13
1 ผู้เชี่ยวชาญกับคนทั่วไป : ความสัมพันธ์เชิงอำานาจแบบเยอรมัน 1 (Expert & Lay-People : Power Relationship in German Style) - Reflection Essay on GIZ's Study Trip to Germany - ชาญชัย ชัยสุขโกศล สถาบันสิทธิมนุษยชนและสันติศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล ท้องฟ้าเหนือเมืองเบอร์ลินมืดทึม เต็มไปด้วยเมฆ ฝนกำาลังจะตกในอีกไม่กี่วันข้างหน้า ความหนาวเย็น ที่ทุเลาขึ้นมาบ้าง จะยิ่งดิ่งตำ่าลงแตะอุณหภูมิ 0 องศาอันยะเยียบแม้ในตอนกลางวันอีกครั้ง เบื้องหน้าคือแนว อิฐคู่เก่าครำ่าคร่าที่ฝังอยู่บนผิวถนนทอดตัวเป็นแนวยาว พาดผ่านทางเท้า เลี้ยวโค้งที่มุมถนนแห่งหนึ่ง หลบ สายตาเข้าไปหลังอาคารขนาดห้าชั้นแห่งหนึ่ง แล้วคงทอดยาวต่อออกไปไกลอีกหลายสิบกิโลเมตร ย้อนกลับไป ในเดือนสิงหาคม ปี 1961 แนวเส้นอิฐคู่อันยาวไกลนี้ คือกำาแพงที่ผุดขึ้นพาดตัวตลอดเมืองเบอร์ลิน แบ่งแยก ผู้คนในเมืองนี้ออกเป็นฝั่งตะวันออกกับตะวันตก ข้าพเจ้ากำาลังยืนอยู่ตรงหน้า "กำาแพงเบอร์ลิน" กำาแพงที่โลกเสรีและโลกคอมมิวนิสต์ได้ช่วยกันสร้าง เคราะห์กรรมใหญ่หลวงและเป็นความทรงจำาอันรวดร้าวครั้งที่สองของคนเยอรมัน ยำ้าลงไปบนบาดแผลเดิมของ ที่เกิดจากการกระทำาทารุณโหดร้ายของพรรคนาซีต่อคนยิว ก่อนที่จะถูกคนเยอรมันทั้งสองฝั่งทุบทำาลายลงในปี 1989 ปัจจุบัน ซากกำาแพงที่หลงเหลืออยู่บางส่วน ถูกนำาไปวางไว้ตามจุดต่างๆของเมือง ส่วนแนวกำาแพงเดิม ก็อนุรักษ์เอาไว้ เป็นอิฐฝังลงไปในพื้น และเรียงกันเป็นคู่ทอดแนวยาวและเลี้ยวโค้งบางช่วง ตามจุดต่างๆของ แนวกำาแพง จะมีสัญลักษณ์ไม้กางเขนบ้าง รูปถ่ายบ้าง เพื่อชี้จุดที่ชาวเยอรมันตะวันออกพยายามปีนกำาแพงข้าม มาทางฝั่งตะวันตก โดยไม่ผ่านด่านตรวจคนเข้าเมือง แล้วถูกยิงตายอยู่ที่ฐานกำาแพงนั้นอย่างไม่แยแส ตลอดช่วงเวลาเกือบหนึ่งสัปดาห์ที่อยู่ในเยอรมนี ข้าพเจ้าได้พบสถานที่หลากหลายแห่ง ซึ่งถูกอนุรักษ์ ไว้หรือสร้างขึ้นใหม่ให้เป็นเครื่องเตือนใจถึงความผิดพลาดและความเจ็บปวดที่เกิดขึ้นในอดีตของคนเยอรมัน เช่น จุดที่ฮิตเลอร์เคยใช้เป็นที่เผาหนังสือของคนยิว ใกล้ๆมหาวิทยาลัยฮุมโบลดต์ (Humboldt) อนุสรณ์สถาน ฮอโลคอส์ท โดมเยอรมัน (Deutscher Dom) ซึ่งถูกจัดให้เป็นพิพิธภัณฑ์แสดงพัฒนาการทางการเมืองของ เยอรมันตั้งแต่ก่อนยุคประชาธิปไตยไวมาร์ ยุคนาซี ยุคประเทศถูกฉีกเป็นสอง และยุคหลังสงครามเย็นใน ปัจจุบัน เป็นต้น 1 ความเรียงชิ้นนี้เขียนขึ้นเพื่อสะท้อนความรู้สึกนึกคิดของข้าพเจ้า จากการได้รับโอกาสโดยโครงการนโยบายความ เปลี่ยนแปลงด้านภูมิอากาศ ขององค์กรความร่วมมือระหว่างประเทศของเยอรมัน (GIZ: German International Cooperation) ให้ร่วมไปกับคณะดูงานเรื่อง "นโยบายพลังงานสะอาด" ที่ประเทศเยอรมนี ระหว่างวันที่ 15-23 มกราคม 2554 ขอขอบคุณ GIZ และคุณสิวินีย์ สวัสดิ์อารี และปกรณ์ เลิศเสถียรชัย ที่สนับสนุนโอกาสนี้แก่ข้าพเจ้า

Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

1

ผเชยวชาญกบคนทวไป : ความสมพนธเชงอำานาจแบบเยอรมน1

(Expert & Lay-People : Power Relationship in German Style)- Reflection Essay on GIZ's Study Trip to Germany -

ชาญชย ชยสขโกศลสถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา

มหาวทยาลยมหดล

ทองฟาเหนอเมองเบอรลนมดทม เตมไปดวยเมฆ ฝนกำาลงจะตกในอกไมกวนขางหนา ความหนาวเยนททเลาขนมาบาง จะยงดงตำาลงแตะอณหภม 0 องศาอนยะเยยบแมในตอนกลางวนอกครง เบองหนาคอแนวอฐคเกาครำาคราทฝงอยบนผวถนนทอดตวเปนแนวยาว พาดผานทางเทา เลยวโคงทมมถนนแหงหนง หลบสายตาเขาไปหลงอาคารขนาดหาชนแหงหนง แลวคงทอดยาวตอออกไปไกลอกหลายสบกโลเมตร ยอนกลบไปในเดอนสงหาคม ป 1961 แนวเสนอฐคอนยาวไกลน คอกำาแพงทผดขนพาดตวตลอดเมองเบอรลน แบงแยกผคนในเมองนออกเปนฝงตะวนออกกบตะวนตก

ขาพเจากำาลงยนอยตรงหนา "กำาแพงเบอรลน" กำาแพงทโลกเสรและโลกคอมมวนสตไดชวยกนสรางเคราะหกรรมใหญหลวงและเปนความทรงจำาอนรวดราวครงทสองของคนเยอรมน ยำาลงไปบนบาดแผลเดมของทเกดจากการกระทำาทารณโหดรายของพรรคนาซตอคนยว กอนทจะถกคนเยอรมนทงสองฝงทบทำาลายลงในป 1989

ปจจบน ซากกำาแพงทหลงเหลออยบางสวน ถกนำาไปวางไวตามจดตางๆของเมอง สวนแนวกำาแพงเดมกอนรกษเอาไว เปนอฐฝงลงไปในพน และเรยงกนเปนคทอดแนวยาวและเลยวโคงบางชวง ตามจดตางๆของแนวกำาแพง จะมสญลกษณไมกางเขนบาง รปถายบาง เพอชจดทชาวเยอรมนตะวนออกพยายามปนกำาแพงขามมาทางฝงตะวนตก โดยไมผานดานตรวจคนเขาเมอง แลวถกยงตายอยทฐานกำาแพงนนอยางไมแยแส

ตลอดชวงเวลาเกอบหนงสปดาหทอยในเยอรมน ขาพเจาไดพบสถานทหลากหลายแหง ซงถกอนรกษไวหรอสรางขนใหมใหเปนเครองเตอนใจถงความผดพลาดและความเจบปวดทเกดขนในอดตของคนเยอรมน เชน จดทฮตเลอรเคยใชเปนทเผาหนงสอของคนยว ใกลๆมหาวทยาลยฮมโบลดต (Humboldt) อนสรณสถานฮอโลคอสท โดมเยอรมน (Deutscher Dom) ซงถกจดใหเปนพพธภณฑแสดงพฒนาการทางการเมองของเยอรมนตงแตกอนยคประชาธปไตยไวมาร ยคนาซ ยคประเทศถกฉกเปนสอง และยคหลงสงครามเยนในปจจบน เปนตน

1 ความเรยงชนนเขยนขนเพอสะทอนความรสกนกคดของขาพเจา จากการไดรบโอกาสโดยโครงการนโยบายความเปลยนแปลงดานภมอากาศ ขององคกรความรวมมอระหวางประเทศของเยอรมน (GIZ: German International Cooperation) ใหรวมไปกบคณะดงานเรอง "นโยบายพลงงานสะอาด" ทประเทศเยอรมน ระหวางวนท 15-23 มกราคม 2554 ขอขอบคณ GIZ และคณสวนย สวสดอาร และปกรณ เลศเสถยรชย ทสนบสนนโอกาสนแกขาพเจา

Page 2: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

2

สงเตอนใจเหลานดำารงอยอยางสงางามและกลายเปนสถานททคนทมาเยอนเบอรลนจะตองไปเยยมชม เมอเปรยบเทยบกบหลายๆประเทศ รวมทงประเทศไทยแลว ประวตศาสตรแหงความเจบปวดนานาประการของคนเยอรมนไมไดถกปกปดซอนเรนใหคลมเครอ หรอพยายามปฏเสธแตอยางใด แตไดรบการยอมรบและจดจำาไวเปนความทรงจำาของชาต ถกจดวางขนมาอยในความรบรอนเปนปกตของคนเยอรมน

ความกลาเผชญหนากบความผดพลาดในอดตอยางตรงไปตรงมาและยอมรบมนไดในทสดเชนน ดจะเปนผลจากการเคยวกรำาประสบการณรวมของคนในชาตมาอยางแสนสาหส และปรากฏผลใหเหนในอกเรองหนงอนเปนสงทขาพเจาสนใจและสะทอนออกมาในความเรยงชนน ในชวงหลายวนทขาพเจาเดนทางไปๆมาๆรอบๆเมองเบอรลนน ขาพเจาพบวาในสงคมเยอรมนน ความสมพนธเชงอำานาจระหวางผเชยวชาญ (ทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย) ประชาชน และนกการเมอง ถกหยบขนมาวางไวบนโตะอยางเปดเผย ตรงไปตรงมา และยอมรบใหมความขดแยงและความแตกตางทางความคดได มากกวาทจะเกบไวเปนเรองใตโตะ หรอถกกดซกไวใตพรมดวยอำานาจทเหนอกวาของฝายใดฝายหนง

เรองราวสภาพความสมพนธระหวางคนทงสามกลมน โลดแลนอยในจตใจขาพเจา ผานความขดแยงไมลงรอยของ 3-4 ประเดนใหญ อนไดแก การพจารณาโจทย/ปญหาทเกดขนในสงคม ทางเลอกทางเทคโนโลยชนดตางๆทตอบโจทยนนๆ และพนฐานวธคดในการตดสนใจเลอกทางเลอกหนงๆเพอตอบโจทยนนๆ ตลอดจนวธจดการกบปญหาขางเคยงของทางเลอกนนๆ ดงจะคอยๆเลาใหฟงในความเรยงชนน สงเหลานทำาใหหวนยอนกลบมาพจารณาความสมพนธระหวางคนสามกลมนในประเทศไทย ซงจะไดใครครวญควบคกนไปและมองหารองรอยแหงความหวงบางประการในตอนทาย

1. ประชาชนเปนศนยกลาง

ทเมองลบ (Lebus) ในรฐแบรนเดนบวรก (Brandenburg) ซงอยทางตะวนตกของเมองเบอรลน เลยเมอง Frankfurt an des Oder ออกไปเลกนอย เปนเมองชายแดนฝงตะวนออกสดของเบอรลน ตดกบแมนำาโอเดอร (Oder) ซงเปนเสนแบงเขตแดนประเทศระหวางเยอรมนกบโปแลนด

เจาหนาทศนยฝกอบรมการปองกนและจดการนำา (Water Protection and Water Management and Training Center) ของรฐแบรนเดนบวรก เลาใหคณะดงานของเราฟงวา ป 1997 ทเมองนเกดเหตการณนำาทวมครงใหญ นำาจากแมนำาโอเดอรลนขนมาเหนอตลงทวมบานเรอนเสยหายเปนจำานวนมาก ทางรฐแบรนเดนบวรกจงทำาโครงการปองกนนำาทวมดวยการสรางพนงกนนำา (dike) ตลอดแนวรมแมนำา หากจดใดมตนไมใหญอย กจะตองรอออก เพราะหากตนไมลมจากแรงพาย จะดงใหพนงกนนำาบรเวณใกลเคยงนนชำารดเสยหายไปดวย ดวยเหตทตองรอถอนตนไมใหญออก เจาหนาทโครงการจงตองจดทำากระบวนการปรกษาหารอกบประชาชนในพนทกอนโครงการทำาจรงเปนเวลาอยางนอย 2 ป

เจาหนาทเลาใหฟงวา มอยกรณหนงทประชาชนในบรเวณนนไมยนยอมและทำาการประทวง นกการเมองทองถนจงตองบอกใหวศวกรเจาของโครงการใหหาวธทางวศวกรรมเพอใหทำาพนงกนนำาได โดยไมตองเอาตนไมออก วศวกรไมเหนดวยและบอกวา วธตามทนกการเมองบอกนน จะตองเพมงบประมาณและทำาใหพนง

Page 3: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

3

กนนำามประสทธภาพนอยลง แตนกการเมอง ซงถกกดดนมาจากประชาชนยงคงยนยนเชนเดม โดยประชาชนใหเหตผลวา เงนงบประมาณทเพมขนนน กเปนเงนทมาจากภาษของประชาชนเอง (ซงเสยภาษใหรฐสงถง 50% ของรายไดหรอเงนเดอนตวเอง) วศวกรแมไมเหนดวย และกแสดงความเหนคดคานออกมาใหทงนกการเมองและประชาชนในทองถนไดรบร แตในทางปฏบต เขากตองทำาตามทประชาชนตองการ โดยใชวธการทางเทคโนโลยชนดอนทแพงขนในการสรางพนงกนนำา โดยไมมการรอถอนตนไมใหญออกจรง

ขาพเจาฟงกรณนดวยความประหลาดใจมาก เมอเทยบกบสงทตนเองพบเหนมาในสงคมไทย และเกดขอสรปเบองตนอยางหยาบๆ วา ประชาชนเปนศนยกลางของการพฒนาหรอแกปญหาของสงคม และเปนผตดสนใจเลอกทางเลอกทางเทคโนโลยเพอตอบโจทยปญหาหนงๆ ประเดนนคลายกบอกเหตการณหนงทขาพเจาประสบในชวงกลางของการดงานในครงน

ทสำานกงานเลกๆของกระทรวงสงแวดลอม อนรกษธรรมชาต และความปลอดภยทางนวเคลยร ซงเปนกระทรวงระดบสหพนธรฐของเยอรมน (Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety : BMU) สาขาเมองเบอรลน ในชวงพกอาหารวางกอนเทยงวนหนง ขาพเจามโอกาสในสนทนากบ Deputy Head of Division Hydropower, Wind Energy, Grid Integration of Renewable Energies ขาพเจาถามถงวธคดตอการจดการความขดแยงในโครงการพฒนาตางๆของรฐ โดยยกตวอยางของไทยวา หลายโครงการ ตวอยางเชน เขอนปากมน ทงๆทประสทธภาพในการผลตไฟฟากไมไดมมาก ทงยงกอผลกระทบทางสงแวดลอมและสขภาพมากมาย แถมยงมการประทวงกนเปนขบวนการขนาดใหญ แตรฐบาลกยงดอดงทจะเปดใชเขอนปากมนใหผลตกระแสไฟฟาตอไปอยด มกรณเชนนเกดขนในเยอรมนบางหรอไม?

Deputy Head คนนตอบกลบมานาสนใจและทำาใหขาพเจาสะอกเลกนอยตงแตประโยคแรกวา "เราเปนประเทศประชาธปไตย เราทำาอยางนนไมได เราไมสามารถทำาอะไรทสวนทางกบเจตจำานงของประชาชนได" เขาเลาวามอยกรณหนง โรงไฟฟานวเคลยรแหงหนง ใกลๆเมอง Kalkar รฐไรน-เวสทฟาเลยเหนอ (North Rhine-Westphalia) มเตาปฏกรณแบบ fast breeder แหงแรกของเยอรมน ชอ SNR-300 ซงสรางเสรจในป 1985 ดวยงบประมาณ 3,500 ลานยโร แตไมสามารถเปดใหเดนเครองปฏกรณได เพราะประชาชนไมยอมใหเปดใช ดงนน รฐบาลเยอรมนจงไมสามารถเปดใชได แมวาจะลงทนไปแลวมากเทาไหรกตาม ปจจบน โรงไฟฟานวเคลยรทสามารถผลตไฟฟาได 327 เมกะวตตแหงนกลายเปนสวนสาธารณะ ตองยอมปลอยใหเงนลงทนจมหายหรอแชอยนงๆเชนนน สาเหตสำาคญ คอ เพราะประชาชนไมยนยอม และรฐกตองทำาตามนนเอง2 ขาพเจา

2 อนทจรง เรองราวกไมเชงวาตรงไปตรงมาขนาดเทาท Deputy Head คนนเลาใหฟง โรงไฟฟาทเมอง Kalkar แหงนเรมดำาเนนโครงการตงแตป 1972 และถกประชาชนประทวงตอตานเรอยมา รฐบาลแหงรฐไรน-เวสทฟาเลยเหนอเอง กตอตานโครงการนตงแตเกดเหตการณทเกาะทรไมลในป 1979 เรอยมา แมวาจะสวนทางกบนโยบายของรฐบาลระดบสหพนธรฐกตาม ครนเมอโรงไฟฟาแหงนสรางเสรจในป 1985 กเปนชวงเดยวกบการเลอกตงทวประเทศ ทำาใหรฐบาลสหพนธรฐตดสนใจอยางไมเปนทางการวาจะไมเดนเครองโรงไฟฟาแหงน รฐบาลผสมชดใหมหลงเลอกตงกไมอยากแตะเรองน กระทงในปตอมา กเกดอบตภยทางนวเคลยรครงใหญทสดในประวตศาสตรทเชอรโนบล จงเทากบเปนการปดฉากความพยายามของกลมทอยากใหเปดใชโรงไฟฟาแหงนไปโดยปรยาย (อางจาก en.wikipedia.org/wiki/SNR-300)

Page 4: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

4

จบบทสนทนากบรองผอำานวยการคนนดวยความประหลาดใจยงนกวา ประชาชนกบเจาหนาทรฐและนกการเมองของทเยอรมนน สรางแบบแผนความสมพนธกนเชนนขนมาไดอยางไร จงทำาใหประชาชนเปนศนยกลางของการพฒนาและนโยบายตางๆถงเพยงน

2. ผเชยวชาญเปนศนยกลาง

ในทางกลบกนกบสองเหตการณแรก ขาพเจาไดพบวธคดแบบแปลกๆของนกวทยาศาสตรเทคโนโลยเยอรมนทนาสนใจอกประการหนง คอ กลาคดกลาทำา ดงกรณตอไปน

ยอนกลบมาทเมองลบ เจาหนาทดานการจดการปองกนนำาทวมกลมเดมเลาใหเราฟงวา ปจจบนอณหภมเฉลยของรฐแบรนเดนบวรกเพมขนราว 3 องศาเซลเซยส โดยปกตแลว ถาอณหภมเพมขน 1 องศาฯ จะทำาใหอากาศไดรบไอนำาทระเหยขนมาเพมขน 6-7% (หมายความวาอากาศในรฐแบรนเดนบวรกตองรองรบไอนำาเพมขนถง 18-21%) เมออากาศหอบนำาจากทะเลมาเปนฝนทตกในภาคพนทวปขนาดเทาเดมของรฐแบรนเดนบวรก กจะเกดฝนตกในปรมาณเพมขนมากกวาเดม 18-21% ซงแนนอนวาตองเกดนำาทวม เพราะระบายนำาออกสทะเลไมทน วธการจดการนำาทวมวธหนง คอ ใชหลกการทวา ในระหวางทยงระบายนำาไมทน พนทใดถกนำาทวมได กใหนำาเขาทวมไปกอน (คลายหลก “แกมลง” ของไทย)

โจทยตอมา คอ เนองจากมการสรางพนงกนนำาขนตลอดลำานำา จงตองหาทางใหนำาผานพนงกนนำาเขาทวมพนททกำาหนดไวกอน ทางเลอกทางเทคโนโลยสำาหรบตอบโจทยเรองใหนำาผานพนงกนนำาเขาไปไดม 2 ทาง ทางแรก คอ สรางประตนำา เมอถงเวลากเพยงเปดประตนำาใหนำาผานเขาไปได ทางเลอกทสอง คอ การ "ระเบดพนงกนนำาทง" ในจดทกำาหนด แลวสรางใหมในภายหลง พวกเราคนไทยฟงแลวกวา กตองสรางประตนำาแนนอน แตเจาหนาทเยอรมนบอกวา เขาเลอกทางเลอกทสอง เพราะการระเบดแลวสรางพนงกนนำาขนมาใหมในจดทระเบดนน ใชงบประมาณนอยกวาสรางประตนำาถาวร (การสรางพนงกนนำาใชงบ 900,000 ยโร/กม. แตไมทราบราคาของการสรางประตนำา) เจาหนาทเลาเรองนไป พรอมกบใหเราดภาพนำาในแมนำาเรมไตพนงกนนำาสงขนกอนการระเบดพนงกนนำา ถดมากเปนภาพการระเบดพนงกนนำา และภาพหลงการระเบดพนงกนนำาไปแลว ซงกมนำาเขาทวมพนทหลงพนงกนนำาจรงๆดวย

วธคดแบบนสรางประหลาดใจอกครง จนมฮอฮาขนมาจากทศตางๆของหองประชมวนนน เหนไดชดวาวธคดนเปนการตดสนใจโดยใชหลกเศรษฐศาสตรเปนสำาคญ แตกเปนการตดสนใจแบบ radical และ practical ไปพรอมๆกนดวย กลาวคอ เขาเหนชดเจนวาถาระเบดพนงกนนำาทงแลวจะมประโยชนกวาหรอเสยคาใชจายนอยกวา กจดการไปตามนน เรองเชนนดจะไมงายทจะเกดขนในเมองไทย ดวยเหตผล 3 ประการ

(1) ในวธคดเกยวกบการสรางเทคโนโลยหนงๆของสงคมไทยนน คอนขางเปนตรรกะเชงเดยว ถาตองทำาลายอะไรทสรางขนมาแลว ผเชยวชาญจะเกดความรสกเหมอนกบการสรางสงนนประสบความลมเหลว สงคมไทยจะรสกวาเปนเทคโนโลยทผดพลาด จงตองทำาลายทง

(2) ขาพเจาเขาใจ (เอาเอง) วาการจดการชดเชยความเสยหายของเจาของพนททถกนำาทวมกอน กนาจะดกวาของไทย ดงท 1-2 ปทแลว ชาวนาในจงหวดอยธยาทำาการประทวงทศาลากลางจงหวด วาจะไมใหยอม

Page 5: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

5

เปนพนทรองรบนำา ไมใหเขารวมกรงเทพฯอกตอไปแลว เพราะนำาททวมในพนทตนเอง สรางความเสยหายตอผลผลตในไรนาเปนจำานวนมาก โดยทไมไดรบคาชดเชยในสดสวนทเหมาะสม (ประเดนนเปนขอออนของความเรยงชนน เนองจากขาพเจาไมมโอกาสไดสบถามเพมเตมเกยวกบวธการแบบของคนเยอรมนในการจดการเรองน)

และ (3) ทเจาหนาทรฐเลอกระเบดพนงกนนำาได นาจะเพราะทเยอรมนมความหลากหลายทางชวภาพนอยกวาประเทศไทยมากนก อยางไรกตาม ประเดนวธคดของคนเยอรมนตอเรองความหลากหลายทางชวภาพจะไดอภปรายกนอกครงในสวนถดไปหลงจากน

กรณนมองในอกแงหนงแลว ความสมพนธเชงอำานาจระหวางทงสามกลมมทศทางเปนตรงขามกบกรณแรก กลาวคอ ผเชยวชาญมนใจในความรของตนเอง เสนอนกการเมอง และใหประชาชนทำาตามขอเสนอดงกลาว

3. ความสมพนธทซบซอนขนทเมองพอทสดม (Potsdam) เมองหลวงของรฐแบรนเดนบวรก รฐมนตรกระทรวงสขภาพ สงแวดลอม

และการคมครองผบรโภค แหงรฐแบรนเดนบวรก (State Ministry for Environment, Health and Consumer Protection of the State Brandenburg : MUGV) เลาใหฟงถงวธคดและกระบวนการพดคยกบผคนทเกยวของกบการปองกนนำาทวมดวยการสรางพนงกนนำา วา ในขณะทคนเยอรมนทวไปบอกใหสรางพนงกนนำาใหสงขนอก และสรางใหมากขนอกในหลายๆชวงของแมนำา เพอใหสามารถปองกนนำาทวมไดจรง แตเขาเหนตรงขาม โดยอธบายวายงสรางพนงกนนำามากเทาใด กยงทำาใหพนทในสวนทอยในแมนำา ซงควรมไวสำาหรบรองรบนำา มนอยลง ทงนเพราะพนงกนนำามหนาตดเปนสามเหลยม ยงพนงกนนำาสงขน ฐานสามเหลยมยอมกวางขนไปอก กจะยงทำาใหพนงกนนำาตองรกเขาไปกนพนทสวนทเปนแมนำามากขน และสาเหตหลกของนำาทวม คอ แมนำามพนทรองรบนำาไดนอยลง ทำาใหระบายนำาไมทน เมอมนำามาเปนจำานวนมากๆ ดงนน ถาจะสรางพนงกนนำา จงควรสรางแบบกนพนทเขามาในแผนดน และไมจำาเปนตองสรางใหสงมากนก เพราะแมนำาจะมพนทรองรบใหนำาไหลผานไดมากขน นำากจะไมทวมแลว

ปญหาของวธการน คอ การเวนคนพนทของประชาชนในบรเวณนน ซงรฐมนตรคนนกสามารถเจรจาตอรองเรองคาชดเชยกบคนบรเวณนน จนเปนทตกลงใจกนได (โดยไมไดเปนการใชอำานาจขมขและไมเปนธรรมแบบเมองไทย) สวนหนงเพราะพนทดงกลาวในกรณทรฐมนตรนเลานน พบวาเปนบานพกตากอากาศเสย 1,000 กวาหลงคาเรอน แตถาเปนกรณในพนทอนๆ รฐมนตรเลาใหฟงวา เขากตองเผชญกนมอบหรอไขและหนทขวางกลบมาบางเชนกน กลาวอกนยหนง สำาหรบขาพเจาแลว ความเดอดรอนทเกดขนนพอจะยอมความกนได เพราะไมไดลงลกถงเรองสทธขนพนฐาน หรอทำาใหผไดรบผลกระทบไมมทางเลอกทเหมาะสม

เมอสรางพนงกนนำาเปนทเรยบรอย กจะมการพฒนาพนทบรเวณพนงกนนำาสวนนตอเพอใหเปนพนททองเทยว มการเกบขอมลสถตวาผคนมาเทยวทพนงกนนำาแหงนนเปนจำานวนถง 300,000 คน/ป ทงยงสามารถสรางงานสรางรายไดใหกบคนในพนททวางงานในแถบนนไดอกดวย

Page 6: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

6

ขาพเจาฟงเรองราวดงกลาวดวยความประหลาดใจอกครงเชนกน นเปนตวอยางวธคดและวธการวางแผนการทำางาน ทแสดงใหเหนถงความเปนนกวทยาศาสตรทมความเปนมออาชพจรงๆ สามารถคดและบรณาการเรองธรรมชาตสงแวดลอม เขากบวทยาศาสตรเทคโนโลย ทงยงสามารถผนวกเอาเรองเศรษฐกจและสงคมการเมองเขามาใชไดอยางนาสนใจทเดยว

กระนนกด เมอยอนกลบมามองสงคมไทย หลงจากฟงวธการทรฐมนตรคนนพดแลว ใหรสกเหมอนมบางสวนทเคยไดฟง เวลาทเทคโนแครตไทยแสดงวสยทศนเรองการสรางเขอนหรอโครงการพฒนาอน ๆไมมผดเพยนไปกมากนอย ประโยคทเรามกไดยนกน คอ สรางโครงการพฒนา แกปญหานำาทวม สรางงานสรางรายไดใหกบคนในพนท สงเสรมการทองเทยว หารายไดใหกบประเทศ/จงหวด แตความไมผดเพยนน เปนเฉพาะครงหลงของกระบวนการคด เพราะสวนตนและสวนทายของเรองราวทเลานน ไมปรากฏในสงคมไทย สวนตนของเรองทเลา คอ สงคมไทยมกไมมการถกเถยงอยางเปดเผยในทสาธารณะ (public deliberation) เกยวกบขอดขอเสยของการสรางพนงกนนำาใหสงใหมาก หรอควรสรางใหไมตองสงมากนก แตสรางลกเขามาในแผนดน สวนทายของเรองทเลาคอสงทจะกลาวในหวขอถดไป

4. เรองธรรมชาตเพมเขามา

ทหองประชมเดมทเมองพอทสดม ขาพเจาตงคำาถามตอรฐมนตรคนนวา ทประเทศเยอรมนมความหลากหลายทางชวภาพตำากวาประเทศไทยมากนก ดงนนจงอาจใชวธสรางพนงกนนำากนพนทลกเขามาในแผนดน และยอมใหนำาทวมพนทบางสวนได ซงแนนอนวาตองกระทบตอสงมชวต สตวและพชบรเวณนนไปไมมากกนอย ดงนน ถาประเทศเยอรมนมความหลากหลายทางชวภาพสงแบบประเทศไทย เขาจะแกปญหานดวยวธเชนไร (อนทจรง ขาพเจาอยากจะถามรวมถงกระทบตอความหลากหลายทางวฒนธรรม ดงกรณทหลงสรางเขอนดวย จะเกดนำาทวมจมพนทโบราณสถานในบรเวณนนไปดวย แตขาพเจาไมอยากกาวเรวไปถงจดนน)

คำาตอบทไดมานาสนใจไมแพเรองเลาขางตนมาก รฐมนตรตอบวา เขายดถอเรองความหลากหลายทางชวภาพเปนเรองสำาคญทสด เยอรมนมพช (หรอสตว ไมแนใจ) อยราว 48,000 กวาชนด ประเทศไทยนาจะมมากกวาเยอรมนอยางนอย 5 เทา ปกตแลวมพชและสตวบางชนดทไมสามารถอยไดในพนทแลง แตอยไดดในพนทนำาทวม ดงนน สงทเขาทำา คอการยอมปลอยใหมพนทนำาทวมเพมขนในแผนดน จงไมไดเปนการทำาลายความหลากหลายทางชวภาพ จากนน เขากยกแผนภาพสถตจำานวนนกของพนทแถบนนมาใหดเปนขอมลสนบสนน วามนกชนดใด เพมขนเทาไหรบาง

คำาตอบนแสดงใหเหนถงความเปนมออาชพของรฐมนตรคนน ถงในระดบทขาพเจาขอเรยกวา "เปนมออาชพอยางถงราก" (radical professionalism) กลาวคอ ใชขอมลและความรทมอยอยางลกซงถงขนททะลปญหาตางๆ สามารถมองหาทางเลอกชนดตางๆมาใชตอบโจทยนานาประการไดอยางเปนทพอใจกบทกฝาย หรออยางนอยกไมทำาใหฝายใดฝายหนงตองเสยสละมากเกนไป ทงทเปนเรองปญหานำาทวมเดม ทางเลอกทางวทยาศาสตร ทไมไดตามใจประชาชนเสยทงหมด แตกไมใชไมฟงเอาเสยเลย จดการเรองคาชดเชยไดด ทงยงสามารถตอบโจทยแมแตเรองความหลากหลายทางชวภาพได ดงทรฐมนตรทานนทำา

Page 7: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

7

ดงนน สำาหรบสงคมไทย ปญหาดจะอยทเทคโนแครตของเราเองมากกวา ซงสนใจเพยงประเดนเรองเทคนค มวธคดเชงเดยว มองปญหาเพยงชนเดยวหรอไมกชน ไมมการเสนอทางเลอกหรอชดทางเลอกทสามารถทะลทะลวงตอบโจทยไดหลายๆชน โดยเฉพาะหลงจากไปดงานตางประเทศกลบมา แลวมกเกดความประทบใจในรปแบบทไดไปเหนในตางประเทศ จงเกดความ "รอนวชา" อยากนำามาใชกบเมองไทย ดงทขาพเจาเองกเคยเปนในอดต และคอยเตอนตวเองอยเสมอกระทงปจจบน รวมถงการดงานทเยอรมนในครงนดวยเชนกน

5. ทางเลอกทางเทคโนโลยแบบเยอรมน สำาหรบสงคมแบบเยอรมน

ยอนกลบมาทเมองลบสอกครง เจาหนาทฝายจดการปองกนนำาทวม เลาใหฟงวา ครงหนง ทมงานของเขาเคยประกาศเตอนวา นำาทวมจะตองแนนอนภายในอก 3 วนขางหนา ดวยความมนใจ 99.5% จงมขอเสนอใหตองอพยพผคนออกจากพนทนำาทวมทนท เพอจำากดความเสยหายทจะเกดขน เมอนกการเมองแจงใหประชาชนอพยพออกตามทผเชยวชาญแจงมา และมการอพยพออกไปแลว สามวนหลงจากนน กมนำาทวมในบรเวณนนจรง

นกวทยาศาสตรเยอรมนมกมความมนใจในการวเคราะหสถานการณเชนนเสมอ และมนใจวาขอเสนอแนะของตนจะตองไดรบการปฏบตตามจากฝายการเมองและประชาชน ดงทขาพเจาแสดงไวในหวขอท 2 แลว แตความมนใจเหลานถกรองรบสนบสนนไวดวยฐานความรและขอมลทงหลายทดำาเนนการมาอยางสบเนอง

เมอไดเหนความมนใจขนาดนน คนไทยหลายคนในคณะดงานของเรารสกประหลาดใจเลกนอย และยงชดคำาถามตอเจาหนาทเยอรมน (ดวยชดเหตการณแบบทเกดขนในประเทศไทยหลายอยาง) ทำานองวา การทำางานของเขาในฐานะผเชยวชาญและอยภายในระบบขารฐการนน ไมมปญหาเรองเจาหนาทรฐตองฟงนกการเมอง หรอถกนกการเมองแทรกแซงร? หรอ บางครง ในกรณพยากรณวาจะเกดนำาทวมอยางแนนอนภายใน 3 วนนน ไมมครงใดทพยากรณผดพลาดเลยเชยวร? มแรงบบทางเศรษฐกจของพนทนำาทวมนน ททำาใหไมสามารถประกาศคำาพยากรณดงกลาวไดงายๆบางไหม? แลวไมถกเสยงบนวาวาคำาพยากรณทผดพลาด มความเสยหายตอรายไดทางเศรษฐกจของเมองในแถบนนร?

เจาหนาทคนนนนงไปพกหนง ตาใส หนางงเลกนอย...แลวพยายามตอบคำาถามเหลานดวยความสภาพ ตรงไปตรงมา มการถามตอบทำานองนอยสกพกหนง แตกไมเปนทพอใจคณะดงานของไทยเรามากนก ทงนเปนเพราะคำาถามเหลานลวนไมเปนประเดนสำาหรบเขาทน ถาเปนสงคมเยอรมน กรณอยางปญหาผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอมในกรณมาบตาพดจะไมมวนเกดขน และคงแกตกไปนานแลว เพราะปญหาไดรบการคดคำานวณมาแลวอยางชดเจนในทางวทยาศาสตรเทคโนโลย ดงนน ฝายการเมองหรอแรงกดดนจากผลประโยชนทางเศรษฐกจจะแทรกแซง (political interference) ไมได ฝายการเมองจะตองทำาตามขอเสนอแนะและทางเลอกตางๆทมฐานมาจากความรทผเชยวชาญไดคำานวณมาแลว ดงทเขาตอบมาประโยคหนงวา "เราไมได 'พยากรณ'...เรา 'คำานวณ' ดวยการประมวลผลขอมลทเกบยอนหลงมาอยางนอย 20 ป ซงเปนการคำานวณทไมมทางผดพลาด"

Page 8: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

8

ทผลประโยชนทางเศรษฐกจไมอาจเปนแรงกดดนตอการเสนอคำาแนะนำาของผเชยวชาญชาวเยอรมนคนนได ขาพเจาคาดวาเปนเพราะ เขาเชอวานำาจะตองทวมแนนอน และเมอนำาทวมแลว จะเกดความเสยหายทางเศรษฐกจเปนจำานวนมาก ในวธคดของเขาและทมงาน นาจะแทบไมมการคดถงกรณทอาจคำานวณผดพลาด ไมเกดเหตการณนำาทวม และอาจเกดความเสยหายทางเศรษฐกจจากการ "พยากรณทผดพลาด" วานำาจะทวม เลยดวยซำา

คำาตอบเหลาน รวมถงกรณตางๆทยกมากอนหนาน แสดงใหเหนถงวธคดเกยวกบวทยาศาสตรเทคโนโลย และนสยแบบคนเยอรมนและสงคมเยอรมนทเชอมนในความรมากๆ มเหตมผล เปนคนตรงๆ ไมกะลอน มวนย และเปนมออาชพ คดใครครวญชงนำาหนกในมตตางๆและวางแผนรองรบอยางรอบดาน ไมมการเมองใตดนแทรกแซง มแตการเมองบนดน

กระนนกตาม มาถงตอนน ขาพเจาเรมขอสรปทชดเจนขนจากเหตการณตางๆทเลามาตงแตตน คอ ความรทางเทคโนโลยแบบเยอรมน เอามาใชกบสงคมไทยไมได เพราะระบบทางวฒนธรรมการเมองและวธคดของไทย เกยวกบความสมพนธเชงอำานาจระหวางผเชยวชาญ ประชาชน และนกการเมอง ทเปนตวรองรบการใชความรทางเทคโนโลยนน เปนคนละเรองกบของเยอรมนเลย

ใบรบททางวฒนธรรมและระบบการเมองของเยอรมนนน ผคนมความตนตวทางการเมองคอนขางสง มทาทตอขารฐการ ในฐานะทตองทำาตามความตองการของพลเมอง แมวธการนนจะทำาใหตองใชงบประมาณมากขน เพราะเงนทมากขนกเปนภาษทเขาจายไปเอง เงอนไขทางการเมองของเยอรมนนน มการแทรกแซงทางการเมองเรองผลประโยชนและคอรรปชนนอย ผเชยวชาญของทนเปนมออาชพชนดถงราก (radical) ตรงไปตรงมา กลาพดกลาแสดงความคดเหนบนหลกวชาชพตนเอง เรองไหนทำาไดกบอกทำาได เรองไหนทำาไมได กบอกทำาไมได

แตถาเทคโนแครตของไทย เอาวธของเยอรมนมาใชในบานเรา (ซงทำากนตลอดในชวงทผานมา) กจะพบแตความลมเหลวอยางเดยว หรอไมกกอเกดปญหาผลกระทบขางเคยงอนๆตามมาอกไมนอย สำาหรบสงคมไทยนน ขาราชการเปนเจานาย ประชาชนทไมมเงนเปนกไมมสทธมเสยง การแทรกแซงจากผลประโยชน ฝายการเมอง และการคอรรปชน มอยมากมาย ผเชยวชาญไมมวฒภาวะพอทจะเหนขอจำากด (หรออยางนอยชองโหว) ของความรทางวทยาศาสตรและเทคนคเทคโนโลย และเอาเทคนคไปแกปญหาไดทกเรอง ไมมอะไรทำาไมได แบบแผนความสมพนธระหวางประชาชน นกการเมอง และผเชยวชาญ สำาหรบกรณประเทศไทยนน ขาพเจาอยากเรยกวา “Technocracy Supremacy”

6. บทเรยนสำาหรบประเทศไทย

อยางไรกตาม ความขางตนมใชการกลาววา การดงานทประเทศเยอรมนนนไมมประโยชนอะไรสำาหรบประเทศไทย เพราะอยบนฐานความสมพนธทางสงคม วฒนธรรม การเมอง คนละชนดกน บทเรยนสำาหรบประเทศไทย จากการดงานทประเทศเยอรมน สำาหรบขาพเจาแลว ทำาใหเราตองมาคดวาจะทำาอยางไรกน

Page 9: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

9

ตอดใหประเทศของเรานาพงปรารถนามากกวาน ? คำาตอบตอคำาถามน ขาพเจาคดวามอย 3 ขนตอน คอ (1) แสวงหาวาอะไรคอแบบแผนความสมพนธแบบของเยอรมน หรอขาพเจาจะเรยกสนๆวา "ตวแบบ

เยอรมน" แตไมใชเพอใหไทยลอกเลยนตวแบบเยอรมน เปาหมายทควรจะเปน คอ ขนตอนตอไป (2) หลงเหนตวแบบเยอรมนแลว ตองขดคนลกลงไปตอถง "กระบวนการ" หรอ "ประวตศาสตร"

ระหวางคนทงสามกลมน วา มพฒนาการมาอยางไร ตอสกนมาขนาดไหน จงกลายมาเปนรปแบบความสมพนธในตวแบบเยอรมนเชนน

(3) ทงน เพอใหเปนประสบการณและบทเรยนแลกเปลยนเรยนรสำาหรบประเทศไทยใหทำาความเขาใจพฒนาการของตวเอง เฟนหาจดแขงในเนอดนของพนฐานวธคดและแบบแผนความสมพนธในสงคมไทย แลวเสนอ "ตว (อยาง) แบบไทย" ขนมา

จรงอยแนวทางดงกลาวอาจกระตนสำานกชาตนยมไทยของบางคนใหคดวา ปจจบนมตวอยางความเคลอนไหวใหมๆของไทยอยมากมาย โดยเฉพาะขบวนการภมปญญาทองถนทตอบรบกบกระแสสมยใหมและโลกาภวตนไดอยางพอฟดพอเหวยง อยาง เชน การใชเหมองฝายทางภาคเหนอ ขบวนการปาชมชนทวประเทศ เปนตน และเราควรเสนอตวแบบไทยของเราเองเลย โดยไมจำาเปนตองมลอกเลยนฝรงมา

ขอเสนอดงกลาว เปนเรองนาสนใจอยางยง แตไมอยในขอบขายโจทยทขาพเจาไดรบและควรกระทำาในทน เพราะโจทยทขาพเจาไดรบ เปนทำานองวา หลงศกษาดงานทเยอรมนแลว ไดเรยนรอะไร? อะไรใชได/ไมไดกบประเทศไทยได? ประเทศไทยควรหลกเลยงอะไรแบบทเยอรมนเคยประสบมา? เปนตน

ดงนน สงทขาพเจาจะทำาตอไปในความเรยงชนน คอ แนวทางแบบทเสนอไป 3 ขนตอน และทอยในวสยทขาพเจาพอจะทำาได กเพยงแคขนตอนแรกขนตอนเดยวเทานน คอ ประมวลสรปความเขาใจครงนขนมาเปน "ตวแบบเยอรมน" กระนน แมเพยงในขนแรกน กยงตองไดรบการตรวจสอบจากผอนอกมาก เพราะนเปนเพยงครงแรกๆทขาพเจาไดมโอกาสไดสมผสกบคนและสงคมเยอรมนดวยตนเอง โดยทยงไมมความรเกยวกบสงคมเยอรมนมากนกอกดวย ซงถอเปนจดออนทใหญทสดของความเรยงชนน

7. ตวแบบเยอรมน : ความสมพนธคอนขางสมดล ไมมฝายใดไดอำานาจสมบรณ

จากเหตการณทงหมด 5-6 กรณขางตนทขาพเจาไดเลามาจากการศกษาดงานทเยอรมนน แสดงใหความสมพนธระหวางประชาชน นกการเมอง และผเชยวชาญ บนหลกการทคอนขางสมดล กลาวคอ แตละฝายไมถกรดรอนอำานาจการแสดงความคดเหนรวมในการตดสนใจหนงๆ แตกไมไดมการใหอำานาจตอฝายใดฝายหนงไปทงหมดหรอสมบรณ (absolute) อยางไมมเงอนไขจำากด กลาวคอ

1) ประชาชน เปนศนยกลางของการพฒนาหรอแกปญหาของสงคม และเปนผตดสนใจเลอกทางเลอกทางเทคโนโลยเพอตอบโจทย/ปญหาหนงๆ กลาวอกนยหนงชาวเยอรมนไมใชประชาชนหรอชาวบานธรรมดาดงทเราใชคำานเรยกกนในสงคมไทย แตชาวบานเยอรมนเปนพลเมอง (citizen) และเปนพลเมองทมความตนตวทางการเมองคอนขางสงดวย (active citizen) ถอตนวาเปนผเสยเงนภาษซงกลายมาเปนงบประมาณโครงการ

Page 10: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

10

(หรอแมแตเงนเดอน) ทผเชยวชาญดำาเนนโครงการอย และสามารถกำาหนดใหนกการเมองจำาเปนตองฟงเสยงประชาชน เพอมคำาสงไปถงผเชยวชาญอกชนหนง ดงกรณรอตนไมเพอสรางพนงกนนำา และกรณไมเปดใชโรงไฟฟานวเคลยร กระนน ทนกไมไดใชหลกเผดจการของเสยงสวนมาก (majority's rule) ตองเชอฟงและตามใจประชาชนทกเรอง ดงกรณขอถกเถยงเรองการสรางพนงกนนำาใหสงขนและมากขนอก

2) นกการเมอง มอำานาจหนาท (authority) ในการออกคำาสงกบผเชยวชาญใหดำาเนนโครงการไปในทศทางหนงๆ แตนกการเมองทนกไมใชนกเลอกตง (electocracy) ทเปนจะฟงเสยงประชาชน เฉพาะชวงหาเสยงเลอกตงเทานน จากนนกถอวาไดสทธโดยสมบรณมาจากประชาชนทจะกระทำาอะไรกไดตามอำาเภอใจตน แตนกการเมองทนคอนขางมความเปนตวแทน (representative) ประชาชนมพอสมควร และถกประชาชนกำากบการตดสนใจอยระดบหนง ดงแสดงใหเหนในกรณแรกสด เรองรอตนไมเพอสรางพนงกนนำา

3) ผเชยวชาญ แมจะเชอมนในความรและการคดคำานวณของตนเอง กระทงไมคดวาสงทตนกระทำาเปนการ "พยากรณ" (ซงอาจมความผดพลาด) แตเปนการคำานวณ (ซงเปนไปไดนอยมากทจะมความผดพลาด) หรอกรณทกลาเสนอความคดแปลกๆใหมๆและทำาจรง ดงเชน กรณการระเบดพนงกนนำา ดกวาสรางประตนำา รวมทงมความเปนมออาชพชนดถงราก (radical professionalism) สามารถคดวางแผนไดลกซงทะลทะลวงปญหาหลากหลายมต ดงกรณวธคดและคำาตอบตอเรองความหลากหลายทางชวภาพของรฐมนตรสงแวดลอมฯแหงรฐแบรนเดนบวรก แตความสมพนธระหวางผเชยวชาญกบคนกลมอนๆทเยอรมนนกไมไดอยในวฒนธรรมการตดสนใจแบบทเทคโนแครตสำาคญสงสด (technocracy supremacy) ทเหนวาประชาชนไมมความรอะไร และจำาเปนตองฟงความเหนของผเชยวชาญแตเพยงผเดยว แมประชาชนทนจะเปนศนยกลางของการตดสนใจ แตผเชยวชาญกยงมสทธและเสรภาพในการแสดงความคดเหนตามความรในวชาชพของตน (professional / academic freedom) ทงทไมเหนดวยกบขอเสนอของประชาชนกตาม ดงกรณรอตนไมสรางพนงกนนำา รวมทงกมในบางกรณทหลงจากถกเถยงกนแลว ความรและความเหนของผเชยวชาญมนำาหนกในเชงผลลพททเกดขนมากกวาขอเสนอของประชาชน จงไดรบการยอมรบจากประชาชน ดงกรณขอถกเถยงเรองการสรางพนงกนนำาใหสงขนและมากขนอก

อยางไรกตาม สงสำาคญทสดททำาใหแบบแผนความสมพนธระหวางคนทงสามกลมในตวแบบเยอรมนดงกลาวขางตนน ทำางานไดอยางมประสทธภาพ คอ การมกระบวนการถกเถยงในระดบสาธารณะ (public deliberation) เพอแลกเปลยนขอมล ความร ความคดเหน คณคา จดยน ชดเหตผล ฯลฯ ของแตละฝายทเกยวของกบความขดแยงนนๆ อยางเคารพและใหเกยรตในกนและกนอยระดบหนง เมอกระบวนการดงกลาวดำาเนนไปไดระยะเวลาหนง (อยางนอยเปนป) ในทสด จงคอยพยายามหาทางเลอกของคำาตอบทพอจะใชตอบโจทยของฝายตางๆไดอยางเปนทพอใจกบทกฝาย หรออยางนอยกไมทำาใหฝายใดฝายหนงตองเสยสละมากเกนไป ชนด "ชนะขาด-แพหมด"

กระนนกตาม ณ จดน ควรกลาวกำากบไวทายขอเสนอตวแบบเยอรมนนดวยวา นเปนการศกษาเกยวกบสงคมวฒนธรรมและการเมองเยอรมน ทผกตดมากบวธการแสวงหาทางเลอกทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยแบบเยอรมนครงแรก และผทขาพเจาพบปะในการดงานครงน กคอนขางมพนเพมาจากสาย

Page 11: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

11

วทยาศาสตรเทคโนโลยเปนสำาคญ ไมใชนกการเมองหรอนกเคลอนไหว ดงนน จงยงไมไดรบรถง "ความยอกยอนทางการเมอง" หรอ "เกมสการเมอง" ทเกดขนรายรอบโครงการการพฒนาหนงๆ มากนก กระทงไดศกษาจากเวบไซต หนงสอพมพ เยอรมนมากขน จงพอจะรบรเรองราวในมตดงกลาวนมากขน ซงไมมพนทมากพอทจะขยายความถงมตทขาดไปนในความเรยงชนน

8. รองรอยตวแบบไทย : สายสมพนธและความไวใจ ทามกลางความขดแยง

ระหวางอาหารเทยงวนหนง ขาพเจามโอกาสไดนงคยกบเจาหนาทดานสงแวดลอมกลมหนงของไทย เรากำาลงคยกนอยถงเรองโครงการจดการขยะโดยชมชน ดวยความจำาทอาจไมครบถวนของขาพเจา (ซงขออภยมา ณ ทน) เจาหนาทเหลานเลาใหฟงวา ทางหนวยงานมความพยายามคดคนโครงการพฒนาเทคโนโลยขนาดยอมเขาไปใชกบชมชน เพอใหชมชนหลายชมชนสามารถรวมตวกนและจดการขยะไดเอง เมอชมชนไมเขาใจสงใด กมการพานกวทยาศาสตรหรอผเชยวชาญลงพนทไปใหคำาอธบายจนชาวบานเขาใจกนแจมแจงดแลว แตเมอออกจากชมชนมา ปรากฏวาม "คนบางกลม" (ซงหมายถงองคกรพฒนาเอกชนหรอเอนจโอ) เขาไปปลกปน ใหขอมลชนดอนๆ จนชาวบานออกมาปฏเสธโครงการของเจาหนาทเหลานไปเสย กจำาเปนตองออกแรเขาไปชมชนเพออธบายกนใหมอกรอบ ซงคราวนถกตงคำาถามดวยทาทดดนกวาเดมมาก

สำาหรบขาพเจาแลว เหตการณนสะทอนใหเหนถงสภาพปญหา 3 ประการ ประการแรก การทนกวทยาศาสตรเจาของโครงการนน แมจะมความตงใจทดและมความเปนมออาชพ แตกอาจจะเชอมนในความถกตองสมบรณของขอมลและชดความรทางวทยาศาสตรเทคโนโลยทตนมอย โดยไมคดวาอาจมบางประเดนทมองขามไป หรอความรบางประการไมครอบคลมถงมตทางสงคมวฒนธรรมหรอเงอนไขบางประการเฉพาะของชมชนทองถน ในทางกลบกน ความไมลงรอยขางตน กอาจเกดจากการทเอนจโอหรอทางฝายชมชนไมไดยกระดบขอมลและทศนะ ใหมเปนระบบมากเพยงพอทจะสามารถสอสารใหนกวทยาศาสตรเขาใจ กเปนไดเชนกน

ประการทสอง นกวทยาศาสตรกบเอนจโอเหลานไมมสายสมพนธ (relationship) ตอกนมากเพยงพอทจะไววางใจ (trust) ไดวานนเปนเจตนาดทพยายามทำาใหมการตงคำาถามดวยแงมมหรอชดขอมลความรชนดอนๆ หรออยางนอยทำาใหเหนแงมมวธคดของกนและกนไดอยางเคารพและเขาใจกนได แมจะยงคงความเหนตางเอาไวเชนเดม ในทางกลบกน ขาพเจาพบวาในหลายกรณ เอนจโอกไมมสายสมพนธกบนกวทยาศาสตรมากเพยงพอทจะไวใจไดวาการทำาโครงการของนกวทยาศาสตรจากองคกรนนๆ จะมความจรงใจและจะเกดประโยชนตอชมชนไดจรง

ประการทสาม เหนออนใด สงทขาดหายไปอยางมากในสงคมไทย คอ วฒนธรรมการโตเถยงเหนแยงดวยความเคารพ รวมถงเวทสาธารณะในระดบตางๆทเปนพนทสำาหรบให (อยางนอยทงสองฝาย) เกดการถกเถยงแลกเปลยนขอมล แสดงความคดเหน ตงคำาถาม และตอบคำาถามตางๆ ไดอยางใหเกยรตและเคารพในกนและกน วาตางฝายตางมจดแขงและจดออนทงสน และแตละฝายตางมความรในสวนทอกฝายไมร ดงนน จงสามารถเสรมเตมเตมจดออนของอกฝายหนงได พนฐานทกระพรองกระแพรงน เมอเผชญกบปญหาความไมลงรอยกนในทางความรและการพฒนา สภาพการณจงมแนวโนมไปในทาง "ไมคอยกนเสนกน" มากนกจากทงสองฝาย

Page 12: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

12

อยางไรกตาม วนนนขาพเจายงไมมเวลานงใครครวญไดมากเทาน ขาพเจาแสดงความเหนบนโตะอาหารเทยงวนนนไปวา เหตการณนแสดงวาชาวบานไมไววางใจเรามากเพยงพอทจะทำาใหเชอตามได (เมอลงพนทครงทสอง) และอนทจรงแลว เมอเขาไมไววางใจในขอมลและคำาแนะนำาทางวชาการจากเรา เรากควรจะเปดโอกาสใหเขาไดมการตรวจสอบกบแหลงอนทเขารสกไววางใจเพยงพอ หรอทเวลาทำางานวจย เราจะเรยกกนวา "cross-check” แลวนำาขอมลมาถกเถยงกนดเพอใหรชดแจงวาอะไรเปนอะไร

ในชวงเยนของอกวนหนง หลงกลบมาถงโรงแรมทพกแลว มการเปดประเดนคยกนเรองพลงงานนวเคลยรในเมองไทยเลกนอย คนทอยรวมวงดวย มทงผทคอนขางไปในทางทเหนดวย ขาราชการทอาจเหนดวยหรอไมเหนดวย แตพยายามไมแสดงจดยน และคนทตงคำาถามตอการสรางนวเคลยรในเมองไทย ครงนน มสมาชกคนหนงซงคอนขางเหนดวยกบการมนวเคลยรในไทย ไดแจกเอกสารชนหนงเกยวกบสถตการใชพลงงานในเมองไทย งบประมาณในการสรางและรอถอนโรงไฟฟานวเคลยร โดยนยวาไมไดใชงบประมาณมากมายอะไร สมาชกผนถกตงคำาถามแยงดวยเคารพจากอกคนหนงซงสนทสนมกนอยวา ขอมลทวางบประมาณทใชในการรอถอนโรงไฟฟาและเตาปฏกรณนวเคลยรเพยง 1% ของตนทนการผลตไฟฟาพลงงานนวเคลยรทงหมดนน ดไมสมเหตสมผล จากขอมลแหลงอนๆ งบประมาณในดานนคดเปนสดสวนไมนอยเชนกน3

ความนาสนใจของเหตการณน คอ ตรงขามกบเหตการณแรก แมในเหตการณทสองนจะมทงกลมทเหนดวยและไมเหนดวยกบการมโรงไฟฟานวเคลยรในสงคมไทย แตคนเหลานยงมสายสมพนธทมนคงเพยงพอทจะสนทนา ตงคำาถาม เหนตาง หรอเหนแยง กนไดอย สายสมพนธและความไววางใจกนนน นบเปนองคประกอบทสำาคญยงในกรณทเกดความขดแยงใหญๆ (หรอตอเรองทใหญๆ) เพราะเปนตวกนชนใหผทเหนตางกนยงสามารถอยรวมในสงคมเดยวกนตอไปได รวมถงแสวงหาทางออกรวมกนไดอยางสรางสรรค ไมนำาไปสการแกไขความขดแยงโดยใชความรนแรง หรอถงขนไมสามารถอยรวมกนตอไปไดดงทเกดขนในกรณจงหวดชายแดนใตของไทยหรอกรณวกฤตการเมองตลอด 6-7 ปทผานมาของไทย

เมอมขอขดแยงดวยเรองทไมสามารถหาขอยตไดงายๆโดยเฉพาะเรองทเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลย (scientific and technological controversy) ทงหลายเกดขน รวมทงเรองพลงงานนวเคลยรนดวยนน สายสมพนธและความไววางใจดงกลาวน นบเปนพนฐานทดชนแรกทจะทำาใหสามารถแสวงหาความรวมมอฝาฟนปญหาและแปลงเปลยน (transform) ขอขดแยงหนงๆใหไปอยในรปแบบทสรางสรรคและอาจชวยใหสภาพปญหาเดมทมอยเกดความเปนธรรมมากขนไดดวย และหากสามารถจดการวธถกเถยงพดคยทเหมาะสม หาพนทหรอเวทททำาใหผเขารวมสนทนารสกปลอดภย (safety/comfort zone) เพยงพอทจะเปดใจแสดงความคดเหน ความรสก หรอจดยน มการวพากษวจารณเชงสรางสรรคและเปนไปในฐานะกลยาณมตร ใหความเคารพและใหเกยรตกนแลว กจะทำาใหทกฝายสามารถมองเหนแงมมทหลากหลายและทตนเองไมเคย

3 ในสหรฐ กอนป 1998 คาใชจายโดยเฉลยในการรอถอนเตาปฏกรณโดยรวมแลวใชงบประมาณอยางนอย 325 ลานเหรยญสหรฐตอหนงเตาปฏกรณ ดวยคารอถอนทเปนตวเลขสงไมใชนอยน ทงในยโรปและสหรฐ ตางกมการตงกองทนการรอถอน (decommission fund) ขนมาเพอเปนการประกนวาเมอถงเวลารอถอนเตาปฏกรณนวเคลยรแลว จะมงบประมาณสำารองเตรยมไวใชไดจรง (อางจาก en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_decommissioning#Cost_of_decommissioning)

Page 13: Expert & Lay-People--Power Relationship in German Style)

13

เหน หรอคดวามมากอนได ซงจะเปนการชวยกน "อดชองโหว" หรอจดออนของการพฒนาโครงการหนงๆหรอของวธเผชญขอขดแยงหนงๆไปได

หากทำาไดเชนน กเทากบทำาใหสงคมไทยสามารถมความกลาพบทจะเผชญความขดแยง ภาวะกระอกกระอวนใจ หรอแมแตเรองราวทอาจกอใหเกดความปวดราวจตใจ (แบบทคนเยอรมนประสบ) ไดอยางตรงไปตรงมา ไมจำาเปนตองเบอนหนาหน กลายอมรบความผดพลาดและความไมสมบรณในสงทตนมหรอยดถอไว ไมตองใชอำานาจกดขมฝายใดฝายหนงใหเงยบเสยงลง รวมทงไมตองกวาดซกปญหาเขาไปอยใตพรมแบบทสงคมไทยมกกระทำาเสมอมา

ดงนน การจดใหสมาชกคณะดงานหนงๆประกอบดวยผคนหลากหลาย และมความคดเหนทตางกนในระดบทยงสนทนากนไดอย ไดมาอยรวมกน และสนทนาแลกเปลยนมมมองความคดเหนกนไปในขณะดงาน จงเปนสงทสมควรกระทำาอยางยง ขอขอบคณ GIZ เปนอยางสงอกครง ทมอบโอกาสอนมคณคายงดงกลาวตอขาพเจา

ปรบปรงลาสด 7 กรกฎาคม 2554ยานคลองรงสต

* * * * *