzetsel(+3) . ,,u ,nabij,vlakbije.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)eu c,part.praes.A.gen.(abs)fem.sing. .t t zijnAu eea,subst.gen.(abs)fem.sing. Au eeaLydda`Ie :: subst.dat.(soci)fem.sing. `Ie ::Joppeetaat subst.nom.masc.plur. ea ,deleerlinga seu cai.,part.aor.A.nom.masc.plur. a seu ahorene tvoegwoord+voorwerpzin e tdat,omdat,omteE. e,subst.nom.masc.sing. eE. e,Petrus. ct iindic.praes.A.3epers.sing. .t t zijn. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onderau pron.pers.dat.fem.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhema :. c.taiindic.aor.A.3epers.plur. a :ec. awegzendeneu eadj.card.acc.masc.plur. eu etweea iea,subst.acc.(obi)masc.plur. ea i deman:e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,tot,bijau e ipron.pers.acc.masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem:aasaeu i.,part.praes.A.nom.masc.plur. :aasa. auitnodigen,smeken,aansporen partikel niete si c ,coni.aor.A.2epers.sing. e si. aaarzelenet..t iinfin.aor.A. et. ,eatgaandoor,trekkendoor. a,voorzetsel(+2) . a,tot a ipron.pers.gen.plur. . ,a ik

OmdatLyddadichtbijJoppeis,stuurdendeleerlingen,toenzehaddengehoorddatPetrusdaarwas,tweemannentothem,diehemsmeekten(of:aanspoorden):Aarzelnietomovertekomentotons!

NBG:EndaarLyddadichtbijJoppelag,zondendediscipelen,toenzijhoorden,datPetrusdaarwas,tweemannentothemmethetverzoek:Komzonderdralentotons.

Opmerkingen: Een koptisch handschrift voegt nog toe: want de stad was niet ver weg. En toen de mannendaarheengegaanwaren,smeektenzijhemomzonderaarzelenovertekomen(TCGNT,324). Gehelleniseerde semitische namen worden in het Grieks minimaal verbogen of zijn indeclinabel,zoals Au eea, dat hier in de genitivus staat. En handschrift (|45) leest overigens Au iea (BDR56,2;39,11;Robertson,GGNT,256;MoultonII,p.147).

26 Joppekrijgthiereenlidwoord(`Ie :: )omdathetwoordinvers36alisgenoemd(anaforisch).Vgl.BDR261,1.Hetbetreftoverigenseendativussociativusna(eenvormvan). ,,t ,a(Grieks1,bijlage5.3.3.1).Merkopdat. ,,u ,eldersvaakeengenitivus(klassiek)krijgt.Deenigeanderedatiefbij. ,,u ,staatinHand.27:8(BDR184,1;Robertson,GGNT,538,568,640). a seu cai.,moet volgens Haenchen als een plusquamperfectum worden vertaald (Haechen,KEK,286nt1) Sommige handschriften laten eu e a iea, weg. Dat lijkt gebeurd onder invloed van Hand. 10:19en 20, waar sprake is van drie mannen (TCGNT, 324,326). Zie ook Hand. 10:7 (Conzelmann,Hermeneia,77). :aasaeu i.,isbijwoordelijkgebruiktbija :. c.taiengeefteendoelaan. De prohibitivus e si c ,is een werkwoord in de categorie van vrezen, zich hoeden voor enschamen(BDR)ofdurvenentwijfelen(Hoffmann&VonSiebenthal)enkrijgteenfinaleinfinitief(et..t i),zoalsookinNum.22:16.Vgl.BDR392,3a;GG218e.

Hand9:39a iaca ,e. E. e,cui .iau et ,e i:aa,.ie .ieia i ,a,ei.t ,e u :.a eisat:a. ccaiau a :a catat , atsat eucatsat . :te.tsiu .iat,ta ia,sat t a tae ca . :et.t .` au a i eu ca ^esa ,. a iaca , part.aor.A.nom.masc.sing. a it ctopstaane.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)E. e,subst.nom.masc.sing. eE. e,Petruscui .iindic.aor.A.3epers.sing. cui. ,eatmeegaanau et ,pron.pers.dat.(soc)masc.plur. au e ,hij,zich(zelf),vanheme ipron.rel.acc.(obi)masc.sing. e ,die,dat,wat,hetgeen,wie:aa,.ie .ieipart.aor.M.acc.(obi)masc.sing. :aa,t ieataankomen,arriverena i ,a,eiindic.aor.A.3epers.plur. a ia ,aomhoogvoeren,leiden.t ,voorzetsel(+4) .t ,naareu :.a eisubst.acc.neut.sing. eu :.aeidebovenzaal,bovenkamer:a. ccaiindic.aor.A.3epers.plur. :at caatnaderen,bijiemandgaanstaanau a pron.pers.dat.(soc)masc.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem:a catadj.indef.nom.fem.plur. :a ,ieder,elk,alleat, atsubst.nom.fem.plur. , adeweduwesat eucatpart.praes.A.nom.fem.plur. sat awenen,huilen. :te.tsiu .iatpart.praes.M.nom.fem.plur. . :te.t siutlatenzien,ta ia,subst.acc.(obi)masc.plur. e,ta ihetonderkleed,detuniekt a tasubst.acc.(obi)neut.plur. et a teidemantele capron.rel.acc.(obi)neut.plur. e ce,zoveelals,zogrootals. :et.tindic.imperf.A.3epers.sing. :et. adoen,maken.`voorzetsel(+2) .a metau a ipron.pers.gen.fem.plur. au e ,hij,zich(zelf),vanhemeu capart.praes.A.nom.fem.sing. .t t zijn^esa ,subst.nom.fem.sing. ^esa ,Dorkas

EnPetrusstondopenging(direct)methenmee.Zijbrachtenhem,nadathijwasaangekomen,naarde bovenkamer. En alle weduwen gingen bij hem staan, en lieten hem, in tranen, al de onderkledenenmantelsziendieDorkas(steeds)hadgemaakt,toenzij[nog]bijhenwas(d.w.z.noginlevenwas).

NBG: En Petrus stond op en ging met hen mede. Toen hij daar aangekomen was, bracht men hemnaar de bovenzaal en al de weduwen kwamen bij hem staan, en lieten hem onder tranen al delijfrokkenenmantelszien,dieDorkas,toenzijnogbijhenwas,gemaakthad.

Opmerkingen: a iaca , gevolgd door een werkwoord van beweging is een typisch Semitische uitdrukking(MoultonII,p.453).Hetdeelwoorddrukthierurgentieuit. au et , is een dativus sociativus (drukt gemeenschap uit). Vgl. Wallace, Greek grammar beyondthebasics,160;Robertson,GGNT,529;Grieks1,bijlage5.3.3.1. De constructie e i:aa,.ie .iei doet wat vreemd aan en lijkt de functie te hebben van eengenitivus absolutus (vgl. :aa,.ie .ieu au eu ). Toch heeft Lucas hier niet voor gekozen. Hetrelativume i isnamelijkdirectobjectbija i ,a,ei(zijbrachtenhem naarde bovenkamer).Hetparticipiumspecificeerthierhetmomentwaaropdatgebeurde,namelijktoenhijwasaangekomenenisinfeiteattributief(vgl.Hand.28:4).ZieParsons&Culy,Acts,189.

27 Vrijwel alle samengestelde woorden met :aa - krijgen een dativus die door het voorzetsel wordtgeregeerd(op:at caat,hiereenintrans.deponsensmediumvan:at ct,volgtau a).ZieBDR202,5.VolgensRobertsonkanookeendativuslocativusvolgen(Robertson,GGNT,542). De mediale vorm van . :te.t siut betekent hier dat de weduwen de (eigen) kleding toonden,terwijlzedieaanhadden(BDR316,1;Robertson,GGNT,311,810;Haenchen,KEK,286;Bauer, . :te.t siut).HetkanookduidenopklerendieDorkashenhadgegeven(Barrett,ICC,485). Hetcorrelatiefe ca misthiereigenlijkeenvormvan:a ,(:a ia).ZieRobertson,GGNT,732. . :et.tvertalenwemeteenv.v.t.,maarhetimperfectumheefteeniteratiefaspect(Burton29).

Hand9:40. saa i e..a :a ia, eE. e, sat.t , a,e iaa :ecuae sat. :tc. a, :e , eca a .t :.i Tata , a ia ct. e. iet.i eu , e|aeu , au ,, satt eeu ca e i E. ei a i.sa tc.i. . saa i part.aor.A.nom.masc.sing. . sa averdrijven,uitwerpen,verwijderene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald):a ia,adj.indef.acc.(obi)masc.plur. :a ,ieder,elk,alleeE. e,subst.nom.masc.sing. eE. e,Petrus.t ,part.aor.A.nom.masc.sing. t tleggen,plaatsena,e iaasubst.acc.(obi)neut.plur. e,e iudeknie:ecuaeindic.aor.M.3epers.sing. :ec.u ,eatbidden. :tc. a,part.aor.A.nom.masc.sing. . :tc. |adraaien:e ,voorzetsel(+4) :e ,naar,tegen,tot,bijeca asubst.acc.neut.sing. eca ahetlichaam.t :.iindic.aor.A.3epers.sing. . ,azeggenTata subst.voc.fem.sing. Tata Tabithaa ia ctimp.aor.A.2epers.sing. a it ctopstaan iet.iindic.aor.A.3epers.sing. a iet ,aopeneneu , e |aeu ,subst.acc.(obi)masc.plur. ee |ae ,hetoogau ,pron.pers.gen.(poss)fem.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhemt eeu capart.aor.A.nom.fem.sing. e a aziene i E. eisubst.acc.(obi)masc.sing. eE. e,Petrusa i.sa tc.iindic.aor.A.3epers.sing. a iasat ,arechtopzitten

Maar Petrus stuurden allen naar buiten, knielde neer en bad (of: nadat Petrus allen naar buiten hadgestuurd enwasneergeknield, bad hij).En hijdraaide zichomnaarhet lichaam en zei: Tabitha,staop.EnzeopendehaarogenentoenzePetruszag,gingzerechtopzitten.

NBG: Maar Petrus zond hen allen naar buiten en knielde neder en bad. En hij wendde zich tot hetlichaamenzeide:Tabita,staop!EnzijopendehaarogenenzagPetrusengingovereindzitten,

Opmerkingen: EnkeleWestersehandschriftenvoegennaa ia ctnogtoe. i ae ie at eusut eu a i Iceu Xtceu(vgl. Hand. 4:10). Zie TCGNT, 324. Haenchen benadrukt dat dit niet deoorspronkelijke tekst kan zijn, omdat het vers een kopie is van Mc. 5:40-41 (vgl. Tata enTata !).PetrusciteerthierdusJezuszelf(vandaardatbijdegenezingJezusnaamonvermeldblijft).Vgl.Haenchen,KEK,286. Hetfeitdathetmasculine:a ia, isgebruiktenniethetvrouwelijke:a ca,,lijkteropteduidendaternaastweduwenookmannenindebovenkameraanwezigwaren(Barrett,ICC,485). Sommigemanuscriptenhebbennog:aa, ana iet.i (TCGNT,324). .t , a,e iaa iseenlatinisme(genuaponere).Vgl.BDR5,19. Wallace identificeert de vele aoristi in dit vers als constaterende aoristi: de auteur van het boekHandelingen lijkt hier alleen genteresseerd in de feitelijkheid van een gebeurtenis, zonderaandacht voor de duurof hetresultaatervan:Sheopenedher eyes, andwhenshesawPeter,shesatup(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,558).

Hand9:41eeu ,e. au ,.t aa i. cc.iau i|ai ca,e. eu ,a ,t eu,sat a ,, a,:a. cc.i au i ,a cai.

28eeu , part.aor.A.nom.masc.sing. et eatgevene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald)au pron.pers.dat.(obi)fem.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem,.t asubst.acc.(obi)fem.sing. ,.t dehanda i. cc.iindic.aor.A.3epers.sing. a it ctdoenopstaanau ipron.pers.acc.(obi)fem.sing. au e ,hij,zich(zelf),vanhem|ai ca,part.aor.A.nom.masc.sing. |ai. aroepena ,t eu,adj.acc.(obi)masc.plur. a ,te,heiliga , , a,subst.acc.(obi)fem.plur. , adeweduwe:a. cc.iindic.aor.A.3epers.sing. :at ctvoorogenstellen,latenzienau ipron.pers.acc.(obi)fem. au e ,hij,zich(zelf),vanhem,a caipart.praes.A.acc.fem.sing. ,a aleven

En hij gaf haar een hand en hielp haar overeind (of: en door haar een hand te geven, hielp hij haarovereind(lett.deedhijhaarstaan)).Toenriephijdeheiligen endeweduwen entoondehaarlevend(of:ennadathijdeheiligenendeweduwengeroepenhad,toondehijhaarlevend).

NBG: en hij gaf haar de hand en richtte haar op; toen riep hij de heiligen en de weduwen en steldehaarlevendvoorhen.

Opmerkingen: eu , a ,t eu, duidtopdelocalechristelijkegemeente(Barrett,ICC,486;Haechen,KEK,286).

Hand9:42,iace i e.. ,. i.e sa` e , , `Ie ::, sat. :t c.ucai :eet. :te i su tei. ,iace i adj.nom.neut.sing. ,iace ,bekende.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald). ,. i.e indic.aor.M.3epers.sing. ,t ieatgeschieden,gebeurensa`voorzetsel(+2) saa door...heen,van...af,tegene ,adj.gen.fem.sing. e e,geheel,heel , `Ie ::,subst.gen.fem.sing. `Ie ::Joppe. :t c.ucaiindic.aor.A.3epers.plur. :tc.u ageloven:eet adj.nom.masc.plur. :eu ,veel. :t voorzetsel(+4) . :t naar,tegen,ope i su teisubst.acc.masc.sing. esu te,deheer

Enhetwerdbekenddoor(over)heelJoppeenvelenkwamentotgeloofindeHeer.

NBG:EnhetwerdbekenddoorgeheelJoppeenvelenkwamentotgeloofindeHere.

Opmerkingen: saa+ genitief komt slechts 73 keer voor in het NT (tegen 398 keer voor de combinatie met deaccusatief)enbetekentdanvaaktegen.Debetekenisdoor...heenzienwe5keer(zieookvers31) en dan steeds samen met e e, (het klassieke Grieks zou hier saa+ accusatief hebbengebruikt).Vgl.BDR225,3;GG184k;Robertson,GGNT,607. . :t+ accusatief betekent doorgaans naar, tegen, op (en geeft dan antwoord op de vraagwaar(heen)?),maarkanookinfiguurlijkebetekeniswordengebruikt,zoalsna:tc.u a(. :t geeftdanderichtingvanhetgeloofaan).Vgl.BDR233,3. De aoristus van :tc.ua wordt doorgaans ingressief vertaald: tot geloofkomen (GG 199d). Nahet werkwoord kunnen een dativus, accusativus, een finale bijzin of voorzetsels (.t ,, . i of . :t )volgen. Voor de betekenis maakt dit niet uit. Merk op dat hier, gezien de verwijzing naar e i su tei,vermoedelijkjodentotgeloofzijngekomen(vgl.vers35). Joppeheefthiereenlidwoord,omdatdehavenstadalinvers36isgentroduceerd(BDR261,1).DeCodexVaticanusen|53missenhetlidwoord(TCGNT,324v).

Hand9:43`E,. i.e e. . a, t saia , .t iat . i `Ie :::aatit Lt ait uc.t .

`E,. i.e indic.aor.M.3epers.sing. ,t ieatgeschieden,gebeurene.voegwoord e. maar,en(of:onvertaald) . a, subst.acc.(temp/AcI)fem.plur. . adedag

29t saia ,adj.acc.(AcI)fem.plur. t saie ,voldoende,genoeg.t iatinfin.aor.A.(AcI) . iablijven. ivoorzetsel(+3) . iin,op,met,door,onder`Ie :: subst.dat.fem.sing. `Ie ::Joppe:aa voorzetsel(+3) :aa bijtitadj.indef.dat.masc.sing. t ,eenzekereLt aitsubst.dat.masc.sing. eLt aiSimonuc.t subst.dat.masc.sing. euc.u ,deleerlooier

Enhetgebeurdedathijgeruimetijd(lett.voldoendedagen)inJoppebleefbijeenzekereSimon,eenleerlooier.

NBG: En het geschiedde, dat hij verscheidene dagen te Joppe bleef bij een zekere Simon, eenleerlooier.

Opmerkingen: Er zijn drie varianten m.b.t. de tijdspanne. Bovengenoemde tekst vinden we in onder meer deCodex Vaticanus en een correctie van de Codex Sinaiticus. In een andere correctie op N en deCodex Alexandrinus lezen we:au e i . a,t saia ,.t iat. En de Textus Receptus maaktervan: . a, t saia , .t iat au e i. Metzger kiest voor de eerste (want moeilijkste lezing). Hijdenktdatkopiistenhetpersoonlijkvoornaamwoordau e ihebbentoegevoegdomdezinbetertelatenlopen(TCGNT,325;Barrett,ICC,486). `E,. i.e e. . a, t saia , .t iat is een accusativus cum infinitivo (NB. zonder accusativus,zievorigenoot).Vgl.BDR408,4.Merkopdatdesemitischaandoende. ,. i.e-constructiemetnamebijLucas(endanvooralinHandelingen)voorkomt(MoultonII,p.427).IndeLXXtreffenwedezeechternergensaanmeteeninfinitief(Robertson,GGNT,1043). . a,t saia ,is een veel voorkomende bepaling van tijdsduur (accusativus temporis) inHandelingen. Hoe lang Petrus in Joppe verbleef, is onbekend. Wel is duidelijk dat die periodebeperktis,vandaardeaoristus.t iat(Barrett,ICC,486). e uc.u , is de hellenistische vorm van het woord leerlooier. Attisch-Grieks spelt ucee. ,.Barrett merkt op dat leerlooiers door joden werden veracht vanwege hun werk met urine en destankdiezeverspreidden(Barrett,ICC,486;vgl.BDR34,9).