LAPPONIA PITENSI,LEVITER ADUMBRANS,

STATUMOECONOMI.E,

QUI HODIE OBTINET> IN

DTSSERTATIO ACADFMICA,/- _v. F. Q

In AUDIT. MAJORI Die X. Dec. Ann. MDCCLXVUL11. A. M. S.

Mac JOHANNISBILMARK,

QUAMConfenfu Ampl. SENATUS Phihf in Reg. Acad, Aböcnfi,

CAROLUS GUST. BERNH. ALENIUS,Lappo - Vestrobotniensis.

HisT. L. Phil. r.*--^. PROF. Reg. & o_-__*_is-

Typis )ol_. Christoph. lltl-^c^-^l-.

Publico examini Modeste jtibjicit

Sub MODERAMINE

ABO/E

PASTORI I-cAt_i.^3Al.Ai*s-^.---^ gferitiffirtjo , & -.cija^ntl?Diilriclus, a_que ac I_-.^p«ni.o_ ?Ito.-iA PR.<i_.POSITO aäcu-

i*Ui-AA'__«, _.t_4_ nun RoZ. Acaci. Lcicn.. _>IA?.-.l_R(_>

HÖGSTRÖM

Admodmt ._^'.?'mck £_? Prceclariffmo .

PETRO

_? 0f fINO MAG/5 77. O

Dignjffimo ,

VIRO

3/ :^'/*///// fit , _.iv^/A-A.. i-5^ Wf^/l°<- c» itsaue /"//../////*/>. , 7/_*

X? ?.////c> modt} repeiuli poffint, in gravia /./X*, & quosteneiit o.A?^/?'.^*. cfuia pares ?*l?/A'l-^c' 774,// /-oM//^ gråtes ,

.'./'^.F- vefuti reddere, equidem ego . in /-//t) tanta &tafn confpicua, VIR A6mo6c..n_ Reyerende, 6'.r*/?.^'i* _'-!/"///?/ftrvoris prorfmt flngitlaris </acl///.e'^-., om///'////. iiigratiffimv.s"_v/,A^4?". Ai-///?i* ////i^'//. ame /?///?/// fongiffime, ut in hanc,

.'.'-'',.7 ioiv.s t'.--'.'a^/*t'/_*<?. //«_■,?//. /Xl. ?^/-4??-l?V,7/l* potias ///^-F.tnte /."o/ie./l'', Wc///-.//. /tA.//t-, <?/.<..« Tibi jam tefipr} gratiffi-

FAUTORI BEINIGNISSIMO.

>?.<. c?M'<?« accenfam mdfo non ien:pore fntiffe. TA^ec?.' pra--!,<? 7/ eSré <.7t.'//o e/A-,' /^'7 //7 viro 7'//e/7?*c^* «.^^//'^m?.^,./!*!'/ tnunera //ec/^e!t-//i, //e/* 7"7./'M^<7 fpernit. Levimma,in-ejpam, quafc /)<?^//i/a7 Tibi, A6m(-c_!..n'- Revereade ?i/,>pplke, offero ..XA7.'/.//. ?//c.'4?^ fpeciijzen , quodque in //X-nvenevolentiet ?//.. ccrnuus nvjic, (iefono. Circumfpicientii'?//'/// mibi mem opufciifi hvjus fufcipercm /*^?tt*a/7«W, /10/7./"<7//)^'/'?7 cui magis vellem^ ctii magis deberem, quam Tibiiliud c**A?'. Sufcipfias vero /7A7 benigno vultu , f! non allade _-,*?'AX attamen avia Tm Nomine coadecoratum Jit , «?«<?dcbeo ///c'//?*/'.* n^/-. t//., e/z/Tct? /'-_> l?///7-"/"i. .■ ffudicium dec? T//?///, buriiiliter' f-r,^e<3/?//^, qjuod Ji /--///A*//?,'/.*.* fuerit , /-^--/<^.,7<? quo /7//)/' /'/.^.t*'X' l''**a'i.°4'/.A^7 /)t)M//. 77 l*./-c'.*<-,cumeo urque finne ?7?/_* /,*,?X/A favör, 5/,* ultra vatamea,qufdverba loquar^ 4_'..-4.-*.'-*.^/'/'--, ///A// alhul mihi ref! flarn t . quamut t^,7.<7 peremtit 5/// mibi Jupplex apprecer. Quam jidederisvenlam,feliccm Wf pradicabit vel //)/./ adverfce ./^i)^i> /o?"--tuna. 7.7.//.?* interim /?'*7-'//^/'/7'/?.'/^ folficitabo votis , velft7-', in 7//l*/-7. <lf Eccfefa commodum , /--*/' iltterariee 7.'45i/^*,

?/.'<7 non Familiez honefiiffimce columen, fofpitem £7 incolu-?//,'/// quam dnitifjfme confervare. 7_x .-»".'et) futurus , dunsderc fruar ,

ADMODUM REVERENDI NOMINIS TUI

CAROLUS GUST. BERNH. ALENIUS.Lomilfirrm. eultor

BRITA ALENIA,Född GRANLUND,

M^il prof, Min Hulda Mor, «faf et tacksamt sinne>_W Upuffras Eder detza blad;Jag wille at den fftilb, som stär uti mitt minne,

Min Huldesta Moder.

Hnke-Fru ?2tt<2rswn/Dygdadla Frn

€n liten hugnad är, at jag for allmänhetenBetyga får fjtt.at> ömt begär,

Men nar Er Gäldenår ej mägtar Er förnöja ,Lät dock til wanlig gunst hans upfat Eder böja.

Er omsorg större ar, cn jag den kan betala:Den ömhet I mig wist, stär intet at uttala*

Som brinner i mitt bröst, uptändt af tacksamhetenFör all Er möda och bcswar.

Här trycktes ut ptl hwarje rad.

Min Huldesta Moders

<?-.___. <_lv5T- LtißNll. Alenius.le-fglfe f»n

§> I.

■nde ab infai.tia, quantum pngtenM ro-vocare pollum, "LAPPONIAM audivijactatam, ut -fcrram, civibus I^.^.l'PO-i>'lL^3 dignam, K^ unice aptam, quamineoierent mortales, qui ceteris viiiori(anguine ereti efient:. Quo convenire

videntur ii, qui contcndiint, Lappones tam diverfa ab aliis«."lie ncUl.ira, ut line omni vita: humana comniodiuite vi-vant, quaii eorum p!2.'cc.rdi.i non e luto finxif'ct , ledex rigidis, quibus cincuntur, ciutibu.. exfculpfiflet Ti-tan. Hax&alia, qux de Lapponia pcllfim pratdicabanturimmkiora , tantam animo meo imprudenti vim fece-runt, ut etiamfi ibi n.itn^ ellem, educa.uzejlie, P^tricun-qne venerarer, parum tamen abfuit, quin <_< ego aiio-rum prxjudiciis luecenturiari oceaepifTem, Patriosque I^.--res, ii. contemtillimoz, abjurcisieni. Verum t^men, oc-cafione poftrnodum data_ diverfas peraZrandi regni pro-

A vin-

m)2 ( m "

vindas, l._n^l^ue earum fitum si natufam confiderar.-di, comparatione inl.ltl.ta, perct.^i, LAPPONIAM nonadeo infélici tub fidere politan,, quin potuis inconi-moditates, qux ibi reperiuntur , tales elle, qua*, 2cco-dl.n.e ind.il.ri_, a!i_zuat_tu,*n fuperari poflin t. Deinde ,nuun. ex TAI-.ITX) didtcidem , GERMANLE faciem «-lim a^errimam suille , Lc experienda niondraret, mul-tas regni provincias infantia. fc^ualorl-rn nundurn e-lut^ata.. 6)-'l.) mecun- conftitui, quod commoda & in-eommoda cerrarum ad (.xa-^ana bilancem exigi vix pos-fet-t. ()ticl. cum latiz non perpenderent aiii, linil.raoorum judicia, de pläga mundi ar>__oa ka invaluerunt,ut inulti, qui folutn vertere ildi pro^oluerunt, potiusin exteris roglanibus vagabundarn dl*gl.re vitan, volue-_-tnta quan. in Lapponia pcnatiliu- sui_ cn-nmodarn &ctran<_*uii!an_ c*u_-rl_Pl* fedem, A!la'*>c.rarunc _*uidl_n_ auiad gubernacula Regni SUIO-GOTHICI federunt, ut detconondan. J^a^ponia. I!il7>levapl.nt; quem in finem, lin-gulix huc con_l.igranti_.us «n_niurn fere tributorun.c«nt-t-l-epunt il_.7iiunitatl.n_. ()ua_ n_c>lii-_ina, fpec.ofistriumpbis f.c>rior_>, in falu^ern csuippe geticris nunianidirecTa, int^nto non caruerunt fucceliu. Afpera enimregto mitiorem jam ct-epit induere faciern, <isUX tamendizcontinua ed, una ejus parte altera cultiore ppode.un-te. (^uarurn unarn, PITENSEM .'cilict-t, ejusc-u-* fta-tum Gecunomicurn cum exponere cc.nan.ur, Tuarn,__><_n<_vc>!e Lector, arnbirnuz benevolentian., fperantezTe, innoxiis nodriz conatibus facilem venian_, ii <_ne^*_.non fuffecerimtis , conceflbrum.

LAPPONIA, de qua difturi fumus, communi.erkITB^IZ appeilatur, fumto cngnornine ab urbe PITÅ,

§. ir.

quae

R3 1 _ ( 3^quar itcrum stium ascepit a fluvio ejusdem nominis,qui per diam decurrk, mari.que oftia attingens, huicalluit urbi. lloc vero nomine a ceteris , GIVIEN6I,LULENSI , &c. diflinguitur; quocirca notandum., re-gionem hans urbi. torritorio luojeÄam efle, ita ut nul-U a!ii ceterarum urbium mepcatopes jus habeant, hancLAPPQNI./E partem aclerindi, commercandi grada. Li-mkes, qui Eotniam Occidentalem ab illa diilingvunt ,di-lant a Sinu BOTNICO o<flo ve! novem milliariis,unde fl longitudinem usque ad Alpes Norvagicas com-putav^eriz, ierlne triginta Suecica cot feceriz milliaria.Ladtudo autem ejus ultra iedecim lrle non t_-.ten_.it; adeo-quc area hujus LApPGXI^i. efl. 480 miUiarium quadrato-rum circker. AmpliiTima vero hare regio, qua* regnumpromktere videtur, in duas tantum parceci.Ä divila efl,ARVIDSJAUR, & ARTEPLOG, quaium hax montibu.Riphx-is,. illa Slnui BOTN.CO v.cinior elb b><_t* nu-merus incolaium amplitlidlid terrarum adbtic pclpon-det; flqui(-t_m in ARVIDSJAUR trecenta viginti quatuorcapita tantum, &in altera Ibpdngcnta tria nume.a.e li-C(.2t. Nocatu quoque dignum elt, quo eciamfl probabi-.e _it, numcpum civium, qui hodié el_, i.lum, qui o-lim fuit, vix ex__quare, attamen ab anno MDCCXLIXvzque ad prx-fens tempus , acceflione fexaginta bominumditata fit l'aroecia ARVIDSJAUR, cum e contrario , eo-dem temporis fpatio quinquaginta in altera deliderantur,übi ramen nati mortuos centum viginti quatuor perib-ni. interea fuperarunt. Quam incolarum diminutionemiiide repcténdam putamus, quod ad N()RVAGIA_v_ emi-graverint, id quod imorimis f-.tf._-m fcimus, podquamLapp.onib _s inteiditdun* suit, BOTNIAW GG(dLEN-TALEM adiie (, & qu<m. ca'an.itate.% ved a lue, vel a lu-piz imminen.es, _rn'tnti ern.m, ana «pulentjam ho-

A 2 rum

O) 4 c

His in anteccfium levker tatflis, res de NbValibus, Inouibus excolei.dx* regionis fpes conflftit, oeub- fubji-cienda efl. Patendum autem hanc LAPPONIAM, pra..ererk, lidere quodam maligniori afflatam videpi. NamANGHRMANNICAM fclrriUG- novalia quinquaginta ad-n.odum computare. Quid UMENSEM loquar? adeo inilla LYKSELE erebt*!-. cnituit culturi.., ut merito ambi-~n polNc, an IXPPGXL-k. nomen ultcrius mcreatur.Contra ta in LAPPONIA PITENSI non tantum ea ho-minU.m veftigia dellderantur, qua* in auftralibus viderebeet, ied & boreäliores palmam ei prx-ripiunt. Bit ta~men hoc ita diclum , non quia culturis per om nia ca-reat, led quod fl co-.-en.io flat, ceteri LAPPONL/Etrachis noftram poft ib longe relinquant. In ARVIDS-JAUR enim quinque bodie flint Novacola., qui decemannorum fpatio eximia ii.cremen.a ceperunt. Horumnpyalia, imprin.is unum, nomine GLOMMERSTRÅSK,magttam nobi. faciunt spe?n fciicioris cukurce, flqui-dem ex ppolpe-o ejus fucceflu, alios poflb.ac ad pareminduflriam exflimulari pofle fperemu.. Heic enim agerlate jam paret, übi confertiflima. quondam pini , folemterris denegavere; adeo iimul fertilis, quam qui _er.i.i_-firnus. Immo, licet paludes heic flequente. fint, tamen«e kl ierum autumnum quMquam detrimenti frigus lege-tibus attulit. Quod ad ARIEPLOG attinet, quanquam

Ri-

Fum populorum'

conflkuunt, confecerint. ()ua_ emi-gratio eo magi. arridet, valentiusque homine. follicka.,quod majore in opiflciis flflz apud NORVAGOS lefrukuram libertate, vere, an falfo,ego non dixerim, exi-ftirr.e: natio libera, omnizque coacflionis a-que infuetaatc*ue impatienz.

§. 111.

HZ ) 5 < 8»Ripha*is montibus vicinior flt, non tamen adeo horri-da efl: regio, quin hinc inde conlpiciantur fertiles tra-«flus, qui operam agricolarum largo foenore fe com-penfåeuros promittunt. Id quod imprimis valet de la-cuum HÖRNAVAN & STORAVAN, fluviorumque,qui bolbe conjungunt, ripis, quippe qua; fl:a amaemta-te st-dulos colonos quafl ad le invkant. Ad horum Ik-tora novem confederunt Novacofa.; attamen. cum bi ipflmatrem fuam non fat reveren.er & impigre colant,novercam cam experiri coguntur. Quid enim de quo-rundam labore fendendum, qui cum avos & atavo»numerent sedium suarum fundatores, vix tamen tantamcolligunt mesiem, quanta vits fuflentandx* per dimi-diam anni partem fufficiat.-* '

Cnlpam autem cur ba.c regio rariu. fit exculta, incecli a-perkatem, terrx* fterilitatem, montium, paludumfilvarumque aridarun. srequentiam, conjicere pura pu-ta mibi videtur ignorantia. Nam pix*terquam quodceteri adjacentes LAPPONL/E trattus , iisdem, fl kavis, incommodk laborent , forte in ipla SVETHIA re-perke licet terras, erna* agnatam indolem, nec diverlän.faciem prcdui.t. Huc imprimis VESIROBOTNIAMreferimus, quam LAPPONI^ flmillimam reperiet viator»Quid vero codi rigorem incufemus, cum rado hoc ma-lum corrigendi ukicuique pateat, nobisque eo magisnota efle debeat, quod I^ALOS ante feptemdecimiXCula non latuerk. 3ic enim PETRONIUS : Jncultisäfperisqve region!bus nives diutius bitrent , afl ?.^/ aratrodomefafla tettas <*?///*7./'i, dum loqueris , levis pruina -///^'-tur. Quod ad ip_un_ terra. folum adtinet, concedimus

A3 are-

§. IV.

llHiarenofös eampos, lichene te&os, spg_io'l_ oecwpare lo-ca; led fimut reperire Ucet amaniflimos valtes, quifoecunditatem fuam herbarum übera mede- produnt.Saltus pinis 5c betulis luxuriant, quarum fucculenti ra-mi nutricis benignkatem oflendunt. Nec riparum lit-torumque, qua. mukum übique _eftimantur, penuriahic efl; vix enim mille palliis feceris, nifl vel fluviumvel lacum oflenderis, tam pifcatura divites, quam über-tåte graminum , in ripis fponte fua nafcendum, com-menaabiles. Non ignoro paludes, inter impedimentacultura: in LAPPONIA KEMIENSI numeratas efle. Sedtunc oportet, terra. culturam ibidem 6c apud nos pror-lus dilparem efle. Quid aliis in hoc negotio ufu ve-nerit, in medio relinquimus; certum tamen efl, nemi-nem noftrum, animum ad ledes mutandas före applica-turum, nifl paludes invenerk. Nec flne caufla remluam hoc modo aggrediuntur incolx*. Unde enim bobus,beftiisque corraderent pabula, quarum lac, aliique pro-ventus, utramque apud illos , omni fere alio viclu de-ftkutos, paginam faciunt? Adeo ut quX aliis impedi-mento efle perhibeantur , unica hifce fint inckamenta,deferta quccrendi loca, unica auxilia, quibus vitam fu-ftentandam curent, unica ratio, qua ad folidiores opesconquirendas eant. Nec alio modo , quam paludumope, telam fortunatioris fui Jl^atus aufpicati funt finiti-mi LAPPONI_E Novacolx. Immo, fl qui. tentaveritex primkiis laboris proprii vitflum 6c amidura qua;re-re, oportuk eum, vel divitem fuifle, adeo ut egeflatismoleflias, fl diuturna exfpeclatione increbrefcerent, nonreformidaret , vel alio cafu , in ipfo adku 6c laborisprincipio fortunam ad poenitentiam fuam redeuntemexperiri. Quod igitur regio paluftris flt, culturam mi-nime impeiit, fakem fl initia refpexeris. Si vero lar-

gas

m > ?

Quamvis non negemus, quod inter caufla. negle-ftae per Lapponiam Oeconomix merito referantur ni»mius incolarum defectus, defidia, & fl qua; alia, finthis fimilia impedimenta, quippe qua; mukum mcmen-ti femper & übique traxerint; dantur tamen alia, quaeftudium illorum admodum fufflam-^inant. Quum enimin vicina VEBTROBOTNIA plures fint, quam qui a-gricukur-e manus admovent, faciles credimus , quodlnftkuta nonnulla, qua; libertatem populorum in eli-gendo eo , quod uniuscujusque indoli prxcipue conTveniat , circumfcribunt , ingenii , ardcris , viriumquequafl reftagnafionem quandam producant. Si vero mi-tiora aliquando fata his populis maiorem in negotiis &opinciis concederent libertatem , noxiaque tollerenturmonopolia, nova etiam, eademque ketiflima, exifteretrerum facies, adeo ut augurari liceat, quod HELVE-TIA_VI quandam prope Aipes noflras confpiceremus.Dicat forte quispiam , libertatem illam , quam popula-ribus meis indultam anxie cupio , in licendam & tur->bulentam nvAvTrtaytxooiJw degenerare pofle, omnium ta-men experientia comprobat, quod ifta minus noceatcivitati, natura minus exculta;, quam cenfitica po-puli diftributio in clafles, & neceflitas exercendi certatantum fixaque negoda. Ex hoe enim fonte propullu-

lan.

gas nunqeam prxbeat mefles, hoc novacolorum vel i-gnorandx*, vef focordi_e adfcribendurn erit. Nec cam-pi arenofl , lichene te_ti , adventantibus per omnia in-i-d! flint; fa_pe enim dum gramina deficiunt, liche-nem inde colligunt, & rigatum aqua bobus in.de pa^-buium parand, quod faiivam ipfls niovet.

§. V.

W)? c miant monopolia , qus übi ingravefcere coeperun., p<_>-pulorum animos deorimunt, 6c mtferiam homm, tam-quam pedileTiuam, fecum trahunt. Prx-ter merkum va-nam non e(Te noflram querelam , vel fuo comnrobatVeftro-Botma exemnlo, qua; cum ante centum circiterannos frumentis adeo abundaret, ut abarum qnoquereg-Onum inopiam fua copia fuflentare poilet , nuncrurfus ab a^iis. care (ätts quotannis redimere cogitur,quo vitam fuflentent incolse. Ad rem igitur noflrame_*regie faciunt, qu__ in Diflertatione Up!alis_ habitaleguntur : " o"amvis dccreta quesdam, 7->s777t.','i' <!f pr<zpro])e--s*o aufu in /^«5 edita, /?/<*^7/777>/7.^ contineant aliquid im-»7o<?-f-'<7**7A cegrius ferendum fucceffu temporis, fateamurtamen , nuUa 770/77_- videri magis _//777777<*/-7 , quam 6)t'i*0770?7//.7*77,quee potifjimum T/,'./??*//''. «7777 cives 777 7*7*7'l*<7s f/.<7//?5 35*ordines, /l/<? (ingulis impomtnt 7>7//?77. 7.777- atque negotia, l!?*

ffixam ad normam <*/-77'^7/7777;777* jura, privilegia i!?* 7775777'7---nitates. Tum /7777>5 , />_/?/A-/'77775 7//775 ceque intrenio(is &forte 777</7//?7-775 , /_7l/./'</77777?*?77' T./77 , quo minus ftudiis fuisc>^/?i77^777t77>'' , Z? /77*. htbitu /_7«7/^it's viriitm innatas exfe-rar/t. - ..__._ Hac ratione, fepofito 777tcmpore debito fcrutinio 3/ <?7<7,?777777t.', fiunt innoce-itcr/<.l7^ 4.?/>*///i7si* cogentes, ?f 77/4?-///?^/^ - 777777.* virtutis <!? li-bertatis preefidia _7/*e-«?7i' in conttmtcS fervitutis vincula k_^ergafttila , quee /?»-.>7^?./. . 771*7/-»'5777 , 77777777777777 /77/*!. T*/.* 7*777*77777777 neceffariis t*<-7/l/>777-<l77</7> , 777/^7*777777 »-->"/.,« 07.777777777 pauper-i.lt<s/V, £f 7/.77777777 excitant invidi '777/ , 07/7/7 , A* fimultates ,donee , ifis 0/11.777775 civibus, 77777/./^ commutentur c*7U7i'.//'t's7,7 I--7/7/75folitudines (H). Sed ad LAPPONIAM, unde a-Hquantum digrefli fuimus, revertimur. Inter inflitutaigitur, quibus populi induflria; obices ponuntur, referi-mus, tum quod novi incolx- , antequam diflicultates,qux- principia operum comitantur, eludari potuerunr,.. . lu-

M)9 c Mluflradonis negotio operam irhpendere teneantur, tumquod qui deferta adierunt, primasque moleflias devo-rarunt, in pofleflionibus turbentur, fucceclentibus, quihas dubias rcddunt, p.ntitionemque inftitui pofcunt.Hinc oriuntur graviflima. contendones, pro quibus ccxn-ponendis, dum fora follickantur, opes exhauriuntur, 6cOcconomia in hoc turbido flatu adroodum ne._;ligitur.Qux perverla confuetudo tanto magis cohibenda, quodex confenfu ömnium gentitnn, quod nullius efl, cederedebeat primum occupanti. Qui canon fl reipfa in meaconfirmaretur Patriä, fponbere aufim, quod grandespof-fefliones animum Veftro-Botnienflbus adderent, in Oe-conomiam incumbendi, quum inter liberos eas diftri-buere podent, ipforumque futura. felickati & tranquil-Ikad ka profpicere.

Forte autem nobis quispiam obpciat: Quod quam-vis incommodis modo memorati. cetera: etlam LA.P-PONI.?. laborent, in ill is tamen, tefle experientia, Oe-conomia ijedas efflorefcat. Enimvero & blyu^ diflA-rentia: duplex åfferri poteft ratio; primo enim paria in-ftituta in diverfis terrin disparem fortiuntur efleckim,prout illi, q.li iftorum" exfecutioni invigilant, majoren*,minoreinve folertiam 6c curam adhibuerint. Quockca inpar tern .noftrx- qu.ere.l__ venlunt cives PITENSES, qu<«.-rum no:_ni-lli, lucrum tantum fpirantes, Oeconomiarn pervicinam Provinciam, Lapponiamque, fl non dkecte,ii.directe tornen knpediverunt, faltem non promove-runt. Deinde in ceteris LAPPONL-E trac_ibu_ prxftan-tiores funt fundi Sacerdotales (Prastebol), quorum cq-Ipndorum cauflä, Sacerdotes neceflum habuerunt famu-

B los

(2) D4: Syn_bö'a, jlus i.!tr,., -ll !ar.u!i.!'_ Seicmii.uni _pp!i.-t<3, fub Pr*-É.-O c.ci... Prof. !-_!.--^.^--.>^, i._ist... ?_"-_-_*.<_ uäc..,l*ii.<!.^.. x. 17.

&■ VI.

«t ) -i© ( Mlos 6c ancillas e VESTROBOTNIA conducere-, indige-na; enim, quantam curam adhibuerunt multi, rei ru-flica. xgerrime aflvefieri pofliint. Eli autem famuli, o-pera fibi injuncTra curantes, occaflonem habuerunt fltumregionis perluftrandi, naturam ejus experiendi, loca op-portuna eligendi, in quibus paullo poft penates fuosconftituerunt, in eo elaborantes, ut dkiones fuas fen-flm augeant, quo liberorum fuorum faluti, aucflis &excukis latifundiis, profdciant. Contra ea in ARVIDS-JAUR öc ARJEPLOG flindi jam nominad adeo fleri-ks flint, ut induflriam colonorum quafl eludant, &c o-leum operamque laborantium plerumque perdant. Sikaque unqllam fuerit , ut inhofpita h__ece loca cummeAoribus, quaiia plura oflernnt circumjacen.es traclus,commutaren.ur, meflesque collecfla; oflenderent, pre-dum futurum, famulos carius conducere, r_ulli dubita-n I4S, quin vidnx* pläga; riderent, <5c frequenuoribusgaudereiit incolis.

Quod autem novi habitatores in hi.nc usque diemin terra; cultura majores non fecerint progreflus , cari^tati imprimis annonx 6c pecorum penuria., ex qua VE-STROBOTNIA hatflenus laboravit , erit tribuenduni.Qu.im enhn bi, qui remotas petunt regiones, omnibuzplcrumque for.una. bonis fint deftkud, nec fementem,nec pecora, nec alia vita; fuflentandx* adminicula flbicompara**e va!ent. Et quum hac ratione. agrorum de-bita flercorado &c opportuna confkio valde" impedian-tur, in eodem femper hx*rebunt luto, nec vicinas ter-,ras rite colentes , nedum tbndorum pomo_ria extenden-tes. Dum vero ita vkam per extrema qux-vis trabunt,nihiique invemunt, quod certa_ giebx> klos adflgeret,alio le vertere coguncur, exquirentes , unde imperiofl-.

lut-

§. VII.

" ( mfufliciant neceffitatibus. Quan-obrem, more veterumFENNORUIVI, quoium fpe?, tefle dAGFEO, in fagit-ds conflflebat , varia venadone tempus ducunt, fedquo-, in illis prxcipue legionibus, proficuo vitx gene-re ka deinceps diflinentur , ut eodem poftea vacare x-gerrime queat.t. Pars a',ia, prout occaflo 5c commodkasregionis ferunt, piicibus captandis occupatur; nonnulliutramque conjugunt venationem ; irarao tamdiu perfilvas 5c montes vagantur, <_< flumina tranaNt lacusque,donec terrx cultura in delbetudinem abeat. Id quodimprimis valet de iis, qui ad Iktora lacuum STORA-VA.N & TIORNAVAN confederunt. Pifces autem, quo-rum mannan- nonnunquam confequuntur copiam , adVESTROBOTNIAM cteportant, sc, permiuatione facra,frumentum flbi comparant, quam vit. m fuflentandi ra-donem eommodi.Qimam putant. Sed fl contingat,quod accidiile novimus , ut neutra venatio fAtis largafuerit, aeretn & a47ii.*am fe temere arafle' fentiunt, du-raque paupertäs ita illos ad_li_*it, ut paleis frumentorum6c cortieibus arborum latrantem flomacbum compefce-re co'iantur.

Ex ils, qux in medium bacflenus attulimus, fatisconftat fltperqne , quam parum in Arctoa bac regionehaclenus mcceflerit terrx cultura. Vana eciam fpe lefe la-<flat, quisquis crediderit, ab indigenis hoc opus prxflkumiri. Lappones enim terra, ut ved-bus, utuntur, ipfämque,prout terar occaiio & commoditas, murare non dubitant.Übiqueenim locorum, ut fors tulerit veldeletflus, palan-tes alii ineerta figunt domicilia(ö.), alii autem deteiminatashabent fedes, verum in diverfls locis pofitas(lS); decer-ptisque hic 6c illic obviis naturx muneribus, terramrelinquunt, nec cukam, nec omnino ertam, quippe

B 2 IN

§. VIII.

W ) '2 ( Min qua veftigia hominum confpiciuntur. Credunt qui-dem nonnulli , hos etiam aliquando, deficiendbus Rangi-ferorum gregibus , qui no. raro luporum , luis, ve!quum iniqna inciderint tempora, famis viciima efle fo-lent, ad terram colendam animos före applicaturos ,quemadmodum alibi faflum.legimus; fed vereor, ne va-ltam hi x*onceperint fpem, ouippe gens noflra 5c aviti mo-ris efl tenaciflima, 5c infuper libera ac defultoria vivendiratione adeo deledlatur , ut in certo 5c fixo loco diu con-flfiere nequeat. Prxterea labor improbus , curvusquearacc r, quo libamine molliri & quo ambitu circumve-______ gande, tedus, adeo popularibus meis difplicent, utr.cfcio quid non potiu. .entent (>) quam urgentem vi-dus inopiam , modo aliis confueto, levare conentur. Guitamen noflrx opinioni non contrariatur trkum illud a-ptid Veftrobofnienfes de Lapponibus proverbium: M..'<■.'!! iAtvr ival 2<spf>-ti jf.lita. _p_a enim venatio efl illudvkx genus,' quod Lapponibus maximc arridet. Eflo et-jam, quod Lappones famelicum ftomachum fpe incertsepva'dx per aliquot dies latflare 5c fallere cogantur, hoctolerabilkts putant, quam exupetflatione certiori licet ni-xi, femina terrx mandare, in meflem 6c certum illis.auxilium furre-flura. Nec fatis illis efl, in rem agrariamnon incumbere, fed longius, invidix fcilicet ocflro perciti,progrediuntur , 6c aliis meliora edodtis , operisque ma-nus admovendbus , quan.um penes iplbs efl, continua©bjiciunt impedimenta. Sed 6c boc negodum, qua flintanimi levi.ate, prxpoftere aggrediunttir , nbi enim olfe-ceiint, Suecum quemcunque terras eorum perluftrafle >eumque fedes ibi coiiocandi ftudio träbi, mox vaccamvel unam akeramve capellam coemunt , fibi perfuaden-tes, quod hoc prxtextu , totam , quaquaverfum patet,te:ram fibi ipiis vindicare poflint, aliorumque adven-tui flrmiflima obiecerint repagula. Qux vero cum illos

fefelUt

m ) ') s M

(«) _._^>^»on.s »n duos prareipue otllinci -ilfX-lci l»^etit, Montanos fciJicetii Sylvefircs, Montani »iicitntut , qui «juitm peceribus <2tis pabnli _,<__,*?.«-

bciir r.rtx illis addiita*, «cl Aipcs, qua: lVo'iv_^ic« dicuntur, tempeie vein»liteli coiiferuiit , nutuir.no ingriicr.tc ad priltiiiÄ !>*<*. rcverfuii. per l>icn cmaur.ni faltus inhalmnnr, ».ib-. _ut-M pecol bul -!in,cnt_ neecflaria non <up»pedic-mibus, us^u. ad communitantes, ( almaNNtllg). c^u» intcr l.H^.^>c»,iHl__ic Vefti_l,otiii.^li_ jHccnc, <i<_-cin<!tinc. Src inccit,: !_<.!_ eil»nt.l lcnra.i»ci pannis c<*n>s._t2> quibuts fe contra een.pel.itum iiiju.i-l <^clcnllu«r, in il!«eiigunc I.ci. , 4^ua? -_icl»enil)U! luxurianr,

(d>J Sylvcftrcs ciicttntul, qui 5t,2; non re'inquunt t-li_s, ur ad A'p.s c«n.__>.__

grctic, li p!_-i_lis in _<.<_!« ad I_cuum .».pliniil ripas cxftru-ta _>__cnr .u^tl^lill!.. , corticibus t. 6.., Hti__ttm sttn^2tion? cnmniociit^tiz,pi(c:itionis , & VI.N2--rioniz _-.il.nci_i p._rcip_c liabent. Nen diffircmtir, auin p.i- hare !oca f>ct.z;_e5.02.!tcc!!ii.,..5 dcl.-t-cion.m prarbcant ifta ii^p.!»,'?, wHM parva ci.lNl»)>H4c vi--:-» liect vireta, qux fmvui pecr.dum £010 impra*gnaea alibis ii (o-liis !ux_li2s!t.

fefellk opihio, adminicula fira Rufticana, vaccam,.,ca-pellamve adventantibus hofbitibus alendas tradunt, bu-tyrum tamen, quo valde deletflantur , in folatium quaä6c omnium moleflarum oblenimentum repofcentes.

Quod ad horum omnium diverfam Oeconomiamattinet, adeo fuccintfle illam expofuerunt Viri Clarifli-mi, SCIIEFFERUS 6c HÖGSTRÖM, ut qui ipforum in-flituta proveheret, lampada forte fbli adderet. Qua-drant autem in iflam gentem in hunc usque diem,qux de ejus vivendi ratione memoria produnt Duum-viri hl Prxfbmtiflimi , 5c adeo flmilis efl majoribus fuis,ut fl fuperflitiones quasdam exceperis, qux jam, exortjaclariori Religionis luce, profligatx funt, 6c quasdam de-mas morum mutadones, quas paupertas, rigida illa

■Magiflra

(jy) Potius c»il*l. mciidicando , p.c__H «icinOTum R-fticoriim partum du»c.i-i!__ & vufto-icndo, nec hoh piscHiicini.iii L. fanificiis operam locand*,»It_ln ll_ii>.^U4>t , quam culturx tcirx* l.t. tradutit. Qiumobrem etiam TiK«garLappa»/Getår Lappl», listar kl!jls«t, Elall4t«ppar, crtw_i_-_itM «u»--IU^HNtUI.

§. IX.

m ) '4 ( MM_g'ftra , intro_ux't, eandem prorfus indojem in nepotil u, ad. uc 'pil.re a»uiihadvertcs, .'oritni auti.m, ceu nocum poniijius, Oeconomix eardo in<_« cocns vercitur, ut greves Kangiterorum yale_nt & augi-li.a,,c, q>i_s cumpeftitera lues , voraces lupi, »el anni graviores, (qui tum prxcipue inamineac,quum ii x , qux prim» c.idit autuinno, »nitiori aura liquefcit , inbicoque dein.ceps ligor, in crali-,ii ga<!ct cruftam converritwr , ita ut Nbenones illamdiftring.re & iichenem earpére non po_l_at) conficiunt , fquaiida illos mina-tur paupercas. De cetcro notandam, quod LAPPONES Montini plerumqueditiotes lin. fylveltribns, quas opcs iude arcelbmus, quod prx.ipuam giegumfil-rum cur.im agant, quos pcrnox Lc perdius curant ! can,bis latc! itum vi-ce ftingentibiis. ipfbs j-vamibus agunr, continent , difperfosquc rccolligunt,$i proeinia laborum qusra. , 1,..b.»c iac, cafros", ca.n.. fjpidiilin.as, alics-qtte lelicil grcgis redf-its, qui vitx cO!i!Mod>tati,quantiim ipli deliJer.iit ,inferviunt. Contra ea, q.iun. Syiveftres pifcando ii .cn,.nd_ difrineaiuur ,<uf._di.mi Riienanutn p!eru,nqne ne^i^iinc, qii.iiiiobreni p.c<>r,i eorum quo-«d maximan pilt^ni folura vagantur, &_ fens , ti iniqua it.i tulerinl fara,■pabula prxbcnt, fallen, ita f.roc.s redduntur !>_* betiix, ut iiias deinccps,tamqiiam alias i.ra. venari & prollerncre Cogantur, Hinc est , quod in-c.la. in l>ar__cia ARViDSJ.UIR , q,7c Sylveftribus gaudet !.<! l*c.*>l!!'l!s, p.u-penores (tot , qii.ni Montani, qu>b'.is ARIEPLOG qupad iii.iximani prtetl-inbabitatur. Attamen documen..!. miniine taltis indu-ti credimus, il.am lci.licet ARVIDSJAUR, opuleiniorcni quond.iiii fnilfe. Nam & iple memoria re-vocare polluin, qiod !i,ud ita pride>. turba: hujus Rangiferinx non t--pp<».«ialii c^-t-iii, led adjaccntem Veftrobotnix p^lcem implevcrint, li-ltio^que.vetiantibus exopratiilimam pr^_d,i4ii obtulermt, B>rdec ; m autem ab!i,nc admo-dum a»nis it.i ad incicas rcdigebantur, tabtda impiiinis !up>'>iuii! laniena, ntpaiuin abfucrit, qi,in cum toca liac animalium lt<p. in illis cegionibus alhimconclaniatumqtic fuilfct, l^u>s , quxfo, miretur , quod _.appones iiigenci hacclade .ccepta, ad Vcfirob.tniam catervatim fe concutcrrac , fncndicafido vifflum fibi qurlitttri. Quum vero hoc il is intcn.ii.tum eller , & pr.ctcrea fa-cerdote' pr^fu^os auditores repofc.renr , inter cun.Ui» & niaileum res eo.-inlane vcrfabatur. Et certe fame exftinAi fuittctit, Ii q tis vagintes p« »ico«{k villas _u_r,c-.um perfccutus fuiller, _c notentes vol.nces ad p.itnam retra-.xidec. An.iis aittei_i novilliiiie elapfis, exhauftaS viies rrciiperare c<xpe»runt, quas indies au»eri nullus dubito , usque dun infaöftus >1!^ tiofpes',Lupus, incautos & (ccuros aggrediens, novas edat ftrages . priiunamque ini-feriaiil reducat, Interea vcnationi & pifcicioai niuitain navant opci.i4.n Syl-veftres, nullis v«! di-i vel anni temporibus ab lioc labore vacui. Lapponcscliam opificiis , qusipforum genio conveniunt, occupaiuur. !*rxi4.-rqi,ani eniin«uod vet.el fibi co,ifuunt, caiceos confciunt", lil-qoe dicunt, ad rec,a tex.n-di, sunes etiam torquenc cx tencnortbut arboruin radtctbus, Varia quoque

U.eN'

m > h ( sj»

Q-ium itaqne muitis indigeant Lappones, nec commode fieri possit, utunaqÉxqoe famida urbem vicinam adeat, necet.arias res fibi comparatura ,nandmas, a Regina gloriof, mem. CHRISTINA conccflas, heic celebrant «-ves Pirenfes, qux in finem menfis Januarii li in .nitium Februari! incidunr.?>_erces fuas non equis , propter iniqua viarum pabulique penuriam,fed tan,

giferis !i-poi!unt, qu>'.'S fappones deducunr & reducunr. Jpfa mercatura par-tim mercina. permutatione, partim pecuniis peragitur. lappones autem co-lia Rangit-rinas pellcs preticfioics, pifcez, cateos, cainem &c. afferuet , pr»ctnbus farinam , fal , pannuni , pluirbum , ute:ifilia fcrrea , cuprea , argentea &c,a mercaloribi.s fibi comparanr. Ante onmia veto tabacum & vinum com-btiftum v.i,4_mer,ier cupiunt; Le nifi bac promu'fide deiiniantur, tOta mer-caturx rario manea ev_dit & frigida. in contrahendo autem Lappones _n-liquum ofefervaftt r.rum pretiuin , quod cum aimi- proxime pr^terlapfis,io4.e neccllitaie coac.i , mutaverint nierc_rore_, ipluni c«mmercium magismagl^que decrevit. Decrcfcct autem , quamdiu mercatores furameuto quafffe otiihiiigimt, antequam nundinas adeunt, fe exigua admo,!um pretia premcrcibus quibusvis o.laruros, ul eo magis Incrum norr fine lapponum detri-jnento pcrcipiant. Non tamen fibi delucrunl_ .lappones in boc rcrum art!»ttilo, fed quam arliäcia mefeatöcum cognofcerent , valde rndignati ad aliasi.apponix Nunciiiias, quidam I-yklct-uks . a.ii Jökn-oefcenfes convtncrunr.Heic aktern optimas merteS divendere lolent, futijes autem Pirenfibus ferefervant , & fic aicem ane nova eludiint. Faftid-unt igitur oppidanos, &cum rnfticis porijjimum shercatuvatn inftituunt, quam, ii modo pcrmifla efle t,legioni profuur.im vix dubiramns, Prxterquam enim quod utrsqar hocmodo confularur, facile per banc conver.ationem> ruftici exuerene fin^ram,twam de Lapponia fibi foimant opinioncm , & forte ad j,xc foca commi-gr:_renr. (Htiid ? quod lappones ctiam deponerent odium , quod in Sueeoseoneeperunt, nec IrimtiUs invidix fe in transvcrium ica rapi paterensur, ur«caltarciit loca, qux fcirent culrurx elfe ajHiflima,

§. XI.

utenfitia li^nca , __ patinas se cratctas aflabre »laborant , qua. cciri vendunt,dugluni fiumenti, cujus capacia lunt, plerumque in pretium repofcunt. tihoc autem frumento , panem non conficiunt, nam tjus ulus per Lapponiamnnndum increbuit, led pulmentis illud & fbibilibiis impendunl. kalium au-tern i. falluntur quotquot credttnt, quod fine fåle vi&itent. Hoc enim adeoBcceflärium ducunr , ut Ii forte defuerit, decem & ultra milliaria proficifciad proximan. uibcm non dubitenf, ccrvicique, ii xflas fuerit, inipefrfruni do-litum reportern.

§. X.

1» I.apponia Fitenfr nuflx nttnc temporis res meta.!..,. tra-tanrur. No-timus tame», quod, feiknte ad <_!_.. ina-t-l-- RegniSvio-Gothici ChRISTINAj,

sch v lss ( m_,r«>-ti^>dir>a, pr«!ol<. hoc rnetallo locuples, culta f»er't. qvx /ita fult ,Hl^aiait-!!^^!. confiiiio Regnorum Suethix & Norvagix ; qu.d opus aufpieiis La-tonis ERICI FIEMMING agitabatur. Paullo post in gravflimo bcilo.quojBueci cum Danis , Duce Rege fortiffimo CAROLO I_.UBTAVO, geflerunt, Da-«t Anno l6fß hane fodinam everfam obruerunt. Non xgre hane rerttm Ca-totftrophen tulcrunt Lappones, quippe qui quamdiu hoc duravit opus, duratnadmodum fortem fubi.runt, ita qttidem, ut nifi b» tern fauces opportunesuiflenr claufx , cum Lapponibus Pitenftbus , imprimis noöntanis, »Hum omni»no fuiirct. COgebantttr enim per A!pc. & iniqua loca tam metallorum mas-las, quain ligna aliasque res neecflanas Rangiferis fiiis veh_.. ; quos cumvideren: tantis oneribus impares fub eisdeoi miferandum in «oduiii deficcrc,imperata faccre dcrreiSarunt , fed prqtp-et quam tcrgiverfationein graviflimeadflicli fuerunt. Horreo , expofiturus genus poenarum ab omni luimanita-le alicnum > qiio fuos majores adfeilos fuiil., conqueruntur (v:rc an falfocerte non dixcrim) adliuc lapp.nes, dum eos ad lui oblequium redi^ercvcllcnt sodi<4>x administratarcs. Sc''"*ct in lacubus glacie conftriclis, duasapertutas parum a fe distantes f-rmarun. , Lapponcmqu- futie circumlica-tum, & frigidiiliinxaqux immcrfum ex tina ad alteram fub <^!acie duxerunt,donec novam perpetuamque promirteret obedientiatn. .Tinc forte quouueest, quod torvis adlutc intucrttur oculis quicuuque de re metallica coramjpfis mentionem faciar. Et (i accidcrit, ut quis venas mctallicas inJ.io;and!propofito buc accedat, & lappones vix .-.«store, postulaverit, nihil proficier,quum ipfi mala quxvis dirillinia, immo mörten, iplam onimbus fuis mi-Bentar , qui vrnam quandam fibi petfpedam aliis mönstrat, au,'us fuerit.Si opus adeo proficuum , quod incolis fudes in ocults est, «!i<^„ando fuccedet,sacerdotum opus est miniflerio, qui eum per tertas corum vapantur, omnesangulos fibi petfpeHos reddere pofilint. (>uid ver« ab haruni rerum igna-,is cxfpcct.iri potcft, fiqttidem non tantum exafciata coguitio fed multiplexctiam industria requirarur > fi quis ex oblcutts terrx vifceribus abfeonditos the.iauros eruer. velit. Nptime igitur rcipublicx coniulttim fbret, (i i!!i, qui adl>anc provinciam mittendt lunt, antiftitutn benevolcntia coniirmati, ftipendiis,cum Academias frequentant , fublevarencur , ut non Tbcot.eti.a_ tantum par-te. jtliaeralogicas edifcere, led pridticas etiam traftarc & cliymicas pollent.<)uod fi contigerit, (pondcre aufim, quod »01, ..letaliic.. tantum ven.is prode-lent, quoquc copiam rerttm cuttofarum hinc report.rent foliertes natura;écrutatores. atqtte ita occaitonem impetrarent tam ai;gendi rcgnt commoda ,

quam celeblanili Sunimi ictuin omnium Modctatoris bouitatcm &Glol. IA M.