100
B. KAΛΛIOΣHΣ, B. ΠANAΓIΩTOΠOYΛOΣ, X. ΠAΠAΪΩANNOY IΣTOPIA Γ ΓYMNAΣIOY

Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που

B KKAΛΛIOΣHΣ BB ΠΠANAΓIΩTOΠOYΛOΣ XX ΠΠAΠAΪΩANNOY

IΣTOPIAΓ rsquo Γ Y M N A Σ I O Y

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 11οο 9Ενότητα 1η 10Ενότητα 2η 20Ενότητα 3η 27Ενότητα 4η 40

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 22οο 49Ενότητα 5η 50Ενότητα 6η 61Ενότητα 7η 67Ενότητα 8η 73Ενότητα 9η 82Ενότητα 10η 90Ενότητα 11η 97

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 33οο 105Ενότητα 12η 106Ενότητα 13η 116Ενότητα 14η 125Ενότητα 15η 135Ενότητα 16η 143

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 44οο 153Ενότητα 17η 154Ενότητα 18η 163Ενότητα 19η 170Ενότητα 20ή 180Ενότητα 21η 189Ενότητα 22η 194Ενότητα 23η 204

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 55οο 215Ενότητα 24η 216Ενότητα 25η 226Ενότητα 26η 237

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 66οο 251Ενότητα 27η 252Ενότητα 28η 261Ενότητα 29η 267Ενότητα 30ή 277

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 77οο 283Ενότητα 31η 284Ενότητα 32η 300Ενότητα 33η 312Ενότητα 34η 325

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 5

6 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 88οο 337Ενότητα 35η 338Ενότητα 36η 346Ενότητα 37η 355Ενότητα 38η 362Ενότητα 39η 381

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 99οο 395Ενότητα 40ή 396Ενότητα 41η 404Ενότητα 42η 410Ενότητα 43η 418Ενότητα 44η 430

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1100οο 437Ενότητα 45η 438Ενότητα 46η 445Ενότητα 47η 453Ενότητα 48η 458Ενότητα 49η 469

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1111οο 477Ενότητα 50ή 478Ενότητα 51η 487Ενότητα 52η 496Ενότητα 53η 506

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1122οο 515Ενότητα 54η 516Ενότητα 55η 527Ενότητα 56η 538Ενότητα 57η 547Ενότητα 58η 555

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1133οο 565Ενότητα 59η 566Ενότητα 60ή 573

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1144οο 579Ενότητα 61η 580Ενότητα 62η 592Ενότητα 63η 606Ενότητα 64η 619Ενότητα 65η 635

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το microάθηmicroα της Ιστορίας microπορεί να αποτελέσει για κάθε microαθητή ένα γοητευ-τικό ταξίδι στο παρελθόν microέσα από το οποίο θα ζωντανέψουν όλα τα θαυ-microαστά επιτεύγmicroατα του ανθρώπινου πολιτισmicroού αλλά και όλες εκείνες οιστιγmicroές που αmicroαύρωσαν την πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου και σηmicroά-δεψαν αρνητικά κατά καιρούς τις κοινωνίες του Η επαφή microε τις κατακτή-σεις αλλά και microε τα σφάλmicroατα του παρελθόντος η οποία επιτυγχάνεταιmicroέσα από την ιστορική γνώση microπορεί να συmicroβάλλει στη διαmicroόρφωσηανθρώ-πων microε συγκροτηmicroένη σκέψη και αναπτυγmicroένη κρίση ανθρώπων πουθα ξέρουν να αξιοποιούν τη γνώση των πολιτισmicroών που προηγήθηκαν για τηδηmicroιουργία δίκαιων και δηmicroιουργικών κοινωνιών Με γνώmicroονα τις αρχέςαυτές προσπαθήσαmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε ένα βιβλίο που δε θα περιορίζε-ται στην απάντηση των εργασιών του σχολικού βιβλίου αλλά θα βοηθά τουςαναγνώστες του να αποκτήσουν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες προκει-microένου να σχηmicroατίσουν σαφή ndashόσο είναι δυνατόνndash αντίληψη για τα ιστορικάγεγονότα και για το ρόλο που διαδραmicroάτισαν τα πρόσωπα σε αυτά Γι αυτόδοmicroήσαmicroε το βιβλίο ως εξής

bull ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣΣτο microέρος αυτό παρουσιάζουmicroε διαγραmicromicroατικά το υλικό της κάθε ενότηταςτου σχολικού βιβλίου Το διάγραmicromicroα είναι αρκετά αναλυτικό ώστε να βοη-θάει τον microαθητή να σχηmicroατίσει πλήρη εικόνα των ιστορικών δεδοmicroένων κάθεmicroαθήmicroατος και οργανώνεται microε βάση microικρές υποενότητες στις οποίες δια-τηρήθηκαν στο microεγαλύτερο microέρος τους οι υπότιτλοι του σχολικού βιβλίου

Πριν από κάθε διάγραmicromicroα υπάρχει ένας microικρός πίνακας microε χρονική ανα-φορά στο τώρα στο πριν και στο microετά Ο σύντοmicroος αυτός χρονικός προσ-διορισmicroός βοηθάει τον microαθητή να κατανοεί το χρονικό πλαίσιο στο οποίοεξελίσσεται κάθε ενότητα και παράλληλα να συνδέει microεταξύ τους τις ιστορι-κές περιόδους που διδάσκεται

bull ΧΡΟΝΟΛΟΠΟΣτο microέρος αυτό δίνονται τα πιο σηmicroαντικά ιστορικά γεγονότα των οποίων οιηmicroεροmicroηνίες παρουσιάζονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα Το χρονολόγιοαυτό λειτουργεί και ως microια σύντοmicroη επανάληψη των βασικών ιστορικώνγεγονότων κάθε microαθήmicroατος

bull ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό δίνονται οι απαντήσεις των ερωτήσεων που υπάρχουν στοσχολικό βιβλίο για τη συγκεκριmicroένη ενότητα Το υλικό για την απάντηση τωνδιαθεmicroατικών δραστηριοτήτων βρίσκεται στο cd-rom που συνοδεύει τοβιβλίο

bull ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό σχολιάζονται αναλυτικά οι εικόνες και τα παραθέmicroατα πουυπάρχουν σε κάθε ενότητα Πολύ συχνά η ανάλυσή τους περιλαmicroβάνει πρό-

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 7

8 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

σθετες ιστορικές πληροφορίες που σκοπό έχουν να εmicroπλουτίσουν την ιστο-ρική γνώση του microαθητή γύρω από τα συγκεκριmicroένα γεγονότα και παράλ-ληλα να του κεντρίσουν το ενδιαφέρον

bull ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΣτο πέmicroπτο και τελευταίο microέρος παραθέτουmicroε επιπλέον πληροφορίες για ταγεγονότα που αναλύονται στην κάθε ενότητα microε στόχο από τη microία να απο-σαφηνίσουmicroε δύσκολες είτε σκοτεινές πλευρές τους και από την άλλη ναικανοποιήσουmicroε τη διάθεση του microαθητή να εmicroβαθύνει στα ιστορικά δεδο-microένα και να διευρύνει τη γνώση του γύρω από αυτά ∆ώσαmicroε έmicroφαση σεθέmicroατα και γεγονότα που είναι πιθανόν να προβληmicroατίσουν τον microαθητή καινα δηmicroιουργήσουν ερωτηmicroατικά καθώς και σε γεγονότα που ξεχωρίζουνγια τη βαρύτητα τους και την έντονη επίδραση που άσκησαν στην εποχήτους αλλά και στα microετέπειτα χρόνια

bull ΠΑΡΑΪΣΤΟΡΙΚΑΙδιαίτερο τmicroήmicroα του βιβλίου αποτελούν τα λεγόmicroενα Παραϊστορικά Πρόκει-ται για σύντοmicroες ιστορικές αναφορές σε στοιχεία που συχνά εντυπωσιάζουνmicroε την ιδιαιτερότητα τους είτε σε γεγονότα παράξενα και αξιοσηmicroείωταΠιστεύουmicroε ότι οι αναφορές αυτές θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον τουmicroαθητή και επιπλέον θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει και κάποιες άλλες δια-στάσεις είτε και αθέατες πτυχές των ιστορικών γεγονότων Τα Παραϊστο-ρικά βρίσκονται διάσπαρτα και στα πέντε microέρη από τα οποία αποτελείταικάθε ενότητα του βιβλίου δίπλα στο αντίστοιχο συmicroβάν ή πρόσωπο στοοποίο αναφέρονται

Στο cd-rom που συνοδεύει το βιβλίο παραθέσαmicroε πλούσιο υλικό για αξιοποί-ηση από τον microαθητή ή από τον εκπαιδευτικό Πιο συγκεκριmicroένα το cd-romπεριέχειbull ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ Ο∆ΗΓΙΕΣ ΠΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΘΕΜΑΤΙ-

ΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥbull ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ανά κεφάλαιο)

Ελπίζουmicroε πως το βιβλίο αυτό θα είναι ένα πολύτιmicroο εργαλείο για τουςmicroαθητές και τους εκπαιδευτικούς

Οι συγγραφείς

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 8

ΟΙ ΑΑΠΑΡΧΕΣ ΔΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣΤΟΥ ΝΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΚΟΣΜΟΥ

1 Kεφάλαιο Πρώτο

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 9

1Eνότητα

Εξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Οικονομικές μμεταβολές

Στη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα στην Ευρώπη bull Σημειώθηκε θεαματική αύξηση του πληθυσμούbull Έγιναν μεταβολές στην αγροτική οικονομία για να καλύψουν τις ανά-

γκες του αυξανόμενου πληθυσμού Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκεαγροτική επανάσταση

bull Το εμπόριο αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Ευρώπη στην Αφρική καιστην Αμερική (τριγωνικό εμπόριο) και κεφάλαια συσσωρεύτηκαν σταχέρια Eυρωπαίων επιχειρηματιών

Αποτελέσματα bull Οι παραπάνω εξελίξεις έφεραν μεταβολές στην παραγωγική διαδικα-

σία Η ύπαρξη ταυτόχρονα α) τεχνολογικών εξελίξεων και ισχυρών μηχα-

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

infinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot part˘Uacuteˆmiddot˚Icircfi˜ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo amp AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

prod AcircOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger

part˘UacuteOgraveEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcirclsaquo infinEcircUacuteEgraveIcirclsaquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 10

KE

ΦA

ΛA

IO

1

νών β) επιχειρηματιών με κεφάλαια γ) χιλιάδων αγροτών που αναζη-τούσαν εργασία στις πόλεις οδήγησε στην εκβιομηχάνιση

bull Αυτά συνέβησαν (αρχικά) στη Μεγάλη Βρετανία στα 1750-1780 καιαποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομη-χανική επανάσταση

Κοινωνικές μμεταβολές

Η αριστοκρατία προσπάθησε να διαφυλάξει ταπρονόμιά της

Η αστική τάξη (βιομήχανοι τραπεζίτες μεγαλέ-μποροι) ενίσχυσε τη θέση της

Αγρότες και ασθενή κοινωνικά στρώματα πόλεωνζούσαν σε άσχημες συνθήκες

Η ππολιτική κκατάσταση σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Η πολιτική κατάσταση δε γνώρισε τις ραγδαίες μεταβολές που συντελέ-στηκαν στην οικονομία παρέμεινε στάσιμηbull Σχεδόν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης επικρατούσε η απόλυτη μο-

ναρχίαbull Στη Μεγάλη Βρετανία αντίθετα οι οικονομικά ισχυρές τάξεις είχαν ο-

ρισμένα πολιτικά δικαιώματα αποτέλεσμα της ένδοξης επανάστασηςτου 1688 η οποία οδήγησε στον περιορισμό των εξουσιών του βασι-λιά

Πνευματικές εεξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο ααι

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τιςπρολήψεις του Μεσαίωνα

Παρακινημένοι από την επιτυχία των φυσικών επιστημών κάποιοι διανο-ούμενοι σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν με βάση τη λογική να ανακαλύ-ψουν (παρόμοιους με τους φυσικούς) νόμους που διέπουν τη λειτουργίατου κόσμου

Πρωτοπόροι στις πνευματικές εξελίξειςbull Φράνσις Mπέικον (ή Bάκων) Το πείραμα πρέπει να επαληθεύει μια

επιστημονική θέση προκειμένου αυτή να γίνεται αποδεκτήbull Pενέ Nτεκάρτ (ή Kαρτέσιος) Η συστηματική αμφιβολία οδηγεί στην

αληθινή γνώσηbull Tζον Λοκ Οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα (ζωής

ελευθερίας περιουσίας)bull Iσαάκ Nιούτον (ή Nεύτων) Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς

11ENOTHTA 1

intOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveIcirclsaquo˘UacutemiddotIgraversaquopermilmiddot

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 11

12 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νόμους O Nεύτων εφαρμόζοντας την επαγωγική μέθοδο διατύπω-σε τον νόμο της παγκόσμιας έλξης

Το κκίνημα ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι θθεμελιακές θθέσεις ττων δδιαφωτιστών

Απόρριψη κάθε αυθεντίας Κριτική υφιστάμενης γνώσης Αποδοχή λογικής για την ερμηνεία του κόσμου (ορθολογισμός) Πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς

Γεωγραφικά ndashndash χχρονικά όόρια κκαι εεκπρόσωποι ττου ΔΔιαφωτισμού

Στα τέλη του 17ου αι εμφανίστηκε στην Aγγλία Kυριότερος εκπρόσω-πος ήταν ο Tζον Λοκ

Tον 18ο αι κορυφώθηκε στη Γαλλία Aνάμεσα στους Γάλλους διαφωτι-στές ξεχώρισαν ο Pουσό ο Bολτέρος ο Nτιντερό ο Mοντεσκιέ και ο NτrsquoAλαμπέρ

Aπό τη Γαλλία ο Διαφωτισμός εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Eυρώπη

Διαφωτισμός κκαι ππολιτική

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κίνημα κατεξοχήν πολιτικό Η αστική τάξη εκφρά-στηκε πολιτικά μέσω του Διαφωτισμού και διεκδίκησε τη συμμετοχή τηςστην πολιτική εξουσία

Oι ββασικές ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού

Φυσικά δικαιώματα Όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα απαραβίασταδικαιώματα (ζωής ιδιοκτησίας ισότητας ελευθερίας σκέψης και έκφρα-σης) Τα δικαιώματα αυτά δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία

Κοινωνικό συμβόλαιο Διατυπώθηκε από τον Tζον Λοκ και υποστηρίχθηκεαπό τον Ρουσό Οι άνθρωποι παραχώρησαν κάποιες ελευθερίες τουςπροκειμένου να ζήσουν αρμονικά Το κράτος είναι ο εγγυητής των όρωναυτής της συμφωνίας Στην περίπτωση που το κράτος παραβιάσει τοσυμβόλαιο και γίνει τυραννικό οι αρχόμενοι έχουν δικαίωμα αντίστασηςΓια τον Ρουσό που ήταν πιο ριζοσπαστικός η εξουσία πρέπει να βρίσκε-ται στα χέρια του λαού και όχι του ηγεμόνα

Γενική βούληση Όρος του Ρουσό που σημαίνει την έκφραση του γενικούσυμφέροντος μέσα από τη σύνθεση των ατομικών βουλήσεων Πρόκειταιουσιαστικά για τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων

Διάκριση των εξουσιών Διατυπώθηκε από τον Μοντεσκιέ Οι φορείς τηςεξουσίας πρέπει να είναι διαφορετικοίbull Εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (η κυβέρνηση)bull Νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (η βουλή)bull Δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (οι δικαστές)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 12

13

H εεπίδραση ππου άάσκησε οο ΔΔιαφωτισμός σστην ππολιτική ππραγματικότητα ττου18ου ααι

Ο Διαφωτισμός άσκησε σημαντική επίδραση στην εποχή του Ενέπνευσε την αμερικανική (1774) και τη γαλλική (1789) επανάσταση Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του

bull περιόρισαν τα προνόμια των ανώτερων τάξεων bull έλαβαν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας bull ενίσχυσαν τα Γράμματα και τις Τέχνες Αυτή η παραλλαγή της μοναρχίας ονομάστηκε φωτισμένη δδεσποτείαbull Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Φρειδερίκος Βrsquo (1740-1786) στην

Πρωσία η Μαρία Θηρεσία και ο γιος της Ιωσήφ (1740-1780) στηνΑυστρία και η Αικατερίνη Brsquo (1762-1796) στη Ρωσία

H εεπίδραση ττου ΔΔιαφωτισμού σστις σσύγχρονες δδημοκρατίες

Οι ιδέες του Διαφωτισμού καθιερώθηκαν και άσκησαν σημαντική επί-δραση ακόμα και στις σύγχρονες δημοκρατίες

Διαφωτισμός κκαι θθρησκεία

Οι περισσότεροι διαφωτιστές ήταν υπέρ του ντεϊσμού ενός θρησκευτι-κού δόγματος που πρέσβευε ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο αλλά δενπαρεμβαίνει στη λειτουργία του Επομένως δε χρειάζονται ούτε ιερέςτελετές ούτε προσευχές

Οι διαφωτιστές ασκούσαν αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία στημισαλλοδοξία και στον φανατισμό

Οι διαφωτιστές ήταν υπέρ της ανεξιθρησκίας Κάποιοι διαφωτιστές ήταν άθεοι

Διαφωτισμός κκαι εεκπαίδευση

Η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα μέσα για τη συνεχή πρόοδο τουανθρώπου

Ο Ρουσό στο έργο του Αιμίλιος ανέδειξε τη σημασία της προσωπικήςαναζήτησης του διδασκόμενου

Οι διαφωτιστές δε δέχονταν την αυθεντία του δασκάλου Ήθελαν τον δά-σκαλο οδηγό του μαθητή στην ανακάλυψη των απαντήσεων

Διαφωτισμός κκαι οοικονομικός φφιλελευθερισμός

Φυσιοκρατία Η οικονομία πρέπει να αφεθεί να λειτουργεί laquoφυσικάraquoχωρίς την παρέμβαση του κράτους (= μερκαντιλισμός) Την άποψη αυτήυποστήριξαν Γάλλοι οικονομολόγοι με κύριο εκπρόσωπο τον Κενέ

Οικονομικός φφιλελευθερισμός Η οικονομική αυτή θεωρία γεννήθηκε στηΜεγάλη Βρετανία με κύριο εισηγητή τον Άνταμ Σμιθ στο έργο του Έρευ-νες για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776) Σύμφωνα με

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 13

14 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αυτήν το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονο-μική ζωή1

Η ΕΕγκυκλοπαίδεια

Eίναι το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του Διαφωτισμούbull Eίναι ένα συλλογικό έργο 33 τόμων bull Πρωτεργάτες ήταν ο Ντιντερό και ο Ντrsquo Αλαμπέρbull Συνοψίζει τις ιδέες του Διαφωτισμούbull Παρουσιάζει τις νέες γνώσεις ιδέες και αντιλήψεις για την οικονομία

την κοινωνία την πολιτική

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοι-νωνικά στρώματα

Μέσα από εκλαϊκευτικά βιβλία έγιναν γνωστές και δημοφιλείς και στακατώτερα κοινωνικά στρώματα

Τέλος από τη Γαλλία οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν στην υπό-λοιπη Ευρώπη (και στην Αμερική)

17ος ααι laquoΕπιστημονική επανάστασηraquo πρόοδος των φυσι-κών επιστημών

18ος ααι Αγροτική επανάσταση Διαφωτισμός

1750-1780 Η πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασηςπερ μμέσα ττου 118ου ααι laquoΦωτισμένη δεσποτείαraquo μονάρχες που αποδέχο-

νται τις αρχές του διαφωτισμού

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττις ππηγές 33α 33β κκαι 44 ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττις ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού ππου υυποστηρίζονται σσε ααυτές

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κατεξοχήν πολιτικό κίνημα Οι κύριες πολιτικές τουθέσεις ήταν α) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ατόμου και του πολίτη δικαιώματα

που θεωρήθηκαν laquoφυσικάraquo και απαραβίασταβ) Η εκπόρευση της νομιμότητας της εξουσίας από τον λαόγ) Η διάκριση των εξουσιώνΣύμφωνα με τον Διαφωτισμό ο λαός έχει το δικαίωμα ακόμα και της χρήσηςβίας απέναντι στο μέχρι πρότινος ιερό πρόσωπο του ηγεμόνα Το δικαίωμα

2 XPONOsectOdegIO

1 Για μερικές επιγραμματικές διαφορές μεταξύ γαλλικής φυσιοκρατίας και βρετανικού φιλελευθερισμούβλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 14

15

αντίστασης του λαού κατοχυρώνεται με το σκεπτικό του laquoκοινωνικού συμβο-λαίουraquo ο ηγεμόνας κυβερνάει στο όνομα του λαού του επομένως πρέπει οιαποφάσεις του να μη θίγουν τα συμφέροντα του λαού Σε περίπτωση που οηγεμόνας ενεργεί διαφορετικά ο λαός έχει το δικαίωμα να αντιδράσει δυνα-μικά (Tζον Λοκ) Κάθε εξουσία λοιπόν πηγάζει από τον λαό και ασκείται γιαχάρη του λαού Ο λαός έχει τη δύναμη να διορίζει τους δημόσιους λειτουρ-γούς και να τους παύει σύμφωνα με τη θέλησή του Οι κρατικοί αξιωματού-χοι και υπάλληλοι οφείλουν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών και σεκαμία περίπτωση να τους τυραννούν και να τους εξουσιάζουν (Zαν ZακPουσό) Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για τηνύπαρξη ελευθερίας σε ένα κράτος Σε διαφορετική περίπτωση η κατά-χρηση της εξουσίας θα γεννήσει τη διαφθορά και την αδικία (παράθεμα 4)

2 ΠΠοιας κκοινωνικής ττάξης ττις εεπιδιώξεις εεξυπηρετούσε ααντικειμενικά οοοικονομικός φφιλελευθερισμός ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 66

Μέσα από τον Διαφωτισμό η αναδυόμενη αστική τάξη εξέφρασε τα πολιτικάτης επιχειρήματα με τα οποία διεκδικούσε τη συμμετοχή της στην άσκησητης εξουσίας Είναι επόμενο λοιπόν η οικονομική θεωρία που αναπτύχθηκεστο πλαίσιο της ιδεολογίας του Διαφωτισμού να εκφράζει την αστική τάξηκαι τα συμφέροντά της Η εναντίωση στον κρατικό παρεμβατισμό που έθιγετα συμφέροντα των αστών και περιόριζε τις δραστηριότητές τους εκφραζό-ταν με την προσπάθεια κατάργησης του παλιού οικονομικού συστήματοςτου μερκαντιλισμού Η αντίθεση στον μερκαντιλισμό έφερε στο προσκήνιοτις θεωρίες για ελεύθερη και αβίαστη οικονομική δραστηριότητα Πρότυπογια την οικονομική δραστηριότητα έγινε η ίδια η φύση η οποία λειτουργείκαλύτερα όταν λειτουργεί ελεύθερη από την ανθρώπινη παρέμβαση Η laquoφυ-σικήraquo λειτουργία της οικονομίας ονομάστηκε φυσιοκρατία ενώ στην Αγγλίαπήρε τη μορφή του οικονομικού φιλελευθερισμού που υποστήριζε ότι τοκράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά μόνο ελάχιστα στην οικονομικήζωή Είναι χαρακτηριστικό ότι στο παράθεμα 6 ένα απόσπασμα από το έργοτου Σκότου οικονομολόγου Άνταμ Σμιθ θεμελιωτή της φιλελεύθερης οικο-νομίας ζητείται ελάχιστη παρουσία του κράτους Τα πράγματα και μάλιστατα οικονομικά πρέπει να κινούνται με laquoφυσική ροήraquo

Εικόνα 1 Εργοστάσιο υυφαντουργίας σστην AAγγλία ((περίπου 11750)Στην εικόνα αποτυπώνονται κάποια χαρακτηριστικά του νέου τρόπου παρα-γωγής που επικρατεί σταδιακά στη βιομηχανική εποχήbull εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίαςbull δημιουργία μεγάλων εργοστασίων Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε στην εικόνα έναν τεράστιο χώρο που καλύ-πτεται δεξιά και αριστερά από μηχανές και κάποιους εργάτες που χειρίζο-νται αυτές τις μηχανές (πρόκειται για υφαντικές) Είναι χαρακτηριστική ηαίσθηση του κενού χώρου που δημιουργεί η ύπαρξη ελάχιστων εργατών

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 15

16 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

στο εσωτερικό του εργοστασίου Στο κέντρο της εικόνας υπάρχει κάποιοςπου φαίνεται να επιτηρεί τους εργάτες Πρόκειται μάλλον για τον επιστάτη(διαφορετική ενδυμασία) Όπως διαβάζουμε και στο παράθεμα 1 laquoοι εξελιγ-μένες μηχανές [hellip] απαιτούν λίγα χέρια [] με την επίβλεψη ενός επιστάτηraquo

Eικόνα 2 Pουσό ndash Παράθεμα 3 Διαφωτισμός κκαι ππολιτικήΓια την εικόνα 2 και τα παραθέματα 3α και β βλ την απάντηση στην ερώ-τηση 1 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 1 Οι κκοινωνικές εεπιπτώσεις ττης εεκβιομηχάνισηςΤο παράθεμα μας δίνει μια άλλη διάσταση της βιομηχανικής επανάστασηςΠρόκειται για μία συμπληρωματική εικόνα της βιομηχανικής κοινωνίαςειδικά στις απαρχές της Πίσω από τη laquoβιτρίναraquo του αυτοματισμού και τηςελάττωσης του μόχθου την αύξηση της παραγωγής και της αφθονίας τωνπροϊόντων αλλά και τις ευκαιρίες πλουτισμού κάποιων κοινωνικών ομάδωνπου επωφελήθηκαν από την καινοτομία της μηχανής (βιομήχανοι κεφαλαι-ούχοι εφευρέτες) υπάρχει η θλιβερή εικόνα των άθλιων συνθηκών διαβίω-σης των εργατών που είναι και τα θύματα αυτής της ιστορίας Πρόκειται γιατους εργάτες που συνωστίζονταν στις πόλεις για αναζήτηση εργασίας τηνεποχή ακριβώς που οι μηχανές περιόριζαν τις ανάγκες σε εργατικά χέριαΜία ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία εργαζομένων τα μικρά παιδιά και οι γυ-ναίκες ανήμπορη για διαπραγματεύσεις με τους εργοστασιάρχες και χωρίςδικαιώματα χρησιμοποιήθηκε και εξοντώθηκε στον βωμό του κέρδους Ηlaquoείσοδοςraquo των παιδιών και των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία έγινεγια δύο κυρίως λόγουςbull Οι μηχανές δεν απαιτούσαν μεγάλη μυϊκή δύναμη για τον χειρισμό τουςbull Οι χαμηλές αμοιβές τους ελάττωναν το κόστος της παραγωγήςΓυναίκες και παιδιά λοιπόν δούλευαν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες και πολ-λές ώρες με πολύ χαμηλές έως εξευτελιστικές αμοιβές Από την άποψη αυτήη βιομηχανική επανάσταση τουλάχιστον στην αρχή της εγκαινίασε μια σύγ-χρονη μορφή δουλείας

Εικόνα 3 Bολτέρος ndash Παράθεμα 5 Ο ΒΒολτέρος γγια ττην αανεξιθρησκίαΟ Βολτέρος (1694-1778) ήταν ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους του Δια-φωτισμού με τεράστια ακτινοβολία Πολέμησε με πείσμα τη μισαλλοδοξίακαι τον φανατισμό ειδικά στη θρησκευτική του μορφή και εξαιτίας τουελεύθερου φρονήματός του φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Αγγλία ΟΒολτέρος διακήρυξε την αρχή της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανε-κτικότητας Γράφει στο Φιλοσοφικό Λεξικό του laquo έχουμε χρέος αμοιβαίονα παραβλέπουμε ο ένας τα λάθη του άλλου Το μεγαλύτερο κακό τηςανθρωπότητας είναι η διχόνοια κι ένα μόνο βάλσαμο υπάρχει η αμοιβαίαανοχήraquo Χαρακτηριστική επίσης για τη βασική ιδεολογική του στάσηndashελευθερία της σκέψης και του λόγουndash είναι η αποφθεγματική φράση πουτου έχει αποδοθεί laquoΔε συμφωνώ ούτε με μια λέξη από όσα λες αλλά θαυπερασπίζω και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη το δικαίωμά σου ελεύ-θερα να λες όσα πιστεύειςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 16

KE

ΦA

ΛA

IO

1

17ENOTHTA 1

Εικόνα 4 Γκ ΛΛενονιέ O NNτrsquo AAλαμπέρ ((στο ττραπέζι) δδιαβάζει ττην EEγκυ-κλοπαίδεια σστο σσαλόνι ττης μμαντάμ ΖΖοφρέν τα ππαρισινά σσαλόνια υυπήρξανεστίες ττου ΔΔιαφωτισμούΗ εικόνα αποδεικνύει τον ισχυρισμό του σχολικού βιβλίου ότι laquoοι δια-φωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικάστρώματαraquo Λαμβάνοντας μάλιστα κανείς υπόψη τη σύνθεση αυτών τωνσαλονιών (αριστοκράτες ανώτεροι αξιωματούχοι οικογένειες κοντά στοβασιλικό περιβάλλον) θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Διαφωτισμός laquoάλω-σεraquo τον αντίπαλο χώρο και βρήκε υποστηρικτές ή έστω σαγήνευσε τουςlaquoφυσικούςraquo εχθρούς του προτού εξαπλωθεί και εδραιωθεί στα ευρύτεραλαϊκά στρώματα Πά-ντως σε μια εποχή κα-τά την οποία ο Τύποςαποτελεί το μοναδικόμέσο μαζικής ενημέρω-σης συναντήσεις τέ-τοιου είδους με ανα-γνώσεις και σχολια-σμό των ιδεών των φι-λοσόφων του Διαφωτι-σμού συνέτειναν απο-φασιστικά στη διάδο-ση της νέας ιδεολογίαςΤο έργο αυτό της διά-δοσης το συνέχισε πιοσυστηματικά και το ο-λοκλήρωσε η Εγκυ-κλοπαίδεια

Βιομηχανική εεπανάσταση Οικονομικός μετασχηματισμός που χαρακτηρίζε-ται από α) τη χρήση της μηχανής στην παραγωγική δραστηριότητα καιτη δημιουργία ενός μηχανικά εξοπλισμένου εργοστασιακού συστήματοςπου παράγει μεγάλες ποσότητες με μικρό κόστος3 και β) τις τεχνολογι-κές εξελίξεις στις μεταφορές (χερσαίες και θαλάσσιες) με τη χρήση τηςατμομηχανής Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών επηρέασαν όλους τουςτομείς της κοινωνίας (πολιτική ιδεολογία κοινωνικές σχέσεις) με αποτέ-λεσμα την ανατροπή των παλαιών (αγροτικών φεουδαλικών) δομών καιτης κατεστημένης κοσμοθεωρίας

2 Ο Αδ Κοραής έφτασε στο Παρίσι ένα χρόνο πριν ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση τον Μάιο του 1788 Οιπεριγραφές και τα σχόλια που κάνει για την επανάσταση που αποτυπώνονται με ζωντάνια στις επιστολέςτου προς φίλους αποτελούν σημαντική πηγή για την αποτίμηση των γεγονότων της εποχής αυτής3 EJ Hobsbawm Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848 (1962) Αθήνα 1992 βrsquo έκδ σελ 53

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Ο Κοραής από το Παρίσι2 περιγράφει με συγκίνησητη μετακομιδή των λειψάνων του Βολτέρου στο Πάν-θεον στις 10 Ιουλίου 1791laquoέβαλαν την θήκην η οποία περιείχε τα οστά τουεπάνω εις μίαν λαμπράν άμαξαν [] το πρωί λοιπόνεξήλθεν η άμαξα συρόμενη από δώδεκα λευκούςωραίους ίππους Από το έν μέρος της άμαξας ήτονγεγραμμένον Αν ο άνθρωπος εγεννήθη αυτεξούσιοςπρέπει να κυβερνάται και να δεσπόζεται μόνος του Απότο άλλο Ο άνθρωπος έχει την εξουσίαν και το δικαίωμανα κολάζη τους τυράννους του Επάνω εις την θήκην τουλειψάνου του ήτον το άγαλμα του Βολτέρου απαραλλά-κτως όμοιον κείμενον εις την κλίνην ύπτιον σκεπασμένονμε πάπλωμα πλην του προσώπου Εις την θήκην ήτον ηπαρούσα επιγραφή Ποιητής φιλόσοφος ιστορικόςεφώτισε το ανθρώπινον πνεύμα και μας προητοίμασεν ειςτην υποδοχήν της ελευθερίαςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 17

Η βιομηχανική επανάσταση διακρίνεται γενικά σε δύο φάσειςbull 1η φάση 1750-1870 εποχή άάνθρακα κκαι σσιδήρουbull 2η φάση 1870-20ός αι εποχή ηηλεκτρισμού κκαι ππετρελαίουΗ εκβιομηχάνιση όπως και το σχολικό βιβλίο επισημαίνει παρουσιάζεταιαρχικά στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780 Αυτό συνέβη γιατίστη χώρα αυτή υπήρχαν όλες οι ευνοϊκές συνθήκες και οι απαραίτητεςπροϋποθέσεις συσσώρευση κεφαλαίων αυξημένη ζήτηση άφθονο ερ-γατικό δυναμικό νέα τεχνικά μέσα νέες πηγές ενέργειας Μερικά από ταπιο βασικά χαρακτηριστικά μιας βιομηχανικής κοινωνίας είναι ο χωρι-σμός της επιχείρησης από την οικογενειακή εστία ο καταμερισμός τηςεργασίας εντός του πλαισίου του εργοστασίου ή της επιχείρησης η συσ-σώρευση του κεφαλαίου ο ορθολογικός υπολογισμός για τη μείωση τουκόστους παραγωγής και η εργατική συγκέντρωση στον τόπο της εργα-σίας4

Μερκαντιλισμός (Κρατικός) προστατευτισμός της οικονομίας Πρόκειται δη-λαδή για την επέμβαση του κράτους στην οικονομική ζωή με αποτέλε-σμα να περιορίζεται η ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα Ο μερκαντι-λισμός ήταν μία έκφανση της πολιτικής του κρατικού παρεμβατισμούστην οικονομία η οποία άρχισε τον 16ο αιώνα και έγινε εντονότερη κατάτη διάρκεια του 17ου Στη Γαλλία εδραιώθηκε παράλληλα με την απόλυ-τη μοναρχία και συνδέθηκε με το όνομα του laquoΓενικού Ελεγκτή των Οικο-νομικώνraquo Κολμπέρ (Jean Baptiste Colbert 1619-1685) γιrsquo αυτό και αυτή ηοικονομική πρακτική ονομάστηκε επίσης laquoκολμπερισμόςraquo Βασική πεποί-θηση του μερκαντιλισμού είναι ότι η δύναμη ενός κράτους κρίνεται απότα αποθέματά του σε χρυσό Έτσι το διεθνές εμπόριο (μερκαντιλισμός= εμποροκρατία) μετατράπηκε σε στίβο ενός ανελέητου ανταγωνισμούμεταξύ των κρατών Οι λόγοι που επέβαλαν αυτή την οικονομική πρακτι-κή ήταν η στροφή των ευρωπαϊκών κρατών στα εσωτερικά τους ζητήμα-τα μετά από μια μεγάλη περίοδο έντονων διεθνών (ευρωπαϊκών) συ-γκρούσεων (Τριακονταετής πόλεμος 1618-1648) με στόχο τη σταθερο-ποίηση της οικονομίας και την εξασφάλιση πρόσθετων εσόδων για τησυντήρηση και συγκρότηση στρατού στόλου και υπαλληλικής γραφειο-κρατίας Κύριοι άξονες ενός προγράμματος κρατικού παρεμβατισμούείναι α) η αύξηση των αποθεμάτων του χρυσού και του ρευστού νομί-σματος β) το θετικό εμπορικό ισοζύγιο δηλαδή αύξηση των εξαγωγώνκαι μείωση των εισαγωγών (με τελωνειακούς δασμούς που κάνουν ταεισαγόμενα προϊόντα ακριβότερα) γ) η ανάπτυξη και στήριξη της εθνι-κής παραγωγής με φοροαπαλλαγές ίδρυση κρατικών βιοτεχνιών ναυπή-γηση κρατικού εμπορικού στόλου

Φυσιοκρατία ndashndash ΟΟικονομικός φφιλελευθερισμός Οι Γάλλοι φυσιοκράτες θεω-ρούσαν ως βασική πηγή πλούτου τη γεωργία Αυτό οφειλόταν κυρίωςστο ότι η χώρα τους η Γαλλία ήταν η πρώτη αγροτική δύναμη στην

18 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 R Aron Η Βιομηχανική Κοινωνία δεκαοχτώ μαθήματα (1962) Αθήνα 1981 σελ 87-90

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 18

KE

ΦA

ΛA

IO

1

19ENOTHTA 1

5 βλ Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές ΟΕΔΒ σελ 21-226 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης laquoΑπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιraquo τόμ 1 Αθήνα 1977 σελ 394-396

Ευρώπη τον 18ο αι Αντίθετα στη Βρετανία που πλούτιζε από το διεθνέςεμπόριο ήταν επόμενο να προταθεί ως κύρια πηγή πλούτου και δύναμηςτο εμπόριο Το εμπόριο που ασκούσε κυρίως και έλεγχε η ανερχόμενηαστική τάξη δεν έπρεπε να περιορίζεται από καμία εξω-οικονομικήδύναμη και κυρίως από την κρατική εξουσία (η οποία δεν ελεγχόταν απότους αστούς) Γενικά το σύνθημα για τη νέα οικονομική σκέψη και στις δύοτις μορφές ήταν laquoLaissez-faire laissez-passerraquo δηλαδή laquoαφήστε τουςανθρώπους να δρουν ελεύθεροι στην οικονομική ζωή αφήστε τα αγαθά ναδιακινούνται ελεύθεραraquo5

Ένδοξη εεπανάσταση Πρόκειται για την εξέγερση της άρχουσας τάξης στηνΑγγλία (η εμπορική αστική τάξη των πόλεων και οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςτης υπαίθρου) εναντίον της βασιλικής απολυταρχίας Ο θεσμός της βασι-λείας νομιμοποιείται πλέον από τη θέληση του έθνους η οποία εκφράζε-ται (όπως προπαγάνδιζαν οι ανώτερες τάξεις) από το Κοινοβούλιο ΤοΚοινοβούλιο προσπάθησε να περιορίσει τις απολυταρχικές τάσεις τηςμοναρχίας και η αδιαλλαξία του μονάρχη Ιακώβου της δυναστείας τωνΣτιούαρτ οδήγησε σε δυναστική μεταβολή Ο νέος βασιλιάς ο πρίγκιπαςτης Οράγγης Γουλιέλμος έδωσε όρκο ότι θα σεβαστεί τη laquoΔιακήρυξητων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights 1689) η οποία αναγνώριζε την πρωτο-καθεδρία του Κοινοβουλίου για τη σύνταξη των νόμων και την επιβολήτων φόρων Αυτό το νέο πολιτικό καθεστώς αποτελεί τον προάγγελο τηςδιαφωτιστικής ιδεολογίας καθώς θεμελιώνεται στην πολιτική θεωρία τουTζον Λοκ η οποία μιλά για φυσικά δικαιώματα του ατόμου και ένα laquoσιω-πηρό συμβόλαιοraquo ανάμεσα στον ηγεμόνα και τους υπηκόους του για τηδιασφάλιση των δικαιωμάτων τους Η ένδοξη επανάσταση είναι ένα χαρα-κτηριστικό παράδειγμα της βαθιάς κρίσης στην οποία περιήλθαν οι εθνικέςμοναρχίες της Ευρώπης στα μέσα του 17ου αι6

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 19

Oι ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική

Η δδημιουργία ττων ππρώτων ααποικιών Οι 13 αγγλικές αποικίες στα ανατολικά παράλια της βόρειας Αμερικής

δημιουργήθηκαν σε μια μεγάλη περίοδο χρόνου (1607 ως το 1732)

Η ππροέλευση ττων ππρώτων ααποίκων

Οι άποικοι ήταν κυρίωςbull Άγγλοι Γάλλοι Γερμανοί και Σουηδοίbull Τεχνίτες κατεστραμμένοι μικροεπιχειρηματίες θύματα θρησκευτικών

διώξεων κατάδικοιbull Κοινό τους στοιχείο ήταν ότι όλοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη

Σύγκριση αανάμεσα σστις ααποικίες ττου ββορρά κκαι ττου ννότου

Tο 1763 Oι αποικίες του βορρά

bull Eίχαν 1000000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 40000 ήτανμαύροι σκλάβοι

bull Eίχαν αναπτύξει μια δυναμική αγροτική οικονομία παρόμοια με αυτήντης δυτικής Eυρώπης

bull Άκμαζαν από το εμπόριο η Bοστόνη η Nέα Yόρκη και η Φιλαδέλφειαήταν μεγάλα εμπορικά κέντρα

bull Διέθεταν τα πρώτα πανεπιστήμια (Xάρβαρντ Γέιλ Πρίνστον) τα οποίααποτέλεσαν τους χώρους διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού

Oι αποικίες του νότουbull Eίχαν 750000 κατοίκους περίπου από τους οποίους οι 300000 ήταν

μαύροι σκλάβοι

2Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜ infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo middotOacuteAcircIacutemiddotUacuteUgraveEumlUcircrsaquomiddot

prod middotIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 20

KE

ΦA

ΛA

IO

1

bull Στηρίζονταν οικονομικά στις μεγάλες φυτείες καπνού ρυζιού καιβαμβακιού οι οποίες άνηκαν σε Eυρωπαίους αποίκους και καλλιερ-γούνταν από τους μαύρους

bull Eίχαν λίγες μεγάλες πόλεις

Ο ττρόπος δδιοίκησης κκαι οοργάνωσης ττων ααποικιών

Κάθε πολιτεία είχε έναν κυβερνήτη διορισμένο από την Αγγλία Μία συνέλευση αποίκων είχε λόγο στην ψήφιση των νόμων και στην

έγκριση των φόρων Στη συνέλευση αυτή δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέ-γεσθαι είχαν μόνο ορισμένοι από τους πλούσιους αποίκους

Οι άποικοι δεν εκπροσωπούνταν στο αγγλικό κοινοβούλιο Tο εξωτερικό εμπόριο ελεγχόταν πλήρως από την Aγγλία

Η ααποικιακή κκρίση κκαι ηη ααμερικανική εεπανάσταση

Τα ααίτια ττης ααμερικανικής εεπανάστασης

Η δυσφορία των αναπτυγμένων οικονομικά αποικιών για την κηδεμονίατης Αγγλίας

Η απαγόρευση της Αγγλίας να εκμεταλλευτούν οι άποικοι τα νέα εδάφηπου είχε καταλάβει στην αμερικανική ήπειρο (Καναδάς Φλόριντα)

Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία για την κάλυψη των εξόδων τουΕπταετούς πολέμου (1756-1763)

Το laquoμποϊκοτάζraquo των αποίκων στα αγγλικά προϊόντα Οι άποικοι σταμάτη-σαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα

Η ααφορμή γγια ττην ααμερικανική εεξέγερση

Οι άποικοι αντιδρώντας στον φόρο του τσαγιού κατέστρεψαν αγγλικάφορτία τσαγιού στη Βοστόνη

Οι Άγγλοι ως αντίποινα επέβαλαν εμπορικούς περιορισμούς στο λιμάνιτης Βοστόνης

Τα γγεγονότα ππου οοδήγησαν σστη ΔΔιακήρυξη ττης AAνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776)

Στο Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος 1774) με συμμετοχή αντι-προσώπων από όλες τις αποικίες υπήρχε διάθεση συμβιβασμού

Ο βασιλιάς της Αγγλίας (Γεώργιος Γrsquo) ήταν αδιάλλακτος και επέλεξε τηνένοπλη σύγκρουση

Οι άποικοι νίκησαν στη μάχη του Λέξινγκτον (Απρίλιος 1775) κι αυτόσήμανε την οριστική ρήξηbull Οι ριζοσπάστες διανοούμενοι οπαδοί του Διαφωτισμού (Τόμας Πέιν)

κυκλοφορούσαν φυλλάδια υπέρ της ανεξαρτησίαςbull Διαμορφώθηκε η αμερικανική εθνική συνείδηση

21ENOTHTA 2

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 21

22 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

7 Η συνθήκη συμμαχίας με τη Γαλλία έγινε στις αρχές του 1778 όταν και η Γαλλία κήρυξε τον πόλεμο κατάτης Αγγλίας

bull Το Κογκρέσο ψήφισε τη Διακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776) Η Διακήρυξη απηχούσε ιδέες του Διαφωτισμού και είχε συντα-χθεί από τους Τόμας Τζέφερσον και Βενιαμίν Φραγκλίνο

Η ννίκη ττων ααποίκων σστον ππόλεμο ττης αανεξαρτησίας ((αμερικανική εεπανά-σταση)

Αρχικά οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν δυσκολίες Αρχιστράτηγος ήταν οΤζορτζ Ουάσινγκτον Μετά το 1778 όμως οι Αμερικανοί εκμεταλλεύτη-καν τις αντιθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων και σύναψαν συμμαχίες μετη Γαλλία την Ισπανία την Ολλανδία χώρες που ήθελαν να περιορίσουντη δύναμη της Αγγλίας7

Αποτέλεσμα των συμμαχιών ήταν η άφιξη γαλλικών στρατευμάτων στηνΑμερική σε βοήθεια των αποίκων

H ήττα των Άγγλων στη μάχη του Γιόρκταουν (1781) σήμανε το τέλος τουπολέμου της ανεξαρτησίας

Ανεξαρτησία κκαι ννέο κκράτος

Η οοργάνωση ττου ννέου κκράτους ΗΗνωμένες ΠΠολιτείες ττης ΑΑμερικής

Η Αγγλία αναγνώρισε τις αποικίες ως ανεξάρτητο κράτος με το όνομα Ηνωμέ-νες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) με τη συνθήκη των Βερσαλλιών το 1783

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787) ανακήρυξε τη χώρα ομοσπονδία πολιτειώνκαι βασίστηκε στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Η κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει γιαbull την οικονομίαbull την άμυναbull την εξωτερική πολιτική

Οι πολιτείες ρυθμίζουν μόνες τουςbull ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησηςbull δικαιοσύνηςbull εκπαίδευσηςbull αστυνόμευσης

Η ααρχή ττης δδιάκρισης ττων εεξουσιών H νομοθετική εξουσία

bull Το Κογκρέσο αποτελείται από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπρο-σώπων και ασκεί τη νομοθετική εξουσία

bull Κάθε πολιτεία εκπροσωπείται στη Γερουσία από δύο γερουσιαστέςbull Οι πολιτείες εκπροσωπούνται στη Βουλή των Αντιπροσώπων αναλο-

γικά προς τον πληθυσμό τους

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 22

KE

ΦA

ΛA

IO

1

23ENOTHTA 2

H εκτελεστική εξουσίαbull Ο Πρόεδρος εκλέγεται κάθε 4 χρόνια από ένα σώμα εκλεκτόρων και

ασκεί την εκτελεστική εξουσία με δικαίωμα μιας επανεκλογήςbull Πρώτος Πρόεδρος εκλέχτηκε το 1789 ο Τζορτζ Ουάσινγκτον προς

τιμήν του οποίου πήρε το όνομά του η πρωτεύουσα του νέου κρά-τους

Η δικαστική εξουσία bull Eίναι ανεξάρτητη και αιρετή

1607-1732 Δημιουργία αγγλικών αποικιών στη βόρεια Αμερική1756-1763 Επταετής πόλεμος Αγγλίας-Γαλλίας1773 Η laquoγιορτή του τσαγιούraquo (Δεκέμβριος )1774 Σύγκληση του Κογκρέσου της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος)1776 O πόλεμος της ανεξαρτησίας (4 Iουλίου) 1775 Μάχη του Λέξινγκτον με αφορμή τη σύγκρουση των Άγγλων

στρατιωτών με την αμερικανική πολιτοφυλακή ο βασιλιάς Γε-ώργιος Γrsquo κηρύσσει τους αποίκους επαναστάτες (Aπρίλιος)

1776 Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (4 Iουλίου)1778 Συμμαχία ΗΠΑ με Γαλλία η Γαλλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά

της Αγγλίας και στέλνει στρατό στην Αμερική να πολεμήσειστο πλευρό των αποίκων (Φεβρουάριος)

1781 Μάχη στο Γιορκτάουν και ήττα των Άγγλων (Oκτώβριος)1783 Συνθήκη Βερσαλλιών οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ανεξάρτητο

κράτος1787 Σύνταγμα ΗΠΑ Οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ομοσπονδία πολι-

τειών1789 Εκλογή του Τζορτζ Ουάσινγκτον ως πρώτου προέδρου των

ΗΠΑ

1 ΝΝα δδιαβάσετε ττην ππηγή ΚΚατόπιν ννα ττη μμελετήσετε ππαράλληλα μμε ττηνπηγή 33α ττης ππροηγούμενης εενότητας ΝΝα κκαταγράψετε ττα σσυμπεράσματάσας σσε σσύντομο κκείμενο

Βασικοί άξονες της πηγής αυτής της ενότητας (το προοίμιο της Διακήρυξηςτης Ανεξαρτησίας 4 Ιουλίου 1776) είναι οι ακόλουθοι

bull Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοιbull Υπάρχουν ατομικά δικαιώματα που δεν μπορούν να καταργηθούν (να

παραγραφούν) όπως της ζωής της ελευθερίας της αναζήτησης τηςευτυχίας

bull Οι κυβερνήσεις νομιμοποιούνται μόνο με τη διασφάλιση αυτών των δι-καιωμάτων

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 23

bull Η εξουσία των κυβερνήσεων πηγάζει από τη συγκατάθεση των κυβερ-νωμένων (του λαού)

bull Ο λαός έχει το δικαίωμα να αντικαταστήσει την κυβέρνησή του αναυτή έρθει σε αντίθεση με τα συμφέροντά του

bull Κριτήριο μιας επιτυχημένης και αποδεκτής κυβέρνησης είναι η ευτυ-χία των πολιτών

Είναι αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της ιδεολογίας του Διαφωτισμού στηνΑμερικανική Διακήρυξη Οι συντάκτες της φαίνεται να έχουν υπόψη τους τιςπολιτικές ιδέες του Τζον Λοκ κάποιες από τις οποίες παραθέτει η πηγή 3ατης πρώτης ενότητας Ο αγγλικός Διαφωτισμός είχε θεμελιώσει την έννοιατου κοινωνικού συμβολαίου με βάση το οποίο ασκούνταν η μοναρχική εξου-σία Η εξουσία του μονάρχη δεν ήταν απόλυτη αντίθετα ελεγχόταν από έναισχυρό κοινοβούλιο που προωθούσε τα αιτήματα και προστάτευε τα δικαιώ-ματα του λαού Παρατηρώντας εξάλλου τη χρονολογία συγγραφής τωνδύο δοκιμίων περί διακυβερνήσεως του Λοκ (1689) βλέπουμε ότι βρισκόμα-στε ένα μόλις χρόνο μετά την ένδοξη επανάσταση8 στην Αγγλία και την ίδιαχρονιά που ο Άγγλος μονάρχης ορκίστηκε την υπεράσπιση της laquoΔιακήρυξηςτων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights) Οι Αμερικανοί άποικοι υιοθέτησαν την ιδέατου laquoκοινωνικού συμβολαίουraquo γιατί τους έδινε εκείνο ακριβώς το δικαίωμαπου απαιτούσαν οι περιστάσεις (= εξέγερση) το δικαίωμα αντίστασης ενά-ντια σε έναν καταπιεστή μονάρχη (τον Γεώργιο της Αγγλίας)

2 ΝΝα ααναζητήσετε εεπιδράσεις ττων ππολιτικών θθέσεων ττου ΜΜοντεσκιέ σστοντρόπο ππολιτειακής οοργάνωσης ττων ΗΗΠΑ

Η κύρια πολιτική ιδέα του Μοντεσκιέ η αρχή της διάκρισης των εξουσιώνβρίσκει την εφαρμογή της στο αμερικανικό σύνταγμα του 1787 Το αμερικα-νικό σύνταγμα διαχωρίζει ρητά τα τρία είδη της εξουσίας νομοθετική εκτελε-στική και δικαστική και απαγορεύει την άσκηση δύο ή περισσότερων μορφώνεξουσίας από το ίδιο σώμα Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τα δύοσώματα που απαρτίζουν το Κογκρέσο τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντι-προσώπων Ο Πρόεδρος που εκλέγεται από ένα χωριστό σώμα εκλεκτόρωνασκεί την εκτελεστική εξουσία Τέλος η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητηκαι αιρετή Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η συγκέντρωση περισσότερωναπό μίας εξουσίας σε ένα πρόσωπο ή σώμα που θα εξέθετε σε κίνδυνο τοδημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος

Εικόνα-Xάρτης 1 Oι 113 ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική κκαι ηη ααμερικα-νική εεπανάσταση

Ο χάρτης απεικονίζει τις δεκατρείς αποικίες που ίδρυσαν οι Άγγλοι κατά τον 17οαιώνα και στις αρχές του 18ου και οι οποίες αργότερα επαναστάτησαν ΓεωργίαΝότια Καρολίνα Βόρεια Καρολίνα Βιρτζίνια Μαίρυλαντ Ντελαγουέρ Nιου

24 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

8 Βλέπε ενότητα 1 ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 24

KE

ΦA

ΛA

IO

1

25ENOTHTA 2

Tζέρσεϊ Πενσυλβάνια Νέα Υόρκη Κονέκτικατ Ρόουντ Άιλαντ Nιου ΧάμσαϊρΜασαχουσέτη Οι αποικίες αυτές είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους οι οποίεςοφείλονταν τόσο στη διαφορετική προέλευση των κατοίκων τους όσο και στιςκλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες Οι αποικίες του βορρά ήταν περισ-σότερο πυκνοκατοικημένες με ανεπτυγμένη οικονομία και φιλελεύθερη ιδεολο-γία ενώ οι αποικίες του νότου ήταν αραιοκατοικημένες κυριαρχούσε η μεγάληιδιοκτησία και μια συντηρητική ιδεολογία (λχ ήταν υπέρ της δουλείας)

Εικόνα 2 H laquolaquoγιορτή ττου ττσαγιούraquoΤη νύκτα της 16ης Δεκεμβρίου του 1773 αγανακτισμένοι κάτοικοι της Βοστό-νης (Μασαχουσέτη) μεταμφιεσμένοι σε Ινδιάνους πέταξαν στη θάλασσα αγ-γλικό τσάι που ανήκε στην αγγλική εταιρεία των Ινδιών αντιδρώντας με τοντρόπο αυτό στη φορολογική πολιτική της μητρόπολης Αγγλίας Η εταιρείατων Ινδιών είχε το μονοπώλιο του τσαγιού στις 13 αποικίες9 Η δυναμική αυτήαντίδραση των Αμερικανών αποίκων ένδειξη της ελευθεροφροσύνης είχεαλυσιδωτές αντιδράσεις με αποκορύφωμα το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας(Σεπτέμβριος 1774) και τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (Ιούλιος 1776)

Εικόνα 3 Tζ TTράμπουλ laquolaquoH υυπογραφή ττης ααμερικανικής ΔΔιακήρυξηςτης ΑΑνεξαρτησίας 44 IIουλίου 11776raquo

Στο μέσον της εικόνας όρθιοι διακρίνονται με σκούρα ενδυμασία οι δύοσυντάκτες της Διακήρυξης ο Τόμας Τζέφερσον και ο Βενιαμίν ΦραγκλίνοςΗ Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αποτελεί την πρώτη πρακτική εφαρμογήτων πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού και θεμελίωσε ιδεολογικά την αμερι-κανική επανάσταση Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ψηφίστηκε από τηΣυνέλευση της Φιλαδέλφειας (το Κογκρέσο τη γενική συνέλευση των αντι-προσώπων των επαναστατημένων αποίκων) στις 4 Ιουλίου 1776

Παράθεμα H ΔΔιακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίαςΓια την ανάλυση του παραθέματος βλ την απάντηση στην ερώτηση 1 τουσχολικού βιβλίου

Επταετής ππόλεμος ((1756-1763) Η Αγγλία ήταν δυσαρεστημένη από τηνεπέμβαση της Γαλλίας στον πόλεμο για τη διαδοχή της Αυστρίας (όταν ηΜαρία Θηρεσία ανέβηκε στον αυστριακό θρόνο στη θέση του πατέρα τηςΚαρόλου ΣTrsquo το 1740 τα πιο ισχυρά κράτη της Ευρώπης ndashΙσπανία ΠρωσίαΓαλλίαndash αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της διαδοχής της και επιτέθηκαν στηνΑυστρία με στόχο την κατάληψη εδαφών της δυναστείας των Αψβούργων)Επιπλέον η Αγγλία εποφθαλμιούσε τις γαλλικές αποικίες στον Καναδά καιστην Ινδία Το 1756 έγινε αντιστροφή συμμαχιών Η Αγγλία συμμάχησε με την

9 Β Σκουλάτου Ν Δημακοπούλου Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη ΟΕΔΒ 2002 σελ 173-174

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 25

26 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

10 Βλ ενδεικτικά S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης όπ σελ 473-474

Πρωσία εναντίον τηςΓαλλίας και της Αυστρί-ας10 Ο πόλεμος πουχαρακτηρίζεται ως πρώ-τος παγκόσμιος έληξεμε νικήτρια την αγγλο-πρωσική πλευρά και ηΓαλλία αναγκάστηκε ναπαραχωρήσει στην Αγ-γλία τον Καναδά Απο-τέλεσμα του Επταετούςπολέμου ήταν ολόκλη-ρη η βόρεια Αμερική ε-κτός από το τμήμα δυτικά των Απαλαχίων που κατοικείται από ιθαγενείςκαι της Λουϊζιάνας (δυτικά του ποταμού Μισισιπή) που ανήκε στην Ισπα-νία να βρεθεί κάτω από αγγλική επιρροή Η πολιτική της Αγγλίας μετάτον Επταετή πόλεμο την έφερε σε σύγκρουση με τους αποίκους Η πολι-τική αυτή εκφράστηκε α) με την απαγόρευση της επέκτασης των εδαφών των αποίκων προς τη

δύση (περιοχή του ποταμού Οχάιο)β) με την πρόθεση της Αγγλίας να κάνει απόσβεση των πολεμικών της

δαπανών με την επιβολή νέων φόρων και δασμών σε βάρος των αποί-κων

Παραϊστορικά

Ένας άάποικος ππεριγράφει ττον εεαυτό ττουlaquoΠοιος είναι λοιπόν ο Αμερικανός αυτός ο νέοςάνθρωπος Είναι είτε ένας Ευρωπαίος είτε οαπόγονος κάποιου Ευρωπαίου φορέας αυτήςτης περίεργης μείξης αίματος που δεν τη συνα-ντά κανείς σε καμιά άλλη χώρα [] θα μπο-ρούσα να σας δώσω σαν παράδειγμα μια οικο-γένεια που ο παππούς ήταν Άγγλος και ηγυναίκα του Ολλανδή Ο γιος του παντρεύτηκεμια Γαλλίδα και τα τέσσερα παιδιά τους έχουντώρα γυναίκες διαφορετικής εθνικότηταςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 26

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η οοργάνωση ττης γγαλλικής κκοινωνίας κκατά ττον 118ο ααιώνα ((προεπανα-στατικά)

Η γαλλική κοινωνία κατά την προεπαναστατική περίοδο ήταν αυστηράδιαχωρισμένη σε τρεις τάξεις με κριτήριο την καταγωγή και τα προνόμιαπου απολάμβανε η κάθε τάξη Οι τρεις τάξεις ήτανbull Οι ανώτεροι κληρικοί αποτελούσαν το 05 του συνολικού πληθυσμούbull Οι ευγενείς αντιπροσώπευαν το 15 του πληθυσμού(Και οι δύο παραπάνω τάξεις είχαν πολλά προνόμια και δε φορολογού-

νταν)bull Η τρίτη τάξη (αστοί αγρότες και εργάτες) αποτελούσαν το 98 του

πληθυσμού Είχαν πολλές υποχρεώσεις και πλήρωναν το σύνολο τωνφόρων

Οι εεπιπτώσεις ττου ππαλαιού κκαθεστώτος

Η προεπαναστατική κοινωνική δομή ονομάστηκε laquoπαλαιό καθεστώςraquo Το παλαιό καθεστώς προκάλεσε δυσαρέσκεια και δυσφορία στην τρίτη

τάξη που δεν είχε προνόμια bull Τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια όπως ήταν φυσικό την προκαλούσε

στην αστική τάξη που ενώ δέσποζε οικονομικά αποκλειόταν από τηλήψη των πολιτικών αποφάσεων

Η ππρώτη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΜΜάιος 11789 -- ΑΑύγουστος1792Η ΣΣυνέλευση ττων ΓΓενικών TTάξεων

Το αίσθημα γενικής δυσφορίας που εδραιώθηκε στη γαλλική κοινωνίααπό την επιδείνωση των συνθηκών ζωής ανάγκασε τον βασιλιά Λουδο-

3Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

laquoparamiddotIumlmiddotEgravefi IcircmiddotıAcircUcircUgraveOgrave˜raquoinfinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlcentEgravemiddotIcirclsaquoUacute˘IacuteEuml permilEgraveIcircmiddotEgraveˆIgraveiquestUgraveˆOacuteUgraveOcirc˘ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘OcircIumlrsaquoUgraveEuml

iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquoraquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml)

prod currenIcircUacuteEumlIacuteEuml IcircmiddotEgrave Euml AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

(1789-1794)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 27

28 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

βίκο ΙΣΤrsquo να συγκαλέσει Συνέλευση των Γενικών Τάξεων (Μάιος 1789) Στη Συνέλευση των Γενικών Tάξεων η laquoτρίτη τάξηraquo απαίτησε μεταρρυθμί-

σεις αλλά ο βασιλιάς ζήτησε νέους φόρους Η τρίτη τάξη αντέδρασε στα νέα φορολογικά μέτρα του βασιλιά και

αυτοανακηρύχθηκε σε Εθνοσυνέλευση Ο βασιλιάς όμως δεν αναγνώ-ρισε την Εθνοσυνέλευση και έκλεισε την αίθουσα του συνεδρίου Οι αντι-πρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν τότε στην αίθουσα τουσφαιριστηρίου όπου και ορκίστηκαν (ο laquoόρκος του σφαιριστηρίουraquo 20Ιουνίου 1789) ότι θα δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και η Εθνοσυνέλευση αυτοανα-κηρύχθηκε σε Συντακτική11 (9 Ιουλίου 1789) Στην προσπάθεια του βασι-λιά να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση οι πολίτες αντέδρασαν δυναμικά καιεξεγέρθηκαν bull Αποφάσισαν να υπερασπιστούν την Εθνοσυνέλευση και κατέλαβαν τη

Βαστίλη μισητό σύμβολο της απολυταρχίας (14 Ιουλίου 1789) Η 14ηΙουλίου αποτελεί σήμερα εθνική γιορτή των Γάλλων

bull Παράλληλα όλο και περισσότερες περιοχές στην ύπαιθρο επαναστα-τούσαν

Οι εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική Συνέλευση bull κατάργησε τα προνόμια (4 Aυγούστου 1789) καιbull ψήφισε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Aυγούστου 1789) Οι ενέργειες αυτές της Συνέλευσης διαπνέο-νταν από τα ιδεώδη του Διαφωτισμού

Ο βασιλιάς τελικά αναγκάστηκε να αποδεχτεί αυτές τις αποφάσεις ύ-στερα από την κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλλιών (5 Οκτωβρίου1789)

Τα ππολιτικά ρρεύματα ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Στη Συντακτική συνέλευση διαμορφώθηκαν τρία πολιτικά ρεύματα Οιπαρατάξεις αυτές ονομάστηκαν συμβατικά από τις θέσεις στις οποίεςκάθονταν (αλλά τα ονόματα αυτά μέχρι και σήμερα είναι έντονα φορτι-σμένα ιδεολογικά)bull Η δεξιά δεν επιθυμούσε περαιτέρω μεταβολές του παλαιού καθεστώ-

τοςbull Το κέντρο αποδεχόταν τη μοναρχία αλλά με συμμετοχή ευγενών και

μεγαλοαστών στη λήψη των αποφάσεωνbull Η αριστερά είχε ως όραμα το αμερικανικό πολίτευμα (αβασίλευτη

δημοκρατία)

11 Μια Συντακτική εθνοσυνέλευση αλλάζει το πολίτευμα ενός κράτους Μια Αναθεωρητική εθνοσυνέλευση(βουλή) αλλάζει κάποιες διατάξεις του συντάγματος αλλά όχι το πολίτευμα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 28

29

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττης εεπανάστασης

Συνέπεια της συμμετοχής του λαού στις εξελίξεις ήταν η δημιουργία πο-λιτικών οργανώσεων (λέσχες) Οι ιδέες της επανάστασης γίνονταν ολο-ένα και περισσότερο κτήμα περισσότερων ανθρώπων Ιδιαίτερα στη διά-δοση των ιδεών της επανάστασης βοήθησαν bull Οι λέσχες (λχ Ιακωβίνοι Κορδελιέροι) που κινητοποιούσαν μεγάλο

αριθμό πολιτώνbull Tα πολιτικά φυλλάδια και οι εφημερίδες που πολλαπλασιάστηκαν

Το ππολίτευμα ττης σσυνταγματικής μμοναρχίας

Η Συντακτική συνέλευση ψήφισε το πρώτο σύνταγμα της Γαλλίας το1791 εγκαθιδρύοντας το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας Σύμ-φωνα με το Σύνταγμαbull Το έθνος ανακηρύχτηκε κυρίαρχοbull Η Νομοθετική συνέλευση (Βουλή) ορίστηκε ως νομοθετικό σώμαbull Ο βασιλιάς θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία μαζί με έξι υπουρ-

γούςbull Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητηbull Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι κατείχαν περιουσία και πλήρωναν

φόρους

Περαιτέρω εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει και σοβαρά οικονομικάπροβλήματα Αυτά την ώθησαν σε περαιτέρω ενέργειες bull Προέβη στην εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου η οποία χρη-

σιμοποιήθηκε ως εγγύηση για την έκδοση χαρτονομίσματοςbull Οι κληρικοί θεωρήθηκαν λειτουργοί του κράτους και όφειλαν υπακοή

στην πολιτείαbull Οι συντεχνίες καταργήθηκαν και απαγορεύτηκαν οι απεργίες

Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από τον βασιλιά ο οποίος προσπά-θησε να διαφύγει από το Παρίσι αλλά έγινε αντιληπτός και αναγκάστηκενα επιστρέψει ούτε από την εκκλησία

Η ΝΝομοθετική σσυνέλευση κκαι ηη ππολιτική ττων ΓΓιρονδίνων

Η Νομοθετική σσυνέλευση που προήλθε από τις εκλογές του 1791 ελεγ-χόταν από τους Γιρονδίνους Η συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει σοβαράπροβλήματα bull τόσο στο εξωτερικό ο βασιλιάς και ορισμένοι αριστοκράτες σε συ-

νεννόηση με τους βασιλείς της Αυστρίας και της Πρωσίας σχεδίαζανεπίθεση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος

bull όσο και στο εσωτερικό τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα του λαού ndashοιlaquoαβράκωτοιraquondash αξίωναν την έκπτωση του βασιλιά

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 29

30 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι Γιρονδίνοι εκτιμώντας ότι ο πόλεμος εναντίον εξωτερικών εχθρών τηςΓαλλίας θα συσπείρωνε τον λαό κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Αυ-στρίας και της Πρωσίας (20 Aπριλίου 1792)

Ύστερα από τις πρώτες αποτυχίες του γαλλικού στρατού την ύποπτηστάση του βασιλιά και την πείνα τα λαϊκά στρώματα ανέλαβαν επανα-στατική δράση (κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού 10 Αυγού-στου 1792)

H Νομοθετική Συνέλευσηbull Έθεσε τον βασιλιά υπό περιορισμόbull Έδωσε την εκτελεστική εξουσία σε ένα συμβούλιο με επικεφαλής τον

Δαντόν ο οποίος ήταν στέλεχος των Κορδελιέρωνbull Αναγνώρισε το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας (όλοι οι άντρες

απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα)bull Δήμευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών που διέφυγαν στο εξωτε-

ρικόbull Διαχώρισε την εκκλησία από το κράτοςbull Κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο

Η νίκη των Γάλλων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) κατά των Πρώσωνέσωσε την επανάσταση

Η δδεύτερη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΣΣεπτέμβριος 11792 --Ιούλιος 11794

Οι εενέργειες ττης ΣΣυμβατικής σσυνέλευσης

Η Συμβατική συνέλευση αναδείχτηκε έπειτα από καθολική ψηφοφορία bull Κατάργησε τη μοναρχία (ύστερα από πρόταση των Ορεινών) στις 21

Σεπτεμβρίου 1792bull Εγκαθίδρυσε (για πρώτη φορά στην Ευρώπη) το πολίτευμα της αβα-

σίλευτης δημοκρατίαςbull Άλλαξε το ημερολόγιο και καθιέρωσε τα έτη της Δημοκρατίαςbull Καταδίκασε τον βασιλιά και τη βασίλισσα σε θάνατο (1793)bull Συνέχισε τον πόλεμο με στόχο την κατάληψη των εδαφών που θεω-

ρούνταν γαλλικά στο Βέλγιο και στις όχθες του ποταμού Ρήνου

Tα ππροβλήματα ττης ΣΣυμβατικής ((τέλη 11792 -- ααρχές 11793)

Η συνέχιση του πολέμου συσπείρωσε εναντίον της Γαλλίας πολλέςευρωπαϊκές χώρες

Ταυτόχρονα σημειώθηκαν αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό(1793 στην επαρχία της Βανδέας) και η οικονομική κατάσταση επιδεινω-νόταν ιδίως για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα

Η ππτώση ττων ΓΓιρονδίνων κκαι ηη εεπαναστατική κκυβέρνηση ττων ΟΟρεινών

Η Συμβατική μετά από πιέσεις των Ορεινών (όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έ-παιζαν οι Ιακωβίνοι)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 30

31

bull Σύστησε την Eπιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας και την Επιτροπή ΓενικήςΑσφάλειας καθώς και επαναστατικά δικαστήρια με στόχο την κατα-στολή της αντεπανάστασης

bull Διέταξε τη σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793)bull Ενέκρινε το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου 1793)

Οι Ορεινοί με ηγέτη τον Ροβεσπιέρο σχημάτισαν επαναστατική κυβέρ-νηση (4 Δεκεμβρίου 1793) και επέβαλαν την περίοδο της ΤρομοκρατίαςΔύο όψεις της Τρομοκρατίας είναι bull Ο στρατός χρησιμοποιήθηκε για την καταστολή των εσωτερικών ε-

χθρών και όχι μόνο για εξωτερικούςbull Στο όνομα της προστασίας της επανάστασης εκτελέστηκαν 40000

ύποπτοι για αντεπαναστατική δράσηbull Kαταργήθηκε η χριστιανική θρησκεία και θεσπίστηκε η λατρεία του

Ανώτατου Όντος bull Άλλαξε το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών

Τα ακραία μέτρα προκάλεσαν αντιδράσεις και ο Ροβεσπιέρος εκτελέ-στηκε (28 Ιουλίου 1794) μαζί με 20 συνεργάτες του

1788-1789 Βαρύς χειμώνας και πείνα αναγκάζουν τον λαό σε λεηλασίες1789 Έναρξη γαλλικής επανάστασης

Η Συνέλευση των Γενικών Τάξεων στο ανάκτορο των Βερ-σαλλιών (Μάιος)

Ο όρκος του σφαιριστηρίου οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τά-ξης ορκίζονται να δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία (Ιούνιος)

Η Εθνοσυνέλευση αυτοανακηρύσσεται σε Συντακτική (Ιού-λιος)

Κατάληψη της Βαστίλης (14 Ιουλίου) Κατάργηση των προνομίων (4 Αύγουστου) Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Αυγούστου) Ο βασιλιάς δέχεται τις αποφάσεις της Συντακτικής συνέλευ-

σης ύστερα από την κατάληψη των Βερσαλλιών (5 Οκτω-βρίου )

1791 Η Συντακτική ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας συ-νταγματική μοναρχία

1792 Η Νομοθετική συνέλευση κηρύσσει τον πόλεμο κατά τηςΠρωσίας (20 Απριλίου)

Ο λαός του Παρισιού καταλαμβάνει τα ανάκτορα του Κερα-μεικού (10 Αυγούστου)

Νίκη των Γάλλων κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμ-βρίου)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 31

32 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Η Συμβατική συνέλευση ύστερα από πρόταση των Ορεινώνκαταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της αβα-σίλευτης δημοκρατίας (21 Σεπτεμβρίου)

1793 Αντεπανάσταση της Βανδέας (Iανουάριος) Εκτέλεση του βασιλιά (21 Iανουαρίου) Σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων από τη Συμβατική συ-

νέλευση που ελέγχεται από τους Ιακωβίνους (Iούνιος) Έγκριση από το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου) Eπαναστατική κυβέρνηση του Ροβεσπιέρου ndash περίοδος Τρο-

μοκρατίας (4 Δεκεμβρίου)1794 Καταδίκη Ροβεσπιέρου σε θάνατο (28 Iουλίου)

1 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ΣΣτη σσυνέχεια κκαι ααφού ξξαναμελετήσετε ττιςπηγές 33 κκαι 44 ττης εενότητας 11 ννα σσυντάξετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττις εεπι-δράσεις ττου ΔΔιαφωτισμού σστη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπουκαι ττου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης

Στην πηγή 1 της ενότητας 3 (η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπουκαι του πολίτη 1789) διαφαίνεται με σαφήνεια η επίδραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού στη γαλλική επανάσταση Υπάρχει αναφορά ακόμα και με τηνίδια διατύπωση των ιδεών που διακήρυξαν οι πιο διακεκριμένοι διαφωτι-στές όπως ο Λοκ ο Ρουσό ο Βολτέρος ο Μοντεσκιέ κά Παραθέτουμεαναλυτικότερα τον παρακάτω πίνακα

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

Ενότητα 3ηΓαλλική

επανάσταση

Πηγή 3 αΛοκ

Πηγή 3 βΡουσό

Πηγή 4Μοντεσκιέ

Πηγή 1

Ο λαός έχει δικαίωμα αντίστασης και χρήσης βίαςκατά ενός άδικου και τυραννικού ηγεμόνα

Η εξουσία πηγάζει από τη λαϊκή βούληση Κάθεεξουσία απορρέει από τον λαό και υπάρχει υπέραυτού

Τα τρία είδη εξουσίας ndashνομοθετική εκτελεστικήδικαστικήndash δεν πρέπει να συμπίπτουν στο ίδιοπρόσωπο ή θεσμό γιατί απειλείται η ελευθερίατων πολιτών

Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και απολαμ-βάνουν ισότητα δικαιωμάτων Σκοπός του κρά-τους είναι η διαφύλαξη των laquoφυσικώνraquo δικαιωμά-των (ζωής ελευθερίας ιδιοκτησίας) Κάθε εξου-σία πηγάζει από το έθνος και σέβεται τη γενικήβούληση

Ενότητα 1ηΔιαφωτισμός

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 32

33

Επομένως η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτητης γαλλικής επανάστασης αποτελεί ουσιαστικά έκφραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού Ο Διαφωτισμός προπαγάνδισε με σθένος την ελευθερία καιτην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμά-των τους Η Διακήρυξη τα έκανε αυτά πράξη Η Διακήρυξη εξάλλου έρχε-ται ως θεματοφύλακας των δικαιωμάτων που ο Διαφωτισμός είχε θεωρήσειθεμελιώδη (laquoφυσικάraquo και απαράγραπτα) και που δεν είχε σεβαστεί η από-λυτη εξουσία της εποχής Αποτελούσε μάλιστα laquoηχώraquo ανάλογης διακήρυ-ξης των Αμερικανών επαναστατών το 1776 με τη διαφορά όμως ότι δεναπευθυνόταν μόνο στους Γάλλους αλλά σε όλους τους λαούς του κόσμουΤο χαρακτηριστικό αυτό laquoτην κατέστησε σημείο αναφοράς όλων τωνλαώνraquo12

2 ΝΝα μμελετήσετε κκαι σστη σσυνέχεια ννα σσχολιάσετε ττην εεικόνα 22

Ο πίνακας εκπέμπει τον ενθουσιασμό που έχει συνεπάρει τον καλλιτέχνηndashόπως και την πλειοψηφία των πνευματικών ανθρώπων της εποχήςndash για ταδραματικά γεγονότα της επανάστασης Στην ατμόσφαιρα που αναδύει οπίνακας υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση ότι οι πρωταγωνιστές βιώνουν μιασημαντική καμπή στη γαλλική ιστορία και ότι σημαντικές βελτιώσεις πρόκει-ται να επέλθουν στη γαλλική κοινωνία Διαφαίνεται η πίστη στην έναρξη μιαςνέας εποχής που κύρια χαρακτηριστικά της θα είναι η αδελφοσύνη ισό-τητα και η ελευθερία

Σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο που ζητωκραυγάζει και ορκίζεταιμε υψωμένο το δεξί χέρι ότι θα πολεμήσει για σύνταγμα γεννιέται τοπνεύμα της δημοκρατίας και της συναδέλφωσης Άνθρωποι παραληρούναγκαλιάζονται και συμμετέχουν ολόψυχα στην ιστορική απόφαση της Εθνο-συνέλευσης να δώσει σύνταγμα στη Γαλλία Στη μέση πάνω σε ένα τραπέζιγια να είναι ορατός από όλους κάποιος διαβάζει τον όρκο και υψώνει τοδεξί του χέρι Οι άλλοι γύρω του και πίσω σε ολόκληρη την αίθουσα υψώ-νουν κι αυτοί το χέρι τους και ορκίζονται πίστη στο σύνταγμα Μπροστά τουτρεις άνθρωποι δίνουν τα χέρια και κάνουν πράξη το σύνθημα της γαλλικήςεπανάστασης αδελφοσύνη Ο ένας από αυτούς αριστερά είναι ιερωμένοςο άλλος δεξιά φαίνεται από την ενδυμασία του να είναι ευγενής Στο μέσονένας άλλος (εκπρόσωπος της αστικής τάξης) τους ενώνει Στο πανηγύριτης δημοκρατίας συμμετέχουν όλες οι τάξεις αλλά και όλες οι ηλικίεςκαθώς φαίνεται από τους δύο νέους που υποβαστάζουν έναν ηλικιωμένοστα αριστερά της εικόνας Πάνω αριστερά ένας ορμητικός άνεμος εισβάλ-λει μέσα στην αίθουσα όπως υποδηλώνεται από το κούνημα της κουρτίναςΕίναι ο άνεμος του ενθουσιασμού του πλήθους που στηρίζει την επανά-σταση Από την ανοιχτή κουρτίνα εισβάλλει και το φως μέσα στην κατάμε-στη αίθουσα το οποίο ndashσυμβολικάndash φωτίζει τον άνθρωπο στο μέσον τηςεικόνας

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

12 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 20

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 33

34 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 33 ννα ααναφερθείτε σστη σσυμμε-τοχή κκαι σστον ρρόλο ττων γγυναικών σστη γγαλλική εεπανάσταση

Ο αγώνας κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης θα μπορούσε ναχαρακτηριστεί πολιτικός κοινωνικός ή ακόμα και ταξικός Δύσκολα όμωςθα του απέδιδε κανείς τον όρο φυλετικός Είναι φανερό ότι η καταπίεση καιη φτώχεια άγγιζαν τους ανθρώπους πρώτιστα λόγω της κοινωνικής τουςθέσης και όχι λόγω του φύλου τους Είναι εύλογο επίσης ότι στον αγώναεναντίον των καταπιεστών θα συμμετείχαν και οι γυναίκες αφού αυτές ήτανκαθημερινά μάρτυρες των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των οικογενειώντους και των αδικιών του παλαιού καθεστώτος

Η πηγή 2 μας αναφέρει ότι κάποια Ολυμπία ντε Γκουζ υπήρξε μαχητικήαγωνίστρια Αναμφίβολα υπήρχαν κι άλλες πολλές σαν και αυτήν Πολλέςχιλιάδες ακόμα γυναίκες πήραν μέρος στην εξέγερση με αυτοθυσία καιηρωισμό Η εικόνα 3 μαρτυρά το γεγονός Στο ντοκουμέντο αυτό απεικονί-ζονται αποφασισμένες και οπλισμένες γυναίκες να βαδίζουν εναντίον τωνανακτόρων Η αποσιώπηση όμως του ρόλου των γυναικών στην επαναστα-τική δραστηριότητα υποδηλώνει μάλλον μια παγιωμένη νοοτροπία λανθάνο-ντος ρατσισμού παρά μία αυτονόητη παραδοχή για ισότιμη συμμετοχή τωνδύο φύλων στις επαναστατικές εξελίξεις Ο σεξιστικός αυτός ρατσισμόςέχει να κάνει με την άποψη ότι η γυναικεία παρουσία δεν μπορεί να είναιπρωταγωνιστική στις πολιτικές και ευρύτερα κοινωνικές εξελίξεις Έτσι θε-ωρείται φυσικό από τους σύγχρονους πρωταγωνιστές των γεγονότων και α-πό μεταγενέστερους αποτιμητές τους (λχ ιστορικούς) να μη δοθεί έμφασηστον ρόλο των γυναικών Αποτέλεσμα αυτού του ρατσισμού ήταν να μηληφθούν υπόψη στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων τα δικαιώματα των γυναι-κών Για τον λόγο αυτόν ακριβώς διαμαρτύρεται η Ολυμπία ντε Γκουζ(Olympe de Gouges) Είναι κατάφωρη αδικία για την επανάσταση και τιςιδέες της η μη παράλληλη απελευθέρωση των γυναικών

4 NNα σσυγκεντρώσετε σστοιχεία γγια ττις ππολιτικές ααντιλήψεις ττου PPοβεσπιέρου(πηγή 44 κκαι εενότητα 44 ππηγές 11 κκαι 33)

Ο Ροβεσπιέρος ήταν ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων και ήρθε στηνεξουσία στη δεύτερη φάση της γαλλικής επανάστασης (τέλη 1792 - μέσα1794) όταν τον πολιτικό έλεγχο τον είχε η Συμβατική συνέλευση Οι πολιτι-κές του αντιλήψεις έχουν κριθεί ως ριζοσπαστικές αντιμοναρχικές καιακραία επαναστατικές Πίστευε ότι η επαναστατική εξουσία έχει το δικαί-ωμα να χρησιμοποιεί κάθε μέσο ακόμα και ωμή βία προκειμένου να υπερα-σπιστεί τη θέση της laquoστους εχθρούς του λαού δεν οφείλει παρά μόνο τονθάνατοraquo Οι αντιλήψεις του αυτές οδήγησαν τη γαλλική επανάσταση στηφάση της Τρομοκρατίας όταν στο όνομα της επανάστασης εκτελέστηκανμε συνοπτικές διαδικασίες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων Ο Ροβεσπιέρος δενάφηνε κανένα περιθώριο δράσης και ανάκτησης της εξουσίας στους πρώηνκαταπιεστές του λαού Εξέφραζε την πολιτική εκείνη ομάδα των επαναστα-τών που δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την παρουσία του βασιλιά στηνεξουσία laquohellipδεν καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να ζήσει κανείς μαζί τους [ενν

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 34

35

με τους βασιλιάδες]raquo Δεν αποδεχόταν καμία μορφή μοναρχικού πολιτεύμα-τος Ολόκληρη η εξουσία έπρεπε να περάσει στα χέρια του λαού ο οποίοςεκπροσωπούνταν από την επαναστατική κυβέρνηση Το πρόβλημα ήταν ότιστις δύσκολες εκείνες στιγμές laquoοι καλοί πολίτεςraquo στους οποίους κατά τονΡοβεσπιέρο η επαναστατική κυβέρνηση όφειλε ολοκληρωμένη προστασία(παράθεμα 4 ενότητα 3) δεν ήταν εύκολο να διακριθούν από τους εχθρούςτης επανάστασης Αλλά σε μια αληθινή δημοκρατία ίσως τελικά δεν επιτρέ-πεται να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πολίτες Εξάλ-λου όπως ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος έλεγε μπροστά στη Συμβατική εθνοσυνέ-λευση (παράθεμα 3 ενότητα 4) laquoμόνο στη δημοκρατία το κράτος είναι αλη-θινά η πατρίδα όλων των ανθρώπωνraquo

Εικόνα 1 Γελοιογραφία ππου ααπεικονίζει ττην ττρίτη ττάξη ννα κκουβαλά ττονκλήρο κκαι ττην ααριστοκρατία

Η γελοιογραφία αυτή είναι από γκραβούρα (βαθυτυπία) της εποχής και απο-δίδει εύστοχα την καταπίεση που υφίσταται η πλειοψηφία του γαλλικούλαού η οποία αποτελούσε την τρίτη τάξη από τις άλλες προνομιούχες τά-ξεις της γαλλικής προεπαναστατικής κοινωνίας Μια ανθρώπινη μορφή πουπαριστάνει την τρίτη τάξη κουρασμένη από τον κάματο σκυθρωπή και απο-γοητευμένη καμπουριασμένη τόσο ώστε η πλάτη να είναι σε οριζόντιαθέση βρίσκεται σε θέση υποζυγίου και στηρίζεται σε ένα μπαστούνι πουκαταλήγει σε τσάπα (σύμβολο του εργάτη) Η τρίτη τάξη κουβαλάει δύομορφές που φαίνονται να απολαμβάνουν τη θέση τους Είναι ξεκούραστεςκαι καλοντυμένες Οι μορφές αυτές αναπαριστούν φυσικά τους ευγενείςκαι τον ανώτερο κλήρο που τότε μοιράζονταν τα προνόμια και τα ανώτερααξιώματα χωρίς καμία επιβάρυνση

Εικόνα 2 ZΛ NNταβίντ οο όόρκος ττου σσφαιριστηρίου 220 IIουνίου 11789Ο πίνακας αυτός απεικονίζει την ιστορική στιγμή του όρκου των εκπροσώ-πων της αστικής τάξης στην αίθουσα του σφαιριστηρίου (1789) ότι θα παρα-χωρήσουν σύνταγμα στη Γαλλία Στην αίθουσα αυτή κατέφυγαν όταν ο βα-σιλιάς έκλεισε την αίθουσα των συνεδριάσεων της συνέλευσης των τριώντάξεων Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε μόλις δύο χρόνια μετά τα γεγονότα πουαπεικονίζει ndashδηλαδή το 1791ndash κι έτσι μεταφέρει σε εμάς άμεσα τον ενθουσι-ασμό που είχε συνεπάρει τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης Ο καλλιτέ-χνης είναι μία ηγετική φυσιογνωμία της τεχνοτροπίας του νεοκλασικισμού οΓάλλος ζωγράφος Jacques-Louis David ο οποίος είναι σύγχρονος των γε-γονότων της γαλλικής επανάστασης (γεννήθηκε στο Παρίσι το 1748) και έν-θερμος υποστηρικτής της Βλέπε επίσης την απάντηση στην ερώτηση 2του σχολικού βιβλίου

Εικόνα 3 Οπλισμένες γγυναίκες ββαδίζουν εεναντίον ττων αανακτόρων ττωνΒερσαλλιών 55 OOκτωβρίου 11789

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 35

36 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Στις 5 Οκτωβρίου 1789 έξι χιλιάδες γυναίκες του Παρισιού κυρίως οι εργά-τριες των προαστίων και οι πωλήτριες της αγοράς έχοντας μαζί τους δύοκανόνια οργάνωσαν πορεία προς τις Βερσαλλίες για να ζητήσουν από τονΛουδοβίκο ψωμί

Εικόνα 4 O ααποκεφαλισμός ττου ββασιλιά ΛΛουδοβίκου ΙΙΣΤrsquo 221 IIανουα-ρίου 11793

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1792 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo που είχε προσπαθή-σει να οργανώσει την επέμβαση ξένων μοναρχών εναντίον της επανάστα-σης καταδικάστηκε από επαναστατικό δικαστήριο σε θάνατο με την κατη-γορία για συνωμοσία κατά της δημόσιας ελευθερίας και απόπειρα κατά τηςεθνικής ασφάλειας Εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα στις 21 Ιανουαρίου 1793στην πλατεία όπου υπήρχε το άγαλμα του Λουδοβίκου ΙΕrsquo και που αργό-τερα ονομάστηκε Πλατεία της Επανάστασης

Eικόνα 5 Επαναστατικό δδικαστήριο δδικάζει έέναν εευγενήΤο παρακάτω απόσπασμα από νόμο του 1794 για τη λειτουργία των επανα-στατικών δικαστηρίων είναι χαρακτηριστικόlaquoΤο επαναστατικό δικαστήριο ιδρύθηκε για να τιμωρεί τους εχθρούς τουλαού [hellip] Η ποινή που επιβάλλεται σε όλα τα αδικήματα που εμπίπτουνστην αρμοδιότητα του επαναστατικού δικαστηρίου είναι θάνατος [hellip] Στονκατηγορούμενο δεν υποβάλλονται ερωτήσεις σε δημόσια δίκη η διαδικασίατης μυστικής ανάκρισης καταργείται ως περιττή [hellip] Αν υπάρχουν τεκμή-ρια είτε υλικά είτε ηθικά ανεξάρτητα από τη μαρτυρική απόδειξη δε θαεξετάζονται καθόλου μάρτυρες εκτός αν η διαδικασία αυτή θεωρηθεί ανα-γκαία είτε για να αποκαλυφθούν συνένοχοι είτε για άλλους ύψιστους λό-γους δημοσίου συμφέροντος13 [hellip]

Παράθεμα 1 Διακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαι ττου ππολί-τη 11789

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων ψηφίστηκε με πρόταση του Λαφαγιέτ(Lafayette) επικεφαλής της Εθνοφυλακής του Παρισιού μετά την κατάληψητης Βαστίλης Η Διακήρυξη είναι επηρεασμένη από μια αντίστοιχη αγγλικήδιακήρυξη του 1689 από το αμερικανικό σύνταγμα και βέβαια από τις ιδέ-ες του Διαφωτισμού Με τη Διακήρυξη αυτή γίνεται για πρώτη φορά στηΓαλλία λόγος σε κρατικό έγγραφο για δικαιώματα του πολίτη Αναγνώριζεσε όλους το δικαίωμα της ισότητας της ελευθερίας και το απαραβίαστο τηςιδιοκτησίας Καταργήθηκαν οι τίτλοι ευγενείας και οριζόταν ότι όλοι οι πολί-τες ήταν δεκτοί σε όλα τα αξιώματα ανάλογα με τις ικανότητές τους

Παράθεμα 2 Tα δδικαιώματα ττων γγυναικών ααγνοήθηκαν κκαι ααπό ττουςεπαναστάτες

13 Βλ Β Κρεμμυδάς Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη ελληνική ndash ευρωπαϊκή και παγκόσμια ΟΕΔΒ Γrsquo Γυμνα-σίου 1984 σελ 133

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 36

37

Η επανάσταση του 1789 αναπτέρωσε τις ελπίδες των γυναικών για τη χειρα-φέτησή τους Οι γυναίκες ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων έπαιξαν σοβαρό-τατο ρόλο σε στιγμές που κρινόταν η τύχη της επανάστασης αυτής Χαρα-κτηριστικά είναι τα λόγια του Μισελέ laquoΑν οι άντρες κυρίευσαν τη Βαστίληοι γυναίκες κατέβαλαν ολόκληρο το βασίλειοraquo Το 1791 η Ολυμπία ΝτεΓκουζ δημοσίευσε τη laquoΔιακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας και τηςπολίτιδοςraquo Η Γκουζ πρωτοστάτησε στην ίδρυση γυναικείων πολιτικών λε-σχών και στη συνέχεια όταν το επαναστατικό σύνταγμα του 1792 εξαίρεσετις γυναίκες αποτόλμησε να ανοίξει πολιτικό πόλεμο με τον Ροβεσπιέρο οοποίος την καρατόμησε στις 3 Νοεμβρίου 1793 Ο ίδιος έκλεισε τις γυναι-κείες λέσχες και απαγόρευσε στις γυναίκες laquoνα ασκούν πολιτικά δικαιώματακαι να παίρνουν ενεργό μέρος στις υποθέσεις διακυβέρνησης του κρά-τουςraquo

Παράθεμα 3 Μια σσκιαγράφηση ττου laquolaquoμέσουraquo ΙΙακωβίνουΟι Ιακωβίνοι ήταν πολιτική οργάνωση (λέσχη) της οποίας τα μέλη ανήκανστο χώρο των αδιάλλακτων επαναστατών Ονομάστηκαν έτσι με ειρωνικήδιάθεση από τους βασιλόφρονες λόγω του τόπου διαμονής τους τη μονήτων Δομινικανών μοναχών του Παρισιού στην οποία παρέμεναν οι προσκυ-νητές του Αγίου Ιακώβου κατά το ταξίδι τους προς την Ισπανία Με τηνπτώση του Ροβεσπιέρου (Ιούλιος 1794) τερματίστηκε και ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος των Ιακωβίνων

Παράθεμα 4 Ο ΡΡοβεσπιέρος γγια ττις ααρχές λλειτουργίας μμιας εεπαναστα-τικής κκυβέρνησης

Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος (1758-1794) ήταν ηγετική φυσιογνωμία τηςεπανάστασης Μετά τη σύσταση της laquoΕπιτροπής Κοινής Σωτηρίαςraquo το όνο-μά του ταυτίστηκε με την Τρομοκρατία Για τη σκληρή συμπεριφορά του κα-ταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε Η Επιτροπή σχηματίστηκε μετη συγκατάθεση της Συμβατικής Συνέλευσης με στόχο την αντιμετώπιση τό-σο της εξωτερικής απειλής (αντεπαναστατική συσπείρωση Ευρωπαίων ηγε-μόνων) όσο και της εσωτερικής (φιλοβασιλικές εξεγέρσεις στη Μασσαλίατη Λυών και την Τουλούζη)

Aστική ττάξη Οι αστοί ήταν αυτοί που ουσιαστικά επωφελήθηκαν από τηνεπανάσταση καθώς απέκτησαν πέρα από την οικονομική επιρροή πουείχαν προεπαναστατικά και πρόσβαση στην πολιτική εξουσία Πρόκειταιόμως για μια μεγάλη κοινωνική ομάδα η οποία στο εσωτερικό της διαχω-ρίζεται σε υποομάδες διακριτές μεταξύ τους με κριτήριο την οικονομικήεπιφάνεια και το κοινωνικό γόητρο Μια πρώτη ομάδα αποτελούν οιμεγαλοαστοί στους οποίους κατατάσσονται οι τραπεζίτες οι βιομήχα-νοι οι μεγαλοκτηματίες και οι επιχειρηματίες Όλοι αυτοί πλουτίζουν με

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 37

το εμπόριο και έχουν τη δυνα-τότητα εξαγοράς τίτλων ευγε-νείας Μια δεύτερη ομάδα συ-γκροτούν τα μεσοαστικά στρώ-ματα στα οποία κατατάσσονταιοι ελεύθεροι επαγγελματίες ndash ια-τροί δικηγόροι κάndash οι βιοτέ-χνες οι καταστηματάρχες Τέ-λος έχουμε τους μικροαστούςδηλαδή τους τεχνίτες τους μι-κροβιοτέχνες και άλλους μικρο-επαγγελματίες που βρίσκονταιπιο κοντά στις λαϊκές τάξεις

laquoAβράκωτοιraquo Ήταν οι φτωχοί τωνπόλεων οι μάζες του Παρισιούκαι των άλλων αστικών κέντρωνπου ένιωθαν πρώτοι από όλουςτην έλλειψη των αγαθών καιτην ακρίβεια Ήταν ανεξάρτη-τοι εργάτες τεχνίτες μικροκα-ταστηματάρχες πλανόδιοι πω-λητές και εξαρτημένοι εργάτεςΣε αυτούς προστέθηκαν μικροκακοποιά στοιχεία καθώς και ζητιάνοι πουείχαν έρθει στις πόλεις μαζικά Όλοι αυτοί ζητούσαν με επιμονή τηνεπέμβαση της κυβέρνησης για την κατανομή των διαθέσιμων τροφίμωνκαι αγαθών Επιδίωκαν την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων καιτην αναδιανομή των γαιών Δεν ήταν δηλαδή κατά της ατομικής ιδιοκτη-σίας απεναντίας επιδίωκαν και αυτοί να αποκτήσουν με κάποιον τρόποπεριουσιακά στοιχεία Τέλος υποστήριζαν τον άμεσο έλεγχο της κυβέρ-νησης από τον λαό σε συνελεύσεις μαζικές

Λέσχες Έχουν χαρακτηριστεί ως πυρήνες άτυπης εξουσίας κάτι που δεί-χνει το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος τους στη διάρκεια της εδραίωσηςτου επαναστατικού καθεστώτος Ήταν πολιτικές οργανώσεις που έπαιρ-ναν ενεργό μέρος τόσο στις δημοτικές υποθέσεις όσο και στην εντεινό-μενη πάλη για την εξουσία Οι λέσχες ασκούσαν πίεση στις αρχές έλεγ-χαν τους δημόσιους άντρες και εξαπέλυαν σφοδρή κριτική στους αρι-στοκράτες Οι λέσχες διέδωσαν συστηματικά τις βασικές αρχές και επι-διώξεις της επανάστασης και δημιούργησαν ένα κοινό που μπορούσε νακινητοποιηθεί εύκολα

Γιρονδίνοι Κατηγορούνταν στη δεύτερη φάση της επανάστασης για διστα-κτικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ταλάνιζε τη χώρακαι το επαναστατικό καθεστώς και για υπερβάλλοντα ενδοτισμό απέναντιστους μοναρχικούς Μεταξύ Ιακωβίνων και Γιρονδίνων είχε ξεσπάσει θα-

38 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Η Μαρία Αντουανέτα βαφτίστηκε με τοόνομα Μαρία Αντωνία Ιωσηφία Ιωάνναδούκισσα της Αυστρίας Ήταν το 15οκαι τελευταίο παιδί της αυτοκράτειραςΜαρίας Θηρεσίας και του αυτοκρά-τορα Φραγκίσκου Αrsquo της Αυστρίας Ογάμος της Μαρίας Αντουανέτας με τονμετέπειτα Λουδοβίκο ΙΣΤrsquo βασιλιά τηςΓαλλίας ήταν από νωρίς στα σχέδιατης Μαρίας Θηρεσίας που απέβλεπεστο να φέρει την πολυπόθητη ειρήνηανάμεσα στη Γαλλία και στην ΑυστρίαΣτη γαλλική βασιλική αυλή όμως ηΜαρία Αντουανέτα συνάντησε δυσκο-λίες στο να γίνει αποδεκτή εξαιτίαςκυρίως της επίδοσής της σε τρομερέςσπατάλες για ρούχα φορέματα καικομμώσεις Έχει υπολογιστεί ότι ξό-δευε κάθε μήνα 15000 λίβρες (75000ευρώ περίπου) την ίδια στιγμή που έναμεγάλο μέρος του γαλλικού πλη-θυσμού πέθαινε από την πείνα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 38

39

νάσιμη διαμάχη για τον έλεγχο της εξουσίας η οποία έληξε το καλοκαίριτου 1793 με επικράτηση των Ιακωβίνων

Ορεινοί Είναι οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι που αποκλήθηκαν έτσι (montagnards)επειδή κατείχαν τις υψηλές θέσεις της αριστερής πτέρυγας στο αμφιθε-ατρικό βουλευτήριο Οι Ορεινοί υποστήριζαν την ανάγκη της παραδειγ-ματικής τιμωρίας του μονάρχη (εκτελέστηκε τελικά με ομόφωνη από-φαση της συνέλευσης ως ένοχος εσχάτης προδοσίας τον Ιανουάριο του1793) και την κατοχύρωση του αβασίλευτου πολιτεύματος

Συμβατική σσυνέλευση Η Συμβατική συνέλευση είναι η τρίτη στη σειρά επα-ναστατική συνέλευση Η πρώτη πράξη της Συμβατικής ήταν η κατάργησητης βασιλείας και η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας Πρόκει-ται λοιπόν για μία Αναθεωρητική συνέλευση Στη σύνθεση της Συμβατι-κής τη δεξιά πτέρυγα την αποτελούσαν οι Γιρονδίνοι το κέντρο οι Πεδι-νοί και την αριστερή πτέρυγα οι Ορεινοί οι οποίοι κυριάρχησαν το καλο-καίρι του 1793 Ηγέτες των Ορεινών ήταν ο Νταντόν ο Μαρά και ο Ροβε-σπιέρος Η laquoαριστερότερηraquo (=ριζοσπαστικότερη) σύνθεση της Συμβατι-κής σφράγισε την κρισιμότερη και οξύτερη φάση της επανάστασης bull Κρισιμότερη φάση επειδή η Συμβατική αποφάσισε τη συνέχιση του

πολέμου τα χρόνια 1793-1794 με αποτέλεσμα να δημιουργηθείσυνασπισμός ολόκληρης της Ευρώπης εναντίον της Γαλλίας

bull Οξύτερη φάση επειδή η Συμβατική φέρθηκε με σκληρότητα απέναντιστην αριστοκρατία και τους αντεπαναστάτες και εγκαινίασε την περί-οδο της Τρομοκρατίας (Ιούνιος 1794)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1Συμβατική συνέλευση

Μάιος 1789 - Σεπτ 1791 Σεπτ 1792 - Οκτ 1795

Νομοθετική συνέλευση rarrrarr

Οκτ 1791 - Σεπτ 1792

Συντακτική συνέλευση rarrrarr

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 39

Η ττρίτη κκαι ττελευταία φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((1794-1799)

Μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου οι Θερμιδοριανοί οι οποίοι αποτε-λούσαν τη μετριοπαθή πτέρυγα της επανάστασης απέκτησαν τον έλεγ-χο της Συμβατικής συνέλευσης (πήραν το όνομά τους από τον μήνα στονοποίο επικράτησαν τον Θερμιδόρ)

H επανάσταση επέστρεψε στις αρχικές μετριοπαθείς θέσεις της Οι Θερμιδοριανοί ψήφισαν νέο σύνταγμα (1795) Η εκτελεστική εξουσία ανατέθηκε στο Διευθυντήριο ένα πενταμελές

συμβούλιο Το Διευθυντήριο για να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατά-σταση ενίσχυσε τους στρατηγούς που αναδείχτηκαν την εποχή της επα-νάστασης

Η εεποχή ττου ΝΝαπολέοντα 11799-1815

Στις 9 Νοεμβρίου 1799 ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσίαμε τη συγκατάθεση του Διευθυντηρίου

Τα laquolaquoπροτερήματαraquo ττου ΝΝαπολέοντα κκαι ηη laquolaquoαναρρίχησήraquo ττου σστα ααξιώματα

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν ο πιο ικανός και ο πιο λαοφιλής απόόλους τους Γάλλους στρατηγούς

Έδειχνε ικανός να δημιουργήσει ένα σταθερό καθεστώς στο εσωτερικότης χώρας

Ήταν ο ηγέτης που θα μπορούσε να εδραιώσει τη γαλλική κυριαρχίαστην Ευρώπη

Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος (1799-1804) και αργότεραΑυτοκράτορας (1804-1815) Kυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης μολο-νότι το πολίτευμα τυπικά δεν άλλαξε

4Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜raquo)

trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ (UgraveˆOacuteOacuteEgraveIcircEumlUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot) ndashparamiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml

prod UgraveAcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot EcirciquestUcircEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1794-1799) IcircmiddotEgrave Euml AcircOcircmacrlsaquo

UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot (1799-1815)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 40

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η εεσωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Ο Ναπολέων εφάρμοσε μια σειρά από μεταρρυθμίσειςbull στη διοίκησηbull στην εκπαίδευσηbull στην οικονομία

Κύριοι στόχοι του ήταν bull να ελέγξει την κρατική μηχανή καιbull να την καταστήσει περισσότερο αποτελεσματική

Το 1804 θεσπίστηκε ένας νέος νομικός κώδικας ο Ναπολεόντειος Κώδι-κας στον οποίο διατηρούνταν με τη μορφή νόμων ορισμένες αρχές τηςγαλλικής επανάστασης Ο Ναπολεόντειος Κώδικας διαδόθηκε σε ολό-κληρη την Ευρώπη και αποτελεί έως και σήμερα τη βάση του νομικούσυστήματος πολλών ευρωπαϊκών κρατών

Η εεξωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Η Γαλλία του Ναπολέοντα bull Αντιμετώπισε όλες τις σημαντικές ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχήςbull Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπηςbull Δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας σε πολλές περιοχές

της Ευρώπης Ο Ναπολέων θεώρησε την Αγγλία ως τον κυριότερο αντίπαλό του και

εφάρμοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισμό Ο ηπειρωτικός απο-κλεισμός συνίσταται στην απαγόρευση της διακίνησης των αγγλικώνεμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια

Η Αγγλία σε αντίποινα εφάρμοσε τον θαλάσσιο αποκλεισμό εμποδίζο-ντας πλοία να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές

Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισε την αντίδρα-σηbull των ευγενών και του ανώτερου κλήρου που επιδίωκαν την επανα-

φορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους bull των λαϊκών στρωμάτων που επιβαρύνονταν οικονομικά και δυσφο-

ρούσαν από την ξένη κυριαρχία Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία Ο γαλλικός

στρατός έφτασε μέχρι τη Μόσχα αλλά αποδεκατίστηκε από το βαρύρωσικό χειμώνα και τις ασθένειες Στη συνέχεια ένας νέος ευρωπαϊκόςσυνασπισμός επιφέρει καίριο πλήγμα στη Γαλλία στη μάχη της Λιψίας το1813 Η μάχη του Βατερλό το 1815 σήμανε το τέλος της κυριαρχίας τουΝαπολέοντα

Γαλλική εεπανάσταση κκαι εεποχή ττου NNαπολέοντα μια ααποτίμηση

Η περίοδος 1789-1815 αποτελεί τομή στην παγκόσμια ιστορίαbull Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσίαbull Τα συμφέροντά της προωθήθηκαν με μεταρρυθμίσεις

41ENOTHTA 4

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 41

42 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

bull Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και ως έναβαθμό δικαιώθηκαν

bull Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπηbull Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει

να συμπίπτουν και γεννήθηκε η σύγχρονη ιδέα της πατρίδαςbull Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτοςbull Τα προνόμια καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι οι άνθρω-

ποι έχουν τα ίδια δικαιώματαbull Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε απο-

κλειστική πηγή εξουσίαςbull Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήματα που επηρέασαν την παγκόσμια

ιστορία φιλελευθερισμός εθνικισμός κοινωνικός ριζοσπαστισμόςσοσιαλισμός

Το σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Τα θθέματα ττου ΣΣυνεδρίου ττης ΒΒιέννης ((1814-1815)

Οι νικητές του Ναπολέοντα συγκάλεσαν το συνέδριο της Βιέννης (Σε-πτέμβριος 1814 - Ιούνιος 1815) Στο συνέδριο τους απασχόλησανbull η επαναχάραξη των συνόρωνbull η ανασυγκρότηση της απολυταρχίαςbull η καταστολή των επαναστατικών ιδεών

Στη Γαλλία αποκαταστάθηκε το πολίτευμα και τα σύνορα επανήλθαν σταόρια του 1789

Η ΙΙερή ΣΣυμμαχία κκαι ηη ΠΠαλινόρθωση ((1815-1830)

Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία η οποία απαρτιζόταναπό τη Ρωσία την Αυστρία και την Πρωσία Οι χώρες αυτές αποτελού-σαν τα προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης

Όλοι σχεδόν οι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνουςτους Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Παλινόρθωση

Όμως οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης και του Διαφωτισμού (ελευθε-ρία ισότητα εθνική αυτοδιάθεση) είχαν αποκτήσει τεράστια απήχησηστους ευρωπαϊκούς λαούς και δεν επηρεάστηκαν από την ανασύστασητων προεπαναστατικών θεσμών

1795-1799 Tο Διευθυντήριο ασκεί την εξουσία1795 Οι Θερμιδοριανοί ψηφίζουν νέο σύνταγμα1799 Ο Ναπολέων καταλαμβάνει την εξουσία

2ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία) εναντίον της Γαλλίας

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 42

KE

ΦA

ΛA

IO

1

43ENOTHTA 4

1799-1804 O Nαπολέων Πρώτος Ύπατος1803 O Nαπολέων ξαναρχίζει πόλεμο εναντίον της Aγγλίας1804 Ναπολεόντειος Κώδικας1805 3ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Αυστρία Ρωσία Νεάπολη Σουηδία) Μεγάλη νίκη του Ναπολέοντα στο Αούστερλιτς

1806 Ηπειρωτικός αποκλεισμός εναντίον της Αγγλίας 4ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Ρωσία Πρωσία)1809 Ήττα της Αυστρίας στον πόλεμο με τη Γαλλία

5ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον τηςΓαλλίας (Αγγλία Αυστρία)

1812 Εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία οι Γάλλοι έχα-σαν 600000 περίπου άνδρες

1813 6ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία Πρωσία) νικά τους Γάλλους στη Λιψία

1815 Ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό (Βέλγιο) Συνέδριο της Βιέννης και ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας

(Ρωσία Αυστρία Πρωσία)1821 Ο Ναπολέων πεθαίνει εξόριστος στο νησί Αγία Ελένη

1 ΜΜέχρι ττο 11789 ηη δδιαχείριση ττης ππολιτικής εεξουσίας ααποτελούσε ππρονόμιοτου ββασιλιά ΠΠοιες άάλλες κκοινωνικές δδυνάμεις εεισήλθαν σστο ππολιτικό σσκη-νικό μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ΠΠοιες ήήταν οοι εεπιδιώξεις κκαι οο ρρόλος ττους

Η γαλλική επανάσταση έφερε στο πολιτικό προσκήνιο την αστική τάξη αλλάκαι τη μεγάλη μάζα των λαϊκών στρωμάτων Η αστική τάξη κατέκτησε τηνπολιτική εξουσία και μαζί με την οικονομική της επιρροή κυριάρχησε στηνκοινωνία Ο ρόλος της από δω και στο εξής θα είναι κυρίαρχος καθοδηγητι-κός για τις άλλες κοινωνικές τάξεις στις οποίες θα επιβληθεί οικονομικά καιιδεολογικά Αιτία γιrsquo αυτό ήταν ότι τα ανώτερα οικονομικά στρώματα τηςαστικής τάξης αναρριχήθηκαν στην κοινωνική πυραμίδα και κατέκτησανεντέλει την εξουσία Σταδιακά η αστική τάξη υιοθέτησε αντιδραστικές θέ-σεις μια και στο εξής κάθε αλλαγή κάθε νέα διεκδίκηση από αυτούς πουένιωθαν κοινωνικά αδικημένοι θα έβλαπτε τα συμφέροντά της

Από την άλλη μεριά τα λαϊκά στρώματα οι μάζες βγήκαν από το παρα-σκήνιο της ιστορίας και αποδείχτηκε ότι μπορούσαν να έχουν έναν αποφα-σιστικό δυναμικό ρόλο στις εξελίξεις μπορούσαν να στηρίξουν νέες ιδεο-λογίες και να αλλάξουν καθεστώτα τα οποία μέχρι τότε φάνταζαν εδραιω-μένα από τη Θεία Πρόνοια Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη τηςιστορίας και καθιερώθηκε ως η μοναδική νόμιμη πηγή εξουσίας Οι υπήκοοιαπέκτησαν δικαιώματα και μετατράπηκαν σε πολίτες Κύρια επιδίωξη των

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 43

κατώτερων οικονομικά στρωμάτων ήταν η αναδιανομή του πλούτου η κοι-νωνική δικαιοσύνη η κατάργηση προνομίων και τελικά η εδραίωση κοινω-νιών ισότητας και ελευθερίας

Εικόνα-Xάρτης 1 Η EEυρώπη ττο 11812 ττην εεποχή ττης ππαντοδυναμίαςτου NNαπολέοντα

Το 1812 ο Ναπολέων έκανε το λάθος να κηρύξει τον πόλεμο στη ΡωσίαΜέχρι τότε ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στην Ευρώπη Από το 1797 κυριαρ-χούσε στη βόρεια Ιταλία και στο Ιόνιο πέλαγος Είχε υποτάξει την Αυστρίατο 1805 (μάχες στο Ουλμ και στο Αούστερλιτς) και την Πρωσία το 1806(μάχες στην Ιένα και στο Αούερστεντ) Είχε αποσπάσει την Πολωνία από τηδιαλυμένη Πρωσία και είχε επίσης καταλάβει την Πορτογαλία και την Ισπα-νία (1806-1807) Με την ειρήνη του Τιλσίτ το 1807 είχε ουσιαστικά μοιράσειτην Ευρώπη στα δύο μαζί με τον τσάρο Αλέξανδρο Αrsquo Τις περισσότερεςκατακτημένες χώρες ο Ναπολέων τις είχε οργανώσει σε βασίλεια και τις είχεδώσει σε συγγενείς του με σκοπό να περιβάλει το κράτος του με υποτελήβασίλεια της εμπιστοσύνης του ο αδελφός του Λουδοβίκος έγινε βασιλιάςτου ενωμένου βασιλείου του Βελγίου και της Ολλανδίας ο αδελφός τουΙωσήφ έγινε βασιλιάς της Νεάπολης και αργότερα της Ισπανίας ενώ ο γιοςτου ονομάστηκε βασιλέας της Ρώμης

Εικόνα 2 ΖΛ ΝΝταβίντ ΟΟ ΝΝαπολέων δδιασχίζει ττις ΆΆλπεις(Αναφορικά με το πορτρέτο του μεγάλου στρατηλάτη θα πρέπει να σημειω-θεί ότι περιβάλλεται με μια ατμόσφαιρα μύθου καθώς ο Ναπολέων δεδέχτηκε σχεδόν ποτέ να ποζάρει για έναν ζωγράφο Τα πορτρέτα του είναισχεδόν όλα φτιαγμένα από μνήμης Εδώ πάντως ο ζωγράφος έχει αποδώ-σει με μεγαλοπρέπεια τον Ναπολέοντα)

Ο Ναπολέων ως αρχιστράτηγος από το 1795 ανέλαβε την ηγεσία τουπολέμου εναντίον των Αυστριακών Με πρότασή του αποφασίστηκε ηεκστρατεία στην Ιταλία τμήματα της οποίας βρίσκονταν υπό αυστριακήκατοχή Με κεραυνοβόλα προέλαση (Απρίλιος 1796) διέσπασε τις δυνάμειςτης Αυστρίας και της Σαρδηνίας που ήταν σύμμαχός της και έφθασε στοΜιλάνο όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής Έπειτα ο Ναπολέων στράφηκεπρος το βορρά και έφτασε σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από τη Βιέννηόταν η Αυστρία ζήτησε ανακωχή Το 1797 υπογράφτηκε η συνθήκη τουΚαμποφόρμιο με την οποία περιήλθαν στη Γαλλία τα περισσότερα εδάφηπου είχαν κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου Η Αυστρία αναγκά-στηκε να παραχωρήσει στη Γαλλία τη Λομβαρδία την οποία οι Γάλλοι ονό-μασαν laquoεντεύθεν των Άλπεων Γαλατίαraquo Με τη συνθήκη αυτή επίσης διαλύ-θηκε η laquoΓαληνοτάτη Δημοκρατίαraquo της Βενετίας και τα ελληνικά νησιά τουΙονίου που μέχρι τότε βρίσκονταν υπό βενετική κατοχή αποδόθηκαν στηΓαλλία

44 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 44

KE

ΦA

ΛA

IO

1

45ENOTHTA 4

Eικόνα-Xάρτης 3 Η ΕΕυρώπη ττο 11815 μμετά ττην ήήττα NNαπολέοντα κκαιτο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Οι νικήτριες δυνάμεις Ρωσία Πρωσία Αγγλία επανέφεραν την παλαιά τάξηπραγμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη Χάραξαν δηλαδή τα προεπαναστα-τικά σύνορα και αποκατέστησαν τα απολυταρχικά καθεστώτα Το τελευταίοφαινόμενο ονομάστηκε Παλινόρθωση Επίσης καθιέρωσαν δύο βασικές αρ-χές ως κανόνες του διεθνούς δικαίου α) την αρχή της ισορροπίας των δυ-νάμεων και β) την αρχή της νομιμότητας Τέλος το συνέδριο χώρισε τηνΕυρώπη σε τρεις ζώνες επιρροής αυστριακή ρωσική πρωσική

Παράθεμα 1 Η γγαλλική εεπανάσταση δδίδαξε σστους λλαούς ννα ααντιστέκο-νται σστους ττυράννους

Η γαλλική επανάσταση έγινε αντιληπτή από τους λαούς της Ευρώπης σανένα μεγάλο πλήγμα κατά της δύναμης και του κύρους της απολυταρχίας καιτην υποδέχτηκαν laquoσαν την αυγή της κοινωνικής δικαιοσύνης14raquo Η γαλλικήεπανάσταση με φανατικούς οπαδούς σε ολόκληρη την Ευρώπη ασκούσεμιαν ακαταμάχητη έλξη σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη θεωρούσετο laquoμεγάλο έθνοςraquo (= τη Γαλλία) ως φάρο νέων ιδεών Στις νέες αυτές ιδέεςσυγκαταλέγονται η κατάρρευση του δεσποτισμού ως αναχρονιστικούθεσμού η προβολή και η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών η κα-τάργηση των προνομίων των λίγων και η αρχή της κυριαρχίας του έθνουςπου εξισωνόταν με τον λαό

Παράθεμα 2 Ο ΘΘεόδωρος ΚΚολοκοτρώνης γγια ττη γγαλλική εεπανάστασηΗ γαλλική επανάσταση βρήκε πολλούς υποστηρικτές ανάμεσα στους Έλλη-νες και οι συνεχείς επιτυχίες του Ναπολέοντα στην Ευρώπη αναπτέρωσαντις ελπίδες τους για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας Οι Γάλλοιπάτησαν σε ελληνικό έδαφος για πρώτη φορά το 1797 όταν μετά τη διά-λυση της ενετικής δημοκρατίας τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στη γαλλική επιρ-ροή Οι κάτοικοι των Ιόνιων νησιών επιφύλαξαν θερμή υποδοχή στους αφι-χθέντες Γάλλους συνδυάζοντας τον ερχομό τους με την κατάργηση τωνπρονομίων των ευγενών και το κάψιμο του Libro drsquo Oro της Χρυσής Βίβλουόπου ήταν καταγεγραμμένα τα ονόματα της αριστοκρατίας Στα νησιά αυτάλίγο αργότερα θα ανδρωθεί το αγωνιστικό και φιλελεύθερο φρόνημα ενόςεκ των ηγετών της ελληνικής επανάστασης του Θ Κολοκοτρώνη ΣτηΖάκυνθο θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και θα υπηρετήσει προεπαναστατικάστο Ελληνικό Σύνταγμα του αγγλικού στρατού

Παράθεμα 3 Η γγαλλική εεπανάσταση γγέννησε ττον δδημοκρατικό ππατριω-τισμό

Πριν τη γαλλική επανάσταση οι μονάρχες αποτελούσαν σημεία αναφοράςγια τις εθνικές ομάδες της Ευρώπης Οι πολιτικές ιδέες της επανάστασης

14 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους laquoΟ ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (1669-1821) Τουρκοκρατία ndash Λατινο-κρατίαraquo τόμ ΙΑrsquo Αθήνα 1975 σελ 367

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 45

46 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

δημιούργησαν την έννοια του έθνους την οποία συγκροτούσε το σύνολοτων πολιτών δηλαδή άτομα με υπευθυνότητα και συνείδηση των καθηκό-ντων και των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου Τοέθνος εκφράζοντας πλέον ολόκληρο τον λαό που είχε αποκτήσει δικαιώ-ματα και ελευθερίες προτάθηκε ως ενοποιητική δύναμη και ως το προαπαι-τούμενο για την ίδρυση εθνικού στρατού Η έννοια του έθνους καθιερώθηκεως ανώτατη πηγή όλων των εξουσιών

Θερμιδοριανοί Oνομάζονται οι μετριοπαθείς που κυριάρχησαν στη Συμβα-τική συνέλευση μετά τον θάνατο Ροβεσπιέρου Στις 9 Θερμιδόρ τουέτους II σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο δηλαδή στις 27 Ιουλίου 1794 ηΣυμβατική ψήφισε την καταδίκη του Ροβεσπιέρου Από το σημείο αυτόάρχισε η επιστροφή της επανάστασης στη μετριοπάθεια και στον φιλε-λευθερισμό της (μεγαλο)αστικής τάξης Κυβέρνηση σχημάτισαν οι μετρι-οπαθείς Πεδινοί αυτοί που αποτελούσαν το κέντρο της Συμβατικής καιονομάστηκαν Θερμιδοριανοί Οι Θερμιδοριανοί προχώρησαν στην ανα-διοργάνωση του κράτους με ένα νέο σύνταγμα το 1795 Το σύνταγμα έ-δινε όμως δικαίωμα ψήφου μόνο στους εύπορους και άφηνε τον λαόστο περιθώριο Οι Θερμιδοριανοί γενικά οργάνωσαν αυτό που έχει απο-κληθεί ως laquoφιλελεύθερη αντεπίθεσηraquo αποκατάσταση της θρησκευτικήςκαι οικονομικής ελευθερίας κατάργηση των κυριότερων επαναστατικώνέκτακτων νόμων καταδίωξη των πιο φανατικών οπαδών της Τρομοκρα-τίας

Ναπολεόντειος ΚΚώδικας Το 1804 ο Ναπολέων εξέδωσε έναν νέο αστικόκώδικα που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Ναπολεόντειος Κώδικας Οκώδικας αυτός ενσταλάζει στη γαλλική κοινωνία αστικές μετριοπαθείςαντιλήψεις και ερμηνεύεται ως μία προσπάθεια του Ναπολέοντα να εξα-σφαλίσει τη στήριξη της αστικής τάξης για το καθεστώς του (το 1802είχε αναγορευθεί ισόβιος ύπατος) Οι θεσμοί που δημιούργησε ο νέοςαστικός κώδικας τύγχαναν της αποδοχής της αστικής τάξης αλλά πέρααπό αυτό ενοποιούσαν κατά κάποιον τρόπο τη γαλλική νομοθεσία Οιγαλλικοί νόμοι την εποχή εκείνη απέρρεαν από μια συμπαράθεση εθίμωντου παλαιού καθεστώτος και νέων ψηφισμάτων των επαναστατικών συνε-λεύσεων (κείμενα συχνά ψηφισμένα εσπευσμένα και χωρίς μεγάλη φρο-ντίδα15) Ουσιαστικά δηλαδή ο αστικός κώδικας του Ναπολέοντα απο-τελούσε έναν συμβιβασμό του παλαιού καθεστώτος και της επανάστα-σης

Ειδικότερα ο αστικός κώδικας προώθησε και εδραίωσε την αρχή τουκοσμικού κράτους Διατήρησε τις αρχές του 1789 στις οποίες είναι προ-σκολλημένη η αστική τάξη (ατομική ελευθερία κατάργηση φεουδαλικώνδικαιωμάτων ελευθερία εργασίας) και επιβεβαίωσε τον απαραβίαστο

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

15 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης (1994) Αθήνα 1997 τόμ I σελ 503

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 46

KE

ΦA

ΛA

IO

1

47ENOTHTA 4

χαρακτήρα της ιδιοκτησίας Τα περισ-σότερα άρθρα μάλιστα αναφέρο-νταν στον ορισμό στη διατήρηση καιστην προστασία της περιουσίας ndash ει-δικά της αστικής περιουσίας16 Απο-καθιστούσε όμως και αρχές του πα-λαιού καθεστώτος όπως είναι η εξου-σία του άντρα μέσα στην οικογένεια ήη μη απαγόρευση της δουλείας γιατις αποικίες όπου είχαν σημειωθείεξεγέρσεις Ο Αστικός Κώδικας επι-βλήθηκε από το 1807 στα κράτη πουπερνούσαν στη γαλλική κυριαρχία(Πορτογαλία Ισπανία Ιταλία γερμανι-κές χώρες) Αυτό επέφερε την εδραί-ωση της πολιτικής ισότητας της θρη-σκευτικής ελευθερίας της εξάλειψηςτων συντεχνιών και της κατάργησηςτων φεουδαρχικών δικαιωμάτων σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η μμάχη ττου ΒΒατερλό 118 ΙΙουνίου1815Η μάχη ξεκίνησε στις 11 τοπρωί και ολοκληρώθηκε στις 9το βράδυ 191300 στρατιώτεςαπό τρεις διαφορετικούς στρα-τούς πολέμησαν και ένας στουςτέσσερις (48500 άντρες) σκο-τώθηκε ή τραυματίστηκε βαριάσε μία από τις πιο αιματηρέςμάχες της ιστορίας Ο γαλλικόςστρατός του Ναπολέοντα με δύ-ναμη 72000 άντρες πολέμησεεναντίον του αγγλο-ολλανδικούστρατού του Wellington (67000άντρες) και του πρωσικού στρα-τού του Blucher (52300 άντρες)

16 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 50

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 47

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 48

Η ΕΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΤΟΥ 11821ΣΤΟ ΠΠΛΑΙΣΙΟ ΤΤΗΣ ΑΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΤΩΝ

ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΙΔΕΩΝ ΚΚΑΙ ΤΤΟΥΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΣΤΗΝ ΕΕΥΡΩΠΗ

2 Kεφάλαιο Δεύτερο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 49

5Eνότητα

Οικονομικοί κκαι κκοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Οικονομικοί μμετασχηματισμοί Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή στην περιοχή που

έλεγχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδωσε την ευκαιρία στους υπηκόουςτης αυτοκρατορίας Έλληνες Εβραίους και Αρμένιους να διακριθούνστο εμπόριο και στη ναυτιλία

Ειδικά οι Έλληνες πλοιοκτήτες εκμεταλλεύτηκανbull Τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Επέτρε-

πε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά τουBοσπόρου

bull Τους ναπολεόντειους πολέμους (1797-1815) Είχαν ως συνέπεια τηνπεριορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο

Αποτελέσματα ττης εευνοϊκής σσυγκυρίας γγια ττους ΈΈλληνες

Οι Έλληνες έλεγχαν σημαντικό μέρος του εμπορίου Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα (Θεσσα-

λονίκη Γιάννενα Σμύρνη Χίος) Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες

Κοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Η στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στην επανάστασηbull Η ορθόδοξη εκκλησία που είχε αναγνωριστεί από την οθωμανική

διοίκηση ως η ηγεσία των υπόδουλων χριστιανών εναντιωνόταν στιςιδέες του Διαφωτισμού επειδή η επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο τηνηγετική της θέση ανάμεσα στους υπόδουλους αλλά όπως πίστευε καιτον ελληνισμό γενικότερα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

15Ocirc˜ middotEgrave - 1821 OıˆIgravemiddot-OacuteEgraveIcirclsaquo Icirc˘UacuteEgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

1750-1820 iexclAcircOcircAcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircfi˜centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜OEgraveIcircOcircOacuteOcircIgraveEgraveIcirclsaquo middotIcircIgravelsaquo AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcirclsaquo˜ UgraveiquestIacuteEuml˜

1821 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml

O AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgravefi˜ middotfi Ugravemiddot IgravecurrenUcircmiddot UgraveOcirc˘18Ocirc˘ middotEgrave currenˆ˜ UgraveEgrave˜ middotUacutemacrcurren˜ UgraveOcirc˘ 19Ocirc˘ middotEgrave

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 50

51

bull Ορισμένοι κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις και κινή-θηκαν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία

Οι Φαναριώτεςbull Ήταν Έλληνες από παλιές αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν

στην Κωνσταντινούποληbull Ήταν μορφωμένοι (γνώριζαν ξένες γλώσσες έκαναν σπουδές στη

Δύση) και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκησηbull Τον 18ο αι διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες η-

γεμονίες μέχρι την έναρξη της ελληνικής επανάστασης

Οι προεστοίbull Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους

φόρους τους οποίους απέδιδαν στην οθωμανική διοίκηση bull Είχαν πολιτική εμπειρία μεγάλες περιουσίες και κάποια πολιτική επιρ-

ροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδεςbull Bελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση και ενδιαφέρονταν για τη

διάδοση των νεωτερικών ιδεών Για να το πετύχουν αυτό ίδρυανσχολεία τύπωναν βιβλία περιοδικά εφημερίδες και χορηγούσανυποτροφίες

Οι κλέφτες και οι αρματολοίbull Οι κλέφτες ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά είτε από δική

τους επιλογή είτε επειδή αναγκάζονταν bull Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό

αλλά και λόγω φόβου bull Οι κλέφτες θεωρήθηκαν πρότυπο ανυπότακτης στάσης και υμνήθη-

καν στα δημοτικά τραγούδια bull Οι αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική

διοίκηση για την τήρηση της τάξης

Οι αγρότεςbull Ξεπερνούσαν το 80 του πληθυσμού Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιω-

τικά (τσιφλίκια) κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους bull Η ζωή τους ήταν δύσκολη και στερημένη

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και στη ναυτιλίαbull Με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου οι απασχο-

λούμενοι στις δραστηριότητες αυτές ολοένα και αυξάνονταν

Κινήματα εεναντίον ττης οοθωμανικής κκυριαρχίας

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Έλληνες έστρεψαν τις ελπίδες τους γιααπελευθέρωση στη Ρωσία Η Ρωσία είχε κοινά με τους Έλληνες συμφέ-ροντα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ήταν ομόδοξη

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 51

52 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση στην Πελοπόν-νησο Το κίνημα (Oρλοφικά) απέτυχε και η επανάσταση καταπνίγηκεεπειδήbull Η κινητοποίηση των Ελλήνων δεν ήταν η απαιτούμενηbull Οι Ρώσοι επικεφαλής των οποίων ήταν οι αδερφοί Oρλόφ συμμετεί-

χαν με μικρό αριθμό πολεμικών πλοίων Παρόμοια τύχη είχε και μία άλλη απόπειρα της Ρωσίας να ξεσηκώσει τους

Έλληνες Ο Λάμπρος Κατσώνης απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας προ-σπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου

Οι Σουλιώτες τέλος συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνωναλλά το 1803 υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους

Ο ΝΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός

Ο ελληνισμός μέσω αρχικά των παροικιών ήρθε σε επαφή με τις ιδέεςτου Διαφωτισμού Οι έμποροι και οι Έλληνες ταξιδιώτες έγιναν οι φορείςδιάδοσης αυτών των ιδεών στον ελληνικό χώρο Η εκπαίδευση συνδέ-θηκε με τον αγώνα για την ελευθερία

Προσδιορισμός ττου ΝΝεοελληνικού ΔΔιαφωτισμού

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα που επιδίωκε τη διάδοσητων διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογικήπροετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας

Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρ-χικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνι-σμού (Σμύρνη Γιάννενα Χίος)

Κύριες ιιδέες ττων ΕΕλλήνων δδιαφωτιστών

Οι Έλληνες διαφωτιστές θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τονσυνέδεσαν με τον αγώνα για ελευθερία

Πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις θετικές επιστήμεςνα γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και να υπηρετεί την προοπτική του αγώναγια ελευθερία

Η ααντίδραση σστις ιιδέες ττου δδιαφωτισμού

Όλες οι θέσεις των Ελλήνων διαφωτιστών δεν ήταν καθολικά αποδεκτέςΣυντηρητικοί λόγιοι που συνδέονταν με την εκκλησία απέρριπταν τις δια-φωτιστικές ιδέες και θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση έπρεπε να βασίζεταιπάνω σε εκκλησιαστικά κείμενα και σε αρχαΐζουσα γλώσσα

Οι κκυριότεροι εεκπρόσωποι ττου ννεοελληνικού δδιαφωτισμού

Ανάμεσα στους λόγιους διαφωτιστές που ξεχώρισαν ήταν Ο Ρήγας ΒΒελεστινλής Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρα-

τίας που θα απλωνόταν σε όλη τη Bαλκανική και θα αντικαθιστούσε την

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 52

53

Οθωμανική Aυτοκρατορία Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήτανέντονα επηρεασμένο από τις ριζοσπαστικές ιδέες των Γάλλων Iακωβί-νων Ο Ρήγας πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του

Ο Αδαμάντιος ΚΚοραής Θεωρούσε ότι οι Έλληνες θα πρέπει πρώτα ναμορφωθούν για να κερδίσουν την ελευθερία τους Όσον αφορά τη γλώσ-σα δεν αποδεχόταν την αρχαΐζουσα αλλά ούτε και αυτούσια τη δημοτι-κή από την οποία θεωρούσε ότι έπρεπε να αφαιρεθούν κάποιες λαϊκέςκαι ξένες λέξεις

Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήτανbull Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας που προέτρεπε

τους Έλληνες να αγωνιστούν μόνοι τους για την ελευθερία τους bull Ο Ιώσηπος ΜΜοισιόδακας και ο Δημήτριος ΚΚαταρτζής που ήταν θερ-

μοί υποστηρικτές της λαϊκής γλώσσαςbull Ο Κωνσταντίνος ΚΚούμας που εισήγαγε νέες μεθόδους στη διδασκαλίαbull Ο Θεόφιλος ΚΚαΐρης που ήταν οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών της

γαλλικής επανάστασης

1770 Τα Ορλοφικά επανάσταση των Ελλήνων εναντίον των Οθω-μανών με την παρακίνηση των αδελφών Ορλόφ στρατηγώντης Ρωσίας

1774 Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας1788 Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη με 10 πλοία κάνει επιχει-

ρήσεις στο Αιγαίο και στα παράλια της Μικράς Ασίας έωςτην Κύπρο και την Αίγυπτο

1789-1804 Αγώνες Σουλιωτών εναντίον Αλή πασά των Ιωαννίνων1797-1815 Ναπολεόντειοι πόλεμοι1750-1821 Νεοελληνικός Διαφωτισμός1821 Έναρξη ελληνικής επανάστασης

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα εερμηνεύσετε ττην κκυριαρ-χία ττης εελληνικής γγλώσσας σστα ΒΒαλκάνια μμετά ττα μμέσα ττου 118ου ααιώνα

Ο βαλκανικός χώρος στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν ένας χώρος πολιτιστι-κού συγκρητισμού και συγχρωτισμού ανθρώπων με διαφορετική θρησκείαγλώσσα και κουλτούρα Οι εθνικισμοί δεν είχαν ακόμη αναδυθεί ώστε ναδιαχωρίσουν τον χώρο σε ομοιογενή γλωσσικά θρησκευτικά ή άλλα σύνολαμε αδιαπέραστα μεταξύ τους σύνορα Ταξιδιώτες πλανόδιοι έμποροι νέοιάνθρωποι που αναζητούσαν καλύτερες ευκαιρίες για μόρφωση και δουλειάλόγιοι τυχοδιώκτες και άλλοι διακινούνταν ελεύθερα από πόλη σε πόληεπικοινωνούσαν αντάλλασσαν ιδέες και προϊόντα Πρωταγωνιστές σε αυτήτην αδιάκοπη μετακίνηση ανθρώπων εμπορευμάτων και ιδεών ήταν οι έμπο-

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 53

54 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ροι οι πραματευτές και οι ναυτικοί Ανάμεσα σε αυτούς οι πιο δραστήριοικαι οι πιο επιτυχημένοι ήταν οι Έλληνες οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στοέπακρο τις ευνοϊκές συγκυρίες της εποχής τους1 για να πλουτίσουν και ναπροκόψουν Έτσι η γλώσσα τους έγινε η κυρίαρχη γλώσσα του εμπορίουκαι κατrsquo επέκταση η lingua franca2 της εποχής Όπως μαρτυρεί και η πηγή ηελληνική γλώσσα ήταν κυρίαρχη και χρησιμοποιούνταν από όλους ανεξάρ-τητα από την εθνική τους προέλευση καθώς ήταν ένα βασικό laquoεργαλείοraquoτης δουλειάς (του εμπόρου) και της καθημερινότητας

2 NNα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ννα ππαρουσιάσετε ττις μμεταβολές ππου έέφερε οοΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός σστην εεκπαιδευτική ππραγματικότητα ττου εελληνισμού

Το κίνημα του Nεοελληνι-κού Διαφωτισμού έδινε με-γάλη σημασία στην εκπαι-δευτική αναγέννηση του ελ-ληνισμού Κύριοι φορείς τωνιδεών του Νεοελληνικού Δια-φωτισμού υπήρξαν οι έμπο-ροι των παροικιών οι οποί-οι δεν περιορίστηκαν στιςοικονομικές τους δραστη-ριότητες αλλά ίδρυσαν τυ-πογραφεία και σχολεία γιανα προωθήσουν τις νεωτε-ρικές ιδέες που από νωρίςείχαν ασπαστεί Αποτέλεσμααυτής της πνευματικής δρα-στηριότητας της αστικής τά-ξης ήταν να χάσει η εκκλη-σία το μονοπώλιο που είχεως τότε στην εκπαίδευσηκαι να διαμορφωθεί ένα δια-φορετικό πρόγραμμα μάθη-σης οι θετικές επιστήμες και η λογική άρχισαν σιγά σιγά να παίρνουν τηθέση των εκκλησιαστικών κειμένων Η πηγή 2 μας δίνει ακόμα μία διάστασητης νέας πραγματικότητας στην παιδεία η χορήγηση υποτροφιών έδωσετην ευκαιρία μόρφωσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα Με τα κληροδο-τήματα των πλούσιων εμπόρων νέοι άνθρωποι κατάφεραν να σπουδάσουνστα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης Αυτοί οι νέοι γαλουχημένοι με

1 Τους ναπολεόντειους πολέμους και τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)2 Ως lingua franca ορίζεται κάθε γλώσσα που χρησιμοποιείται ευρέως από όλους και όχι μόνο από τον πλη-θυσμό που την έχει ως μητρική Τέτοια είναι συνήθως η γλώσσα του πιο ανεπτυγμένου οικονομικά ή πολιτι-στικά έθνους Η lingua franca χρησιμοποιείται κυρίως για εμπορικούς ή διπλωματικούς σκοπούς Ο όροςχρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Άραβες οι οποίοι ονόμασαν έτσι όλες τις ρωμανικές γλώσσες (αυτές πουπροέκυψαν από τα λατινικά) και ειδικά την ιταλική καθώς οι Άραβες αποκαλούσαν laquoΦράγκουςraquo όλους τουςλαούς της δυτικής Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η παρακάτω ιστορία δείχνει τη μεγάλη επιρ-ροή του γαλλικού διαφωτισμού στην Ελλάδακαι θέτει σε αμφισβήτηση τις γενικεύσεις περίαμάθειας των Ελλήνων και ειδικά των μοναχώνlaquoΜόλις το καράβι μου άραξε βιάστηκα να βγωστη στεριά για να πάω στο μοναστήρι Δεν μπο-ρούσα να προβλέψω τη συνάντηση που έναλεπτό αργότερα θα προκαλούσε το ενδιαφέρονκαι την περιέργειά μου Προχωρούσα προς τοβουνό όταν αντιλήφθηκα έναν καλόγερο πουκατέβαινε από κει Ήρθε βιαστικά προς το μέ-ρος μου με ρώτησε στα ιταλικά από ποιον τό-πο είμαι από πού ερχόμουν τι είχε συμβεί στηνΕυρώπη εδώ και επτά χρόνια που είχε να αράξεικαράβι σε αυτά τα βράχια Μόλις έμαθε πωςείμαι Γάλλος πείτε μου φώναξε ο Βολτέροςζει ακόμηraquo Αφήγηση του Choiseul-Gouffier ενός Γάλλουταξιδευτή στην Πάτμο το 1776 (πηγή ΚΘΔημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα1993 σελ 145)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 54

55

νέες ιδέες επάνδρωσαν τα σχολεία στις παροικίες και στον ελληνικό χώροκαι διέδωσαν περαιτέρω τις ιδέες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού προετοι-μάζοντας έτσι την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων

3 AAφού μμελετήσετε ξξανά ττη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαιτου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11) ννα ααναζητήσετεεπιδράσεις ττης σστις ππολιτικές ααπόψεις ττου ΡΡήγα όόπως ααυτές δδιατυπώνονταιστην ππηγή 33

Ο Ρήγας επηρεάστηκε έντονα από τις ιδέες του Διαφωτισμού και ιδιαίτερααπό τη ριζοσπαστική του φάση Μέσω του εθνομάρτυρα έφτασε ο απόηχοςτης γαλλικής επανάστασης στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο Η σύ-γκριση του έργου του της Νέας Πολιτικής Διοίκησης με τη Διακήρυξη τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη είναι διαφωτιστική Στη Νέα Πο-λιτική Διοίκηση συναντάμε εκφράσεις που μας θυμίζουν τη γαλλική Διακή-ρυξη φυσικά δικαιώματα ισότητα ελευθερία προστασία περιουσίας Οιπολιτικές θέσεις του Ρήγα γενικότερα απηχούν τα συντάγματα της γαλλι-κής επανάστασης

Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ρήγα όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και ελεύ-θεροι ενώ ο καθένας έχει δικαίωμα να νιώθει ασφάλεια για τη ζωή του καινα προστατεύεται η προσωπική του περιουσία Πρόκειται για τις ιδέες τουΛοκ laquoφιλτραρισμένεςraquo μέσα από τη γαλλική επανάσταση Ακόμα παρατη-ρούμε τη ριζοσπαστική για την εποχή φράση ότι όλοι οι άνθρωποι χριστια-νοί και Τούρκοι είναι ίσοι Και σε άλλο κείμενο ο Ρήγας έγραφε ότι ο σουλ-τάνος είναι ο δυνάστης όχι μόνο των Ελλήνων και των άλλων λαών πουκατέκτησε και κρατάει με τη βία αλλά δυνάστης και του ίδιου του λαούτου3 laquoνα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν και Χριστιανούςκαι Τούρκους σκληρά τους τυραννούνraquo4 Στη σκέψη του εθνομάρτυρα οσουλτάνος είναι ο κοινός εχθρός όλων των ραγιάδων ο κοινός δυνάστηςόλων των υποδούλων Σημαντικό είναι επίσης ότι το σύνταγμα του Ρήγαόπως και η γαλλική διακήρυξη δεν αναφέρεται σε κάποιο ιδιαίτερο έθνοςστο οποίο πρέπει να ισχύουν τα δικαιώματα αυτά καθώς πρόκειται γιαδικαιώματα πανανθρώπινα

Eικόνα 1 Το λλιμάνι ττης ΧΧίου έένα ααπό ττα κκύρια εεμπορικά κκέντρα ττουελληνισμού κκατά ττην ππροεπαναστατική εεποχή

Η ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου ωφελήθηκε από τη διεθνή πολιτικήσυγκυρία είτε αυτή είχε να κάνει με πολέμους (λχ Επταετής πόλεμος [1756-1763] Ναπολεόντειοι πόλεμοι) είτε με διπλωματικές ενέργειες (συνθήκη Κιου-τσούκ Καϊναρτζή) Σε μερικά νησιά σημειώθηκε ιδιαίτερη επίδοση στη ναυτι-λία όπως στα Ψαρά στις Σπέτσες και στην Ύδρα αλλά υπήρχαν και άλλα

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

3 ΛΙ Βρανούσης Ρήγας Βελεστινλής Αθήνα 1963 βrsquo έκδ σελ 704 Ρήγας Θούριος 1796 στ 121-122

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 55

56 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νησιά που επωφελήθηκαν από την άνοδο του εμπορίου όπως η Μύκονος ηΚάσος η Σαντορίνη η Σκόπελος και η Χίος Η Χίος όφειλε την ανάπτυξή τηςστη σπουδαία θέση της ήταν ο τελευταίος σταθμός των πλοίων που κατευθύ-νονταν προς την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη Υπολογίζεται ότι στα μέσατου 18ου αιώνα περίπου 150 ευρωπαϊκά πλοία περνούσαν κάθε χρόνο από τολιμάνι της5 Στο νησί άκμαζε η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων Επίσης δενείναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή η Χίος έγινε ένα από τα πιο σημαντικά πνευμα-τικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού

Eικόνα 2 ΚλέφτηςΟι κλέφτες υπήρξαν οι πρώτοι πυρήνες της αντίστασης του ελληνικού λαούΑποτελούσαν μαζί με τους αρματολούς την πρωταρχική και πάγια δύναμηκρούσης στην ηπειρωτική Ελλάδα Ο Μακρυγιάννης τούς αποκάλεσε laquoη μα-γιά της λευτεριάςraquo Ένας σύγχρονος ιστορικός6 έγραψε ότι οι κλέφτες απο-τέλεσαν τη διαρκή εκδήλωση της πρωτόγονης επανάστασης στην εποχήτης οθωμανικής κυριαρχίας Οι κλέφτες και οι αρματολοί έγιναν τα στελέχητου ελληνικού επαναστατικού στρατού καθοδήγησαν και οργάνωσαν τιςμάζες των χωρικών κατά του Οθωμανού κατακτητή

Eικόνα 3 Ο ΡΡήγας κκαι οο ΚΚοραής αανασηκώνουν ττην ΕΕλλάδαΟ Ρήγας7 και ο Αδαμάντιος Κοραής είναι οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι τουΝεοελληνικού Διαφωτισμού Η ιδιαίτερα τιμητική θέση τους στην πνευμα-τική ιστορία του ελληνισμού απεικονίζεται παραστατικά στον ζωγραφικό πί-νακα που τους δείχνει να ανασηκώνουν την πληγωμένη Ελλάδα μέσα από ταερείπια Είναι οι δύο πνευματικοί ηγέτες που αφυπνίζουν την Ελλάδα και τηνοδηγούν στην αναγέννηση

Παράθεμα 1 Oι ΈΈλληνες κκυριαρχούν σστο εεμπόριο ττης ΒΒαλκανικήςΤον 18ο αιώνα οι ορθόδοξοι έμποροι των Βαλκανίων συγκροτούν μία τάξηοικονομικά ισχυρή και πολυάριθμη Η τάξη αυτή ελέγχει το εμπόριο τηςΟυγγαρίας της νότιας Ρωσίας και της ανατολικής Μεσογείου Στη μελέτητου ο Traian Stoianovich (της οποίας απόσπασμα παρατίθεται ως πηγή 1)στην κατηγορία του ορθόδοξου εμπόρου των Βαλκανίων κατατάσσει α)τον Έλληνα έμπορο της Κωνσταντινούπολης της Θεσσαλίας και της Σμύρ-νης β) τον Έλληνα και Αλβανό ορθόδοξο ναυτικό και φορτωτή των νησιώντου Αιγαίου γ) τον Έλληνα τον Βλάχο και τον Σλάβο αγωγιάτη και πρά-κτορα αποστολών στην Ήπειρο στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία δ) τονΈλληνα και τον Βούλγαρο έμπορο της ανατολικής Ροδόπης κά8 Είναιφανερή λοιπόν η κυρίαρχη θέση του Έλληνα στο εμπόριο της Βαλκανικής

5 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 2246 Βλέπε Σπύρος Ασδραχάς Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη΄ και ιθ΄ αι εκδ Νεοελληνικά ΜελετήματαΕρμής 1988 σελ 231-2527 Ψευδώνυμο του Αντώνιου Κυριαζή (1755-1798)8 Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή των βαλκα-νικών χωρών 1979 σελ 289

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 56

57

Η κυριότερη ενασχόληση των εμπόρων των Βαλκανίων ήταν το εισαγωγικόκαι το εξαγωγικό εμπόριο της Oθωμανικής αυτοκρατορίας (Bλ και την απά-ντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 2 Παροικιακός εελληνισμός εεκπαίδευση κκαι ννεοτερικές ιιδέεςΟι παροικίες9 δημιουργήθηκαν με την εγκατάσταση αρχικά μεμονωμένωνατόμων ή και μικρών ομάδων σε αστικές κυρίως περιοχές εκτός του ελλαδι-κού χώρου Οι περιοχές αυτές ήταν κόμβοι εμπορίου Αν εξαιρέσει κανείςτους λογίους που κινούνται στους χώρους αυτούς αδιάκοπα (από τουςπρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας) ο έμπορος και ο πραματευ-τής είναι ο τύπος ανθρώπου που συνήθως συναντά κανείς στις παροικίεςΜε την πάροδο του χρόνου οι παροδικές εγκαταστάσεις των μετακινούμε-νων εμπόρων κατέληξαν στη συγκρότηση οργανωμένων κοινοτήτων Οι ορ-γανωμένες κοινότητες ίδρυσαν ναούς και σχολεία και ανέπτυξαν δεσμούςαλληλεγγύης μεταξύ των μελών τους Η ίδρυση του ναού και η συγκρότησητης κοινότητας ήταν δυνατές χάρη στα προνόμια (privilegi) που αποκτούσανοι πάροικοι εκ μέρους των αρχών υποδοχής τους Η πολιτική αυτή των προ-νομίων αποσκοπούσε στην προσέλκυση ξένων έμπειρων εμπόρων10 Μετα-κινούμενοι έμποροι στην αρχή άφηναν τους τόπους καταγωγής τους για ναμεταφέρουν τα εμπορεύματά τους στην Ευρώπη να μετάσχουν στα κατάτόπους πανηγύρια και τις αγορές και βαθμιαία εγκαθίσταντο στις νέες πό-λεις φιλοξενίας τους Ίδρυσαν εμπορικά καταστήματα ή επέκτειναν τις οικο-γενειακές εμπορικές επιχειρήσεις τους συνδέοντας οικονομικά τους τό-πους της νέας εγκατάστασής τους με εκείνους της αφετηρίας τους Έμπο-ροι ασφαλιστές πλοιοκτήτες τραπεζίτες ήταν οι πάροικοι που θα επάν-δρωναν τις ακμαίες παροικίες των αρχών του 19ου αιώνα και θα διαμόρφω-ναν την ελληνική αστική τάξη μέσα και έξω από τον ελλαδικό χώρο Οι ελλη-νικές παροικίες της Δύσης όπως ωραία σημειώνει ο ΚΘ Δημαράς laquoχρησί-μευσαν για κεραίες του ελληνισμού μεταφέροντας και αυτές στον ελληνικόχώρο το πνεύμα της δυτικής ελευθεροφροσύνηςraquo11 (Bλέπε και την απάντη-ση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 3 H laquolaquoNέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησιςraquo ττο σσύνταγμα ττου PPήγα ((1797)Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 H μμόρφωση θθα φφέρει ττους ΈΈλληνες ππιο κκοντά σστην εελευ-θερία

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

9 Ο όρος laquoπαροικίεςraquo κρίνεται περισσότερο κατάλληλος για να χαρακτηρίσει το ιστορικό φαινόμενο σε αντί-θεση προς άλλους όπως laquoαπόδημος ελληνισμόςraquo (περισσότερο σύγχρονος όρος) και laquoελληνισμός της δια-σποράςraquo (δηλώνει το φαινόμενο διαχρονικά αλλά είναι και ιδεολογικά φορτισμένος)10 Βλέπε wwwfhwgrprojectsmigration11 ΚΘ Δημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα 1993 εκδ Ερμής σελ 13

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 57

58 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Φαναριώτες Αντίθετα προς ότι πιστεύεται γενικά πολύ λίγοι Φαναριώτεςκατάγονταν από την παλιά βυζαντινή αριστοκρατία Οι περισσότεροιήταν πλούσιοι που είχαν αποκτήσει τις περιουσίες τους σαν έμποροι καιπλανόδιοι πωλητές στο Αιγαίο στις ηγεμονίες του Δούναβη στη ΜαύρηΘάλασσα και βέβαια στην Κωνσταντινούπολη Μετά τον πλουτισμό τουςπολλοί εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να κάνουνπολιτικές επαφές και φιλίες ώστε να παγιώσουν την οικονομική τουςδύναμη12 Οι Φαναριώτες ήταν μέλη της διοικητικής και κοινωνικής αρι-στοκρατίας κάτοχοι της δυτικοευρωπαϊκής παιδείας και υψηλών θέσεωνστον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό

laquoπρώτον ττο ννα εείμεθα όόλοι ΊΊσοιraquo ΡΡήγας Νέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησις Για τηνισότητα μιλάει με κάθε τρόπο στα γραπτά του ο Ρήγας ακόμα και ότανανθολογεί κείμενα από ξένους συγγραφείς Στο πρώτο βιβλίο που εκδί-δει το 1790 μια συλλογή έξι διηγημάτων μεταφρασμένων και διασκευα-σμένων από τα γαλλικά που τιτλοφορείται Σχολείον των ντελικάτων ερα-στών διαβάζουμε laquoείμαι βέβαιος πως όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικά ισό-τιμοι πλην καθώς το ηξεύρετε και ο ίδιος είναι εις τον κόσμον κάποιεςπρόληψες το παν ήθελε είναι εις μεγάλην ευτυχίαν ανίσως και έλειπαναυτές από την μέσην και αν άφηναν τον ορθόν λόγον να διοική τα ανθρώ-πιναraquo13 Τα κείμενα του Σχολείου διαπνέονται από έναν ηθικό φιλελευθε-ρισμό και θίγουν το βασικό θέμα της αδελφότητας και της ισότητας τωνανθρώπων laquoοι άνθρωποι είναι φυσικά όλοι ισότιμοι και αναμεταξύ ειςτους τιμημένους δεν είναι μεγάλος και μικρόςraquo14

Τα ΟΟρλοφικά H εξέγερση των Eλλήνων το 1770 εντάσσεται στο πλαίσιο τουρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774 που διεξήγαγε η Aικατερίνη Brsquoεπιδιώκοντας τα πάγια αιτήματα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικήςέλεγχο των βόρειων παραλίων της Mαύρης Θάλασσας και έξοδο στοAιγαίο Ακολουθώντας την πολιτική του Μεγάλου Πέτρου εμφανίστηκεως προστάτης των χριστιανών των Bαλκανίων δίνοντας στον πόλεμομορφή σταυροφορίας της oρθοδοξίας κατά του ισλάμ Τα ρωσικά κη-ρύγματα βρήκαν πρόσφορο έδαφος στις ελληνικές χώρες Tην πρωτο-βουλία για την εξέγερση των Eλλήνων ανέλαβαν οι αδελφοί ΓρηγόριοςΑλέξιος και Θεόδωρος Oρλόφ Eμπνευστής του σχεδίου της ναυτικήςεκστρατείας στη Mεσόγειο ήταν πιθανότατα ένας Έλληνας ο ΓεώργιοςΠαπάζωλης Οι αδελφοί Oρλόφ έφτασαν στην Ιταλία απ όπου άρχισαντις διαπραγματεύσεις με τους Mανιάτες ενώ στον ελληνικό χώρο άρχι-σαν επαναστατικές προετοιμασίες Τον Φεβρουάριο του 1770 μια μικρήμοίρα ρωσικών πλοίων υπό τον Θεόδωρο Oρλόφ κατέπλευσε στο λιμάνι

12 Βλέπε Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή τωνβαλκανικών χωρών 1979 σελ 30713 Ρήγας Σχολείον των ντελικάτων εραστών (1790) Εστία ΝΕΒ 1994 σελ 3214 Σχολείον των ντελικάτων εραστών όπ π σελ 187

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 58

59

του Bιτύλου Ο αριθμός των ρωσικών πλοίων όμως ήταν μικρός και ο αρ-χικός ενθουσιασμός των Ελλήνων έδωσε τη θέση του στην απογοή-τευση Oι Έλληνες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στις ρωσικές υποσχέ-σεις και πολύ λίγοι δέχτηκαν να στρατολογηθούν καθώς έβλεπαν ότι ηεπέμβαση της Pωσίας ήταν απλά μια κίνηση αντιπερισπασμού Όπωςέχει εύστοχα ειπωθεί η εξέγερση του 1770 στηρίχτηκε σε μια παρεξή-γηση Oι Pώσοι θεωρούσαν ότι θα νικήσουν με ελληνικές δυνάμεις ενώοι ΄Eλληνες περίμεναν ότι θα νικήσουν με τις ρωσικές

Τσιφλίκια Βασικό μέσο παραγωγής στην Oθωμανική Aυτοκρατορία είναι ηγη η οποία χωρίζεται σε μεγάλες γαιοκτησίες αλλά και σε μικρούς ελεύ-θερους κλήρους Υπάρχει ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος που έχειτην ψιλή κυριότητα όλης της γης την οποία εκχωρεί για εκμετάλλευσησε πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους Αυτοί είχαν το δικαίω-μα να εισπράττουν τη γαιοπρόσοδο είτε σε είδος είτε και κυρίως με τημορφή φόρου Τα δικαιώματά τους αυτά απέρρεαν από τη στρατιωτικήυπηρεσία που πρόσφεραν στον σουλτάνο ήταν δηλαδή φεουδάρχες-πο-λεμιστές Το τσιφλίκι αποτελεί μία από τις μορφές με τις οποίες εκδηλώ-νεται η μεγάλη φεουδαλική γαιοκτησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορίακαι έχει κληρονομικό χαρακτήρα Η παρακμή του οθωμανικού κράτουςαπό τα μέσα του 17ου αιώνα και η ενίσχυση των τοπικών αρχόντων πουκατέληξαν να είναι οι ιδιοκτήτες και κληρονόμοι μεγάλων αγροτικών εκ-τάσεων των τσιφλικιών είχε αρνητικές συνέπειες εκτός από την κεντρι-κή διοίκηση και στους χωρικούς Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης ασκούσαν κα-ταπιεστική εξουσία στους χωρικούς από τους οποίους απαιτούσαν όλοκαι περισσότερες αγγαρείες και όλο και μεγαλύτερες εισφορές

Γύρω σστις ααρχές ττου 118ου ααιώνα οοι ΈΈλληνες σστράφηκαν σστη ΡΡωσία Η Ρω-σία ως ομόδοξος (ορθόδοξη) χώρα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλοστις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο ήδη από τις αρχές του 18ου αιώναΣτα τέλη του 17ου αιώνα τσάρος της Ρωσίας έγινε ο Μέγας Πέτρος και ηΡωσία μπήκε σε μια νέα εποχή που χαρακτηριζόταν από την έξοδό τηςαπό την απομόνωση και την είσοδό της στα ευρωπαϊκά ζητήματα ΟΜέγας Πέτρος άνοιξε τον δρόμο της Ρωσίας προς τη δύση και τον εκ-συγχρονισμό Εμπόδιο στη διέξοδο της Ρωσίας προς τη δύση και το νότοήταν η όμορή της Oθωμανική Aυτοκρατορία και έτσι ο Μέγας Πέτροςεγκαινίασε για τη Ρωσία μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις εναντίοντων Οθωμανών Την ίδια επιθετική πολιτική έναντι των Οθωμανών θα συ-νεχίσουν αργότερα και άλλοι τσάροι όπως η Μεγάλη Αικατερίνη Brsquo (τέλη18ου αι) και ο Νικόλαος ο Βrsquo (μέσα 19ου αι) Οι στόχοι της εξωτερικήςπολιτικής της Ρωσίας θα παραμείνουν σταθεροί τουλάχιστον μέχρι καιτον Αrsquo Παγκόσμιο πόλεμο ο έλεγχος των βόρειων παραλίων του Eύξει-νου Πόντου και η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο αρχικά και ευρύτεραστη Μεσόγειο Αυτοί ακριβώς οι στόχοι ήταν που έφεραν τη Ρωσία σεάμεση σύγκρουση με την αυτοκρατορία του σουλτάνου H προστασίατων ορθοδόξων της αυτοκρατορίας αποτέλεσε αφορμή επανειλημμένων

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 59

60 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αναμείξεων του ρωσικού παράγοντα στα εσωτερικά του οθωμανικούκράτους Οι Έλληνες και οι άλλοι χριστιανοί των Βαλκανίων ήταν τόσοδεκτικοί στη ρωσική προπαγάνδα ώστε δεν άργησαν να κυκλοφορήσουνθρύλοι και προφητείες H πιο διαδεδομένη ήταν εκείνη που μιλούσε γιαένα laquoχρυσό γένοςraquo (ξανθό γένος) δηλαδή τους Ρώσους που θα κατέ-στρεφε την Oθωμανική Aυτοκρατορία

H σσυνθήκη ττου KKιουτσούκ KKαϊναρτζή κκαι οοι σσυνέπειές ττης σστους ΈΈλληνες Oπόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας του 1768-1774 τερματίστηκε με τησυνθήκη του Kιουτσούκ Kαϊναρτζή (21 Ιουλίου 1774) H συνθήκη αυτή α-ποτέλεσε λαμπρή επιτυχία της ρωσικής διπλωματίας α) η Ρωσία επέκτει-νε την κυριαρχία της στις βόρειες ακτές του Eύξεινου Πόντου β) εξα-σφάλισε εμπορικά προνόμια και πολιτική επιρροή στις παραδουνάβιεςηγεμονίες γ) απέκτησε το δικαίωμα της προστασίας των ορθόδοξων υ-πηκόων του σουλτάνου κάτι που αποτελούσε άλλοθι για τις επεμβάσειςτης Ρωσίας στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Hσυνθήκη όμως αυτή αποδείχτηκε ιδιαίτερα επωφελής και για τους Έλλη-νες καθώς προέβλεπε την αμνήστευση όλων όσοι πήραν μέρος στον πό-λεμο και την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις οθωμανικές θάλασσες όσων πλοί-ων έφεραν τη ρωσική σημαία Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέ-σεις για οικονομική ανάπτυξη και ελεύθερη κίνηση των υποδούλων εξα-σφάλιση προνομίων και απόκτηση πολύτιμης ναυτικής πείρας

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 60

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου τηςΒιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις

Πολιτικές δδιεκδικήσεις

Οι λαοί της Ευρώπης διεκδικούσαν σύνταγμα κοινοβουλευτικούς θε-σμούς αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων

Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματαbull Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί φιλελεύθεροι ευγενείς)

ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα σε όσους διέ-θεταν κάποια περιουσία

bull Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί διανοούμενοι) ήθελαν α-βασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους τους ενήλι-κους άνδρες και προστασία των αδύναμων κοινωνικών ομάδων

bull Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι εργάτες) ήθελαν κοινωνική και οικο-νομική ισότητα

Eθνικές δδιεκδικήσεις κκαι ηη ααρχή ττων εεθνοτήτων

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικέςδιεκδικήσεις καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δε διέθεταν και αντί-στοιχο κράτος επειδήbull Ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή Οθωμα-

νική)bull Ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό ιταλικό πολωνικό

έθνος)

6Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ πAcircUacutelsaquo trade˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot IcircmiddotUgraveiquest EcircEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute IcircEgraveOacuteEumlIgraveiquest-UgraveˆOacute

1820-1821 bullAcircUcircOcircDaggerOacute AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircUgraveEumlOacute πUcircmiddotOacutersaquomiddot UgraveEumlOacuteπUgravemiddotIumlrsaquomiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddot

1848 OEgrave IumlmiddotOcircrsaquo AcircIacuteAcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcirc-OacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave iquestIumlEgrave

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircEgraveOacutelsaquoIgravemiddotUgravemiddot UgraveˆOacuteAcircUgraveOgraveOacute 1820-1821 UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 61

Αρχή των εθνοτήτων η επιδίωξη να συγκεντρωθούν και να ιδρύσουν όλοιοι ομοεθνείς ένα κράτος Τα όρια του κράτους πρέπει να συμπίπτουν μετα όρια του έθνους Πληθυσμοί έθνους διαφορετικού από εκείνο πουαποτελεί την πλειονότητα των κατοίκων ενός κράτους έχουν το δικαίωμανα αποσχιστούν Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει απόbull Tη γαλλική επανάσταση Αναγνώρισε το έθνος ως πηγή όλων των

εξουσιών σε μια πολιτεία Το μέλλον των λαών θα πρέπει να καθορί-ζεται από την ίδια τη βούλησή τους (γενική βούληση) και όχι απόαυτήν του ηγεμόνα

bull Tην αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στον γερμανικό χώροΓερμανοί φιλόσοφοι διακήρυξαν την ανάγκη της επιστροφής στις πα-ραδόσεις και ότι το έθνος ήταν μια διαχρονική κοινότητα Φίχτε βα-σισμένη σε τρία στοιχεία α) την ιστορία (ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που πιστοποιεί τηνκοινή προέλευση των μελών του έθνους) β) τη γλώσσα (εύρεση των αρχέγονων μορφών της και υπεράσπισήτης) γ) τη θρησκεία (μεγάλη η σημασία της όταν ο κυρίαρχος ήταν αλλό-θρησκος όπως στα Βαλκάνια)

Oι εθνικές και πολιτικές διεκδικήσεις στην Eυρώπη μετά το συνέδριο τηςBιέννης (1815-1848) γέννησαν τρία μεγάλα επαναστατικά κινήματαbull 1820-1821 επαναστάσεις στη νότια μεσογειακή Ευρώπη (Iσπανία Iτα-

λία Eλλάδα)bull 1830 και 1848 επαναστάσεις σε δυτική και ανατολική Ευρώπη15

Οι εεπαναστάσεις ττων εετών 1820-1821

Η εεπανάσταση σστην ΙΙσπανία ((1820) Ξέσπασε εναντίον του αυταρχικού

βασιλιά Φερδινάνδου Ζrsquo με αίτηματην επαναφορά του συντάγματοςτου 1812 (του Ναπολέοντα)

Αποτελέσματα Eμφύλιος πόλεμοςκαι επέμβαση της Ιερής Συμμαχίας(γαλλικός στρατός) για την κατά-πνιξη της επανάστασηςbull Aπελευθερωτικές επαναστάσεις στη Λατινική Aμερική

Oι εεπαναστάσεις σστην ΙΙταλία ((1820-1821) Oργανώθηκαν από τους καρμπονάρους και στρέφονταν κατά της αυστρια-

κής κυριαρχίας Διεκδικούσαν όμως εκτός από εθνική ελευθερία και συ-νταγματικές μεταρρυθμίσεις

15 Βλέπε ενότητα 11

Παραϊστορικά

Η Ιερή Συμμαχία μολονότι καταδί-κασε την ελληνική επανάσταση στοπρώτο ξέσπασμά της (κίνημα τουΑλέξανδρου Υψηλάντη στον Πρού-θο) δεν παρενέβη για την ένοπληκαταστολή της Αυτό οφείλεται σεμεγάλο βαθμό στις ενέργειες τουτότε υπουργού Εξωτερικών τουτσάρου Ι Καποδίστρια

62 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 62

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Αποτελέσματαbull Eπέμβαση της Ιερής Συμμαχίας (αυστριακός στρατός) και καταστολή

της επανάστασηςbull H επανάσταση που ξέσπασε στο βασίλειο του Πεδεμοντίου (βορειο-

δυτική Iταλία) είχε την ίδια τύχη

Η εεπανάσταση σστην ΕΕλλάδα ((1821) Ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα που έμελλε να πετύχει Αποτελέσματα Oδήγησε στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κρά-

τους το 1830

1815 Τέλος του συνεδρίου της Βιέννης ndash Αποφάσεις 1815 Ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας (Ρωσία Αυστρία Πρωσία) με

στόχο την καταστολή κάθε επαναστατικής δραστηριότητας 1820 Επανάσταση στην Ισπανία κατά του αυταρχικού βασιλιά Φερ-

δινάνδου Ζrsquo και εμφύλιος πόλεμος1820-1821 Επανάσταση στην Ιταλία από καρμπονάρους κατά της αυ-

στριακής κατοχής1821 Επέμβαση αυστριακού στρατού στην Ιταλία και καταστολή

της επανάστασης Επανάσταση στην Ελλάδα (η μοναδική επιτυχημένη)

1823 Γαλλικός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην Ισπανίαμετά από απόφαση της Ιερής Συμμαχίας

1 ΟΟρισμένοι υυποστηρίζουν όότι ττα ιιστορικά γγεγονότα δδιαμορφώνονται ααπο-κλειστικά κκαι μμόνο ααπό ττη ββούληση ττων ιισχυρών ΟΟι ππολιτικές εεξελίξεις σστηνΕυρώπη ααμέσως μμετά ττο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης εεπιβεβαιώνουν ήή δδιαψεύ-δουν ααυτή ττην άάποψη NNα ττεκμηριώσετε ττη θθέση σσας

Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης έπεσαν σαν βαριά σκιά πάνω στηφιλελεύθερη Ευρώπη μετά τους ναπολεόντειους πολέμους Κάποιες ελπί-δες που είχε ενσπείρει η γαλλική επανάσταση για ισότητα ελευθερία καιαδελφοσύνη σε όλους τους λαούς της Ευρώπης που καταπιέζονταν απόαυταρχικά καθεστώτα ή και από αλλοεθνή ζυγό φαινόταν αρχικά ότι θαπαρέμεναν ουτοπία Όμως τελικά την ιστορία δεν τη διαμορφώνουν πάνταοι μεγάλοι ηγέτες και η βούληση των ισχυρών αλλά και η ορμητικότητα τωνμαζών Ο ρόλος της μάζας ως φορέα ιστορικής αλλαγής αναδείχθηκε γιαπρώτη φορά με τη γαλλική επανάσταση Τώρα λίγα χρόνια μετά την κατά-πνιξή της και το ξεπούλημα των ιδεών της από τους ισχυρούς (βλέπε ΙερήΣυμμαχία) οι λαοί της Ευρώπης ξεσηκώνονται και πάλι σε πανευρωπαϊκόεπίπεδο και διεκδικούν τα δικαιώματα που κατοχύρωσε στον χώρο των ιδε-

63ENOTHTA 6

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 63

64 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ών ο Διαφωτισμός και έκανε πράξη τη γαλλική επανάσταση Επομένως οιπολιτικές εξελίξεις μετά το συνέδριο της Βιέννης διαψεύδουν την άποψη ότιη βούληση των ισχυρών είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση και την παγίω-ση μιας πολιτικής κατάστασης Οι πολιτικές εξελίξεις στη μεταναπολεόντειαΕυρώπη διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το βάρος της πίεσης πουάσκησαν τα κοινωνικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των λαών

2 ΝΝα μμελετήσετε ττις ππηγές 11α κκαι 11β ΚΚατόπιν ννα κκάνετε άάσκηση ((σε σσχήμα)άστρου ττοποθετώντας σστο κκέντρο ττην έέννοια laquolaquoέθνοςraquo

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα ααναφερθείτε σστη σσχέση ττων εεπαναστά-σεων ττων εετών 11820-1821 μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ττου 11789

Η γαλλική επανάσταση αποτέλεσε μία πολύ σημαντική καμπή στη νεότερηιστορία Έφερε στο προσκήνιο καινούριες ιδέες και έδωσε στους λαούς πρό-τυπα πολιτικής οργάνωσης και ιδεολογιών καθώς και αξίες για τις οποίεςμπορούσε και έπρεπε να αγωνιστεί Νέες έννοιες σχηματίζονται μέσα απότις ιδέες του διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης έννοιες που ανα-φέρονται σε πολιτικά δικαιώματα κοινωνικά αγαθά και ιδεολογίες ελευθε-ρίας και ισότητας Κατά αυτό τον τρόπο η γαλλική επανάσταση αποτέλεσετο πρότυπο για τις κατοπινές επαναστάσεις υπήρξε η μητέρα των επανα-στάσεων αστικών και λαϊκών στον βαθμό που τα κινήματα αυτά διεκδικού-σαν τα ίδια αγαθά και πάλευαν για τις ίδιες ιδέες Τα μεταγενέστερα κινή-ματα λοιπόν άντλησαν από την πολιτική επιχειρηματολογία της γαλλικήςεπανάστασης και αναδύθηκαν στο προσκήνιο με βασικό στόχο να ολοκλη-ρώσουν ότι η γαλλική επανάσταση άφησε ανολοκλήρωτο

Euml iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ MazziniAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

ldquomiddotOacuteUgraveEgraveIcircAcircEgraveIgraveAcircOacuteEgraveIcircfi˜rdquo OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

H iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ FichteAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

currenıOacuteOcirc˜

Tmiddot ldquoAcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquestrdquo UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Ugravemiddot AacuteOacutelsaquoUcircEgravemiddot UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot

UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

sbquoOcirc˘IumlEumlUcircEgravemiddotUacutemacrEgraveIcircfi˜OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave Euml Ucirc˘OacuteAcircrsaquopermilEumlUcircEumlUgraveEuml˜ middotUgraveUacutersaquopermilmiddot˜

Ucirc˘OacutecurrenOacuteˆUcircEuml middotOacuteıUacuteOgraveˆOacuteIumlfiAacuteˆ AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot˜ AacuteAcircˆAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜

OcircEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo Ecirc˘UcircEgraveIcircOcircrsaquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 64

KE

ΦA

ΛA

IO

2

65ENOTHTA 6

Eικόνα Καρμπονάροι οοδηγούνται σσιδηροδέσμιοι σσε δδίκη μμετά ττις ααπο-τυχημένες εεπαναστάσεις ττων εετών 11820-1821 σστην ΙΙταλία

Οι καρμπονάροι αγωνίστηκαν για τη δημιουργία μιας φιλελεύθερης και ενω-μένης Ιταλίας Έτσι ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τόσο πολιτικούςκαι κοινωνικούς εχθρούς από το εσωτερικό της χώρας τους την Ιταλία όσοκαι τα στρατεύματα των εξωτερικών εχθρών των δυνάμεων κατοχής (λχΑυστριακούς) Ο καρμποναρισμός συνδέεται επίσης με τον αντικληρικι-σμό γιrsquo αυτό και αντέδρασαν εναντίον τους τα πιο συντηρητικά στοιχεία τηςκαθολικής εκκλησίας

Παραθέματα 1α και 1β Δύο δδιαφορετικές ααντιλήψεις γγια ττο έέθνοςΟ εθνικισμός σύμφωνα με έναν έγκριτο μελετητή του φαινομένου τον ErnestGellner16 είναι μια πολιτική αρχή που υποστηρίζει την εναρμόνιση της πολι-τικής και της εθνικής οντότητας Βέβαια ο εθνικισμός μπορεί να υπάρχει καιως ένα συναίσθημα διάχυτο στα μέλη μιας κοινωνίας κυρίως όμως είναι έναπολιτικό κίνημα που προβάλλει την αρχή των εθνοτήτων μια θεωρία πολιτι-κής νομιμότητας η οποία απαιτεί τα εθνικά όρια να μη διαφέρουν από ταπολιτικά (ένα έθνος ndash ένα κράτος) Στο παράθεμα αναπτύσσονται δύο από-ψεις για το έθνος Η πρώτη του Ματσίνι αναδεικνύει την ιστορικότητα τηςέννοιας το γεγονός δηλαδή ότι πρόκειται για μια έννοια που δημιουργή-θηκε από την ιστορική εξέλιξη Πρόκειται για μια υποκειμενική θεώρηση τουέθνους η οποία παραπέμπει σε ένα βουλησιαρχικό ορισμό της έννοιας σεένα έθνος ανήκουν όσοι αισθάνονται μέλη του Η δεύτερη άποψη η οποίαεκφράζεται στο παράθεμα από τον Γερμανό ιδεαλιστή φιλόσοφο Φίχτε(Fichte) παρουσιάζει το έθνος ως α-χρονικό φαινόμενο ή καλύτερα ωςφυσικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών τις οποίες συνοδεύειπάντα Στην πραγματικότητα όμως τα έθνη όπως και τα κράτη είναι ένατυχαίο ενδεχόμενο και όχι μια καθολική αναγκαιότητα Ούτε τα έθνη ούτε τακράτη υπάρχουν πάντοτε και υπό κάθε περίσταση Τα έθνη είναι κατασκευά-σματα των ανθρώπινων πεποιθήσεων και δεσμών και μορφών αλληλεγγύης

Παράθεμα 2 H γγαλλική εεπανάσταση μμητέρα ττων εεπαναστάσεων ττου19ου ααιώνα

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Οι ααποφάσεις ττου σσυνεδρίου ττης ΒΒιέννης Το συνέδριο της Βιέννης συγκλή-θηκε αμέσως μετά την πτώση του Ναπολέοντα (1815) από τις νικήτριεςδυνάμεις και καθιέρωσε ως υπέρτατη αρχή των εθνών της Ευρώπης τηναρχή της νομιμότητας Η αρχή αυτή υποστήριζε ότι ο τρόπος με τον

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

16 Βλ E Gellner Έθνη και Εθνικισμός 1983

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 65

66 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

οποίο διοικείται ένα κράτος αφορά αποκλειστικά και μόνο τον ελέω Θεούηγεμόνα του Σύμφωνα με την ιδέα αυτή οι μονάρχες ως όργανα τηςθείας βούλησης είχαν το δικαίωμα να κυβερνούν ανεξέλεγκτοι και νααποφασίζουν για τις τύχες των λαών χωρίς να λογοδοτούν σε κανένανΚατrsquo επέκταση το συνέδριο της Βιέννης καταδίκαζε κάθε φιλελεύθεροκίνημα με κοινωνικές ή εθνικές διεκδικήσεις ως εχθρικό και επικίνδυνογια το καθεστώς που ήθελε να εγκαθιδρύσει

Καρμπονάροι Οι καρμπονάροιήταν μέλη μυστικής πολιτι-κής εταιρείας οργανωμένοικατά τον τρόπο των μασονι-κών εταιρειών που ιδρύθηκεπρος το τέλος του 18ου αιστο βασίλειο της ΝεάποληςΤο όνομά τους στα ιταλικάσημαίνει laquoαυτοί που καίνε ξυ-λάνθρακαraquo Οι καρμπονάροιπρωτοεμφανίστηκαν στους να-πολεόντειους πολέμους προ-βάλλοντας αντίσταση στουςΓάλλους κατακτητές Όταντελείωσε ο πόλεμος μετα-σχηματίστηκαν σε εθνικιστι-κό οργανισμό με αντιαυστρι-ακές τάσεις και οργάνωσαντην επανάσταση στην Ιταλίατο 1820-1821 και το 1831 καιδιαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο Risorgimento στη διαδικασίαδηλαδή της ιταλικής ενοποίησης Σκοπός της εταιρείας ήταν η κατάλυσητου δεσποτισμού και η εγκαθίδρυση ελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύ-ματος Οι σκοποί του καρμποναρισμού ήταν τόσο πατριωτικοί εθνικοίόσο και πολιτικοί φιλελεύθεροι Από τα πιο φημισμένα μέλη των καρμπο-νάρων υπήρξαν οι Giuseppe Mazzini και ο Γάλλος επαναστάτης Blanqui

Παραϊστορικά

Προσδιορισμός της έννοιας του ριζοσπαστισμού

Το 1829 μια γαλλική εφημερίδα η La JeuneFrance προσπαθεί να ορίσει το ριζοσπα-στισμό (της εποχής) ως εξής laquoεκείνη ηδίψα της ισότητας και της δικαιοσύνης ηκαθολική περιφρόνηση για τις διακρίσειςπου δεν προέρχονται από την προσωπικήαξία η ανάγκη του ελέγχου όλων των ε-νεργειών της εξουσίας τέλος η συνείδη-ση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου καιτου πολίτη που τον κάνει να αντιστέκεταιστην αυθαιρεσία και να αγανακτεί με τηνιδέα του δεσποτισμούraquo Η πεμπτουσία τουριζοσπαστισμού συμπυκνώνεται στο αντι-μοναρχικό πολιτειακό αίτημα που προβάλ-λει και το οποίο είναι βαθιά ανατρεπτικό γιατην εποχή

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 66

KE

ΦA

ΛA

IO

2Η ίίδρυση κκαι ηη αανάπτυξη ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Σκοπός ίίδρυσης κκαι ππρωτεργάτες Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση με σκοπό να προετοιμάσει

την επανάσταση των Ελλήνων Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσί-ας το 1814 με πρωτεργάτες τους Νικόλαο Σκουφά Αθανάσιο Τσακά-λωφ Εμμανουήλ Ξάνθο Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο

Οι δδυσκολίες ππου ααντιμετώπιζε ηη ΦΦιλική ΕΕταιρεία

Για την επιτυχία των στόχων της η Φιλική Εταιρεία είχε να αντιμετωπίσειτεράστιες οργανωτικές δυσκολίες Ο ελληνισμός ήταν διάσπαρτος σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο20 Οι Φιλικοί έπρεπε να δράσουν με μεγάλη μυστικότητα ώστε να μη γίνουν

αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση και τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες21

7Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

yumlpermilUacute˘UcircEuml OcircUacuteAacutemiddotOacuteOgraveUcircAcircˆOacute IgraveAcircIcircDaggerUacuteEgraveOcirc UcircUgravefimacrOcirc UgraveEumlOacute OacuteAcirc˘IgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquomiddotEcircDaggerOacuteEgraveUcircEuml UgraveˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute- ordmIumlmiddotAacuteAacuteEgraveOacuteEgravemiddotOacutefi ordmUacuteOcircOacuteUgraveEgraveUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc(μAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1662)17

- partIumlIumlEumlOacutefiAacuteIumlˆUcircUcircOcircOacute bullAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcircOacute(paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1809)18

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot infinıEumlOacuteOgraveOacute(infinılsaquoOacutemiddot 1813)19

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜(μEgravecurrenOacuteOacuteEuml 1814)

1814 yumlpermilUacute˘UcircEuml UgraveEuml˜ ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo˜ partUgravemiddotEgrave-UacuteAcircrsaquomiddot˜intDaggerUacuteEgraveOcirc˜ UcircUgravefimacrOcirc˜ Euml UacuteOcircAcircUgraveOcircEgraveIgravemiddot-Ucircrsaquomiddot currenOacuteOcircIumlEuml˜ AcircIacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml˜

1821 intlsaquoUacute˘IacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

prod ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave Euml IcirclsaquoUacute˘IacuteEuml UgraveEuml˜AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

17 Ιδρύθηκε με κληροδότημα του Κερκυραίου Θωμά Φλαγγίνη18 Μέλος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν ο Αθ Τσακάλωφ ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας19 Στην ίδρυσή της έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ο Καποδίστριας 20 Αιτία γιrsquo αυτό ήταν το παροικιακό φαινόμενο που είχε διασκορπίσει τους Έλληνες λογίους φοιτητές καιEμπόρους στη δυτική Ευρώπη στη νότια ρωσία και στη βόρεια Αφρική Βλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANO-HΣH TOY MAΘHMATOΣ ενότητα 521 Η αυστριακή απολυταρχία λχ ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο του Ρήγα Βλέπε ενότητα 5

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 67

Οι Φιλικοί έπρεπε επίσης να υπερνικήσουν τους δισταγμούς εκείνων πουείχαν δει προγενέστερα επαναστατικά κινήματα να αποτυγχάνουν22

Τέλος οι Φιλικοί θα έπρεπε να κινητοποιήσουν ανθρώπους που προέρχο-νταν από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντακαι επιδιώξεις

Οι εευνοϊκές ππροϋποθέσεις γγια ττο έέργο ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλή-ματα

Μεταξύ των Ελλήνων είχαν διαδοθεί οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν πλέον ώριμο για τη δημιουργία

ανεξάρτητου ελληνικού κράτους

Η οοργάνωση ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας κκαι ηη ηηγεσία ττης

Η Φιλική Εταιρεία οργανώθηκε με πρότυπο τις μυστικές εταιρείες όπως οικαρμπονάροι23 Τα μέλη της οργάνωσης είχαν δοκιμαστεί πρώτα και έ-πειτα είχαν ορκιστεί πίστη και αφοσίωση Οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν ψευ-δώνυμα και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κρυπτογραφικό αλφάβητο

H Φιλική Eταιρεία αρχικά απευθύνθηκε σε πλούσιους εμπόρους προκει-μένου να εξασφαλίσει έτσι τα οικονομικά μέσα για την ανάπτυξή τηςEπειδή όμως οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αρνητικοί στράφηκε σrsquoόλες τις κοινωνικές ομάδες ιδίως μικρέμπορους και διανοούμενουςΓυναίκες γίνονταν δεκτές μόνο κατrsquo εξαίρεση

Η ηγεσία ndash η laquoΑόρατη Αρχήraquondash παρέμενε μυστική Σκόπιμα αφηνόταν ναεννοηθεί ότι αποτελούνταν από ισχυρά πρόσωπα Οι ιδρυτές της ΦιλικήςΕταιρείας απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια υπουργό Εξωτερι-κών της Ρωσίας τότε και του πρόσφεραν την ηγεσία αλλά εκείνος αρνή-θηκε Η ηγεσία τελικά ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη ανώτεροαξιωματικό του ρωσικού στρατού ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επί-τροπος της Αρχής

Η κκήρυξη ττης εελληνικής εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Γιατί ηη εεπανάσταση ξξεκίνησε ααπό ττις HHγεμονίες Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός όπως προέβλεπαν παλαιότερες

ρωσοτουρκικές συνθήκες Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία και υπήρχαν ελπίδες ότι ο

ρωσικός στρατός θα επενέβαινε για να βοηθήσει την επανάσταση Παράλληλα θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι

Βαλκάνιοι ηγέτες όπως ο Σέρβος Καραγεώργεβιτς ο Ρουμάνος Βλαντι-μηρέσκου οι οποίοι και προσεγγίστηκαν για τον σκοπό αυτό

22 Για παράδειγμα τα Ορλοφικά το 1770 (βλ ενότητα 5)23 Βλέπε στα Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος της ενότητας 6

68 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 68

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η έέναρξη ττης εεπανάστασης

O Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και κήρυξετην επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (σημερινή Ρουμανία) στις 24Φεβρουαρίου του 1821 Οι προκηρύξεις που κυκλοφορούσε άφηναν ναεννοηθεί ότι πίσω από το κίνημά του βρισκόταν η Ρωσία

Τα ππροβλήματα ππου ααντιμετώπισε ττο κκίνημα ττου ΥΥψηλάντη

Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δε βοήθησαν υλικά και η στρατολό-γηση δεν προχώρησε

Ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και επέτρεψε την είσοδο του οθω-μανικού στρατού στις Ηγεμονίες

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστη-

κε με εντολή της Φιλικής Εταιρείας

Το ττέλος ττης εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Ο Υψηλάντης παρά τις αρνητικές συγκυρίες συνέχισε τον αγώνα καιέδωσε την αποφασιστική μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ioυνίου 1821) Στη μά-χη αυτή διακρίθηκε ο Ιερός Λόχος συγκροτημένος από εθελοντές σπου-δαστές Η ήττα όμως δεν αποφεύχθηκε

Ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία όπου είχε καταφύγει Οι τελευ-ταίοι απομονωμένοι αγωνιστές με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Γ Ο-λύμπιο και Ι Φαρμάκη εγκλωβίστηκαν στη Μονή Σέκκου και εξουδετερώ-θηκαν

1814 Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό1817-1818 Η Φιλική Εταιρεία απευθύνεται κυρίως σε πλούσιους Έλληνες ε-

μπόρους ώστε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα1821 Επανάσταση στις Ηγεμονίες με αρχηγό τον Αλέξανδρο

Υψηλάντη (24 Φεβρουαρίου) Μάχη στο Δραγατσάνι ndash ήττα των επαναστατών (7 Iουνίου)

1828 Σύλληψη και θάνατος του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Αυ-στρία

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα σσυνθέσετε σσύντομο κκείμενο σστο οοποίοθα ππαρουσιάζετε ττις κκύριες εεπιδιώξεις κκαι ττις ααρχές λλειτουργίας ττης ΦΦιλικήςΕταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ήταν η πρώτη οργάνωση που δημιουργήθηκε με άμεσοκαι ξεκάθαρο στόχο την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα Με

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

69ENOTHTA 7

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 69

άλλα λόγια πρώτιστος στόχος ήταν η επανάσταση η απόκτηση της εθνικήςανεξαρτησίας και η δημιουργία ενός ελληνικού κράτους Για την ευόδωσηαυτής της κύριας επιδίωξης δεδομένων του εχθρικού περιβάλλοντος καιτης γενικότερης αρνητικής συγκυρίας ήταν απαραίτητη η μυστική δράσητων μελών της και η απόλυτη υπακοή και πειθαρχία στην Εταιρεία Έτσι τοπαράθεμα 1 μας δίνει την ορκωμοσία των νέων μελών η οποία ήταν πολύσημαντική για την ασφαλή λειτουργία της οργάνωσης Μέσα από τον όρκοαντλούμε σημαντικά στοιχεία με κυριότερο το γεγονός ότι τα μέλη της Φιλι-κής Εταιρείας αφιερώνονταν ολόψυχα στην εθνική υπόθεση (Bλέπε ΣXO-ΛIAΣMOΣ EIKONΩN KAI ΠAPAΘEMATΩN)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην εεπαναστατική ππροκήρυξη ττου ΑΑλέξανδρου ΥΥψηλάντη(πηγή 22) κκαι ννα κκαταγράψετε ττα κκύρια εεπιχειρήματα μμε ττα οοποία ααυτή ππρο-τρέπει σσε εεπανάσταση

Ο λόγος της προκήρυξης χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό και πίστη γιατην επιτυχή έκβαση του αγώνα εναντίον του κατακτητή Τα συναισθήματααυτά προσπαθεί να μεταδώσει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στους συναγωνι-στές του αλλά και σε αυτούς που είναι ακόμα αναποφάσιστοι ως προς τησυμμετοχή τους ή όχι στο κίνημα Υπάρχουν όμως και επιχειρήματα πουφαίνεται να έχουν μια ρεαλιστική βάση Ο Υψηλάντης αναφέρεται στοκίνημα του φιλελληνισμού που ακμάζει εκείνη την εποχή στην Ευρώπη καιτη διάθεση πολλών φιλελλήνων ακόμα και να έρθουν να πολεμήσουν στηνΕλλάδα δίπλα στους Έλληνες24 Πρόκειται για ένα γεγονός που όντως συ-νέβη Επίσης η αναφορά στους φιλελεύθερους λαούς που διάκεινται ευνοϊ-κά προς το κίνημα των Ελλήνων είναι αληθινή και όχι προπαγανδιστικός λό-γος Στην προκήρυξη γίνεται μνεία των αγώνων των ευρωπαϊκών λαών γιαελευθερία Έτσι ο ελληνικός χώρος εντάσσεται στις γενικότερες εξελίξειςτης ευρωπαϊκής ιστορίας Γενικά η συγκυρία δείχνει ότι η ώρα του ξεσηκω-μού έχει φτάσει Στην προσπάθειά τους οι Έλληνες θα βρουν υποστηρικτέςόλους τους φωτισμένους λαούς της Ευρώπης οι οποίοι νιώθουν ευγνωμο-σύνη για τους προγόνους των Ελλήνων Αυτοί οι λαοί επιθυμούν την ελευθε-ρία της Ελλάδας Εξάλλου οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται να είναι αντάξιοι τωνπρογόνων τους στην αρετή και στη γενναιότητά τους Ίσως όμως το πιοδυνατό επιχείρημα της προκήρυξης να είναι η υπόνοια που αφήνει για τηρωσική βοήθεια Μία μεγάλη δύναμη πρόκειται να βοηθήσει τον ξεσηκωμότων Ελλήνων κάτι που πραγματικά πίστευε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης όπωςαποδεικνύει και η διακήρυξη που έστειλε προς τον τσάρο Αλέξανδρο αμέ-σως μετά την έναρξή του κινήματός του Όπως και να έχει όμως η πατρίδαπροσκαλεί σε έναν αγώνα για ότι πιο ιερό έχει ένας λαός για την πίστη τουκαι την πατρίδα του Αυτό το προσκλητήριο κανείς δεν μπορεί να το αρνη-θεί

24 Ενδεικτικά στην αρχή της επανάστασης αναφέρουμε τους Τόμας Γκόρντον αρχηγό του επιτελείου τουΔημ Υψηλάντη και τον Γάλλο συνταγματάρχη Maxime Raybaud

70 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 70

KE

ΦA

ΛA

IO

2

25 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 427-428 Αθήνα 1975

Eικόνα 1 Tα σσύμβολα ττης ΦΦιλικής EEταιρείαςΗ σημαία της Φιλικής Εταιρείας έχει έναν πολύπλοκο και για πολλούς από-κρυφο συμβολισμό Ο συμβολισμός αυτός βασίζεται στον σταυρό και τον ιερόδεσμό Η σημαία είναι λευκή για να υποδηλώσει την αγνότητα του σκοπού ενώυπάρχει και ένας κόκκινος σταυρός μέσα σε στεφάνι νίκης Οι δύο πολεμικέςλόγχες που παραπέμπουν στο θείο μαρτύριο ανεμίζουν δύο σημαίες πουέχουν πάνω γραμμένα με κόκκινα γράμματα τα ακροτελεύτεια των λέξεων laquoΉΕλευθερία ή Θάνατοςraquo δηλαδή Η Ε(λευθερί)Α Η Θ(άνατο)Σ Η όλη σύνθεσηστηρίζεται σε δεκάξι στήλες χιαστί ενωμένες ndash ο ιερός δεσμός των δεκαέξι

Eικόνα 2 Aλέξανδρος YYψηλάντηςΜετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλι-κής Εταιρείας η ηγετική ομάδα της Εταιρείας πρότεινε στον τότε αξιωμα-τικό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη να αναλάβει την ευθύνητης οργάνωσης Ο Υψηλάντης δέχτηκε κι έτσι τον Απρίλιο του 1820 έγινεlaquoΓενικός Επίτροπος της Αρχήςraquo αναλαμβάνοντας την ηγεσία της οργάνω-σης και την ευθύνη της προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα

Eικόνα 3 Π ΦΦον EEς ΟΟ ΙΙερός ΛΛόχος μμάχεται σστο ΔΔραγατσάνιΟ Ιερός Λόχος αποτελούνταν ουσιαστικά από 500 περίπου Έλληνες σπουδα-στές και λογίους Συστήθηκε το 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη σε απομί-μηση του θηβαϊκού ιερού λόχου Είναι το πρώτο σώμα που εμφανίζεται με τημορφή τακτικού στρατού Οι Iερολοχίτες είχαν μαύρη στολή και στο κάλυμματου κεφαλιού υπήρχε το σήμα του θανάτου μια νεκροκεφαλή κι από κάτωδύο κόκαλα Το εθνόσημο είχε τρία χρώματα λευκό γαλάζιο και κόκκινο Οοπλισμός τους ήταν τουφέκι Πριν ακόμη εκπαιδευτούν οι Iερολοχίτες πήρανμέρος στη μάχη του Δραγατσανίου όπου και ηττήθηκαν ολοκληρωτικά Όσοισώθηκαν κατέβηκαν στην Ελλάδα όπου συνέχισαν να αγωνίζονται

Παράθεμα 1 Ο όόρκος ττων ΦΦιλικώνΟ όρκος των μελών της Φιλικής Εταιρείας αποτελούσε την κορυφαία στιγμήτης μύησης Τα νέα μέλη της Εταιρείας ορκίζονταν ότι θα έμεναν πιστά στηνΕταιρεία laquoκατά πάντα και διά πάνταraquo Ορκίζονταν επίσης ότι θα έτρεφαναδιάλλακτο μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδας και ότι θα ενεργού-σαν με στόχο να τους εξολοθρεύσουν Τέλος ορκίζονταν να μη λησμονούντις δυστυχίες της πατρίδας τους και ότι αν δεν εκπλήρωναν το χρέος τουςνα έβρισκαν ως τιμωρία τον θάνατο25

Παράθεμα 2 Mία ααπό ττις εεπαναστατικές ππροκηρύξεις ττου AAλέξανδρουYψηλάντη ((αποσπάσματα)

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

71ENOTHTA 7

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 71

Ο ΙΙερός ΛΛόχος κκαι ηη μμάχη σστο ΔΔραγατσάνι Μόλις δύο μήνες μετά την κή-ρυξη της επανάστασης στις ηγεμονίες η κατάσταση για τους επαναστάτεςήταν ήδη δύσκολη Τέλη Απριλίου του 1821 οι οθωμανικές δυνάμεις εισήλθανστις ηγεμονίες διαβαίνοντας τον Δούναβη και κέρδισαν την πρώτη μεγάλη μά-χη στην πόλη Γαλάτσι (κοντά στα σύνορα της Μολδαβίας και της Βλαχίαςμε τη Bεσσαραβία που ήταν υπό τον έλεγχο των Ρώσων) Tην ίδια στιγμήέριδες αντιζηλίες διαφωνίες και απειθαρχία δυσχέραναν όλο και περισ-σότερο την κατάσταση στο στρατόπεδο των επαναστατών ενώ αρκετοίάρχισαν να λιποτακτούν Στις συνθήκες αυτές ο Αλέξανδρος Υψηλάντηςαποφάσισε να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής στην αποφασιστική μάχη καισυγκέντρωσε στην περιοχή του Δραγατσανίου τα ένοπλα σώματα πουείχαν απομείνει Ένα από αυτά ήταν ο Iερός Λόχος που συστήθηκε απόενθουσιώδεις αλλά χωρίς πολεμική εμπειρία νεαρούς εθελοντές απότην Οδησσό και από άλλες ελληνικές παροικίες Ωστόσο η έλλειψη πει-θαρχίας και συντονισμού δεν επέτρεψαν την εφαρμογή του πολεμικούσχεδίου που είχε προετοιμαστεί Η μάχη μάλιστα ξεκίνησε χωρίς το συ-νολικό στράτευμα να προλάβει να τοποθετηθεί στις προβλεπόμενες θέ-σεις Παρά την αυταπάρνηση των Iερολοχιτών η κατάληξη της μάχης ή-ταν τραγική Οι απώλειες ήταν τεράστιες σχεδόν καθολικές ενώ ο πανι-κός που προκλήθηκε από το απρόσμενο της σύγκρουσης οδήγησε σε ά-τακτη φυγή και σε οριστική διάλυση του στρατοπέδου του Υψηλάντη

72 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 72

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η εευνοϊκή σσυγκυρία

Στον νότιο ελλαδικό χώρο οι προϋποθέσεις για την επιτυχία της ελληνι-κής επανάστασης ήταν καλύτερες αφού bull Oι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν πυκνότεροι bull O οθωμανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρός bull Yπήρχαν πολλοί Φιλικοί που προετοίμαζαν κι ανέμεναν τον ξεσηκωμό bull Yπήρχαν ένοπλα σώματα Ελλήνων (κλέφτες κι αρματολοί) bull Yπήρχαν ελληνικά εμπορικά σκάφη εφοδιασμένα με κανόνιαbull Yπήρχαν πολλοί Έλληνες που διέθεταν σημαντική πολεμική εμπειρίαbull Tο ορεινό έδαφος διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμοbull Mεγάλο μέρος των οθωμανικών δυνάμεων στο διάστημα 1820-1822

πολεμούσε εναντίον του Αλή πασά της Ηπείρου

Eπαναστατικές εεστίες

Η επανάσταση ξέσπασε σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου τον Μάρ-τιο του 1821 Έπειτα επεκτάθηκε στη Στερεά Ελλάδα την Κρήτη το Αι-γαίο την Ήπειρο τη Μακεδονία και τη Θράκη Eπεκτάθηκε ακόμη και στηνΚύπρο και τη Μικρά Ασία

Η απελευθέρωση μιας τόσο μεγάλης περιοχής όμως ξεπερνούσε τις δυ-νατότητες του ελληνισμού Η καταστολή της επανάστασης ήταν άμεσηόπουbull Οι περιοχές ήταν πεδινές (πχ στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία)bull Οι περιοχές ήταν κοντά στο οθωμανικό κέντρο και η κινητοποίηση του

οθωμανικού στρατού ήταν εύκολη και γρήγορη (πχ στη Θράκη στηMικρά Ασία στην Κύπρο)

Έτσι η επανάσταση εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο στη Στερεά Ελλάδακαι σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου

8Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ΔOcirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UgraveOcirc˘AgravebdquoEumlIumliquestOacuteUgraveEuml UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddot-permilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜ndash middotOcircUgrave˘macrrsaquomiddot

1821-1827 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlUcircUgraveOcircOacute AcircIumlIumlmiddotpermilEgraveIcircfi macrOgraveUacuteOcircndash AcircEgraveUgrave˘macrrsaquomiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

prod AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1821-1827)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 73

74 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι ππρωταγωνιστές

Οι δυνάμεις των επαναστατών αποτελούνταν αρχικά από αγωνιστές πουακολουθούσαν κάποιους οπλαρχηγούς

Ξεχώρισαν για τις στρατιωτικές και τις ηγετικές τους ικανότητες ο Θεό-δωρος Κολοκοτρώνης ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ο Οδυσσέας Ανδρού-τσος ο Μάρκος Μπότσαρης ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο Ανδρέας Μια-ούλης στη θάλασσα και από τις γυναίκες η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καιη Μαντώ Μαυρογένους

Η φφάση ττων εεπιτυχιών ((1821-1824)H εεπικράτηση ττων EEλλήνων σσε ΠΠελοπόννησο κκαι ΣΣτερεά EEλλάδα

Οι επαναστάτες περιόρισαν τους Τούρκους στα τοπικά φρούρια καικατέλαβαν σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου την Καλαμάτα τηνΠάτρα και την Τρίπολη Ειδικά η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμ-βρίου 1821) του διοικητικού κέντρου της Πελοποννήσου υπήρξε καθο-ριστική Πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις με επικεφαλής τον ΘεόδωροΚολοκοτρώνη στις 23 Σεπτεμβρίου 1821

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο σταθεροποιούνταν καθώς bull τουρκικά στρατεύματα που μετέβαιναν στην Πελοπόννησο για να

καταστείλουν την επανάσταση εμποδίστηκαν σε διάφορα σημεία τηςΣτερεάς Ελλάδας (Αλαμάνα Γραβιά Βασιλικά) από οπλαρχηγούςόπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Αθανάσιος Διάκος

bull Ο τουρκικός στόλος εμποδίστηκε από τις ελληνικές δυνάμεις

Τα ααντίποινα ττων ΤΤούρκων κκαι ηη ααντίδραση ττων ΕΕλλήνων

Οι Τούρκοι αρχικά απάντησαν με αντίποινα σε βάρος άμαχων πληθυ-σμών στην Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη στη Θράκη στην Κύπρο καιαλλούbull Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo απαγχονίστηκε (10 Απριλίου 1821)bull Προκειμένου να πανικοβάλλουν τους επαναστάτες κατέλαβαν τη Χίο

και έσφαξαν τον ελληνικό πληθυσμό της (Πάσχα 1822) bull Σε αντίποινα όμως ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατίναξε την τουρκική

ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διέλυσεστα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου 1822) τον στρατό του Δράμαλη πουκατευθυνόταν προς την Τριπολιτσά για να την ανακαταλάβει

bull Το 1824 ο σουλτάνος έκανε συμμαχία με τον ανεξάρτητο ηγεμόνατης Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι προσφέροντάς του την Κρήτη και τηνΠελοπόννησο σε περίπτωση που θα κατέστειλε την επανάσταση

bull Ο αιγυπτιακός στρατός κατέπνιξε την επανάσταση στην Κρήτη κατέ-στρεψε την Κάσο ενώ ο τουρκικός στρατός κατάστρεψε τα Ψαρά

bull Η απάντηση των Ελλήνων ήρθε με τη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυ-γούστου 1824) και τον Ανδρέα Μιαούλη που κατάφεραν καίριο πλήγ-μα στον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 74

75

Η φφάση ττης κκάμψης ((1825-1827)

Η κάμψη της επανάστασης αρχίζει με την αποβίβαση του Ιμπραήμ στηνΠελοπόννησο στις αρχές του 1825bull Ο Ιμπραήμ ανακατέλαβε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου σε μια επο-

χή που οι Έλληνες επαναστάτες ήταν χωρισμένοι από τον εμφύλιοbull O Παπαφλέσσας δεν κατάφερε να τον σταματήσει και σκοτώθηκε στη

μάχη στο Mανιάκι (20 Mαΐου 1825)bull Στους Mύλους κοντά στο Άργος ο Δημήτριος Yψηλάντης ο Kωστα-

ντίνος Mαυρομιχάλης και ο Mακρυγιάννης κατάφεραν να πλήξουν τιςδυνάμεις του Iμπραήμ

bull Τουρκικές και αιγυπτιακές δυνάμεις πολιόρκησαν επίσης με επιτυχίατο Μεσολόγγι (Απρίλιος 1825 - Aπρίλιος 1826)

Μόνο στη Στερεά Ελλάδα γίνονταν ακόμη επιχειρήσεις με τον ΓεώργιοΚαραϊσκάκη Αλλά με τον θάνατό του (23 Aπριλίου του 1827) κατά τηνπολιορκία της Ακρόπολης της Αθήνας πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι ηεπανάσταση έσβηνε

Τι άάλλαξε ττα δδεδομένα

Οι Δυνάμεις Αγγλία Γαλλία Ρωσία θέλοντας να εξυπηρετήσουν και δι-κά τους συμφέροντα αποφάσισαν την ειρήνευση με τη συνθήκη του Λον-δίνου (6 Iουλίου 1827) και τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους

1820-1822 Οθωμανικές δυνάμεις πολεμούν τον Αλή πασά των Ιωαννί-νων

1821 Έναρξη επανάστασης σε διάφορα σημεία της Πελοποννή-σου (Μάρτιος)

1821-1824 Η φάση των επιτυχιών της επανάστασης1821 Απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Εrsquo σε αντίποινα για την

ελληνική επανάσταση (Απρίλιος)1821 Άλωση Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος)1822 Σφαγή Χίου (Πάσχα)

Καταστροφή Δράμαλη στα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου)1823 Θάνατος Μάρκου Μπότσαρη1824 Συμφωνία σουλτάνου και Μοχάμετ Άλι Αιγύπτου για κατα-

στολή της ελληνικής επανάστασης Ο αιγυπτιακός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην

Κρήτη Καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών Ο Μιαούλης πλήττει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυ-

μαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου)1825-1827 Η φάση της κάμψης της επανάστασης

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

22 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 75

76 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

1825 Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο Θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (20 Μαΐου) Οι Δ Υψηλάντης Κ Μαυρομιχάλης Μακρυγιάννης πλήτ-

τουν τον Ιμπραήμ στους Μύλους κοντά στο Άργος (13 Ιου-νίου)

1825-1826 Πολιορκία και ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου1827 Θάνατος Γ Καραϊσκάκη (Απρίλιος)

Οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία Γαλλία Ρωσία) αποφασίζουντην ειρήνευση ndash Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττην αατμόσφαιρα ππου εεπικρατούσε μμεταξύ ττων εεπαναστατημένωνEλλήνων σστο ξξεκίνημα ττου ΑΑγώνα

Στο ξεκίνημά του ο επαναστατικός αγώνας των Ελλήνων διεπόταν από εν-θουσιασμό (εικόνα 1) αλλά και προβλήματα (πηγή 1) Οι Έλληνες με τηναίσθηση ότι βρίσκονται κοντά στην κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθε-ρίας έπειτα από μια μακραίωνη υποταγή σε έναν αλλόθρησκο δυνάστηαισθάνονταν ευφορία και ενθουσιασμό για τον αγώνα που ξεκινούσε Αυτοίμάλιστα που είχαν κατανοήσει περισσότερο την ιστορική καμπή που διέ-γραφε η ελληνική επανάσταση και έμπαιναν στον Αγώνα όχι τυχαία και περι-στασιακά αλλά ως συνειδητοποιημένοι μαχητές της ελευθερίας (αυτοίδηλαδή που ήταν μέτοχοι στις νέες ιδέες του Διαφωτισμού) θα πρέπει νααισθάνονταν ευγνωμοσύνη απέναντι στη Μοίρα που καθόρισε να είναι ηδική τους γενιά αυτή που θα παλέψει για την ελευθερία Ήταν εύλογο λοι-πόν η συμμετοχή στο κάλεσμα του ξεσηκωμού να είναι πάνδημη

Υπήρχαν όμως όπως ήταν φυσικό και προβλήματα μερικά από τα οποίαεντοπίζει η πηγή 1 Υπήρχε έλλειψη όπλων και πολεμοφοδίων ακόμα καιτων στοιχειωδών λαβάρων και σημαιών με τα οποία προπαγανδίζει κανείςτον αγώνα του Υπήρχε επίσης πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ των αγωνι-στών και μεταξύ των laquoυποψήφιωνraquo αγωνιστών και των αρχηγών τους καθώςκαι πρόβλημα ενημέρωσης σχετικά με τους σκοπούς του αγώνα και τα επι-μέρους σχέδια που θα ακολουθούνταν Στην αρχή ειδικά φαινόταν να μηνυπήρχε ένα γενικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα κινούνταν οι επαναστά-τες Η πηγή 1 που μεταφέρει την ατμόσφαιρα της εποχής καθώς αποτελείπρωτογενή πηγή (απομνημονεύματα) μας δίνει την εντύπωση μιας προχει-ρότητας και μιας ανοργανωσιάς τουλάχιστον στις αρχές της επανάστασηςΗ συγκέντρωση των πολεμιστών γινόταν με ακανόνιστο τρόπο και laquoαυτομά-τωςraquo δηλαδή αυθόρμητα χωρίς οργανωμένο σχέδιο από κάποια αρχή καιχωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει μια υπεύθυνη διοίκηση που θα μπορούσε νακατευθύνει αυτό το πλήθος των συγκεντρωμένων επαναστατών Στο πλαίσιοαυτό δεν ήταν εύκολο να ελεγχθεί η λιποταξία και γενικά κάθε ύπουλησυμπεριφορά που θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή των αγωνιστών Η οργάνωσηήρθε σιγά σιγά από ανθρώπους εμπειροπόλεμους πρώην κλέφτες ή αρμα-

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 76

77

τολούς ή από ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει σε άλλους στρατούς λχστον αγγλικό (Κολοκοτρώνης)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 55 κκαι ννα σσυνθέσετε κκείμενο σστοοποίο θθα ααφηγήστε ττη ζζωή σστο ππολιορκημένο ΜΜεσολόγγι κκαι ττην έέξοδο ττωνκατοίκων ττου

Η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826) αποτελεί έναναπό τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ελληνικής επανάστα-σης Η ηρωική αντίσταση των αγωνιστών του Μεσολογγίου ενέπνευσε καιεμπνέει σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται μέχρις εσχά-των για τα ιδανικά του Στον σκληρό και άνισο αγώνα που έδωσαν οι πολιορ-κημένοι αγωνιστές είχαν να αντιμετωπίσουν εκτός από τις υπέρτερες δυνά-μεις των πολιορκητών την πείνα και τις αρρώστιες Η πηγή 2 επικεντρώνειστον ύπουλο αυτόν laquoαντίπαλοraquo Η πείνα βασανίζει τους πολιορκημένουςτους εξουθενώνει σωματικά αλλά και ψυχικά μιας και εξαιτίας της αισθάνο-νται ότι δε θα είναι για πολύ ακόμα ικανοί να αντισταθούν και να επιτελέ-σουν το χρέος τους Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πείνα τους οιαγωνιστές τρώνε ότι βρουν και φτάνουν στο σημείο να φάνε ανθρώπινοκρέας από τους σκοτωμένους Στην εξιδανικευμένη εικόνα 5 από το έργοτου Βρυζάκη φαίνεται τελικά ότι τίποτε δεν πτόησε τους laquoελεύθερουςπολιορκημένουςraquo αφού βρήκαν το ψυχικό σθένος να αρνηθούν μιαν αξιο-πρεπή παράδοση και προτίμησαν την ηρωική laquoέξοδοraquo και την αυτοθυσία

Eικόνα 1 Θ ΒΒρυζάκης οο ΠΠαλαιών ΠΠατρών ΓΓερμανός εευλογεί ττη σσημαίατης εεπανάστασης

Ο (Γεώργιος Γκόζιας) Γερμανός (1771-1826) εκλέχτηκε μητροπολίτης Πα-λαιών Πατρών το 1806 Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία Στη συνέλευ-ση της Βοστίτσας τον Ιανουάριο το 1821 διατύπωσε τις επιφυλάξεις τουγια τη δυνατότητα έναρξης της επανάστασης εκείνη την χρονιά Σύμφωναμε την παράδοση στις 25 Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανόςευλόγησε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύραςκοντά στα Καλάβρυτα (και αυτό θεωρείται σαν έναρξη της επανάστασηςστην Ελλάδα) ή κατά άλλες μαρτυρίες στην Πάτρα στις 21 Μαρτίου Νεό-τερες έρευνες όμως δείχνουν ότι αυτό αποτελεί απλά ένα μύθο καθώςκανένα ιδιαίτερο γεγονός δεν προκύπτει από τις πηγές ότι έγινε εκείνη τηνημέρα Αυτός που είναι κύριος υπεύθυνος για τον θρύλο είναι ο Γάλλοςιστορικός Πουκεβίλ ο οποίος έγραψε το 1824 την Ιστορία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Στην ιστορία του περιγράφει με φανταστικές λεπτομέρειεςτη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα τον λόγο που εκφώνησε οΠαλαιών Πατρών Γερμανός την ορκωμοσία κτλ Η 25η Μαρτίου ορίστηκεως εθνική επέτειος πολύ αργότερα με σκοπό να συμπίπτει με τη θρησκευ-τική γιορτή του Ευαγγελισμού με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα το 1838

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

24 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 77

78 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Eικόνα 2 Ο ΘΘεόδωρος KKολοκοτρώνης οο θθρυλικός laquolaquoγέρος ττου MMοριάraquoηγετική φφυσιογνωμία ττης εεπανάστασης ττου 11821

O Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) ήταν η εξοχότερη ηγετική φυσιο-γνωμία του 1821 Ήδη από το 1805 βρισκόταν στα Επτάνησα για να πείσειτον αρχηγό των ρωσικών στρατευμάτων να αναλάβει επιχειρήσεις για τηναπελευθέρωση της Ελλάδας Αργότερα δέχτηκε με προθυμία να υπηρετή-σει το ελληνικό στρατιωτικό σώμα που οργάνωσαν οι Άγγλοι στα ΕπτάνησαΓρήγορα όμως αντιλήφθηκε ότι laquoότι έχομε να κάμομε θα το κάμομε μονά-χοι και δεν έχομε καμία ελπίδα από τους ξένουςraquo (απομνημονεύματα ΘΚολοκοτρώνη) Το 1818 ο Θ Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρείαστη Ζάκυνθο και από τότε επιδόθηκε με πάθος στην προετοιμασία του απε-λευθερωτικού αγώνα Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία των Ελλήνωνεπαναστατών η πτώση της Τριπολιτσάς οφείλεται αναμφισβήτητα στηστρατιωτική μεγαλοφυΐα του Κολοκοτρώνη

Eικόνα 3 Ν ΛΛύτρας ΗΗ αανατίναξη ττης ττουρκικής νναυαρχίδας σστη ΧΧίοαπό ττον ΚΚ ΚΚανάρη κκαι άάνδρες ττου

Στις ναυτικές επιχειρήσεις των Ελλήνων κύριος στόχος ήταν η φθορά τωνπλοίων του αντιπάλου και η παρεμπόδιση της κίνησης του στόλου του καιόχι τόσο η αντιπαράθεση στην ανοιχτή θάλασσα λόγω υπεροπλίας τωνΟθωμανών Τα ελληνικά πλοία σχεδόν όλα πρώην εμπορικά μικρά σε μέγε-θος και ελλιπώς εξοπλισμένα δεν ήταν ικανά να αντιμετωπίσουν με επιτυχίατα οθωμανικά σε ανοιχτή σύγκρουση Τα ελληνικά πλοία άσκησαν λοιπόνένα είδος laquoκλεφτοπόλεμουraquo στη θάλασσα υιοθέτησαν μια πολεμική τακτικήπου αντιστάθμιζε την υπεροχή του οθωμανικού στόλου αφού έκαναν νυχτε-ρινές επιθέσεις με πυρπολικά δηλαδή ειδικά διαμορφωμένα μικρά πλοίαφορτωμένα με εύφλεκτες ύλες και εκρηκτικά τα οποία προσκολλούντανστα οθωμανικά προκαλώντας την ανατίναξή τους Οι παράτολμες αυτέςεπιθέσεις που απαιτούσαν επιδέξιους χειρισμούς αλλά και τύχη για να μηγίνει αντιληπτή η επιχείρηση απέδωσαν ορισμένες φορές εντυπωσιακά α-ποτελέσματα όπως η ανατίναξη της ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλουαπό τον Kανάρη στα ανοιχτά του Τσεσμέ τον Ιούνιο του 1822 Ενέργειεςόπως αυτή προκαλούσαν τρόμο στα πληρώματα των οθωμανικών πλοίωνκαι συχνά οι κινήσεις του οθωμανικού στόλου ήταν διστακτικές από τον φό-βο της δράσης των πυρπολητών

Eικόνα 4 ΠαπαφλέσσαςO Γρηγόριος Δικαίος (1788-1825) (περισσότερο γνωστός ως Παπαφλέσ-σας) ήταν κληρικός πολιτικός και αγωνιστής της ελληνικής επανάστασηςτου 1821 Φοίτησε στη Σχολή Δημητσάνας και μόνασε στο μοναστήρι τηςΠαναγιάς της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα όπου πήρε το όνομα ΓρηγόριοςΣτην Κωνσταντινούπολη χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης από τον ΓρηγόριοΕrsquo και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ΗΦιλική Εταιρεία τον Ιανουάριο του 1821 τον έστειλε στην Πελοπόννησο γιανα ξεσηκώσει τον λαό σε επανάσταση Όταν το 1825 ο Ιμπραήμ εισέβαλε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 78

79

στην Πελοπόννησο ο Παπαφλέσσας έσπευσε να τον αντιμετωπίσει και ναανακόψει την προέλασή του στο Μανιάκι της Μεσσηνίας Εκεί στις 20Μαΐου βρήκε ηρωικό θάνατο προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση στααιγυπτιακά στρατεύματα

Eικόνα 5 Θ ΒΒρυζάκης ΗΗ έέξοδος ττου ΜΜεσολογγίουΜετά την αποτυχία του Μιαούλη να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι (31 Mαρτίου1826) οι πολιορκημένοι ndashαπελπισμένοι πια από τη διπλή πολιορκία τουΚιουταχή και του Ιμπραήμndash αποφάσισαν έξοδο Υπήρχαν τότε μέσα στοΜεσολόγγι τρεις χιλιάδες πολεμιστές και εννέα χιλιάδες άμαχοι (γέροιγυναίκες και παιδιά) Το σχέδιο ήταν απλό (και υπερβολικά αισιόδοξο) ηεμπροσθοφυλακή των αγωνιστών θα άνοιγε δρόμο μέσα από τις δυνάμειςτων πολιορκητών την ίδια στιγμή που οι δυνάμεις του Καραϊσκάκη ndashχίλιοιπεντακόσιοι Ρουμελιώτεςndash θα χτυπούσαν τα νώτα του τουρκοαιγυπτιακούστρατού Μέσα στην αναταραχή που θα επικρατούσε υπήρχε η ελπίδα νακαταφέρουν να ξεφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Τελικά τα κατάφε-ραν χίλιοι πεντακόσιοι Μια ομοβροντία από την κορυφή του Αράκυνθου θαέδινε το σύνθημα στους πολιορκημένους για την έξοδο Η φρουρά θα οδη-γούσε τους πολιορκημένους μέσα από ένα άνοιγμα του τείχους και πάνωαπό την τάφρο όπου είχαν στηθεί γεφύρια Αυτό ακριβώς απεικονίζεταιστον πίνακα του Βρυζάκη

Eικόνα 6 Mάρκος MMπότσαρηςΟ Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) γεννήθηκε στο Σούλι και ήταν ο δεύτε-ρος γιος του Κίτσου Μπότσαρη επιφανούς μορφής του Αγώνα Ύστερααπό την πτώση του Σουλίου πήγε στην Κέρκυρα μαζί με άλλους Σουλιώτεςκαι κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο ηπειρωτικό σώμα που συγκρότησανοι Γάλλοι Το 1814 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αρχικά ο ΜάρκοςΜπότσαρης αγωνιζόταν στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίοντου τυράννου της Ηπείρου του Αλή Πασά επειδή οι Σουλιώτες είχαν πάρειτην υπόσχεση από τον σουλτάνο ότι θα ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τουςΣτα τέλη του 1820 διαπραγματεύτηκε τελικά με τον Αλή πασά τους όρουςεπιστροφής των Σουλιωτών στον τόπο τους Τότε ορίστηκε αρχιστράτηγοςτων σουλιώτικων δυνάμεων Η δράση του Μπότσαρη τα δύο πρώτα χρόνιατης επανάστασης υπήρξε καθοριστική

Eικόνα 7 Γεώργιος ΚΚαραϊσκάκηςΟ Γεώργιος Καραϊσκάκης ή Καραΐσκος (1780-1827) υπήρξε στην αρχήσπουδαίος αρματολός και στη συνέχεια κορυφαίος στρατηγός της επανά-στασης του 1821 Υπήρξε ένας από τους ικανότερους ηγέτες του Αγώνα Σεηλικία δεκαπέντε χρονών πήρε το δρόμο της κλεφτουριάς αλλά γρήγορασυνελήφθη από τον Αλή πασά και φυλακίστηκε Αργότερα ο Αλή εκτιμώ-ντας τις ικανότητές του τον πήρε στην υπηρεσία του Στις αρχές του 1821 οΚαραϊσκάκης συμμετείχε στη σύσκεψη της Λευκάδας όπου σημαντικοί ο-πλαρχηγοί είχαν συγκεντρωθεί για να αποφασίσουν την εξέγερση εναντίον

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 79

80 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

των Τούρκων Στη διάρκειατου Αγώνα ήρθε σε σύ-γκρουση με τον ΦαναριώτηΑλέξανδρο Μαυροκορδάτοο οποίος έφτασε στο ση-μείο να τον κατηγορήσει α-κόμα και για προδοσία Το1825 ο Καραϊσκάκης είχε α-ποκατασταθεί στη φήμη καιστο αξίωμά του ως στρα-τιωτικού διοικητή της Ανα-τολικής Ρούμελης και συ-γκέντρωσε την προσοχή τουστην ανακούφιση της Αθή-νας που πολιορκούνταν α-πό τους Τούρκους Στην ε-πιχείρηση αυτή έχασε καιτη ζωή του στερώντας την επανάσταση από έναν άξιο ηγέτη

Eικόνα 8 Λασκαρίνα ΜΜπουμπουλίνα Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1776-1825) καταγόταν από την Ύδρα και τοπραγματικό της όνομα ήταν Λασκαρίνα Πινότση Γεννήθηκε στις φυλακές τηςΚωνσταντινούπολης όταν η μητέρα της Σκεύω επισκέφθηκε τον σύζυγό τηςκαι πατέρα της Λασκαρίνας Σταυριανό Πινότση ο οποίος ήταν ετοιμοθάνατοςκαι είχε φυλακιστεί εκεί από τους Τούρκους επειδή είχε συμμετάσχει στηνεπανάσταση της Πελοποννήσου το 1769-1770 τα γνωστά Ορλοφικά Μετά τονθάνατο του πατέρα της η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στις Σπέτσες Ο δεύ-τερος σύζυγός της ήταν ο Δημήτριος Μπούμπουλης από τον οποίο πήρε καιτο όνομα και έγινε γνωστή ως Μπουμπουλίνα Όμως και οι δύο σύζυγοι τηςΣπετσιώτες καπεταναίοι σκοτώθηκαν σε ναυμαχίες εναντίον πειρατών πουέκαναν ληστρικές επιδρομές στα παράλια της Ελλάδας Όταν ξεκίνησε η ελλη-νική επανάσταση είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώ-τες Είχε αναλάβει να αρματώνει να συντηρεί και να πληρώνει το στρατό αυτόμόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους κάτι πουσυνεχίστηκε επί σειρά ετών Η Μπουμπουλίνα διέθεσε για τις ανάγκες τουΑγώνα το μεγάλο της πλοίο laquoΑγαμέμνωνraquo καθώς και τρία μικρότερα πλοία

Παράθεμα 1 Oι ααπαρχές ττης εελληνικής εεπανάστασηςΗ έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μιαημέρα μόνο ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές αν και είχε οριστεί ωςημέρα γενικής εξέγερσης η 25η Μαρτίου Ωστόσο η επανάσταση άρχισεστην Πελοπόννησο και μέσα σε λίγες ημέρες από τις 21 ως τις 28 Μαρτίουείχε γενικευτεί σε όλες τις επαρχίες της Η πρώτη πολεμική επιχείρηση έγινεστα Καλάβρυτα στις 21 Μαρτίου όπου 600 ένοπλοι αγωνιστές επιτέθηκανεναντίον των Τούρκων που είχαν κλειστεί στους πύργους των Καλαβρύτων

Παραϊστορικά

Πατρίς να μακαρίζης γενικών όλους τουςΈλληνες ότι θυσιάστηκαν διά σένα να σrsquo ανα-στήσουνε να ξαναειπωθής άλλη μίαν φορά ε-λεύτερη πατρίδα οπού ήσουνε χαμένη καισβησμένη από τον κατάλογον των εθνώνΌλους αυτούς να τους μακαρίζης Όμως ναθυμάσαι και να λαμπρύνης εκείνους όπουπρωτοθυσιάστηκαν εις την Αλαμάνα πολεμώ-ντας με τόση δύναμη Τούρκων κι εκείνουςόπου αποφασίστηκαν και κλείστηκαν σε μίανμαντρούλα με πλίνθες αδύνατη εις το χάνιτης Γραβιάς κι εκείνους οπού λιώσανε τόσηΤουρκιά και πασάδες εις τα ΒασιλικάΜακρυγιάννης Απομνημονεύματα (εισ ndash σχολ ΣΑσδραχά) εκδ Καραβία χχ σελ 83

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 80

KE

ΦA

ΛA

IO

2

81ENOTHTA 8

Παράθεμα 2 H ππείνα ββασανίζει ττους ααγωνιστές ττου ΜΜεσολογγίουΣτους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ Σολωμού το θέμα της πείνας εί-ναι βασικό στην προσπάθεια του ποιητή να απεικονίσει τον άνισο αγώνα τωνπολιορκημένων αγωνιστών

Της μάνας ω λαύραΤα τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρου

λαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γη

και βρίσκει σπειράκικαι μάνα φθονεί(Σχεδίασμα Αrsquo II)

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 81

Μορφές ππολιτικής οοργάνωσης μμε ττοπικό χχαρακτήρα

H ααναγκαιότητα ππολιτικής οοργάνωσης Για να εδραιωθεί η επανάσταση χρειαζόταν εκτός από την πολεμική προ-

σπάθεια και πολιτική οργάνωση Υπήρχε δηλαδή ανάγκη να παρθούν α-ποφάσεις πολιτικές bull για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων bull για την οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν bull για τη διαχείριση των laquoεθνικών γαιώνraquo ή laquoεθνικών κτημάτωνraquo δηλαδή

της ακίνητης περιουσίας των Οθωμανών που είχε περάσει στα χέριατων επαναστατών

Οι ττοπικοί οοργανισμοί

Αυτές τις ανάγκες ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικοί οργανισμοί Οι τοπι-κοί οργανισμοί ήταν πολιτικοί σχηματισμοί τοπικού χαρακτήρα ένα είδοςτοπικών κυβερνήσεων

Οι τοπικοί οργανισμοί ελέγχονταν κυρίως από τους προεστούς τουςΦαναριώτες και τους ιεράρχες Οι κατώτερες τάξεις εκπροσωπούντανσπάνια

Οι πιο σημαντικοί τοπικοί οργανισμοί ήταν bull Η Πελοποννησιακή Γερουσία με πρωτοβουλία των προεστών της Πε-

λοποννήσουbull Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος με επικεφαλής τον Φανα-

ριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτοbull Ο Άρειος Πάγος που διοικούσε την Aνατολική Στερεά με επικεφα-

λής τον Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη

9Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ŒOacutemiddotUacuteIacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgrave-Icirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

1821-1827 ΔOcircEgraveIcircOcircrsaquoOcircUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo amp AcircıOacuteEgraveIcirccurren˜Ucirc˘OacuteAcircIumlAcircDaggerUcircAcircEgrave˜

1827-1831 O π intmiddotOcircpermilrsaquo-UcircUgraveUacuteEgravemiddot˜ int˘sbquoAcircUacuteOacutelsaquoUgraveEuml˜ UgraveEuml˜partIumlIumliquestpermilmiddot˜

paraUacuteOgraveUgraveAcirc˜ UacuteOcircUcirciquestıAcircEgraveAcirc˜ UgraveˆOacuteAcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEumlIgravecurrenOacuteˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute

AacuteEgravemiddot Ucirc˘AacuteIcircUacutefiUgraveEumlUcircEuml IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 82

83ENOTHTA 9

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι δδιαμάχες γγια ττην εεξουσία

Η συγκρότηση των τοπι-κών οργανισμών βοήθησεστην αντιμετώπιση ορισμέ-νων επειγόντων προβλη-μάτων έφερε όμως στηνεπιφάνεια και προβλήμα-τα Τα προβλήματα σχετί-ζονταν κυρίως με τη δια-χείριση της εξουσίας στηνοποία διεκδικούσαν δύο α-ντίπαλες ομάδες οι οπλαρ-χηγοί και οι Φιλικοί από τημια οι προεστοί οι αρχιε-ρείς και οι Φαναριώτες α-πό την άλλη

Οι διαμάχες κορυφώθηκανμε τον ερχομό του Δημή-τρη Υψηλάντη (αδερφούτου ηγέτη της Φιλικής Ε-ταιρείας) ο οποίος ήθελενα αναλάβει την ηγεσία τουAγώνα ως εκπρόσωπος τηςΦιλικής Εταιρείας Γύρωτου συσπειρώθηκαν αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί

Στην αντίπαλη πλευρά ήταν οι προεστοί οι ιεράρχες και οι Φαναριώτεςπου κατηγορούνταν ότι ήθελαν να μονοπωλήσουν την εξουσία Οι προε-στοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Υψηλάντηαπειλήθηκαν με σφαγή από εξαγριωμένους αγωνιστές και σώθηκαν χάρηστην παρέμβαση του Κολοκοτρώνη

Οι ΕΕθνοσυνελεύσεις

Η ανάγκη για ενιαία διεύθυνση του Αγώνα οδήγησε στην κατάργηση τωντοπικών πολιτευμάτων και στην απόφαση για σύσταση κεντρικής διοίκη-σης

Προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων (παραστάτες)που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση

Η ΑΑrsquo Εθνοσυνέλευση

Έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821 - Ιανουάριος 1822) Ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα το σύνταγμα της Eπιδαύρου Διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική Όρισε ως διοίκηση της επανάστασης δύο σώματα

Παραϊστορικά

Οι πυρήνες πολιτικής εξουσίας στην ελλη-νική επανάσταση- Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες)προϋπήρχαν της επανάστασης και αντλού-σαν τη δύναμή τους από το γεγονός ότι δια-χειρίζονταν ήδη την εξουσία Είχαν πολιτικήεμπειρία κύρος και χρήματα- Oι Φαναριώτες προσέγγισαν κυρίως τουςπροεστούς δείχνοντας όμως σεβασμό γιατους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική ε-μπειρία καθώς είχαν υπηρετήσει σε υψηλέςδιοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκη-σης Είχαν επίσης υψηλή μόρφωση κύροςκαι χρήματα- Οι οπλαρχηγοί αναδείχτηκαν με την επανά-σταση στα πεδία των μαχών Ήταν εμπειρο-πόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμότου λαού- Οι Φιλικοί κατέβηκαν στην Πελοπόννησο μεηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίωςμε τους στρατιωτικούς Στα πλεονεκτήματάτους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώ-σει τον Αγώνα και είχαν πολιτική εμπειρίακαι πολιτική-οικονομική δύναμη

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 83

bull Tο Εκτελεστικό (η κυβέρνηση) με πέντε μέλη και πρόεδρο τον ΑλΜαυροκορδάτο

bull Tο Βουλευτικό στο οποίο την πλειοψηφία την είχαν οι προεστοί Είχε70 μέλη και πρόεδρο το Δ Υψηλάντη

Το σσύνταγμα ττης ΕΕπιδαύρου

Ήταν κείμενο έντονα επηρεασμένοαπό τα συντάγματα της γαλλικής ε-πανάστασης

bull Διακήρυττε την ελληνική α-νεξαρτησία

bull Θέσπιζε ως πολίτευμα τηναβασίλευτη δημοκρατία (ε-ξαίρεση σε ολόκληρη την Ευ-ρώπη)

Η ΒΒrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Βrsquo Εθνική Συνέλευση έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας (Μάρτιος-Απρίλιος1823) μέσα σε κλίμα πολιτικής έντασηςbull Ενέκρινε μια τροποποιημένη εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρουbull Κατάργησε όλους τους τοπικούς οργανισμούςbull Κατάργησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου (το κατείχε ο Θ Κολοκοτρώ-

νης)bull Πρόεδρος του εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και

του Βουλευτικού ο Αλ Μαυροκορδάτος

Ο εεμφύλιος ππόλεμος

Η πολιτική ένταση οδήγησε σε εμφύλια σύρραξη bull το φθινόπωρο του 1823 ως σφοδρή πολιτική σύγκρουσηbull το καλοκαίρι του 1824 ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση

Οι ααιτίες ττης εεμφύλιας δδιαμάχης

Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που διέθεταν εξουσία και προε-παναστατικά και ήθελαν να τη διατηρήσουν και σε εκείνους που αναδεί-χτηκαν στις μάχες της επανάστασης και θεωρούσαν αυτονόητο να συμ-μετέχουν στα κοινά

Oι τοπικιστικές αντιθέσεις Oι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων από το δάνειο που είχε

συναφθεί στην Αγγλία O προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες

Παραϊστορικά

Η Εθνοσυνέλευση που ψήφισε τοσύνταγμα της Επιδαύρου είχε laquoαρι-στοκρατικήraquo σύνθεση σχεδόν κατά710 Από τους 59 laquoαντιπροσώπουςτου έθνουςraquo οι 20 χαρακτηρίζοντανγαιοκτήμονες οι 3 ήταν αρχιερείς οι13 ήταν πλοιοκτήτες και 3 ήταν μεγα-λέμποροι Επίσης υπήρχαν 12 λόγιοι4 στρατιωτικοί ηγέτες και 4 επιτηδευ-ματίες

84 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 84

KE

ΦA

ΛA

IO

2

85ENOTHTA 9

Πρώτη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((φθινόπωρο 11823 -- κκαλοκαίρι 11824)

Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επι-κεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού)και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρος του Βουλευτικού) Οι πιοισχυροί πρόκριτοι της Πελοποννήσου και της Ύδρας υποστήριξαν τονΜαυροκορδάτο και ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε

Δεύτερη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((Iούλιος 11824 -- IIανουάριος 11825)

Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττηπου επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλει-σαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία Στρατεύματα από τη Στερεάλεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο και ανάγκασαν τους Πελοποννήσι-ους να συνθηκολογήσουν Ο Κολοκοτρώνης και ο Ανδρούτσος φυλακί-στηκαν και ο τελευταίος λίγο αργότερα δολοφονήθηκε

Η ΓΓrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση συ-γκλήθηκε το 1826 στηνΕπίδαυρο αλλά διαλύθηκεσχεδόν αμέσως όταν μα-θεύτηκε η πτώση του Με-σολογγίου Συγκλήθηκε ξα-νά την άνοιξη του 1827στην Τροιζήνα όπουbull Εξέλεξε Κυβερνήτη της

Ελλάδος για επτά χρό-νια τον Ιωάννη Καποδί-στρια

bull Ψήφισε το Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος το οποίο στηριζότανστη διάκριση των εξουσιών διαπνεόταν από φιλελεύθερες αντιλή-ψεις και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του

1821 Άφιξη Δ Υψηλάντη στην Πελοπόννησο για να α-ναλάβει την ηγεσία της επανάστασης (καλο-καίρι)

Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος Άρειος Πάγος (Νοέμβριος) Πελοποννησιακή Γερουσία (Δεκέμβριος)

Δεκ 11821-Ιαν 11822 Αrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Επίδαυρος1823 Βrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Άστρος Κυνουρίας (Mάρτι-

ος-Aπρίλιος)

2 XPONOsectOdegIO

Παραϊστορικά

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση έγινε σε δύο φάσειςσυγκλήθηκε τον Ιανουάριο του 1826 κάτωαπό την πίεση της στρατιωτικής επέλασηςτου Ιμπραήμ διαλύθηκε μετά την πτώση τουΜεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 καιξανασυγκλήθηκε το Μάρτιο του 1827 ότανη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους ήτανπολύ κοντά Διόρισε ξένο αρχιστράτηγο τονΤσορτς ξένο αντιναύαρχο τον Κόχραν καιεξέλεξε κυβερνήτη για εφτά χρόνια τον ΙΚαποδίστρια

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 85

1823-1824 Εμφύλιος πόλεμος1827 Γrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Τροιζήνα (άνοιξη)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττα σσυντάγματα ττου ΑΑγώνα ((πηγές 22 κκαι 44) ννα ααναζητή-σετε εεπιδράσεις σσε ααυτά ττης ιιδεολογίας ττου ΔΔιαφωτισμού ((ενότητα 11πηγές 33 44) κκαι ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11)

Οι ιδέες του Διαφωτισμού περί ελευθερίας ισότητας και σεβασμού τηςανθρώπινης αξιοπρέπειας έτυχαν θερμής αποδοχής στην ελληνική επανα-στατική πραγματικότητα Οι Έλληνες αγωνιστές τις αποδέχτηκαν και πολέ-μησαν γιrsquo αυτές Από την αρχή του Αγώνα μάλιστα έσπευσαν να δώσουνστις ιδέες αυτές και το κύρος των συνταγματικών διατάξεων Οι ιδέες και οιαξίες που κατοχυρώνουν θεσμικά τα ελληνικά συντάγματα είχαν υποστηρι-χτεί από το κίνημα του Διαφωτισμού και είχαν διατυπωθεί ήδη στα συντάγ-ματα της γαλλικής επανάστασης

Στο σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822 θεμελιώνεται η ισότητα και η ισο-νομία όλων των Ελλήνων Δεν υπάρχουν κριτήρια που διαχωρίζουν τουςανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους όπως λχ η κοινωνική τάξη ή ηκατοχή κάποιου αξιώματος Διασφαλίζονται επίσης συνταγματικά η ασφά-λεια η τιμή και η περιουσία των πολιτών Είναι τα δικαιώματα για τα οποίαείχε μιλήσει ο Τζον Λοκ Το σύνταγμα της Επιδαύρου ειδικά έχει χαρακτη-ριστεί ριζοσπαστικό και πολύ προωθημένο για την εποχή του Η πρωτοπο-ρία του φαίνεται από το γεγονός ότι καθιερώνει ως πολίτευμα της χώραςτην αβασίλευτη δημοκρατία κάτι καινοφανές στην Ευρώπη καθώς και απότην καθιέρωση της καθολικής (για τους άνδρες) ψηφοφορίας

Στο σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 αναγνωρίζεται η κυριαρχία του λα-ού και ότι κάθε εξουσία πηγάζει και ενυπάρχει στο έθνος και ασκείται υπέραυτού Στην ελληνική επικράτεια επίσης απαγορεύεται το καθεστώς τηςδουλείας μία από τις επαναστατικές καινοτόμες ιδέες του Διαφωτισμού

2 ΑΑξιοποιώντας ττις ππηγές 11 κκαι 33 κκαθώς κκαι όόποια άάλλα σστοιχεία θθεωρείτεσχετικά ννα γγράψετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττα ααίτια ττου εεμφύλιου ππολέ-μου ττην εεποχή ττου ΑΑγώνα

Με την έναρξη της επανάστασης εμφανίστηκαν ομάδες που ήθελαν να λει-τουργήσουν ως πυρήνες εξουσίας Οι ομάδες αυτές διεκδίκησαν την ηγεσίατου αγώνα Η ένταση κορυφώθηκε και οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο σεδύο περιόδους το φθινόπωρο του 1823 και το καλοκαίρι του 1824

Κύριες αιτίες του διχασμού αποτέλεσε το κίνητρο για την κατάκτηση τηςεξουσίας Ειδικότερα υπήρχαν ομάδες εξουσίας που είχαν προεπαναστα-τικά κατοχυρωμένη μια θέση ισχύος την οποία ήθελαν και να διατηρήσουνΉταν οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες καθώς και οι ανώτεροι κατάτόπους ιεράρχες Αυτοί διαχειρίζονταν στο πλαίσιο του κοινοτικού συστή-ματος που είχε αφήσει ελεύθερο να ακμάσει η οθωμανική αδιαφορία καιαμάθεια τις υποθέσεις των ραγιάδων Μέσα από τις στάχτες του αγώνα

86 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 86

KE

ΦA

ΛA

IO

2

87ENOTHTA 9

όμως αναδείχτηκε άλλη μία ομάδα που ήθελε μερίδιο εξουσίας Ήταν οιοπλαρχηγοί που συμμάχησαν σε πολλές περιπτώσεις με τους Φιλικούς καιπολέμησαν εναντίον των προκρίτων Στο πλευρό τους είχαν τον θαυμασμότου απλού λαού για τα κατορθώματά τους Αυτοί οι αγωνιστές αγανακτι-σμένοι από τη συμπεριφορά των προκρίτων κινήθηκαν εναντίον τους αλλάτους εμπόδισε ο Κολοκοτρώνης Στα μέσα του 1824 η σύγκρουση έφτασεστο αποκορύφωμά της Άλλο αίτιο ήταν η νομή του τουρκικού πλούτουκαθώς και των δανείων της επανάστασης από την Αγγλία

Υπήρχαν επίσης οι τοπικιστικές αντιθέσεις και φυσικά οι καθαρά προ-σωπικές αντιπαλότητες για λόγους γοήτρου και κοινωνικού κύρους

Eικόνα Aλέξανδρος MMαυροκορδάτοςBλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoΦανα-ριώτεςraquo

Παράθεμα 1 Ο ΚΚολοκοτρώνης μμιλά σσε ααγωνιστές ππου ααπειλούσαν ππρο-κρίτους

Το εντυπωσιακό συμπέρασμα που εξάγει κανείς από το παράθεμα δεν είναιτο πνεύμα συμφιλίωσης που διακατέχει τον μεγάλο οπλαρχηγό αλλά η ενη-μέρωση που έχει για τη διεθνή πολιτική σκηνή Φαίνεται ότι οι επαναστατη-μένοι Έλληνες έχουν συνειδητοποιήσει την αρνητική συγκυρία μέσα στηνοποία έχει εκδηλωθεί ο ξεσηκωμός τους Η Ιερή Συμμαχία καταδικάζει κάθεφιλελεύθερο και επαναστατικό κίνημα που θα μπορούσε να ανατρέψει τηνισορροπία δυνάμεων που είχε εγκαθιδρύσει μετά την ήττα του Ναπολέοντακαι την ίδια ακριβώς εποχή παρεμβαίνει δυναμικά και καταστέλλει με ταόπλα παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλα σημεία της Ευρώπης (Ισπανία 1820Ιταλία 1821)

Έχει επομένως σημασία για μια θετική αποτίμηση του ελληνικού ξεση-κωμού στην Ευρώπη να μην επικρατήσουν οι έριδες και η διχόνοια που θααναδείκνυε τις (υπάρχουσες ούτως ή άλλως) κοινωνικές και πολιτικές δια-φωνίες μεταξύ των Ελλήνων και να συσχετιστεί έτσι η επανάσταση με κοινω-νικο-ανατρεπτικά κινήματα της Ευρώπης όπως αυτό των καρμπονάρων

Παράθεμα 2 Προσωρινόν ΠΠολίτευμα ττης ΕΕλλάδοςΤο πρώτο σύνταγμα που ψήφισαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στην Επί-δαυρο στις αρχές του 1822 καταδεικνύει τις δημοκρατικές τους ιδέες καιτην πίστη τους σε ένα φιλελεύθερο πολίτευμα Η θέσπιση ενός πολιτεύμα-τος αβασίλευτης δημοκρατίας ήταν πολύ ριζοσπαστική ενέργεια για την ε-ποχή Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι με την ίδρυση του ανεξάρτητου κρά-τους έπειτα από εννιαετή αγώνα το πολίτευμα που επέβαλαν οι laquoΠροστάτι-δες Δυνάμειςraquo στο νεοσύστατο κράτος ήταν μοναρχικό απολυταρχικό καιανελεύθερο

Στο παράθεμα 2 αναγράφονται τα άρθρα εκείνα που μεταξύ άλλων

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 87

αποδεικνύουν την έντονη επίδραση που άσκησαν στην πολιτική σκέψη τωνεπαναστατημένων Ελλήνων τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης και οΔιαφωτισμός ισότητα ενώπιον των νόμων και κατοχύρωση της ατομικήςπεριουσίας και της ασφάλειας του πολίτη

Παράθεμα 3 Η έένοπλη εεμφύλια σσύγκρουση Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 Πολιτικόν ΣΣύνταγμα ττης ΕΕλλάδος ((σύνταγμα ττης ΤΤροιζή-νας) 11827

Και το σύνταγμα που ψήφισαν οι Έλληνες στην Τροιζήνα σε μια δύσκολημάλιστα συγκυρία ήταν δημοκρατικό και φιλελεύθερο Ήταν και αυτό ριζο-σπαστικό για την εποχή του σε παγκόσμια κλίμακα Αναγνώριζε ότι η εξου-σία πηγάζει από το έθνος και καταργούσε τη δουλεία στην ελληνική επικρά-τεια

Γενικά σε μια εποχή που στην Ευρώπη θριάμβευε το πνεύμα της απολυ-ταρχίας (συνέδριο Βιέννης 1815) τα συντάγματα της ελληνικής επανάστα-σης καθιέρωναν το δημοκρατικό πολίτευμα και πρόβαλλαν την ιδέα τηςπολιτικής ελευθερίας την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων τη διά-κριση των εξουσιών και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

εθνικά κκτήματα Ο όρος laquoεθνικά κτήματαraquo χρησιμοποιείται για να δηλώσειτη γη (κτήματα καλλιεργήσιμη γη βοσκοτόπια ελαιώνες) και γενικότερατην laquoακίνητη περιουσίαraquo (μύλοι ελαιοτριβεία χάνια αλλά και σπίτια) πουπεριήλθαν στα χέρια των Ελλήνων laquoεπαναστατικώ δικαίωraquo δηλαδή με τηδύναμη των όπλων εκεί όπου επικρατούσε η επανάσταση και έφευγαν οιΤούρκοι Η λέξη laquoεθνικάraquo έχει συμβολική χροιά μιας και υποδηλώνει ότιτο έθνος ξαναπαίρνει στα χέρια του την περιουσία του αυτό που τουανήκει Εξάλλου ο όρος laquoδημόσιαraquo θα ήταν αδόκιμος αφού δεν υπήρχεακόμα οργανωμένο κράτος για να διαχειριστεί αυτή την περιουσία

Άρειος ΠΠάγος Ήταν αρχικά ένα πολιτικό και δικαστικό σώμα της αρχαίαςΑθήνας με αριστοκρατική προέλευση Πήρε το όνομά του από την τοπο-θεσία όπου συγκαλούνταν σε ένα χαμηλό πετρώδη λόφο των ΑθηνώνΒΔ της Aκρόπολης (πάγος = πετρώδης βράχος Άρειος gt Αρές ήΕρινύες = οι φοβερές θεότητες που καταδιώκουν τους άδικους)

Κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 οι επαναστατη-μένοι Έλληνες άρχισαν να οργανώνονται πολιτικά αρχικά σε τοπικό επί-πεδο για να επιβλέψουν καλύτερα τις επαναστατικές ενέργειες Η Διοί-κηση (laquoΝομική Διάταξιςraquo που ψηφίστηκε στα Σάλωνα στις 15 Νοεμβρίου1821) της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος ονόμασε Άρειο Πάγο τη Γερου-σία που ασκούσε εκτελεστικά και δικαστικά καθήκοντα Ήταν μια δωδε-καμελής επιτροπή με πρόεδρο τον Θεόδωρο Νέγρη

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

88 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 88

KE

ΦA

ΛA

IO

2

89ENOTHTA 9

Οι ππυρήνες ππολιτικής εεξουσίας σστην εελληνική εεπανάστασηbull Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες πχ Πετρόμπεης Μαυρομιχά-λης Δεληγιανναίοι Ζαΐμης Λόντος) φορείς της παραδοσιακής κοινοτι-κής εξουσίας απολάμβαναν κύρος και δύναμη ndashπολιτική και οικονομικήndashκαι πριν την επανάσταση Η δύναμή τους τώρα στα χρόνια της επανά-στασης βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι υπήρξαν ήδη διαχειριστέςτης εξουσίας είχαν δηλαδή πολιτική εμπειρία Επίσης είχαν κύρος καιχρήματαbull Oι Φαναριώτες (πχ Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος) προσέγγισαν πολι-τικά κυρίως τους προεστούς χωρίς όμως να θέλουν τη σύγκρουση μετους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική εμπειρία καθώς είχαν υπηρετή-σει σε υψηλές διοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκησης Είχαν επί-σης υψηλή μόρφωση κύρος και χρήματαbull Οι οπλαρχηγοί (πχ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Οδυσσέας Ανδρού-τσος) αναδείχτηκαν με την επανάσταση στα πεδία των μαχών Ήτανεμπειροπόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμό του λαούbull Οι Φιλικοί (πχ Δ Υψηλάντης Γρηγόριος Δικαίος-Παπαφλέσσας) είχανηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίως με τους στρατιωτικούς Σταπλεονεκτήματά τους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώσει τον Αγώ-να και είχαν οι περισσότεροι οικονομική δύναμη και απολάμβαναν γενι-κού κύρους

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 89

Ελληνική εεπανάσταση κκαι εευρωπαϊκή δδιπλωματία ((1821-1826)

Οι Έλληνες προσπάθησαν από την αρχή της επανάστασης να εξασφαλί-σουν τη συμπαράσταση των Ευρωπαίων ηγετών και λαών

Στις πρώτες προκηρύξεις του αγώνα αλλά και στη Διακήρυξη της ΑrsquoΕθνοσυνέλευσης τονιζόταν ότι η ελληνική επανάσταση ήταν εθνική μεστόχο την κατάκτηση της ελευθερίας και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική

Η δδιεθνής σσυγκυρία

Η διεθνής συγκυρία ήταν αρνητική για την ελληνική επανάσταση όπωςκαι για κάθε επανάσταση στην Ευρώπη εκείνη την εποχή bull Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν η διαμόρφωση μιας ισορρο-

πίας δυνάμεων ενός status quo που θα απέτρεπε στο μέλλον τιςσυγκρούσεις

bull Ήταν η εποχή της Παλινόρθωσης της επικράτησης δηλαδή της μο-ναρχίας και της αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε μαζικό λαϊκό κί-νημα που διεκδικούσε συνθήκες περισσότερο φιλελεύθερες και δη-μοκρατικές

Σε αυτές τις συνθήκες η ελληνική επανάσταση αποτελούσε πρόβλημακαι ήταν μια συνιστώσα του ανατολικού ζητήματος

Η σστάση ττων ΔΔυνάμεων έέναντι ττης εελληνικής εεπανάστασηςΠρώτη φφάση 11821-1822

Τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης η στάση των Δυνάμεων ήταναρνητική Καμία Δύναμη δεν επιθυμούσε τη διάλυση της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι η διάλυση θα έφερνε στηνεπιφάνεια νέες αιτίες για διενέξεις μεταξύ των Δυνάμεων

10Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 paramiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml 1821-1826 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml 1823-1827 part˘Uacuteˆmiddot˚IcirclsaquopermilEgraveIumlˆIgravemiddotUgraversaquomiddot ˘currenUacute UgraveOcirc˘AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger middotAacuteOgraveOacutemiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml IcircmiddotEgravepart˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 90

KE

ΦA

ΛA

IO

2

91ENOTHTA 10

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη τηςΡωσίας Ο τσάρος καταδίκασε την ελληνική επανάσταση

Xάρη στις καίριες παρεμβάσεις του Iωάννη Kαποδίστρια υπουργού Eξω-τερικών ndashτότεndash της Pωσίας διαμορφώθηκε μια κάπως πιο ευνοϊκή ρωστι-κή και ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην ελληνική επανάσταση

Δεύτερη φφάση 11823-1825

Το 1823 συντελείται μια στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία Ο νέοςΆγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ αναθεώρησε την αγγλικήεξωτερική πολιτική και εκτιμώντας ότι ένα νέο ελληνικό κράτος θα απο-τελούσε χρήσιμο συνεργάτη της Αγγλίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειοαναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη

Η Ρωσία για να μη χάσει τα ερείσματά της ανάμεσα στους Έλληνεςπρότεινε το σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές του 1824) Σύμφωνα μετο σχέδιο αυτό θα σχηματίζονταν τρεις αυτόνομες ελληνικές ηγεμονίεςκατά το πρότυπο των παραδουνάβιων ηγεμονιών Το σχέδιο απορρίφθη-κε και από τον σουλτάνο και από τους Έλληνες

Η σστάση ττων ΕΕλλήνων έέναντι ττης ααγγλικής ππολιτικής

Η αγγλική μεταστροφή με τον Κάνιγκ ενίσχυσε την επιρροή της Αγγλίαςστους Έλληνες bull Η αγγλόφιλη κυβέρνηση του Κουντουριώτη προώθησε τη σύναψη

δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες (1824 1825)bull Το 1825 σε μια δύσκολο περίοδο λόγω της επέμβασης του αιγυπτια-

κού στρατού οι αγγλόφιλοι έπεισαν τους περισσότερους Έλληνεςνα υπογράψουν την πράξη προστασίας ένα έγγραφο με το οποίοζητούσαν από την Αγγλία να αναλάβει την προστασία των ΕλλήνωνΈνας από τους λίγους που δεν υπέγραψαν ήταν ο Δ Yψηλάντης [Ηπράξη προστασίας έχει υποτιμητικά αποκαλεστεί και laquoΠράξη υποτέλει-αςraquo]

Τρίτη φφάση 11826-1830

Όσο οι Μεγάλες Δυνάμεις αναμειγνύονταν όλο και περισσότερο στα ελ-ληνικά πράγματα οι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν ότι θα τους βοηθή-σουν στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος

Την περίοδο 1823-1825 δημιουργήθηκαν πολιτικές ομάδες-κόμματα πουσυνδέονταν με τις Δυνάμειςbull το αγγλικό με επικεφαλής τον Α Μαυροκορδάτοbull το γαλλικό με ηγέτη τον Ι Κωλέττηbull το ρωσικό με αρχηγούς τον Α Μεταξά και τον Θ Κολοκοτρώνη

Το κκίνημα ττου φφιλελληνισμού

Παράλληλα με τους αγώνες των Ελλήνων και την ευρωπαϊκή διπλωματία

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 91

αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και την Αμερική ο φιλελληνισμός Ο φιλελ-ληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφό-ταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας όσο και της Ιερής Συμ-μαχίας

Αιτίες αανάπτυξης ττου φφιλελληνισμού

Παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού ήτανbull Ο φιλελευθερισμός και ο επαναστατικός ριζοσπαστισμός που είχε

διαδώσει η γαλλική επανάστασηbull Ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμόbull Ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων σε βάρος του άμα-

χου πληθυσμούbull Η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες (των δύο πρώτων χρόνων)

Υπήρχαν και ευτελή κίνητρα όπως τυχοδιώκτες που ενδιαφέρονταν γιαχρήματα και αξιώματα

Η ππροσφορά ττου φφιλελληνισμού

Ο φιλελληνισμός πρόσφερε οικονομική ενίσχυση χρήματα εφόδια αλλάκαι ηθική συμπαράσταση

Πολλοί φιλέλληνες συμμετείχαν προσωπικά στον Αγώνα και σκοτώθηκανπολεμώντας για την ελληνική ελευθερία (πχ ο Άγγλος λόρδος Mπάιρονπου πέθανε στο πολιορκημένο Mεσολόγγι το 1824)

Προς ττην ίίδρυση αανεξάρτητου εελληνικού κκράτους ((1826-1830)

Μετά το 1826 οι Δυνάμεις φαίνονταν αποφασισμένες να λύσουν το ελληνικόζήτημα Αγγλία Ρωσία Γαλλία αποφάσισαν

στο Λονδίνο στις 6 Ιουλίου (γιrsquo αυτόκαι ιουλιανή σύμβαση) 1827 την ί-δρυση αυτόνομου ελληνικού κρά-τους

Η άρνηση του σουλτάνου προκάλε-σε την ένοπλη επέμβαση των Δυνά-μεων στο Ναβαρίνο (8 Οκτωβρίου1827) ο στόλος των Δυνάμεων συνέ-τριψε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

Ακολούθησε ρωσοτουρκικός πόλε-μος (1828-1829) στον οποίο ο τουρ-κικός στρατός ηττήθηκε Ο σουλτά-νος αναγκάστηκε να αποδεχτεί όλεςτις μέχρι τότε αποφάσεις των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπο-λης (14 Σεπτεμβρίου 1829)

Φαινόταν λοιπόν ότι η Ρωσία έλυνε με τον πόλεμο εναντίον της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας το ελληνικό ζήτημα και αυτό θα της απέφερε δι-

92 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 η Διά-σκεψη του Λονδίνου (κάτω απότην πίεση της ρωσικής νίκης ενα-ντίον των Oθωμανών) διακήρυξετην πολιτική ανεξαρτησία τηςEλλάδας Tο άρθρο 1 του Πρω-τοκόλλου έγραφε laquoH Eλλάς θέ-λει σχηματίσει εν Kράτος ανε-ξάρτητον και θέλει χαίρει όλα ταδίκαια πολιτικά διοικητικά και ε-μπορικά τα προσπεφυκότα εις ε-ντελή ανεξαρτησίανraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 92

KE

ΦA

ΛA

IO

2

93ENOTHTA 10

πλωματικά οφέλη Η Αγγλία και η Γαλλία αντιδρώντας σε αυτήν την προ-οπτική πρότειναν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το οποίοθα συμπεριλάμβανε Πελοπόννησο Κυκλάδες και από τη Στερεά Ελλάδατα εδάφη νότια της συνοριακής γραμμής Αχελώου-Σπερχειού Έτσι στις22 Iανουαρίου 3 Φεβρουαρίου 1830 οι τρεις Δυνάμεις Aγγλία ΓαλλίαPωσία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Aνεξαρτησίας το πρώτο επίσημοδιπλωματικό κείμενο που αναγνώριζε την Eλλάδα ως κράτος κυρίαρχοκαι ανεξάρτητο Επίσης επέλεξαν ως ηγεμόνα του νέου κράτους τονΛεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ Ο Λεοπόλδος όμως δεν αποδέχτηκε τηνεκλογή του

1821-1822 Oι Mεγάλες Δυνάμεις κρατούσαν αρνητική στάση απέναντιστην ελληνική επανάσταση

1823 Αναθεώρηση της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής ndash Γ Κάνιγκμεταστροφή υπέρ των ελληνικών θέσεων

1823-1825 Δημιουργία ξενικών πολιτικών κομμάτων

1824 Ρωσικό σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές)

1824-1825 Σύναψη δανείων από αγγλικές τράπεζες

1827 Ιουλιανή συνθήκη του Λονδίνου προέβλεπε την ίδρυση αυ-τόνομου ελληνικού κράτους (6 Iουλίου)

Ναυμαχία Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου)

1828-1829 Ρωσοτουρκικός πόλεμος ήττα Οθωμανών

1829 Συνθήκη Αδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου)

1830 Πρωτόκολλο Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου) δημιουργία ανεξάρ-τητου ελληνικού κράτους

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα κκαταγράψετε ττα εεπιχειρήματα μμε τταοποία ππροσπάθησαν οοι ΈΈλληνες ννα ππείσουν ττους ΕΕυρωπαίους ηηγέτες ννατους σσυμπαρασταθούν

Οι Έλληνες αντιλήφτηκαν από την αρχή ότι η συμπαράσταση των ευρωπαϊ-κών δυνάμεων ήταν απαραίτητη για την ευόδωση του αγώνα τους Προσπά-θησαν έτσι να διαχωρίσουν τις θέσεις τους από τις κοινωνικές ανατρεπτικέςθέσεις των καρμπονάρων και των ριζοσπαστών της Ευρώπης που τόσοφόβιζαν τις συντηρητικές ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών και να παρουσιά-σουν την ελληνική επανάσταση μόνο ως εθνικο-απελευθερωτική Ήτανμάλιστα μία εξέγερση ιερή ενάντια σε ένα δυνάστη αλλόθρησκο Ασιάτη και

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 93

94 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

βάρβαρο ξένο προς τα ήθη του ευρωπαϊκού πολιτισμού Βλέπουμε ότι στηνπροκήρυξη προβάλλεται το επίθετο laquoχριστιανοίraquo κι όχι το laquoορθόδοξοιraquo τοοποίο θα προβαλλόταν σε περίπτωση που εζητείτο η βοήθεια της Ρωσίας

Στην Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου τονίζεται ότι οι Έλληνεςείναι χριστιανοί και απειλούνται με όλεθρο από τους Οθωμανούς Ο αγώναςτων Ελλήνων είναι ζωής και θανάτου δεν παίρνει αναβολή καθώς απειλού-νται με εθνικό αφανισμό Τα ευρωπαϊκά βασίλεια χριστιανικά καθώς είναιδεν μπορούν να αδιαφορήσουν για την τύχη των Ελλήνων Εξάλλου οι πρό-γονοι των Ελλήνων στάθηκαν ωφέλιμοι στην ανθρωπότητα και τώρα πρέπειοι Ευρωπαίοι να πληρώσουν το χρέος τους

2 ΠΠοια ήήταν ηη θθέση ττης εελληνικής εεπανάστασης σστο εευρωπαϊκό ππολιτικότοπίο ττης εεποχής ττης ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 33

Η ελληνική επανάσταση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός laquoστην άκρη τηςΕυρώπηςraquo χωρίς ευρύτερες συνέπειες και σημασία Ξέσπασε σε μία εντελώςαρνητική συγκυρία όταν το πολιτικό κλίμα της Παλινόρθωσης επιβαλλόταν απόμια ισχυρή συμμαχία ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ιερή Συμμαχία) που καταδίκαζεκάθε φιλελεύθερη κίνηση εξέγερση ή επανάσταση ως απειλή για το σύστημαισορροπίας που ήθελε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη Εξάλλου η ελληνικήεπανάσταση αποτελούσε μέρος ενός συνολικότερου και μακραίωνου προβλή-ματος του ανατολικού ζητήματος (= ποια θα πρέπει να είναι η στάση των Δυνά-μεων της Ευρώπης έναντι του συνεχώς παρακμάζοντος οθωμανικού κράτουςκαι ποια θα ήταν η τύχη των αλλόθρησκων και αλλοεθνών υπηκόων του)

Η Ευρώπη ήταν κουρασμένη από τους ναπολεόντειους πολέμους και επι-ζητούσε μια περίοδο ειρήνης και ασφάλειας Επαναστάσεις από τις παρυ-φές της ηπείρου Ισπανία Ιταλία Ελλάδα έρχονταν να ταράξουν την laquoτάξηraquoπου είχε εγκαθιδρύσει η Ιερή Συμμαχία και να αμφισβητήσουν την laquoαρχήτης νομιμότηταςraquo Η πηγή 3 επισημαίνει την ιδιαιτερότητα της ελληνικήςεπανάστασης αφού είναι η μόνη που κατάφερε να επιβιώσει και να δώσειέτσι ένα μεγάλο χτύπημα ndashτο πρώτο μετά το συνέδριο της Βιέννηςndash στονευρωπαϊκό απολυταρχισμό Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η Ελλάδα έγινεπηγή έμπνευσης για τον διεθνή φιλελευθερισμό

Eικόνα 1 Φιλέλληνες Ο φιλελληνισμός αναπτύχθηκε κυρίως στους λαούς της Ευρώπης που είδανμε συμπάθεια το κίνημα των Ελλήνων κι όχι τόσο στις κυβερνήσεις των κρα-τών τους Εξάλλου η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική καταδίκασε αρχικά (συ-νέδριο στο Λάυμπαχ 1821) την ελληνική επανάσταση Στα γεμάτα ενθου-σιασμό άρθρα που δημοσίευαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες οι Έλληνες αγω-νιστές παρομοιάζονταν με τους αρχαίους ήρωες των Περσικών πολέμωνΠρωτεργάτης της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία υπήρξε ο ΦραγκίσκοςΡενέ ντε Σατομπριάν (Σατωβριάνδος) συγγραφέας και διπλωμάτης ενώστην Αγγλία ο λόρδος Βύρων ποιητής

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 94

KE

ΦA

ΛA

IO

2

95ENOTHTA 10

Eικόνα 2 Carneray ΗΗ νναυμαχία ττου ΝΝαβαρίνουΗ άρνηση της Τουρκίας να αποδεχτεί τους όρους της ιουλιανής συνθήκηςτου Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827) είχε ως αποτέλεσμα τη ναυμαχία του Ναβαρί-νου (20 Οκτωβρίου 1827) Η συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου οδή-γησε σε περαιτέρω αδιαλλαξία τη στάση του σουλτάνου με αποτέλεσμα ναπροωθηθεί τελικά (και λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου Απρίλιος 1828 -Σεπτέμβριος 1829) μια πιο ριζική λύση του ελληνικού ζητήματος η δημιουρ-γία ανεξάρτητου και όχι αυτόνομου ελληνικού κράτους

Eικόνα-Xάρτης 3 Η εεπικράτεια ττου ππρώτου εελληνικού κκράτους ((1830)Η πρώτη αποφασιστική παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων (ιουλιανή συν-θήκη 6 Ιουλίου 1827) δεν ξεκαθάρισε το ζήτημα των συνόρων Το πρωτό-κολλο του Λονδίνου τον Νοέμβριο του 1828 προέβλεπε ότι στην επικράτειατης Ελλάδας θα συμπεριλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος και οι Κυκλά-δες Ο Καποδίστριας με σκληρό διπλωματικό αγώνα πέτυχε διευρυμένασύνορα το νέο ανεξάρτητο κράτος του 1830 περιλάμβανε και ένα μεγάλομέρος της Στερεάς Ελλάδας Αλλά ούτε κι αυτά τα σύνορα κρίθηκαν ικανο-ποιητικά από τους Έλληνες και ο διπλωματικός αγώνας συνεχίστηκε μεαποτέλεσμα να διευρυνθούν ακόμα περισσότερο τα σύνορα και να οριστείτο 1832 ως βόρειο σύνορο του νέου κράτους η συνοριακή γραμμή Αμ-βρακικός-Παγασητικός

Παράθεμα 1 Οι εεπαναστατημένοι ΈΈλληνες ααπευθύνονται σστην ΕΕυρώπηΗ Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου συντάχθηκε στις 26 Μαρτίου1821 στην Πάτρα και επιδόθηκε στους προξένους των ξένων δυνάμεωνπου βρίσκονταν ακόμα στην επαναστατημένη πόλη Πρόκειται για το πρώτοδιπλωματικό έγγραφο των Ελλήνων προς τις ξένες δυνάμεις Η Προκήρυξηεπισημαίνει κυρίως δύο σημεία προκειμένου να πείσει τους Ευρωπαίους νασυνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων α) ότι το ελληνικό έθνος που κατα-πιέζεται από τους Οθωμανούς είναι ένα χριστιανικό έθνος όπως και ταευρωπαϊκά και β) το ένδοξο αρχαιοελληνικό προγονικό παρελθόν το οποίοθαύμαζαν τα έθνη της Ευρώπης

Παράθεμα 2 Ο φφιλέλληνας πποιητής ΣΣέλεϊ laquolaquoΕίμαστε όόλοι ΈΈλληνεςraquoΤο ποίημα του Σέλεϊ αποδεικνύει τη μεγάλη επίδραση του αγώνα για τηνελληνική ανεξαρτησία στην ευρωπαϊκή σκέψη της εποχής Ο αγώνας τωνΕλλήνων τροφοδότησε τον ρομαντισμό και τον φιλελευθερισμό των Ευρω-παίων και συνδέθηκε με τον θαυμασμό που προϋπήρχε για την κλασική (αρ-χαία) Ελλάδα Ιδιαίτερα πρέπει να σημειωθεί ότι έδωσε την αφορμή που επι-ζητούσαν οι ρομαντικοί ποιητές και διανοούμενοι να σπάσουν τα δεσμά τηςατομικότητας και να πληρώσουν την ψυχή τους και την ψυχή του κόσμου μετο συναίσθημα της προσφοράς και της αυτοθυσίας για ένα ιδανικό

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 95

Παράθεμα 3 Η εελληνική εεπανάσταση σστην ππολιτική ππραγματικότητατης εεποχής ττης

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παλινόρθωση Παλινόρθωση ονομάστηκε η επαναφορά των απολυταρχικώνκαθεστώτων στην Ευρώπη μετά το διπλό ισχυρό laquoκτύπημαraquo που είχανυποστεί ιδεολογικό από τη γαλλική επανάσταση και πολιτικό από τοlaquoπαιδί της επανάστασηςraquo τον Ναπολέοντα Οι νικητές του Ναπολέοντααποφάσισαν στο συνέδριο της Βιέννης το 1815 ότι οι έκπτωτοι μονάρ-χες έπρεπε να επανέλθουν στην εξουσία και μαζί με τη χάραξη των προ-επαναστατικών συνόρων επανέφεραν (ή καλύτερα νόμιζαν ότι επανέφε-ραν γιατί οι λαοί είχαν αντίθετη γνώμη) τα πολιτικά συστήματα και τιςιδέες της προεπαναστατικής (πριν της γαλλικής επανάστασης) εποχής

Μετά ττο 11826 οοι ΔΔυνάμεις φφαίνονταν ααποφασισμένες ννα λλύσουν ττο εελληνικόζήτημα Το έτος 1826 αποτελεί ορόσημο στη διεθνή διπλωματία που α-πασχολούνταν με το ελληνικό ζήτημα Οι κύριες εξελίξεις που συντελέ-στηκαν κατά το έτος αυτό ήτανbull Ο θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου (τέλη 1825) έφερε στον θρόνο

τον φιλοπόλεμο τσάρο Νικόλαο ο οποίος ήταν αποφασισμένος ναλύσει τις διαφορές της χώρας του με την Οθωμανική αυτοκρατορίαμε πόλεμο Αυτό θορύβησε τις άλλες δυνάμεις και ιδίως την Αγγλίαπου ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία δυνάμεων στη νοτιοανατολικήΕυρώπη

bull Υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) με-ταξύ Αγγλίας και Ρωσίας το οποίο καθόριζε ότι οι δύο Δυνάμεις θαπαρενέβαιναν μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων και του οθωμα-νικού κράτους με στόχο να βρεθεί ένας συμβιβασμός Ήδη στις προ-θέσεις τους διαφαινόταν η προοπτική της ύπαρξης μιας αυτόνομηςΕλλάδας φόρου υποτελής στην Οθωμανική Aυτοκρατορία

bull Η Αυστρία του αντιδραστικού Μέτερνιχ που μέχρι τότε ρύθμιζε σεμεγάλο βαθμό τη διπλωματική πολιτική των Δυνάμεων περιθωριοποι-ούνταν

bull ζΤο πιο σημαντικό ήταν ότι με το πρωτόκολλο της Πετρούπολης ανα-γνωριζόταν για πρώτη φορά πολιτική ύπαρξη στην Ελλάδα

96 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 96

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι εεπαναστάσεις ττου 11830

Οι επαναστάσεις του 1830 συγκλόνισαν την Ευρώπη δυτικά της Pωσίας

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση στρεφόταν εναντίον του βασιλιά Καρόλου Ιrsquo πουεπιχείρησε να επαναφέρει ως ένα βαθμό το προεπαναστατικό καθεστώς

Ο βασιλιάς ήθελε να αποδώσει κάποια προνόμια στους αριστοκράτες καιστον κλήρο από αυτά που είχαν πριν το 1789

Η μεγαλοαστική τάξη και τα λαϊκά στρώματα όμως αντέδρασαν έντονα Η κρίση κορυφώθηκε όταν ο αυταρχικός βασιλιάς

bull Διέλυσε τη Βουλήbull Περιόρισε τα εκλογικά δικαιώματα των αστώνbull Επέβαλε αυστηρή λογοκρισία

Ο λαός αντέδρασε bull Με επικεφαλής ριζοσπάστες δημοκρατικούς έστησε οδοφράγματα

στους δρόμους του Παρισιούbull Ανάγκασε τον Κάρολο σε παραίτησηbull Αξίωσε την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας

Οι φιλελεύθεροι αστοί όμως ευνόησαν την άνοδο στον θρόνο ενός μετριο-παθούς βασιλιά του Λουδοβίκου-Φιλίππου

Η εεπανάσταση σστο ΒΒέλγιο

Το Βέλγιο ήταν τμήμα του Bασιλείου των Κάτω Χωρών Οι Βέλγοι επανα-στάτησαν και ίδρυσαν ανεξάρτητο βασίλειο του Bελγίου το 1830

Η επανάσταση στο Βέλγιο προκλήθηκε κυρίως από δύο παράγοντες

11Eνότητα

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜prod laquomiddotUacutemacrlsaquo UgraveEuml˜ OacuteOcircIgraveEgraveIgravefiUgraveEuml-Ugravemiddot˜raquo AcircOacuteiquestOacuteUgraveEgravemiddot UcircUgraveOcircOacute EcircEgraveIumlAcirc-IumlAcirc˘ıAcircUacuteEgraveUcircIgravefi

1830 amp 1848 infinUcircUgraveEgraveIcirccurren˜ ndashordmEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteAcirc˜ AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜

prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo UgraveiquestIacuteEumlIgravecurrenOacuteAcircEgrave Icirc˘UacutersaquomiddotUacutemacrEuml UcircUgraveOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircfi UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircfi

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircDaggerIgravemiddotUgravemiddot UgraveOcirc˘1830 IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ 1848 UcircUgraveEumlOacute

part˘UacuteOgraveEuml

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 97

bull Ο βασιλιάς Γουλιέλμος Αrsquo της Οράγγης ευνοούσε τα ολλανδικά συμ-φέροντα σε βάρος των βελγικών

bull Υπήρχαν θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα στους προτεστάντες Ολ-λανδούς και τους καθολικούς Βέλγους

Η εεπανάσταση σστην ΠΠολωνία

Η επανάσταση στην Πολωνία είχε εθνικό χαρακτήρα Η Ρωσία κατείχεπολωνικά εδάφη και κύριο αίτημα της επανάστασης ήταν η απελευθέ-ρωσή τους και γενικότερα η ανεξαρτησία από τη Ρωσία

Η επανάσταση απέτυχε εξαιτίας bull της επέμβασης ισχυρών ρωσικών δυνάμεων καιbull των διαφωνιών μεταξύ των επαναστατών

Μετά την αποτυχία επιβλήθηκε στην Πολωνία αυταρχικό καθεστώς

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848

Tα ααίτια Τα αίτια των επαναστάσεων του 1848 ήταν ποικίλα

bull Οικονομικά κκαι κκοινωνικά ααίτια το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρω-μάτων έπεφτε συνεχώς σε πολλές περιοχές της Ευρώπης από τηδεκαετία του 1820 Υπήρχε έτσι μια γενικευμένη κοινωνική δυσαρέ-σκεια

bull Εθνικά ααίτια έχουμε ανάδυση εθνικών ιδεών στην Ευρώπη και πολλάέθνη επιδίωξαν να δημιουργήσουν ανεξάρτητα κράτη

bull Πολιτικά ααίτια τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν απέναντι στους υπηκόουςτους διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις (φορολογία στράτευση) Επί-σης υπήρχαν οι πολιτικές δυνάμεις που επιδίωκαν την ανατροπή τωναποφάσεων του συνεδρίου της Βιέννης

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση πυροδοτή-θηκε από ριζοσπάστες δημοκρατικούςπου απαιτούσαν κοινωνικές και πολι-τικές μεταρρυθμίσεις

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να παραιτη-θεί και σχηματίστηκε δημοκρατική κυ-βέρνηση με τη συμμετοχή των μετριο-παθών και των ριζοσπαστών

Η κυβέρνηση παραχώρησε πολιτικάδικαιώματα σε όλους τους άνδρες καιπήρε μέτρα οικονομικής ανακούφισηςτων λαϊκών τάξεων

Οι εκλογές του 1848 έδωσαν τηνπλειοψηφία στους μετριοπαθείς φιλε-

Παραϊστορικά

Το 1835 ο Λουδοβίκος Φίλιπποςεξέδωσε έναν νόμο λογοκρισί-ας του τύπου Όταν μετά την ε-ξέγερση του Φεβρουαρίου 1848αναγκάστηκε να παραιτηθεί στοΠαρίσι συγκεντρώθηκε ένας με-γάλος αριθμός ριζοσπαστών συγ-γραφέων και πολιτικών διανοού-μενων με αποτέλεσμα μέσα σελίγες εβδομάδες να εκδοθούν170 καινούριες εφημερίδες καινα ιδρυθούν περισσότερες από200 πολιτικές λέσχες

98 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 98

99ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

λεύθερους Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι συνέλαβαν τους ηγέτες τωνριζοσπαστών και κατήργησαν τα μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης

Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει το καλοκαίρι του 1848 ένας κοινωνικός πό-λεμος που τελείωσε με τη συντριβή των ριζοσπαστικών δυνάμεων

Η κυριαρχία των μετριοπαθών φιλελευθέρων επιβεβαιώθηκε μεbull Την εκλογή ως προέδρου της Γαλλίας του πρίγκιπα Λουδοβίκου-Να-

πολέοντα bull Την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων από τους εργάτεςbull Τον περιορισμό της ελευθεροτυπίας

Η εεπανάσταση σστην ΑΑυστρία

Η επανάσταση στην Αυστρία προκάλεσε τη φυγή του αυταρχικού πρω-θυπουργού Μέτερνιχ και του αυτοκράτορα Φερδινάνδου

Οι αντιθέσεις όμως ανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους καιτους ριζοσπάστες δημοκρατικούς οδήγησαν σε νέα επανάσταση τονΟκτώβριο του 1848 η οποία καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση ττων OOύγγρων

Μέσα στην επικράτεια της Αυστρίας σημειώθηκαν σε αρκετές περιοχέςεπαναστάσεις όπως στη Βοημία και στην Ιταλία Η πιο σημαντική ήτανστην Ουγγαρία

Οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Λάγιος Κόσουτ κήρυξαν την ανε-ξαρτησία της Ουγγαρίας σχημάτισαν κυβέρνηση και θέσπισαν νόμους

Τελικά και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση σστην ΠΠρωσία

Η επανάσταση στην Πρωσία άρχισε με εξέγερση στο Βερολίνο Ο βασι-λιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo υποσχέθηκε παραχώρηση συντάγματος

Παράλληλα καθώς δυνάμωνε το αίτημα για ένωση του γερμανικού χώ-ρου συγκλήθηκε η συνέλευση της Φρανκφούρτης και διαμορφώθηκανδύο ρεύματα στο εσωτερικό τηςbull Το ένα υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης Γερμανίας με τη συμ-

μετοχή και της Αυστρίαςbull Το άλλο τη δημιουργία μιας Μικρής Γερμανίας υπό την καθοδήγηση

της Πρωσίας Η πλειοψηφία τάχθηκε με τη δεύτερη άποψη όμως η αντίδραση της

Αυστρίας εμπόδισε τη δημιουργία ενιαίου γερμανικού κράτους

Mια ααποτίμηση

Τα επαναστατικά κινήματα του 1848 ονομάστηκαν η laquoάνοιξη των λαώνraquo Η επίδρασή τους στο πολιτικό σκηνικό ήταν πολύ σημαντική Η τάξη που ουσιαστικά ευνοήθηκε ήταν η μεγαλοαστική η οποία αύξησε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 99

στα περισσότερα κράτη τον βαθμό της συμμετοχής της στη διαχείρισητης πολιτικής εξουσίας

Αναδύθηκαν τα εθνικά αιτήματα πολλών λαών Το μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης μετατοπίστηκε μεταξύ αστών και

εργατών (από ευγενείς και αστούς)

1830 Επαναστάσεις στη Γαλλία Βέλγιο Πολωνία εναντίον αυταρχικήςεξουσίας βασιλιάδων με κοινωνικά-πολιτικά και οικονομικά αιτή-ματα

1848 Επαναστατικά κινήματα σε Γαλλία Αυστρία Ουγγαρία Πρωσία(laquoη άνοιξη των λαώνraquo)

1849 Το ριζοσπαστικό κόμμα του Λάγιος Κόσουτ ήρθε στην εξουσία καιμετέφερε την πρωτεύουσα τη Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα αανιχνεύσετε ττους λλόγους ππου οοδήγησανσε ααποτυχία ττις εεπαναστάσεις ττου 11848

Οι επαναστάσεις του 1848 εμφανίστηκαν στο συννεφιασμένο (από τα προη-γούμενα κινήματα του 1820 και 1830) ουρανό της Ευρώπης σαν αστραπή Ηεντυπωσιακή τους λάμψη εξαφανίστηκε γρήγορα χωρίς να ανατρέψει ου-σιαστικά το καθεστώς της Ιερής Συμμαχίας Όπως αναφέρει χαρακτηριστι-κά και ο ιστορικός της πηγής 2 laquoπέτυχαν και απέτυχαν γρήγοραraquo Η ζωή τωνεπαναστατικών κυβερνήσεων είχε μικρή διάρκεια και τελικά laquoόλες παρέλυ-σανraquo Κύρια αιτία για τη μη εδραίωση των επαναστατικών κυβερνήσεων στά-θηκε η έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των επαναστατών Οι συγκρούσειςανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους και ριζοσπάστες δημοκρατι-κούς ήταν έντονες και τις εκμεταλλεύτηκε η μεγαλοαστική τάξη που εδραί-ωσε τελικά συμφέροντα προς αυτήν πολιτικά καθεστώτα καθεστώτα πουδεν απειλούσαν τα οικονομικά της συμφέροντα και ταυτόχρονα μπορούσαννα ελέγξουν τις αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων και τη δυσαρέσκειάτους

2 ΠΠοιες μμεταβολές έέφεραν σστην εευρωπαϊκή ππολιτική ππραγματικότητα οοιεπαναστάσεις ττου 11848 ΣΣτην ααπάντησή σσας ννα ππάρετε υυπόψη σσας ττιςπηγές 11-3 κκαι ττην εεικόνα 44

Ας δούμε αναλυτικά τα στοιχεία που μπορούμε να αντλήσουμε από κάθεπηγή

Από την πηγή 1Οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης επανέρχονται στο πολιτικό προσκήνιοκαι αποκτούν και πάλι ενθουσιώδεις οπαδούς που μάχονται γιrsquo αυτές Έτσι

100 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 100

101ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

οι πολιτικές ιδέες της γαλλικής επανάστασης καθιερώνονται τώρα ευρύ-τερα μέσα στην κοινωνία και θεμελιώνονται σε πιο στέρεο και εύφορο έδα-φος Ειδικότερα δύο ιδεολογίες που πολεμήθηκαν από το συνέδριο τηςΒιέννης ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός φαίνεται ότι τώρα στην Ευρώ-πη του 1848 επικρατούν οριστικά και καθορίζουν τις πολιτικές εξελίξεις

Από την πηγή 2Οι επαναστάσεις του 1848 μπορούν να ειδωθούν και ως μία αποφασιστικήlaquoπρόβαraquo για ευρύτερης συμμετοχής επαναστάσεις ή επαναστάσεις λαϊκότε-ρου χαρακτήρα που εγκυμονούσε το μέλλον Επαναστάσεις δηλαδή στιςοποίες πρωταγωνιστικό ρόλο θα έπαιζαν ευρύτερα κοινωνικά στρώματαπαραμελημένα πολιτικά μέχρι τότε όπως οι φτωχοί εργαζόμενοι και οι οικο-νομικά εξαθλιωμένοι (προλετάριοι) Αυτό ίσως ήταν και το πιο σημαντικόστοιχείο που πρόσφεραν μια και όπως επισημαίνει η πηγή 2 όλες οι επανα-στάσεις απέτυχαν σύντομα και ολοκληρωτικά

Από την πηγή 3Οι επαναστάσεις του 1848 καθιέρωσαν στην πολιτική σκηνή της Ευρώπηςτις μεσαίες τάξεις και τις ιδέες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμούΈτσι έδειχναν έμμεσα τις αυταπάτες που έτρεφαν οι ισχυροί στο συνέδριοτης Βιέννης ότι μπορούσαν να πολεμήσουν και να εξαφανίσουν τις κατακτή-σεις της γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού

Από την εικόνα 4Πρέπει κανείς να συγκρατήσει την πάνδημη συμμετοχή στα πολιτικά δρώ-μενα της εποχής Στην εικόνα μπορεί να διακρίνει κανείς εκπροσώπους απόσχεδόν κάθε κοινωνική τάξη και καταγωγή κάτι που ενισχύει το συμπέρα-σμα της πηγής 3

Eικόνα 1 E NNτελακρουά ΗΗ εελευθερία οοδηγεί ττον λλαό ((1830) ττου ΕΕυγΝτελακρουά

Ο Ευγ Ντελακρουά (1798-1863) θεωρείται ως ο κορυφαίος Γάλλος ρομα-ντικός ζωγράφος Ο πίνακας laquoΗ ελευθερία οδηγεί το λαόraquo είναι ίσως ο πιοδιάσημος από τα έργα του26 σύγχρονος με τα γεγονότα της laquoΙουλιανήςεπανάστασηςraquo φιλοτεχνήθηκε το φθινόπωρο του 1830 Ο πίνακας αυτόςαναμειγνύει την αλληγορία με τον σύγχρονο (του καλλιτέχνη) ρεαλισμό

Eικόνα-Xάρτης 2 Tο εεπαναστατικό κκύμα ττου 11848 σστην ΕΕυρώπηΟ ιστορικός E Hobsbawm γράφει laquoΗ επανάσταση του 1848 ξέσπασε σχε-δόν ταυτόχρονα και (προσωρινά) επιβλήθηκε στη Γαλλία σε ολόκληρη την

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

26 Βλέπε μεταξύ άλλων laquoΗ σφαγή της Χίουraquo (1824) laquoΗ Ελλάς στα ερείπια του Μεσολογγίουraquo (1826) laquoΈφιπ-πος Έλληνας αγωνιστήςraquo laquoH μάχη του Γκιαούρη με τον πασάraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 101

Ιταλία στα γερμανικά κρατίδια στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίαςτων Αψβούργων και στην Ελβετία (1847) [] Ποτέ δε συνέβη τίποτε που ναμοιάζει περισσότερο με παγκόσμια επανάσταση το όνειρο των επαναστα-τών της περιόδου εκείνης από την αυθόρμητη και γενική αυτή πυρκαϊάraquo27

Eικόνα 3 Η εεπανάσταση ττου 11848 σστο ΒΒερολίνοΗ πρωσική μοναρχία που επηρέαζε τις πολιτικές εξελίξεις στις γερμανικέςχώρες ακολουθούσε συντηρητική πολιτική και ήταν αντίθετη προς κάθε φι-λελεύθερη κίνηση Ο βασιλιάς μάλιστα Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo θεω-ρούσε το σύνταγμα ανάρμοστη παρέμβαση ανάμεσα στον θεό και στον επί-γειο αντιπρόσωπό του Η επανάσταση τελικά ξέσπασε στο Βερολίνο αλλάαπέτυχε επειδή οι φορείς της εξουσίας ο στρατός η αστυνομία και η κρα-τική γραφειοκρατία ελέγχονταν από την πρωσική γαιοκτητική αριστοκρα-τία

Eικόνα 4 E ΦΦιλιποτό ΗΗ εεπανάσταση ττου 11848 σστη ΓΓαλλίαΣτη Γαλλία του 1848 η αμφισβήτηση κατά του καθεστώτος (του Λουδοβί-κου-Φίλιππου) δεν προερχόταν τόσο από τους σοσιαλιστές όσο από το εσω-τερικό της αστικής τάξης Η αστική συναίνεση ως προς τη διακυβέρνηση καιτο πολίτευμα μετά το 1830 ήταν επιφανειακή Η κατάσταση επιδεινώθηκεκαι η Γαλλία οδηγήθηκε σε ρήξη όταν η ηγετική αστική τάξη που στήριζε τοκαθεστώς αρνήθηκε την επέκταση (στα αστικά στρώματα) της πολιτικήςαντιπροσώπευσης με την επέκταση του δικαιώματος ψήφου Το περιορι-σμένο εκλογικό σώμα αναπαρήγε την πολιτική ηγεσία από ένα περιορισμένοκύκλο αστών28

Παράθεμα 1 Τα κκίνητρα ττων εεπαναστατών ττου 11848Τα κίνητρα των επαναστατών του 1848 ήταν ιδεολογικά πολιτικά αλλά καιεθνικιστικά Η γαλλική επανάσταση του 1789 όπως ήταν φυσικό λειτουρ-γούσε παραδειγματικά για τους επαναστάτες του 1848 και η προώθηση τωνιδεών της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αποτελούσε το βασικό κίνητρο πουτους ώθησαν στην οξεία αντιπαράθεση με τα συντηρητικά καθεστώτα τηςεποχής τους Υπάρχουν όμως και δύο βασικές διεκδικήσεις που ζητούσαν ναευοδωθούν κάτω από το ασφυκτικό καθεστώς του συνεδρίου της Βιέννης οφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός Σε αρκετές χώρες ο φιλελευθερισμός συν-δυάστηκε με εθνικιστικές επιδιώξεις όπως στην Ιταλία και στην Ουγγαρία

Παράθεμα 2 Τα κκοινά χχαρακτηριστικά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Οι επαναστάσεις που ξέσπασαν στην Ευρώπη είχαν πολλά κοινά μεταξύτους που οφείλονταν κυρίως στο γεγονός ότι εξέφρασαν την αστική τάξηκαι χρησιμοποίησαν για την πραγματοποίησή τους τη μεγάλη μάζα τουλαού Ένα κοινό επίσης στοιχείο που ήταν και η αιτία της αποτυχίας τους

102 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

27 EJ Hobsbawm Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848 Αθήνα 1992 σελ 16528 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 142

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 102

103ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

στάθηκε η σταθερά αρνητική θέση εναντίον τους από τις Δυνάμεις τουσυστήματος της Ιερής Συμμαχίας (Βλέπε και απάντηση στην ερώτηση 1)

Παράθεμα 3 H ππολιτική κκληρονομιά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Bλέπε ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoOι επαν-στάσεις του 1848raquo

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848 Η Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας φαίνεται καταδι-κασμένη από τα επαναστατικά κινήματα του 1848 Τα φιλελεύθερα κινή-ματα του 1848 ακολουθούν τα ίχνη των φιλελεύθερων και δημοκρατικώνκινημάτων και προοιωνίζουν μια πραγματική ανατροπή του χάρτη της Ευ-ρώπης και την ανάδυση μιας Ευρώπης των Εθνών Δημιουργείται έτσι έ-να ρομαντικό όνειρο η εγκαθίδρυση εθνικών δημοκρατιών συνδεδεμέ-νων μεταξύ τους με αδελφικό πνεύμα Δίπλα στις Ηνωμένες Πολιτείεςτης Αμερικής κάποιοι ονειρεύονται τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώ-πης

Τα εθνικιστικά κινήματα όμως του 1848 θα αλλάξουν πορεία θα γί-νουν περισσότερο εθνικιστικά και τελικά θα αποτύχουν λόγω της αρνη-τικής στάσης των Δυνάμεων της Ευρώπης οι οποίες κινούνται με βάσητα δικά τους εθνικά συμφέροντα και όχι με ανιδιοτελή κίνητρα που προ-άγουν την ελευθερία και τον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών χωρών

Ο ααυταρχικός ΚΚάρολος ΙΙrsquo Ο Κάρολος Ιrsquoδιαδέχτηκε στον γαλλικό θρόνο τονΛουδοβίκο ΙΗrsquo το 1824 Ο ΛουδοβίκοςΙΗrsquo29 παρrsquo όλο που είχε ανέβει στονθρόνο στο όνομα της Παλινόρθωσηςτο 1815 είχε υποστηρίξει30 πρόθυματις αρχές των Γάλλων αστών φιλελευ-θέρων νομική ισότητα δικαίωμα ψή-φου στους κατόχους ιδιοκτησίας κοι-νοβουλευτική διακυβέρνηση O αδερ-φός του Κάρολος όμως είχε αντι-δραστικές ιδέες και ήταν εχθρός τουφιλελευθερισμού Η μεγαλοαστική τά-ξη που ήταν ενισχυμένη από την αυ-ξανόμενη εκβιομηχάνιση της χώραςαντέδρασε μπαίνοντας επικεφαλήςεξέγερσης εναντίον του Καρόλου ΙrsquoΔύο από τα μέτρα του Καρόλου Ιrsquo

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Οι κομουνιστές απαξιούν νακρύψουν τις απόψεις και τουςστόχους τους Δηλώνουν ανοι-χτά ότι μόνο με τη βίαιη ανα-τροπή της παρούσας κατάστα-σης μπορούν να επιτύχουν τοσκοπό τους Αφήστε τις άρχου-σες τάξεις να τρέμουν το ενδε-χόμενο κομουνιστικής επανά-στασης Οι προλετάριοι δεν έ-χουν να χάσουν τίποτε παράμόνο τα δεσμά τους Έχουν ό-μως έναν κόσμο να κερδίσουνΕργαζόμενοι όλων των χωρώνενωθείτε

Κ Μαρξ ndash Φρ Ένγκελς Μανι-φέστο του κομμουνιστικού κόμ-ματος 1848

29 Ο γιος του εκτελεσθέντος από τους επαναστάτες βασιλιά ο Λουδοβίκος ΙΖrsquo είχε πεθάνει στην αιχμαλωσίατο 1795 Ο Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo ο Λουδοβίκος ΙΗrsquo και ο Κάρολος Ιrsquo ήταν αδέλφια30 Βλέπε EM Burns Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1988τόμ 1 σελ 93

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 103

  • Ιστορία Γ Γυμνασίου - Β Καλιόσης Β Παναγιωτόπουλος Χ Παπαϊωάννου13
    • Περιεχόμενα13
    • Πρόλογος13
    • Κεφάλαιο 1deg Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου13
      • Ενότητα 1 - Η εποχή του διαφωτισμού13
        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
        • 2 Χρονολόγιο13
        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
          • Ενότητα 2 - Η αμερικανική επανάσταση13
            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
            • 2 Χρονολόγιο13
            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
              • Ενότητα 3 - Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης13
                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                • 2 Χρονολόγιο13
                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                  • Ενότητα 4 - Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης (1794 - 1799) και η εποχή του Ναπολέοντα (1799 - 1815)13
                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                    • 2 Χρονολόγιο13
                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                        • Κεφάλαιο 2deg Η ελληνική επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της ανάδυσης των εθνικών ιδεών και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη13
                          • Ενότητα 5 - Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι έως τις αρχές του 19ου αι13
                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                            • 2 Χρονολόγιο13
                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                              • Ενότητα 6 - Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820 - 1821 στην Ευρώπη13
                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                • 2 Χρονολόγιο13
                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                  • Ενότητα 7 - Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες13
                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                      • Ενότητα 8 - Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821 - 1827)13
                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                          • Ενότητα 9 - Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους13
                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                              • Ενότητα 10 - Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη13
                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                  • Ενότητα 11 - Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη13
                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                        • Κεφάλαιο 3deg Οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                          • Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                              • Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                  • Ενότητα 14 - Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια13
                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                      • Ενότητα 15 - Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί13
                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                          • Ενότητα 16 - Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο στην Κίνα και στην Ιαπωνία13
                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                • Κεφάλαιο 4deg Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα13
                                                                                  • Ενότητα 17 - Ο Ι Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828 - 1831) Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)13
                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                      • Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 184313
                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                          • Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)13
                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                              • Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                  • Ενότητα 21 - Το Κρητικό ζήτημα (1821 - 1905)13
                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                      • Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων13
                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                          • Ενότητα 23 - Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                • Κεφάλαιο 5deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                  • Ενότητα 24 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                      • Ενότητα 25 - Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                          • Ενότητα 26 - Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                • Κεφάλαιο 6deg Η Ελλάδα από το κίνημα στο Γουδί (1909) έως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (1913)13
                                                                                                                                  • Ενότητα 27 - Το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                      • Ενότητα 28 - Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910 - 191213
                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                        • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                          • Ενότητα 29 - Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913)13
                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                              • Ενότητα 30 - Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους13
                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 7deg Ο Α παγκόσμιος πόλεμος και η ρωσική επανάσταση (1914 - 1918)13
                                                                                                                                                      • Ενότητα 31 - Τα αίτια η έκρηξη και τα μέτωπα του Α Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                          • Ενότητα 32 - Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός13
                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                              • Ενότητα 33 - Η ρωσική επανάσταση13
                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                  • Ενότητα 34 - Η λήξη του Α Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις13
                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 8deg Ο Μικρασιατικός πόλεμος13
                                                                                                                                                                          • Ενότητα 35 - Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία13
                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                              • Ενότητα 36 - Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου13
                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 37 - Το τουρκικό εθνικό κίνημα13
                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 38 - Ο Μικρασιατικός πόλεμος (1919 - 1922)13
                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 39 - Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον Μικρασιατικό πόλεμο13
                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 9deg Η εποχή του Μεσοπολέμου (1919 - 1939)13
                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 40 - Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση
                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 41 - Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος
                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 42 - Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 43 - Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 193613
                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 44 - Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα και τον Μεσοπόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 10deg Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 45 - Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 46 - Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 47 - Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β Παγκόσμιο πόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 48 - Κατοχή Αντίσταση και Απελευθέρωση13
                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 49 - Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών13
                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 11deg Διεθνείς εξελίξεις από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 50 - Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 51 - Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 52 - Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 53 - Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 12deg Η Ελλάδα από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 54 - Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963) Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960)13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση το μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 55 - Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974)13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 56 - Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές του 80 (1974-1981)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 57 - Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 80 (1981-1989)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 58 - Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Κεφάλαιο 13deg Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 59 - Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικονων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 60 - Η Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης Η Ελλάδα κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 14deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 61 - Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 62 - Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 63 - Η ποίηση και η πεζογραφία στον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 64 - Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 65 - Οι τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Πρόσθετο υλικό13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • Διαθεματικές δραστηριότητες σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • Επαναληπτικά θέματα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Επεξεργασία πρόσθετων ιστορικών πηγών13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Επαναληπτικά κριτήρια αξιολόγησης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Warning CompatibilityLevel 13 CompressObjects All CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJDFFile false CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails true EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments false ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Remove UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 1200 ColorImageDepth 8 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter FlateEncode AutoFilterColorImages false ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 1200 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly true PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Unknown SyntheticBoldness 1000000 Description ltlt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f0062006500200050004400460020658768637b2654080020005000440046002f0041002089c4830330028fd9662f4e004e2a4e1395e84e3a75355b5065876863957f671f4fdd5b58002f5b586863800c52365b9a7684002000490053004f0020680751c6300251734e8e521b5efa7b2654080020005000440046002f0041002089c483037684002000500044004600206587686376848be67ec64fe1606fff0c8bf753c29605300a004100630072006f00620061007400207528623763075357300b300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002000dgt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef67b2654080020005000440046002f00410020898f7bc430025f8c8005662f70ba9577671f4fdd5b5896fb5b5065874ef60020002853736b786a9400290020800c5c08958052365b9a76846a196e96300295dc65bc5efa7acb7b2654080020005000440046002f00410020898f7bc476840020005000440046002065874ef676848a737d308cc78a0aff0c8acb53c395b1201c004100630072006f00620061007400204f7f7528800563075357201d300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002000dgt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006200750064006f00750020006b006f006e00740072006f006c006f0076006100740020006e00650062006f0020006d0075007300ed0020007600790068006f0076006f0076006100740020007300740061006e006400610072006400750020005000440046002f0041002c0020006e0061007600720068006f00760061006e00e9006d00750020007300740061006e00640061007200640075002000490053004f002000700072006f00200064006c006f00750068006f0064006f006200e90020007500630068006f007600e1007600e1006e00ed0020005c0028006100720063006800690076006100630069005c002900200065006c0065006b00740072006f006e00690063006b00fd0063006800200064006f006b0075006d0065006e0074016f002e0020002000440061006c016100ed00200069006e0066006f0072006d0061006300650020006f0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f00200050004400460020007600790068006f00760075006a00ed006300ed006300680020005000440046002f00410020006e0061006a00640065007400650020007600200050015900ed00720075010d0063006500200075017e00690076006100740065006c00650020004100630072006f0062006100740075002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c00200064006500720020006600f800720073007400200073006b0061006c00200073006500730020006900670065006e006e0065006d00200065006c006c0065007200200073006b0061006c0020006f0076006500720068006f006c006400650020005000440046002f0041002c00200073006f006d00200065007200200065006e0020006e0079002c00200065006e0064006e007500200069006b006b0065002000760065006400740061006700650074002000490053004f002d007300740061006e0064006100720064002000740069006c0020006c0061006e00670074006900640073006f0070006200650076006100720069006e00670020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200061006600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200059006400650072006c006900670065007200650020006f0070006c00790073006e0069006e0067006500720020006f006d0020006f007000720065007400740065006c007300650020006100660020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002000660069006e006400650072002000640075002000690020006200720075006700650072006800e5006e00640062006f00670065006e002000740069006c0020004100630072006f006200610074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002e0020005000440046002f00410020006900730074002000650069006e006500200076006f007200670065007300630068006c006100670065006e0065002000490053004f002d004e006f0072006d0020006600fc007200200064006900650020004c0061006e0067007a0065006900740061007200630068006900760069006500720075006e006700200065006c0065006b00740072006f006e00690073006300680065007200200044006f006b0075006d0065006e00740065002e0020005700650069007400650072006500200049006e0066006f0072006d006100740069006f006e0065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e0020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002000660069006e00640065006e002000530069006500200069006d0020004100630072006f006200610074002d00480061006e00640062007500630068002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f00620065002000710075006500200073006500200064006500620065006e00200063006f006d00700072006f0062006100720020006f002000710075006500200064006500620065006e002000630075006d0070006c006900720020006c00610020006e006f0072006d0061002000490053004f0020005000440046002f0041002000700072006f0070007500650073007400610020007000610072006100200063006f006e0073006500720076006100720020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c006500630074007200f3006e00690063006f0073002000610020006c006100720067006f00200070006c0061007a006f002e002000500061007200610020006f006200740065006e006500720020006d00e1007300200069006e0066006f0072006d00610063006900f3006e00200073006f0062007200650020006c0061002000630072006500610063006900f3006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400690062006c0065007300200063006f006e0020006c00610020006e006f0072006d00610020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006c006100200047007500ed0061002000640065006c0020007500730075006100720069006f0020006400650020004100630072006f006200610074002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f006200650020005000440046002000710075006900200064006f006900760065006e0074002000ea0074007200650020007600e9007200690066006900e900730020006f0075002000ea00740072006500200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200075006e00650020006e006f0072006d0065002000490053004f002000700072006f0070006f007300e9006500200070006f007500720020006c006100200063006f006e0073006500720076006100740069006f006e002000e00020006c006f006e00670020007400650072006d00650020005c0028006100720063006800690076006100670065005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000e9006c0065006300740072006f006e00690071007500650073002e00200050006f0075007200200070006c007500730020006400650020006400e9007400610069006c007300200073007500720020006c006100200063007200e9006100740069006f006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200076006f006900720020006c00650020004700750069006400650020006400650020006c0027007500740069006c0069007300610074006500750072002000640027004100630072006f006200610074002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt HRV ltFEFF005a00610020007300740076006100720061006e006a0065002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e0061007400610020006b006f006a00690020007300650020006d006f00720061006a0075002000700072006f0076006a0065007200690074006900200069006c00690020007000720069006c00610067006f006400690074006900200066006f0072006d0061007400750020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006f017e0065006e006f006d002000490053004f0020007300740061006e006400610072006400750020007a00610020006400750067006f0072006f010d006e006f005c002800610072006800690076006900720061006e006f005c00290020010d007500760061006e006a006500200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e006100740061002c0020006b006f00720069007300740069007400650020006f0076006500200070006f0073007400610076006b0065002e00200020005a00610020007600690161006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00610020006f0020007300740076006100720061006e006a0075002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e006100740061002000730075006b006c00610064006e006900680020007300200066006f0072006d00610074006f006d0020005000440046002f004100200070006f0067006c006500640061006a00740065002000410064006f006200650020006b006f007200690073006e0069010d006b0069002000700072006900720075010d006e0069006b002e00200020005300740076006f00720065006e0069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400690020006d006f006700750020007300650020006f00740076006f00720069007400690020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006b00610073006e0069006a0069006d0020007600650072007a0069006a0061006d0061002egt HUN ltFEFF0045007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c00200068006f007a007a00610020006c00e900740072006500200061007a006f006b0061007400200061007a002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00610074002c00200061006d0065006c00790065006b0065007400200065006c006c0065006e01510072007a00e900730072006500200073007a00e1006e002c0020007600610067007900200061006d0065006c00790065006b006e0065006b0020006d006500670020006b0065006c006c002000660065006c0065006c006e0069006500200061007a00200065006c0065006b00740072006f006e0069006b0075007300200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200068006f00730073007a00fa0020007400e1007600fa0020006d0065006701510072007a00e9007300650020002800610072006300680069007600e1006c00e10073006100290020006300e9006c006a00e1006200f3006c0020006b006900660065006a006c00650073007a0074006500740074002000490053004f00200073007a00610062007600e1006e0079006b00e9006e007400200065006c0151007400650072006a00650073007a00740065007400740020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b002e0020002000410020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b0020006d0065006700660065006c0065006c0151002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0020006c00e90074007200650068006f007a00e1007300e10072006100200076006f006e00610074006b006f007a00f300200074006f007600e10062006200690020007400750064006e006900760061006c00f3006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000660065006c006800610073007a006e00e1006c00f300690020006b00e9007a0069006b00f6006e0079007600e900620065006e0020006f006c00760061007300680061007400f3006b002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002c00200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000e9007300200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA (Utilizzare queste impostazioni per creare documenti Adobe PDF che devono essere conformi o verificati in base a PDFA uno standard ISO proposto per il mantenimento (archiviazione) a lungo termine di documenti elettronici Per ulteriori informazioni sulla creazione di documenti PDF compatibili con PDFA consultare la Guida dellutente di Acrobat I documenti PDF creati possono essere aperti con Acrobat e Adobe Reader 50 e versioni successive) JPN ltFEFF96fb5b50658766f8306e9577671f4fdd5b580020005c002830a230fc30ab30a430d6005c0029002030d530a930fc30de30c330c8306830573066002000490053004f0020306b63d051fa6e08307f306e0020005000440046002f00410020898f683c306b6e9662e03057305f002000410064006f0062006500200050004400460020658766f830924f5c62103059308b305f3081306b4f7f75283057307e30593002005000440046002f004100206e9662e00020306e00200050004400460020658766f84f5c6210306b306430443066306f3001004100630072006f006200610074002030e630fc30b630ac30a430c9309253c2716730573066304f30603055304430023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e30593002000dgt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020c791c131d558b294002000410064006f006200650020005000440046bb38c11cb2940020d655c778c7740020d544c694d558ba700020c804c7900020bb38c11cb97c0020c7a5ae30ac040020bcf4c874d558b2940020bc29bc95005c0028bcf4ad00005c0029c73cb85c0020c81cc548b41c002000490053004f0020d45cc900c7780020005000440046002f0041c7580020addcaca9c5d00020b9dec544c57c0020d569b2c8b2e4002e0020005000440046002f00410020addcaca900200050004400460020bb38c11c0020c791c131c5d00020b300d55c0020c790c138d55c0020c815bcf4b2940020004100630072006f0062006100740020c0acc6a90020c124ba85c11cb97c0020cc38c870d558c2edc2dcc624002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002e000d000dgt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die moeten worden gecontroleerd of moeten voldoen aan PDFA een voorgestelde ISO-standaard om elektronische documenten lange tijd te kunnen bewaren (archiveren) Raadpleeg de gebruikershandleiding van Acrobat voor meer informatie over het maken van PDF-documenten die compatibel zijn met PDFA De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200073006b0061006c0020006b006f006e00740072006f006c006c0065007200650073002c00200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50020007600e6007200650020006b006f006d00700061007400690062006c00650020006d006500640020005000440046002f0041002c00200065006e00200066006f007200650073006c00e500740074002000490053004f002d007300740061006e006400610072006400200066006f00720020006c0061006e00670074006900640073006f00700070006200650076006100720069006e00670020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200048007600690073002000640075002000760069006c0020006800610020006d0065007200200069006e0066006f0072006d00610073006a006f006e0020006f006d002000680076006f007200640061006e0020006400750020006f007000700072006500740074006500720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020007300650020006200720075006b00650072006800e5006e00640062006f006b0065006e00200066006f00720020004100630072006f006200610074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002c0020006b007400f300720065002000620119006401050020007300700072006100770064007a006f006e00650020006c007500620020007301050020007a0067006f0064006e00650020007a0020005000440046002f0041002c002000700072006f0070006f006e006f00770061006e00790020007300740061006e0064006100720064002000490053004f00200064014200750067006f007400650072006d0069006e006f007700650067006f0020007500740072007a0079006d0061006e006900610020005c00280061007200630068006900770075006d005c002900200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200065006c0065006b00740072006f006e00690063007a006e007900630068002e002000570069011900630065006a00200069006e0066006f0072006d00610063006a00690020006e0061002000740065006d00610074002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200050004400460020007a0067006f0064006e0079006300680020007a0020005000440046002f00410020007a006e0061006a00640075006a006500200073006901190020007700200070006f0064007201190063007a006e0069006b007500200075017c00790074006b006f0077006e0069006b0061002e00200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f00620065002000500044004600200063006100700061007a0065007300200064006500200073006500720065006d0020007600650072006900660069006300610064006f00730020006f0075002000710075006500200064006500760065006d00200065007300740061007200200065006d00200063006f006e0066006f0072006d0069006400610064006500200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200075006d0020007000610064007200e3006f0020007200650063006f006d0065006e006400610064006f002000700065006c0061002000490053004f002000700061007200610020006100200070007200650073006500720076006100e700e3006f00200065006d0020006c006f006e0067006f0020007000720061007a006f0020005c00280061007200710075006900760061006d0065006e0074006f005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c00650074007200f4006e00690063006f0073002e002000500061007200610020006f00620074006500720020006d00610069007300200069006e0066006f0072006d006100e700f50065007300200073006f00620072006500200063006f006d006f00200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400ed007600650069007300200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006f0020004700750069006100200064006f002000750073007500e100720069006f00200064006f0020004100630072006f006200610074002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f00620065002000500044004600200063006100720065002000750072006d00650061007a010300200061002000660069002000760065007200690066006900630061007400650020007300610075002000630061007200650020007400720065006200750069006500200073010300200063006f00720065007300700075006e006401030020007300740061006e00640061007200640075006c007500690020005000440046002f0041002c00200075006e0020007300740061006e0064006100720064002000490053004f002000700072006f007000750073002000700065006e00740072007500200070010300730074007200610072006500610020007000650020007400650072006d0065006e0020006c0075006e00670020005c0028006100720068006900760061007200650061005c002900200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f007200200065006c0065006300740072006f006e006900630065002e0020002000500065006e00740072007500200069006e0066006f0072006d00610163006900690020007300750070006c0069006d0065006e007400610072006500200064006500730070007200650020006300720065006100720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f0072002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650020006300750020007300740061006e00640061007200640075006c0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c0074006101630069002000470068006900640075006c0020007500740069006c0069007a00610074006f00720075006c00750069002000700065006e0074007200750020004100630072006f006200610074002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043a043e0442043e0440044b04350020043f043e0434043b04350436043004420020043f0440043e043204350440043a043500200438043b043800200434043e043b0436043d044b00200441043e043e0442043204350442044104420432043e043204300442044c0020005000440046002f0041002c0020044104420430043d04340430044004420443002000490053004f00200434043b044f00200434043b043804420435043b044c043d043e0433043e0020044504400430043d0435043d0438044f0020005c0028043004400445043804320430044604380438005c00290020044d043b0435043a04420440043e043d043d044b044500200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002e002000200411043e043b043504350020043f043e04340440043e0431043d0430044f00200438043d0444043e0440043c043004460438044f0020043f043e00200441043e043704340430043d0438044e0020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002c00200441043e0432043c0435044104420438043c044b0445002004410020005000440046002f0041002c0020043f0440043504340441044204300432043b0435043d043000200432002004200443043a043e0432043e043404410442043204350020043f043e043b044c0437043e0432043004420435043b044f0020004100630072006f006200610074002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00690020006a006900680020006a0065002000740072006500620061002000700072006500760065007200690074006900200061006c00690020006d006f00720061006a006f002000620069007400690020007600200073006b006c006100640075002000730020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006100670061006e0069006d0020007300740061006e0064006100720064006f006d002000490053004f0020007a006100200064006f006c0067006f0072006f010d006e006f00200073006800720061006e006a006500760061006e006a00650020005c002800610072006800690076006900720061006e006a0065005c002900200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002e00200020005a006100200064006f006400610074006e006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00650020006f0020007500730074007600610072006a0061006e006a007500200064006f006b0075006d0065006e0074006f00760020005000440046002c00200073006b006c00610064006e00690068002000730020005000440046002f0041002c0020007300690020006f0067006c0065006a00740065002000750070006f007200610062006e00690161006b006900200070007200690072006f010d006e0069006b0020004100630072006f006200610074002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f0074002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002c0020006a006f0074006b00610020007400610072006b0069007300740065007400610061006e00200074006100690020006a006f006900640065006e0020007400e400790074007900790020006e006f00750064006100740074006100610020005000440046002f0041003a0074006100200065006c0069002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640069006500680064006f007400750073007400610020007300e40068006b00f60069007300740065006e00200064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020007000690074006b00e400610069006b006100690073007400610020007300e40069006c0079007400790073007400e40020005c002800610072006b006900730074006f0069006e007400690061005c0029002000760061007200740065006e002e0020004c0069007300e40074006900650074006f006a00610020005000440046002f0041002d00790068007400650065006e0073006f00700069007600690065006e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020006c0075006f006d0069007300650073007400610020006f006e0020004100630072006f0062006100740069006e0020006b00e400790074007400f6006f0070007000610061007300730061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d00200073006b00610020006b006f006e00740072006f006c006c006500720061007300200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50073007400650020006d006f0074007300760061007200610020005000440046002f0041002c00200065006e0020006600f6007200650073006c006100670065006e002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640020006600f600720020006c00e5006e00670076006100720069006700740020006200650076006100720061006e006400650020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006100200064006f006b0075006d0065006e0074002e00200020004d0065007200200069006e0066006f0072006d006100740069006f006e0020006f006d00200068007500720020006d0061006e00200073006b00610070006100720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00610020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074002000660069006e006e00730020006900200061006e007600e4006e00640061007200680061006e00640062006f006b0065006e002000740069006c006c0020004100630072006f006200610074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF004b006f006e00740072006f006c0020006500640069006c006500630065006b0020007600650079006100200065006c0065006b00740072006f006e0069006b002000620065006c00670065006c006500720069006e00200075007a0075006e0020006400f6006e0065006d006c00690020006b006f00720075006e006d0061007301310020005c002800610072015f00690076006c0065006d006500290020006900e70069006e002000f6006e006500720069006c0065006e0020006200690072002000490053004f0020007300740061006e006400610072006401310020006f006c0061006e0020005000440046002f0041201900790061002000750079006d00610073013100200067006500720065006b0065006e002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020005000440046002f00410020007500790075006d006c00750020005000440046002000620065006c00670065006c006500720069006e0069006e0020006f006c0075015f0074007500720075006c006d00610073013100200069006c006500200069006c00670069006c006900200064006100680061002000660061007a006c0061002000620069006c006700690020006900e70069006e0020006c00fc007400660065006e0020004100630072006f0062006100740020004b0075006c006c0061006e0131006d0020004b0131006c006100760075007a0075006e0061002000620061006b0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents that are to be checked or must conform to PDFA a proposed ISO standard for the long-term preservation (archival) of electronic documents For more information on creating PDFA compliant PDF documents please refer to the Acrobat User Guide Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003c003c103cc03ba03b503b903c403b103b9002003bd03b1002003b503bb03b503b303c703b803bf03cd03bd002003ae002003c003bf03c5002003c003c103ad03c003b503b9002003bd03b1002003c303c503bc03bc03bf03c103c603ce03bd03bf03bd03c403b103b9002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003ad03bd03b1002003c003c103bf03c403b503b903bd03cc03bc03b503bd03bf002003c003c103cc03c403c503c003bf002000490053004f002003b303b903b1002003bc03b103ba03c103bf03c003c103cc03b803b503c303bc03b7002003b403b903b103c403ae03c103b703c303b70020005c002803b103c103c703b503b903bf03b803ad03c403b703c303b7005c0029002003b703bb03b503ba03c403c103bf03bd03b903ba03ce03bd002003b503b303b303c103ac03c603c903bd002e00200020039303b903b1002003c003b503c103b903c303c303cc03c403b503c103b503c2002003c003bb03b703c103bf03c603bf03c103af03b503c2002003c303c703b503c403b903ba03ac002003bc03b5002003c403b7002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303af03b1002003b503b303b303c103ac03c603c903bd0020005000440046002003c303c503bc03b203b103c403ce03bd002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003b103bd03b103c403c103ad03be03c403b5002003c303c403bf03bd0020039f03b403b703b303cc002003a703c103ae03c303c403b7002003c403bf03c50020004100630072006f006200610074002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt gtgtgtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2540 2540] PageSize [595276 841890]gtgt setpagedevice

Page 2: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 11οο 9Ενότητα 1η 10Ενότητα 2η 20Ενότητα 3η 27Ενότητα 4η 40

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 22οο 49Ενότητα 5η 50Ενότητα 6η 61Ενότητα 7η 67Ενότητα 8η 73Ενότητα 9η 82Ενότητα 10η 90Ενότητα 11η 97

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 33οο 105Ενότητα 12η 106Ενότητα 13η 116Ενότητα 14η 125Ενότητα 15η 135Ενότητα 16η 143

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 44οο 153Ενότητα 17η 154Ενότητα 18η 163Ενότητα 19η 170Ενότητα 20ή 180Ενότητα 21η 189Ενότητα 22η 194Ενότητα 23η 204

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 55οο 215Ενότητα 24η 216Ενότητα 25η 226Ενότητα 26η 237

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 66οο 251Ενότητα 27η 252Ενότητα 28η 261Ενότητα 29η 267Ενότητα 30ή 277

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 77οο 283Ενότητα 31η 284Ενότητα 32η 300Ενότητα 33η 312Ενότητα 34η 325

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 5

6 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 88οο 337Ενότητα 35η 338Ενότητα 36η 346Ενότητα 37η 355Ενότητα 38η 362Ενότητα 39η 381

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 99οο 395Ενότητα 40ή 396Ενότητα 41η 404Ενότητα 42η 410Ενότητα 43η 418Ενότητα 44η 430

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1100οο 437Ενότητα 45η 438Ενότητα 46η 445Ενότητα 47η 453Ενότητα 48η 458Ενότητα 49η 469

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1111οο 477Ενότητα 50ή 478Ενότητα 51η 487Ενότητα 52η 496Ενότητα 53η 506

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1122οο 515Ενότητα 54η 516Ενότητα 55η 527Ενότητα 56η 538Ενότητα 57η 547Ενότητα 58η 555

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1133οο 565Ενότητα 59η 566Ενότητα 60ή 573

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1144οο 579Ενότητα 61η 580Ενότητα 62η 592Ενότητα 63η 606Ενότητα 64η 619Ενότητα 65η 635

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το microάθηmicroα της Ιστορίας microπορεί να αποτελέσει για κάθε microαθητή ένα γοητευ-τικό ταξίδι στο παρελθόν microέσα από το οποίο θα ζωντανέψουν όλα τα θαυ-microαστά επιτεύγmicroατα του ανθρώπινου πολιτισmicroού αλλά και όλες εκείνες οιστιγmicroές που αmicroαύρωσαν την πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου και σηmicroά-δεψαν αρνητικά κατά καιρούς τις κοινωνίες του Η επαφή microε τις κατακτή-σεις αλλά και microε τα σφάλmicroατα του παρελθόντος η οποία επιτυγχάνεταιmicroέσα από την ιστορική γνώση microπορεί να συmicroβάλλει στη διαmicroόρφωσηανθρώ-πων microε συγκροτηmicroένη σκέψη και αναπτυγmicroένη κρίση ανθρώπων πουθα ξέρουν να αξιοποιούν τη γνώση των πολιτισmicroών που προηγήθηκαν για τηδηmicroιουργία δίκαιων και δηmicroιουργικών κοινωνιών Με γνώmicroονα τις αρχέςαυτές προσπαθήσαmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε ένα βιβλίο που δε θα περιορίζε-ται στην απάντηση των εργασιών του σχολικού βιβλίου αλλά θα βοηθά τουςαναγνώστες του να αποκτήσουν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες προκει-microένου να σχηmicroατίσουν σαφή ndashόσο είναι δυνατόνndash αντίληψη για τα ιστορικάγεγονότα και για το ρόλο που διαδραmicroάτισαν τα πρόσωπα σε αυτά Γι αυτόδοmicroήσαmicroε το βιβλίο ως εξής

bull ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣΣτο microέρος αυτό παρουσιάζουmicroε διαγραmicromicroατικά το υλικό της κάθε ενότηταςτου σχολικού βιβλίου Το διάγραmicromicroα είναι αρκετά αναλυτικό ώστε να βοη-θάει τον microαθητή να σχηmicroατίσει πλήρη εικόνα των ιστορικών δεδοmicroένων κάθεmicroαθήmicroατος και οργανώνεται microε βάση microικρές υποενότητες στις οποίες δια-τηρήθηκαν στο microεγαλύτερο microέρος τους οι υπότιτλοι του σχολικού βιβλίου

Πριν από κάθε διάγραmicromicroα υπάρχει ένας microικρός πίνακας microε χρονική ανα-φορά στο τώρα στο πριν και στο microετά Ο σύντοmicroος αυτός χρονικός προσ-διορισmicroός βοηθάει τον microαθητή να κατανοεί το χρονικό πλαίσιο στο οποίοεξελίσσεται κάθε ενότητα και παράλληλα να συνδέει microεταξύ τους τις ιστορι-κές περιόδους που διδάσκεται

bull ΧΡΟΝΟΛΟΠΟΣτο microέρος αυτό δίνονται τα πιο σηmicroαντικά ιστορικά γεγονότα των οποίων οιηmicroεροmicroηνίες παρουσιάζονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα Το χρονολόγιοαυτό λειτουργεί και ως microια σύντοmicroη επανάληψη των βασικών ιστορικώνγεγονότων κάθε microαθήmicroατος

bull ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό δίνονται οι απαντήσεις των ερωτήσεων που υπάρχουν στοσχολικό βιβλίο για τη συγκεκριmicroένη ενότητα Το υλικό για την απάντηση τωνδιαθεmicroατικών δραστηριοτήτων βρίσκεται στο cd-rom που συνοδεύει τοβιβλίο

bull ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό σχολιάζονται αναλυτικά οι εικόνες και τα παραθέmicroατα πουυπάρχουν σε κάθε ενότητα Πολύ συχνά η ανάλυσή τους περιλαmicroβάνει πρό-

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 7

8 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

σθετες ιστορικές πληροφορίες που σκοπό έχουν να εmicroπλουτίσουν την ιστο-ρική γνώση του microαθητή γύρω από τα συγκεκριmicroένα γεγονότα και παράλ-ληλα να του κεντρίσουν το ενδιαφέρον

bull ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΣτο πέmicroπτο και τελευταίο microέρος παραθέτουmicroε επιπλέον πληροφορίες για ταγεγονότα που αναλύονται στην κάθε ενότητα microε στόχο από τη microία να απο-σαφηνίσουmicroε δύσκολες είτε σκοτεινές πλευρές τους και από την άλλη ναικανοποιήσουmicroε τη διάθεση του microαθητή να εmicroβαθύνει στα ιστορικά δεδο-microένα και να διευρύνει τη γνώση του γύρω από αυτά ∆ώσαmicroε έmicroφαση σεθέmicroατα και γεγονότα που είναι πιθανόν να προβληmicroατίσουν τον microαθητή καινα δηmicroιουργήσουν ερωτηmicroατικά καθώς και σε γεγονότα που ξεχωρίζουνγια τη βαρύτητα τους και την έντονη επίδραση που άσκησαν στην εποχήτους αλλά και στα microετέπειτα χρόνια

bull ΠΑΡΑΪΣΤΟΡΙΚΑΙδιαίτερο τmicroήmicroα του βιβλίου αποτελούν τα λεγόmicroενα Παραϊστορικά Πρόκει-ται για σύντοmicroες ιστορικές αναφορές σε στοιχεία που συχνά εντυπωσιάζουνmicroε την ιδιαιτερότητα τους είτε σε γεγονότα παράξενα και αξιοσηmicroείωταΠιστεύουmicroε ότι οι αναφορές αυτές θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον τουmicroαθητή και επιπλέον θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει και κάποιες άλλες δια-στάσεις είτε και αθέατες πτυχές των ιστορικών γεγονότων Τα Παραϊστο-ρικά βρίσκονται διάσπαρτα και στα πέντε microέρη από τα οποία αποτελείταικάθε ενότητα του βιβλίου δίπλα στο αντίστοιχο συmicroβάν ή πρόσωπο στοοποίο αναφέρονται

Στο cd-rom που συνοδεύει το βιβλίο παραθέσαmicroε πλούσιο υλικό για αξιοποί-ηση από τον microαθητή ή από τον εκπαιδευτικό Πιο συγκεκριmicroένα το cd-romπεριέχειbull ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ Ο∆ΗΓΙΕΣ ΠΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΘΕΜΑΤΙ-

ΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥbull ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ανά κεφάλαιο)

Ελπίζουmicroε πως το βιβλίο αυτό θα είναι ένα πολύτιmicroο εργαλείο για τουςmicroαθητές και τους εκπαιδευτικούς

Οι συγγραφείς

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 8

ΟΙ ΑΑΠΑΡΧΕΣ ΔΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣΤΟΥ ΝΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΚΟΣΜΟΥ

1 Kεφάλαιο Πρώτο

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 9

1Eνότητα

Εξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Οικονομικές μμεταβολές

Στη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα στην Ευρώπη bull Σημειώθηκε θεαματική αύξηση του πληθυσμούbull Έγιναν μεταβολές στην αγροτική οικονομία για να καλύψουν τις ανά-

γκες του αυξανόμενου πληθυσμού Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκεαγροτική επανάσταση

bull Το εμπόριο αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Ευρώπη στην Αφρική καιστην Αμερική (τριγωνικό εμπόριο) και κεφάλαια συσσωρεύτηκαν σταχέρια Eυρωπαίων επιχειρηματιών

Αποτελέσματα bull Οι παραπάνω εξελίξεις έφεραν μεταβολές στην παραγωγική διαδικα-

σία Η ύπαρξη ταυτόχρονα α) τεχνολογικών εξελίξεων και ισχυρών μηχα-

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

infinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot part˘Uacuteˆmiddot˚Icircfi˜ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo amp AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

prod AcircOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger

part˘UacuteOgraveEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcirclsaquo infinEcircUacuteEgraveIcirclsaquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 10

KE

ΦA

ΛA

IO

1

νών β) επιχειρηματιών με κεφάλαια γ) χιλιάδων αγροτών που αναζη-τούσαν εργασία στις πόλεις οδήγησε στην εκβιομηχάνιση

bull Αυτά συνέβησαν (αρχικά) στη Μεγάλη Βρετανία στα 1750-1780 καιαποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομη-χανική επανάσταση

Κοινωνικές μμεταβολές

Η αριστοκρατία προσπάθησε να διαφυλάξει ταπρονόμιά της

Η αστική τάξη (βιομήχανοι τραπεζίτες μεγαλέ-μποροι) ενίσχυσε τη θέση της

Αγρότες και ασθενή κοινωνικά στρώματα πόλεωνζούσαν σε άσχημες συνθήκες

Η ππολιτική κκατάσταση σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Η πολιτική κατάσταση δε γνώρισε τις ραγδαίες μεταβολές που συντελέ-στηκαν στην οικονομία παρέμεινε στάσιμηbull Σχεδόν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης επικρατούσε η απόλυτη μο-

ναρχίαbull Στη Μεγάλη Βρετανία αντίθετα οι οικονομικά ισχυρές τάξεις είχαν ο-

ρισμένα πολιτικά δικαιώματα αποτέλεσμα της ένδοξης επανάστασηςτου 1688 η οποία οδήγησε στον περιορισμό των εξουσιών του βασι-λιά

Πνευματικές εεξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο ααι

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τιςπρολήψεις του Μεσαίωνα

Παρακινημένοι από την επιτυχία των φυσικών επιστημών κάποιοι διανο-ούμενοι σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν με βάση τη λογική να ανακαλύ-ψουν (παρόμοιους με τους φυσικούς) νόμους που διέπουν τη λειτουργίατου κόσμου

Πρωτοπόροι στις πνευματικές εξελίξειςbull Φράνσις Mπέικον (ή Bάκων) Το πείραμα πρέπει να επαληθεύει μια

επιστημονική θέση προκειμένου αυτή να γίνεται αποδεκτήbull Pενέ Nτεκάρτ (ή Kαρτέσιος) Η συστηματική αμφιβολία οδηγεί στην

αληθινή γνώσηbull Tζον Λοκ Οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα (ζωής

ελευθερίας περιουσίας)bull Iσαάκ Nιούτον (ή Nεύτων) Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς

11ENOTHTA 1

intOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveIcirclsaquo˘UacutemiddotIgraversaquopermilmiddot

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 11

12 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νόμους O Nεύτων εφαρμόζοντας την επαγωγική μέθοδο διατύπω-σε τον νόμο της παγκόσμιας έλξης

Το κκίνημα ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι θθεμελιακές θθέσεις ττων δδιαφωτιστών

Απόρριψη κάθε αυθεντίας Κριτική υφιστάμενης γνώσης Αποδοχή λογικής για την ερμηνεία του κόσμου (ορθολογισμός) Πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς

Γεωγραφικά ndashndash χχρονικά όόρια κκαι εεκπρόσωποι ττου ΔΔιαφωτισμού

Στα τέλη του 17ου αι εμφανίστηκε στην Aγγλία Kυριότερος εκπρόσω-πος ήταν ο Tζον Λοκ

Tον 18ο αι κορυφώθηκε στη Γαλλία Aνάμεσα στους Γάλλους διαφωτι-στές ξεχώρισαν ο Pουσό ο Bολτέρος ο Nτιντερό ο Mοντεσκιέ και ο NτrsquoAλαμπέρ

Aπό τη Γαλλία ο Διαφωτισμός εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Eυρώπη

Διαφωτισμός κκαι ππολιτική

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κίνημα κατεξοχήν πολιτικό Η αστική τάξη εκφρά-στηκε πολιτικά μέσω του Διαφωτισμού και διεκδίκησε τη συμμετοχή τηςστην πολιτική εξουσία

Oι ββασικές ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού

Φυσικά δικαιώματα Όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα απαραβίασταδικαιώματα (ζωής ιδιοκτησίας ισότητας ελευθερίας σκέψης και έκφρα-σης) Τα δικαιώματα αυτά δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία

Κοινωνικό συμβόλαιο Διατυπώθηκε από τον Tζον Λοκ και υποστηρίχθηκεαπό τον Ρουσό Οι άνθρωποι παραχώρησαν κάποιες ελευθερίες τουςπροκειμένου να ζήσουν αρμονικά Το κράτος είναι ο εγγυητής των όρωναυτής της συμφωνίας Στην περίπτωση που το κράτος παραβιάσει τοσυμβόλαιο και γίνει τυραννικό οι αρχόμενοι έχουν δικαίωμα αντίστασηςΓια τον Ρουσό που ήταν πιο ριζοσπαστικός η εξουσία πρέπει να βρίσκε-ται στα χέρια του λαού και όχι του ηγεμόνα

Γενική βούληση Όρος του Ρουσό που σημαίνει την έκφραση του γενικούσυμφέροντος μέσα από τη σύνθεση των ατομικών βουλήσεων Πρόκειταιουσιαστικά για τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων

Διάκριση των εξουσιών Διατυπώθηκε από τον Μοντεσκιέ Οι φορείς τηςεξουσίας πρέπει να είναι διαφορετικοίbull Εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (η κυβέρνηση)bull Νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (η βουλή)bull Δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (οι δικαστές)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 12

13

H εεπίδραση ππου άάσκησε οο ΔΔιαφωτισμός σστην ππολιτική ππραγματικότητα ττου18ου ααι

Ο Διαφωτισμός άσκησε σημαντική επίδραση στην εποχή του Ενέπνευσε την αμερικανική (1774) και τη γαλλική (1789) επανάσταση Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του

bull περιόρισαν τα προνόμια των ανώτερων τάξεων bull έλαβαν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας bull ενίσχυσαν τα Γράμματα και τις Τέχνες Αυτή η παραλλαγή της μοναρχίας ονομάστηκε φωτισμένη δδεσποτείαbull Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Φρειδερίκος Βrsquo (1740-1786) στην

Πρωσία η Μαρία Θηρεσία και ο γιος της Ιωσήφ (1740-1780) στηνΑυστρία και η Αικατερίνη Brsquo (1762-1796) στη Ρωσία

H εεπίδραση ττου ΔΔιαφωτισμού σστις σσύγχρονες δδημοκρατίες

Οι ιδέες του Διαφωτισμού καθιερώθηκαν και άσκησαν σημαντική επί-δραση ακόμα και στις σύγχρονες δημοκρατίες

Διαφωτισμός κκαι θθρησκεία

Οι περισσότεροι διαφωτιστές ήταν υπέρ του ντεϊσμού ενός θρησκευτι-κού δόγματος που πρέσβευε ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο αλλά δενπαρεμβαίνει στη λειτουργία του Επομένως δε χρειάζονται ούτε ιερέςτελετές ούτε προσευχές

Οι διαφωτιστές ασκούσαν αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία στημισαλλοδοξία και στον φανατισμό

Οι διαφωτιστές ήταν υπέρ της ανεξιθρησκίας Κάποιοι διαφωτιστές ήταν άθεοι

Διαφωτισμός κκαι εεκπαίδευση

Η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα μέσα για τη συνεχή πρόοδο τουανθρώπου

Ο Ρουσό στο έργο του Αιμίλιος ανέδειξε τη σημασία της προσωπικήςαναζήτησης του διδασκόμενου

Οι διαφωτιστές δε δέχονταν την αυθεντία του δασκάλου Ήθελαν τον δά-σκαλο οδηγό του μαθητή στην ανακάλυψη των απαντήσεων

Διαφωτισμός κκαι οοικονομικός φφιλελευθερισμός

Φυσιοκρατία Η οικονομία πρέπει να αφεθεί να λειτουργεί laquoφυσικάraquoχωρίς την παρέμβαση του κράτους (= μερκαντιλισμός) Την άποψη αυτήυποστήριξαν Γάλλοι οικονομολόγοι με κύριο εκπρόσωπο τον Κενέ

Οικονομικός φφιλελευθερισμός Η οικονομική αυτή θεωρία γεννήθηκε στηΜεγάλη Βρετανία με κύριο εισηγητή τον Άνταμ Σμιθ στο έργο του Έρευ-νες για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776) Σύμφωνα με

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 13

14 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αυτήν το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονο-μική ζωή1

Η ΕΕγκυκλοπαίδεια

Eίναι το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του Διαφωτισμούbull Eίναι ένα συλλογικό έργο 33 τόμων bull Πρωτεργάτες ήταν ο Ντιντερό και ο Ντrsquo Αλαμπέρbull Συνοψίζει τις ιδέες του Διαφωτισμούbull Παρουσιάζει τις νέες γνώσεις ιδέες και αντιλήψεις για την οικονομία

την κοινωνία την πολιτική

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοι-νωνικά στρώματα

Μέσα από εκλαϊκευτικά βιβλία έγιναν γνωστές και δημοφιλείς και στακατώτερα κοινωνικά στρώματα

Τέλος από τη Γαλλία οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν στην υπό-λοιπη Ευρώπη (και στην Αμερική)

17ος ααι laquoΕπιστημονική επανάστασηraquo πρόοδος των φυσι-κών επιστημών

18ος ααι Αγροτική επανάσταση Διαφωτισμός

1750-1780 Η πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασηςπερ μμέσα ττου 118ου ααι laquoΦωτισμένη δεσποτείαraquo μονάρχες που αποδέχο-

νται τις αρχές του διαφωτισμού

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττις ππηγές 33α 33β κκαι 44 ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττις ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού ππου υυποστηρίζονται σσε ααυτές

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κατεξοχήν πολιτικό κίνημα Οι κύριες πολιτικές τουθέσεις ήταν α) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ατόμου και του πολίτη δικαιώματα

που θεωρήθηκαν laquoφυσικάraquo και απαραβίασταβ) Η εκπόρευση της νομιμότητας της εξουσίας από τον λαόγ) Η διάκριση των εξουσιώνΣύμφωνα με τον Διαφωτισμό ο λαός έχει το δικαίωμα ακόμα και της χρήσηςβίας απέναντι στο μέχρι πρότινος ιερό πρόσωπο του ηγεμόνα Το δικαίωμα

2 XPONOsectOdegIO

1 Για μερικές επιγραμματικές διαφορές μεταξύ γαλλικής φυσιοκρατίας και βρετανικού φιλελευθερισμούβλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 14

15

αντίστασης του λαού κατοχυρώνεται με το σκεπτικό του laquoκοινωνικού συμβο-λαίουraquo ο ηγεμόνας κυβερνάει στο όνομα του λαού του επομένως πρέπει οιαποφάσεις του να μη θίγουν τα συμφέροντα του λαού Σε περίπτωση που οηγεμόνας ενεργεί διαφορετικά ο λαός έχει το δικαίωμα να αντιδράσει δυνα-μικά (Tζον Λοκ) Κάθε εξουσία λοιπόν πηγάζει από τον λαό και ασκείται γιαχάρη του λαού Ο λαός έχει τη δύναμη να διορίζει τους δημόσιους λειτουρ-γούς και να τους παύει σύμφωνα με τη θέλησή του Οι κρατικοί αξιωματού-χοι και υπάλληλοι οφείλουν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών και σεκαμία περίπτωση να τους τυραννούν και να τους εξουσιάζουν (Zαν ZακPουσό) Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για τηνύπαρξη ελευθερίας σε ένα κράτος Σε διαφορετική περίπτωση η κατά-χρηση της εξουσίας θα γεννήσει τη διαφθορά και την αδικία (παράθεμα 4)

2 ΠΠοιας κκοινωνικής ττάξης ττις εεπιδιώξεις εεξυπηρετούσε ααντικειμενικά οοοικονομικός φφιλελευθερισμός ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 66

Μέσα από τον Διαφωτισμό η αναδυόμενη αστική τάξη εξέφρασε τα πολιτικάτης επιχειρήματα με τα οποία διεκδικούσε τη συμμετοχή της στην άσκησητης εξουσίας Είναι επόμενο λοιπόν η οικονομική θεωρία που αναπτύχθηκεστο πλαίσιο της ιδεολογίας του Διαφωτισμού να εκφράζει την αστική τάξηκαι τα συμφέροντά της Η εναντίωση στον κρατικό παρεμβατισμό που έθιγετα συμφέροντα των αστών και περιόριζε τις δραστηριότητές τους εκφραζό-ταν με την προσπάθεια κατάργησης του παλιού οικονομικού συστήματοςτου μερκαντιλισμού Η αντίθεση στον μερκαντιλισμό έφερε στο προσκήνιοτις θεωρίες για ελεύθερη και αβίαστη οικονομική δραστηριότητα Πρότυπογια την οικονομική δραστηριότητα έγινε η ίδια η φύση η οποία λειτουργείκαλύτερα όταν λειτουργεί ελεύθερη από την ανθρώπινη παρέμβαση Η laquoφυ-σικήraquo λειτουργία της οικονομίας ονομάστηκε φυσιοκρατία ενώ στην Αγγλίαπήρε τη μορφή του οικονομικού φιλελευθερισμού που υποστήριζε ότι τοκράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά μόνο ελάχιστα στην οικονομικήζωή Είναι χαρακτηριστικό ότι στο παράθεμα 6 ένα απόσπασμα από το έργοτου Σκότου οικονομολόγου Άνταμ Σμιθ θεμελιωτή της φιλελεύθερης οικο-νομίας ζητείται ελάχιστη παρουσία του κράτους Τα πράγματα και μάλιστατα οικονομικά πρέπει να κινούνται με laquoφυσική ροήraquo

Εικόνα 1 Εργοστάσιο υυφαντουργίας σστην AAγγλία ((περίπου 11750)Στην εικόνα αποτυπώνονται κάποια χαρακτηριστικά του νέου τρόπου παρα-γωγής που επικρατεί σταδιακά στη βιομηχανική εποχήbull εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίαςbull δημιουργία μεγάλων εργοστασίων Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε στην εικόνα έναν τεράστιο χώρο που καλύ-πτεται δεξιά και αριστερά από μηχανές και κάποιους εργάτες που χειρίζο-νται αυτές τις μηχανές (πρόκειται για υφαντικές) Είναι χαρακτηριστική ηαίσθηση του κενού χώρου που δημιουργεί η ύπαρξη ελάχιστων εργατών

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 15

16 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

στο εσωτερικό του εργοστασίου Στο κέντρο της εικόνας υπάρχει κάποιοςπου φαίνεται να επιτηρεί τους εργάτες Πρόκειται μάλλον για τον επιστάτη(διαφορετική ενδυμασία) Όπως διαβάζουμε και στο παράθεμα 1 laquoοι εξελιγ-μένες μηχανές [hellip] απαιτούν λίγα χέρια [] με την επίβλεψη ενός επιστάτηraquo

Eικόνα 2 Pουσό ndash Παράθεμα 3 Διαφωτισμός κκαι ππολιτικήΓια την εικόνα 2 και τα παραθέματα 3α και β βλ την απάντηση στην ερώ-τηση 1 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 1 Οι κκοινωνικές εεπιπτώσεις ττης εεκβιομηχάνισηςΤο παράθεμα μας δίνει μια άλλη διάσταση της βιομηχανικής επανάστασηςΠρόκειται για μία συμπληρωματική εικόνα της βιομηχανικής κοινωνίαςειδικά στις απαρχές της Πίσω από τη laquoβιτρίναraquo του αυτοματισμού και τηςελάττωσης του μόχθου την αύξηση της παραγωγής και της αφθονίας τωνπροϊόντων αλλά και τις ευκαιρίες πλουτισμού κάποιων κοινωνικών ομάδωνπου επωφελήθηκαν από την καινοτομία της μηχανής (βιομήχανοι κεφαλαι-ούχοι εφευρέτες) υπάρχει η θλιβερή εικόνα των άθλιων συνθηκών διαβίω-σης των εργατών που είναι και τα θύματα αυτής της ιστορίας Πρόκειται γιατους εργάτες που συνωστίζονταν στις πόλεις για αναζήτηση εργασίας τηνεποχή ακριβώς που οι μηχανές περιόριζαν τις ανάγκες σε εργατικά χέριαΜία ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία εργαζομένων τα μικρά παιδιά και οι γυ-ναίκες ανήμπορη για διαπραγματεύσεις με τους εργοστασιάρχες και χωρίςδικαιώματα χρησιμοποιήθηκε και εξοντώθηκε στον βωμό του κέρδους Ηlaquoείσοδοςraquo των παιδιών και των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία έγινεγια δύο κυρίως λόγουςbull Οι μηχανές δεν απαιτούσαν μεγάλη μυϊκή δύναμη για τον χειρισμό τουςbull Οι χαμηλές αμοιβές τους ελάττωναν το κόστος της παραγωγήςΓυναίκες και παιδιά λοιπόν δούλευαν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες και πολ-λές ώρες με πολύ χαμηλές έως εξευτελιστικές αμοιβές Από την άποψη αυτήη βιομηχανική επανάσταση τουλάχιστον στην αρχή της εγκαινίασε μια σύγ-χρονη μορφή δουλείας

Εικόνα 3 Bολτέρος ndash Παράθεμα 5 Ο ΒΒολτέρος γγια ττην αανεξιθρησκίαΟ Βολτέρος (1694-1778) ήταν ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους του Δια-φωτισμού με τεράστια ακτινοβολία Πολέμησε με πείσμα τη μισαλλοδοξίακαι τον φανατισμό ειδικά στη θρησκευτική του μορφή και εξαιτίας τουελεύθερου φρονήματός του φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Αγγλία ΟΒολτέρος διακήρυξε την αρχή της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανε-κτικότητας Γράφει στο Φιλοσοφικό Λεξικό του laquo έχουμε χρέος αμοιβαίονα παραβλέπουμε ο ένας τα λάθη του άλλου Το μεγαλύτερο κακό τηςανθρωπότητας είναι η διχόνοια κι ένα μόνο βάλσαμο υπάρχει η αμοιβαίαανοχήraquo Χαρακτηριστική επίσης για τη βασική ιδεολογική του στάσηndashελευθερία της σκέψης και του λόγουndash είναι η αποφθεγματική φράση πουτου έχει αποδοθεί laquoΔε συμφωνώ ούτε με μια λέξη από όσα λες αλλά θαυπερασπίζω και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη το δικαίωμά σου ελεύ-θερα να λες όσα πιστεύειςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 16

KE

ΦA

ΛA

IO

1

17ENOTHTA 1

Εικόνα 4 Γκ ΛΛενονιέ O NNτrsquo AAλαμπέρ ((στο ττραπέζι) δδιαβάζει ττην EEγκυ-κλοπαίδεια σστο σσαλόνι ττης μμαντάμ ΖΖοφρέν τα ππαρισινά σσαλόνια υυπήρξανεστίες ττου ΔΔιαφωτισμούΗ εικόνα αποδεικνύει τον ισχυρισμό του σχολικού βιβλίου ότι laquoοι δια-φωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικάστρώματαraquo Λαμβάνοντας μάλιστα κανείς υπόψη τη σύνθεση αυτών τωνσαλονιών (αριστοκράτες ανώτεροι αξιωματούχοι οικογένειες κοντά στοβασιλικό περιβάλλον) θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Διαφωτισμός laquoάλω-σεraquo τον αντίπαλο χώρο και βρήκε υποστηρικτές ή έστω σαγήνευσε τουςlaquoφυσικούςraquo εχθρούς του προτού εξαπλωθεί και εδραιωθεί στα ευρύτεραλαϊκά στρώματα Πά-ντως σε μια εποχή κα-τά την οποία ο Τύποςαποτελεί το μοναδικόμέσο μαζικής ενημέρω-σης συναντήσεις τέ-τοιου είδους με ανα-γνώσεις και σχολια-σμό των ιδεών των φι-λοσόφων του Διαφωτι-σμού συνέτειναν απο-φασιστικά στη διάδο-ση της νέας ιδεολογίαςΤο έργο αυτό της διά-δοσης το συνέχισε πιοσυστηματικά και το ο-λοκλήρωσε η Εγκυ-κλοπαίδεια

Βιομηχανική εεπανάσταση Οικονομικός μετασχηματισμός που χαρακτηρίζε-ται από α) τη χρήση της μηχανής στην παραγωγική δραστηριότητα καιτη δημιουργία ενός μηχανικά εξοπλισμένου εργοστασιακού συστήματοςπου παράγει μεγάλες ποσότητες με μικρό κόστος3 και β) τις τεχνολογι-κές εξελίξεις στις μεταφορές (χερσαίες και θαλάσσιες) με τη χρήση τηςατμομηχανής Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών επηρέασαν όλους τουςτομείς της κοινωνίας (πολιτική ιδεολογία κοινωνικές σχέσεις) με αποτέ-λεσμα την ανατροπή των παλαιών (αγροτικών φεουδαλικών) δομών καιτης κατεστημένης κοσμοθεωρίας

2 Ο Αδ Κοραής έφτασε στο Παρίσι ένα χρόνο πριν ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση τον Μάιο του 1788 Οιπεριγραφές και τα σχόλια που κάνει για την επανάσταση που αποτυπώνονται με ζωντάνια στις επιστολέςτου προς φίλους αποτελούν σημαντική πηγή για την αποτίμηση των γεγονότων της εποχής αυτής3 EJ Hobsbawm Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848 (1962) Αθήνα 1992 βrsquo έκδ σελ 53

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Ο Κοραής από το Παρίσι2 περιγράφει με συγκίνησητη μετακομιδή των λειψάνων του Βολτέρου στο Πάν-θεον στις 10 Ιουλίου 1791laquoέβαλαν την θήκην η οποία περιείχε τα οστά τουεπάνω εις μίαν λαμπράν άμαξαν [] το πρωί λοιπόνεξήλθεν η άμαξα συρόμενη από δώδεκα λευκούςωραίους ίππους Από το έν μέρος της άμαξας ήτονγεγραμμένον Αν ο άνθρωπος εγεννήθη αυτεξούσιοςπρέπει να κυβερνάται και να δεσπόζεται μόνος του Απότο άλλο Ο άνθρωπος έχει την εξουσίαν και το δικαίωμανα κολάζη τους τυράννους του Επάνω εις την θήκην τουλειψάνου του ήτον το άγαλμα του Βολτέρου απαραλλά-κτως όμοιον κείμενον εις την κλίνην ύπτιον σκεπασμένονμε πάπλωμα πλην του προσώπου Εις την θήκην ήτον ηπαρούσα επιγραφή Ποιητής φιλόσοφος ιστορικόςεφώτισε το ανθρώπινον πνεύμα και μας προητοίμασεν ειςτην υποδοχήν της ελευθερίαςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 17

Η βιομηχανική επανάσταση διακρίνεται γενικά σε δύο φάσειςbull 1η φάση 1750-1870 εποχή άάνθρακα κκαι σσιδήρουbull 2η φάση 1870-20ός αι εποχή ηηλεκτρισμού κκαι ππετρελαίουΗ εκβιομηχάνιση όπως και το σχολικό βιβλίο επισημαίνει παρουσιάζεταιαρχικά στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780 Αυτό συνέβη γιατίστη χώρα αυτή υπήρχαν όλες οι ευνοϊκές συνθήκες και οι απαραίτητεςπροϋποθέσεις συσσώρευση κεφαλαίων αυξημένη ζήτηση άφθονο ερ-γατικό δυναμικό νέα τεχνικά μέσα νέες πηγές ενέργειας Μερικά από ταπιο βασικά χαρακτηριστικά μιας βιομηχανικής κοινωνίας είναι ο χωρι-σμός της επιχείρησης από την οικογενειακή εστία ο καταμερισμός τηςεργασίας εντός του πλαισίου του εργοστασίου ή της επιχείρησης η συσ-σώρευση του κεφαλαίου ο ορθολογικός υπολογισμός για τη μείωση τουκόστους παραγωγής και η εργατική συγκέντρωση στον τόπο της εργα-σίας4

Μερκαντιλισμός (Κρατικός) προστατευτισμός της οικονομίας Πρόκειται δη-λαδή για την επέμβαση του κράτους στην οικονομική ζωή με αποτέλε-σμα να περιορίζεται η ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα Ο μερκαντι-λισμός ήταν μία έκφανση της πολιτικής του κρατικού παρεμβατισμούστην οικονομία η οποία άρχισε τον 16ο αιώνα και έγινε εντονότερη κατάτη διάρκεια του 17ου Στη Γαλλία εδραιώθηκε παράλληλα με την απόλυ-τη μοναρχία και συνδέθηκε με το όνομα του laquoΓενικού Ελεγκτή των Οικο-νομικώνraquo Κολμπέρ (Jean Baptiste Colbert 1619-1685) γιrsquo αυτό και αυτή ηοικονομική πρακτική ονομάστηκε επίσης laquoκολμπερισμόςraquo Βασική πεποί-θηση του μερκαντιλισμού είναι ότι η δύναμη ενός κράτους κρίνεται απότα αποθέματά του σε χρυσό Έτσι το διεθνές εμπόριο (μερκαντιλισμός= εμποροκρατία) μετατράπηκε σε στίβο ενός ανελέητου ανταγωνισμούμεταξύ των κρατών Οι λόγοι που επέβαλαν αυτή την οικονομική πρακτι-κή ήταν η στροφή των ευρωπαϊκών κρατών στα εσωτερικά τους ζητήμα-τα μετά από μια μεγάλη περίοδο έντονων διεθνών (ευρωπαϊκών) συ-γκρούσεων (Τριακονταετής πόλεμος 1618-1648) με στόχο τη σταθερο-ποίηση της οικονομίας και την εξασφάλιση πρόσθετων εσόδων για τησυντήρηση και συγκρότηση στρατού στόλου και υπαλληλικής γραφειο-κρατίας Κύριοι άξονες ενός προγράμματος κρατικού παρεμβατισμούείναι α) η αύξηση των αποθεμάτων του χρυσού και του ρευστού νομί-σματος β) το θετικό εμπορικό ισοζύγιο δηλαδή αύξηση των εξαγωγώνκαι μείωση των εισαγωγών (με τελωνειακούς δασμούς που κάνουν ταεισαγόμενα προϊόντα ακριβότερα) γ) η ανάπτυξη και στήριξη της εθνι-κής παραγωγής με φοροαπαλλαγές ίδρυση κρατικών βιοτεχνιών ναυπή-γηση κρατικού εμπορικού στόλου

Φυσιοκρατία ndashndash ΟΟικονομικός φφιλελευθερισμός Οι Γάλλοι φυσιοκράτες θεω-ρούσαν ως βασική πηγή πλούτου τη γεωργία Αυτό οφειλόταν κυρίωςστο ότι η χώρα τους η Γαλλία ήταν η πρώτη αγροτική δύναμη στην

18 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 R Aron Η Βιομηχανική Κοινωνία δεκαοχτώ μαθήματα (1962) Αθήνα 1981 σελ 87-90

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 18

KE

ΦA

ΛA

IO

1

19ENOTHTA 1

5 βλ Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές ΟΕΔΒ σελ 21-226 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης laquoΑπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιraquo τόμ 1 Αθήνα 1977 σελ 394-396

Ευρώπη τον 18ο αι Αντίθετα στη Βρετανία που πλούτιζε από το διεθνέςεμπόριο ήταν επόμενο να προταθεί ως κύρια πηγή πλούτου και δύναμηςτο εμπόριο Το εμπόριο που ασκούσε κυρίως και έλεγχε η ανερχόμενηαστική τάξη δεν έπρεπε να περιορίζεται από καμία εξω-οικονομικήδύναμη και κυρίως από την κρατική εξουσία (η οποία δεν ελεγχόταν απότους αστούς) Γενικά το σύνθημα για τη νέα οικονομική σκέψη και στις δύοτις μορφές ήταν laquoLaissez-faire laissez-passerraquo δηλαδή laquoαφήστε τουςανθρώπους να δρουν ελεύθεροι στην οικονομική ζωή αφήστε τα αγαθά ναδιακινούνται ελεύθεραraquo5

Ένδοξη εεπανάσταση Πρόκειται για την εξέγερση της άρχουσας τάξης στηνΑγγλία (η εμπορική αστική τάξη των πόλεων και οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςτης υπαίθρου) εναντίον της βασιλικής απολυταρχίας Ο θεσμός της βασι-λείας νομιμοποιείται πλέον από τη θέληση του έθνους η οποία εκφράζε-ται (όπως προπαγάνδιζαν οι ανώτερες τάξεις) από το Κοινοβούλιο ΤοΚοινοβούλιο προσπάθησε να περιορίσει τις απολυταρχικές τάσεις τηςμοναρχίας και η αδιαλλαξία του μονάρχη Ιακώβου της δυναστείας τωνΣτιούαρτ οδήγησε σε δυναστική μεταβολή Ο νέος βασιλιάς ο πρίγκιπαςτης Οράγγης Γουλιέλμος έδωσε όρκο ότι θα σεβαστεί τη laquoΔιακήρυξητων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights 1689) η οποία αναγνώριζε την πρωτο-καθεδρία του Κοινοβουλίου για τη σύνταξη των νόμων και την επιβολήτων φόρων Αυτό το νέο πολιτικό καθεστώς αποτελεί τον προάγγελο τηςδιαφωτιστικής ιδεολογίας καθώς θεμελιώνεται στην πολιτική θεωρία τουTζον Λοκ η οποία μιλά για φυσικά δικαιώματα του ατόμου και ένα laquoσιω-πηρό συμβόλαιοraquo ανάμεσα στον ηγεμόνα και τους υπηκόους του για τηδιασφάλιση των δικαιωμάτων τους Η ένδοξη επανάσταση είναι ένα χαρα-κτηριστικό παράδειγμα της βαθιάς κρίσης στην οποία περιήλθαν οι εθνικέςμοναρχίες της Ευρώπης στα μέσα του 17ου αι6

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 19

Oι ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική

Η δδημιουργία ττων ππρώτων ααποικιών Οι 13 αγγλικές αποικίες στα ανατολικά παράλια της βόρειας Αμερικής

δημιουργήθηκαν σε μια μεγάλη περίοδο χρόνου (1607 ως το 1732)

Η ππροέλευση ττων ππρώτων ααποίκων

Οι άποικοι ήταν κυρίωςbull Άγγλοι Γάλλοι Γερμανοί και Σουηδοίbull Τεχνίτες κατεστραμμένοι μικροεπιχειρηματίες θύματα θρησκευτικών

διώξεων κατάδικοιbull Κοινό τους στοιχείο ήταν ότι όλοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη

Σύγκριση αανάμεσα σστις ααποικίες ττου ββορρά κκαι ττου ννότου

Tο 1763 Oι αποικίες του βορρά

bull Eίχαν 1000000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 40000 ήτανμαύροι σκλάβοι

bull Eίχαν αναπτύξει μια δυναμική αγροτική οικονομία παρόμοια με αυτήντης δυτικής Eυρώπης

bull Άκμαζαν από το εμπόριο η Bοστόνη η Nέα Yόρκη και η Φιλαδέλφειαήταν μεγάλα εμπορικά κέντρα

bull Διέθεταν τα πρώτα πανεπιστήμια (Xάρβαρντ Γέιλ Πρίνστον) τα οποίααποτέλεσαν τους χώρους διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού

Oι αποικίες του νότουbull Eίχαν 750000 κατοίκους περίπου από τους οποίους οι 300000 ήταν

μαύροι σκλάβοι

2Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜ infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo middotOacuteAcircIacutemiddotUacuteUgraveEumlUcircrsaquomiddot

prod middotIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 20

KE

ΦA

ΛA

IO

1

bull Στηρίζονταν οικονομικά στις μεγάλες φυτείες καπνού ρυζιού καιβαμβακιού οι οποίες άνηκαν σε Eυρωπαίους αποίκους και καλλιερ-γούνταν από τους μαύρους

bull Eίχαν λίγες μεγάλες πόλεις

Ο ττρόπος δδιοίκησης κκαι οοργάνωσης ττων ααποικιών

Κάθε πολιτεία είχε έναν κυβερνήτη διορισμένο από την Αγγλία Μία συνέλευση αποίκων είχε λόγο στην ψήφιση των νόμων και στην

έγκριση των φόρων Στη συνέλευση αυτή δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέ-γεσθαι είχαν μόνο ορισμένοι από τους πλούσιους αποίκους

Οι άποικοι δεν εκπροσωπούνταν στο αγγλικό κοινοβούλιο Tο εξωτερικό εμπόριο ελεγχόταν πλήρως από την Aγγλία

Η ααποικιακή κκρίση κκαι ηη ααμερικανική εεπανάσταση

Τα ααίτια ττης ααμερικανικής εεπανάστασης

Η δυσφορία των αναπτυγμένων οικονομικά αποικιών για την κηδεμονίατης Αγγλίας

Η απαγόρευση της Αγγλίας να εκμεταλλευτούν οι άποικοι τα νέα εδάφηπου είχε καταλάβει στην αμερικανική ήπειρο (Καναδάς Φλόριντα)

Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία για την κάλυψη των εξόδων τουΕπταετούς πολέμου (1756-1763)

Το laquoμποϊκοτάζraquo των αποίκων στα αγγλικά προϊόντα Οι άποικοι σταμάτη-σαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα

Η ααφορμή γγια ττην ααμερικανική εεξέγερση

Οι άποικοι αντιδρώντας στον φόρο του τσαγιού κατέστρεψαν αγγλικάφορτία τσαγιού στη Βοστόνη

Οι Άγγλοι ως αντίποινα επέβαλαν εμπορικούς περιορισμούς στο λιμάνιτης Βοστόνης

Τα γγεγονότα ππου οοδήγησαν σστη ΔΔιακήρυξη ττης AAνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776)

Στο Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος 1774) με συμμετοχή αντι-προσώπων από όλες τις αποικίες υπήρχε διάθεση συμβιβασμού

Ο βασιλιάς της Αγγλίας (Γεώργιος Γrsquo) ήταν αδιάλλακτος και επέλεξε τηνένοπλη σύγκρουση

Οι άποικοι νίκησαν στη μάχη του Λέξινγκτον (Απρίλιος 1775) κι αυτόσήμανε την οριστική ρήξηbull Οι ριζοσπάστες διανοούμενοι οπαδοί του Διαφωτισμού (Τόμας Πέιν)

κυκλοφορούσαν φυλλάδια υπέρ της ανεξαρτησίαςbull Διαμορφώθηκε η αμερικανική εθνική συνείδηση

21ENOTHTA 2

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 21

22 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

7 Η συνθήκη συμμαχίας με τη Γαλλία έγινε στις αρχές του 1778 όταν και η Γαλλία κήρυξε τον πόλεμο κατάτης Αγγλίας

bull Το Κογκρέσο ψήφισε τη Διακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776) Η Διακήρυξη απηχούσε ιδέες του Διαφωτισμού και είχε συντα-χθεί από τους Τόμας Τζέφερσον και Βενιαμίν Φραγκλίνο

Η ννίκη ττων ααποίκων σστον ππόλεμο ττης αανεξαρτησίας ((αμερικανική εεπανά-σταση)

Αρχικά οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν δυσκολίες Αρχιστράτηγος ήταν οΤζορτζ Ουάσινγκτον Μετά το 1778 όμως οι Αμερικανοί εκμεταλλεύτη-καν τις αντιθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων και σύναψαν συμμαχίες μετη Γαλλία την Ισπανία την Ολλανδία χώρες που ήθελαν να περιορίσουντη δύναμη της Αγγλίας7

Αποτέλεσμα των συμμαχιών ήταν η άφιξη γαλλικών στρατευμάτων στηνΑμερική σε βοήθεια των αποίκων

H ήττα των Άγγλων στη μάχη του Γιόρκταουν (1781) σήμανε το τέλος τουπολέμου της ανεξαρτησίας

Ανεξαρτησία κκαι ννέο κκράτος

Η οοργάνωση ττου ννέου κκράτους ΗΗνωμένες ΠΠολιτείες ττης ΑΑμερικής

Η Αγγλία αναγνώρισε τις αποικίες ως ανεξάρτητο κράτος με το όνομα Ηνωμέ-νες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) με τη συνθήκη των Βερσαλλιών το 1783

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787) ανακήρυξε τη χώρα ομοσπονδία πολιτειώνκαι βασίστηκε στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Η κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει γιαbull την οικονομίαbull την άμυναbull την εξωτερική πολιτική

Οι πολιτείες ρυθμίζουν μόνες τουςbull ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησηςbull δικαιοσύνηςbull εκπαίδευσηςbull αστυνόμευσης

Η ααρχή ττης δδιάκρισης ττων εεξουσιών H νομοθετική εξουσία

bull Το Κογκρέσο αποτελείται από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπρο-σώπων και ασκεί τη νομοθετική εξουσία

bull Κάθε πολιτεία εκπροσωπείται στη Γερουσία από δύο γερουσιαστέςbull Οι πολιτείες εκπροσωπούνται στη Βουλή των Αντιπροσώπων αναλο-

γικά προς τον πληθυσμό τους

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 22

KE

ΦA

ΛA

IO

1

23ENOTHTA 2

H εκτελεστική εξουσίαbull Ο Πρόεδρος εκλέγεται κάθε 4 χρόνια από ένα σώμα εκλεκτόρων και

ασκεί την εκτελεστική εξουσία με δικαίωμα μιας επανεκλογήςbull Πρώτος Πρόεδρος εκλέχτηκε το 1789 ο Τζορτζ Ουάσινγκτον προς

τιμήν του οποίου πήρε το όνομά του η πρωτεύουσα του νέου κρά-τους

Η δικαστική εξουσία bull Eίναι ανεξάρτητη και αιρετή

1607-1732 Δημιουργία αγγλικών αποικιών στη βόρεια Αμερική1756-1763 Επταετής πόλεμος Αγγλίας-Γαλλίας1773 Η laquoγιορτή του τσαγιούraquo (Δεκέμβριος )1774 Σύγκληση του Κογκρέσου της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος)1776 O πόλεμος της ανεξαρτησίας (4 Iουλίου) 1775 Μάχη του Λέξινγκτον με αφορμή τη σύγκρουση των Άγγλων

στρατιωτών με την αμερικανική πολιτοφυλακή ο βασιλιάς Γε-ώργιος Γrsquo κηρύσσει τους αποίκους επαναστάτες (Aπρίλιος)

1776 Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (4 Iουλίου)1778 Συμμαχία ΗΠΑ με Γαλλία η Γαλλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά

της Αγγλίας και στέλνει στρατό στην Αμερική να πολεμήσειστο πλευρό των αποίκων (Φεβρουάριος)

1781 Μάχη στο Γιορκτάουν και ήττα των Άγγλων (Oκτώβριος)1783 Συνθήκη Βερσαλλιών οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ανεξάρτητο

κράτος1787 Σύνταγμα ΗΠΑ Οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ομοσπονδία πολι-

τειών1789 Εκλογή του Τζορτζ Ουάσινγκτον ως πρώτου προέδρου των

ΗΠΑ

1 ΝΝα δδιαβάσετε ττην ππηγή ΚΚατόπιν ννα ττη μμελετήσετε ππαράλληλα μμε ττηνπηγή 33α ττης ππροηγούμενης εενότητας ΝΝα κκαταγράψετε ττα σσυμπεράσματάσας σσε σσύντομο κκείμενο

Βασικοί άξονες της πηγής αυτής της ενότητας (το προοίμιο της Διακήρυξηςτης Ανεξαρτησίας 4 Ιουλίου 1776) είναι οι ακόλουθοι

bull Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοιbull Υπάρχουν ατομικά δικαιώματα που δεν μπορούν να καταργηθούν (να

παραγραφούν) όπως της ζωής της ελευθερίας της αναζήτησης τηςευτυχίας

bull Οι κυβερνήσεις νομιμοποιούνται μόνο με τη διασφάλιση αυτών των δι-καιωμάτων

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 23

bull Η εξουσία των κυβερνήσεων πηγάζει από τη συγκατάθεση των κυβερ-νωμένων (του λαού)

bull Ο λαός έχει το δικαίωμα να αντικαταστήσει την κυβέρνησή του αναυτή έρθει σε αντίθεση με τα συμφέροντά του

bull Κριτήριο μιας επιτυχημένης και αποδεκτής κυβέρνησης είναι η ευτυ-χία των πολιτών

Είναι αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της ιδεολογίας του Διαφωτισμού στηνΑμερικανική Διακήρυξη Οι συντάκτες της φαίνεται να έχουν υπόψη τους τιςπολιτικές ιδέες του Τζον Λοκ κάποιες από τις οποίες παραθέτει η πηγή 3ατης πρώτης ενότητας Ο αγγλικός Διαφωτισμός είχε θεμελιώσει την έννοιατου κοινωνικού συμβολαίου με βάση το οποίο ασκούνταν η μοναρχική εξου-σία Η εξουσία του μονάρχη δεν ήταν απόλυτη αντίθετα ελεγχόταν από έναισχυρό κοινοβούλιο που προωθούσε τα αιτήματα και προστάτευε τα δικαιώ-ματα του λαού Παρατηρώντας εξάλλου τη χρονολογία συγγραφής τωνδύο δοκιμίων περί διακυβερνήσεως του Λοκ (1689) βλέπουμε ότι βρισκόμα-στε ένα μόλις χρόνο μετά την ένδοξη επανάσταση8 στην Αγγλία και την ίδιαχρονιά που ο Άγγλος μονάρχης ορκίστηκε την υπεράσπιση της laquoΔιακήρυξηςτων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights) Οι Αμερικανοί άποικοι υιοθέτησαν την ιδέατου laquoκοινωνικού συμβολαίουraquo γιατί τους έδινε εκείνο ακριβώς το δικαίωμαπου απαιτούσαν οι περιστάσεις (= εξέγερση) το δικαίωμα αντίστασης ενά-ντια σε έναν καταπιεστή μονάρχη (τον Γεώργιο της Αγγλίας)

2 ΝΝα ααναζητήσετε εεπιδράσεις ττων ππολιτικών θθέσεων ττου ΜΜοντεσκιέ σστοντρόπο ππολιτειακής οοργάνωσης ττων ΗΗΠΑ

Η κύρια πολιτική ιδέα του Μοντεσκιέ η αρχή της διάκρισης των εξουσιώνβρίσκει την εφαρμογή της στο αμερικανικό σύνταγμα του 1787 Το αμερικα-νικό σύνταγμα διαχωρίζει ρητά τα τρία είδη της εξουσίας νομοθετική εκτελε-στική και δικαστική και απαγορεύει την άσκηση δύο ή περισσότερων μορφώνεξουσίας από το ίδιο σώμα Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τα δύοσώματα που απαρτίζουν το Κογκρέσο τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντι-προσώπων Ο Πρόεδρος που εκλέγεται από ένα χωριστό σώμα εκλεκτόρωνασκεί την εκτελεστική εξουσία Τέλος η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητηκαι αιρετή Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η συγκέντρωση περισσότερωναπό μίας εξουσίας σε ένα πρόσωπο ή σώμα που θα εξέθετε σε κίνδυνο τοδημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος

Εικόνα-Xάρτης 1 Oι 113 ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική κκαι ηη ααμερικα-νική εεπανάσταση

Ο χάρτης απεικονίζει τις δεκατρείς αποικίες που ίδρυσαν οι Άγγλοι κατά τον 17οαιώνα και στις αρχές του 18ου και οι οποίες αργότερα επαναστάτησαν ΓεωργίαΝότια Καρολίνα Βόρεια Καρολίνα Βιρτζίνια Μαίρυλαντ Ντελαγουέρ Nιου

24 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

8 Βλέπε ενότητα 1 ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 24

KE

ΦA

ΛA

IO

1

25ENOTHTA 2

Tζέρσεϊ Πενσυλβάνια Νέα Υόρκη Κονέκτικατ Ρόουντ Άιλαντ Nιου ΧάμσαϊρΜασαχουσέτη Οι αποικίες αυτές είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους οι οποίεςοφείλονταν τόσο στη διαφορετική προέλευση των κατοίκων τους όσο και στιςκλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες Οι αποικίες του βορρά ήταν περισ-σότερο πυκνοκατοικημένες με ανεπτυγμένη οικονομία και φιλελεύθερη ιδεολο-γία ενώ οι αποικίες του νότου ήταν αραιοκατοικημένες κυριαρχούσε η μεγάληιδιοκτησία και μια συντηρητική ιδεολογία (λχ ήταν υπέρ της δουλείας)

Εικόνα 2 H laquolaquoγιορτή ττου ττσαγιούraquoΤη νύκτα της 16ης Δεκεμβρίου του 1773 αγανακτισμένοι κάτοικοι της Βοστό-νης (Μασαχουσέτη) μεταμφιεσμένοι σε Ινδιάνους πέταξαν στη θάλασσα αγ-γλικό τσάι που ανήκε στην αγγλική εταιρεία των Ινδιών αντιδρώντας με τοντρόπο αυτό στη φορολογική πολιτική της μητρόπολης Αγγλίας Η εταιρείατων Ινδιών είχε το μονοπώλιο του τσαγιού στις 13 αποικίες9 Η δυναμική αυτήαντίδραση των Αμερικανών αποίκων ένδειξη της ελευθεροφροσύνης είχεαλυσιδωτές αντιδράσεις με αποκορύφωμα το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας(Σεπτέμβριος 1774) και τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (Ιούλιος 1776)

Εικόνα 3 Tζ TTράμπουλ laquolaquoH υυπογραφή ττης ααμερικανικής ΔΔιακήρυξηςτης ΑΑνεξαρτησίας 44 IIουλίου 11776raquo

Στο μέσον της εικόνας όρθιοι διακρίνονται με σκούρα ενδυμασία οι δύοσυντάκτες της Διακήρυξης ο Τόμας Τζέφερσον και ο Βενιαμίν ΦραγκλίνοςΗ Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αποτελεί την πρώτη πρακτική εφαρμογήτων πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού και θεμελίωσε ιδεολογικά την αμερι-κανική επανάσταση Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ψηφίστηκε από τηΣυνέλευση της Φιλαδέλφειας (το Κογκρέσο τη γενική συνέλευση των αντι-προσώπων των επαναστατημένων αποίκων) στις 4 Ιουλίου 1776

Παράθεμα H ΔΔιακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίαςΓια την ανάλυση του παραθέματος βλ την απάντηση στην ερώτηση 1 τουσχολικού βιβλίου

Επταετής ππόλεμος ((1756-1763) Η Αγγλία ήταν δυσαρεστημένη από τηνεπέμβαση της Γαλλίας στον πόλεμο για τη διαδοχή της Αυστρίας (όταν ηΜαρία Θηρεσία ανέβηκε στον αυστριακό θρόνο στη θέση του πατέρα τηςΚαρόλου ΣTrsquo το 1740 τα πιο ισχυρά κράτη της Ευρώπης ndashΙσπανία ΠρωσίαΓαλλίαndash αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της διαδοχής της και επιτέθηκαν στηνΑυστρία με στόχο την κατάληψη εδαφών της δυναστείας των Αψβούργων)Επιπλέον η Αγγλία εποφθαλμιούσε τις γαλλικές αποικίες στον Καναδά καιστην Ινδία Το 1756 έγινε αντιστροφή συμμαχιών Η Αγγλία συμμάχησε με την

9 Β Σκουλάτου Ν Δημακοπούλου Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη ΟΕΔΒ 2002 σελ 173-174

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 25

26 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

10 Βλ ενδεικτικά S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης όπ σελ 473-474

Πρωσία εναντίον τηςΓαλλίας και της Αυστρί-ας10 Ο πόλεμος πουχαρακτηρίζεται ως πρώ-τος παγκόσμιος έληξεμε νικήτρια την αγγλο-πρωσική πλευρά και ηΓαλλία αναγκάστηκε ναπαραχωρήσει στην Αγ-γλία τον Καναδά Απο-τέλεσμα του Επταετούςπολέμου ήταν ολόκλη-ρη η βόρεια Αμερική ε-κτός από το τμήμα δυτικά των Απαλαχίων που κατοικείται από ιθαγενείςκαι της Λουϊζιάνας (δυτικά του ποταμού Μισισιπή) που ανήκε στην Ισπα-νία να βρεθεί κάτω από αγγλική επιρροή Η πολιτική της Αγγλίας μετάτον Επταετή πόλεμο την έφερε σε σύγκρουση με τους αποίκους Η πολι-τική αυτή εκφράστηκε α) με την απαγόρευση της επέκτασης των εδαφών των αποίκων προς τη

δύση (περιοχή του ποταμού Οχάιο)β) με την πρόθεση της Αγγλίας να κάνει απόσβεση των πολεμικών της

δαπανών με την επιβολή νέων φόρων και δασμών σε βάρος των αποί-κων

Παραϊστορικά

Ένας άάποικος ππεριγράφει ττον εεαυτό ττουlaquoΠοιος είναι λοιπόν ο Αμερικανός αυτός ο νέοςάνθρωπος Είναι είτε ένας Ευρωπαίος είτε οαπόγονος κάποιου Ευρωπαίου φορέας αυτήςτης περίεργης μείξης αίματος που δεν τη συνα-ντά κανείς σε καμιά άλλη χώρα [] θα μπο-ρούσα να σας δώσω σαν παράδειγμα μια οικο-γένεια που ο παππούς ήταν Άγγλος και ηγυναίκα του Ολλανδή Ο γιος του παντρεύτηκεμια Γαλλίδα και τα τέσσερα παιδιά τους έχουντώρα γυναίκες διαφορετικής εθνικότηταςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 26

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η οοργάνωση ττης γγαλλικής κκοινωνίας κκατά ττον 118ο ααιώνα ((προεπανα-στατικά)

Η γαλλική κοινωνία κατά την προεπαναστατική περίοδο ήταν αυστηράδιαχωρισμένη σε τρεις τάξεις με κριτήριο την καταγωγή και τα προνόμιαπου απολάμβανε η κάθε τάξη Οι τρεις τάξεις ήτανbull Οι ανώτεροι κληρικοί αποτελούσαν το 05 του συνολικού πληθυσμούbull Οι ευγενείς αντιπροσώπευαν το 15 του πληθυσμού(Και οι δύο παραπάνω τάξεις είχαν πολλά προνόμια και δε φορολογού-

νταν)bull Η τρίτη τάξη (αστοί αγρότες και εργάτες) αποτελούσαν το 98 του

πληθυσμού Είχαν πολλές υποχρεώσεις και πλήρωναν το σύνολο τωνφόρων

Οι εεπιπτώσεις ττου ππαλαιού κκαθεστώτος

Η προεπαναστατική κοινωνική δομή ονομάστηκε laquoπαλαιό καθεστώςraquo Το παλαιό καθεστώς προκάλεσε δυσαρέσκεια και δυσφορία στην τρίτη

τάξη που δεν είχε προνόμια bull Τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια όπως ήταν φυσικό την προκαλούσε

στην αστική τάξη που ενώ δέσποζε οικονομικά αποκλειόταν από τηλήψη των πολιτικών αποφάσεων

Η ππρώτη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΜΜάιος 11789 -- ΑΑύγουστος1792Η ΣΣυνέλευση ττων ΓΓενικών TTάξεων

Το αίσθημα γενικής δυσφορίας που εδραιώθηκε στη γαλλική κοινωνίααπό την επιδείνωση των συνθηκών ζωής ανάγκασε τον βασιλιά Λουδο-

3Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

laquoparamiddotIumlmiddotEgravefi IcircmiddotıAcircUcircUgraveOgrave˜raquoinfinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlcentEgravemiddotIcirclsaquoUacute˘IacuteEuml permilEgraveIcircmiddotEgraveˆIgraveiquestUgraveˆOacuteUgraveOcirc˘ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘OcircIumlrsaquoUgraveEuml

iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquoraquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml)

prod currenIcircUacuteEumlIacuteEuml IcircmiddotEgrave Euml AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

(1789-1794)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 27

28 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

βίκο ΙΣΤrsquo να συγκαλέσει Συνέλευση των Γενικών Τάξεων (Μάιος 1789) Στη Συνέλευση των Γενικών Tάξεων η laquoτρίτη τάξηraquo απαίτησε μεταρρυθμί-

σεις αλλά ο βασιλιάς ζήτησε νέους φόρους Η τρίτη τάξη αντέδρασε στα νέα φορολογικά μέτρα του βασιλιά και

αυτοανακηρύχθηκε σε Εθνοσυνέλευση Ο βασιλιάς όμως δεν αναγνώ-ρισε την Εθνοσυνέλευση και έκλεισε την αίθουσα του συνεδρίου Οι αντι-πρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν τότε στην αίθουσα τουσφαιριστηρίου όπου και ορκίστηκαν (ο laquoόρκος του σφαιριστηρίουraquo 20Ιουνίου 1789) ότι θα δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και η Εθνοσυνέλευση αυτοανα-κηρύχθηκε σε Συντακτική11 (9 Ιουλίου 1789) Στην προσπάθεια του βασι-λιά να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση οι πολίτες αντέδρασαν δυναμικά καιεξεγέρθηκαν bull Αποφάσισαν να υπερασπιστούν την Εθνοσυνέλευση και κατέλαβαν τη

Βαστίλη μισητό σύμβολο της απολυταρχίας (14 Ιουλίου 1789) Η 14ηΙουλίου αποτελεί σήμερα εθνική γιορτή των Γάλλων

bull Παράλληλα όλο και περισσότερες περιοχές στην ύπαιθρο επαναστα-τούσαν

Οι εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική Συνέλευση bull κατάργησε τα προνόμια (4 Aυγούστου 1789) καιbull ψήφισε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Aυγούστου 1789) Οι ενέργειες αυτές της Συνέλευσης διαπνέο-νταν από τα ιδεώδη του Διαφωτισμού

Ο βασιλιάς τελικά αναγκάστηκε να αποδεχτεί αυτές τις αποφάσεις ύ-στερα από την κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλλιών (5 Οκτωβρίου1789)

Τα ππολιτικά ρρεύματα ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Στη Συντακτική συνέλευση διαμορφώθηκαν τρία πολιτικά ρεύματα Οιπαρατάξεις αυτές ονομάστηκαν συμβατικά από τις θέσεις στις οποίεςκάθονταν (αλλά τα ονόματα αυτά μέχρι και σήμερα είναι έντονα φορτι-σμένα ιδεολογικά)bull Η δεξιά δεν επιθυμούσε περαιτέρω μεταβολές του παλαιού καθεστώ-

τοςbull Το κέντρο αποδεχόταν τη μοναρχία αλλά με συμμετοχή ευγενών και

μεγαλοαστών στη λήψη των αποφάσεωνbull Η αριστερά είχε ως όραμα το αμερικανικό πολίτευμα (αβασίλευτη

δημοκρατία)

11 Μια Συντακτική εθνοσυνέλευση αλλάζει το πολίτευμα ενός κράτους Μια Αναθεωρητική εθνοσυνέλευση(βουλή) αλλάζει κάποιες διατάξεις του συντάγματος αλλά όχι το πολίτευμα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 28

29

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττης εεπανάστασης

Συνέπεια της συμμετοχής του λαού στις εξελίξεις ήταν η δημιουργία πο-λιτικών οργανώσεων (λέσχες) Οι ιδέες της επανάστασης γίνονταν ολο-ένα και περισσότερο κτήμα περισσότερων ανθρώπων Ιδιαίτερα στη διά-δοση των ιδεών της επανάστασης βοήθησαν bull Οι λέσχες (λχ Ιακωβίνοι Κορδελιέροι) που κινητοποιούσαν μεγάλο

αριθμό πολιτώνbull Tα πολιτικά φυλλάδια και οι εφημερίδες που πολλαπλασιάστηκαν

Το ππολίτευμα ττης σσυνταγματικής μμοναρχίας

Η Συντακτική συνέλευση ψήφισε το πρώτο σύνταγμα της Γαλλίας το1791 εγκαθιδρύοντας το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας Σύμ-φωνα με το Σύνταγμαbull Το έθνος ανακηρύχτηκε κυρίαρχοbull Η Νομοθετική συνέλευση (Βουλή) ορίστηκε ως νομοθετικό σώμαbull Ο βασιλιάς θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία μαζί με έξι υπουρ-

γούςbull Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητηbull Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι κατείχαν περιουσία και πλήρωναν

φόρους

Περαιτέρω εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει και σοβαρά οικονομικάπροβλήματα Αυτά την ώθησαν σε περαιτέρω ενέργειες bull Προέβη στην εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου η οποία χρη-

σιμοποιήθηκε ως εγγύηση για την έκδοση χαρτονομίσματοςbull Οι κληρικοί θεωρήθηκαν λειτουργοί του κράτους και όφειλαν υπακοή

στην πολιτείαbull Οι συντεχνίες καταργήθηκαν και απαγορεύτηκαν οι απεργίες

Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από τον βασιλιά ο οποίος προσπά-θησε να διαφύγει από το Παρίσι αλλά έγινε αντιληπτός και αναγκάστηκενα επιστρέψει ούτε από την εκκλησία

Η ΝΝομοθετική σσυνέλευση κκαι ηη ππολιτική ττων ΓΓιρονδίνων

Η Νομοθετική σσυνέλευση που προήλθε από τις εκλογές του 1791 ελεγ-χόταν από τους Γιρονδίνους Η συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει σοβαράπροβλήματα bull τόσο στο εξωτερικό ο βασιλιάς και ορισμένοι αριστοκράτες σε συ-

νεννόηση με τους βασιλείς της Αυστρίας και της Πρωσίας σχεδίαζανεπίθεση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος

bull όσο και στο εσωτερικό τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα του λαού ndashοιlaquoαβράκωτοιraquondash αξίωναν την έκπτωση του βασιλιά

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 29

30 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι Γιρονδίνοι εκτιμώντας ότι ο πόλεμος εναντίον εξωτερικών εχθρών τηςΓαλλίας θα συσπείρωνε τον λαό κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Αυ-στρίας και της Πρωσίας (20 Aπριλίου 1792)

Ύστερα από τις πρώτες αποτυχίες του γαλλικού στρατού την ύποπτηστάση του βασιλιά και την πείνα τα λαϊκά στρώματα ανέλαβαν επανα-στατική δράση (κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού 10 Αυγού-στου 1792)

H Νομοθετική Συνέλευσηbull Έθεσε τον βασιλιά υπό περιορισμόbull Έδωσε την εκτελεστική εξουσία σε ένα συμβούλιο με επικεφαλής τον

Δαντόν ο οποίος ήταν στέλεχος των Κορδελιέρωνbull Αναγνώρισε το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας (όλοι οι άντρες

απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα)bull Δήμευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών που διέφυγαν στο εξωτε-

ρικόbull Διαχώρισε την εκκλησία από το κράτοςbull Κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο

Η νίκη των Γάλλων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) κατά των Πρώσωνέσωσε την επανάσταση

Η δδεύτερη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΣΣεπτέμβριος 11792 --Ιούλιος 11794

Οι εενέργειες ττης ΣΣυμβατικής σσυνέλευσης

Η Συμβατική συνέλευση αναδείχτηκε έπειτα από καθολική ψηφοφορία bull Κατάργησε τη μοναρχία (ύστερα από πρόταση των Ορεινών) στις 21

Σεπτεμβρίου 1792bull Εγκαθίδρυσε (για πρώτη φορά στην Ευρώπη) το πολίτευμα της αβα-

σίλευτης δημοκρατίαςbull Άλλαξε το ημερολόγιο και καθιέρωσε τα έτη της Δημοκρατίαςbull Καταδίκασε τον βασιλιά και τη βασίλισσα σε θάνατο (1793)bull Συνέχισε τον πόλεμο με στόχο την κατάληψη των εδαφών που θεω-

ρούνταν γαλλικά στο Βέλγιο και στις όχθες του ποταμού Ρήνου

Tα ππροβλήματα ττης ΣΣυμβατικής ((τέλη 11792 -- ααρχές 11793)

Η συνέχιση του πολέμου συσπείρωσε εναντίον της Γαλλίας πολλέςευρωπαϊκές χώρες

Ταυτόχρονα σημειώθηκαν αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό(1793 στην επαρχία της Βανδέας) και η οικονομική κατάσταση επιδεινω-νόταν ιδίως για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα

Η ππτώση ττων ΓΓιρονδίνων κκαι ηη εεπαναστατική κκυβέρνηση ττων ΟΟρεινών

Η Συμβατική μετά από πιέσεις των Ορεινών (όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έ-παιζαν οι Ιακωβίνοι)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 30

31

bull Σύστησε την Eπιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας και την Επιτροπή ΓενικήςΑσφάλειας καθώς και επαναστατικά δικαστήρια με στόχο την κατα-στολή της αντεπανάστασης

bull Διέταξε τη σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793)bull Ενέκρινε το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου 1793)

Οι Ορεινοί με ηγέτη τον Ροβεσπιέρο σχημάτισαν επαναστατική κυβέρ-νηση (4 Δεκεμβρίου 1793) και επέβαλαν την περίοδο της ΤρομοκρατίαςΔύο όψεις της Τρομοκρατίας είναι bull Ο στρατός χρησιμοποιήθηκε για την καταστολή των εσωτερικών ε-

χθρών και όχι μόνο για εξωτερικούςbull Στο όνομα της προστασίας της επανάστασης εκτελέστηκαν 40000

ύποπτοι για αντεπαναστατική δράσηbull Kαταργήθηκε η χριστιανική θρησκεία και θεσπίστηκε η λατρεία του

Ανώτατου Όντος bull Άλλαξε το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών

Τα ακραία μέτρα προκάλεσαν αντιδράσεις και ο Ροβεσπιέρος εκτελέ-στηκε (28 Ιουλίου 1794) μαζί με 20 συνεργάτες του

1788-1789 Βαρύς χειμώνας και πείνα αναγκάζουν τον λαό σε λεηλασίες1789 Έναρξη γαλλικής επανάστασης

Η Συνέλευση των Γενικών Τάξεων στο ανάκτορο των Βερ-σαλλιών (Μάιος)

Ο όρκος του σφαιριστηρίου οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τά-ξης ορκίζονται να δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία (Ιούνιος)

Η Εθνοσυνέλευση αυτοανακηρύσσεται σε Συντακτική (Ιού-λιος)

Κατάληψη της Βαστίλης (14 Ιουλίου) Κατάργηση των προνομίων (4 Αύγουστου) Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Αυγούστου) Ο βασιλιάς δέχεται τις αποφάσεις της Συντακτικής συνέλευ-

σης ύστερα από την κατάληψη των Βερσαλλιών (5 Οκτω-βρίου )

1791 Η Συντακτική ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας συ-νταγματική μοναρχία

1792 Η Νομοθετική συνέλευση κηρύσσει τον πόλεμο κατά τηςΠρωσίας (20 Απριλίου)

Ο λαός του Παρισιού καταλαμβάνει τα ανάκτορα του Κερα-μεικού (10 Αυγούστου)

Νίκη των Γάλλων κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμ-βρίου)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 31

32 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Η Συμβατική συνέλευση ύστερα από πρόταση των Ορεινώνκαταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της αβα-σίλευτης δημοκρατίας (21 Σεπτεμβρίου)

1793 Αντεπανάσταση της Βανδέας (Iανουάριος) Εκτέλεση του βασιλιά (21 Iανουαρίου) Σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων από τη Συμβατική συ-

νέλευση που ελέγχεται από τους Ιακωβίνους (Iούνιος) Έγκριση από το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου) Eπαναστατική κυβέρνηση του Ροβεσπιέρου ndash περίοδος Τρο-

μοκρατίας (4 Δεκεμβρίου)1794 Καταδίκη Ροβεσπιέρου σε θάνατο (28 Iουλίου)

1 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ΣΣτη σσυνέχεια κκαι ααφού ξξαναμελετήσετε ττιςπηγές 33 κκαι 44 ττης εενότητας 11 ννα σσυντάξετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττις εεπι-δράσεις ττου ΔΔιαφωτισμού σστη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπουκαι ττου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης

Στην πηγή 1 της ενότητας 3 (η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπουκαι του πολίτη 1789) διαφαίνεται με σαφήνεια η επίδραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού στη γαλλική επανάσταση Υπάρχει αναφορά ακόμα και με τηνίδια διατύπωση των ιδεών που διακήρυξαν οι πιο διακεκριμένοι διαφωτι-στές όπως ο Λοκ ο Ρουσό ο Βολτέρος ο Μοντεσκιέ κά Παραθέτουμεαναλυτικότερα τον παρακάτω πίνακα

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

Ενότητα 3ηΓαλλική

επανάσταση

Πηγή 3 αΛοκ

Πηγή 3 βΡουσό

Πηγή 4Μοντεσκιέ

Πηγή 1

Ο λαός έχει δικαίωμα αντίστασης και χρήσης βίαςκατά ενός άδικου και τυραννικού ηγεμόνα

Η εξουσία πηγάζει από τη λαϊκή βούληση Κάθεεξουσία απορρέει από τον λαό και υπάρχει υπέραυτού

Τα τρία είδη εξουσίας ndashνομοθετική εκτελεστικήδικαστικήndash δεν πρέπει να συμπίπτουν στο ίδιοπρόσωπο ή θεσμό γιατί απειλείται η ελευθερίατων πολιτών

Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και απολαμ-βάνουν ισότητα δικαιωμάτων Σκοπός του κρά-τους είναι η διαφύλαξη των laquoφυσικώνraquo δικαιωμά-των (ζωής ελευθερίας ιδιοκτησίας) Κάθε εξου-σία πηγάζει από το έθνος και σέβεται τη γενικήβούληση

Ενότητα 1ηΔιαφωτισμός

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 32

33

Επομένως η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτητης γαλλικής επανάστασης αποτελεί ουσιαστικά έκφραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού Ο Διαφωτισμός προπαγάνδισε με σθένος την ελευθερία καιτην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμά-των τους Η Διακήρυξη τα έκανε αυτά πράξη Η Διακήρυξη εξάλλου έρχε-ται ως θεματοφύλακας των δικαιωμάτων που ο Διαφωτισμός είχε θεωρήσειθεμελιώδη (laquoφυσικάraquo και απαράγραπτα) και που δεν είχε σεβαστεί η από-λυτη εξουσία της εποχής Αποτελούσε μάλιστα laquoηχώraquo ανάλογης διακήρυ-ξης των Αμερικανών επαναστατών το 1776 με τη διαφορά όμως ότι δεναπευθυνόταν μόνο στους Γάλλους αλλά σε όλους τους λαούς του κόσμουΤο χαρακτηριστικό αυτό laquoτην κατέστησε σημείο αναφοράς όλων τωνλαώνraquo12

2 ΝΝα μμελετήσετε κκαι σστη σσυνέχεια ννα σσχολιάσετε ττην εεικόνα 22

Ο πίνακας εκπέμπει τον ενθουσιασμό που έχει συνεπάρει τον καλλιτέχνηndashόπως και την πλειοψηφία των πνευματικών ανθρώπων της εποχήςndash για ταδραματικά γεγονότα της επανάστασης Στην ατμόσφαιρα που αναδύει οπίνακας υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση ότι οι πρωταγωνιστές βιώνουν μιασημαντική καμπή στη γαλλική ιστορία και ότι σημαντικές βελτιώσεις πρόκει-ται να επέλθουν στη γαλλική κοινωνία Διαφαίνεται η πίστη στην έναρξη μιαςνέας εποχής που κύρια χαρακτηριστικά της θα είναι η αδελφοσύνη ισό-τητα και η ελευθερία

Σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο που ζητωκραυγάζει και ορκίζεταιμε υψωμένο το δεξί χέρι ότι θα πολεμήσει για σύνταγμα γεννιέται τοπνεύμα της δημοκρατίας και της συναδέλφωσης Άνθρωποι παραληρούναγκαλιάζονται και συμμετέχουν ολόψυχα στην ιστορική απόφαση της Εθνο-συνέλευσης να δώσει σύνταγμα στη Γαλλία Στη μέση πάνω σε ένα τραπέζιγια να είναι ορατός από όλους κάποιος διαβάζει τον όρκο και υψώνει τοδεξί του χέρι Οι άλλοι γύρω του και πίσω σε ολόκληρη την αίθουσα υψώ-νουν κι αυτοί το χέρι τους και ορκίζονται πίστη στο σύνταγμα Μπροστά τουτρεις άνθρωποι δίνουν τα χέρια και κάνουν πράξη το σύνθημα της γαλλικήςεπανάστασης αδελφοσύνη Ο ένας από αυτούς αριστερά είναι ιερωμένοςο άλλος δεξιά φαίνεται από την ενδυμασία του να είναι ευγενής Στο μέσονένας άλλος (εκπρόσωπος της αστικής τάξης) τους ενώνει Στο πανηγύριτης δημοκρατίας συμμετέχουν όλες οι τάξεις αλλά και όλες οι ηλικίεςκαθώς φαίνεται από τους δύο νέους που υποβαστάζουν έναν ηλικιωμένοστα αριστερά της εικόνας Πάνω αριστερά ένας ορμητικός άνεμος εισβάλ-λει μέσα στην αίθουσα όπως υποδηλώνεται από το κούνημα της κουρτίναςΕίναι ο άνεμος του ενθουσιασμού του πλήθους που στηρίζει την επανά-σταση Από την ανοιχτή κουρτίνα εισβάλλει και το φως μέσα στην κατάμε-στη αίθουσα το οποίο ndashσυμβολικάndash φωτίζει τον άνθρωπο στο μέσον τηςεικόνας

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

12 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 20

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 33

34 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 33 ννα ααναφερθείτε σστη σσυμμε-τοχή κκαι σστον ρρόλο ττων γγυναικών σστη γγαλλική εεπανάσταση

Ο αγώνας κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης θα μπορούσε ναχαρακτηριστεί πολιτικός κοινωνικός ή ακόμα και ταξικός Δύσκολα όμωςθα του απέδιδε κανείς τον όρο φυλετικός Είναι φανερό ότι η καταπίεση καιη φτώχεια άγγιζαν τους ανθρώπους πρώτιστα λόγω της κοινωνικής τουςθέσης και όχι λόγω του φύλου τους Είναι εύλογο επίσης ότι στον αγώναεναντίον των καταπιεστών θα συμμετείχαν και οι γυναίκες αφού αυτές ήτανκαθημερινά μάρτυρες των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των οικογενειώντους και των αδικιών του παλαιού καθεστώτος

Η πηγή 2 μας αναφέρει ότι κάποια Ολυμπία ντε Γκουζ υπήρξε μαχητικήαγωνίστρια Αναμφίβολα υπήρχαν κι άλλες πολλές σαν και αυτήν Πολλέςχιλιάδες ακόμα γυναίκες πήραν μέρος στην εξέγερση με αυτοθυσία καιηρωισμό Η εικόνα 3 μαρτυρά το γεγονός Στο ντοκουμέντο αυτό απεικονί-ζονται αποφασισμένες και οπλισμένες γυναίκες να βαδίζουν εναντίον τωνανακτόρων Η αποσιώπηση όμως του ρόλου των γυναικών στην επαναστα-τική δραστηριότητα υποδηλώνει μάλλον μια παγιωμένη νοοτροπία λανθάνο-ντος ρατσισμού παρά μία αυτονόητη παραδοχή για ισότιμη συμμετοχή τωνδύο φύλων στις επαναστατικές εξελίξεις Ο σεξιστικός αυτός ρατσισμόςέχει να κάνει με την άποψη ότι η γυναικεία παρουσία δεν μπορεί να είναιπρωταγωνιστική στις πολιτικές και ευρύτερα κοινωνικές εξελίξεις Έτσι θε-ωρείται φυσικό από τους σύγχρονους πρωταγωνιστές των γεγονότων και α-πό μεταγενέστερους αποτιμητές τους (λχ ιστορικούς) να μη δοθεί έμφασηστον ρόλο των γυναικών Αποτέλεσμα αυτού του ρατσισμού ήταν να μηληφθούν υπόψη στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων τα δικαιώματα των γυναι-κών Για τον λόγο αυτόν ακριβώς διαμαρτύρεται η Ολυμπία ντε Γκουζ(Olympe de Gouges) Είναι κατάφωρη αδικία για την επανάσταση και τιςιδέες της η μη παράλληλη απελευθέρωση των γυναικών

4 NNα σσυγκεντρώσετε σστοιχεία γγια ττις ππολιτικές ααντιλήψεις ττου PPοβεσπιέρου(πηγή 44 κκαι εενότητα 44 ππηγές 11 κκαι 33)

Ο Ροβεσπιέρος ήταν ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων και ήρθε στηνεξουσία στη δεύτερη φάση της γαλλικής επανάστασης (τέλη 1792 - μέσα1794) όταν τον πολιτικό έλεγχο τον είχε η Συμβατική συνέλευση Οι πολιτι-κές του αντιλήψεις έχουν κριθεί ως ριζοσπαστικές αντιμοναρχικές καιακραία επαναστατικές Πίστευε ότι η επαναστατική εξουσία έχει το δικαί-ωμα να χρησιμοποιεί κάθε μέσο ακόμα και ωμή βία προκειμένου να υπερα-σπιστεί τη θέση της laquoστους εχθρούς του λαού δεν οφείλει παρά μόνο τονθάνατοraquo Οι αντιλήψεις του αυτές οδήγησαν τη γαλλική επανάσταση στηφάση της Τρομοκρατίας όταν στο όνομα της επανάστασης εκτελέστηκανμε συνοπτικές διαδικασίες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων Ο Ροβεσπιέρος δενάφηνε κανένα περιθώριο δράσης και ανάκτησης της εξουσίας στους πρώηνκαταπιεστές του λαού Εξέφραζε την πολιτική εκείνη ομάδα των επαναστα-τών που δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την παρουσία του βασιλιά στηνεξουσία laquohellipδεν καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να ζήσει κανείς μαζί τους [ενν

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 34

35

με τους βασιλιάδες]raquo Δεν αποδεχόταν καμία μορφή μοναρχικού πολιτεύμα-τος Ολόκληρη η εξουσία έπρεπε να περάσει στα χέρια του λαού ο οποίοςεκπροσωπούνταν από την επαναστατική κυβέρνηση Το πρόβλημα ήταν ότιστις δύσκολες εκείνες στιγμές laquoοι καλοί πολίτεςraquo στους οποίους κατά τονΡοβεσπιέρο η επαναστατική κυβέρνηση όφειλε ολοκληρωμένη προστασία(παράθεμα 4 ενότητα 3) δεν ήταν εύκολο να διακριθούν από τους εχθρούςτης επανάστασης Αλλά σε μια αληθινή δημοκρατία ίσως τελικά δεν επιτρέ-πεται να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πολίτες Εξάλ-λου όπως ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος έλεγε μπροστά στη Συμβατική εθνοσυνέ-λευση (παράθεμα 3 ενότητα 4) laquoμόνο στη δημοκρατία το κράτος είναι αλη-θινά η πατρίδα όλων των ανθρώπωνraquo

Εικόνα 1 Γελοιογραφία ππου ααπεικονίζει ττην ττρίτη ττάξη ννα κκουβαλά ττονκλήρο κκαι ττην ααριστοκρατία

Η γελοιογραφία αυτή είναι από γκραβούρα (βαθυτυπία) της εποχής και απο-δίδει εύστοχα την καταπίεση που υφίσταται η πλειοψηφία του γαλλικούλαού η οποία αποτελούσε την τρίτη τάξη από τις άλλες προνομιούχες τά-ξεις της γαλλικής προεπαναστατικής κοινωνίας Μια ανθρώπινη μορφή πουπαριστάνει την τρίτη τάξη κουρασμένη από τον κάματο σκυθρωπή και απο-γοητευμένη καμπουριασμένη τόσο ώστε η πλάτη να είναι σε οριζόντιαθέση βρίσκεται σε θέση υποζυγίου και στηρίζεται σε ένα μπαστούνι πουκαταλήγει σε τσάπα (σύμβολο του εργάτη) Η τρίτη τάξη κουβαλάει δύομορφές που φαίνονται να απολαμβάνουν τη θέση τους Είναι ξεκούραστεςκαι καλοντυμένες Οι μορφές αυτές αναπαριστούν φυσικά τους ευγενείςκαι τον ανώτερο κλήρο που τότε μοιράζονταν τα προνόμια και τα ανώτερααξιώματα χωρίς καμία επιβάρυνση

Εικόνα 2 ZΛ NNταβίντ οο όόρκος ττου σσφαιριστηρίου 220 IIουνίου 11789Ο πίνακας αυτός απεικονίζει την ιστορική στιγμή του όρκου των εκπροσώ-πων της αστικής τάξης στην αίθουσα του σφαιριστηρίου (1789) ότι θα παρα-χωρήσουν σύνταγμα στη Γαλλία Στην αίθουσα αυτή κατέφυγαν όταν ο βα-σιλιάς έκλεισε την αίθουσα των συνεδριάσεων της συνέλευσης των τριώντάξεων Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε μόλις δύο χρόνια μετά τα γεγονότα πουαπεικονίζει ndashδηλαδή το 1791ndash κι έτσι μεταφέρει σε εμάς άμεσα τον ενθουσι-ασμό που είχε συνεπάρει τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης Ο καλλιτέ-χνης είναι μία ηγετική φυσιογνωμία της τεχνοτροπίας του νεοκλασικισμού οΓάλλος ζωγράφος Jacques-Louis David ο οποίος είναι σύγχρονος των γε-γονότων της γαλλικής επανάστασης (γεννήθηκε στο Παρίσι το 1748) και έν-θερμος υποστηρικτής της Βλέπε επίσης την απάντηση στην ερώτηση 2του σχολικού βιβλίου

Εικόνα 3 Οπλισμένες γγυναίκες ββαδίζουν εεναντίον ττων αανακτόρων ττωνΒερσαλλιών 55 OOκτωβρίου 11789

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 35

36 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Στις 5 Οκτωβρίου 1789 έξι χιλιάδες γυναίκες του Παρισιού κυρίως οι εργά-τριες των προαστίων και οι πωλήτριες της αγοράς έχοντας μαζί τους δύοκανόνια οργάνωσαν πορεία προς τις Βερσαλλίες για να ζητήσουν από τονΛουδοβίκο ψωμί

Εικόνα 4 O ααποκεφαλισμός ττου ββασιλιά ΛΛουδοβίκου ΙΙΣΤrsquo 221 IIανουα-ρίου 11793

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1792 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo που είχε προσπαθή-σει να οργανώσει την επέμβαση ξένων μοναρχών εναντίον της επανάστα-σης καταδικάστηκε από επαναστατικό δικαστήριο σε θάνατο με την κατη-γορία για συνωμοσία κατά της δημόσιας ελευθερίας και απόπειρα κατά τηςεθνικής ασφάλειας Εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα στις 21 Ιανουαρίου 1793στην πλατεία όπου υπήρχε το άγαλμα του Λουδοβίκου ΙΕrsquo και που αργό-τερα ονομάστηκε Πλατεία της Επανάστασης

Eικόνα 5 Επαναστατικό δδικαστήριο δδικάζει έέναν εευγενήΤο παρακάτω απόσπασμα από νόμο του 1794 για τη λειτουργία των επανα-στατικών δικαστηρίων είναι χαρακτηριστικόlaquoΤο επαναστατικό δικαστήριο ιδρύθηκε για να τιμωρεί τους εχθρούς τουλαού [hellip] Η ποινή που επιβάλλεται σε όλα τα αδικήματα που εμπίπτουνστην αρμοδιότητα του επαναστατικού δικαστηρίου είναι θάνατος [hellip] Στονκατηγορούμενο δεν υποβάλλονται ερωτήσεις σε δημόσια δίκη η διαδικασίατης μυστικής ανάκρισης καταργείται ως περιττή [hellip] Αν υπάρχουν τεκμή-ρια είτε υλικά είτε ηθικά ανεξάρτητα από τη μαρτυρική απόδειξη δε θαεξετάζονται καθόλου μάρτυρες εκτός αν η διαδικασία αυτή θεωρηθεί ανα-γκαία είτε για να αποκαλυφθούν συνένοχοι είτε για άλλους ύψιστους λό-γους δημοσίου συμφέροντος13 [hellip]

Παράθεμα 1 Διακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαι ττου ππολί-τη 11789

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων ψηφίστηκε με πρόταση του Λαφαγιέτ(Lafayette) επικεφαλής της Εθνοφυλακής του Παρισιού μετά την κατάληψητης Βαστίλης Η Διακήρυξη είναι επηρεασμένη από μια αντίστοιχη αγγλικήδιακήρυξη του 1689 από το αμερικανικό σύνταγμα και βέβαια από τις ιδέ-ες του Διαφωτισμού Με τη Διακήρυξη αυτή γίνεται για πρώτη φορά στηΓαλλία λόγος σε κρατικό έγγραφο για δικαιώματα του πολίτη Αναγνώριζεσε όλους το δικαίωμα της ισότητας της ελευθερίας και το απαραβίαστο τηςιδιοκτησίας Καταργήθηκαν οι τίτλοι ευγενείας και οριζόταν ότι όλοι οι πολί-τες ήταν δεκτοί σε όλα τα αξιώματα ανάλογα με τις ικανότητές τους

Παράθεμα 2 Tα δδικαιώματα ττων γγυναικών ααγνοήθηκαν κκαι ααπό ττουςεπαναστάτες

13 Βλ Β Κρεμμυδάς Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη ελληνική ndash ευρωπαϊκή και παγκόσμια ΟΕΔΒ Γrsquo Γυμνα-σίου 1984 σελ 133

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 36

37

Η επανάσταση του 1789 αναπτέρωσε τις ελπίδες των γυναικών για τη χειρα-φέτησή τους Οι γυναίκες ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων έπαιξαν σοβαρό-τατο ρόλο σε στιγμές που κρινόταν η τύχη της επανάστασης αυτής Χαρα-κτηριστικά είναι τα λόγια του Μισελέ laquoΑν οι άντρες κυρίευσαν τη Βαστίληοι γυναίκες κατέβαλαν ολόκληρο το βασίλειοraquo Το 1791 η Ολυμπία ΝτεΓκουζ δημοσίευσε τη laquoΔιακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας και τηςπολίτιδοςraquo Η Γκουζ πρωτοστάτησε στην ίδρυση γυναικείων πολιτικών λε-σχών και στη συνέχεια όταν το επαναστατικό σύνταγμα του 1792 εξαίρεσετις γυναίκες αποτόλμησε να ανοίξει πολιτικό πόλεμο με τον Ροβεσπιέρο οοποίος την καρατόμησε στις 3 Νοεμβρίου 1793 Ο ίδιος έκλεισε τις γυναι-κείες λέσχες και απαγόρευσε στις γυναίκες laquoνα ασκούν πολιτικά δικαιώματακαι να παίρνουν ενεργό μέρος στις υποθέσεις διακυβέρνησης του κρά-τουςraquo

Παράθεμα 3 Μια σσκιαγράφηση ττου laquolaquoμέσουraquo ΙΙακωβίνουΟι Ιακωβίνοι ήταν πολιτική οργάνωση (λέσχη) της οποίας τα μέλη ανήκανστο χώρο των αδιάλλακτων επαναστατών Ονομάστηκαν έτσι με ειρωνικήδιάθεση από τους βασιλόφρονες λόγω του τόπου διαμονής τους τη μονήτων Δομινικανών μοναχών του Παρισιού στην οποία παρέμεναν οι προσκυ-νητές του Αγίου Ιακώβου κατά το ταξίδι τους προς την Ισπανία Με τηνπτώση του Ροβεσπιέρου (Ιούλιος 1794) τερματίστηκε και ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος των Ιακωβίνων

Παράθεμα 4 Ο ΡΡοβεσπιέρος γγια ττις ααρχές λλειτουργίας μμιας εεπαναστα-τικής κκυβέρνησης

Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος (1758-1794) ήταν ηγετική φυσιογνωμία τηςεπανάστασης Μετά τη σύσταση της laquoΕπιτροπής Κοινής Σωτηρίαςraquo το όνο-μά του ταυτίστηκε με την Τρομοκρατία Για τη σκληρή συμπεριφορά του κα-ταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε Η Επιτροπή σχηματίστηκε μετη συγκατάθεση της Συμβατικής Συνέλευσης με στόχο την αντιμετώπιση τό-σο της εξωτερικής απειλής (αντεπαναστατική συσπείρωση Ευρωπαίων ηγε-μόνων) όσο και της εσωτερικής (φιλοβασιλικές εξεγέρσεις στη Μασσαλίατη Λυών και την Τουλούζη)

Aστική ττάξη Οι αστοί ήταν αυτοί που ουσιαστικά επωφελήθηκαν από τηνεπανάσταση καθώς απέκτησαν πέρα από την οικονομική επιρροή πουείχαν προεπαναστατικά και πρόσβαση στην πολιτική εξουσία Πρόκειταιόμως για μια μεγάλη κοινωνική ομάδα η οποία στο εσωτερικό της διαχω-ρίζεται σε υποομάδες διακριτές μεταξύ τους με κριτήριο την οικονομικήεπιφάνεια και το κοινωνικό γόητρο Μια πρώτη ομάδα αποτελούν οιμεγαλοαστοί στους οποίους κατατάσσονται οι τραπεζίτες οι βιομήχα-νοι οι μεγαλοκτηματίες και οι επιχειρηματίες Όλοι αυτοί πλουτίζουν με

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 37

το εμπόριο και έχουν τη δυνα-τότητα εξαγοράς τίτλων ευγε-νείας Μια δεύτερη ομάδα συ-γκροτούν τα μεσοαστικά στρώ-ματα στα οποία κατατάσσονταιοι ελεύθεροι επαγγελματίες ndash ια-τροί δικηγόροι κάndash οι βιοτέ-χνες οι καταστηματάρχες Τέ-λος έχουμε τους μικροαστούςδηλαδή τους τεχνίτες τους μι-κροβιοτέχνες και άλλους μικρο-επαγγελματίες που βρίσκονταιπιο κοντά στις λαϊκές τάξεις

laquoAβράκωτοιraquo Ήταν οι φτωχοί τωνπόλεων οι μάζες του Παρισιούκαι των άλλων αστικών κέντρωνπου ένιωθαν πρώτοι από όλουςτην έλλειψη των αγαθών καιτην ακρίβεια Ήταν ανεξάρτη-τοι εργάτες τεχνίτες μικροκα-ταστηματάρχες πλανόδιοι πω-λητές και εξαρτημένοι εργάτεςΣε αυτούς προστέθηκαν μικροκακοποιά στοιχεία καθώς και ζητιάνοι πουείχαν έρθει στις πόλεις μαζικά Όλοι αυτοί ζητούσαν με επιμονή τηνεπέμβαση της κυβέρνησης για την κατανομή των διαθέσιμων τροφίμωνκαι αγαθών Επιδίωκαν την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων καιτην αναδιανομή των γαιών Δεν ήταν δηλαδή κατά της ατομικής ιδιοκτη-σίας απεναντίας επιδίωκαν και αυτοί να αποκτήσουν με κάποιον τρόποπεριουσιακά στοιχεία Τέλος υποστήριζαν τον άμεσο έλεγχο της κυβέρ-νησης από τον λαό σε συνελεύσεις μαζικές

Λέσχες Έχουν χαρακτηριστεί ως πυρήνες άτυπης εξουσίας κάτι που δεί-χνει το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος τους στη διάρκεια της εδραίωσηςτου επαναστατικού καθεστώτος Ήταν πολιτικές οργανώσεις που έπαιρ-ναν ενεργό μέρος τόσο στις δημοτικές υποθέσεις όσο και στην εντεινό-μενη πάλη για την εξουσία Οι λέσχες ασκούσαν πίεση στις αρχές έλεγ-χαν τους δημόσιους άντρες και εξαπέλυαν σφοδρή κριτική στους αρι-στοκράτες Οι λέσχες διέδωσαν συστηματικά τις βασικές αρχές και επι-διώξεις της επανάστασης και δημιούργησαν ένα κοινό που μπορούσε νακινητοποιηθεί εύκολα

Γιρονδίνοι Κατηγορούνταν στη δεύτερη φάση της επανάστασης για διστα-κτικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ταλάνιζε τη χώρακαι το επαναστατικό καθεστώς και για υπερβάλλοντα ενδοτισμό απέναντιστους μοναρχικούς Μεταξύ Ιακωβίνων και Γιρονδίνων είχε ξεσπάσει θα-

38 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Η Μαρία Αντουανέτα βαφτίστηκε με τοόνομα Μαρία Αντωνία Ιωσηφία Ιωάνναδούκισσα της Αυστρίας Ήταν το 15οκαι τελευταίο παιδί της αυτοκράτειραςΜαρίας Θηρεσίας και του αυτοκρά-τορα Φραγκίσκου Αrsquo της Αυστρίας Ογάμος της Μαρίας Αντουανέτας με τονμετέπειτα Λουδοβίκο ΙΣΤrsquo βασιλιά τηςΓαλλίας ήταν από νωρίς στα σχέδιατης Μαρίας Θηρεσίας που απέβλεπεστο να φέρει την πολυπόθητη ειρήνηανάμεσα στη Γαλλία και στην ΑυστρίαΣτη γαλλική βασιλική αυλή όμως ηΜαρία Αντουανέτα συνάντησε δυσκο-λίες στο να γίνει αποδεκτή εξαιτίαςκυρίως της επίδοσής της σε τρομερέςσπατάλες για ρούχα φορέματα καικομμώσεις Έχει υπολογιστεί ότι ξό-δευε κάθε μήνα 15000 λίβρες (75000ευρώ περίπου) την ίδια στιγμή που έναμεγάλο μέρος του γαλλικού πλη-θυσμού πέθαινε από την πείνα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 38

39

νάσιμη διαμάχη για τον έλεγχο της εξουσίας η οποία έληξε το καλοκαίριτου 1793 με επικράτηση των Ιακωβίνων

Ορεινοί Είναι οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι που αποκλήθηκαν έτσι (montagnards)επειδή κατείχαν τις υψηλές θέσεις της αριστερής πτέρυγας στο αμφιθε-ατρικό βουλευτήριο Οι Ορεινοί υποστήριζαν την ανάγκη της παραδειγ-ματικής τιμωρίας του μονάρχη (εκτελέστηκε τελικά με ομόφωνη από-φαση της συνέλευσης ως ένοχος εσχάτης προδοσίας τον Ιανουάριο του1793) και την κατοχύρωση του αβασίλευτου πολιτεύματος

Συμβατική σσυνέλευση Η Συμβατική συνέλευση είναι η τρίτη στη σειρά επα-ναστατική συνέλευση Η πρώτη πράξη της Συμβατικής ήταν η κατάργησητης βασιλείας και η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας Πρόκει-ται λοιπόν για μία Αναθεωρητική συνέλευση Στη σύνθεση της Συμβατι-κής τη δεξιά πτέρυγα την αποτελούσαν οι Γιρονδίνοι το κέντρο οι Πεδι-νοί και την αριστερή πτέρυγα οι Ορεινοί οι οποίοι κυριάρχησαν το καλο-καίρι του 1793 Ηγέτες των Ορεινών ήταν ο Νταντόν ο Μαρά και ο Ροβε-σπιέρος Η laquoαριστερότερηraquo (=ριζοσπαστικότερη) σύνθεση της Συμβατι-κής σφράγισε την κρισιμότερη και οξύτερη φάση της επανάστασης bull Κρισιμότερη φάση επειδή η Συμβατική αποφάσισε τη συνέχιση του

πολέμου τα χρόνια 1793-1794 με αποτέλεσμα να δημιουργηθείσυνασπισμός ολόκληρης της Ευρώπης εναντίον της Γαλλίας

bull Οξύτερη φάση επειδή η Συμβατική φέρθηκε με σκληρότητα απέναντιστην αριστοκρατία και τους αντεπαναστάτες και εγκαινίασε την περί-οδο της Τρομοκρατίας (Ιούνιος 1794)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1Συμβατική συνέλευση

Μάιος 1789 - Σεπτ 1791 Σεπτ 1792 - Οκτ 1795

Νομοθετική συνέλευση rarrrarr

Οκτ 1791 - Σεπτ 1792

Συντακτική συνέλευση rarrrarr

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 39

Η ττρίτη κκαι ττελευταία φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((1794-1799)

Μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου οι Θερμιδοριανοί οι οποίοι αποτε-λούσαν τη μετριοπαθή πτέρυγα της επανάστασης απέκτησαν τον έλεγ-χο της Συμβατικής συνέλευσης (πήραν το όνομά τους από τον μήνα στονοποίο επικράτησαν τον Θερμιδόρ)

H επανάσταση επέστρεψε στις αρχικές μετριοπαθείς θέσεις της Οι Θερμιδοριανοί ψήφισαν νέο σύνταγμα (1795) Η εκτελεστική εξουσία ανατέθηκε στο Διευθυντήριο ένα πενταμελές

συμβούλιο Το Διευθυντήριο για να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατά-σταση ενίσχυσε τους στρατηγούς που αναδείχτηκαν την εποχή της επα-νάστασης

Η εεποχή ττου ΝΝαπολέοντα 11799-1815

Στις 9 Νοεμβρίου 1799 ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσίαμε τη συγκατάθεση του Διευθυντηρίου

Τα laquolaquoπροτερήματαraquo ττου ΝΝαπολέοντα κκαι ηη laquolaquoαναρρίχησήraquo ττου σστα ααξιώματα

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν ο πιο ικανός και ο πιο λαοφιλής απόόλους τους Γάλλους στρατηγούς

Έδειχνε ικανός να δημιουργήσει ένα σταθερό καθεστώς στο εσωτερικότης χώρας

Ήταν ο ηγέτης που θα μπορούσε να εδραιώσει τη γαλλική κυριαρχίαστην Ευρώπη

Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος (1799-1804) και αργότεραΑυτοκράτορας (1804-1815) Kυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης μολο-νότι το πολίτευμα τυπικά δεν άλλαξε

4Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜raquo)

trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ (UgraveˆOacuteOacuteEgraveIcircEumlUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot) ndashparamiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml

prod UgraveAcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot EcirciquestUcircEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1794-1799) IcircmiddotEgrave Euml AcircOcircmacrlsaquo

UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot (1799-1815)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 40

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η εεσωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Ο Ναπολέων εφάρμοσε μια σειρά από μεταρρυθμίσειςbull στη διοίκησηbull στην εκπαίδευσηbull στην οικονομία

Κύριοι στόχοι του ήταν bull να ελέγξει την κρατική μηχανή καιbull να την καταστήσει περισσότερο αποτελεσματική

Το 1804 θεσπίστηκε ένας νέος νομικός κώδικας ο Ναπολεόντειος Κώδι-κας στον οποίο διατηρούνταν με τη μορφή νόμων ορισμένες αρχές τηςγαλλικής επανάστασης Ο Ναπολεόντειος Κώδικας διαδόθηκε σε ολό-κληρη την Ευρώπη και αποτελεί έως και σήμερα τη βάση του νομικούσυστήματος πολλών ευρωπαϊκών κρατών

Η εεξωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Η Γαλλία του Ναπολέοντα bull Αντιμετώπισε όλες τις σημαντικές ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχήςbull Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπηςbull Δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας σε πολλές περιοχές

της Ευρώπης Ο Ναπολέων θεώρησε την Αγγλία ως τον κυριότερο αντίπαλό του και

εφάρμοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισμό Ο ηπειρωτικός απο-κλεισμός συνίσταται στην απαγόρευση της διακίνησης των αγγλικώνεμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια

Η Αγγλία σε αντίποινα εφάρμοσε τον θαλάσσιο αποκλεισμό εμποδίζο-ντας πλοία να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές

Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισε την αντίδρα-σηbull των ευγενών και του ανώτερου κλήρου που επιδίωκαν την επανα-

φορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους bull των λαϊκών στρωμάτων που επιβαρύνονταν οικονομικά και δυσφο-

ρούσαν από την ξένη κυριαρχία Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία Ο γαλλικός

στρατός έφτασε μέχρι τη Μόσχα αλλά αποδεκατίστηκε από το βαρύρωσικό χειμώνα και τις ασθένειες Στη συνέχεια ένας νέος ευρωπαϊκόςσυνασπισμός επιφέρει καίριο πλήγμα στη Γαλλία στη μάχη της Λιψίας το1813 Η μάχη του Βατερλό το 1815 σήμανε το τέλος της κυριαρχίας τουΝαπολέοντα

Γαλλική εεπανάσταση κκαι εεποχή ττου NNαπολέοντα μια ααποτίμηση

Η περίοδος 1789-1815 αποτελεί τομή στην παγκόσμια ιστορίαbull Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσίαbull Τα συμφέροντά της προωθήθηκαν με μεταρρυθμίσεις

41ENOTHTA 4

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 41

42 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

bull Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και ως έναβαθμό δικαιώθηκαν

bull Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπηbull Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει

να συμπίπτουν και γεννήθηκε η σύγχρονη ιδέα της πατρίδαςbull Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτοςbull Τα προνόμια καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι οι άνθρω-

ποι έχουν τα ίδια δικαιώματαbull Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε απο-

κλειστική πηγή εξουσίαςbull Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήματα που επηρέασαν την παγκόσμια

ιστορία φιλελευθερισμός εθνικισμός κοινωνικός ριζοσπαστισμόςσοσιαλισμός

Το σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Τα θθέματα ττου ΣΣυνεδρίου ττης ΒΒιέννης ((1814-1815)

Οι νικητές του Ναπολέοντα συγκάλεσαν το συνέδριο της Βιέννης (Σε-πτέμβριος 1814 - Ιούνιος 1815) Στο συνέδριο τους απασχόλησανbull η επαναχάραξη των συνόρωνbull η ανασυγκρότηση της απολυταρχίαςbull η καταστολή των επαναστατικών ιδεών

Στη Γαλλία αποκαταστάθηκε το πολίτευμα και τα σύνορα επανήλθαν σταόρια του 1789

Η ΙΙερή ΣΣυμμαχία κκαι ηη ΠΠαλινόρθωση ((1815-1830)

Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία η οποία απαρτιζόταναπό τη Ρωσία την Αυστρία και την Πρωσία Οι χώρες αυτές αποτελού-σαν τα προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης

Όλοι σχεδόν οι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνουςτους Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Παλινόρθωση

Όμως οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης και του Διαφωτισμού (ελευθε-ρία ισότητα εθνική αυτοδιάθεση) είχαν αποκτήσει τεράστια απήχησηστους ευρωπαϊκούς λαούς και δεν επηρεάστηκαν από την ανασύστασητων προεπαναστατικών θεσμών

1795-1799 Tο Διευθυντήριο ασκεί την εξουσία1795 Οι Θερμιδοριανοί ψηφίζουν νέο σύνταγμα1799 Ο Ναπολέων καταλαμβάνει την εξουσία

2ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία) εναντίον της Γαλλίας

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 42

KE

ΦA

ΛA

IO

1

43ENOTHTA 4

1799-1804 O Nαπολέων Πρώτος Ύπατος1803 O Nαπολέων ξαναρχίζει πόλεμο εναντίον της Aγγλίας1804 Ναπολεόντειος Κώδικας1805 3ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Αυστρία Ρωσία Νεάπολη Σουηδία) Μεγάλη νίκη του Ναπολέοντα στο Αούστερλιτς

1806 Ηπειρωτικός αποκλεισμός εναντίον της Αγγλίας 4ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Ρωσία Πρωσία)1809 Ήττα της Αυστρίας στον πόλεμο με τη Γαλλία

5ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον τηςΓαλλίας (Αγγλία Αυστρία)

1812 Εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία οι Γάλλοι έχα-σαν 600000 περίπου άνδρες

1813 6ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία Πρωσία) νικά τους Γάλλους στη Λιψία

1815 Ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό (Βέλγιο) Συνέδριο της Βιέννης και ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας

(Ρωσία Αυστρία Πρωσία)1821 Ο Ναπολέων πεθαίνει εξόριστος στο νησί Αγία Ελένη

1 ΜΜέχρι ττο 11789 ηη δδιαχείριση ττης ππολιτικής εεξουσίας ααποτελούσε ππρονόμιοτου ββασιλιά ΠΠοιες άάλλες κκοινωνικές δδυνάμεις εεισήλθαν σστο ππολιτικό σσκη-νικό μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ΠΠοιες ήήταν οοι εεπιδιώξεις κκαι οο ρρόλος ττους

Η γαλλική επανάσταση έφερε στο πολιτικό προσκήνιο την αστική τάξη αλλάκαι τη μεγάλη μάζα των λαϊκών στρωμάτων Η αστική τάξη κατέκτησε τηνπολιτική εξουσία και μαζί με την οικονομική της επιρροή κυριάρχησε στηνκοινωνία Ο ρόλος της από δω και στο εξής θα είναι κυρίαρχος καθοδηγητι-κός για τις άλλες κοινωνικές τάξεις στις οποίες θα επιβληθεί οικονομικά καιιδεολογικά Αιτία γιrsquo αυτό ήταν ότι τα ανώτερα οικονομικά στρώματα τηςαστικής τάξης αναρριχήθηκαν στην κοινωνική πυραμίδα και κατέκτησανεντέλει την εξουσία Σταδιακά η αστική τάξη υιοθέτησε αντιδραστικές θέ-σεις μια και στο εξής κάθε αλλαγή κάθε νέα διεκδίκηση από αυτούς πουένιωθαν κοινωνικά αδικημένοι θα έβλαπτε τα συμφέροντά της

Από την άλλη μεριά τα λαϊκά στρώματα οι μάζες βγήκαν από το παρα-σκήνιο της ιστορίας και αποδείχτηκε ότι μπορούσαν να έχουν έναν αποφα-σιστικό δυναμικό ρόλο στις εξελίξεις μπορούσαν να στηρίξουν νέες ιδεο-λογίες και να αλλάξουν καθεστώτα τα οποία μέχρι τότε φάνταζαν εδραιω-μένα από τη Θεία Πρόνοια Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη τηςιστορίας και καθιερώθηκε ως η μοναδική νόμιμη πηγή εξουσίας Οι υπήκοοιαπέκτησαν δικαιώματα και μετατράπηκαν σε πολίτες Κύρια επιδίωξη των

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 43

κατώτερων οικονομικά στρωμάτων ήταν η αναδιανομή του πλούτου η κοι-νωνική δικαιοσύνη η κατάργηση προνομίων και τελικά η εδραίωση κοινω-νιών ισότητας και ελευθερίας

Εικόνα-Xάρτης 1 Η EEυρώπη ττο 11812 ττην εεποχή ττης ππαντοδυναμίαςτου NNαπολέοντα

Το 1812 ο Ναπολέων έκανε το λάθος να κηρύξει τον πόλεμο στη ΡωσίαΜέχρι τότε ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στην Ευρώπη Από το 1797 κυριαρ-χούσε στη βόρεια Ιταλία και στο Ιόνιο πέλαγος Είχε υποτάξει την Αυστρίατο 1805 (μάχες στο Ουλμ και στο Αούστερλιτς) και την Πρωσία το 1806(μάχες στην Ιένα και στο Αούερστεντ) Είχε αποσπάσει την Πολωνία από τηδιαλυμένη Πρωσία και είχε επίσης καταλάβει την Πορτογαλία και την Ισπα-νία (1806-1807) Με την ειρήνη του Τιλσίτ το 1807 είχε ουσιαστικά μοιράσειτην Ευρώπη στα δύο μαζί με τον τσάρο Αλέξανδρο Αrsquo Τις περισσότερεςκατακτημένες χώρες ο Ναπολέων τις είχε οργανώσει σε βασίλεια και τις είχεδώσει σε συγγενείς του με σκοπό να περιβάλει το κράτος του με υποτελήβασίλεια της εμπιστοσύνης του ο αδελφός του Λουδοβίκος έγινε βασιλιάςτου ενωμένου βασιλείου του Βελγίου και της Ολλανδίας ο αδελφός τουΙωσήφ έγινε βασιλιάς της Νεάπολης και αργότερα της Ισπανίας ενώ ο γιοςτου ονομάστηκε βασιλέας της Ρώμης

Εικόνα 2 ΖΛ ΝΝταβίντ ΟΟ ΝΝαπολέων δδιασχίζει ττις ΆΆλπεις(Αναφορικά με το πορτρέτο του μεγάλου στρατηλάτη θα πρέπει να σημειω-θεί ότι περιβάλλεται με μια ατμόσφαιρα μύθου καθώς ο Ναπολέων δεδέχτηκε σχεδόν ποτέ να ποζάρει για έναν ζωγράφο Τα πορτρέτα του είναισχεδόν όλα φτιαγμένα από μνήμης Εδώ πάντως ο ζωγράφος έχει αποδώ-σει με μεγαλοπρέπεια τον Ναπολέοντα)

Ο Ναπολέων ως αρχιστράτηγος από το 1795 ανέλαβε την ηγεσία τουπολέμου εναντίον των Αυστριακών Με πρότασή του αποφασίστηκε ηεκστρατεία στην Ιταλία τμήματα της οποίας βρίσκονταν υπό αυστριακήκατοχή Με κεραυνοβόλα προέλαση (Απρίλιος 1796) διέσπασε τις δυνάμειςτης Αυστρίας και της Σαρδηνίας που ήταν σύμμαχός της και έφθασε στοΜιλάνο όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής Έπειτα ο Ναπολέων στράφηκεπρος το βορρά και έφτασε σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από τη Βιέννηόταν η Αυστρία ζήτησε ανακωχή Το 1797 υπογράφτηκε η συνθήκη τουΚαμποφόρμιο με την οποία περιήλθαν στη Γαλλία τα περισσότερα εδάφηπου είχαν κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου Η Αυστρία αναγκά-στηκε να παραχωρήσει στη Γαλλία τη Λομβαρδία την οποία οι Γάλλοι ονό-μασαν laquoεντεύθεν των Άλπεων Γαλατίαraquo Με τη συνθήκη αυτή επίσης διαλύ-θηκε η laquoΓαληνοτάτη Δημοκρατίαraquo της Βενετίας και τα ελληνικά νησιά τουΙονίου που μέχρι τότε βρίσκονταν υπό βενετική κατοχή αποδόθηκαν στηΓαλλία

44 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 44

KE

ΦA

ΛA

IO

1

45ENOTHTA 4

Eικόνα-Xάρτης 3 Η ΕΕυρώπη ττο 11815 μμετά ττην ήήττα NNαπολέοντα κκαιτο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Οι νικήτριες δυνάμεις Ρωσία Πρωσία Αγγλία επανέφεραν την παλαιά τάξηπραγμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη Χάραξαν δηλαδή τα προεπαναστα-τικά σύνορα και αποκατέστησαν τα απολυταρχικά καθεστώτα Το τελευταίοφαινόμενο ονομάστηκε Παλινόρθωση Επίσης καθιέρωσαν δύο βασικές αρ-χές ως κανόνες του διεθνούς δικαίου α) την αρχή της ισορροπίας των δυ-νάμεων και β) την αρχή της νομιμότητας Τέλος το συνέδριο χώρισε τηνΕυρώπη σε τρεις ζώνες επιρροής αυστριακή ρωσική πρωσική

Παράθεμα 1 Η γγαλλική εεπανάσταση δδίδαξε σστους λλαούς ννα ααντιστέκο-νται σστους ττυράννους

Η γαλλική επανάσταση έγινε αντιληπτή από τους λαούς της Ευρώπης σανένα μεγάλο πλήγμα κατά της δύναμης και του κύρους της απολυταρχίας καιτην υποδέχτηκαν laquoσαν την αυγή της κοινωνικής δικαιοσύνης14raquo Η γαλλικήεπανάσταση με φανατικούς οπαδούς σε ολόκληρη την Ευρώπη ασκούσεμιαν ακαταμάχητη έλξη σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη θεωρούσετο laquoμεγάλο έθνοςraquo (= τη Γαλλία) ως φάρο νέων ιδεών Στις νέες αυτές ιδέεςσυγκαταλέγονται η κατάρρευση του δεσποτισμού ως αναχρονιστικούθεσμού η προβολή και η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών η κα-τάργηση των προνομίων των λίγων και η αρχή της κυριαρχίας του έθνουςπου εξισωνόταν με τον λαό

Παράθεμα 2 Ο ΘΘεόδωρος ΚΚολοκοτρώνης γγια ττη γγαλλική εεπανάστασηΗ γαλλική επανάσταση βρήκε πολλούς υποστηρικτές ανάμεσα στους Έλλη-νες και οι συνεχείς επιτυχίες του Ναπολέοντα στην Ευρώπη αναπτέρωσαντις ελπίδες τους για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας Οι Γάλλοιπάτησαν σε ελληνικό έδαφος για πρώτη φορά το 1797 όταν μετά τη διά-λυση της ενετικής δημοκρατίας τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στη γαλλική επιρ-ροή Οι κάτοικοι των Ιόνιων νησιών επιφύλαξαν θερμή υποδοχή στους αφι-χθέντες Γάλλους συνδυάζοντας τον ερχομό τους με την κατάργηση τωνπρονομίων των ευγενών και το κάψιμο του Libro drsquo Oro της Χρυσής Βίβλουόπου ήταν καταγεγραμμένα τα ονόματα της αριστοκρατίας Στα νησιά αυτάλίγο αργότερα θα ανδρωθεί το αγωνιστικό και φιλελεύθερο φρόνημα ενόςεκ των ηγετών της ελληνικής επανάστασης του Θ Κολοκοτρώνη ΣτηΖάκυνθο θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και θα υπηρετήσει προεπαναστατικάστο Ελληνικό Σύνταγμα του αγγλικού στρατού

Παράθεμα 3 Η γγαλλική εεπανάσταση γγέννησε ττον δδημοκρατικό ππατριω-τισμό

Πριν τη γαλλική επανάσταση οι μονάρχες αποτελούσαν σημεία αναφοράςγια τις εθνικές ομάδες της Ευρώπης Οι πολιτικές ιδέες της επανάστασης

14 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους laquoΟ ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (1669-1821) Τουρκοκρατία ndash Λατινο-κρατίαraquo τόμ ΙΑrsquo Αθήνα 1975 σελ 367

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 45

46 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

δημιούργησαν την έννοια του έθνους την οποία συγκροτούσε το σύνολοτων πολιτών δηλαδή άτομα με υπευθυνότητα και συνείδηση των καθηκό-ντων και των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου Τοέθνος εκφράζοντας πλέον ολόκληρο τον λαό που είχε αποκτήσει δικαιώ-ματα και ελευθερίες προτάθηκε ως ενοποιητική δύναμη και ως το προαπαι-τούμενο για την ίδρυση εθνικού στρατού Η έννοια του έθνους καθιερώθηκεως ανώτατη πηγή όλων των εξουσιών

Θερμιδοριανοί Oνομάζονται οι μετριοπαθείς που κυριάρχησαν στη Συμβα-τική συνέλευση μετά τον θάνατο Ροβεσπιέρου Στις 9 Θερμιδόρ τουέτους II σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο δηλαδή στις 27 Ιουλίου 1794 ηΣυμβατική ψήφισε την καταδίκη του Ροβεσπιέρου Από το σημείο αυτόάρχισε η επιστροφή της επανάστασης στη μετριοπάθεια και στον φιλε-λευθερισμό της (μεγαλο)αστικής τάξης Κυβέρνηση σχημάτισαν οι μετρι-οπαθείς Πεδινοί αυτοί που αποτελούσαν το κέντρο της Συμβατικής καιονομάστηκαν Θερμιδοριανοί Οι Θερμιδοριανοί προχώρησαν στην ανα-διοργάνωση του κράτους με ένα νέο σύνταγμα το 1795 Το σύνταγμα έ-δινε όμως δικαίωμα ψήφου μόνο στους εύπορους και άφηνε τον λαόστο περιθώριο Οι Θερμιδοριανοί γενικά οργάνωσαν αυτό που έχει απο-κληθεί ως laquoφιλελεύθερη αντεπίθεσηraquo αποκατάσταση της θρησκευτικήςκαι οικονομικής ελευθερίας κατάργηση των κυριότερων επαναστατικώνέκτακτων νόμων καταδίωξη των πιο φανατικών οπαδών της Τρομοκρα-τίας

Ναπολεόντειος ΚΚώδικας Το 1804 ο Ναπολέων εξέδωσε έναν νέο αστικόκώδικα που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Ναπολεόντειος Κώδικας Οκώδικας αυτός ενσταλάζει στη γαλλική κοινωνία αστικές μετριοπαθείςαντιλήψεις και ερμηνεύεται ως μία προσπάθεια του Ναπολέοντα να εξα-σφαλίσει τη στήριξη της αστικής τάξης για το καθεστώς του (το 1802είχε αναγορευθεί ισόβιος ύπατος) Οι θεσμοί που δημιούργησε ο νέοςαστικός κώδικας τύγχαναν της αποδοχής της αστικής τάξης αλλά πέρααπό αυτό ενοποιούσαν κατά κάποιον τρόπο τη γαλλική νομοθεσία Οιγαλλικοί νόμοι την εποχή εκείνη απέρρεαν από μια συμπαράθεση εθίμωντου παλαιού καθεστώτος και νέων ψηφισμάτων των επαναστατικών συνε-λεύσεων (κείμενα συχνά ψηφισμένα εσπευσμένα και χωρίς μεγάλη φρο-ντίδα15) Ουσιαστικά δηλαδή ο αστικός κώδικας του Ναπολέοντα απο-τελούσε έναν συμβιβασμό του παλαιού καθεστώτος και της επανάστα-σης

Ειδικότερα ο αστικός κώδικας προώθησε και εδραίωσε την αρχή τουκοσμικού κράτους Διατήρησε τις αρχές του 1789 στις οποίες είναι προ-σκολλημένη η αστική τάξη (ατομική ελευθερία κατάργηση φεουδαλικώνδικαιωμάτων ελευθερία εργασίας) και επιβεβαίωσε τον απαραβίαστο

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

15 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης (1994) Αθήνα 1997 τόμ I σελ 503

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 46

KE

ΦA

ΛA

IO

1

47ENOTHTA 4

χαρακτήρα της ιδιοκτησίας Τα περισ-σότερα άρθρα μάλιστα αναφέρο-νταν στον ορισμό στη διατήρηση καιστην προστασία της περιουσίας ndash ει-δικά της αστικής περιουσίας16 Απο-καθιστούσε όμως και αρχές του πα-λαιού καθεστώτος όπως είναι η εξου-σία του άντρα μέσα στην οικογένεια ήη μη απαγόρευση της δουλείας γιατις αποικίες όπου είχαν σημειωθείεξεγέρσεις Ο Αστικός Κώδικας επι-βλήθηκε από το 1807 στα κράτη πουπερνούσαν στη γαλλική κυριαρχία(Πορτογαλία Ισπανία Ιταλία γερμανι-κές χώρες) Αυτό επέφερε την εδραί-ωση της πολιτικής ισότητας της θρη-σκευτικής ελευθερίας της εξάλειψηςτων συντεχνιών και της κατάργησηςτων φεουδαρχικών δικαιωμάτων σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η μμάχη ττου ΒΒατερλό 118 ΙΙουνίου1815Η μάχη ξεκίνησε στις 11 τοπρωί και ολοκληρώθηκε στις 9το βράδυ 191300 στρατιώτεςαπό τρεις διαφορετικούς στρα-τούς πολέμησαν και ένας στουςτέσσερις (48500 άντρες) σκο-τώθηκε ή τραυματίστηκε βαριάσε μία από τις πιο αιματηρέςμάχες της ιστορίας Ο γαλλικόςστρατός του Ναπολέοντα με δύ-ναμη 72000 άντρες πολέμησεεναντίον του αγγλο-ολλανδικούστρατού του Wellington (67000άντρες) και του πρωσικού στρα-τού του Blucher (52300 άντρες)

16 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 50

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 47

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 48

Η ΕΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΤΟΥ 11821ΣΤΟ ΠΠΛΑΙΣΙΟ ΤΤΗΣ ΑΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΤΩΝ

ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΙΔΕΩΝ ΚΚΑΙ ΤΤΟΥΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΣΤΗΝ ΕΕΥΡΩΠΗ

2 Kεφάλαιο Δεύτερο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 49

5Eνότητα

Οικονομικοί κκαι κκοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Οικονομικοί μμετασχηματισμοί Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή στην περιοχή που

έλεγχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδωσε την ευκαιρία στους υπηκόουςτης αυτοκρατορίας Έλληνες Εβραίους και Αρμένιους να διακριθούνστο εμπόριο και στη ναυτιλία

Ειδικά οι Έλληνες πλοιοκτήτες εκμεταλλεύτηκανbull Τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Επέτρε-

πε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά τουBοσπόρου

bull Τους ναπολεόντειους πολέμους (1797-1815) Είχαν ως συνέπεια τηνπεριορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο

Αποτελέσματα ττης εευνοϊκής σσυγκυρίας γγια ττους ΈΈλληνες

Οι Έλληνες έλεγχαν σημαντικό μέρος του εμπορίου Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα (Θεσσα-

λονίκη Γιάννενα Σμύρνη Χίος) Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες

Κοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Η στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στην επανάστασηbull Η ορθόδοξη εκκλησία που είχε αναγνωριστεί από την οθωμανική

διοίκηση ως η ηγεσία των υπόδουλων χριστιανών εναντιωνόταν στιςιδέες του Διαφωτισμού επειδή η επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο τηνηγετική της θέση ανάμεσα στους υπόδουλους αλλά όπως πίστευε καιτον ελληνισμό γενικότερα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

15Ocirc˜ middotEgrave - 1821 OıˆIgravemiddot-OacuteEgraveIcirclsaquo Icirc˘UacuteEgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

1750-1820 iexclAcircOcircAcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircfi˜centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜OEgraveIcircOcircOacuteOcircIgraveEgraveIcirclsaquo middotIcircIgravelsaquo AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcirclsaquo˜ UgraveiquestIacuteEuml˜

1821 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml

O AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgravefi˜ middotfi Ugravemiddot IgravecurrenUcircmiddot UgraveOcirc˘18Ocirc˘ middotEgrave currenˆ˜ UgraveEgrave˜ middotUacutemacrcurren˜ UgraveOcirc˘ 19Ocirc˘ middotEgrave

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 50

51

bull Ορισμένοι κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις και κινή-θηκαν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία

Οι Φαναριώτεςbull Ήταν Έλληνες από παλιές αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν

στην Κωνσταντινούποληbull Ήταν μορφωμένοι (γνώριζαν ξένες γλώσσες έκαναν σπουδές στη

Δύση) και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκησηbull Τον 18ο αι διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες η-

γεμονίες μέχρι την έναρξη της ελληνικής επανάστασης

Οι προεστοίbull Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους

φόρους τους οποίους απέδιδαν στην οθωμανική διοίκηση bull Είχαν πολιτική εμπειρία μεγάλες περιουσίες και κάποια πολιτική επιρ-

ροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδεςbull Bελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση και ενδιαφέρονταν για τη

διάδοση των νεωτερικών ιδεών Για να το πετύχουν αυτό ίδρυανσχολεία τύπωναν βιβλία περιοδικά εφημερίδες και χορηγούσανυποτροφίες

Οι κλέφτες και οι αρματολοίbull Οι κλέφτες ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά είτε από δική

τους επιλογή είτε επειδή αναγκάζονταν bull Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό

αλλά και λόγω φόβου bull Οι κλέφτες θεωρήθηκαν πρότυπο ανυπότακτης στάσης και υμνήθη-

καν στα δημοτικά τραγούδια bull Οι αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική

διοίκηση για την τήρηση της τάξης

Οι αγρότεςbull Ξεπερνούσαν το 80 του πληθυσμού Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιω-

τικά (τσιφλίκια) κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους bull Η ζωή τους ήταν δύσκολη και στερημένη

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και στη ναυτιλίαbull Με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου οι απασχο-

λούμενοι στις δραστηριότητες αυτές ολοένα και αυξάνονταν

Κινήματα εεναντίον ττης οοθωμανικής κκυριαρχίας

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Έλληνες έστρεψαν τις ελπίδες τους γιααπελευθέρωση στη Ρωσία Η Ρωσία είχε κοινά με τους Έλληνες συμφέ-ροντα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ήταν ομόδοξη

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 51

52 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση στην Πελοπόν-νησο Το κίνημα (Oρλοφικά) απέτυχε και η επανάσταση καταπνίγηκεεπειδήbull Η κινητοποίηση των Ελλήνων δεν ήταν η απαιτούμενηbull Οι Ρώσοι επικεφαλής των οποίων ήταν οι αδερφοί Oρλόφ συμμετεί-

χαν με μικρό αριθμό πολεμικών πλοίων Παρόμοια τύχη είχε και μία άλλη απόπειρα της Ρωσίας να ξεσηκώσει τους

Έλληνες Ο Λάμπρος Κατσώνης απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας προ-σπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου

Οι Σουλιώτες τέλος συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνωναλλά το 1803 υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους

Ο ΝΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός

Ο ελληνισμός μέσω αρχικά των παροικιών ήρθε σε επαφή με τις ιδέεςτου Διαφωτισμού Οι έμποροι και οι Έλληνες ταξιδιώτες έγιναν οι φορείςδιάδοσης αυτών των ιδεών στον ελληνικό χώρο Η εκπαίδευση συνδέ-θηκε με τον αγώνα για την ελευθερία

Προσδιορισμός ττου ΝΝεοελληνικού ΔΔιαφωτισμού

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα που επιδίωκε τη διάδοσητων διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογικήπροετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας

Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρ-χικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνι-σμού (Σμύρνη Γιάννενα Χίος)

Κύριες ιιδέες ττων ΕΕλλήνων δδιαφωτιστών

Οι Έλληνες διαφωτιστές θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τονσυνέδεσαν με τον αγώνα για ελευθερία

Πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις θετικές επιστήμεςνα γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και να υπηρετεί την προοπτική του αγώναγια ελευθερία

Η ααντίδραση σστις ιιδέες ττου δδιαφωτισμού

Όλες οι θέσεις των Ελλήνων διαφωτιστών δεν ήταν καθολικά αποδεκτέςΣυντηρητικοί λόγιοι που συνδέονταν με την εκκλησία απέρριπταν τις δια-φωτιστικές ιδέες και θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση έπρεπε να βασίζεταιπάνω σε εκκλησιαστικά κείμενα και σε αρχαΐζουσα γλώσσα

Οι κκυριότεροι εεκπρόσωποι ττου ννεοελληνικού δδιαφωτισμού

Ανάμεσα στους λόγιους διαφωτιστές που ξεχώρισαν ήταν Ο Ρήγας ΒΒελεστινλής Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρα-

τίας που θα απλωνόταν σε όλη τη Bαλκανική και θα αντικαθιστούσε την

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 52

53

Οθωμανική Aυτοκρατορία Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήτανέντονα επηρεασμένο από τις ριζοσπαστικές ιδέες των Γάλλων Iακωβί-νων Ο Ρήγας πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του

Ο Αδαμάντιος ΚΚοραής Θεωρούσε ότι οι Έλληνες θα πρέπει πρώτα ναμορφωθούν για να κερδίσουν την ελευθερία τους Όσον αφορά τη γλώσ-σα δεν αποδεχόταν την αρχαΐζουσα αλλά ούτε και αυτούσια τη δημοτι-κή από την οποία θεωρούσε ότι έπρεπε να αφαιρεθούν κάποιες λαϊκέςκαι ξένες λέξεις

Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήτανbull Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας που προέτρεπε

τους Έλληνες να αγωνιστούν μόνοι τους για την ελευθερία τους bull Ο Ιώσηπος ΜΜοισιόδακας και ο Δημήτριος ΚΚαταρτζής που ήταν θερ-

μοί υποστηρικτές της λαϊκής γλώσσαςbull Ο Κωνσταντίνος ΚΚούμας που εισήγαγε νέες μεθόδους στη διδασκαλίαbull Ο Θεόφιλος ΚΚαΐρης που ήταν οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών της

γαλλικής επανάστασης

1770 Τα Ορλοφικά επανάσταση των Ελλήνων εναντίον των Οθω-μανών με την παρακίνηση των αδελφών Ορλόφ στρατηγώντης Ρωσίας

1774 Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας1788 Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη με 10 πλοία κάνει επιχει-

ρήσεις στο Αιγαίο και στα παράλια της Μικράς Ασίας έωςτην Κύπρο και την Αίγυπτο

1789-1804 Αγώνες Σουλιωτών εναντίον Αλή πασά των Ιωαννίνων1797-1815 Ναπολεόντειοι πόλεμοι1750-1821 Νεοελληνικός Διαφωτισμός1821 Έναρξη ελληνικής επανάστασης

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα εερμηνεύσετε ττην κκυριαρ-χία ττης εελληνικής γγλώσσας σστα ΒΒαλκάνια μμετά ττα μμέσα ττου 118ου ααιώνα

Ο βαλκανικός χώρος στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν ένας χώρος πολιτιστι-κού συγκρητισμού και συγχρωτισμού ανθρώπων με διαφορετική θρησκείαγλώσσα και κουλτούρα Οι εθνικισμοί δεν είχαν ακόμη αναδυθεί ώστε ναδιαχωρίσουν τον χώρο σε ομοιογενή γλωσσικά θρησκευτικά ή άλλα σύνολαμε αδιαπέραστα μεταξύ τους σύνορα Ταξιδιώτες πλανόδιοι έμποροι νέοιάνθρωποι που αναζητούσαν καλύτερες ευκαιρίες για μόρφωση και δουλειάλόγιοι τυχοδιώκτες και άλλοι διακινούνταν ελεύθερα από πόλη σε πόληεπικοινωνούσαν αντάλλασσαν ιδέες και προϊόντα Πρωταγωνιστές σε αυτήτην αδιάκοπη μετακίνηση ανθρώπων εμπορευμάτων και ιδεών ήταν οι έμπο-

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 53

54 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ροι οι πραματευτές και οι ναυτικοί Ανάμεσα σε αυτούς οι πιο δραστήριοικαι οι πιο επιτυχημένοι ήταν οι Έλληνες οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στοέπακρο τις ευνοϊκές συγκυρίες της εποχής τους1 για να πλουτίσουν και ναπροκόψουν Έτσι η γλώσσα τους έγινε η κυρίαρχη γλώσσα του εμπορίουκαι κατrsquo επέκταση η lingua franca2 της εποχής Όπως μαρτυρεί και η πηγή ηελληνική γλώσσα ήταν κυρίαρχη και χρησιμοποιούνταν από όλους ανεξάρ-τητα από την εθνική τους προέλευση καθώς ήταν ένα βασικό laquoεργαλείοraquoτης δουλειάς (του εμπόρου) και της καθημερινότητας

2 NNα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ννα ππαρουσιάσετε ττις μμεταβολές ππου έέφερε οοΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός σστην εεκπαιδευτική ππραγματικότητα ττου εελληνισμού

Το κίνημα του Nεοελληνι-κού Διαφωτισμού έδινε με-γάλη σημασία στην εκπαι-δευτική αναγέννηση του ελ-ληνισμού Κύριοι φορείς τωνιδεών του Νεοελληνικού Δια-φωτισμού υπήρξαν οι έμπο-ροι των παροικιών οι οποί-οι δεν περιορίστηκαν στιςοικονομικές τους δραστη-ριότητες αλλά ίδρυσαν τυ-πογραφεία και σχολεία γιανα προωθήσουν τις νεωτε-ρικές ιδέες που από νωρίςείχαν ασπαστεί Αποτέλεσμααυτής της πνευματικής δρα-στηριότητας της αστικής τά-ξης ήταν να χάσει η εκκλη-σία το μονοπώλιο που είχεως τότε στην εκπαίδευσηκαι να διαμορφωθεί ένα δια-φορετικό πρόγραμμα μάθη-σης οι θετικές επιστήμες και η λογική άρχισαν σιγά σιγά να παίρνουν τηθέση των εκκλησιαστικών κειμένων Η πηγή 2 μας δίνει ακόμα μία διάστασητης νέας πραγματικότητας στην παιδεία η χορήγηση υποτροφιών έδωσετην ευκαιρία μόρφωσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα Με τα κληροδο-τήματα των πλούσιων εμπόρων νέοι άνθρωποι κατάφεραν να σπουδάσουνστα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης Αυτοί οι νέοι γαλουχημένοι με

1 Τους ναπολεόντειους πολέμους και τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)2 Ως lingua franca ορίζεται κάθε γλώσσα που χρησιμοποιείται ευρέως από όλους και όχι μόνο από τον πλη-θυσμό που την έχει ως μητρική Τέτοια είναι συνήθως η γλώσσα του πιο ανεπτυγμένου οικονομικά ή πολιτι-στικά έθνους Η lingua franca χρησιμοποιείται κυρίως για εμπορικούς ή διπλωματικούς σκοπούς Ο όροςχρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Άραβες οι οποίοι ονόμασαν έτσι όλες τις ρωμανικές γλώσσες (αυτές πουπροέκυψαν από τα λατινικά) και ειδικά την ιταλική καθώς οι Άραβες αποκαλούσαν laquoΦράγκουςraquo όλους τουςλαούς της δυτικής Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η παρακάτω ιστορία δείχνει τη μεγάλη επιρ-ροή του γαλλικού διαφωτισμού στην Ελλάδακαι θέτει σε αμφισβήτηση τις γενικεύσεις περίαμάθειας των Ελλήνων και ειδικά των μοναχώνlaquoΜόλις το καράβι μου άραξε βιάστηκα να βγωστη στεριά για να πάω στο μοναστήρι Δεν μπο-ρούσα να προβλέψω τη συνάντηση που έναλεπτό αργότερα θα προκαλούσε το ενδιαφέρονκαι την περιέργειά μου Προχωρούσα προς τοβουνό όταν αντιλήφθηκα έναν καλόγερο πουκατέβαινε από κει Ήρθε βιαστικά προς το μέ-ρος μου με ρώτησε στα ιταλικά από ποιον τό-πο είμαι από πού ερχόμουν τι είχε συμβεί στηνΕυρώπη εδώ και επτά χρόνια που είχε να αράξεικαράβι σε αυτά τα βράχια Μόλις έμαθε πωςείμαι Γάλλος πείτε μου φώναξε ο Βολτέροςζει ακόμηraquo Αφήγηση του Choiseul-Gouffier ενός Γάλλουταξιδευτή στην Πάτμο το 1776 (πηγή ΚΘΔημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα1993 σελ 145)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 54

55

νέες ιδέες επάνδρωσαν τα σχολεία στις παροικίες και στον ελληνικό χώροκαι διέδωσαν περαιτέρω τις ιδέες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού προετοι-μάζοντας έτσι την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων

3 AAφού μμελετήσετε ξξανά ττη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαιτου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11) ννα ααναζητήσετεεπιδράσεις ττης σστις ππολιτικές ααπόψεις ττου ΡΡήγα όόπως ααυτές δδιατυπώνονταιστην ππηγή 33

Ο Ρήγας επηρεάστηκε έντονα από τις ιδέες του Διαφωτισμού και ιδιαίτερααπό τη ριζοσπαστική του φάση Μέσω του εθνομάρτυρα έφτασε ο απόηχοςτης γαλλικής επανάστασης στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο Η σύ-γκριση του έργου του της Νέας Πολιτικής Διοίκησης με τη Διακήρυξη τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη είναι διαφωτιστική Στη Νέα Πο-λιτική Διοίκηση συναντάμε εκφράσεις που μας θυμίζουν τη γαλλική Διακή-ρυξη φυσικά δικαιώματα ισότητα ελευθερία προστασία περιουσίας Οιπολιτικές θέσεις του Ρήγα γενικότερα απηχούν τα συντάγματα της γαλλι-κής επανάστασης

Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ρήγα όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και ελεύ-θεροι ενώ ο καθένας έχει δικαίωμα να νιώθει ασφάλεια για τη ζωή του καινα προστατεύεται η προσωπική του περιουσία Πρόκειται για τις ιδέες τουΛοκ laquoφιλτραρισμένεςraquo μέσα από τη γαλλική επανάσταση Ακόμα παρατη-ρούμε τη ριζοσπαστική για την εποχή φράση ότι όλοι οι άνθρωποι χριστια-νοί και Τούρκοι είναι ίσοι Και σε άλλο κείμενο ο Ρήγας έγραφε ότι ο σουλ-τάνος είναι ο δυνάστης όχι μόνο των Ελλήνων και των άλλων λαών πουκατέκτησε και κρατάει με τη βία αλλά δυνάστης και του ίδιου του λαούτου3 laquoνα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν και Χριστιανούςκαι Τούρκους σκληρά τους τυραννούνraquo4 Στη σκέψη του εθνομάρτυρα οσουλτάνος είναι ο κοινός εχθρός όλων των ραγιάδων ο κοινός δυνάστηςόλων των υποδούλων Σημαντικό είναι επίσης ότι το σύνταγμα του Ρήγαόπως και η γαλλική διακήρυξη δεν αναφέρεται σε κάποιο ιδιαίτερο έθνοςστο οποίο πρέπει να ισχύουν τα δικαιώματα αυτά καθώς πρόκειται γιαδικαιώματα πανανθρώπινα

Eικόνα 1 Το λλιμάνι ττης ΧΧίου έένα ααπό ττα κκύρια εεμπορικά κκέντρα ττουελληνισμού κκατά ττην ππροεπαναστατική εεποχή

Η ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου ωφελήθηκε από τη διεθνή πολιτικήσυγκυρία είτε αυτή είχε να κάνει με πολέμους (λχ Επταετής πόλεμος [1756-1763] Ναπολεόντειοι πόλεμοι) είτε με διπλωματικές ενέργειες (συνθήκη Κιου-τσούκ Καϊναρτζή) Σε μερικά νησιά σημειώθηκε ιδιαίτερη επίδοση στη ναυτι-λία όπως στα Ψαρά στις Σπέτσες και στην Ύδρα αλλά υπήρχαν και άλλα

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

3 ΛΙ Βρανούσης Ρήγας Βελεστινλής Αθήνα 1963 βrsquo έκδ σελ 704 Ρήγας Θούριος 1796 στ 121-122

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 55

56 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νησιά που επωφελήθηκαν από την άνοδο του εμπορίου όπως η Μύκονος ηΚάσος η Σαντορίνη η Σκόπελος και η Χίος Η Χίος όφειλε την ανάπτυξή τηςστη σπουδαία θέση της ήταν ο τελευταίος σταθμός των πλοίων που κατευθύ-νονταν προς την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη Υπολογίζεται ότι στα μέσατου 18ου αιώνα περίπου 150 ευρωπαϊκά πλοία περνούσαν κάθε χρόνο από τολιμάνι της5 Στο νησί άκμαζε η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων Επίσης δενείναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή η Χίος έγινε ένα από τα πιο σημαντικά πνευμα-τικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού

Eικόνα 2 ΚλέφτηςΟι κλέφτες υπήρξαν οι πρώτοι πυρήνες της αντίστασης του ελληνικού λαούΑποτελούσαν μαζί με τους αρματολούς την πρωταρχική και πάγια δύναμηκρούσης στην ηπειρωτική Ελλάδα Ο Μακρυγιάννης τούς αποκάλεσε laquoη μα-γιά της λευτεριάςraquo Ένας σύγχρονος ιστορικός6 έγραψε ότι οι κλέφτες απο-τέλεσαν τη διαρκή εκδήλωση της πρωτόγονης επανάστασης στην εποχήτης οθωμανικής κυριαρχίας Οι κλέφτες και οι αρματολοί έγιναν τα στελέχητου ελληνικού επαναστατικού στρατού καθοδήγησαν και οργάνωσαν τιςμάζες των χωρικών κατά του Οθωμανού κατακτητή

Eικόνα 3 Ο ΡΡήγας κκαι οο ΚΚοραής αανασηκώνουν ττην ΕΕλλάδαΟ Ρήγας7 και ο Αδαμάντιος Κοραής είναι οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι τουΝεοελληνικού Διαφωτισμού Η ιδιαίτερα τιμητική θέση τους στην πνευμα-τική ιστορία του ελληνισμού απεικονίζεται παραστατικά στον ζωγραφικό πί-νακα που τους δείχνει να ανασηκώνουν την πληγωμένη Ελλάδα μέσα από ταερείπια Είναι οι δύο πνευματικοί ηγέτες που αφυπνίζουν την Ελλάδα και τηνοδηγούν στην αναγέννηση

Παράθεμα 1 Oι ΈΈλληνες κκυριαρχούν σστο εεμπόριο ττης ΒΒαλκανικήςΤον 18ο αιώνα οι ορθόδοξοι έμποροι των Βαλκανίων συγκροτούν μία τάξηοικονομικά ισχυρή και πολυάριθμη Η τάξη αυτή ελέγχει το εμπόριο τηςΟυγγαρίας της νότιας Ρωσίας και της ανατολικής Μεσογείου Στη μελέτητου ο Traian Stoianovich (της οποίας απόσπασμα παρατίθεται ως πηγή 1)στην κατηγορία του ορθόδοξου εμπόρου των Βαλκανίων κατατάσσει α)τον Έλληνα έμπορο της Κωνσταντινούπολης της Θεσσαλίας και της Σμύρ-νης β) τον Έλληνα και Αλβανό ορθόδοξο ναυτικό και φορτωτή των νησιώντου Αιγαίου γ) τον Έλληνα τον Βλάχο και τον Σλάβο αγωγιάτη και πρά-κτορα αποστολών στην Ήπειρο στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία δ) τονΈλληνα και τον Βούλγαρο έμπορο της ανατολικής Ροδόπης κά8 Είναιφανερή λοιπόν η κυρίαρχη θέση του Έλληνα στο εμπόριο της Βαλκανικής

5 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 2246 Βλέπε Σπύρος Ασδραχάς Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη΄ και ιθ΄ αι εκδ Νεοελληνικά ΜελετήματαΕρμής 1988 σελ 231-2527 Ψευδώνυμο του Αντώνιου Κυριαζή (1755-1798)8 Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή των βαλκα-νικών χωρών 1979 σελ 289

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 56

57

Η κυριότερη ενασχόληση των εμπόρων των Βαλκανίων ήταν το εισαγωγικόκαι το εξαγωγικό εμπόριο της Oθωμανικής αυτοκρατορίας (Bλ και την απά-ντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 2 Παροικιακός εελληνισμός εεκπαίδευση κκαι ννεοτερικές ιιδέεςΟι παροικίες9 δημιουργήθηκαν με την εγκατάσταση αρχικά μεμονωμένωνατόμων ή και μικρών ομάδων σε αστικές κυρίως περιοχές εκτός του ελλαδι-κού χώρου Οι περιοχές αυτές ήταν κόμβοι εμπορίου Αν εξαιρέσει κανείςτους λογίους που κινούνται στους χώρους αυτούς αδιάκοπα (από τουςπρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας) ο έμπορος και ο πραματευ-τής είναι ο τύπος ανθρώπου που συνήθως συναντά κανείς στις παροικίεςΜε την πάροδο του χρόνου οι παροδικές εγκαταστάσεις των μετακινούμε-νων εμπόρων κατέληξαν στη συγκρότηση οργανωμένων κοινοτήτων Οι ορ-γανωμένες κοινότητες ίδρυσαν ναούς και σχολεία και ανέπτυξαν δεσμούςαλληλεγγύης μεταξύ των μελών τους Η ίδρυση του ναού και η συγκρότησητης κοινότητας ήταν δυνατές χάρη στα προνόμια (privilegi) που αποκτούσανοι πάροικοι εκ μέρους των αρχών υποδοχής τους Η πολιτική αυτή των προ-νομίων αποσκοπούσε στην προσέλκυση ξένων έμπειρων εμπόρων10 Μετα-κινούμενοι έμποροι στην αρχή άφηναν τους τόπους καταγωγής τους για ναμεταφέρουν τα εμπορεύματά τους στην Ευρώπη να μετάσχουν στα κατάτόπους πανηγύρια και τις αγορές και βαθμιαία εγκαθίσταντο στις νέες πό-λεις φιλοξενίας τους Ίδρυσαν εμπορικά καταστήματα ή επέκτειναν τις οικο-γενειακές εμπορικές επιχειρήσεις τους συνδέοντας οικονομικά τους τό-πους της νέας εγκατάστασής τους με εκείνους της αφετηρίας τους Έμπο-ροι ασφαλιστές πλοιοκτήτες τραπεζίτες ήταν οι πάροικοι που θα επάν-δρωναν τις ακμαίες παροικίες των αρχών του 19ου αιώνα και θα διαμόρφω-ναν την ελληνική αστική τάξη μέσα και έξω από τον ελλαδικό χώρο Οι ελλη-νικές παροικίες της Δύσης όπως ωραία σημειώνει ο ΚΘ Δημαράς laquoχρησί-μευσαν για κεραίες του ελληνισμού μεταφέροντας και αυτές στον ελληνικόχώρο το πνεύμα της δυτικής ελευθεροφροσύνηςraquo11 (Bλέπε και την απάντη-ση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 3 H laquolaquoNέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησιςraquo ττο σσύνταγμα ττου PPήγα ((1797)Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 H μμόρφωση θθα φφέρει ττους ΈΈλληνες ππιο κκοντά σστην εελευ-θερία

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

9 Ο όρος laquoπαροικίεςraquo κρίνεται περισσότερο κατάλληλος για να χαρακτηρίσει το ιστορικό φαινόμενο σε αντί-θεση προς άλλους όπως laquoαπόδημος ελληνισμόςraquo (περισσότερο σύγχρονος όρος) και laquoελληνισμός της δια-σποράςraquo (δηλώνει το φαινόμενο διαχρονικά αλλά είναι και ιδεολογικά φορτισμένος)10 Βλέπε wwwfhwgrprojectsmigration11 ΚΘ Δημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα 1993 εκδ Ερμής σελ 13

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 57

58 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Φαναριώτες Αντίθετα προς ότι πιστεύεται γενικά πολύ λίγοι Φαναριώτεςκατάγονταν από την παλιά βυζαντινή αριστοκρατία Οι περισσότεροιήταν πλούσιοι που είχαν αποκτήσει τις περιουσίες τους σαν έμποροι καιπλανόδιοι πωλητές στο Αιγαίο στις ηγεμονίες του Δούναβη στη ΜαύρηΘάλασσα και βέβαια στην Κωνσταντινούπολη Μετά τον πλουτισμό τουςπολλοί εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να κάνουνπολιτικές επαφές και φιλίες ώστε να παγιώσουν την οικονομική τουςδύναμη12 Οι Φαναριώτες ήταν μέλη της διοικητικής και κοινωνικής αρι-στοκρατίας κάτοχοι της δυτικοευρωπαϊκής παιδείας και υψηλών θέσεωνστον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό

laquoπρώτον ττο ννα εείμεθα όόλοι ΊΊσοιraquo ΡΡήγας Νέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησις Για τηνισότητα μιλάει με κάθε τρόπο στα γραπτά του ο Ρήγας ακόμα και ότανανθολογεί κείμενα από ξένους συγγραφείς Στο πρώτο βιβλίο που εκδί-δει το 1790 μια συλλογή έξι διηγημάτων μεταφρασμένων και διασκευα-σμένων από τα γαλλικά που τιτλοφορείται Σχολείον των ντελικάτων ερα-στών διαβάζουμε laquoείμαι βέβαιος πως όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικά ισό-τιμοι πλην καθώς το ηξεύρετε και ο ίδιος είναι εις τον κόσμον κάποιεςπρόληψες το παν ήθελε είναι εις μεγάλην ευτυχίαν ανίσως και έλειπαναυτές από την μέσην και αν άφηναν τον ορθόν λόγον να διοική τα ανθρώ-πιναraquo13 Τα κείμενα του Σχολείου διαπνέονται από έναν ηθικό φιλελευθε-ρισμό και θίγουν το βασικό θέμα της αδελφότητας και της ισότητας τωνανθρώπων laquoοι άνθρωποι είναι φυσικά όλοι ισότιμοι και αναμεταξύ ειςτους τιμημένους δεν είναι μεγάλος και μικρόςraquo14

Τα ΟΟρλοφικά H εξέγερση των Eλλήνων το 1770 εντάσσεται στο πλαίσιο τουρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774 που διεξήγαγε η Aικατερίνη Brsquoεπιδιώκοντας τα πάγια αιτήματα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικήςέλεγχο των βόρειων παραλίων της Mαύρης Θάλασσας και έξοδο στοAιγαίο Ακολουθώντας την πολιτική του Μεγάλου Πέτρου εμφανίστηκεως προστάτης των χριστιανών των Bαλκανίων δίνοντας στον πόλεμομορφή σταυροφορίας της oρθοδοξίας κατά του ισλάμ Τα ρωσικά κη-ρύγματα βρήκαν πρόσφορο έδαφος στις ελληνικές χώρες Tην πρωτο-βουλία για την εξέγερση των Eλλήνων ανέλαβαν οι αδελφοί ΓρηγόριοςΑλέξιος και Θεόδωρος Oρλόφ Eμπνευστής του σχεδίου της ναυτικήςεκστρατείας στη Mεσόγειο ήταν πιθανότατα ένας Έλληνας ο ΓεώργιοςΠαπάζωλης Οι αδελφοί Oρλόφ έφτασαν στην Ιταλία απ όπου άρχισαντις διαπραγματεύσεις με τους Mανιάτες ενώ στον ελληνικό χώρο άρχι-σαν επαναστατικές προετοιμασίες Τον Φεβρουάριο του 1770 μια μικρήμοίρα ρωσικών πλοίων υπό τον Θεόδωρο Oρλόφ κατέπλευσε στο λιμάνι

12 Βλέπε Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή τωνβαλκανικών χωρών 1979 σελ 30713 Ρήγας Σχολείον των ντελικάτων εραστών (1790) Εστία ΝΕΒ 1994 σελ 3214 Σχολείον των ντελικάτων εραστών όπ π σελ 187

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 58

59

του Bιτύλου Ο αριθμός των ρωσικών πλοίων όμως ήταν μικρός και ο αρ-χικός ενθουσιασμός των Ελλήνων έδωσε τη θέση του στην απογοή-τευση Oι Έλληνες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στις ρωσικές υποσχέ-σεις και πολύ λίγοι δέχτηκαν να στρατολογηθούν καθώς έβλεπαν ότι ηεπέμβαση της Pωσίας ήταν απλά μια κίνηση αντιπερισπασμού Όπωςέχει εύστοχα ειπωθεί η εξέγερση του 1770 στηρίχτηκε σε μια παρεξή-γηση Oι Pώσοι θεωρούσαν ότι θα νικήσουν με ελληνικές δυνάμεις ενώοι ΄Eλληνες περίμεναν ότι θα νικήσουν με τις ρωσικές

Τσιφλίκια Βασικό μέσο παραγωγής στην Oθωμανική Aυτοκρατορία είναι ηγη η οποία χωρίζεται σε μεγάλες γαιοκτησίες αλλά και σε μικρούς ελεύ-θερους κλήρους Υπάρχει ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος που έχειτην ψιλή κυριότητα όλης της γης την οποία εκχωρεί για εκμετάλλευσησε πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους Αυτοί είχαν το δικαίω-μα να εισπράττουν τη γαιοπρόσοδο είτε σε είδος είτε και κυρίως με τημορφή φόρου Τα δικαιώματά τους αυτά απέρρεαν από τη στρατιωτικήυπηρεσία που πρόσφεραν στον σουλτάνο ήταν δηλαδή φεουδάρχες-πο-λεμιστές Το τσιφλίκι αποτελεί μία από τις μορφές με τις οποίες εκδηλώ-νεται η μεγάλη φεουδαλική γαιοκτησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορίακαι έχει κληρονομικό χαρακτήρα Η παρακμή του οθωμανικού κράτουςαπό τα μέσα του 17ου αιώνα και η ενίσχυση των τοπικών αρχόντων πουκατέληξαν να είναι οι ιδιοκτήτες και κληρονόμοι μεγάλων αγροτικών εκ-τάσεων των τσιφλικιών είχε αρνητικές συνέπειες εκτός από την κεντρι-κή διοίκηση και στους χωρικούς Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης ασκούσαν κα-ταπιεστική εξουσία στους χωρικούς από τους οποίους απαιτούσαν όλοκαι περισσότερες αγγαρείες και όλο και μεγαλύτερες εισφορές

Γύρω σστις ααρχές ττου 118ου ααιώνα οοι ΈΈλληνες σστράφηκαν σστη ΡΡωσία Η Ρω-σία ως ομόδοξος (ορθόδοξη) χώρα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλοστις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο ήδη από τις αρχές του 18ου αιώναΣτα τέλη του 17ου αιώνα τσάρος της Ρωσίας έγινε ο Μέγας Πέτρος και ηΡωσία μπήκε σε μια νέα εποχή που χαρακτηριζόταν από την έξοδό τηςαπό την απομόνωση και την είσοδό της στα ευρωπαϊκά ζητήματα ΟΜέγας Πέτρος άνοιξε τον δρόμο της Ρωσίας προς τη δύση και τον εκ-συγχρονισμό Εμπόδιο στη διέξοδο της Ρωσίας προς τη δύση και το νότοήταν η όμορή της Oθωμανική Aυτοκρατορία και έτσι ο Μέγας Πέτροςεγκαινίασε για τη Ρωσία μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις εναντίοντων Οθωμανών Την ίδια επιθετική πολιτική έναντι των Οθωμανών θα συ-νεχίσουν αργότερα και άλλοι τσάροι όπως η Μεγάλη Αικατερίνη Brsquo (τέλη18ου αι) και ο Νικόλαος ο Βrsquo (μέσα 19ου αι) Οι στόχοι της εξωτερικήςπολιτικής της Ρωσίας θα παραμείνουν σταθεροί τουλάχιστον μέχρι καιτον Αrsquo Παγκόσμιο πόλεμο ο έλεγχος των βόρειων παραλίων του Eύξει-νου Πόντου και η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο αρχικά και ευρύτεραστη Μεσόγειο Αυτοί ακριβώς οι στόχοι ήταν που έφεραν τη Ρωσία σεάμεση σύγκρουση με την αυτοκρατορία του σουλτάνου H προστασίατων ορθοδόξων της αυτοκρατορίας αποτέλεσε αφορμή επανειλημμένων

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 59

60 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αναμείξεων του ρωσικού παράγοντα στα εσωτερικά του οθωμανικούκράτους Οι Έλληνες και οι άλλοι χριστιανοί των Βαλκανίων ήταν τόσοδεκτικοί στη ρωσική προπαγάνδα ώστε δεν άργησαν να κυκλοφορήσουνθρύλοι και προφητείες H πιο διαδεδομένη ήταν εκείνη που μιλούσε γιαένα laquoχρυσό γένοςraquo (ξανθό γένος) δηλαδή τους Ρώσους που θα κατέ-στρεφε την Oθωμανική Aυτοκρατορία

H σσυνθήκη ττου KKιουτσούκ KKαϊναρτζή κκαι οοι σσυνέπειές ττης σστους ΈΈλληνες Oπόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας του 1768-1774 τερματίστηκε με τησυνθήκη του Kιουτσούκ Kαϊναρτζή (21 Ιουλίου 1774) H συνθήκη αυτή α-ποτέλεσε λαμπρή επιτυχία της ρωσικής διπλωματίας α) η Ρωσία επέκτει-νε την κυριαρχία της στις βόρειες ακτές του Eύξεινου Πόντου β) εξα-σφάλισε εμπορικά προνόμια και πολιτική επιρροή στις παραδουνάβιεςηγεμονίες γ) απέκτησε το δικαίωμα της προστασίας των ορθόδοξων υ-πηκόων του σουλτάνου κάτι που αποτελούσε άλλοθι για τις επεμβάσειςτης Ρωσίας στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Hσυνθήκη όμως αυτή αποδείχτηκε ιδιαίτερα επωφελής και για τους Έλλη-νες καθώς προέβλεπε την αμνήστευση όλων όσοι πήραν μέρος στον πό-λεμο και την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις οθωμανικές θάλασσες όσων πλοί-ων έφεραν τη ρωσική σημαία Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέ-σεις για οικονομική ανάπτυξη και ελεύθερη κίνηση των υποδούλων εξα-σφάλιση προνομίων και απόκτηση πολύτιμης ναυτικής πείρας

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 60

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου τηςΒιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις

Πολιτικές δδιεκδικήσεις

Οι λαοί της Ευρώπης διεκδικούσαν σύνταγμα κοινοβουλευτικούς θε-σμούς αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων

Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματαbull Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί φιλελεύθεροι ευγενείς)

ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα σε όσους διέ-θεταν κάποια περιουσία

bull Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί διανοούμενοι) ήθελαν α-βασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους τους ενήλι-κους άνδρες και προστασία των αδύναμων κοινωνικών ομάδων

bull Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι εργάτες) ήθελαν κοινωνική και οικο-νομική ισότητα

Eθνικές δδιεκδικήσεις κκαι ηη ααρχή ττων εεθνοτήτων

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικέςδιεκδικήσεις καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δε διέθεταν και αντί-στοιχο κράτος επειδήbull Ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή Οθωμα-

νική)bull Ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό ιταλικό πολωνικό

έθνος)

6Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ πAcircUacutelsaquo trade˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot IcircmiddotUgraveiquest EcircEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute IcircEgraveOacuteEumlIgraveiquest-UgraveˆOacute

1820-1821 bullAcircUcircOcircDaggerOacute AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircUgraveEumlOacute πUcircmiddotOacutersaquomiddot UgraveEumlOacuteπUgravemiddotIumlrsaquomiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddot

1848 OEgrave IumlmiddotOcircrsaquo AcircIacuteAcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcirc-OacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave iquestIumlEgrave

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircEgraveOacutelsaquoIgravemiddotUgravemiddot UgraveˆOacuteAcircUgraveOgraveOacute 1820-1821 UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 61

Αρχή των εθνοτήτων η επιδίωξη να συγκεντρωθούν και να ιδρύσουν όλοιοι ομοεθνείς ένα κράτος Τα όρια του κράτους πρέπει να συμπίπτουν μετα όρια του έθνους Πληθυσμοί έθνους διαφορετικού από εκείνο πουαποτελεί την πλειονότητα των κατοίκων ενός κράτους έχουν το δικαίωμανα αποσχιστούν Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει απόbull Tη γαλλική επανάσταση Αναγνώρισε το έθνος ως πηγή όλων των

εξουσιών σε μια πολιτεία Το μέλλον των λαών θα πρέπει να καθορί-ζεται από την ίδια τη βούλησή τους (γενική βούληση) και όχι απόαυτήν του ηγεμόνα

bull Tην αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στον γερμανικό χώροΓερμανοί φιλόσοφοι διακήρυξαν την ανάγκη της επιστροφής στις πα-ραδόσεις και ότι το έθνος ήταν μια διαχρονική κοινότητα Φίχτε βα-σισμένη σε τρία στοιχεία α) την ιστορία (ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που πιστοποιεί τηνκοινή προέλευση των μελών του έθνους) β) τη γλώσσα (εύρεση των αρχέγονων μορφών της και υπεράσπισήτης) γ) τη θρησκεία (μεγάλη η σημασία της όταν ο κυρίαρχος ήταν αλλό-θρησκος όπως στα Βαλκάνια)

Oι εθνικές και πολιτικές διεκδικήσεις στην Eυρώπη μετά το συνέδριο τηςBιέννης (1815-1848) γέννησαν τρία μεγάλα επαναστατικά κινήματαbull 1820-1821 επαναστάσεις στη νότια μεσογειακή Ευρώπη (Iσπανία Iτα-

λία Eλλάδα)bull 1830 και 1848 επαναστάσεις σε δυτική και ανατολική Ευρώπη15

Οι εεπαναστάσεις ττων εετών 1820-1821

Η εεπανάσταση σστην ΙΙσπανία ((1820) Ξέσπασε εναντίον του αυταρχικού

βασιλιά Φερδινάνδου Ζrsquo με αίτηματην επαναφορά του συντάγματοςτου 1812 (του Ναπολέοντα)

Αποτελέσματα Eμφύλιος πόλεμοςκαι επέμβαση της Ιερής Συμμαχίας(γαλλικός στρατός) για την κατά-πνιξη της επανάστασηςbull Aπελευθερωτικές επαναστάσεις στη Λατινική Aμερική

Oι εεπαναστάσεις σστην ΙΙταλία ((1820-1821) Oργανώθηκαν από τους καρμπονάρους και στρέφονταν κατά της αυστρια-

κής κυριαρχίας Διεκδικούσαν όμως εκτός από εθνική ελευθερία και συ-νταγματικές μεταρρυθμίσεις

15 Βλέπε ενότητα 11

Παραϊστορικά

Η Ιερή Συμμαχία μολονότι καταδί-κασε την ελληνική επανάσταση στοπρώτο ξέσπασμά της (κίνημα τουΑλέξανδρου Υψηλάντη στον Πρού-θο) δεν παρενέβη για την ένοπληκαταστολή της Αυτό οφείλεται σεμεγάλο βαθμό στις ενέργειες τουτότε υπουργού Εξωτερικών τουτσάρου Ι Καποδίστρια

62 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 62

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Αποτελέσματαbull Eπέμβαση της Ιερής Συμμαχίας (αυστριακός στρατός) και καταστολή

της επανάστασηςbull H επανάσταση που ξέσπασε στο βασίλειο του Πεδεμοντίου (βορειο-

δυτική Iταλία) είχε την ίδια τύχη

Η εεπανάσταση σστην ΕΕλλάδα ((1821) Ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα που έμελλε να πετύχει Αποτελέσματα Oδήγησε στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κρά-

τους το 1830

1815 Τέλος του συνεδρίου της Βιέννης ndash Αποφάσεις 1815 Ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας (Ρωσία Αυστρία Πρωσία) με

στόχο την καταστολή κάθε επαναστατικής δραστηριότητας 1820 Επανάσταση στην Ισπανία κατά του αυταρχικού βασιλιά Φερ-

δινάνδου Ζrsquo και εμφύλιος πόλεμος1820-1821 Επανάσταση στην Ιταλία από καρμπονάρους κατά της αυ-

στριακής κατοχής1821 Επέμβαση αυστριακού στρατού στην Ιταλία και καταστολή

της επανάστασης Επανάσταση στην Ελλάδα (η μοναδική επιτυχημένη)

1823 Γαλλικός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην Ισπανίαμετά από απόφαση της Ιερής Συμμαχίας

1 ΟΟρισμένοι υυποστηρίζουν όότι ττα ιιστορικά γγεγονότα δδιαμορφώνονται ααπο-κλειστικά κκαι μμόνο ααπό ττη ββούληση ττων ιισχυρών ΟΟι ππολιτικές εεξελίξεις σστηνΕυρώπη ααμέσως μμετά ττο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης εεπιβεβαιώνουν ήή δδιαψεύ-δουν ααυτή ττην άάποψη NNα ττεκμηριώσετε ττη θθέση σσας

Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης έπεσαν σαν βαριά σκιά πάνω στηφιλελεύθερη Ευρώπη μετά τους ναπολεόντειους πολέμους Κάποιες ελπί-δες που είχε ενσπείρει η γαλλική επανάσταση για ισότητα ελευθερία καιαδελφοσύνη σε όλους τους λαούς της Ευρώπης που καταπιέζονταν απόαυταρχικά καθεστώτα ή και από αλλοεθνή ζυγό φαινόταν αρχικά ότι θαπαρέμεναν ουτοπία Όμως τελικά την ιστορία δεν τη διαμορφώνουν πάνταοι μεγάλοι ηγέτες και η βούληση των ισχυρών αλλά και η ορμητικότητα τωνμαζών Ο ρόλος της μάζας ως φορέα ιστορικής αλλαγής αναδείχθηκε γιαπρώτη φορά με τη γαλλική επανάσταση Τώρα λίγα χρόνια μετά την κατά-πνιξή της και το ξεπούλημα των ιδεών της από τους ισχυρούς (βλέπε ΙερήΣυμμαχία) οι λαοί της Ευρώπης ξεσηκώνονται και πάλι σε πανευρωπαϊκόεπίπεδο και διεκδικούν τα δικαιώματα που κατοχύρωσε στον χώρο των ιδε-

63ENOTHTA 6

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 63

64 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ών ο Διαφωτισμός και έκανε πράξη τη γαλλική επανάσταση Επομένως οιπολιτικές εξελίξεις μετά το συνέδριο της Βιέννης διαψεύδουν την άποψη ότιη βούληση των ισχυρών είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση και την παγίω-ση μιας πολιτικής κατάστασης Οι πολιτικές εξελίξεις στη μεταναπολεόντειαΕυρώπη διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το βάρος της πίεσης πουάσκησαν τα κοινωνικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των λαών

2 ΝΝα μμελετήσετε ττις ππηγές 11α κκαι 11β ΚΚατόπιν ννα κκάνετε άάσκηση ((σε σσχήμα)άστρου ττοποθετώντας σστο κκέντρο ττην έέννοια laquolaquoέθνοςraquo

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα ααναφερθείτε σστη σσχέση ττων εεπαναστά-σεων ττων εετών 11820-1821 μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ττου 11789

Η γαλλική επανάσταση αποτέλεσε μία πολύ σημαντική καμπή στη νεότερηιστορία Έφερε στο προσκήνιο καινούριες ιδέες και έδωσε στους λαούς πρό-τυπα πολιτικής οργάνωσης και ιδεολογιών καθώς και αξίες για τις οποίεςμπορούσε και έπρεπε να αγωνιστεί Νέες έννοιες σχηματίζονται μέσα απότις ιδέες του διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης έννοιες που ανα-φέρονται σε πολιτικά δικαιώματα κοινωνικά αγαθά και ιδεολογίες ελευθε-ρίας και ισότητας Κατά αυτό τον τρόπο η γαλλική επανάσταση αποτέλεσετο πρότυπο για τις κατοπινές επαναστάσεις υπήρξε η μητέρα των επανα-στάσεων αστικών και λαϊκών στον βαθμό που τα κινήματα αυτά διεκδικού-σαν τα ίδια αγαθά και πάλευαν για τις ίδιες ιδέες Τα μεταγενέστερα κινή-ματα λοιπόν άντλησαν από την πολιτική επιχειρηματολογία της γαλλικήςεπανάστασης και αναδύθηκαν στο προσκήνιο με βασικό στόχο να ολοκλη-ρώσουν ότι η γαλλική επανάσταση άφησε ανολοκλήρωτο

Euml iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ MazziniAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

ldquomiddotOacuteUgraveEgraveIcircAcircEgraveIgraveAcircOacuteEgraveIcircfi˜rdquo OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

H iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ FichteAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

currenıOacuteOcirc˜

Tmiddot ldquoAcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquestrdquo UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Ugravemiddot AacuteOacutelsaquoUcircEgravemiddot UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot

UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

sbquoOcirc˘IumlEumlUcircEgravemiddotUacutemacrEgraveIcircfi˜OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave Euml Ucirc˘OacuteAcircrsaquopermilEumlUcircEumlUgraveEuml˜ middotUgraveUacutersaquopermilmiddot˜

Ucirc˘OacutecurrenOacuteˆUcircEuml middotOacuteıUacuteOgraveˆOacuteIumlfiAacuteˆ AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot˜ AacuteAcircˆAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜

OcircEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo Ecirc˘UcircEgraveIcircOcircrsaquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 64

KE

ΦA

ΛA

IO

2

65ENOTHTA 6

Eικόνα Καρμπονάροι οοδηγούνται σσιδηροδέσμιοι σσε δδίκη μμετά ττις ααπο-τυχημένες εεπαναστάσεις ττων εετών 11820-1821 σστην ΙΙταλία

Οι καρμπονάροι αγωνίστηκαν για τη δημιουργία μιας φιλελεύθερης και ενω-μένης Ιταλίας Έτσι ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τόσο πολιτικούςκαι κοινωνικούς εχθρούς από το εσωτερικό της χώρας τους την Ιταλία όσοκαι τα στρατεύματα των εξωτερικών εχθρών των δυνάμεων κατοχής (λχΑυστριακούς) Ο καρμποναρισμός συνδέεται επίσης με τον αντικληρικι-σμό γιrsquo αυτό και αντέδρασαν εναντίον τους τα πιο συντηρητικά στοιχεία τηςκαθολικής εκκλησίας

Παραθέματα 1α και 1β Δύο δδιαφορετικές ααντιλήψεις γγια ττο έέθνοςΟ εθνικισμός σύμφωνα με έναν έγκριτο μελετητή του φαινομένου τον ErnestGellner16 είναι μια πολιτική αρχή που υποστηρίζει την εναρμόνιση της πολι-τικής και της εθνικής οντότητας Βέβαια ο εθνικισμός μπορεί να υπάρχει καιως ένα συναίσθημα διάχυτο στα μέλη μιας κοινωνίας κυρίως όμως είναι έναπολιτικό κίνημα που προβάλλει την αρχή των εθνοτήτων μια θεωρία πολιτι-κής νομιμότητας η οποία απαιτεί τα εθνικά όρια να μη διαφέρουν από ταπολιτικά (ένα έθνος ndash ένα κράτος) Στο παράθεμα αναπτύσσονται δύο από-ψεις για το έθνος Η πρώτη του Ματσίνι αναδεικνύει την ιστορικότητα τηςέννοιας το γεγονός δηλαδή ότι πρόκειται για μια έννοια που δημιουργή-θηκε από την ιστορική εξέλιξη Πρόκειται για μια υποκειμενική θεώρηση τουέθνους η οποία παραπέμπει σε ένα βουλησιαρχικό ορισμό της έννοιας σεένα έθνος ανήκουν όσοι αισθάνονται μέλη του Η δεύτερη άποψη η οποίαεκφράζεται στο παράθεμα από τον Γερμανό ιδεαλιστή φιλόσοφο Φίχτε(Fichte) παρουσιάζει το έθνος ως α-χρονικό φαινόμενο ή καλύτερα ωςφυσικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών τις οποίες συνοδεύειπάντα Στην πραγματικότητα όμως τα έθνη όπως και τα κράτη είναι ένατυχαίο ενδεχόμενο και όχι μια καθολική αναγκαιότητα Ούτε τα έθνη ούτε τακράτη υπάρχουν πάντοτε και υπό κάθε περίσταση Τα έθνη είναι κατασκευά-σματα των ανθρώπινων πεποιθήσεων και δεσμών και μορφών αλληλεγγύης

Παράθεμα 2 H γγαλλική εεπανάσταση μμητέρα ττων εεπαναστάσεων ττου19ου ααιώνα

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Οι ααποφάσεις ττου σσυνεδρίου ττης ΒΒιέννης Το συνέδριο της Βιέννης συγκλή-θηκε αμέσως μετά την πτώση του Ναπολέοντα (1815) από τις νικήτριεςδυνάμεις και καθιέρωσε ως υπέρτατη αρχή των εθνών της Ευρώπης τηναρχή της νομιμότητας Η αρχή αυτή υποστήριζε ότι ο τρόπος με τον

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

16 Βλ E Gellner Έθνη και Εθνικισμός 1983

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 65

66 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

οποίο διοικείται ένα κράτος αφορά αποκλειστικά και μόνο τον ελέω Θεούηγεμόνα του Σύμφωνα με την ιδέα αυτή οι μονάρχες ως όργανα τηςθείας βούλησης είχαν το δικαίωμα να κυβερνούν ανεξέλεγκτοι και νααποφασίζουν για τις τύχες των λαών χωρίς να λογοδοτούν σε κανένανΚατrsquo επέκταση το συνέδριο της Βιέννης καταδίκαζε κάθε φιλελεύθεροκίνημα με κοινωνικές ή εθνικές διεκδικήσεις ως εχθρικό και επικίνδυνογια το καθεστώς που ήθελε να εγκαθιδρύσει

Καρμπονάροι Οι καρμπονάροιήταν μέλη μυστικής πολιτι-κής εταιρείας οργανωμένοικατά τον τρόπο των μασονι-κών εταιρειών που ιδρύθηκεπρος το τέλος του 18ου αιστο βασίλειο της ΝεάποληςΤο όνομά τους στα ιταλικάσημαίνει laquoαυτοί που καίνε ξυ-λάνθρακαraquo Οι καρμπονάροιπρωτοεμφανίστηκαν στους να-πολεόντειους πολέμους προ-βάλλοντας αντίσταση στουςΓάλλους κατακτητές Όταντελείωσε ο πόλεμος μετα-σχηματίστηκαν σε εθνικιστι-κό οργανισμό με αντιαυστρι-ακές τάσεις και οργάνωσαντην επανάσταση στην Ιταλίατο 1820-1821 και το 1831 καιδιαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο Risorgimento στη διαδικασίαδηλαδή της ιταλικής ενοποίησης Σκοπός της εταιρείας ήταν η κατάλυσητου δεσποτισμού και η εγκαθίδρυση ελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύ-ματος Οι σκοποί του καρμποναρισμού ήταν τόσο πατριωτικοί εθνικοίόσο και πολιτικοί φιλελεύθεροι Από τα πιο φημισμένα μέλη των καρμπο-νάρων υπήρξαν οι Giuseppe Mazzini και ο Γάλλος επαναστάτης Blanqui

Παραϊστορικά

Προσδιορισμός της έννοιας του ριζοσπαστισμού

Το 1829 μια γαλλική εφημερίδα η La JeuneFrance προσπαθεί να ορίσει το ριζοσπα-στισμό (της εποχής) ως εξής laquoεκείνη ηδίψα της ισότητας και της δικαιοσύνης ηκαθολική περιφρόνηση για τις διακρίσειςπου δεν προέρχονται από την προσωπικήαξία η ανάγκη του ελέγχου όλων των ε-νεργειών της εξουσίας τέλος η συνείδη-ση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου καιτου πολίτη που τον κάνει να αντιστέκεταιστην αυθαιρεσία και να αγανακτεί με τηνιδέα του δεσποτισμούraquo Η πεμπτουσία τουριζοσπαστισμού συμπυκνώνεται στο αντι-μοναρχικό πολιτειακό αίτημα που προβάλ-λει και το οποίο είναι βαθιά ανατρεπτικό γιατην εποχή

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 66

KE

ΦA

ΛA

IO

2Η ίίδρυση κκαι ηη αανάπτυξη ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Σκοπός ίίδρυσης κκαι ππρωτεργάτες Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση με σκοπό να προετοιμάσει

την επανάσταση των Ελλήνων Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσί-ας το 1814 με πρωτεργάτες τους Νικόλαο Σκουφά Αθανάσιο Τσακά-λωφ Εμμανουήλ Ξάνθο Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο

Οι δδυσκολίες ππου ααντιμετώπιζε ηη ΦΦιλική ΕΕταιρεία

Για την επιτυχία των στόχων της η Φιλική Εταιρεία είχε να αντιμετωπίσειτεράστιες οργανωτικές δυσκολίες Ο ελληνισμός ήταν διάσπαρτος σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο20 Οι Φιλικοί έπρεπε να δράσουν με μεγάλη μυστικότητα ώστε να μη γίνουν

αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση και τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες21

7Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

yumlpermilUacute˘UcircEuml OcircUacuteAacutemiddotOacuteOgraveUcircAcircˆOacute IgraveAcircIcircDaggerUacuteEgraveOcirc UcircUgravefimacrOcirc UgraveEumlOacute OacuteAcirc˘IgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquomiddotEcircDaggerOacuteEgraveUcircEuml UgraveˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute- ordmIumlmiddotAacuteAacuteEgraveOacuteEgravemiddotOacutefi ordmUacuteOcircOacuteUgraveEgraveUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc(μAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1662)17

- partIumlIumlEumlOacutefiAacuteIumlˆUcircUcircOcircOacute bullAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcircOacute(paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1809)18

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot infinıEumlOacuteOgraveOacute(infinılsaquoOacutemiddot 1813)19

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜(μEgravecurrenOacuteOacuteEuml 1814)

1814 yumlpermilUacute˘UcircEuml UgraveEuml˜ ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo˜ partUgravemiddotEgrave-UacuteAcircrsaquomiddot˜intDaggerUacuteEgraveOcirc˜ UcircUgravefimacrOcirc˜ Euml UacuteOcircAcircUgraveOcircEgraveIgravemiddot-Ucircrsaquomiddot currenOacuteOcircIumlEuml˜ AcircIacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml˜

1821 intlsaquoUacute˘IacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

prod ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave Euml IcirclsaquoUacute˘IacuteEuml UgraveEuml˜AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

17 Ιδρύθηκε με κληροδότημα του Κερκυραίου Θωμά Φλαγγίνη18 Μέλος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν ο Αθ Τσακάλωφ ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας19 Στην ίδρυσή της έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ο Καποδίστριας 20 Αιτία γιrsquo αυτό ήταν το παροικιακό φαινόμενο που είχε διασκορπίσει τους Έλληνες λογίους φοιτητές καιEμπόρους στη δυτική Ευρώπη στη νότια ρωσία και στη βόρεια Αφρική Βλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANO-HΣH TOY MAΘHMATOΣ ενότητα 521 Η αυστριακή απολυταρχία λχ ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο του Ρήγα Βλέπε ενότητα 5

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 67

Οι Φιλικοί έπρεπε επίσης να υπερνικήσουν τους δισταγμούς εκείνων πουείχαν δει προγενέστερα επαναστατικά κινήματα να αποτυγχάνουν22

Τέλος οι Φιλικοί θα έπρεπε να κινητοποιήσουν ανθρώπους που προέρχο-νταν από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντακαι επιδιώξεις

Οι εευνοϊκές ππροϋποθέσεις γγια ττο έέργο ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλή-ματα

Μεταξύ των Ελλήνων είχαν διαδοθεί οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν πλέον ώριμο για τη δημιουργία

ανεξάρτητου ελληνικού κράτους

Η οοργάνωση ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας κκαι ηη ηηγεσία ττης

Η Φιλική Εταιρεία οργανώθηκε με πρότυπο τις μυστικές εταιρείες όπως οικαρμπονάροι23 Τα μέλη της οργάνωσης είχαν δοκιμαστεί πρώτα και έ-πειτα είχαν ορκιστεί πίστη και αφοσίωση Οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν ψευ-δώνυμα και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κρυπτογραφικό αλφάβητο

H Φιλική Eταιρεία αρχικά απευθύνθηκε σε πλούσιους εμπόρους προκει-μένου να εξασφαλίσει έτσι τα οικονομικά μέσα για την ανάπτυξή τηςEπειδή όμως οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αρνητικοί στράφηκε σrsquoόλες τις κοινωνικές ομάδες ιδίως μικρέμπορους και διανοούμενουςΓυναίκες γίνονταν δεκτές μόνο κατrsquo εξαίρεση

Η ηγεσία ndash η laquoΑόρατη Αρχήraquondash παρέμενε μυστική Σκόπιμα αφηνόταν ναεννοηθεί ότι αποτελούνταν από ισχυρά πρόσωπα Οι ιδρυτές της ΦιλικήςΕταιρείας απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια υπουργό Εξωτερι-κών της Ρωσίας τότε και του πρόσφεραν την ηγεσία αλλά εκείνος αρνή-θηκε Η ηγεσία τελικά ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη ανώτεροαξιωματικό του ρωσικού στρατού ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επί-τροπος της Αρχής

Η κκήρυξη ττης εελληνικής εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Γιατί ηη εεπανάσταση ξξεκίνησε ααπό ττις HHγεμονίες Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός όπως προέβλεπαν παλαιότερες

ρωσοτουρκικές συνθήκες Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία και υπήρχαν ελπίδες ότι ο

ρωσικός στρατός θα επενέβαινε για να βοηθήσει την επανάσταση Παράλληλα θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι

Βαλκάνιοι ηγέτες όπως ο Σέρβος Καραγεώργεβιτς ο Ρουμάνος Βλαντι-μηρέσκου οι οποίοι και προσεγγίστηκαν για τον σκοπό αυτό

22 Για παράδειγμα τα Ορλοφικά το 1770 (βλ ενότητα 5)23 Βλέπε στα Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος της ενότητας 6

68 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 68

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η έέναρξη ττης εεπανάστασης

O Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και κήρυξετην επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (σημερινή Ρουμανία) στις 24Φεβρουαρίου του 1821 Οι προκηρύξεις που κυκλοφορούσε άφηναν ναεννοηθεί ότι πίσω από το κίνημά του βρισκόταν η Ρωσία

Τα ππροβλήματα ππου ααντιμετώπισε ττο κκίνημα ττου ΥΥψηλάντη

Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δε βοήθησαν υλικά και η στρατολό-γηση δεν προχώρησε

Ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και επέτρεψε την είσοδο του οθω-μανικού στρατού στις Ηγεμονίες

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστη-

κε με εντολή της Φιλικής Εταιρείας

Το ττέλος ττης εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Ο Υψηλάντης παρά τις αρνητικές συγκυρίες συνέχισε τον αγώνα καιέδωσε την αποφασιστική μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ioυνίου 1821) Στη μά-χη αυτή διακρίθηκε ο Ιερός Λόχος συγκροτημένος από εθελοντές σπου-δαστές Η ήττα όμως δεν αποφεύχθηκε

Ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία όπου είχε καταφύγει Οι τελευ-ταίοι απομονωμένοι αγωνιστές με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Γ Ο-λύμπιο και Ι Φαρμάκη εγκλωβίστηκαν στη Μονή Σέκκου και εξουδετερώ-θηκαν

1814 Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό1817-1818 Η Φιλική Εταιρεία απευθύνεται κυρίως σε πλούσιους Έλληνες ε-

μπόρους ώστε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα1821 Επανάσταση στις Ηγεμονίες με αρχηγό τον Αλέξανδρο

Υψηλάντη (24 Φεβρουαρίου) Μάχη στο Δραγατσάνι ndash ήττα των επαναστατών (7 Iουνίου)

1828 Σύλληψη και θάνατος του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Αυ-στρία

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα σσυνθέσετε σσύντομο κκείμενο σστο οοποίοθα ππαρουσιάζετε ττις κκύριες εεπιδιώξεις κκαι ττις ααρχές λλειτουργίας ττης ΦΦιλικήςΕταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ήταν η πρώτη οργάνωση που δημιουργήθηκε με άμεσοκαι ξεκάθαρο στόχο την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα Με

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

69ENOTHTA 7

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 69

άλλα λόγια πρώτιστος στόχος ήταν η επανάσταση η απόκτηση της εθνικήςανεξαρτησίας και η δημιουργία ενός ελληνικού κράτους Για την ευόδωσηαυτής της κύριας επιδίωξης δεδομένων του εχθρικού περιβάλλοντος καιτης γενικότερης αρνητικής συγκυρίας ήταν απαραίτητη η μυστική δράσητων μελών της και η απόλυτη υπακοή και πειθαρχία στην Εταιρεία Έτσι τοπαράθεμα 1 μας δίνει την ορκωμοσία των νέων μελών η οποία ήταν πολύσημαντική για την ασφαλή λειτουργία της οργάνωσης Μέσα από τον όρκοαντλούμε σημαντικά στοιχεία με κυριότερο το γεγονός ότι τα μέλη της Φιλι-κής Εταιρείας αφιερώνονταν ολόψυχα στην εθνική υπόθεση (Bλέπε ΣXO-ΛIAΣMOΣ EIKONΩN KAI ΠAPAΘEMATΩN)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην εεπαναστατική ππροκήρυξη ττου ΑΑλέξανδρου ΥΥψηλάντη(πηγή 22) κκαι ννα κκαταγράψετε ττα κκύρια εεπιχειρήματα μμε ττα οοποία ααυτή ππρο-τρέπει σσε εεπανάσταση

Ο λόγος της προκήρυξης χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό και πίστη γιατην επιτυχή έκβαση του αγώνα εναντίον του κατακτητή Τα συναισθήματααυτά προσπαθεί να μεταδώσει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στους συναγωνι-στές του αλλά και σε αυτούς που είναι ακόμα αναποφάσιστοι ως προς τησυμμετοχή τους ή όχι στο κίνημα Υπάρχουν όμως και επιχειρήματα πουφαίνεται να έχουν μια ρεαλιστική βάση Ο Υψηλάντης αναφέρεται στοκίνημα του φιλελληνισμού που ακμάζει εκείνη την εποχή στην Ευρώπη καιτη διάθεση πολλών φιλελλήνων ακόμα και να έρθουν να πολεμήσουν στηνΕλλάδα δίπλα στους Έλληνες24 Πρόκειται για ένα γεγονός που όντως συ-νέβη Επίσης η αναφορά στους φιλελεύθερους λαούς που διάκεινται ευνοϊ-κά προς το κίνημα των Ελλήνων είναι αληθινή και όχι προπαγανδιστικός λό-γος Στην προκήρυξη γίνεται μνεία των αγώνων των ευρωπαϊκών λαών γιαελευθερία Έτσι ο ελληνικός χώρος εντάσσεται στις γενικότερες εξελίξειςτης ευρωπαϊκής ιστορίας Γενικά η συγκυρία δείχνει ότι η ώρα του ξεσηκω-μού έχει φτάσει Στην προσπάθειά τους οι Έλληνες θα βρουν υποστηρικτέςόλους τους φωτισμένους λαούς της Ευρώπης οι οποίοι νιώθουν ευγνωμο-σύνη για τους προγόνους των Ελλήνων Αυτοί οι λαοί επιθυμούν την ελευθε-ρία της Ελλάδας Εξάλλου οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται να είναι αντάξιοι τωνπρογόνων τους στην αρετή και στη γενναιότητά τους Ίσως όμως το πιοδυνατό επιχείρημα της προκήρυξης να είναι η υπόνοια που αφήνει για τηρωσική βοήθεια Μία μεγάλη δύναμη πρόκειται να βοηθήσει τον ξεσηκωμότων Ελλήνων κάτι που πραγματικά πίστευε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης όπωςαποδεικνύει και η διακήρυξη που έστειλε προς τον τσάρο Αλέξανδρο αμέ-σως μετά την έναρξή του κινήματός του Όπως και να έχει όμως η πατρίδαπροσκαλεί σε έναν αγώνα για ότι πιο ιερό έχει ένας λαός για την πίστη τουκαι την πατρίδα του Αυτό το προσκλητήριο κανείς δεν μπορεί να το αρνη-θεί

24 Ενδεικτικά στην αρχή της επανάστασης αναφέρουμε τους Τόμας Γκόρντον αρχηγό του επιτελείου τουΔημ Υψηλάντη και τον Γάλλο συνταγματάρχη Maxime Raybaud

70 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 70

KE

ΦA

ΛA

IO

2

25 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 427-428 Αθήνα 1975

Eικόνα 1 Tα σσύμβολα ττης ΦΦιλικής EEταιρείαςΗ σημαία της Φιλικής Εταιρείας έχει έναν πολύπλοκο και για πολλούς από-κρυφο συμβολισμό Ο συμβολισμός αυτός βασίζεται στον σταυρό και τον ιερόδεσμό Η σημαία είναι λευκή για να υποδηλώσει την αγνότητα του σκοπού ενώυπάρχει και ένας κόκκινος σταυρός μέσα σε στεφάνι νίκης Οι δύο πολεμικέςλόγχες που παραπέμπουν στο θείο μαρτύριο ανεμίζουν δύο σημαίες πουέχουν πάνω γραμμένα με κόκκινα γράμματα τα ακροτελεύτεια των λέξεων laquoΉΕλευθερία ή Θάνατοςraquo δηλαδή Η Ε(λευθερί)Α Η Θ(άνατο)Σ Η όλη σύνθεσηστηρίζεται σε δεκάξι στήλες χιαστί ενωμένες ndash ο ιερός δεσμός των δεκαέξι

Eικόνα 2 Aλέξανδρος YYψηλάντηςΜετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλι-κής Εταιρείας η ηγετική ομάδα της Εταιρείας πρότεινε στον τότε αξιωμα-τικό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη να αναλάβει την ευθύνητης οργάνωσης Ο Υψηλάντης δέχτηκε κι έτσι τον Απρίλιο του 1820 έγινεlaquoΓενικός Επίτροπος της Αρχήςraquo αναλαμβάνοντας την ηγεσία της οργάνω-σης και την ευθύνη της προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα

Eικόνα 3 Π ΦΦον EEς ΟΟ ΙΙερός ΛΛόχος μμάχεται σστο ΔΔραγατσάνιΟ Ιερός Λόχος αποτελούνταν ουσιαστικά από 500 περίπου Έλληνες σπουδα-στές και λογίους Συστήθηκε το 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη σε απομί-μηση του θηβαϊκού ιερού λόχου Είναι το πρώτο σώμα που εμφανίζεται με τημορφή τακτικού στρατού Οι Iερολοχίτες είχαν μαύρη στολή και στο κάλυμματου κεφαλιού υπήρχε το σήμα του θανάτου μια νεκροκεφαλή κι από κάτωδύο κόκαλα Το εθνόσημο είχε τρία χρώματα λευκό γαλάζιο και κόκκινο Οοπλισμός τους ήταν τουφέκι Πριν ακόμη εκπαιδευτούν οι Iερολοχίτες πήρανμέρος στη μάχη του Δραγατσανίου όπου και ηττήθηκαν ολοκληρωτικά Όσοισώθηκαν κατέβηκαν στην Ελλάδα όπου συνέχισαν να αγωνίζονται

Παράθεμα 1 Ο όόρκος ττων ΦΦιλικώνΟ όρκος των μελών της Φιλικής Εταιρείας αποτελούσε την κορυφαία στιγμήτης μύησης Τα νέα μέλη της Εταιρείας ορκίζονταν ότι θα έμεναν πιστά στηνΕταιρεία laquoκατά πάντα και διά πάνταraquo Ορκίζονταν επίσης ότι θα έτρεφαναδιάλλακτο μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδας και ότι θα ενεργού-σαν με στόχο να τους εξολοθρεύσουν Τέλος ορκίζονταν να μη λησμονούντις δυστυχίες της πατρίδας τους και ότι αν δεν εκπλήρωναν το χρέος τουςνα έβρισκαν ως τιμωρία τον θάνατο25

Παράθεμα 2 Mία ααπό ττις εεπαναστατικές ππροκηρύξεις ττου AAλέξανδρουYψηλάντη ((αποσπάσματα)

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

71ENOTHTA 7

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 71

Ο ΙΙερός ΛΛόχος κκαι ηη μμάχη σστο ΔΔραγατσάνι Μόλις δύο μήνες μετά την κή-ρυξη της επανάστασης στις ηγεμονίες η κατάσταση για τους επαναστάτεςήταν ήδη δύσκολη Τέλη Απριλίου του 1821 οι οθωμανικές δυνάμεις εισήλθανστις ηγεμονίες διαβαίνοντας τον Δούναβη και κέρδισαν την πρώτη μεγάλη μά-χη στην πόλη Γαλάτσι (κοντά στα σύνορα της Μολδαβίας και της Βλαχίαςμε τη Bεσσαραβία που ήταν υπό τον έλεγχο των Ρώσων) Tην ίδια στιγμήέριδες αντιζηλίες διαφωνίες και απειθαρχία δυσχέραναν όλο και περισ-σότερο την κατάσταση στο στρατόπεδο των επαναστατών ενώ αρκετοίάρχισαν να λιποτακτούν Στις συνθήκες αυτές ο Αλέξανδρος Υψηλάντηςαποφάσισε να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής στην αποφασιστική μάχη καισυγκέντρωσε στην περιοχή του Δραγατσανίου τα ένοπλα σώματα πουείχαν απομείνει Ένα από αυτά ήταν ο Iερός Λόχος που συστήθηκε απόενθουσιώδεις αλλά χωρίς πολεμική εμπειρία νεαρούς εθελοντές απότην Οδησσό και από άλλες ελληνικές παροικίες Ωστόσο η έλλειψη πει-θαρχίας και συντονισμού δεν επέτρεψαν την εφαρμογή του πολεμικούσχεδίου που είχε προετοιμαστεί Η μάχη μάλιστα ξεκίνησε χωρίς το συ-νολικό στράτευμα να προλάβει να τοποθετηθεί στις προβλεπόμενες θέ-σεις Παρά την αυταπάρνηση των Iερολοχιτών η κατάληξη της μάχης ή-ταν τραγική Οι απώλειες ήταν τεράστιες σχεδόν καθολικές ενώ ο πανι-κός που προκλήθηκε από το απρόσμενο της σύγκρουσης οδήγησε σε ά-τακτη φυγή και σε οριστική διάλυση του στρατοπέδου του Υψηλάντη

72 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 72

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η εευνοϊκή σσυγκυρία

Στον νότιο ελλαδικό χώρο οι προϋποθέσεις για την επιτυχία της ελληνι-κής επανάστασης ήταν καλύτερες αφού bull Oι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν πυκνότεροι bull O οθωμανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρός bull Yπήρχαν πολλοί Φιλικοί που προετοίμαζαν κι ανέμεναν τον ξεσηκωμό bull Yπήρχαν ένοπλα σώματα Ελλήνων (κλέφτες κι αρματολοί) bull Yπήρχαν ελληνικά εμπορικά σκάφη εφοδιασμένα με κανόνιαbull Yπήρχαν πολλοί Έλληνες που διέθεταν σημαντική πολεμική εμπειρίαbull Tο ορεινό έδαφος διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμοbull Mεγάλο μέρος των οθωμανικών δυνάμεων στο διάστημα 1820-1822

πολεμούσε εναντίον του Αλή πασά της Ηπείρου

Eπαναστατικές εεστίες

Η επανάσταση ξέσπασε σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου τον Μάρ-τιο του 1821 Έπειτα επεκτάθηκε στη Στερεά Ελλάδα την Κρήτη το Αι-γαίο την Ήπειρο τη Μακεδονία και τη Θράκη Eπεκτάθηκε ακόμη και στηνΚύπρο και τη Μικρά Ασία

Η απελευθέρωση μιας τόσο μεγάλης περιοχής όμως ξεπερνούσε τις δυ-νατότητες του ελληνισμού Η καταστολή της επανάστασης ήταν άμεσηόπουbull Οι περιοχές ήταν πεδινές (πχ στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία)bull Οι περιοχές ήταν κοντά στο οθωμανικό κέντρο και η κινητοποίηση του

οθωμανικού στρατού ήταν εύκολη και γρήγορη (πχ στη Θράκη στηMικρά Ασία στην Κύπρο)

Έτσι η επανάσταση εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο στη Στερεά Ελλάδακαι σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου

8Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ΔOcirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UgraveOcirc˘AgravebdquoEumlIumliquestOacuteUgraveEuml UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddot-permilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜ndash middotOcircUgrave˘macrrsaquomiddot

1821-1827 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlUcircUgraveOcircOacute AcircIumlIumlmiddotpermilEgraveIcircfi macrOgraveUacuteOcircndash AcircEgraveUgrave˘macrrsaquomiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

prod AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1821-1827)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 73

74 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι ππρωταγωνιστές

Οι δυνάμεις των επαναστατών αποτελούνταν αρχικά από αγωνιστές πουακολουθούσαν κάποιους οπλαρχηγούς

Ξεχώρισαν για τις στρατιωτικές και τις ηγετικές τους ικανότητες ο Θεό-δωρος Κολοκοτρώνης ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ο Οδυσσέας Ανδρού-τσος ο Μάρκος Μπότσαρης ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο Ανδρέας Μια-ούλης στη θάλασσα και από τις γυναίκες η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καιη Μαντώ Μαυρογένους

Η φφάση ττων εεπιτυχιών ((1821-1824)H εεπικράτηση ττων EEλλήνων σσε ΠΠελοπόννησο κκαι ΣΣτερεά EEλλάδα

Οι επαναστάτες περιόρισαν τους Τούρκους στα τοπικά φρούρια καικατέλαβαν σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου την Καλαμάτα τηνΠάτρα και την Τρίπολη Ειδικά η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμ-βρίου 1821) του διοικητικού κέντρου της Πελοποννήσου υπήρξε καθο-ριστική Πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις με επικεφαλής τον ΘεόδωροΚολοκοτρώνη στις 23 Σεπτεμβρίου 1821

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο σταθεροποιούνταν καθώς bull τουρκικά στρατεύματα που μετέβαιναν στην Πελοπόννησο για να

καταστείλουν την επανάσταση εμποδίστηκαν σε διάφορα σημεία τηςΣτερεάς Ελλάδας (Αλαμάνα Γραβιά Βασιλικά) από οπλαρχηγούςόπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Αθανάσιος Διάκος

bull Ο τουρκικός στόλος εμποδίστηκε από τις ελληνικές δυνάμεις

Τα ααντίποινα ττων ΤΤούρκων κκαι ηη ααντίδραση ττων ΕΕλλήνων

Οι Τούρκοι αρχικά απάντησαν με αντίποινα σε βάρος άμαχων πληθυ-σμών στην Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη στη Θράκη στην Κύπρο καιαλλούbull Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo απαγχονίστηκε (10 Απριλίου 1821)bull Προκειμένου να πανικοβάλλουν τους επαναστάτες κατέλαβαν τη Χίο

και έσφαξαν τον ελληνικό πληθυσμό της (Πάσχα 1822) bull Σε αντίποινα όμως ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατίναξε την τουρκική

ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διέλυσεστα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου 1822) τον στρατό του Δράμαλη πουκατευθυνόταν προς την Τριπολιτσά για να την ανακαταλάβει

bull Το 1824 ο σουλτάνος έκανε συμμαχία με τον ανεξάρτητο ηγεμόνατης Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι προσφέροντάς του την Κρήτη και τηνΠελοπόννησο σε περίπτωση που θα κατέστειλε την επανάσταση

bull Ο αιγυπτιακός στρατός κατέπνιξε την επανάσταση στην Κρήτη κατέ-στρεψε την Κάσο ενώ ο τουρκικός στρατός κατάστρεψε τα Ψαρά

bull Η απάντηση των Ελλήνων ήρθε με τη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυ-γούστου 1824) και τον Ανδρέα Μιαούλη που κατάφεραν καίριο πλήγ-μα στον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 74

75

Η φφάση ττης κκάμψης ((1825-1827)

Η κάμψη της επανάστασης αρχίζει με την αποβίβαση του Ιμπραήμ στηνΠελοπόννησο στις αρχές του 1825bull Ο Ιμπραήμ ανακατέλαβε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου σε μια επο-

χή που οι Έλληνες επαναστάτες ήταν χωρισμένοι από τον εμφύλιοbull O Παπαφλέσσας δεν κατάφερε να τον σταματήσει και σκοτώθηκε στη

μάχη στο Mανιάκι (20 Mαΐου 1825)bull Στους Mύλους κοντά στο Άργος ο Δημήτριος Yψηλάντης ο Kωστα-

ντίνος Mαυρομιχάλης και ο Mακρυγιάννης κατάφεραν να πλήξουν τιςδυνάμεις του Iμπραήμ

bull Τουρκικές και αιγυπτιακές δυνάμεις πολιόρκησαν επίσης με επιτυχίατο Μεσολόγγι (Απρίλιος 1825 - Aπρίλιος 1826)

Μόνο στη Στερεά Ελλάδα γίνονταν ακόμη επιχειρήσεις με τον ΓεώργιοΚαραϊσκάκη Αλλά με τον θάνατό του (23 Aπριλίου του 1827) κατά τηνπολιορκία της Ακρόπολης της Αθήνας πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι ηεπανάσταση έσβηνε

Τι άάλλαξε ττα δδεδομένα

Οι Δυνάμεις Αγγλία Γαλλία Ρωσία θέλοντας να εξυπηρετήσουν και δι-κά τους συμφέροντα αποφάσισαν την ειρήνευση με τη συνθήκη του Λον-δίνου (6 Iουλίου 1827) και τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους

1820-1822 Οθωμανικές δυνάμεις πολεμούν τον Αλή πασά των Ιωαννί-νων

1821 Έναρξη επανάστασης σε διάφορα σημεία της Πελοποννή-σου (Μάρτιος)

1821-1824 Η φάση των επιτυχιών της επανάστασης1821 Απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Εrsquo σε αντίποινα για την

ελληνική επανάσταση (Απρίλιος)1821 Άλωση Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος)1822 Σφαγή Χίου (Πάσχα)

Καταστροφή Δράμαλη στα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου)1823 Θάνατος Μάρκου Μπότσαρη1824 Συμφωνία σουλτάνου και Μοχάμετ Άλι Αιγύπτου για κατα-

στολή της ελληνικής επανάστασης Ο αιγυπτιακός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην

Κρήτη Καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών Ο Μιαούλης πλήττει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυ-

μαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου)1825-1827 Η φάση της κάμψης της επανάστασης

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

22 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 75

76 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

1825 Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο Θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (20 Μαΐου) Οι Δ Υψηλάντης Κ Μαυρομιχάλης Μακρυγιάννης πλήτ-

τουν τον Ιμπραήμ στους Μύλους κοντά στο Άργος (13 Ιου-νίου)

1825-1826 Πολιορκία και ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου1827 Θάνατος Γ Καραϊσκάκη (Απρίλιος)

Οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία Γαλλία Ρωσία) αποφασίζουντην ειρήνευση ndash Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττην αατμόσφαιρα ππου εεπικρατούσε μμεταξύ ττων εεπαναστατημένωνEλλήνων σστο ξξεκίνημα ττου ΑΑγώνα

Στο ξεκίνημά του ο επαναστατικός αγώνας των Ελλήνων διεπόταν από εν-θουσιασμό (εικόνα 1) αλλά και προβλήματα (πηγή 1) Οι Έλληνες με τηναίσθηση ότι βρίσκονται κοντά στην κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθε-ρίας έπειτα από μια μακραίωνη υποταγή σε έναν αλλόθρησκο δυνάστηαισθάνονταν ευφορία και ενθουσιασμό για τον αγώνα που ξεκινούσε Αυτοίμάλιστα που είχαν κατανοήσει περισσότερο την ιστορική καμπή που διέ-γραφε η ελληνική επανάσταση και έμπαιναν στον Αγώνα όχι τυχαία και περι-στασιακά αλλά ως συνειδητοποιημένοι μαχητές της ελευθερίας (αυτοίδηλαδή που ήταν μέτοχοι στις νέες ιδέες του Διαφωτισμού) θα πρέπει νααισθάνονταν ευγνωμοσύνη απέναντι στη Μοίρα που καθόρισε να είναι ηδική τους γενιά αυτή που θα παλέψει για την ελευθερία Ήταν εύλογο λοι-πόν η συμμετοχή στο κάλεσμα του ξεσηκωμού να είναι πάνδημη

Υπήρχαν όμως όπως ήταν φυσικό και προβλήματα μερικά από τα οποίαεντοπίζει η πηγή 1 Υπήρχε έλλειψη όπλων και πολεμοφοδίων ακόμα καιτων στοιχειωδών λαβάρων και σημαιών με τα οποία προπαγανδίζει κανείςτον αγώνα του Υπήρχε επίσης πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ των αγωνι-στών και μεταξύ των laquoυποψήφιωνraquo αγωνιστών και των αρχηγών τους καθώςκαι πρόβλημα ενημέρωσης σχετικά με τους σκοπούς του αγώνα και τα επι-μέρους σχέδια που θα ακολουθούνταν Στην αρχή ειδικά φαινόταν να μηνυπήρχε ένα γενικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα κινούνταν οι επαναστά-τες Η πηγή 1 που μεταφέρει την ατμόσφαιρα της εποχής καθώς αποτελείπρωτογενή πηγή (απομνημονεύματα) μας δίνει την εντύπωση μιας προχει-ρότητας και μιας ανοργανωσιάς τουλάχιστον στις αρχές της επανάστασηςΗ συγκέντρωση των πολεμιστών γινόταν με ακανόνιστο τρόπο και laquoαυτομά-τωςraquo δηλαδή αυθόρμητα χωρίς οργανωμένο σχέδιο από κάποια αρχή καιχωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει μια υπεύθυνη διοίκηση που θα μπορούσε νακατευθύνει αυτό το πλήθος των συγκεντρωμένων επαναστατών Στο πλαίσιοαυτό δεν ήταν εύκολο να ελεγχθεί η λιποταξία και γενικά κάθε ύπουλησυμπεριφορά που θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή των αγωνιστών Η οργάνωσηήρθε σιγά σιγά από ανθρώπους εμπειροπόλεμους πρώην κλέφτες ή αρμα-

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 76

77

τολούς ή από ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει σε άλλους στρατούς λχστον αγγλικό (Κολοκοτρώνης)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 55 κκαι ννα σσυνθέσετε κκείμενο σστοοποίο θθα ααφηγήστε ττη ζζωή σστο ππολιορκημένο ΜΜεσολόγγι κκαι ττην έέξοδο ττωνκατοίκων ττου

Η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826) αποτελεί έναναπό τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ελληνικής επανάστα-σης Η ηρωική αντίσταση των αγωνιστών του Μεσολογγίου ενέπνευσε καιεμπνέει σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται μέχρις εσχά-των για τα ιδανικά του Στον σκληρό και άνισο αγώνα που έδωσαν οι πολιορ-κημένοι αγωνιστές είχαν να αντιμετωπίσουν εκτός από τις υπέρτερες δυνά-μεις των πολιορκητών την πείνα και τις αρρώστιες Η πηγή 2 επικεντρώνειστον ύπουλο αυτόν laquoαντίπαλοraquo Η πείνα βασανίζει τους πολιορκημένουςτους εξουθενώνει σωματικά αλλά και ψυχικά μιας και εξαιτίας της αισθάνο-νται ότι δε θα είναι για πολύ ακόμα ικανοί να αντισταθούν και να επιτελέ-σουν το χρέος τους Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πείνα τους οιαγωνιστές τρώνε ότι βρουν και φτάνουν στο σημείο να φάνε ανθρώπινοκρέας από τους σκοτωμένους Στην εξιδανικευμένη εικόνα 5 από το έργοτου Βρυζάκη φαίνεται τελικά ότι τίποτε δεν πτόησε τους laquoελεύθερουςπολιορκημένουςraquo αφού βρήκαν το ψυχικό σθένος να αρνηθούν μιαν αξιο-πρεπή παράδοση και προτίμησαν την ηρωική laquoέξοδοraquo και την αυτοθυσία

Eικόνα 1 Θ ΒΒρυζάκης οο ΠΠαλαιών ΠΠατρών ΓΓερμανός εευλογεί ττη σσημαίατης εεπανάστασης

Ο (Γεώργιος Γκόζιας) Γερμανός (1771-1826) εκλέχτηκε μητροπολίτης Πα-λαιών Πατρών το 1806 Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία Στη συνέλευ-ση της Βοστίτσας τον Ιανουάριο το 1821 διατύπωσε τις επιφυλάξεις τουγια τη δυνατότητα έναρξης της επανάστασης εκείνη την χρονιά Σύμφωναμε την παράδοση στις 25 Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανόςευλόγησε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύραςκοντά στα Καλάβρυτα (και αυτό θεωρείται σαν έναρξη της επανάστασηςστην Ελλάδα) ή κατά άλλες μαρτυρίες στην Πάτρα στις 21 Μαρτίου Νεό-τερες έρευνες όμως δείχνουν ότι αυτό αποτελεί απλά ένα μύθο καθώςκανένα ιδιαίτερο γεγονός δεν προκύπτει από τις πηγές ότι έγινε εκείνη τηνημέρα Αυτός που είναι κύριος υπεύθυνος για τον θρύλο είναι ο Γάλλοςιστορικός Πουκεβίλ ο οποίος έγραψε το 1824 την Ιστορία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Στην ιστορία του περιγράφει με φανταστικές λεπτομέρειεςτη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα τον λόγο που εκφώνησε οΠαλαιών Πατρών Γερμανός την ορκωμοσία κτλ Η 25η Μαρτίου ορίστηκεως εθνική επέτειος πολύ αργότερα με σκοπό να συμπίπτει με τη θρησκευ-τική γιορτή του Ευαγγελισμού με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα το 1838

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

24 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 77

78 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Eικόνα 2 Ο ΘΘεόδωρος KKολοκοτρώνης οο θθρυλικός laquolaquoγέρος ττου MMοριάraquoηγετική φφυσιογνωμία ττης εεπανάστασης ττου 11821

O Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) ήταν η εξοχότερη ηγετική φυσιο-γνωμία του 1821 Ήδη από το 1805 βρισκόταν στα Επτάνησα για να πείσειτον αρχηγό των ρωσικών στρατευμάτων να αναλάβει επιχειρήσεις για τηναπελευθέρωση της Ελλάδας Αργότερα δέχτηκε με προθυμία να υπηρετή-σει το ελληνικό στρατιωτικό σώμα που οργάνωσαν οι Άγγλοι στα ΕπτάνησαΓρήγορα όμως αντιλήφθηκε ότι laquoότι έχομε να κάμομε θα το κάμομε μονά-χοι και δεν έχομε καμία ελπίδα από τους ξένουςraquo (απομνημονεύματα ΘΚολοκοτρώνη) Το 1818 ο Θ Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρείαστη Ζάκυνθο και από τότε επιδόθηκε με πάθος στην προετοιμασία του απε-λευθερωτικού αγώνα Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία των Ελλήνωνεπαναστατών η πτώση της Τριπολιτσάς οφείλεται αναμφισβήτητα στηστρατιωτική μεγαλοφυΐα του Κολοκοτρώνη

Eικόνα 3 Ν ΛΛύτρας ΗΗ αανατίναξη ττης ττουρκικής νναυαρχίδας σστη ΧΧίοαπό ττον ΚΚ ΚΚανάρη κκαι άάνδρες ττου

Στις ναυτικές επιχειρήσεις των Ελλήνων κύριος στόχος ήταν η φθορά τωνπλοίων του αντιπάλου και η παρεμπόδιση της κίνησης του στόλου του καιόχι τόσο η αντιπαράθεση στην ανοιχτή θάλασσα λόγω υπεροπλίας τωνΟθωμανών Τα ελληνικά πλοία σχεδόν όλα πρώην εμπορικά μικρά σε μέγε-θος και ελλιπώς εξοπλισμένα δεν ήταν ικανά να αντιμετωπίσουν με επιτυχίατα οθωμανικά σε ανοιχτή σύγκρουση Τα ελληνικά πλοία άσκησαν λοιπόνένα είδος laquoκλεφτοπόλεμουraquo στη θάλασσα υιοθέτησαν μια πολεμική τακτικήπου αντιστάθμιζε την υπεροχή του οθωμανικού στόλου αφού έκαναν νυχτε-ρινές επιθέσεις με πυρπολικά δηλαδή ειδικά διαμορφωμένα μικρά πλοίαφορτωμένα με εύφλεκτες ύλες και εκρηκτικά τα οποία προσκολλούντανστα οθωμανικά προκαλώντας την ανατίναξή τους Οι παράτολμες αυτέςεπιθέσεις που απαιτούσαν επιδέξιους χειρισμούς αλλά και τύχη για να μηγίνει αντιληπτή η επιχείρηση απέδωσαν ορισμένες φορές εντυπωσιακά α-ποτελέσματα όπως η ανατίναξη της ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλουαπό τον Kανάρη στα ανοιχτά του Τσεσμέ τον Ιούνιο του 1822 Ενέργειεςόπως αυτή προκαλούσαν τρόμο στα πληρώματα των οθωμανικών πλοίωνκαι συχνά οι κινήσεις του οθωμανικού στόλου ήταν διστακτικές από τον φό-βο της δράσης των πυρπολητών

Eικόνα 4 ΠαπαφλέσσαςO Γρηγόριος Δικαίος (1788-1825) (περισσότερο γνωστός ως Παπαφλέσ-σας) ήταν κληρικός πολιτικός και αγωνιστής της ελληνικής επανάστασηςτου 1821 Φοίτησε στη Σχολή Δημητσάνας και μόνασε στο μοναστήρι τηςΠαναγιάς της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα όπου πήρε το όνομα ΓρηγόριοςΣτην Κωνσταντινούπολη χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης από τον ΓρηγόριοΕrsquo και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ΗΦιλική Εταιρεία τον Ιανουάριο του 1821 τον έστειλε στην Πελοπόννησο γιανα ξεσηκώσει τον λαό σε επανάσταση Όταν το 1825 ο Ιμπραήμ εισέβαλε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 78

79

στην Πελοπόννησο ο Παπαφλέσσας έσπευσε να τον αντιμετωπίσει και ναανακόψει την προέλασή του στο Μανιάκι της Μεσσηνίας Εκεί στις 20Μαΐου βρήκε ηρωικό θάνατο προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση στααιγυπτιακά στρατεύματα

Eικόνα 5 Θ ΒΒρυζάκης ΗΗ έέξοδος ττου ΜΜεσολογγίουΜετά την αποτυχία του Μιαούλη να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι (31 Mαρτίου1826) οι πολιορκημένοι ndashαπελπισμένοι πια από τη διπλή πολιορκία τουΚιουταχή και του Ιμπραήμndash αποφάσισαν έξοδο Υπήρχαν τότε μέσα στοΜεσολόγγι τρεις χιλιάδες πολεμιστές και εννέα χιλιάδες άμαχοι (γέροιγυναίκες και παιδιά) Το σχέδιο ήταν απλό (και υπερβολικά αισιόδοξο) ηεμπροσθοφυλακή των αγωνιστών θα άνοιγε δρόμο μέσα από τις δυνάμειςτων πολιορκητών την ίδια στιγμή που οι δυνάμεις του Καραϊσκάκη ndashχίλιοιπεντακόσιοι Ρουμελιώτεςndash θα χτυπούσαν τα νώτα του τουρκοαιγυπτιακούστρατού Μέσα στην αναταραχή που θα επικρατούσε υπήρχε η ελπίδα νακαταφέρουν να ξεφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Τελικά τα κατάφε-ραν χίλιοι πεντακόσιοι Μια ομοβροντία από την κορυφή του Αράκυνθου θαέδινε το σύνθημα στους πολιορκημένους για την έξοδο Η φρουρά θα οδη-γούσε τους πολιορκημένους μέσα από ένα άνοιγμα του τείχους και πάνωαπό την τάφρο όπου είχαν στηθεί γεφύρια Αυτό ακριβώς απεικονίζεταιστον πίνακα του Βρυζάκη

Eικόνα 6 Mάρκος MMπότσαρηςΟ Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) γεννήθηκε στο Σούλι και ήταν ο δεύτε-ρος γιος του Κίτσου Μπότσαρη επιφανούς μορφής του Αγώνα Ύστερααπό την πτώση του Σουλίου πήγε στην Κέρκυρα μαζί με άλλους Σουλιώτεςκαι κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο ηπειρωτικό σώμα που συγκρότησανοι Γάλλοι Το 1814 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αρχικά ο ΜάρκοςΜπότσαρης αγωνιζόταν στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίοντου τυράννου της Ηπείρου του Αλή Πασά επειδή οι Σουλιώτες είχαν πάρειτην υπόσχεση από τον σουλτάνο ότι θα ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τουςΣτα τέλη του 1820 διαπραγματεύτηκε τελικά με τον Αλή πασά τους όρουςεπιστροφής των Σουλιωτών στον τόπο τους Τότε ορίστηκε αρχιστράτηγοςτων σουλιώτικων δυνάμεων Η δράση του Μπότσαρη τα δύο πρώτα χρόνιατης επανάστασης υπήρξε καθοριστική

Eικόνα 7 Γεώργιος ΚΚαραϊσκάκηςΟ Γεώργιος Καραϊσκάκης ή Καραΐσκος (1780-1827) υπήρξε στην αρχήσπουδαίος αρματολός και στη συνέχεια κορυφαίος στρατηγός της επανά-στασης του 1821 Υπήρξε ένας από τους ικανότερους ηγέτες του Αγώνα Σεηλικία δεκαπέντε χρονών πήρε το δρόμο της κλεφτουριάς αλλά γρήγορασυνελήφθη από τον Αλή πασά και φυλακίστηκε Αργότερα ο Αλή εκτιμώ-ντας τις ικανότητές του τον πήρε στην υπηρεσία του Στις αρχές του 1821 οΚαραϊσκάκης συμμετείχε στη σύσκεψη της Λευκάδας όπου σημαντικοί ο-πλαρχηγοί είχαν συγκεντρωθεί για να αποφασίσουν την εξέγερση εναντίον

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 79

80 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

των Τούρκων Στη διάρκειατου Αγώνα ήρθε σε σύ-γκρουση με τον ΦαναριώτηΑλέξανδρο Μαυροκορδάτοο οποίος έφτασε στο ση-μείο να τον κατηγορήσει α-κόμα και για προδοσία Το1825 ο Καραϊσκάκης είχε α-ποκατασταθεί στη φήμη καιστο αξίωμά του ως στρα-τιωτικού διοικητή της Ανα-τολικής Ρούμελης και συ-γκέντρωσε την προσοχή τουστην ανακούφιση της Αθή-νας που πολιορκούνταν α-πό τους Τούρκους Στην ε-πιχείρηση αυτή έχασε καιτη ζωή του στερώντας την επανάσταση από έναν άξιο ηγέτη

Eικόνα 8 Λασκαρίνα ΜΜπουμπουλίνα Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1776-1825) καταγόταν από την Ύδρα και τοπραγματικό της όνομα ήταν Λασκαρίνα Πινότση Γεννήθηκε στις φυλακές τηςΚωνσταντινούπολης όταν η μητέρα της Σκεύω επισκέφθηκε τον σύζυγό τηςκαι πατέρα της Λασκαρίνας Σταυριανό Πινότση ο οποίος ήταν ετοιμοθάνατοςκαι είχε φυλακιστεί εκεί από τους Τούρκους επειδή είχε συμμετάσχει στηνεπανάσταση της Πελοποννήσου το 1769-1770 τα γνωστά Ορλοφικά Μετά τονθάνατο του πατέρα της η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στις Σπέτσες Ο δεύ-τερος σύζυγός της ήταν ο Δημήτριος Μπούμπουλης από τον οποίο πήρε καιτο όνομα και έγινε γνωστή ως Μπουμπουλίνα Όμως και οι δύο σύζυγοι τηςΣπετσιώτες καπεταναίοι σκοτώθηκαν σε ναυμαχίες εναντίον πειρατών πουέκαναν ληστρικές επιδρομές στα παράλια της Ελλάδας Όταν ξεκίνησε η ελλη-νική επανάσταση είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώ-τες Είχε αναλάβει να αρματώνει να συντηρεί και να πληρώνει το στρατό αυτόμόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους κάτι πουσυνεχίστηκε επί σειρά ετών Η Μπουμπουλίνα διέθεσε για τις ανάγκες τουΑγώνα το μεγάλο της πλοίο laquoΑγαμέμνωνraquo καθώς και τρία μικρότερα πλοία

Παράθεμα 1 Oι ααπαρχές ττης εελληνικής εεπανάστασηςΗ έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μιαημέρα μόνο ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές αν και είχε οριστεί ωςημέρα γενικής εξέγερσης η 25η Μαρτίου Ωστόσο η επανάσταση άρχισεστην Πελοπόννησο και μέσα σε λίγες ημέρες από τις 21 ως τις 28 Μαρτίουείχε γενικευτεί σε όλες τις επαρχίες της Η πρώτη πολεμική επιχείρηση έγινεστα Καλάβρυτα στις 21 Μαρτίου όπου 600 ένοπλοι αγωνιστές επιτέθηκανεναντίον των Τούρκων που είχαν κλειστεί στους πύργους των Καλαβρύτων

Παραϊστορικά

Πατρίς να μακαρίζης γενικών όλους τουςΈλληνες ότι θυσιάστηκαν διά σένα να σrsquo ανα-στήσουνε να ξαναειπωθής άλλη μίαν φορά ε-λεύτερη πατρίδα οπού ήσουνε χαμένη καισβησμένη από τον κατάλογον των εθνώνΌλους αυτούς να τους μακαρίζης Όμως ναθυμάσαι και να λαμπρύνης εκείνους όπουπρωτοθυσιάστηκαν εις την Αλαμάνα πολεμώ-ντας με τόση δύναμη Τούρκων κι εκείνουςόπου αποφασίστηκαν και κλείστηκαν σε μίανμαντρούλα με πλίνθες αδύνατη εις το χάνιτης Γραβιάς κι εκείνους οπού λιώσανε τόσηΤουρκιά και πασάδες εις τα ΒασιλικάΜακρυγιάννης Απομνημονεύματα (εισ ndash σχολ ΣΑσδραχά) εκδ Καραβία χχ σελ 83

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 80

KE

ΦA

ΛA

IO

2

81ENOTHTA 8

Παράθεμα 2 H ππείνα ββασανίζει ττους ααγωνιστές ττου ΜΜεσολογγίουΣτους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ Σολωμού το θέμα της πείνας εί-ναι βασικό στην προσπάθεια του ποιητή να απεικονίσει τον άνισο αγώνα τωνπολιορκημένων αγωνιστών

Της μάνας ω λαύραΤα τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρου

λαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γη

και βρίσκει σπειράκικαι μάνα φθονεί(Σχεδίασμα Αrsquo II)

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 81

Μορφές ππολιτικής οοργάνωσης μμε ττοπικό χχαρακτήρα

H ααναγκαιότητα ππολιτικής οοργάνωσης Για να εδραιωθεί η επανάσταση χρειαζόταν εκτός από την πολεμική προ-

σπάθεια και πολιτική οργάνωση Υπήρχε δηλαδή ανάγκη να παρθούν α-ποφάσεις πολιτικές bull για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων bull για την οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν bull για τη διαχείριση των laquoεθνικών γαιώνraquo ή laquoεθνικών κτημάτωνraquo δηλαδή

της ακίνητης περιουσίας των Οθωμανών που είχε περάσει στα χέριατων επαναστατών

Οι ττοπικοί οοργανισμοί

Αυτές τις ανάγκες ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικοί οργανισμοί Οι τοπι-κοί οργανισμοί ήταν πολιτικοί σχηματισμοί τοπικού χαρακτήρα ένα είδοςτοπικών κυβερνήσεων

Οι τοπικοί οργανισμοί ελέγχονταν κυρίως από τους προεστούς τουςΦαναριώτες και τους ιεράρχες Οι κατώτερες τάξεις εκπροσωπούντανσπάνια

Οι πιο σημαντικοί τοπικοί οργανισμοί ήταν bull Η Πελοποννησιακή Γερουσία με πρωτοβουλία των προεστών της Πε-

λοποννήσουbull Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος με επικεφαλής τον Φανα-

ριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτοbull Ο Άρειος Πάγος που διοικούσε την Aνατολική Στερεά με επικεφα-

λής τον Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη

9Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ŒOacutemiddotUacuteIacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgrave-Icirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

1821-1827 ΔOcircEgraveIcircOcircrsaquoOcircUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo amp AcircıOacuteEgraveIcirccurren˜Ucirc˘OacuteAcircIumlAcircDaggerUcircAcircEgrave˜

1827-1831 O π intmiddotOcircpermilrsaquo-UcircUgraveUacuteEgravemiddot˜ int˘sbquoAcircUacuteOacutelsaquoUgraveEuml˜ UgraveEuml˜partIumlIumliquestpermilmiddot˜

paraUacuteOgraveUgraveAcirc˜ UacuteOcircUcirciquestıAcircEgraveAcirc˜ UgraveˆOacuteAcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEumlIgravecurrenOacuteˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute

AacuteEgravemiddot Ucirc˘AacuteIcircUacutefiUgraveEumlUcircEuml IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 82

83ENOTHTA 9

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι δδιαμάχες γγια ττην εεξουσία

Η συγκρότηση των τοπι-κών οργανισμών βοήθησεστην αντιμετώπιση ορισμέ-νων επειγόντων προβλη-μάτων έφερε όμως στηνεπιφάνεια και προβλήμα-τα Τα προβλήματα σχετί-ζονταν κυρίως με τη δια-χείριση της εξουσίας στηνοποία διεκδικούσαν δύο α-ντίπαλες ομάδες οι οπλαρ-χηγοί και οι Φιλικοί από τημια οι προεστοί οι αρχιε-ρείς και οι Φαναριώτες α-πό την άλλη

Οι διαμάχες κορυφώθηκανμε τον ερχομό του Δημή-τρη Υψηλάντη (αδερφούτου ηγέτη της Φιλικής Ε-ταιρείας) ο οποίος ήθελενα αναλάβει την ηγεσία τουAγώνα ως εκπρόσωπος τηςΦιλικής Εταιρείας Γύρωτου συσπειρώθηκαν αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί

Στην αντίπαλη πλευρά ήταν οι προεστοί οι ιεράρχες και οι Φαναριώτεςπου κατηγορούνταν ότι ήθελαν να μονοπωλήσουν την εξουσία Οι προε-στοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Υψηλάντηαπειλήθηκαν με σφαγή από εξαγριωμένους αγωνιστές και σώθηκαν χάρηστην παρέμβαση του Κολοκοτρώνη

Οι ΕΕθνοσυνελεύσεις

Η ανάγκη για ενιαία διεύθυνση του Αγώνα οδήγησε στην κατάργηση τωντοπικών πολιτευμάτων και στην απόφαση για σύσταση κεντρικής διοίκη-σης

Προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων (παραστάτες)που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση

Η ΑΑrsquo Εθνοσυνέλευση

Έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821 - Ιανουάριος 1822) Ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα το σύνταγμα της Eπιδαύρου Διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική Όρισε ως διοίκηση της επανάστασης δύο σώματα

Παραϊστορικά

Οι πυρήνες πολιτικής εξουσίας στην ελλη-νική επανάσταση- Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες)προϋπήρχαν της επανάστασης και αντλού-σαν τη δύναμή τους από το γεγονός ότι δια-χειρίζονταν ήδη την εξουσία Είχαν πολιτικήεμπειρία κύρος και χρήματα- Oι Φαναριώτες προσέγγισαν κυρίως τουςπροεστούς δείχνοντας όμως σεβασμό γιατους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική ε-μπειρία καθώς είχαν υπηρετήσει σε υψηλέςδιοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκη-σης Είχαν επίσης υψηλή μόρφωση κύροςκαι χρήματα- Οι οπλαρχηγοί αναδείχτηκαν με την επανά-σταση στα πεδία των μαχών Ήταν εμπειρο-πόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμότου λαού- Οι Φιλικοί κατέβηκαν στην Πελοπόννησο μεηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίωςμε τους στρατιωτικούς Στα πλεονεκτήματάτους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώ-σει τον Αγώνα και είχαν πολιτική εμπειρίακαι πολιτική-οικονομική δύναμη

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 83

bull Tο Εκτελεστικό (η κυβέρνηση) με πέντε μέλη και πρόεδρο τον ΑλΜαυροκορδάτο

bull Tο Βουλευτικό στο οποίο την πλειοψηφία την είχαν οι προεστοί Είχε70 μέλη και πρόεδρο το Δ Υψηλάντη

Το σσύνταγμα ττης ΕΕπιδαύρου

Ήταν κείμενο έντονα επηρεασμένοαπό τα συντάγματα της γαλλικής ε-πανάστασης

bull Διακήρυττε την ελληνική α-νεξαρτησία

bull Θέσπιζε ως πολίτευμα τηναβασίλευτη δημοκρατία (ε-ξαίρεση σε ολόκληρη την Ευ-ρώπη)

Η ΒΒrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Βrsquo Εθνική Συνέλευση έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας (Μάρτιος-Απρίλιος1823) μέσα σε κλίμα πολιτικής έντασηςbull Ενέκρινε μια τροποποιημένη εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρουbull Κατάργησε όλους τους τοπικούς οργανισμούςbull Κατάργησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου (το κατείχε ο Θ Κολοκοτρώ-

νης)bull Πρόεδρος του εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και

του Βουλευτικού ο Αλ Μαυροκορδάτος

Ο εεμφύλιος ππόλεμος

Η πολιτική ένταση οδήγησε σε εμφύλια σύρραξη bull το φθινόπωρο του 1823 ως σφοδρή πολιτική σύγκρουσηbull το καλοκαίρι του 1824 ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση

Οι ααιτίες ττης εεμφύλιας δδιαμάχης

Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που διέθεταν εξουσία και προε-παναστατικά και ήθελαν να τη διατηρήσουν και σε εκείνους που αναδεί-χτηκαν στις μάχες της επανάστασης και θεωρούσαν αυτονόητο να συμ-μετέχουν στα κοινά

Oι τοπικιστικές αντιθέσεις Oι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων από το δάνειο που είχε

συναφθεί στην Αγγλία O προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες

Παραϊστορικά

Η Εθνοσυνέλευση που ψήφισε τοσύνταγμα της Επιδαύρου είχε laquoαρι-στοκρατικήraquo σύνθεση σχεδόν κατά710 Από τους 59 laquoαντιπροσώπουςτου έθνουςraquo οι 20 χαρακτηρίζοντανγαιοκτήμονες οι 3 ήταν αρχιερείς οι13 ήταν πλοιοκτήτες και 3 ήταν μεγα-λέμποροι Επίσης υπήρχαν 12 λόγιοι4 στρατιωτικοί ηγέτες και 4 επιτηδευ-ματίες

84 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 84

KE

ΦA

ΛA

IO

2

85ENOTHTA 9

Πρώτη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((φθινόπωρο 11823 -- κκαλοκαίρι 11824)

Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επι-κεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού)και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρος του Βουλευτικού) Οι πιοισχυροί πρόκριτοι της Πελοποννήσου και της Ύδρας υποστήριξαν τονΜαυροκορδάτο και ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε

Δεύτερη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((Iούλιος 11824 -- IIανουάριος 11825)

Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττηπου επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλει-σαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία Στρατεύματα από τη Στερεάλεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο και ανάγκασαν τους Πελοποννήσι-ους να συνθηκολογήσουν Ο Κολοκοτρώνης και ο Ανδρούτσος φυλακί-στηκαν και ο τελευταίος λίγο αργότερα δολοφονήθηκε

Η ΓΓrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση συ-γκλήθηκε το 1826 στηνΕπίδαυρο αλλά διαλύθηκεσχεδόν αμέσως όταν μα-θεύτηκε η πτώση του Με-σολογγίου Συγκλήθηκε ξα-νά την άνοιξη του 1827στην Τροιζήνα όπουbull Εξέλεξε Κυβερνήτη της

Ελλάδος για επτά χρό-νια τον Ιωάννη Καποδί-στρια

bull Ψήφισε το Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος το οποίο στηριζότανστη διάκριση των εξουσιών διαπνεόταν από φιλελεύθερες αντιλή-ψεις και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του

1821 Άφιξη Δ Υψηλάντη στην Πελοπόννησο για να α-ναλάβει την ηγεσία της επανάστασης (καλο-καίρι)

Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος Άρειος Πάγος (Νοέμβριος) Πελοποννησιακή Γερουσία (Δεκέμβριος)

Δεκ 11821-Ιαν 11822 Αrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Επίδαυρος1823 Βrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Άστρος Κυνουρίας (Mάρτι-

ος-Aπρίλιος)

2 XPONOsectOdegIO

Παραϊστορικά

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση έγινε σε δύο φάσειςσυγκλήθηκε τον Ιανουάριο του 1826 κάτωαπό την πίεση της στρατιωτικής επέλασηςτου Ιμπραήμ διαλύθηκε μετά την πτώση τουΜεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 καιξανασυγκλήθηκε το Μάρτιο του 1827 ότανη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους ήτανπολύ κοντά Διόρισε ξένο αρχιστράτηγο τονΤσορτς ξένο αντιναύαρχο τον Κόχραν καιεξέλεξε κυβερνήτη για εφτά χρόνια τον ΙΚαποδίστρια

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 85

1823-1824 Εμφύλιος πόλεμος1827 Γrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Τροιζήνα (άνοιξη)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττα σσυντάγματα ττου ΑΑγώνα ((πηγές 22 κκαι 44) ννα ααναζητή-σετε εεπιδράσεις σσε ααυτά ττης ιιδεολογίας ττου ΔΔιαφωτισμού ((ενότητα 11πηγές 33 44) κκαι ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11)

Οι ιδέες του Διαφωτισμού περί ελευθερίας ισότητας και σεβασμού τηςανθρώπινης αξιοπρέπειας έτυχαν θερμής αποδοχής στην ελληνική επανα-στατική πραγματικότητα Οι Έλληνες αγωνιστές τις αποδέχτηκαν και πολέ-μησαν γιrsquo αυτές Από την αρχή του Αγώνα μάλιστα έσπευσαν να δώσουνστις ιδέες αυτές και το κύρος των συνταγματικών διατάξεων Οι ιδέες και οιαξίες που κατοχυρώνουν θεσμικά τα ελληνικά συντάγματα είχαν υποστηρι-χτεί από το κίνημα του Διαφωτισμού και είχαν διατυπωθεί ήδη στα συντάγ-ματα της γαλλικής επανάστασης

Στο σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822 θεμελιώνεται η ισότητα και η ισο-νομία όλων των Ελλήνων Δεν υπάρχουν κριτήρια που διαχωρίζουν τουςανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους όπως λχ η κοινωνική τάξη ή ηκατοχή κάποιου αξιώματος Διασφαλίζονται επίσης συνταγματικά η ασφά-λεια η τιμή και η περιουσία των πολιτών Είναι τα δικαιώματα για τα οποίαείχε μιλήσει ο Τζον Λοκ Το σύνταγμα της Επιδαύρου ειδικά έχει χαρακτη-ριστεί ριζοσπαστικό και πολύ προωθημένο για την εποχή του Η πρωτοπο-ρία του φαίνεται από το γεγονός ότι καθιερώνει ως πολίτευμα της χώραςτην αβασίλευτη δημοκρατία κάτι καινοφανές στην Ευρώπη καθώς και απότην καθιέρωση της καθολικής (για τους άνδρες) ψηφοφορίας

Στο σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 αναγνωρίζεται η κυριαρχία του λα-ού και ότι κάθε εξουσία πηγάζει και ενυπάρχει στο έθνος και ασκείται υπέραυτού Στην ελληνική επικράτεια επίσης απαγορεύεται το καθεστώς τηςδουλείας μία από τις επαναστατικές καινοτόμες ιδέες του Διαφωτισμού

2 ΑΑξιοποιώντας ττις ππηγές 11 κκαι 33 κκαθώς κκαι όόποια άάλλα σστοιχεία θθεωρείτεσχετικά ννα γγράψετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττα ααίτια ττου εεμφύλιου ππολέ-μου ττην εεποχή ττου ΑΑγώνα

Με την έναρξη της επανάστασης εμφανίστηκαν ομάδες που ήθελαν να λει-τουργήσουν ως πυρήνες εξουσίας Οι ομάδες αυτές διεκδίκησαν την ηγεσίατου αγώνα Η ένταση κορυφώθηκε και οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο σεδύο περιόδους το φθινόπωρο του 1823 και το καλοκαίρι του 1824

Κύριες αιτίες του διχασμού αποτέλεσε το κίνητρο για την κατάκτηση τηςεξουσίας Ειδικότερα υπήρχαν ομάδες εξουσίας που είχαν προεπαναστα-τικά κατοχυρωμένη μια θέση ισχύος την οποία ήθελαν και να διατηρήσουνΉταν οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες καθώς και οι ανώτεροι κατάτόπους ιεράρχες Αυτοί διαχειρίζονταν στο πλαίσιο του κοινοτικού συστή-ματος που είχε αφήσει ελεύθερο να ακμάσει η οθωμανική αδιαφορία καιαμάθεια τις υποθέσεις των ραγιάδων Μέσα από τις στάχτες του αγώνα

86 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 86

KE

ΦA

ΛA

IO

2

87ENOTHTA 9

όμως αναδείχτηκε άλλη μία ομάδα που ήθελε μερίδιο εξουσίας Ήταν οιοπλαρχηγοί που συμμάχησαν σε πολλές περιπτώσεις με τους Φιλικούς καιπολέμησαν εναντίον των προκρίτων Στο πλευρό τους είχαν τον θαυμασμότου απλού λαού για τα κατορθώματά τους Αυτοί οι αγωνιστές αγανακτι-σμένοι από τη συμπεριφορά των προκρίτων κινήθηκαν εναντίον τους αλλάτους εμπόδισε ο Κολοκοτρώνης Στα μέσα του 1824 η σύγκρουση έφτασεστο αποκορύφωμά της Άλλο αίτιο ήταν η νομή του τουρκικού πλούτουκαθώς και των δανείων της επανάστασης από την Αγγλία

Υπήρχαν επίσης οι τοπικιστικές αντιθέσεις και φυσικά οι καθαρά προ-σωπικές αντιπαλότητες για λόγους γοήτρου και κοινωνικού κύρους

Eικόνα Aλέξανδρος MMαυροκορδάτοςBλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoΦανα-ριώτεςraquo

Παράθεμα 1 Ο ΚΚολοκοτρώνης μμιλά σσε ααγωνιστές ππου ααπειλούσαν ππρο-κρίτους

Το εντυπωσιακό συμπέρασμα που εξάγει κανείς από το παράθεμα δεν είναιτο πνεύμα συμφιλίωσης που διακατέχει τον μεγάλο οπλαρχηγό αλλά η ενη-μέρωση που έχει για τη διεθνή πολιτική σκηνή Φαίνεται ότι οι επαναστατη-μένοι Έλληνες έχουν συνειδητοποιήσει την αρνητική συγκυρία μέσα στηνοποία έχει εκδηλωθεί ο ξεσηκωμός τους Η Ιερή Συμμαχία καταδικάζει κάθεφιλελεύθερο και επαναστατικό κίνημα που θα μπορούσε να ανατρέψει τηνισορροπία δυνάμεων που είχε εγκαθιδρύσει μετά την ήττα του Ναπολέοντακαι την ίδια ακριβώς εποχή παρεμβαίνει δυναμικά και καταστέλλει με ταόπλα παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλα σημεία της Ευρώπης (Ισπανία 1820Ιταλία 1821)

Έχει επομένως σημασία για μια θετική αποτίμηση του ελληνικού ξεση-κωμού στην Ευρώπη να μην επικρατήσουν οι έριδες και η διχόνοια που θααναδείκνυε τις (υπάρχουσες ούτως ή άλλως) κοινωνικές και πολιτικές δια-φωνίες μεταξύ των Ελλήνων και να συσχετιστεί έτσι η επανάσταση με κοινω-νικο-ανατρεπτικά κινήματα της Ευρώπης όπως αυτό των καρμπονάρων

Παράθεμα 2 Προσωρινόν ΠΠολίτευμα ττης ΕΕλλάδοςΤο πρώτο σύνταγμα που ψήφισαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στην Επί-δαυρο στις αρχές του 1822 καταδεικνύει τις δημοκρατικές τους ιδέες καιτην πίστη τους σε ένα φιλελεύθερο πολίτευμα Η θέσπιση ενός πολιτεύμα-τος αβασίλευτης δημοκρατίας ήταν πολύ ριζοσπαστική ενέργεια για την ε-ποχή Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι με την ίδρυση του ανεξάρτητου κρά-τους έπειτα από εννιαετή αγώνα το πολίτευμα που επέβαλαν οι laquoΠροστάτι-δες Δυνάμειςraquo στο νεοσύστατο κράτος ήταν μοναρχικό απολυταρχικό καιανελεύθερο

Στο παράθεμα 2 αναγράφονται τα άρθρα εκείνα που μεταξύ άλλων

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 87

αποδεικνύουν την έντονη επίδραση που άσκησαν στην πολιτική σκέψη τωνεπαναστατημένων Ελλήνων τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης και οΔιαφωτισμός ισότητα ενώπιον των νόμων και κατοχύρωση της ατομικήςπεριουσίας και της ασφάλειας του πολίτη

Παράθεμα 3 Η έένοπλη εεμφύλια σσύγκρουση Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 Πολιτικόν ΣΣύνταγμα ττης ΕΕλλάδος ((σύνταγμα ττης ΤΤροιζή-νας) 11827

Και το σύνταγμα που ψήφισαν οι Έλληνες στην Τροιζήνα σε μια δύσκολημάλιστα συγκυρία ήταν δημοκρατικό και φιλελεύθερο Ήταν και αυτό ριζο-σπαστικό για την εποχή του σε παγκόσμια κλίμακα Αναγνώριζε ότι η εξου-σία πηγάζει από το έθνος και καταργούσε τη δουλεία στην ελληνική επικρά-τεια

Γενικά σε μια εποχή που στην Ευρώπη θριάμβευε το πνεύμα της απολυ-ταρχίας (συνέδριο Βιέννης 1815) τα συντάγματα της ελληνικής επανάστα-σης καθιέρωναν το δημοκρατικό πολίτευμα και πρόβαλλαν την ιδέα τηςπολιτικής ελευθερίας την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων τη διά-κριση των εξουσιών και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

εθνικά κκτήματα Ο όρος laquoεθνικά κτήματαraquo χρησιμοποιείται για να δηλώσειτη γη (κτήματα καλλιεργήσιμη γη βοσκοτόπια ελαιώνες) και γενικότερατην laquoακίνητη περιουσίαraquo (μύλοι ελαιοτριβεία χάνια αλλά και σπίτια) πουπεριήλθαν στα χέρια των Ελλήνων laquoεπαναστατικώ δικαίωraquo δηλαδή με τηδύναμη των όπλων εκεί όπου επικρατούσε η επανάσταση και έφευγαν οιΤούρκοι Η λέξη laquoεθνικάraquo έχει συμβολική χροιά μιας και υποδηλώνει ότιτο έθνος ξαναπαίρνει στα χέρια του την περιουσία του αυτό που τουανήκει Εξάλλου ο όρος laquoδημόσιαraquo θα ήταν αδόκιμος αφού δεν υπήρχεακόμα οργανωμένο κράτος για να διαχειριστεί αυτή την περιουσία

Άρειος ΠΠάγος Ήταν αρχικά ένα πολιτικό και δικαστικό σώμα της αρχαίαςΑθήνας με αριστοκρατική προέλευση Πήρε το όνομά του από την τοπο-θεσία όπου συγκαλούνταν σε ένα χαμηλό πετρώδη λόφο των ΑθηνώνΒΔ της Aκρόπολης (πάγος = πετρώδης βράχος Άρειος gt Αρές ήΕρινύες = οι φοβερές θεότητες που καταδιώκουν τους άδικους)

Κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 οι επαναστατη-μένοι Έλληνες άρχισαν να οργανώνονται πολιτικά αρχικά σε τοπικό επί-πεδο για να επιβλέψουν καλύτερα τις επαναστατικές ενέργειες Η Διοί-κηση (laquoΝομική Διάταξιςraquo που ψηφίστηκε στα Σάλωνα στις 15 Νοεμβρίου1821) της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος ονόμασε Άρειο Πάγο τη Γερου-σία που ασκούσε εκτελεστικά και δικαστικά καθήκοντα Ήταν μια δωδε-καμελής επιτροπή με πρόεδρο τον Θεόδωρο Νέγρη

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

88 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 88

KE

ΦA

ΛA

IO

2

89ENOTHTA 9

Οι ππυρήνες ππολιτικής εεξουσίας σστην εελληνική εεπανάστασηbull Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες πχ Πετρόμπεης Μαυρομιχά-λης Δεληγιανναίοι Ζαΐμης Λόντος) φορείς της παραδοσιακής κοινοτι-κής εξουσίας απολάμβαναν κύρος και δύναμη ndashπολιτική και οικονομικήndashκαι πριν την επανάσταση Η δύναμή τους τώρα στα χρόνια της επανά-στασης βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι υπήρξαν ήδη διαχειριστέςτης εξουσίας είχαν δηλαδή πολιτική εμπειρία Επίσης είχαν κύρος καιχρήματαbull Oι Φαναριώτες (πχ Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος) προσέγγισαν πολι-τικά κυρίως τους προεστούς χωρίς όμως να θέλουν τη σύγκρουση μετους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική εμπειρία καθώς είχαν υπηρετή-σει σε υψηλές διοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκησης Είχαν επί-σης υψηλή μόρφωση κύρος και χρήματαbull Οι οπλαρχηγοί (πχ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Οδυσσέας Ανδρού-τσος) αναδείχτηκαν με την επανάσταση στα πεδία των μαχών Ήτανεμπειροπόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμό του λαούbull Οι Φιλικοί (πχ Δ Υψηλάντης Γρηγόριος Δικαίος-Παπαφλέσσας) είχανηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίως με τους στρατιωτικούς Σταπλεονεκτήματά τους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώσει τον Αγώ-να και είχαν οι περισσότεροι οικονομική δύναμη και απολάμβαναν γενι-κού κύρους

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 89

Ελληνική εεπανάσταση κκαι εευρωπαϊκή δδιπλωματία ((1821-1826)

Οι Έλληνες προσπάθησαν από την αρχή της επανάστασης να εξασφαλί-σουν τη συμπαράσταση των Ευρωπαίων ηγετών και λαών

Στις πρώτες προκηρύξεις του αγώνα αλλά και στη Διακήρυξη της ΑrsquoΕθνοσυνέλευσης τονιζόταν ότι η ελληνική επανάσταση ήταν εθνική μεστόχο την κατάκτηση της ελευθερίας και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική

Η δδιεθνής σσυγκυρία

Η διεθνής συγκυρία ήταν αρνητική για την ελληνική επανάσταση όπωςκαι για κάθε επανάσταση στην Ευρώπη εκείνη την εποχή bull Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν η διαμόρφωση μιας ισορρο-

πίας δυνάμεων ενός status quo που θα απέτρεπε στο μέλλον τιςσυγκρούσεις

bull Ήταν η εποχή της Παλινόρθωσης της επικράτησης δηλαδή της μο-ναρχίας και της αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε μαζικό λαϊκό κί-νημα που διεκδικούσε συνθήκες περισσότερο φιλελεύθερες και δη-μοκρατικές

Σε αυτές τις συνθήκες η ελληνική επανάσταση αποτελούσε πρόβλημακαι ήταν μια συνιστώσα του ανατολικού ζητήματος

Η σστάση ττων ΔΔυνάμεων έέναντι ττης εελληνικής εεπανάστασηςΠρώτη φφάση 11821-1822

Τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης η στάση των Δυνάμεων ήταναρνητική Καμία Δύναμη δεν επιθυμούσε τη διάλυση της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι η διάλυση θα έφερνε στηνεπιφάνεια νέες αιτίες για διενέξεις μεταξύ των Δυνάμεων

10Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 paramiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml 1821-1826 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml 1823-1827 part˘Uacuteˆmiddot˚IcirclsaquopermilEgraveIumlˆIgravemiddotUgraversaquomiddot ˘currenUacute UgraveOcirc˘AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger middotAacuteOgraveOacutemiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml IcircmiddotEgravepart˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 90

KE

ΦA

ΛA

IO

2

91ENOTHTA 10

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη τηςΡωσίας Ο τσάρος καταδίκασε την ελληνική επανάσταση

Xάρη στις καίριες παρεμβάσεις του Iωάννη Kαποδίστρια υπουργού Eξω-τερικών ndashτότεndash της Pωσίας διαμορφώθηκε μια κάπως πιο ευνοϊκή ρωστι-κή και ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην ελληνική επανάσταση

Δεύτερη φφάση 11823-1825

Το 1823 συντελείται μια στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία Ο νέοςΆγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ αναθεώρησε την αγγλικήεξωτερική πολιτική και εκτιμώντας ότι ένα νέο ελληνικό κράτος θα απο-τελούσε χρήσιμο συνεργάτη της Αγγλίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειοαναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη

Η Ρωσία για να μη χάσει τα ερείσματά της ανάμεσα στους Έλληνεςπρότεινε το σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές του 1824) Σύμφωνα μετο σχέδιο αυτό θα σχηματίζονταν τρεις αυτόνομες ελληνικές ηγεμονίεςκατά το πρότυπο των παραδουνάβιων ηγεμονιών Το σχέδιο απορρίφθη-κε και από τον σουλτάνο και από τους Έλληνες

Η σστάση ττων ΕΕλλήνων έέναντι ττης ααγγλικής ππολιτικής

Η αγγλική μεταστροφή με τον Κάνιγκ ενίσχυσε την επιρροή της Αγγλίαςστους Έλληνες bull Η αγγλόφιλη κυβέρνηση του Κουντουριώτη προώθησε τη σύναψη

δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες (1824 1825)bull Το 1825 σε μια δύσκολο περίοδο λόγω της επέμβασης του αιγυπτια-

κού στρατού οι αγγλόφιλοι έπεισαν τους περισσότερους Έλληνεςνα υπογράψουν την πράξη προστασίας ένα έγγραφο με το οποίοζητούσαν από την Αγγλία να αναλάβει την προστασία των ΕλλήνωνΈνας από τους λίγους που δεν υπέγραψαν ήταν ο Δ Yψηλάντης [Ηπράξη προστασίας έχει υποτιμητικά αποκαλεστεί και laquoΠράξη υποτέλει-αςraquo]

Τρίτη φφάση 11826-1830

Όσο οι Μεγάλες Δυνάμεις αναμειγνύονταν όλο και περισσότερο στα ελ-ληνικά πράγματα οι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν ότι θα τους βοηθή-σουν στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος

Την περίοδο 1823-1825 δημιουργήθηκαν πολιτικές ομάδες-κόμματα πουσυνδέονταν με τις Δυνάμειςbull το αγγλικό με επικεφαλής τον Α Μαυροκορδάτοbull το γαλλικό με ηγέτη τον Ι Κωλέττηbull το ρωσικό με αρχηγούς τον Α Μεταξά και τον Θ Κολοκοτρώνη

Το κκίνημα ττου φφιλελληνισμού

Παράλληλα με τους αγώνες των Ελλήνων και την ευρωπαϊκή διπλωματία

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 91

αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και την Αμερική ο φιλελληνισμός Ο φιλελ-ληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφό-ταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας όσο και της Ιερής Συμ-μαχίας

Αιτίες αανάπτυξης ττου φφιλελληνισμού

Παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού ήτανbull Ο φιλελευθερισμός και ο επαναστατικός ριζοσπαστισμός που είχε

διαδώσει η γαλλική επανάστασηbull Ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμόbull Ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων σε βάρος του άμα-

χου πληθυσμούbull Η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες (των δύο πρώτων χρόνων)

Υπήρχαν και ευτελή κίνητρα όπως τυχοδιώκτες που ενδιαφέρονταν γιαχρήματα και αξιώματα

Η ππροσφορά ττου φφιλελληνισμού

Ο φιλελληνισμός πρόσφερε οικονομική ενίσχυση χρήματα εφόδια αλλάκαι ηθική συμπαράσταση

Πολλοί φιλέλληνες συμμετείχαν προσωπικά στον Αγώνα και σκοτώθηκανπολεμώντας για την ελληνική ελευθερία (πχ ο Άγγλος λόρδος Mπάιρονπου πέθανε στο πολιορκημένο Mεσολόγγι το 1824)

Προς ττην ίίδρυση αανεξάρτητου εελληνικού κκράτους ((1826-1830)

Μετά το 1826 οι Δυνάμεις φαίνονταν αποφασισμένες να λύσουν το ελληνικόζήτημα Αγγλία Ρωσία Γαλλία αποφάσισαν

στο Λονδίνο στις 6 Ιουλίου (γιrsquo αυτόκαι ιουλιανή σύμβαση) 1827 την ί-δρυση αυτόνομου ελληνικού κρά-τους

Η άρνηση του σουλτάνου προκάλε-σε την ένοπλη επέμβαση των Δυνά-μεων στο Ναβαρίνο (8 Οκτωβρίου1827) ο στόλος των Δυνάμεων συνέ-τριψε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

Ακολούθησε ρωσοτουρκικός πόλε-μος (1828-1829) στον οποίο ο τουρ-κικός στρατός ηττήθηκε Ο σουλτά-νος αναγκάστηκε να αποδεχτεί όλεςτις μέχρι τότε αποφάσεις των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπο-λης (14 Σεπτεμβρίου 1829)

Φαινόταν λοιπόν ότι η Ρωσία έλυνε με τον πόλεμο εναντίον της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας το ελληνικό ζήτημα και αυτό θα της απέφερε δι-

92 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 η Διά-σκεψη του Λονδίνου (κάτω απότην πίεση της ρωσικής νίκης ενα-ντίον των Oθωμανών) διακήρυξετην πολιτική ανεξαρτησία τηςEλλάδας Tο άρθρο 1 του Πρω-τοκόλλου έγραφε laquoH Eλλάς θέ-λει σχηματίσει εν Kράτος ανε-ξάρτητον και θέλει χαίρει όλα ταδίκαια πολιτικά διοικητικά και ε-μπορικά τα προσπεφυκότα εις ε-ντελή ανεξαρτησίανraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 92

KE

ΦA

ΛA

IO

2

93ENOTHTA 10

πλωματικά οφέλη Η Αγγλία και η Γαλλία αντιδρώντας σε αυτήν την προ-οπτική πρότειναν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το οποίοθα συμπεριλάμβανε Πελοπόννησο Κυκλάδες και από τη Στερεά Ελλάδατα εδάφη νότια της συνοριακής γραμμής Αχελώου-Σπερχειού Έτσι στις22 Iανουαρίου 3 Φεβρουαρίου 1830 οι τρεις Δυνάμεις Aγγλία ΓαλλίαPωσία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Aνεξαρτησίας το πρώτο επίσημοδιπλωματικό κείμενο που αναγνώριζε την Eλλάδα ως κράτος κυρίαρχοκαι ανεξάρτητο Επίσης επέλεξαν ως ηγεμόνα του νέου κράτους τονΛεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ Ο Λεοπόλδος όμως δεν αποδέχτηκε τηνεκλογή του

1821-1822 Oι Mεγάλες Δυνάμεις κρατούσαν αρνητική στάση απέναντιστην ελληνική επανάσταση

1823 Αναθεώρηση της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής ndash Γ Κάνιγκμεταστροφή υπέρ των ελληνικών θέσεων

1823-1825 Δημιουργία ξενικών πολιτικών κομμάτων

1824 Ρωσικό σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές)

1824-1825 Σύναψη δανείων από αγγλικές τράπεζες

1827 Ιουλιανή συνθήκη του Λονδίνου προέβλεπε την ίδρυση αυ-τόνομου ελληνικού κράτους (6 Iουλίου)

Ναυμαχία Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου)

1828-1829 Ρωσοτουρκικός πόλεμος ήττα Οθωμανών

1829 Συνθήκη Αδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου)

1830 Πρωτόκολλο Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου) δημιουργία ανεξάρ-τητου ελληνικού κράτους

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα κκαταγράψετε ττα εεπιχειρήματα μμε τταοποία ππροσπάθησαν οοι ΈΈλληνες ννα ππείσουν ττους ΕΕυρωπαίους ηηγέτες ννατους σσυμπαρασταθούν

Οι Έλληνες αντιλήφτηκαν από την αρχή ότι η συμπαράσταση των ευρωπαϊ-κών δυνάμεων ήταν απαραίτητη για την ευόδωση του αγώνα τους Προσπά-θησαν έτσι να διαχωρίσουν τις θέσεις τους από τις κοινωνικές ανατρεπτικέςθέσεις των καρμπονάρων και των ριζοσπαστών της Ευρώπης που τόσοφόβιζαν τις συντηρητικές ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών και να παρουσιά-σουν την ελληνική επανάσταση μόνο ως εθνικο-απελευθερωτική Ήτανμάλιστα μία εξέγερση ιερή ενάντια σε ένα δυνάστη αλλόθρησκο Ασιάτη και

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 93

94 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

βάρβαρο ξένο προς τα ήθη του ευρωπαϊκού πολιτισμού Βλέπουμε ότι στηνπροκήρυξη προβάλλεται το επίθετο laquoχριστιανοίraquo κι όχι το laquoορθόδοξοιraquo τοοποίο θα προβαλλόταν σε περίπτωση που εζητείτο η βοήθεια της Ρωσίας

Στην Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου τονίζεται ότι οι Έλληνεςείναι χριστιανοί και απειλούνται με όλεθρο από τους Οθωμανούς Ο αγώναςτων Ελλήνων είναι ζωής και θανάτου δεν παίρνει αναβολή καθώς απειλού-νται με εθνικό αφανισμό Τα ευρωπαϊκά βασίλεια χριστιανικά καθώς είναιδεν μπορούν να αδιαφορήσουν για την τύχη των Ελλήνων Εξάλλου οι πρό-γονοι των Ελλήνων στάθηκαν ωφέλιμοι στην ανθρωπότητα και τώρα πρέπειοι Ευρωπαίοι να πληρώσουν το χρέος τους

2 ΠΠοια ήήταν ηη θθέση ττης εελληνικής εεπανάστασης σστο εευρωπαϊκό ππολιτικότοπίο ττης εεποχής ττης ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 33

Η ελληνική επανάσταση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός laquoστην άκρη τηςΕυρώπηςraquo χωρίς ευρύτερες συνέπειες και σημασία Ξέσπασε σε μία εντελώςαρνητική συγκυρία όταν το πολιτικό κλίμα της Παλινόρθωσης επιβαλλόταν απόμια ισχυρή συμμαχία ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ιερή Συμμαχία) που καταδίκαζεκάθε φιλελεύθερη κίνηση εξέγερση ή επανάσταση ως απειλή για το σύστημαισορροπίας που ήθελε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη Εξάλλου η ελληνικήεπανάσταση αποτελούσε μέρος ενός συνολικότερου και μακραίωνου προβλή-ματος του ανατολικού ζητήματος (= ποια θα πρέπει να είναι η στάση των Δυνά-μεων της Ευρώπης έναντι του συνεχώς παρακμάζοντος οθωμανικού κράτουςκαι ποια θα ήταν η τύχη των αλλόθρησκων και αλλοεθνών υπηκόων του)

Η Ευρώπη ήταν κουρασμένη από τους ναπολεόντειους πολέμους και επι-ζητούσε μια περίοδο ειρήνης και ασφάλειας Επαναστάσεις από τις παρυ-φές της ηπείρου Ισπανία Ιταλία Ελλάδα έρχονταν να ταράξουν την laquoτάξηraquoπου είχε εγκαθιδρύσει η Ιερή Συμμαχία και να αμφισβητήσουν την laquoαρχήτης νομιμότηταςraquo Η πηγή 3 επισημαίνει την ιδιαιτερότητα της ελληνικήςεπανάστασης αφού είναι η μόνη που κατάφερε να επιβιώσει και να δώσειέτσι ένα μεγάλο χτύπημα ndashτο πρώτο μετά το συνέδριο της Βιέννηςndash στονευρωπαϊκό απολυταρχισμό Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η Ελλάδα έγινεπηγή έμπνευσης για τον διεθνή φιλελευθερισμό

Eικόνα 1 Φιλέλληνες Ο φιλελληνισμός αναπτύχθηκε κυρίως στους λαούς της Ευρώπης που είδανμε συμπάθεια το κίνημα των Ελλήνων κι όχι τόσο στις κυβερνήσεις των κρα-τών τους Εξάλλου η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική καταδίκασε αρχικά (συ-νέδριο στο Λάυμπαχ 1821) την ελληνική επανάσταση Στα γεμάτα ενθου-σιασμό άρθρα που δημοσίευαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες οι Έλληνες αγω-νιστές παρομοιάζονταν με τους αρχαίους ήρωες των Περσικών πολέμωνΠρωτεργάτης της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία υπήρξε ο ΦραγκίσκοςΡενέ ντε Σατομπριάν (Σατωβριάνδος) συγγραφέας και διπλωμάτης ενώστην Αγγλία ο λόρδος Βύρων ποιητής

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 94

KE

ΦA

ΛA

IO

2

95ENOTHTA 10

Eικόνα 2 Carneray ΗΗ νναυμαχία ττου ΝΝαβαρίνουΗ άρνηση της Τουρκίας να αποδεχτεί τους όρους της ιουλιανής συνθήκηςτου Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827) είχε ως αποτέλεσμα τη ναυμαχία του Ναβαρί-νου (20 Οκτωβρίου 1827) Η συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου οδή-γησε σε περαιτέρω αδιαλλαξία τη στάση του σουλτάνου με αποτέλεσμα ναπροωθηθεί τελικά (και λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου Απρίλιος 1828 -Σεπτέμβριος 1829) μια πιο ριζική λύση του ελληνικού ζητήματος η δημιουρ-γία ανεξάρτητου και όχι αυτόνομου ελληνικού κράτους

Eικόνα-Xάρτης 3 Η εεπικράτεια ττου ππρώτου εελληνικού κκράτους ((1830)Η πρώτη αποφασιστική παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων (ιουλιανή συν-θήκη 6 Ιουλίου 1827) δεν ξεκαθάρισε το ζήτημα των συνόρων Το πρωτό-κολλο του Λονδίνου τον Νοέμβριο του 1828 προέβλεπε ότι στην επικράτειατης Ελλάδας θα συμπεριλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος και οι Κυκλά-δες Ο Καποδίστριας με σκληρό διπλωματικό αγώνα πέτυχε διευρυμένασύνορα το νέο ανεξάρτητο κράτος του 1830 περιλάμβανε και ένα μεγάλομέρος της Στερεάς Ελλάδας Αλλά ούτε κι αυτά τα σύνορα κρίθηκαν ικανο-ποιητικά από τους Έλληνες και ο διπλωματικός αγώνας συνεχίστηκε μεαποτέλεσμα να διευρυνθούν ακόμα περισσότερο τα σύνορα και να οριστείτο 1832 ως βόρειο σύνορο του νέου κράτους η συνοριακή γραμμή Αμ-βρακικός-Παγασητικός

Παράθεμα 1 Οι εεπαναστατημένοι ΈΈλληνες ααπευθύνονται σστην ΕΕυρώπηΗ Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου συντάχθηκε στις 26 Μαρτίου1821 στην Πάτρα και επιδόθηκε στους προξένους των ξένων δυνάμεωνπου βρίσκονταν ακόμα στην επαναστατημένη πόλη Πρόκειται για το πρώτοδιπλωματικό έγγραφο των Ελλήνων προς τις ξένες δυνάμεις Η Προκήρυξηεπισημαίνει κυρίως δύο σημεία προκειμένου να πείσει τους Ευρωπαίους νασυνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων α) ότι το ελληνικό έθνος που κατα-πιέζεται από τους Οθωμανούς είναι ένα χριστιανικό έθνος όπως και ταευρωπαϊκά και β) το ένδοξο αρχαιοελληνικό προγονικό παρελθόν το οποίοθαύμαζαν τα έθνη της Ευρώπης

Παράθεμα 2 Ο φφιλέλληνας πποιητής ΣΣέλεϊ laquolaquoΕίμαστε όόλοι ΈΈλληνεςraquoΤο ποίημα του Σέλεϊ αποδεικνύει τη μεγάλη επίδραση του αγώνα για τηνελληνική ανεξαρτησία στην ευρωπαϊκή σκέψη της εποχής Ο αγώνας τωνΕλλήνων τροφοδότησε τον ρομαντισμό και τον φιλελευθερισμό των Ευρω-παίων και συνδέθηκε με τον θαυμασμό που προϋπήρχε για την κλασική (αρ-χαία) Ελλάδα Ιδιαίτερα πρέπει να σημειωθεί ότι έδωσε την αφορμή που επι-ζητούσαν οι ρομαντικοί ποιητές και διανοούμενοι να σπάσουν τα δεσμά τηςατομικότητας και να πληρώσουν την ψυχή τους και την ψυχή του κόσμου μετο συναίσθημα της προσφοράς και της αυτοθυσίας για ένα ιδανικό

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 95

Παράθεμα 3 Η εελληνική εεπανάσταση σστην ππολιτική ππραγματικότητατης εεποχής ττης

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παλινόρθωση Παλινόρθωση ονομάστηκε η επαναφορά των απολυταρχικώνκαθεστώτων στην Ευρώπη μετά το διπλό ισχυρό laquoκτύπημαraquo που είχανυποστεί ιδεολογικό από τη γαλλική επανάσταση και πολιτικό από τοlaquoπαιδί της επανάστασηςraquo τον Ναπολέοντα Οι νικητές του Ναπολέοντααποφάσισαν στο συνέδριο της Βιέννης το 1815 ότι οι έκπτωτοι μονάρ-χες έπρεπε να επανέλθουν στην εξουσία και μαζί με τη χάραξη των προ-επαναστατικών συνόρων επανέφεραν (ή καλύτερα νόμιζαν ότι επανέφε-ραν γιατί οι λαοί είχαν αντίθετη γνώμη) τα πολιτικά συστήματα και τιςιδέες της προεπαναστατικής (πριν της γαλλικής επανάστασης) εποχής

Μετά ττο 11826 οοι ΔΔυνάμεις φφαίνονταν ααποφασισμένες ννα λλύσουν ττο εελληνικόζήτημα Το έτος 1826 αποτελεί ορόσημο στη διεθνή διπλωματία που α-πασχολούνταν με το ελληνικό ζήτημα Οι κύριες εξελίξεις που συντελέ-στηκαν κατά το έτος αυτό ήτανbull Ο θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου (τέλη 1825) έφερε στον θρόνο

τον φιλοπόλεμο τσάρο Νικόλαο ο οποίος ήταν αποφασισμένος ναλύσει τις διαφορές της χώρας του με την Οθωμανική αυτοκρατορίαμε πόλεμο Αυτό θορύβησε τις άλλες δυνάμεις και ιδίως την Αγγλίαπου ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία δυνάμεων στη νοτιοανατολικήΕυρώπη

bull Υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) με-ταξύ Αγγλίας και Ρωσίας το οποίο καθόριζε ότι οι δύο Δυνάμεις θαπαρενέβαιναν μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων και του οθωμα-νικού κράτους με στόχο να βρεθεί ένας συμβιβασμός Ήδη στις προ-θέσεις τους διαφαινόταν η προοπτική της ύπαρξης μιας αυτόνομηςΕλλάδας φόρου υποτελής στην Οθωμανική Aυτοκρατορία

bull Η Αυστρία του αντιδραστικού Μέτερνιχ που μέχρι τότε ρύθμιζε σεμεγάλο βαθμό τη διπλωματική πολιτική των Δυνάμεων περιθωριοποι-ούνταν

bull ζΤο πιο σημαντικό ήταν ότι με το πρωτόκολλο της Πετρούπολης ανα-γνωριζόταν για πρώτη φορά πολιτική ύπαρξη στην Ελλάδα

96 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 96

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι εεπαναστάσεις ττου 11830

Οι επαναστάσεις του 1830 συγκλόνισαν την Ευρώπη δυτικά της Pωσίας

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση στρεφόταν εναντίον του βασιλιά Καρόλου Ιrsquo πουεπιχείρησε να επαναφέρει ως ένα βαθμό το προεπαναστατικό καθεστώς

Ο βασιλιάς ήθελε να αποδώσει κάποια προνόμια στους αριστοκράτες καιστον κλήρο από αυτά που είχαν πριν το 1789

Η μεγαλοαστική τάξη και τα λαϊκά στρώματα όμως αντέδρασαν έντονα Η κρίση κορυφώθηκε όταν ο αυταρχικός βασιλιάς

bull Διέλυσε τη Βουλήbull Περιόρισε τα εκλογικά δικαιώματα των αστώνbull Επέβαλε αυστηρή λογοκρισία

Ο λαός αντέδρασε bull Με επικεφαλής ριζοσπάστες δημοκρατικούς έστησε οδοφράγματα

στους δρόμους του Παρισιούbull Ανάγκασε τον Κάρολο σε παραίτησηbull Αξίωσε την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας

Οι φιλελεύθεροι αστοί όμως ευνόησαν την άνοδο στον θρόνο ενός μετριο-παθούς βασιλιά του Λουδοβίκου-Φιλίππου

Η εεπανάσταση σστο ΒΒέλγιο

Το Βέλγιο ήταν τμήμα του Bασιλείου των Κάτω Χωρών Οι Βέλγοι επανα-στάτησαν και ίδρυσαν ανεξάρτητο βασίλειο του Bελγίου το 1830

Η επανάσταση στο Βέλγιο προκλήθηκε κυρίως από δύο παράγοντες

11Eνότητα

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜prod laquomiddotUacutemacrlsaquo UgraveEuml˜ OacuteOcircIgraveEgraveIgravefiUgraveEuml-Ugravemiddot˜raquo AcircOacuteiquestOacuteUgraveEgravemiddot UcircUgraveOcircOacute EcircEgraveIumlAcirc-IumlAcirc˘ıAcircUacuteEgraveUcircIgravefi

1830 amp 1848 infinUcircUgraveEgraveIcirccurren˜ ndashordmEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteAcirc˜ AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜

prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo UgraveiquestIacuteEumlIgravecurrenOacuteAcircEgrave Icirc˘UacutersaquomiddotUacutemacrEuml UcircUgraveOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircfi UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircfi

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircDaggerIgravemiddotUgravemiddot UgraveOcirc˘1830 IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ 1848 UcircUgraveEumlOacute

part˘UacuteOgraveEuml

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 97

bull Ο βασιλιάς Γουλιέλμος Αrsquo της Οράγγης ευνοούσε τα ολλανδικά συμ-φέροντα σε βάρος των βελγικών

bull Υπήρχαν θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα στους προτεστάντες Ολ-λανδούς και τους καθολικούς Βέλγους

Η εεπανάσταση σστην ΠΠολωνία

Η επανάσταση στην Πολωνία είχε εθνικό χαρακτήρα Η Ρωσία κατείχεπολωνικά εδάφη και κύριο αίτημα της επανάστασης ήταν η απελευθέ-ρωσή τους και γενικότερα η ανεξαρτησία από τη Ρωσία

Η επανάσταση απέτυχε εξαιτίας bull της επέμβασης ισχυρών ρωσικών δυνάμεων καιbull των διαφωνιών μεταξύ των επαναστατών

Μετά την αποτυχία επιβλήθηκε στην Πολωνία αυταρχικό καθεστώς

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848

Tα ααίτια Τα αίτια των επαναστάσεων του 1848 ήταν ποικίλα

bull Οικονομικά κκαι κκοινωνικά ααίτια το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρω-μάτων έπεφτε συνεχώς σε πολλές περιοχές της Ευρώπης από τηδεκαετία του 1820 Υπήρχε έτσι μια γενικευμένη κοινωνική δυσαρέ-σκεια

bull Εθνικά ααίτια έχουμε ανάδυση εθνικών ιδεών στην Ευρώπη και πολλάέθνη επιδίωξαν να δημιουργήσουν ανεξάρτητα κράτη

bull Πολιτικά ααίτια τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν απέναντι στους υπηκόουςτους διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις (φορολογία στράτευση) Επί-σης υπήρχαν οι πολιτικές δυνάμεις που επιδίωκαν την ανατροπή τωναποφάσεων του συνεδρίου της Βιέννης

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση πυροδοτή-θηκε από ριζοσπάστες δημοκρατικούςπου απαιτούσαν κοινωνικές και πολι-τικές μεταρρυθμίσεις

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να παραιτη-θεί και σχηματίστηκε δημοκρατική κυ-βέρνηση με τη συμμετοχή των μετριο-παθών και των ριζοσπαστών

Η κυβέρνηση παραχώρησε πολιτικάδικαιώματα σε όλους τους άνδρες καιπήρε μέτρα οικονομικής ανακούφισηςτων λαϊκών τάξεων

Οι εκλογές του 1848 έδωσαν τηνπλειοψηφία στους μετριοπαθείς φιλε-

Παραϊστορικά

Το 1835 ο Λουδοβίκος Φίλιπποςεξέδωσε έναν νόμο λογοκρισί-ας του τύπου Όταν μετά την ε-ξέγερση του Φεβρουαρίου 1848αναγκάστηκε να παραιτηθεί στοΠαρίσι συγκεντρώθηκε ένας με-γάλος αριθμός ριζοσπαστών συγ-γραφέων και πολιτικών διανοού-μενων με αποτέλεσμα μέσα σελίγες εβδομάδες να εκδοθούν170 καινούριες εφημερίδες καινα ιδρυθούν περισσότερες από200 πολιτικές λέσχες

98 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 98

99ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

λεύθερους Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι συνέλαβαν τους ηγέτες τωνριζοσπαστών και κατήργησαν τα μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης

Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει το καλοκαίρι του 1848 ένας κοινωνικός πό-λεμος που τελείωσε με τη συντριβή των ριζοσπαστικών δυνάμεων

Η κυριαρχία των μετριοπαθών φιλελευθέρων επιβεβαιώθηκε μεbull Την εκλογή ως προέδρου της Γαλλίας του πρίγκιπα Λουδοβίκου-Να-

πολέοντα bull Την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων από τους εργάτεςbull Τον περιορισμό της ελευθεροτυπίας

Η εεπανάσταση σστην ΑΑυστρία

Η επανάσταση στην Αυστρία προκάλεσε τη φυγή του αυταρχικού πρω-θυπουργού Μέτερνιχ και του αυτοκράτορα Φερδινάνδου

Οι αντιθέσεις όμως ανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους καιτους ριζοσπάστες δημοκρατικούς οδήγησαν σε νέα επανάσταση τονΟκτώβριο του 1848 η οποία καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση ττων OOύγγρων

Μέσα στην επικράτεια της Αυστρίας σημειώθηκαν σε αρκετές περιοχέςεπαναστάσεις όπως στη Βοημία και στην Ιταλία Η πιο σημαντική ήτανστην Ουγγαρία

Οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Λάγιος Κόσουτ κήρυξαν την ανε-ξαρτησία της Ουγγαρίας σχημάτισαν κυβέρνηση και θέσπισαν νόμους

Τελικά και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση σστην ΠΠρωσία

Η επανάσταση στην Πρωσία άρχισε με εξέγερση στο Βερολίνο Ο βασι-λιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo υποσχέθηκε παραχώρηση συντάγματος

Παράλληλα καθώς δυνάμωνε το αίτημα για ένωση του γερμανικού χώ-ρου συγκλήθηκε η συνέλευση της Φρανκφούρτης και διαμορφώθηκανδύο ρεύματα στο εσωτερικό τηςbull Το ένα υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης Γερμανίας με τη συμ-

μετοχή και της Αυστρίαςbull Το άλλο τη δημιουργία μιας Μικρής Γερμανίας υπό την καθοδήγηση

της Πρωσίας Η πλειοψηφία τάχθηκε με τη δεύτερη άποψη όμως η αντίδραση της

Αυστρίας εμπόδισε τη δημιουργία ενιαίου γερμανικού κράτους

Mια ααποτίμηση

Τα επαναστατικά κινήματα του 1848 ονομάστηκαν η laquoάνοιξη των λαώνraquo Η επίδρασή τους στο πολιτικό σκηνικό ήταν πολύ σημαντική Η τάξη που ουσιαστικά ευνοήθηκε ήταν η μεγαλοαστική η οποία αύξησε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 99

στα περισσότερα κράτη τον βαθμό της συμμετοχής της στη διαχείρισητης πολιτικής εξουσίας

Αναδύθηκαν τα εθνικά αιτήματα πολλών λαών Το μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης μετατοπίστηκε μεταξύ αστών και

εργατών (από ευγενείς και αστούς)

1830 Επαναστάσεις στη Γαλλία Βέλγιο Πολωνία εναντίον αυταρχικήςεξουσίας βασιλιάδων με κοινωνικά-πολιτικά και οικονομικά αιτή-ματα

1848 Επαναστατικά κινήματα σε Γαλλία Αυστρία Ουγγαρία Πρωσία(laquoη άνοιξη των λαώνraquo)

1849 Το ριζοσπαστικό κόμμα του Λάγιος Κόσουτ ήρθε στην εξουσία καιμετέφερε την πρωτεύουσα τη Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα αανιχνεύσετε ττους λλόγους ππου οοδήγησανσε ααποτυχία ττις εεπαναστάσεις ττου 11848

Οι επαναστάσεις του 1848 εμφανίστηκαν στο συννεφιασμένο (από τα προη-γούμενα κινήματα του 1820 και 1830) ουρανό της Ευρώπης σαν αστραπή Ηεντυπωσιακή τους λάμψη εξαφανίστηκε γρήγορα χωρίς να ανατρέψει ου-σιαστικά το καθεστώς της Ιερής Συμμαχίας Όπως αναφέρει χαρακτηριστι-κά και ο ιστορικός της πηγής 2 laquoπέτυχαν και απέτυχαν γρήγοραraquo Η ζωή τωνεπαναστατικών κυβερνήσεων είχε μικρή διάρκεια και τελικά laquoόλες παρέλυ-σανraquo Κύρια αιτία για τη μη εδραίωση των επαναστατικών κυβερνήσεων στά-θηκε η έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των επαναστατών Οι συγκρούσειςανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους και ριζοσπάστες δημοκρατι-κούς ήταν έντονες και τις εκμεταλλεύτηκε η μεγαλοαστική τάξη που εδραί-ωσε τελικά συμφέροντα προς αυτήν πολιτικά καθεστώτα καθεστώτα πουδεν απειλούσαν τα οικονομικά της συμφέροντα και ταυτόχρονα μπορούσαννα ελέγξουν τις αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων και τη δυσαρέσκειάτους

2 ΠΠοιες μμεταβολές έέφεραν σστην εευρωπαϊκή ππολιτική ππραγματικότητα οοιεπαναστάσεις ττου 11848 ΣΣτην ααπάντησή σσας ννα ππάρετε υυπόψη σσας ττιςπηγές 11-3 κκαι ττην εεικόνα 44

Ας δούμε αναλυτικά τα στοιχεία που μπορούμε να αντλήσουμε από κάθεπηγή

Από την πηγή 1Οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης επανέρχονται στο πολιτικό προσκήνιοκαι αποκτούν και πάλι ενθουσιώδεις οπαδούς που μάχονται γιrsquo αυτές Έτσι

100 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 100

101ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

οι πολιτικές ιδέες της γαλλικής επανάστασης καθιερώνονται τώρα ευρύ-τερα μέσα στην κοινωνία και θεμελιώνονται σε πιο στέρεο και εύφορο έδα-φος Ειδικότερα δύο ιδεολογίες που πολεμήθηκαν από το συνέδριο τηςΒιέννης ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός φαίνεται ότι τώρα στην Ευρώ-πη του 1848 επικρατούν οριστικά και καθορίζουν τις πολιτικές εξελίξεις

Από την πηγή 2Οι επαναστάσεις του 1848 μπορούν να ειδωθούν και ως μία αποφασιστικήlaquoπρόβαraquo για ευρύτερης συμμετοχής επαναστάσεις ή επαναστάσεις λαϊκότε-ρου χαρακτήρα που εγκυμονούσε το μέλλον Επαναστάσεις δηλαδή στιςοποίες πρωταγωνιστικό ρόλο θα έπαιζαν ευρύτερα κοινωνικά στρώματαπαραμελημένα πολιτικά μέχρι τότε όπως οι φτωχοί εργαζόμενοι και οι οικο-νομικά εξαθλιωμένοι (προλετάριοι) Αυτό ίσως ήταν και το πιο σημαντικόστοιχείο που πρόσφεραν μια και όπως επισημαίνει η πηγή 2 όλες οι επανα-στάσεις απέτυχαν σύντομα και ολοκληρωτικά

Από την πηγή 3Οι επαναστάσεις του 1848 καθιέρωσαν στην πολιτική σκηνή της Ευρώπηςτις μεσαίες τάξεις και τις ιδέες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμούΈτσι έδειχναν έμμεσα τις αυταπάτες που έτρεφαν οι ισχυροί στο συνέδριοτης Βιέννης ότι μπορούσαν να πολεμήσουν και να εξαφανίσουν τις κατακτή-σεις της γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού

Από την εικόνα 4Πρέπει κανείς να συγκρατήσει την πάνδημη συμμετοχή στα πολιτικά δρώ-μενα της εποχής Στην εικόνα μπορεί να διακρίνει κανείς εκπροσώπους απόσχεδόν κάθε κοινωνική τάξη και καταγωγή κάτι που ενισχύει το συμπέρα-σμα της πηγής 3

Eικόνα 1 E NNτελακρουά ΗΗ εελευθερία οοδηγεί ττον λλαό ((1830) ττου ΕΕυγΝτελακρουά

Ο Ευγ Ντελακρουά (1798-1863) θεωρείται ως ο κορυφαίος Γάλλος ρομα-ντικός ζωγράφος Ο πίνακας laquoΗ ελευθερία οδηγεί το λαόraquo είναι ίσως ο πιοδιάσημος από τα έργα του26 σύγχρονος με τα γεγονότα της laquoΙουλιανήςεπανάστασηςraquo φιλοτεχνήθηκε το φθινόπωρο του 1830 Ο πίνακας αυτόςαναμειγνύει την αλληγορία με τον σύγχρονο (του καλλιτέχνη) ρεαλισμό

Eικόνα-Xάρτης 2 Tο εεπαναστατικό κκύμα ττου 11848 σστην ΕΕυρώπηΟ ιστορικός E Hobsbawm γράφει laquoΗ επανάσταση του 1848 ξέσπασε σχε-δόν ταυτόχρονα και (προσωρινά) επιβλήθηκε στη Γαλλία σε ολόκληρη την

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

26 Βλέπε μεταξύ άλλων laquoΗ σφαγή της Χίουraquo (1824) laquoΗ Ελλάς στα ερείπια του Μεσολογγίουraquo (1826) laquoΈφιπ-πος Έλληνας αγωνιστήςraquo laquoH μάχη του Γκιαούρη με τον πασάraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 101

Ιταλία στα γερμανικά κρατίδια στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίαςτων Αψβούργων και στην Ελβετία (1847) [] Ποτέ δε συνέβη τίποτε που ναμοιάζει περισσότερο με παγκόσμια επανάσταση το όνειρο των επαναστα-τών της περιόδου εκείνης από την αυθόρμητη και γενική αυτή πυρκαϊάraquo27

Eικόνα 3 Η εεπανάσταση ττου 11848 σστο ΒΒερολίνοΗ πρωσική μοναρχία που επηρέαζε τις πολιτικές εξελίξεις στις γερμανικέςχώρες ακολουθούσε συντηρητική πολιτική και ήταν αντίθετη προς κάθε φι-λελεύθερη κίνηση Ο βασιλιάς μάλιστα Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo θεω-ρούσε το σύνταγμα ανάρμοστη παρέμβαση ανάμεσα στον θεό και στον επί-γειο αντιπρόσωπό του Η επανάσταση τελικά ξέσπασε στο Βερολίνο αλλάαπέτυχε επειδή οι φορείς της εξουσίας ο στρατός η αστυνομία και η κρα-τική γραφειοκρατία ελέγχονταν από την πρωσική γαιοκτητική αριστοκρα-τία

Eικόνα 4 E ΦΦιλιποτό ΗΗ εεπανάσταση ττου 11848 σστη ΓΓαλλίαΣτη Γαλλία του 1848 η αμφισβήτηση κατά του καθεστώτος (του Λουδοβί-κου-Φίλιππου) δεν προερχόταν τόσο από τους σοσιαλιστές όσο από το εσω-τερικό της αστικής τάξης Η αστική συναίνεση ως προς τη διακυβέρνηση καιτο πολίτευμα μετά το 1830 ήταν επιφανειακή Η κατάσταση επιδεινώθηκεκαι η Γαλλία οδηγήθηκε σε ρήξη όταν η ηγετική αστική τάξη που στήριζε τοκαθεστώς αρνήθηκε την επέκταση (στα αστικά στρώματα) της πολιτικήςαντιπροσώπευσης με την επέκταση του δικαιώματος ψήφου Το περιορι-σμένο εκλογικό σώμα αναπαρήγε την πολιτική ηγεσία από ένα περιορισμένοκύκλο αστών28

Παράθεμα 1 Τα κκίνητρα ττων εεπαναστατών ττου 11848Τα κίνητρα των επαναστατών του 1848 ήταν ιδεολογικά πολιτικά αλλά καιεθνικιστικά Η γαλλική επανάσταση του 1789 όπως ήταν φυσικό λειτουρ-γούσε παραδειγματικά για τους επαναστάτες του 1848 και η προώθηση τωνιδεών της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αποτελούσε το βασικό κίνητρο πουτους ώθησαν στην οξεία αντιπαράθεση με τα συντηρητικά καθεστώτα τηςεποχής τους Υπάρχουν όμως και δύο βασικές διεκδικήσεις που ζητούσαν ναευοδωθούν κάτω από το ασφυκτικό καθεστώς του συνεδρίου της Βιέννης οφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός Σε αρκετές χώρες ο φιλελευθερισμός συν-δυάστηκε με εθνικιστικές επιδιώξεις όπως στην Ιταλία και στην Ουγγαρία

Παράθεμα 2 Τα κκοινά χχαρακτηριστικά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Οι επαναστάσεις που ξέσπασαν στην Ευρώπη είχαν πολλά κοινά μεταξύτους που οφείλονταν κυρίως στο γεγονός ότι εξέφρασαν την αστική τάξηκαι χρησιμοποίησαν για την πραγματοποίησή τους τη μεγάλη μάζα τουλαού Ένα κοινό επίσης στοιχείο που ήταν και η αιτία της αποτυχίας τους

102 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

27 EJ Hobsbawm Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848 Αθήνα 1992 σελ 16528 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 142

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 102

103ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

στάθηκε η σταθερά αρνητική θέση εναντίον τους από τις Δυνάμεις τουσυστήματος της Ιερής Συμμαχίας (Βλέπε και απάντηση στην ερώτηση 1)

Παράθεμα 3 H ππολιτική κκληρονομιά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Bλέπε ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoOι επαν-στάσεις του 1848raquo

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848 Η Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας φαίνεται καταδι-κασμένη από τα επαναστατικά κινήματα του 1848 Τα φιλελεύθερα κινή-ματα του 1848 ακολουθούν τα ίχνη των φιλελεύθερων και δημοκρατικώνκινημάτων και προοιωνίζουν μια πραγματική ανατροπή του χάρτη της Ευ-ρώπης και την ανάδυση μιας Ευρώπης των Εθνών Δημιουργείται έτσι έ-να ρομαντικό όνειρο η εγκαθίδρυση εθνικών δημοκρατιών συνδεδεμέ-νων μεταξύ τους με αδελφικό πνεύμα Δίπλα στις Ηνωμένες Πολιτείεςτης Αμερικής κάποιοι ονειρεύονται τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώ-πης

Τα εθνικιστικά κινήματα όμως του 1848 θα αλλάξουν πορεία θα γί-νουν περισσότερο εθνικιστικά και τελικά θα αποτύχουν λόγω της αρνη-τικής στάσης των Δυνάμεων της Ευρώπης οι οποίες κινούνται με βάσητα δικά τους εθνικά συμφέροντα και όχι με ανιδιοτελή κίνητρα που προ-άγουν την ελευθερία και τον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών χωρών

Ο ααυταρχικός ΚΚάρολος ΙΙrsquo Ο Κάρολος Ιrsquoδιαδέχτηκε στον γαλλικό θρόνο τονΛουδοβίκο ΙΗrsquo το 1824 Ο ΛουδοβίκοςΙΗrsquo29 παρrsquo όλο που είχε ανέβει στονθρόνο στο όνομα της Παλινόρθωσηςτο 1815 είχε υποστηρίξει30 πρόθυματις αρχές των Γάλλων αστών φιλελευ-θέρων νομική ισότητα δικαίωμα ψή-φου στους κατόχους ιδιοκτησίας κοι-νοβουλευτική διακυβέρνηση O αδερ-φός του Κάρολος όμως είχε αντι-δραστικές ιδέες και ήταν εχθρός τουφιλελευθερισμού Η μεγαλοαστική τά-ξη που ήταν ενισχυμένη από την αυ-ξανόμενη εκβιομηχάνιση της χώραςαντέδρασε μπαίνοντας επικεφαλήςεξέγερσης εναντίον του Καρόλου ΙrsquoΔύο από τα μέτρα του Καρόλου Ιrsquo

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Οι κομουνιστές απαξιούν νακρύψουν τις απόψεις και τουςστόχους τους Δηλώνουν ανοι-χτά ότι μόνο με τη βίαιη ανα-τροπή της παρούσας κατάστα-σης μπορούν να επιτύχουν τοσκοπό τους Αφήστε τις άρχου-σες τάξεις να τρέμουν το ενδε-χόμενο κομουνιστικής επανά-στασης Οι προλετάριοι δεν έ-χουν να χάσουν τίποτε παράμόνο τα δεσμά τους Έχουν ό-μως έναν κόσμο να κερδίσουνΕργαζόμενοι όλων των χωρώνενωθείτε

Κ Μαρξ ndash Φρ Ένγκελς Μανι-φέστο του κομμουνιστικού κόμ-ματος 1848

29 Ο γιος του εκτελεσθέντος από τους επαναστάτες βασιλιά ο Λουδοβίκος ΙΖrsquo είχε πεθάνει στην αιχμαλωσίατο 1795 Ο Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo ο Λουδοβίκος ΙΗrsquo και ο Κάρολος Ιrsquo ήταν αδέλφια30 Βλέπε EM Burns Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1988τόμ 1 σελ 93

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 103

  • Ιστορία Γ Γυμνασίου - Β Καλιόσης Β Παναγιωτόπουλος Χ Παπαϊωάννου13
    • Περιεχόμενα13
    • Πρόλογος13
    • Κεφάλαιο 1deg Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου13
      • Ενότητα 1 - Η εποχή του διαφωτισμού13
        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
        • 2 Χρονολόγιο13
        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
          • Ενότητα 2 - Η αμερικανική επανάσταση13
            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
            • 2 Χρονολόγιο13
            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
              • Ενότητα 3 - Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης13
                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                • 2 Χρονολόγιο13
                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                  • Ενότητα 4 - Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης (1794 - 1799) και η εποχή του Ναπολέοντα (1799 - 1815)13
                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                    • 2 Χρονολόγιο13
                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                        • Κεφάλαιο 2deg Η ελληνική επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της ανάδυσης των εθνικών ιδεών και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη13
                          • Ενότητα 5 - Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι έως τις αρχές του 19ου αι13
                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                            • 2 Χρονολόγιο13
                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                              • Ενότητα 6 - Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820 - 1821 στην Ευρώπη13
                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                • 2 Χρονολόγιο13
                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                  • Ενότητα 7 - Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες13
                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                      • Ενότητα 8 - Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821 - 1827)13
                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                          • Ενότητα 9 - Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους13
                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                              • Ενότητα 10 - Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη13
                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                  • Ενότητα 11 - Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη13
                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                        • Κεφάλαιο 3deg Οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                          • Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                              • Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                  • Ενότητα 14 - Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια13
                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                      • Ενότητα 15 - Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί13
                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                          • Ενότητα 16 - Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο στην Κίνα και στην Ιαπωνία13
                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                • Κεφάλαιο 4deg Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα13
                                                                                  • Ενότητα 17 - Ο Ι Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828 - 1831) Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)13
                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                      • Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 184313
                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                          • Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)13
                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                              • Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                  • Ενότητα 21 - Το Κρητικό ζήτημα (1821 - 1905)13
                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                      • Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων13
                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                          • Ενότητα 23 - Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                • Κεφάλαιο 5deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                  • Ενότητα 24 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                      • Ενότητα 25 - Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                          • Ενότητα 26 - Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                • Κεφάλαιο 6deg Η Ελλάδα από το κίνημα στο Γουδί (1909) έως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (1913)13
                                                                                                                                  • Ενότητα 27 - Το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                      • Ενότητα 28 - Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910 - 191213
                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                        • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                          • Ενότητα 29 - Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913)13
                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                              • Ενότητα 30 - Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους13
                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 7deg Ο Α παγκόσμιος πόλεμος και η ρωσική επανάσταση (1914 - 1918)13
                                                                                                                                                      • Ενότητα 31 - Τα αίτια η έκρηξη και τα μέτωπα του Α Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                          • Ενότητα 32 - Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός13
                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                              • Ενότητα 33 - Η ρωσική επανάσταση13
                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                  • Ενότητα 34 - Η λήξη του Α Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις13
                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 8deg Ο Μικρασιατικός πόλεμος13
                                                                                                                                                                          • Ενότητα 35 - Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία13
                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                              • Ενότητα 36 - Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου13
                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 37 - Το τουρκικό εθνικό κίνημα13
                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 38 - Ο Μικρασιατικός πόλεμος (1919 - 1922)13
                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 39 - Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον Μικρασιατικό πόλεμο13
                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 9deg Η εποχή του Μεσοπολέμου (1919 - 1939)13
                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 40 - Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση
                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 41 - Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος
                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 42 - Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 43 - Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 193613
                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 44 - Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα και τον Μεσοπόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 10deg Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 45 - Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 46 - Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 47 - Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β Παγκόσμιο πόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 48 - Κατοχή Αντίσταση και Απελευθέρωση13
                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 49 - Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών13
                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 11deg Διεθνείς εξελίξεις από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 50 - Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 51 - Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 52 - Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 53 - Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 12deg Η Ελλάδα από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 54 - Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963) Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960)13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση το μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 55 - Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974)13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 56 - Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές του 80 (1974-1981)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 57 - Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 80 (1981-1989)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 58 - Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Κεφάλαιο 13deg Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 59 - Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικονων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 60 - Η Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης Η Ελλάδα κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 14deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 61 - Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 62 - Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 63 - Η ποίηση και η πεζογραφία στον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 64 - Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 65 - Οι τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Πρόσθετο υλικό13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • Διαθεματικές δραστηριότητες σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • Επαναληπτικά θέματα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Επεξεργασία πρόσθετων ιστορικών πηγών13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Επαναληπτικά κριτήρια αξιολόγησης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Warning CompatibilityLevel 13 CompressObjects All CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJDFFile false CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails true EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments false ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Remove UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 1200 ColorImageDepth 8 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter FlateEncode AutoFilterColorImages false ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 1200 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly true PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Unknown SyntheticBoldness 1000000 Description ltlt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f0062006500200050004400460020658768637b2654080020005000440046002f0041002089c4830330028fd9662f4e004e2a4e1395e84e3a75355b5065876863957f671f4fdd5b58002f5b586863800c52365b9a7684002000490053004f0020680751c6300251734e8e521b5efa7b2654080020005000440046002f0041002089c483037684002000500044004600206587686376848be67ec64fe1606fff0c8bf753c29605300a004100630072006f00620061007400207528623763075357300b300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002000dgt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef67b2654080020005000440046002f00410020898f7bc430025f8c8005662f70ba9577671f4fdd5b5896fb5b5065874ef60020002853736b786a9400290020800c5c08958052365b9a76846a196e96300295dc65bc5efa7acb7b2654080020005000440046002f00410020898f7bc476840020005000440046002065874ef676848a737d308cc78a0aff0c8acb53c395b1201c004100630072006f00620061007400204f7f7528800563075357201d300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002000dgt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006200750064006f00750020006b006f006e00740072006f006c006f0076006100740020006e00650062006f0020006d0075007300ed0020007600790068006f0076006f0076006100740020007300740061006e006400610072006400750020005000440046002f0041002c0020006e0061007600720068006f00760061006e00e9006d00750020007300740061006e00640061007200640075002000490053004f002000700072006f00200064006c006f00750068006f0064006f006200e90020007500630068006f007600e1007600e1006e00ed0020005c0028006100720063006800690076006100630069005c002900200065006c0065006b00740072006f006e00690063006b00fd0063006800200064006f006b0075006d0065006e0074016f002e0020002000440061006c016100ed00200069006e0066006f0072006d0061006300650020006f0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f00200050004400460020007600790068006f00760075006a00ed006300ed006300680020005000440046002f00410020006e0061006a00640065007400650020007600200050015900ed00720075010d0063006500200075017e00690076006100740065006c00650020004100630072006f0062006100740075002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c00200064006500720020006600f800720073007400200073006b0061006c00200073006500730020006900670065006e006e0065006d00200065006c006c0065007200200073006b0061006c0020006f0076006500720068006f006c006400650020005000440046002f0041002c00200073006f006d00200065007200200065006e0020006e0079002c00200065006e0064006e007500200069006b006b0065002000760065006400740061006700650074002000490053004f002d007300740061006e0064006100720064002000740069006c0020006c0061006e00670074006900640073006f0070006200650076006100720069006e00670020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200061006600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200059006400650072006c006900670065007200650020006f0070006c00790073006e0069006e0067006500720020006f006d0020006f007000720065007400740065006c007300650020006100660020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002000660069006e006400650072002000640075002000690020006200720075006700650072006800e5006e00640062006f00670065006e002000740069006c0020004100630072006f006200610074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002e0020005000440046002f00410020006900730074002000650069006e006500200076006f007200670065007300630068006c006100670065006e0065002000490053004f002d004e006f0072006d0020006600fc007200200064006900650020004c0061006e0067007a0065006900740061007200630068006900760069006500720075006e006700200065006c0065006b00740072006f006e00690073006300680065007200200044006f006b0075006d0065006e00740065002e0020005700650069007400650072006500200049006e0066006f0072006d006100740069006f006e0065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e0020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002000660069006e00640065006e002000530069006500200069006d0020004100630072006f006200610074002d00480061006e00640062007500630068002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f00620065002000710075006500200073006500200064006500620065006e00200063006f006d00700072006f0062006100720020006f002000710075006500200064006500620065006e002000630075006d0070006c006900720020006c00610020006e006f0072006d0061002000490053004f0020005000440046002f0041002000700072006f0070007500650073007400610020007000610072006100200063006f006e0073006500720076006100720020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c006500630074007200f3006e00690063006f0073002000610020006c006100720067006f00200070006c0061007a006f002e002000500061007200610020006f006200740065006e006500720020006d00e1007300200069006e0066006f0072006d00610063006900f3006e00200073006f0062007200650020006c0061002000630072006500610063006900f3006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400690062006c0065007300200063006f006e0020006c00610020006e006f0072006d00610020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006c006100200047007500ed0061002000640065006c0020007500730075006100720069006f0020006400650020004100630072006f006200610074002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f006200650020005000440046002000710075006900200064006f006900760065006e0074002000ea0074007200650020007600e9007200690066006900e900730020006f0075002000ea00740072006500200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200075006e00650020006e006f0072006d0065002000490053004f002000700072006f0070006f007300e9006500200070006f007500720020006c006100200063006f006e0073006500720076006100740069006f006e002000e00020006c006f006e00670020007400650072006d00650020005c0028006100720063006800690076006100670065005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000e9006c0065006300740072006f006e00690071007500650073002e00200050006f0075007200200070006c007500730020006400650020006400e9007400610069006c007300200073007500720020006c006100200063007200e9006100740069006f006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200076006f006900720020006c00650020004700750069006400650020006400650020006c0027007500740069006c0069007300610074006500750072002000640027004100630072006f006200610074002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt HRV ltFEFF005a00610020007300740076006100720061006e006a0065002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e0061007400610020006b006f006a00690020007300650020006d006f00720061006a0075002000700072006f0076006a0065007200690074006900200069006c00690020007000720069006c00610067006f006400690074006900200066006f0072006d0061007400750020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006f017e0065006e006f006d002000490053004f0020007300740061006e006400610072006400750020007a00610020006400750067006f0072006f010d006e006f005c002800610072006800690076006900720061006e006f005c00290020010d007500760061006e006a006500200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e006100740061002c0020006b006f00720069007300740069007400650020006f0076006500200070006f0073007400610076006b0065002e00200020005a00610020007600690161006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00610020006f0020007300740076006100720061006e006a0075002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e006100740061002000730075006b006c00610064006e006900680020007300200066006f0072006d00610074006f006d0020005000440046002f004100200070006f0067006c006500640061006a00740065002000410064006f006200650020006b006f007200690073006e0069010d006b0069002000700072006900720075010d006e0069006b002e00200020005300740076006f00720065006e0069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400690020006d006f006700750020007300650020006f00740076006f00720069007400690020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006b00610073006e0069006a0069006d0020007600650072007a0069006a0061006d0061002egt HUN ltFEFF0045007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c00200068006f007a007a00610020006c00e900740072006500200061007a006f006b0061007400200061007a002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00610074002c00200061006d0065006c00790065006b0065007400200065006c006c0065006e01510072007a00e900730072006500200073007a00e1006e002c0020007600610067007900200061006d0065006c00790065006b006e0065006b0020006d006500670020006b0065006c006c002000660065006c0065006c006e0069006500200061007a00200065006c0065006b00740072006f006e0069006b0075007300200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200068006f00730073007a00fa0020007400e1007600fa0020006d0065006701510072007a00e9007300650020002800610072006300680069007600e1006c00e10073006100290020006300e9006c006a00e1006200f3006c0020006b006900660065006a006c00650073007a0074006500740074002000490053004f00200073007a00610062007600e1006e0079006b00e9006e007400200065006c0151007400650072006a00650073007a00740065007400740020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b002e0020002000410020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b0020006d0065006700660065006c0065006c0151002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0020006c00e90074007200650068006f007a00e1007300e10072006100200076006f006e00610074006b006f007a00f300200074006f007600e10062006200690020007400750064006e006900760061006c00f3006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000660065006c006800610073007a006e00e1006c00f300690020006b00e9007a0069006b00f6006e0079007600e900620065006e0020006f006c00760061007300680061007400f3006b002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002c00200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000e9007300200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA (Utilizzare queste impostazioni per creare documenti Adobe PDF che devono essere conformi o verificati in base a PDFA uno standard ISO proposto per il mantenimento (archiviazione) a lungo termine di documenti elettronici Per ulteriori informazioni sulla creazione di documenti PDF compatibili con PDFA consultare la Guida dellutente di Acrobat I documenti PDF creati possono essere aperti con Acrobat e Adobe Reader 50 e versioni successive) JPN ltFEFF96fb5b50658766f8306e9577671f4fdd5b580020005c002830a230fc30ab30a430d6005c0029002030d530a930fc30de30c330c8306830573066002000490053004f0020306b63d051fa6e08307f306e0020005000440046002f00410020898f683c306b6e9662e03057305f002000410064006f0062006500200050004400460020658766f830924f5c62103059308b305f3081306b4f7f75283057307e30593002005000440046002f004100206e9662e00020306e00200050004400460020658766f84f5c6210306b306430443066306f3001004100630072006f006200610074002030e630fc30b630ac30a430c9309253c2716730573066304f30603055304430023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e30593002000dgt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020c791c131d558b294002000410064006f006200650020005000440046bb38c11cb2940020d655c778c7740020d544c694d558ba700020c804c7900020bb38c11cb97c0020c7a5ae30ac040020bcf4c874d558b2940020bc29bc95005c0028bcf4ad00005c0029c73cb85c0020c81cc548b41c002000490053004f0020d45cc900c7780020005000440046002f0041c7580020addcaca9c5d00020b9dec544c57c0020d569b2c8b2e4002e0020005000440046002f00410020addcaca900200050004400460020bb38c11c0020c791c131c5d00020b300d55c0020c790c138d55c0020c815bcf4b2940020004100630072006f0062006100740020c0acc6a90020c124ba85c11cb97c0020cc38c870d558c2edc2dcc624002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002e000d000dgt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die moeten worden gecontroleerd of moeten voldoen aan PDFA een voorgestelde ISO-standaard om elektronische documenten lange tijd te kunnen bewaren (archiveren) Raadpleeg de gebruikershandleiding van Acrobat voor meer informatie over het maken van PDF-documenten die compatibel zijn met PDFA De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200073006b0061006c0020006b006f006e00740072006f006c006c0065007200650073002c00200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50020007600e6007200650020006b006f006d00700061007400690062006c00650020006d006500640020005000440046002f0041002c00200065006e00200066006f007200650073006c00e500740074002000490053004f002d007300740061006e006400610072006400200066006f00720020006c0061006e00670074006900640073006f00700070006200650076006100720069006e00670020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200048007600690073002000640075002000760069006c0020006800610020006d0065007200200069006e0066006f0072006d00610073006a006f006e0020006f006d002000680076006f007200640061006e0020006400750020006f007000700072006500740074006500720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020007300650020006200720075006b00650072006800e5006e00640062006f006b0065006e00200066006f00720020004100630072006f006200610074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002c0020006b007400f300720065002000620119006401050020007300700072006100770064007a006f006e00650020006c007500620020007301050020007a0067006f0064006e00650020007a0020005000440046002f0041002c002000700072006f0070006f006e006f00770061006e00790020007300740061006e0064006100720064002000490053004f00200064014200750067006f007400650072006d0069006e006f007700650067006f0020007500740072007a0079006d0061006e006900610020005c00280061007200630068006900770075006d005c002900200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200065006c0065006b00740072006f006e00690063007a006e007900630068002e002000570069011900630065006a00200069006e0066006f0072006d00610063006a00690020006e0061002000740065006d00610074002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200050004400460020007a0067006f0064006e0079006300680020007a0020005000440046002f00410020007a006e0061006a00640075006a006500200073006901190020007700200070006f0064007201190063007a006e0069006b007500200075017c00790074006b006f0077006e0069006b0061002e00200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f00620065002000500044004600200063006100700061007a0065007300200064006500200073006500720065006d0020007600650072006900660069006300610064006f00730020006f0075002000710075006500200064006500760065006d00200065007300740061007200200065006d00200063006f006e0066006f0072006d0069006400610064006500200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200075006d0020007000610064007200e3006f0020007200650063006f006d0065006e006400610064006f002000700065006c0061002000490053004f002000700061007200610020006100200070007200650073006500720076006100e700e3006f00200065006d0020006c006f006e0067006f0020007000720061007a006f0020005c00280061007200710075006900760061006d0065006e0074006f005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c00650074007200f4006e00690063006f0073002e002000500061007200610020006f00620074006500720020006d00610069007300200069006e0066006f0072006d006100e700f50065007300200073006f00620072006500200063006f006d006f00200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400ed007600650069007300200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006f0020004700750069006100200064006f002000750073007500e100720069006f00200064006f0020004100630072006f006200610074002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f00620065002000500044004600200063006100720065002000750072006d00650061007a010300200061002000660069002000760065007200690066006900630061007400650020007300610075002000630061007200650020007400720065006200750069006500200073010300200063006f00720065007300700075006e006401030020007300740061006e00640061007200640075006c007500690020005000440046002f0041002c00200075006e0020007300740061006e0064006100720064002000490053004f002000700072006f007000750073002000700065006e00740072007500200070010300730074007200610072006500610020007000650020007400650072006d0065006e0020006c0075006e00670020005c0028006100720068006900760061007200650061005c002900200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f007200200065006c0065006300740072006f006e006900630065002e0020002000500065006e00740072007500200069006e0066006f0072006d00610163006900690020007300750070006c0069006d0065006e007400610072006500200064006500730070007200650020006300720065006100720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f0072002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650020006300750020007300740061006e00640061007200640075006c0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c0074006101630069002000470068006900640075006c0020007500740069006c0069007a00610074006f00720075006c00750069002000700065006e0074007200750020004100630072006f006200610074002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043a043e0442043e0440044b04350020043f043e0434043b04350436043004420020043f0440043e043204350440043a043500200438043b043800200434043e043b0436043d044b00200441043e043e0442043204350442044104420432043e043204300442044c0020005000440046002f0041002c0020044104420430043d04340430044004420443002000490053004f00200434043b044f00200434043b043804420435043b044c043d043e0433043e0020044504400430043d0435043d0438044f0020005c0028043004400445043804320430044604380438005c00290020044d043b0435043a04420440043e043d043d044b044500200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002e002000200411043e043b043504350020043f043e04340440043e0431043d0430044f00200438043d0444043e0440043c043004460438044f0020043f043e00200441043e043704340430043d0438044e0020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002c00200441043e0432043c0435044104420438043c044b0445002004410020005000440046002f0041002c0020043f0440043504340441044204300432043b0435043d043000200432002004200443043a043e0432043e043404410442043204350020043f043e043b044c0437043e0432043004420435043b044f0020004100630072006f006200610074002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00690020006a006900680020006a0065002000740072006500620061002000700072006500760065007200690074006900200061006c00690020006d006f00720061006a006f002000620069007400690020007600200073006b006c006100640075002000730020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006100670061006e0069006d0020007300740061006e0064006100720064006f006d002000490053004f0020007a006100200064006f006c0067006f0072006f010d006e006f00200073006800720061006e006a006500760061006e006a00650020005c002800610072006800690076006900720061006e006a0065005c002900200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002e00200020005a006100200064006f006400610074006e006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00650020006f0020007500730074007600610072006a0061006e006a007500200064006f006b0075006d0065006e0074006f00760020005000440046002c00200073006b006c00610064006e00690068002000730020005000440046002f0041002c0020007300690020006f0067006c0065006a00740065002000750070006f007200610062006e00690161006b006900200070007200690072006f010d006e0069006b0020004100630072006f006200610074002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f0074002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002c0020006a006f0074006b00610020007400610072006b0069007300740065007400610061006e00200074006100690020006a006f006900640065006e0020007400e400790074007900790020006e006f00750064006100740074006100610020005000440046002f0041003a0074006100200065006c0069002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640069006500680064006f007400750073007400610020007300e40068006b00f60069007300740065006e00200064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020007000690074006b00e400610069006b006100690073007400610020007300e40069006c0079007400790073007400e40020005c002800610072006b006900730074006f0069006e007400690061005c0029002000760061007200740065006e002e0020004c0069007300e40074006900650074006f006a00610020005000440046002f0041002d00790068007400650065006e0073006f00700069007600690065006e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020006c0075006f006d0069007300650073007400610020006f006e0020004100630072006f0062006100740069006e0020006b00e400790074007400f6006f0070007000610061007300730061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d00200073006b00610020006b006f006e00740072006f006c006c006500720061007300200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50073007400650020006d006f0074007300760061007200610020005000440046002f0041002c00200065006e0020006600f6007200650073006c006100670065006e002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640020006600f600720020006c00e5006e00670076006100720069006700740020006200650076006100720061006e006400650020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006100200064006f006b0075006d0065006e0074002e00200020004d0065007200200069006e0066006f0072006d006100740069006f006e0020006f006d00200068007500720020006d0061006e00200073006b00610070006100720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00610020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074002000660069006e006e00730020006900200061006e007600e4006e00640061007200680061006e00640062006f006b0065006e002000740069006c006c0020004100630072006f006200610074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF004b006f006e00740072006f006c0020006500640069006c006500630065006b0020007600650079006100200065006c0065006b00740072006f006e0069006b002000620065006c00670065006c006500720069006e00200075007a0075006e0020006400f6006e0065006d006c00690020006b006f00720075006e006d0061007301310020005c002800610072015f00690076006c0065006d006500290020006900e70069006e002000f6006e006500720069006c0065006e0020006200690072002000490053004f0020007300740061006e006400610072006401310020006f006c0061006e0020005000440046002f0041201900790061002000750079006d00610073013100200067006500720065006b0065006e002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020005000440046002f00410020007500790075006d006c00750020005000440046002000620065006c00670065006c006500720069006e0069006e0020006f006c0075015f0074007500720075006c006d00610073013100200069006c006500200069006c00670069006c006900200064006100680061002000660061007a006c0061002000620069006c006700690020006900e70069006e0020006c00fc007400660065006e0020004100630072006f0062006100740020004b0075006c006c0061006e0131006d0020004b0131006c006100760075007a0075006e0061002000620061006b0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents that are to be checked or must conform to PDFA a proposed ISO standard for the long-term preservation (archival) of electronic documents For more information on creating PDFA compliant PDF documents please refer to the Acrobat User Guide Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003c003c103cc03ba03b503b903c403b103b9002003bd03b1002003b503bb03b503b303c703b803bf03cd03bd002003ae002003c003bf03c5002003c003c103ad03c003b503b9002003bd03b1002003c303c503bc03bc03bf03c103c603ce03bd03bf03bd03c403b103b9002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003ad03bd03b1002003c003c103bf03c403b503b903bd03cc03bc03b503bd03bf002003c003c103cc03c403c503c003bf002000490053004f002003b303b903b1002003bc03b103ba03c103bf03c003c103cc03b803b503c303bc03b7002003b403b903b103c403ae03c103b703c303b70020005c002803b103c103c703b503b903bf03b803ad03c403b703c303b7005c0029002003b703bb03b503ba03c403c103bf03bd03b903ba03ce03bd002003b503b303b303c103ac03c603c903bd002e00200020039303b903b1002003c003b503c103b903c303c303cc03c403b503c103b503c2002003c003bb03b703c103bf03c603bf03c103af03b503c2002003c303c703b503c403b903ba03ac002003bc03b5002003c403b7002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303af03b1002003b503b303b303c103ac03c603c903bd0020005000440046002003c303c503bc03b203b103c403ce03bd002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003b103bd03b103c403c103ad03be03c403b5002003c303c403bf03bd0020039f03b403b703b303cc002003a703c103ae03c303c403b7002003c403bf03c50020004100630072006f006200610074002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt gtgtgtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2540 2540] PageSize [595276 841890]gtgt setpagedevice

Page 3: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που

6 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 88οο 337Ενότητα 35η 338Ενότητα 36η 346Ενότητα 37η 355Ενότητα 38η 362Ενότητα 39η 381

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 99οο 395Ενότητα 40ή 396Ενότητα 41η 404Ενότητα 42η 410Ενότητα 43η 418Ενότητα 44η 430

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1100οο 437Ενότητα 45η 438Ενότητα 46η 445Ενότητα 47η 453Ενότητα 48η 458Ενότητα 49η 469

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1111οο 477Ενότητα 50ή 478Ενότητα 51η 487Ενότητα 52η 496Ενότητα 53η 506

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1122οο 515Ενότητα 54η 516Ενότητα 55η 527Ενότητα 56η 538Ενότητα 57η 547Ενότητα 58η 555

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1133οο 565Ενότητα 59η 566Ενότητα 60ή 573

ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΟΟ 1144οο 579Ενότητα 61η 580Ενότητα 62η 592Ενότητα 63η 606Ενότητα 64η 619Ενότητα 65η 635

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το microάθηmicroα της Ιστορίας microπορεί να αποτελέσει για κάθε microαθητή ένα γοητευ-τικό ταξίδι στο παρελθόν microέσα από το οποίο θα ζωντανέψουν όλα τα θαυ-microαστά επιτεύγmicroατα του ανθρώπινου πολιτισmicroού αλλά και όλες εκείνες οιστιγmicroές που αmicroαύρωσαν την πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου και σηmicroά-δεψαν αρνητικά κατά καιρούς τις κοινωνίες του Η επαφή microε τις κατακτή-σεις αλλά και microε τα σφάλmicroατα του παρελθόντος η οποία επιτυγχάνεταιmicroέσα από την ιστορική γνώση microπορεί να συmicroβάλλει στη διαmicroόρφωσηανθρώ-πων microε συγκροτηmicroένη σκέψη και αναπτυγmicroένη κρίση ανθρώπων πουθα ξέρουν να αξιοποιούν τη γνώση των πολιτισmicroών που προηγήθηκαν για τηδηmicroιουργία δίκαιων και δηmicroιουργικών κοινωνιών Με γνώmicroονα τις αρχέςαυτές προσπαθήσαmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε ένα βιβλίο που δε θα περιορίζε-ται στην απάντηση των εργασιών του σχολικού βιβλίου αλλά θα βοηθά τουςαναγνώστες του να αποκτήσουν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες προκει-microένου να σχηmicroατίσουν σαφή ndashόσο είναι δυνατόνndash αντίληψη για τα ιστορικάγεγονότα και για το ρόλο που διαδραmicroάτισαν τα πρόσωπα σε αυτά Γι αυτόδοmicroήσαmicroε το βιβλίο ως εξής

bull ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣΣτο microέρος αυτό παρουσιάζουmicroε διαγραmicromicroατικά το υλικό της κάθε ενότηταςτου σχολικού βιβλίου Το διάγραmicromicroα είναι αρκετά αναλυτικό ώστε να βοη-θάει τον microαθητή να σχηmicroατίσει πλήρη εικόνα των ιστορικών δεδοmicroένων κάθεmicroαθήmicroατος και οργανώνεται microε βάση microικρές υποενότητες στις οποίες δια-τηρήθηκαν στο microεγαλύτερο microέρος τους οι υπότιτλοι του σχολικού βιβλίου

Πριν από κάθε διάγραmicromicroα υπάρχει ένας microικρός πίνακας microε χρονική ανα-φορά στο τώρα στο πριν και στο microετά Ο σύντοmicroος αυτός χρονικός προσ-διορισmicroός βοηθάει τον microαθητή να κατανοεί το χρονικό πλαίσιο στο οποίοεξελίσσεται κάθε ενότητα και παράλληλα να συνδέει microεταξύ τους τις ιστορι-κές περιόδους που διδάσκεται

bull ΧΡΟΝΟΛΟΠΟΣτο microέρος αυτό δίνονται τα πιο σηmicroαντικά ιστορικά γεγονότα των οποίων οιηmicroεροmicroηνίες παρουσιάζονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα Το χρονολόγιοαυτό λειτουργεί και ως microια σύντοmicroη επανάληψη των βασικών ιστορικώνγεγονότων κάθε microαθήmicroατος

bull ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό δίνονται οι απαντήσεις των ερωτήσεων που υπάρχουν στοσχολικό βιβλίο για τη συγκεκριmicroένη ενότητα Το υλικό για την απάντηση τωνδιαθεmicroατικών δραστηριοτήτων βρίσκεται στο cd-rom που συνοδεύει τοβιβλίο

bull ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό σχολιάζονται αναλυτικά οι εικόνες και τα παραθέmicroατα πουυπάρχουν σε κάθε ενότητα Πολύ συχνά η ανάλυσή τους περιλαmicroβάνει πρό-

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 7

8 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

σθετες ιστορικές πληροφορίες που σκοπό έχουν να εmicroπλουτίσουν την ιστο-ρική γνώση του microαθητή γύρω από τα συγκεκριmicroένα γεγονότα και παράλ-ληλα να του κεντρίσουν το ενδιαφέρον

bull ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΣτο πέmicroπτο και τελευταίο microέρος παραθέτουmicroε επιπλέον πληροφορίες για ταγεγονότα που αναλύονται στην κάθε ενότητα microε στόχο από τη microία να απο-σαφηνίσουmicroε δύσκολες είτε σκοτεινές πλευρές τους και από την άλλη ναικανοποιήσουmicroε τη διάθεση του microαθητή να εmicroβαθύνει στα ιστορικά δεδο-microένα και να διευρύνει τη γνώση του γύρω από αυτά ∆ώσαmicroε έmicroφαση σεθέmicroατα και γεγονότα που είναι πιθανόν να προβληmicroατίσουν τον microαθητή καινα δηmicroιουργήσουν ερωτηmicroατικά καθώς και σε γεγονότα που ξεχωρίζουνγια τη βαρύτητα τους και την έντονη επίδραση που άσκησαν στην εποχήτους αλλά και στα microετέπειτα χρόνια

bull ΠΑΡΑΪΣΤΟΡΙΚΑΙδιαίτερο τmicroήmicroα του βιβλίου αποτελούν τα λεγόmicroενα Παραϊστορικά Πρόκει-ται για σύντοmicroες ιστορικές αναφορές σε στοιχεία που συχνά εντυπωσιάζουνmicroε την ιδιαιτερότητα τους είτε σε γεγονότα παράξενα και αξιοσηmicroείωταΠιστεύουmicroε ότι οι αναφορές αυτές θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον τουmicroαθητή και επιπλέον θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει και κάποιες άλλες δια-στάσεις είτε και αθέατες πτυχές των ιστορικών γεγονότων Τα Παραϊστο-ρικά βρίσκονται διάσπαρτα και στα πέντε microέρη από τα οποία αποτελείταικάθε ενότητα του βιβλίου δίπλα στο αντίστοιχο συmicroβάν ή πρόσωπο στοοποίο αναφέρονται

Στο cd-rom που συνοδεύει το βιβλίο παραθέσαmicroε πλούσιο υλικό για αξιοποί-ηση από τον microαθητή ή από τον εκπαιδευτικό Πιο συγκεκριmicroένα το cd-romπεριέχειbull ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ Ο∆ΗΓΙΕΣ ΠΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΘΕΜΑΤΙ-

ΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥbull ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ανά κεφάλαιο)

Ελπίζουmicroε πως το βιβλίο αυτό θα είναι ένα πολύτιmicroο εργαλείο για τουςmicroαθητές και τους εκπαιδευτικούς

Οι συγγραφείς

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 8

ΟΙ ΑΑΠΑΡΧΕΣ ΔΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣΤΟΥ ΝΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΚΟΣΜΟΥ

1 Kεφάλαιο Πρώτο

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 9

1Eνότητα

Εξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Οικονομικές μμεταβολές

Στη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα στην Ευρώπη bull Σημειώθηκε θεαματική αύξηση του πληθυσμούbull Έγιναν μεταβολές στην αγροτική οικονομία για να καλύψουν τις ανά-

γκες του αυξανόμενου πληθυσμού Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκεαγροτική επανάσταση

bull Το εμπόριο αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Ευρώπη στην Αφρική καιστην Αμερική (τριγωνικό εμπόριο) και κεφάλαια συσσωρεύτηκαν σταχέρια Eυρωπαίων επιχειρηματιών

Αποτελέσματα bull Οι παραπάνω εξελίξεις έφεραν μεταβολές στην παραγωγική διαδικα-

σία Η ύπαρξη ταυτόχρονα α) τεχνολογικών εξελίξεων και ισχυρών μηχα-

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

infinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot part˘Uacuteˆmiddot˚Icircfi˜ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo amp AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

prod AcircOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger

part˘UacuteOgraveEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcirclsaquo infinEcircUacuteEgraveIcirclsaquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 10

KE

ΦA

ΛA

IO

1

νών β) επιχειρηματιών με κεφάλαια γ) χιλιάδων αγροτών που αναζη-τούσαν εργασία στις πόλεις οδήγησε στην εκβιομηχάνιση

bull Αυτά συνέβησαν (αρχικά) στη Μεγάλη Βρετανία στα 1750-1780 καιαποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομη-χανική επανάσταση

Κοινωνικές μμεταβολές

Η αριστοκρατία προσπάθησε να διαφυλάξει ταπρονόμιά της

Η αστική τάξη (βιομήχανοι τραπεζίτες μεγαλέ-μποροι) ενίσχυσε τη θέση της

Αγρότες και ασθενή κοινωνικά στρώματα πόλεωνζούσαν σε άσχημες συνθήκες

Η ππολιτική κκατάσταση σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Η πολιτική κατάσταση δε γνώρισε τις ραγδαίες μεταβολές που συντελέ-στηκαν στην οικονομία παρέμεινε στάσιμηbull Σχεδόν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης επικρατούσε η απόλυτη μο-

ναρχίαbull Στη Μεγάλη Βρετανία αντίθετα οι οικονομικά ισχυρές τάξεις είχαν ο-

ρισμένα πολιτικά δικαιώματα αποτέλεσμα της ένδοξης επανάστασηςτου 1688 η οποία οδήγησε στον περιορισμό των εξουσιών του βασι-λιά

Πνευματικές εεξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο ααι

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τιςπρολήψεις του Μεσαίωνα

Παρακινημένοι από την επιτυχία των φυσικών επιστημών κάποιοι διανο-ούμενοι σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν με βάση τη λογική να ανακαλύ-ψουν (παρόμοιους με τους φυσικούς) νόμους που διέπουν τη λειτουργίατου κόσμου

Πρωτοπόροι στις πνευματικές εξελίξειςbull Φράνσις Mπέικον (ή Bάκων) Το πείραμα πρέπει να επαληθεύει μια

επιστημονική θέση προκειμένου αυτή να γίνεται αποδεκτήbull Pενέ Nτεκάρτ (ή Kαρτέσιος) Η συστηματική αμφιβολία οδηγεί στην

αληθινή γνώσηbull Tζον Λοκ Οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα (ζωής

ελευθερίας περιουσίας)bull Iσαάκ Nιούτον (ή Nεύτων) Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς

11ENOTHTA 1

intOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveIcirclsaquo˘UacutemiddotIgraversaquopermilmiddot

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 11

12 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νόμους O Nεύτων εφαρμόζοντας την επαγωγική μέθοδο διατύπω-σε τον νόμο της παγκόσμιας έλξης

Το κκίνημα ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι θθεμελιακές θθέσεις ττων δδιαφωτιστών

Απόρριψη κάθε αυθεντίας Κριτική υφιστάμενης γνώσης Αποδοχή λογικής για την ερμηνεία του κόσμου (ορθολογισμός) Πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς

Γεωγραφικά ndashndash χχρονικά όόρια κκαι εεκπρόσωποι ττου ΔΔιαφωτισμού

Στα τέλη του 17ου αι εμφανίστηκε στην Aγγλία Kυριότερος εκπρόσω-πος ήταν ο Tζον Λοκ

Tον 18ο αι κορυφώθηκε στη Γαλλία Aνάμεσα στους Γάλλους διαφωτι-στές ξεχώρισαν ο Pουσό ο Bολτέρος ο Nτιντερό ο Mοντεσκιέ και ο NτrsquoAλαμπέρ

Aπό τη Γαλλία ο Διαφωτισμός εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Eυρώπη

Διαφωτισμός κκαι ππολιτική

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κίνημα κατεξοχήν πολιτικό Η αστική τάξη εκφρά-στηκε πολιτικά μέσω του Διαφωτισμού και διεκδίκησε τη συμμετοχή τηςστην πολιτική εξουσία

Oι ββασικές ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού

Φυσικά δικαιώματα Όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα απαραβίασταδικαιώματα (ζωής ιδιοκτησίας ισότητας ελευθερίας σκέψης και έκφρα-σης) Τα δικαιώματα αυτά δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία

Κοινωνικό συμβόλαιο Διατυπώθηκε από τον Tζον Λοκ και υποστηρίχθηκεαπό τον Ρουσό Οι άνθρωποι παραχώρησαν κάποιες ελευθερίες τουςπροκειμένου να ζήσουν αρμονικά Το κράτος είναι ο εγγυητής των όρωναυτής της συμφωνίας Στην περίπτωση που το κράτος παραβιάσει τοσυμβόλαιο και γίνει τυραννικό οι αρχόμενοι έχουν δικαίωμα αντίστασηςΓια τον Ρουσό που ήταν πιο ριζοσπαστικός η εξουσία πρέπει να βρίσκε-ται στα χέρια του λαού και όχι του ηγεμόνα

Γενική βούληση Όρος του Ρουσό που σημαίνει την έκφραση του γενικούσυμφέροντος μέσα από τη σύνθεση των ατομικών βουλήσεων Πρόκειταιουσιαστικά για τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων

Διάκριση των εξουσιών Διατυπώθηκε από τον Μοντεσκιέ Οι φορείς τηςεξουσίας πρέπει να είναι διαφορετικοίbull Εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (η κυβέρνηση)bull Νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (η βουλή)bull Δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (οι δικαστές)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 12

13

H εεπίδραση ππου άάσκησε οο ΔΔιαφωτισμός σστην ππολιτική ππραγματικότητα ττου18ου ααι

Ο Διαφωτισμός άσκησε σημαντική επίδραση στην εποχή του Ενέπνευσε την αμερικανική (1774) και τη γαλλική (1789) επανάσταση Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του

bull περιόρισαν τα προνόμια των ανώτερων τάξεων bull έλαβαν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας bull ενίσχυσαν τα Γράμματα και τις Τέχνες Αυτή η παραλλαγή της μοναρχίας ονομάστηκε φωτισμένη δδεσποτείαbull Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Φρειδερίκος Βrsquo (1740-1786) στην

Πρωσία η Μαρία Θηρεσία και ο γιος της Ιωσήφ (1740-1780) στηνΑυστρία και η Αικατερίνη Brsquo (1762-1796) στη Ρωσία

H εεπίδραση ττου ΔΔιαφωτισμού σστις σσύγχρονες δδημοκρατίες

Οι ιδέες του Διαφωτισμού καθιερώθηκαν και άσκησαν σημαντική επί-δραση ακόμα και στις σύγχρονες δημοκρατίες

Διαφωτισμός κκαι θθρησκεία

Οι περισσότεροι διαφωτιστές ήταν υπέρ του ντεϊσμού ενός θρησκευτι-κού δόγματος που πρέσβευε ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο αλλά δενπαρεμβαίνει στη λειτουργία του Επομένως δε χρειάζονται ούτε ιερέςτελετές ούτε προσευχές

Οι διαφωτιστές ασκούσαν αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία στημισαλλοδοξία και στον φανατισμό

Οι διαφωτιστές ήταν υπέρ της ανεξιθρησκίας Κάποιοι διαφωτιστές ήταν άθεοι

Διαφωτισμός κκαι εεκπαίδευση

Η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα μέσα για τη συνεχή πρόοδο τουανθρώπου

Ο Ρουσό στο έργο του Αιμίλιος ανέδειξε τη σημασία της προσωπικήςαναζήτησης του διδασκόμενου

Οι διαφωτιστές δε δέχονταν την αυθεντία του δασκάλου Ήθελαν τον δά-σκαλο οδηγό του μαθητή στην ανακάλυψη των απαντήσεων

Διαφωτισμός κκαι οοικονομικός φφιλελευθερισμός

Φυσιοκρατία Η οικονομία πρέπει να αφεθεί να λειτουργεί laquoφυσικάraquoχωρίς την παρέμβαση του κράτους (= μερκαντιλισμός) Την άποψη αυτήυποστήριξαν Γάλλοι οικονομολόγοι με κύριο εκπρόσωπο τον Κενέ

Οικονομικός φφιλελευθερισμός Η οικονομική αυτή θεωρία γεννήθηκε στηΜεγάλη Βρετανία με κύριο εισηγητή τον Άνταμ Σμιθ στο έργο του Έρευ-νες για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776) Σύμφωνα με

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 13

14 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αυτήν το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονο-μική ζωή1

Η ΕΕγκυκλοπαίδεια

Eίναι το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του Διαφωτισμούbull Eίναι ένα συλλογικό έργο 33 τόμων bull Πρωτεργάτες ήταν ο Ντιντερό και ο Ντrsquo Αλαμπέρbull Συνοψίζει τις ιδέες του Διαφωτισμούbull Παρουσιάζει τις νέες γνώσεις ιδέες και αντιλήψεις για την οικονομία

την κοινωνία την πολιτική

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοι-νωνικά στρώματα

Μέσα από εκλαϊκευτικά βιβλία έγιναν γνωστές και δημοφιλείς και στακατώτερα κοινωνικά στρώματα

Τέλος από τη Γαλλία οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν στην υπό-λοιπη Ευρώπη (και στην Αμερική)

17ος ααι laquoΕπιστημονική επανάστασηraquo πρόοδος των φυσι-κών επιστημών

18ος ααι Αγροτική επανάσταση Διαφωτισμός

1750-1780 Η πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασηςπερ μμέσα ττου 118ου ααι laquoΦωτισμένη δεσποτείαraquo μονάρχες που αποδέχο-

νται τις αρχές του διαφωτισμού

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττις ππηγές 33α 33β κκαι 44 ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττις ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού ππου υυποστηρίζονται σσε ααυτές

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κατεξοχήν πολιτικό κίνημα Οι κύριες πολιτικές τουθέσεις ήταν α) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ατόμου και του πολίτη δικαιώματα

που θεωρήθηκαν laquoφυσικάraquo και απαραβίασταβ) Η εκπόρευση της νομιμότητας της εξουσίας από τον λαόγ) Η διάκριση των εξουσιώνΣύμφωνα με τον Διαφωτισμό ο λαός έχει το δικαίωμα ακόμα και της χρήσηςβίας απέναντι στο μέχρι πρότινος ιερό πρόσωπο του ηγεμόνα Το δικαίωμα

2 XPONOsectOdegIO

1 Για μερικές επιγραμματικές διαφορές μεταξύ γαλλικής φυσιοκρατίας και βρετανικού φιλελευθερισμούβλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 14

15

αντίστασης του λαού κατοχυρώνεται με το σκεπτικό του laquoκοινωνικού συμβο-λαίουraquo ο ηγεμόνας κυβερνάει στο όνομα του λαού του επομένως πρέπει οιαποφάσεις του να μη θίγουν τα συμφέροντα του λαού Σε περίπτωση που οηγεμόνας ενεργεί διαφορετικά ο λαός έχει το δικαίωμα να αντιδράσει δυνα-μικά (Tζον Λοκ) Κάθε εξουσία λοιπόν πηγάζει από τον λαό και ασκείται γιαχάρη του λαού Ο λαός έχει τη δύναμη να διορίζει τους δημόσιους λειτουρ-γούς και να τους παύει σύμφωνα με τη θέλησή του Οι κρατικοί αξιωματού-χοι και υπάλληλοι οφείλουν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών και σεκαμία περίπτωση να τους τυραννούν και να τους εξουσιάζουν (Zαν ZακPουσό) Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για τηνύπαρξη ελευθερίας σε ένα κράτος Σε διαφορετική περίπτωση η κατά-χρηση της εξουσίας θα γεννήσει τη διαφθορά και την αδικία (παράθεμα 4)

2 ΠΠοιας κκοινωνικής ττάξης ττις εεπιδιώξεις εεξυπηρετούσε ααντικειμενικά οοοικονομικός φφιλελευθερισμός ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 66

Μέσα από τον Διαφωτισμό η αναδυόμενη αστική τάξη εξέφρασε τα πολιτικάτης επιχειρήματα με τα οποία διεκδικούσε τη συμμετοχή της στην άσκησητης εξουσίας Είναι επόμενο λοιπόν η οικονομική θεωρία που αναπτύχθηκεστο πλαίσιο της ιδεολογίας του Διαφωτισμού να εκφράζει την αστική τάξηκαι τα συμφέροντά της Η εναντίωση στον κρατικό παρεμβατισμό που έθιγετα συμφέροντα των αστών και περιόριζε τις δραστηριότητές τους εκφραζό-ταν με την προσπάθεια κατάργησης του παλιού οικονομικού συστήματοςτου μερκαντιλισμού Η αντίθεση στον μερκαντιλισμό έφερε στο προσκήνιοτις θεωρίες για ελεύθερη και αβίαστη οικονομική δραστηριότητα Πρότυπογια την οικονομική δραστηριότητα έγινε η ίδια η φύση η οποία λειτουργείκαλύτερα όταν λειτουργεί ελεύθερη από την ανθρώπινη παρέμβαση Η laquoφυ-σικήraquo λειτουργία της οικονομίας ονομάστηκε φυσιοκρατία ενώ στην Αγγλίαπήρε τη μορφή του οικονομικού φιλελευθερισμού που υποστήριζε ότι τοκράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά μόνο ελάχιστα στην οικονομικήζωή Είναι χαρακτηριστικό ότι στο παράθεμα 6 ένα απόσπασμα από το έργοτου Σκότου οικονομολόγου Άνταμ Σμιθ θεμελιωτή της φιλελεύθερης οικο-νομίας ζητείται ελάχιστη παρουσία του κράτους Τα πράγματα και μάλιστατα οικονομικά πρέπει να κινούνται με laquoφυσική ροήraquo

Εικόνα 1 Εργοστάσιο υυφαντουργίας σστην AAγγλία ((περίπου 11750)Στην εικόνα αποτυπώνονται κάποια χαρακτηριστικά του νέου τρόπου παρα-γωγής που επικρατεί σταδιακά στη βιομηχανική εποχήbull εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίαςbull δημιουργία μεγάλων εργοστασίων Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε στην εικόνα έναν τεράστιο χώρο που καλύ-πτεται δεξιά και αριστερά από μηχανές και κάποιους εργάτες που χειρίζο-νται αυτές τις μηχανές (πρόκειται για υφαντικές) Είναι χαρακτηριστική ηαίσθηση του κενού χώρου που δημιουργεί η ύπαρξη ελάχιστων εργατών

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 15

16 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

στο εσωτερικό του εργοστασίου Στο κέντρο της εικόνας υπάρχει κάποιοςπου φαίνεται να επιτηρεί τους εργάτες Πρόκειται μάλλον για τον επιστάτη(διαφορετική ενδυμασία) Όπως διαβάζουμε και στο παράθεμα 1 laquoοι εξελιγ-μένες μηχανές [hellip] απαιτούν λίγα χέρια [] με την επίβλεψη ενός επιστάτηraquo

Eικόνα 2 Pουσό ndash Παράθεμα 3 Διαφωτισμός κκαι ππολιτικήΓια την εικόνα 2 και τα παραθέματα 3α και β βλ την απάντηση στην ερώ-τηση 1 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 1 Οι κκοινωνικές εεπιπτώσεις ττης εεκβιομηχάνισηςΤο παράθεμα μας δίνει μια άλλη διάσταση της βιομηχανικής επανάστασηςΠρόκειται για μία συμπληρωματική εικόνα της βιομηχανικής κοινωνίαςειδικά στις απαρχές της Πίσω από τη laquoβιτρίναraquo του αυτοματισμού και τηςελάττωσης του μόχθου την αύξηση της παραγωγής και της αφθονίας τωνπροϊόντων αλλά και τις ευκαιρίες πλουτισμού κάποιων κοινωνικών ομάδωνπου επωφελήθηκαν από την καινοτομία της μηχανής (βιομήχανοι κεφαλαι-ούχοι εφευρέτες) υπάρχει η θλιβερή εικόνα των άθλιων συνθηκών διαβίω-σης των εργατών που είναι και τα θύματα αυτής της ιστορίας Πρόκειται γιατους εργάτες που συνωστίζονταν στις πόλεις για αναζήτηση εργασίας τηνεποχή ακριβώς που οι μηχανές περιόριζαν τις ανάγκες σε εργατικά χέριαΜία ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία εργαζομένων τα μικρά παιδιά και οι γυ-ναίκες ανήμπορη για διαπραγματεύσεις με τους εργοστασιάρχες και χωρίςδικαιώματα χρησιμοποιήθηκε και εξοντώθηκε στον βωμό του κέρδους Ηlaquoείσοδοςraquo των παιδιών και των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία έγινεγια δύο κυρίως λόγουςbull Οι μηχανές δεν απαιτούσαν μεγάλη μυϊκή δύναμη για τον χειρισμό τουςbull Οι χαμηλές αμοιβές τους ελάττωναν το κόστος της παραγωγήςΓυναίκες και παιδιά λοιπόν δούλευαν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες και πολ-λές ώρες με πολύ χαμηλές έως εξευτελιστικές αμοιβές Από την άποψη αυτήη βιομηχανική επανάσταση τουλάχιστον στην αρχή της εγκαινίασε μια σύγ-χρονη μορφή δουλείας

Εικόνα 3 Bολτέρος ndash Παράθεμα 5 Ο ΒΒολτέρος γγια ττην αανεξιθρησκίαΟ Βολτέρος (1694-1778) ήταν ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους του Δια-φωτισμού με τεράστια ακτινοβολία Πολέμησε με πείσμα τη μισαλλοδοξίακαι τον φανατισμό ειδικά στη θρησκευτική του μορφή και εξαιτίας τουελεύθερου φρονήματός του φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Αγγλία ΟΒολτέρος διακήρυξε την αρχή της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανε-κτικότητας Γράφει στο Φιλοσοφικό Λεξικό του laquo έχουμε χρέος αμοιβαίονα παραβλέπουμε ο ένας τα λάθη του άλλου Το μεγαλύτερο κακό τηςανθρωπότητας είναι η διχόνοια κι ένα μόνο βάλσαμο υπάρχει η αμοιβαίαανοχήraquo Χαρακτηριστική επίσης για τη βασική ιδεολογική του στάσηndashελευθερία της σκέψης και του λόγουndash είναι η αποφθεγματική φράση πουτου έχει αποδοθεί laquoΔε συμφωνώ ούτε με μια λέξη από όσα λες αλλά θαυπερασπίζω και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη το δικαίωμά σου ελεύ-θερα να λες όσα πιστεύειςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 16

KE

ΦA

ΛA

IO

1

17ENOTHTA 1

Εικόνα 4 Γκ ΛΛενονιέ O NNτrsquo AAλαμπέρ ((στο ττραπέζι) δδιαβάζει ττην EEγκυ-κλοπαίδεια σστο σσαλόνι ττης μμαντάμ ΖΖοφρέν τα ππαρισινά σσαλόνια υυπήρξανεστίες ττου ΔΔιαφωτισμούΗ εικόνα αποδεικνύει τον ισχυρισμό του σχολικού βιβλίου ότι laquoοι δια-φωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικάστρώματαraquo Λαμβάνοντας μάλιστα κανείς υπόψη τη σύνθεση αυτών τωνσαλονιών (αριστοκράτες ανώτεροι αξιωματούχοι οικογένειες κοντά στοβασιλικό περιβάλλον) θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Διαφωτισμός laquoάλω-σεraquo τον αντίπαλο χώρο και βρήκε υποστηρικτές ή έστω σαγήνευσε τουςlaquoφυσικούςraquo εχθρούς του προτού εξαπλωθεί και εδραιωθεί στα ευρύτεραλαϊκά στρώματα Πά-ντως σε μια εποχή κα-τά την οποία ο Τύποςαποτελεί το μοναδικόμέσο μαζικής ενημέρω-σης συναντήσεις τέ-τοιου είδους με ανα-γνώσεις και σχολια-σμό των ιδεών των φι-λοσόφων του Διαφωτι-σμού συνέτειναν απο-φασιστικά στη διάδο-ση της νέας ιδεολογίαςΤο έργο αυτό της διά-δοσης το συνέχισε πιοσυστηματικά και το ο-λοκλήρωσε η Εγκυ-κλοπαίδεια

Βιομηχανική εεπανάσταση Οικονομικός μετασχηματισμός που χαρακτηρίζε-ται από α) τη χρήση της μηχανής στην παραγωγική δραστηριότητα καιτη δημιουργία ενός μηχανικά εξοπλισμένου εργοστασιακού συστήματοςπου παράγει μεγάλες ποσότητες με μικρό κόστος3 και β) τις τεχνολογι-κές εξελίξεις στις μεταφορές (χερσαίες και θαλάσσιες) με τη χρήση τηςατμομηχανής Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών επηρέασαν όλους τουςτομείς της κοινωνίας (πολιτική ιδεολογία κοινωνικές σχέσεις) με αποτέ-λεσμα την ανατροπή των παλαιών (αγροτικών φεουδαλικών) δομών καιτης κατεστημένης κοσμοθεωρίας

2 Ο Αδ Κοραής έφτασε στο Παρίσι ένα χρόνο πριν ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση τον Μάιο του 1788 Οιπεριγραφές και τα σχόλια που κάνει για την επανάσταση που αποτυπώνονται με ζωντάνια στις επιστολέςτου προς φίλους αποτελούν σημαντική πηγή για την αποτίμηση των γεγονότων της εποχής αυτής3 EJ Hobsbawm Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848 (1962) Αθήνα 1992 βrsquo έκδ σελ 53

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Ο Κοραής από το Παρίσι2 περιγράφει με συγκίνησητη μετακομιδή των λειψάνων του Βολτέρου στο Πάν-θεον στις 10 Ιουλίου 1791laquoέβαλαν την θήκην η οποία περιείχε τα οστά τουεπάνω εις μίαν λαμπράν άμαξαν [] το πρωί λοιπόνεξήλθεν η άμαξα συρόμενη από δώδεκα λευκούςωραίους ίππους Από το έν μέρος της άμαξας ήτονγεγραμμένον Αν ο άνθρωπος εγεννήθη αυτεξούσιοςπρέπει να κυβερνάται και να δεσπόζεται μόνος του Απότο άλλο Ο άνθρωπος έχει την εξουσίαν και το δικαίωμανα κολάζη τους τυράννους του Επάνω εις την θήκην τουλειψάνου του ήτον το άγαλμα του Βολτέρου απαραλλά-κτως όμοιον κείμενον εις την κλίνην ύπτιον σκεπασμένονμε πάπλωμα πλην του προσώπου Εις την θήκην ήτον ηπαρούσα επιγραφή Ποιητής φιλόσοφος ιστορικόςεφώτισε το ανθρώπινον πνεύμα και μας προητοίμασεν ειςτην υποδοχήν της ελευθερίαςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 17

Η βιομηχανική επανάσταση διακρίνεται γενικά σε δύο φάσειςbull 1η φάση 1750-1870 εποχή άάνθρακα κκαι σσιδήρουbull 2η φάση 1870-20ός αι εποχή ηηλεκτρισμού κκαι ππετρελαίουΗ εκβιομηχάνιση όπως και το σχολικό βιβλίο επισημαίνει παρουσιάζεταιαρχικά στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780 Αυτό συνέβη γιατίστη χώρα αυτή υπήρχαν όλες οι ευνοϊκές συνθήκες και οι απαραίτητεςπροϋποθέσεις συσσώρευση κεφαλαίων αυξημένη ζήτηση άφθονο ερ-γατικό δυναμικό νέα τεχνικά μέσα νέες πηγές ενέργειας Μερικά από ταπιο βασικά χαρακτηριστικά μιας βιομηχανικής κοινωνίας είναι ο χωρι-σμός της επιχείρησης από την οικογενειακή εστία ο καταμερισμός τηςεργασίας εντός του πλαισίου του εργοστασίου ή της επιχείρησης η συσ-σώρευση του κεφαλαίου ο ορθολογικός υπολογισμός για τη μείωση τουκόστους παραγωγής και η εργατική συγκέντρωση στον τόπο της εργα-σίας4

Μερκαντιλισμός (Κρατικός) προστατευτισμός της οικονομίας Πρόκειται δη-λαδή για την επέμβαση του κράτους στην οικονομική ζωή με αποτέλε-σμα να περιορίζεται η ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα Ο μερκαντι-λισμός ήταν μία έκφανση της πολιτικής του κρατικού παρεμβατισμούστην οικονομία η οποία άρχισε τον 16ο αιώνα και έγινε εντονότερη κατάτη διάρκεια του 17ου Στη Γαλλία εδραιώθηκε παράλληλα με την απόλυ-τη μοναρχία και συνδέθηκε με το όνομα του laquoΓενικού Ελεγκτή των Οικο-νομικώνraquo Κολμπέρ (Jean Baptiste Colbert 1619-1685) γιrsquo αυτό και αυτή ηοικονομική πρακτική ονομάστηκε επίσης laquoκολμπερισμόςraquo Βασική πεποί-θηση του μερκαντιλισμού είναι ότι η δύναμη ενός κράτους κρίνεται απότα αποθέματά του σε χρυσό Έτσι το διεθνές εμπόριο (μερκαντιλισμός= εμποροκρατία) μετατράπηκε σε στίβο ενός ανελέητου ανταγωνισμούμεταξύ των κρατών Οι λόγοι που επέβαλαν αυτή την οικονομική πρακτι-κή ήταν η στροφή των ευρωπαϊκών κρατών στα εσωτερικά τους ζητήμα-τα μετά από μια μεγάλη περίοδο έντονων διεθνών (ευρωπαϊκών) συ-γκρούσεων (Τριακονταετής πόλεμος 1618-1648) με στόχο τη σταθερο-ποίηση της οικονομίας και την εξασφάλιση πρόσθετων εσόδων για τησυντήρηση και συγκρότηση στρατού στόλου και υπαλληλικής γραφειο-κρατίας Κύριοι άξονες ενός προγράμματος κρατικού παρεμβατισμούείναι α) η αύξηση των αποθεμάτων του χρυσού και του ρευστού νομί-σματος β) το θετικό εμπορικό ισοζύγιο δηλαδή αύξηση των εξαγωγώνκαι μείωση των εισαγωγών (με τελωνειακούς δασμούς που κάνουν ταεισαγόμενα προϊόντα ακριβότερα) γ) η ανάπτυξη και στήριξη της εθνι-κής παραγωγής με φοροαπαλλαγές ίδρυση κρατικών βιοτεχνιών ναυπή-γηση κρατικού εμπορικού στόλου

Φυσιοκρατία ndashndash ΟΟικονομικός φφιλελευθερισμός Οι Γάλλοι φυσιοκράτες θεω-ρούσαν ως βασική πηγή πλούτου τη γεωργία Αυτό οφειλόταν κυρίωςστο ότι η χώρα τους η Γαλλία ήταν η πρώτη αγροτική δύναμη στην

18 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 R Aron Η Βιομηχανική Κοινωνία δεκαοχτώ μαθήματα (1962) Αθήνα 1981 σελ 87-90

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 18

KE

ΦA

ΛA

IO

1

19ENOTHTA 1

5 βλ Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές ΟΕΔΒ σελ 21-226 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης laquoΑπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιraquo τόμ 1 Αθήνα 1977 σελ 394-396

Ευρώπη τον 18ο αι Αντίθετα στη Βρετανία που πλούτιζε από το διεθνέςεμπόριο ήταν επόμενο να προταθεί ως κύρια πηγή πλούτου και δύναμηςτο εμπόριο Το εμπόριο που ασκούσε κυρίως και έλεγχε η ανερχόμενηαστική τάξη δεν έπρεπε να περιορίζεται από καμία εξω-οικονομικήδύναμη και κυρίως από την κρατική εξουσία (η οποία δεν ελεγχόταν απότους αστούς) Γενικά το σύνθημα για τη νέα οικονομική σκέψη και στις δύοτις μορφές ήταν laquoLaissez-faire laissez-passerraquo δηλαδή laquoαφήστε τουςανθρώπους να δρουν ελεύθεροι στην οικονομική ζωή αφήστε τα αγαθά ναδιακινούνται ελεύθεραraquo5

Ένδοξη εεπανάσταση Πρόκειται για την εξέγερση της άρχουσας τάξης στηνΑγγλία (η εμπορική αστική τάξη των πόλεων και οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςτης υπαίθρου) εναντίον της βασιλικής απολυταρχίας Ο θεσμός της βασι-λείας νομιμοποιείται πλέον από τη θέληση του έθνους η οποία εκφράζε-ται (όπως προπαγάνδιζαν οι ανώτερες τάξεις) από το Κοινοβούλιο ΤοΚοινοβούλιο προσπάθησε να περιορίσει τις απολυταρχικές τάσεις τηςμοναρχίας και η αδιαλλαξία του μονάρχη Ιακώβου της δυναστείας τωνΣτιούαρτ οδήγησε σε δυναστική μεταβολή Ο νέος βασιλιάς ο πρίγκιπαςτης Οράγγης Γουλιέλμος έδωσε όρκο ότι θα σεβαστεί τη laquoΔιακήρυξητων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights 1689) η οποία αναγνώριζε την πρωτο-καθεδρία του Κοινοβουλίου για τη σύνταξη των νόμων και την επιβολήτων φόρων Αυτό το νέο πολιτικό καθεστώς αποτελεί τον προάγγελο τηςδιαφωτιστικής ιδεολογίας καθώς θεμελιώνεται στην πολιτική θεωρία τουTζον Λοκ η οποία μιλά για φυσικά δικαιώματα του ατόμου και ένα laquoσιω-πηρό συμβόλαιοraquo ανάμεσα στον ηγεμόνα και τους υπηκόους του για τηδιασφάλιση των δικαιωμάτων τους Η ένδοξη επανάσταση είναι ένα χαρα-κτηριστικό παράδειγμα της βαθιάς κρίσης στην οποία περιήλθαν οι εθνικέςμοναρχίες της Ευρώπης στα μέσα του 17ου αι6

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 19

Oι ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική

Η δδημιουργία ττων ππρώτων ααποικιών Οι 13 αγγλικές αποικίες στα ανατολικά παράλια της βόρειας Αμερικής

δημιουργήθηκαν σε μια μεγάλη περίοδο χρόνου (1607 ως το 1732)

Η ππροέλευση ττων ππρώτων ααποίκων

Οι άποικοι ήταν κυρίωςbull Άγγλοι Γάλλοι Γερμανοί και Σουηδοίbull Τεχνίτες κατεστραμμένοι μικροεπιχειρηματίες θύματα θρησκευτικών

διώξεων κατάδικοιbull Κοινό τους στοιχείο ήταν ότι όλοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη

Σύγκριση αανάμεσα σστις ααποικίες ττου ββορρά κκαι ττου ννότου

Tο 1763 Oι αποικίες του βορρά

bull Eίχαν 1000000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 40000 ήτανμαύροι σκλάβοι

bull Eίχαν αναπτύξει μια δυναμική αγροτική οικονομία παρόμοια με αυτήντης δυτικής Eυρώπης

bull Άκμαζαν από το εμπόριο η Bοστόνη η Nέα Yόρκη και η Φιλαδέλφειαήταν μεγάλα εμπορικά κέντρα

bull Διέθεταν τα πρώτα πανεπιστήμια (Xάρβαρντ Γέιλ Πρίνστον) τα οποίααποτέλεσαν τους χώρους διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού

Oι αποικίες του νότουbull Eίχαν 750000 κατοίκους περίπου από τους οποίους οι 300000 ήταν

μαύροι σκλάβοι

2Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜ infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo middotOacuteAcircIacutemiddotUacuteUgraveEumlUcircrsaquomiddot

prod middotIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 20

KE

ΦA

ΛA

IO

1

bull Στηρίζονταν οικονομικά στις μεγάλες φυτείες καπνού ρυζιού καιβαμβακιού οι οποίες άνηκαν σε Eυρωπαίους αποίκους και καλλιερ-γούνταν από τους μαύρους

bull Eίχαν λίγες μεγάλες πόλεις

Ο ττρόπος δδιοίκησης κκαι οοργάνωσης ττων ααποικιών

Κάθε πολιτεία είχε έναν κυβερνήτη διορισμένο από την Αγγλία Μία συνέλευση αποίκων είχε λόγο στην ψήφιση των νόμων και στην

έγκριση των φόρων Στη συνέλευση αυτή δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέ-γεσθαι είχαν μόνο ορισμένοι από τους πλούσιους αποίκους

Οι άποικοι δεν εκπροσωπούνταν στο αγγλικό κοινοβούλιο Tο εξωτερικό εμπόριο ελεγχόταν πλήρως από την Aγγλία

Η ααποικιακή κκρίση κκαι ηη ααμερικανική εεπανάσταση

Τα ααίτια ττης ααμερικανικής εεπανάστασης

Η δυσφορία των αναπτυγμένων οικονομικά αποικιών για την κηδεμονίατης Αγγλίας

Η απαγόρευση της Αγγλίας να εκμεταλλευτούν οι άποικοι τα νέα εδάφηπου είχε καταλάβει στην αμερικανική ήπειρο (Καναδάς Φλόριντα)

Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία για την κάλυψη των εξόδων τουΕπταετούς πολέμου (1756-1763)

Το laquoμποϊκοτάζraquo των αποίκων στα αγγλικά προϊόντα Οι άποικοι σταμάτη-σαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα

Η ααφορμή γγια ττην ααμερικανική εεξέγερση

Οι άποικοι αντιδρώντας στον φόρο του τσαγιού κατέστρεψαν αγγλικάφορτία τσαγιού στη Βοστόνη

Οι Άγγλοι ως αντίποινα επέβαλαν εμπορικούς περιορισμούς στο λιμάνιτης Βοστόνης

Τα γγεγονότα ππου οοδήγησαν σστη ΔΔιακήρυξη ττης AAνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776)

Στο Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος 1774) με συμμετοχή αντι-προσώπων από όλες τις αποικίες υπήρχε διάθεση συμβιβασμού

Ο βασιλιάς της Αγγλίας (Γεώργιος Γrsquo) ήταν αδιάλλακτος και επέλεξε τηνένοπλη σύγκρουση

Οι άποικοι νίκησαν στη μάχη του Λέξινγκτον (Απρίλιος 1775) κι αυτόσήμανε την οριστική ρήξηbull Οι ριζοσπάστες διανοούμενοι οπαδοί του Διαφωτισμού (Τόμας Πέιν)

κυκλοφορούσαν φυλλάδια υπέρ της ανεξαρτησίαςbull Διαμορφώθηκε η αμερικανική εθνική συνείδηση

21ENOTHTA 2

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 21

22 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

7 Η συνθήκη συμμαχίας με τη Γαλλία έγινε στις αρχές του 1778 όταν και η Γαλλία κήρυξε τον πόλεμο κατάτης Αγγλίας

bull Το Κογκρέσο ψήφισε τη Διακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776) Η Διακήρυξη απηχούσε ιδέες του Διαφωτισμού και είχε συντα-χθεί από τους Τόμας Τζέφερσον και Βενιαμίν Φραγκλίνο

Η ννίκη ττων ααποίκων σστον ππόλεμο ττης αανεξαρτησίας ((αμερικανική εεπανά-σταση)

Αρχικά οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν δυσκολίες Αρχιστράτηγος ήταν οΤζορτζ Ουάσινγκτον Μετά το 1778 όμως οι Αμερικανοί εκμεταλλεύτη-καν τις αντιθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων και σύναψαν συμμαχίες μετη Γαλλία την Ισπανία την Ολλανδία χώρες που ήθελαν να περιορίσουντη δύναμη της Αγγλίας7

Αποτέλεσμα των συμμαχιών ήταν η άφιξη γαλλικών στρατευμάτων στηνΑμερική σε βοήθεια των αποίκων

H ήττα των Άγγλων στη μάχη του Γιόρκταουν (1781) σήμανε το τέλος τουπολέμου της ανεξαρτησίας

Ανεξαρτησία κκαι ννέο κκράτος

Η οοργάνωση ττου ννέου κκράτους ΗΗνωμένες ΠΠολιτείες ττης ΑΑμερικής

Η Αγγλία αναγνώρισε τις αποικίες ως ανεξάρτητο κράτος με το όνομα Ηνωμέ-νες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) με τη συνθήκη των Βερσαλλιών το 1783

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787) ανακήρυξε τη χώρα ομοσπονδία πολιτειώνκαι βασίστηκε στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Η κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει γιαbull την οικονομίαbull την άμυναbull την εξωτερική πολιτική

Οι πολιτείες ρυθμίζουν μόνες τουςbull ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησηςbull δικαιοσύνηςbull εκπαίδευσηςbull αστυνόμευσης

Η ααρχή ττης δδιάκρισης ττων εεξουσιών H νομοθετική εξουσία

bull Το Κογκρέσο αποτελείται από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπρο-σώπων και ασκεί τη νομοθετική εξουσία

bull Κάθε πολιτεία εκπροσωπείται στη Γερουσία από δύο γερουσιαστέςbull Οι πολιτείες εκπροσωπούνται στη Βουλή των Αντιπροσώπων αναλο-

γικά προς τον πληθυσμό τους

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 22

KE

ΦA

ΛA

IO

1

23ENOTHTA 2

H εκτελεστική εξουσίαbull Ο Πρόεδρος εκλέγεται κάθε 4 χρόνια από ένα σώμα εκλεκτόρων και

ασκεί την εκτελεστική εξουσία με δικαίωμα μιας επανεκλογήςbull Πρώτος Πρόεδρος εκλέχτηκε το 1789 ο Τζορτζ Ουάσινγκτον προς

τιμήν του οποίου πήρε το όνομά του η πρωτεύουσα του νέου κρά-τους

Η δικαστική εξουσία bull Eίναι ανεξάρτητη και αιρετή

1607-1732 Δημιουργία αγγλικών αποικιών στη βόρεια Αμερική1756-1763 Επταετής πόλεμος Αγγλίας-Γαλλίας1773 Η laquoγιορτή του τσαγιούraquo (Δεκέμβριος )1774 Σύγκληση του Κογκρέσου της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος)1776 O πόλεμος της ανεξαρτησίας (4 Iουλίου) 1775 Μάχη του Λέξινγκτον με αφορμή τη σύγκρουση των Άγγλων

στρατιωτών με την αμερικανική πολιτοφυλακή ο βασιλιάς Γε-ώργιος Γrsquo κηρύσσει τους αποίκους επαναστάτες (Aπρίλιος)

1776 Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (4 Iουλίου)1778 Συμμαχία ΗΠΑ με Γαλλία η Γαλλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά

της Αγγλίας και στέλνει στρατό στην Αμερική να πολεμήσειστο πλευρό των αποίκων (Φεβρουάριος)

1781 Μάχη στο Γιορκτάουν και ήττα των Άγγλων (Oκτώβριος)1783 Συνθήκη Βερσαλλιών οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ανεξάρτητο

κράτος1787 Σύνταγμα ΗΠΑ Οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ομοσπονδία πολι-

τειών1789 Εκλογή του Τζορτζ Ουάσινγκτον ως πρώτου προέδρου των

ΗΠΑ

1 ΝΝα δδιαβάσετε ττην ππηγή ΚΚατόπιν ννα ττη μμελετήσετε ππαράλληλα μμε ττηνπηγή 33α ττης ππροηγούμενης εενότητας ΝΝα κκαταγράψετε ττα σσυμπεράσματάσας σσε σσύντομο κκείμενο

Βασικοί άξονες της πηγής αυτής της ενότητας (το προοίμιο της Διακήρυξηςτης Ανεξαρτησίας 4 Ιουλίου 1776) είναι οι ακόλουθοι

bull Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοιbull Υπάρχουν ατομικά δικαιώματα που δεν μπορούν να καταργηθούν (να

παραγραφούν) όπως της ζωής της ελευθερίας της αναζήτησης τηςευτυχίας

bull Οι κυβερνήσεις νομιμοποιούνται μόνο με τη διασφάλιση αυτών των δι-καιωμάτων

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 23

bull Η εξουσία των κυβερνήσεων πηγάζει από τη συγκατάθεση των κυβερ-νωμένων (του λαού)

bull Ο λαός έχει το δικαίωμα να αντικαταστήσει την κυβέρνησή του αναυτή έρθει σε αντίθεση με τα συμφέροντά του

bull Κριτήριο μιας επιτυχημένης και αποδεκτής κυβέρνησης είναι η ευτυ-χία των πολιτών

Είναι αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της ιδεολογίας του Διαφωτισμού στηνΑμερικανική Διακήρυξη Οι συντάκτες της φαίνεται να έχουν υπόψη τους τιςπολιτικές ιδέες του Τζον Λοκ κάποιες από τις οποίες παραθέτει η πηγή 3ατης πρώτης ενότητας Ο αγγλικός Διαφωτισμός είχε θεμελιώσει την έννοιατου κοινωνικού συμβολαίου με βάση το οποίο ασκούνταν η μοναρχική εξου-σία Η εξουσία του μονάρχη δεν ήταν απόλυτη αντίθετα ελεγχόταν από έναισχυρό κοινοβούλιο που προωθούσε τα αιτήματα και προστάτευε τα δικαιώ-ματα του λαού Παρατηρώντας εξάλλου τη χρονολογία συγγραφής τωνδύο δοκιμίων περί διακυβερνήσεως του Λοκ (1689) βλέπουμε ότι βρισκόμα-στε ένα μόλις χρόνο μετά την ένδοξη επανάσταση8 στην Αγγλία και την ίδιαχρονιά που ο Άγγλος μονάρχης ορκίστηκε την υπεράσπιση της laquoΔιακήρυξηςτων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights) Οι Αμερικανοί άποικοι υιοθέτησαν την ιδέατου laquoκοινωνικού συμβολαίουraquo γιατί τους έδινε εκείνο ακριβώς το δικαίωμαπου απαιτούσαν οι περιστάσεις (= εξέγερση) το δικαίωμα αντίστασης ενά-ντια σε έναν καταπιεστή μονάρχη (τον Γεώργιο της Αγγλίας)

2 ΝΝα ααναζητήσετε εεπιδράσεις ττων ππολιτικών θθέσεων ττου ΜΜοντεσκιέ σστοντρόπο ππολιτειακής οοργάνωσης ττων ΗΗΠΑ

Η κύρια πολιτική ιδέα του Μοντεσκιέ η αρχή της διάκρισης των εξουσιώνβρίσκει την εφαρμογή της στο αμερικανικό σύνταγμα του 1787 Το αμερικα-νικό σύνταγμα διαχωρίζει ρητά τα τρία είδη της εξουσίας νομοθετική εκτελε-στική και δικαστική και απαγορεύει την άσκηση δύο ή περισσότερων μορφώνεξουσίας από το ίδιο σώμα Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τα δύοσώματα που απαρτίζουν το Κογκρέσο τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντι-προσώπων Ο Πρόεδρος που εκλέγεται από ένα χωριστό σώμα εκλεκτόρωνασκεί την εκτελεστική εξουσία Τέλος η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητηκαι αιρετή Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η συγκέντρωση περισσότερωναπό μίας εξουσίας σε ένα πρόσωπο ή σώμα που θα εξέθετε σε κίνδυνο τοδημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος

Εικόνα-Xάρτης 1 Oι 113 ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική κκαι ηη ααμερικα-νική εεπανάσταση

Ο χάρτης απεικονίζει τις δεκατρείς αποικίες που ίδρυσαν οι Άγγλοι κατά τον 17οαιώνα και στις αρχές του 18ου και οι οποίες αργότερα επαναστάτησαν ΓεωργίαΝότια Καρολίνα Βόρεια Καρολίνα Βιρτζίνια Μαίρυλαντ Ντελαγουέρ Nιου

24 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

8 Βλέπε ενότητα 1 ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 24

KE

ΦA

ΛA

IO

1

25ENOTHTA 2

Tζέρσεϊ Πενσυλβάνια Νέα Υόρκη Κονέκτικατ Ρόουντ Άιλαντ Nιου ΧάμσαϊρΜασαχουσέτη Οι αποικίες αυτές είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους οι οποίεςοφείλονταν τόσο στη διαφορετική προέλευση των κατοίκων τους όσο και στιςκλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες Οι αποικίες του βορρά ήταν περισ-σότερο πυκνοκατοικημένες με ανεπτυγμένη οικονομία και φιλελεύθερη ιδεολο-γία ενώ οι αποικίες του νότου ήταν αραιοκατοικημένες κυριαρχούσε η μεγάληιδιοκτησία και μια συντηρητική ιδεολογία (λχ ήταν υπέρ της δουλείας)

Εικόνα 2 H laquolaquoγιορτή ττου ττσαγιούraquoΤη νύκτα της 16ης Δεκεμβρίου του 1773 αγανακτισμένοι κάτοικοι της Βοστό-νης (Μασαχουσέτη) μεταμφιεσμένοι σε Ινδιάνους πέταξαν στη θάλασσα αγ-γλικό τσάι που ανήκε στην αγγλική εταιρεία των Ινδιών αντιδρώντας με τοντρόπο αυτό στη φορολογική πολιτική της μητρόπολης Αγγλίας Η εταιρείατων Ινδιών είχε το μονοπώλιο του τσαγιού στις 13 αποικίες9 Η δυναμική αυτήαντίδραση των Αμερικανών αποίκων ένδειξη της ελευθεροφροσύνης είχεαλυσιδωτές αντιδράσεις με αποκορύφωμα το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας(Σεπτέμβριος 1774) και τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (Ιούλιος 1776)

Εικόνα 3 Tζ TTράμπουλ laquolaquoH υυπογραφή ττης ααμερικανικής ΔΔιακήρυξηςτης ΑΑνεξαρτησίας 44 IIουλίου 11776raquo

Στο μέσον της εικόνας όρθιοι διακρίνονται με σκούρα ενδυμασία οι δύοσυντάκτες της Διακήρυξης ο Τόμας Τζέφερσον και ο Βενιαμίν ΦραγκλίνοςΗ Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αποτελεί την πρώτη πρακτική εφαρμογήτων πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού και θεμελίωσε ιδεολογικά την αμερι-κανική επανάσταση Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ψηφίστηκε από τηΣυνέλευση της Φιλαδέλφειας (το Κογκρέσο τη γενική συνέλευση των αντι-προσώπων των επαναστατημένων αποίκων) στις 4 Ιουλίου 1776

Παράθεμα H ΔΔιακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίαςΓια την ανάλυση του παραθέματος βλ την απάντηση στην ερώτηση 1 τουσχολικού βιβλίου

Επταετής ππόλεμος ((1756-1763) Η Αγγλία ήταν δυσαρεστημένη από τηνεπέμβαση της Γαλλίας στον πόλεμο για τη διαδοχή της Αυστρίας (όταν ηΜαρία Θηρεσία ανέβηκε στον αυστριακό θρόνο στη θέση του πατέρα τηςΚαρόλου ΣTrsquo το 1740 τα πιο ισχυρά κράτη της Ευρώπης ndashΙσπανία ΠρωσίαΓαλλίαndash αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της διαδοχής της και επιτέθηκαν στηνΑυστρία με στόχο την κατάληψη εδαφών της δυναστείας των Αψβούργων)Επιπλέον η Αγγλία εποφθαλμιούσε τις γαλλικές αποικίες στον Καναδά καιστην Ινδία Το 1756 έγινε αντιστροφή συμμαχιών Η Αγγλία συμμάχησε με την

9 Β Σκουλάτου Ν Δημακοπούλου Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη ΟΕΔΒ 2002 σελ 173-174

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 25

26 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

10 Βλ ενδεικτικά S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης όπ σελ 473-474

Πρωσία εναντίον τηςΓαλλίας και της Αυστρί-ας10 Ο πόλεμος πουχαρακτηρίζεται ως πρώ-τος παγκόσμιος έληξεμε νικήτρια την αγγλο-πρωσική πλευρά και ηΓαλλία αναγκάστηκε ναπαραχωρήσει στην Αγ-γλία τον Καναδά Απο-τέλεσμα του Επταετούςπολέμου ήταν ολόκλη-ρη η βόρεια Αμερική ε-κτός από το τμήμα δυτικά των Απαλαχίων που κατοικείται από ιθαγενείςκαι της Λουϊζιάνας (δυτικά του ποταμού Μισισιπή) που ανήκε στην Ισπα-νία να βρεθεί κάτω από αγγλική επιρροή Η πολιτική της Αγγλίας μετάτον Επταετή πόλεμο την έφερε σε σύγκρουση με τους αποίκους Η πολι-τική αυτή εκφράστηκε α) με την απαγόρευση της επέκτασης των εδαφών των αποίκων προς τη

δύση (περιοχή του ποταμού Οχάιο)β) με την πρόθεση της Αγγλίας να κάνει απόσβεση των πολεμικών της

δαπανών με την επιβολή νέων φόρων και δασμών σε βάρος των αποί-κων

Παραϊστορικά

Ένας άάποικος ππεριγράφει ττον εεαυτό ττουlaquoΠοιος είναι λοιπόν ο Αμερικανός αυτός ο νέοςάνθρωπος Είναι είτε ένας Ευρωπαίος είτε οαπόγονος κάποιου Ευρωπαίου φορέας αυτήςτης περίεργης μείξης αίματος που δεν τη συνα-ντά κανείς σε καμιά άλλη χώρα [] θα μπο-ρούσα να σας δώσω σαν παράδειγμα μια οικο-γένεια που ο παππούς ήταν Άγγλος και ηγυναίκα του Ολλανδή Ο γιος του παντρεύτηκεμια Γαλλίδα και τα τέσσερα παιδιά τους έχουντώρα γυναίκες διαφορετικής εθνικότηταςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 26

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η οοργάνωση ττης γγαλλικής κκοινωνίας κκατά ττον 118ο ααιώνα ((προεπανα-στατικά)

Η γαλλική κοινωνία κατά την προεπαναστατική περίοδο ήταν αυστηράδιαχωρισμένη σε τρεις τάξεις με κριτήριο την καταγωγή και τα προνόμιαπου απολάμβανε η κάθε τάξη Οι τρεις τάξεις ήτανbull Οι ανώτεροι κληρικοί αποτελούσαν το 05 του συνολικού πληθυσμούbull Οι ευγενείς αντιπροσώπευαν το 15 του πληθυσμού(Και οι δύο παραπάνω τάξεις είχαν πολλά προνόμια και δε φορολογού-

νταν)bull Η τρίτη τάξη (αστοί αγρότες και εργάτες) αποτελούσαν το 98 του

πληθυσμού Είχαν πολλές υποχρεώσεις και πλήρωναν το σύνολο τωνφόρων

Οι εεπιπτώσεις ττου ππαλαιού κκαθεστώτος

Η προεπαναστατική κοινωνική δομή ονομάστηκε laquoπαλαιό καθεστώςraquo Το παλαιό καθεστώς προκάλεσε δυσαρέσκεια και δυσφορία στην τρίτη

τάξη που δεν είχε προνόμια bull Τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια όπως ήταν φυσικό την προκαλούσε

στην αστική τάξη που ενώ δέσποζε οικονομικά αποκλειόταν από τηλήψη των πολιτικών αποφάσεων

Η ππρώτη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΜΜάιος 11789 -- ΑΑύγουστος1792Η ΣΣυνέλευση ττων ΓΓενικών TTάξεων

Το αίσθημα γενικής δυσφορίας που εδραιώθηκε στη γαλλική κοινωνίααπό την επιδείνωση των συνθηκών ζωής ανάγκασε τον βασιλιά Λουδο-

3Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

laquoparamiddotIumlmiddotEgravefi IcircmiddotıAcircUcircUgraveOgrave˜raquoinfinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlcentEgravemiddotIcirclsaquoUacute˘IacuteEuml permilEgraveIcircmiddotEgraveˆIgraveiquestUgraveˆOacuteUgraveOcirc˘ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘OcircIumlrsaquoUgraveEuml

iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquoraquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml)

prod currenIcircUacuteEumlIacuteEuml IcircmiddotEgrave Euml AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

(1789-1794)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 27

28 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

βίκο ΙΣΤrsquo να συγκαλέσει Συνέλευση των Γενικών Τάξεων (Μάιος 1789) Στη Συνέλευση των Γενικών Tάξεων η laquoτρίτη τάξηraquo απαίτησε μεταρρυθμί-

σεις αλλά ο βασιλιάς ζήτησε νέους φόρους Η τρίτη τάξη αντέδρασε στα νέα φορολογικά μέτρα του βασιλιά και

αυτοανακηρύχθηκε σε Εθνοσυνέλευση Ο βασιλιάς όμως δεν αναγνώ-ρισε την Εθνοσυνέλευση και έκλεισε την αίθουσα του συνεδρίου Οι αντι-πρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν τότε στην αίθουσα τουσφαιριστηρίου όπου και ορκίστηκαν (ο laquoόρκος του σφαιριστηρίουraquo 20Ιουνίου 1789) ότι θα δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και η Εθνοσυνέλευση αυτοανα-κηρύχθηκε σε Συντακτική11 (9 Ιουλίου 1789) Στην προσπάθεια του βασι-λιά να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση οι πολίτες αντέδρασαν δυναμικά καιεξεγέρθηκαν bull Αποφάσισαν να υπερασπιστούν την Εθνοσυνέλευση και κατέλαβαν τη

Βαστίλη μισητό σύμβολο της απολυταρχίας (14 Ιουλίου 1789) Η 14ηΙουλίου αποτελεί σήμερα εθνική γιορτή των Γάλλων

bull Παράλληλα όλο και περισσότερες περιοχές στην ύπαιθρο επαναστα-τούσαν

Οι εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική Συνέλευση bull κατάργησε τα προνόμια (4 Aυγούστου 1789) καιbull ψήφισε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Aυγούστου 1789) Οι ενέργειες αυτές της Συνέλευσης διαπνέο-νταν από τα ιδεώδη του Διαφωτισμού

Ο βασιλιάς τελικά αναγκάστηκε να αποδεχτεί αυτές τις αποφάσεις ύ-στερα από την κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλλιών (5 Οκτωβρίου1789)

Τα ππολιτικά ρρεύματα ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Στη Συντακτική συνέλευση διαμορφώθηκαν τρία πολιτικά ρεύματα Οιπαρατάξεις αυτές ονομάστηκαν συμβατικά από τις θέσεις στις οποίεςκάθονταν (αλλά τα ονόματα αυτά μέχρι και σήμερα είναι έντονα φορτι-σμένα ιδεολογικά)bull Η δεξιά δεν επιθυμούσε περαιτέρω μεταβολές του παλαιού καθεστώ-

τοςbull Το κέντρο αποδεχόταν τη μοναρχία αλλά με συμμετοχή ευγενών και

μεγαλοαστών στη λήψη των αποφάσεωνbull Η αριστερά είχε ως όραμα το αμερικανικό πολίτευμα (αβασίλευτη

δημοκρατία)

11 Μια Συντακτική εθνοσυνέλευση αλλάζει το πολίτευμα ενός κράτους Μια Αναθεωρητική εθνοσυνέλευση(βουλή) αλλάζει κάποιες διατάξεις του συντάγματος αλλά όχι το πολίτευμα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 28

29

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττης εεπανάστασης

Συνέπεια της συμμετοχής του λαού στις εξελίξεις ήταν η δημιουργία πο-λιτικών οργανώσεων (λέσχες) Οι ιδέες της επανάστασης γίνονταν ολο-ένα και περισσότερο κτήμα περισσότερων ανθρώπων Ιδιαίτερα στη διά-δοση των ιδεών της επανάστασης βοήθησαν bull Οι λέσχες (λχ Ιακωβίνοι Κορδελιέροι) που κινητοποιούσαν μεγάλο

αριθμό πολιτώνbull Tα πολιτικά φυλλάδια και οι εφημερίδες που πολλαπλασιάστηκαν

Το ππολίτευμα ττης σσυνταγματικής μμοναρχίας

Η Συντακτική συνέλευση ψήφισε το πρώτο σύνταγμα της Γαλλίας το1791 εγκαθιδρύοντας το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας Σύμ-φωνα με το Σύνταγμαbull Το έθνος ανακηρύχτηκε κυρίαρχοbull Η Νομοθετική συνέλευση (Βουλή) ορίστηκε ως νομοθετικό σώμαbull Ο βασιλιάς θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία μαζί με έξι υπουρ-

γούςbull Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητηbull Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι κατείχαν περιουσία και πλήρωναν

φόρους

Περαιτέρω εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει και σοβαρά οικονομικάπροβλήματα Αυτά την ώθησαν σε περαιτέρω ενέργειες bull Προέβη στην εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου η οποία χρη-

σιμοποιήθηκε ως εγγύηση για την έκδοση χαρτονομίσματοςbull Οι κληρικοί θεωρήθηκαν λειτουργοί του κράτους και όφειλαν υπακοή

στην πολιτείαbull Οι συντεχνίες καταργήθηκαν και απαγορεύτηκαν οι απεργίες

Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από τον βασιλιά ο οποίος προσπά-θησε να διαφύγει από το Παρίσι αλλά έγινε αντιληπτός και αναγκάστηκενα επιστρέψει ούτε από την εκκλησία

Η ΝΝομοθετική σσυνέλευση κκαι ηη ππολιτική ττων ΓΓιρονδίνων

Η Νομοθετική σσυνέλευση που προήλθε από τις εκλογές του 1791 ελεγ-χόταν από τους Γιρονδίνους Η συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει σοβαράπροβλήματα bull τόσο στο εξωτερικό ο βασιλιάς και ορισμένοι αριστοκράτες σε συ-

νεννόηση με τους βασιλείς της Αυστρίας και της Πρωσίας σχεδίαζανεπίθεση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος

bull όσο και στο εσωτερικό τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα του λαού ndashοιlaquoαβράκωτοιraquondash αξίωναν την έκπτωση του βασιλιά

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 29

30 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι Γιρονδίνοι εκτιμώντας ότι ο πόλεμος εναντίον εξωτερικών εχθρών τηςΓαλλίας θα συσπείρωνε τον λαό κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Αυ-στρίας και της Πρωσίας (20 Aπριλίου 1792)

Ύστερα από τις πρώτες αποτυχίες του γαλλικού στρατού την ύποπτηστάση του βασιλιά και την πείνα τα λαϊκά στρώματα ανέλαβαν επανα-στατική δράση (κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού 10 Αυγού-στου 1792)

H Νομοθετική Συνέλευσηbull Έθεσε τον βασιλιά υπό περιορισμόbull Έδωσε την εκτελεστική εξουσία σε ένα συμβούλιο με επικεφαλής τον

Δαντόν ο οποίος ήταν στέλεχος των Κορδελιέρωνbull Αναγνώρισε το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας (όλοι οι άντρες

απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα)bull Δήμευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών που διέφυγαν στο εξωτε-

ρικόbull Διαχώρισε την εκκλησία από το κράτοςbull Κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο

Η νίκη των Γάλλων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) κατά των Πρώσωνέσωσε την επανάσταση

Η δδεύτερη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΣΣεπτέμβριος 11792 --Ιούλιος 11794

Οι εενέργειες ττης ΣΣυμβατικής σσυνέλευσης

Η Συμβατική συνέλευση αναδείχτηκε έπειτα από καθολική ψηφοφορία bull Κατάργησε τη μοναρχία (ύστερα από πρόταση των Ορεινών) στις 21

Σεπτεμβρίου 1792bull Εγκαθίδρυσε (για πρώτη φορά στην Ευρώπη) το πολίτευμα της αβα-

σίλευτης δημοκρατίαςbull Άλλαξε το ημερολόγιο και καθιέρωσε τα έτη της Δημοκρατίαςbull Καταδίκασε τον βασιλιά και τη βασίλισσα σε θάνατο (1793)bull Συνέχισε τον πόλεμο με στόχο την κατάληψη των εδαφών που θεω-

ρούνταν γαλλικά στο Βέλγιο και στις όχθες του ποταμού Ρήνου

Tα ππροβλήματα ττης ΣΣυμβατικής ((τέλη 11792 -- ααρχές 11793)

Η συνέχιση του πολέμου συσπείρωσε εναντίον της Γαλλίας πολλέςευρωπαϊκές χώρες

Ταυτόχρονα σημειώθηκαν αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό(1793 στην επαρχία της Βανδέας) και η οικονομική κατάσταση επιδεινω-νόταν ιδίως για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα

Η ππτώση ττων ΓΓιρονδίνων κκαι ηη εεπαναστατική κκυβέρνηση ττων ΟΟρεινών

Η Συμβατική μετά από πιέσεις των Ορεινών (όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έ-παιζαν οι Ιακωβίνοι)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 30

31

bull Σύστησε την Eπιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας και την Επιτροπή ΓενικήςΑσφάλειας καθώς και επαναστατικά δικαστήρια με στόχο την κατα-στολή της αντεπανάστασης

bull Διέταξε τη σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793)bull Ενέκρινε το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου 1793)

Οι Ορεινοί με ηγέτη τον Ροβεσπιέρο σχημάτισαν επαναστατική κυβέρ-νηση (4 Δεκεμβρίου 1793) και επέβαλαν την περίοδο της ΤρομοκρατίαςΔύο όψεις της Τρομοκρατίας είναι bull Ο στρατός χρησιμοποιήθηκε για την καταστολή των εσωτερικών ε-

χθρών και όχι μόνο για εξωτερικούςbull Στο όνομα της προστασίας της επανάστασης εκτελέστηκαν 40000

ύποπτοι για αντεπαναστατική δράσηbull Kαταργήθηκε η χριστιανική θρησκεία και θεσπίστηκε η λατρεία του

Ανώτατου Όντος bull Άλλαξε το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών

Τα ακραία μέτρα προκάλεσαν αντιδράσεις και ο Ροβεσπιέρος εκτελέ-στηκε (28 Ιουλίου 1794) μαζί με 20 συνεργάτες του

1788-1789 Βαρύς χειμώνας και πείνα αναγκάζουν τον λαό σε λεηλασίες1789 Έναρξη γαλλικής επανάστασης

Η Συνέλευση των Γενικών Τάξεων στο ανάκτορο των Βερ-σαλλιών (Μάιος)

Ο όρκος του σφαιριστηρίου οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τά-ξης ορκίζονται να δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία (Ιούνιος)

Η Εθνοσυνέλευση αυτοανακηρύσσεται σε Συντακτική (Ιού-λιος)

Κατάληψη της Βαστίλης (14 Ιουλίου) Κατάργηση των προνομίων (4 Αύγουστου) Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Αυγούστου) Ο βασιλιάς δέχεται τις αποφάσεις της Συντακτικής συνέλευ-

σης ύστερα από την κατάληψη των Βερσαλλιών (5 Οκτω-βρίου )

1791 Η Συντακτική ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας συ-νταγματική μοναρχία

1792 Η Νομοθετική συνέλευση κηρύσσει τον πόλεμο κατά τηςΠρωσίας (20 Απριλίου)

Ο λαός του Παρισιού καταλαμβάνει τα ανάκτορα του Κερα-μεικού (10 Αυγούστου)

Νίκη των Γάλλων κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμ-βρίου)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 31

32 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Η Συμβατική συνέλευση ύστερα από πρόταση των Ορεινώνκαταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της αβα-σίλευτης δημοκρατίας (21 Σεπτεμβρίου)

1793 Αντεπανάσταση της Βανδέας (Iανουάριος) Εκτέλεση του βασιλιά (21 Iανουαρίου) Σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων από τη Συμβατική συ-

νέλευση που ελέγχεται από τους Ιακωβίνους (Iούνιος) Έγκριση από το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου) Eπαναστατική κυβέρνηση του Ροβεσπιέρου ndash περίοδος Τρο-

μοκρατίας (4 Δεκεμβρίου)1794 Καταδίκη Ροβεσπιέρου σε θάνατο (28 Iουλίου)

1 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ΣΣτη σσυνέχεια κκαι ααφού ξξαναμελετήσετε ττιςπηγές 33 κκαι 44 ττης εενότητας 11 ννα σσυντάξετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττις εεπι-δράσεις ττου ΔΔιαφωτισμού σστη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπουκαι ττου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης

Στην πηγή 1 της ενότητας 3 (η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπουκαι του πολίτη 1789) διαφαίνεται με σαφήνεια η επίδραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού στη γαλλική επανάσταση Υπάρχει αναφορά ακόμα και με τηνίδια διατύπωση των ιδεών που διακήρυξαν οι πιο διακεκριμένοι διαφωτι-στές όπως ο Λοκ ο Ρουσό ο Βολτέρος ο Μοντεσκιέ κά Παραθέτουμεαναλυτικότερα τον παρακάτω πίνακα

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

Ενότητα 3ηΓαλλική

επανάσταση

Πηγή 3 αΛοκ

Πηγή 3 βΡουσό

Πηγή 4Μοντεσκιέ

Πηγή 1

Ο λαός έχει δικαίωμα αντίστασης και χρήσης βίαςκατά ενός άδικου και τυραννικού ηγεμόνα

Η εξουσία πηγάζει από τη λαϊκή βούληση Κάθεεξουσία απορρέει από τον λαό και υπάρχει υπέραυτού

Τα τρία είδη εξουσίας ndashνομοθετική εκτελεστικήδικαστικήndash δεν πρέπει να συμπίπτουν στο ίδιοπρόσωπο ή θεσμό γιατί απειλείται η ελευθερίατων πολιτών

Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και απολαμ-βάνουν ισότητα δικαιωμάτων Σκοπός του κρά-τους είναι η διαφύλαξη των laquoφυσικώνraquo δικαιωμά-των (ζωής ελευθερίας ιδιοκτησίας) Κάθε εξου-σία πηγάζει από το έθνος και σέβεται τη γενικήβούληση

Ενότητα 1ηΔιαφωτισμός

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 32

33

Επομένως η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτητης γαλλικής επανάστασης αποτελεί ουσιαστικά έκφραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού Ο Διαφωτισμός προπαγάνδισε με σθένος την ελευθερία καιτην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμά-των τους Η Διακήρυξη τα έκανε αυτά πράξη Η Διακήρυξη εξάλλου έρχε-ται ως θεματοφύλακας των δικαιωμάτων που ο Διαφωτισμός είχε θεωρήσειθεμελιώδη (laquoφυσικάraquo και απαράγραπτα) και που δεν είχε σεβαστεί η από-λυτη εξουσία της εποχής Αποτελούσε μάλιστα laquoηχώraquo ανάλογης διακήρυ-ξης των Αμερικανών επαναστατών το 1776 με τη διαφορά όμως ότι δεναπευθυνόταν μόνο στους Γάλλους αλλά σε όλους τους λαούς του κόσμουΤο χαρακτηριστικό αυτό laquoτην κατέστησε σημείο αναφοράς όλων τωνλαώνraquo12

2 ΝΝα μμελετήσετε κκαι σστη σσυνέχεια ννα σσχολιάσετε ττην εεικόνα 22

Ο πίνακας εκπέμπει τον ενθουσιασμό που έχει συνεπάρει τον καλλιτέχνηndashόπως και την πλειοψηφία των πνευματικών ανθρώπων της εποχήςndash για ταδραματικά γεγονότα της επανάστασης Στην ατμόσφαιρα που αναδύει οπίνακας υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση ότι οι πρωταγωνιστές βιώνουν μιασημαντική καμπή στη γαλλική ιστορία και ότι σημαντικές βελτιώσεις πρόκει-ται να επέλθουν στη γαλλική κοινωνία Διαφαίνεται η πίστη στην έναρξη μιαςνέας εποχής που κύρια χαρακτηριστικά της θα είναι η αδελφοσύνη ισό-τητα και η ελευθερία

Σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο που ζητωκραυγάζει και ορκίζεταιμε υψωμένο το δεξί χέρι ότι θα πολεμήσει για σύνταγμα γεννιέται τοπνεύμα της δημοκρατίας και της συναδέλφωσης Άνθρωποι παραληρούναγκαλιάζονται και συμμετέχουν ολόψυχα στην ιστορική απόφαση της Εθνο-συνέλευσης να δώσει σύνταγμα στη Γαλλία Στη μέση πάνω σε ένα τραπέζιγια να είναι ορατός από όλους κάποιος διαβάζει τον όρκο και υψώνει τοδεξί του χέρι Οι άλλοι γύρω του και πίσω σε ολόκληρη την αίθουσα υψώ-νουν κι αυτοί το χέρι τους και ορκίζονται πίστη στο σύνταγμα Μπροστά τουτρεις άνθρωποι δίνουν τα χέρια και κάνουν πράξη το σύνθημα της γαλλικήςεπανάστασης αδελφοσύνη Ο ένας από αυτούς αριστερά είναι ιερωμένοςο άλλος δεξιά φαίνεται από την ενδυμασία του να είναι ευγενής Στο μέσονένας άλλος (εκπρόσωπος της αστικής τάξης) τους ενώνει Στο πανηγύριτης δημοκρατίας συμμετέχουν όλες οι τάξεις αλλά και όλες οι ηλικίεςκαθώς φαίνεται από τους δύο νέους που υποβαστάζουν έναν ηλικιωμένοστα αριστερά της εικόνας Πάνω αριστερά ένας ορμητικός άνεμος εισβάλ-λει μέσα στην αίθουσα όπως υποδηλώνεται από το κούνημα της κουρτίναςΕίναι ο άνεμος του ενθουσιασμού του πλήθους που στηρίζει την επανά-σταση Από την ανοιχτή κουρτίνα εισβάλλει και το φως μέσα στην κατάμε-στη αίθουσα το οποίο ndashσυμβολικάndash φωτίζει τον άνθρωπο στο μέσον τηςεικόνας

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

12 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 20

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 33

34 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 33 ννα ααναφερθείτε σστη σσυμμε-τοχή κκαι σστον ρρόλο ττων γγυναικών σστη γγαλλική εεπανάσταση

Ο αγώνας κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης θα μπορούσε ναχαρακτηριστεί πολιτικός κοινωνικός ή ακόμα και ταξικός Δύσκολα όμωςθα του απέδιδε κανείς τον όρο φυλετικός Είναι φανερό ότι η καταπίεση καιη φτώχεια άγγιζαν τους ανθρώπους πρώτιστα λόγω της κοινωνικής τουςθέσης και όχι λόγω του φύλου τους Είναι εύλογο επίσης ότι στον αγώναεναντίον των καταπιεστών θα συμμετείχαν και οι γυναίκες αφού αυτές ήτανκαθημερινά μάρτυρες των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των οικογενειώντους και των αδικιών του παλαιού καθεστώτος

Η πηγή 2 μας αναφέρει ότι κάποια Ολυμπία ντε Γκουζ υπήρξε μαχητικήαγωνίστρια Αναμφίβολα υπήρχαν κι άλλες πολλές σαν και αυτήν Πολλέςχιλιάδες ακόμα γυναίκες πήραν μέρος στην εξέγερση με αυτοθυσία καιηρωισμό Η εικόνα 3 μαρτυρά το γεγονός Στο ντοκουμέντο αυτό απεικονί-ζονται αποφασισμένες και οπλισμένες γυναίκες να βαδίζουν εναντίον τωνανακτόρων Η αποσιώπηση όμως του ρόλου των γυναικών στην επαναστα-τική δραστηριότητα υποδηλώνει μάλλον μια παγιωμένη νοοτροπία λανθάνο-ντος ρατσισμού παρά μία αυτονόητη παραδοχή για ισότιμη συμμετοχή τωνδύο φύλων στις επαναστατικές εξελίξεις Ο σεξιστικός αυτός ρατσισμόςέχει να κάνει με την άποψη ότι η γυναικεία παρουσία δεν μπορεί να είναιπρωταγωνιστική στις πολιτικές και ευρύτερα κοινωνικές εξελίξεις Έτσι θε-ωρείται φυσικό από τους σύγχρονους πρωταγωνιστές των γεγονότων και α-πό μεταγενέστερους αποτιμητές τους (λχ ιστορικούς) να μη δοθεί έμφασηστον ρόλο των γυναικών Αποτέλεσμα αυτού του ρατσισμού ήταν να μηληφθούν υπόψη στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων τα δικαιώματα των γυναι-κών Για τον λόγο αυτόν ακριβώς διαμαρτύρεται η Ολυμπία ντε Γκουζ(Olympe de Gouges) Είναι κατάφωρη αδικία για την επανάσταση και τιςιδέες της η μη παράλληλη απελευθέρωση των γυναικών

4 NNα σσυγκεντρώσετε σστοιχεία γγια ττις ππολιτικές ααντιλήψεις ττου PPοβεσπιέρου(πηγή 44 κκαι εενότητα 44 ππηγές 11 κκαι 33)

Ο Ροβεσπιέρος ήταν ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων και ήρθε στηνεξουσία στη δεύτερη φάση της γαλλικής επανάστασης (τέλη 1792 - μέσα1794) όταν τον πολιτικό έλεγχο τον είχε η Συμβατική συνέλευση Οι πολιτι-κές του αντιλήψεις έχουν κριθεί ως ριζοσπαστικές αντιμοναρχικές καιακραία επαναστατικές Πίστευε ότι η επαναστατική εξουσία έχει το δικαί-ωμα να χρησιμοποιεί κάθε μέσο ακόμα και ωμή βία προκειμένου να υπερα-σπιστεί τη θέση της laquoστους εχθρούς του λαού δεν οφείλει παρά μόνο τονθάνατοraquo Οι αντιλήψεις του αυτές οδήγησαν τη γαλλική επανάσταση στηφάση της Τρομοκρατίας όταν στο όνομα της επανάστασης εκτελέστηκανμε συνοπτικές διαδικασίες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων Ο Ροβεσπιέρος δενάφηνε κανένα περιθώριο δράσης και ανάκτησης της εξουσίας στους πρώηνκαταπιεστές του λαού Εξέφραζε την πολιτική εκείνη ομάδα των επαναστα-τών που δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την παρουσία του βασιλιά στηνεξουσία laquohellipδεν καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να ζήσει κανείς μαζί τους [ενν

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 34

35

με τους βασιλιάδες]raquo Δεν αποδεχόταν καμία μορφή μοναρχικού πολιτεύμα-τος Ολόκληρη η εξουσία έπρεπε να περάσει στα χέρια του λαού ο οποίοςεκπροσωπούνταν από την επαναστατική κυβέρνηση Το πρόβλημα ήταν ότιστις δύσκολες εκείνες στιγμές laquoοι καλοί πολίτεςraquo στους οποίους κατά τονΡοβεσπιέρο η επαναστατική κυβέρνηση όφειλε ολοκληρωμένη προστασία(παράθεμα 4 ενότητα 3) δεν ήταν εύκολο να διακριθούν από τους εχθρούςτης επανάστασης Αλλά σε μια αληθινή δημοκρατία ίσως τελικά δεν επιτρέ-πεται να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πολίτες Εξάλ-λου όπως ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος έλεγε μπροστά στη Συμβατική εθνοσυνέ-λευση (παράθεμα 3 ενότητα 4) laquoμόνο στη δημοκρατία το κράτος είναι αλη-θινά η πατρίδα όλων των ανθρώπωνraquo

Εικόνα 1 Γελοιογραφία ππου ααπεικονίζει ττην ττρίτη ττάξη ννα κκουβαλά ττονκλήρο κκαι ττην ααριστοκρατία

Η γελοιογραφία αυτή είναι από γκραβούρα (βαθυτυπία) της εποχής και απο-δίδει εύστοχα την καταπίεση που υφίσταται η πλειοψηφία του γαλλικούλαού η οποία αποτελούσε την τρίτη τάξη από τις άλλες προνομιούχες τά-ξεις της γαλλικής προεπαναστατικής κοινωνίας Μια ανθρώπινη μορφή πουπαριστάνει την τρίτη τάξη κουρασμένη από τον κάματο σκυθρωπή και απο-γοητευμένη καμπουριασμένη τόσο ώστε η πλάτη να είναι σε οριζόντιαθέση βρίσκεται σε θέση υποζυγίου και στηρίζεται σε ένα μπαστούνι πουκαταλήγει σε τσάπα (σύμβολο του εργάτη) Η τρίτη τάξη κουβαλάει δύομορφές που φαίνονται να απολαμβάνουν τη θέση τους Είναι ξεκούραστεςκαι καλοντυμένες Οι μορφές αυτές αναπαριστούν φυσικά τους ευγενείςκαι τον ανώτερο κλήρο που τότε μοιράζονταν τα προνόμια και τα ανώτερααξιώματα χωρίς καμία επιβάρυνση

Εικόνα 2 ZΛ NNταβίντ οο όόρκος ττου σσφαιριστηρίου 220 IIουνίου 11789Ο πίνακας αυτός απεικονίζει την ιστορική στιγμή του όρκου των εκπροσώ-πων της αστικής τάξης στην αίθουσα του σφαιριστηρίου (1789) ότι θα παρα-χωρήσουν σύνταγμα στη Γαλλία Στην αίθουσα αυτή κατέφυγαν όταν ο βα-σιλιάς έκλεισε την αίθουσα των συνεδριάσεων της συνέλευσης των τριώντάξεων Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε μόλις δύο χρόνια μετά τα γεγονότα πουαπεικονίζει ndashδηλαδή το 1791ndash κι έτσι μεταφέρει σε εμάς άμεσα τον ενθουσι-ασμό που είχε συνεπάρει τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης Ο καλλιτέ-χνης είναι μία ηγετική φυσιογνωμία της τεχνοτροπίας του νεοκλασικισμού οΓάλλος ζωγράφος Jacques-Louis David ο οποίος είναι σύγχρονος των γε-γονότων της γαλλικής επανάστασης (γεννήθηκε στο Παρίσι το 1748) και έν-θερμος υποστηρικτής της Βλέπε επίσης την απάντηση στην ερώτηση 2του σχολικού βιβλίου

Εικόνα 3 Οπλισμένες γγυναίκες ββαδίζουν εεναντίον ττων αανακτόρων ττωνΒερσαλλιών 55 OOκτωβρίου 11789

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 35

36 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Στις 5 Οκτωβρίου 1789 έξι χιλιάδες γυναίκες του Παρισιού κυρίως οι εργά-τριες των προαστίων και οι πωλήτριες της αγοράς έχοντας μαζί τους δύοκανόνια οργάνωσαν πορεία προς τις Βερσαλλίες για να ζητήσουν από τονΛουδοβίκο ψωμί

Εικόνα 4 O ααποκεφαλισμός ττου ββασιλιά ΛΛουδοβίκου ΙΙΣΤrsquo 221 IIανουα-ρίου 11793

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1792 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo που είχε προσπαθή-σει να οργανώσει την επέμβαση ξένων μοναρχών εναντίον της επανάστα-σης καταδικάστηκε από επαναστατικό δικαστήριο σε θάνατο με την κατη-γορία για συνωμοσία κατά της δημόσιας ελευθερίας και απόπειρα κατά τηςεθνικής ασφάλειας Εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα στις 21 Ιανουαρίου 1793στην πλατεία όπου υπήρχε το άγαλμα του Λουδοβίκου ΙΕrsquo και που αργό-τερα ονομάστηκε Πλατεία της Επανάστασης

Eικόνα 5 Επαναστατικό δδικαστήριο δδικάζει έέναν εευγενήΤο παρακάτω απόσπασμα από νόμο του 1794 για τη λειτουργία των επανα-στατικών δικαστηρίων είναι χαρακτηριστικόlaquoΤο επαναστατικό δικαστήριο ιδρύθηκε για να τιμωρεί τους εχθρούς τουλαού [hellip] Η ποινή που επιβάλλεται σε όλα τα αδικήματα που εμπίπτουνστην αρμοδιότητα του επαναστατικού δικαστηρίου είναι θάνατος [hellip] Στονκατηγορούμενο δεν υποβάλλονται ερωτήσεις σε δημόσια δίκη η διαδικασίατης μυστικής ανάκρισης καταργείται ως περιττή [hellip] Αν υπάρχουν τεκμή-ρια είτε υλικά είτε ηθικά ανεξάρτητα από τη μαρτυρική απόδειξη δε θαεξετάζονται καθόλου μάρτυρες εκτός αν η διαδικασία αυτή θεωρηθεί ανα-γκαία είτε για να αποκαλυφθούν συνένοχοι είτε για άλλους ύψιστους λό-γους δημοσίου συμφέροντος13 [hellip]

Παράθεμα 1 Διακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαι ττου ππολί-τη 11789

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων ψηφίστηκε με πρόταση του Λαφαγιέτ(Lafayette) επικεφαλής της Εθνοφυλακής του Παρισιού μετά την κατάληψητης Βαστίλης Η Διακήρυξη είναι επηρεασμένη από μια αντίστοιχη αγγλικήδιακήρυξη του 1689 από το αμερικανικό σύνταγμα και βέβαια από τις ιδέ-ες του Διαφωτισμού Με τη Διακήρυξη αυτή γίνεται για πρώτη φορά στηΓαλλία λόγος σε κρατικό έγγραφο για δικαιώματα του πολίτη Αναγνώριζεσε όλους το δικαίωμα της ισότητας της ελευθερίας και το απαραβίαστο τηςιδιοκτησίας Καταργήθηκαν οι τίτλοι ευγενείας και οριζόταν ότι όλοι οι πολί-τες ήταν δεκτοί σε όλα τα αξιώματα ανάλογα με τις ικανότητές τους

Παράθεμα 2 Tα δδικαιώματα ττων γγυναικών ααγνοήθηκαν κκαι ααπό ττουςεπαναστάτες

13 Βλ Β Κρεμμυδάς Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη ελληνική ndash ευρωπαϊκή και παγκόσμια ΟΕΔΒ Γrsquo Γυμνα-σίου 1984 σελ 133

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 36

37

Η επανάσταση του 1789 αναπτέρωσε τις ελπίδες των γυναικών για τη χειρα-φέτησή τους Οι γυναίκες ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων έπαιξαν σοβαρό-τατο ρόλο σε στιγμές που κρινόταν η τύχη της επανάστασης αυτής Χαρα-κτηριστικά είναι τα λόγια του Μισελέ laquoΑν οι άντρες κυρίευσαν τη Βαστίληοι γυναίκες κατέβαλαν ολόκληρο το βασίλειοraquo Το 1791 η Ολυμπία ΝτεΓκουζ δημοσίευσε τη laquoΔιακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας και τηςπολίτιδοςraquo Η Γκουζ πρωτοστάτησε στην ίδρυση γυναικείων πολιτικών λε-σχών και στη συνέχεια όταν το επαναστατικό σύνταγμα του 1792 εξαίρεσετις γυναίκες αποτόλμησε να ανοίξει πολιτικό πόλεμο με τον Ροβεσπιέρο οοποίος την καρατόμησε στις 3 Νοεμβρίου 1793 Ο ίδιος έκλεισε τις γυναι-κείες λέσχες και απαγόρευσε στις γυναίκες laquoνα ασκούν πολιτικά δικαιώματακαι να παίρνουν ενεργό μέρος στις υποθέσεις διακυβέρνησης του κρά-τουςraquo

Παράθεμα 3 Μια σσκιαγράφηση ττου laquolaquoμέσουraquo ΙΙακωβίνουΟι Ιακωβίνοι ήταν πολιτική οργάνωση (λέσχη) της οποίας τα μέλη ανήκανστο χώρο των αδιάλλακτων επαναστατών Ονομάστηκαν έτσι με ειρωνικήδιάθεση από τους βασιλόφρονες λόγω του τόπου διαμονής τους τη μονήτων Δομινικανών μοναχών του Παρισιού στην οποία παρέμεναν οι προσκυ-νητές του Αγίου Ιακώβου κατά το ταξίδι τους προς την Ισπανία Με τηνπτώση του Ροβεσπιέρου (Ιούλιος 1794) τερματίστηκε και ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος των Ιακωβίνων

Παράθεμα 4 Ο ΡΡοβεσπιέρος γγια ττις ααρχές λλειτουργίας μμιας εεπαναστα-τικής κκυβέρνησης

Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος (1758-1794) ήταν ηγετική φυσιογνωμία τηςεπανάστασης Μετά τη σύσταση της laquoΕπιτροπής Κοινής Σωτηρίαςraquo το όνο-μά του ταυτίστηκε με την Τρομοκρατία Για τη σκληρή συμπεριφορά του κα-ταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε Η Επιτροπή σχηματίστηκε μετη συγκατάθεση της Συμβατικής Συνέλευσης με στόχο την αντιμετώπιση τό-σο της εξωτερικής απειλής (αντεπαναστατική συσπείρωση Ευρωπαίων ηγε-μόνων) όσο και της εσωτερικής (φιλοβασιλικές εξεγέρσεις στη Μασσαλίατη Λυών και την Τουλούζη)

Aστική ττάξη Οι αστοί ήταν αυτοί που ουσιαστικά επωφελήθηκαν από τηνεπανάσταση καθώς απέκτησαν πέρα από την οικονομική επιρροή πουείχαν προεπαναστατικά και πρόσβαση στην πολιτική εξουσία Πρόκειταιόμως για μια μεγάλη κοινωνική ομάδα η οποία στο εσωτερικό της διαχω-ρίζεται σε υποομάδες διακριτές μεταξύ τους με κριτήριο την οικονομικήεπιφάνεια και το κοινωνικό γόητρο Μια πρώτη ομάδα αποτελούν οιμεγαλοαστοί στους οποίους κατατάσσονται οι τραπεζίτες οι βιομήχα-νοι οι μεγαλοκτηματίες και οι επιχειρηματίες Όλοι αυτοί πλουτίζουν με

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 37

το εμπόριο και έχουν τη δυνα-τότητα εξαγοράς τίτλων ευγε-νείας Μια δεύτερη ομάδα συ-γκροτούν τα μεσοαστικά στρώ-ματα στα οποία κατατάσσονταιοι ελεύθεροι επαγγελματίες ndash ια-τροί δικηγόροι κάndash οι βιοτέ-χνες οι καταστηματάρχες Τέ-λος έχουμε τους μικροαστούςδηλαδή τους τεχνίτες τους μι-κροβιοτέχνες και άλλους μικρο-επαγγελματίες που βρίσκονταιπιο κοντά στις λαϊκές τάξεις

laquoAβράκωτοιraquo Ήταν οι φτωχοί τωνπόλεων οι μάζες του Παρισιούκαι των άλλων αστικών κέντρωνπου ένιωθαν πρώτοι από όλουςτην έλλειψη των αγαθών καιτην ακρίβεια Ήταν ανεξάρτη-τοι εργάτες τεχνίτες μικροκα-ταστηματάρχες πλανόδιοι πω-λητές και εξαρτημένοι εργάτεςΣε αυτούς προστέθηκαν μικροκακοποιά στοιχεία καθώς και ζητιάνοι πουείχαν έρθει στις πόλεις μαζικά Όλοι αυτοί ζητούσαν με επιμονή τηνεπέμβαση της κυβέρνησης για την κατανομή των διαθέσιμων τροφίμωνκαι αγαθών Επιδίωκαν την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων καιτην αναδιανομή των γαιών Δεν ήταν δηλαδή κατά της ατομικής ιδιοκτη-σίας απεναντίας επιδίωκαν και αυτοί να αποκτήσουν με κάποιον τρόποπεριουσιακά στοιχεία Τέλος υποστήριζαν τον άμεσο έλεγχο της κυβέρ-νησης από τον λαό σε συνελεύσεις μαζικές

Λέσχες Έχουν χαρακτηριστεί ως πυρήνες άτυπης εξουσίας κάτι που δεί-χνει το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος τους στη διάρκεια της εδραίωσηςτου επαναστατικού καθεστώτος Ήταν πολιτικές οργανώσεις που έπαιρ-ναν ενεργό μέρος τόσο στις δημοτικές υποθέσεις όσο και στην εντεινό-μενη πάλη για την εξουσία Οι λέσχες ασκούσαν πίεση στις αρχές έλεγ-χαν τους δημόσιους άντρες και εξαπέλυαν σφοδρή κριτική στους αρι-στοκράτες Οι λέσχες διέδωσαν συστηματικά τις βασικές αρχές και επι-διώξεις της επανάστασης και δημιούργησαν ένα κοινό που μπορούσε νακινητοποιηθεί εύκολα

Γιρονδίνοι Κατηγορούνταν στη δεύτερη φάση της επανάστασης για διστα-κτικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ταλάνιζε τη χώρακαι το επαναστατικό καθεστώς και για υπερβάλλοντα ενδοτισμό απέναντιστους μοναρχικούς Μεταξύ Ιακωβίνων και Γιρονδίνων είχε ξεσπάσει θα-

38 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Η Μαρία Αντουανέτα βαφτίστηκε με τοόνομα Μαρία Αντωνία Ιωσηφία Ιωάνναδούκισσα της Αυστρίας Ήταν το 15οκαι τελευταίο παιδί της αυτοκράτειραςΜαρίας Θηρεσίας και του αυτοκρά-τορα Φραγκίσκου Αrsquo της Αυστρίας Ογάμος της Μαρίας Αντουανέτας με τονμετέπειτα Λουδοβίκο ΙΣΤrsquo βασιλιά τηςΓαλλίας ήταν από νωρίς στα σχέδιατης Μαρίας Θηρεσίας που απέβλεπεστο να φέρει την πολυπόθητη ειρήνηανάμεσα στη Γαλλία και στην ΑυστρίαΣτη γαλλική βασιλική αυλή όμως ηΜαρία Αντουανέτα συνάντησε δυσκο-λίες στο να γίνει αποδεκτή εξαιτίαςκυρίως της επίδοσής της σε τρομερέςσπατάλες για ρούχα φορέματα καικομμώσεις Έχει υπολογιστεί ότι ξό-δευε κάθε μήνα 15000 λίβρες (75000ευρώ περίπου) την ίδια στιγμή που έναμεγάλο μέρος του γαλλικού πλη-θυσμού πέθαινε από την πείνα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 38

39

νάσιμη διαμάχη για τον έλεγχο της εξουσίας η οποία έληξε το καλοκαίριτου 1793 με επικράτηση των Ιακωβίνων

Ορεινοί Είναι οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι που αποκλήθηκαν έτσι (montagnards)επειδή κατείχαν τις υψηλές θέσεις της αριστερής πτέρυγας στο αμφιθε-ατρικό βουλευτήριο Οι Ορεινοί υποστήριζαν την ανάγκη της παραδειγ-ματικής τιμωρίας του μονάρχη (εκτελέστηκε τελικά με ομόφωνη από-φαση της συνέλευσης ως ένοχος εσχάτης προδοσίας τον Ιανουάριο του1793) και την κατοχύρωση του αβασίλευτου πολιτεύματος

Συμβατική σσυνέλευση Η Συμβατική συνέλευση είναι η τρίτη στη σειρά επα-ναστατική συνέλευση Η πρώτη πράξη της Συμβατικής ήταν η κατάργησητης βασιλείας και η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας Πρόκει-ται λοιπόν για μία Αναθεωρητική συνέλευση Στη σύνθεση της Συμβατι-κής τη δεξιά πτέρυγα την αποτελούσαν οι Γιρονδίνοι το κέντρο οι Πεδι-νοί και την αριστερή πτέρυγα οι Ορεινοί οι οποίοι κυριάρχησαν το καλο-καίρι του 1793 Ηγέτες των Ορεινών ήταν ο Νταντόν ο Μαρά και ο Ροβε-σπιέρος Η laquoαριστερότερηraquo (=ριζοσπαστικότερη) σύνθεση της Συμβατι-κής σφράγισε την κρισιμότερη και οξύτερη φάση της επανάστασης bull Κρισιμότερη φάση επειδή η Συμβατική αποφάσισε τη συνέχιση του

πολέμου τα χρόνια 1793-1794 με αποτέλεσμα να δημιουργηθείσυνασπισμός ολόκληρης της Ευρώπης εναντίον της Γαλλίας

bull Οξύτερη φάση επειδή η Συμβατική φέρθηκε με σκληρότητα απέναντιστην αριστοκρατία και τους αντεπαναστάτες και εγκαινίασε την περί-οδο της Τρομοκρατίας (Ιούνιος 1794)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1Συμβατική συνέλευση

Μάιος 1789 - Σεπτ 1791 Σεπτ 1792 - Οκτ 1795

Νομοθετική συνέλευση rarrrarr

Οκτ 1791 - Σεπτ 1792

Συντακτική συνέλευση rarrrarr

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 39

Η ττρίτη κκαι ττελευταία φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((1794-1799)

Μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου οι Θερμιδοριανοί οι οποίοι αποτε-λούσαν τη μετριοπαθή πτέρυγα της επανάστασης απέκτησαν τον έλεγ-χο της Συμβατικής συνέλευσης (πήραν το όνομά τους από τον μήνα στονοποίο επικράτησαν τον Θερμιδόρ)

H επανάσταση επέστρεψε στις αρχικές μετριοπαθείς θέσεις της Οι Θερμιδοριανοί ψήφισαν νέο σύνταγμα (1795) Η εκτελεστική εξουσία ανατέθηκε στο Διευθυντήριο ένα πενταμελές

συμβούλιο Το Διευθυντήριο για να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατά-σταση ενίσχυσε τους στρατηγούς που αναδείχτηκαν την εποχή της επα-νάστασης

Η εεποχή ττου ΝΝαπολέοντα 11799-1815

Στις 9 Νοεμβρίου 1799 ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσίαμε τη συγκατάθεση του Διευθυντηρίου

Τα laquolaquoπροτερήματαraquo ττου ΝΝαπολέοντα κκαι ηη laquolaquoαναρρίχησήraquo ττου σστα ααξιώματα

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν ο πιο ικανός και ο πιο λαοφιλής απόόλους τους Γάλλους στρατηγούς

Έδειχνε ικανός να δημιουργήσει ένα σταθερό καθεστώς στο εσωτερικότης χώρας

Ήταν ο ηγέτης που θα μπορούσε να εδραιώσει τη γαλλική κυριαρχίαστην Ευρώπη

Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος (1799-1804) και αργότεραΑυτοκράτορας (1804-1815) Kυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης μολο-νότι το πολίτευμα τυπικά δεν άλλαξε

4Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜raquo)

trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ (UgraveˆOacuteOacuteEgraveIcircEumlUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot) ndashparamiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml

prod UgraveAcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot EcirciquestUcircEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1794-1799) IcircmiddotEgrave Euml AcircOcircmacrlsaquo

UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot (1799-1815)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 40

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η εεσωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Ο Ναπολέων εφάρμοσε μια σειρά από μεταρρυθμίσειςbull στη διοίκησηbull στην εκπαίδευσηbull στην οικονομία

Κύριοι στόχοι του ήταν bull να ελέγξει την κρατική μηχανή καιbull να την καταστήσει περισσότερο αποτελεσματική

Το 1804 θεσπίστηκε ένας νέος νομικός κώδικας ο Ναπολεόντειος Κώδι-κας στον οποίο διατηρούνταν με τη μορφή νόμων ορισμένες αρχές τηςγαλλικής επανάστασης Ο Ναπολεόντειος Κώδικας διαδόθηκε σε ολό-κληρη την Ευρώπη και αποτελεί έως και σήμερα τη βάση του νομικούσυστήματος πολλών ευρωπαϊκών κρατών

Η εεξωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Η Γαλλία του Ναπολέοντα bull Αντιμετώπισε όλες τις σημαντικές ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχήςbull Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπηςbull Δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας σε πολλές περιοχές

της Ευρώπης Ο Ναπολέων θεώρησε την Αγγλία ως τον κυριότερο αντίπαλό του και

εφάρμοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισμό Ο ηπειρωτικός απο-κλεισμός συνίσταται στην απαγόρευση της διακίνησης των αγγλικώνεμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια

Η Αγγλία σε αντίποινα εφάρμοσε τον θαλάσσιο αποκλεισμό εμποδίζο-ντας πλοία να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές

Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισε την αντίδρα-σηbull των ευγενών και του ανώτερου κλήρου που επιδίωκαν την επανα-

φορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους bull των λαϊκών στρωμάτων που επιβαρύνονταν οικονομικά και δυσφο-

ρούσαν από την ξένη κυριαρχία Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία Ο γαλλικός

στρατός έφτασε μέχρι τη Μόσχα αλλά αποδεκατίστηκε από το βαρύρωσικό χειμώνα και τις ασθένειες Στη συνέχεια ένας νέος ευρωπαϊκόςσυνασπισμός επιφέρει καίριο πλήγμα στη Γαλλία στη μάχη της Λιψίας το1813 Η μάχη του Βατερλό το 1815 σήμανε το τέλος της κυριαρχίας τουΝαπολέοντα

Γαλλική εεπανάσταση κκαι εεποχή ττου NNαπολέοντα μια ααποτίμηση

Η περίοδος 1789-1815 αποτελεί τομή στην παγκόσμια ιστορίαbull Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσίαbull Τα συμφέροντά της προωθήθηκαν με μεταρρυθμίσεις

41ENOTHTA 4

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 41

42 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

bull Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και ως έναβαθμό δικαιώθηκαν

bull Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπηbull Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει

να συμπίπτουν και γεννήθηκε η σύγχρονη ιδέα της πατρίδαςbull Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτοςbull Τα προνόμια καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι οι άνθρω-

ποι έχουν τα ίδια δικαιώματαbull Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε απο-

κλειστική πηγή εξουσίαςbull Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήματα που επηρέασαν την παγκόσμια

ιστορία φιλελευθερισμός εθνικισμός κοινωνικός ριζοσπαστισμόςσοσιαλισμός

Το σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Τα θθέματα ττου ΣΣυνεδρίου ττης ΒΒιέννης ((1814-1815)

Οι νικητές του Ναπολέοντα συγκάλεσαν το συνέδριο της Βιέννης (Σε-πτέμβριος 1814 - Ιούνιος 1815) Στο συνέδριο τους απασχόλησανbull η επαναχάραξη των συνόρωνbull η ανασυγκρότηση της απολυταρχίαςbull η καταστολή των επαναστατικών ιδεών

Στη Γαλλία αποκαταστάθηκε το πολίτευμα και τα σύνορα επανήλθαν σταόρια του 1789

Η ΙΙερή ΣΣυμμαχία κκαι ηη ΠΠαλινόρθωση ((1815-1830)

Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία η οποία απαρτιζόταναπό τη Ρωσία την Αυστρία και την Πρωσία Οι χώρες αυτές αποτελού-σαν τα προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης

Όλοι σχεδόν οι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνουςτους Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Παλινόρθωση

Όμως οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης και του Διαφωτισμού (ελευθε-ρία ισότητα εθνική αυτοδιάθεση) είχαν αποκτήσει τεράστια απήχησηστους ευρωπαϊκούς λαούς και δεν επηρεάστηκαν από την ανασύστασητων προεπαναστατικών θεσμών

1795-1799 Tο Διευθυντήριο ασκεί την εξουσία1795 Οι Θερμιδοριανοί ψηφίζουν νέο σύνταγμα1799 Ο Ναπολέων καταλαμβάνει την εξουσία

2ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία) εναντίον της Γαλλίας

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 42

KE

ΦA

ΛA

IO

1

43ENOTHTA 4

1799-1804 O Nαπολέων Πρώτος Ύπατος1803 O Nαπολέων ξαναρχίζει πόλεμο εναντίον της Aγγλίας1804 Ναπολεόντειος Κώδικας1805 3ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Αυστρία Ρωσία Νεάπολη Σουηδία) Μεγάλη νίκη του Ναπολέοντα στο Αούστερλιτς

1806 Ηπειρωτικός αποκλεισμός εναντίον της Αγγλίας 4ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Ρωσία Πρωσία)1809 Ήττα της Αυστρίας στον πόλεμο με τη Γαλλία

5ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον τηςΓαλλίας (Αγγλία Αυστρία)

1812 Εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία οι Γάλλοι έχα-σαν 600000 περίπου άνδρες

1813 6ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία Πρωσία) νικά τους Γάλλους στη Λιψία

1815 Ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό (Βέλγιο) Συνέδριο της Βιέννης και ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας

(Ρωσία Αυστρία Πρωσία)1821 Ο Ναπολέων πεθαίνει εξόριστος στο νησί Αγία Ελένη

1 ΜΜέχρι ττο 11789 ηη δδιαχείριση ττης ππολιτικής εεξουσίας ααποτελούσε ππρονόμιοτου ββασιλιά ΠΠοιες άάλλες κκοινωνικές δδυνάμεις εεισήλθαν σστο ππολιτικό σσκη-νικό μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ΠΠοιες ήήταν οοι εεπιδιώξεις κκαι οο ρρόλος ττους

Η γαλλική επανάσταση έφερε στο πολιτικό προσκήνιο την αστική τάξη αλλάκαι τη μεγάλη μάζα των λαϊκών στρωμάτων Η αστική τάξη κατέκτησε τηνπολιτική εξουσία και μαζί με την οικονομική της επιρροή κυριάρχησε στηνκοινωνία Ο ρόλος της από δω και στο εξής θα είναι κυρίαρχος καθοδηγητι-κός για τις άλλες κοινωνικές τάξεις στις οποίες θα επιβληθεί οικονομικά καιιδεολογικά Αιτία γιrsquo αυτό ήταν ότι τα ανώτερα οικονομικά στρώματα τηςαστικής τάξης αναρριχήθηκαν στην κοινωνική πυραμίδα και κατέκτησανεντέλει την εξουσία Σταδιακά η αστική τάξη υιοθέτησε αντιδραστικές θέ-σεις μια και στο εξής κάθε αλλαγή κάθε νέα διεκδίκηση από αυτούς πουένιωθαν κοινωνικά αδικημένοι θα έβλαπτε τα συμφέροντά της

Από την άλλη μεριά τα λαϊκά στρώματα οι μάζες βγήκαν από το παρα-σκήνιο της ιστορίας και αποδείχτηκε ότι μπορούσαν να έχουν έναν αποφα-σιστικό δυναμικό ρόλο στις εξελίξεις μπορούσαν να στηρίξουν νέες ιδεο-λογίες και να αλλάξουν καθεστώτα τα οποία μέχρι τότε φάνταζαν εδραιω-μένα από τη Θεία Πρόνοια Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη τηςιστορίας και καθιερώθηκε ως η μοναδική νόμιμη πηγή εξουσίας Οι υπήκοοιαπέκτησαν δικαιώματα και μετατράπηκαν σε πολίτες Κύρια επιδίωξη των

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 43

κατώτερων οικονομικά στρωμάτων ήταν η αναδιανομή του πλούτου η κοι-νωνική δικαιοσύνη η κατάργηση προνομίων και τελικά η εδραίωση κοινω-νιών ισότητας και ελευθερίας

Εικόνα-Xάρτης 1 Η EEυρώπη ττο 11812 ττην εεποχή ττης ππαντοδυναμίαςτου NNαπολέοντα

Το 1812 ο Ναπολέων έκανε το λάθος να κηρύξει τον πόλεμο στη ΡωσίαΜέχρι τότε ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στην Ευρώπη Από το 1797 κυριαρ-χούσε στη βόρεια Ιταλία και στο Ιόνιο πέλαγος Είχε υποτάξει την Αυστρίατο 1805 (μάχες στο Ουλμ και στο Αούστερλιτς) και την Πρωσία το 1806(μάχες στην Ιένα και στο Αούερστεντ) Είχε αποσπάσει την Πολωνία από τηδιαλυμένη Πρωσία και είχε επίσης καταλάβει την Πορτογαλία και την Ισπα-νία (1806-1807) Με την ειρήνη του Τιλσίτ το 1807 είχε ουσιαστικά μοιράσειτην Ευρώπη στα δύο μαζί με τον τσάρο Αλέξανδρο Αrsquo Τις περισσότερεςκατακτημένες χώρες ο Ναπολέων τις είχε οργανώσει σε βασίλεια και τις είχεδώσει σε συγγενείς του με σκοπό να περιβάλει το κράτος του με υποτελήβασίλεια της εμπιστοσύνης του ο αδελφός του Λουδοβίκος έγινε βασιλιάςτου ενωμένου βασιλείου του Βελγίου και της Ολλανδίας ο αδελφός τουΙωσήφ έγινε βασιλιάς της Νεάπολης και αργότερα της Ισπανίας ενώ ο γιοςτου ονομάστηκε βασιλέας της Ρώμης

Εικόνα 2 ΖΛ ΝΝταβίντ ΟΟ ΝΝαπολέων δδιασχίζει ττις ΆΆλπεις(Αναφορικά με το πορτρέτο του μεγάλου στρατηλάτη θα πρέπει να σημειω-θεί ότι περιβάλλεται με μια ατμόσφαιρα μύθου καθώς ο Ναπολέων δεδέχτηκε σχεδόν ποτέ να ποζάρει για έναν ζωγράφο Τα πορτρέτα του είναισχεδόν όλα φτιαγμένα από μνήμης Εδώ πάντως ο ζωγράφος έχει αποδώ-σει με μεγαλοπρέπεια τον Ναπολέοντα)

Ο Ναπολέων ως αρχιστράτηγος από το 1795 ανέλαβε την ηγεσία τουπολέμου εναντίον των Αυστριακών Με πρότασή του αποφασίστηκε ηεκστρατεία στην Ιταλία τμήματα της οποίας βρίσκονταν υπό αυστριακήκατοχή Με κεραυνοβόλα προέλαση (Απρίλιος 1796) διέσπασε τις δυνάμειςτης Αυστρίας και της Σαρδηνίας που ήταν σύμμαχός της και έφθασε στοΜιλάνο όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής Έπειτα ο Ναπολέων στράφηκεπρος το βορρά και έφτασε σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από τη Βιέννηόταν η Αυστρία ζήτησε ανακωχή Το 1797 υπογράφτηκε η συνθήκη τουΚαμποφόρμιο με την οποία περιήλθαν στη Γαλλία τα περισσότερα εδάφηπου είχαν κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου Η Αυστρία αναγκά-στηκε να παραχωρήσει στη Γαλλία τη Λομβαρδία την οποία οι Γάλλοι ονό-μασαν laquoεντεύθεν των Άλπεων Γαλατίαraquo Με τη συνθήκη αυτή επίσης διαλύ-θηκε η laquoΓαληνοτάτη Δημοκρατίαraquo της Βενετίας και τα ελληνικά νησιά τουΙονίου που μέχρι τότε βρίσκονταν υπό βενετική κατοχή αποδόθηκαν στηΓαλλία

44 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 44

KE

ΦA

ΛA

IO

1

45ENOTHTA 4

Eικόνα-Xάρτης 3 Η ΕΕυρώπη ττο 11815 μμετά ττην ήήττα NNαπολέοντα κκαιτο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Οι νικήτριες δυνάμεις Ρωσία Πρωσία Αγγλία επανέφεραν την παλαιά τάξηπραγμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη Χάραξαν δηλαδή τα προεπαναστα-τικά σύνορα και αποκατέστησαν τα απολυταρχικά καθεστώτα Το τελευταίοφαινόμενο ονομάστηκε Παλινόρθωση Επίσης καθιέρωσαν δύο βασικές αρ-χές ως κανόνες του διεθνούς δικαίου α) την αρχή της ισορροπίας των δυ-νάμεων και β) την αρχή της νομιμότητας Τέλος το συνέδριο χώρισε τηνΕυρώπη σε τρεις ζώνες επιρροής αυστριακή ρωσική πρωσική

Παράθεμα 1 Η γγαλλική εεπανάσταση δδίδαξε σστους λλαούς ννα ααντιστέκο-νται σστους ττυράννους

Η γαλλική επανάσταση έγινε αντιληπτή από τους λαούς της Ευρώπης σανένα μεγάλο πλήγμα κατά της δύναμης και του κύρους της απολυταρχίας καιτην υποδέχτηκαν laquoσαν την αυγή της κοινωνικής δικαιοσύνης14raquo Η γαλλικήεπανάσταση με φανατικούς οπαδούς σε ολόκληρη την Ευρώπη ασκούσεμιαν ακαταμάχητη έλξη σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη θεωρούσετο laquoμεγάλο έθνοςraquo (= τη Γαλλία) ως φάρο νέων ιδεών Στις νέες αυτές ιδέεςσυγκαταλέγονται η κατάρρευση του δεσποτισμού ως αναχρονιστικούθεσμού η προβολή και η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών η κα-τάργηση των προνομίων των λίγων και η αρχή της κυριαρχίας του έθνουςπου εξισωνόταν με τον λαό

Παράθεμα 2 Ο ΘΘεόδωρος ΚΚολοκοτρώνης γγια ττη γγαλλική εεπανάστασηΗ γαλλική επανάσταση βρήκε πολλούς υποστηρικτές ανάμεσα στους Έλλη-νες και οι συνεχείς επιτυχίες του Ναπολέοντα στην Ευρώπη αναπτέρωσαντις ελπίδες τους για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας Οι Γάλλοιπάτησαν σε ελληνικό έδαφος για πρώτη φορά το 1797 όταν μετά τη διά-λυση της ενετικής δημοκρατίας τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στη γαλλική επιρ-ροή Οι κάτοικοι των Ιόνιων νησιών επιφύλαξαν θερμή υποδοχή στους αφι-χθέντες Γάλλους συνδυάζοντας τον ερχομό τους με την κατάργηση τωνπρονομίων των ευγενών και το κάψιμο του Libro drsquo Oro της Χρυσής Βίβλουόπου ήταν καταγεγραμμένα τα ονόματα της αριστοκρατίας Στα νησιά αυτάλίγο αργότερα θα ανδρωθεί το αγωνιστικό και φιλελεύθερο φρόνημα ενόςεκ των ηγετών της ελληνικής επανάστασης του Θ Κολοκοτρώνη ΣτηΖάκυνθο θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και θα υπηρετήσει προεπαναστατικάστο Ελληνικό Σύνταγμα του αγγλικού στρατού

Παράθεμα 3 Η γγαλλική εεπανάσταση γγέννησε ττον δδημοκρατικό ππατριω-τισμό

Πριν τη γαλλική επανάσταση οι μονάρχες αποτελούσαν σημεία αναφοράςγια τις εθνικές ομάδες της Ευρώπης Οι πολιτικές ιδέες της επανάστασης

14 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους laquoΟ ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (1669-1821) Τουρκοκρατία ndash Λατινο-κρατίαraquo τόμ ΙΑrsquo Αθήνα 1975 σελ 367

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 45

46 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

δημιούργησαν την έννοια του έθνους την οποία συγκροτούσε το σύνολοτων πολιτών δηλαδή άτομα με υπευθυνότητα και συνείδηση των καθηκό-ντων και των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου Τοέθνος εκφράζοντας πλέον ολόκληρο τον λαό που είχε αποκτήσει δικαιώ-ματα και ελευθερίες προτάθηκε ως ενοποιητική δύναμη και ως το προαπαι-τούμενο για την ίδρυση εθνικού στρατού Η έννοια του έθνους καθιερώθηκεως ανώτατη πηγή όλων των εξουσιών

Θερμιδοριανοί Oνομάζονται οι μετριοπαθείς που κυριάρχησαν στη Συμβα-τική συνέλευση μετά τον θάνατο Ροβεσπιέρου Στις 9 Θερμιδόρ τουέτους II σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο δηλαδή στις 27 Ιουλίου 1794 ηΣυμβατική ψήφισε την καταδίκη του Ροβεσπιέρου Από το σημείο αυτόάρχισε η επιστροφή της επανάστασης στη μετριοπάθεια και στον φιλε-λευθερισμό της (μεγαλο)αστικής τάξης Κυβέρνηση σχημάτισαν οι μετρι-οπαθείς Πεδινοί αυτοί που αποτελούσαν το κέντρο της Συμβατικής καιονομάστηκαν Θερμιδοριανοί Οι Θερμιδοριανοί προχώρησαν στην ανα-διοργάνωση του κράτους με ένα νέο σύνταγμα το 1795 Το σύνταγμα έ-δινε όμως δικαίωμα ψήφου μόνο στους εύπορους και άφηνε τον λαόστο περιθώριο Οι Θερμιδοριανοί γενικά οργάνωσαν αυτό που έχει απο-κληθεί ως laquoφιλελεύθερη αντεπίθεσηraquo αποκατάσταση της θρησκευτικήςκαι οικονομικής ελευθερίας κατάργηση των κυριότερων επαναστατικώνέκτακτων νόμων καταδίωξη των πιο φανατικών οπαδών της Τρομοκρα-τίας

Ναπολεόντειος ΚΚώδικας Το 1804 ο Ναπολέων εξέδωσε έναν νέο αστικόκώδικα που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Ναπολεόντειος Κώδικας Οκώδικας αυτός ενσταλάζει στη γαλλική κοινωνία αστικές μετριοπαθείςαντιλήψεις και ερμηνεύεται ως μία προσπάθεια του Ναπολέοντα να εξα-σφαλίσει τη στήριξη της αστικής τάξης για το καθεστώς του (το 1802είχε αναγορευθεί ισόβιος ύπατος) Οι θεσμοί που δημιούργησε ο νέοςαστικός κώδικας τύγχαναν της αποδοχής της αστικής τάξης αλλά πέρααπό αυτό ενοποιούσαν κατά κάποιον τρόπο τη γαλλική νομοθεσία Οιγαλλικοί νόμοι την εποχή εκείνη απέρρεαν από μια συμπαράθεση εθίμωντου παλαιού καθεστώτος και νέων ψηφισμάτων των επαναστατικών συνε-λεύσεων (κείμενα συχνά ψηφισμένα εσπευσμένα και χωρίς μεγάλη φρο-ντίδα15) Ουσιαστικά δηλαδή ο αστικός κώδικας του Ναπολέοντα απο-τελούσε έναν συμβιβασμό του παλαιού καθεστώτος και της επανάστα-σης

Ειδικότερα ο αστικός κώδικας προώθησε και εδραίωσε την αρχή τουκοσμικού κράτους Διατήρησε τις αρχές του 1789 στις οποίες είναι προ-σκολλημένη η αστική τάξη (ατομική ελευθερία κατάργηση φεουδαλικώνδικαιωμάτων ελευθερία εργασίας) και επιβεβαίωσε τον απαραβίαστο

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

15 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης (1994) Αθήνα 1997 τόμ I σελ 503

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 46

KE

ΦA

ΛA

IO

1

47ENOTHTA 4

χαρακτήρα της ιδιοκτησίας Τα περισ-σότερα άρθρα μάλιστα αναφέρο-νταν στον ορισμό στη διατήρηση καιστην προστασία της περιουσίας ndash ει-δικά της αστικής περιουσίας16 Απο-καθιστούσε όμως και αρχές του πα-λαιού καθεστώτος όπως είναι η εξου-σία του άντρα μέσα στην οικογένεια ήη μη απαγόρευση της δουλείας γιατις αποικίες όπου είχαν σημειωθείεξεγέρσεις Ο Αστικός Κώδικας επι-βλήθηκε από το 1807 στα κράτη πουπερνούσαν στη γαλλική κυριαρχία(Πορτογαλία Ισπανία Ιταλία γερμανι-κές χώρες) Αυτό επέφερε την εδραί-ωση της πολιτικής ισότητας της θρη-σκευτικής ελευθερίας της εξάλειψηςτων συντεχνιών και της κατάργησηςτων φεουδαρχικών δικαιωμάτων σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η μμάχη ττου ΒΒατερλό 118 ΙΙουνίου1815Η μάχη ξεκίνησε στις 11 τοπρωί και ολοκληρώθηκε στις 9το βράδυ 191300 στρατιώτεςαπό τρεις διαφορετικούς στρα-τούς πολέμησαν και ένας στουςτέσσερις (48500 άντρες) σκο-τώθηκε ή τραυματίστηκε βαριάσε μία από τις πιο αιματηρέςμάχες της ιστορίας Ο γαλλικόςστρατός του Ναπολέοντα με δύ-ναμη 72000 άντρες πολέμησεεναντίον του αγγλο-ολλανδικούστρατού του Wellington (67000άντρες) και του πρωσικού στρα-τού του Blucher (52300 άντρες)

16 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 50

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 47

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 48

Η ΕΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΤΟΥ 11821ΣΤΟ ΠΠΛΑΙΣΙΟ ΤΤΗΣ ΑΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΤΩΝ

ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΙΔΕΩΝ ΚΚΑΙ ΤΤΟΥΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΣΤΗΝ ΕΕΥΡΩΠΗ

2 Kεφάλαιο Δεύτερο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 49

5Eνότητα

Οικονομικοί κκαι κκοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Οικονομικοί μμετασχηματισμοί Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή στην περιοχή που

έλεγχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδωσε την ευκαιρία στους υπηκόουςτης αυτοκρατορίας Έλληνες Εβραίους και Αρμένιους να διακριθούνστο εμπόριο και στη ναυτιλία

Ειδικά οι Έλληνες πλοιοκτήτες εκμεταλλεύτηκανbull Τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Επέτρε-

πε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά τουBοσπόρου

bull Τους ναπολεόντειους πολέμους (1797-1815) Είχαν ως συνέπεια τηνπεριορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο

Αποτελέσματα ττης εευνοϊκής σσυγκυρίας γγια ττους ΈΈλληνες

Οι Έλληνες έλεγχαν σημαντικό μέρος του εμπορίου Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα (Θεσσα-

λονίκη Γιάννενα Σμύρνη Χίος) Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες

Κοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Η στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στην επανάστασηbull Η ορθόδοξη εκκλησία που είχε αναγνωριστεί από την οθωμανική

διοίκηση ως η ηγεσία των υπόδουλων χριστιανών εναντιωνόταν στιςιδέες του Διαφωτισμού επειδή η επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο τηνηγετική της θέση ανάμεσα στους υπόδουλους αλλά όπως πίστευε καιτον ελληνισμό γενικότερα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

15Ocirc˜ middotEgrave - 1821 OıˆIgravemiddot-OacuteEgraveIcirclsaquo Icirc˘UacuteEgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

1750-1820 iexclAcircOcircAcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircfi˜centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜OEgraveIcircOcircOacuteOcircIgraveEgraveIcirclsaquo middotIcircIgravelsaquo AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcirclsaquo˜ UgraveiquestIacuteEuml˜

1821 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml

O AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgravefi˜ middotfi Ugravemiddot IgravecurrenUcircmiddot UgraveOcirc˘18Ocirc˘ middotEgrave currenˆ˜ UgraveEgrave˜ middotUacutemacrcurren˜ UgraveOcirc˘ 19Ocirc˘ middotEgrave

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 50

51

bull Ορισμένοι κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις και κινή-θηκαν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία

Οι Φαναριώτεςbull Ήταν Έλληνες από παλιές αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν

στην Κωνσταντινούποληbull Ήταν μορφωμένοι (γνώριζαν ξένες γλώσσες έκαναν σπουδές στη

Δύση) και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκησηbull Τον 18ο αι διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες η-

γεμονίες μέχρι την έναρξη της ελληνικής επανάστασης

Οι προεστοίbull Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους

φόρους τους οποίους απέδιδαν στην οθωμανική διοίκηση bull Είχαν πολιτική εμπειρία μεγάλες περιουσίες και κάποια πολιτική επιρ-

ροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδεςbull Bελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση και ενδιαφέρονταν για τη

διάδοση των νεωτερικών ιδεών Για να το πετύχουν αυτό ίδρυανσχολεία τύπωναν βιβλία περιοδικά εφημερίδες και χορηγούσανυποτροφίες

Οι κλέφτες και οι αρματολοίbull Οι κλέφτες ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά είτε από δική

τους επιλογή είτε επειδή αναγκάζονταν bull Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό

αλλά και λόγω φόβου bull Οι κλέφτες θεωρήθηκαν πρότυπο ανυπότακτης στάσης και υμνήθη-

καν στα δημοτικά τραγούδια bull Οι αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική

διοίκηση για την τήρηση της τάξης

Οι αγρότεςbull Ξεπερνούσαν το 80 του πληθυσμού Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιω-

τικά (τσιφλίκια) κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους bull Η ζωή τους ήταν δύσκολη και στερημένη

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και στη ναυτιλίαbull Με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου οι απασχο-

λούμενοι στις δραστηριότητες αυτές ολοένα και αυξάνονταν

Κινήματα εεναντίον ττης οοθωμανικής κκυριαρχίας

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Έλληνες έστρεψαν τις ελπίδες τους γιααπελευθέρωση στη Ρωσία Η Ρωσία είχε κοινά με τους Έλληνες συμφέ-ροντα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ήταν ομόδοξη

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 51

52 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση στην Πελοπόν-νησο Το κίνημα (Oρλοφικά) απέτυχε και η επανάσταση καταπνίγηκεεπειδήbull Η κινητοποίηση των Ελλήνων δεν ήταν η απαιτούμενηbull Οι Ρώσοι επικεφαλής των οποίων ήταν οι αδερφοί Oρλόφ συμμετεί-

χαν με μικρό αριθμό πολεμικών πλοίων Παρόμοια τύχη είχε και μία άλλη απόπειρα της Ρωσίας να ξεσηκώσει τους

Έλληνες Ο Λάμπρος Κατσώνης απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας προ-σπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου

Οι Σουλιώτες τέλος συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνωναλλά το 1803 υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους

Ο ΝΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός

Ο ελληνισμός μέσω αρχικά των παροικιών ήρθε σε επαφή με τις ιδέεςτου Διαφωτισμού Οι έμποροι και οι Έλληνες ταξιδιώτες έγιναν οι φορείςδιάδοσης αυτών των ιδεών στον ελληνικό χώρο Η εκπαίδευση συνδέ-θηκε με τον αγώνα για την ελευθερία

Προσδιορισμός ττου ΝΝεοελληνικού ΔΔιαφωτισμού

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα που επιδίωκε τη διάδοσητων διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογικήπροετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας

Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρ-χικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνι-σμού (Σμύρνη Γιάννενα Χίος)

Κύριες ιιδέες ττων ΕΕλλήνων δδιαφωτιστών

Οι Έλληνες διαφωτιστές θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τονσυνέδεσαν με τον αγώνα για ελευθερία

Πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις θετικές επιστήμεςνα γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και να υπηρετεί την προοπτική του αγώναγια ελευθερία

Η ααντίδραση σστις ιιδέες ττου δδιαφωτισμού

Όλες οι θέσεις των Ελλήνων διαφωτιστών δεν ήταν καθολικά αποδεκτέςΣυντηρητικοί λόγιοι που συνδέονταν με την εκκλησία απέρριπταν τις δια-φωτιστικές ιδέες και θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση έπρεπε να βασίζεταιπάνω σε εκκλησιαστικά κείμενα και σε αρχαΐζουσα γλώσσα

Οι κκυριότεροι εεκπρόσωποι ττου ννεοελληνικού δδιαφωτισμού

Ανάμεσα στους λόγιους διαφωτιστές που ξεχώρισαν ήταν Ο Ρήγας ΒΒελεστινλής Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρα-

τίας που θα απλωνόταν σε όλη τη Bαλκανική και θα αντικαθιστούσε την

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 52

53

Οθωμανική Aυτοκρατορία Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήτανέντονα επηρεασμένο από τις ριζοσπαστικές ιδέες των Γάλλων Iακωβί-νων Ο Ρήγας πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του

Ο Αδαμάντιος ΚΚοραής Θεωρούσε ότι οι Έλληνες θα πρέπει πρώτα ναμορφωθούν για να κερδίσουν την ελευθερία τους Όσον αφορά τη γλώσ-σα δεν αποδεχόταν την αρχαΐζουσα αλλά ούτε και αυτούσια τη δημοτι-κή από την οποία θεωρούσε ότι έπρεπε να αφαιρεθούν κάποιες λαϊκέςκαι ξένες λέξεις

Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήτανbull Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας που προέτρεπε

τους Έλληνες να αγωνιστούν μόνοι τους για την ελευθερία τους bull Ο Ιώσηπος ΜΜοισιόδακας και ο Δημήτριος ΚΚαταρτζής που ήταν θερ-

μοί υποστηρικτές της λαϊκής γλώσσαςbull Ο Κωνσταντίνος ΚΚούμας που εισήγαγε νέες μεθόδους στη διδασκαλίαbull Ο Θεόφιλος ΚΚαΐρης που ήταν οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών της

γαλλικής επανάστασης

1770 Τα Ορλοφικά επανάσταση των Ελλήνων εναντίον των Οθω-μανών με την παρακίνηση των αδελφών Ορλόφ στρατηγώντης Ρωσίας

1774 Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας1788 Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη με 10 πλοία κάνει επιχει-

ρήσεις στο Αιγαίο και στα παράλια της Μικράς Ασίας έωςτην Κύπρο και την Αίγυπτο

1789-1804 Αγώνες Σουλιωτών εναντίον Αλή πασά των Ιωαννίνων1797-1815 Ναπολεόντειοι πόλεμοι1750-1821 Νεοελληνικός Διαφωτισμός1821 Έναρξη ελληνικής επανάστασης

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα εερμηνεύσετε ττην κκυριαρ-χία ττης εελληνικής γγλώσσας σστα ΒΒαλκάνια μμετά ττα μμέσα ττου 118ου ααιώνα

Ο βαλκανικός χώρος στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν ένας χώρος πολιτιστι-κού συγκρητισμού και συγχρωτισμού ανθρώπων με διαφορετική θρησκείαγλώσσα και κουλτούρα Οι εθνικισμοί δεν είχαν ακόμη αναδυθεί ώστε ναδιαχωρίσουν τον χώρο σε ομοιογενή γλωσσικά θρησκευτικά ή άλλα σύνολαμε αδιαπέραστα μεταξύ τους σύνορα Ταξιδιώτες πλανόδιοι έμποροι νέοιάνθρωποι που αναζητούσαν καλύτερες ευκαιρίες για μόρφωση και δουλειάλόγιοι τυχοδιώκτες και άλλοι διακινούνταν ελεύθερα από πόλη σε πόληεπικοινωνούσαν αντάλλασσαν ιδέες και προϊόντα Πρωταγωνιστές σε αυτήτην αδιάκοπη μετακίνηση ανθρώπων εμπορευμάτων και ιδεών ήταν οι έμπο-

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 53

54 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ροι οι πραματευτές και οι ναυτικοί Ανάμεσα σε αυτούς οι πιο δραστήριοικαι οι πιο επιτυχημένοι ήταν οι Έλληνες οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στοέπακρο τις ευνοϊκές συγκυρίες της εποχής τους1 για να πλουτίσουν και ναπροκόψουν Έτσι η γλώσσα τους έγινε η κυρίαρχη γλώσσα του εμπορίουκαι κατrsquo επέκταση η lingua franca2 της εποχής Όπως μαρτυρεί και η πηγή ηελληνική γλώσσα ήταν κυρίαρχη και χρησιμοποιούνταν από όλους ανεξάρ-τητα από την εθνική τους προέλευση καθώς ήταν ένα βασικό laquoεργαλείοraquoτης δουλειάς (του εμπόρου) και της καθημερινότητας

2 NNα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ννα ππαρουσιάσετε ττις μμεταβολές ππου έέφερε οοΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός σστην εεκπαιδευτική ππραγματικότητα ττου εελληνισμού

Το κίνημα του Nεοελληνι-κού Διαφωτισμού έδινε με-γάλη σημασία στην εκπαι-δευτική αναγέννηση του ελ-ληνισμού Κύριοι φορείς τωνιδεών του Νεοελληνικού Δια-φωτισμού υπήρξαν οι έμπο-ροι των παροικιών οι οποί-οι δεν περιορίστηκαν στιςοικονομικές τους δραστη-ριότητες αλλά ίδρυσαν τυ-πογραφεία και σχολεία γιανα προωθήσουν τις νεωτε-ρικές ιδέες που από νωρίςείχαν ασπαστεί Αποτέλεσμααυτής της πνευματικής δρα-στηριότητας της αστικής τά-ξης ήταν να χάσει η εκκλη-σία το μονοπώλιο που είχεως τότε στην εκπαίδευσηκαι να διαμορφωθεί ένα δια-φορετικό πρόγραμμα μάθη-σης οι θετικές επιστήμες και η λογική άρχισαν σιγά σιγά να παίρνουν τηθέση των εκκλησιαστικών κειμένων Η πηγή 2 μας δίνει ακόμα μία διάστασητης νέας πραγματικότητας στην παιδεία η χορήγηση υποτροφιών έδωσετην ευκαιρία μόρφωσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα Με τα κληροδο-τήματα των πλούσιων εμπόρων νέοι άνθρωποι κατάφεραν να σπουδάσουνστα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης Αυτοί οι νέοι γαλουχημένοι με

1 Τους ναπολεόντειους πολέμους και τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)2 Ως lingua franca ορίζεται κάθε γλώσσα που χρησιμοποιείται ευρέως από όλους και όχι μόνο από τον πλη-θυσμό που την έχει ως μητρική Τέτοια είναι συνήθως η γλώσσα του πιο ανεπτυγμένου οικονομικά ή πολιτι-στικά έθνους Η lingua franca χρησιμοποιείται κυρίως για εμπορικούς ή διπλωματικούς σκοπούς Ο όροςχρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Άραβες οι οποίοι ονόμασαν έτσι όλες τις ρωμανικές γλώσσες (αυτές πουπροέκυψαν από τα λατινικά) και ειδικά την ιταλική καθώς οι Άραβες αποκαλούσαν laquoΦράγκουςraquo όλους τουςλαούς της δυτικής Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η παρακάτω ιστορία δείχνει τη μεγάλη επιρ-ροή του γαλλικού διαφωτισμού στην Ελλάδακαι θέτει σε αμφισβήτηση τις γενικεύσεις περίαμάθειας των Ελλήνων και ειδικά των μοναχώνlaquoΜόλις το καράβι μου άραξε βιάστηκα να βγωστη στεριά για να πάω στο μοναστήρι Δεν μπο-ρούσα να προβλέψω τη συνάντηση που έναλεπτό αργότερα θα προκαλούσε το ενδιαφέρονκαι την περιέργειά μου Προχωρούσα προς τοβουνό όταν αντιλήφθηκα έναν καλόγερο πουκατέβαινε από κει Ήρθε βιαστικά προς το μέ-ρος μου με ρώτησε στα ιταλικά από ποιον τό-πο είμαι από πού ερχόμουν τι είχε συμβεί στηνΕυρώπη εδώ και επτά χρόνια που είχε να αράξεικαράβι σε αυτά τα βράχια Μόλις έμαθε πωςείμαι Γάλλος πείτε μου φώναξε ο Βολτέροςζει ακόμηraquo Αφήγηση του Choiseul-Gouffier ενός Γάλλουταξιδευτή στην Πάτμο το 1776 (πηγή ΚΘΔημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα1993 σελ 145)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 54

55

νέες ιδέες επάνδρωσαν τα σχολεία στις παροικίες και στον ελληνικό χώροκαι διέδωσαν περαιτέρω τις ιδέες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού προετοι-μάζοντας έτσι την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων

3 AAφού μμελετήσετε ξξανά ττη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαιτου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11) ννα ααναζητήσετεεπιδράσεις ττης σστις ππολιτικές ααπόψεις ττου ΡΡήγα όόπως ααυτές δδιατυπώνονταιστην ππηγή 33

Ο Ρήγας επηρεάστηκε έντονα από τις ιδέες του Διαφωτισμού και ιδιαίτερααπό τη ριζοσπαστική του φάση Μέσω του εθνομάρτυρα έφτασε ο απόηχοςτης γαλλικής επανάστασης στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο Η σύ-γκριση του έργου του της Νέας Πολιτικής Διοίκησης με τη Διακήρυξη τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη είναι διαφωτιστική Στη Νέα Πο-λιτική Διοίκηση συναντάμε εκφράσεις που μας θυμίζουν τη γαλλική Διακή-ρυξη φυσικά δικαιώματα ισότητα ελευθερία προστασία περιουσίας Οιπολιτικές θέσεις του Ρήγα γενικότερα απηχούν τα συντάγματα της γαλλι-κής επανάστασης

Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ρήγα όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και ελεύ-θεροι ενώ ο καθένας έχει δικαίωμα να νιώθει ασφάλεια για τη ζωή του καινα προστατεύεται η προσωπική του περιουσία Πρόκειται για τις ιδέες τουΛοκ laquoφιλτραρισμένεςraquo μέσα από τη γαλλική επανάσταση Ακόμα παρατη-ρούμε τη ριζοσπαστική για την εποχή φράση ότι όλοι οι άνθρωποι χριστια-νοί και Τούρκοι είναι ίσοι Και σε άλλο κείμενο ο Ρήγας έγραφε ότι ο σουλ-τάνος είναι ο δυνάστης όχι μόνο των Ελλήνων και των άλλων λαών πουκατέκτησε και κρατάει με τη βία αλλά δυνάστης και του ίδιου του λαούτου3 laquoνα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν και Χριστιανούςκαι Τούρκους σκληρά τους τυραννούνraquo4 Στη σκέψη του εθνομάρτυρα οσουλτάνος είναι ο κοινός εχθρός όλων των ραγιάδων ο κοινός δυνάστηςόλων των υποδούλων Σημαντικό είναι επίσης ότι το σύνταγμα του Ρήγαόπως και η γαλλική διακήρυξη δεν αναφέρεται σε κάποιο ιδιαίτερο έθνοςστο οποίο πρέπει να ισχύουν τα δικαιώματα αυτά καθώς πρόκειται γιαδικαιώματα πανανθρώπινα

Eικόνα 1 Το λλιμάνι ττης ΧΧίου έένα ααπό ττα κκύρια εεμπορικά κκέντρα ττουελληνισμού κκατά ττην ππροεπαναστατική εεποχή

Η ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου ωφελήθηκε από τη διεθνή πολιτικήσυγκυρία είτε αυτή είχε να κάνει με πολέμους (λχ Επταετής πόλεμος [1756-1763] Ναπολεόντειοι πόλεμοι) είτε με διπλωματικές ενέργειες (συνθήκη Κιου-τσούκ Καϊναρτζή) Σε μερικά νησιά σημειώθηκε ιδιαίτερη επίδοση στη ναυτι-λία όπως στα Ψαρά στις Σπέτσες και στην Ύδρα αλλά υπήρχαν και άλλα

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

3 ΛΙ Βρανούσης Ρήγας Βελεστινλής Αθήνα 1963 βrsquo έκδ σελ 704 Ρήγας Θούριος 1796 στ 121-122

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 55

56 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νησιά που επωφελήθηκαν από την άνοδο του εμπορίου όπως η Μύκονος ηΚάσος η Σαντορίνη η Σκόπελος και η Χίος Η Χίος όφειλε την ανάπτυξή τηςστη σπουδαία θέση της ήταν ο τελευταίος σταθμός των πλοίων που κατευθύ-νονταν προς την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη Υπολογίζεται ότι στα μέσατου 18ου αιώνα περίπου 150 ευρωπαϊκά πλοία περνούσαν κάθε χρόνο από τολιμάνι της5 Στο νησί άκμαζε η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων Επίσης δενείναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή η Χίος έγινε ένα από τα πιο σημαντικά πνευμα-τικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού

Eικόνα 2 ΚλέφτηςΟι κλέφτες υπήρξαν οι πρώτοι πυρήνες της αντίστασης του ελληνικού λαούΑποτελούσαν μαζί με τους αρματολούς την πρωταρχική και πάγια δύναμηκρούσης στην ηπειρωτική Ελλάδα Ο Μακρυγιάννης τούς αποκάλεσε laquoη μα-γιά της λευτεριάςraquo Ένας σύγχρονος ιστορικός6 έγραψε ότι οι κλέφτες απο-τέλεσαν τη διαρκή εκδήλωση της πρωτόγονης επανάστασης στην εποχήτης οθωμανικής κυριαρχίας Οι κλέφτες και οι αρματολοί έγιναν τα στελέχητου ελληνικού επαναστατικού στρατού καθοδήγησαν και οργάνωσαν τιςμάζες των χωρικών κατά του Οθωμανού κατακτητή

Eικόνα 3 Ο ΡΡήγας κκαι οο ΚΚοραής αανασηκώνουν ττην ΕΕλλάδαΟ Ρήγας7 και ο Αδαμάντιος Κοραής είναι οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι τουΝεοελληνικού Διαφωτισμού Η ιδιαίτερα τιμητική θέση τους στην πνευμα-τική ιστορία του ελληνισμού απεικονίζεται παραστατικά στον ζωγραφικό πί-νακα που τους δείχνει να ανασηκώνουν την πληγωμένη Ελλάδα μέσα από ταερείπια Είναι οι δύο πνευματικοί ηγέτες που αφυπνίζουν την Ελλάδα και τηνοδηγούν στην αναγέννηση

Παράθεμα 1 Oι ΈΈλληνες κκυριαρχούν σστο εεμπόριο ττης ΒΒαλκανικήςΤον 18ο αιώνα οι ορθόδοξοι έμποροι των Βαλκανίων συγκροτούν μία τάξηοικονομικά ισχυρή και πολυάριθμη Η τάξη αυτή ελέγχει το εμπόριο τηςΟυγγαρίας της νότιας Ρωσίας και της ανατολικής Μεσογείου Στη μελέτητου ο Traian Stoianovich (της οποίας απόσπασμα παρατίθεται ως πηγή 1)στην κατηγορία του ορθόδοξου εμπόρου των Βαλκανίων κατατάσσει α)τον Έλληνα έμπορο της Κωνσταντινούπολης της Θεσσαλίας και της Σμύρ-νης β) τον Έλληνα και Αλβανό ορθόδοξο ναυτικό και φορτωτή των νησιώντου Αιγαίου γ) τον Έλληνα τον Βλάχο και τον Σλάβο αγωγιάτη και πρά-κτορα αποστολών στην Ήπειρο στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία δ) τονΈλληνα και τον Βούλγαρο έμπορο της ανατολικής Ροδόπης κά8 Είναιφανερή λοιπόν η κυρίαρχη θέση του Έλληνα στο εμπόριο της Βαλκανικής

5 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 2246 Βλέπε Σπύρος Ασδραχάς Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη΄ και ιθ΄ αι εκδ Νεοελληνικά ΜελετήματαΕρμής 1988 σελ 231-2527 Ψευδώνυμο του Αντώνιου Κυριαζή (1755-1798)8 Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή των βαλκα-νικών χωρών 1979 σελ 289

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 56

57

Η κυριότερη ενασχόληση των εμπόρων των Βαλκανίων ήταν το εισαγωγικόκαι το εξαγωγικό εμπόριο της Oθωμανικής αυτοκρατορίας (Bλ και την απά-ντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 2 Παροικιακός εελληνισμός εεκπαίδευση κκαι ννεοτερικές ιιδέεςΟι παροικίες9 δημιουργήθηκαν με την εγκατάσταση αρχικά μεμονωμένωνατόμων ή και μικρών ομάδων σε αστικές κυρίως περιοχές εκτός του ελλαδι-κού χώρου Οι περιοχές αυτές ήταν κόμβοι εμπορίου Αν εξαιρέσει κανείςτους λογίους που κινούνται στους χώρους αυτούς αδιάκοπα (από τουςπρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας) ο έμπορος και ο πραματευ-τής είναι ο τύπος ανθρώπου που συνήθως συναντά κανείς στις παροικίεςΜε την πάροδο του χρόνου οι παροδικές εγκαταστάσεις των μετακινούμε-νων εμπόρων κατέληξαν στη συγκρότηση οργανωμένων κοινοτήτων Οι ορ-γανωμένες κοινότητες ίδρυσαν ναούς και σχολεία και ανέπτυξαν δεσμούςαλληλεγγύης μεταξύ των μελών τους Η ίδρυση του ναού και η συγκρότησητης κοινότητας ήταν δυνατές χάρη στα προνόμια (privilegi) που αποκτούσανοι πάροικοι εκ μέρους των αρχών υποδοχής τους Η πολιτική αυτή των προ-νομίων αποσκοπούσε στην προσέλκυση ξένων έμπειρων εμπόρων10 Μετα-κινούμενοι έμποροι στην αρχή άφηναν τους τόπους καταγωγής τους για ναμεταφέρουν τα εμπορεύματά τους στην Ευρώπη να μετάσχουν στα κατάτόπους πανηγύρια και τις αγορές και βαθμιαία εγκαθίσταντο στις νέες πό-λεις φιλοξενίας τους Ίδρυσαν εμπορικά καταστήματα ή επέκτειναν τις οικο-γενειακές εμπορικές επιχειρήσεις τους συνδέοντας οικονομικά τους τό-πους της νέας εγκατάστασής τους με εκείνους της αφετηρίας τους Έμπο-ροι ασφαλιστές πλοιοκτήτες τραπεζίτες ήταν οι πάροικοι που θα επάν-δρωναν τις ακμαίες παροικίες των αρχών του 19ου αιώνα και θα διαμόρφω-ναν την ελληνική αστική τάξη μέσα και έξω από τον ελλαδικό χώρο Οι ελλη-νικές παροικίες της Δύσης όπως ωραία σημειώνει ο ΚΘ Δημαράς laquoχρησί-μευσαν για κεραίες του ελληνισμού μεταφέροντας και αυτές στον ελληνικόχώρο το πνεύμα της δυτικής ελευθεροφροσύνηςraquo11 (Bλέπε και την απάντη-ση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 3 H laquolaquoNέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησιςraquo ττο σσύνταγμα ττου PPήγα ((1797)Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 H μμόρφωση θθα φφέρει ττους ΈΈλληνες ππιο κκοντά σστην εελευ-θερία

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

9 Ο όρος laquoπαροικίεςraquo κρίνεται περισσότερο κατάλληλος για να χαρακτηρίσει το ιστορικό φαινόμενο σε αντί-θεση προς άλλους όπως laquoαπόδημος ελληνισμόςraquo (περισσότερο σύγχρονος όρος) και laquoελληνισμός της δια-σποράςraquo (δηλώνει το φαινόμενο διαχρονικά αλλά είναι και ιδεολογικά φορτισμένος)10 Βλέπε wwwfhwgrprojectsmigration11 ΚΘ Δημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα 1993 εκδ Ερμής σελ 13

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 57

58 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Φαναριώτες Αντίθετα προς ότι πιστεύεται γενικά πολύ λίγοι Φαναριώτεςκατάγονταν από την παλιά βυζαντινή αριστοκρατία Οι περισσότεροιήταν πλούσιοι που είχαν αποκτήσει τις περιουσίες τους σαν έμποροι καιπλανόδιοι πωλητές στο Αιγαίο στις ηγεμονίες του Δούναβη στη ΜαύρηΘάλασσα και βέβαια στην Κωνσταντινούπολη Μετά τον πλουτισμό τουςπολλοί εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να κάνουνπολιτικές επαφές και φιλίες ώστε να παγιώσουν την οικονομική τουςδύναμη12 Οι Φαναριώτες ήταν μέλη της διοικητικής και κοινωνικής αρι-στοκρατίας κάτοχοι της δυτικοευρωπαϊκής παιδείας και υψηλών θέσεωνστον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό

laquoπρώτον ττο ννα εείμεθα όόλοι ΊΊσοιraquo ΡΡήγας Νέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησις Για τηνισότητα μιλάει με κάθε τρόπο στα γραπτά του ο Ρήγας ακόμα και ότανανθολογεί κείμενα από ξένους συγγραφείς Στο πρώτο βιβλίο που εκδί-δει το 1790 μια συλλογή έξι διηγημάτων μεταφρασμένων και διασκευα-σμένων από τα γαλλικά που τιτλοφορείται Σχολείον των ντελικάτων ερα-στών διαβάζουμε laquoείμαι βέβαιος πως όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικά ισό-τιμοι πλην καθώς το ηξεύρετε και ο ίδιος είναι εις τον κόσμον κάποιεςπρόληψες το παν ήθελε είναι εις μεγάλην ευτυχίαν ανίσως και έλειπαναυτές από την μέσην και αν άφηναν τον ορθόν λόγον να διοική τα ανθρώ-πιναraquo13 Τα κείμενα του Σχολείου διαπνέονται από έναν ηθικό φιλελευθε-ρισμό και θίγουν το βασικό θέμα της αδελφότητας και της ισότητας τωνανθρώπων laquoοι άνθρωποι είναι φυσικά όλοι ισότιμοι και αναμεταξύ ειςτους τιμημένους δεν είναι μεγάλος και μικρόςraquo14

Τα ΟΟρλοφικά H εξέγερση των Eλλήνων το 1770 εντάσσεται στο πλαίσιο τουρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774 που διεξήγαγε η Aικατερίνη Brsquoεπιδιώκοντας τα πάγια αιτήματα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικήςέλεγχο των βόρειων παραλίων της Mαύρης Θάλασσας και έξοδο στοAιγαίο Ακολουθώντας την πολιτική του Μεγάλου Πέτρου εμφανίστηκεως προστάτης των χριστιανών των Bαλκανίων δίνοντας στον πόλεμομορφή σταυροφορίας της oρθοδοξίας κατά του ισλάμ Τα ρωσικά κη-ρύγματα βρήκαν πρόσφορο έδαφος στις ελληνικές χώρες Tην πρωτο-βουλία για την εξέγερση των Eλλήνων ανέλαβαν οι αδελφοί ΓρηγόριοςΑλέξιος και Θεόδωρος Oρλόφ Eμπνευστής του σχεδίου της ναυτικήςεκστρατείας στη Mεσόγειο ήταν πιθανότατα ένας Έλληνας ο ΓεώργιοςΠαπάζωλης Οι αδελφοί Oρλόφ έφτασαν στην Ιταλία απ όπου άρχισαντις διαπραγματεύσεις με τους Mανιάτες ενώ στον ελληνικό χώρο άρχι-σαν επαναστατικές προετοιμασίες Τον Φεβρουάριο του 1770 μια μικρήμοίρα ρωσικών πλοίων υπό τον Θεόδωρο Oρλόφ κατέπλευσε στο λιμάνι

12 Βλέπε Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή τωνβαλκανικών χωρών 1979 σελ 30713 Ρήγας Σχολείον των ντελικάτων εραστών (1790) Εστία ΝΕΒ 1994 σελ 3214 Σχολείον των ντελικάτων εραστών όπ π σελ 187

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 58

59

του Bιτύλου Ο αριθμός των ρωσικών πλοίων όμως ήταν μικρός και ο αρ-χικός ενθουσιασμός των Ελλήνων έδωσε τη θέση του στην απογοή-τευση Oι Έλληνες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στις ρωσικές υποσχέ-σεις και πολύ λίγοι δέχτηκαν να στρατολογηθούν καθώς έβλεπαν ότι ηεπέμβαση της Pωσίας ήταν απλά μια κίνηση αντιπερισπασμού Όπωςέχει εύστοχα ειπωθεί η εξέγερση του 1770 στηρίχτηκε σε μια παρεξή-γηση Oι Pώσοι θεωρούσαν ότι θα νικήσουν με ελληνικές δυνάμεις ενώοι ΄Eλληνες περίμεναν ότι θα νικήσουν με τις ρωσικές

Τσιφλίκια Βασικό μέσο παραγωγής στην Oθωμανική Aυτοκρατορία είναι ηγη η οποία χωρίζεται σε μεγάλες γαιοκτησίες αλλά και σε μικρούς ελεύ-θερους κλήρους Υπάρχει ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος που έχειτην ψιλή κυριότητα όλης της γης την οποία εκχωρεί για εκμετάλλευσησε πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους Αυτοί είχαν το δικαίω-μα να εισπράττουν τη γαιοπρόσοδο είτε σε είδος είτε και κυρίως με τημορφή φόρου Τα δικαιώματά τους αυτά απέρρεαν από τη στρατιωτικήυπηρεσία που πρόσφεραν στον σουλτάνο ήταν δηλαδή φεουδάρχες-πο-λεμιστές Το τσιφλίκι αποτελεί μία από τις μορφές με τις οποίες εκδηλώ-νεται η μεγάλη φεουδαλική γαιοκτησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορίακαι έχει κληρονομικό χαρακτήρα Η παρακμή του οθωμανικού κράτουςαπό τα μέσα του 17ου αιώνα και η ενίσχυση των τοπικών αρχόντων πουκατέληξαν να είναι οι ιδιοκτήτες και κληρονόμοι μεγάλων αγροτικών εκ-τάσεων των τσιφλικιών είχε αρνητικές συνέπειες εκτός από την κεντρι-κή διοίκηση και στους χωρικούς Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης ασκούσαν κα-ταπιεστική εξουσία στους χωρικούς από τους οποίους απαιτούσαν όλοκαι περισσότερες αγγαρείες και όλο και μεγαλύτερες εισφορές

Γύρω σστις ααρχές ττου 118ου ααιώνα οοι ΈΈλληνες σστράφηκαν σστη ΡΡωσία Η Ρω-σία ως ομόδοξος (ορθόδοξη) χώρα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλοστις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο ήδη από τις αρχές του 18ου αιώναΣτα τέλη του 17ου αιώνα τσάρος της Ρωσίας έγινε ο Μέγας Πέτρος και ηΡωσία μπήκε σε μια νέα εποχή που χαρακτηριζόταν από την έξοδό τηςαπό την απομόνωση και την είσοδό της στα ευρωπαϊκά ζητήματα ΟΜέγας Πέτρος άνοιξε τον δρόμο της Ρωσίας προς τη δύση και τον εκ-συγχρονισμό Εμπόδιο στη διέξοδο της Ρωσίας προς τη δύση και το νότοήταν η όμορή της Oθωμανική Aυτοκρατορία και έτσι ο Μέγας Πέτροςεγκαινίασε για τη Ρωσία μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις εναντίοντων Οθωμανών Την ίδια επιθετική πολιτική έναντι των Οθωμανών θα συ-νεχίσουν αργότερα και άλλοι τσάροι όπως η Μεγάλη Αικατερίνη Brsquo (τέλη18ου αι) και ο Νικόλαος ο Βrsquo (μέσα 19ου αι) Οι στόχοι της εξωτερικήςπολιτικής της Ρωσίας θα παραμείνουν σταθεροί τουλάχιστον μέχρι καιτον Αrsquo Παγκόσμιο πόλεμο ο έλεγχος των βόρειων παραλίων του Eύξει-νου Πόντου και η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο αρχικά και ευρύτεραστη Μεσόγειο Αυτοί ακριβώς οι στόχοι ήταν που έφεραν τη Ρωσία σεάμεση σύγκρουση με την αυτοκρατορία του σουλτάνου H προστασίατων ορθοδόξων της αυτοκρατορίας αποτέλεσε αφορμή επανειλημμένων

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 59

60 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αναμείξεων του ρωσικού παράγοντα στα εσωτερικά του οθωμανικούκράτους Οι Έλληνες και οι άλλοι χριστιανοί των Βαλκανίων ήταν τόσοδεκτικοί στη ρωσική προπαγάνδα ώστε δεν άργησαν να κυκλοφορήσουνθρύλοι και προφητείες H πιο διαδεδομένη ήταν εκείνη που μιλούσε γιαένα laquoχρυσό γένοςraquo (ξανθό γένος) δηλαδή τους Ρώσους που θα κατέ-στρεφε την Oθωμανική Aυτοκρατορία

H σσυνθήκη ττου KKιουτσούκ KKαϊναρτζή κκαι οοι σσυνέπειές ττης σστους ΈΈλληνες Oπόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας του 1768-1774 τερματίστηκε με τησυνθήκη του Kιουτσούκ Kαϊναρτζή (21 Ιουλίου 1774) H συνθήκη αυτή α-ποτέλεσε λαμπρή επιτυχία της ρωσικής διπλωματίας α) η Ρωσία επέκτει-νε την κυριαρχία της στις βόρειες ακτές του Eύξεινου Πόντου β) εξα-σφάλισε εμπορικά προνόμια και πολιτική επιρροή στις παραδουνάβιεςηγεμονίες γ) απέκτησε το δικαίωμα της προστασίας των ορθόδοξων υ-πηκόων του σουλτάνου κάτι που αποτελούσε άλλοθι για τις επεμβάσειςτης Ρωσίας στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Hσυνθήκη όμως αυτή αποδείχτηκε ιδιαίτερα επωφελής και για τους Έλλη-νες καθώς προέβλεπε την αμνήστευση όλων όσοι πήραν μέρος στον πό-λεμο και την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις οθωμανικές θάλασσες όσων πλοί-ων έφεραν τη ρωσική σημαία Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέ-σεις για οικονομική ανάπτυξη και ελεύθερη κίνηση των υποδούλων εξα-σφάλιση προνομίων και απόκτηση πολύτιμης ναυτικής πείρας

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 60

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου τηςΒιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις

Πολιτικές δδιεκδικήσεις

Οι λαοί της Ευρώπης διεκδικούσαν σύνταγμα κοινοβουλευτικούς θε-σμούς αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων

Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματαbull Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί φιλελεύθεροι ευγενείς)

ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα σε όσους διέ-θεταν κάποια περιουσία

bull Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί διανοούμενοι) ήθελαν α-βασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους τους ενήλι-κους άνδρες και προστασία των αδύναμων κοινωνικών ομάδων

bull Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι εργάτες) ήθελαν κοινωνική και οικο-νομική ισότητα

Eθνικές δδιεκδικήσεις κκαι ηη ααρχή ττων εεθνοτήτων

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικέςδιεκδικήσεις καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δε διέθεταν και αντί-στοιχο κράτος επειδήbull Ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή Οθωμα-

νική)bull Ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό ιταλικό πολωνικό

έθνος)

6Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ πAcircUacutelsaquo trade˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot IcircmiddotUgraveiquest EcircEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute IcircEgraveOacuteEumlIgraveiquest-UgraveˆOacute

1820-1821 bullAcircUcircOcircDaggerOacute AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircUgraveEumlOacute πUcircmiddotOacutersaquomiddot UgraveEumlOacuteπUgravemiddotIumlrsaquomiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddot

1848 OEgrave IumlmiddotOcircrsaquo AcircIacuteAcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcirc-OacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave iquestIumlEgrave

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircEgraveOacutelsaquoIgravemiddotUgravemiddot UgraveˆOacuteAcircUgraveOgraveOacute 1820-1821 UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 61

Αρχή των εθνοτήτων η επιδίωξη να συγκεντρωθούν και να ιδρύσουν όλοιοι ομοεθνείς ένα κράτος Τα όρια του κράτους πρέπει να συμπίπτουν μετα όρια του έθνους Πληθυσμοί έθνους διαφορετικού από εκείνο πουαποτελεί την πλειονότητα των κατοίκων ενός κράτους έχουν το δικαίωμανα αποσχιστούν Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει απόbull Tη γαλλική επανάσταση Αναγνώρισε το έθνος ως πηγή όλων των

εξουσιών σε μια πολιτεία Το μέλλον των λαών θα πρέπει να καθορί-ζεται από την ίδια τη βούλησή τους (γενική βούληση) και όχι απόαυτήν του ηγεμόνα

bull Tην αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στον γερμανικό χώροΓερμανοί φιλόσοφοι διακήρυξαν την ανάγκη της επιστροφής στις πα-ραδόσεις και ότι το έθνος ήταν μια διαχρονική κοινότητα Φίχτε βα-σισμένη σε τρία στοιχεία α) την ιστορία (ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που πιστοποιεί τηνκοινή προέλευση των μελών του έθνους) β) τη γλώσσα (εύρεση των αρχέγονων μορφών της και υπεράσπισήτης) γ) τη θρησκεία (μεγάλη η σημασία της όταν ο κυρίαρχος ήταν αλλό-θρησκος όπως στα Βαλκάνια)

Oι εθνικές και πολιτικές διεκδικήσεις στην Eυρώπη μετά το συνέδριο τηςBιέννης (1815-1848) γέννησαν τρία μεγάλα επαναστατικά κινήματαbull 1820-1821 επαναστάσεις στη νότια μεσογειακή Ευρώπη (Iσπανία Iτα-

λία Eλλάδα)bull 1830 και 1848 επαναστάσεις σε δυτική και ανατολική Ευρώπη15

Οι εεπαναστάσεις ττων εετών 1820-1821

Η εεπανάσταση σστην ΙΙσπανία ((1820) Ξέσπασε εναντίον του αυταρχικού

βασιλιά Φερδινάνδου Ζrsquo με αίτηματην επαναφορά του συντάγματοςτου 1812 (του Ναπολέοντα)

Αποτελέσματα Eμφύλιος πόλεμοςκαι επέμβαση της Ιερής Συμμαχίας(γαλλικός στρατός) για την κατά-πνιξη της επανάστασηςbull Aπελευθερωτικές επαναστάσεις στη Λατινική Aμερική

Oι εεπαναστάσεις σστην ΙΙταλία ((1820-1821) Oργανώθηκαν από τους καρμπονάρους και στρέφονταν κατά της αυστρια-

κής κυριαρχίας Διεκδικούσαν όμως εκτός από εθνική ελευθερία και συ-νταγματικές μεταρρυθμίσεις

15 Βλέπε ενότητα 11

Παραϊστορικά

Η Ιερή Συμμαχία μολονότι καταδί-κασε την ελληνική επανάσταση στοπρώτο ξέσπασμά της (κίνημα τουΑλέξανδρου Υψηλάντη στον Πρού-θο) δεν παρενέβη για την ένοπληκαταστολή της Αυτό οφείλεται σεμεγάλο βαθμό στις ενέργειες τουτότε υπουργού Εξωτερικών τουτσάρου Ι Καποδίστρια

62 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 62

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Αποτελέσματαbull Eπέμβαση της Ιερής Συμμαχίας (αυστριακός στρατός) και καταστολή

της επανάστασηςbull H επανάσταση που ξέσπασε στο βασίλειο του Πεδεμοντίου (βορειο-

δυτική Iταλία) είχε την ίδια τύχη

Η εεπανάσταση σστην ΕΕλλάδα ((1821) Ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα που έμελλε να πετύχει Αποτελέσματα Oδήγησε στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κρά-

τους το 1830

1815 Τέλος του συνεδρίου της Βιέννης ndash Αποφάσεις 1815 Ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας (Ρωσία Αυστρία Πρωσία) με

στόχο την καταστολή κάθε επαναστατικής δραστηριότητας 1820 Επανάσταση στην Ισπανία κατά του αυταρχικού βασιλιά Φερ-

δινάνδου Ζrsquo και εμφύλιος πόλεμος1820-1821 Επανάσταση στην Ιταλία από καρμπονάρους κατά της αυ-

στριακής κατοχής1821 Επέμβαση αυστριακού στρατού στην Ιταλία και καταστολή

της επανάστασης Επανάσταση στην Ελλάδα (η μοναδική επιτυχημένη)

1823 Γαλλικός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην Ισπανίαμετά από απόφαση της Ιερής Συμμαχίας

1 ΟΟρισμένοι υυποστηρίζουν όότι ττα ιιστορικά γγεγονότα δδιαμορφώνονται ααπο-κλειστικά κκαι μμόνο ααπό ττη ββούληση ττων ιισχυρών ΟΟι ππολιτικές εεξελίξεις σστηνΕυρώπη ααμέσως μμετά ττο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης εεπιβεβαιώνουν ήή δδιαψεύ-δουν ααυτή ττην άάποψη NNα ττεκμηριώσετε ττη θθέση σσας

Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης έπεσαν σαν βαριά σκιά πάνω στηφιλελεύθερη Ευρώπη μετά τους ναπολεόντειους πολέμους Κάποιες ελπί-δες που είχε ενσπείρει η γαλλική επανάσταση για ισότητα ελευθερία καιαδελφοσύνη σε όλους τους λαούς της Ευρώπης που καταπιέζονταν απόαυταρχικά καθεστώτα ή και από αλλοεθνή ζυγό φαινόταν αρχικά ότι θαπαρέμεναν ουτοπία Όμως τελικά την ιστορία δεν τη διαμορφώνουν πάνταοι μεγάλοι ηγέτες και η βούληση των ισχυρών αλλά και η ορμητικότητα τωνμαζών Ο ρόλος της μάζας ως φορέα ιστορικής αλλαγής αναδείχθηκε γιαπρώτη φορά με τη γαλλική επανάσταση Τώρα λίγα χρόνια μετά την κατά-πνιξή της και το ξεπούλημα των ιδεών της από τους ισχυρούς (βλέπε ΙερήΣυμμαχία) οι λαοί της Ευρώπης ξεσηκώνονται και πάλι σε πανευρωπαϊκόεπίπεδο και διεκδικούν τα δικαιώματα που κατοχύρωσε στον χώρο των ιδε-

63ENOTHTA 6

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 63

64 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ών ο Διαφωτισμός και έκανε πράξη τη γαλλική επανάσταση Επομένως οιπολιτικές εξελίξεις μετά το συνέδριο της Βιέννης διαψεύδουν την άποψη ότιη βούληση των ισχυρών είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση και την παγίω-ση μιας πολιτικής κατάστασης Οι πολιτικές εξελίξεις στη μεταναπολεόντειαΕυρώπη διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το βάρος της πίεσης πουάσκησαν τα κοινωνικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των λαών

2 ΝΝα μμελετήσετε ττις ππηγές 11α κκαι 11β ΚΚατόπιν ννα κκάνετε άάσκηση ((σε σσχήμα)άστρου ττοποθετώντας σστο κκέντρο ττην έέννοια laquolaquoέθνοςraquo

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα ααναφερθείτε σστη σσχέση ττων εεπαναστά-σεων ττων εετών 11820-1821 μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ττου 11789

Η γαλλική επανάσταση αποτέλεσε μία πολύ σημαντική καμπή στη νεότερηιστορία Έφερε στο προσκήνιο καινούριες ιδέες και έδωσε στους λαούς πρό-τυπα πολιτικής οργάνωσης και ιδεολογιών καθώς και αξίες για τις οποίεςμπορούσε και έπρεπε να αγωνιστεί Νέες έννοιες σχηματίζονται μέσα απότις ιδέες του διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης έννοιες που ανα-φέρονται σε πολιτικά δικαιώματα κοινωνικά αγαθά και ιδεολογίες ελευθε-ρίας και ισότητας Κατά αυτό τον τρόπο η γαλλική επανάσταση αποτέλεσετο πρότυπο για τις κατοπινές επαναστάσεις υπήρξε η μητέρα των επανα-στάσεων αστικών και λαϊκών στον βαθμό που τα κινήματα αυτά διεκδικού-σαν τα ίδια αγαθά και πάλευαν για τις ίδιες ιδέες Τα μεταγενέστερα κινή-ματα λοιπόν άντλησαν από την πολιτική επιχειρηματολογία της γαλλικήςεπανάστασης και αναδύθηκαν στο προσκήνιο με βασικό στόχο να ολοκλη-ρώσουν ότι η γαλλική επανάσταση άφησε ανολοκλήρωτο

Euml iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ MazziniAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

ldquomiddotOacuteUgraveEgraveIcircAcircEgraveIgraveAcircOacuteEgraveIcircfi˜rdquo OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

H iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ FichteAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

currenıOacuteOcirc˜

Tmiddot ldquoAcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquestrdquo UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Ugravemiddot AacuteOacutelsaquoUcircEgravemiddot UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot

UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

sbquoOcirc˘IumlEumlUcircEgravemiddotUacutemacrEgraveIcircfi˜OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave Euml Ucirc˘OacuteAcircrsaquopermilEumlUcircEumlUgraveEuml˜ middotUgraveUacutersaquopermilmiddot˜

Ucirc˘OacutecurrenOacuteˆUcircEuml middotOacuteıUacuteOgraveˆOacuteIumlfiAacuteˆ AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot˜ AacuteAcircˆAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜

OcircEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo Ecirc˘UcircEgraveIcircOcircrsaquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 64

KE

ΦA

ΛA

IO

2

65ENOTHTA 6

Eικόνα Καρμπονάροι οοδηγούνται σσιδηροδέσμιοι σσε δδίκη μμετά ττις ααπο-τυχημένες εεπαναστάσεις ττων εετών 11820-1821 σστην ΙΙταλία

Οι καρμπονάροι αγωνίστηκαν για τη δημιουργία μιας φιλελεύθερης και ενω-μένης Ιταλίας Έτσι ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τόσο πολιτικούςκαι κοινωνικούς εχθρούς από το εσωτερικό της χώρας τους την Ιταλία όσοκαι τα στρατεύματα των εξωτερικών εχθρών των δυνάμεων κατοχής (λχΑυστριακούς) Ο καρμποναρισμός συνδέεται επίσης με τον αντικληρικι-σμό γιrsquo αυτό και αντέδρασαν εναντίον τους τα πιο συντηρητικά στοιχεία τηςκαθολικής εκκλησίας

Παραθέματα 1α και 1β Δύο δδιαφορετικές ααντιλήψεις γγια ττο έέθνοςΟ εθνικισμός σύμφωνα με έναν έγκριτο μελετητή του φαινομένου τον ErnestGellner16 είναι μια πολιτική αρχή που υποστηρίζει την εναρμόνιση της πολι-τικής και της εθνικής οντότητας Βέβαια ο εθνικισμός μπορεί να υπάρχει καιως ένα συναίσθημα διάχυτο στα μέλη μιας κοινωνίας κυρίως όμως είναι έναπολιτικό κίνημα που προβάλλει την αρχή των εθνοτήτων μια θεωρία πολιτι-κής νομιμότητας η οποία απαιτεί τα εθνικά όρια να μη διαφέρουν από ταπολιτικά (ένα έθνος ndash ένα κράτος) Στο παράθεμα αναπτύσσονται δύο από-ψεις για το έθνος Η πρώτη του Ματσίνι αναδεικνύει την ιστορικότητα τηςέννοιας το γεγονός δηλαδή ότι πρόκειται για μια έννοια που δημιουργή-θηκε από την ιστορική εξέλιξη Πρόκειται για μια υποκειμενική θεώρηση τουέθνους η οποία παραπέμπει σε ένα βουλησιαρχικό ορισμό της έννοιας σεένα έθνος ανήκουν όσοι αισθάνονται μέλη του Η δεύτερη άποψη η οποίαεκφράζεται στο παράθεμα από τον Γερμανό ιδεαλιστή φιλόσοφο Φίχτε(Fichte) παρουσιάζει το έθνος ως α-χρονικό φαινόμενο ή καλύτερα ωςφυσικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών τις οποίες συνοδεύειπάντα Στην πραγματικότητα όμως τα έθνη όπως και τα κράτη είναι ένατυχαίο ενδεχόμενο και όχι μια καθολική αναγκαιότητα Ούτε τα έθνη ούτε τακράτη υπάρχουν πάντοτε και υπό κάθε περίσταση Τα έθνη είναι κατασκευά-σματα των ανθρώπινων πεποιθήσεων και δεσμών και μορφών αλληλεγγύης

Παράθεμα 2 H γγαλλική εεπανάσταση μμητέρα ττων εεπαναστάσεων ττου19ου ααιώνα

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Οι ααποφάσεις ττου σσυνεδρίου ττης ΒΒιέννης Το συνέδριο της Βιέννης συγκλή-θηκε αμέσως μετά την πτώση του Ναπολέοντα (1815) από τις νικήτριεςδυνάμεις και καθιέρωσε ως υπέρτατη αρχή των εθνών της Ευρώπης τηναρχή της νομιμότητας Η αρχή αυτή υποστήριζε ότι ο τρόπος με τον

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

16 Βλ E Gellner Έθνη και Εθνικισμός 1983

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 65

66 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

οποίο διοικείται ένα κράτος αφορά αποκλειστικά και μόνο τον ελέω Θεούηγεμόνα του Σύμφωνα με την ιδέα αυτή οι μονάρχες ως όργανα τηςθείας βούλησης είχαν το δικαίωμα να κυβερνούν ανεξέλεγκτοι και νααποφασίζουν για τις τύχες των λαών χωρίς να λογοδοτούν σε κανένανΚατrsquo επέκταση το συνέδριο της Βιέννης καταδίκαζε κάθε φιλελεύθεροκίνημα με κοινωνικές ή εθνικές διεκδικήσεις ως εχθρικό και επικίνδυνογια το καθεστώς που ήθελε να εγκαθιδρύσει

Καρμπονάροι Οι καρμπονάροιήταν μέλη μυστικής πολιτι-κής εταιρείας οργανωμένοικατά τον τρόπο των μασονι-κών εταιρειών που ιδρύθηκεπρος το τέλος του 18ου αιστο βασίλειο της ΝεάποληςΤο όνομά τους στα ιταλικάσημαίνει laquoαυτοί που καίνε ξυ-λάνθρακαraquo Οι καρμπονάροιπρωτοεμφανίστηκαν στους να-πολεόντειους πολέμους προ-βάλλοντας αντίσταση στουςΓάλλους κατακτητές Όταντελείωσε ο πόλεμος μετα-σχηματίστηκαν σε εθνικιστι-κό οργανισμό με αντιαυστρι-ακές τάσεις και οργάνωσαντην επανάσταση στην Ιταλίατο 1820-1821 και το 1831 καιδιαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο Risorgimento στη διαδικασίαδηλαδή της ιταλικής ενοποίησης Σκοπός της εταιρείας ήταν η κατάλυσητου δεσποτισμού και η εγκαθίδρυση ελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύ-ματος Οι σκοποί του καρμποναρισμού ήταν τόσο πατριωτικοί εθνικοίόσο και πολιτικοί φιλελεύθεροι Από τα πιο φημισμένα μέλη των καρμπο-νάρων υπήρξαν οι Giuseppe Mazzini και ο Γάλλος επαναστάτης Blanqui

Παραϊστορικά

Προσδιορισμός της έννοιας του ριζοσπαστισμού

Το 1829 μια γαλλική εφημερίδα η La JeuneFrance προσπαθεί να ορίσει το ριζοσπα-στισμό (της εποχής) ως εξής laquoεκείνη ηδίψα της ισότητας και της δικαιοσύνης ηκαθολική περιφρόνηση για τις διακρίσειςπου δεν προέρχονται από την προσωπικήαξία η ανάγκη του ελέγχου όλων των ε-νεργειών της εξουσίας τέλος η συνείδη-ση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου καιτου πολίτη που τον κάνει να αντιστέκεταιστην αυθαιρεσία και να αγανακτεί με τηνιδέα του δεσποτισμούraquo Η πεμπτουσία τουριζοσπαστισμού συμπυκνώνεται στο αντι-μοναρχικό πολιτειακό αίτημα που προβάλ-λει και το οποίο είναι βαθιά ανατρεπτικό γιατην εποχή

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 66

KE

ΦA

ΛA

IO

2Η ίίδρυση κκαι ηη αανάπτυξη ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Σκοπός ίίδρυσης κκαι ππρωτεργάτες Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση με σκοπό να προετοιμάσει

την επανάσταση των Ελλήνων Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσί-ας το 1814 με πρωτεργάτες τους Νικόλαο Σκουφά Αθανάσιο Τσακά-λωφ Εμμανουήλ Ξάνθο Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο

Οι δδυσκολίες ππου ααντιμετώπιζε ηη ΦΦιλική ΕΕταιρεία

Για την επιτυχία των στόχων της η Φιλική Εταιρεία είχε να αντιμετωπίσειτεράστιες οργανωτικές δυσκολίες Ο ελληνισμός ήταν διάσπαρτος σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο20 Οι Φιλικοί έπρεπε να δράσουν με μεγάλη μυστικότητα ώστε να μη γίνουν

αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση και τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες21

7Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

yumlpermilUacute˘UcircEuml OcircUacuteAacutemiddotOacuteOgraveUcircAcircˆOacute IgraveAcircIcircDaggerUacuteEgraveOcirc UcircUgravefimacrOcirc UgraveEumlOacute OacuteAcirc˘IgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquomiddotEcircDaggerOacuteEgraveUcircEuml UgraveˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute- ordmIumlmiddotAacuteAacuteEgraveOacuteEgravemiddotOacutefi ordmUacuteOcircOacuteUgraveEgraveUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc(μAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1662)17

- partIumlIumlEumlOacutefiAacuteIumlˆUcircUcircOcircOacute bullAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcircOacute(paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1809)18

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot infinıEumlOacuteOgraveOacute(infinılsaquoOacutemiddot 1813)19

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜(μEgravecurrenOacuteOacuteEuml 1814)

1814 yumlpermilUacute˘UcircEuml UgraveEuml˜ ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo˜ partUgravemiddotEgrave-UacuteAcircrsaquomiddot˜intDaggerUacuteEgraveOcirc˜ UcircUgravefimacrOcirc˜ Euml UacuteOcircAcircUgraveOcircEgraveIgravemiddot-Ucircrsaquomiddot currenOacuteOcircIumlEuml˜ AcircIacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml˜

1821 intlsaquoUacute˘IacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

prod ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave Euml IcirclsaquoUacute˘IacuteEuml UgraveEuml˜AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

17 Ιδρύθηκε με κληροδότημα του Κερκυραίου Θωμά Φλαγγίνη18 Μέλος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν ο Αθ Τσακάλωφ ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας19 Στην ίδρυσή της έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ο Καποδίστριας 20 Αιτία γιrsquo αυτό ήταν το παροικιακό φαινόμενο που είχε διασκορπίσει τους Έλληνες λογίους φοιτητές καιEμπόρους στη δυτική Ευρώπη στη νότια ρωσία και στη βόρεια Αφρική Βλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANO-HΣH TOY MAΘHMATOΣ ενότητα 521 Η αυστριακή απολυταρχία λχ ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο του Ρήγα Βλέπε ενότητα 5

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 67

Οι Φιλικοί έπρεπε επίσης να υπερνικήσουν τους δισταγμούς εκείνων πουείχαν δει προγενέστερα επαναστατικά κινήματα να αποτυγχάνουν22

Τέλος οι Φιλικοί θα έπρεπε να κινητοποιήσουν ανθρώπους που προέρχο-νταν από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντακαι επιδιώξεις

Οι εευνοϊκές ππροϋποθέσεις γγια ττο έέργο ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλή-ματα

Μεταξύ των Ελλήνων είχαν διαδοθεί οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν πλέον ώριμο για τη δημιουργία

ανεξάρτητου ελληνικού κράτους

Η οοργάνωση ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας κκαι ηη ηηγεσία ττης

Η Φιλική Εταιρεία οργανώθηκε με πρότυπο τις μυστικές εταιρείες όπως οικαρμπονάροι23 Τα μέλη της οργάνωσης είχαν δοκιμαστεί πρώτα και έ-πειτα είχαν ορκιστεί πίστη και αφοσίωση Οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν ψευ-δώνυμα και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κρυπτογραφικό αλφάβητο

H Φιλική Eταιρεία αρχικά απευθύνθηκε σε πλούσιους εμπόρους προκει-μένου να εξασφαλίσει έτσι τα οικονομικά μέσα για την ανάπτυξή τηςEπειδή όμως οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αρνητικοί στράφηκε σrsquoόλες τις κοινωνικές ομάδες ιδίως μικρέμπορους και διανοούμενουςΓυναίκες γίνονταν δεκτές μόνο κατrsquo εξαίρεση

Η ηγεσία ndash η laquoΑόρατη Αρχήraquondash παρέμενε μυστική Σκόπιμα αφηνόταν ναεννοηθεί ότι αποτελούνταν από ισχυρά πρόσωπα Οι ιδρυτές της ΦιλικήςΕταιρείας απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια υπουργό Εξωτερι-κών της Ρωσίας τότε και του πρόσφεραν την ηγεσία αλλά εκείνος αρνή-θηκε Η ηγεσία τελικά ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη ανώτεροαξιωματικό του ρωσικού στρατού ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επί-τροπος της Αρχής

Η κκήρυξη ττης εελληνικής εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Γιατί ηη εεπανάσταση ξξεκίνησε ααπό ττις HHγεμονίες Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός όπως προέβλεπαν παλαιότερες

ρωσοτουρκικές συνθήκες Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία και υπήρχαν ελπίδες ότι ο

ρωσικός στρατός θα επενέβαινε για να βοηθήσει την επανάσταση Παράλληλα θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι

Βαλκάνιοι ηγέτες όπως ο Σέρβος Καραγεώργεβιτς ο Ρουμάνος Βλαντι-μηρέσκου οι οποίοι και προσεγγίστηκαν για τον σκοπό αυτό

22 Για παράδειγμα τα Ορλοφικά το 1770 (βλ ενότητα 5)23 Βλέπε στα Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος της ενότητας 6

68 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 68

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η έέναρξη ττης εεπανάστασης

O Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και κήρυξετην επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (σημερινή Ρουμανία) στις 24Φεβρουαρίου του 1821 Οι προκηρύξεις που κυκλοφορούσε άφηναν ναεννοηθεί ότι πίσω από το κίνημά του βρισκόταν η Ρωσία

Τα ππροβλήματα ππου ααντιμετώπισε ττο κκίνημα ττου ΥΥψηλάντη

Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δε βοήθησαν υλικά και η στρατολό-γηση δεν προχώρησε

Ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και επέτρεψε την είσοδο του οθω-μανικού στρατού στις Ηγεμονίες

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστη-

κε με εντολή της Φιλικής Εταιρείας

Το ττέλος ττης εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Ο Υψηλάντης παρά τις αρνητικές συγκυρίες συνέχισε τον αγώνα καιέδωσε την αποφασιστική μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ioυνίου 1821) Στη μά-χη αυτή διακρίθηκε ο Ιερός Λόχος συγκροτημένος από εθελοντές σπου-δαστές Η ήττα όμως δεν αποφεύχθηκε

Ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία όπου είχε καταφύγει Οι τελευ-ταίοι απομονωμένοι αγωνιστές με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Γ Ο-λύμπιο και Ι Φαρμάκη εγκλωβίστηκαν στη Μονή Σέκκου και εξουδετερώ-θηκαν

1814 Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό1817-1818 Η Φιλική Εταιρεία απευθύνεται κυρίως σε πλούσιους Έλληνες ε-

μπόρους ώστε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα1821 Επανάσταση στις Ηγεμονίες με αρχηγό τον Αλέξανδρο

Υψηλάντη (24 Φεβρουαρίου) Μάχη στο Δραγατσάνι ndash ήττα των επαναστατών (7 Iουνίου)

1828 Σύλληψη και θάνατος του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Αυ-στρία

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα σσυνθέσετε σσύντομο κκείμενο σστο οοποίοθα ππαρουσιάζετε ττις κκύριες εεπιδιώξεις κκαι ττις ααρχές λλειτουργίας ττης ΦΦιλικήςΕταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ήταν η πρώτη οργάνωση που δημιουργήθηκε με άμεσοκαι ξεκάθαρο στόχο την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα Με

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

69ENOTHTA 7

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 69

άλλα λόγια πρώτιστος στόχος ήταν η επανάσταση η απόκτηση της εθνικήςανεξαρτησίας και η δημιουργία ενός ελληνικού κράτους Για την ευόδωσηαυτής της κύριας επιδίωξης δεδομένων του εχθρικού περιβάλλοντος καιτης γενικότερης αρνητικής συγκυρίας ήταν απαραίτητη η μυστική δράσητων μελών της και η απόλυτη υπακοή και πειθαρχία στην Εταιρεία Έτσι τοπαράθεμα 1 μας δίνει την ορκωμοσία των νέων μελών η οποία ήταν πολύσημαντική για την ασφαλή λειτουργία της οργάνωσης Μέσα από τον όρκοαντλούμε σημαντικά στοιχεία με κυριότερο το γεγονός ότι τα μέλη της Φιλι-κής Εταιρείας αφιερώνονταν ολόψυχα στην εθνική υπόθεση (Bλέπε ΣXO-ΛIAΣMOΣ EIKONΩN KAI ΠAPAΘEMATΩN)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην εεπαναστατική ππροκήρυξη ττου ΑΑλέξανδρου ΥΥψηλάντη(πηγή 22) κκαι ννα κκαταγράψετε ττα κκύρια εεπιχειρήματα μμε ττα οοποία ααυτή ππρο-τρέπει σσε εεπανάσταση

Ο λόγος της προκήρυξης χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό και πίστη γιατην επιτυχή έκβαση του αγώνα εναντίον του κατακτητή Τα συναισθήματααυτά προσπαθεί να μεταδώσει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στους συναγωνι-στές του αλλά και σε αυτούς που είναι ακόμα αναποφάσιστοι ως προς τησυμμετοχή τους ή όχι στο κίνημα Υπάρχουν όμως και επιχειρήματα πουφαίνεται να έχουν μια ρεαλιστική βάση Ο Υψηλάντης αναφέρεται στοκίνημα του φιλελληνισμού που ακμάζει εκείνη την εποχή στην Ευρώπη καιτη διάθεση πολλών φιλελλήνων ακόμα και να έρθουν να πολεμήσουν στηνΕλλάδα δίπλα στους Έλληνες24 Πρόκειται για ένα γεγονός που όντως συ-νέβη Επίσης η αναφορά στους φιλελεύθερους λαούς που διάκεινται ευνοϊ-κά προς το κίνημα των Ελλήνων είναι αληθινή και όχι προπαγανδιστικός λό-γος Στην προκήρυξη γίνεται μνεία των αγώνων των ευρωπαϊκών λαών γιαελευθερία Έτσι ο ελληνικός χώρος εντάσσεται στις γενικότερες εξελίξειςτης ευρωπαϊκής ιστορίας Γενικά η συγκυρία δείχνει ότι η ώρα του ξεσηκω-μού έχει φτάσει Στην προσπάθειά τους οι Έλληνες θα βρουν υποστηρικτέςόλους τους φωτισμένους λαούς της Ευρώπης οι οποίοι νιώθουν ευγνωμο-σύνη για τους προγόνους των Ελλήνων Αυτοί οι λαοί επιθυμούν την ελευθε-ρία της Ελλάδας Εξάλλου οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται να είναι αντάξιοι τωνπρογόνων τους στην αρετή και στη γενναιότητά τους Ίσως όμως το πιοδυνατό επιχείρημα της προκήρυξης να είναι η υπόνοια που αφήνει για τηρωσική βοήθεια Μία μεγάλη δύναμη πρόκειται να βοηθήσει τον ξεσηκωμότων Ελλήνων κάτι που πραγματικά πίστευε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης όπωςαποδεικνύει και η διακήρυξη που έστειλε προς τον τσάρο Αλέξανδρο αμέ-σως μετά την έναρξή του κινήματός του Όπως και να έχει όμως η πατρίδαπροσκαλεί σε έναν αγώνα για ότι πιο ιερό έχει ένας λαός για την πίστη τουκαι την πατρίδα του Αυτό το προσκλητήριο κανείς δεν μπορεί να το αρνη-θεί

24 Ενδεικτικά στην αρχή της επανάστασης αναφέρουμε τους Τόμας Γκόρντον αρχηγό του επιτελείου τουΔημ Υψηλάντη και τον Γάλλο συνταγματάρχη Maxime Raybaud

70 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 70

KE

ΦA

ΛA

IO

2

25 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 427-428 Αθήνα 1975

Eικόνα 1 Tα σσύμβολα ττης ΦΦιλικής EEταιρείαςΗ σημαία της Φιλικής Εταιρείας έχει έναν πολύπλοκο και για πολλούς από-κρυφο συμβολισμό Ο συμβολισμός αυτός βασίζεται στον σταυρό και τον ιερόδεσμό Η σημαία είναι λευκή για να υποδηλώσει την αγνότητα του σκοπού ενώυπάρχει και ένας κόκκινος σταυρός μέσα σε στεφάνι νίκης Οι δύο πολεμικέςλόγχες που παραπέμπουν στο θείο μαρτύριο ανεμίζουν δύο σημαίες πουέχουν πάνω γραμμένα με κόκκινα γράμματα τα ακροτελεύτεια των λέξεων laquoΉΕλευθερία ή Θάνατοςraquo δηλαδή Η Ε(λευθερί)Α Η Θ(άνατο)Σ Η όλη σύνθεσηστηρίζεται σε δεκάξι στήλες χιαστί ενωμένες ndash ο ιερός δεσμός των δεκαέξι

Eικόνα 2 Aλέξανδρος YYψηλάντηςΜετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλι-κής Εταιρείας η ηγετική ομάδα της Εταιρείας πρότεινε στον τότε αξιωμα-τικό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη να αναλάβει την ευθύνητης οργάνωσης Ο Υψηλάντης δέχτηκε κι έτσι τον Απρίλιο του 1820 έγινεlaquoΓενικός Επίτροπος της Αρχήςraquo αναλαμβάνοντας την ηγεσία της οργάνω-σης και την ευθύνη της προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα

Eικόνα 3 Π ΦΦον EEς ΟΟ ΙΙερός ΛΛόχος μμάχεται σστο ΔΔραγατσάνιΟ Ιερός Λόχος αποτελούνταν ουσιαστικά από 500 περίπου Έλληνες σπουδα-στές και λογίους Συστήθηκε το 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη σε απομί-μηση του θηβαϊκού ιερού λόχου Είναι το πρώτο σώμα που εμφανίζεται με τημορφή τακτικού στρατού Οι Iερολοχίτες είχαν μαύρη στολή και στο κάλυμματου κεφαλιού υπήρχε το σήμα του θανάτου μια νεκροκεφαλή κι από κάτωδύο κόκαλα Το εθνόσημο είχε τρία χρώματα λευκό γαλάζιο και κόκκινο Οοπλισμός τους ήταν τουφέκι Πριν ακόμη εκπαιδευτούν οι Iερολοχίτες πήρανμέρος στη μάχη του Δραγατσανίου όπου και ηττήθηκαν ολοκληρωτικά Όσοισώθηκαν κατέβηκαν στην Ελλάδα όπου συνέχισαν να αγωνίζονται

Παράθεμα 1 Ο όόρκος ττων ΦΦιλικώνΟ όρκος των μελών της Φιλικής Εταιρείας αποτελούσε την κορυφαία στιγμήτης μύησης Τα νέα μέλη της Εταιρείας ορκίζονταν ότι θα έμεναν πιστά στηνΕταιρεία laquoκατά πάντα και διά πάνταraquo Ορκίζονταν επίσης ότι θα έτρεφαναδιάλλακτο μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδας και ότι θα ενεργού-σαν με στόχο να τους εξολοθρεύσουν Τέλος ορκίζονταν να μη λησμονούντις δυστυχίες της πατρίδας τους και ότι αν δεν εκπλήρωναν το χρέος τουςνα έβρισκαν ως τιμωρία τον θάνατο25

Παράθεμα 2 Mία ααπό ττις εεπαναστατικές ππροκηρύξεις ττου AAλέξανδρουYψηλάντη ((αποσπάσματα)

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

71ENOTHTA 7

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 71

Ο ΙΙερός ΛΛόχος κκαι ηη μμάχη σστο ΔΔραγατσάνι Μόλις δύο μήνες μετά την κή-ρυξη της επανάστασης στις ηγεμονίες η κατάσταση για τους επαναστάτεςήταν ήδη δύσκολη Τέλη Απριλίου του 1821 οι οθωμανικές δυνάμεις εισήλθανστις ηγεμονίες διαβαίνοντας τον Δούναβη και κέρδισαν την πρώτη μεγάλη μά-χη στην πόλη Γαλάτσι (κοντά στα σύνορα της Μολδαβίας και της Βλαχίαςμε τη Bεσσαραβία που ήταν υπό τον έλεγχο των Ρώσων) Tην ίδια στιγμήέριδες αντιζηλίες διαφωνίες και απειθαρχία δυσχέραναν όλο και περισ-σότερο την κατάσταση στο στρατόπεδο των επαναστατών ενώ αρκετοίάρχισαν να λιποτακτούν Στις συνθήκες αυτές ο Αλέξανδρος Υψηλάντηςαποφάσισε να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής στην αποφασιστική μάχη καισυγκέντρωσε στην περιοχή του Δραγατσανίου τα ένοπλα σώματα πουείχαν απομείνει Ένα από αυτά ήταν ο Iερός Λόχος που συστήθηκε απόενθουσιώδεις αλλά χωρίς πολεμική εμπειρία νεαρούς εθελοντές απότην Οδησσό και από άλλες ελληνικές παροικίες Ωστόσο η έλλειψη πει-θαρχίας και συντονισμού δεν επέτρεψαν την εφαρμογή του πολεμικούσχεδίου που είχε προετοιμαστεί Η μάχη μάλιστα ξεκίνησε χωρίς το συ-νολικό στράτευμα να προλάβει να τοποθετηθεί στις προβλεπόμενες θέ-σεις Παρά την αυταπάρνηση των Iερολοχιτών η κατάληξη της μάχης ή-ταν τραγική Οι απώλειες ήταν τεράστιες σχεδόν καθολικές ενώ ο πανι-κός που προκλήθηκε από το απρόσμενο της σύγκρουσης οδήγησε σε ά-τακτη φυγή και σε οριστική διάλυση του στρατοπέδου του Υψηλάντη

72 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 72

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η εευνοϊκή σσυγκυρία

Στον νότιο ελλαδικό χώρο οι προϋποθέσεις για την επιτυχία της ελληνι-κής επανάστασης ήταν καλύτερες αφού bull Oι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν πυκνότεροι bull O οθωμανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρός bull Yπήρχαν πολλοί Φιλικοί που προετοίμαζαν κι ανέμεναν τον ξεσηκωμό bull Yπήρχαν ένοπλα σώματα Ελλήνων (κλέφτες κι αρματολοί) bull Yπήρχαν ελληνικά εμπορικά σκάφη εφοδιασμένα με κανόνιαbull Yπήρχαν πολλοί Έλληνες που διέθεταν σημαντική πολεμική εμπειρίαbull Tο ορεινό έδαφος διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμοbull Mεγάλο μέρος των οθωμανικών δυνάμεων στο διάστημα 1820-1822

πολεμούσε εναντίον του Αλή πασά της Ηπείρου

Eπαναστατικές εεστίες

Η επανάσταση ξέσπασε σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου τον Μάρ-τιο του 1821 Έπειτα επεκτάθηκε στη Στερεά Ελλάδα την Κρήτη το Αι-γαίο την Ήπειρο τη Μακεδονία και τη Θράκη Eπεκτάθηκε ακόμη και στηνΚύπρο και τη Μικρά Ασία

Η απελευθέρωση μιας τόσο μεγάλης περιοχής όμως ξεπερνούσε τις δυ-νατότητες του ελληνισμού Η καταστολή της επανάστασης ήταν άμεσηόπουbull Οι περιοχές ήταν πεδινές (πχ στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία)bull Οι περιοχές ήταν κοντά στο οθωμανικό κέντρο και η κινητοποίηση του

οθωμανικού στρατού ήταν εύκολη και γρήγορη (πχ στη Θράκη στηMικρά Ασία στην Κύπρο)

Έτσι η επανάσταση εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο στη Στερεά Ελλάδακαι σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου

8Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ΔOcirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UgraveOcirc˘AgravebdquoEumlIumliquestOacuteUgraveEuml UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddot-permilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜ndash middotOcircUgrave˘macrrsaquomiddot

1821-1827 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlUcircUgraveOcircOacute AcircIumlIumlmiddotpermilEgraveIcircfi macrOgraveUacuteOcircndash AcircEgraveUgrave˘macrrsaquomiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

prod AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1821-1827)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 73

74 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι ππρωταγωνιστές

Οι δυνάμεις των επαναστατών αποτελούνταν αρχικά από αγωνιστές πουακολουθούσαν κάποιους οπλαρχηγούς

Ξεχώρισαν για τις στρατιωτικές και τις ηγετικές τους ικανότητες ο Θεό-δωρος Κολοκοτρώνης ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ο Οδυσσέας Ανδρού-τσος ο Μάρκος Μπότσαρης ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο Ανδρέας Μια-ούλης στη θάλασσα και από τις γυναίκες η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καιη Μαντώ Μαυρογένους

Η φφάση ττων εεπιτυχιών ((1821-1824)H εεπικράτηση ττων EEλλήνων σσε ΠΠελοπόννησο κκαι ΣΣτερεά EEλλάδα

Οι επαναστάτες περιόρισαν τους Τούρκους στα τοπικά φρούρια καικατέλαβαν σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου την Καλαμάτα τηνΠάτρα και την Τρίπολη Ειδικά η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμ-βρίου 1821) του διοικητικού κέντρου της Πελοποννήσου υπήρξε καθο-ριστική Πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις με επικεφαλής τον ΘεόδωροΚολοκοτρώνη στις 23 Σεπτεμβρίου 1821

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο σταθεροποιούνταν καθώς bull τουρκικά στρατεύματα που μετέβαιναν στην Πελοπόννησο για να

καταστείλουν την επανάσταση εμποδίστηκαν σε διάφορα σημεία τηςΣτερεάς Ελλάδας (Αλαμάνα Γραβιά Βασιλικά) από οπλαρχηγούςόπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Αθανάσιος Διάκος

bull Ο τουρκικός στόλος εμποδίστηκε από τις ελληνικές δυνάμεις

Τα ααντίποινα ττων ΤΤούρκων κκαι ηη ααντίδραση ττων ΕΕλλήνων

Οι Τούρκοι αρχικά απάντησαν με αντίποινα σε βάρος άμαχων πληθυ-σμών στην Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη στη Θράκη στην Κύπρο καιαλλούbull Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo απαγχονίστηκε (10 Απριλίου 1821)bull Προκειμένου να πανικοβάλλουν τους επαναστάτες κατέλαβαν τη Χίο

και έσφαξαν τον ελληνικό πληθυσμό της (Πάσχα 1822) bull Σε αντίποινα όμως ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατίναξε την τουρκική

ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διέλυσεστα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου 1822) τον στρατό του Δράμαλη πουκατευθυνόταν προς την Τριπολιτσά για να την ανακαταλάβει

bull Το 1824 ο σουλτάνος έκανε συμμαχία με τον ανεξάρτητο ηγεμόνατης Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι προσφέροντάς του την Κρήτη και τηνΠελοπόννησο σε περίπτωση που θα κατέστειλε την επανάσταση

bull Ο αιγυπτιακός στρατός κατέπνιξε την επανάσταση στην Κρήτη κατέ-στρεψε την Κάσο ενώ ο τουρκικός στρατός κατάστρεψε τα Ψαρά

bull Η απάντηση των Ελλήνων ήρθε με τη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυ-γούστου 1824) και τον Ανδρέα Μιαούλη που κατάφεραν καίριο πλήγ-μα στον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 74

75

Η φφάση ττης κκάμψης ((1825-1827)

Η κάμψη της επανάστασης αρχίζει με την αποβίβαση του Ιμπραήμ στηνΠελοπόννησο στις αρχές του 1825bull Ο Ιμπραήμ ανακατέλαβε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου σε μια επο-

χή που οι Έλληνες επαναστάτες ήταν χωρισμένοι από τον εμφύλιοbull O Παπαφλέσσας δεν κατάφερε να τον σταματήσει και σκοτώθηκε στη

μάχη στο Mανιάκι (20 Mαΐου 1825)bull Στους Mύλους κοντά στο Άργος ο Δημήτριος Yψηλάντης ο Kωστα-

ντίνος Mαυρομιχάλης και ο Mακρυγιάννης κατάφεραν να πλήξουν τιςδυνάμεις του Iμπραήμ

bull Τουρκικές και αιγυπτιακές δυνάμεις πολιόρκησαν επίσης με επιτυχίατο Μεσολόγγι (Απρίλιος 1825 - Aπρίλιος 1826)

Μόνο στη Στερεά Ελλάδα γίνονταν ακόμη επιχειρήσεις με τον ΓεώργιοΚαραϊσκάκη Αλλά με τον θάνατό του (23 Aπριλίου του 1827) κατά τηνπολιορκία της Ακρόπολης της Αθήνας πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι ηεπανάσταση έσβηνε

Τι άάλλαξε ττα δδεδομένα

Οι Δυνάμεις Αγγλία Γαλλία Ρωσία θέλοντας να εξυπηρετήσουν και δι-κά τους συμφέροντα αποφάσισαν την ειρήνευση με τη συνθήκη του Λον-δίνου (6 Iουλίου 1827) και τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους

1820-1822 Οθωμανικές δυνάμεις πολεμούν τον Αλή πασά των Ιωαννί-νων

1821 Έναρξη επανάστασης σε διάφορα σημεία της Πελοποννή-σου (Μάρτιος)

1821-1824 Η φάση των επιτυχιών της επανάστασης1821 Απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Εrsquo σε αντίποινα για την

ελληνική επανάσταση (Απρίλιος)1821 Άλωση Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος)1822 Σφαγή Χίου (Πάσχα)

Καταστροφή Δράμαλη στα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου)1823 Θάνατος Μάρκου Μπότσαρη1824 Συμφωνία σουλτάνου και Μοχάμετ Άλι Αιγύπτου για κατα-

στολή της ελληνικής επανάστασης Ο αιγυπτιακός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην

Κρήτη Καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών Ο Μιαούλης πλήττει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυ-

μαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου)1825-1827 Η φάση της κάμψης της επανάστασης

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

22 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 75

76 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

1825 Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο Θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (20 Μαΐου) Οι Δ Υψηλάντης Κ Μαυρομιχάλης Μακρυγιάννης πλήτ-

τουν τον Ιμπραήμ στους Μύλους κοντά στο Άργος (13 Ιου-νίου)

1825-1826 Πολιορκία και ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου1827 Θάνατος Γ Καραϊσκάκη (Απρίλιος)

Οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία Γαλλία Ρωσία) αποφασίζουντην ειρήνευση ndash Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττην αατμόσφαιρα ππου εεπικρατούσε μμεταξύ ττων εεπαναστατημένωνEλλήνων σστο ξξεκίνημα ττου ΑΑγώνα

Στο ξεκίνημά του ο επαναστατικός αγώνας των Ελλήνων διεπόταν από εν-θουσιασμό (εικόνα 1) αλλά και προβλήματα (πηγή 1) Οι Έλληνες με τηναίσθηση ότι βρίσκονται κοντά στην κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθε-ρίας έπειτα από μια μακραίωνη υποταγή σε έναν αλλόθρησκο δυνάστηαισθάνονταν ευφορία και ενθουσιασμό για τον αγώνα που ξεκινούσε Αυτοίμάλιστα που είχαν κατανοήσει περισσότερο την ιστορική καμπή που διέ-γραφε η ελληνική επανάσταση και έμπαιναν στον Αγώνα όχι τυχαία και περι-στασιακά αλλά ως συνειδητοποιημένοι μαχητές της ελευθερίας (αυτοίδηλαδή που ήταν μέτοχοι στις νέες ιδέες του Διαφωτισμού) θα πρέπει νααισθάνονταν ευγνωμοσύνη απέναντι στη Μοίρα που καθόρισε να είναι ηδική τους γενιά αυτή που θα παλέψει για την ελευθερία Ήταν εύλογο λοι-πόν η συμμετοχή στο κάλεσμα του ξεσηκωμού να είναι πάνδημη

Υπήρχαν όμως όπως ήταν φυσικό και προβλήματα μερικά από τα οποίαεντοπίζει η πηγή 1 Υπήρχε έλλειψη όπλων και πολεμοφοδίων ακόμα καιτων στοιχειωδών λαβάρων και σημαιών με τα οποία προπαγανδίζει κανείςτον αγώνα του Υπήρχε επίσης πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ των αγωνι-στών και μεταξύ των laquoυποψήφιωνraquo αγωνιστών και των αρχηγών τους καθώςκαι πρόβλημα ενημέρωσης σχετικά με τους σκοπούς του αγώνα και τα επι-μέρους σχέδια που θα ακολουθούνταν Στην αρχή ειδικά φαινόταν να μηνυπήρχε ένα γενικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα κινούνταν οι επαναστά-τες Η πηγή 1 που μεταφέρει την ατμόσφαιρα της εποχής καθώς αποτελείπρωτογενή πηγή (απομνημονεύματα) μας δίνει την εντύπωση μιας προχει-ρότητας και μιας ανοργανωσιάς τουλάχιστον στις αρχές της επανάστασηςΗ συγκέντρωση των πολεμιστών γινόταν με ακανόνιστο τρόπο και laquoαυτομά-τωςraquo δηλαδή αυθόρμητα χωρίς οργανωμένο σχέδιο από κάποια αρχή καιχωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει μια υπεύθυνη διοίκηση που θα μπορούσε νακατευθύνει αυτό το πλήθος των συγκεντρωμένων επαναστατών Στο πλαίσιοαυτό δεν ήταν εύκολο να ελεγχθεί η λιποταξία και γενικά κάθε ύπουλησυμπεριφορά που θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή των αγωνιστών Η οργάνωσηήρθε σιγά σιγά από ανθρώπους εμπειροπόλεμους πρώην κλέφτες ή αρμα-

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 76

77

τολούς ή από ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει σε άλλους στρατούς λχστον αγγλικό (Κολοκοτρώνης)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 55 κκαι ννα σσυνθέσετε κκείμενο σστοοποίο θθα ααφηγήστε ττη ζζωή σστο ππολιορκημένο ΜΜεσολόγγι κκαι ττην έέξοδο ττωνκατοίκων ττου

Η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826) αποτελεί έναναπό τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ελληνικής επανάστα-σης Η ηρωική αντίσταση των αγωνιστών του Μεσολογγίου ενέπνευσε καιεμπνέει σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται μέχρις εσχά-των για τα ιδανικά του Στον σκληρό και άνισο αγώνα που έδωσαν οι πολιορ-κημένοι αγωνιστές είχαν να αντιμετωπίσουν εκτός από τις υπέρτερες δυνά-μεις των πολιορκητών την πείνα και τις αρρώστιες Η πηγή 2 επικεντρώνειστον ύπουλο αυτόν laquoαντίπαλοraquo Η πείνα βασανίζει τους πολιορκημένουςτους εξουθενώνει σωματικά αλλά και ψυχικά μιας και εξαιτίας της αισθάνο-νται ότι δε θα είναι για πολύ ακόμα ικανοί να αντισταθούν και να επιτελέ-σουν το χρέος τους Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πείνα τους οιαγωνιστές τρώνε ότι βρουν και φτάνουν στο σημείο να φάνε ανθρώπινοκρέας από τους σκοτωμένους Στην εξιδανικευμένη εικόνα 5 από το έργοτου Βρυζάκη φαίνεται τελικά ότι τίποτε δεν πτόησε τους laquoελεύθερουςπολιορκημένουςraquo αφού βρήκαν το ψυχικό σθένος να αρνηθούν μιαν αξιο-πρεπή παράδοση και προτίμησαν την ηρωική laquoέξοδοraquo και την αυτοθυσία

Eικόνα 1 Θ ΒΒρυζάκης οο ΠΠαλαιών ΠΠατρών ΓΓερμανός εευλογεί ττη σσημαίατης εεπανάστασης

Ο (Γεώργιος Γκόζιας) Γερμανός (1771-1826) εκλέχτηκε μητροπολίτης Πα-λαιών Πατρών το 1806 Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία Στη συνέλευ-ση της Βοστίτσας τον Ιανουάριο το 1821 διατύπωσε τις επιφυλάξεις τουγια τη δυνατότητα έναρξης της επανάστασης εκείνη την χρονιά Σύμφωναμε την παράδοση στις 25 Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανόςευλόγησε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύραςκοντά στα Καλάβρυτα (και αυτό θεωρείται σαν έναρξη της επανάστασηςστην Ελλάδα) ή κατά άλλες μαρτυρίες στην Πάτρα στις 21 Μαρτίου Νεό-τερες έρευνες όμως δείχνουν ότι αυτό αποτελεί απλά ένα μύθο καθώςκανένα ιδιαίτερο γεγονός δεν προκύπτει από τις πηγές ότι έγινε εκείνη τηνημέρα Αυτός που είναι κύριος υπεύθυνος για τον θρύλο είναι ο Γάλλοςιστορικός Πουκεβίλ ο οποίος έγραψε το 1824 την Ιστορία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Στην ιστορία του περιγράφει με φανταστικές λεπτομέρειεςτη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα τον λόγο που εκφώνησε οΠαλαιών Πατρών Γερμανός την ορκωμοσία κτλ Η 25η Μαρτίου ορίστηκεως εθνική επέτειος πολύ αργότερα με σκοπό να συμπίπτει με τη θρησκευ-τική γιορτή του Ευαγγελισμού με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα το 1838

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

24 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 77

78 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Eικόνα 2 Ο ΘΘεόδωρος KKολοκοτρώνης οο θθρυλικός laquolaquoγέρος ττου MMοριάraquoηγετική φφυσιογνωμία ττης εεπανάστασης ττου 11821

O Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) ήταν η εξοχότερη ηγετική φυσιο-γνωμία του 1821 Ήδη από το 1805 βρισκόταν στα Επτάνησα για να πείσειτον αρχηγό των ρωσικών στρατευμάτων να αναλάβει επιχειρήσεις για τηναπελευθέρωση της Ελλάδας Αργότερα δέχτηκε με προθυμία να υπηρετή-σει το ελληνικό στρατιωτικό σώμα που οργάνωσαν οι Άγγλοι στα ΕπτάνησαΓρήγορα όμως αντιλήφθηκε ότι laquoότι έχομε να κάμομε θα το κάμομε μονά-χοι και δεν έχομε καμία ελπίδα από τους ξένουςraquo (απομνημονεύματα ΘΚολοκοτρώνη) Το 1818 ο Θ Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρείαστη Ζάκυνθο και από τότε επιδόθηκε με πάθος στην προετοιμασία του απε-λευθερωτικού αγώνα Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία των Ελλήνωνεπαναστατών η πτώση της Τριπολιτσάς οφείλεται αναμφισβήτητα στηστρατιωτική μεγαλοφυΐα του Κολοκοτρώνη

Eικόνα 3 Ν ΛΛύτρας ΗΗ αανατίναξη ττης ττουρκικής νναυαρχίδας σστη ΧΧίοαπό ττον ΚΚ ΚΚανάρη κκαι άάνδρες ττου

Στις ναυτικές επιχειρήσεις των Ελλήνων κύριος στόχος ήταν η φθορά τωνπλοίων του αντιπάλου και η παρεμπόδιση της κίνησης του στόλου του καιόχι τόσο η αντιπαράθεση στην ανοιχτή θάλασσα λόγω υπεροπλίας τωνΟθωμανών Τα ελληνικά πλοία σχεδόν όλα πρώην εμπορικά μικρά σε μέγε-θος και ελλιπώς εξοπλισμένα δεν ήταν ικανά να αντιμετωπίσουν με επιτυχίατα οθωμανικά σε ανοιχτή σύγκρουση Τα ελληνικά πλοία άσκησαν λοιπόνένα είδος laquoκλεφτοπόλεμουraquo στη θάλασσα υιοθέτησαν μια πολεμική τακτικήπου αντιστάθμιζε την υπεροχή του οθωμανικού στόλου αφού έκαναν νυχτε-ρινές επιθέσεις με πυρπολικά δηλαδή ειδικά διαμορφωμένα μικρά πλοίαφορτωμένα με εύφλεκτες ύλες και εκρηκτικά τα οποία προσκολλούντανστα οθωμανικά προκαλώντας την ανατίναξή τους Οι παράτολμες αυτέςεπιθέσεις που απαιτούσαν επιδέξιους χειρισμούς αλλά και τύχη για να μηγίνει αντιληπτή η επιχείρηση απέδωσαν ορισμένες φορές εντυπωσιακά α-ποτελέσματα όπως η ανατίναξη της ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλουαπό τον Kανάρη στα ανοιχτά του Τσεσμέ τον Ιούνιο του 1822 Ενέργειεςόπως αυτή προκαλούσαν τρόμο στα πληρώματα των οθωμανικών πλοίωνκαι συχνά οι κινήσεις του οθωμανικού στόλου ήταν διστακτικές από τον φό-βο της δράσης των πυρπολητών

Eικόνα 4 ΠαπαφλέσσαςO Γρηγόριος Δικαίος (1788-1825) (περισσότερο γνωστός ως Παπαφλέσ-σας) ήταν κληρικός πολιτικός και αγωνιστής της ελληνικής επανάστασηςτου 1821 Φοίτησε στη Σχολή Δημητσάνας και μόνασε στο μοναστήρι τηςΠαναγιάς της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα όπου πήρε το όνομα ΓρηγόριοςΣτην Κωνσταντινούπολη χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης από τον ΓρηγόριοΕrsquo και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ΗΦιλική Εταιρεία τον Ιανουάριο του 1821 τον έστειλε στην Πελοπόννησο γιανα ξεσηκώσει τον λαό σε επανάσταση Όταν το 1825 ο Ιμπραήμ εισέβαλε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 78

79

στην Πελοπόννησο ο Παπαφλέσσας έσπευσε να τον αντιμετωπίσει και ναανακόψει την προέλασή του στο Μανιάκι της Μεσσηνίας Εκεί στις 20Μαΐου βρήκε ηρωικό θάνατο προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση στααιγυπτιακά στρατεύματα

Eικόνα 5 Θ ΒΒρυζάκης ΗΗ έέξοδος ττου ΜΜεσολογγίουΜετά την αποτυχία του Μιαούλη να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι (31 Mαρτίου1826) οι πολιορκημένοι ndashαπελπισμένοι πια από τη διπλή πολιορκία τουΚιουταχή και του Ιμπραήμndash αποφάσισαν έξοδο Υπήρχαν τότε μέσα στοΜεσολόγγι τρεις χιλιάδες πολεμιστές και εννέα χιλιάδες άμαχοι (γέροιγυναίκες και παιδιά) Το σχέδιο ήταν απλό (και υπερβολικά αισιόδοξο) ηεμπροσθοφυλακή των αγωνιστών θα άνοιγε δρόμο μέσα από τις δυνάμειςτων πολιορκητών την ίδια στιγμή που οι δυνάμεις του Καραϊσκάκη ndashχίλιοιπεντακόσιοι Ρουμελιώτεςndash θα χτυπούσαν τα νώτα του τουρκοαιγυπτιακούστρατού Μέσα στην αναταραχή που θα επικρατούσε υπήρχε η ελπίδα νακαταφέρουν να ξεφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Τελικά τα κατάφε-ραν χίλιοι πεντακόσιοι Μια ομοβροντία από την κορυφή του Αράκυνθου θαέδινε το σύνθημα στους πολιορκημένους για την έξοδο Η φρουρά θα οδη-γούσε τους πολιορκημένους μέσα από ένα άνοιγμα του τείχους και πάνωαπό την τάφρο όπου είχαν στηθεί γεφύρια Αυτό ακριβώς απεικονίζεταιστον πίνακα του Βρυζάκη

Eικόνα 6 Mάρκος MMπότσαρηςΟ Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) γεννήθηκε στο Σούλι και ήταν ο δεύτε-ρος γιος του Κίτσου Μπότσαρη επιφανούς μορφής του Αγώνα Ύστερααπό την πτώση του Σουλίου πήγε στην Κέρκυρα μαζί με άλλους Σουλιώτεςκαι κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο ηπειρωτικό σώμα που συγκρότησανοι Γάλλοι Το 1814 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αρχικά ο ΜάρκοςΜπότσαρης αγωνιζόταν στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίοντου τυράννου της Ηπείρου του Αλή Πασά επειδή οι Σουλιώτες είχαν πάρειτην υπόσχεση από τον σουλτάνο ότι θα ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τουςΣτα τέλη του 1820 διαπραγματεύτηκε τελικά με τον Αλή πασά τους όρουςεπιστροφής των Σουλιωτών στον τόπο τους Τότε ορίστηκε αρχιστράτηγοςτων σουλιώτικων δυνάμεων Η δράση του Μπότσαρη τα δύο πρώτα χρόνιατης επανάστασης υπήρξε καθοριστική

Eικόνα 7 Γεώργιος ΚΚαραϊσκάκηςΟ Γεώργιος Καραϊσκάκης ή Καραΐσκος (1780-1827) υπήρξε στην αρχήσπουδαίος αρματολός και στη συνέχεια κορυφαίος στρατηγός της επανά-στασης του 1821 Υπήρξε ένας από τους ικανότερους ηγέτες του Αγώνα Σεηλικία δεκαπέντε χρονών πήρε το δρόμο της κλεφτουριάς αλλά γρήγορασυνελήφθη από τον Αλή πασά και φυλακίστηκε Αργότερα ο Αλή εκτιμώ-ντας τις ικανότητές του τον πήρε στην υπηρεσία του Στις αρχές του 1821 οΚαραϊσκάκης συμμετείχε στη σύσκεψη της Λευκάδας όπου σημαντικοί ο-πλαρχηγοί είχαν συγκεντρωθεί για να αποφασίσουν την εξέγερση εναντίον

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 79

80 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

των Τούρκων Στη διάρκειατου Αγώνα ήρθε σε σύ-γκρουση με τον ΦαναριώτηΑλέξανδρο Μαυροκορδάτοο οποίος έφτασε στο ση-μείο να τον κατηγορήσει α-κόμα και για προδοσία Το1825 ο Καραϊσκάκης είχε α-ποκατασταθεί στη φήμη καιστο αξίωμά του ως στρα-τιωτικού διοικητή της Ανα-τολικής Ρούμελης και συ-γκέντρωσε την προσοχή τουστην ανακούφιση της Αθή-νας που πολιορκούνταν α-πό τους Τούρκους Στην ε-πιχείρηση αυτή έχασε καιτη ζωή του στερώντας την επανάσταση από έναν άξιο ηγέτη

Eικόνα 8 Λασκαρίνα ΜΜπουμπουλίνα Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1776-1825) καταγόταν από την Ύδρα και τοπραγματικό της όνομα ήταν Λασκαρίνα Πινότση Γεννήθηκε στις φυλακές τηςΚωνσταντινούπολης όταν η μητέρα της Σκεύω επισκέφθηκε τον σύζυγό τηςκαι πατέρα της Λασκαρίνας Σταυριανό Πινότση ο οποίος ήταν ετοιμοθάνατοςκαι είχε φυλακιστεί εκεί από τους Τούρκους επειδή είχε συμμετάσχει στηνεπανάσταση της Πελοποννήσου το 1769-1770 τα γνωστά Ορλοφικά Μετά τονθάνατο του πατέρα της η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στις Σπέτσες Ο δεύ-τερος σύζυγός της ήταν ο Δημήτριος Μπούμπουλης από τον οποίο πήρε καιτο όνομα και έγινε γνωστή ως Μπουμπουλίνα Όμως και οι δύο σύζυγοι τηςΣπετσιώτες καπεταναίοι σκοτώθηκαν σε ναυμαχίες εναντίον πειρατών πουέκαναν ληστρικές επιδρομές στα παράλια της Ελλάδας Όταν ξεκίνησε η ελλη-νική επανάσταση είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώ-τες Είχε αναλάβει να αρματώνει να συντηρεί και να πληρώνει το στρατό αυτόμόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους κάτι πουσυνεχίστηκε επί σειρά ετών Η Μπουμπουλίνα διέθεσε για τις ανάγκες τουΑγώνα το μεγάλο της πλοίο laquoΑγαμέμνωνraquo καθώς και τρία μικρότερα πλοία

Παράθεμα 1 Oι ααπαρχές ττης εελληνικής εεπανάστασηςΗ έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μιαημέρα μόνο ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές αν και είχε οριστεί ωςημέρα γενικής εξέγερσης η 25η Μαρτίου Ωστόσο η επανάσταση άρχισεστην Πελοπόννησο και μέσα σε λίγες ημέρες από τις 21 ως τις 28 Μαρτίουείχε γενικευτεί σε όλες τις επαρχίες της Η πρώτη πολεμική επιχείρηση έγινεστα Καλάβρυτα στις 21 Μαρτίου όπου 600 ένοπλοι αγωνιστές επιτέθηκανεναντίον των Τούρκων που είχαν κλειστεί στους πύργους των Καλαβρύτων

Παραϊστορικά

Πατρίς να μακαρίζης γενικών όλους τουςΈλληνες ότι θυσιάστηκαν διά σένα να σrsquo ανα-στήσουνε να ξαναειπωθής άλλη μίαν φορά ε-λεύτερη πατρίδα οπού ήσουνε χαμένη καισβησμένη από τον κατάλογον των εθνώνΌλους αυτούς να τους μακαρίζης Όμως ναθυμάσαι και να λαμπρύνης εκείνους όπουπρωτοθυσιάστηκαν εις την Αλαμάνα πολεμώ-ντας με τόση δύναμη Τούρκων κι εκείνουςόπου αποφασίστηκαν και κλείστηκαν σε μίανμαντρούλα με πλίνθες αδύνατη εις το χάνιτης Γραβιάς κι εκείνους οπού λιώσανε τόσηΤουρκιά και πασάδες εις τα ΒασιλικάΜακρυγιάννης Απομνημονεύματα (εισ ndash σχολ ΣΑσδραχά) εκδ Καραβία χχ σελ 83

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 80

KE

ΦA

ΛA

IO

2

81ENOTHTA 8

Παράθεμα 2 H ππείνα ββασανίζει ττους ααγωνιστές ττου ΜΜεσολογγίουΣτους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ Σολωμού το θέμα της πείνας εί-ναι βασικό στην προσπάθεια του ποιητή να απεικονίσει τον άνισο αγώνα τωνπολιορκημένων αγωνιστών

Της μάνας ω λαύραΤα τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρου

λαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γη

και βρίσκει σπειράκικαι μάνα φθονεί(Σχεδίασμα Αrsquo II)

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 81

Μορφές ππολιτικής οοργάνωσης μμε ττοπικό χχαρακτήρα

H ααναγκαιότητα ππολιτικής οοργάνωσης Για να εδραιωθεί η επανάσταση χρειαζόταν εκτός από την πολεμική προ-

σπάθεια και πολιτική οργάνωση Υπήρχε δηλαδή ανάγκη να παρθούν α-ποφάσεις πολιτικές bull για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων bull για την οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν bull για τη διαχείριση των laquoεθνικών γαιώνraquo ή laquoεθνικών κτημάτωνraquo δηλαδή

της ακίνητης περιουσίας των Οθωμανών που είχε περάσει στα χέριατων επαναστατών

Οι ττοπικοί οοργανισμοί

Αυτές τις ανάγκες ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικοί οργανισμοί Οι τοπι-κοί οργανισμοί ήταν πολιτικοί σχηματισμοί τοπικού χαρακτήρα ένα είδοςτοπικών κυβερνήσεων

Οι τοπικοί οργανισμοί ελέγχονταν κυρίως από τους προεστούς τουςΦαναριώτες και τους ιεράρχες Οι κατώτερες τάξεις εκπροσωπούντανσπάνια

Οι πιο σημαντικοί τοπικοί οργανισμοί ήταν bull Η Πελοποννησιακή Γερουσία με πρωτοβουλία των προεστών της Πε-

λοποννήσουbull Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος με επικεφαλής τον Φανα-

ριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτοbull Ο Άρειος Πάγος που διοικούσε την Aνατολική Στερεά με επικεφα-

λής τον Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη

9Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ŒOacutemiddotUacuteIacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgrave-Icirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

1821-1827 ΔOcircEgraveIcircOcircrsaquoOcircUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo amp AcircıOacuteEgraveIcirccurren˜Ucirc˘OacuteAcircIumlAcircDaggerUcircAcircEgrave˜

1827-1831 O π intmiddotOcircpermilrsaquo-UcircUgraveUacuteEgravemiddot˜ int˘sbquoAcircUacuteOacutelsaquoUgraveEuml˜ UgraveEuml˜partIumlIumliquestpermilmiddot˜

paraUacuteOgraveUgraveAcirc˜ UacuteOcircUcirciquestıAcircEgraveAcirc˜ UgraveˆOacuteAcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEumlIgravecurrenOacuteˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute

AacuteEgravemiddot Ucirc˘AacuteIcircUacutefiUgraveEumlUcircEuml IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 82

83ENOTHTA 9

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι δδιαμάχες γγια ττην εεξουσία

Η συγκρότηση των τοπι-κών οργανισμών βοήθησεστην αντιμετώπιση ορισμέ-νων επειγόντων προβλη-μάτων έφερε όμως στηνεπιφάνεια και προβλήμα-τα Τα προβλήματα σχετί-ζονταν κυρίως με τη δια-χείριση της εξουσίας στηνοποία διεκδικούσαν δύο α-ντίπαλες ομάδες οι οπλαρ-χηγοί και οι Φιλικοί από τημια οι προεστοί οι αρχιε-ρείς και οι Φαναριώτες α-πό την άλλη

Οι διαμάχες κορυφώθηκανμε τον ερχομό του Δημή-τρη Υψηλάντη (αδερφούτου ηγέτη της Φιλικής Ε-ταιρείας) ο οποίος ήθελενα αναλάβει την ηγεσία τουAγώνα ως εκπρόσωπος τηςΦιλικής Εταιρείας Γύρωτου συσπειρώθηκαν αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί

Στην αντίπαλη πλευρά ήταν οι προεστοί οι ιεράρχες και οι Φαναριώτεςπου κατηγορούνταν ότι ήθελαν να μονοπωλήσουν την εξουσία Οι προε-στοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Υψηλάντηαπειλήθηκαν με σφαγή από εξαγριωμένους αγωνιστές και σώθηκαν χάρηστην παρέμβαση του Κολοκοτρώνη

Οι ΕΕθνοσυνελεύσεις

Η ανάγκη για ενιαία διεύθυνση του Αγώνα οδήγησε στην κατάργηση τωντοπικών πολιτευμάτων και στην απόφαση για σύσταση κεντρικής διοίκη-σης

Προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων (παραστάτες)που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση

Η ΑΑrsquo Εθνοσυνέλευση

Έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821 - Ιανουάριος 1822) Ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα το σύνταγμα της Eπιδαύρου Διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική Όρισε ως διοίκηση της επανάστασης δύο σώματα

Παραϊστορικά

Οι πυρήνες πολιτικής εξουσίας στην ελλη-νική επανάσταση- Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες)προϋπήρχαν της επανάστασης και αντλού-σαν τη δύναμή τους από το γεγονός ότι δια-χειρίζονταν ήδη την εξουσία Είχαν πολιτικήεμπειρία κύρος και χρήματα- Oι Φαναριώτες προσέγγισαν κυρίως τουςπροεστούς δείχνοντας όμως σεβασμό γιατους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική ε-μπειρία καθώς είχαν υπηρετήσει σε υψηλέςδιοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκη-σης Είχαν επίσης υψηλή μόρφωση κύροςκαι χρήματα- Οι οπλαρχηγοί αναδείχτηκαν με την επανά-σταση στα πεδία των μαχών Ήταν εμπειρο-πόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμότου λαού- Οι Φιλικοί κατέβηκαν στην Πελοπόννησο μεηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίωςμε τους στρατιωτικούς Στα πλεονεκτήματάτους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώ-σει τον Αγώνα και είχαν πολιτική εμπειρίακαι πολιτική-οικονομική δύναμη

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 83

bull Tο Εκτελεστικό (η κυβέρνηση) με πέντε μέλη και πρόεδρο τον ΑλΜαυροκορδάτο

bull Tο Βουλευτικό στο οποίο την πλειοψηφία την είχαν οι προεστοί Είχε70 μέλη και πρόεδρο το Δ Υψηλάντη

Το σσύνταγμα ττης ΕΕπιδαύρου

Ήταν κείμενο έντονα επηρεασμένοαπό τα συντάγματα της γαλλικής ε-πανάστασης

bull Διακήρυττε την ελληνική α-νεξαρτησία

bull Θέσπιζε ως πολίτευμα τηναβασίλευτη δημοκρατία (ε-ξαίρεση σε ολόκληρη την Ευ-ρώπη)

Η ΒΒrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Βrsquo Εθνική Συνέλευση έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας (Μάρτιος-Απρίλιος1823) μέσα σε κλίμα πολιτικής έντασηςbull Ενέκρινε μια τροποποιημένη εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρουbull Κατάργησε όλους τους τοπικούς οργανισμούςbull Κατάργησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου (το κατείχε ο Θ Κολοκοτρώ-

νης)bull Πρόεδρος του εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και

του Βουλευτικού ο Αλ Μαυροκορδάτος

Ο εεμφύλιος ππόλεμος

Η πολιτική ένταση οδήγησε σε εμφύλια σύρραξη bull το φθινόπωρο του 1823 ως σφοδρή πολιτική σύγκρουσηbull το καλοκαίρι του 1824 ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση

Οι ααιτίες ττης εεμφύλιας δδιαμάχης

Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που διέθεταν εξουσία και προε-παναστατικά και ήθελαν να τη διατηρήσουν και σε εκείνους που αναδεί-χτηκαν στις μάχες της επανάστασης και θεωρούσαν αυτονόητο να συμ-μετέχουν στα κοινά

Oι τοπικιστικές αντιθέσεις Oι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων από το δάνειο που είχε

συναφθεί στην Αγγλία O προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες

Παραϊστορικά

Η Εθνοσυνέλευση που ψήφισε τοσύνταγμα της Επιδαύρου είχε laquoαρι-στοκρατικήraquo σύνθεση σχεδόν κατά710 Από τους 59 laquoαντιπροσώπουςτου έθνουςraquo οι 20 χαρακτηρίζοντανγαιοκτήμονες οι 3 ήταν αρχιερείς οι13 ήταν πλοιοκτήτες και 3 ήταν μεγα-λέμποροι Επίσης υπήρχαν 12 λόγιοι4 στρατιωτικοί ηγέτες και 4 επιτηδευ-ματίες

84 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 84

KE

ΦA

ΛA

IO

2

85ENOTHTA 9

Πρώτη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((φθινόπωρο 11823 -- κκαλοκαίρι 11824)

Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επι-κεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού)και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρος του Βουλευτικού) Οι πιοισχυροί πρόκριτοι της Πελοποννήσου και της Ύδρας υποστήριξαν τονΜαυροκορδάτο και ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε

Δεύτερη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((Iούλιος 11824 -- IIανουάριος 11825)

Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττηπου επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλει-σαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία Στρατεύματα από τη Στερεάλεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο και ανάγκασαν τους Πελοποννήσι-ους να συνθηκολογήσουν Ο Κολοκοτρώνης και ο Ανδρούτσος φυλακί-στηκαν και ο τελευταίος λίγο αργότερα δολοφονήθηκε

Η ΓΓrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση συ-γκλήθηκε το 1826 στηνΕπίδαυρο αλλά διαλύθηκεσχεδόν αμέσως όταν μα-θεύτηκε η πτώση του Με-σολογγίου Συγκλήθηκε ξα-νά την άνοιξη του 1827στην Τροιζήνα όπουbull Εξέλεξε Κυβερνήτη της

Ελλάδος για επτά χρό-νια τον Ιωάννη Καποδί-στρια

bull Ψήφισε το Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος το οποίο στηριζότανστη διάκριση των εξουσιών διαπνεόταν από φιλελεύθερες αντιλή-ψεις και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του

1821 Άφιξη Δ Υψηλάντη στην Πελοπόννησο για να α-ναλάβει την ηγεσία της επανάστασης (καλο-καίρι)

Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος Άρειος Πάγος (Νοέμβριος) Πελοποννησιακή Γερουσία (Δεκέμβριος)

Δεκ 11821-Ιαν 11822 Αrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Επίδαυρος1823 Βrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Άστρος Κυνουρίας (Mάρτι-

ος-Aπρίλιος)

2 XPONOsectOdegIO

Παραϊστορικά

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση έγινε σε δύο φάσειςσυγκλήθηκε τον Ιανουάριο του 1826 κάτωαπό την πίεση της στρατιωτικής επέλασηςτου Ιμπραήμ διαλύθηκε μετά την πτώση τουΜεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 καιξανασυγκλήθηκε το Μάρτιο του 1827 ότανη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους ήτανπολύ κοντά Διόρισε ξένο αρχιστράτηγο τονΤσορτς ξένο αντιναύαρχο τον Κόχραν καιεξέλεξε κυβερνήτη για εφτά χρόνια τον ΙΚαποδίστρια

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 85

1823-1824 Εμφύλιος πόλεμος1827 Γrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Τροιζήνα (άνοιξη)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττα σσυντάγματα ττου ΑΑγώνα ((πηγές 22 κκαι 44) ννα ααναζητή-σετε εεπιδράσεις σσε ααυτά ττης ιιδεολογίας ττου ΔΔιαφωτισμού ((ενότητα 11πηγές 33 44) κκαι ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11)

Οι ιδέες του Διαφωτισμού περί ελευθερίας ισότητας και σεβασμού τηςανθρώπινης αξιοπρέπειας έτυχαν θερμής αποδοχής στην ελληνική επανα-στατική πραγματικότητα Οι Έλληνες αγωνιστές τις αποδέχτηκαν και πολέ-μησαν γιrsquo αυτές Από την αρχή του Αγώνα μάλιστα έσπευσαν να δώσουνστις ιδέες αυτές και το κύρος των συνταγματικών διατάξεων Οι ιδέες και οιαξίες που κατοχυρώνουν θεσμικά τα ελληνικά συντάγματα είχαν υποστηρι-χτεί από το κίνημα του Διαφωτισμού και είχαν διατυπωθεί ήδη στα συντάγ-ματα της γαλλικής επανάστασης

Στο σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822 θεμελιώνεται η ισότητα και η ισο-νομία όλων των Ελλήνων Δεν υπάρχουν κριτήρια που διαχωρίζουν τουςανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους όπως λχ η κοινωνική τάξη ή ηκατοχή κάποιου αξιώματος Διασφαλίζονται επίσης συνταγματικά η ασφά-λεια η τιμή και η περιουσία των πολιτών Είναι τα δικαιώματα για τα οποίαείχε μιλήσει ο Τζον Λοκ Το σύνταγμα της Επιδαύρου ειδικά έχει χαρακτη-ριστεί ριζοσπαστικό και πολύ προωθημένο για την εποχή του Η πρωτοπο-ρία του φαίνεται από το γεγονός ότι καθιερώνει ως πολίτευμα της χώραςτην αβασίλευτη δημοκρατία κάτι καινοφανές στην Ευρώπη καθώς και απότην καθιέρωση της καθολικής (για τους άνδρες) ψηφοφορίας

Στο σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 αναγνωρίζεται η κυριαρχία του λα-ού και ότι κάθε εξουσία πηγάζει και ενυπάρχει στο έθνος και ασκείται υπέραυτού Στην ελληνική επικράτεια επίσης απαγορεύεται το καθεστώς τηςδουλείας μία από τις επαναστατικές καινοτόμες ιδέες του Διαφωτισμού

2 ΑΑξιοποιώντας ττις ππηγές 11 κκαι 33 κκαθώς κκαι όόποια άάλλα σστοιχεία θθεωρείτεσχετικά ννα γγράψετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττα ααίτια ττου εεμφύλιου ππολέ-μου ττην εεποχή ττου ΑΑγώνα

Με την έναρξη της επανάστασης εμφανίστηκαν ομάδες που ήθελαν να λει-τουργήσουν ως πυρήνες εξουσίας Οι ομάδες αυτές διεκδίκησαν την ηγεσίατου αγώνα Η ένταση κορυφώθηκε και οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο σεδύο περιόδους το φθινόπωρο του 1823 και το καλοκαίρι του 1824

Κύριες αιτίες του διχασμού αποτέλεσε το κίνητρο για την κατάκτηση τηςεξουσίας Ειδικότερα υπήρχαν ομάδες εξουσίας που είχαν προεπαναστα-τικά κατοχυρωμένη μια θέση ισχύος την οποία ήθελαν και να διατηρήσουνΉταν οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες καθώς και οι ανώτεροι κατάτόπους ιεράρχες Αυτοί διαχειρίζονταν στο πλαίσιο του κοινοτικού συστή-ματος που είχε αφήσει ελεύθερο να ακμάσει η οθωμανική αδιαφορία καιαμάθεια τις υποθέσεις των ραγιάδων Μέσα από τις στάχτες του αγώνα

86 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 86

KE

ΦA

ΛA

IO

2

87ENOTHTA 9

όμως αναδείχτηκε άλλη μία ομάδα που ήθελε μερίδιο εξουσίας Ήταν οιοπλαρχηγοί που συμμάχησαν σε πολλές περιπτώσεις με τους Φιλικούς καιπολέμησαν εναντίον των προκρίτων Στο πλευρό τους είχαν τον θαυμασμότου απλού λαού για τα κατορθώματά τους Αυτοί οι αγωνιστές αγανακτι-σμένοι από τη συμπεριφορά των προκρίτων κινήθηκαν εναντίον τους αλλάτους εμπόδισε ο Κολοκοτρώνης Στα μέσα του 1824 η σύγκρουση έφτασεστο αποκορύφωμά της Άλλο αίτιο ήταν η νομή του τουρκικού πλούτουκαθώς και των δανείων της επανάστασης από την Αγγλία

Υπήρχαν επίσης οι τοπικιστικές αντιθέσεις και φυσικά οι καθαρά προ-σωπικές αντιπαλότητες για λόγους γοήτρου και κοινωνικού κύρους

Eικόνα Aλέξανδρος MMαυροκορδάτοςBλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoΦανα-ριώτεςraquo

Παράθεμα 1 Ο ΚΚολοκοτρώνης μμιλά σσε ααγωνιστές ππου ααπειλούσαν ππρο-κρίτους

Το εντυπωσιακό συμπέρασμα που εξάγει κανείς από το παράθεμα δεν είναιτο πνεύμα συμφιλίωσης που διακατέχει τον μεγάλο οπλαρχηγό αλλά η ενη-μέρωση που έχει για τη διεθνή πολιτική σκηνή Φαίνεται ότι οι επαναστατη-μένοι Έλληνες έχουν συνειδητοποιήσει την αρνητική συγκυρία μέσα στηνοποία έχει εκδηλωθεί ο ξεσηκωμός τους Η Ιερή Συμμαχία καταδικάζει κάθεφιλελεύθερο και επαναστατικό κίνημα που θα μπορούσε να ανατρέψει τηνισορροπία δυνάμεων που είχε εγκαθιδρύσει μετά την ήττα του Ναπολέοντακαι την ίδια ακριβώς εποχή παρεμβαίνει δυναμικά και καταστέλλει με ταόπλα παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλα σημεία της Ευρώπης (Ισπανία 1820Ιταλία 1821)

Έχει επομένως σημασία για μια θετική αποτίμηση του ελληνικού ξεση-κωμού στην Ευρώπη να μην επικρατήσουν οι έριδες και η διχόνοια που θααναδείκνυε τις (υπάρχουσες ούτως ή άλλως) κοινωνικές και πολιτικές δια-φωνίες μεταξύ των Ελλήνων και να συσχετιστεί έτσι η επανάσταση με κοινω-νικο-ανατρεπτικά κινήματα της Ευρώπης όπως αυτό των καρμπονάρων

Παράθεμα 2 Προσωρινόν ΠΠολίτευμα ττης ΕΕλλάδοςΤο πρώτο σύνταγμα που ψήφισαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στην Επί-δαυρο στις αρχές του 1822 καταδεικνύει τις δημοκρατικές τους ιδέες καιτην πίστη τους σε ένα φιλελεύθερο πολίτευμα Η θέσπιση ενός πολιτεύμα-τος αβασίλευτης δημοκρατίας ήταν πολύ ριζοσπαστική ενέργεια για την ε-ποχή Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι με την ίδρυση του ανεξάρτητου κρά-τους έπειτα από εννιαετή αγώνα το πολίτευμα που επέβαλαν οι laquoΠροστάτι-δες Δυνάμειςraquo στο νεοσύστατο κράτος ήταν μοναρχικό απολυταρχικό καιανελεύθερο

Στο παράθεμα 2 αναγράφονται τα άρθρα εκείνα που μεταξύ άλλων

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 87

αποδεικνύουν την έντονη επίδραση που άσκησαν στην πολιτική σκέψη τωνεπαναστατημένων Ελλήνων τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης και οΔιαφωτισμός ισότητα ενώπιον των νόμων και κατοχύρωση της ατομικήςπεριουσίας και της ασφάλειας του πολίτη

Παράθεμα 3 Η έένοπλη εεμφύλια σσύγκρουση Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 Πολιτικόν ΣΣύνταγμα ττης ΕΕλλάδος ((σύνταγμα ττης ΤΤροιζή-νας) 11827

Και το σύνταγμα που ψήφισαν οι Έλληνες στην Τροιζήνα σε μια δύσκολημάλιστα συγκυρία ήταν δημοκρατικό και φιλελεύθερο Ήταν και αυτό ριζο-σπαστικό για την εποχή του σε παγκόσμια κλίμακα Αναγνώριζε ότι η εξου-σία πηγάζει από το έθνος και καταργούσε τη δουλεία στην ελληνική επικρά-τεια

Γενικά σε μια εποχή που στην Ευρώπη θριάμβευε το πνεύμα της απολυ-ταρχίας (συνέδριο Βιέννης 1815) τα συντάγματα της ελληνικής επανάστα-σης καθιέρωναν το δημοκρατικό πολίτευμα και πρόβαλλαν την ιδέα τηςπολιτικής ελευθερίας την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων τη διά-κριση των εξουσιών και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

εθνικά κκτήματα Ο όρος laquoεθνικά κτήματαraquo χρησιμοποιείται για να δηλώσειτη γη (κτήματα καλλιεργήσιμη γη βοσκοτόπια ελαιώνες) και γενικότερατην laquoακίνητη περιουσίαraquo (μύλοι ελαιοτριβεία χάνια αλλά και σπίτια) πουπεριήλθαν στα χέρια των Ελλήνων laquoεπαναστατικώ δικαίωraquo δηλαδή με τηδύναμη των όπλων εκεί όπου επικρατούσε η επανάσταση και έφευγαν οιΤούρκοι Η λέξη laquoεθνικάraquo έχει συμβολική χροιά μιας και υποδηλώνει ότιτο έθνος ξαναπαίρνει στα χέρια του την περιουσία του αυτό που τουανήκει Εξάλλου ο όρος laquoδημόσιαraquo θα ήταν αδόκιμος αφού δεν υπήρχεακόμα οργανωμένο κράτος για να διαχειριστεί αυτή την περιουσία

Άρειος ΠΠάγος Ήταν αρχικά ένα πολιτικό και δικαστικό σώμα της αρχαίαςΑθήνας με αριστοκρατική προέλευση Πήρε το όνομά του από την τοπο-θεσία όπου συγκαλούνταν σε ένα χαμηλό πετρώδη λόφο των ΑθηνώνΒΔ της Aκρόπολης (πάγος = πετρώδης βράχος Άρειος gt Αρές ήΕρινύες = οι φοβερές θεότητες που καταδιώκουν τους άδικους)

Κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 οι επαναστατη-μένοι Έλληνες άρχισαν να οργανώνονται πολιτικά αρχικά σε τοπικό επί-πεδο για να επιβλέψουν καλύτερα τις επαναστατικές ενέργειες Η Διοί-κηση (laquoΝομική Διάταξιςraquo που ψηφίστηκε στα Σάλωνα στις 15 Νοεμβρίου1821) της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος ονόμασε Άρειο Πάγο τη Γερου-σία που ασκούσε εκτελεστικά και δικαστικά καθήκοντα Ήταν μια δωδε-καμελής επιτροπή με πρόεδρο τον Θεόδωρο Νέγρη

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

88 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 88

KE

ΦA

ΛA

IO

2

89ENOTHTA 9

Οι ππυρήνες ππολιτικής εεξουσίας σστην εελληνική εεπανάστασηbull Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες πχ Πετρόμπεης Μαυρομιχά-λης Δεληγιανναίοι Ζαΐμης Λόντος) φορείς της παραδοσιακής κοινοτι-κής εξουσίας απολάμβαναν κύρος και δύναμη ndashπολιτική και οικονομικήndashκαι πριν την επανάσταση Η δύναμή τους τώρα στα χρόνια της επανά-στασης βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι υπήρξαν ήδη διαχειριστέςτης εξουσίας είχαν δηλαδή πολιτική εμπειρία Επίσης είχαν κύρος καιχρήματαbull Oι Φαναριώτες (πχ Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος) προσέγγισαν πολι-τικά κυρίως τους προεστούς χωρίς όμως να θέλουν τη σύγκρουση μετους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική εμπειρία καθώς είχαν υπηρετή-σει σε υψηλές διοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκησης Είχαν επί-σης υψηλή μόρφωση κύρος και χρήματαbull Οι οπλαρχηγοί (πχ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Οδυσσέας Ανδρού-τσος) αναδείχτηκαν με την επανάσταση στα πεδία των μαχών Ήτανεμπειροπόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμό του λαούbull Οι Φιλικοί (πχ Δ Υψηλάντης Γρηγόριος Δικαίος-Παπαφλέσσας) είχανηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίως με τους στρατιωτικούς Σταπλεονεκτήματά τους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώσει τον Αγώ-να και είχαν οι περισσότεροι οικονομική δύναμη και απολάμβαναν γενι-κού κύρους

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 89

Ελληνική εεπανάσταση κκαι εευρωπαϊκή δδιπλωματία ((1821-1826)

Οι Έλληνες προσπάθησαν από την αρχή της επανάστασης να εξασφαλί-σουν τη συμπαράσταση των Ευρωπαίων ηγετών και λαών

Στις πρώτες προκηρύξεις του αγώνα αλλά και στη Διακήρυξη της ΑrsquoΕθνοσυνέλευσης τονιζόταν ότι η ελληνική επανάσταση ήταν εθνική μεστόχο την κατάκτηση της ελευθερίας και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική

Η δδιεθνής σσυγκυρία

Η διεθνής συγκυρία ήταν αρνητική για την ελληνική επανάσταση όπωςκαι για κάθε επανάσταση στην Ευρώπη εκείνη την εποχή bull Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν η διαμόρφωση μιας ισορρο-

πίας δυνάμεων ενός status quo που θα απέτρεπε στο μέλλον τιςσυγκρούσεις

bull Ήταν η εποχή της Παλινόρθωσης της επικράτησης δηλαδή της μο-ναρχίας και της αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε μαζικό λαϊκό κί-νημα που διεκδικούσε συνθήκες περισσότερο φιλελεύθερες και δη-μοκρατικές

Σε αυτές τις συνθήκες η ελληνική επανάσταση αποτελούσε πρόβλημακαι ήταν μια συνιστώσα του ανατολικού ζητήματος

Η σστάση ττων ΔΔυνάμεων έέναντι ττης εελληνικής εεπανάστασηςΠρώτη φφάση 11821-1822

Τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης η στάση των Δυνάμεων ήταναρνητική Καμία Δύναμη δεν επιθυμούσε τη διάλυση της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι η διάλυση θα έφερνε στηνεπιφάνεια νέες αιτίες για διενέξεις μεταξύ των Δυνάμεων

10Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 paramiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml 1821-1826 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml 1823-1827 part˘Uacuteˆmiddot˚IcirclsaquopermilEgraveIumlˆIgravemiddotUgraversaquomiddot ˘currenUacute UgraveOcirc˘AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger middotAacuteOgraveOacutemiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml IcircmiddotEgravepart˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 90

KE

ΦA

ΛA

IO

2

91ENOTHTA 10

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη τηςΡωσίας Ο τσάρος καταδίκασε την ελληνική επανάσταση

Xάρη στις καίριες παρεμβάσεις του Iωάννη Kαποδίστρια υπουργού Eξω-τερικών ndashτότεndash της Pωσίας διαμορφώθηκε μια κάπως πιο ευνοϊκή ρωστι-κή και ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην ελληνική επανάσταση

Δεύτερη φφάση 11823-1825

Το 1823 συντελείται μια στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία Ο νέοςΆγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ αναθεώρησε την αγγλικήεξωτερική πολιτική και εκτιμώντας ότι ένα νέο ελληνικό κράτος θα απο-τελούσε χρήσιμο συνεργάτη της Αγγλίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειοαναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη

Η Ρωσία για να μη χάσει τα ερείσματά της ανάμεσα στους Έλληνεςπρότεινε το σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές του 1824) Σύμφωνα μετο σχέδιο αυτό θα σχηματίζονταν τρεις αυτόνομες ελληνικές ηγεμονίεςκατά το πρότυπο των παραδουνάβιων ηγεμονιών Το σχέδιο απορρίφθη-κε και από τον σουλτάνο και από τους Έλληνες

Η σστάση ττων ΕΕλλήνων έέναντι ττης ααγγλικής ππολιτικής

Η αγγλική μεταστροφή με τον Κάνιγκ ενίσχυσε την επιρροή της Αγγλίαςστους Έλληνες bull Η αγγλόφιλη κυβέρνηση του Κουντουριώτη προώθησε τη σύναψη

δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες (1824 1825)bull Το 1825 σε μια δύσκολο περίοδο λόγω της επέμβασης του αιγυπτια-

κού στρατού οι αγγλόφιλοι έπεισαν τους περισσότερους Έλληνεςνα υπογράψουν την πράξη προστασίας ένα έγγραφο με το οποίοζητούσαν από την Αγγλία να αναλάβει την προστασία των ΕλλήνωνΈνας από τους λίγους που δεν υπέγραψαν ήταν ο Δ Yψηλάντης [Ηπράξη προστασίας έχει υποτιμητικά αποκαλεστεί και laquoΠράξη υποτέλει-αςraquo]

Τρίτη φφάση 11826-1830

Όσο οι Μεγάλες Δυνάμεις αναμειγνύονταν όλο και περισσότερο στα ελ-ληνικά πράγματα οι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν ότι θα τους βοηθή-σουν στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος

Την περίοδο 1823-1825 δημιουργήθηκαν πολιτικές ομάδες-κόμματα πουσυνδέονταν με τις Δυνάμειςbull το αγγλικό με επικεφαλής τον Α Μαυροκορδάτοbull το γαλλικό με ηγέτη τον Ι Κωλέττηbull το ρωσικό με αρχηγούς τον Α Μεταξά και τον Θ Κολοκοτρώνη

Το κκίνημα ττου φφιλελληνισμού

Παράλληλα με τους αγώνες των Ελλήνων και την ευρωπαϊκή διπλωματία

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 91

αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και την Αμερική ο φιλελληνισμός Ο φιλελ-ληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφό-ταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας όσο και της Ιερής Συμ-μαχίας

Αιτίες αανάπτυξης ττου φφιλελληνισμού

Παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού ήτανbull Ο φιλελευθερισμός και ο επαναστατικός ριζοσπαστισμός που είχε

διαδώσει η γαλλική επανάστασηbull Ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμόbull Ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων σε βάρος του άμα-

χου πληθυσμούbull Η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες (των δύο πρώτων χρόνων)

Υπήρχαν και ευτελή κίνητρα όπως τυχοδιώκτες που ενδιαφέρονταν γιαχρήματα και αξιώματα

Η ππροσφορά ττου φφιλελληνισμού

Ο φιλελληνισμός πρόσφερε οικονομική ενίσχυση χρήματα εφόδια αλλάκαι ηθική συμπαράσταση

Πολλοί φιλέλληνες συμμετείχαν προσωπικά στον Αγώνα και σκοτώθηκανπολεμώντας για την ελληνική ελευθερία (πχ ο Άγγλος λόρδος Mπάιρονπου πέθανε στο πολιορκημένο Mεσολόγγι το 1824)

Προς ττην ίίδρυση αανεξάρτητου εελληνικού κκράτους ((1826-1830)

Μετά το 1826 οι Δυνάμεις φαίνονταν αποφασισμένες να λύσουν το ελληνικόζήτημα Αγγλία Ρωσία Γαλλία αποφάσισαν

στο Λονδίνο στις 6 Ιουλίου (γιrsquo αυτόκαι ιουλιανή σύμβαση) 1827 την ί-δρυση αυτόνομου ελληνικού κρά-τους

Η άρνηση του σουλτάνου προκάλε-σε την ένοπλη επέμβαση των Δυνά-μεων στο Ναβαρίνο (8 Οκτωβρίου1827) ο στόλος των Δυνάμεων συνέ-τριψε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

Ακολούθησε ρωσοτουρκικός πόλε-μος (1828-1829) στον οποίο ο τουρ-κικός στρατός ηττήθηκε Ο σουλτά-νος αναγκάστηκε να αποδεχτεί όλεςτις μέχρι τότε αποφάσεις των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπο-λης (14 Σεπτεμβρίου 1829)

Φαινόταν λοιπόν ότι η Ρωσία έλυνε με τον πόλεμο εναντίον της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας το ελληνικό ζήτημα και αυτό θα της απέφερε δι-

92 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 η Διά-σκεψη του Λονδίνου (κάτω απότην πίεση της ρωσικής νίκης ενα-ντίον των Oθωμανών) διακήρυξετην πολιτική ανεξαρτησία τηςEλλάδας Tο άρθρο 1 του Πρω-τοκόλλου έγραφε laquoH Eλλάς θέ-λει σχηματίσει εν Kράτος ανε-ξάρτητον και θέλει χαίρει όλα ταδίκαια πολιτικά διοικητικά και ε-μπορικά τα προσπεφυκότα εις ε-ντελή ανεξαρτησίανraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 92

KE

ΦA

ΛA

IO

2

93ENOTHTA 10

πλωματικά οφέλη Η Αγγλία και η Γαλλία αντιδρώντας σε αυτήν την προ-οπτική πρότειναν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το οποίοθα συμπεριλάμβανε Πελοπόννησο Κυκλάδες και από τη Στερεά Ελλάδατα εδάφη νότια της συνοριακής γραμμής Αχελώου-Σπερχειού Έτσι στις22 Iανουαρίου 3 Φεβρουαρίου 1830 οι τρεις Δυνάμεις Aγγλία ΓαλλίαPωσία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Aνεξαρτησίας το πρώτο επίσημοδιπλωματικό κείμενο που αναγνώριζε την Eλλάδα ως κράτος κυρίαρχοκαι ανεξάρτητο Επίσης επέλεξαν ως ηγεμόνα του νέου κράτους τονΛεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ Ο Λεοπόλδος όμως δεν αποδέχτηκε τηνεκλογή του

1821-1822 Oι Mεγάλες Δυνάμεις κρατούσαν αρνητική στάση απέναντιστην ελληνική επανάσταση

1823 Αναθεώρηση της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής ndash Γ Κάνιγκμεταστροφή υπέρ των ελληνικών θέσεων

1823-1825 Δημιουργία ξενικών πολιτικών κομμάτων

1824 Ρωσικό σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές)

1824-1825 Σύναψη δανείων από αγγλικές τράπεζες

1827 Ιουλιανή συνθήκη του Λονδίνου προέβλεπε την ίδρυση αυ-τόνομου ελληνικού κράτους (6 Iουλίου)

Ναυμαχία Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου)

1828-1829 Ρωσοτουρκικός πόλεμος ήττα Οθωμανών

1829 Συνθήκη Αδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου)

1830 Πρωτόκολλο Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου) δημιουργία ανεξάρ-τητου ελληνικού κράτους

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα κκαταγράψετε ττα εεπιχειρήματα μμε τταοποία ππροσπάθησαν οοι ΈΈλληνες ννα ππείσουν ττους ΕΕυρωπαίους ηηγέτες ννατους σσυμπαρασταθούν

Οι Έλληνες αντιλήφτηκαν από την αρχή ότι η συμπαράσταση των ευρωπαϊ-κών δυνάμεων ήταν απαραίτητη για την ευόδωση του αγώνα τους Προσπά-θησαν έτσι να διαχωρίσουν τις θέσεις τους από τις κοινωνικές ανατρεπτικέςθέσεις των καρμπονάρων και των ριζοσπαστών της Ευρώπης που τόσοφόβιζαν τις συντηρητικές ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών και να παρουσιά-σουν την ελληνική επανάσταση μόνο ως εθνικο-απελευθερωτική Ήτανμάλιστα μία εξέγερση ιερή ενάντια σε ένα δυνάστη αλλόθρησκο Ασιάτη και

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 93

94 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

βάρβαρο ξένο προς τα ήθη του ευρωπαϊκού πολιτισμού Βλέπουμε ότι στηνπροκήρυξη προβάλλεται το επίθετο laquoχριστιανοίraquo κι όχι το laquoορθόδοξοιraquo τοοποίο θα προβαλλόταν σε περίπτωση που εζητείτο η βοήθεια της Ρωσίας

Στην Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου τονίζεται ότι οι Έλληνεςείναι χριστιανοί και απειλούνται με όλεθρο από τους Οθωμανούς Ο αγώναςτων Ελλήνων είναι ζωής και θανάτου δεν παίρνει αναβολή καθώς απειλού-νται με εθνικό αφανισμό Τα ευρωπαϊκά βασίλεια χριστιανικά καθώς είναιδεν μπορούν να αδιαφορήσουν για την τύχη των Ελλήνων Εξάλλου οι πρό-γονοι των Ελλήνων στάθηκαν ωφέλιμοι στην ανθρωπότητα και τώρα πρέπειοι Ευρωπαίοι να πληρώσουν το χρέος τους

2 ΠΠοια ήήταν ηη θθέση ττης εελληνικής εεπανάστασης σστο εευρωπαϊκό ππολιτικότοπίο ττης εεποχής ττης ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 33

Η ελληνική επανάσταση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός laquoστην άκρη τηςΕυρώπηςraquo χωρίς ευρύτερες συνέπειες και σημασία Ξέσπασε σε μία εντελώςαρνητική συγκυρία όταν το πολιτικό κλίμα της Παλινόρθωσης επιβαλλόταν απόμια ισχυρή συμμαχία ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ιερή Συμμαχία) που καταδίκαζεκάθε φιλελεύθερη κίνηση εξέγερση ή επανάσταση ως απειλή για το σύστημαισορροπίας που ήθελε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη Εξάλλου η ελληνικήεπανάσταση αποτελούσε μέρος ενός συνολικότερου και μακραίωνου προβλή-ματος του ανατολικού ζητήματος (= ποια θα πρέπει να είναι η στάση των Δυνά-μεων της Ευρώπης έναντι του συνεχώς παρακμάζοντος οθωμανικού κράτουςκαι ποια θα ήταν η τύχη των αλλόθρησκων και αλλοεθνών υπηκόων του)

Η Ευρώπη ήταν κουρασμένη από τους ναπολεόντειους πολέμους και επι-ζητούσε μια περίοδο ειρήνης και ασφάλειας Επαναστάσεις από τις παρυ-φές της ηπείρου Ισπανία Ιταλία Ελλάδα έρχονταν να ταράξουν την laquoτάξηraquoπου είχε εγκαθιδρύσει η Ιερή Συμμαχία και να αμφισβητήσουν την laquoαρχήτης νομιμότηταςraquo Η πηγή 3 επισημαίνει την ιδιαιτερότητα της ελληνικήςεπανάστασης αφού είναι η μόνη που κατάφερε να επιβιώσει και να δώσειέτσι ένα μεγάλο χτύπημα ndashτο πρώτο μετά το συνέδριο της Βιέννηςndash στονευρωπαϊκό απολυταρχισμό Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η Ελλάδα έγινεπηγή έμπνευσης για τον διεθνή φιλελευθερισμό

Eικόνα 1 Φιλέλληνες Ο φιλελληνισμός αναπτύχθηκε κυρίως στους λαούς της Ευρώπης που είδανμε συμπάθεια το κίνημα των Ελλήνων κι όχι τόσο στις κυβερνήσεις των κρα-τών τους Εξάλλου η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική καταδίκασε αρχικά (συ-νέδριο στο Λάυμπαχ 1821) την ελληνική επανάσταση Στα γεμάτα ενθου-σιασμό άρθρα που δημοσίευαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες οι Έλληνες αγω-νιστές παρομοιάζονταν με τους αρχαίους ήρωες των Περσικών πολέμωνΠρωτεργάτης της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία υπήρξε ο ΦραγκίσκοςΡενέ ντε Σατομπριάν (Σατωβριάνδος) συγγραφέας και διπλωμάτης ενώστην Αγγλία ο λόρδος Βύρων ποιητής

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 94

KE

ΦA

ΛA

IO

2

95ENOTHTA 10

Eικόνα 2 Carneray ΗΗ νναυμαχία ττου ΝΝαβαρίνουΗ άρνηση της Τουρκίας να αποδεχτεί τους όρους της ιουλιανής συνθήκηςτου Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827) είχε ως αποτέλεσμα τη ναυμαχία του Ναβαρί-νου (20 Οκτωβρίου 1827) Η συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου οδή-γησε σε περαιτέρω αδιαλλαξία τη στάση του σουλτάνου με αποτέλεσμα ναπροωθηθεί τελικά (και λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου Απρίλιος 1828 -Σεπτέμβριος 1829) μια πιο ριζική λύση του ελληνικού ζητήματος η δημιουρ-γία ανεξάρτητου και όχι αυτόνομου ελληνικού κράτους

Eικόνα-Xάρτης 3 Η εεπικράτεια ττου ππρώτου εελληνικού κκράτους ((1830)Η πρώτη αποφασιστική παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων (ιουλιανή συν-θήκη 6 Ιουλίου 1827) δεν ξεκαθάρισε το ζήτημα των συνόρων Το πρωτό-κολλο του Λονδίνου τον Νοέμβριο του 1828 προέβλεπε ότι στην επικράτειατης Ελλάδας θα συμπεριλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος και οι Κυκλά-δες Ο Καποδίστριας με σκληρό διπλωματικό αγώνα πέτυχε διευρυμένασύνορα το νέο ανεξάρτητο κράτος του 1830 περιλάμβανε και ένα μεγάλομέρος της Στερεάς Ελλάδας Αλλά ούτε κι αυτά τα σύνορα κρίθηκαν ικανο-ποιητικά από τους Έλληνες και ο διπλωματικός αγώνας συνεχίστηκε μεαποτέλεσμα να διευρυνθούν ακόμα περισσότερο τα σύνορα και να οριστείτο 1832 ως βόρειο σύνορο του νέου κράτους η συνοριακή γραμμή Αμ-βρακικός-Παγασητικός

Παράθεμα 1 Οι εεπαναστατημένοι ΈΈλληνες ααπευθύνονται σστην ΕΕυρώπηΗ Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου συντάχθηκε στις 26 Μαρτίου1821 στην Πάτρα και επιδόθηκε στους προξένους των ξένων δυνάμεωνπου βρίσκονταν ακόμα στην επαναστατημένη πόλη Πρόκειται για το πρώτοδιπλωματικό έγγραφο των Ελλήνων προς τις ξένες δυνάμεις Η Προκήρυξηεπισημαίνει κυρίως δύο σημεία προκειμένου να πείσει τους Ευρωπαίους νασυνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων α) ότι το ελληνικό έθνος που κατα-πιέζεται από τους Οθωμανούς είναι ένα χριστιανικό έθνος όπως και ταευρωπαϊκά και β) το ένδοξο αρχαιοελληνικό προγονικό παρελθόν το οποίοθαύμαζαν τα έθνη της Ευρώπης

Παράθεμα 2 Ο φφιλέλληνας πποιητής ΣΣέλεϊ laquolaquoΕίμαστε όόλοι ΈΈλληνεςraquoΤο ποίημα του Σέλεϊ αποδεικνύει τη μεγάλη επίδραση του αγώνα για τηνελληνική ανεξαρτησία στην ευρωπαϊκή σκέψη της εποχής Ο αγώνας τωνΕλλήνων τροφοδότησε τον ρομαντισμό και τον φιλελευθερισμό των Ευρω-παίων και συνδέθηκε με τον θαυμασμό που προϋπήρχε για την κλασική (αρ-χαία) Ελλάδα Ιδιαίτερα πρέπει να σημειωθεί ότι έδωσε την αφορμή που επι-ζητούσαν οι ρομαντικοί ποιητές και διανοούμενοι να σπάσουν τα δεσμά τηςατομικότητας και να πληρώσουν την ψυχή τους και την ψυχή του κόσμου μετο συναίσθημα της προσφοράς και της αυτοθυσίας για ένα ιδανικό

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 95

Παράθεμα 3 Η εελληνική εεπανάσταση σστην ππολιτική ππραγματικότητατης εεποχής ττης

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παλινόρθωση Παλινόρθωση ονομάστηκε η επαναφορά των απολυταρχικώνκαθεστώτων στην Ευρώπη μετά το διπλό ισχυρό laquoκτύπημαraquo που είχανυποστεί ιδεολογικό από τη γαλλική επανάσταση και πολιτικό από τοlaquoπαιδί της επανάστασηςraquo τον Ναπολέοντα Οι νικητές του Ναπολέοντααποφάσισαν στο συνέδριο της Βιέννης το 1815 ότι οι έκπτωτοι μονάρ-χες έπρεπε να επανέλθουν στην εξουσία και μαζί με τη χάραξη των προ-επαναστατικών συνόρων επανέφεραν (ή καλύτερα νόμιζαν ότι επανέφε-ραν γιατί οι λαοί είχαν αντίθετη γνώμη) τα πολιτικά συστήματα και τιςιδέες της προεπαναστατικής (πριν της γαλλικής επανάστασης) εποχής

Μετά ττο 11826 οοι ΔΔυνάμεις φφαίνονταν ααποφασισμένες ννα λλύσουν ττο εελληνικόζήτημα Το έτος 1826 αποτελεί ορόσημο στη διεθνή διπλωματία που α-πασχολούνταν με το ελληνικό ζήτημα Οι κύριες εξελίξεις που συντελέ-στηκαν κατά το έτος αυτό ήτανbull Ο θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου (τέλη 1825) έφερε στον θρόνο

τον φιλοπόλεμο τσάρο Νικόλαο ο οποίος ήταν αποφασισμένος ναλύσει τις διαφορές της χώρας του με την Οθωμανική αυτοκρατορίαμε πόλεμο Αυτό θορύβησε τις άλλες δυνάμεις και ιδίως την Αγγλίαπου ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία δυνάμεων στη νοτιοανατολικήΕυρώπη

bull Υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) με-ταξύ Αγγλίας και Ρωσίας το οποίο καθόριζε ότι οι δύο Δυνάμεις θαπαρενέβαιναν μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων και του οθωμα-νικού κράτους με στόχο να βρεθεί ένας συμβιβασμός Ήδη στις προ-θέσεις τους διαφαινόταν η προοπτική της ύπαρξης μιας αυτόνομηςΕλλάδας φόρου υποτελής στην Οθωμανική Aυτοκρατορία

bull Η Αυστρία του αντιδραστικού Μέτερνιχ που μέχρι τότε ρύθμιζε σεμεγάλο βαθμό τη διπλωματική πολιτική των Δυνάμεων περιθωριοποι-ούνταν

bull ζΤο πιο σημαντικό ήταν ότι με το πρωτόκολλο της Πετρούπολης ανα-γνωριζόταν για πρώτη φορά πολιτική ύπαρξη στην Ελλάδα

96 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 96

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι εεπαναστάσεις ττου 11830

Οι επαναστάσεις του 1830 συγκλόνισαν την Ευρώπη δυτικά της Pωσίας

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση στρεφόταν εναντίον του βασιλιά Καρόλου Ιrsquo πουεπιχείρησε να επαναφέρει ως ένα βαθμό το προεπαναστατικό καθεστώς

Ο βασιλιάς ήθελε να αποδώσει κάποια προνόμια στους αριστοκράτες καιστον κλήρο από αυτά που είχαν πριν το 1789

Η μεγαλοαστική τάξη και τα λαϊκά στρώματα όμως αντέδρασαν έντονα Η κρίση κορυφώθηκε όταν ο αυταρχικός βασιλιάς

bull Διέλυσε τη Βουλήbull Περιόρισε τα εκλογικά δικαιώματα των αστώνbull Επέβαλε αυστηρή λογοκρισία

Ο λαός αντέδρασε bull Με επικεφαλής ριζοσπάστες δημοκρατικούς έστησε οδοφράγματα

στους δρόμους του Παρισιούbull Ανάγκασε τον Κάρολο σε παραίτησηbull Αξίωσε την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας

Οι φιλελεύθεροι αστοί όμως ευνόησαν την άνοδο στον θρόνο ενός μετριο-παθούς βασιλιά του Λουδοβίκου-Φιλίππου

Η εεπανάσταση σστο ΒΒέλγιο

Το Βέλγιο ήταν τμήμα του Bασιλείου των Κάτω Χωρών Οι Βέλγοι επανα-στάτησαν και ίδρυσαν ανεξάρτητο βασίλειο του Bελγίου το 1830

Η επανάσταση στο Βέλγιο προκλήθηκε κυρίως από δύο παράγοντες

11Eνότητα

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜prod laquomiddotUacutemacrlsaquo UgraveEuml˜ OacuteOcircIgraveEgraveIgravefiUgraveEuml-Ugravemiddot˜raquo AcircOacuteiquestOacuteUgraveEgravemiddot UcircUgraveOcircOacute EcircEgraveIumlAcirc-IumlAcirc˘ıAcircUacuteEgraveUcircIgravefi

1830 amp 1848 infinUcircUgraveEgraveIcirccurren˜ ndashordmEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteAcirc˜ AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜

prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo UgraveiquestIacuteEumlIgravecurrenOacuteAcircEgrave Icirc˘UacutersaquomiddotUacutemacrEuml UcircUgraveOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircfi UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircfi

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircDaggerIgravemiddotUgravemiddot UgraveOcirc˘1830 IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ 1848 UcircUgraveEumlOacute

part˘UacuteOgraveEuml

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 97

bull Ο βασιλιάς Γουλιέλμος Αrsquo της Οράγγης ευνοούσε τα ολλανδικά συμ-φέροντα σε βάρος των βελγικών

bull Υπήρχαν θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα στους προτεστάντες Ολ-λανδούς και τους καθολικούς Βέλγους

Η εεπανάσταση σστην ΠΠολωνία

Η επανάσταση στην Πολωνία είχε εθνικό χαρακτήρα Η Ρωσία κατείχεπολωνικά εδάφη και κύριο αίτημα της επανάστασης ήταν η απελευθέ-ρωσή τους και γενικότερα η ανεξαρτησία από τη Ρωσία

Η επανάσταση απέτυχε εξαιτίας bull της επέμβασης ισχυρών ρωσικών δυνάμεων καιbull των διαφωνιών μεταξύ των επαναστατών

Μετά την αποτυχία επιβλήθηκε στην Πολωνία αυταρχικό καθεστώς

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848

Tα ααίτια Τα αίτια των επαναστάσεων του 1848 ήταν ποικίλα

bull Οικονομικά κκαι κκοινωνικά ααίτια το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρω-μάτων έπεφτε συνεχώς σε πολλές περιοχές της Ευρώπης από τηδεκαετία του 1820 Υπήρχε έτσι μια γενικευμένη κοινωνική δυσαρέ-σκεια

bull Εθνικά ααίτια έχουμε ανάδυση εθνικών ιδεών στην Ευρώπη και πολλάέθνη επιδίωξαν να δημιουργήσουν ανεξάρτητα κράτη

bull Πολιτικά ααίτια τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν απέναντι στους υπηκόουςτους διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις (φορολογία στράτευση) Επί-σης υπήρχαν οι πολιτικές δυνάμεις που επιδίωκαν την ανατροπή τωναποφάσεων του συνεδρίου της Βιέννης

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση πυροδοτή-θηκε από ριζοσπάστες δημοκρατικούςπου απαιτούσαν κοινωνικές και πολι-τικές μεταρρυθμίσεις

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να παραιτη-θεί και σχηματίστηκε δημοκρατική κυ-βέρνηση με τη συμμετοχή των μετριο-παθών και των ριζοσπαστών

Η κυβέρνηση παραχώρησε πολιτικάδικαιώματα σε όλους τους άνδρες καιπήρε μέτρα οικονομικής ανακούφισηςτων λαϊκών τάξεων

Οι εκλογές του 1848 έδωσαν τηνπλειοψηφία στους μετριοπαθείς φιλε-

Παραϊστορικά

Το 1835 ο Λουδοβίκος Φίλιπποςεξέδωσε έναν νόμο λογοκρισί-ας του τύπου Όταν μετά την ε-ξέγερση του Φεβρουαρίου 1848αναγκάστηκε να παραιτηθεί στοΠαρίσι συγκεντρώθηκε ένας με-γάλος αριθμός ριζοσπαστών συγ-γραφέων και πολιτικών διανοού-μενων με αποτέλεσμα μέσα σελίγες εβδομάδες να εκδοθούν170 καινούριες εφημερίδες καινα ιδρυθούν περισσότερες από200 πολιτικές λέσχες

98 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 98

99ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

λεύθερους Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι συνέλαβαν τους ηγέτες τωνριζοσπαστών και κατήργησαν τα μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης

Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει το καλοκαίρι του 1848 ένας κοινωνικός πό-λεμος που τελείωσε με τη συντριβή των ριζοσπαστικών δυνάμεων

Η κυριαρχία των μετριοπαθών φιλελευθέρων επιβεβαιώθηκε μεbull Την εκλογή ως προέδρου της Γαλλίας του πρίγκιπα Λουδοβίκου-Να-

πολέοντα bull Την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων από τους εργάτεςbull Τον περιορισμό της ελευθεροτυπίας

Η εεπανάσταση σστην ΑΑυστρία

Η επανάσταση στην Αυστρία προκάλεσε τη φυγή του αυταρχικού πρω-θυπουργού Μέτερνιχ και του αυτοκράτορα Φερδινάνδου

Οι αντιθέσεις όμως ανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους καιτους ριζοσπάστες δημοκρατικούς οδήγησαν σε νέα επανάσταση τονΟκτώβριο του 1848 η οποία καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση ττων OOύγγρων

Μέσα στην επικράτεια της Αυστρίας σημειώθηκαν σε αρκετές περιοχέςεπαναστάσεις όπως στη Βοημία και στην Ιταλία Η πιο σημαντική ήτανστην Ουγγαρία

Οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Λάγιος Κόσουτ κήρυξαν την ανε-ξαρτησία της Ουγγαρίας σχημάτισαν κυβέρνηση και θέσπισαν νόμους

Τελικά και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση σστην ΠΠρωσία

Η επανάσταση στην Πρωσία άρχισε με εξέγερση στο Βερολίνο Ο βασι-λιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo υποσχέθηκε παραχώρηση συντάγματος

Παράλληλα καθώς δυνάμωνε το αίτημα για ένωση του γερμανικού χώ-ρου συγκλήθηκε η συνέλευση της Φρανκφούρτης και διαμορφώθηκανδύο ρεύματα στο εσωτερικό τηςbull Το ένα υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης Γερμανίας με τη συμ-

μετοχή και της Αυστρίαςbull Το άλλο τη δημιουργία μιας Μικρής Γερμανίας υπό την καθοδήγηση

της Πρωσίας Η πλειοψηφία τάχθηκε με τη δεύτερη άποψη όμως η αντίδραση της

Αυστρίας εμπόδισε τη δημιουργία ενιαίου γερμανικού κράτους

Mια ααποτίμηση

Τα επαναστατικά κινήματα του 1848 ονομάστηκαν η laquoάνοιξη των λαώνraquo Η επίδρασή τους στο πολιτικό σκηνικό ήταν πολύ σημαντική Η τάξη που ουσιαστικά ευνοήθηκε ήταν η μεγαλοαστική η οποία αύξησε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 99

στα περισσότερα κράτη τον βαθμό της συμμετοχής της στη διαχείρισητης πολιτικής εξουσίας

Αναδύθηκαν τα εθνικά αιτήματα πολλών λαών Το μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης μετατοπίστηκε μεταξύ αστών και

εργατών (από ευγενείς και αστούς)

1830 Επαναστάσεις στη Γαλλία Βέλγιο Πολωνία εναντίον αυταρχικήςεξουσίας βασιλιάδων με κοινωνικά-πολιτικά και οικονομικά αιτή-ματα

1848 Επαναστατικά κινήματα σε Γαλλία Αυστρία Ουγγαρία Πρωσία(laquoη άνοιξη των λαώνraquo)

1849 Το ριζοσπαστικό κόμμα του Λάγιος Κόσουτ ήρθε στην εξουσία καιμετέφερε την πρωτεύουσα τη Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα αανιχνεύσετε ττους λλόγους ππου οοδήγησανσε ααποτυχία ττις εεπαναστάσεις ττου 11848

Οι επαναστάσεις του 1848 εμφανίστηκαν στο συννεφιασμένο (από τα προη-γούμενα κινήματα του 1820 και 1830) ουρανό της Ευρώπης σαν αστραπή Ηεντυπωσιακή τους λάμψη εξαφανίστηκε γρήγορα χωρίς να ανατρέψει ου-σιαστικά το καθεστώς της Ιερής Συμμαχίας Όπως αναφέρει χαρακτηριστι-κά και ο ιστορικός της πηγής 2 laquoπέτυχαν και απέτυχαν γρήγοραraquo Η ζωή τωνεπαναστατικών κυβερνήσεων είχε μικρή διάρκεια και τελικά laquoόλες παρέλυ-σανraquo Κύρια αιτία για τη μη εδραίωση των επαναστατικών κυβερνήσεων στά-θηκε η έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των επαναστατών Οι συγκρούσειςανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους και ριζοσπάστες δημοκρατι-κούς ήταν έντονες και τις εκμεταλλεύτηκε η μεγαλοαστική τάξη που εδραί-ωσε τελικά συμφέροντα προς αυτήν πολιτικά καθεστώτα καθεστώτα πουδεν απειλούσαν τα οικονομικά της συμφέροντα και ταυτόχρονα μπορούσαννα ελέγξουν τις αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων και τη δυσαρέσκειάτους

2 ΠΠοιες μμεταβολές έέφεραν σστην εευρωπαϊκή ππολιτική ππραγματικότητα οοιεπαναστάσεις ττου 11848 ΣΣτην ααπάντησή σσας ννα ππάρετε υυπόψη σσας ττιςπηγές 11-3 κκαι ττην εεικόνα 44

Ας δούμε αναλυτικά τα στοιχεία που μπορούμε να αντλήσουμε από κάθεπηγή

Από την πηγή 1Οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης επανέρχονται στο πολιτικό προσκήνιοκαι αποκτούν και πάλι ενθουσιώδεις οπαδούς που μάχονται γιrsquo αυτές Έτσι

100 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 100

101ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

οι πολιτικές ιδέες της γαλλικής επανάστασης καθιερώνονται τώρα ευρύ-τερα μέσα στην κοινωνία και θεμελιώνονται σε πιο στέρεο και εύφορο έδα-φος Ειδικότερα δύο ιδεολογίες που πολεμήθηκαν από το συνέδριο τηςΒιέννης ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός φαίνεται ότι τώρα στην Ευρώ-πη του 1848 επικρατούν οριστικά και καθορίζουν τις πολιτικές εξελίξεις

Από την πηγή 2Οι επαναστάσεις του 1848 μπορούν να ειδωθούν και ως μία αποφασιστικήlaquoπρόβαraquo για ευρύτερης συμμετοχής επαναστάσεις ή επαναστάσεις λαϊκότε-ρου χαρακτήρα που εγκυμονούσε το μέλλον Επαναστάσεις δηλαδή στιςοποίες πρωταγωνιστικό ρόλο θα έπαιζαν ευρύτερα κοινωνικά στρώματαπαραμελημένα πολιτικά μέχρι τότε όπως οι φτωχοί εργαζόμενοι και οι οικο-νομικά εξαθλιωμένοι (προλετάριοι) Αυτό ίσως ήταν και το πιο σημαντικόστοιχείο που πρόσφεραν μια και όπως επισημαίνει η πηγή 2 όλες οι επανα-στάσεις απέτυχαν σύντομα και ολοκληρωτικά

Από την πηγή 3Οι επαναστάσεις του 1848 καθιέρωσαν στην πολιτική σκηνή της Ευρώπηςτις μεσαίες τάξεις και τις ιδέες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμούΈτσι έδειχναν έμμεσα τις αυταπάτες που έτρεφαν οι ισχυροί στο συνέδριοτης Βιέννης ότι μπορούσαν να πολεμήσουν και να εξαφανίσουν τις κατακτή-σεις της γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού

Από την εικόνα 4Πρέπει κανείς να συγκρατήσει την πάνδημη συμμετοχή στα πολιτικά δρώ-μενα της εποχής Στην εικόνα μπορεί να διακρίνει κανείς εκπροσώπους απόσχεδόν κάθε κοινωνική τάξη και καταγωγή κάτι που ενισχύει το συμπέρα-σμα της πηγής 3

Eικόνα 1 E NNτελακρουά ΗΗ εελευθερία οοδηγεί ττον λλαό ((1830) ττου ΕΕυγΝτελακρουά

Ο Ευγ Ντελακρουά (1798-1863) θεωρείται ως ο κορυφαίος Γάλλος ρομα-ντικός ζωγράφος Ο πίνακας laquoΗ ελευθερία οδηγεί το λαόraquo είναι ίσως ο πιοδιάσημος από τα έργα του26 σύγχρονος με τα γεγονότα της laquoΙουλιανήςεπανάστασηςraquo φιλοτεχνήθηκε το φθινόπωρο του 1830 Ο πίνακας αυτόςαναμειγνύει την αλληγορία με τον σύγχρονο (του καλλιτέχνη) ρεαλισμό

Eικόνα-Xάρτης 2 Tο εεπαναστατικό κκύμα ττου 11848 σστην ΕΕυρώπηΟ ιστορικός E Hobsbawm γράφει laquoΗ επανάσταση του 1848 ξέσπασε σχε-δόν ταυτόχρονα και (προσωρινά) επιβλήθηκε στη Γαλλία σε ολόκληρη την

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

26 Βλέπε μεταξύ άλλων laquoΗ σφαγή της Χίουraquo (1824) laquoΗ Ελλάς στα ερείπια του Μεσολογγίουraquo (1826) laquoΈφιπ-πος Έλληνας αγωνιστήςraquo laquoH μάχη του Γκιαούρη με τον πασάraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 101

Ιταλία στα γερμανικά κρατίδια στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίαςτων Αψβούργων και στην Ελβετία (1847) [] Ποτέ δε συνέβη τίποτε που ναμοιάζει περισσότερο με παγκόσμια επανάσταση το όνειρο των επαναστα-τών της περιόδου εκείνης από την αυθόρμητη και γενική αυτή πυρκαϊάraquo27

Eικόνα 3 Η εεπανάσταση ττου 11848 σστο ΒΒερολίνοΗ πρωσική μοναρχία που επηρέαζε τις πολιτικές εξελίξεις στις γερμανικέςχώρες ακολουθούσε συντηρητική πολιτική και ήταν αντίθετη προς κάθε φι-λελεύθερη κίνηση Ο βασιλιάς μάλιστα Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo θεω-ρούσε το σύνταγμα ανάρμοστη παρέμβαση ανάμεσα στον θεό και στον επί-γειο αντιπρόσωπό του Η επανάσταση τελικά ξέσπασε στο Βερολίνο αλλάαπέτυχε επειδή οι φορείς της εξουσίας ο στρατός η αστυνομία και η κρα-τική γραφειοκρατία ελέγχονταν από την πρωσική γαιοκτητική αριστοκρα-τία

Eικόνα 4 E ΦΦιλιποτό ΗΗ εεπανάσταση ττου 11848 σστη ΓΓαλλίαΣτη Γαλλία του 1848 η αμφισβήτηση κατά του καθεστώτος (του Λουδοβί-κου-Φίλιππου) δεν προερχόταν τόσο από τους σοσιαλιστές όσο από το εσω-τερικό της αστικής τάξης Η αστική συναίνεση ως προς τη διακυβέρνηση καιτο πολίτευμα μετά το 1830 ήταν επιφανειακή Η κατάσταση επιδεινώθηκεκαι η Γαλλία οδηγήθηκε σε ρήξη όταν η ηγετική αστική τάξη που στήριζε τοκαθεστώς αρνήθηκε την επέκταση (στα αστικά στρώματα) της πολιτικήςαντιπροσώπευσης με την επέκταση του δικαιώματος ψήφου Το περιορι-σμένο εκλογικό σώμα αναπαρήγε την πολιτική ηγεσία από ένα περιορισμένοκύκλο αστών28

Παράθεμα 1 Τα κκίνητρα ττων εεπαναστατών ττου 11848Τα κίνητρα των επαναστατών του 1848 ήταν ιδεολογικά πολιτικά αλλά καιεθνικιστικά Η γαλλική επανάσταση του 1789 όπως ήταν φυσικό λειτουρ-γούσε παραδειγματικά για τους επαναστάτες του 1848 και η προώθηση τωνιδεών της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αποτελούσε το βασικό κίνητρο πουτους ώθησαν στην οξεία αντιπαράθεση με τα συντηρητικά καθεστώτα τηςεποχής τους Υπάρχουν όμως και δύο βασικές διεκδικήσεις που ζητούσαν ναευοδωθούν κάτω από το ασφυκτικό καθεστώς του συνεδρίου της Βιέννης οφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός Σε αρκετές χώρες ο φιλελευθερισμός συν-δυάστηκε με εθνικιστικές επιδιώξεις όπως στην Ιταλία και στην Ουγγαρία

Παράθεμα 2 Τα κκοινά χχαρακτηριστικά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Οι επαναστάσεις που ξέσπασαν στην Ευρώπη είχαν πολλά κοινά μεταξύτους που οφείλονταν κυρίως στο γεγονός ότι εξέφρασαν την αστική τάξηκαι χρησιμοποίησαν για την πραγματοποίησή τους τη μεγάλη μάζα τουλαού Ένα κοινό επίσης στοιχείο που ήταν και η αιτία της αποτυχίας τους

102 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

27 EJ Hobsbawm Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848 Αθήνα 1992 σελ 16528 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 142

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 102

103ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

στάθηκε η σταθερά αρνητική θέση εναντίον τους από τις Δυνάμεις τουσυστήματος της Ιερής Συμμαχίας (Βλέπε και απάντηση στην ερώτηση 1)

Παράθεμα 3 H ππολιτική κκληρονομιά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Bλέπε ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoOι επαν-στάσεις του 1848raquo

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848 Η Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας φαίνεται καταδι-κασμένη από τα επαναστατικά κινήματα του 1848 Τα φιλελεύθερα κινή-ματα του 1848 ακολουθούν τα ίχνη των φιλελεύθερων και δημοκρατικώνκινημάτων και προοιωνίζουν μια πραγματική ανατροπή του χάρτη της Ευ-ρώπης και την ανάδυση μιας Ευρώπης των Εθνών Δημιουργείται έτσι έ-να ρομαντικό όνειρο η εγκαθίδρυση εθνικών δημοκρατιών συνδεδεμέ-νων μεταξύ τους με αδελφικό πνεύμα Δίπλα στις Ηνωμένες Πολιτείεςτης Αμερικής κάποιοι ονειρεύονται τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώ-πης

Τα εθνικιστικά κινήματα όμως του 1848 θα αλλάξουν πορεία θα γί-νουν περισσότερο εθνικιστικά και τελικά θα αποτύχουν λόγω της αρνη-τικής στάσης των Δυνάμεων της Ευρώπης οι οποίες κινούνται με βάσητα δικά τους εθνικά συμφέροντα και όχι με ανιδιοτελή κίνητρα που προ-άγουν την ελευθερία και τον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών χωρών

Ο ααυταρχικός ΚΚάρολος ΙΙrsquo Ο Κάρολος Ιrsquoδιαδέχτηκε στον γαλλικό θρόνο τονΛουδοβίκο ΙΗrsquo το 1824 Ο ΛουδοβίκοςΙΗrsquo29 παρrsquo όλο που είχε ανέβει στονθρόνο στο όνομα της Παλινόρθωσηςτο 1815 είχε υποστηρίξει30 πρόθυματις αρχές των Γάλλων αστών φιλελευ-θέρων νομική ισότητα δικαίωμα ψή-φου στους κατόχους ιδιοκτησίας κοι-νοβουλευτική διακυβέρνηση O αδερ-φός του Κάρολος όμως είχε αντι-δραστικές ιδέες και ήταν εχθρός τουφιλελευθερισμού Η μεγαλοαστική τά-ξη που ήταν ενισχυμένη από την αυ-ξανόμενη εκβιομηχάνιση της χώραςαντέδρασε μπαίνοντας επικεφαλήςεξέγερσης εναντίον του Καρόλου ΙrsquoΔύο από τα μέτρα του Καρόλου Ιrsquo

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Οι κομουνιστές απαξιούν νακρύψουν τις απόψεις και τουςστόχους τους Δηλώνουν ανοι-χτά ότι μόνο με τη βίαιη ανα-τροπή της παρούσας κατάστα-σης μπορούν να επιτύχουν τοσκοπό τους Αφήστε τις άρχου-σες τάξεις να τρέμουν το ενδε-χόμενο κομουνιστικής επανά-στασης Οι προλετάριοι δεν έ-χουν να χάσουν τίποτε παράμόνο τα δεσμά τους Έχουν ό-μως έναν κόσμο να κερδίσουνΕργαζόμενοι όλων των χωρώνενωθείτε

Κ Μαρξ ndash Φρ Ένγκελς Μανι-φέστο του κομμουνιστικού κόμ-ματος 1848

29 Ο γιος του εκτελεσθέντος από τους επαναστάτες βασιλιά ο Λουδοβίκος ΙΖrsquo είχε πεθάνει στην αιχμαλωσίατο 1795 Ο Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo ο Λουδοβίκος ΙΗrsquo και ο Κάρολος Ιrsquo ήταν αδέλφια30 Βλέπε EM Burns Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1988τόμ 1 σελ 93

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 103

  • Ιστορία Γ Γυμνασίου - Β Καλιόσης Β Παναγιωτόπουλος Χ Παπαϊωάννου13
    • Περιεχόμενα13
    • Πρόλογος13
    • Κεφάλαιο 1deg Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου13
      • Ενότητα 1 - Η εποχή του διαφωτισμού13
        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
        • 2 Χρονολόγιο13
        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
          • Ενότητα 2 - Η αμερικανική επανάσταση13
            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
            • 2 Χρονολόγιο13
            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
              • Ενότητα 3 - Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης13
                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                • 2 Χρονολόγιο13
                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                  • Ενότητα 4 - Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης (1794 - 1799) και η εποχή του Ναπολέοντα (1799 - 1815)13
                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                    • 2 Χρονολόγιο13
                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                        • Κεφάλαιο 2deg Η ελληνική επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της ανάδυσης των εθνικών ιδεών και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη13
                          • Ενότητα 5 - Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι έως τις αρχές του 19ου αι13
                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                            • 2 Χρονολόγιο13
                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                              • Ενότητα 6 - Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820 - 1821 στην Ευρώπη13
                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                • 2 Χρονολόγιο13
                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                  • Ενότητα 7 - Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες13
                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                      • Ενότητα 8 - Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821 - 1827)13
                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                          • Ενότητα 9 - Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους13
                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                              • Ενότητα 10 - Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη13
                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                  • Ενότητα 11 - Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη13
                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                        • Κεφάλαιο 3deg Οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                          • Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                              • Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                  • Ενότητα 14 - Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια13
                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                      • Ενότητα 15 - Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί13
                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                          • Ενότητα 16 - Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο στην Κίνα και στην Ιαπωνία13
                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                • Κεφάλαιο 4deg Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα13
                                                                                  • Ενότητα 17 - Ο Ι Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828 - 1831) Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)13
                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                      • Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 184313
                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                          • Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)13
                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                              • Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                  • Ενότητα 21 - Το Κρητικό ζήτημα (1821 - 1905)13
                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                      • Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων13
                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                          • Ενότητα 23 - Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                • Κεφάλαιο 5deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                  • Ενότητα 24 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                      • Ενότητα 25 - Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                          • Ενότητα 26 - Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                • Κεφάλαιο 6deg Η Ελλάδα από το κίνημα στο Γουδί (1909) έως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (1913)13
                                                                                                                                  • Ενότητα 27 - Το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                      • Ενότητα 28 - Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910 - 191213
                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                        • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                          • Ενότητα 29 - Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913)13
                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                              • Ενότητα 30 - Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους13
                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 7deg Ο Α παγκόσμιος πόλεμος και η ρωσική επανάσταση (1914 - 1918)13
                                                                                                                                                      • Ενότητα 31 - Τα αίτια η έκρηξη και τα μέτωπα του Α Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                          • Ενότητα 32 - Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός13
                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                              • Ενότητα 33 - Η ρωσική επανάσταση13
                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                  • Ενότητα 34 - Η λήξη του Α Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις13
                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 8deg Ο Μικρασιατικός πόλεμος13
                                                                                                                                                                          • Ενότητα 35 - Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία13
                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                              • Ενότητα 36 - Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου13
                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 37 - Το τουρκικό εθνικό κίνημα13
                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 38 - Ο Μικρασιατικός πόλεμος (1919 - 1922)13
                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 39 - Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον Μικρασιατικό πόλεμο13
                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 9deg Η εποχή του Μεσοπολέμου (1919 - 1939)13
                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 40 - Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση
                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 41 - Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος
                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 42 - Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 43 - Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 193613
                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 44 - Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα και τον Μεσοπόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 10deg Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 45 - Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 46 - Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 47 - Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β Παγκόσμιο πόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 48 - Κατοχή Αντίσταση και Απελευθέρωση13
                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 49 - Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών13
                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 11deg Διεθνείς εξελίξεις από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 50 - Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 51 - Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 52 - Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 53 - Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 12deg Η Ελλάδα από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 54 - Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963) Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960)13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση το μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 55 - Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974)13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 56 - Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές του 80 (1974-1981)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 57 - Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 80 (1981-1989)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 58 - Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Κεφάλαιο 13deg Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 59 - Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικονων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 60 - Η Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης Η Ελλάδα κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 14deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 61 - Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 62 - Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 63 - Η ποίηση και η πεζογραφία στον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 64 - Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 65 - Οι τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Πρόσθετο υλικό13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • Διαθεματικές δραστηριότητες σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • Επαναληπτικά θέματα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Επεξεργασία πρόσθετων ιστορικών πηγών13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Επαναληπτικά κριτήρια αξιολόγησης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Warning CompatibilityLevel 13 CompressObjects All CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJDFFile false CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails true EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments false ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Remove UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 1200 ColorImageDepth 8 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter FlateEncode AutoFilterColorImages false ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 1200 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly true PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Unknown SyntheticBoldness 1000000 Description ltlt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f0062006500200050004400460020658768637b2654080020005000440046002f0041002089c4830330028fd9662f4e004e2a4e1395e84e3a75355b5065876863957f671f4fdd5b58002f5b586863800c52365b9a7684002000490053004f0020680751c6300251734e8e521b5efa7b2654080020005000440046002f0041002089c483037684002000500044004600206587686376848be67ec64fe1606fff0c8bf753c29605300a004100630072006f00620061007400207528623763075357300b300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002000dgt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef67b2654080020005000440046002f00410020898f7bc430025f8c8005662f70ba9577671f4fdd5b5896fb5b5065874ef60020002853736b786a9400290020800c5c08958052365b9a76846a196e96300295dc65bc5efa7acb7b2654080020005000440046002f00410020898f7bc476840020005000440046002065874ef676848a737d308cc78a0aff0c8acb53c395b1201c004100630072006f00620061007400204f7f7528800563075357201d300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002000dgt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006200750064006f00750020006b006f006e00740072006f006c006f0076006100740020006e00650062006f0020006d0075007300ed0020007600790068006f0076006f0076006100740020007300740061006e006400610072006400750020005000440046002f0041002c0020006e0061007600720068006f00760061006e00e9006d00750020007300740061006e00640061007200640075002000490053004f002000700072006f00200064006c006f00750068006f0064006f006200e90020007500630068006f007600e1007600e1006e00ed0020005c0028006100720063006800690076006100630069005c002900200065006c0065006b00740072006f006e00690063006b00fd0063006800200064006f006b0075006d0065006e0074016f002e0020002000440061006c016100ed00200069006e0066006f0072006d0061006300650020006f0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f00200050004400460020007600790068006f00760075006a00ed006300ed006300680020005000440046002f00410020006e0061006a00640065007400650020007600200050015900ed00720075010d0063006500200075017e00690076006100740065006c00650020004100630072006f0062006100740075002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c00200064006500720020006600f800720073007400200073006b0061006c00200073006500730020006900670065006e006e0065006d00200065006c006c0065007200200073006b0061006c0020006f0076006500720068006f006c006400650020005000440046002f0041002c00200073006f006d00200065007200200065006e0020006e0079002c00200065006e0064006e007500200069006b006b0065002000760065006400740061006700650074002000490053004f002d007300740061006e0064006100720064002000740069006c0020006c0061006e00670074006900640073006f0070006200650076006100720069006e00670020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200061006600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200059006400650072006c006900670065007200650020006f0070006c00790073006e0069006e0067006500720020006f006d0020006f007000720065007400740065006c007300650020006100660020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002000660069006e006400650072002000640075002000690020006200720075006700650072006800e5006e00640062006f00670065006e002000740069006c0020004100630072006f006200610074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002e0020005000440046002f00410020006900730074002000650069006e006500200076006f007200670065007300630068006c006100670065006e0065002000490053004f002d004e006f0072006d0020006600fc007200200064006900650020004c0061006e0067007a0065006900740061007200630068006900760069006500720075006e006700200065006c0065006b00740072006f006e00690073006300680065007200200044006f006b0075006d0065006e00740065002e0020005700650069007400650072006500200049006e0066006f0072006d006100740069006f006e0065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e0020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002000660069006e00640065006e002000530069006500200069006d0020004100630072006f006200610074002d00480061006e00640062007500630068002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f00620065002000710075006500200073006500200064006500620065006e00200063006f006d00700072006f0062006100720020006f002000710075006500200064006500620065006e002000630075006d0070006c006900720020006c00610020006e006f0072006d0061002000490053004f0020005000440046002f0041002000700072006f0070007500650073007400610020007000610072006100200063006f006e0073006500720076006100720020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c006500630074007200f3006e00690063006f0073002000610020006c006100720067006f00200070006c0061007a006f002e002000500061007200610020006f006200740065006e006500720020006d00e1007300200069006e0066006f0072006d00610063006900f3006e00200073006f0062007200650020006c0061002000630072006500610063006900f3006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400690062006c0065007300200063006f006e0020006c00610020006e006f0072006d00610020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006c006100200047007500ed0061002000640065006c0020007500730075006100720069006f0020006400650020004100630072006f006200610074002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f006200650020005000440046002000710075006900200064006f006900760065006e0074002000ea0074007200650020007600e9007200690066006900e900730020006f0075002000ea00740072006500200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200075006e00650020006e006f0072006d0065002000490053004f002000700072006f0070006f007300e9006500200070006f007500720020006c006100200063006f006e0073006500720076006100740069006f006e002000e00020006c006f006e00670020007400650072006d00650020005c0028006100720063006800690076006100670065005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000e9006c0065006300740072006f006e00690071007500650073002e00200050006f0075007200200070006c007500730020006400650020006400e9007400610069006c007300200073007500720020006c006100200063007200e9006100740069006f006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200076006f006900720020006c00650020004700750069006400650020006400650020006c0027007500740069006c0069007300610074006500750072002000640027004100630072006f006200610074002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt HRV ltFEFF005a00610020007300740076006100720061006e006a0065002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e0061007400610020006b006f006a00690020007300650020006d006f00720061006a0075002000700072006f0076006a0065007200690074006900200069006c00690020007000720069006c00610067006f006400690074006900200066006f0072006d0061007400750020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006f017e0065006e006f006d002000490053004f0020007300740061006e006400610072006400750020007a00610020006400750067006f0072006f010d006e006f005c002800610072006800690076006900720061006e006f005c00290020010d007500760061006e006a006500200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e006100740061002c0020006b006f00720069007300740069007400650020006f0076006500200070006f0073007400610076006b0065002e00200020005a00610020007600690161006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00610020006f0020007300740076006100720061006e006a0075002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e006100740061002000730075006b006c00610064006e006900680020007300200066006f0072006d00610074006f006d0020005000440046002f004100200070006f0067006c006500640061006a00740065002000410064006f006200650020006b006f007200690073006e0069010d006b0069002000700072006900720075010d006e0069006b002e00200020005300740076006f00720065006e0069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400690020006d006f006700750020007300650020006f00740076006f00720069007400690020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006b00610073006e0069006a0069006d0020007600650072007a0069006a0061006d0061002egt HUN ltFEFF0045007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c00200068006f007a007a00610020006c00e900740072006500200061007a006f006b0061007400200061007a002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00610074002c00200061006d0065006c00790065006b0065007400200065006c006c0065006e01510072007a00e900730072006500200073007a00e1006e002c0020007600610067007900200061006d0065006c00790065006b006e0065006b0020006d006500670020006b0065006c006c002000660065006c0065006c006e0069006500200061007a00200065006c0065006b00740072006f006e0069006b0075007300200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200068006f00730073007a00fa0020007400e1007600fa0020006d0065006701510072007a00e9007300650020002800610072006300680069007600e1006c00e10073006100290020006300e9006c006a00e1006200f3006c0020006b006900660065006a006c00650073007a0074006500740074002000490053004f00200073007a00610062007600e1006e0079006b00e9006e007400200065006c0151007400650072006a00650073007a00740065007400740020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b002e0020002000410020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b0020006d0065006700660065006c0065006c0151002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0020006c00e90074007200650068006f007a00e1007300e10072006100200076006f006e00610074006b006f007a00f300200074006f007600e10062006200690020007400750064006e006900760061006c00f3006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000660065006c006800610073007a006e00e1006c00f300690020006b00e9007a0069006b00f6006e0079007600e900620065006e0020006f006c00760061007300680061007400f3006b002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002c00200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000e9007300200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA (Utilizzare queste impostazioni per creare documenti Adobe PDF che devono essere conformi o verificati in base a PDFA uno standard ISO proposto per il mantenimento (archiviazione) a lungo termine di documenti elettronici Per ulteriori informazioni sulla creazione di documenti PDF compatibili con PDFA consultare la Guida dellutente di Acrobat I documenti PDF creati possono essere aperti con Acrobat e Adobe Reader 50 e versioni successive) JPN ltFEFF96fb5b50658766f8306e9577671f4fdd5b580020005c002830a230fc30ab30a430d6005c0029002030d530a930fc30de30c330c8306830573066002000490053004f0020306b63d051fa6e08307f306e0020005000440046002f00410020898f683c306b6e9662e03057305f002000410064006f0062006500200050004400460020658766f830924f5c62103059308b305f3081306b4f7f75283057307e30593002005000440046002f004100206e9662e00020306e00200050004400460020658766f84f5c6210306b306430443066306f3001004100630072006f006200610074002030e630fc30b630ac30a430c9309253c2716730573066304f30603055304430023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e30593002000dgt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020c791c131d558b294002000410064006f006200650020005000440046bb38c11cb2940020d655c778c7740020d544c694d558ba700020c804c7900020bb38c11cb97c0020c7a5ae30ac040020bcf4c874d558b2940020bc29bc95005c0028bcf4ad00005c0029c73cb85c0020c81cc548b41c002000490053004f0020d45cc900c7780020005000440046002f0041c7580020addcaca9c5d00020b9dec544c57c0020d569b2c8b2e4002e0020005000440046002f00410020addcaca900200050004400460020bb38c11c0020c791c131c5d00020b300d55c0020c790c138d55c0020c815bcf4b2940020004100630072006f0062006100740020c0acc6a90020c124ba85c11cb97c0020cc38c870d558c2edc2dcc624002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002e000d000dgt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die moeten worden gecontroleerd of moeten voldoen aan PDFA een voorgestelde ISO-standaard om elektronische documenten lange tijd te kunnen bewaren (archiveren) Raadpleeg de gebruikershandleiding van Acrobat voor meer informatie over het maken van PDF-documenten die compatibel zijn met PDFA De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200073006b0061006c0020006b006f006e00740072006f006c006c0065007200650073002c00200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50020007600e6007200650020006b006f006d00700061007400690062006c00650020006d006500640020005000440046002f0041002c00200065006e00200066006f007200650073006c00e500740074002000490053004f002d007300740061006e006400610072006400200066006f00720020006c0061006e00670074006900640073006f00700070006200650076006100720069006e00670020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200048007600690073002000640075002000760069006c0020006800610020006d0065007200200069006e0066006f0072006d00610073006a006f006e0020006f006d002000680076006f007200640061006e0020006400750020006f007000700072006500740074006500720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020007300650020006200720075006b00650072006800e5006e00640062006f006b0065006e00200066006f00720020004100630072006f006200610074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002c0020006b007400f300720065002000620119006401050020007300700072006100770064007a006f006e00650020006c007500620020007301050020007a0067006f0064006e00650020007a0020005000440046002f0041002c002000700072006f0070006f006e006f00770061006e00790020007300740061006e0064006100720064002000490053004f00200064014200750067006f007400650072006d0069006e006f007700650067006f0020007500740072007a0079006d0061006e006900610020005c00280061007200630068006900770075006d005c002900200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200065006c0065006b00740072006f006e00690063007a006e007900630068002e002000570069011900630065006a00200069006e0066006f0072006d00610063006a00690020006e0061002000740065006d00610074002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200050004400460020007a0067006f0064006e0079006300680020007a0020005000440046002f00410020007a006e0061006a00640075006a006500200073006901190020007700200070006f0064007201190063007a006e0069006b007500200075017c00790074006b006f0077006e0069006b0061002e00200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f00620065002000500044004600200063006100700061007a0065007300200064006500200073006500720065006d0020007600650072006900660069006300610064006f00730020006f0075002000710075006500200064006500760065006d00200065007300740061007200200065006d00200063006f006e0066006f0072006d0069006400610064006500200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200075006d0020007000610064007200e3006f0020007200650063006f006d0065006e006400610064006f002000700065006c0061002000490053004f002000700061007200610020006100200070007200650073006500720076006100e700e3006f00200065006d0020006c006f006e0067006f0020007000720061007a006f0020005c00280061007200710075006900760061006d0065006e0074006f005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c00650074007200f4006e00690063006f0073002e002000500061007200610020006f00620074006500720020006d00610069007300200069006e0066006f0072006d006100e700f50065007300200073006f00620072006500200063006f006d006f00200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400ed007600650069007300200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006f0020004700750069006100200064006f002000750073007500e100720069006f00200064006f0020004100630072006f006200610074002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f00620065002000500044004600200063006100720065002000750072006d00650061007a010300200061002000660069002000760065007200690066006900630061007400650020007300610075002000630061007200650020007400720065006200750069006500200073010300200063006f00720065007300700075006e006401030020007300740061006e00640061007200640075006c007500690020005000440046002f0041002c00200075006e0020007300740061006e0064006100720064002000490053004f002000700072006f007000750073002000700065006e00740072007500200070010300730074007200610072006500610020007000650020007400650072006d0065006e0020006c0075006e00670020005c0028006100720068006900760061007200650061005c002900200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f007200200065006c0065006300740072006f006e006900630065002e0020002000500065006e00740072007500200069006e0066006f0072006d00610163006900690020007300750070006c0069006d0065006e007400610072006500200064006500730070007200650020006300720065006100720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f0072002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650020006300750020007300740061006e00640061007200640075006c0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c0074006101630069002000470068006900640075006c0020007500740069006c0069007a00610074006f00720075006c00750069002000700065006e0074007200750020004100630072006f006200610074002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043a043e0442043e0440044b04350020043f043e0434043b04350436043004420020043f0440043e043204350440043a043500200438043b043800200434043e043b0436043d044b00200441043e043e0442043204350442044104420432043e043204300442044c0020005000440046002f0041002c0020044104420430043d04340430044004420443002000490053004f00200434043b044f00200434043b043804420435043b044c043d043e0433043e0020044504400430043d0435043d0438044f0020005c0028043004400445043804320430044604380438005c00290020044d043b0435043a04420440043e043d043d044b044500200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002e002000200411043e043b043504350020043f043e04340440043e0431043d0430044f00200438043d0444043e0440043c043004460438044f0020043f043e00200441043e043704340430043d0438044e0020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002c00200441043e0432043c0435044104420438043c044b0445002004410020005000440046002f0041002c0020043f0440043504340441044204300432043b0435043d043000200432002004200443043a043e0432043e043404410442043204350020043f043e043b044c0437043e0432043004420435043b044f0020004100630072006f006200610074002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00690020006a006900680020006a0065002000740072006500620061002000700072006500760065007200690074006900200061006c00690020006d006f00720061006a006f002000620069007400690020007600200073006b006c006100640075002000730020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006100670061006e0069006d0020007300740061006e0064006100720064006f006d002000490053004f0020007a006100200064006f006c0067006f0072006f010d006e006f00200073006800720061006e006a006500760061006e006a00650020005c002800610072006800690076006900720061006e006a0065005c002900200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002e00200020005a006100200064006f006400610074006e006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00650020006f0020007500730074007600610072006a0061006e006a007500200064006f006b0075006d0065006e0074006f00760020005000440046002c00200073006b006c00610064006e00690068002000730020005000440046002f0041002c0020007300690020006f0067006c0065006a00740065002000750070006f007200610062006e00690161006b006900200070007200690072006f010d006e0069006b0020004100630072006f006200610074002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f0074002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002c0020006a006f0074006b00610020007400610072006b0069007300740065007400610061006e00200074006100690020006a006f006900640065006e0020007400e400790074007900790020006e006f00750064006100740074006100610020005000440046002f0041003a0074006100200065006c0069002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640069006500680064006f007400750073007400610020007300e40068006b00f60069007300740065006e00200064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020007000690074006b00e400610069006b006100690073007400610020007300e40069006c0079007400790073007400e40020005c002800610072006b006900730074006f0069006e007400690061005c0029002000760061007200740065006e002e0020004c0069007300e40074006900650074006f006a00610020005000440046002f0041002d00790068007400650065006e0073006f00700069007600690065006e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020006c0075006f006d0069007300650073007400610020006f006e0020004100630072006f0062006100740069006e0020006b00e400790074007400f6006f0070007000610061007300730061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d00200073006b00610020006b006f006e00740072006f006c006c006500720061007300200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50073007400650020006d006f0074007300760061007200610020005000440046002f0041002c00200065006e0020006600f6007200650073006c006100670065006e002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640020006600f600720020006c00e5006e00670076006100720069006700740020006200650076006100720061006e006400650020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006100200064006f006b0075006d0065006e0074002e00200020004d0065007200200069006e0066006f0072006d006100740069006f006e0020006f006d00200068007500720020006d0061006e00200073006b00610070006100720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00610020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074002000660069006e006e00730020006900200061006e007600e4006e00640061007200680061006e00640062006f006b0065006e002000740069006c006c0020004100630072006f006200610074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF004b006f006e00740072006f006c0020006500640069006c006500630065006b0020007600650079006100200065006c0065006b00740072006f006e0069006b002000620065006c00670065006c006500720069006e00200075007a0075006e0020006400f6006e0065006d006c00690020006b006f00720075006e006d0061007301310020005c002800610072015f00690076006c0065006d006500290020006900e70069006e002000f6006e006500720069006c0065006e0020006200690072002000490053004f0020007300740061006e006400610072006401310020006f006c0061006e0020005000440046002f0041201900790061002000750079006d00610073013100200067006500720065006b0065006e002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020005000440046002f00410020007500790075006d006c00750020005000440046002000620065006c00670065006c006500720069006e0069006e0020006f006c0075015f0074007500720075006c006d00610073013100200069006c006500200069006c00670069006c006900200064006100680061002000660061007a006c0061002000620069006c006700690020006900e70069006e0020006c00fc007400660065006e0020004100630072006f0062006100740020004b0075006c006c0061006e0131006d0020004b0131006c006100760075007a0075006e0061002000620061006b0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents that are to be checked or must conform to PDFA a proposed ISO standard for the long-term preservation (archival) of electronic documents For more information on creating PDFA compliant PDF documents please refer to the Acrobat User Guide Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003c003c103cc03ba03b503b903c403b103b9002003bd03b1002003b503bb03b503b303c703b803bf03cd03bd002003ae002003c003bf03c5002003c003c103ad03c003b503b9002003bd03b1002003c303c503bc03bc03bf03c103c603ce03bd03bf03bd03c403b103b9002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003ad03bd03b1002003c003c103bf03c403b503b903bd03cc03bc03b503bd03bf002003c003c103cc03c403c503c003bf002000490053004f002003b303b903b1002003bc03b103ba03c103bf03c003c103cc03b803b503c303bc03b7002003b403b903b103c403ae03c103b703c303b70020005c002803b103c103c703b503b903bf03b803ad03c403b703c303b7005c0029002003b703bb03b503ba03c403c103bf03bd03b903ba03ce03bd002003b503b303b303c103ac03c603c903bd002e00200020039303b903b1002003c003b503c103b903c303c303cc03c403b503c103b503c2002003c003bb03b703c103bf03c603bf03c103af03b503c2002003c303c703b503c403b903ba03ac002003bc03b5002003c403b7002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303af03b1002003b503b303b303c103ac03c603c903bd0020005000440046002003c303c503bc03b203b103c403ce03bd002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003b103bd03b103c403c103ad03be03c403b5002003c303c403bf03bd0020039f03b403b703b303cc002003a703c103ae03c303c403b7002003c403bf03c50020004100630072006f006200610074002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt gtgtgtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2540 2540] PageSize [595276 841890]gtgt setpagedevice

Page 4: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το microάθηmicroα της Ιστορίας microπορεί να αποτελέσει για κάθε microαθητή ένα γοητευ-τικό ταξίδι στο παρελθόν microέσα από το οποίο θα ζωντανέψουν όλα τα θαυ-microαστά επιτεύγmicroατα του ανθρώπινου πολιτισmicroού αλλά και όλες εκείνες οιστιγmicroές που αmicroαύρωσαν την πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου και σηmicroά-δεψαν αρνητικά κατά καιρούς τις κοινωνίες του Η επαφή microε τις κατακτή-σεις αλλά και microε τα σφάλmicroατα του παρελθόντος η οποία επιτυγχάνεταιmicroέσα από την ιστορική γνώση microπορεί να συmicroβάλλει στη διαmicroόρφωσηανθρώ-πων microε συγκροτηmicroένη σκέψη και αναπτυγmicroένη κρίση ανθρώπων πουθα ξέρουν να αξιοποιούν τη γνώση των πολιτισmicroών που προηγήθηκαν για τηδηmicroιουργία δίκαιων και δηmicroιουργικών κοινωνιών Με γνώmicroονα τις αρχέςαυτές προσπαθήσαmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε ένα βιβλίο που δε θα περιορίζε-ται στην απάντηση των εργασιών του σχολικού βιβλίου αλλά θα βοηθά τουςαναγνώστες του να αποκτήσουν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες προκει-microένου να σχηmicroατίσουν σαφή ndashόσο είναι δυνατόνndash αντίληψη για τα ιστορικάγεγονότα και για το ρόλο που διαδραmicroάτισαν τα πρόσωπα σε αυτά Γι αυτόδοmicroήσαmicroε το βιβλίο ως εξής

bull ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣΣτο microέρος αυτό παρουσιάζουmicroε διαγραmicromicroατικά το υλικό της κάθε ενότηταςτου σχολικού βιβλίου Το διάγραmicromicroα είναι αρκετά αναλυτικό ώστε να βοη-θάει τον microαθητή να σχηmicroατίσει πλήρη εικόνα των ιστορικών δεδοmicroένων κάθεmicroαθήmicroατος και οργανώνεται microε βάση microικρές υποενότητες στις οποίες δια-τηρήθηκαν στο microεγαλύτερο microέρος τους οι υπότιτλοι του σχολικού βιβλίου

Πριν από κάθε διάγραmicromicroα υπάρχει ένας microικρός πίνακας microε χρονική ανα-φορά στο τώρα στο πριν και στο microετά Ο σύντοmicroος αυτός χρονικός προσ-διορισmicroός βοηθάει τον microαθητή να κατανοεί το χρονικό πλαίσιο στο οποίοεξελίσσεται κάθε ενότητα και παράλληλα να συνδέει microεταξύ τους τις ιστορι-κές περιόδους που διδάσκεται

bull ΧΡΟΝΟΛΟΠΟΣτο microέρος αυτό δίνονται τα πιο σηmicroαντικά ιστορικά γεγονότα των οποίων οιηmicroεροmicroηνίες παρουσιάζονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα Το χρονολόγιοαυτό λειτουργεί και ως microια σύντοmicroη επανάληψη των βασικών ιστορικώνγεγονότων κάθε microαθήmicroατος

bull ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό δίνονται οι απαντήσεις των ερωτήσεων που υπάρχουν στοσχολικό βιβλίο για τη συγκεκριmicroένη ενότητα Το υλικό για την απάντηση τωνδιαθεmicroατικών δραστηριοτήτων βρίσκεται στο cd-rom που συνοδεύει τοβιβλίο

bull ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥΣτο microέρος αυτό σχολιάζονται αναλυτικά οι εικόνες και τα παραθέmicroατα πουυπάρχουν σε κάθε ενότητα Πολύ συχνά η ανάλυσή τους περιλαmicroβάνει πρό-

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 7

8 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

σθετες ιστορικές πληροφορίες που σκοπό έχουν να εmicroπλουτίσουν την ιστο-ρική γνώση του microαθητή γύρω από τα συγκεκριmicroένα γεγονότα και παράλ-ληλα να του κεντρίσουν το ενδιαφέρον

bull ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΣτο πέmicroπτο και τελευταίο microέρος παραθέτουmicroε επιπλέον πληροφορίες για ταγεγονότα που αναλύονται στην κάθε ενότητα microε στόχο από τη microία να απο-σαφηνίσουmicroε δύσκολες είτε σκοτεινές πλευρές τους και από την άλλη ναικανοποιήσουmicroε τη διάθεση του microαθητή να εmicroβαθύνει στα ιστορικά δεδο-microένα και να διευρύνει τη γνώση του γύρω από αυτά ∆ώσαmicroε έmicroφαση σεθέmicroατα και γεγονότα που είναι πιθανόν να προβληmicroατίσουν τον microαθητή καινα δηmicroιουργήσουν ερωτηmicroατικά καθώς και σε γεγονότα που ξεχωρίζουνγια τη βαρύτητα τους και την έντονη επίδραση που άσκησαν στην εποχήτους αλλά και στα microετέπειτα χρόνια

bull ΠΑΡΑΪΣΤΟΡΙΚΑΙδιαίτερο τmicroήmicroα του βιβλίου αποτελούν τα λεγόmicroενα Παραϊστορικά Πρόκει-ται για σύντοmicroες ιστορικές αναφορές σε στοιχεία που συχνά εντυπωσιάζουνmicroε την ιδιαιτερότητα τους είτε σε γεγονότα παράξενα και αξιοσηmicroείωταΠιστεύουmicroε ότι οι αναφορές αυτές θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον τουmicroαθητή και επιπλέον θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει και κάποιες άλλες δια-στάσεις είτε και αθέατες πτυχές των ιστορικών γεγονότων Τα Παραϊστο-ρικά βρίσκονται διάσπαρτα και στα πέντε microέρη από τα οποία αποτελείταικάθε ενότητα του βιβλίου δίπλα στο αντίστοιχο συmicroβάν ή πρόσωπο στοοποίο αναφέρονται

Στο cd-rom που συνοδεύει το βιβλίο παραθέσαmicroε πλούσιο υλικό για αξιοποί-ηση από τον microαθητή ή από τον εκπαιδευτικό Πιο συγκεκριmicroένα το cd-romπεριέχειbull ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ Ο∆ΗΓΙΕΣ ΠΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΘΕΜΑΤΙ-

ΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥbull ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ανά κεφάλαιο)

Ελπίζουmicroε πως το βιβλίο αυτό θα είναι ένα πολύτιmicroο εργαλείο για τουςmicroαθητές και τους εκπαιδευτικούς

Οι συγγραφείς

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 8

ΟΙ ΑΑΠΑΡΧΕΣ ΔΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣΤΟΥ ΝΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΚΟΣΜΟΥ

1 Kεφάλαιο Πρώτο

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 9

1Eνότητα

Εξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Οικονομικές μμεταβολές

Στη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα στην Ευρώπη bull Σημειώθηκε θεαματική αύξηση του πληθυσμούbull Έγιναν μεταβολές στην αγροτική οικονομία για να καλύψουν τις ανά-

γκες του αυξανόμενου πληθυσμού Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκεαγροτική επανάσταση

bull Το εμπόριο αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Ευρώπη στην Αφρική καιστην Αμερική (τριγωνικό εμπόριο) και κεφάλαια συσσωρεύτηκαν σταχέρια Eυρωπαίων επιχειρηματιών

Αποτελέσματα bull Οι παραπάνω εξελίξεις έφεραν μεταβολές στην παραγωγική διαδικα-

σία Η ύπαρξη ταυτόχρονα α) τεχνολογικών εξελίξεων και ισχυρών μηχα-

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

infinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot part˘Uacuteˆmiddot˚Icircfi˜ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo amp AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

prod AcircOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger

part˘UacuteOgraveEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcirclsaquo infinEcircUacuteEgraveIcirclsaquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 10

KE

ΦA

ΛA

IO

1

νών β) επιχειρηματιών με κεφάλαια γ) χιλιάδων αγροτών που αναζη-τούσαν εργασία στις πόλεις οδήγησε στην εκβιομηχάνιση

bull Αυτά συνέβησαν (αρχικά) στη Μεγάλη Βρετανία στα 1750-1780 καιαποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομη-χανική επανάσταση

Κοινωνικές μμεταβολές

Η αριστοκρατία προσπάθησε να διαφυλάξει ταπρονόμιά της

Η αστική τάξη (βιομήχανοι τραπεζίτες μεγαλέ-μποροι) ενίσχυσε τη θέση της

Αγρότες και ασθενή κοινωνικά στρώματα πόλεωνζούσαν σε άσχημες συνθήκες

Η ππολιτική κκατάσταση σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Η πολιτική κατάσταση δε γνώρισε τις ραγδαίες μεταβολές που συντελέ-στηκαν στην οικονομία παρέμεινε στάσιμηbull Σχεδόν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης επικρατούσε η απόλυτη μο-

ναρχίαbull Στη Μεγάλη Βρετανία αντίθετα οι οικονομικά ισχυρές τάξεις είχαν ο-

ρισμένα πολιτικά δικαιώματα αποτέλεσμα της ένδοξης επανάστασηςτου 1688 η οποία οδήγησε στον περιορισμό των εξουσιών του βασι-λιά

Πνευματικές εεξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο ααι

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τιςπρολήψεις του Μεσαίωνα

Παρακινημένοι από την επιτυχία των φυσικών επιστημών κάποιοι διανο-ούμενοι σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν με βάση τη λογική να ανακαλύ-ψουν (παρόμοιους με τους φυσικούς) νόμους που διέπουν τη λειτουργίατου κόσμου

Πρωτοπόροι στις πνευματικές εξελίξειςbull Φράνσις Mπέικον (ή Bάκων) Το πείραμα πρέπει να επαληθεύει μια

επιστημονική θέση προκειμένου αυτή να γίνεται αποδεκτήbull Pενέ Nτεκάρτ (ή Kαρτέσιος) Η συστηματική αμφιβολία οδηγεί στην

αληθινή γνώσηbull Tζον Λοκ Οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα (ζωής

ελευθερίας περιουσίας)bull Iσαάκ Nιούτον (ή Nεύτων) Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς

11ENOTHTA 1

intOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveIcirclsaquo˘UacutemiddotIgraversaquopermilmiddot

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 11

12 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νόμους O Nεύτων εφαρμόζοντας την επαγωγική μέθοδο διατύπω-σε τον νόμο της παγκόσμιας έλξης

Το κκίνημα ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι θθεμελιακές θθέσεις ττων δδιαφωτιστών

Απόρριψη κάθε αυθεντίας Κριτική υφιστάμενης γνώσης Αποδοχή λογικής για την ερμηνεία του κόσμου (ορθολογισμός) Πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς

Γεωγραφικά ndashndash χχρονικά όόρια κκαι εεκπρόσωποι ττου ΔΔιαφωτισμού

Στα τέλη του 17ου αι εμφανίστηκε στην Aγγλία Kυριότερος εκπρόσω-πος ήταν ο Tζον Λοκ

Tον 18ο αι κορυφώθηκε στη Γαλλία Aνάμεσα στους Γάλλους διαφωτι-στές ξεχώρισαν ο Pουσό ο Bολτέρος ο Nτιντερό ο Mοντεσκιέ και ο NτrsquoAλαμπέρ

Aπό τη Γαλλία ο Διαφωτισμός εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Eυρώπη

Διαφωτισμός κκαι ππολιτική

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κίνημα κατεξοχήν πολιτικό Η αστική τάξη εκφρά-στηκε πολιτικά μέσω του Διαφωτισμού και διεκδίκησε τη συμμετοχή τηςστην πολιτική εξουσία

Oι ββασικές ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού

Φυσικά δικαιώματα Όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα απαραβίασταδικαιώματα (ζωής ιδιοκτησίας ισότητας ελευθερίας σκέψης και έκφρα-σης) Τα δικαιώματα αυτά δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία

Κοινωνικό συμβόλαιο Διατυπώθηκε από τον Tζον Λοκ και υποστηρίχθηκεαπό τον Ρουσό Οι άνθρωποι παραχώρησαν κάποιες ελευθερίες τουςπροκειμένου να ζήσουν αρμονικά Το κράτος είναι ο εγγυητής των όρωναυτής της συμφωνίας Στην περίπτωση που το κράτος παραβιάσει τοσυμβόλαιο και γίνει τυραννικό οι αρχόμενοι έχουν δικαίωμα αντίστασηςΓια τον Ρουσό που ήταν πιο ριζοσπαστικός η εξουσία πρέπει να βρίσκε-ται στα χέρια του λαού και όχι του ηγεμόνα

Γενική βούληση Όρος του Ρουσό που σημαίνει την έκφραση του γενικούσυμφέροντος μέσα από τη σύνθεση των ατομικών βουλήσεων Πρόκειταιουσιαστικά για τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων

Διάκριση των εξουσιών Διατυπώθηκε από τον Μοντεσκιέ Οι φορείς τηςεξουσίας πρέπει να είναι διαφορετικοίbull Εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (η κυβέρνηση)bull Νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (η βουλή)bull Δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (οι δικαστές)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 12

13

H εεπίδραση ππου άάσκησε οο ΔΔιαφωτισμός σστην ππολιτική ππραγματικότητα ττου18ου ααι

Ο Διαφωτισμός άσκησε σημαντική επίδραση στην εποχή του Ενέπνευσε την αμερικανική (1774) και τη γαλλική (1789) επανάσταση Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του

bull περιόρισαν τα προνόμια των ανώτερων τάξεων bull έλαβαν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας bull ενίσχυσαν τα Γράμματα και τις Τέχνες Αυτή η παραλλαγή της μοναρχίας ονομάστηκε φωτισμένη δδεσποτείαbull Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Φρειδερίκος Βrsquo (1740-1786) στην

Πρωσία η Μαρία Θηρεσία και ο γιος της Ιωσήφ (1740-1780) στηνΑυστρία και η Αικατερίνη Brsquo (1762-1796) στη Ρωσία

H εεπίδραση ττου ΔΔιαφωτισμού σστις σσύγχρονες δδημοκρατίες

Οι ιδέες του Διαφωτισμού καθιερώθηκαν και άσκησαν σημαντική επί-δραση ακόμα και στις σύγχρονες δημοκρατίες

Διαφωτισμός κκαι θθρησκεία

Οι περισσότεροι διαφωτιστές ήταν υπέρ του ντεϊσμού ενός θρησκευτι-κού δόγματος που πρέσβευε ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο αλλά δενπαρεμβαίνει στη λειτουργία του Επομένως δε χρειάζονται ούτε ιερέςτελετές ούτε προσευχές

Οι διαφωτιστές ασκούσαν αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία στημισαλλοδοξία και στον φανατισμό

Οι διαφωτιστές ήταν υπέρ της ανεξιθρησκίας Κάποιοι διαφωτιστές ήταν άθεοι

Διαφωτισμός κκαι εεκπαίδευση

Η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα μέσα για τη συνεχή πρόοδο τουανθρώπου

Ο Ρουσό στο έργο του Αιμίλιος ανέδειξε τη σημασία της προσωπικήςαναζήτησης του διδασκόμενου

Οι διαφωτιστές δε δέχονταν την αυθεντία του δασκάλου Ήθελαν τον δά-σκαλο οδηγό του μαθητή στην ανακάλυψη των απαντήσεων

Διαφωτισμός κκαι οοικονομικός φφιλελευθερισμός

Φυσιοκρατία Η οικονομία πρέπει να αφεθεί να λειτουργεί laquoφυσικάraquoχωρίς την παρέμβαση του κράτους (= μερκαντιλισμός) Την άποψη αυτήυποστήριξαν Γάλλοι οικονομολόγοι με κύριο εκπρόσωπο τον Κενέ

Οικονομικός φφιλελευθερισμός Η οικονομική αυτή θεωρία γεννήθηκε στηΜεγάλη Βρετανία με κύριο εισηγητή τον Άνταμ Σμιθ στο έργο του Έρευ-νες για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776) Σύμφωνα με

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 13

14 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αυτήν το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονο-μική ζωή1

Η ΕΕγκυκλοπαίδεια

Eίναι το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του Διαφωτισμούbull Eίναι ένα συλλογικό έργο 33 τόμων bull Πρωτεργάτες ήταν ο Ντιντερό και ο Ντrsquo Αλαμπέρbull Συνοψίζει τις ιδέες του Διαφωτισμούbull Παρουσιάζει τις νέες γνώσεις ιδέες και αντιλήψεις για την οικονομία

την κοινωνία την πολιτική

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοι-νωνικά στρώματα

Μέσα από εκλαϊκευτικά βιβλία έγιναν γνωστές και δημοφιλείς και στακατώτερα κοινωνικά στρώματα

Τέλος από τη Γαλλία οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν στην υπό-λοιπη Ευρώπη (και στην Αμερική)

17ος ααι laquoΕπιστημονική επανάστασηraquo πρόοδος των φυσι-κών επιστημών

18ος ααι Αγροτική επανάσταση Διαφωτισμός

1750-1780 Η πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασηςπερ μμέσα ττου 118ου ααι laquoΦωτισμένη δεσποτείαraquo μονάρχες που αποδέχο-

νται τις αρχές του διαφωτισμού

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττις ππηγές 33α 33β κκαι 44 ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττις ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού ππου υυποστηρίζονται σσε ααυτές

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κατεξοχήν πολιτικό κίνημα Οι κύριες πολιτικές τουθέσεις ήταν α) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ατόμου και του πολίτη δικαιώματα

που θεωρήθηκαν laquoφυσικάraquo και απαραβίασταβ) Η εκπόρευση της νομιμότητας της εξουσίας από τον λαόγ) Η διάκριση των εξουσιώνΣύμφωνα με τον Διαφωτισμό ο λαός έχει το δικαίωμα ακόμα και της χρήσηςβίας απέναντι στο μέχρι πρότινος ιερό πρόσωπο του ηγεμόνα Το δικαίωμα

2 XPONOsectOdegIO

1 Για μερικές επιγραμματικές διαφορές μεταξύ γαλλικής φυσιοκρατίας και βρετανικού φιλελευθερισμούβλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 14

15

αντίστασης του λαού κατοχυρώνεται με το σκεπτικό του laquoκοινωνικού συμβο-λαίουraquo ο ηγεμόνας κυβερνάει στο όνομα του λαού του επομένως πρέπει οιαποφάσεις του να μη θίγουν τα συμφέροντα του λαού Σε περίπτωση που οηγεμόνας ενεργεί διαφορετικά ο λαός έχει το δικαίωμα να αντιδράσει δυνα-μικά (Tζον Λοκ) Κάθε εξουσία λοιπόν πηγάζει από τον λαό και ασκείται γιαχάρη του λαού Ο λαός έχει τη δύναμη να διορίζει τους δημόσιους λειτουρ-γούς και να τους παύει σύμφωνα με τη θέλησή του Οι κρατικοί αξιωματού-χοι και υπάλληλοι οφείλουν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών και σεκαμία περίπτωση να τους τυραννούν και να τους εξουσιάζουν (Zαν ZακPουσό) Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για τηνύπαρξη ελευθερίας σε ένα κράτος Σε διαφορετική περίπτωση η κατά-χρηση της εξουσίας θα γεννήσει τη διαφθορά και την αδικία (παράθεμα 4)

2 ΠΠοιας κκοινωνικής ττάξης ττις εεπιδιώξεις εεξυπηρετούσε ααντικειμενικά οοοικονομικός φφιλελευθερισμός ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 66

Μέσα από τον Διαφωτισμό η αναδυόμενη αστική τάξη εξέφρασε τα πολιτικάτης επιχειρήματα με τα οποία διεκδικούσε τη συμμετοχή της στην άσκησητης εξουσίας Είναι επόμενο λοιπόν η οικονομική θεωρία που αναπτύχθηκεστο πλαίσιο της ιδεολογίας του Διαφωτισμού να εκφράζει την αστική τάξηκαι τα συμφέροντά της Η εναντίωση στον κρατικό παρεμβατισμό που έθιγετα συμφέροντα των αστών και περιόριζε τις δραστηριότητές τους εκφραζό-ταν με την προσπάθεια κατάργησης του παλιού οικονομικού συστήματοςτου μερκαντιλισμού Η αντίθεση στον μερκαντιλισμό έφερε στο προσκήνιοτις θεωρίες για ελεύθερη και αβίαστη οικονομική δραστηριότητα Πρότυπογια την οικονομική δραστηριότητα έγινε η ίδια η φύση η οποία λειτουργείκαλύτερα όταν λειτουργεί ελεύθερη από την ανθρώπινη παρέμβαση Η laquoφυ-σικήraquo λειτουργία της οικονομίας ονομάστηκε φυσιοκρατία ενώ στην Αγγλίαπήρε τη μορφή του οικονομικού φιλελευθερισμού που υποστήριζε ότι τοκράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά μόνο ελάχιστα στην οικονομικήζωή Είναι χαρακτηριστικό ότι στο παράθεμα 6 ένα απόσπασμα από το έργοτου Σκότου οικονομολόγου Άνταμ Σμιθ θεμελιωτή της φιλελεύθερης οικο-νομίας ζητείται ελάχιστη παρουσία του κράτους Τα πράγματα και μάλιστατα οικονομικά πρέπει να κινούνται με laquoφυσική ροήraquo

Εικόνα 1 Εργοστάσιο υυφαντουργίας σστην AAγγλία ((περίπου 11750)Στην εικόνα αποτυπώνονται κάποια χαρακτηριστικά του νέου τρόπου παρα-γωγής που επικρατεί σταδιακά στη βιομηχανική εποχήbull εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίαςbull δημιουργία μεγάλων εργοστασίων Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε στην εικόνα έναν τεράστιο χώρο που καλύ-πτεται δεξιά και αριστερά από μηχανές και κάποιους εργάτες που χειρίζο-νται αυτές τις μηχανές (πρόκειται για υφαντικές) Είναι χαρακτηριστική ηαίσθηση του κενού χώρου που δημιουργεί η ύπαρξη ελάχιστων εργατών

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 15

16 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

στο εσωτερικό του εργοστασίου Στο κέντρο της εικόνας υπάρχει κάποιοςπου φαίνεται να επιτηρεί τους εργάτες Πρόκειται μάλλον για τον επιστάτη(διαφορετική ενδυμασία) Όπως διαβάζουμε και στο παράθεμα 1 laquoοι εξελιγ-μένες μηχανές [hellip] απαιτούν λίγα χέρια [] με την επίβλεψη ενός επιστάτηraquo

Eικόνα 2 Pουσό ndash Παράθεμα 3 Διαφωτισμός κκαι ππολιτικήΓια την εικόνα 2 και τα παραθέματα 3α και β βλ την απάντηση στην ερώ-τηση 1 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 1 Οι κκοινωνικές εεπιπτώσεις ττης εεκβιομηχάνισηςΤο παράθεμα μας δίνει μια άλλη διάσταση της βιομηχανικής επανάστασηςΠρόκειται για μία συμπληρωματική εικόνα της βιομηχανικής κοινωνίαςειδικά στις απαρχές της Πίσω από τη laquoβιτρίναraquo του αυτοματισμού και τηςελάττωσης του μόχθου την αύξηση της παραγωγής και της αφθονίας τωνπροϊόντων αλλά και τις ευκαιρίες πλουτισμού κάποιων κοινωνικών ομάδωνπου επωφελήθηκαν από την καινοτομία της μηχανής (βιομήχανοι κεφαλαι-ούχοι εφευρέτες) υπάρχει η θλιβερή εικόνα των άθλιων συνθηκών διαβίω-σης των εργατών που είναι και τα θύματα αυτής της ιστορίας Πρόκειται γιατους εργάτες που συνωστίζονταν στις πόλεις για αναζήτηση εργασίας τηνεποχή ακριβώς που οι μηχανές περιόριζαν τις ανάγκες σε εργατικά χέριαΜία ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία εργαζομένων τα μικρά παιδιά και οι γυ-ναίκες ανήμπορη για διαπραγματεύσεις με τους εργοστασιάρχες και χωρίςδικαιώματα χρησιμοποιήθηκε και εξοντώθηκε στον βωμό του κέρδους Ηlaquoείσοδοςraquo των παιδιών και των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία έγινεγια δύο κυρίως λόγουςbull Οι μηχανές δεν απαιτούσαν μεγάλη μυϊκή δύναμη για τον χειρισμό τουςbull Οι χαμηλές αμοιβές τους ελάττωναν το κόστος της παραγωγήςΓυναίκες και παιδιά λοιπόν δούλευαν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες και πολ-λές ώρες με πολύ χαμηλές έως εξευτελιστικές αμοιβές Από την άποψη αυτήη βιομηχανική επανάσταση τουλάχιστον στην αρχή της εγκαινίασε μια σύγ-χρονη μορφή δουλείας

Εικόνα 3 Bολτέρος ndash Παράθεμα 5 Ο ΒΒολτέρος γγια ττην αανεξιθρησκίαΟ Βολτέρος (1694-1778) ήταν ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους του Δια-φωτισμού με τεράστια ακτινοβολία Πολέμησε με πείσμα τη μισαλλοδοξίακαι τον φανατισμό ειδικά στη θρησκευτική του μορφή και εξαιτίας τουελεύθερου φρονήματός του φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Αγγλία ΟΒολτέρος διακήρυξε την αρχή της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανε-κτικότητας Γράφει στο Φιλοσοφικό Λεξικό του laquo έχουμε χρέος αμοιβαίονα παραβλέπουμε ο ένας τα λάθη του άλλου Το μεγαλύτερο κακό τηςανθρωπότητας είναι η διχόνοια κι ένα μόνο βάλσαμο υπάρχει η αμοιβαίαανοχήraquo Χαρακτηριστική επίσης για τη βασική ιδεολογική του στάσηndashελευθερία της σκέψης και του λόγουndash είναι η αποφθεγματική φράση πουτου έχει αποδοθεί laquoΔε συμφωνώ ούτε με μια λέξη από όσα λες αλλά θαυπερασπίζω και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη το δικαίωμά σου ελεύ-θερα να λες όσα πιστεύειςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 16

KE

ΦA

ΛA

IO

1

17ENOTHTA 1

Εικόνα 4 Γκ ΛΛενονιέ O NNτrsquo AAλαμπέρ ((στο ττραπέζι) δδιαβάζει ττην EEγκυ-κλοπαίδεια σστο σσαλόνι ττης μμαντάμ ΖΖοφρέν τα ππαρισινά σσαλόνια υυπήρξανεστίες ττου ΔΔιαφωτισμούΗ εικόνα αποδεικνύει τον ισχυρισμό του σχολικού βιβλίου ότι laquoοι δια-φωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικάστρώματαraquo Λαμβάνοντας μάλιστα κανείς υπόψη τη σύνθεση αυτών τωνσαλονιών (αριστοκράτες ανώτεροι αξιωματούχοι οικογένειες κοντά στοβασιλικό περιβάλλον) θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Διαφωτισμός laquoάλω-σεraquo τον αντίπαλο χώρο και βρήκε υποστηρικτές ή έστω σαγήνευσε τουςlaquoφυσικούςraquo εχθρούς του προτού εξαπλωθεί και εδραιωθεί στα ευρύτεραλαϊκά στρώματα Πά-ντως σε μια εποχή κα-τά την οποία ο Τύποςαποτελεί το μοναδικόμέσο μαζικής ενημέρω-σης συναντήσεις τέ-τοιου είδους με ανα-γνώσεις και σχολια-σμό των ιδεών των φι-λοσόφων του Διαφωτι-σμού συνέτειναν απο-φασιστικά στη διάδο-ση της νέας ιδεολογίαςΤο έργο αυτό της διά-δοσης το συνέχισε πιοσυστηματικά και το ο-λοκλήρωσε η Εγκυ-κλοπαίδεια

Βιομηχανική εεπανάσταση Οικονομικός μετασχηματισμός που χαρακτηρίζε-ται από α) τη χρήση της μηχανής στην παραγωγική δραστηριότητα καιτη δημιουργία ενός μηχανικά εξοπλισμένου εργοστασιακού συστήματοςπου παράγει μεγάλες ποσότητες με μικρό κόστος3 και β) τις τεχνολογι-κές εξελίξεις στις μεταφορές (χερσαίες και θαλάσσιες) με τη χρήση τηςατμομηχανής Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών επηρέασαν όλους τουςτομείς της κοινωνίας (πολιτική ιδεολογία κοινωνικές σχέσεις) με αποτέ-λεσμα την ανατροπή των παλαιών (αγροτικών φεουδαλικών) δομών καιτης κατεστημένης κοσμοθεωρίας

2 Ο Αδ Κοραής έφτασε στο Παρίσι ένα χρόνο πριν ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση τον Μάιο του 1788 Οιπεριγραφές και τα σχόλια που κάνει για την επανάσταση που αποτυπώνονται με ζωντάνια στις επιστολέςτου προς φίλους αποτελούν σημαντική πηγή για την αποτίμηση των γεγονότων της εποχής αυτής3 EJ Hobsbawm Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848 (1962) Αθήνα 1992 βrsquo έκδ σελ 53

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Ο Κοραής από το Παρίσι2 περιγράφει με συγκίνησητη μετακομιδή των λειψάνων του Βολτέρου στο Πάν-θεον στις 10 Ιουλίου 1791laquoέβαλαν την θήκην η οποία περιείχε τα οστά τουεπάνω εις μίαν λαμπράν άμαξαν [] το πρωί λοιπόνεξήλθεν η άμαξα συρόμενη από δώδεκα λευκούςωραίους ίππους Από το έν μέρος της άμαξας ήτονγεγραμμένον Αν ο άνθρωπος εγεννήθη αυτεξούσιοςπρέπει να κυβερνάται και να δεσπόζεται μόνος του Απότο άλλο Ο άνθρωπος έχει την εξουσίαν και το δικαίωμανα κολάζη τους τυράννους του Επάνω εις την θήκην τουλειψάνου του ήτον το άγαλμα του Βολτέρου απαραλλά-κτως όμοιον κείμενον εις την κλίνην ύπτιον σκεπασμένονμε πάπλωμα πλην του προσώπου Εις την θήκην ήτον ηπαρούσα επιγραφή Ποιητής φιλόσοφος ιστορικόςεφώτισε το ανθρώπινον πνεύμα και μας προητοίμασεν ειςτην υποδοχήν της ελευθερίαςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 17

Η βιομηχανική επανάσταση διακρίνεται γενικά σε δύο φάσειςbull 1η φάση 1750-1870 εποχή άάνθρακα κκαι σσιδήρουbull 2η φάση 1870-20ός αι εποχή ηηλεκτρισμού κκαι ππετρελαίουΗ εκβιομηχάνιση όπως και το σχολικό βιβλίο επισημαίνει παρουσιάζεταιαρχικά στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780 Αυτό συνέβη γιατίστη χώρα αυτή υπήρχαν όλες οι ευνοϊκές συνθήκες και οι απαραίτητεςπροϋποθέσεις συσσώρευση κεφαλαίων αυξημένη ζήτηση άφθονο ερ-γατικό δυναμικό νέα τεχνικά μέσα νέες πηγές ενέργειας Μερικά από ταπιο βασικά χαρακτηριστικά μιας βιομηχανικής κοινωνίας είναι ο χωρι-σμός της επιχείρησης από την οικογενειακή εστία ο καταμερισμός τηςεργασίας εντός του πλαισίου του εργοστασίου ή της επιχείρησης η συσ-σώρευση του κεφαλαίου ο ορθολογικός υπολογισμός για τη μείωση τουκόστους παραγωγής και η εργατική συγκέντρωση στον τόπο της εργα-σίας4

Μερκαντιλισμός (Κρατικός) προστατευτισμός της οικονομίας Πρόκειται δη-λαδή για την επέμβαση του κράτους στην οικονομική ζωή με αποτέλε-σμα να περιορίζεται η ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα Ο μερκαντι-λισμός ήταν μία έκφανση της πολιτικής του κρατικού παρεμβατισμούστην οικονομία η οποία άρχισε τον 16ο αιώνα και έγινε εντονότερη κατάτη διάρκεια του 17ου Στη Γαλλία εδραιώθηκε παράλληλα με την απόλυ-τη μοναρχία και συνδέθηκε με το όνομα του laquoΓενικού Ελεγκτή των Οικο-νομικώνraquo Κολμπέρ (Jean Baptiste Colbert 1619-1685) γιrsquo αυτό και αυτή ηοικονομική πρακτική ονομάστηκε επίσης laquoκολμπερισμόςraquo Βασική πεποί-θηση του μερκαντιλισμού είναι ότι η δύναμη ενός κράτους κρίνεται απότα αποθέματά του σε χρυσό Έτσι το διεθνές εμπόριο (μερκαντιλισμός= εμποροκρατία) μετατράπηκε σε στίβο ενός ανελέητου ανταγωνισμούμεταξύ των κρατών Οι λόγοι που επέβαλαν αυτή την οικονομική πρακτι-κή ήταν η στροφή των ευρωπαϊκών κρατών στα εσωτερικά τους ζητήμα-τα μετά από μια μεγάλη περίοδο έντονων διεθνών (ευρωπαϊκών) συ-γκρούσεων (Τριακονταετής πόλεμος 1618-1648) με στόχο τη σταθερο-ποίηση της οικονομίας και την εξασφάλιση πρόσθετων εσόδων για τησυντήρηση και συγκρότηση στρατού στόλου και υπαλληλικής γραφειο-κρατίας Κύριοι άξονες ενός προγράμματος κρατικού παρεμβατισμούείναι α) η αύξηση των αποθεμάτων του χρυσού και του ρευστού νομί-σματος β) το θετικό εμπορικό ισοζύγιο δηλαδή αύξηση των εξαγωγώνκαι μείωση των εισαγωγών (με τελωνειακούς δασμούς που κάνουν ταεισαγόμενα προϊόντα ακριβότερα) γ) η ανάπτυξη και στήριξη της εθνι-κής παραγωγής με φοροαπαλλαγές ίδρυση κρατικών βιοτεχνιών ναυπή-γηση κρατικού εμπορικού στόλου

Φυσιοκρατία ndashndash ΟΟικονομικός φφιλελευθερισμός Οι Γάλλοι φυσιοκράτες θεω-ρούσαν ως βασική πηγή πλούτου τη γεωργία Αυτό οφειλόταν κυρίωςστο ότι η χώρα τους η Γαλλία ήταν η πρώτη αγροτική δύναμη στην

18 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 R Aron Η Βιομηχανική Κοινωνία δεκαοχτώ μαθήματα (1962) Αθήνα 1981 σελ 87-90

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 18

KE

ΦA

ΛA

IO

1

19ENOTHTA 1

5 βλ Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές ΟΕΔΒ σελ 21-226 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης laquoΑπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιraquo τόμ 1 Αθήνα 1977 σελ 394-396

Ευρώπη τον 18ο αι Αντίθετα στη Βρετανία που πλούτιζε από το διεθνέςεμπόριο ήταν επόμενο να προταθεί ως κύρια πηγή πλούτου και δύναμηςτο εμπόριο Το εμπόριο που ασκούσε κυρίως και έλεγχε η ανερχόμενηαστική τάξη δεν έπρεπε να περιορίζεται από καμία εξω-οικονομικήδύναμη και κυρίως από την κρατική εξουσία (η οποία δεν ελεγχόταν απότους αστούς) Γενικά το σύνθημα για τη νέα οικονομική σκέψη και στις δύοτις μορφές ήταν laquoLaissez-faire laissez-passerraquo δηλαδή laquoαφήστε τουςανθρώπους να δρουν ελεύθεροι στην οικονομική ζωή αφήστε τα αγαθά ναδιακινούνται ελεύθεραraquo5

Ένδοξη εεπανάσταση Πρόκειται για την εξέγερση της άρχουσας τάξης στηνΑγγλία (η εμπορική αστική τάξη των πόλεων και οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςτης υπαίθρου) εναντίον της βασιλικής απολυταρχίας Ο θεσμός της βασι-λείας νομιμοποιείται πλέον από τη θέληση του έθνους η οποία εκφράζε-ται (όπως προπαγάνδιζαν οι ανώτερες τάξεις) από το Κοινοβούλιο ΤοΚοινοβούλιο προσπάθησε να περιορίσει τις απολυταρχικές τάσεις τηςμοναρχίας και η αδιαλλαξία του μονάρχη Ιακώβου της δυναστείας τωνΣτιούαρτ οδήγησε σε δυναστική μεταβολή Ο νέος βασιλιάς ο πρίγκιπαςτης Οράγγης Γουλιέλμος έδωσε όρκο ότι θα σεβαστεί τη laquoΔιακήρυξητων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights 1689) η οποία αναγνώριζε την πρωτο-καθεδρία του Κοινοβουλίου για τη σύνταξη των νόμων και την επιβολήτων φόρων Αυτό το νέο πολιτικό καθεστώς αποτελεί τον προάγγελο τηςδιαφωτιστικής ιδεολογίας καθώς θεμελιώνεται στην πολιτική θεωρία τουTζον Λοκ η οποία μιλά για φυσικά δικαιώματα του ατόμου και ένα laquoσιω-πηρό συμβόλαιοraquo ανάμεσα στον ηγεμόνα και τους υπηκόους του για τηδιασφάλιση των δικαιωμάτων τους Η ένδοξη επανάσταση είναι ένα χαρα-κτηριστικό παράδειγμα της βαθιάς κρίσης στην οποία περιήλθαν οι εθνικέςμοναρχίες της Ευρώπης στα μέσα του 17ου αι6

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 19

Oι ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική

Η δδημιουργία ττων ππρώτων ααποικιών Οι 13 αγγλικές αποικίες στα ανατολικά παράλια της βόρειας Αμερικής

δημιουργήθηκαν σε μια μεγάλη περίοδο χρόνου (1607 ως το 1732)

Η ππροέλευση ττων ππρώτων ααποίκων

Οι άποικοι ήταν κυρίωςbull Άγγλοι Γάλλοι Γερμανοί και Σουηδοίbull Τεχνίτες κατεστραμμένοι μικροεπιχειρηματίες θύματα θρησκευτικών

διώξεων κατάδικοιbull Κοινό τους στοιχείο ήταν ότι όλοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη

Σύγκριση αανάμεσα σστις ααποικίες ττου ββορρά κκαι ττου ννότου

Tο 1763 Oι αποικίες του βορρά

bull Eίχαν 1000000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 40000 ήτανμαύροι σκλάβοι

bull Eίχαν αναπτύξει μια δυναμική αγροτική οικονομία παρόμοια με αυτήντης δυτικής Eυρώπης

bull Άκμαζαν από το εμπόριο η Bοστόνη η Nέα Yόρκη και η Φιλαδέλφειαήταν μεγάλα εμπορικά κέντρα

bull Διέθεταν τα πρώτα πανεπιστήμια (Xάρβαρντ Γέιλ Πρίνστον) τα οποίααποτέλεσαν τους χώρους διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού

Oι αποικίες του νότουbull Eίχαν 750000 κατοίκους περίπου από τους οποίους οι 300000 ήταν

μαύροι σκλάβοι

2Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜ infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo middotOacuteAcircIacutemiddotUacuteUgraveEumlUcircrsaquomiddot

prod middotIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 20

KE

ΦA

ΛA

IO

1

bull Στηρίζονταν οικονομικά στις μεγάλες φυτείες καπνού ρυζιού καιβαμβακιού οι οποίες άνηκαν σε Eυρωπαίους αποίκους και καλλιερ-γούνταν από τους μαύρους

bull Eίχαν λίγες μεγάλες πόλεις

Ο ττρόπος δδιοίκησης κκαι οοργάνωσης ττων ααποικιών

Κάθε πολιτεία είχε έναν κυβερνήτη διορισμένο από την Αγγλία Μία συνέλευση αποίκων είχε λόγο στην ψήφιση των νόμων και στην

έγκριση των φόρων Στη συνέλευση αυτή δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέ-γεσθαι είχαν μόνο ορισμένοι από τους πλούσιους αποίκους

Οι άποικοι δεν εκπροσωπούνταν στο αγγλικό κοινοβούλιο Tο εξωτερικό εμπόριο ελεγχόταν πλήρως από την Aγγλία

Η ααποικιακή κκρίση κκαι ηη ααμερικανική εεπανάσταση

Τα ααίτια ττης ααμερικανικής εεπανάστασης

Η δυσφορία των αναπτυγμένων οικονομικά αποικιών για την κηδεμονίατης Αγγλίας

Η απαγόρευση της Αγγλίας να εκμεταλλευτούν οι άποικοι τα νέα εδάφηπου είχε καταλάβει στην αμερικανική ήπειρο (Καναδάς Φλόριντα)

Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία για την κάλυψη των εξόδων τουΕπταετούς πολέμου (1756-1763)

Το laquoμποϊκοτάζraquo των αποίκων στα αγγλικά προϊόντα Οι άποικοι σταμάτη-σαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα

Η ααφορμή γγια ττην ααμερικανική εεξέγερση

Οι άποικοι αντιδρώντας στον φόρο του τσαγιού κατέστρεψαν αγγλικάφορτία τσαγιού στη Βοστόνη

Οι Άγγλοι ως αντίποινα επέβαλαν εμπορικούς περιορισμούς στο λιμάνιτης Βοστόνης

Τα γγεγονότα ππου οοδήγησαν σστη ΔΔιακήρυξη ττης AAνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776)

Στο Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος 1774) με συμμετοχή αντι-προσώπων από όλες τις αποικίες υπήρχε διάθεση συμβιβασμού

Ο βασιλιάς της Αγγλίας (Γεώργιος Γrsquo) ήταν αδιάλλακτος και επέλεξε τηνένοπλη σύγκρουση

Οι άποικοι νίκησαν στη μάχη του Λέξινγκτον (Απρίλιος 1775) κι αυτόσήμανε την οριστική ρήξηbull Οι ριζοσπάστες διανοούμενοι οπαδοί του Διαφωτισμού (Τόμας Πέιν)

κυκλοφορούσαν φυλλάδια υπέρ της ανεξαρτησίαςbull Διαμορφώθηκε η αμερικανική εθνική συνείδηση

21ENOTHTA 2

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 21

22 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

7 Η συνθήκη συμμαχίας με τη Γαλλία έγινε στις αρχές του 1778 όταν και η Γαλλία κήρυξε τον πόλεμο κατάτης Αγγλίας

bull Το Κογκρέσο ψήφισε τη Διακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776) Η Διακήρυξη απηχούσε ιδέες του Διαφωτισμού και είχε συντα-χθεί από τους Τόμας Τζέφερσον και Βενιαμίν Φραγκλίνο

Η ννίκη ττων ααποίκων σστον ππόλεμο ττης αανεξαρτησίας ((αμερικανική εεπανά-σταση)

Αρχικά οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν δυσκολίες Αρχιστράτηγος ήταν οΤζορτζ Ουάσινγκτον Μετά το 1778 όμως οι Αμερικανοί εκμεταλλεύτη-καν τις αντιθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων και σύναψαν συμμαχίες μετη Γαλλία την Ισπανία την Ολλανδία χώρες που ήθελαν να περιορίσουντη δύναμη της Αγγλίας7

Αποτέλεσμα των συμμαχιών ήταν η άφιξη γαλλικών στρατευμάτων στηνΑμερική σε βοήθεια των αποίκων

H ήττα των Άγγλων στη μάχη του Γιόρκταουν (1781) σήμανε το τέλος τουπολέμου της ανεξαρτησίας

Ανεξαρτησία κκαι ννέο κκράτος

Η οοργάνωση ττου ννέου κκράτους ΗΗνωμένες ΠΠολιτείες ττης ΑΑμερικής

Η Αγγλία αναγνώρισε τις αποικίες ως ανεξάρτητο κράτος με το όνομα Ηνωμέ-νες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) με τη συνθήκη των Βερσαλλιών το 1783

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787) ανακήρυξε τη χώρα ομοσπονδία πολιτειώνκαι βασίστηκε στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Η κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει γιαbull την οικονομίαbull την άμυναbull την εξωτερική πολιτική

Οι πολιτείες ρυθμίζουν μόνες τουςbull ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησηςbull δικαιοσύνηςbull εκπαίδευσηςbull αστυνόμευσης

Η ααρχή ττης δδιάκρισης ττων εεξουσιών H νομοθετική εξουσία

bull Το Κογκρέσο αποτελείται από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπρο-σώπων και ασκεί τη νομοθετική εξουσία

bull Κάθε πολιτεία εκπροσωπείται στη Γερουσία από δύο γερουσιαστέςbull Οι πολιτείες εκπροσωπούνται στη Βουλή των Αντιπροσώπων αναλο-

γικά προς τον πληθυσμό τους

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 22

KE

ΦA

ΛA

IO

1

23ENOTHTA 2

H εκτελεστική εξουσίαbull Ο Πρόεδρος εκλέγεται κάθε 4 χρόνια από ένα σώμα εκλεκτόρων και

ασκεί την εκτελεστική εξουσία με δικαίωμα μιας επανεκλογήςbull Πρώτος Πρόεδρος εκλέχτηκε το 1789 ο Τζορτζ Ουάσινγκτον προς

τιμήν του οποίου πήρε το όνομά του η πρωτεύουσα του νέου κρά-τους

Η δικαστική εξουσία bull Eίναι ανεξάρτητη και αιρετή

1607-1732 Δημιουργία αγγλικών αποικιών στη βόρεια Αμερική1756-1763 Επταετής πόλεμος Αγγλίας-Γαλλίας1773 Η laquoγιορτή του τσαγιούraquo (Δεκέμβριος )1774 Σύγκληση του Κογκρέσου της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος)1776 O πόλεμος της ανεξαρτησίας (4 Iουλίου) 1775 Μάχη του Λέξινγκτον με αφορμή τη σύγκρουση των Άγγλων

στρατιωτών με την αμερικανική πολιτοφυλακή ο βασιλιάς Γε-ώργιος Γrsquo κηρύσσει τους αποίκους επαναστάτες (Aπρίλιος)

1776 Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (4 Iουλίου)1778 Συμμαχία ΗΠΑ με Γαλλία η Γαλλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά

της Αγγλίας και στέλνει στρατό στην Αμερική να πολεμήσειστο πλευρό των αποίκων (Φεβρουάριος)

1781 Μάχη στο Γιορκτάουν και ήττα των Άγγλων (Oκτώβριος)1783 Συνθήκη Βερσαλλιών οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ανεξάρτητο

κράτος1787 Σύνταγμα ΗΠΑ Οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ομοσπονδία πολι-

τειών1789 Εκλογή του Τζορτζ Ουάσινγκτον ως πρώτου προέδρου των

ΗΠΑ

1 ΝΝα δδιαβάσετε ττην ππηγή ΚΚατόπιν ννα ττη μμελετήσετε ππαράλληλα μμε ττηνπηγή 33α ττης ππροηγούμενης εενότητας ΝΝα κκαταγράψετε ττα σσυμπεράσματάσας σσε σσύντομο κκείμενο

Βασικοί άξονες της πηγής αυτής της ενότητας (το προοίμιο της Διακήρυξηςτης Ανεξαρτησίας 4 Ιουλίου 1776) είναι οι ακόλουθοι

bull Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοιbull Υπάρχουν ατομικά δικαιώματα που δεν μπορούν να καταργηθούν (να

παραγραφούν) όπως της ζωής της ελευθερίας της αναζήτησης τηςευτυχίας

bull Οι κυβερνήσεις νομιμοποιούνται μόνο με τη διασφάλιση αυτών των δι-καιωμάτων

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 23

bull Η εξουσία των κυβερνήσεων πηγάζει από τη συγκατάθεση των κυβερ-νωμένων (του λαού)

bull Ο λαός έχει το δικαίωμα να αντικαταστήσει την κυβέρνησή του αναυτή έρθει σε αντίθεση με τα συμφέροντά του

bull Κριτήριο μιας επιτυχημένης και αποδεκτής κυβέρνησης είναι η ευτυ-χία των πολιτών

Είναι αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της ιδεολογίας του Διαφωτισμού στηνΑμερικανική Διακήρυξη Οι συντάκτες της φαίνεται να έχουν υπόψη τους τιςπολιτικές ιδέες του Τζον Λοκ κάποιες από τις οποίες παραθέτει η πηγή 3ατης πρώτης ενότητας Ο αγγλικός Διαφωτισμός είχε θεμελιώσει την έννοιατου κοινωνικού συμβολαίου με βάση το οποίο ασκούνταν η μοναρχική εξου-σία Η εξουσία του μονάρχη δεν ήταν απόλυτη αντίθετα ελεγχόταν από έναισχυρό κοινοβούλιο που προωθούσε τα αιτήματα και προστάτευε τα δικαιώ-ματα του λαού Παρατηρώντας εξάλλου τη χρονολογία συγγραφής τωνδύο δοκιμίων περί διακυβερνήσεως του Λοκ (1689) βλέπουμε ότι βρισκόμα-στε ένα μόλις χρόνο μετά την ένδοξη επανάσταση8 στην Αγγλία και την ίδιαχρονιά που ο Άγγλος μονάρχης ορκίστηκε την υπεράσπιση της laquoΔιακήρυξηςτων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights) Οι Αμερικανοί άποικοι υιοθέτησαν την ιδέατου laquoκοινωνικού συμβολαίουraquo γιατί τους έδινε εκείνο ακριβώς το δικαίωμαπου απαιτούσαν οι περιστάσεις (= εξέγερση) το δικαίωμα αντίστασης ενά-ντια σε έναν καταπιεστή μονάρχη (τον Γεώργιο της Αγγλίας)

2 ΝΝα ααναζητήσετε εεπιδράσεις ττων ππολιτικών θθέσεων ττου ΜΜοντεσκιέ σστοντρόπο ππολιτειακής οοργάνωσης ττων ΗΗΠΑ

Η κύρια πολιτική ιδέα του Μοντεσκιέ η αρχή της διάκρισης των εξουσιώνβρίσκει την εφαρμογή της στο αμερικανικό σύνταγμα του 1787 Το αμερικα-νικό σύνταγμα διαχωρίζει ρητά τα τρία είδη της εξουσίας νομοθετική εκτελε-στική και δικαστική και απαγορεύει την άσκηση δύο ή περισσότερων μορφώνεξουσίας από το ίδιο σώμα Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τα δύοσώματα που απαρτίζουν το Κογκρέσο τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντι-προσώπων Ο Πρόεδρος που εκλέγεται από ένα χωριστό σώμα εκλεκτόρωνασκεί την εκτελεστική εξουσία Τέλος η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητηκαι αιρετή Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η συγκέντρωση περισσότερωναπό μίας εξουσίας σε ένα πρόσωπο ή σώμα που θα εξέθετε σε κίνδυνο τοδημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος

Εικόνα-Xάρτης 1 Oι 113 ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική κκαι ηη ααμερικα-νική εεπανάσταση

Ο χάρτης απεικονίζει τις δεκατρείς αποικίες που ίδρυσαν οι Άγγλοι κατά τον 17οαιώνα και στις αρχές του 18ου και οι οποίες αργότερα επαναστάτησαν ΓεωργίαΝότια Καρολίνα Βόρεια Καρολίνα Βιρτζίνια Μαίρυλαντ Ντελαγουέρ Nιου

24 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

8 Βλέπε ενότητα 1 ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 24

KE

ΦA

ΛA

IO

1

25ENOTHTA 2

Tζέρσεϊ Πενσυλβάνια Νέα Υόρκη Κονέκτικατ Ρόουντ Άιλαντ Nιου ΧάμσαϊρΜασαχουσέτη Οι αποικίες αυτές είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους οι οποίεςοφείλονταν τόσο στη διαφορετική προέλευση των κατοίκων τους όσο και στιςκλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες Οι αποικίες του βορρά ήταν περισ-σότερο πυκνοκατοικημένες με ανεπτυγμένη οικονομία και φιλελεύθερη ιδεολο-γία ενώ οι αποικίες του νότου ήταν αραιοκατοικημένες κυριαρχούσε η μεγάληιδιοκτησία και μια συντηρητική ιδεολογία (λχ ήταν υπέρ της δουλείας)

Εικόνα 2 H laquolaquoγιορτή ττου ττσαγιούraquoΤη νύκτα της 16ης Δεκεμβρίου του 1773 αγανακτισμένοι κάτοικοι της Βοστό-νης (Μασαχουσέτη) μεταμφιεσμένοι σε Ινδιάνους πέταξαν στη θάλασσα αγ-γλικό τσάι που ανήκε στην αγγλική εταιρεία των Ινδιών αντιδρώντας με τοντρόπο αυτό στη φορολογική πολιτική της μητρόπολης Αγγλίας Η εταιρείατων Ινδιών είχε το μονοπώλιο του τσαγιού στις 13 αποικίες9 Η δυναμική αυτήαντίδραση των Αμερικανών αποίκων ένδειξη της ελευθεροφροσύνης είχεαλυσιδωτές αντιδράσεις με αποκορύφωμα το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας(Σεπτέμβριος 1774) και τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (Ιούλιος 1776)

Εικόνα 3 Tζ TTράμπουλ laquolaquoH υυπογραφή ττης ααμερικανικής ΔΔιακήρυξηςτης ΑΑνεξαρτησίας 44 IIουλίου 11776raquo

Στο μέσον της εικόνας όρθιοι διακρίνονται με σκούρα ενδυμασία οι δύοσυντάκτες της Διακήρυξης ο Τόμας Τζέφερσον και ο Βενιαμίν ΦραγκλίνοςΗ Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αποτελεί την πρώτη πρακτική εφαρμογήτων πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού και θεμελίωσε ιδεολογικά την αμερι-κανική επανάσταση Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ψηφίστηκε από τηΣυνέλευση της Φιλαδέλφειας (το Κογκρέσο τη γενική συνέλευση των αντι-προσώπων των επαναστατημένων αποίκων) στις 4 Ιουλίου 1776

Παράθεμα H ΔΔιακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίαςΓια την ανάλυση του παραθέματος βλ την απάντηση στην ερώτηση 1 τουσχολικού βιβλίου

Επταετής ππόλεμος ((1756-1763) Η Αγγλία ήταν δυσαρεστημένη από τηνεπέμβαση της Γαλλίας στον πόλεμο για τη διαδοχή της Αυστρίας (όταν ηΜαρία Θηρεσία ανέβηκε στον αυστριακό θρόνο στη θέση του πατέρα τηςΚαρόλου ΣTrsquo το 1740 τα πιο ισχυρά κράτη της Ευρώπης ndashΙσπανία ΠρωσίαΓαλλίαndash αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της διαδοχής της και επιτέθηκαν στηνΑυστρία με στόχο την κατάληψη εδαφών της δυναστείας των Αψβούργων)Επιπλέον η Αγγλία εποφθαλμιούσε τις γαλλικές αποικίες στον Καναδά καιστην Ινδία Το 1756 έγινε αντιστροφή συμμαχιών Η Αγγλία συμμάχησε με την

9 Β Σκουλάτου Ν Δημακοπούλου Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη ΟΕΔΒ 2002 σελ 173-174

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 25

26 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

10 Βλ ενδεικτικά S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης όπ σελ 473-474

Πρωσία εναντίον τηςΓαλλίας και της Αυστρί-ας10 Ο πόλεμος πουχαρακτηρίζεται ως πρώ-τος παγκόσμιος έληξεμε νικήτρια την αγγλο-πρωσική πλευρά και ηΓαλλία αναγκάστηκε ναπαραχωρήσει στην Αγ-γλία τον Καναδά Απο-τέλεσμα του Επταετούςπολέμου ήταν ολόκλη-ρη η βόρεια Αμερική ε-κτός από το τμήμα δυτικά των Απαλαχίων που κατοικείται από ιθαγενείςκαι της Λουϊζιάνας (δυτικά του ποταμού Μισισιπή) που ανήκε στην Ισπα-νία να βρεθεί κάτω από αγγλική επιρροή Η πολιτική της Αγγλίας μετάτον Επταετή πόλεμο την έφερε σε σύγκρουση με τους αποίκους Η πολι-τική αυτή εκφράστηκε α) με την απαγόρευση της επέκτασης των εδαφών των αποίκων προς τη

δύση (περιοχή του ποταμού Οχάιο)β) με την πρόθεση της Αγγλίας να κάνει απόσβεση των πολεμικών της

δαπανών με την επιβολή νέων φόρων και δασμών σε βάρος των αποί-κων

Παραϊστορικά

Ένας άάποικος ππεριγράφει ττον εεαυτό ττουlaquoΠοιος είναι λοιπόν ο Αμερικανός αυτός ο νέοςάνθρωπος Είναι είτε ένας Ευρωπαίος είτε οαπόγονος κάποιου Ευρωπαίου φορέας αυτήςτης περίεργης μείξης αίματος που δεν τη συνα-ντά κανείς σε καμιά άλλη χώρα [] θα μπο-ρούσα να σας δώσω σαν παράδειγμα μια οικο-γένεια που ο παππούς ήταν Άγγλος και ηγυναίκα του Ολλανδή Ο γιος του παντρεύτηκεμια Γαλλίδα και τα τέσσερα παιδιά τους έχουντώρα γυναίκες διαφορετικής εθνικότηταςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 26

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η οοργάνωση ττης γγαλλικής κκοινωνίας κκατά ττον 118ο ααιώνα ((προεπανα-στατικά)

Η γαλλική κοινωνία κατά την προεπαναστατική περίοδο ήταν αυστηράδιαχωρισμένη σε τρεις τάξεις με κριτήριο την καταγωγή και τα προνόμιαπου απολάμβανε η κάθε τάξη Οι τρεις τάξεις ήτανbull Οι ανώτεροι κληρικοί αποτελούσαν το 05 του συνολικού πληθυσμούbull Οι ευγενείς αντιπροσώπευαν το 15 του πληθυσμού(Και οι δύο παραπάνω τάξεις είχαν πολλά προνόμια και δε φορολογού-

νταν)bull Η τρίτη τάξη (αστοί αγρότες και εργάτες) αποτελούσαν το 98 του

πληθυσμού Είχαν πολλές υποχρεώσεις και πλήρωναν το σύνολο τωνφόρων

Οι εεπιπτώσεις ττου ππαλαιού κκαθεστώτος

Η προεπαναστατική κοινωνική δομή ονομάστηκε laquoπαλαιό καθεστώςraquo Το παλαιό καθεστώς προκάλεσε δυσαρέσκεια και δυσφορία στην τρίτη

τάξη που δεν είχε προνόμια bull Τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια όπως ήταν φυσικό την προκαλούσε

στην αστική τάξη που ενώ δέσποζε οικονομικά αποκλειόταν από τηλήψη των πολιτικών αποφάσεων

Η ππρώτη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΜΜάιος 11789 -- ΑΑύγουστος1792Η ΣΣυνέλευση ττων ΓΓενικών TTάξεων

Το αίσθημα γενικής δυσφορίας που εδραιώθηκε στη γαλλική κοινωνίααπό την επιδείνωση των συνθηκών ζωής ανάγκασε τον βασιλιά Λουδο-

3Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

laquoparamiddotIumlmiddotEgravefi IcircmiddotıAcircUcircUgraveOgrave˜raquoinfinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlcentEgravemiddotIcirclsaquoUacute˘IacuteEuml permilEgraveIcircmiddotEgraveˆIgraveiquestUgraveˆOacuteUgraveOcirc˘ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘OcircIumlrsaquoUgraveEuml

iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquoraquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml)

prod currenIcircUacuteEumlIacuteEuml IcircmiddotEgrave Euml AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

(1789-1794)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 27

28 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

βίκο ΙΣΤrsquo να συγκαλέσει Συνέλευση των Γενικών Τάξεων (Μάιος 1789) Στη Συνέλευση των Γενικών Tάξεων η laquoτρίτη τάξηraquo απαίτησε μεταρρυθμί-

σεις αλλά ο βασιλιάς ζήτησε νέους φόρους Η τρίτη τάξη αντέδρασε στα νέα φορολογικά μέτρα του βασιλιά και

αυτοανακηρύχθηκε σε Εθνοσυνέλευση Ο βασιλιάς όμως δεν αναγνώ-ρισε την Εθνοσυνέλευση και έκλεισε την αίθουσα του συνεδρίου Οι αντι-πρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν τότε στην αίθουσα τουσφαιριστηρίου όπου και ορκίστηκαν (ο laquoόρκος του σφαιριστηρίουraquo 20Ιουνίου 1789) ότι θα δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και η Εθνοσυνέλευση αυτοανα-κηρύχθηκε σε Συντακτική11 (9 Ιουλίου 1789) Στην προσπάθεια του βασι-λιά να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση οι πολίτες αντέδρασαν δυναμικά καιεξεγέρθηκαν bull Αποφάσισαν να υπερασπιστούν την Εθνοσυνέλευση και κατέλαβαν τη

Βαστίλη μισητό σύμβολο της απολυταρχίας (14 Ιουλίου 1789) Η 14ηΙουλίου αποτελεί σήμερα εθνική γιορτή των Γάλλων

bull Παράλληλα όλο και περισσότερες περιοχές στην ύπαιθρο επαναστα-τούσαν

Οι εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική Συνέλευση bull κατάργησε τα προνόμια (4 Aυγούστου 1789) καιbull ψήφισε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Aυγούστου 1789) Οι ενέργειες αυτές της Συνέλευσης διαπνέο-νταν από τα ιδεώδη του Διαφωτισμού

Ο βασιλιάς τελικά αναγκάστηκε να αποδεχτεί αυτές τις αποφάσεις ύ-στερα από την κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλλιών (5 Οκτωβρίου1789)

Τα ππολιτικά ρρεύματα ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Στη Συντακτική συνέλευση διαμορφώθηκαν τρία πολιτικά ρεύματα Οιπαρατάξεις αυτές ονομάστηκαν συμβατικά από τις θέσεις στις οποίεςκάθονταν (αλλά τα ονόματα αυτά μέχρι και σήμερα είναι έντονα φορτι-σμένα ιδεολογικά)bull Η δεξιά δεν επιθυμούσε περαιτέρω μεταβολές του παλαιού καθεστώ-

τοςbull Το κέντρο αποδεχόταν τη μοναρχία αλλά με συμμετοχή ευγενών και

μεγαλοαστών στη λήψη των αποφάσεωνbull Η αριστερά είχε ως όραμα το αμερικανικό πολίτευμα (αβασίλευτη

δημοκρατία)

11 Μια Συντακτική εθνοσυνέλευση αλλάζει το πολίτευμα ενός κράτους Μια Αναθεωρητική εθνοσυνέλευση(βουλή) αλλάζει κάποιες διατάξεις του συντάγματος αλλά όχι το πολίτευμα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 28

29

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττης εεπανάστασης

Συνέπεια της συμμετοχής του λαού στις εξελίξεις ήταν η δημιουργία πο-λιτικών οργανώσεων (λέσχες) Οι ιδέες της επανάστασης γίνονταν ολο-ένα και περισσότερο κτήμα περισσότερων ανθρώπων Ιδιαίτερα στη διά-δοση των ιδεών της επανάστασης βοήθησαν bull Οι λέσχες (λχ Ιακωβίνοι Κορδελιέροι) που κινητοποιούσαν μεγάλο

αριθμό πολιτώνbull Tα πολιτικά φυλλάδια και οι εφημερίδες που πολλαπλασιάστηκαν

Το ππολίτευμα ττης σσυνταγματικής μμοναρχίας

Η Συντακτική συνέλευση ψήφισε το πρώτο σύνταγμα της Γαλλίας το1791 εγκαθιδρύοντας το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας Σύμ-φωνα με το Σύνταγμαbull Το έθνος ανακηρύχτηκε κυρίαρχοbull Η Νομοθετική συνέλευση (Βουλή) ορίστηκε ως νομοθετικό σώμαbull Ο βασιλιάς θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία μαζί με έξι υπουρ-

γούςbull Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητηbull Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι κατείχαν περιουσία και πλήρωναν

φόρους

Περαιτέρω εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει και σοβαρά οικονομικάπροβλήματα Αυτά την ώθησαν σε περαιτέρω ενέργειες bull Προέβη στην εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου η οποία χρη-

σιμοποιήθηκε ως εγγύηση για την έκδοση χαρτονομίσματοςbull Οι κληρικοί θεωρήθηκαν λειτουργοί του κράτους και όφειλαν υπακοή

στην πολιτείαbull Οι συντεχνίες καταργήθηκαν και απαγορεύτηκαν οι απεργίες

Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από τον βασιλιά ο οποίος προσπά-θησε να διαφύγει από το Παρίσι αλλά έγινε αντιληπτός και αναγκάστηκενα επιστρέψει ούτε από την εκκλησία

Η ΝΝομοθετική σσυνέλευση κκαι ηη ππολιτική ττων ΓΓιρονδίνων

Η Νομοθετική σσυνέλευση που προήλθε από τις εκλογές του 1791 ελεγ-χόταν από τους Γιρονδίνους Η συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει σοβαράπροβλήματα bull τόσο στο εξωτερικό ο βασιλιάς και ορισμένοι αριστοκράτες σε συ-

νεννόηση με τους βασιλείς της Αυστρίας και της Πρωσίας σχεδίαζανεπίθεση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος

bull όσο και στο εσωτερικό τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα του λαού ndashοιlaquoαβράκωτοιraquondash αξίωναν την έκπτωση του βασιλιά

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 29

30 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι Γιρονδίνοι εκτιμώντας ότι ο πόλεμος εναντίον εξωτερικών εχθρών τηςΓαλλίας θα συσπείρωνε τον λαό κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Αυ-στρίας και της Πρωσίας (20 Aπριλίου 1792)

Ύστερα από τις πρώτες αποτυχίες του γαλλικού στρατού την ύποπτηστάση του βασιλιά και την πείνα τα λαϊκά στρώματα ανέλαβαν επανα-στατική δράση (κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού 10 Αυγού-στου 1792)

H Νομοθετική Συνέλευσηbull Έθεσε τον βασιλιά υπό περιορισμόbull Έδωσε την εκτελεστική εξουσία σε ένα συμβούλιο με επικεφαλής τον

Δαντόν ο οποίος ήταν στέλεχος των Κορδελιέρωνbull Αναγνώρισε το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας (όλοι οι άντρες

απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα)bull Δήμευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών που διέφυγαν στο εξωτε-

ρικόbull Διαχώρισε την εκκλησία από το κράτοςbull Κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο

Η νίκη των Γάλλων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) κατά των Πρώσωνέσωσε την επανάσταση

Η δδεύτερη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΣΣεπτέμβριος 11792 --Ιούλιος 11794

Οι εενέργειες ττης ΣΣυμβατικής σσυνέλευσης

Η Συμβατική συνέλευση αναδείχτηκε έπειτα από καθολική ψηφοφορία bull Κατάργησε τη μοναρχία (ύστερα από πρόταση των Ορεινών) στις 21

Σεπτεμβρίου 1792bull Εγκαθίδρυσε (για πρώτη φορά στην Ευρώπη) το πολίτευμα της αβα-

σίλευτης δημοκρατίαςbull Άλλαξε το ημερολόγιο και καθιέρωσε τα έτη της Δημοκρατίαςbull Καταδίκασε τον βασιλιά και τη βασίλισσα σε θάνατο (1793)bull Συνέχισε τον πόλεμο με στόχο την κατάληψη των εδαφών που θεω-

ρούνταν γαλλικά στο Βέλγιο και στις όχθες του ποταμού Ρήνου

Tα ππροβλήματα ττης ΣΣυμβατικής ((τέλη 11792 -- ααρχές 11793)

Η συνέχιση του πολέμου συσπείρωσε εναντίον της Γαλλίας πολλέςευρωπαϊκές χώρες

Ταυτόχρονα σημειώθηκαν αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό(1793 στην επαρχία της Βανδέας) και η οικονομική κατάσταση επιδεινω-νόταν ιδίως για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα

Η ππτώση ττων ΓΓιρονδίνων κκαι ηη εεπαναστατική κκυβέρνηση ττων ΟΟρεινών

Η Συμβατική μετά από πιέσεις των Ορεινών (όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έ-παιζαν οι Ιακωβίνοι)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 30

31

bull Σύστησε την Eπιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας και την Επιτροπή ΓενικήςΑσφάλειας καθώς και επαναστατικά δικαστήρια με στόχο την κατα-στολή της αντεπανάστασης

bull Διέταξε τη σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793)bull Ενέκρινε το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου 1793)

Οι Ορεινοί με ηγέτη τον Ροβεσπιέρο σχημάτισαν επαναστατική κυβέρ-νηση (4 Δεκεμβρίου 1793) και επέβαλαν την περίοδο της ΤρομοκρατίαςΔύο όψεις της Τρομοκρατίας είναι bull Ο στρατός χρησιμοποιήθηκε για την καταστολή των εσωτερικών ε-

χθρών και όχι μόνο για εξωτερικούςbull Στο όνομα της προστασίας της επανάστασης εκτελέστηκαν 40000

ύποπτοι για αντεπαναστατική δράσηbull Kαταργήθηκε η χριστιανική θρησκεία και θεσπίστηκε η λατρεία του

Ανώτατου Όντος bull Άλλαξε το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών

Τα ακραία μέτρα προκάλεσαν αντιδράσεις και ο Ροβεσπιέρος εκτελέ-στηκε (28 Ιουλίου 1794) μαζί με 20 συνεργάτες του

1788-1789 Βαρύς χειμώνας και πείνα αναγκάζουν τον λαό σε λεηλασίες1789 Έναρξη γαλλικής επανάστασης

Η Συνέλευση των Γενικών Τάξεων στο ανάκτορο των Βερ-σαλλιών (Μάιος)

Ο όρκος του σφαιριστηρίου οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τά-ξης ορκίζονται να δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία (Ιούνιος)

Η Εθνοσυνέλευση αυτοανακηρύσσεται σε Συντακτική (Ιού-λιος)

Κατάληψη της Βαστίλης (14 Ιουλίου) Κατάργηση των προνομίων (4 Αύγουστου) Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Αυγούστου) Ο βασιλιάς δέχεται τις αποφάσεις της Συντακτικής συνέλευ-

σης ύστερα από την κατάληψη των Βερσαλλιών (5 Οκτω-βρίου )

1791 Η Συντακτική ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας συ-νταγματική μοναρχία

1792 Η Νομοθετική συνέλευση κηρύσσει τον πόλεμο κατά τηςΠρωσίας (20 Απριλίου)

Ο λαός του Παρισιού καταλαμβάνει τα ανάκτορα του Κερα-μεικού (10 Αυγούστου)

Νίκη των Γάλλων κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμ-βρίου)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 31

32 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Η Συμβατική συνέλευση ύστερα από πρόταση των Ορεινώνκαταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της αβα-σίλευτης δημοκρατίας (21 Σεπτεμβρίου)

1793 Αντεπανάσταση της Βανδέας (Iανουάριος) Εκτέλεση του βασιλιά (21 Iανουαρίου) Σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων από τη Συμβατική συ-

νέλευση που ελέγχεται από τους Ιακωβίνους (Iούνιος) Έγκριση από το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου) Eπαναστατική κυβέρνηση του Ροβεσπιέρου ndash περίοδος Τρο-

μοκρατίας (4 Δεκεμβρίου)1794 Καταδίκη Ροβεσπιέρου σε θάνατο (28 Iουλίου)

1 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ΣΣτη σσυνέχεια κκαι ααφού ξξαναμελετήσετε ττιςπηγές 33 κκαι 44 ττης εενότητας 11 ννα σσυντάξετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττις εεπι-δράσεις ττου ΔΔιαφωτισμού σστη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπουκαι ττου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης

Στην πηγή 1 της ενότητας 3 (η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπουκαι του πολίτη 1789) διαφαίνεται με σαφήνεια η επίδραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού στη γαλλική επανάσταση Υπάρχει αναφορά ακόμα και με τηνίδια διατύπωση των ιδεών που διακήρυξαν οι πιο διακεκριμένοι διαφωτι-στές όπως ο Λοκ ο Ρουσό ο Βολτέρος ο Μοντεσκιέ κά Παραθέτουμεαναλυτικότερα τον παρακάτω πίνακα

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

Ενότητα 3ηΓαλλική

επανάσταση

Πηγή 3 αΛοκ

Πηγή 3 βΡουσό

Πηγή 4Μοντεσκιέ

Πηγή 1

Ο λαός έχει δικαίωμα αντίστασης και χρήσης βίαςκατά ενός άδικου και τυραννικού ηγεμόνα

Η εξουσία πηγάζει από τη λαϊκή βούληση Κάθεεξουσία απορρέει από τον λαό και υπάρχει υπέραυτού

Τα τρία είδη εξουσίας ndashνομοθετική εκτελεστικήδικαστικήndash δεν πρέπει να συμπίπτουν στο ίδιοπρόσωπο ή θεσμό γιατί απειλείται η ελευθερίατων πολιτών

Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και απολαμ-βάνουν ισότητα δικαιωμάτων Σκοπός του κρά-τους είναι η διαφύλαξη των laquoφυσικώνraquo δικαιωμά-των (ζωής ελευθερίας ιδιοκτησίας) Κάθε εξου-σία πηγάζει από το έθνος και σέβεται τη γενικήβούληση

Ενότητα 1ηΔιαφωτισμός

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 32

33

Επομένως η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτητης γαλλικής επανάστασης αποτελεί ουσιαστικά έκφραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού Ο Διαφωτισμός προπαγάνδισε με σθένος την ελευθερία καιτην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμά-των τους Η Διακήρυξη τα έκανε αυτά πράξη Η Διακήρυξη εξάλλου έρχε-ται ως θεματοφύλακας των δικαιωμάτων που ο Διαφωτισμός είχε θεωρήσειθεμελιώδη (laquoφυσικάraquo και απαράγραπτα) και που δεν είχε σεβαστεί η από-λυτη εξουσία της εποχής Αποτελούσε μάλιστα laquoηχώraquo ανάλογης διακήρυ-ξης των Αμερικανών επαναστατών το 1776 με τη διαφορά όμως ότι δεναπευθυνόταν μόνο στους Γάλλους αλλά σε όλους τους λαούς του κόσμουΤο χαρακτηριστικό αυτό laquoτην κατέστησε σημείο αναφοράς όλων τωνλαώνraquo12

2 ΝΝα μμελετήσετε κκαι σστη σσυνέχεια ννα σσχολιάσετε ττην εεικόνα 22

Ο πίνακας εκπέμπει τον ενθουσιασμό που έχει συνεπάρει τον καλλιτέχνηndashόπως και την πλειοψηφία των πνευματικών ανθρώπων της εποχήςndash για ταδραματικά γεγονότα της επανάστασης Στην ατμόσφαιρα που αναδύει οπίνακας υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση ότι οι πρωταγωνιστές βιώνουν μιασημαντική καμπή στη γαλλική ιστορία και ότι σημαντικές βελτιώσεις πρόκει-ται να επέλθουν στη γαλλική κοινωνία Διαφαίνεται η πίστη στην έναρξη μιαςνέας εποχής που κύρια χαρακτηριστικά της θα είναι η αδελφοσύνη ισό-τητα και η ελευθερία

Σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο που ζητωκραυγάζει και ορκίζεταιμε υψωμένο το δεξί χέρι ότι θα πολεμήσει για σύνταγμα γεννιέται τοπνεύμα της δημοκρατίας και της συναδέλφωσης Άνθρωποι παραληρούναγκαλιάζονται και συμμετέχουν ολόψυχα στην ιστορική απόφαση της Εθνο-συνέλευσης να δώσει σύνταγμα στη Γαλλία Στη μέση πάνω σε ένα τραπέζιγια να είναι ορατός από όλους κάποιος διαβάζει τον όρκο και υψώνει τοδεξί του χέρι Οι άλλοι γύρω του και πίσω σε ολόκληρη την αίθουσα υψώ-νουν κι αυτοί το χέρι τους και ορκίζονται πίστη στο σύνταγμα Μπροστά τουτρεις άνθρωποι δίνουν τα χέρια και κάνουν πράξη το σύνθημα της γαλλικήςεπανάστασης αδελφοσύνη Ο ένας από αυτούς αριστερά είναι ιερωμένοςο άλλος δεξιά φαίνεται από την ενδυμασία του να είναι ευγενής Στο μέσονένας άλλος (εκπρόσωπος της αστικής τάξης) τους ενώνει Στο πανηγύριτης δημοκρατίας συμμετέχουν όλες οι τάξεις αλλά και όλες οι ηλικίεςκαθώς φαίνεται από τους δύο νέους που υποβαστάζουν έναν ηλικιωμένοστα αριστερά της εικόνας Πάνω αριστερά ένας ορμητικός άνεμος εισβάλ-λει μέσα στην αίθουσα όπως υποδηλώνεται από το κούνημα της κουρτίναςΕίναι ο άνεμος του ενθουσιασμού του πλήθους που στηρίζει την επανά-σταση Από την ανοιχτή κουρτίνα εισβάλλει και το φως μέσα στην κατάμε-στη αίθουσα το οποίο ndashσυμβολικάndash φωτίζει τον άνθρωπο στο μέσον τηςεικόνας

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

12 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 20

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 33

34 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 33 ννα ααναφερθείτε σστη σσυμμε-τοχή κκαι σστον ρρόλο ττων γγυναικών σστη γγαλλική εεπανάσταση

Ο αγώνας κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης θα μπορούσε ναχαρακτηριστεί πολιτικός κοινωνικός ή ακόμα και ταξικός Δύσκολα όμωςθα του απέδιδε κανείς τον όρο φυλετικός Είναι φανερό ότι η καταπίεση καιη φτώχεια άγγιζαν τους ανθρώπους πρώτιστα λόγω της κοινωνικής τουςθέσης και όχι λόγω του φύλου τους Είναι εύλογο επίσης ότι στον αγώναεναντίον των καταπιεστών θα συμμετείχαν και οι γυναίκες αφού αυτές ήτανκαθημερινά μάρτυρες των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των οικογενειώντους και των αδικιών του παλαιού καθεστώτος

Η πηγή 2 μας αναφέρει ότι κάποια Ολυμπία ντε Γκουζ υπήρξε μαχητικήαγωνίστρια Αναμφίβολα υπήρχαν κι άλλες πολλές σαν και αυτήν Πολλέςχιλιάδες ακόμα γυναίκες πήραν μέρος στην εξέγερση με αυτοθυσία καιηρωισμό Η εικόνα 3 μαρτυρά το γεγονός Στο ντοκουμέντο αυτό απεικονί-ζονται αποφασισμένες και οπλισμένες γυναίκες να βαδίζουν εναντίον τωνανακτόρων Η αποσιώπηση όμως του ρόλου των γυναικών στην επαναστα-τική δραστηριότητα υποδηλώνει μάλλον μια παγιωμένη νοοτροπία λανθάνο-ντος ρατσισμού παρά μία αυτονόητη παραδοχή για ισότιμη συμμετοχή τωνδύο φύλων στις επαναστατικές εξελίξεις Ο σεξιστικός αυτός ρατσισμόςέχει να κάνει με την άποψη ότι η γυναικεία παρουσία δεν μπορεί να είναιπρωταγωνιστική στις πολιτικές και ευρύτερα κοινωνικές εξελίξεις Έτσι θε-ωρείται φυσικό από τους σύγχρονους πρωταγωνιστές των γεγονότων και α-πό μεταγενέστερους αποτιμητές τους (λχ ιστορικούς) να μη δοθεί έμφασηστον ρόλο των γυναικών Αποτέλεσμα αυτού του ρατσισμού ήταν να μηληφθούν υπόψη στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων τα δικαιώματα των γυναι-κών Για τον λόγο αυτόν ακριβώς διαμαρτύρεται η Ολυμπία ντε Γκουζ(Olympe de Gouges) Είναι κατάφωρη αδικία για την επανάσταση και τιςιδέες της η μη παράλληλη απελευθέρωση των γυναικών

4 NNα σσυγκεντρώσετε σστοιχεία γγια ττις ππολιτικές ααντιλήψεις ττου PPοβεσπιέρου(πηγή 44 κκαι εενότητα 44 ππηγές 11 κκαι 33)

Ο Ροβεσπιέρος ήταν ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων και ήρθε στηνεξουσία στη δεύτερη φάση της γαλλικής επανάστασης (τέλη 1792 - μέσα1794) όταν τον πολιτικό έλεγχο τον είχε η Συμβατική συνέλευση Οι πολιτι-κές του αντιλήψεις έχουν κριθεί ως ριζοσπαστικές αντιμοναρχικές καιακραία επαναστατικές Πίστευε ότι η επαναστατική εξουσία έχει το δικαί-ωμα να χρησιμοποιεί κάθε μέσο ακόμα και ωμή βία προκειμένου να υπερα-σπιστεί τη θέση της laquoστους εχθρούς του λαού δεν οφείλει παρά μόνο τονθάνατοraquo Οι αντιλήψεις του αυτές οδήγησαν τη γαλλική επανάσταση στηφάση της Τρομοκρατίας όταν στο όνομα της επανάστασης εκτελέστηκανμε συνοπτικές διαδικασίες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων Ο Ροβεσπιέρος δενάφηνε κανένα περιθώριο δράσης και ανάκτησης της εξουσίας στους πρώηνκαταπιεστές του λαού Εξέφραζε την πολιτική εκείνη ομάδα των επαναστα-τών που δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την παρουσία του βασιλιά στηνεξουσία laquohellipδεν καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να ζήσει κανείς μαζί τους [ενν

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 34

35

με τους βασιλιάδες]raquo Δεν αποδεχόταν καμία μορφή μοναρχικού πολιτεύμα-τος Ολόκληρη η εξουσία έπρεπε να περάσει στα χέρια του λαού ο οποίοςεκπροσωπούνταν από την επαναστατική κυβέρνηση Το πρόβλημα ήταν ότιστις δύσκολες εκείνες στιγμές laquoοι καλοί πολίτεςraquo στους οποίους κατά τονΡοβεσπιέρο η επαναστατική κυβέρνηση όφειλε ολοκληρωμένη προστασία(παράθεμα 4 ενότητα 3) δεν ήταν εύκολο να διακριθούν από τους εχθρούςτης επανάστασης Αλλά σε μια αληθινή δημοκρατία ίσως τελικά δεν επιτρέ-πεται να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πολίτες Εξάλ-λου όπως ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος έλεγε μπροστά στη Συμβατική εθνοσυνέ-λευση (παράθεμα 3 ενότητα 4) laquoμόνο στη δημοκρατία το κράτος είναι αλη-θινά η πατρίδα όλων των ανθρώπωνraquo

Εικόνα 1 Γελοιογραφία ππου ααπεικονίζει ττην ττρίτη ττάξη ννα κκουβαλά ττονκλήρο κκαι ττην ααριστοκρατία

Η γελοιογραφία αυτή είναι από γκραβούρα (βαθυτυπία) της εποχής και απο-δίδει εύστοχα την καταπίεση που υφίσταται η πλειοψηφία του γαλλικούλαού η οποία αποτελούσε την τρίτη τάξη από τις άλλες προνομιούχες τά-ξεις της γαλλικής προεπαναστατικής κοινωνίας Μια ανθρώπινη μορφή πουπαριστάνει την τρίτη τάξη κουρασμένη από τον κάματο σκυθρωπή και απο-γοητευμένη καμπουριασμένη τόσο ώστε η πλάτη να είναι σε οριζόντιαθέση βρίσκεται σε θέση υποζυγίου και στηρίζεται σε ένα μπαστούνι πουκαταλήγει σε τσάπα (σύμβολο του εργάτη) Η τρίτη τάξη κουβαλάει δύομορφές που φαίνονται να απολαμβάνουν τη θέση τους Είναι ξεκούραστεςκαι καλοντυμένες Οι μορφές αυτές αναπαριστούν φυσικά τους ευγενείςκαι τον ανώτερο κλήρο που τότε μοιράζονταν τα προνόμια και τα ανώτερααξιώματα χωρίς καμία επιβάρυνση

Εικόνα 2 ZΛ NNταβίντ οο όόρκος ττου σσφαιριστηρίου 220 IIουνίου 11789Ο πίνακας αυτός απεικονίζει την ιστορική στιγμή του όρκου των εκπροσώ-πων της αστικής τάξης στην αίθουσα του σφαιριστηρίου (1789) ότι θα παρα-χωρήσουν σύνταγμα στη Γαλλία Στην αίθουσα αυτή κατέφυγαν όταν ο βα-σιλιάς έκλεισε την αίθουσα των συνεδριάσεων της συνέλευσης των τριώντάξεων Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε μόλις δύο χρόνια μετά τα γεγονότα πουαπεικονίζει ndashδηλαδή το 1791ndash κι έτσι μεταφέρει σε εμάς άμεσα τον ενθουσι-ασμό που είχε συνεπάρει τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης Ο καλλιτέ-χνης είναι μία ηγετική φυσιογνωμία της τεχνοτροπίας του νεοκλασικισμού οΓάλλος ζωγράφος Jacques-Louis David ο οποίος είναι σύγχρονος των γε-γονότων της γαλλικής επανάστασης (γεννήθηκε στο Παρίσι το 1748) και έν-θερμος υποστηρικτής της Βλέπε επίσης την απάντηση στην ερώτηση 2του σχολικού βιβλίου

Εικόνα 3 Οπλισμένες γγυναίκες ββαδίζουν εεναντίον ττων αανακτόρων ττωνΒερσαλλιών 55 OOκτωβρίου 11789

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 35

36 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Στις 5 Οκτωβρίου 1789 έξι χιλιάδες γυναίκες του Παρισιού κυρίως οι εργά-τριες των προαστίων και οι πωλήτριες της αγοράς έχοντας μαζί τους δύοκανόνια οργάνωσαν πορεία προς τις Βερσαλλίες για να ζητήσουν από τονΛουδοβίκο ψωμί

Εικόνα 4 O ααποκεφαλισμός ττου ββασιλιά ΛΛουδοβίκου ΙΙΣΤrsquo 221 IIανουα-ρίου 11793

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1792 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo που είχε προσπαθή-σει να οργανώσει την επέμβαση ξένων μοναρχών εναντίον της επανάστα-σης καταδικάστηκε από επαναστατικό δικαστήριο σε θάνατο με την κατη-γορία για συνωμοσία κατά της δημόσιας ελευθερίας και απόπειρα κατά τηςεθνικής ασφάλειας Εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα στις 21 Ιανουαρίου 1793στην πλατεία όπου υπήρχε το άγαλμα του Λουδοβίκου ΙΕrsquo και που αργό-τερα ονομάστηκε Πλατεία της Επανάστασης

Eικόνα 5 Επαναστατικό δδικαστήριο δδικάζει έέναν εευγενήΤο παρακάτω απόσπασμα από νόμο του 1794 για τη λειτουργία των επανα-στατικών δικαστηρίων είναι χαρακτηριστικόlaquoΤο επαναστατικό δικαστήριο ιδρύθηκε για να τιμωρεί τους εχθρούς τουλαού [hellip] Η ποινή που επιβάλλεται σε όλα τα αδικήματα που εμπίπτουνστην αρμοδιότητα του επαναστατικού δικαστηρίου είναι θάνατος [hellip] Στονκατηγορούμενο δεν υποβάλλονται ερωτήσεις σε δημόσια δίκη η διαδικασίατης μυστικής ανάκρισης καταργείται ως περιττή [hellip] Αν υπάρχουν τεκμή-ρια είτε υλικά είτε ηθικά ανεξάρτητα από τη μαρτυρική απόδειξη δε θαεξετάζονται καθόλου μάρτυρες εκτός αν η διαδικασία αυτή θεωρηθεί ανα-γκαία είτε για να αποκαλυφθούν συνένοχοι είτε για άλλους ύψιστους λό-γους δημοσίου συμφέροντος13 [hellip]

Παράθεμα 1 Διακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαι ττου ππολί-τη 11789

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων ψηφίστηκε με πρόταση του Λαφαγιέτ(Lafayette) επικεφαλής της Εθνοφυλακής του Παρισιού μετά την κατάληψητης Βαστίλης Η Διακήρυξη είναι επηρεασμένη από μια αντίστοιχη αγγλικήδιακήρυξη του 1689 από το αμερικανικό σύνταγμα και βέβαια από τις ιδέ-ες του Διαφωτισμού Με τη Διακήρυξη αυτή γίνεται για πρώτη φορά στηΓαλλία λόγος σε κρατικό έγγραφο για δικαιώματα του πολίτη Αναγνώριζεσε όλους το δικαίωμα της ισότητας της ελευθερίας και το απαραβίαστο τηςιδιοκτησίας Καταργήθηκαν οι τίτλοι ευγενείας και οριζόταν ότι όλοι οι πολί-τες ήταν δεκτοί σε όλα τα αξιώματα ανάλογα με τις ικανότητές τους

Παράθεμα 2 Tα δδικαιώματα ττων γγυναικών ααγνοήθηκαν κκαι ααπό ττουςεπαναστάτες

13 Βλ Β Κρεμμυδάς Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη ελληνική ndash ευρωπαϊκή και παγκόσμια ΟΕΔΒ Γrsquo Γυμνα-σίου 1984 σελ 133

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 36

37

Η επανάσταση του 1789 αναπτέρωσε τις ελπίδες των γυναικών για τη χειρα-φέτησή τους Οι γυναίκες ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων έπαιξαν σοβαρό-τατο ρόλο σε στιγμές που κρινόταν η τύχη της επανάστασης αυτής Χαρα-κτηριστικά είναι τα λόγια του Μισελέ laquoΑν οι άντρες κυρίευσαν τη Βαστίληοι γυναίκες κατέβαλαν ολόκληρο το βασίλειοraquo Το 1791 η Ολυμπία ΝτεΓκουζ δημοσίευσε τη laquoΔιακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας και τηςπολίτιδοςraquo Η Γκουζ πρωτοστάτησε στην ίδρυση γυναικείων πολιτικών λε-σχών και στη συνέχεια όταν το επαναστατικό σύνταγμα του 1792 εξαίρεσετις γυναίκες αποτόλμησε να ανοίξει πολιτικό πόλεμο με τον Ροβεσπιέρο οοποίος την καρατόμησε στις 3 Νοεμβρίου 1793 Ο ίδιος έκλεισε τις γυναι-κείες λέσχες και απαγόρευσε στις γυναίκες laquoνα ασκούν πολιτικά δικαιώματακαι να παίρνουν ενεργό μέρος στις υποθέσεις διακυβέρνησης του κρά-τουςraquo

Παράθεμα 3 Μια σσκιαγράφηση ττου laquolaquoμέσουraquo ΙΙακωβίνουΟι Ιακωβίνοι ήταν πολιτική οργάνωση (λέσχη) της οποίας τα μέλη ανήκανστο χώρο των αδιάλλακτων επαναστατών Ονομάστηκαν έτσι με ειρωνικήδιάθεση από τους βασιλόφρονες λόγω του τόπου διαμονής τους τη μονήτων Δομινικανών μοναχών του Παρισιού στην οποία παρέμεναν οι προσκυ-νητές του Αγίου Ιακώβου κατά το ταξίδι τους προς την Ισπανία Με τηνπτώση του Ροβεσπιέρου (Ιούλιος 1794) τερματίστηκε και ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος των Ιακωβίνων

Παράθεμα 4 Ο ΡΡοβεσπιέρος γγια ττις ααρχές λλειτουργίας μμιας εεπαναστα-τικής κκυβέρνησης

Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος (1758-1794) ήταν ηγετική φυσιογνωμία τηςεπανάστασης Μετά τη σύσταση της laquoΕπιτροπής Κοινής Σωτηρίαςraquo το όνο-μά του ταυτίστηκε με την Τρομοκρατία Για τη σκληρή συμπεριφορά του κα-ταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε Η Επιτροπή σχηματίστηκε μετη συγκατάθεση της Συμβατικής Συνέλευσης με στόχο την αντιμετώπιση τό-σο της εξωτερικής απειλής (αντεπαναστατική συσπείρωση Ευρωπαίων ηγε-μόνων) όσο και της εσωτερικής (φιλοβασιλικές εξεγέρσεις στη Μασσαλίατη Λυών και την Τουλούζη)

Aστική ττάξη Οι αστοί ήταν αυτοί που ουσιαστικά επωφελήθηκαν από τηνεπανάσταση καθώς απέκτησαν πέρα από την οικονομική επιρροή πουείχαν προεπαναστατικά και πρόσβαση στην πολιτική εξουσία Πρόκειταιόμως για μια μεγάλη κοινωνική ομάδα η οποία στο εσωτερικό της διαχω-ρίζεται σε υποομάδες διακριτές μεταξύ τους με κριτήριο την οικονομικήεπιφάνεια και το κοινωνικό γόητρο Μια πρώτη ομάδα αποτελούν οιμεγαλοαστοί στους οποίους κατατάσσονται οι τραπεζίτες οι βιομήχα-νοι οι μεγαλοκτηματίες και οι επιχειρηματίες Όλοι αυτοί πλουτίζουν με

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 37

το εμπόριο και έχουν τη δυνα-τότητα εξαγοράς τίτλων ευγε-νείας Μια δεύτερη ομάδα συ-γκροτούν τα μεσοαστικά στρώ-ματα στα οποία κατατάσσονταιοι ελεύθεροι επαγγελματίες ndash ια-τροί δικηγόροι κάndash οι βιοτέ-χνες οι καταστηματάρχες Τέ-λος έχουμε τους μικροαστούςδηλαδή τους τεχνίτες τους μι-κροβιοτέχνες και άλλους μικρο-επαγγελματίες που βρίσκονταιπιο κοντά στις λαϊκές τάξεις

laquoAβράκωτοιraquo Ήταν οι φτωχοί τωνπόλεων οι μάζες του Παρισιούκαι των άλλων αστικών κέντρωνπου ένιωθαν πρώτοι από όλουςτην έλλειψη των αγαθών καιτην ακρίβεια Ήταν ανεξάρτη-τοι εργάτες τεχνίτες μικροκα-ταστηματάρχες πλανόδιοι πω-λητές και εξαρτημένοι εργάτεςΣε αυτούς προστέθηκαν μικροκακοποιά στοιχεία καθώς και ζητιάνοι πουείχαν έρθει στις πόλεις μαζικά Όλοι αυτοί ζητούσαν με επιμονή τηνεπέμβαση της κυβέρνησης για την κατανομή των διαθέσιμων τροφίμωνκαι αγαθών Επιδίωκαν την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων καιτην αναδιανομή των γαιών Δεν ήταν δηλαδή κατά της ατομικής ιδιοκτη-σίας απεναντίας επιδίωκαν και αυτοί να αποκτήσουν με κάποιον τρόποπεριουσιακά στοιχεία Τέλος υποστήριζαν τον άμεσο έλεγχο της κυβέρ-νησης από τον λαό σε συνελεύσεις μαζικές

Λέσχες Έχουν χαρακτηριστεί ως πυρήνες άτυπης εξουσίας κάτι που δεί-χνει το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος τους στη διάρκεια της εδραίωσηςτου επαναστατικού καθεστώτος Ήταν πολιτικές οργανώσεις που έπαιρ-ναν ενεργό μέρος τόσο στις δημοτικές υποθέσεις όσο και στην εντεινό-μενη πάλη για την εξουσία Οι λέσχες ασκούσαν πίεση στις αρχές έλεγ-χαν τους δημόσιους άντρες και εξαπέλυαν σφοδρή κριτική στους αρι-στοκράτες Οι λέσχες διέδωσαν συστηματικά τις βασικές αρχές και επι-διώξεις της επανάστασης και δημιούργησαν ένα κοινό που μπορούσε νακινητοποιηθεί εύκολα

Γιρονδίνοι Κατηγορούνταν στη δεύτερη φάση της επανάστασης για διστα-κτικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ταλάνιζε τη χώρακαι το επαναστατικό καθεστώς και για υπερβάλλοντα ενδοτισμό απέναντιστους μοναρχικούς Μεταξύ Ιακωβίνων και Γιρονδίνων είχε ξεσπάσει θα-

38 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Η Μαρία Αντουανέτα βαφτίστηκε με τοόνομα Μαρία Αντωνία Ιωσηφία Ιωάνναδούκισσα της Αυστρίας Ήταν το 15οκαι τελευταίο παιδί της αυτοκράτειραςΜαρίας Θηρεσίας και του αυτοκρά-τορα Φραγκίσκου Αrsquo της Αυστρίας Ογάμος της Μαρίας Αντουανέτας με τονμετέπειτα Λουδοβίκο ΙΣΤrsquo βασιλιά τηςΓαλλίας ήταν από νωρίς στα σχέδιατης Μαρίας Θηρεσίας που απέβλεπεστο να φέρει την πολυπόθητη ειρήνηανάμεσα στη Γαλλία και στην ΑυστρίαΣτη γαλλική βασιλική αυλή όμως ηΜαρία Αντουανέτα συνάντησε δυσκο-λίες στο να γίνει αποδεκτή εξαιτίαςκυρίως της επίδοσής της σε τρομερέςσπατάλες για ρούχα φορέματα καικομμώσεις Έχει υπολογιστεί ότι ξό-δευε κάθε μήνα 15000 λίβρες (75000ευρώ περίπου) την ίδια στιγμή που έναμεγάλο μέρος του γαλλικού πλη-θυσμού πέθαινε από την πείνα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 38

39

νάσιμη διαμάχη για τον έλεγχο της εξουσίας η οποία έληξε το καλοκαίριτου 1793 με επικράτηση των Ιακωβίνων

Ορεινοί Είναι οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι που αποκλήθηκαν έτσι (montagnards)επειδή κατείχαν τις υψηλές θέσεις της αριστερής πτέρυγας στο αμφιθε-ατρικό βουλευτήριο Οι Ορεινοί υποστήριζαν την ανάγκη της παραδειγ-ματικής τιμωρίας του μονάρχη (εκτελέστηκε τελικά με ομόφωνη από-φαση της συνέλευσης ως ένοχος εσχάτης προδοσίας τον Ιανουάριο του1793) και την κατοχύρωση του αβασίλευτου πολιτεύματος

Συμβατική σσυνέλευση Η Συμβατική συνέλευση είναι η τρίτη στη σειρά επα-ναστατική συνέλευση Η πρώτη πράξη της Συμβατικής ήταν η κατάργησητης βασιλείας και η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας Πρόκει-ται λοιπόν για μία Αναθεωρητική συνέλευση Στη σύνθεση της Συμβατι-κής τη δεξιά πτέρυγα την αποτελούσαν οι Γιρονδίνοι το κέντρο οι Πεδι-νοί και την αριστερή πτέρυγα οι Ορεινοί οι οποίοι κυριάρχησαν το καλο-καίρι του 1793 Ηγέτες των Ορεινών ήταν ο Νταντόν ο Μαρά και ο Ροβε-σπιέρος Η laquoαριστερότερηraquo (=ριζοσπαστικότερη) σύνθεση της Συμβατι-κής σφράγισε την κρισιμότερη και οξύτερη φάση της επανάστασης bull Κρισιμότερη φάση επειδή η Συμβατική αποφάσισε τη συνέχιση του

πολέμου τα χρόνια 1793-1794 με αποτέλεσμα να δημιουργηθείσυνασπισμός ολόκληρης της Ευρώπης εναντίον της Γαλλίας

bull Οξύτερη φάση επειδή η Συμβατική φέρθηκε με σκληρότητα απέναντιστην αριστοκρατία και τους αντεπαναστάτες και εγκαινίασε την περί-οδο της Τρομοκρατίας (Ιούνιος 1794)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1Συμβατική συνέλευση

Μάιος 1789 - Σεπτ 1791 Σεπτ 1792 - Οκτ 1795

Νομοθετική συνέλευση rarrrarr

Οκτ 1791 - Σεπτ 1792

Συντακτική συνέλευση rarrrarr

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 39

Η ττρίτη κκαι ττελευταία φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((1794-1799)

Μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου οι Θερμιδοριανοί οι οποίοι αποτε-λούσαν τη μετριοπαθή πτέρυγα της επανάστασης απέκτησαν τον έλεγ-χο της Συμβατικής συνέλευσης (πήραν το όνομά τους από τον μήνα στονοποίο επικράτησαν τον Θερμιδόρ)

H επανάσταση επέστρεψε στις αρχικές μετριοπαθείς θέσεις της Οι Θερμιδοριανοί ψήφισαν νέο σύνταγμα (1795) Η εκτελεστική εξουσία ανατέθηκε στο Διευθυντήριο ένα πενταμελές

συμβούλιο Το Διευθυντήριο για να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατά-σταση ενίσχυσε τους στρατηγούς που αναδείχτηκαν την εποχή της επα-νάστασης

Η εεποχή ττου ΝΝαπολέοντα 11799-1815

Στις 9 Νοεμβρίου 1799 ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσίαμε τη συγκατάθεση του Διευθυντηρίου

Τα laquolaquoπροτερήματαraquo ττου ΝΝαπολέοντα κκαι ηη laquolaquoαναρρίχησήraquo ττου σστα ααξιώματα

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν ο πιο ικανός και ο πιο λαοφιλής απόόλους τους Γάλλους στρατηγούς

Έδειχνε ικανός να δημιουργήσει ένα σταθερό καθεστώς στο εσωτερικότης χώρας

Ήταν ο ηγέτης που θα μπορούσε να εδραιώσει τη γαλλική κυριαρχίαστην Ευρώπη

Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος (1799-1804) και αργότεραΑυτοκράτορας (1804-1815) Kυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης μολο-νότι το πολίτευμα τυπικά δεν άλλαξε

4Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜raquo)

trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ (UgraveˆOacuteOacuteEgraveIcircEumlUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot) ndashparamiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml

prod UgraveAcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot EcirciquestUcircEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1794-1799) IcircmiddotEgrave Euml AcircOcircmacrlsaquo

UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot (1799-1815)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 40

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η εεσωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Ο Ναπολέων εφάρμοσε μια σειρά από μεταρρυθμίσειςbull στη διοίκησηbull στην εκπαίδευσηbull στην οικονομία

Κύριοι στόχοι του ήταν bull να ελέγξει την κρατική μηχανή καιbull να την καταστήσει περισσότερο αποτελεσματική

Το 1804 θεσπίστηκε ένας νέος νομικός κώδικας ο Ναπολεόντειος Κώδι-κας στον οποίο διατηρούνταν με τη μορφή νόμων ορισμένες αρχές τηςγαλλικής επανάστασης Ο Ναπολεόντειος Κώδικας διαδόθηκε σε ολό-κληρη την Ευρώπη και αποτελεί έως και σήμερα τη βάση του νομικούσυστήματος πολλών ευρωπαϊκών κρατών

Η εεξωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Η Γαλλία του Ναπολέοντα bull Αντιμετώπισε όλες τις σημαντικές ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχήςbull Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπηςbull Δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας σε πολλές περιοχές

της Ευρώπης Ο Ναπολέων θεώρησε την Αγγλία ως τον κυριότερο αντίπαλό του και

εφάρμοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισμό Ο ηπειρωτικός απο-κλεισμός συνίσταται στην απαγόρευση της διακίνησης των αγγλικώνεμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια

Η Αγγλία σε αντίποινα εφάρμοσε τον θαλάσσιο αποκλεισμό εμποδίζο-ντας πλοία να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές

Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισε την αντίδρα-σηbull των ευγενών και του ανώτερου κλήρου που επιδίωκαν την επανα-

φορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους bull των λαϊκών στρωμάτων που επιβαρύνονταν οικονομικά και δυσφο-

ρούσαν από την ξένη κυριαρχία Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία Ο γαλλικός

στρατός έφτασε μέχρι τη Μόσχα αλλά αποδεκατίστηκε από το βαρύρωσικό χειμώνα και τις ασθένειες Στη συνέχεια ένας νέος ευρωπαϊκόςσυνασπισμός επιφέρει καίριο πλήγμα στη Γαλλία στη μάχη της Λιψίας το1813 Η μάχη του Βατερλό το 1815 σήμανε το τέλος της κυριαρχίας τουΝαπολέοντα

Γαλλική εεπανάσταση κκαι εεποχή ττου NNαπολέοντα μια ααποτίμηση

Η περίοδος 1789-1815 αποτελεί τομή στην παγκόσμια ιστορίαbull Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσίαbull Τα συμφέροντά της προωθήθηκαν με μεταρρυθμίσεις

41ENOTHTA 4

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 41

42 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

bull Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και ως έναβαθμό δικαιώθηκαν

bull Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπηbull Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει

να συμπίπτουν και γεννήθηκε η σύγχρονη ιδέα της πατρίδαςbull Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτοςbull Τα προνόμια καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι οι άνθρω-

ποι έχουν τα ίδια δικαιώματαbull Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε απο-

κλειστική πηγή εξουσίαςbull Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήματα που επηρέασαν την παγκόσμια

ιστορία φιλελευθερισμός εθνικισμός κοινωνικός ριζοσπαστισμόςσοσιαλισμός

Το σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Τα θθέματα ττου ΣΣυνεδρίου ττης ΒΒιέννης ((1814-1815)

Οι νικητές του Ναπολέοντα συγκάλεσαν το συνέδριο της Βιέννης (Σε-πτέμβριος 1814 - Ιούνιος 1815) Στο συνέδριο τους απασχόλησανbull η επαναχάραξη των συνόρωνbull η ανασυγκρότηση της απολυταρχίαςbull η καταστολή των επαναστατικών ιδεών

Στη Γαλλία αποκαταστάθηκε το πολίτευμα και τα σύνορα επανήλθαν σταόρια του 1789

Η ΙΙερή ΣΣυμμαχία κκαι ηη ΠΠαλινόρθωση ((1815-1830)

Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία η οποία απαρτιζόταναπό τη Ρωσία την Αυστρία και την Πρωσία Οι χώρες αυτές αποτελού-σαν τα προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης

Όλοι σχεδόν οι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνουςτους Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Παλινόρθωση

Όμως οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης και του Διαφωτισμού (ελευθε-ρία ισότητα εθνική αυτοδιάθεση) είχαν αποκτήσει τεράστια απήχησηστους ευρωπαϊκούς λαούς και δεν επηρεάστηκαν από την ανασύστασητων προεπαναστατικών θεσμών

1795-1799 Tο Διευθυντήριο ασκεί την εξουσία1795 Οι Θερμιδοριανοί ψηφίζουν νέο σύνταγμα1799 Ο Ναπολέων καταλαμβάνει την εξουσία

2ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία) εναντίον της Γαλλίας

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 42

KE

ΦA

ΛA

IO

1

43ENOTHTA 4

1799-1804 O Nαπολέων Πρώτος Ύπατος1803 O Nαπολέων ξαναρχίζει πόλεμο εναντίον της Aγγλίας1804 Ναπολεόντειος Κώδικας1805 3ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Αυστρία Ρωσία Νεάπολη Σουηδία) Μεγάλη νίκη του Ναπολέοντα στο Αούστερλιτς

1806 Ηπειρωτικός αποκλεισμός εναντίον της Αγγλίας 4ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Ρωσία Πρωσία)1809 Ήττα της Αυστρίας στον πόλεμο με τη Γαλλία

5ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον τηςΓαλλίας (Αγγλία Αυστρία)

1812 Εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία οι Γάλλοι έχα-σαν 600000 περίπου άνδρες

1813 6ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία Πρωσία) νικά τους Γάλλους στη Λιψία

1815 Ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό (Βέλγιο) Συνέδριο της Βιέννης και ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας

(Ρωσία Αυστρία Πρωσία)1821 Ο Ναπολέων πεθαίνει εξόριστος στο νησί Αγία Ελένη

1 ΜΜέχρι ττο 11789 ηη δδιαχείριση ττης ππολιτικής εεξουσίας ααποτελούσε ππρονόμιοτου ββασιλιά ΠΠοιες άάλλες κκοινωνικές δδυνάμεις εεισήλθαν σστο ππολιτικό σσκη-νικό μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ΠΠοιες ήήταν οοι εεπιδιώξεις κκαι οο ρρόλος ττους

Η γαλλική επανάσταση έφερε στο πολιτικό προσκήνιο την αστική τάξη αλλάκαι τη μεγάλη μάζα των λαϊκών στρωμάτων Η αστική τάξη κατέκτησε τηνπολιτική εξουσία και μαζί με την οικονομική της επιρροή κυριάρχησε στηνκοινωνία Ο ρόλος της από δω και στο εξής θα είναι κυρίαρχος καθοδηγητι-κός για τις άλλες κοινωνικές τάξεις στις οποίες θα επιβληθεί οικονομικά καιιδεολογικά Αιτία γιrsquo αυτό ήταν ότι τα ανώτερα οικονομικά στρώματα τηςαστικής τάξης αναρριχήθηκαν στην κοινωνική πυραμίδα και κατέκτησανεντέλει την εξουσία Σταδιακά η αστική τάξη υιοθέτησε αντιδραστικές θέ-σεις μια και στο εξής κάθε αλλαγή κάθε νέα διεκδίκηση από αυτούς πουένιωθαν κοινωνικά αδικημένοι θα έβλαπτε τα συμφέροντά της

Από την άλλη μεριά τα λαϊκά στρώματα οι μάζες βγήκαν από το παρα-σκήνιο της ιστορίας και αποδείχτηκε ότι μπορούσαν να έχουν έναν αποφα-σιστικό δυναμικό ρόλο στις εξελίξεις μπορούσαν να στηρίξουν νέες ιδεο-λογίες και να αλλάξουν καθεστώτα τα οποία μέχρι τότε φάνταζαν εδραιω-μένα από τη Θεία Πρόνοια Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη τηςιστορίας και καθιερώθηκε ως η μοναδική νόμιμη πηγή εξουσίας Οι υπήκοοιαπέκτησαν δικαιώματα και μετατράπηκαν σε πολίτες Κύρια επιδίωξη των

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 43

κατώτερων οικονομικά στρωμάτων ήταν η αναδιανομή του πλούτου η κοι-νωνική δικαιοσύνη η κατάργηση προνομίων και τελικά η εδραίωση κοινω-νιών ισότητας και ελευθερίας

Εικόνα-Xάρτης 1 Η EEυρώπη ττο 11812 ττην εεποχή ττης ππαντοδυναμίαςτου NNαπολέοντα

Το 1812 ο Ναπολέων έκανε το λάθος να κηρύξει τον πόλεμο στη ΡωσίαΜέχρι τότε ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στην Ευρώπη Από το 1797 κυριαρ-χούσε στη βόρεια Ιταλία και στο Ιόνιο πέλαγος Είχε υποτάξει την Αυστρίατο 1805 (μάχες στο Ουλμ και στο Αούστερλιτς) και την Πρωσία το 1806(μάχες στην Ιένα και στο Αούερστεντ) Είχε αποσπάσει την Πολωνία από τηδιαλυμένη Πρωσία και είχε επίσης καταλάβει την Πορτογαλία και την Ισπα-νία (1806-1807) Με την ειρήνη του Τιλσίτ το 1807 είχε ουσιαστικά μοιράσειτην Ευρώπη στα δύο μαζί με τον τσάρο Αλέξανδρο Αrsquo Τις περισσότερεςκατακτημένες χώρες ο Ναπολέων τις είχε οργανώσει σε βασίλεια και τις είχεδώσει σε συγγενείς του με σκοπό να περιβάλει το κράτος του με υποτελήβασίλεια της εμπιστοσύνης του ο αδελφός του Λουδοβίκος έγινε βασιλιάςτου ενωμένου βασιλείου του Βελγίου και της Ολλανδίας ο αδελφός τουΙωσήφ έγινε βασιλιάς της Νεάπολης και αργότερα της Ισπανίας ενώ ο γιοςτου ονομάστηκε βασιλέας της Ρώμης

Εικόνα 2 ΖΛ ΝΝταβίντ ΟΟ ΝΝαπολέων δδιασχίζει ττις ΆΆλπεις(Αναφορικά με το πορτρέτο του μεγάλου στρατηλάτη θα πρέπει να σημειω-θεί ότι περιβάλλεται με μια ατμόσφαιρα μύθου καθώς ο Ναπολέων δεδέχτηκε σχεδόν ποτέ να ποζάρει για έναν ζωγράφο Τα πορτρέτα του είναισχεδόν όλα φτιαγμένα από μνήμης Εδώ πάντως ο ζωγράφος έχει αποδώ-σει με μεγαλοπρέπεια τον Ναπολέοντα)

Ο Ναπολέων ως αρχιστράτηγος από το 1795 ανέλαβε την ηγεσία τουπολέμου εναντίον των Αυστριακών Με πρότασή του αποφασίστηκε ηεκστρατεία στην Ιταλία τμήματα της οποίας βρίσκονταν υπό αυστριακήκατοχή Με κεραυνοβόλα προέλαση (Απρίλιος 1796) διέσπασε τις δυνάμειςτης Αυστρίας και της Σαρδηνίας που ήταν σύμμαχός της και έφθασε στοΜιλάνο όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής Έπειτα ο Ναπολέων στράφηκεπρος το βορρά και έφτασε σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από τη Βιέννηόταν η Αυστρία ζήτησε ανακωχή Το 1797 υπογράφτηκε η συνθήκη τουΚαμποφόρμιο με την οποία περιήλθαν στη Γαλλία τα περισσότερα εδάφηπου είχαν κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου Η Αυστρία αναγκά-στηκε να παραχωρήσει στη Γαλλία τη Λομβαρδία την οποία οι Γάλλοι ονό-μασαν laquoεντεύθεν των Άλπεων Γαλατίαraquo Με τη συνθήκη αυτή επίσης διαλύ-θηκε η laquoΓαληνοτάτη Δημοκρατίαraquo της Βενετίας και τα ελληνικά νησιά τουΙονίου που μέχρι τότε βρίσκονταν υπό βενετική κατοχή αποδόθηκαν στηΓαλλία

44 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 44

KE

ΦA

ΛA

IO

1

45ENOTHTA 4

Eικόνα-Xάρτης 3 Η ΕΕυρώπη ττο 11815 μμετά ττην ήήττα NNαπολέοντα κκαιτο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Οι νικήτριες δυνάμεις Ρωσία Πρωσία Αγγλία επανέφεραν την παλαιά τάξηπραγμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη Χάραξαν δηλαδή τα προεπαναστα-τικά σύνορα και αποκατέστησαν τα απολυταρχικά καθεστώτα Το τελευταίοφαινόμενο ονομάστηκε Παλινόρθωση Επίσης καθιέρωσαν δύο βασικές αρ-χές ως κανόνες του διεθνούς δικαίου α) την αρχή της ισορροπίας των δυ-νάμεων και β) την αρχή της νομιμότητας Τέλος το συνέδριο χώρισε τηνΕυρώπη σε τρεις ζώνες επιρροής αυστριακή ρωσική πρωσική

Παράθεμα 1 Η γγαλλική εεπανάσταση δδίδαξε σστους λλαούς ννα ααντιστέκο-νται σστους ττυράννους

Η γαλλική επανάσταση έγινε αντιληπτή από τους λαούς της Ευρώπης σανένα μεγάλο πλήγμα κατά της δύναμης και του κύρους της απολυταρχίας καιτην υποδέχτηκαν laquoσαν την αυγή της κοινωνικής δικαιοσύνης14raquo Η γαλλικήεπανάσταση με φανατικούς οπαδούς σε ολόκληρη την Ευρώπη ασκούσεμιαν ακαταμάχητη έλξη σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη θεωρούσετο laquoμεγάλο έθνοςraquo (= τη Γαλλία) ως φάρο νέων ιδεών Στις νέες αυτές ιδέεςσυγκαταλέγονται η κατάρρευση του δεσποτισμού ως αναχρονιστικούθεσμού η προβολή και η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών η κα-τάργηση των προνομίων των λίγων και η αρχή της κυριαρχίας του έθνουςπου εξισωνόταν με τον λαό

Παράθεμα 2 Ο ΘΘεόδωρος ΚΚολοκοτρώνης γγια ττη γγαλλική εεπανάστασηΗ γαλλική επανάσταση βρήκε πολλούς υποστηρικτές ανάμεσα στους Έλλη-νες και οι συνεχείς επιτυχίες του Ναπολέοντα στην Ευρώπη αναπτέρωσαντις ελπίδες τους για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας Οι Γάλλοιπάτησαν σε ελληνικό έδαφος για πρώτη φορά το 1797 όταν μετά τη διά-λυση της ενετικής δημοκρατίας τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στη γαλλική επιρ-ροή Οι κάτοικοι των Ιόνιων νησιών επιφύλαξαν θερμή υποδοχή στους αφι-χθέντες Γάλλους συνδυάζοντας τον ερχομό τους με την κατάργηση τωνπρονομίων των ευγενών και το κάψιμο του Libro drsquo Oro της Χρυσής Βίβλουόπου ήταν καταγεγραμμένα τα ονόματα της αριστοκρατίας Στα νησιά αυτάλίγο αργότερα θα ανδρωθεί το αγωνιστικό και φιλελεύθερο φρόνημα ενόςεκ των ηγετών της ελληνικής επανάστασης του Θ Κολοκοτρώνη ΣτηΖάκυνθο θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και θα υπηρετήσει προεπαναστατικάστο Ελληνικό Σύνταγμα του αγγλικού στρατού

Παράθεμα 3 Η γγαλλική εεπανάσταση γγέννησε ττον δδημοκρατικό ππατριω-τισμό

Πριν τη γαλλική επανάσταση οι μονάρχες αποτελούσαν σημεία αναφοράςγια τις εθνικές ομάδες της Ευρώπης Οι πολιτικές ιδέες της επανάστασης

14 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους laquoΟ ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (1669-1821) Τουρκοκρατία ndash Λατινο-κρατίαraquo τόμ ΙΑrsquo Αθήνα 1975 σελ 367

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 45

46 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

δημιούργησαν την έννοια του έθνους την οποία συγκροτούσε το σύνολοτων πολιτών δηλαδή άτομα με υπευθυνότητα και συνείδηση των καθηκό-ντων και των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου Τοέθνος εκφράζοντας πλέον ολόκληρο τον λαό που είχε αποκτήσει δικαιώ-ματα και ελευθερίες προτάθηκε ως ενοποιητική δύναμη και ως το προαπαι-τούμενο για την ίδρυση εθνικού στρατού Η έννοια του έθνους καθιερώθηκεως ανώτατη πηγή όλων των εξουσιών

Θερμιδοριανοί Oνομάζονται οι μετριοπαθείς που κυριάρχησαν στη Συμβα-τική συνέλευση μετά τον θάνατο Ροβεσπιέρου Στις 9 Θερμιδόρ τουέτους II σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο δηλαδή στις 27 Ιουλίου 1794 ηΣυμβατική ψήφισε την καταδίκη του Ροβεσπιέρου Από το σημείο αυτόάρχισε η επιστροφή της επανάστασης στη μετριοπάθεια και στον φιλε-λευθερισμό της (μεγαλο)αστικής τάξης Κυβέρνηση σχημάτισαν οι μετρι-οπαθείς Πεδινοί αυτοί που αποτελούσαν το κέντρο της Συμβατικής καιονομάστηκαν Θερμιδοριανοί Οι Θερμιδοριανοί προχώρησαν στην ανα-διοργάνωση του κράτους με ένα νέο σύνταγμα το 1795 Το σύνταγμα έ-δινε όμως δικαίωμα ψήφου μόνο στους εύπορους και άφηνε τον λαόστο περιθώριο Οι Θερμιδοριανοί γενικά οργάνωσαν αυτό που έχει απο-κληθεί ως laquoφιλελεύθερη αντεπίθεσηraquo αποκατάσταση της θρησκευτικήςκαι οικονομικής ελευθερίας κατάργηση των κυριότερων επαναστατικώνέκτακτων νόμων καταδίωξη των πιο φανατικών οπαδών της Τρομοκρα-τίας

Ναπολεόντειος ΚΚώδικας Το 1804 ο Ναπολέων εξέδωσε έναν νέο αστικόκώδικα που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Ναπολεόντειος Κώδικας Οκώδικας αυτός ενσταλάζει στη γαλλική κοινωνία αστικές μετριοπαθείςαντιλήψεις και ερμηνεύεται ως μία προσπάθεια του Ναπολέοντα να εξα-σφαλίσει τη στήριξη της αστικής τάξης για το καθεστώς του (το 1802είχε αναγορευθεί ισόβιος ύπατος) Οι θεσμοί που δημιούργησε ο νέοςαστικός κώδικας τύγχαναν της αποδοχής της αστικής τάξης αλλά πέρααπό αυτό ενοποιούσαν κατά κάποιον τρόπο τη γαλλική νομοθεσία Οιγαλλικοί νόμοι την εποχή εκείνη απέρρεαν από μια συμπαράθεση εθίμωντου παλαιού καθεστώτος και νέων ψηφισμάτων των επαναστατικών συνε-λεύσεων (κείμενα συχνά ψηφισμένα εσπευσμένα και χωρίς μεγάλη φρο-ντίδα15) Ουσιαστικά δηλαδή ο αστικός κώδικας του Ναπολέοντα απο-τελούσε έναν συμβιβασμό του παλαιού καθεστώτος και της επανάστα-σης

Ειδικότερα ο αστικός κώδικας προώθησε και εδραίωσε την αρχή τουκοσμικού κράτους Διατήρησε τις αρχές του 1789 στις οποίες είναι προ-σκολλημένη η αστική τάξη (ατομική ελευθερία κατάργηση φεουδαλικώνδικαιωμάτων ελευθερία εργασίας) και επιβεβαίωσε τον απαραβίαστο

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

15 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης (1994) Αθήνα 1997 τόμ I σελ 503

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 46

KE

ΦA

ΛA

IO

1

47ENOTHTA 4

χαρακτήρα της ιδιοκτησίας Τα περισ-σότερα άρθρα μάλιστα αναφέρο-νταν στον ορισμό στη διατήρηση καιστην προστασία της περιουσίας ndash ει-δικά της αστικής περιουσίας16 Απο-καθιστούσε όμως και αρχές του πα-λαιού καθεστώτος όπως είναι η εξου-σία του άντρα μέσα στην οικογένεια ήη μη απαγόρευση της δουλείας γιατις αποικίες όπου είχαν σημειωθείεξεγέρσεις Ο Αστικός Κώδικας επι-βλήθηκε από το 1807 στα κράτη πουπερνούσαν στη γαλλική κυριαρχία(Πορτογαλία Ισπανία Ιταλία γερμανι-κές χώρες) Αυτό επέφερε την εδραί-ωση της πολιτικής ισότητας της θρη-σκευτικής ελευθερίας της εξάλειψηςτων συντεχνιών και της κατάργησηςτων φεουδαρχικών δικαιωμάτων σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η μμάχη ττου ΒΒατερλό 118 ΙΙουνίου1815Η μάχη ξεκίνησε στις 11 τοπρωί και ολοκληρώθηκε στις 9το βράδυ 191300 στρατιώτεςαπό τρεις διαφορετικούς στρα-τούς πολέμησαν και ένας στουςτέσσερις (48500 άντρες) σκο-τώθηκε ή τραυματίστηκε βαριάσε μία από τις πιο αιματηρέςμάχες της ιστορίας Ο γαλλικόςστρατός του Ναπολέοντα με δύ-ναμη 72000 άντρες πολέμησεεναντίον του αγγλο-ολλανδικούστρατού του Wellington (67000άντρες) και του πρωσικού στρα-τού του Blucher (52300 άντρες)

16 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 50

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 47

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 48

Η ΕΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΤΟΥ 11821ΣΤΟ ΠΠΛΑΙΣΙΟ ΤΤΗΣ ΑΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΤΩΝ

ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΙΔΕΩΝ ΚΚΑΙ ΤΤΟΥΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΣΤΗΝ ΕΕΥΡΩΠΗ

2 Kεφάλαιο Δεύτερο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 49

5Eνότητα

Οικονομικοί κκαι κκοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Οικονομικοί μμετασχηματισμοί Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή στην περιοχή που

έλεγχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδωσε την ευκαιρία στους υπηκόουςτης αυτοκρατορίας Έλληνες Εβραίους και Αρμένιους να διακριθούνστο εμπόριο και στη ναυτιλία

Ειδικά οι Έλληνες πλοιοκτήτες εκμεταλλεύτηκανbull Τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Επέτρε-

πε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά τουBοσπόρου

bull Τους ναπολεόντειους πολέμους (1797-1815) Είχαν ως συνέπεια τηνπεριορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο

Αποτελέσματα ττης εευνοϊκής σσυγκυρίας γγια ττους ΈΈλληνες

Οι Έλληνες έλεγχαν σημαντικό μέρος του εμπορίου Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα (Θεσσα-

λονίκη Γιάννενα Σμύρνη Χίος) Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες

Κοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Η στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στην επανάστασηbull Η ορθόδοξη εκκλησία που είχε αναγνωριστεί από την οθωμανική

διοίκηση ως η ηγεσία των υπόδουλων χριστιανών εναντιωνόταν στιςιδέες του Διαφωτισμού επειδή η επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο τηνηγετική της θέση ανάμεσα στους υπόδουλους αλλά όπως πίστευε καιτον ελληνισμό γενικότερα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

15Ocirc˜ middotEgrave - 1821 OıˆIgravemiddot-OacuteEgraveIcirclsaquo Icirc˘UacuteEgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

1750-1820 iexclAcircOcircAcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircfi˜centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜OEgraveIcircOcircOacuteOcircIgraveEgraveIcirclsaquo middotIcircIgravelsaquo AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcirclsaquo˜ UgraveiquestIacuteEuml˜

1821 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml

O AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgravefi˜ middotfi Ugravemiddot IgravecurrenUcircmiddot UgraveOcirc˘18Ocirc˘ middotEgrave currenˆ˜ UgraveEgrave˜ middotUacutemacrcurren˜ UgraveOcirc˘ 19Ocirc˘ middotEgrave

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 50

51

bull Ορισμένοι κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις και κινή-θηκαν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία

Οι Φαναριώτεςbull Ήταν Έλληνες από παλιές αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν

στην Κωνσταντινούποληbull Ήταν μορφωμένοι (γνώριζαν ξένες γλώσσες έκαναν σπουδές στη

Δύση) και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκησηbull Τον 18ο αι διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες η-

γεμονίες μέχρι την έναρξη της ελληνικής επανάστασης

Οι προεστοίbull Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους

φόρους τους οποίους απέδιδαν στην οθωμανική διοίκηση bull Είχαν πολιτική εμπειρία μεγάλες περιουσίες και κάποια πολιτική επιρ-

ροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδεςbull Bελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση και ενδιαφέρονταν για τη

διάδοση των νεωτερικών ιδεών Για να το πετύχουν αυτό ίδρυανσχολεία τύπωναν βιβλία περιοδικά εφημερίδες και χορηγούσανυποτροφίες

Οι κλέφτες και οι αρματολοίbull Οι κλέφτες ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά είτε από δική

τους επιλογή είτε επειδή αναγκάζονταν bull Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό

αλλά και λόγω φόβου bull Οι κλέφτες θεωρήθηκαν πρότυπο ανυπότακτης στάσης και υμνήθη-

καν στα δημοτικά τραγούδια bull Οι αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική

διοίκηση για την τήρηση της τάξης

Οι αγρότεςbull Ξεπερνούσαν το 80 του πληθυσμού Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιω-

τικά (τσιφλίκια) κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους bull Η ζωή τους ήταν δύσκολη και στερημένη

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και στη ναυτιλίαbull Με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου οι απασχο-

λούμενοι στις δραστηριότητες αυτές ολοένα και αυξάνονταν

Κινήματα εεναντίον ττης οοθωμανικής κκυριαρχίας

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Έλληνες έστρεψαν τις ελπίδες τους γιααπελευθέρωση στη Ρωσία Η Ρωσία είχε κοινά με τους Έλληνες συμφέ-ροντα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ήταν ομόδοξη

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 51

52 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση στην Πελοπόν-νησο Το κίνημα (Oρλοφικά) απέτυχε και η επανάσταση καταπνίγηκεεπειδήbull Η κινητοποίηση των Ελλήνων δεν ήταν η απαιτούμενηbull Οι Ρώσοι επικεφαλής των οποίων ήταν οι αδερφοί Oρλόφ συμμετεί-

χαν με μικρό αριθμό πολεμικών πλοίων Παρόμοια τύχη είχε και μία άλλη απόπειρα της Ρωσίας να ξεσηκώσει τους

Έλληνες Ο Λάμπρος Κατσώνης απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας προ-σπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου

Οι Σουλιώτες τέλος συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνωναλλά το 1803 υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους

Ο ΝΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός

Ο ελληνισμός μέσω αρχικά των παροικιών ήρθε σε επαφή με τις ιδέεςτου Διαφωτισμού Οι έμποροι και οι Έλληνες ταξιδιώτες έγιναν οι φορείςδιάδοσης αυτών των ιδεών στον ελληνικό χώρο Η εκπαίδευση συνδέ-θηκε με τον αγώνα για την ελευθερία

Προσδιορισμός ττου ΝΝεοελληνικού ΔΔιαφωτισμού

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα που επιδίωκε τη διάδοσητων διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογικήπροετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας

Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρ-χικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνι-σμού (Σμύρνη Γιάννενα Χίος)

Κύριες ιιδέες ττων ΕΕλλήνων δδιαφωτιστών

Οι Έλληνες διαφωτιστές θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τονσυνέδεσαν με τον αγώνα για ελευθερία

Πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις θετικές επιστήμεςνα γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και να υπηρετεί την προοπτική του αγώναγια ελευθερία

Η ααντίδραση σστις ιιδέες ττου δδιαφωτισμού

Όλες οι θέσεις των Ελλήνων διαφωτιστών δεν ήταν καθολικά αποδεκτέςΣυντηρητικοί λόγιοι που συνδέονταν με την εκκλησία απέρριπταν τις δια-φωτιστικές ιδέες και θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση έπρεπε να βασίζεταιπάνω σε εκκλησιαστικά κείμενα και σε αρχαΐζουσα γλώσσα

Οι κκυριότεροι εεκπρόσωποι ττου ννεοελληνικού δδιαφωτισμού

Ανάμεσα στους λόγιους διαφωτιστές που ξεχώρισαν ήταν Ο Ρήγας ΒΒελεστινλής Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρα-

τίας που θα απλωνόταν σε όλη τη Bαλκανική και θα αντικαθιστούσε την

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 52

53

Οθωμανική Aυτοκρατορία Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήτανέντονα επηρεασμένο από τις ριζοσπαστικές ιδέες των Γάλλων Iακωβί-νων Ο Ρήγας πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του

Ο Αδαμάντιος ΚΚοραής Θεωρούσε ότι οι Έλληνες θα πρέπει πρώτα ναμορφωθούν για να κερδίσουν την ελευθερία τους Όσον αφορά τη γλώσ-σα δεν αποδεχόταν την αρχαΐζουσα αλλά ούτε και αυτούσια τη δημοτι-κή από την οποία θεωρούσε ότι έπρεπε να αφαιρεθούν κάποιες λαϊκέςκαι ξένες λέξεις

Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήτανbull Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας που προέτρεπε

τους Έλληνες να αγωνιστούν μόνοι τους για την ελευθερία τους bull Ο Ιώσηπος ΜΜοισιόδακας και ο Δημήτριος ΚΚαταρτζής που ήταν θερ-

μοί υποστηρικτές της λαϊκής γλώσσαςbull Ο Κωνσταντίνος ΚΚούμας που εισήγαγε νέες μεθόδους στη διδασκαλίαbull Ο Θεόφιλος ΚΚαΐρης που ήταν οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών της

γαλλικής επανάστασης

1770 Τα Ορλοφικά επανάσταση των Ελλήνων εναντίον των Οθω-μανών με την παρακίνηση των αδελφών Ορλόφ στρατηγώντης Ρωσίας

1774 Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας1788 Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη με 10 πλοία κάνει επιχει-

ρήσεις στο Αιγαίο και στα παράλια της Μικράς Ασίας έωςτην Κύπρο και την Αίγυπτο

1789-1804 Αγώνες Σουλιωτών εναντίον Αλή πασά των Ιωαννίνων1797-1815 Ναπολεόντειοι πόλεμοι1750-1821 Νεοελληνικός Διαφωτισμός1821 Έναρξη ελληνικής επανάστασης

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα εερμηνεύσετε ττην κκυριαρ-χία ττης εελληνικής γγλώσσας σστα ΒΒαλκάνια μμετά ττα μμέσα ττου 118ου ααιώνα

Ο βαλκανικός χώρος στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν ένας χώρος πολιτιστι-κού συγκρητισμού και συγχρωτισμού ανθρώπων με διαφορετική θρησκείαγλώσσα και κουλτούρα Οι εθνικισμοί δεν είχαν ακόμη αναδυθεί ώστε ναδιαχωρίσουν τον χώρο σε ομοιογενή γλωσσικά θρησκευτικά ή άλλα σύνολαμε αδιαπέραστα μεταξύ τους σύνορα Ταξιδιώτες πλανόδιοι έμποροι νέοιάνθρωποι που αναζητούσαν καλύτερες ευκαιρίες για μόρφωση και δουλειάλόγιοι τυχοδιώκτες και άλλοι διακινούνταν ελεύθερα από πόλη σε πόληεπικοινωνούσαν αντάλλασσαν ιδέες και προϊόντα Πρωταγωνιστές σε αυτήτην αδιάκοπη μετακίνηση ανθρώπων εμπορευμάτων και ιδεών ήταν οι έμπο-

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 53

54 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ροι οι πραματευτές και οι ναυτικοί Ανάμεσα σε αυτούς οι πιο δραστήριοικαι οι πιο επιτυχημένοι ήταν οι Έλληνες οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στοέπακρο τις ευνοϊκές συγκυρίες της εποχής τους1 για να πλουτίσουν και ναπροκόψουν Έτσι η γλώσσα τους έγινε η κυρίαρχη γλώσσα του εμπορίουκαι κατrsquo επέκταση η lingua franca2 της εποχής Όπως μαρτυρεί και η πηγή ηελληνική γλώσσα ήταν κυρίαρχη και χρησιμοποιούνταν από όλους ανεξάρ-τητα από την εθνική τους προέλευση καθώς ήταν ένα βασικό laquoεργαλείοraquoτης δουλειάς (του εμπόρου) και της καθημερινότητας

2 NNα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ννα ππαρουσιάσετε ττις μμεταβολές ππου έέφερε οοΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός σστην εεκπαιδευτική ππραγματικότητα ττου εελληνισμού

Το κίνημα του Nεοελληνι-κού Διαφωτισμού έδινε με-γάλη σημασία στην εκπαι-δευτική αναγέννηση του ελ-ληνισμού Κύριοι φορείς τωνιδεών του Νεοελληνικού Δια-φωτισμού υπήρξαν οι έμπο-ροι των παροικιών οι οποί-οι δεν περιορίστηκαν στιςοικονομικές τους δραστη-ριότητες αλλά ίδρυσαν τυ-πογραφεία και σχολεία γιανα προωθήσουν τις νεωτε-ρικές ιδέες που από νωρίςείχαν ασπαστεί Αποτέλεσμααυτής της πνευματικής δρα-στηριότητας της αστικής τά-ξης ήταν να χάσει η εκκλη-σία το μονοπώλιο που είχεως τότε στην εκπαίδευσηκαι να διαμορφωθεί ένα δια-φορετικό πρόγραμμα μάθη-σης οι θετικές επιστήμες και η λογική άρχισαν σιγά σιγά να παίρνουν τηθέση των εκκλησιαστικών κειμένων Η πηγή 2 μας δίνει ακόμα μία διάστασητης νέας πραγματικότητας στην παιδεία η χορήγηση υποτροφιών έδωσετην ευκαιρία μόρφωσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα Με τα κληροδο-τήματα των πλούσιων εμπόρων νέοι άνθρωποι κατάφεραν να σπουδάσουνστα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης Αυτοί οι νέοι γαλουχημένοι με

1 Τους ναπολεόντειους πολέμους και τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)2 Ως lingua franca ορίζεται κάθε γλώσσα που χρησιμοποιείται ευρέως από όλους και όχι μόνο από τον πλη-θυσμό που την έχει ως μητρική Τέτοια είναι συνήθως η γλώσσα του πιο ανεπτυγμένου οικονομικά ή πολιτι-στικά έθνους Η lingua franca χρησιμοποιείται κυρίως για εμπορικούς ή διπλωματικούς σκοπούς Ο όροςχρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Άραβες οι οποίοι ονόμασαν έτσι όλες τις ρωμανικές γλώσσες (αυτές πουπροέκυψαν από τα λατινικά) και ειδικά την ιταλική καθώς οι Άραβες αποκαλούσαν laquoΦράγκουςraquo όλους τουςλαούς της δυτικής Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η παρακάτω ιστορία δείχνει τη μεγάλη επιρ-ροή του γαλλικού διαφωτισμού στην Ελλάδακαι θέτει σε αμφισβήτηση τις γενικεύσεις περίαμάθειας των Ελλήνων και ειδικά των μοναχώνlaquoΜόλις το καράβι μου άραξε βιάστηκα να βγωστη στεριά για να πάω στο μοναστήρι Δεν μπο-ρούσα να προβλέψω τη συνάντηση που έναλεπτό αργότερα θα προκαλούσε το ενδιαφέρονκαι την περιέργειά μου Προχωρούσα προς τοβουνό όταν αντιλήφθηκα έναν καλόγερο πουκατέβαινε από κει Ήρθε βιαστικά προς το μέ-ρος μου με ρώτησε στα ιταλικά από ποιον τό-πο είμαι από πού ερχόμουν τι είχε συμβεί στηνΕυρώπη εδώ και επτά χρόνια που είχε να αράξεικαράβι σε αυτά τα βράχια Μόλις έμαθε πωςείμαι Γάλλος πείτε μου φώναξε ο Βολτέροςζει ακόμηraquo Αφήγηση του Choiseul-Gouffier ενός Γάλλουταξιδευτή στην Πάτμο το 1776 (πηγή ΚΘΔημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα1993 σελ 145)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 54

55

νέες ιδέες επάνδρωσαν τα σχολεία στις παροικίες και στον ελληνικό χώροκαι διέδωσαν περαιτέρω τις ιδέες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού προετοι-μάζοντας έτσι την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων

3 AAφού μμελετήσετε ξξανά ττη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαιτου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11) ννα ααναζητήσετεεπιδράσεις ττης σστις ππολιτικές ααπόψεις ττου ΡΡήγα όόπως ααυτές δδιατυπώνονταιστην ππηγή 33

Ο Ρήγας επηρεάστηκε έντονα από τις ιδέες του Διαφωτισμού και ιδιαίτερααπό τη ριζοσπαστική του φάση Μέσω του εθνομάρτυρα έφτασε ο απόηχοςτης γαλλικής επανάστασης στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο Η σύ-γκριση του έργου του της Νέας Πολιτικής Διοίκησης με τη Διακήρυξη τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη είναι διαφωτιστική Στη Νέα Πο-λιτική Διοίκηση συναντάμε εκφράσεις που μας θυμίζουν τη γαλλική Διακή-ρυξη φυσικά δικαιώματα ισότητα ελευθερία προστασία περιουσίας Οιπολιτικές θέσεις του Ρήγα γενικότερα απηχούν τα συντάγματα της γαλλι-κής επανάστασης

Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ρήγα όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και ελεύ-θεροι ενώ ο καθένας έχει δικαίωμα να νιώθει ασφάλεια για τη ζωή του καινα προστατεύεται η προσωπική του περιουσία Πρόκειται για τις ιδέες τουΛοκ laquoφιλτραρισμένεςraquo μέσα από τη γαλλική επανάσταση Ακόμα παρατη-ρούμε τη ριζοσπαστική για την εποχή φράση ότι όλοι οι άνθρωποι χριστια-νοί και Τούρκοι είναι ίσοι Και σε άλλο κείμενο ο Ρήγας έγραφε ότι ο σουλ-τάνος είναι ο δυνάστης όχι μόνο των Ελλήνων και των άλλων λαών πουκατέκτησε και κρατάει με τη βία αλλά δυνάστης και του ίδιου του λαούτου3 laquoνα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν και Χριστιανούςκαι Τούρκους σκληρά τους τυραννούνraquo4 Στη σκέψη του εθνομάρτυρα οσουλτάνος είναι ο κοινός εχθρός όλων των ραγιάδων ο κοινός δυνάστηςόλων των υποδούλων Σημαντικό είναι επίσης ότι το σύνταγμα του Ρήγαόπως και η γαλλική διακήρυξη δεν αναφέρεται σε κάποιο ιδιαίτερο έθνοςστο οποίο πρέπει να ισχύουν τα δικαιώματα αυτά καθώς πρόκειται γιαδικαιώματα πανανθρώπινα

Eικόνα 1 Το λλιμάνι ττης ΧΧίου έένα ααπό ττα κκύρια εεμπορικά κκέντρα ττουελληνισμού κκατά ττην ππροεπαναστατική εεποχή

Η ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου ωφελήθηκε από τη διεθνή πολιτικήσυγκυρία είτε αυτή είχε να κάνει με πολέμους (λχ Επταετής πόλεμος [1756-1763] Ναπολεόντειοι πόλεμοι) είτε με διπλωματικές ενέργειες (συνθήκη Κιου-τσούκ Καϊναρτζή) Σε μερικά νησιά σημειώθηκε ιδιαίτερη επίδοση στη ναυτι-λία όπως στα Ψαρά στις Σπέτσες και στην Ύδρα αλλά υπήρχαν και άλλα

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

3 ΛΙ Βρανούσης Ρήγας Βελεστινλής Αθήνα 1963 βrsquo έκδ σελ 704 Ρήγας Θούριος 1796 στ 121-122

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 55

56 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νησιά που επωφελήθηκαν από την άνοδο του εμπορίου όπως η Μύκονος ηΚάσος η Σαντορίνη η Σκόπελος και η Χίος Η Χίος όφειλε την ανάπτυξή τηςστη σπουδαία θέση της ήταν ο τελευταίος σταθμός των πλοίων που κατευθύ-νονταν προς την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη Υπολογίζεται ότι στα μέσατου 18ου αιώνα περίπου 150 ευρωπαϊκά πλοία περνούσαν κάθε χρόνο από τολιμάνι της5 Στο νησί άκμαζε η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων Επίσης δενείναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή η Χίος έγινε ένα από τα πιο σημαντικά πνευμα-τικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού

Eικόνα 2 ΚλέφτηςΟι κλέφτες υπήρξαν οι πρώτοι πυρήνες της αντίστασης του ελληνικού λαούΑποτελούσαν μαζί με τους αρματολούς την πρωταρχική και πάγια δύναμηκρούσης στην ηπειρωτική Ελλάδα Ο Μακρυγιάννης τούς αποκάλεσε laquoη μα-γιά της λευτεριάςraquo Ένας σύγχρονος ιστορικός6 έγραψε ότι οι κλέφτες απο-τέλεσαν τη διαρκή εκδήλωση της πρωτόγονης επανάστασης στην εποχήτης οθωμανικής κυριαρχίας Οι κλέφτες και οι αρματολοί έγιναν τα στελέχητου ελληνικού επαναστατικού στρατού καθοδήγησαν και οργάνωσαν τιςμάζες των χωρικών κατά του Οθωμανού κατακτητή

Eικόνα 3 Ο ΡΡήγας κκαι οο ΚΚοραής αανασηκώνουν ττην ΕΕλλάδαΟ Ρήγας7 και ο Αδαμάντιος Κοραής είναι οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι τουΝεοελληνικού Διαφωτισμού Η ιδιαίτερα τιμητική θέση τους στην πνευμα-τική ιστορία του ελληνισμού απεικονίζεται παραστατικά στον ζωγραφικό πί-νακα που τους δείχνει να ανασηκώνουν την πληγωμένη Ελλάδα μέσα από ταερείπια Είναι οι δύο πνευματικοί ηγέτες που αφυπνίζουν την Ελλάδα και τηνοδηγούν στην αναγέννηση

Παράθεμα 1 Oι ΈΈλληνες κκυριαρχούν σστο εεμπόριο ττης ΒΒαλκανικήςΤον 18ο αιώνα οι ορθόδοξοι έμποροι των Βαλκανίων συγκροτούν μία τάξηοικονομικά ισχυρή και πολυάριθμη Η τάξη αυτή ελέγχει το εμπόριο τηςΟυγγαρίας της νότιας Ρωσίας και της ανατολικής Μεσογείου Στη μελέτητου ο Traian Stoianovich (της οποίας απόσπασμα παρατίθεται ως πηγή 1)στην κατηγορία του ορθόδοξου εμπόρου των Βαλκανίων κατατάσσει α)τον Έλληνα έμπορο της Κωνσταντινούπολης της Θεσσαλίας και της Σμύρ-νης β) τον Έλληνα και Αλβανό ορθόδοξο ναυτικό και φορτωτή των νησιώντου Αιγαίου γ) τον Έλληνα τον Βλάχο και τον Σλάβο αγωγιάτη και πρά-κτορα αποστολών στην Ήπειρο στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία δ) τονΈλληνα και τον Βούλγαρο έμπορο της ανατολικής Ροδόπης κά8 Είναιφανερή λοιπόν η κυρίαρχη θέση του Έλληνα στο εμπόριο της Βαλκανικής

5 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 2246 Βλέπε Σπύρος Ασδραχάς Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη΄ και ιθ΄ αι εκδ Νεοελληνικά ΜελετήματαΕρμής 1988 σελ 231-2527 Ψευδώνυμο του Αντώνιου Κυριαζή (1755-1798)8 Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή των βαλκα-νικών χωρών 1979 σελ 289

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 56

57

Η κυριότερη ενασχόληση των εμπόρων των Βαλκανίων ήταν το εισαγωγικόκαι το εξαγωγικό εμπόριο της Oθωμανικής αυτοκρατορίας (Bλ και την απά-ντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 2 Παροικιακός εελληνισμός εεκπαίδευση κκαι ννεοτερικές ιιδέεςΟι παροικίες9 δημιουργήθηκαν με την εγκατάσταση αρχικά μεμονωμένωνατόμων ή και μικρών ομάδων σε αστικές κυρίως περιοχές εκτός του ελλαδι-κού χώρου Οι περιοχές αυτές ήταν κόμβοι εμπορίου Αν εξαιρέσει κανείςτους λογίους που κινούνται στους χώρους αυτούς αδιάκοπα (από τουςπρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας) ο έμπορος και ο πραματευ-τής είναι ο τύπος ανθρώπου που συνήθως συναντά κανείς στις παροικίεςΜε την πάροδο του χρόνου οι παροδικές εγκαταστάσεις των μετακινούμε-νων εμπόρων κατέληξαν στη συγκρότηση οργανωμένων κοινοτήτων Οι ορ-γανωμένες κοινότητες ίδρυσαν ναούς και σχολεία και ανέπτυξαν δεσμούςαλληλεγγύης μεταξύ των μελών τους Η ίδρυση του ναού και η συγκρότησητης κοινότητας ήταν δυνατές χάρη στα προνόμια (privilegi) που αποκτούσανοι πάροικοι εκ μέρους των αρχών υποδοχής τους Η πολιτική αυτή των προ-νομίων αποσκοπούσε στην προσέλκυση ξένων έμπειρων εμπόρων10 Μετα-κινούμενοι έμποροι στην αρχή άφηναν τους τόπους καταγωγής τους για ναμεταφέρουν τα εμπορεύματά τους στην Ευρώπη να μετάσχουν στα κατάτόπους πανηγύρια και τις αγορές και βαθμιαία εγκαθίσταντο στις νέες πό-λεις φιλοξενίας τους Ίδρυσαν εμπορικά καταστήματα ή επέκτειναν τις οικο-γενειακές εμπορικές επιχειρήσεις τους συνδέοντας οικονομικά τους τό-πους της νέας εγκατάστασής τους με εκείνους της αφετηρίας τους Έμπο-ροι ασφαλιστές πλοιοκτήτες τραπεζίτες ήταν οι πάροικοι που θα επάν-δρωναν τις ακμαίες παροικίες των αρχών του 19ου αιώνα και θα διαμόρφω-ναν την ελληνική αστική τάξη μέσα και έξω από τον ελλαδικό χώρο Οι ελλη-νικές παροικίες της Δύσης όπως ωραία σημειώνει ο ΚΘ Δημαράς laquoχρησί-μευσαν για κεραίες του ελληνισμού μεταφέροντας και αυτές στον ελληνικόχώρο το πνεύμα της δυτικής ελευθεροφροσύνηςraquo11 (Bλέπε και την απάντη-ση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 3 H laquolaquoNέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησιςraquo ττο σσύνταγμα ττου PPήγα ((1797)Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 H μμόρφωση θθα φφέρει ττους ΈΈλληνες ππιο κκοντά σστην εελευ-θερία

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

9 Ο όρος laquoπαροικίεςraquo κρίνεται περισσότερο κατάλληλος για να χαρακτηρίσει το ιστορικό φαινόμενο σε αντί-θεση προς άλλους όπως laquoαπόδημος ελληνισμόςraquo (περισσότερο σύγχρονος όρος) και laquoελληνισμός της δια-σποράςraquo (δηλώνει το φαινόμενο διαχρονικά αλλά είναι και ιδεολογικά φορτισμένος)10 Βλέπε wwwfhwgrprojectsmigration11 ΚΘ Δημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα 1993 εκδ Ερμής σελ 13

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 57

58 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Φαναριώτες Αντίθετα προς ότι πιστεύεται γενικά πολύ λίγοι Φαναριώτεςκατάγονταν από την παλιά βυζαντινή αριστοκρατία Οι περισσότεροιήταν πλούσιοι που είχαν αποκτήσει τις περιουσίες τους σαν έμποροι καιπλανόδιοι πωλητές στο Αιγαίο στις ηγεμονίες του Δούναβη στη ΜαύρηΘάλασσα και βέβαια στην Κωνσταντινούπολη Μετά τον πλουτισμό τουςπολλοί εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να κάνουνπολιτικές επαφές και φιλίες ώστε να παγιώσουν την οικονομική τουςδύναμη12 Οι Φαναριώτες ήταν μέλη της διοικητικής και κοινωνικής αρι-στοκρατίας κάτοχοι της δυτικοευρωπαϊκής παιδείας και υψηλών θέσεωνστον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό

laquoπρώτον ττο ννα εείμεθα όόλοι ΊΊσοιraquo ΡΡήγας Νέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησις Για τηνισότητα μιλάει με κάθε τρόπο στα γραπτά του ο Ρήγας ακόμα και ότανανθολογεί κείμενα από ξένους συγγραφείς Στο πρώτο βιβλίο που εκδί-δει το 1790 μια συλλογή έξι διηγημάτων μεταφρασμένων και διασκευα-σμένων από τα γαλλικά που τιτλοφορείται Σχολείον των ντελικάτων ερα-στών διαβάζουμε laquoείμαι βέβαιος πως όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικά ισό-τιμοι πλην καθώς το ηξεύρετε και ο ίδιος είναι εις τον κόσμον κάποιεςπρόληψες το παν ήθελε είναι εις μεγάλην ευτυχίαν ανίσως και έλειπαναυτές από την μέσην και αν άφηναν τον ορθόν λόγον να διοική τα ανθρώ-πιναraquo13 Τα κείμενα του Σχολείου διαπνέονται από έναν ηθικό φιλελευθε-ρισμό και θίγουν το βασικό θέμα της αδελφότητας και της ισότητας τωνανθρώπων laquoοι άνθρωποι είναι φυσικά όλοι ισότιμοι και αναμεταξύ ειςτους τιμημένους δεν είναι μεγάλος και μικρόςraquo14

Τα ΟΟρλοφικά H εξέγερση των Eλλήνων το 1770 εντάσσεται στο πλαίσιο τουρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774 που διεξήγαγε η Aικατερίνη Brsquoεπιδιώκοντας τα πάγια αιτήματα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικήςέλεγχο των βόρειων παραλίων της Mαύρης Θάλασσας και έξοδο στοAιγαίο Ακολουθώντας την πολιτική του Μεγάλου Πέτρου εμφανίστηκεως προστάτης των χριστιανών των Bαλκανίων δίνοντας στον πόλεμομορφή σταυροφορίας της oρθοδοξίας κατά του ισλάμ Τα ρωσικά κη-ρύγματα βρήκαν πρόσφορο έδαφος στις ελληνικές χώρες Tην πρωτο-βουλία για την εξέγερση των Eλλήνων ανέλαβαν οι αδελφοί ΓρηγόριοςΑλέξιος και Θεόδωρος Oρλόφ Eμπνευστής του σχεδίου της ναυτικήςεκστρατείας στη Mεσόγειο ήταν πιθανότατα ένας Έλληνας ο ΓεώργιοςΠαπάζωλης Οι αδελφοί Oρλόφ έφτασαν στην Ιταλία απ όπου άρχισαντις διαπραγματεύσεις με τους Mανιάτες ενώ στον ελληνικό χώρο άρχι-σαν επαναστατικές προετοιμασίες Τον Φεβρουάριο του 1770 μια μικρήμοίρα ρωσικών πλοίων υπό τον Θεόδωρο Oρλόφ κατέπλευσε στο λιμάνι

12 Βλέπε Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή τωνβαλκανικών χωρών 1979 σελ 30713 Ρήγας Σχολείον των ντελικάτων εραστών (1790) Εστία ΝΕΒ 1994 σελ 3214 Σχολείον των ντελικάτων εραστών όπ π σελ 187

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 58

59

του Bιτύλου Ο αριθμός των ρωσικών πλοίων όμως ήταν μικρός και ο αρ-χικός ενθουσιασμός των Ελλήνων έδωσε τη θέση του στην απογοή-τευση Oι Έλληνες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στις ρωσικές υποσχέ-σεις και πολύ λίγοι δέχτηκαν να στρατολογηθούν καθώς έβλεπαν ότι ηεπέμβαση της Pωσίας ήταν απλά μια κίνηση αντιπερισπασμού Όπωςέχει εύστοχα ειπωθεί η εξέγερση του 1770 στηρίχτηκε σε μια παρεξή-γηση Oι Pώσοι θεωρούσαν ότι θα νικήσουν με ελληνικές δυνάμεις ενώοι ΄Eλληνες περίμεναν ότι θα νικήσουν με τις ρωσικές

Τσιφλίκια Βασικό μέσο παραγωγής στην Oθωμανική Aυτοκρατορία είναι ηγη η οποία χωρίζεται σε μεγάλες γαιοκτησίες αλλά και σε μικρούς ελεύ-θερους κλήρους Υπάρχει ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος που έχειτην ψιλή κυριότητα όλης της γης την οποία εκχωρεί για εκμετάλλευσησε πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους Αυτοί είχαν το δικαίω-μα να εισπράττουν τη γαιοπρόσοδο είτε σε είδος είτε και κυρίως με τημορφή φόρου Τα δικαιώματά τους αυτά απέρρεαν από τη στρατιωτικήυπηρεσία που πρόσφεραν στον σουλτάνο ήταν δηλαδή φεουδάρχες-πο-λεμιστές Το τσιφλίκι αποτελεί μία από τις μορφές με τις οποίες εκδηλώ-νεται η μεγάλη φεουδαλική γαιοκτησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορίακαι έχει κληρονομικό χαρακτήρα Η παρακμή του οθωμανικού κράτουςαπό τα μέσα του 17ου αιώνα και η ενίσχυση των τοπικών αρχόντων πουκατέληξαν να είναι οι ιδιοκτήτες και κληρονόμοι μεγάλων αγροτικών εκ-τάσεων των τσιφλικιών είχε αρνητικές συνέπειες εκτός από την κεντρι-κή διοίκηση και στους χωρικούς Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης ασκούσαν κα-ταπιεστική εξουσία στους χωρικούς από τους οποίους απαιτούσαν όλοκαι περισσότερες αγγαρείες και όλο και μεγαλύτερες εισφορές

Γύρω σστις ααρχές ττου 118ου ααιώνα οοι ΈΈλληνες σστράφηκαν σστη ΡΡωσία Η Ρω-σία ως ομόδοξος (ορθόδοξη) χώρα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλοστις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο ήδη από τις αρχές του 18ου αιώναΣτα τέλη του 17ου αιώνα τσάρος της Ρωσίας έγινε ο Μέγας Πέτρος και ηΡωσία μπήκε σε μια νέα εποχή που χαρακτηριζόταν από την έξοδό τηςαπό την απομόνωση και την είσοδό της στα ευρωπαϊκά ζητήματα ΟΜέγας Πέτρος άνοιξε τον δρόμο της Ρωσίας προς τη δύση και τον εκ-συγχρονισμό Εμπόδιο στη διέξοδο της Ρωσίας προς τη δύση και το νότοήταν η όμορή της Oθωμανική Aυτοκρατορία και έτσι ο Μέγας Πέτροςεγκαινίασε για τη Ρωσία μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις εναντίοντων Οθωμανών Την ίδια επιθετική πολιτική έναντι των Οθωμανών θα συ-νεχίσουν αργότερα και άλλοι τσάροι όπως η Μεγάλη Αικατερίνη Brsquo (τέλη18ου αι) και ο Νικόλαος ο Βrsquo (μέσα 19ου αι) Οι στόχοι της εξωτερικήςπολιτικής της Ρωσίας θα παραμείνουν σταθεροί τουλάχιστον μέχρι καιτον Αrsquo Παγκόσμιο πόλεμο ο έλεγχος των βόρειων παραλίων του Eύξει-νου Πόντου και η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο αρχικά και ευρύτεραστη Μεσόγειο Αυτοί ακριβώς οι στόχοι ήταν που έφεραν τη Ρωσία σεάμεση σύγκρουση με την αυτοκρατορία του σουλτάνου H προστασίατων ορθοδόξων της αυτοκρατορίας αποτέλεσε αφορμή επανειλημμένων

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 59

60 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αναμείξεων του ρωσικού παράγοντα στα εσωτερικά του οθωμανικούκράτους Οι Έλληνες και οι άλλοι χριστιανοί των Βαλκανίων ήταν τόσοδεκτικοί στη ρωσική προπαγάνδα ώστε δεν άργησαν να κυκλοφορήσουνθρύλοι και προφητείες H πιο διαδεδομένη ήταν εκείνη που μιλούσε γιαένα laquoχρυσό γένοςraquo (ξανθό γένος) δηλαδή τους Ρώσους που θα κατέ-στρεφε την Oθωμανική Aυτοκρατορία

H σσυνθήκη ττου KKιουτσούκ KKαϊναρτζή κκαι οοι σσυνέπειές ττης σστους ΈΈλληνες Oπόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας του 1768-1774 τερματίστηκε με τησυνθήκη του Kιουτσούκ Kαϊναρτζή (21 Ιουλίου 1774) H συνθήκη αυτή α-ποτέλεσε λαμπρή επιτυχία της ρωσικής διπλωματίας α) η Ρωσία επέκτει-νε την κυριαρχία της στις βόρειες ακτές του Eύξεινου Πόντου β) εξα-σφάλισε εμπορικά προνόμια και πολιτική επιρροή στις παραδουνάβιεςηγεμονίες γ) απέκτησε το δικαίωμα της προστασίας των ορθόδοξων υ-πηκόων του σουλτάνου κάτι που αποτελούσε άλλοθι για τις επεμβάσειςτης Ρωσίας στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Hσυνθήκη όμως αυτή αποδείχτηκε ιδιαίτερα επωφελής και για τους Έλλη-νες καθώς προέβλεπε την αμνήστευση όλων όσοι πήραν μέρος στον πό-λεμο και την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις οθωμανικές θάλασσες όσων πλοί-ων έφεραν τη ρωσική σημαία Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέ-σεις για οικονομική ανάπτυξη και ελεύθερη κίνηση των υποδούλων εξα-σφάλιση προνομίων και απόκτηση πολύτιμης ναυτικής πείρας

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 60

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου τηςΒιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις

Πολιτικές δδιεκδικήσεις

Οι λαοί της Ευρώπης διεκδικούσαν σύνταγμα κοινοβουλευτικούς θε-σμούς αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων

Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματαbull Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί φιλελεύθεροι ευγενείς)

ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα σε όσους διέ-θεταν κάποια περιουσία

bull Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί διανοούμενοι) ήθελαν α-βασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους τους ενήλι-κους άνδρες και προστασία των αδύναμων κοινωνικών ομάδων

bull Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι εργάτες) ήθελαν κοινωνική και οικο-νομική ισότητα

Eθνικές δδιεκδικήσεις κκαι ηη ααρχή ττων εεθνοτήτων

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικέςδιεκδικήσεις καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δε διέθεταν και αντί-στοιχο κράτος επειδήbull Ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή Οθωμα-

νική)bull Ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό ιταλικό πολωνικό

έθνος)

6Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ πAcircUacutelsaquo trade˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot IcircmiddotUgraveiquest EcircEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute IcircEgraveOacuteEumlIgraveiquest-UgraveˆOacute

1820-1821 bullAcircUcircOcircDaggerOacute AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircUgraveEumlOacute πUcircmiddotOacutersaquomiddot UgraveEumlOacuteπUgravemiddotIumlrsaquomiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddot

1848 OEgrave IumlmiddotOcircrsaquo AcircIacuteAcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcirc-OacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave iquestIumlEgrave

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircEgraveOacutelsaquoIgravemiddotUgravemiddot UgraveˆOacuteAcircUgraveOgraveOacute 1820-1821 UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 61

Αρχή των εθνοτήτων η επιδίωξη να συγκεντρωθούν και να ιδρύσουν όλοιοι ομοεθνείς ένα κράτος Τα όρια του κράτους πρέπει να συμπίπτουν μετα όρια του έθνους Πληθυσμοί έθνους διαφορετικού από εκείνο πουαποτελεί την πλειονότητα των κατοίκων ενός κράτους έχουν το δικαίωμανα αποσχιστούν Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει απόbull Tη γαλλική επανάσταση Αναγνώρισε το έθνος ως πηγή όλων των

εξουσιών σε μια πολιτεία Το μέλλον των λαών θα πρέπει να καθορί-ζεται από την ίδια τη βούλησή τους (γενική βούληση) και όχι απόαυτήν του ηγεμόνα

bull Tην αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στον γερμανικό χώροΓερμανοί φιλόσοφοι διακήρυξαν την ανάγκη της επιστροφής στις πα-ραδόσεις και ότι το έθνος ήταν μια διαχρονική κοινότητα Φίχτε βα-σισμένη σε τρία στοιχεία α) την ιστορία (ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που πιστοποιεί τηνκοινή προέλευση των μελών του έθνους) β) τη γλώσσα (εύρεση των αρχέγονων μορφών της και υπεράσπισήτης) γ) τη θρησκεία (μεγάλη η σημασία της όταν ο κυρίαρχος ήταν αλλό-θρησκος όπως στα Βαλκάνια)

Oι εθνικές και πολιτικές διεκδικήσεις στην Eυρώπη μετά το συνέδριο τηςBιέννης (1815-1848) γέννησαν τρία μεγάλα επαναστατικά κινήματαbull 1820-1821 επαναστάσεις στη νότια μεσογειακή Ευρώπη (Iσπανία Iτα-

λία Eλλάδα)bull 1830 και 1848 επαναστάσεις σε δυτική και ανατολική Ευρώπη15

Οι εεπαναστάσεις ττων εετών 1820-1821

Η εεπανάσταση σστην ΙΙσπανία ((1820) Ξέσπασε εναντίον του αυταρχικού

βασιλιά Φερδινάνδου Ζrsquo με αίτηματην επαναφορά του συντάγματοςτου 1812 (του Ναπολέοντα)

Αποτελέσματα Eμφύλιος πόλεμοςκαι επέμβαση της Ιερής Συμμαχίας(γαλλικός στρατός) για την κατά-πνιξη της επανάστασηςbull Aπελευθερωτικές επαναστάσεις στη Λατινική Aμερική

Oι εεπαναστάσεις σστην ΙΙταλία ((1820-1821) Oργανώθηκαν από τους καρμπονάρους και στρέφονταν κατά της αυστρια-

κής κυριαρχίας Διεκδικούσαν όμως εκτός από εθνική ελευθερία και συ-νταγματικές μεταρρυθμίσεις

15 Βλέπε ενότητα 11

Παραϊστορικά

Η Ιερή Συμμαχία μολονότι καταδί-κασε την ελληνική επανάσταση στοπρώτο ξέσπασμά της (κίνημα τουΑλέξανδρου Υψηλάντη στον Πρού-θο) δεν παρενέβη για την ένοπληκαταστολή της Αυτό οφείλεται σεμεγάλο βαθμό στις ενέργειες τουτότε υπουργού Εξωτερικών τουτσάρου Ι Καποδίστρια

62 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 62

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Αποτελέσματαbull Eπέμβαση της Ιερής Συμμαχίας (αυστριακός στρατός) και καταστολή

της επανάστασηςbull H επανάσταση που ξέσπασε στο βασίλειο του Πεδεμοντίου (βορειο-

δυτική Iταλία) είχε την ίδια τύχη

Η εεπανάσταση σστην ΕΕλλάδα ((1821) Ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα που έμελλε να πετύχει Αποτελέσματα Oδήγησε στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κρά-

τους το 1830

1815 Τέλος του συνεδρίου της Βιέννης ndash Αποφάσεις 1815 Ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας (Ρωσία Αυστρία Πρωσία) με

στόχο την καταστολή κάθε επαναστατικής δραστηριότητας 1820 Επανάσταση στην Ισπανία κατά του αυταρχικού βασιλιά Φερ-

δινάνδου Ζrsquo και εμφύλιος πόλεμος1820-1821 Επανάσταση στην Ιταλία από καρμπονάρους κατά της αυ-

στριακής κατοχής1821 Επέμβαση αυστριακού στρατού στην Ιταλία και καταστολή

της επανάστασης Επανάσταση στην Ελλάδα (η μοναδική επιτυχημένη)

1823 Γαλλικός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην Ισπανίαμετά από απόφαση της Ιερής Συμμαχίας

1 ΟΟρισμένοι υυποστηρίζουν όότι ττα ιιστορικά γγεγονότα δδιαμορφώνονται ααπο-κλειστικά κκαι μμόνο ααπό ττη ββούληση ττων ιισχυρών ΟΟι ππολιτικές εεξελίξεις σστηνΕυρώπη ααμέσως μμετά ττο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης εεπιβεβαιώνουν ήή δδιαψεύ-δουν ααυτή ττην άάποψη NNα ττεκμηριώσετε ττη θθέση σσας

Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης έπεσαν σαν βαριά σκιά πάνω στηφιλελεύθερη Ευρώπη μετά τους ναπολεόντειους πολέμους Κάποιες ελπί-δες που είχε ενσπείρει η γαλλική επανάσταση για ισότητα ελευθερία καιαδελφοσύνη σε όλους τους λαούς της Ευρώπης που καταπιέζονταν απόαυταρχικά καθεστώτα ή και από αλλοεθνή ζυγό φαινόταν αρχικά ότι θαπαρέμεναν ουτοπία Όμως τελικά την ιστορία δεν τη διαμορφώνουν πάνταοι μεγάλοι ηγέτες και η βούληση των ισχυρών αλλά και η ορμητικότητα τωνμαζών Ο ρόλος της μάζας ως φορέα ιστορικής αλλαγής αναδείχθηκε γιαπρώτη φορά με τη γαλλική επανάσταση Τώρα λίγα χρόνια μετά την κατά-πνιξή της και το ξεπούλημα των ιδεών της από τους ισχυρούς (βλέπε ΙερήΣυμμαχία) οι λαοί της Ευρώπης ξεσηκώνονται και πάλι σε πανευρωπαϊκόεπίπεδο και διεκδικούν τα δικαιώματα που κατοχύρωσε στον χώρο των ιδε-

63ENOTHTA 6

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 63

64 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ών ο Διαφωτισμός και έκανε πράξη τη γαλλική επανάσταση Επομένως οιπολιτικές εξελίξεις μετά το συνέδριο της Βιέννης διαψεύδουν την άποψη ότιη βούληση των ισχυρών είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση και την παγίω-ση μιας πολιτικής κατάστασης Οι πολιτικές εξελίξεις στη μεταναπολεόντειαΕυρώπη διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το βάρος της πίεσης πουάσκησαν τα κοινωνικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των λαών

2 ΝΝα μμελετήσετε ττις ππηγές 11α κκαι 11β ΚΚατόπιν ννα κκάνετε άάσκηση ((σε σσχήμα)άστρου ττοποθετώντας σστο κκέντρο ττην έέννοια laquolaquoέθνοςraquo

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα ααναφερθείτε σστη σσχέση ττων εεπαναστά-σεων ττων εετών 11820-1821 μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ττου 11789

Η γαλλική επανάσταση αποτέλεσε μία πολύ σημαντική καμπή στη νεότερηιστορία Έφερε στο προσκήνιο καινούριες ιδέες και έδωσε στους λαούς πρό-τυπα πολιτικής οργάνωσης και ιδεολογιών καθώς και αξίες για τις οποίεςμπορούσε και έπρεπε να αγωνιστεί Νέες έννοιες σχηματίζονται μέσα απότις ιδέες του διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης έννοιες που ανα-φέρονται σε πολιτικά δικαιώματα κοινωνικά αγαθά και ιδεολογίες ελευθε-ρίας και ισότητας Κατά αυτό τον τρόπο η γαλλική επανάσταση αποτέλεσετο πρότυπο για τις κατοπινές επαναστάσεις υπήρξε η μητέρα των επανα-στάσεων αστικών και λαϊκών στον βαθμό που τα κινήματα αυτά διεκδικού-σαν τα ίδια αγαθά και πάλευαν για τις ίδιες ιδέες Τα μεταγενέστερα κινή-ματα λοιπόν άντλησαν από την πολιτική επιχειρηματολογία της γαλλικήςεπανάστασης και αναδύθηκαν στο προσκήνιο με βασικό στόχο να ολοκλη-ρώσουν ότι η γαλλική επανάσταση άφησε ανολοκλήρωτο

Euml iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ MazziniAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

ldquomiddotOacuteUgraveEgraveIcircAcircEgraveIgraveAcircOacuteEgraveIcircfi˜rdquo OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

H iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ FichteAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

currenıOacuteOcirc˜

Tmiddot ldquoAcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquestrdquo UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Ugravemiddot AacuteOacutelsaquoUcircEgravemiddot UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot

UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

sbquoOcirc˘IumlEumlUcircEgravemiddotUacutemacrEgraveIcircfi˜OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave Euml Ucirc˘OacuteAcircrsaquopermilEumlUcircEumlUgraveEuml˜ middotUgraveUacutersaquopermilmiddot˜

Ucirc˘OacutecurrenOacuteˆUcircEuml middotOacuteıUacuteOgraveˆOacuteIumlfiAacuteˆ AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot˜ AacuteAcircˆAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜

OcircEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo Ecirc˘UcircEgraveIcircOcircrsaquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 64

KE

ΦA

ΛA

IO

2

65ENOTHTA 6

Eικόνα Καρμπονάροι οοδηγούνται σσιδηροδέσμιοι σσε δδίκη μμετά ττις ααπο-τυχημένες εεπαναστάσεις ττων εετών 11820-1821 σστην ΙΙταλία

Οι καρμπονάροι αγωνίστηκαν για τη δημιουργία μιας φιλελεύθερης και ενω-μένης Ιταλίας Έτσι ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τόσο πολιτικούςκαι κοινωνικούς εχθρούς από το εσωτερικό της χώρας τους την Ιταλία όσοκαι τα στρατεύματα των εξωτερικών εχθρών των δυνάμεων κατοχής (λχΑυστριακούς) Ο καρμποναρισμός συνδέεται επίσης με τον αντικληρικι-σμό γιrsquo αυτό και αντέδρασαν εναντίον τους τα πιο συντηρητικά στοιχεία τηςκαθολικής εκκλησίας

Παραθέματα 1α και 1β Δύο δδιαφορετικές ααντιλήψεις γγια ττο έέθνοςΟ εθνικισμός σύμφωνα με έναν έγκριτο μελετητή του φαινομένου τον ErnestGellner16 είναι μια πολιτική αρχή που υποστηρίζει την εναρμόνιση της πολι-τικής και της εθνικής οντότητας Βέβαια ο εθνικισμός μπορεί να υπάρχει καιως ένα συναίσθημα διάχυτο στα μέλη μιας κοινωνίας κυρίως όμως είναι έναπολιτικό κίνημα που προβάλλει την αρχή των εθνοτήτων μια θεωρία πολιτι-κής νομιμότητας η οποία απαιτεί τα εθνικά όρια να μη διαφέρουν από ταπολιτικά (ένα έθνος ndash ένα κράτος) Στο παράθεμα αναπτύσσονται δύο από-ψεις για το έθνος Η πρώτη του Ματσίνι αναδεικνύει την ιστορικότητα τηςέννοιας το γεγονός δηλαδή ότι πρόκειται για μια έννοια που δημιουργή-θηκε από την ιστορική εξέλιξη Πρόκειται για μια υποκειμενική θεώρηση τουέθνους η οποία παραπέμπει σε ένα βουλησιαρχικό ορισμό της έννοιας σεένα έθνος ανήκουν όσοι αισθάνονται μέλη του Η δεύτερη άποψη η οποίαεκφράζεται στο παράθεμα από τον Γερμανό ιδεαλιστή φιλόσοφο Φίχτε(Fichte) παρουσιάζει το έθνος ως α-χρονικό φαινόμενο ή καλύτερα ωςφυσικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών τις οποίες συνοδεύειπάντα Στην πραγματικότητα όμως τα έθνη όπως και τα κράτη είναι ένατυχαίο ενδεχόμενο και όχι μια καθολική αναγκαιότητα Ούτε τα έθνη ούτε τακράτη υπάρχουν πάντοτε και υπό κάθε περίσταση Τα έθνη είναι κατασκευά-σματα των ανθρώπινων πεποιθήσεων και δεσμών και μορφών αλληλεγγύης

Παράθεμα 2 H γγαλλική εεπανάσταση μμητέρα ττων εεπαναστάσεων ττου19ου ααιώνα

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Οι ααποφάσεις ττου σσυνεδρίου ττης ΒΒιέννης Το συνέδριο της Βιέννης συγκλή-θηκε αμέσως μετά την πτώση του Ναπολέοντα (1815) από τις νικήτριεςδυνάμεις και καθιέρωσε ως υπέρτατη αρχή των εθνών της Ευρώπης τηναρχή της νομιμότητας Η αρχή αυτή υποστήριζε ότι ο τρόπος με τον

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

16 Βλ E Gellner Έθνη και Εθνικισμός 1983

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 65

66 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

οποίο διοικείται ένα κράτος αφορά αποκλειστικά και μόνο τον ελέω Θεούηγεμόνα του Σύμφωνα με την ιδέα αυτή οι μονάρχες ως όργανα τηςθείας βούλησης είχαν το δικαίωμα να κυβερνούν ανεξέλεγκτοι και νααποφασίζουν για τις τύχες των λαών χωρίς να λογοδοτούν σε κανένανΚατrsquo επέκταση το συνέδριο της Βιέννης καταδίκαζε κάθε φιλελεύθεροκίνημα με κοινωνικές ή εθνικές διεκδικήσεις ως εχθρικό και επικίνδυνογια το καθεστώς που ήθελε να εγκαθιδρύσει

Καρμπονάροι Οι καρμπονάροιήταν μέλη μυστικής πολιτι-κής εταιρείας οργανωμένοικατά τον τρόπο των μασονι-κών εταιρειών που ιδρύθηκεπρος το τέλος του 18ου αιστο βασίλειο της ΝεάποληςΤο όνομά τους στα ιταλικάσημαίνει laquoαυτοί που καίνε ξυ-λάνθρακαraquo Οι καρμπονάροιπρωτοεμφανίστηκαν στους να-πολεόντειους πολέμους προ-βάλλοντας αντίσταση στουςΓάλλους κατακτητές Όταντελείωσε ο πόλεμος μετα-σχηματίστηκαν σε εθνικιστι-κό οργανισμό με αντιαυστρι-ακές τάσεις και οργάνωσαντην επανάσταση στην Ιταλίατο 1820-1821 και το 1831 καιδιαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο Risorgimento στη διαδικασίαδηλαδή της ιταλικής ενοποίησης Σκοπός της εταιρείας ήταν η κατάλυσητου δεσποτισμού και η εγκαθίδρυση ελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύ-ματος Οι σκοποί του καρμποναρισμού ήταν τόσο πατριωτικοί εθνικοίόσο και πολιτικοί φιλελεύθεροι Από τα πιο φημισμένα μέλη των καρμπο-νάρων υπήρξαν οι Giuseppe Mazzini και ο Γάλλος επαναστάτης Blanqui

Παραϊστορικά

Προσδιορισμός της έννοιας του ριζοσπαστισμού

Το 1829 μια γαλλική εφημερίδα η La JeuneFrance προσπαθεί να ορίσει το ριζοσπα-στισμό (της εποχής) ως εξής laquoεκείνη ηδίψα της ισότητας και της δικαιοσύνης ηκαθολική περιφρόνηση για τις διακρίσειςπου δεν προέρχονται από την προσωπικήαξία η ανάγκη του ελέγχου όλων των ε-νεργειών της εξουσίας τέλος η συνείδη-ση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου καιτου πολίτη που τον κάνει να αντιστέκεταιστην αυθαιρεσία και να αγανακτεί με τηνιδέα του δεσποτισμούraquo Η πεμπτουσία τουριζοσπαστισμού συμπυκνώνεται στο αντι-μοναρχικό πολιτειακό αίτημα που προβάλ-λει και το οποίο είναι βαθιά ανατρεπτικό γιατην εποχή

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 66

KE

ΦA

ΛA

IO

2Η ίίδρυση κκαι ηη αανάπτυξη ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Σκοπός ίίδρυσης κκαι ππρωτεργάτες Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση με σκοπό να προετοιμάσει

την επανάσταση των Ελλήνων Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσί-ας το 1814 με πρωτεργάτες τους Νικόλαο Σκουφά Αθανάσιο Τσακά-λωφ Εμμανουήλ Ξάνθο Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο

Οι δδυσκολίες ππου ααντιμετώπιζε ηη ΦΦιλική ΕΕταιρεία

Για την επιτυχία των στόχων της η Φιλική Εταιρεία είχε να αντιμετωπίσειτεράστιες οργανωτικές δυσκολίες Ο ελληνισμός ήταν διάσπαρτος σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο20 Οι Φιλικοί έπρεπε να δράσουν με μεγάλη μυστικότητα ώστε να μη γίνουν

αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση και τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες21

7Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

yumlpermilUacute˘UcircEuml OcircUacuteAacutemiddotOacuteOgraveUcircAcircˆOacute IgraveAcircIcircDaggerUacuteEgraveOcirc UcircUgravefimacrOcirc UgraveEumlOacute OacuteAcirc˘IgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquomiddotEcircDaggerOacuteEgraveUcircEuml UgraveˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute- ordmIumlmiddotAacuteAacuteEgraveOacuteEgravemiddotOacutefi ordmUacuteOcircOacuteUgraveEgraveUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc(μAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1662)17

- partIumlIumlEumlOacutefiAacuteIumlˆUcircUcircOcircOacute bullAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcircOacute(paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1809)18

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot infinıEumlOacuteOgraveOacute(infinılsaquoOacutemiddot 1813)19

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜(μEgravecurrenOacuteOacuteEuml 1814)

1814 yumlpermilUacute˘UcircEuml UgraveEuml˜ ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo˜ partUgravemiddotEgrave-UacuteAcircrsaquomiddot˜intDaggerUacuteEgraveOcirc˜ UcircUgravefimacrOcirc˜ Euml UacuteOcircAcircUgraveOcircEgraveIgravemiddot-Ucircrsaquomiddot currenOacuteOcircIumlEuml˜ AcircIacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml˜

1821 intlsaquoUacute˘IacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

prod ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave Euml IcirclsaquoUacute˘IacuteEuml UgraveEuml˜AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

17 Ιδρύθηκε με κληροδότημα του Κερκυραίου Θωμά Φλαγγίνη18 Μέλος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν ο Αθ Τσακάλωφ ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας19 Στην ίδρυσή της έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ο Καποδίστριας 20 Αιτία γιrsquo αυτό ήταν το παροικιακό φαινόμενο που είχε διασκορπίσει τους Έλληνες λογίους φοιτητές καιEμπόρους στη δυτική Ευρώπη στη νότια ρωσία και στη βόρεια Αφρική Βλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANO-HΣH TOY MAΘHMATOΣ ενότητα 521 Η αυστριακή απολυταρχία λχ ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο του Ρήγα Βλέπε ενότητα 5

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 67

Οι Φιλικοί έπρεπε επίσης να υπερνικήσουν τους δισταγμούς εκείνων πουείχαν δει προγενέστερα επαναστατικά κινήματα να αποτυγχάνουν22

Τέλος οι Φιλικοί θα έπρεπε να κινητοποιήσουν ανθρώπους που προέρχο-νταν από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντακαι επιδιώξεις

Οι εευνοϊκές ππροϋποθέσεις γγια ττο έέργο ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλή-ματα

Μεταξύ των Ελλήνων είχαν διαδοθεί οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν πλέον ώριμο για τη δημιουργία

ανεξάρτητου ελληνικού κράτους

Η οοργάνωση ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας κκαι ηη ηηγεσία ττης

Η Φιλική Εταιρεία οργανώθηκε με πρότυπο τις μυστικές εταιρείες όπως οικαρμπονάροι23 Τα μέλη της οργάνωσης είχαν δοκιμαστεί πρώτα και έ-πειτα είχαν ορκιστεί πίστη και αφοσίωση Οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν ψευ-δώνυμα και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κρυπτογραφικό αλφάβητο

H Φιλική Eταιρεία αρχικά απευθύνθηκε σε πλούσιους εμπόρους προκει-μένου να εξασφαλίσει έτσι τα οικονομικά μέσα για την ανάπτυξή τηςEπειδή όμως οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αρνητικοί στράφηκε σrsquoόλες τις κοινωνικές ομάδες ιδίως μικρέμπορους και διανοούμενουςΓυναίκες γίνονταν δεκτές μόνο κατrsquo εξαίρεση

Η ηγεσία ndash η laquoΑόρατη Αρχήraquondash παρέμενε μυστική Σκόπιμα αφηνόταν ναεννοηθεί ότι αποτελούνταν από ισχυρά πρόσωπα Οι ιδρυτές της ΦιλικήςΕταιρείας απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια υπουργό Εξωτερι-κών της Ρωσίας τότε και του πρόσφεραν την ηγεσία αλλά εκείνος αρνή-θηκε Η ηγεσία τελικά ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη ανώτεροαξιωματικό του ρωσικού στρατού ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επί-τροπος της Αρχής

Η κκήρυξη ττης εελληνικής εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Γιατί ηη εεπανάσταση ξξεκίνησε ααπό ττις HHγεμονίες Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός όπως προέβλεπαν παλαιότερες

ρωσοτουρκικές συνθήκες Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία και υπήρχαν ελπίδες ότι ο

ρωσικός στρατός θα επενέβαινε για να βοηθήσει την επανάσταση Παράλληλα θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι

Βαλκάνιοι ηγέτες όπως ο Σέρβος Καραγεώργεβιτς ο Ρουμάνος Βλαντι-μηρέσκου οι οποίοι και προσεγγίστηκαν για τον σκοπό αυτό

22 Για παράδειγμα τα Ορλοφικά το 1770 (βλ ενότητα 5)23 Βλέπε στα Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος της ενότητας 6

68 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 68

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η έέναρξη ττης εεπανάστασης

O Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και κήρυξετην επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (σημερινή Ρουμανία) στις 24Φεβρουαρίου του 1821 Οι προκηρύξεις που κυκλοφορούσε άφηναν ναεννοηθεί ότι πίσω από το κίνημά του βρισκόταν η Ρωσία

Τα ππροβλήματα ππου ααντιμετώπισε ττο κκίνημα ττου ΥΥψηλάντη

Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δε βοήθησαν υλικά και η στρατολό-γηση δεν προχώρησε

Ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και επέτρεψε την είσοδο του οθω-μανικού στρατού στις Ηγεμονίες

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστη-

κε με εντολή της Φιλικής Εταιρείας

Το ττέλος ττης εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Ο Υψηλάντης παρά τις αρνητικές συγκυρίες συνέχισε τον αγώνα καιέδωσε την αποφασιστική μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ioυνίου 1821) Στη μά-χη αυτή διακρίθηκε ο Ιερός Λόχος συγκροτημένος από εθελοντές σπου-δαστές Η ήττα όμως δεν αποφεύχθηκε

Ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία όπου είχε καταφύγει Οι τελευ-ταίοι απομονωμένοι αγωνιστές με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Γ Ο-λύμπιο και Ι Φαρμάκη εγκλωβίστηκαν στη Μονή Σέκκου και εξουδετερώ-θηκαν

1814 Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό1817-1818 Η Φιλική Εταιρεία απευθύνεται κυρίως σε πλούσιους Έλληνες ε-

μπόρους ώστε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα1821 Επανάσταση στις Ηγεμονίες με αρχηγό τον Αλέξανδρο

Υψηλάντη (24 Φεβρουαρίου) Μάχη στο Δραγατσάνι ndash ήττα των επαναστατών (7 Iουνίου)

1828 Σύλληψη και θάνατος του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Αυ-στρία

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα σσυνθέσετε σσύντομο κκείμενο σστο οοποίοθα ππαρουσιάζετε ττις κκύριες εεπιδιώξεις κκαι ττις ααρχές λλειτουργίας ττης ΦΦιλικήςΕταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ήταν η πρώτη οργάνωση που δημιουργήθηκε με άμεσοκαι ξεκάθαρο στόχο την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα Με

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

69ENOTHTA 7

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 69

άλλα λόγια πρώτιστος στόχος ήταν η επανάσταση η απόκτηση της εθνικήςανεξαρτησίας και η δημιουργία ενός ελληνικού κράτους Για την ευόδωσηαυτής της κύριας επιδίωξης δεδομένων του εχθρικού περιβάλλοντος καιτης γενικότερης αρνητικής συγκυρίας ήταν απαραίτητη η μυστική δράσητων μελών της και η απόλυτη υπακοή και πειθαρχία στην Εταιρεία Έτσι τοπαράθεμα 1 μας δίνει την ορκωμοσία των νέων μελών η οποία ήταν πολύσημαντική για την ασφαλή λειτουργία της οργάνωσης Μέσα από τον όρκοαντλούμε σημαντικά στοιχεία με κυριότερο το γεγονός ότι τα μέλη της Φιλι-κής Εταιρείας αφιερώνονταν ολόψυχα στην εθνική υπόθεση (Bλέπε ΣXO-ΛIAΣMOΣ EIKONΩN KAI ΠAPAΘEMATΩN)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην εεπαναστατική ππροκήρυξη ττου ΑΑλέξανδρου ΥΥψηλάντη(πηγή 22) κκαι ννα κκαταγράψετε ττα κκύρια εεπιχειρήματα μμε ττα οοποία ααυτή ππρο-τρέπει σσε εεπανάσταση

Ο λόγος της προκήρυξης χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό και πίστη γιατην επιτυχή έκβαση του αγώνα εναντίον του κατακτητή Τα συναισθήματααυτά προσπαθεί να μεταδώσει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στους συναγωνι-στές του αλλά και σε αυτούς που είναι ακόμα αναποφάσιστοι ως προς τησυμμετοχή τους ή όχι στο κίνημα Υπάρχουν όμως και επιχειρήματα πουφαίνεται να έχουν μια ρεαλιστική βάση Ο Υψηλάντης αναφέρεται στοκίνημα του φιλελληνισμού που ακμάζει εκείνη την εποχή στην Ευρώπη καιτη διάθεση πολλών φιλελλήνων ακόμα και να έρθουν να πολεμήσουν στηνΕλλάδα δίπλα στους Έλληνες24 Πρόκειται για ένα γεγονός που όντως συ-νέβη Επίσης η αναφορά στους φιλελεύθερους λαούς που διάκεινται ευνοϊ-κά προς το κίνημα των Ελλήνων είναι αληθινή και όχι προπαγανδιστικός λό-γος Στην προκήρυξη γίνεται μνεία των αγώνων των ευρωπαϊκών λαών γιαελευθερία Έτσι ο ελληνικός χώρος εντάσσεται στις γενικότερες εξελίξειςτης ευρωπαϊκής ιστορίας Γενικά η συγκυρία δείχνει ότι η ώρα του ξεσηκω-μού έχει φτάσει Στην προσπάθειά τους οι Έλληνες θα βρουν υποστηρικτέςόλους τους φωτισμένους λαούς της Ευρώπης οι οποίοι νιώθουν ευγνωμο-σύνη για τους προγόνους των Ελλήνων Αυτοί οι λαοί επιθυμούν την ελευθε-ρία της Ελλάδας Εξάλλου οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται να είναι αντάξιοι τωνπρογόνων τους στην αρετή και στη γενναιότητά τους Ίσως όμως το πιοδυνατό επιχείρημα της προκήρυξης να είναι η υπόνοια που αφήνει για τηρωσική βοήθεια Μία μεγάλη δύναμη πρόκειται να βοηθήσει τον ξεσηκωμότων Ελλήνων κάτι που πραγματικά πίστευε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης όπωςαποδεικνύει και η διακήρυξη που έστειλε προς τον τσάρο Αλέξανδρο αμέ-σως μετά την έναρξή του κινήματός του Όπως και να έχει όμως η πατρίδαπροσκαλεί σε έναν αγώνα για ότι πιο ιερό έχει ένας λαός για την πίστη τουκαι την πατρίδα του Αυτό το προσκλητήριο κανείς δεν μπορεί να το αρνη-θεί

24 Ενδεικτικά στην αρχή της επανάστασης αναφέρουμε τους Τόμας Γκόρντον αρχηγό του επιτελείου τουΔημ Υψηλάντη και τον Γάλλο συνταγματάρχη Maxime Raybaud

70 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 70

KE

ΦA

ΛA

IO

2

25 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 427-428 Αθήνα 1975

Eικόνα 1 Tα σσύμβολα ττης ΦΦιλικής EEταιρείαςΗ σημαία της Φιλικής Εταιρείας έχει έναν πολύπλοκο και για πολλούς από-κρυφο συμβολισμό Ο συμβολισμός αυτός βασίζεται στον σταυρό και τον ιερόδεσμό Η σημαία είναι λευκή για να υποδηλώσει την αγνότητα του σκοπού ενώυπάρχει και ένας κόκκινος σταυρός μέσα σε στεφάνι νίκης Οι δύο πολεμικέςλόγχες που παραπέμπουν στο θείο μαρτύριο ανεμίζουν δύο σημαίες πουέχουν πάνω γραμμένα με κόκκινα γράμματα τα ακροτελεύτεια των λέξεων laquoΉΕλευθερία ή Θάνατοςraquo δηλαδή Η Ε(λευθερί)Α Η Θ(άνατο)Σ Η όλη σύνθεσηστηρίζεται σε δεκάξι στήλες χιαστί ενωμένες ndash ο ιερός δεσμός των δεκαέξι

Eικόνα 2 Aλέξανδρος YYψηλάντηςΜετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλι-κής Εταιρείας η ηγετική ομάδα της Εταιρείας πρότεινε στον τότε αξιωμα-τικό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη να αναλάβει την ευθύνητης οργάνωσης Ο Υψηλάντης δέχτηκε κι έτσι τον Απρίλιο του 1820 έγινεlaquoΓενικός Επίτροπος της Αρχήςraquo αναλαμβάνοντας την ηγεσία της οργάνω-σης και την ευθύνη της προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα

Eικόνα 3 Π ΦΦον EEς ΟΟ ΙΙερός ΛΛόχος μμάχεται σστο ΔΔραγατσάνιΟ Ιερός Λόχος αποτελούνταν ουσιαστικά από 500 περίπου Έλληνες σπουδα-στές και λογίους Συστήθηκε το 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη σε απομί-μηση του θηβαϊκού ιερού λόχου Είναι το πρώτο σώμα που εμφανίζεται με τημορφή τακτικού στρατού Οι Iερολοχίτες είχαν μαύρη στολή και στο κάλυμματου κεφαλιού υπήρχε το σήμα του θανάτου μια νεκροκεφαλή κι από κάτωδύο κόκαλα Το εθνόσημο είχε τρία χρώματα λευκό γαλάζιο και κόκκινο Οοπλισμός τους ήταν τουφέκι Πριν ακόμη εκπαιδευτούν οι Iερολοχίτες πήρανμέρος στη μάχη του Δραγατσανίου όπου και ηττήθηκαν ολοκληρωτικά Όσοισώθηκαν κατέβηκαν στην Ελλάδα όπου συνέχισαν να αγωνίζονται

Παράθεμα 1 Ο όόρκος ττων ΦΦιλικώνΟ όρκος των μελών της Φιλικής Εταιρείας αποτελούσε την κορυφαία στιγμήτης μύησης Τα νέα μέλη της Εταιρείας ορκίζονταν ότι θα έμεναν πιστά στηνΕταιρεία laquoκατά πάντα και διά πάνταraquo Ορκίζονταν επίσης ότι θα έτρεφαναδιάλλακτο μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδας και ότι θα ενεργού-σαν με στόχο να τους εξολοθρεύσουν Τέλος ορκίζονταν να μη λησμονούντις δυστυχίες της πατρίδας τους και ότι αν δεν εκπλήρωναν το χρέος τουςνα έβρισκαν ως τιμωρία τον θάνατο25

Παράθεμα 2 Mία ααπό ττις εεπαναστατικές ππροκηρύξεις ττου AAλέξανδρουYψηλάντη ((αποσπάσματα)

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

71ENOTHTA 7

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 71

Ο ΙΙερός ΛΛόχος κκαι ηη μμάχη σστο ΔΔραγατσάνι Μόλις δύο μήνες μετά την κή-ρυξη της επανάστασης στις ηγεμονίες η κατάσταση για τους επαναστάτεςήταν ήδη δύσκολη Τέλη Απριλίου του 1821 οι οθωμανικές δυνάμεις εισήλθανστις ηγεμονίες διαβαίνοντας τον Δούναβη και κέρδισαν την πρώτη μεγάλη μά-χη στην πόλη Γαλάτσι (κοντά στα σύνορα της Μολδαβίας και της Βλαχίαςμε τη Bεσσαραβία που ήταν υπό τον έλεγχο των Ρώσων) Tην ίδια στιγμήέριδες αντιζηλίες διαφωνίες και απειθαρχία δυσχέραναν όλο και περισ-σότερο την κατάσταση στο στρατόπεδο των επαναστατών ενώ αρκετοίάρχισαν να λιποτακτούν Στις συνθήκες αυτές ο Αλέξανδρος Υψηλάντηςαποφάσισε να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής στην αποφασιστική μάχη καισυγκέντρωσε στην περιοχή του Δραγατσανίου τα ένοπλα σώματα πουείχαν απομείνει Ένα από αυτά ήταν ο Iερός Λόχος που συστήθηκε απόενθουσιώδεις αλλά χωρίς πολεμική εμπειρία νεαρούς εθελοντές απότην Οδησσό και από άλλες ελληνικές παροικίες Ωστόσο η έλλειψη πει-θαρχίας και συντονισμού δεν επέτρεψαν την εφαρμογή του πολεμικούσχεδίου που είχε προετοιμαστεί Η μάχη μάλιστα ξεκίνησε χωρίς το συ-νολικό στράτευμα να προλάβει να τοποθετηθεί στις προβλεπόμενες θέ-σεις Παρά την αυταπάρνηση των Iερολοχιτών η κατάληξη της μάχης ή-ταν τραγική Οι απώλειες ήταν τεράστιες σχεδόν καθολικές ενώ ο πανι-κός που προκλήθηκε από το απρόσμενο της σύγκρουσης οδήγησε σε ά-τακτη φυγή και σε οριστική διάλυση του στρατοπέδου του Υψηλάντη

72 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 72

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η εευνοϊκή σσυγκυρία

Στον νότιο ελλαδικό χώρο οι προϋποθέσεις για την επιτυχία της ελληνι-κής επανάστασης ήταν καλύτερες αφού bull Oι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν πυκνότεροι bull O οθωμανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρός bull Yπήρχαν πολλοί Φιλικοί που προετοίμαζαν κι ανέμεναν τον ξεσηκωμό bull Yπήρχαν ένοπλα σώματα Ελλήνων (κλέφτες κι αρματολοί) bull Yπήρχαν ελληνικά εμπορικά σκάφη εφοδιασμένα με κανόνιαbull Yπήρχαν πολλοί Έλληνες που διέθεταν σημαντική πολεμική εμπειρίαbull Tο ορεινό έδαφος διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμοbull Mεγάλο μέρος των οθωμανικών δυνάμεων στο διάστημα 1820-1822

πολεμούσε εναντίον του Αλή πασά της Ηπείρου

Eπαναστατικές εεστίες

Η επανάσταση ξέσπασε σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου τον Μάρ-τιο του 1821 Έπειτα επεκτάθηκε στη Στερεά Ελλάδα την Κρήτη το Αι-γαίο την Ήπειρο τη Μακεδονία και τη Θράκη Eπεκτάθηκε ακόμη και στηνΚύπρο και τη Μικρά Ασία

Η απελευθέρωση μιας τόσο μεγάλης περιοχής όμως ξεπερνούσε τις δυ-νατότητες του ελληνισμού Η καταστολή της επανάστασης ήταν άμεσηόπουbull Οι περιοχές ήταν πεδινές (πχ στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία)bull Οι περιοχές ήταν κοντά στο οθωμανικό κέντρο και η κινητοποίηση του

οθωμανικού στρατού ήταν εύκολη και γρήγορη (πχ στη Θράκη στηMικρά Ασία στην Κύπρο)

Έτσι η επανάσταση εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο στη Στερεά Ελλάδακαι σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου

8Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ΔOcirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UgraveOcirc˘AgravebdquoEumlIumliquestOacuteUgraveEuml UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddot-permilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜ndash middotOcircUgrave˘macrrsaquomiddot

1821-1827 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlUcircUgraveOcircOacute AcircIumlIumlmiddotpermilEgraveIcircfi macrOgraveUacuteOcircndash AcircEgraveUgrave˘macrrsaquomiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

prod AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1821-1827)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 73

74 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι ππρωταγωνιστές

Οι δυνάμεις των επαναστατών αποτελούνταν αρχικά από αγωνιστές πουακολουθούσαν κάποιους οπλαρχηγούς

Ξεχώρισαν για τις στρατιωτικές και τις ηγετικές τους ικανότητες ο Θεό-δωρος Κολοκοτρώνης ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ο Οδυσσέας Ανδρού-τσος ο Μάρκος Μπότσαρης ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο Ανδρέας Μια-ούλης στη θάλασσα και από τις γυναίκες η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καιη Μαντώ Μαυρογένους

Η φφάση ττων εεπιτυχιών ((1821-1824)H εεπικράτηση ττων EEλλήνων σσε ΠΠελοπόννησο κκαι ΣΣτερεά EEλλάδα

Οι επαναστάτες περιόρισαν τους Τούρκους στα τοπικά φρούρια καικατέλαβαν σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου την Καλαμάτα τηνΠάτρα και την Τρίπολη Ειδικά η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμ-βρίου 1821) του διοικητικού κέντρου της Πελοποννήσου υπήρξε καθο-ριστική Πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις με επικεφαλής τον ΘεόδωροΚολοκοτρώνη στις 23 Σεπτεμβρίου 1821

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο σταθεροποιούνταν καθώς bull τουρκικά στρατεύματα που μετέβαιναν στην Πελοπόννησο για να

καταστείλουν την επανάσταση εμποδίστηκαν σε διάφορα σημεία τηςΣτερεάς Ελλάδας (Αλαμάνα Γραβιά Βασιλικά) από οπλαρχηγούςόπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Αθανάσιος Διάκος

bull Ο τουρκικός στόλος εμποδίστηκε από τις ελληνικές δυνάμεις

Τα ααντίποινα ττων ΤΤούρκων κκαι ηη ααντίδραση ττων ΕΕλλήνων

Οι Τούρκοι αρχικά απάντησαν με αντίποινα σε βάρος άμαχων πληθυ-σμών στην Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη στη Θράκη στην Κύπρο καιαλλούbull Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo απαγχονίστηκε (10 Απριλίου 1821)bull Προκειμένου να πανικοβάλλουν τους επαναστάτες κατέλαβαν τη Χίο

και έσφαξαν τον ελληνικό πληθυσμό της (Πάσχα 1822) bull Σε αντίποινα όμως ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατίναξε την τουρκική

ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διέλυσεστα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου 1822) τον στρατό του Δράμαλη πουκατευθυνόταν προς την Τριπολιτσά για να την ανακαταλάβει

bull Το 1824 ο σουλτάνος έκανε συμμαχία με τον ανεξάρτητο ηγεμόνατης Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι προσφέροντάς του την Κρήτη και τηνΠελοπόννησο σε περίπτωση που θα κατέστειλε την επανάσταση

bull Ο αιγυπτιακός στρατός κατέπνιξε την επανάσταση στην Κρήτη κατέ-στρεψε την Κάσο ενώ ο τουρκικός στρατός κατάστρεψε τα Ψαρά

bull Η απάντηση των Ελλήνων ήρθε με τη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυ-γούστου 1824) και τον Ανδρέα Μιαούλη που κατάφεραν καίριο πλήγ-μα στον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 74

75

Η φφάση ττης κκάμψης ((1825-1827)

Η κάμψη της επανάστασης αρχίζει με την αποβίβαση του Ιμπραήμ στηνΠελοπόννησο στις αρχές του 1825bull Ο Ιμπραήμ ανακατέλαβε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου σε μια επο-

χή που οι Έλληνες επαναστάτες ήταν χωρισμένοι από τον εμφύλιοbull O Παπαφλέσσας δεν κατάφερε να τον σταματήσει και σκοτώθηκε στη

μάχη στο Mανιάκι (20 Mαΐου 1825)bull Στους Mύλους κοντά στο Άργος ο Δημήτριος Yψηλάντης ο Kωστα-

ντίνος Mαυρομιχάλης και ο Mακρυγιάννης κατάφεραν να πλήξουν τιςδυνάμεις του Iμπραήμ

bull Τουρκικές και αιγυπτιακές δυνάμεις πολιόρκησαν επίσης με επιτυχίατο Μεσολόγγι (Απρίλιος 1825 - Aπρίλιος 1826)

Μόνο στη Στερεά Ελλάδα γίνονταν ακόμη επιχειρήσεις με τον ΓεώργιοΚαραϊσκάκη Αλλά με τον θάνατό του (23 Aπριλίου του 1827) κατά τηνπολιορκία της Ακρόπολης της Αθήνας πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι ηεπανάσταση έσβηνε

Τι άάλλαξε ττα δδεδομένα

Οι Δυνάμεις Αγγλία Γαλλία Ρωσία θέλοντας να εξυπηρετήσουν και δι-κά τους συμφέροντα αποφάσισαν την ειρήνευση με τη συνθήκη του Λον-δίνου (6 Iουλίου 1827) και τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους

1820-1822 Οθωμανικές δυνάμεις πολεμούν τον Αλή πασά των Ιωαννί-νων

1821 Έναρξη επανάστασης σε διάφορα σημεία της Πελοποννή-σου (Μάρτιος)

1821-1824 Η φάση των επιτυχιών της επανάστασης1821 Απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Εrsquo σε αντίποινα για την

ελληνική επανάσταση (Απρίλιος)1821 Άλωση Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος)1822 Σφαγή Χίου (Πάσχα)

Καταστροφή Δράμαλη στα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου)1823 Θάνατος Μάρκου Μπότσαρη1824 Συμφωνία σουλτάνου και Μοχάμετ Άλι Αιγύπτου για κατα-

στολή της ελληνικής επανάστασης Ο αιγυπτιακός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην

Κρήτη Καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών Ο Μιαούλης πλήττει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυ-

μαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου)1825-1827 Η φάση της κάμψης της επανάστασης

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

22 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 75

76 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

1825 Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο Θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (20 Μαΐου) Οι Δ Υψηλάντης Κ Μαυρομιχάλης Μακρυγιάννης πλήτ-

τουν τον Ιμπραήμ στους Μύλους κοντά στο Άργος (13 Ιου-νίου)

1825-1826 Πολιορκία και ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου1827 Θάνατος Γ Καραϊσκάκη (Απρίλιος)

Οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία Γαλλία Ρωσία) αποφασίζουντην ειρήνευση ndash Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττην αατμόσφαιρα ππου εεπικρατούσε μμεταξύ ττων εεπαναστατημένωνEλλήνων σστο ξξεκίνημα ττου ΑΑγώνα

Στο ξεκίνημά του ο επαναστατικός αγώνας των Ελλήνων διεπόταν από εν-θουσιασμό (εικόνα 1) αλλά και προβλήματα (πηγή 1) Οι Έλληνες με τηναίσθηση ότι βρίσκονται κοντά στην κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθε-ρίας έπειτα από μια μακραίωνη υποταγή σε έναν αλλόθρησκο δυνάστηαισθάνονταν ευφορία και ενθουσιασμό για τον αγώνα που ξεκινούσε Αυτοίμάλιστα που είχαν κατανοήσει περισσότερο την ιστορική καμπή που διέ-γραφε η ελληνική επανάσταση και έμπαιναν στον Αγώνα όχι τυχαία και περι-στασιακά αλλά ως συνειδητοποιημένοι μαχητές της ελευθερίας (αυτοίδηλαδή που ήταν μέτοχοι στις νέες ιδέες του Διαφωτισμού) θα πρέπει νααισθάνονταν ευγνωμοσύνη απέναντι στη Μοίρα που καθόρισε να είναι ηδική τους γενιά αυτή που θα παλέψει για την ελευθερία Ήταν εύλογο λοι-πόν η συμμετοχή στο κάλεσμα του ξεσηκωμού να είναι πάνδημη

Υπήρχαν όμως όπως ήταν φυσικό και προβλήματα μερικά από τα οποίαεντοπίζει η πηγή 1 Υπήρχε έλλειψη όπλων και πολεμοφοδίων ακόμα καιτων στοιχειωδών λαβάρων και σημαιών με τα οποία προπαγανδίζει κανείςτον αγώνα του Υπήρχε επίσης πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ των αγωνι-στών και μεταξύ των laquoυποψήφιωνraquo αγωνιστών και των αρχηγών τους καθώςκαι πρόβλημα ενημέρωσης σχετικά με τους σκοπούς του αγώνα και τα επι-μέρους σχέδια που θα ακολουθούνταν Στην αρχή ειδικά φαινόταν να μηνυπήρχε ένα γενικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα κινούνταν οι επαναστά-τες Η πηγή 1 που μεταφέρει την ατμόσφαιρα της εποχής καθώς αποτελείπρωτογενή πηγή (απομνημονεύματα) μας δίνει την εντύπωση μιας προχει-ρότητας και μιας ανοργανωσιάς τουλάχιστον στις αρχές της επανάστασηςΗ συγκέντρωση των πολεμιστών γινόταν με ακανόνιστο τρόπο και laquoαυτομά-τωςraquo δηλαδή αυθόρμητα χωρίς οργανωμένο σχέδιο από κάποια αρχή καιχωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει μια υπεύθυνη διοίκηση που θα μπορούσε νακατευθύνει αυτό το πλήθος των συγκεντρωμένων επαναστατών Στο πλαίσιοαυτό δεν ήταν εύκολο να ελεγχθεί η λιποταξία και γενικά κάθε ύπουλησυμπεριφορά που θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή των αγωνιστών Η οργάνωσηήρθε σιγά σιγά από ανθρώπους εμπειροπόλεμους πρώην κλέφτες ή αρμα-

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 76

77

τολούς ή από ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει σε άλλους στρατούς λχστον αγγλικό (Κολοκοτρώνης)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 55 κκαι ννα σσυνθέσετε κκείμενο σστοοποίο θθα ααφηγήστε ττη ζζωή σστο ππολιορκημένο ΜΜεσολόγγι κκαι ττην έέξοδο ττωνκατοίκων ττου

Η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826) αποτελεί έναναπό τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ελληνικής επανάστα-σης Η ηρωική αντίσταση των αγωνιστών του Μεσολογγίου ενέπνευσε καιεμπνέει σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται μέχρις εσχά-των για τα ιδανικά του Στον σκληρό και άνισο αγώνα που έδωσαν οι πολιορ-κημένοι αγωνιστές είχαν να αντιμετωπίσουν εκτός από τις υπέρτερες δυνά-μεις των πολιορκητών την πείνα και τις αρρώστιες Η πηγή 2 επικεντρώνειστον ύπουλο αυτόν laquoαντίπαλοraquo Η πείνα βασανίζει τους πολιορκημένουςτους εξουθενώνει σωματικά αλλά και ψυχικά μιας και εξαιτίας της αισθάνο-νται ότι δε θα είναι για πολύ ακόμα ικανοί να αντισταθούν και να επιτελέ-σουν το χρέος τους Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πείνα τους οιαγωνιστές τρώνε ότι βρουν και φτάνουν στο σημείο να φάνε ανθρώπινοκρέας από τους σκοτωμένους Στην εξιδανικευμένη εικόνα 5 από το έργοτου Βρυζάκη φαίνεται τελικά ότι τίποτε δεν πτόησε τους laquoελεύθερουςπολιορκημένουςraquo αφού βρήκαν το ψυχικό σθένος να αρνηθούν μιαν αξιο-πρεπή παράδοση και προτίμησαν την ηρωική laquoέξοδοraquo και την αυτοθυσία

Eικόνα 1 Θ ΒΒρυζάκης οο ΠΠαλαιών ΠΠατρών ΓΓερμανός εευλογεί ττη σσημαίατης εεπανάστασης

Ο (Γεώργιος Γκόζιας) Γερμανός (1771-1826) εκλέχτηκε μητροπολίτης Πα-λαιών Πατρών το 1806 Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία Στη συνέλευ-ση της Βοστίτσας τον Ιανουάριο το 1821 διατύπωσε τις επιφυλάξεις τουγια τη δυνατότητα έναρξης της επανάστασης εκείνη την χρονιά Σύμφωναμε την παράδοση στις 25 Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανόςευλόγησε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύραςκοντά στα Καλάβρυτα (και αυτό θεωρείται σαν έναρξη της επανάστασηςστην Ελλάδα) ή κατά άλλες μαρτυρίες στην Πάτρα στις 21 Μαρτίου Νεό-τερες έρευνες όμως δείχνουν ότι αυτό αποτελεί απλά ένα μύθο καθώςκανένα ιδιαίτερο γεγονός δεν προκύπτει από τις πηγές ότι έγινε εκείνη τηνημέρα Αυτός που είναι κύριος υπεύθυνος για τον θρύλο είναι ο Γάλλοςιστορικός Πουκεβίλ ο οποίος έγραψε το 1824 την Ιστορία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Στην ιστορία του περιγράφει με φανταστικές λεπτομέρειεςτη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα τον λόγο που εκφώνησε οΠαλαιών Πατρών Γερμανός την ορκωμοσία κτλ Η 25η Μαρτίου ορίστηκεως εθνική επέτειος πολύ αργότερα με σκοπό να συμπίπτει με τη θρησκευ-τική γιορτή του Ευαγγελισμού με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα το 1838

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

24 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 77

78 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Eικόνα 2 Ο ΘΘεόδωρος KKολοκοτρώνης οο θθρυλικός laquolaquoγέρος ττου MMοριάraquoηγετική φφυσιογνωμία ττης εεπανάστασης ττου 11821

O Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) ήταν η εξοχότερη ηγετική φυσιο-γνωμία του 1821 Ήδη από το 1805 βρισκόταν στα Επτάνησα για να πείσειτον αρχηγό των ρωσικών στρατευμάτων να αναλάβει επιχειρήσεις για τηναπελευθέρωση της Ελλάδας Αργότερα δέχτηκε με προθυμία να υπηρετή-σει το ελληνικό στρατιωτικό σώμα που οργάνωσαν οι Άγγλοι στα ΕπτάνησαΓρήγορα όμως αντιλήφθηκε ότι laquoότι έχομε να κάμομε θα το κάμομε μονά-χοι και δεν έχομε καμία ελπίδα από τους ξένουςraquo (απομνημονεύματα ΘΚολοκοτρώνη) Το 1818 ο Θ Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρείαστη Ζάκυνθο και από τότε επιδόθηκε με πάθος στην προετοιμασία του απε-λευθερωτικού αγώνα Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία των Ελλήνωνεπαναστατών η πτώση της Τριπολιτσάς οφείλεται αναμφισβήτητα στηστρατιωτική μεγαλοφυΐα του Κολοκοτρώνη

Eικόνα 3 Ν ΛΛύτρας ΗΗ αανατίναξη ττης ττουρκικής νναυαρχίδας σστη ΧΧίοαπό ττον ΚΚ ΚΚανάρη κκαι άάνδρες ττου

Στις ναυτικές επιχειρήσεις των Ελλήνων κύριος στόχος ήταν η φθορά τωνπλοίων του αντιπάλου και η παρεμπόδιση της κίνησης του στόλου του καιόχι τόσο η αντιπαράθεση στην ανοιχτή θάλασσα λόγω υπεροπλίας τωνΟθωμανών Τα ελληνικά πλοία σχεδόν όλα πρώην εμπορικά μικρά σε μέγε-θος και ελλιπώς εξοπλισμένα δεν ήταν ικανά να αντιμετωπίσουν με επιτυχίατα οθωμανικά σε ανοιχτή σύγκρουση Τα ελληνικά πλοία άσκησαν λοιπόνένα είδος laquoκλεφτοπόλεμουraquo στη θάλασσα υιοθέτησαν μια πολεμική τακτικήπου αντιστάθμιζε την υπεροχή του οθωμανικού στόλου αφού έκαναν νυχτε-ρινές επιθέσεις με πυρπολικά δηλαδή ειδικά διαμορφωμένα μικρά πλοίαφορτωμένα με εύφλεκτες ύλες και εκρηκτικά τα οποία προσκολλούντανστα οθωμανικά προκαλώντας την ανατίναξή τους Οι παράτολμες αυτέςεπιθέσεις που απαιτούσαν επιδέξιους χειρισμούς αλλά και τύχη για να μηγίνει αντιληπτή η επιχείρηση απέδωσαν ορισμένες φορές εντυπωσιακά α-ποτελέσματα όπως η ανατίναξη της ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλουαπό τον Kανάρη στα ανοιχτά του Τσεσμέ τον Ιούνιο του 1822 Ενέργειεςόπως αυτή προκαλούσαν τρόμο στα πληρώματα των οθωμανικών πλοίωνκαι συχνά οι κινήσεις του οθωμανικού στόλου ήταν διστακτικές από τον φό-βο της δράσης των πυρπολητών

Eικόνα 4 ΠαπαφλέσσαςO Γρηγόριος Δικαίος (1788-1825) (περισσότερο γνωστός ως Παπαφλέσ-σας) ήταν κληρικός πολιτικός και αγωνιστής της ελληνικής επανάστασηςτου 1821 Φοίτησε στη Σχολή Δημητσάνας και μόνασε στο μοναστήρι τηςΠαναγιάς της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα όπου πήρε το όνομα ΓρηγόριοςΣτην Κωνσταντινούπολη χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης από τον ΓρηγόριοΕrsquo και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ΗΦιλική Εταιρεία τον Ιανουάριο του 1821 τον έστειλε στην Πελοπόννησο γιανα ξεσηκώσει τον λαό σε επανάσταση Όταν το 1825 ο Ιμπραήμ εισέβαλε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 78

79

στην Πελοπόννησο ο Παπαφλέσσας έσπευσε να τον αντιμετωπίσει και ναανακόψει την προέλασή του στο Μανιάκι της Μεσσηνίας Εκεί στις 20Μαΐου βρήκε ηρωικό θάνατο προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση στααιγυπτιακά στρατεύματα

Eικόνα 5 Θ ΒΒρυζάκης ΗΗ έέξοδος ττου ΜΜεσολογγίουΜετά την αποτυχία του Μιαούλη να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι (31 Mαρτίου1826) οι πολιορκημένοι ndashαπελπισμένοι πια από τη διπλή πολιορκία τουΚιουταχή και του Ιμπραήμndash αποφάσισαν έξοδο Υπήρχαν τότε μέσα στοΜεσολόγγι τρεις χιλιάδες πολεμιστές και εννέα χιλιάδες άμαχοι (γέροιγυναίκες και παιδιά) Το σχέδιο ήταν απλό (και υπερβολικά αισιόδοξο) ηεμπροσθοφυλακή των αγωνιστών θα άνοιγε δρόμο μέσα από τις δυνάμειςτων πολιορκητών την ίδια στιγμή που οι δυνάμεις του Καραϊσκάκη ndashχίλιοιπεντακόσιοι Ρουμελιώτεςndash θα χτυπούσαν τα νώτα του τουρκοαιγυπτιακούστρατού Μέσα στην αναταραχή που θα επικρατούσε υπήρχε η ελπίδα νακαταφέρουν να ξεφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Τελικά τα κατάφε-ραν χίλιοι πεντακόσιοι Μια ομοβροντία από την κορυφή του Αράκυνθου θαέδινε το σύνθημα στους πολιορκημένους για την έξοδο Η φρουρά θα οδη-γούσε τους πολιορκημένους μέσα από ένα άνοιγμα του τείχους και πάνωαπό την τάφρο όπου είχαν στηθεί γεφύρια Αυτό ακριβώς απεικονίζεταιστον πίνακα του Βρυζάκη

Eικόνα 6 Mάρκος MMπότσαρηςΟ Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) γεννήθηκε στο Σούλι και ήταν ο δεύτε-ρος γιος του Κίτσου Μπότσαρη επιφανούς μορφής του Αγώνα Ύστερααπό την πτώση του Σουλίου πήγε στην Κέρκυρα μαζί με άλλους Σουλιώτεςκαι κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο ηπειρωτικό σώμα που συγκρότησανοι Γάλλοι Το 1814 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αρχικά ο ΜάρκοςΜπότσαρης αγωνιζόταν στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίοντου τυράννου της Ηπείρου του Αλή Πασά επειδή οι Σουλιώτες είχαν πάρειτην υπόσχεση από τον σουλτάνο ότι θα ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τουςΣτα τέλη του 1820 διαπραγματεύτηκε τελικά με τον Αλή πασά τους όρουςεπιστροφής των Σουλιωτών στον τόπο τους Τότε ορίστηκε αρχιστράτηγοςτων σουλιώτικων δυνάμεων Η δράση του Μπότσαρη τα δύο πρώτα χρόνιατης επανάστασης υπήρξε καθοριστική

Eικόνα 7 Γεώργιος ΚΚαραϊσκάκηςΟ Γεώργιος Καραϊσκάκης ή Καραΐσκος (1780-1827) υπήρξε στην αρχήσπουδαίος αρματολός και στη συνέχεια κορυφαίος στρατηγός της επανά-στασης του 1821 Υπήρξε ένας από τους ικανότερους ηγέτες του Αγώνα Σεηλικία δεκαπέντε χρονών πήρε το δρόμο της κλεφτουριάς αλλά γρήγορασυνελήφθη από τον Αλή πασά και φυλακίστηκε Αργότερα ο Αλή εκτιμώ-ντας τις ικανότητές του τον πήρε στην υπηρεσία του Στις αρχές του 1821 οΚαραϊσκάκης συμμετείχε στη σύσκεψη της Λευκάδας όπου σημαντικοί ο-πλαρχηγοί είχαν συγκεντρωθεί για να αποφασίσουν την εξέγερση εναντίον

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 79

80 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

των Τούρκων Στη διάρκειατου Αγώνα ήρθε σε σύ-γκρουση με τον ΦαναριώτηΑλέξανδρο Μαυροκορδάτοο οποίος έφτασε στο ση-μείο να τον κατηγορήσει α-κόμα και για προδοσία Το1825 ο Καραϊσκάκης είχε α-ποκατασταθεί στη φήμη καιστο αξίωμά του ως στρα-τιωτικού διοικητή της Ανα-τολικής Ρούμελης και συ-γκέντρωσε την προσοχή τουστην ανακούφιση της Αθή-νας που πολιορκούνταν α-πό τους Τούρκους Στην ε-πιχείρηση αυτή έχασε καιτη ζωή του στερώντας την επανάσταση από έναν άξιο ηγέτη

Eικόνα 8 Λασκαρίνα ΜΜπουμπουλίνα Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1776-1825) καταγόταν από την Ύδρα και τοπραγματικό της όνομα ήταν Λασκαρίνα Πινότση Γεννήθηκε στις φυλακές τηςΚωνσταντινούπολης όταν η μητέρα της Σκεύω επισκέφθηκε τον σύζυγό τηςκαι πατέρα της Λασκαρίνας Σταυριανό Πινότση ο οποίος ήταν ετοιμοθάνατοςκαι είχε φυλακιστεί εκεί από τους Τούρκους επειδή είχε συμμετάσχει στηνεπανάσταση της Πελοποννήσου το 1769-1770 τα γνωστά Ορλοφικά Μετά τονθάνατο του πατέρα της η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στις Σπέτσες Ο δεύ-τερος σύζυγός της ήταν ο Δημήτριος Μπούμπουλης από τον οποίο πήρε καιτο όνομα και έγινε γνωστή ως Μπουμπουλίνα Όμως και οι δύο σύζυγοι τηςΣπετσιώτες καπεταναίοι σκοτώθηκαν σε ναυμαχίες εναντίον πειρατών πουέκαναν ληστρικές επιδρομές στα παράλια της Ελλάδας Όταν ξεκίνησε η ελλη-νική επανάσταση είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώ-τες Είχε αναλάβει να αρματώνει να συντηρεί και να πληρώνει το στρατό αυτόμόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους κάτι πουσυνεχίστηκε επί σειρά ετών Η Μπουμπουλίνα διέθεσε για τις ανάγκες τουΑγώνα το μεγάλο της πλοίο laquoΑγαμέμνωνraquo καθώς και τρία μικρότερα πλοία

Παράθεμα 1 Oι ααπαρχές ττης εελληνικής εεπανάστασηςΗ έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μιαημέρα μόνο ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές αν και είχε οριστεί ωςημέρα γενικής εξέγερσης η 25η Μαρτίου Ωστόσο η επανάσταση άρχισεστην Πελοπόννησο και μέσα σε λίγες ημέρες από τις 21 ως τις 28 Μαρτίουείχε γενικευτεί σε όλες τις επαρχίες της Η πρώτη πολεμική επιχείρηση έγινεστα Καλάβρυτα στις 21 Μαρτίου όπου 600 ένοπλοι αγωνιστές επιτέθηκανεναντίον των Τούρκων που είχαν κλειστεί στους πύργους των Καλαβρύτων

Παραϊστορικά

Πατρίς να μακαρίζης γενικών όλους τουςΈλληνες ότι θυσιάστηκαν διά σένα να σrsquo ανα-στήσουνε να ξαναειπωθής άλλη μίαν φορά ε-λεύτερη πατρίδα οπού ήσουνε χαμένη καισβησμένη από τον κατάλογον των εθνώνΌλους αυτούς να τους μακαρίζης Όμως ναθυμάσαι και να λαμπρύνης εκείνους όπουπρωτοθυσιάστηκαν εις την Αλαμάνα πολεμώ-ντας με τόση δύναμη Τούρκων κι εκείνουςόπου αποφασίστηκαν και κλείστηκαν σε μίανμαντρούλα με πλίνθες αδύνατη εις το χάνιτης Γραβιάς κι εκείνους οπού λιώσανε τόσηΤουρκιά και πασάδες εις τα ΒασιλικάΜακρυγιάννης Απομνημονεύματα (εισ ndash σχολ ΣΑσδραχά) εκδ Καραβία χχ σελ 83

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 80

KE

ΦA

ΛA

IO

2

81ENOTHTA 8

Παράθεμα 2 H ππείνα ββασανίζει ττους ααγωνιστές ττου ΜΜεσολογγίουΣτους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ Σολωμού το θέμα της πείνας εί-ναι βασικό στην προσπάθεια του ποιητή να απεικονίσει τον άνισο αγώνα τωνπολιορκημένων αγωνιστών

Της μάνας ω λαύραΤα τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρου

λαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γη

και βρίσκει σπειράκικαι μάνα φθονεί(Σχεδίασμα Αrsquo II)

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 81

Μορφές ππολιτικής οοργάνωσης μμε ττοπικό χχαρακτήρα

H ααναγκαιότητα ππολιτικής οοργάνωσης Για να εδραιωθεί η επανάσταση χρειαζόταν εκτός από την πολεμική προ-

σπάθεια και πολιτική οργάνωση Υπήρχε δηλαδή ανάγκη να παρθούν α-ποφάσεις πολιτικές bull για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων bull για την οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν bull για τη διαχείριση των laquoεθνικών γαιώνraquo ή laquoεθνικών κτημάτωνraquo δηλαδή

της ακίνητης περιουσίας των Οθωμανών που είχε περάσει στα χέριατων επαναστατών

Οι ττοπικοί οοργανισμοί

Αυτές τις ανάγκες ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικοί οργανισμοί Οι τοπι-κοί οργανισμοί ήταν πολιτικοί σχηματισμοί τοπικού χαρακτήρα ένα είδοςτοπικών κυβερνήσεων

Οι τοπικοί οργανισμοί ελέγχονταν κυρίως από τους προεστούς τουςΦαναριώτες και τους ιεράρχες Οι κατώτερες τάξεις εκπροσωπούντανσπάνια

Οι πιο σημαντικοί τοπικοί οργανισμοί ήταν bull Η Πελοποννησιακή Γερουσία με πρωτοβουλία των προεστών της Πε-

λοποννήσουbull Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος με επικεφαλής τον Φανα-

ριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτοbull Ο Άρειος Πάγος που διοικούσε την Aνατολική Στερεά με επικεφα-

λής τον Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη

9Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ŒOacutemiddotUacuteIacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgrave-Icirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

1821-1827 ΔOcircEgraveIcircOcircrsaquoOcircUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo amp AcircıOacuteEgraveIcirccurren˜Ucirc˘OacuteAcircIumlAcircDaggerUcircAcircEgrave˜

1827-1831 O π intmiddotOcircpermilrsaquo-UcircUgraveUacuteEgravemiddot˜ int˘sbquoAcircUacuteOacutelsaquoUgraveEuml˜ UgraveEuml˜partIumlIumliquestpermilmiddot˜

paraUacuteOgraveUgraveAcirc˜ UacuteOcircUcirciquestıAcircEgraveAcirc˜ UgraveˆOacuteAcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEumlIgravecurrenOacuteˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute

AacuteEgravemiddot Ucirc˘AacuteIcircUacutefiUgraveEumlUcircEuml IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 82

83ENOTHTA 9

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι δδιαμάχες γγια ττην εεξουσία

Η συγκρότηση των τοπι-κών οργανισμών βοήθησεστην αντιμετώπιση ορισμέ-νων επειγόντων προβλη-μάτων έφερε όμως στηνεπιφάνεια και προβλήμα-τα Τα προβλήματα σχετί-ζονταν κυρίως με τη δια-χείριση της εξουσίας στηνοποία διεκδικούσαν δύο α-ντίπαλες ομάδες οι οπλαρ-χηγοί και οι Φιλικοί από τημια οι προεστοί οι αρχιε-ρείς και οι Φαναριώτες α-πό την άλλη

Οι διαμάχες κορυφώθηκανμε τον ερχομό του Δημή-τρη Υψηλάντη (αδερφούτου ηγέτη της Φιλικής Ε-ταιρείας) ο οποίος ήθελενα αναλάβει την ηγεσία τουAγώνα ως εκπρόσωπος τηςΦιλικής Εταιρείας Γύρωτου συσπειρώθηκαν αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί

Στην αντίπαλη πλευρά ήταν οι προεστοί οι ιεράρχες και οι Φαναριώτεςπου κατηγορούνταν ότι ήθελαν να μονοπωλήσουν την εξουσία Οι προε-στοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Υψηλάντηαπειλήθηκαν με σφαγή από εξαγριωμένους αγωνιστές και σώθηκαν χάρηστην παρέμβαση του Κολοκοτρώνη

Οι ΕΕθνοσυνελεύσεις

Η ανάγκη για ενιαία διεύθυνση του Αγώνα οδήγησε στην κατάργηση τωντοπικών πολιτευμάτων και στην απόφαση για σύσταση κεντρικής διοίκη-σης

Προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων (παραστάτες)που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση

Η ΑΑrsquo Εθνοσυνέλευση

Έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821 - Ιανουάριος 1822) Ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα το σύνταγμα της Eπιδαύρου Διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική Όρισε ως διοίκηση της επανάστασης δύο σώματα

Παραϊστορικά

Οι πυρήνες πολιτικής εξουσίας στην ελλη-νική επανάσταση- Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες)προϋπήρχαν της επανάστασης και αντλού-σαν τη δύναμή τους από το γεγονός ότι δια-χειρίζονταν ήδη την εξουσία Είχαν πολιτικήεμπειρία κύρος και χρήματα- Oι Φαναριώτες προσέγγισαν κυρίως τουςπροεστούς δείχνοντας όμως σεβασμό γιατους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική ε-μπειρία καθώς είχαν υπηρετήσει σε υψηλέςδιοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκη-σης Είχαν επίσης υψηλή μόρφωση κύροςκαι χρήματα- Οι οπλαρχηγοί αναδείχτηκαν με την επανά-σταση στα πεδία των μαχών Ήταν εμπειρο-πόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμότου λαού- Οι Φιλικοί κατέβηκαν στην Πελοπόννησο μεηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίωςμε τους στρατιωτικούς Στα πλεονεκτήματάτους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώ-σει τον Αγώνα και είχαν πολιτική εμπειρίακαι πολιτική-οικονομική δύναμη

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 83

bull Tο Εκτελεστικό (η κυβέρνηση) με πέντε μέλη και πρόεδρο τον ΑλΜαυροκορδάτο

bull Tο Βουλευτικό στο οποίο την πλειοψηφία την είχαν οι προεστοί Είχε70 μέλη και πρόεδρο το Δ Υψηλάντη

Το σσύνταγμα ττης ΕΕπιδαύρου

Ήταν κείμενο έντονα επηρεασμένοαπό τα συντάγματα της γαλλικής ε-πανάστασης

bull Διακήρυττε την ελληνική α-νεξαρτησία

bull Θέσπιζε ως πολίτευμα τηναβασίλευτη δημοκρατία (ε-ξαίρεση σε ολόκληρη την Ευ-ρώπη)

Η ΒΒrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Βrsquo Εθνική Συνέλευση έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας (Μάρτιος-Απρίλιος1823) μέσα σε κλίμα πολιτικής έντασηςbull Ενέκρινε μια τροποποιημένη εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρουbull Κατάργησε όλους τους τοπικούς οργανισμούςbull Κατάργησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου (το κατείχε ο Θ Κολοκοτρώ-

νης)bull Πρόεδρος του εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και

του Βουλευτικού ο Αλ Μαυροκορδάτος

Ο εεμφύλιος ππόλεμος

Η πολιτική ένταση οδήγησε σε εμφύλια σύρραξη bull το φθινόπωρο του 1823 ως σφοδρή πολιτική σύγκρουσηbull το καλοκαίρι του 1824 ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση

Οι ααιτίες ττης εεμφύλιας δδιαμάχης

Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που διέθεταν εξουσία και προε-παναστατικά και ήθελαν να τη διατηρήσουν και σε εκείνους που αναδεί-χτηκαν στις μάχες της επανάστασης και θεωρούσαν αυτονόητο να συμ-μετέχουν στα κοινά

Oι τοπικιστικές αντιθέσεις Oι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων από το δάνειο που είχε

συναφθεί στην Αγγλία O προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες

Παραϊστορικά

Η Εθνοσυνέλευση που ψήφισε τοσύνταγμα της Επιδαύρου είχε laquoαρι-στοκρατικήraquo σύνθεση σχεδόν κατά710 Από τους 59 laquoαντιπροσώπουςτου έθνουςraquo οι 20 χαρακτηρίζοντανγαιοκτήμονες οι 3 ήταν αρχιερείς οι13 ήταν πλοιοκτήτες και 3 ήταν μεγα-λέμποροι Επίσης υπήρχαν 12 λόγιοι4 στρατιωτικοί ηγέτες και 4 επιτηδευ-ματίες

84 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 84

KE

ΦA

ΛA

IO

2

85ENOTHTA 9

Πρώτη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((φθινόπωρο 11823 -- κκαλοκαίρι 11824)

Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επι-κεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού)και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρος του Βουλευτικού) Οι πιοισχυροί πρόκριτοι της Πελοποννήσου και της Ύδρας υποστήριξαν τονΜαυροκορδάτο και ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε

Δεύτερη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((Iούλιος 11824 -- IIανουάριος 11825)

Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττηπου επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλει-σαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία Στρατεύματα από τη Στερεάλεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο και ανάγκασαν τους Πελοποννήσι-ους να συνθηκολογήσουν Ο Κολοκοτρώνης και ο Ανδρούτσος φυλακί-στηκαν και ο τελευταίος λίγο αργότερα δολοφονήθηκε

Η ΓΓrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση συ-γκλήθηκε το 1826 στηνΕπίδαυρο αλλά διαλύθηκεσχεδόν αμέσως όταν μα-θεύτηκε η πτώση του Με-σολογγίου Συγκλήθηκε ξα-νά την άνοιξη του 1827στην Τροιζήνα όπουbull Εξέλεξε Κυβερνήτη της

Ελλάδος για επτά χρό-νια τον Ιωάννη Καποδί-στρια

bull Ψήφισε το Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος το οποίο στηριζότανστη διάκριση των εξουσιών διαπνεόταν από φιλελεύθερες αντιλή-ψεις και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του

1821 Άφιξη Δ Υψηλάντη στην Πελοπόννησο για να α-ναλάβει την ηγεσία της επανάστασης (καλο-καίρι)

Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος Άρειος Πάγος (Νοέμβριος) Πελοποννησιακή Γερουσία (Δεκέμβριος)

Δεκ 11821-Ιαν 11822 Αrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Επίδαυρος1823 Βrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Άστρος Κυνουρίας (Mάρτι-

ος-Aπρίλιος)

2 XPONOsectOdegIO

Παραϊστορικά

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση έγινε σε δύο φάσειςσυγκλήθηκε τον Ιανουάριο του 1826 κάτωαπό την πίεση της στρατιωτικής επέλασηςτου Ιμπραήμ διαλύθηκε μετά την πτώση τουΜεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 καιξανασυγκλήθηκε το Μάρτιο του 1827 ότανη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους ήτανπολύ κοντά Διόρισε ξένο αρχιστράτηγο τονΤσορτς ξένο αντιναύαρχο τον Κόχραν καιεξέλεξε κυβερνήτη για εφτά χρόνια τον ΙΚαποδίστρια

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 85

1823-1824 Εμφύλιος πόλεμος1827 Γrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Τροιζήνα (άνοιξη)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττα σσυντάγματα ττου ΑΑγώνα ((πηγές 22 κκαι 44) ννα ααναζητή-σετε εεπιδράσεις σσε ααυτά ττης ιιδεολογίας ττου ΔΔιαφωτισμού ((ενότητα 11πηγές 33 44) κκαι ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11)

Οι ιδέες του Διαφωτισμού περί ελευθερίας ισότητας και σεβασμού τηςανθρώπινης αξιοπρέπειας έτυχαν θερμής αποδοχής στην ελληνική επανα-στατική πραγματικότητα Οι Έλληνες αγωνιστές τις αποδέχτηκαν και πολέ-μησαν γιrsquo αυτές Από την αρχή του Αγώνα μάλιστα έσπευσαν να δώσουνστις ιδέες αυτές και το κύρος των συνταγματικών διατάξεων Οι ιδέες και οιαξίες που κατοχυρώνουν θεσμικά τα ελληνικά συντάγματα είχαν υποστηρι-χτεί από το κίνημα του Διαφωτισμού και είχαν διατυπωθεί ήδη στα συντάγ-ματα της γαλλικής επανάστασης

Στο σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822 θεμελιώνεται η ισότητα και η ισο-νομία όλων των Ελλήνων Δεν υπάρχουν κριτήρια που διαχωρίζουν τουςανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους όπως λχ η κοινωνική τάξη ή ηκατοχή κάποιου αξιώματος Διασφαλίζονται επίσης συνταγματικά η ασφά-λεια η τιμή και η περιουσία των πολιτών Είναι τα δικαιώματα για τα οποίαείχε μιλήσει ο Τζον Λοκ Το σύνταγμα της Επιδαύρου ειδικά έχει χαρακτη-ριστεί ριζοσπαστικό και πολύ προωθημένο για την εποχή του Η πρωτοπο-ρία του φαίνεται από το γεγονός ότι καθιερώνει ως πολίτευμα της χώραςτην αβασίλευτη δημοκρατία κάτι καινοφανές στην Ευρώπη καθώς και απότην καθιέρωση της καθολικής (για τους άνδρες) ψηφοφορίας

Στο σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 αναγνωρίζεται η κυριαρχία του λα-ού και ότι κάθε εξουσία πηγάζει και ενυπάρχει στο έθνος και ασκείται υπέραυτού Στην ελληνική επικράτεια επίσης απαγορεύεται το καθεστώς τηςδουλείας μία από τις επαναστατικές καινοτόμες ιδέες του Διαφωτισμού

2 ΑΑξιοποιώντας ττις ππηγές 11 κκαι 33 κκαθώς κκαι όόποια άάλλα σστοιχεία θθεωρείτεσχετικά ννα γγράψετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττα ααίτια ττου εεμφύλιου ππολέ-μου ττην εεποχή ττου ΑΑγώνα

Με την έναρξη της επανάστασης εμφανίστηκαν ομάδες που ήθελαν να λει-τουργήσουν ως πυρήνες εξουσίας Οι ομάδες αυτές διεκδίκησαν την ηγεσίατου αγώνα Η ένταση κορυφώθηκε και οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο σεδύο περιόδους το φθινόπωρο του 1823 και το καλοκαίρι του 1824

Κύριες αιτίες του διχασμού αποτέλεσε το κίνητρο για την κατάκτηση τηςεξουσίας Ειδικότερα υπήρχαν ομάδες εξουσίας που είχαν προεπαναστα-τικά κατοχυρωμένη μια θέση ισχύος την οποία ήθελαν και να διατηρήσουνΉταν οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες καθώς και οι ανώτεροι κατάτόπους ιεράρχες Αυτοί διαχειρίζονταν στο πλαίσιο του κοινοτικού συστή-ματος που είχε αφήσει ελεύθερο να ακμάσει η οθωμανική αδιαφορία καιαμάθεια τις υποθέσεις των ραγιάδων Μέσα από τις στάχτες του αγώνα

86 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 86

KE

ΦA

ΛA

IO

2

87ENOTHTA 9

όμως αναδείχτηκε άλλη μία ομάδα που ήθελε μερίδιο εξουσίας Ήταν οιοπλαρχηγοί που συμμάχησαν σε πολλές περιπτώσεις με τους Φιλικούς καιπολέμησαν εναντίον των προκρίτων Στο πλευρό τους είχαν τον θαυμασμότου απλού λαού για τα κατορθώματά τους Αυτοί οι αγωνιστές αγανακτι-σμένοι από τη συμπεριφορά των προκρίτων κινήθηκαν εναντίον τους αλλάτους εμπόδισε ο Κολοκοτρώνης Στα μέσα του 1824 η σύγκρουση έφτασεστο αποκορύφωμά της Άλλο αίτιο ήταν η νομή του τουρκικού πλούτουκαθώς και των δανείων της επανάστασης από την Αγγλία

Υπήρχαν επίσης οι τοπικιστικές αντιθέσεις και φυσικά οι καθαρά προ-σωπικές αντιπαλότητες για λόγους γοήτρου και κοινωνικού κύρους

Eικόνα Aλέξανδρος MMαυροκορδάτοςBλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoΦανα-ριώτεςraquo

Παράθεμα 1 Ο ΚΚολοκοτρώνης μμιλά σσε ααγωνιστές ππου ααπειλούσαν ππρο-κρίτους

Το εντυπωσιακό συμπέρασμα που εξάγει κανείς από το παράθεμα δεν είναιτο πνεύμα συμφιλίωσης που διακατέχει τον μεγάλο οπλαρχηγό αλλά η ενη-μέρωση που έχει για τη διεθνή πολιτική σκηνή Φαίνεται ότι οι επαναστατη-μένοι Έλληνες έχουν συνειδητοποιήσει την αρνητική συγκυρία μέσα στηνοποία έχει εκδηλωθεί ο ξεσηκωμός τους Η Ιερή Συμμαχία καταδικάζει κάθεφιλελεύθερο και επαναστατικό κίνημα που θα μπορούσε να ανατρέψει τηνισορροπία δυνάμεων που είχε εγκαθιδρύσει μετά την ήττα του Ναπολέοντακαι την ίδια ακριβώς εποχή παρεμβαίνει δυναμικά και καταστέλλει με ταόπλα παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλα σημεία της Ευρώπης (Ισπανία 1820Ιταλία 1821)

Έχει επομένως σημασία για μια θετική αποτίμηση του ελληνικού ξεση-κωμού στην Ευρώπη να μην επικρατήσουν οι έριδες και η διχόνοια που θααναδείκνυε τις (υπάρχουσες ούτως ή άλλως) κοινωνικές και πολιτικές δια-φωνίες μεταξύ των Ελλήνων και να συσχετιστεί έτσι η επανάσταση με κοινω-νικο-ανατρεπτικά κινήματα της Ευρώπης όπως αυτό των καρμπονάρων

Παράθεμα 2 Προσωρινόν ΠΠολίτευμα ττης ΕΕλλάδοςΤο πρώτο σύνταγμα που ψήφισαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στην Επί-δαυρο στις αρχές του 1822 καταδεικνύει τις δημοκρατικές τους ιδέες καιτην πίστη τους σε ένα φιλελεύθερο πολίτευμα Η θέσπιση ενός πολιτεύμα-τος αβασίλευτης δημοκρατίας ήταν πολύ ριζοσπαστική ενέργεια για την ε-ποχή Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι με την ίδρυση του ανεξάρτητου κρά-τους έπειτα από εννιαετή αγώνα το πολίτευμα που επέβαλαν οι laquoΠροστάτι-δες Δυνάμειςraquo στο νεοσύστατο κράτος ήταν μοναρχικό απολυταρχικό καιανελεύθερο

Στο παράθεμα 2 αναγράφονται τα άρθρα εκείνα που μεταξύ άλλων

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 87

αποδεικνύουν την έντονη επίδραση που άσκησαν στην πολιτική σκέψη τωνεπαναστατημένων Ελλήνων τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης και οΔιαφωτισμός ισότητα ενώπιον των νόμων και κατοχύρωση της ατομικήςπεριουσίας και της ασφάλειας του πολίτη

Παράθεμα 3 Η έένοπλη εεμφύλια σσύγκρουση Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 Πολιτικόν ΣΣύνταγμα ττης ΕΕλλάδος ((σύνταγμα ττης ΤΤροιζή-νας) 11827

Και το σύνταγμα που ψήφισαν οι Έλληνες στην Τροιζήνα σε μια δύσκολημάλιστα συγκυρία ήταν δημοκρατικό και φιλελεύθερο Ήταν και αυτό ριζο-σπαστικό για την εποχή του σε παγκόσμια κλίμακα Αναγνώριζε ότι η εξου-σία πηγάζει από το έθνος και καταργούσε τη δουλεία στην ελληνική επικρά-τεια

Γενικά σε μια εποχή που στην Ευρώπη θριάμβευε το πνεύμα της απολυ-ταρχίας (συνέδριο Βιέννης 1815) τα συντάγματα της ελληνικής επανάστα-σης καθιέρωναν το δημοκρατικό πολίτευμα και πρόβαλλαν την ιδέα τηςπολιτικής ελευθερίας την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων τη διά-κριση των εξουσιών και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

εθνικά κκτήματα Ο όρος laquoεθνικά κτήματαraquo χρησιμοποιείται για να δηλώσειτη γη (κτήματα καλλιεργήσιμη γη βοσκοτόπια ελαιώνες) και γενικότερατην laquoακίνητη περιουσίαraquo (μύλοι ελαιοτριβεία χάνια αλλά και σπίτια) πουπεριήλθαν στα χέρια των Ελλήνων laquoεπαναστατικώ δικαίωraquo δηλαδή με τηδύναμη των όπλων εκεί όπου επικρατούσε η επανάσταση και έφευγαν οιΤούρκοι Η λέξη laquoεθνικάraquo έχει συμβολική χροιά μιας και υποδηλώνει ότιτο έθνος ξαναπαίρνει στα χέρια του την περιουσία του αυτό που τουανήκει Εξάλλου ο όρος laquoδημόσιαraquo θα ήταν αδόκιμος αφού δεν υπήρχεακόμα οργανωμένο κράτος για να διαχειριστεί αυτή την περιουσία

Άρειος ΠΠάγος Ήταν αρχικά ένα πολιτικό και δικαστικό σώμα της αρχαίαςΑθήνας με αριστοκρατική προέλευση Πήρε το όνομά του από την τοπο-θεσία όπου συγκαλούνταν σε ένα χαμηλό πετρώδη λόφο των ΑθηνώνΒΔ της Aκρόπολης (πάγος = πετρώδης βράχος Άρειος gt Αρές ήΕρινύες = οι φοβερές θεότητες που καταδιώκουν τους άδικους)

Κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 οι επαναστατη-μένοι Έλληνες άρχισαν να οργανώνονται πολιτικά αρχικά σε τοπικό επί-πεδο για να επιβλέψουν καλύτερα τις επαναστατικές ενέργειες Η Διοί-κηση (laquoΝομική Διάταξιςraquo που ψηφίστηκε στα Σάλωνα στις 15 Νοεμβρίου1821) της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος ονόμασε Άρειο Πάγο τη Γερου-σία που ασκούσε εκτελεστικά και δικαστικά καθήκοντα Ήταν μια δωδε-καμελής επιτροπή με πρόεδρο τον Θεόδωρο Νέγρη

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

88 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 88

KE

ΦA

ΛA

IO

2

89ENOTHTA 9

Οι ππυρήνες ππολιτικής εεξουσίας σστην εελληνική εεπανάστασηbull Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες πχ Πετρόμπεης Μαυρομιχά-λης Δεληγιανναίοι Ζαΐμης Λόντος) φορείς της παραδοσιακής κοινοτι-κής εξουσίας απολάμβαναν κύρος και δύναμη ndashπολιτική και οικονομικήndashκαι πριν την επανάσταση Η δύναμή τους τώρα στα χρόνια της επανά-στασης βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι υπήρξαν ήδη διαχειριστέςτης εξουσίας είχαν δηλαδή πολιτική εμπειρία Επίσης είχαν κύρος καιχρήματαbull Oι Φαναριώτες (πχ Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος) προσέγγισαν πολι-τικά κυρίως τους προεστούς χωρίς όμως να θέλουν τη σύγκρουση μετους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική εμπειρία καθώς είχαν υπηρετή-σει σε υψηλές διοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκησης Είχαν επί-σης υψηλή μόρφωση κύρος και χρήματαbull Οι οπλαρχηγοί (πχ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Οδυσσέας Ανδρού-τσος) αναδείχτηκαν με την επανάσταση στα πεδία των μαχών Ήτανεμπειροπόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμό του λαούbull Οι Φιλικοί (πχ Δ Υψηλάντης Γρηγόριος Δικαίος-Παπαφλέσσας) είχανηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίως με τους στρατιωτικούς Σταπλεονεκτήματά τους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώσει τον Αγώ-να και είχαν οι περισσότεροι οικονομική δύναμη και απολάμβαναν γενι-κού κύρους

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 89

Ελληνική εεπανάσταση κκαι εευρωπαϊκή δδιπλωματία ((1821-1826)

Οι Έλληνες προσπάθησαν από την αρχή της επανάστασης να εξασφαλί-σουν τη συμπαράσταση των Ευρωπαίων ηγετών και λαών

Στις πρώτες προκηρύξεις του αγώνα αλλά και στη Διακήρυξη της ΑrsquoΕθνοσυνέλευσης τονιζόταν ότι η ελληνική επανάσταση ήταν εθνική μεστόχο την κατάκτηση της ελευθερίας και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική

Η δδιεθνής σσυγκυρία

Η διεθνής συγκυρία ήταν αρνητική για την ελληνική επανάσταση όπωςκαι για κάθε επανάσταση στην Ευρώπη εκείνη την εποχή bull Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν η διαμόρφωση μιας ισορρο-

πίας δυνάμεων ενός status quo που θα απέτρεπε στο μέλλον τιςσυγκρούσεις

bull Ήταν η εποχή της Παλινόρθωσης της επικράτησης δηλαδή της μο-ναρχίας και της αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε μαζικό λαϊκό κί-νημα που διεκδικούσε συνθήκες περισσότερο φιλελεύθερες και δη-μοκρατικές

Σε αυτές τις συνθήκες η ελληνική επανάσταση αποτελούσε πρόβλημακαι ήταν μια συνιστώσα του ανατολικού ζητήματος

Η σστάση ττων ΔΔυνάμεων έέναντι ττης εελληνικής εεπανάστασηςΠρώτη φφάση 11821-1822

Τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης η στάση των Δυνάμεων ήταναρνητική Καμία Δύναμη δεν επιθυμούσε τη διάλυση της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι η διάλυση θα έφερνε στηνεπιφάνεια νέες αιτίες για διενέξεις μεταξύ των Δυνάμεων

10Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 paramiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml 1821-1826 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml 1823-1827 part˘Uacuteˆmiddot˚IcirclsaquopermilEgraveIumlˆIgravemiddotUgraversaquomiddot ˘currenUacute UgraveOcirc˘AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger middotAacuteOgraveOacutemiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml IcircmiddotEgravepart˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 90

KE

ΦA

ΛA

IO

2

91ENOTHTA 10

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη τηςΡωσίας Ο τσάρος καταδίκασε την ελληνική επανάσταση

Xάρη στις καίριες παρεμβάσεις του Iωάννη Kαποδίστρια υπουργού Eξω-τερικών ndashτότεndash της Pωσίας διαμορφώθηκε μια κάπως πιο ευνοϊκή ρωστι-κή και ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην ελληνική επανάσταση

Δεύτερη φφάση 11823-1825

Το 1823 συντελείται μια στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία Ο νέοςΆγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ αναθεώρησε την αγγλικήεξωτερική πολιτική και εκτιμώντας ότι ένα νέο ελληνικό κράτος θα απο-τελούσε χρήσιμο συνεργάτη της Αγγλίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειοαναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη

Η Ρωσία για να μη χάσει τα ερείσματά της ανάμεσα στους Έλληνεςπρότεινε το σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές του 1824) Σύμφωνα μετο σχέδιο αυτό θα σχηματίζονταν τρεις αυτόνομες ελληνικές ηγεμονίεςκατά το πρότυπο των παραδουνάβιων ηγεμονιών Το σχέδιο απορρίφθη-κε και από τον σουλτάνο και από τους Έλληνες

Η σστάση ττων ΕΕλλήνων έέναντι ττης ααγγλικής ππολιτικής

Η αγγλική μεταστροφή με τον Κάνιγκ ενίσχυσε την επιρροή της Αγγλίαςστους Έλληνες bull Η αγγλόφιλη κυβέρνηση του Κουντουριώτη προώθησε τη σύναψη

δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες (1824 1825)bull Το 1825 σε μια δύσκολο περίοδο λόγω της επέμβασης του αιγυπτια-

κού στρατού οι αγγλόφιλοι έπεισαν τους περισσότερους Έλληνεςνα υπογράψουν την πράξη προστασίας ένα έγγραφο με το οποίοζητούσαν από την Αγγλία να αναλάβει την προστασία των ΕλλήνωνΈνας από τους λίγους που δεν υπέγραψαν ήταν ο Δ Yψηλάντης [Ηπράξη προστασίας έχει υποτιμητικά αποκαλεστεί και laquoΠράξη υποτέλει-αςraquo]

Τρίτη φφάση 11826-1830

Όσο οι Μεγάλες Δυνάμεις αναμειγνύονταν όλο και περισσότερο στα ελ-ληνικά πράγματα οι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν ότι θα τους βοηθή-σουν στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος

Την περίοδο 1823-1825 δημιουργήθηκαν πολιτικές ομάδες-κόμματα πουσυνδέονταν με τις Δυνάμειςbull το αγγλικό με επικεφαλής τον Α Μαυροκορδάτοbull το γαλλικό με ηγέτη τον Ι Κωλέττηbull το ρωσικό με αρχηγούς τον Α Μεταξά και τον Θ Κολοκοτρώνη

Το κκίνημα ττου φφιλελληνισμού

Παράλληλα με τους αγώνες των Ελλήνων και την ευρωπαϊκή διπλωματία

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 91

αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και την Αμερική ο φιλελληνισμός Ο φιλελ-ληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφό-ταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας όσο και της Ιερής Συμ-μαχίας

Αιτίες αανάπτυξης ττου φφιλελληνισμού

Παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού ήτανbull Ο φιλελευθερισμός και ο επαναστατικός ριζοσπαστισμός που είχε

διαδώσει η γαλλική επανάστασηbull Ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμόbull Ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων σε βάρος του άμα-

χου πληθυσμούbull Η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες (των δύο πρώτων χρόνων)

Υπήρχαν και ευτελή κίνητρα όπως τυχοδιώκτες που ενδιαφέρονταν γιαχρήματα και αξιώματα

Η ππροσφορά ττου φφιλελληνισμού

Ο φιλελληνισμός πρόσφερε οικονομική ενίσχυση χρήματα εφόδια αλλάκαι ηθική συμπαράσταση

Πολλοί φιλέλληνες συμμετείχαν προσωπικά στον Αγώνα και σκοτώθηκανπολεμώντας για την ελληνική ελευθερία (πχ ο Άγγλος λόρδος Mπάιρονπου πέθανε στο πολιορκημένο Mεσολόγγι το 1824)

Προς ττην ίίδρυση αανεξάρτητου εελληνικού κκράτους ((1826-1830)

Μετά το 1826 οι Δυνάμεις φαίνονταν αποφασισμένες να λύσουν το ελληνικόζήτημα Αγγλία Ρωσία Γαλλία αποφάσισαν

στο Λονδίνο στις 6 Ιουλίου (γιrsquo αυτόκαι ιουλιανή σύμβαση) 1827 την ί-δρυση αυτόνομου ελληνικού κρά-τους

Η άρνηση του σουλτάνου προκάλε-σε την ένοπλη επέμβαση των Δυνά-μεων στο Ναβαρίνο (8 Οκτωβρίου1827) ο στόλος των Δυνάμεων συνέ-τριψε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

Ακολούθησε ρωσοτουρκικός πόλε-μος (1828-1829) στον οποίο ο τουρ-κικός στρατός ηττήθηκε Ο σουλτά-νος αναγκάστηκε να αποδεχτεί όλεςτις μέχρι τότε αποφάσεις των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπο-λης (14 Σεπτεμβρίου 1829)

Φαινόταν λοιπόν ότι η Ρωσία έλυνε με τον πόλεμο εναντίον της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας το ελληνικό ζήτημα και αυτό θα της απέφερε δι-

92 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 η Διά-σκεψη του Λονδίνου (κάτω απότην πίεση της ρωσικής νίκης ενα-ντίον των Oθωμανών) διακήρυξετην πολιτική ανεξαρτησία τηςEλλάδας Tο άρθρο 1 του Πρω-τοκόλλου έγραφε laquoH Eλλάς θέ-λει σχηματίσει εν Kράτος ανε-ξάρτητον και θέλει χαίρει όλα ταδίκαια πολιτικά διοικητικά και ε-μπορικά τα προσπεφυκότα εις ε-ντελή ανεξαρτησίανraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 92

KE

ΦA

ΛA

IO

2

93ENOTHTA 10

πλωματικά οφέλη Η Αγγλία και η Γαλλία αντιδρώντας σε αυτήν την προ-οπτική πρότειναν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το οποίοθα συμπεριλάμβανε Πελοπόννησο Κυκλάδες και από τη Στερεά Ελλάδατα εδάφη νότια της συνοριακής γραμμής Αχελώου-Σπερχειού Έτσι στις22 Iανουαρίου 3 Φεβρουαρίου 1830 οι τρεις Δυνάμεις Aγγλία ΓαλλίαPωσία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Aνεξαρτησίας το πρώτο επίσημοδιπλωματικό κείμενο που αναγνώριζε την Eλλάδα ως κράτος κυρίαρχοκαι ανεξάρτητο Επίσης επέλεξαν ως ηγεμόνα του νέου κράτους τονΛεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ Ο Λεοπόλδος όμως δεν αποδέχτηκε τηνεκλογή του

1821-1822 Oι Mεγάλες Δυνάμεις κρατούσαν αρνητική στάση απέναντιστην ελληνική επανάσταση

1823 Αναθεώρηση της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής ndash Γ Κάνιγκμεταστροφή υπέρ των ελληνικών θέσεων

1823-1825 Δημιουργία ξενικών πολιτικών κομμάτων

1824 Ρωσικό σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές)

1824-1825 Σύναψη δανείων από αγγλικές τράπεζες

1827 Ιουλιανή συνθήκη του Λονδίνου προέβλεπε την ίδρυση αυ-τόνομου ελληνικού κράτους (6 Iουλίου)

Ναυμαχία Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου)

1828-1829 Ρωσοτουρκικός πόλεμος ήττα Οθωμανών

1829 Συνθήκη Αδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου)

1830 Πρωτόκολλο Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου) δημιουργία ανεξάρ-τητου ελληνικού κράτους

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα κκαταγράψετε ττα εεπιχειρήματα μμε τταοποία ππροσπάθησαν οοι ΈΈλληνες ννα ππείσουν ττους ΕΕυρωπαίους ηηγέτες ννατους σσυμπαρασταθούν

Οι Έλληνες αντιλήφτηκαν από την αρχή ότι η συμπαράσταση των ευρωπαϊ-κών δυνάμεων ήταν απαραίτητη για την ευόδωση του αγώνα τους Προσπά-θησαν έτσι να διαχωρίσουν τις θέσεις τους από τις κοινωνικές ανατρεπτικέςθέσεις των καρμπονάρων και των ριζοσπαστών της Ευρώπης που τόσοφόβιζαν τις συντηρητικές ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών και να παρουσιά-σουν την ελληνική επανάσταση μόνο ως εθνικο-απελευθερωτική Ήτανμάλιστα μία εξέγερση ιερή ενάντια σε ένα δυνάστη αλλόθρησκο Ασιάτη και

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 93

94 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

βάρβαρο ξένο προς τα ήθη του ευρωπαϊκού πολιτισμού Βλέπουμε ότι στηνπροκήρυξη προβάλλεται το επίθετο laquoχριστιανοίraquo κι όχι το laquoορθόδοξοιraquo τοοποίο θα προβαλλόταν σε περίπτωση που εζητείτο η βοήθεια της Ρωσίας

Στην Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου τονίζεται ότι οι Έλληνεςείναι χριστιανοί και απειλούνται με όλεθρο από τους Οθωμανούς Ο αγώναςτων Ελλήνων είναι ζωής και θανάτου δεν παίρνει αναβολή καθώς απειλού-νται με εθνικό αφανισμό Τα ευρωπαϊκά βασίλεια χριστιανικά καθώς είναιδεν μπορούν να αδιαφορήσουν για την τύχη των Ελλήνων Εξάλλου οι πρό-γονοι των Ελλήνων στάθηκαν ωφέλιμοι στην ανθρωπότητα και τώρα πρέπειοι Ευρωπαίοι να πληρώσουν το χρέος τους

2 ΠΠοια ήήταν ηη θθέση ττης εελληνικής εεπανάστασης σστο εευρωπαϊκό ππολιτικότοπίο ττης εεποχής ττης ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 33

Η ελληνική επανάσταση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός laquoστην άκρη τηςΕυρώπηςraquo χωρίς ευρύτερες συνέπειες και σημασία Ξέσπασε σε μία εντελώςαρνητική συγκυρία όταν το πολιτικό κλίμα της Παλινόρθωσης επιβαλλόταν απόμια ισχυρή συμμαχία ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ιερή Συμμαχία) που καταδίκαζεκάθε φιλελεύθερη κίνηση εξέγερση ή επανάσταση ως απειλή για το σύστημαισορροπίας που ήθελε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη Εξάλλου η ελληνικήεπανάσταση αποτελούσε μέρος ενός συνολικότερου και μακραίωνου προβλή-ματος του ανατολικού ζητήματος (= ποια θα πρέπει να είναι η στάση των Δυνά-μεων της Ευρώπης έναντι του συνεχώς παρακμάζοντος οθωμανικού κράτουςκαι ποια θα ήταν η τύχη των αλλόθρησκων και αλλοεθνών υπηκόων του)

Η Ευρώπη ήταν κουρασμένη από τους ναπολεόντειους πολέμους και επι-ζητούσε μια περίοδο ειρήνης και ασφάλειας Επαναστάσεις από τις παρυ-φές της ηπείρου Ισπανία Ιταλία Ελλάδα έρχονταν να ταράξουν την laquoτάξηraquoπου είχε εγκαθιδρύσει η Ιερή Συμμαχία και να αμφισβητήσουν την laquoαρχήτης νομιμότηταςraquo Η πηγή 3 επισημαίνει την ιδιαιτερότητα της ελληνικήςεπανάστασης αφού είναι η μόνη που κατάφερε να επιβιώσει και να δώσειέτσι ένα μεγάλο χτύπημα ndashτο πρώτο μετά το συνέδριο της Βιέννηςndash στονευρωπαϊκό απολυταρχισμό Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η Ελλάδα έγινεπηγή έμπνευσης για τον διεθνή φιλελευθερισμό

Eικόνα 1 Φιλέλληνες Ο φιλελληνισμός αναπτύχθηκε κυρίως στους λαούς της Ευρώπης που είδανμε συμπάθεια το κίνημα των Ελλήνων κι όχι τόσο στις κυβερνήσεις των κρα-τών τους Εξάλλου η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική καταδίκασε αρχικά (συ-νέδριο στο Λάυμπαχ 1821) την ελληνική επανάσταση Στα γεμάτα ενθου-σιασμό άρθρα που δημοσίευαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες οι Έλληνες αγω-νιστές παρομοιάζονταν με τους αρχαίους ήρωες των Περσικών πολέμωνΠρωτεργάτης της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία υπήρξε ο ΦραγκίσκοςΡενέ ντε Σατομπριάν (Σατωβριάνδος) συγγραφέας και διπλωμάτης ενώστην Αγγλία ο λόρδος Βύρων ποιητής

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 94

KE

ΦA

ΛA

IO

2

95ENOTHTA 10

Eικόνα 2 Carneray ΗΗ νναυμαχία ττου ΝΝαβαρίνουΗ άρνηση της Τουρκίας να αποδεχτεί τους όρους της ιουλιανής συνθήκηςτου Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827) είχε ως αποτέλεσμα τη ναυμαχία του Ναβαρί-νου (20 Οκτωβρίου 1827) Η συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου οδή-γησε σε περαιτέρω αδιαλλαξία τη στάση του σουλτάνου με αποτέλεσμα ναπροωθηθεί τελικά (και λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου Απρίλιος 1828 -Σεπτέμβριος 1829) μια πιο ριζική λύση του ελληνικού ζητήματος η δημιουρ-γία ανεξάρτητου και όχι αυτόνομου ελληνικού κράτους

Eικόνα-Xάρτης 3 Η εεπικράτεια ττου ππρώτου εελληνικού κκράτους ((1830)Η πρώτη αποφασιστική παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων (ιουλιανή συν-θήκη 6 Ιουλίου 1827) δεν ξεκαθάρισε το ζήτημα των συνόρων Το πρωτό-κολλο του Λονδίνου τον Νοέμβριο του 1828 προέβλεπε ότι στην επικράτειατης Ελλάδας θα συμπεριλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος και οι Κυκλά-δες Ο Καποδίστριας με σκληρό διπλωματικό αγώνα πέτυχε διευρυμένασύνορα το νέο ανεξάρτητο κράτος του 1830 περιλάμβανε και ένα μεγάλομέρος της Στερεάς Ελλάδας Αλλά ούτε κι αυτά τα σύνορα κρίθηκαν ικανο-ποιητικά από τους Έλληνες και ο διπλωματικός αγώνας συνεχίστηκε μεαποτέλεσμα να διευρυνθούν ακόμα περισσότερο τα σύνορα και να οριστείτο 1832 ως βόρειο σύνορο του νέου κράτους η συνοριακή γραμμή Αμ-βρακικός-Παγασητικός

Παράθεμα 1 Οι εεπαναστατημένοι ΈΈλληνες ααπευθύνονται σστην ΕΕυρώπηΗ Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου συντάχθηκε στις 26 Μαρτίου1821 στην Πάτρα και επιδόθηκε στους προξένους των ξένων δυνάμεωνπου βρίσκονταν ακόμα στην επαναστατημένη πόλη Πρόκειται για το πρώτοδιπλωματικό έγγραφο των Ελλήνων προς τις ξένες δυνάμεις Η Προκήρυξηεπισημαίνει κυρίως δύο σημεία προκειμένου να πείσει τους Ευρωπαίους νασυνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων α) ότι το ελληνικό έθνος που κατα-πιέζεται από τους Οθωμανούς είναι ένα χριστιανικό έθνος όπως και ταευρωπαϊκά και β) το ένδοξο αρχαιοελληνικό προγονικό παρελθόν το οποίοθαύμαζαν τα έθνη της Ευρώπης

Παράθεμα 2 Ο φφιλέλληνας πποιητής ΣΣέλεϊ laquolaquoΕίμαστε όόλοι ΈΈλληνεςraquoΤο ποίημα του Σέλεϊ αποδεικνύει τη μεγάλη επίδραση του αγώνα για τηνελληνική ανεξαρτησία στην ευρωπαϊκή σκέψη της εποχής Ο αγώνας τωνΕλλήνων τροφοδότησε τον ρομαντισμό και τον φιλελευθερισμό των Ευρω-παίων και συνδέθηκε με τον θαυμασμό που προϋπήρχε για την κλασική (αρ-χαία) Ελλάδα Ιδιαίτερα πρέπει να σημειωθεί ότι έδωσε την αφορμή που επι-ζητούσαν οι ρομαντικοί ποιητές και διανοούμενοι να σπάσουν τα δεσμά τηςατομικότητας και να πληρώσουν την ψυχή τους και την ψυχή του κόσμου μετο συναίσθημα της προσφοράς και της αυτοθυσίας για ένα ιδανικό

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 95

Παράθεμα 3 Η εελληνική εεπανάσταση σστην ππολιτική ππραγματικότητατης εεποχής ττης

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παλινόρθωση Παλινόρθωση ονομάστηκε η επαναφορά των απολυταρχικώνκαθεστώτων στην Ευρώπη μετά το διπλό ισχυρό laquoκτύπημαraquo που είχανυποστεί ιδεολογικό από τη γαλλική επανάσταση και πολιτικό από τοlaquoπαιδί της επανάστασηςraquo τον Ναπολέοντα Οι νικητές του Ναπολέοντααποφάσισαν στο συνέδριο της Βιέννης το 1815 ότι οι έκπτωτοι μονάρ-χες έπρεπε να επανέλθουν στην εξουσία και μαζί με τη χάραξη των προ-επαναστατικών συνόρων επανέφεραν (ή καλύτερα νόμιζαν ότι επανέφε-ραν γιατί οι λαοί είχαν αντίθετη γνώμη) τα πολιτικά συστήματα και τιςιδέες της προεπαναστατικής (πριν της γαλλικής επανάστασης) εποχής

Μετά ττο 11826 οοι ΔΔυνάμεις φφαίνονταν ααποφασισμένες ννα λλύσουν ττο εελληνικόζήτημα Το έτος 1826 αποτελεί ορόσημο στη διεθνή διπλωματία που α-πασχολούνταν με το ελληνικό ζήτημα Οι κύριες εξελίξεις που συντελέ-στηκαν κατά το έτος αυτό ήτανbull Ο θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου (τέλη 1825) έφερε στον θρόνο

τον φιλοπόλεμο τσάρο Νικόλαο ο οποίος ήταν αποφασισμένος ναλύσει τις διαφορές της χώρας του με την Οθωμανική αυτοκρατορίαμε πόλεμο Αυτό θορύβησε τις άλλες δυνάμεις και ιδίως την Αγγλίαπου ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία δυνάμεων στη νοτιοανατολικήΕυρώπη

bull Υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) με-ταξύ Αγγλίας και Ρωσίας το οποίο καθόριζε ότι οι δύο Δυνάμεις θαπαρενέβαιναν μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων και του οθωμα-νικού κράτους με στόχο να βρεθεί ένας συμβιβασμός Ήδη στις προ-θέσεις τους διαφαινόταν η προοπτική της ύπαρξης μιας αυτόνομηςΕλλάδας φόρου υποτελής στην Οθωμανική Aυτοκρατορία

bull Η Αυστρία του αντιδραστικού Μέτερνιχ που μέχρι τότε ρύθμιζε σεμεγάλο βαθμό τη διπλωματική πολιτική των Δυνάμεων περιθωριοποι-ούνταν

bull ζΤο πιο σημαντικό ήταν ότι με το πρωτόκολλο της Πετρούπολης ανα-γνωριζόταν για πρώτη φορά πολιτική ύπαρξη στην Ελλάδα

96 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 96

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι εεπαναστάσεις ττου 11830

Οι επαναστάσεις του 1830 συγκλόνισαν την Ευρώπη δυτικά της Pωσίας

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση στρεφόταν εναντίον του βασιλιά Καρόλου Ιrsquo πουεπιχείρησε να επαναφέρει ως ένα βαθμό το προεπαναστατικό καθεστώς

Ο βασιλιάς ήθελε να αποδώσει κάποια προνόμια στους αριστοκράτες καιστον κλήρο από αυτά που είχαν πριν το 1789

Η μεγαλοαστική τάξη και τα λαϊκά στρώματα όμως αντέδρασαν έντονα Η κρίση κορυφώθηκε όταν ο αυταρχικός βασιλιάς

bull Διέλυσε τη Βουλήbull Περιόρισε τα εκλογικά δικαιώματα των αστώνbull Επέβαλε αυστηρή λογοκρισία

Ο λαός αντέδρασε bull Με επικεφαλής ριζοσπάστες δημοκρατικούς έστησε οδοφράγματα

στους δρόμους του Παρισιούbull Ανάγκασε τον Κάρολο σε παραίτησηbull Αξίωσε την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας

Οι φιλελεύθεροι αστοί όμως ευνόησαν την άνοδο στον θρόνο ενός μετριο-παθούς βασιλιά του Λουδοβίκου-Φιλίππου

Η εεπανάσταση σστο ΒΒέλγιο

Το Βέλγιο ήταν τμήμα του Bασιλείου των Κάτω Χωρών Οι Βέλγοι επανα-στάτησαν και ίδρυσαν ανεξάρτητο βασίλειο του Bελγίου το 1830

Η επανάσταση στο Βέλγιο προκλήθηκε κυρίως από δύο παράγοντες

11Eνότητα

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜prod laquomiddotUacutemacrlsaquo UgraveEuml˜ OacuteOcircIgraveEgraveIgravefiUgraveEuml-Ugravemiddot˜raquo AcircOacuteiquestOacuteUgraveEgravemiddot UcircUgraveOcircOacute EcircEgraveIumlAcirc-IumlAcirc˘ıAcircUacuteEgraveUcircIgravefi

1830 amp 1848 infinUcircUgraveEgraveIcirccurren˜ ndashordmEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteAcirc˜ AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜

prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo UgraveiquestIacuteEumlIgravecurrenOacuteAcircEgrave Icirc˘UacutersaquomiddotUacutemacrEuml UcircUgraveOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircfi UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircfi

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircDaggerIgravemiddotUgravemiddot UgraveOcirc˘1830 IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ 1848 UcircUgraveEumlOacute

part˘UacuteOgraveEuml

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 97

bull Ο βασιλιάς Γουλιέλμος Αrsquo της Οράγγης ευνοούσε τα ολλανδικά συμ-φέροντα σε βάρος των βελγικών

bull Υπήρχαν θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα στους προτεστάντες Ολ-λανδούς και τους καθολικούς Βέλγους

Η εεπανάσταση σστην ΠΠολωνία

Η επανάσταση στην Πολωνία είχε εθνικό χαρακτήρα Η Ρωσία κατείχεπολωνικά εδάφη και κύριο αίτημα της επανάστασης ήταν η απελευθέ-ρωσή τους και γενικότερα η ανεξαρτησία από τη Ρωσία

Η επανάσταση απέτυχε εξαιτίας bull της επέμβασης ισχυρών ρωσικών δυνάμεων καιbull των διαφωνιών μεταξύ των επαναστατών

Μετά την αποτυχία επιβλήθηκε στην Πολωνία αυταρχικό καθεστώς

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848

Tα ααίτια Τα αίτια των επαναστάσεων του 1848 ήταν ποικίλα

bull Οικονομικά κκαι κκοινωνικά ααίτια το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρω-μάτων έπεφτε συνεχώς σε πολλές περιοχές της Ευρώπης από τηδεκαετία του 1820 Υπήρχε έτσι μια γενικευμένη κοινωνική δυσαρέ-σκεια

bull Εθνικά ααίτια έχουμε ανάδυση εθνικών ιδεών στην Ευρώπη και πολλάέθνη επιδίωξαν να δημιουργήσουν ανεξάρτητα κράτη

bull Πολιτικά ααίτια τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν απέναντι στους υπηκόουςτους διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις (φορολογία στράτευση) Επί-σης υπήρχαν οι πολιτικές δυνάμεις που επιδίωκαν την ανατροπή τωναποφάσεων του συνεδρίου της Βιέννης

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση πυροδοτή-θηκε από ριζοσπάστες δημοκρατικούςπου απαιτούσαν κοινωνικές και πολι-τικές μεταρρυθμίσεις

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να παραιτη-θεί και σχηματίστηκε δημοκρατική κυ-βέρνηση με τη συμμετοχή των μετριο-παθών και των ριζοσπαστών

Η κυβέρνηση παραχώρησε πολιτικάδικαιώματα σε όλους τους άνδρες καιπήρε μέτρα οικονομικής ανακούφισηςτων λαϊκών τάξεων

Οι εκλογές του 1848 έδωσαν τηνπλειοψηφία στους μετριοπαθείς φιλε-

Παραϊστορικά

Το 1835 ο Λουδοβίκος Φίλιπποςεξέδωσε έναν νόμο λογοκρισί-ας του τύπου Όταν μετά την ε-ξέγερση του Φεβρουαρίου 1848αναγκάστηκε να παραιτηθεί στοΠαρίσι συγκεντρώθηκε ένας με-γάλος αριθμός ριζοσπαστών συγ-γραφέων και πολιτικών διανοού-μενων με αποτέλεσμα μέσα σελίγες εβδομάδες να εκδοθούν170 καινούριες εφημερίδες καινα ιδρυθούν περισσότερες από200 πολιτικές λέσχες

98 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 98

99ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

λεύθερους Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι συνέλαβαν τους ηγέτες τωνριζοσπαστών και κατήργησαν τα μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης

Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει το καλοκαίρι του 1848 ένας κοινωνικός πό-λεμος που τελείωσε με τη συντριβή των ριζοσπαστικών δυνάμεων

Η κυριαρχία των μετριοπαθών φιλελευθέρων επιβεβαιώθηκε μεbull Την εκλογή ως προέδρου της Γαλλίας του πρίγκιπα Λουδοβίκου-Να-

πολέοντα bull Την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων από τους εργάτεςbull Τον περιορισμό της ελευθεροτυπίας

Η εεπανάσταση σστην ΑΑυστρία

Η επανάσταση στην Αυστρία προκάλεσε τη φυγή του αυταρχικού πρω-θυπουργού Μέτερνιχ και του αυτοκράτορα Φερδινάνδου

Οι αντιθέσεις όμως ανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους καιτους ριζοσπάστες δημοκρατικούς οδήγησαν σε νέα επανάσταση τονΟκτώβριο του 1848 η οποία καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση ττων OOύγγρων

Μέσα στην επικράτεια της Αυστρίας σημειώθηκαν σε αρκετές περιοχέςεπαναστάσεις όπως στη Βοημία και στην Ιταλία Η πιο σημαντική ήτανστην Ουγγαρία

Οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Λάγιος Κόσουτ κήρυξαν την ανε-ξαρτησία της Ουγγαρίας σχημάτισαν κυβέρνηση και θέσπισαν νόμους

Τελικά και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση σστην ΠΠρωσία

Η επανάσταση στην Πρωσία άρχισε με εξέγερση στο Βερολίνο Ο βασι-λιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo υποσχέθηκε παραχώρηση συντάγματος

Παράλληλα καθώς δυνάμωνε το αίτημα για ένωση του γερμανικού χώ-ρου συγκλήθηκε η συνέλευση της Φρανκφούρτης και διαμορφώθηκανδύο ρεύματα στο εσωτερικό τηςbull Το ένα υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης Γερμανίας με τη συμ-

μετοχή και της Αυστρίαςbull Το άλλο τη δημιουργία μιας Μικρής Γερμανίας υπό την καθοδήγηση

της Πρωσίας Η πλειοψηφία τάχθηκε με τη δεύτερη άποψη όμως η αντίδραση της

Αυστρίας εμπόδισε τη δημιουργία ενιαίου γερμανικού κράτους

Mια ααποτίμηση

Τα επαναστατικά κινήματα του 1848 ονομάστηκαν η laquoάνοιξη των λαώνraquo Η επίδρασή τους στο πολιτικό σκηνικό ήταν πολύ σημαντική Η τάξη που ουσιαστικά ευνοήθηκε ήταν η μεγαλοαστική η οποία αύξησε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 99

στα περισσότερα κράτη τον βαθμό της συμμετοχής της στη διαχείρισητης πολιτικής εξουσίας

Αναδύθηκαν τα εθνικά αιτήματα πολλών λαών Το μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης μετατοπίστηκε μεταξύ αστών και

εργατών (από ευγενείς και αστούς)

1830 Επαναστάσεις στη Γαλλία Βέλγιο Πολωνία εναντίον αυταρχικήςεξουσίας βασιλιάδων με κοινωνικά-πολιτικά και οικονομικά αιτή-ματα

1848 Επαναστατικά κινήματα σε Γαλλία Αυστρία Ουγγαρία Πρωσία(laquoη άνοιξη των λαώνraquo)

1849 Το ριζοσπαστικό κόμμα του Λάγιος Κόσουτ ήρθε στην εξουσία καιμετέφερε την πρωτεύουσα τη Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα αανιχνεύσετε ττους λλόγους ππου οοδήγησανσε ααποτυχία ττις εεπαναστάσεις ττου 11848

Οι επαναστάσεις του 1848 εμφανίστηκαν στο συννεφιασμένο (από τα προη-γούμενα κινήματα του 1820 και 1830) ουρανό της Ευρώπης σαν αστραπή Ηεντυπωσιακή τους λάμψη εξαφανίστηκε γρήγορα χωρίς να ανατρέψει ου-σιαστικά το καθεστώς της Ιερής Συμμαχίας Όπως αναφέρει χαρακτηριστι-κά και ο ιστορικός της πηγής 2 laquoπέτυχαν και απέτυχαν γρήγοραraquo Η ζωή τωνεπαναστατικών κυβερνήσεων είχε μικρή διάρκεια και τελικά laquoόλες παρέλυ-σανraquo Κύρια αιτία για τη μη εδραίωση των επαναστατικών κυβερνήσεων στά-θηκε η έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των επαναστατών Οι συγκρούσειςανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους και ριζοσπάστες δημοκρατι-κούς ήταν έντονες και τις εκμεταλλεύτηκε η μεγαλοαστική τάξη που εδραί-ωσε τελικά συμφέροντα προς αυτήν πολιτικά καθεστώτα καθεστώτα πουδεν απειλούσαν τα οικονομικά της συμφέροντα και ταυτόχρονα μπορούσαννα ελέγξουν τις αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων και τη δυσαρέσκειάτους

2 ΠΠοιες μμεταβολές έέφεραν σστην εευρωπαϊκή ππολιτική ππραγματικότητα οοιεπαναστάσεις ττου 11848 ΣΣτην ααπάντησή σσας ννα ππάρετε υυπόψη σσας ττιςπηγές 11-3 κκαι ττην εεικόνα 44

Ας δούμε αναλυτικά τα στοιχεία που μπορούμε να αντλήσουμε από κάθεπηγή

Από την πηγή 1Οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης επανέρχονται στο πολιτικό προσκήνιοκαι αποκτούν και πάλι ενθουσιώδεις οπαδούς που μάχονται γιrsquo αυτές Έτσι

100 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 100

101ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

οι πολιτικές ιδέες της γαλλικής επανάστασης καθιερώνονται τώρα ευρύ-τερα μέσα στην κοινωνία και θεμελιώνονται σε πιο στέρεο και εύφορο έδα-φος Ειδικότερα δύο ιδεολογίες που πολεμήθηκαν από το συνέδριο τηςΒιέννης ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός φαίνεται ότι τώρα στην Ευρώ-πη του 1848 επικρατούν οριστικά και καθορίζουν τις πολιτικές εξελίξεις

Από την πηγή 2Οι επαναστάσεις του 1848 μπορούν να ειδωθούν και ως μία αποφασιστικήlaquoπρόβαraquo για ευρύτερης συμμετοχής επαναστάσεις ή επαναστάσεις λαϊκότε-ρου χαρακτήρα που εγκυμονούσε το μέλλον Επαναστάσεις δηλαδή στιςοποίες πρωταγωνιστικό ρόλο θα έπαιζαν ευρύτερα κοινωνικά στρώματαπαραμελημένα πολιτικά μέχρι τότε όπως οι φτωχοί εργαζόμενοι και οι οικο-νομικά εξαθλιωμένοι (προλετάριοι) Αυτό ίσως ήταν και το πιο σημαντικόστοιχείο που πρόσφεραν μια και όπως επισημαίνει η πηγή 2 όλες οι επανα-στάσεις απέτυχαν σύντομα και ολοκληρωτικά

Από την πηγή 3Οι επαναστάσεις του 1848 καθιέρωσαν στην πολιτική σκηνή της Ευρώπηςτις μεσαίες τάξεις και τις ιδέες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμούΈτσι έδειχναν έμμεσα τις αυταπάτες που έτρεφαν οι ισχυροί στο συνέδριοτης Βιέννης ότι μπορούσαν να πολεμήσουν και να εξαφανίσουν τις κατακτή-σεις της γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού

Από την εικόνα 4Πρέπει κανείς να συγκρατήσει την πάνδημη συμμετοχή στα πολιτικά δρώ-μενα της εποχής Στην εικόνα μπορεί να διακρίνει κανείς εκπροσώπους απόσχεδόν κάθε κοινωνική τάξη και καταγωγή κάτι που ενισχύει το συμπέρα-σμα της πηγής 3

Eικόνα 1 E NNτελακρουά ΗΗ εελευθερία οοδηγεί ττον λλαό ((1830) ττου ΕΕυγΝτελακρουά

Ο Ευγ Ντελακρουά (1798-1863) θεωρείται ως ο κορυφαίος Γάλλος ρομα-ντικός ζωγράφος Ο πίνακας laquoΗ ελευθερία οδηγεί το λαόraquo είναι ίσως ο πιοδιάσημος από τα έργα του26 σύγχρονος με τα γεγονότα της laquoΙουλιανήςεπανάστασηςraquo φιλοτεχνήθηκε το φθινόπωρο του 1830 Ο πίνακας αυτόςαναμειγνύει την αλληγορία με τον σύγχρονο (του καλλιτέχνη) ρεαλισμό

Eικόνα-Xάρτης 2 Tο εεπαναστατικό κκύμα ττου 11848 σστην ΕΕυρώπηΟ ιστορικός E Hobsbawm γράφει laquoΗ επανάσταση του 1848 ξέσπασε σχε-δόν ταυτόχρονα και (προσωρινά) επιβλήθηκε στη Γαλλία σε ολόκληρη την

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

26 Βλέπε μεταξύ άλλων laquoΗ σφαγή της Χίουraquo (1824) laquoΗ Ελλάς στα ερείπια του Μεσολογγίουraquo (1826) laquoΈφιπ-πος Έλληνας αγωνιστήςraquo laquoH μάχη του Γκιαούρη με τον πασάraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 101

Ιταλία στα γερμανικά κρατίδια στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίαςτων Αψβούργων και στην Ελβετία (1847) [] Ποτέ δε συνέβη τίποτε που ναμοιάζει περισσότερο με παγκόσμια επανάσταση το όνειρο των επαναστα-τών της περιόδου εκείνης από την αυθόρμητη και γενική αυτή πυρκαϊάraquo27

Eικόνα 3 Η εεπανάσταση ττου 11848 σστο ΒΒερολίνοΗ πρωσική μοναρχία που επηρέαζε τις πολιτικές εξελίξεις στις γερμανικέςχώρες ακολουθούσε συντηρητική πολιτική και ήταν αντίθετη προς κάθε φι-λελεύθερη κίνηση Ο βασιλιάς μάλιστα Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo θεω-ρούσε το σύνταγμα ανάρμοστη παρέμβαση ανάμεσα στον θεό και στον επί-γειο αντιπρόσωπό του Η επανάσταση τελικά ξέσπασε στο Βερολίνο αλλάαπέτυχε επειδή οι φορείς της εξουσίας ο στρατός η αστυνομία και η κρα-τική γραφειοκρατία ελέγχονταν από την πρωσική γαιοκτητική αριστοκρα-τία

Eικόνα 4 E ΦΦιλιποτό ΗΗ εεπανάσταση ττου 11848 σστη ΓΓαλλίαΣτη Γαλλία του 1848 η αμφισβήτηση κατά του καθεστώτος (του Λουδοβί-κου-Φίλιππου) δεν προερχόταν τόσο από τους σοσιαλιστές όσο από το εσω-τερικό της αστικής τάξης Η αστική συναίνεση ως προς τη διακυβέρνηση καιτο πολίτευμα μετά το 1830 ήταν επιφανειακή Η κατάσταση επιδεινώθηκεκαι η Γαλλία οδηγήθηκε σε ρήξη όταν η ηγετική αστική τάξη που στήριζε τοκαθεστώς αρνήθηκε την επέκταση (στα αστικά στρώματα) της πολιτικήςαντιπροσώπευσης με την επέκταση του δικαιώματος ψήφου Το περιορι-σμένο εκλογικό σώμα αναπαρήγε την πολιτική ηγεσία από ένα περιορισμένοκύκλο αστών28

Παράθεμα 1 Τα κκίνητρα ττων εεπαναστατών ττου 11848Τα κίνητρα των επαναστατών του 1848 ήταν ιδεολογικά πολιτικά αλλά καιεθνικιστικά Η γαλλική επανάσταση του 1789 όπως ήταν φυσικό λειτουρ-γούσε παραδειγματικά για τους επαναστάτες του 1848 και η προώθηση τωνιδεών της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αποτελούσε το βασικό κίνητρο πουτους ώθησαν στην οξεία αντιπαράθεση με τα συντηρητικά καθεστώτα τηςεποχής τους Υπάρχουν όμως και δύο βασικές διεκδικήσεις που ζητούσαν ναευοδωθούν κάτω από το ασφυκτικό καθεστώς του συνεδρίου της Βιέννης οφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός Σε αρκετές χώρες ο φιλελευθερισμός συν-δυάστηκε με εθνικιστικές επιδιώξεις όπως στην Ιταλία και στην Ουγγαρία

Παράθεμα 2 Τα κκοινά χχαρακτηριστικά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Οι επαναστάσεις που ξέσπασαν στην Ευρώπη είχαν πολλά κοινά μεταξύτους που οφείλονταν κυρίως στο γεγονός ότι εξέφρασαν την αστική τάξηκαι χρησιμοποίησαν για την πραγματοποίησή τους τη μεγάλη μάζα τουλαού Ένα κοινό επίσης στοιχείο που ήταν και η αιτία της αποτυχίας τους

102 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

27 EJ Hobsbawm Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848 Αθήνα 1992 σελ 16528 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 142

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 102

103ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

στάθηκε η σταθερά αρνητική θέση εναντίον τους από τις Δυνάμεις τουσυστήματος της Ιερής Συμμαχίας (Βλέπε και απάντηση στην ερώτηση 1)

Παράθεμα 3 H ππολιτική κκληρονομιά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Bλέπε ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoOι επαν-στάσεις του 1848raquo

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848 Η Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας φαίνεται καταδι-κασμένη από τα επαναστατικά κινήματα του 1848 Τα φιλελεύθερα κινή-ματα του 1848 ακολουθούν τα ίχνη των φιλελεύθερων και δημοκρατικώνκινημάτων και προοιωνίζουν μια πραγματική ανατροπή του χάρτη της Ευ-ρώπης και την ανάδυση μιας Ευρώπης των Εθνών Δημιουργείται έτσι έ-να ρομαντικό όνειρο η εγκαθίδρυση εθνικών δημοκρατιών συνδεδεμέ-νων μεταξύ τους με αδελφικό πνεύμα Δίπλα στις Ηνωμένες Πολιτείεςτης Αμερικής κάποιοι ονειρεύονται τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώ-πης

Τα εθνικιστικά κινήματα όμως του 1848 θα αλλάξουν πορεία θα γί-νουν περισσότερο εθνικιστικά και τελικά θα αποτύχουν λόγω της αρνη-τικής στάσης των Δυνάμεων της Ευρώπης οι οποίες κινούνται με βάσητα δικά τους εθνικά συμφέροντα και όχι με ανιδιοτελή κίνητρα που προ-άγουν την ελευθερία και τον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών χωρών

Ο ααυταρχικός ΚΚάρολος ΙΙrsquo Ο Κάρολος Ιrsquoδιαδέχτηκε στον γαλλικό θρόνο τονΛουδοβίκο ΙΗrsquo το 1824 Ο ΛουδοβίκοςΙΗrsquo29 παρrsquo όλο που είχε ανέβει στονθρόνο στο όνομα της Παλινόρθωσηςτο 1815 είχε υποστηρίξει30 πρόθυματις αρχές των Γάλλων αστών φιλελευ-θέρων νομική ισότητα δικαίωμα ψή-φου στους κατόχους ιδιοκτησίας κοι-νοβουλευτική διακυβέρνηση O αδερ-φός του Κάρολος όμως είχε αντι-δραστικές ιδέες και ήταν εχθρός τουφιλελευθερισμού Η μεγαλοαστική τά-ξη που ήταν ενισχυμένη από την αυ-ξανόμενη εκβιομηχάνιση της χώραςαντέδρασε μπαίνοντας επικεφαλήςεξέγερσης εναντίον του Καρόλου ΙrsquoΔύο από τα μέτρα του Καρόλου Ιrsquo

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Οι κομουνιστές απαξιούν νακρύψουν τις απόψεις και τουςστόχους τους Δηλώνουν ανοι-χτά ότι μόνο με τη βίαιη ανα-τροπή της παρούσας κατάστα-σης μπορούν να επιτύχουν τοσκοπό τους Αφήστε τις άρχου-σες τάξεις να τρέμουν το ενδε-χόμενο κομουνιστικής επανά-στασης Οι προλετάριοι δεν έ-χουν να χάσουν τίποτε παράμόνο τα δεσμά τους Έχουν ό-μως έναν κόσμο να κερδίσουνΕργαζόμενοι όλων των χωρώνενωθείτε

Κ Μαρξ ndash Φρ Ένγκελς Μανι-φέστο του κομμουνιστικού κόμ-ματος 1848

29 Ο γιος του εκτελεσθέντος από τους επαναστάτες βασιλιά ο Λουδοβίκος ΙΖrsquo είχε πεθάνει στην αιχμαλωσίατο 1795 Ο Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo ο Λουδοβίκος ΙΗrsquo και ο Κάρολος Ιrsquo ήταν αδέλφια30 Βλέπε EM Burns Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1988τόμ 1 σελ 93

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 103

  • Ιστορία Γ Γυμνασίου - Β Καλιόσης Β Παναγιωτόπουλος Χ Παπαϊωάννου13
    • Περιεχόμενα13
    • Πρόλογος13
    • Κεφάλαιο 1deg Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου13
      • Ενότητα 1 - Η εποχή του διαφωτισμού13
        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
        • 2 Χρονολόγιο13
        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
          • Ενότητα 2 - Η αμερικανική επανάσταση13
            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
            • 2 Χρονολόγιο13
            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
              • Ενότητα 3 - Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης13
                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                • 2 Χρονολόγιο13
                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                  • Ενότητα 4 - Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης (1794 - 1799) και η εποχή του Ναπολέοντα (1799 - 1815)13
                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                    • 2 Χρονολόγιο13
                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                        • Κεφάλαιο 2deg Η ελληνική επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της ανάδυσης των εθνικών ιδεών και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη13
                          • Ενότητα 5 - Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι έως τις αρχές του 19ου αι13
                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                            • 2 Χρονολόγιο13
                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                              • Ενότητα 6 - Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820 - 1821 στην Ευρώπη13
                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                • 2 Χρονολόγιο13
                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                  • Ενότητα 7 - Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες13
                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                      • Ενότητα 8 - Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821 - 1827)13
                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                          • Ενότητα 9 - Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους13
                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                              • Ενότητα 10 - Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη13
                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                  • Ενότητα 11 - Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη13
                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                        • Κεφάλαιο 3deg Οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                          • Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                              • Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                  • Ενότητα 14 - Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια13
                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                      • Ενότητα 15 - Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί13
                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                          • Ενότητα 16 - Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο στην Κίνα και στην Ιαπωνία13
                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                • Κεφάλαιο 4deg Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα13
                                                                                  • Ενότητα 17 - Ο Ι Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828 - 1831) Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)13
                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                      • Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 184313
                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                          • Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)13
                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                              • Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                  • Ενότητα 21 - Το Κρητικό ζήτημα (1821 - 1905)13
                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                      • Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων13
                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                          • Ενότητα 23 - Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                • Κεφάλαιο 5deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                  • Ενότητα 24 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                      • Ενότητα 25 - Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                          • Ενότητα 26 - Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                • Κεφάλαιο 6deg Η Ελλάδα από το κίνημα στο Γουδί (1909) έως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (1913)13
                                                                                                                                  • Ενότητα 27 - Το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                      • Ενότητα 28 - Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910 - 191213
                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                        • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                          • Ενότητα 29 - Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913)13
                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                              • Ενότητα 30 - Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους13
                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 7deg Ο Α παγκόσμιος πόλεμος και η ρωσική επανάσταση (1914 - 1918)13
                                                                                                                                                      • Ενότητα 31 - Τα αίτια η έκρηξη και τα μέτωπα του Α Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                          • Ενότητα 32 - Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός13
                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                              • Ενότητα 33 - Η ρωσική επανάσταση13
                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                  • Ενότητα 34 - Η λήξη του Α Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις13
                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 8deg Ο Μικρασιατικός πόλεμος13
                                                                                                                                                                          • Ενότητα 35 - Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία13
                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                              • Ενότητα 36 - Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου13
                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 37 - Το τουρκικό εθνικό κίνημα13
                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 38 - Ο Μικρασιατικός πόλεμος (1919 - 1922)13
                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 39 - Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον Μικρασιατικό πόλεμο13
                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 9deg Η εποχή του Μεσοπολέμου (1919 - 1939)13
                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 40 - Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση
                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 41 - Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος
                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 42 - Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 43 - Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 193613
                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 44 - Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα και τον Μεσοπόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 10deg Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 45 - Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 46 - Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 47 - Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β Παγκόσμιο πόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 48 - Κατοχή Αντίσταση και Απελευθέρωση13
                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 49 - Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών13
                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 11deg Διεθνείς εξελίξεις από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 50 - Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 51 - Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 52 - Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 53 - Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 12deg Η Ελλάδα από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 54 - Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963) Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960)13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση το μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 55 - Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974)13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 56 - Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές του 80 (1974-1981)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 57 - Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 80 (1981-1989)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 58 - Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Κεφάλαιο 13deg Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 59 - Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικονων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 60 - Η Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης Η Ελλάδα κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 14deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 61 - Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 62 - Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 63 - Η ποίηση και η πεζογραφία στον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 64 - Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 65 - Οι τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Πρόσθετο υλικό13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • Διαθεματικές δραστηριότητες σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • Επαναληπτικά θέματα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Επεξεργασία πρόσθετων ιστορικών πηγών13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Επαναληπτικά κριτήρια αξιολόγησης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Warning CompatibilityLevel 13 CompressObjects All CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJDFFile false CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails true EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments false ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Remove UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 1200 ColorImageDepth 8 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter FlateEncode AutoFilterColorImages false ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 1200 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly true PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Unknown SyntheticBoldness 1000000 Description ltlt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f0062006500200050004400460020658768637b2654080020005000440046002f0041002089c4830330028fd9662f4e004e2a4e1395e84e3a75355b5065876863957f671f4fdd5b58002f5b586863800c52365b9a7684002000490053004f0020680751c6300251734e8e521b5efa7b2654080020005000440046002f0041002089c483037684002000500044004600206587686376848be67ec64fe1606fff0c8bf753c29605300a004100630072006f00620061007400207528623763075357300b300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002000dgt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef67b2654080020005000440046002f00410020898f7bc430025f8c8005662f70ba9577671f4fdd5b5896fb5b5065874ef60020002853736b786a9400290020800c5c08958052365b9a76846a196e96300295dc65bc5efa7acb7b2654080020005000440046002f00410020898f7bc476840020005000440046002065874ef676848a737d308cc78a0aff0c8acb53c395b1201c004100630072006f00620061007400204f7f7528800563075357201d300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002000dgt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006200750064006f00750020006b006f006e00740072006f006c006f0076006100740020006e00650062006f0020006d0075007300ed0020007600790068006f0076006f0076006100740020007300740061006e006400610072006400750020005000440046002f0041002c0020006e0061007600720068006f00760061006e00e9006d00750020007300740061006e00640061007200640075002000490053004f002000700072006f00200064006c006f00750068006f0064006f006200e90020007500630068006f007600e1007600e1006e00ed0020005c0028006100720063006800690076006100630069005c002900200065006c0065006b00740072006f006e00690063006b00fd0063006800200064006f006b0075006d0065006e0074016f002e0020002000440061006c016100ed00200069006e0066006f0072006d0061006300650020006f0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f00200050004400460020007600790068006f00760075006a00ed006300ed006300680020005000440046002f00410020006e0061006a00640065007400650020007600200050015900ed00720075010d0063006500200075017e00690076006100740065006c00650020004100630072006f0062006100740075002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c00200064006500720020006600f800720073007400200073006b0061006c00200073006500730020006900670065006e006e0065006d00200065006c006c0065007200200073006b0061006c0020006f0076006500720068006f006c006400650020005000440046002f0041002c00200073006f006d00200065007200200065006e0020006e0079002c00200065006e0064006e007500200069006b006b0065002000760065006400740061006700650074002000490053004f002d007300740061006e0064006100720064002000740069006c0020006c0061006e00670074006900640073006f0070006200650076006100720069006e00670020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200061006600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200059006400650072006c006900670065007200650020006f0070006c00790073006e0069006e0067006500720020006f006d0020006f007000720065007400740065006c007300650020006100660020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002000660069006e006400650072002000640075002000690020006200720075006700650072006800e5006e00640062006f00670065006e002000740069006c0020004100630072006f006200610074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002e0020005000440046002f00410020006900730074002000650069006e006500200076006f007200670065007300630068006c006100670065006e0065002000490053004f002d004e006f0072006d0020006600fc007200200064006900650020004c0061006e0067007a0065006900740061007200630068006900760069006500720075006e006700200065006c0065006b00740072006f006e00690073006300680065007200200044006f006b0075006d0065006e00740065002e0020005700650069007400650072006500200049006e0066006f0072006d006100740069006f006e0065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e0020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002000660069006e00640065006e002000530069006500200069006d0020004100630072006f006200610074002d00480061006e00640062007500630068002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f00620065002000710075006500200073006500200064006500620065006e00200063006f006d00700072006f0062006100720020006f002000710075006500200064006500620065006e002000630075006d0070006c006900720020006c00610020006e006f0072006d0061002000490053004f0020005000440046002f0041002000700072006f0070007500650073007400610020007000610072006100200063006f006e0073006500720076006100720020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c006500630074007200f3006e00690063006f0073002000610020006c006100720067006f00200070006c0061007a006f002e002000500061007200610020006f006200740065006e006500720020006d00e1007300200069006e0066006f0072006d00610063006900f3006e00200073006f0062007200650020006c0061002000630072006500610063006900f3006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400690062006c0065007300200063006f006e0020006c00610020006e006f0072006d00610020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006c006100200047007500ed0061002000640065006c0020007500730075006100720069006f0020006400650020004100630072006f006200610074002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f006200650020005000440046002000710075006900200064006f006900760065006e0074002000ea0074007200650020007600e9007200690066006900e900730020006f0075002000ea00740072006500200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200075006e00650020006e006f0072006d0065002000490053004f002000700072006f0070006f007300e9006500200070006f007500720020006c006100200063006f006e0073006500720076006100740069006f006e002000e00020006c006f006e00670020007400650072006d00650020005c0028006100720063006800690076006100670065005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000e9006c0065006300740072006f006e00690071007500650073002e00200050006f0075007200200070006c007500730020006400650020006400e9007400610069006c007300200073007500720020006c006100200063007200e9006100740069006f006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200076006f006900720020006c00650020004700750069006400650020006400650020006c0027007500740069006c0069007300610074006500750072002000640027004100630072006f006200610074002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt HRV ltFEFF005a00610020007300740076006100720061006e006a0065002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e0061007400610020006b006f006a00690020007300650020006d006f00720061006a0075002000700072006f0076006a0065007200690074006900200069006c00690020007000720069006c00610067006f006400690074006900200066006f0072006d0061007400750020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006f017e0065006e006f006d002000490053004f0020007300740061006e006400610072006400750020007a00610020006400750067006f0072006f010d006e006f005c002800610072006800690076006900720061006e006f005c00290020010d007500760061006e006a006500200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e006100740061002c0020006b006f00720069007300740069007400650020006f0076006500200070006f0073007400610076006b0065002e00200020005a00610020007600690161006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00610020006f0020007300740076006100720061006e006a0075002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e006100740061002000730075006b006c00610064006e006900680020007300200066006f0072006d00610074006f006d0020005000440046002f004100200070006f0067006c006500640061006a00740065002000410064006f006200650020006b006f007200690073006e0069010d006b0069002000700072006900720075010d006e0069006b002e00200020005300740076006f00720065006e0069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400690020006d006f006700750020007300650020006f00740076006f00720069007400690020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006b00610073006e0069006a0069006d0020007600650072007a0069006a0061006d0061002egt HUN ltFEFF0045007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c00200068006f007a007a00610020006c00e900740072006500200061007a006f006b0061007400200061007a002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00610074002c00200061006d0065006c00790065006b0065007400200065006c006c0065006e01510072007a00e900730072006500200073007a00e1006e002c0020007600610067007900200061006d0065006c00790065006b006e0065006b0020006d006500670020006b0065006c006c002000660065006c0065006c006e0069006500200061007a00200065006c0065006b00740072006f006e0069006b0075007300200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200068006f00730073007a00fa0020007400e1007600fa0020006d0065006701510072007a00e9007300650020002800610072006300680069007600e1006c00e10073006100290020006300e9006c006a00e1006200f3006c0020006b006900660065006a006c00650073007a0074006500740074002000490053004f00200073007a00610062007600e1006e0079006b00e9006e007400200065006c0151007400650072006a00650073007a00740065007400740020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b002e0020002000410020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b0020006d0065006700660065006c0065006c0151002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0020006c00e90074007200650068006f007a00e1007300e10072006100200076006f006e00610074006b006f007a00f300200074006f007600e10062006200690020007400750064006e006900760061006c00f3006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000660065006c006800610073007a006e00e1006c00f300690020006b00e9007a0069006b00f6006e0079007600e900620065006e0020006f006c00760061007300680061007400f3006b002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002c00200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000e9007300200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA (Utilizzare queste impostazioni per creare documenti Adobe PDF che devono essere conformi o verificati in base a PDFA uno standard ISO proposto per il mantenimento (archiviazione) a lungo termine di documenti elettronici Per ulteriori informazioni sulla creazione di documenti PDF compatibili con PDFA consultare la Guida dellutente di Acrobat I documenti PDF creati possono essere aperti con Acrobat e Adobe Reader 50 e versioni successive) JPN ltFEFF96fb5b50658766f8306e9577671f4fdd5b580020005c002830a230fc30ab30a430d6005c0029002030d530a930fc30de30c330c8306830573066002000490053004f0020306b63d051fa6e08307f306e0020005000440046002f00410020898f683c306b6e9662e03057305f002000410064006f0062006500200050004400460020658766f830924f5c62103059308b305f3081306b4f7f75283057307e30593002005000440046002f004100206e9662e00020306e00200050004400460020658766f84f5c6210306b306430443066306f3001004100630072006f006200610074002030e630fc30b630ac30a430c9309253c2716730573066304f30603055304430023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e30593002000dgt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020c791c131d558b294002000410064006f006200650020005000440046bb38c11cb2940020d655c778c7740020d544c694d558ba700020c804c7900020bb38c11cb97c0020c7a5ae30ac040020bcf4c874d558b2940020bc29bc95005c0028bcf4ad00005c0029c73cb85c0020c81cc548b41c002000490053004f0020d45cc900c7780020005000440046002f0041c7580020addcaca9c5d00020b9dec544c57c0020d569b2c8b2e4002e0020005000440046002f00410020addcaca900200050004400460020bb38c11c0020c791c131c5d00020b300d55c0020c790c138d55c0020c815bcf4b2940020004100630072006f0062006100740020c0acc6a90020c124ba85c11cb97c0020cc38c870d558c2edc2dcc624002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002e000d000dgt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die moeten worden gecontroleerd of moeten voldoen aan PDFA een voorgestelde ISO-standaard om elektronische documenten lange tijd te kunnen bewaren (archiveren) Raadpleeg de gebruikershandleiding van Acrobat voor meer informatie over het maken van PDF-documenten die compatibel zijn met PDFA De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200073006b0061006c0020006b006f006e00740072006f006c006c0065007200650073002c00200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50020007600e6007200650020006b006f006d00700061007400690062006c00650020006d006500640020005000440046002f0041002c00200065006e00200066006f007200650073006c00e500740074002000490053004f002d007300740061006e006400610072006400200066006f00720020006c0061006e00670074006900640073006f00700070006200650076006100720069006e00670020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200048007600690073002000640075002000760069006c0020006800610020006d0065007200200069006e0066006f0072006d00610073006a006f006e0020006f006d002000680076006f007200640061006e0020006400750020006f007000700072006500740074006500720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020007300650020006200720075006b00650072006800e5006e00640062006f006b0065006e00200066006f00720020004100630072006f006200610074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002c0020006b007400f300720065002000620119006401050020007300700072006100770064007a006f006e00650020006c007500620020007301050020007a0067006f0064006e00650020007a0020005000440046002f0041002c002000700072006f0070006f006e006f00770061006e00790020007300740061006e0064006100720064002000490053004f00200064014200750067006f007400650072006d0069006e006f007700650067006f0020007500740072007a0079006d0061006e006900610020005c00280061007200630068006900770075006d005c002900200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200065006c0065006b00740072006f006e00690063007a006e007900630068002e002000570069011900630065006a00200069006e0066006f0072006d00610063006a00690020006e0061002000740065006d00610074002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200050004400460020007a0067006f0064006e0079006300680020007a0020005000440046002f00410020007a006e0061006a00640075006a006500200073006901190020007700200070006f0064007201190063007a006e0069006b007500200075017c00790074006b006f0077006e0069006b0061002e00200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f00620065002000500044004600200063006100700061007a0065007300200064006500200073006500720065006d0020007600650072006900660069006300610064006f00730020006f0075002000710075006500200064006500760065006d00200065007300740061007200200065006d00200063006f006e0066006f0072006d0069006400610064006500200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200075006d0020007000610064007200e3006f0020007200650063006f006d0065006e006400610064006f002000700065006c0061002000490053004f002000700061007200610020006100200070007200650073006500720076006100e700e3006f00200065006d0020006c006f006e0067006f0020007000720061007a006f0020005c00280061007200710075006900760061006d0065006e0074006f005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c00650074007200f4006e00690063006f0073002e002000500061007200610020006f00620074006500720020006d00610069007300200069006e0066006f0072006d006100e700f50065007300200073006f00620072006500200063006f006d006f00200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400ed007600650069007300200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006f0020004700750069006100200064006f002000750073007500e100720069006f00200064006f0020004100630072006f006200610074002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f00620065002000500044004600200063006100720065002000750072006d00650061007a010300200061002000660069002000760065007200690066006900630061007400650020007300610075002000630061007200650020007400720065006200750069006500200073010300200063006f00720065007300700075006e006401030020007300740061006e00640061007200640075006c007500690020005000440046002f0041002c00200075006e0020007300740061006e0064006100720064002000490053004f002000700072006f007000750073002000700065006e00740072007500200070010300730074007200610072006500610020007000650020007400650072006d0065006e0020006c0075006e00670020005c0028006100720068006900760061007200650061005c002900200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f007200200065006c0065006300740072006f006e006900630065002e0020002000500065006e00740072007500200069006e0066006f0072006d00610163006900690020007300750070006c0069006d0065006e007400610072006500200064006500730070007200650020006300720065006100720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f0072002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650020006300750020007300740061006e00640061007200640075006c0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c0074006101630069002000470068006900640075006c0020007500740069006c0069007a00610074006f00720075006c00750069002000700065006e0074007200750020004100630072006f006200610074002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043a043e0442043e0440044b04350020043f043e0434043b04350436043004420020043f0440043e043204350440043a043500200438043b043800200434043e043b0436043d044b00200441043e043e0442043204350442044104420432043e043204300442044c0020005000440046002f0041002c0020044104420430043d04340430044004420443002000490053004f00200434043b044f00200434043b043804420435043b044c043d043e0433043e0020044504400430043d0435043d0438044f0020005c0028043004400445043804320430044604380438005c00290020044d043b0435043a04420440043e043d043d044b044500200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002e002000200411043e043b043504350020043f043e04340440043e0431043d0430044f00200438043d0444043e0440043c043004460438044f0020043f043e00200441043e043704340430043d0438044e0020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002c00200441043e0432043c0435044104420438043c044b0445002004410020005000440046002f0041002c0020043f0440043504340441044204300432043b0435043d043000200432002004200443043a043e0432043e043404410442043204350020043f043e043b044c0437043e0432043004420435043b044f0020004100630072006f006200610074002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00690020006a006900680020006a0065002000740072006500620061002000700072006500760065007200690074006900200061006c00690020006d006f00720061006a006f002000620069007400690020007600200073006b006c006100640075002000730020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006100670061006e0069006d0020007300740061006e0064006100720064006f006d002000490053004f0020007a006100200064006f006c0067006f0072006f010d006e006f00200073006800720061006e006a006500760061006e006a00650020005c002800610072006800690076006900720061006e006a0065005c002900200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002e00200020005a006100200064006f006400610074006e006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00650020006f0020007500730074007600610072006a0061006e006a007500200064006f006b0075006d0065006e0074006f00760020005000440046002c00200073006b006c00610064006e00690068002000730020005000440046002f0041002c0020007300690020006f0067006c0065006a00740065002000750070006f007200610062006e00690161006b006900200070007200690072006f010d006e0069006b0020004100630072006f006200610074002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f0074002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002c0020006a006f0074006b00610020007400610072006b0069007300740065007400610061006e00200074006100690020006a006f006900640065006e0020007400e400790074007900790020006e006f00750064006100740074006100610020005000440046002f0041003a0074006100200065006c0069002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640069006500680064006f007400750073007400610020007300e40068006b00f60069007300740065006e00200064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020007000690074006b00e400610069006b006100690073007400610020007300e40069006c0079007400790073007400e40020005c002800610072006b006900730074006f0069006e007400690061005c0029002000760061007200740065006e002e0020004c0069007300e40074006900650074006f006a00610020005000440046002f0041002d00790068007400650065006e0073006f00700069007600690065006e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020006c0075006f006d0069007300650073007400610020006f006e0020004100630072006f0062006100740069006e0020006b00e400790074007400f6006f0070007000610061007300730061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d00200073006b00610020006b006f006e00740072006f006c006c006500720061007300200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50073007400650020006d006f0074007300760061007200610020005000440046002f0041002c00200065006e0020006600f6007200650073006c006100670065006e002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640020006600f600720020006c00e5006e00670076006100720069006700740020006200650076006100720061006e006400650020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006100200064006f006b0075006d0065006e0074002e00200020004d0065007200200069006e0066006f0072006d006100740069006f006e0020006f006d00200068007500720020006d0061006e00200073006b00610070006100720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00610020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074002000660069006e006e00730020006900200061006e007600e4006e00640061007200680061006e00640062006f006b0065006e002000740069006c006c0020004100630072006f006200610074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF004b006f006e00740072006f006c0020006500640069006c006500630065006b0020007600650079006100200065006c0065006b00740072006f006e0069006b002000620065006c00670065006c006500720069006e00200075007a0075006e0020006400f6006e0065006d006c00690020006b006f00720075006e006d0061007301310020005c002800610072015f00690076006c0065006d006500290020006900e70069006e002000f6006e006500720069006c0065006e0020006200690072002000490053004f0020007300740061006e006400610072006401310020006f006c0061006e0020005000440046002f0041201900790061002000750079006d00610073013100200067006500720065006b0065006e002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020005000440046002f00410020007500790075006d006c00750020005000440046002000620065006c00670065006c006500720069006e0069006e0020006f006c0075015f0074007500720075006c006d00610073013100200069006c006500200069006c00670069006c006900200064006100680061002000660061007a006c0061002000620069006c006700690020006900e70069006e0020006c00fc007400660065006e0020004100630072006f0062006100740020004b0075006c006c0061006e0131006d0020004b0131006c006100760075007a0075006e0061002000620061006b0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents that are to be checked or must conform to PDFA a proposed ISO standard for the long-term preservation (archival) of electronic documents For more information on creating PDFA compliant PDF documents please refer to the Acrobat User Guide Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003c003c103cc03ba03b503b903c403b103b9002003bd03b1002003b503bb03b503b303c703b803bf03cd03bd002003ae002003c003bf03c5002003c003c103ad03c003b503b9002003bd03b1002003c303c503bc03bc03bf03c103c603ce03bd03bf03bd03c403b103b9002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003ad03bd03b1002003c003c103bf03c403b503b903bd03cc03bc03b503bd03bf002003c003c103cc03c403c503c003bf002000490053004f002003b303b903b1002003bc03b103ba03c103bf03c003c103cc03b803b503c303bc03b7002003b403b903b103c403ae03c103b703c303b70020005c002803b103c103c703b503b903bf03b803ad03c403b703c303b7005c0029002003b703bb03b503ba03c403c103bf03bd03b903ba03ce03bd002003b503b303b303c103ac03c603c903bd002e00200020039303b903b1002003c003b503c103b903c303c303cc03c403b503c103b503c2002003c003bb03b703c103bf03c603bf03c103af03b503c2002003c303c703b503c403b903ba03ac002003bc03b5002003c403b7002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303af03b1002003b503b303b303c103ac03c603c903bd0020005000440046002003c303c503bc03b203b103c403ce03bd002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003b103bd03b103c403c103ad03be03c403b5002003c303c403bf03bd0020039f03b403b703b303cc002003a703c103ae03c303c403b7002003c403bf03c50020004100630072006f006200610074002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt gtgtgtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2540 2540] PageSize [595276 841890]gtgt setpagedevice

Page 5: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που

8 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

σθετες ιστορικές πληροφορίες που σκοπό έχουν να εmicroπλουτίσουν την ιστο-ρική γνώση του microαθητή γύρω από τα συγκεκριmicroένα γεγονότα και παράλ-ληλα να του κεντρίσουν το ενδιαφέρον

bull ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΣτο πέmicroπτο και τελευταίο microέρος παραθέτουmicroε επιπλέον πληροφορίες για ταγεγονότα που αναλύονται στην κάθε ενότητα microε στόχο από τη microία να απο-σαφηνίσουmicroε δύσκολες είτε σκοτεινές πλευρές τους και από την άλλη ναικανοποιήσουmicroε τη διάθεση του microαθητή να εmicroβαθύνει στα ιστορικά δεδο-microένα και να διευρύνει τη γνώση του γύρω από αυτά ∆ώσαmicroε έmicroφαση σεθέmicroατα και γεγονότα που είναι πιθανόν να προβληmicroατίσουν τον microαθητή καινα δηmicroιουργήσουν ερωτηmicroατικά καθώς και σε γεγονότα που ξεχωρίζουνγια τη βαρύτητα τους και την έντονη επίδραση που άσκησαν στην εποχήτους αλλά και στα microετέπειτα χρόνια

bull ΠΑΡΑΪΣΤΟΡΙΚΑΙδιαίτερο τmicroήmicroα του βιβλίου αποτελούν τα λεγόmicroενα Παραϊστορικά Πρόκει-ται για σύντοmicroες ιστορικές αναφορές σε στοιχεία που συχνά εντυπωσιάζουνmicroε την ιδιαιτερότητα τους είτε σε γεγονότα παράξενα και αξιοσηmicroείωταΠιστεύουmicroε ότι οι αναφορές αυτές θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον τουmicroαθητή και επιπλέον θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει και κάποιες άλλες δια-στάσεις είτε και αθέατες πτυχές των ιστορικών γεγονότων Τα Παραϊστο-ρικά βρίσκονται διάσπαρτα και στα πέντε microέρη από τα οποία αποτελείταικάθε ενότητα του βιβλίου δίπλα στο αντίστοιχο συmicroβάν ή πρόσωπο στοοποίο αναφέρονται

Στο cd-rom που συνοδεύει το βιβλίο παραθέσαmicroε πλούσιο υλικό για αξιοποί-ηση από τον microαθητή ή από τον εκπαιδευτικό Πιο συγκεκριmicroένα το cd-romπεριέχειbull ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ Ο∆ΗΓΙΕΣ ΠΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ∆ΙΑΘΕΜΑΤΙ-

ΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥbull ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ανά ενότητα)bull ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ανά κεφάλαιο)

Ελπίζουmicroε πως το βιβλίο αυτό θα είναι ένα πολύτιmicroο εργαλείο για τουςmicroαθητές και τους εκπαιδευτικούς

Οι συγγραφείς

ISTORIA KEFALAIO 1 11-06-2010 1159 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 8

ΟΙ ΑΑΠΑΡΧΕΣ ΔΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣΤΟΥ ΝΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΚΟΣΜΟΥ

1 Kεφάλαιο Πρώτο

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 9

1Eνότητα

Εξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Οικονομικές μμεταβολές

Στη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα στην Ευρώπη bull Σημειώθηκε θεαματική αύξηση του πληθυσμούbull Έγιναν μεταβολές στην αγροτική οικονομία για να καλύψουν τις ανά-

γκες του αυξανόμενου πληθυσμού Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκεαγροτική επανάσταση

bull Το εμπόριο αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Ευρώπη στην Αφρική καιστην Αμερική (τριγωνικό εμπόριο) και κεφάλαια συσσωρεύτηκαν σταχέρια Eυρωπαίων επιχειρηματιών

Αποτελέσματα bull Οι παραπάνω εξελίξεις έφεραν μεταβολές στην παραγωγική διαδικα-

σία Η ύπαρξη ταυτόχρονα α) τεχνολογικών εξελίξεων και ισχυρών μηχα-

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

infinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot part˘Uacuteˆmiddot˚Icircfi˜ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo amp AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

prod AcircOcircmacrlsaquo UgraveOcirc˘ centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgraveOcircDagger

part˘UacuteOgraveEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcirclsaquo infinEcircUacuteEgraveIcirclsaquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 10

KE

ΦA

ΛA

IO

1

νών β) επιχειρηματιών με κεφάλαια γ) χιλιάδων αγροτών που αναζη-τούσαν εργασία στις πόλεις οδήγησε στην εκβιομηχάνιση

bull Αυτά συνέβησαν (αρχικά) στη Μεγάλη Βρετανία στα 1750-1780 καιαποτέλεσαν την πρώτη φάση του φαινομένου που ονομάστηκε βιομη-χανική επανάσταση

Κοινωνικές μμεταβολές

Η αριστοκρατία προσπάθησε να διαφυλάξει ταπρονόμιά της

Η αστική τάξη (βιομήχανοι τραπεζίτες μεγαλέ-μποροι) ενίσχυσε τη θέση της

Αγρότες και ασθενή κοινωνικά στρώματα πόλεωνζούσαν σε άσχημες συνθήκες

Η ππολιτική κκατάσταση σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο κκαι ττον 118ο ααι

Η πολιτική κατάσταση δε γνώρισε τις ραγδαίες μεταβολές που συντελέ-στηκαν στην οικονομία παρέμεινε στάσιμηbull Σχεδόν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης επικρατούσε η απόλυτη μο-

ναρχίαbull Στη Μεγάλη Βρετανία αντίθετα οι οικονομικά ισχυρές τάξεις είχαν ο-

ρισμένα πολιτικά δικαιώματα αποτέλεσμα της ένδοξης επανάστασηςτου 1688 η οποία οδήγησε στον περιορισμό των εξουσιών του βασι-λιά

Πνευματικές εεξελίξεις σστην ΕΕυρώπη κκατά ττον 117ο ααι

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τιςπρολήψεις του Μεσαίωνα

Παρακινημένοι από την επιτυχία των φυσικών επιστημών κάποιοι διανο-ούμενοι σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν με βάση τη λογική να ανακαλύ-ψουν (παρόμοιους με τους φυσικούς) νόμους που διέπουν τη λειτουργίατου κόσμου

Πρωτοπόροι στις πνευματικές εξελίξειςbull Φράνσις Mπέικον (ή Bάκων) Το πείραμα πρέπει να επαληθεύει μια

επιστημονική θέση προκειμένου αυτή να γίνεται αποδεκτήbull Pενέ Nτεκάρτ (ή Kαρτέσιος) Η συστηματική αμφιβολία οδηγεί στην

αληθινή γνώσηbull Tζον Λοκ Οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα (ζωής

ελευθερίας περιουσίας)bull Iσαάκ Nιούτον (ή Nεύτων) Το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς

11ENOTHTA 1

intOcircEgraveOacuteˆOacuteEgraveIcirclsaquo˘UacutemiddotIgraversaquopermilmiddot

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 11

12 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νόμους O Nεύτων εφαρμόζοντας την επαγωγική μέθοδο διατύπω-σε τον νόμο της παγκόσμιας έλξης

Το κκίνημα ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι θθεμελιακές θθέσεις ττων δδιαφωτιστών

Απόρριψη κάθε αυθεντίας Κριτική υφιστάμενης γνώσης Αποδοχή λογικής για την ερμηνεία του κόσμου (ορθολογισμός) Πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς

Γεωγραφικά ndashndash χχρονικά όόρια κκαι εεκπρόσωποι ττου ΔΔιαφωτισμού

Στα τέλη του 17ου αι εμφανίστηκε στην Aγγλία Kυριότερος εκπρόσω-πος ήταν ο Tζον Λοκ

Tον 18ο αι κορυφώθηκε στη Γαλλία Aνάμεσα στους Γάλλους διαφωτι-στές ξεχώρισαν ο Pουσό ο Bολτέρος ο Nτιντερό ο Mοντεσκιέ και ο NτrsquoAλαμπέρ

Aπό τη Γαλλία ο Διαφωτισμός εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Eυρώπη

Διαφωτισμός κκαι ππολιτική

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κίνημα κατεξοχήν πολιτικό Η αστική τάξη εκφρά-στηκε πολιτικά μέσω του Διαφωτισμού και διεκδίκησε τη συμμετοχή τηςστην πολιτική εξουσία

Oι ββασικές ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού

Φυσικά δικαιώματα Όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα απαραβίασταδικαιώματα (ζωής ιδιοκτησίας ισότητας ελευθερίας σκέψης και έκφρα-σης) Τα δικαιώματα αυτά δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία

Κοινωνικό συμβόλαιο Διατυπώθηκε από τον Tζον Λοκ και υποστηρίχθηκεαπό τον Ρουσό Οι άνθρωποι παραχώρησαν κάποιες ελευθερίες τουςπροκειμένου να ζήσουν αρμονικά Το κράτος είναι ο εγγυητής των όρωναυτής της συμφωνίας Στην περίπτωση που το κράτος παραβιάσει τοσυμβόλαιο και γίνει τυραννικό οι αρχόμενοι έχουν δικαίωμα αντίστασηςΓια τον Ρουσό που ήταν πιο ριζοσπαστικός η εξουσία πρέπει να βρίσκε-ται στα χέρια του λαού και όχι του ηγεμόνα

Γενική βούληση Όρος του Ρουσό που σημαίνει την έκφραση του γενικούσυμφέροντος μέσα από τη σύνθεση των ατομικών βουλήσεων Πρόκειταιουσιαστικά για τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων

Διάκριση των εξουσιών Διατυπώθηκε από τον Μοντεσκιέ Οι φορείς τηςεξουσίας πρέπει να είναι διαφορετικοίbull Εκτελεστική εξουσία εφαρμόζει τους νόμους (η κυβέρνηση)bull Νομοθετική εξουσία θεσπίζει τους νόμους (η βουλή)bull Δικαστική εξουσία ελέγχει την τήρηση των νόμων (οι δικαστές)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 12

13

H εεπίδραση ππου άάσκησε οο ΔΔιαφωτισμός σστην ππολιτική ππραγματικότητα ττου18ου ααι

Ο Διαφωτισμός άσκησε σημαντική επίδραση στην εποχή του Ενέπνευσε την αμερικανική (1774) και τη γαλλική (1789) επανάσταση Ορισμένοι μονάρχες εφάρμοσαν κάποιες ιδέες του

bull περιόρισαν τα προνόμια των ανώτερων τάξεων bull έλαβαν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας bull ενίσχυσαν τα Γράμματα και τις Τέχνες Αυτή η παραλλαγή της μοναρχίας ονομάστηκε φωτισμένη δδεσποτείαbull Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Φρειδερίκος Βrsquo (1740-1786) στην

Πρωσία η Μαρία Θηρεσία και ο γιος της Ιωσήφ (1740-1780) στηνΑυστρία και η Αικατερίνη Brsquo (1762-1796) στη Ρωσία

H εεπίδραση ττου ΔΔιαφωτισμού σστις σσύγχρονες δδημοκρατίες

Οι ιδέες του Διαφωτισμού καθιερώθηκαν και άσκησαν σημαντική επί-δραση ακόμα και στις σύγχρονες δημοκρατίες

Διαφωτισμός κκαι θθρησκεία

Οι περισσότεροι διαφωτιστές ήταν υπέρ του ντεϊσμού ενός θρησκευτι-κού δόγματος που πρέσβευε ότι ο Θεός έπλασε τον κόσμο αλλά δενπαρεμβαίνει στη λειτουργία του Επομένως δε χρειάζονται ούτε ιερέςτελετές ούτε προσευχές

Οι διαφωτιστές ασκούσαν αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία στημισαλλοδοξία και στον φανατισμό

Οι διαφωτιστές ήταν υπέρ της ανεξιθρησκίας Κάποιοι διαφωτιστές ήταν άθεοι

Διαφωτισμός κκαι εεκπαίδευση

Η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα μέσα για τη συνεχή πρόοδο τουανθρώπου

Ο Ρουσό στο έργο του Αιμίλιος ανέδειξε τη σημασία της προσωπικήςαναζήτησης του διδασκόμενου

Οι διαφωτιστές δε δέχονταν την αυθεντία του δασκάλου Ήθελαν τον δά-σκαλο οδηγό του μαθητή στην ανακάλυψη των απαντήσεων

Διαφωτισμός κκαι οοικονομικός φφιλελευθερισμός

Φυσιοκρατία Η οικονομία πρέπει να αφεθεί να λειτουργεί laquoφυσικάraquoχωρίς την παρέμβαση του κράτους (= μερκαντιλισμός) Την άποψη αυτήυποστήριξαν Γάλλοι οικονομολόγοι με κύριο εκπρόσωπο τον Κενέ

Οικονομικός φφιλελευθερισμός Η οικονομική αυτή θεωρία γεννήθηκε στηΜεγάλη Βρετανία με κύριο εισηγητή τον Άνταμ Σμιθ στο έργο του Έρευ-νες για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών (1776) Σύμφωνα με

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 13

14 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αυτήν το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονο-μική ζωή1

Η ΕΕγκυκλοπαίδεια

Eίναι το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του Διαφωτισμούbull Eίναι ένα συλλογικό έργο 33 τόμων bull Πρωτεργάτες ήταν ο Ντιντερό και ο Ντrsquo Αλαμπέρbull Συνοψίζει τις ιδέες του Διαφωτισμούbull Παρουσιάζει τις νέες γνώσεις ιδέες και αντιλήψεις για την οικονομία

την κοινωνία την πολιτική

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττου ΔΔιαφωτισμού

Οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοι-νωνικά στρώματα

Μέσα από εκλαϊκευτικά βιβλία έγιναν γνωστές και δημοφιλείς και στακατώτερα κοινωνικά στρώματα

Τέλος από τη Γαλλία οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδόθηκαν στην υπό-λοιπη Ευρώπη (και στην Αμερική)

17ος ααι laquoΕπιστημονική επανάστασηraquo πρόοδος των φυσι-κών επιστημών

18ος ααι Αγροτική επανάσταση Διαφωτισμός

1750-1780 Η πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασηςπερ μμέσα ττου 118ου ααι laquoΦωτισμένη δεσποτείαraquo μονάρχες που αποδέχο-

νται τις αρχές του διαφωτισμού

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττις ππηγές 33α 33β κκαι 44 ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττις ππολιτικές θθέσεις ττου ΔΔιαφωτισμού ππου υυποστηρίζονται σσε ααυτές

Ο Διαφωτισμός υπήρξε κατεξοχήν πολιτικό κίνημα Οι κύριες πολιτικές τουθέσεις ήταν α) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ατόμου και του πολίτη δικαιώματα

που θεωρήθηκαν laquoφυσικάraquo και απαραβίασταβ) Η εκπόρευση της νομιμότητας της εξουσίας από τον λαόγ) Η διάκριση των εξουσιώνΣύμφωνα με τον Διαφωτισμό ο λαός έχει το δικαίωμα ακόμα και της χρήσηςβίας απέναντι στο μέχρι πρότινος ιερό πρόσωπο του ηγεμόνα Το δικαίωμα

2 XPONOsectOdegIO

1 Για μερικές επιγραμματικές διαφορές μεταξύ γαλλικής φυσιοκρατίας και βρετανικού φιλελευθερισμούβλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 14

15

αντίστασης του λαού κατοχυρώνεται με το σκεπτικό του laquoκοινωνικού συμβο-λαίουraquo ο ηγεμόνας κυβερνάει στο όνομα του λαού του επομένως πρέπει οιαποφάσεις του να μη θίγουν τα συμφέροντα του λαού Σε περίπτωση που οηγεμόνας ενεργεί διαφορετικά ο λαός έχει το δικαίωμα να αντιδράσει δυνα-μικά (Tζον Λοκ) Κάθε εξουσία λοιπόν πηγάζει από τον λαό και ασκείται γιαχάρη του λαού Ο λαός έχει τη δύναμη να διορίζει τους δημόσιους λειτουρ-γούς και να τους παύει σύμφωνα με τη θέλησή του Οι κρατικοί αξιωματού-χοι και υπάλληλοι οφείλουν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών και σεκαμία περίπτωση να τους τυραννούν και να τους εξουσιάζουν (Zαν ZακPουσό) Η διάκριση των εξουσιών είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για τηνύπαρξη ελευθερίας σε ένα κράτος Σε διαφορετική περίπτωση η κατά-χρηση της εξουσίας θα γεννήσει τη διαφθορά και την αδικία (παράθεμα 4)

2 ΠΠοιας κκοινωνικής ττάξης ττις εεπιδιώξεις εεξυπηρετούσε ααντικειμενικά οοοικονομικός φφιλελευθερισμός ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 66

Μέσα από τον Διαφωτισμό η αναδυόμενη αστική τάξη εξέφρασε τα πολιτικάτης επιχειρήματα με τα οποία διεκδικούσε τη συμμετοχή της στην άσκησητης εξουσίας Είναι επόμενο λοιπόν η οικονομική θεωρία που αναπτύχθηκεστο πλαίσιο της ιδεολογίας του Διαφωτισμού να εκφράζει την αστική τάξηκαι τα συμφέροντά της Η εναντίωση στον κρατικό παρεμβατισμό που έθιγετα συμφέροντα των αστών και περιόριζε τις δραστηριότητές τους εκφραζό-ταν με την προσπάθεια κατάργησης του παλιού οικονομικού συστήματοςτου μερκαντιλισμού Η αντίθεση στον μερκαντιλισμό έφερε στο προσκήνιοτις θεωρίες για ελεύθερη και αβίαστη οικονομική δραστηριότητα Πρότυπογια την οικονομική δραστηριότητα έγινε η ίδια η φύση η οποία λειτουργείκαλύτερα όταν λειτουργεί ελεύθερη από την ανθρώπινη παρέμβαση Η laquoφυ-σικήraquo λειτουργία της οικονομίας ονομάστηκε φυσιοκρατία ενώ στην Αγγλίαπήρε τη μορφή του οικονομικού φιλελευθερισμού που υποστήριζε ότι τοκράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά μόνο ελάχιστα στην οικονομικήζωή Είναι χαρακτηριστικό ότι στο παράθεμα 6 ένα απόσπασμα από το έργοτου Σκότου οικονομολόγου Άνταμ Σμιθ θεμελιωτή της φιλελεύθερης οικο-νομίας ζητείται ελάχιστη παρουσία του κράτους Τα πράγματα και μάλιστατα οικονομικά πρέπει να κινούνται με laquoφυσική ροήraquo

Εικόνα 1 Εργοστάσιο υυφαντουργίας σστην AAγγλία ((περίπου 11750)Στην εικόνα αποτυπώνονται κάποια χαρακτηριστικά του νέου τρόπου παρα-γωγής που επικρατεί σταδιακά στη βιομηχανική εποχήbull εκμηχάνιση της παραγωγικής διαδικασίαςbull δημιουργία μεγάλων εργοστασίων Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε στην εικόνα έναν τεράστιο χώρο που καλύ-πτεται δεξιά και αριστερά από μηχανές και κάποιους εργάτες που χειρίζο-νται αυτές τις μηχανές (πρόκειται για υφαντικές) Είναι χαρακτηριστική ηαίσθηση του κενού χώρου που δημιουργεί η ύπαρξη ελάχιστων εργατών

ENOTHTA 1

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 15

16 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

στο εσωτερικό του εργοστασίου Στο κέντρο της εικόνας υπάρχει κάποιοςπου φαίνεται να επιτηρεί τους εργάτες Πρόκειται μάλλον για τον επιστάτη(διαφορετική ενδυμασία) Όπως διαβάζουμε και στο παράθεμα 1 laquoοι εξελιγ-μένες μηχανές [hellip] απαιτούν λίγα χέρια [] με την επίβλεψη ενός επιστάτηraquo

Eικόνα 2 Pουσό ndash Παράθεμα 3 Διαφωτισμός κκαι ππολιτικήΓια την εικόνα 2 και τα παραθέματα 3α και β βλ την απάντηση στην ερώ-τηση 1 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 1 Οι κκοινωνικές εεπιπτώσεις ττης εεκβιομηχάνισηςΤο παράθεμα μας δίνει μια άλλη διάσταση της βιομηχανικής επανάστασηςΠρόκειται για μία συμπληρωματική εικόνα της βιομηχανικής κοινωνίαςειδικά στις απαρχές της Πίσω από τη laquoβιτρίναraquo του αυτοματισμού και τηςελάττωσης του μόχθου την αύξηση της παραγωγής και της αφθονίας τωνπροϊόντων αλλά και τις ευκαιρίες πλουτισμού κάποιων κοινωνικών ομάδωνπου επωφελήθηκαν από την καινοτομία της μηχανής (βιομήχανοι κεφαλαι-ούχοι εφευρέτες) υπάρχει η θλιβερή εικόνα των άθλιων συνθηκών διαβίω-σης των εργατών που είναι και τα θύματα αυτής της ιστορίας Πρόκειται γιατους εργάτες που συνωστίζονταν στις πόλεις για αναζήτηση εργασίας τηνεποχή ακριβώς που οι μηχανές περιόριζαν τις ανάγκες σε εργατικά χέριαΜία ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία εργαζομένων τα μικρά παιδιά και οι γυ-ναίκες ανήμπορη για διαπραγματεύσεις με τους εργοστασιάρχες και χωρίςδικαιώματα χρησιμοποιήθηκε και εξοντώθηκε στον βωμό του κέρδους Ηlaquoείσοδοςraquo των παιδιών και των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία έγινεγια δύο κυρίως λόγουςbull Οι μηχανές δεν απαιτούσαν μεγάλη μυϊκή δύναμη για τον χειρισμό τουςbull Οι χαμηλές αμοιβές τους ελάττωναν το κόστος της παραγωγήςΓυναίκες και παιδιά λοιπόν δούλευαν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες και πολ-λές ώρες με πολύ χαμηλές έως εξευτελιστικές αμοιβές Από την άποψη αυτήη βιομηχανική επανάσταση τουλάχιστον στην αρχή της εγκαινίασε μια σύγ-χρονη μορφή δουλείας

Εικόνα 3 Bολτέρος ndash Παράθεμα 5 Ο ΒΒολτέρος γγια ττην αανεξιθρησκίαΟ Βολτέρος (1694-1778) ήταν ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους του Δια-φωτισμού με τεράστια ακτινοβολία Πολέμησε με πείσμα τη μισαλλοδοξίακαι τον φανατισμό ειδικά στη θρησκευτική του μορφή και εξαιτίας τουελεύθερου φρονήματός του φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Αγγλία ΟΒολτέρος διακήρυξε την αρχή της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανε-κτικότητας Γράφει στο Φιλοσοφικό Λεξικό του laquo έχουμε χρέος αμοιβαίονα παραβλέπουμε ο ένας τα λάθη του άλλου Το μεγαλύτερο κακό τηςανθρωπότητας είναι η διχόνοια κι ένα μόνο βάλσαμο υπάρχει η αμοιβαίαανοχήraquo Χαρακτηριστική επίσης για τη βασική ιδεολογική του στάσηndashελευθερία της σκέψης και του λόγουndash είναι η αποφθεγματική φράση πουτου έχει αποδοθεί laquoΔε συμφωνώ ούτε με μια λέξη από όσα λες αλλά θαυπερασπίζω και με το τίμημα της ζωής μου ακόμη το δικαίωμά σου ελεύ-θερα να λες όσα πιστεύειςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 16

KE

ΦA

ΛA

IO

1

17ENOTHTA 1

Εικόνα 4 Γκ ΛΛενονιέ O NNτrsquo AAλαμπέρ ((στο ττραπέζι) δδιαβάζει ττην EEγκυ-κλοπαίδεια σστο σσαλόνι ττης μμαντάμ ΖΖοφρέν τα ππαρισινά σσαλόνια υυπήρξανεστίες ττου ΔΔιαφωτισμούΗ εικόνα αποδεικνύει τον ισχυρισμό του σχολικού βιβλίου ότι laquoοι δια-φωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικάστρώματαraquo Λαμβάνοντας μάλιστα κανείς υπόψη τη σύνθεση αυτών τωνσαλονιών (αριστοκράτες ανώτεροι αξιωματούχοι οικογένειες κοντά στοβασιλικό περιβάλλον) θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Διαφωτισμός laquoάλω-σεraquo τον αντίπαλο χώρο και βρήκε υποστηρικτές ή έστω σαγήνευσε τουςlaquoφυσικούςraquo εχθρούς του προτού εξαπλωθεί και εδραιωθεί στα ευρύτεραλαϊκά στρώματα Πά-ντως σε μια εποχή κα-τά την οποία ο Τύποςαποτελεί το μοναδικόμέσο μαζικής ενημέρω-σης συναντήσεις τέ-τοιου είδους με ανα-γνώσεις και σχολια-σμό των ιδεών των φι-λοσόφων του Διαφωτι-σμού συνέτειναν απο-φασιστικά στη διάδο-ση της νέας ιδεολογίαςΤο έργο αυτό της διά-δοσης το συνέχισε πιοσυστηματικά και το ο-λοκλήρωσε η Εγκυ-κλοπαίδεια

Βιομηχανική εεπανάσταση Οικονομικός μετασχηματισμός που χαρακτηρίζε-ται από α) τη χρήση της μηχανής στην παραγωγική δραστηριότητα καιτη δημιουργία ενός μηχανικά εξοπλισμένου εργοστασιακού συστήματοςπου παράγει μεγάλες ποσότητες με μικρό κόστος3 και β) τις τεχνολογι-κές εξελίξεις στις μεταφορές (χερσαίες και θαλάσσιες) με τη χρήση τηςατμομηχανής Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών επηρέασαν όλους τουςτομείς της κοινωνίας (πολιτική ιδεολογία κοινωνικές σχέσεις) με αποτέ-λεσμα την ανατροπή των παλαιών (αγροτικών φεουδαλικών) δομών καιτης κατεστημένης κοσμοθεωρίας

2 Ο Αδ Κοραής έφτασε στο Παρίσι ένα χρόνο πριν ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση τον Μάιο του 1788 Οιπεριγραφές και τα σχόλια που κάνει για την επανάσταση που αποτυπώνονται με ζωντάνια στις επιστολέςτου προς φίλους αποτελούν σημαντική πηγή για την αποτίμηση των γεγονότων της εποχής αυτής3 EJ Hobsbawm Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848 (1962) Αθήνα 1992 βrsquo έκδ σελ 53

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Ο Κοραής από το Παρίσι2 περιγράφει με συγκίνησητη μετακομιδή των λειψάνων του Βολτέρου στο Πάν-θεον στις 10 Ιουλίου 1791laquoέβαλαν την θήκην η οποία περιείχε τα οστά τουεπάνω εις μίαν λαμπράν άμαξαν [] το πρωί λοιπόνεξήλθεν η άμαξα συρόμενη από δώδεκα λευκούςωραίους ίππους Από το έν μέρος της άμαξας ήτονγεγραμμένον Αν ο άνθρωπος εγεννήθη αυτεξούσιοςπρέπει να κυβερνάται και να δεσπόζεται μόνος του Απότο άλλο Ο άνθρωπος έχει την εξουσίαν και το δικαίωμανα κολάζη τους τυράννους του Επάνω εις την θήκην τουλειψάνου του ήτον το άγαλμα του Βολτέρου απαραλλά-κτως όμοιον κείμενον εις την κλίνην ύπτιον σκεπασμένονμε πάπλωμα πλην του προσώπου Εις την θήκην ήτον ηπαρούσα επιγραφή Ποιητής φιλόσοφος ιστορικόςεφώτισε το ανθρώπινον πνεύμα και μας προητοίμασεν ειςτην υποδοχήν της ελευθερίαςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 17

Η βιομηχανική επανάσταση διακρίνεται γενικά σε δύο φάσειςbull 1η φάση 1750-1870 εποχή άάνθρακα κκαι σσιδήρουbull 2η φάση 1870-20ός αι εποχή ηηλεκτρισμού κκαι ππετρελαίουΗ εκβιομηχάνιση όπως και το σχολικό βιβλίο επισημαίνει παρουσιάζεταιαρχικά στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780 Αυτό συνέβη γιατίστη χώρα αυτή υπήρχαν όλες οι ευνοϊκές συνθήκες και οι απαραίτητεςπροϋποθέσεις συσσώρευση κεφαλαίων αυξημένη ζήτηση άφθονο ερ-γατικό δυναμικό νέα τεχνικά μέσα νέες πηγές ενέργειας Μερικά από ταπιο βασικά χαρακτηριστικά μιας βιομηχανικής κοινωνίας είναι ο χωρι-σμός της επιχείρησης από την οικογενειακή εστία ο καταμερισμός τηςεργασίας εντός του πλαισίου του εργοστασίου ή της επιχείρησης η συσ-σώρευση του κεφαλαίου ο ορθολογικός υπολογισμός για τη μείωση τουκόστους παραγωγής και η εργατική συγκέντρωση στον τόπο της εργα-σίας4

Μερκαντιλισμός (Κρατικός) προστατευτισμός της οικονομίας Πρόκειται δη-λαδή για την επέμβαση του κράτους στην οικονομική ζωή με αποτέλε-σμα να περιορίζεται η ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα Ο μερκαντι-λισμός ήταν μία έκφανση της πολιτικής του κρατικού παρεμβατισμούστην οικονομία η οποία άρχισε τον 16ο αιώνα και έγινε εντονότερη κατάτη διάρκεια του 17ου Στη Γαλλία εδραιώθηκε παράλληλα με την απόλυ-τη μοναρχία και συνδέθηκε με το όνομα του laquoΓενικού Ελεγκτή των Οικο-νομικώνraquo Κολμπέρ (Jean Baptiste Colbert 1619-1685) γιrsquo αυτό και αυτή ηοικονομική πρακτική ονομάστηκε επίσης laquoκολμπερισμόςraquo Βασική πεποί-θηση του μερκαντιλισμού είναι ότι η δύναμη ενός κράτους κρίνεται απότα αποθέματά του σε χρυσό Έτσι το διεθνές εμπόριο (μερκαντιλισμός= εμποροκρατία) μετατράπηκε σε στίβο ενός ανελέητου ανταγωνισμούμεταξύ των κρατών Οι λόγοι που επέβαλαν αυτή την οικονομική πρακτι-κή ήταν η στροφή των ευρωπαϊκών κρατών στα εσωτερικά τους ζητήμα-τα μετά από μια μεγάλη περίοδο έντονων διεθνών (ευρωπαϊκών) συ-γκρούσεων (Τριακονταετής πόλεμος 1618-1648) με στόχο τη σταθερο-ποίηση της οικονομίας και την εξασφάλιση πρόσθετων εσόδων για τησυντήρηση και συγκρότηση στρατού στόλου και υπαλληλικής γραφειο-κρατίας Κύριοι άξονες ενός προγράμματος κρατικού παρεμβατισμούείναι α) η αύξηση των αποθεμάτων του χρυσού και του ρευστού νομί-σματος β) το θετικό εμπορικό ισοζύγιο δηλαδή αύξηση των εξαγωγώνκαι μείωση των εισαγωγών (με τελωνειακούς δασμούς που κάνουν ταεισαγόμενα προϊόντα ακριβότερα) γ) η ανάπτυξη και στήριξη της εθνι-κής παραγωγής με φοροαπαλλαγές ίδρυση κρατικών βιοτεχνιών ναυπή-γηση κρατικού εμπορικού στόλου

Φυσιοκρατία ndashndash ΟΟικονομικός φφιλελευθερισμός Οι Γάλλοι φυσιοκράτες θεω-ρούσαν ως βασική πηγή πλούτου τη γεωργία Αυτό οφειλόταν κυρίωςστο ότι η χώρα τους η Γαλλία ήταν η πρώτη αγροτική δύναμη στην

18 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 R Aron Η Βιομηχανική Κοινωνία δεκαοχτώ μαθήματα (1962) Αθήνα 1981 σελ 87-90

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 18

KE

ΦA

ΛA

IO

1

19ENOTHTA 1

5 βλ Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές ΟΕΔΒ σελ 21-226 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης laquoΑπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιraquo τόμ 1 Αθήνα 1977 σελ 394-396

Ευρώπη τον 18ο αι Αντίθετα στη Βρετανία που πλούτιζε από το διεθνέςεμπόριο ήταν επόμενο να προταθεί ως κύρια πηγή πλούτου και δύναμηςτο εμπόριο Το εμπόριο που ασκούσε κυρίως και έλεγχε η ανερχόμενηαστική τάξη δεν έπρεπε να περιορίζεται από καμία εξω-οικονομικήδύναμη και κυρίως από την κρατική εξουσία (η οποία δεν ελεγχόταν απότους αστούς) Γενικά το σύνθημα για τη νέα οικονομική σκέψη και στις δύοτις μορφές ήταν laquoLaissez-faire laissez-passerraquo δηλαδή laquoαφήστε τουςανθρώπους να δρουν ελεύθεροι στην οικονομική ζωή αφήστε τα αγαθά ναδιακινούνται ελεύθεραraquo5

Ένδοξη εεπανάσταση Πρόκειται για την εξέγερση της άρχουσας τάξης στηνΑγγλία (η εμπορική αστική τάξη των πόλεων και οι μεγάλοι γαιοκτήμονεςτης υπαίθρου) εναντίον της βασιλικής απολυταρχίας Ο θεσμός της βασι-λείας νομιμοποιείται πλέον από τη θέληση του έθνους η οποία εκφράζε-ται (όπως προπαγάνδιζαν οι ανώτερες τάξεις) από το Κοινοβούλιο ΤοΚοινοβούλιο προσπάθησε να περιορίσει τις απολυταρχικές τάσεις τηςμοναρχίας και η αδιαλλαξία του μονάρχη Ιακώβου της δυναστείας τωνΣτιούαρτ οδήγησε σε δυναστική μεταβολή Ο νέος βασιλιάς ο πρίγκιπαςτης Οράγγης Γουλιέλμος έδωσε όρκο ότι θα σεβαστεί τη laquoΔιακήρυξητων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights 1689) η οποία αναγνώριζε την πρωτο-καθεδρία του Κοινοβουλίου για τη σύνταξη των νόμων και την επιβολήτων φόρων Αυτό το νέο πολιτικό καθεστώς αποτελεί τον προάγγελο τηςδιαφωτιστικής ιδεολογίας καθώς θεμελιώνεται στην πολιτική θεωρία τουTζον Λοκ η οποία μιλά για φυσικά δικαιώματα του ατόμου και ένα laquoσιω-πηρό συμβόλαιοraquo ανάμεσα στον ηγεμόνα και τους υπηκόους του για τηδιασφάλιση των δικαιωμάτων τους Η ένδοξη επανάσταση είναι ένα χαρα-κτηριστικό παράδειγμα της βαθιάς κρίσης στην οποία περιήλθαν οι εθνικέςμοναρχίες της Ευρώπης στα μέσα του 17ου αι6

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 19

Oι ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική

Η δδημιουργία ττων ππρώτων ααποικιών Οι 13 αγγλικές αποικίες στα ανατολικά παράλια της βόρειας Αμερικής

δημιουργήθηκαν σε μια μεγάλη περίοδο χρόνου (1607 ως το 1732)

Η ππροέλευση ττων ππρώτων ααποίκων

Οι άποικοι ήταν κυρίωςbull Άγγλοι Γάλλοι Γερμανοί και Σουηδοίbull Τεχνίτες κατεστραμμένοι μικροεπιχειρηματίες θύματα θρησκευτικών

διώξεων κατάδικοιbull Κοινό τους στοιχείο ήταν ότι όλοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη

Σύγκριση αανάμεσα σστις ααποικίες ττου ββορρά κκαι ττου ννότου

Tο 1763 Oι αποικίες του βορρά

bull Eίχαν 1000000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 40000 ήτανμαύροι σκλάβοι

bull Eίχαν αναπτύξει μια δυναμική αγροτική οικονομία παρόμοια με αυτήντης δυτικής Eυρώπης

bull Άκμαζαν από το εμπόριο η Bοστόνη η Nέα Yόρκη και η Φιλαδέλφειαήταν μεγάλα εμπορικά κέντρα

bull Διέθεταν τα πρώτα πανεπιστήμια (Xάρβαρντ Γέιλ Πρίνστον) τα οποίααποτέλεσαν τους χώρους διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού

Oι αποικίες του νότουbull Eίχαν 750000 κατοίκους περίπου από τους οποίους οι 300000 ήταν

μαύροι σκλάβοι

2Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜ infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

infinIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo middotOacuteAcircIacutemiddotUacuteUgraveEumlUcircrsaquomiddot

prod middotIgraveAcircUacuteEgraveIcircmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 20

KE

ΦA

ΛA

IO

1

bull Στηρίζονταν οικονομικά στις μεγάλες φυτείες καπνού ρυζιού καιβαμβακιού οι οποίες άνηκαν σε Eυρωπαίους αποίκους και καλλιερ-γούνταν από τους μαύρους

bull Eίχαν λίγες μεγάλες πόλεις

Ο ττρόπος δδιοίκησης κκαι οοργάνωσης ττων ααποικιών

Κάθε πολιτεία είχε έναν κυβερνήτη διορισμένο από την Αγγλία Μία συνέλευση αποίκων είχε λόγο στην ψήφιση των νόμων και στην

έγκριση των φόρων Στη συνέλευση αυτή δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέ-γεσθαι είχαν μόνο ορισμένοι από τους πλούσιους αποίκους

Οι άποικοι δεν εκπροσωπούνταν στο αγγλικό κοινοβούλιο Tο εξωτερικό εμπόριο ελεγχόταν πλήρως από την Aγγλία

Η ααποικιακή κκρίση κκαι ηη ααμερικανική εεπανάσταση

Τα ααίτια ττης ααμερικανικής εεπανάστασης

Η δυσφορία των αναπτυγμένων οικονομικά αποικιών για την κηδεμονίατης Αγγλίας

Η απαγόρευση της Αγγλίας να εκμεταλλευτούν οι άποικοι τα νέα εδάφηπου είχε καταλάβει στην αμερικανική ήπειρο (Καναδάς Φλόριντα)

Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία για την κάλυψη των εξόδων τουΕπταετούς πολέμου (1756-1763)

Το laquoμποϊκοτάζraquo των αποίκων στα αγγλικά προϊόντα Οι άποικοι σταμάτη-σαν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα

Η ααφορμή γγια ττην ααμερικανική εεξέγερση

Οι άποικοι αντιδρώντας στον φόρο του τσαγιού κατέστρεψαν αγγλικάφορτία τσαγιού στη Βοστόνη

Οι Άγγλοι ως αντίποινα επέβαλαν εμπορικούς περιορισμούς στο λιμάνιτης Βοστόνης

Τα γγεγονότα ππου οοδήγησαν σστη ΔΔιακήρυξη ττης AAνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776)

Στο Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος 1774) με συμμετοχή αντι-προσώπων από όλες τις αποικίες υπήρχε διάθεση συμβιβασμού

Ο βασιλιάς της Αγγλίας (Γεώργιος Γrsquo) ήταν αδιάλλακτος και επέλεξε τηνένοπλη σύγκρουση

Οι άποικοι νίκησαν στη μάχη του Λέξινγκτον (Απρίλιος 1775) κι αυτόσήμανε την οριστική ρήξηbull Οι ριζοσπάστες διανοούμενοι οπαδοί του Διαφωτισμού (Τόμας Πέιν)

κυκλοφορούσαν φυλλάδια υπέρ της ανεξαρτησίαςbull Διαμορφώθηκε η αμερικανική εθνική συνείδηση

21ENOTHTA 2

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 21

22 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

7 Η συνθήκη συμμαχίας με τη Γαλλία έγινε στις αρχές του 1778 όταν και η Γαλλία κήρυξε τον πόλεμο κατάτης Αγγλίας

bull Το Κογκρέσο ψήφισε τη Διακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίας ((4 ΙΙουλίου1776) Η Διακήρυξη απηχούσε ιδέες του Διαφωτισμού και είχε συντα-χθεί από τους Τόμας Τζέφερσον και Βενιαμίν Φραγκλίνο

Η ννίκη ττων ααποίκων σστον ππόλεμο ττης αανεξαρτησίας ((αμερικανική εεπανά-σταση)

Αρχικά οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν δυσκολίες Αρχιστράτηγος ήταν οΤζορτζ Ουάσινγκτον Μετά το 1778 όμως οι Αμερικανοί εκμεταλλεύτη-καν τις αντιθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων και σύναψαν συμμαχίες μετη Γαλλία την Ισπανία την Ολλανδία χώρες που ήθελαν να περιορίσουντη δύναμη της Αγγλίας7

Αποτέλεσμα των συμμαχιών ήταν η άφιξη γαλλικών στρατευμάτων στηνΑμερική σε βοήθεια των αποίκων

H ήττα των Άγγλων στη μάχη του Γιόρκταουν (1781) σήμανε το τέλος τουπολέμου της ανεξαρτησίας

Ανεξαρτησία κκαι ννέο κκράτος

Η οοργάνωση ττου ννέου κκράτους ΗΗνωμένες ΠΠολιτείες ττης ΑΑμερικής

Η Αγγλία αναγνώρισε τις αποικίες ως ανεξάρτητο κράτος με το όνομα Ηνωμέ-νες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) με τη συνθήκη των Βερσαλλιών το 1783

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787) ανακήρυξε τη χώρα ομοσπονδία πολιτειώνκαι βασίστηκε στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών

Η κεντρική κυβέρνηση αποφασίζει γιαbull την οικονομίαbull την άμυναbull την εξωτερική πολιτική

Οι πολιτείες ρυθμίζουν μόνες τουςbull ζητήματα τοπικής αυτοδιοίκησηςbull δικαιοσύνηςbull εκπαίδευσηςbull αστυνόμευσης

Η ααρχή ττης δδιάκρισης ττων εεξουσιών H νομοθετική εξουσία

bull Το Κογκρέσο αποτελείται από τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπρο-σώπων και ασκεί τη νομοθετική εξουσία

bull Κάθε πολιτεία εκπροσωπείται στη Γερουσία από δύο γερουσιαστέςbull Οι πολιτείες εκπροσωπούνται στη Βουλή των Αντιπροσώπων αναλο-

γικά προς τον πληθυσμό τους

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 22

KE

ΦA

ΛA

IO

1

23ENOTHTA 2

H εκτελεστική εξουσίαbull Ο Πρόεδρος εκλέγεται κάθε 4 χρόνια από ένα σώμα εκλεκτόρων και

ασκεί την εκτελεστική εξουσία με δικαίωμα μιας επανεκλογήςbull Πρώτος Πρόεδρος εκλέχτηκε το 1789 ο Τζορτζ Ουάσινγκτον προς

τιμήν του οποίου πήρε το όνομά του η πρωτεύουσα του νέου κρά-τους

Η δικαστική εξουσία bull Eίναι ανεξάρτητη και αιρετή

1607-1732 Δημιουργία αγγλικών αποικιών στη βόρεια Αμερική1756-1763 Επταετής πόλεμος Αγγλίας-Γαλλίας1773 Η laquoγιορτή του τσαγιούraquo (Δεκέμβριος )1774 Σύγκληση του Κογκρέσου της Φιλαδέλφειας (Σεπτέμβριος)1776 O πόλεμος της ανεξαρτησίας (4 Iουλίου) 1775 Μάχη του Λέξινγκτον με αφορμή τη σύγκρουση των Άγγλων

στρατιωτών με την αμερικανική πολιτοφυλακή ο βασιλιάς Γε-ώργιος Γrsquo κηρύσσει τους αποίκους επαναστάτες (Aπρίλιος)

1776 Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (4 Iουλίου)1778 Συμμαχία ΗΠΑ με Γαλλία η Γαλλία κηρύσσει τον πόλεμο κατά

της Αγγλίας και στέλνει στρατό στην Αμερική να πολεμήσειστο πλευρό των αποίκων (Φεβρουάριος)

1781 Μάχη στο Γιορκτάουν και ήττα των Άγγλων (Oκτώβριος)1783 Συνθήκη Βερσαλλιών οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ανεξάρτητο

κράτος1787 Σύνταγμα ΗΠΑ Οι ΗΠΑ ανακηρύσσονται ομοσπονδία πολι-

τειών1789 Εκλογή του Τζορτζ Ουάσινγκτον ως πρώτου προέδρου των

ΗΠΑ

1 ΝΝα δδιαβάσετε ττην ππηγή ΚΚατόπιν ννα ττη μμελετήσετε ππαράλληλα μμε ττηνπηγή 33α ττης ππροηγούμενης εενότητας ΝΝα κκαταγράψετε ττα σσυμπεράσματάσας σσε σσύντομο κκείμενο

Βασικοί άξονες της πηγής αυτής της ενότητας (το προοίμιο της Διακήρυξηςτης Ανεξαρτησίας 4 Ιουλίου 1776) είναι οι ακόλουθοι

bull Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοιbull Υπάρχουν ατομικά δικαιώματα που δεν μπορούν να καταργηθούν (να

παραγραφούν) όπως της ζωής της ελευθερίας της αναζήτησης τηςευτυχίας

bull Οι κυβερνήσεις νομιμοποιούνται μόνο με τη διασφάλιση αυτών των δι-καιωμάτων

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 23

bull Η εξουσία των κυβερνήσεων πηγάζει από τη συγκατάθεση των κυβερ-νωμένων (του λαού)

bull Ο λαός έχει το δικαίωμα να αντικαταστήσει την κυβέρνησή του αναυτή έρθει σε αντίθεση με τα συμφέροντά του

bull Κριτήριο μιας επιτυχημένης και αποδεκτής κυβέρνησης είναι η ευτυ-χία των πολιτών

Είναι αδιαμφισβήτητη η κυριαρχία της ιδεολογίας του Διαφωτισμού στηνΑμερικανική Διακήρυξη Οι συντάκτες της φαίνεται να έχουν υπόψη τους τιςπολιτικές ιδέες του Τζον Λοκ κάποιες από τις οποίες παραθέτει η πηγή 3ατης πρώτης ενότητας Ο αγγλικός Διαφωτισμός είχε θεμελιώσει την έννοιατου κοινωνικού συμβολαίου με βάση το οποίο ασκούνταν η μοναρχική εξου-σία Η εξουσία του μονάρχη δεν ήταν απόλυτη αντίθετα ελεγχόταν από έναισχυρό κοινοβούλιο που προωθούσε τα αιτήματα και προστάτευε τα δικαιώ-ματα του λαού Παρατηρώντας εξάλλου τη χρονολογία συγγραφής τωνδύο δοκιμίων περί διακυβερνήσεως του Λοκ (1689) βλέπουμε ότι βρισκόμα-στε ένα μόλις χρόνο μετά την ένδοξη επανάσταση8 στην Αγγλία και την ίδιαχρονιά που ο Άγγλος μονάρχης ορκίστηκε την υπεράσπιση της laquoΔιακήρυξηςτων Δικαιωμάτωνraquo (Bill of Rights) Οι Αμερικανοί άποικοι υιοθέτησαν την ιδέατου laquoκοινωνικού συμβολαίουraquo γιατί τους έδινε εκείνο ακριβώς το δικαίωμαπου απαιτούσαν οι περιστάσεις (= εξέγερση) το δικαίωμα αντίστασης ενά-ντια σε έναν καταπιεστή μονάρχη (τον Γεώργιο της Αγγλίας)

2 ΝΝα ααναζητήσετε εεπιδράσεις ττων ππολιτικών θθέσεων ττου ΜΜοντεσκιέ σστοντρόπο ππολιτειακής οοργάνωσης ττων ΗΗΠΑ

Η κύρια πολιτική ιδέα του Μοντεσκιέ η αρχή της διάκρισης των εξουσιώνβρίσκει την εφαρμογή της στο αμερικανικό σύνταγμα του 1787 Το αμερικα-νικό σύνταγμα διαχωρίζει ρητά τα τρία είδη της εξουσίας νομοθετική εκτελε-στική και δικαστική και απαγορεύει την άσκηση δύο ή περισσότερων μορφώνεξουσίας από το ίδιο σώμα Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τα δύοσώματα που απαρτίζουν το Κογκρέσο τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντι-προσώπων Ο Πρόεδρος που εκλέγεται από ένα χωριστό σώμα εκλεκτόρωνασκεί την εκτελεστική εξουσία Τέλος η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητηκαι αιρετή Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η συγκέντρωση περισσότερωναπό μίας εξουσίας σε ένα πρόσωπο ή σώμα που θα εξέθετε σε κίνδυνο τοδημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος

Εικόνα-Xάρτης 1 Oι 113 ααγγλικές ααποικίες σστην ΑΑμερική κκαι ηη ααμερικα-νική εεπανάσταση

Ο χάρτης απεικονίζει τις δεκατρείς αποικίες που ίδρυσαν οι Άγγλοι κατά τον 17οαιώνα και στις αρχές του 18ου και οι οποίες αργότερα επαναστάτησαν ΓεωργίαΝότια Καρολίνα Βόρεια Καρολίνα Βιρτζίνια Μαίρυλαντ Ντελαγουέρ Nιου

24 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

8 Βλέπε ενότητα 1 ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 24

KE

ΦA

ΛA

IO

1

25ENOTHTA 2

Tζέρσεϊ Πενσυλβάνια Νέα Υόρκη Κονέκτικατ Ρόουντ Άιλαντ Nιου ΧάμσαϊρΜασαχουσέτη Οι αποικίες αυτές είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους οι οποίεςοφείλονταν τόσο στη διαφορετική προέλευση των κατοίκων τους όσο και στιςκλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες Οι αποικίες του βορρά ήταν περισ-σότερο πυκνοκατοικημένες με ανεπτυγμένη οικονομία και φιλελεύθερη ιδεολο-γία ενώ οι αποικίες του νότου ήταν αραιοκατοικημένες κυριαρχούσε η μεγάληιδιοκτησία και μια συντηρητική ιδεολογία (λχ ήταν υπέρ της δουλείας)

Εικόνα 2 H laquolaquoγιορτή ττου ττσαγιούraquoΤη νύκτα της 16ης Δεκεμβρίου του 1773 αγανακτισμένοι κάτοικοι της Βοστό-νης (Μασαχουσέτη) μεταμφιεσμένοι σε Ινδιάνους πέταξαν στη θάλασσα αγ-γλικό τσάι που ανήκε στην αγγλική εταιρεία των Ινδιών αντιδρώντας με τοντρόπο αυτό στη φορολογική πολιτική της μητρόπολης Αγγλίας Η εταιρείατων Ινδιών είχε το μονοπώλιο του τσαγιού στις 13 αποικίες9 Η δυναμική αυτήαντίδραση των Αμερικανών αποίκων ένδειξη της ελευθεροφροσύνης είχεαλυσιδωτές αντιδράσεις με αποκορύφωμα το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας(Σεπτέμβριος 1774) και τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (Ιούλιος 1776)

Εικόνα 3 Tζ TTράμπουλ laquolaquoH υυπογραφή ττης ααμερικανικής ΔΔιακήρυξηςτης ΑΑνεξαρτησίας 44 IIουλίου 11776raquo

Στο μέσον της εικόνας όρθιοι διακρίνονται με σκούρα ενδυμασία οι δύοσυντάκτες της Διακήρυξης ο Τόμας Τζέφερσον και ο Βενιαμίν ΦραγκλίνοςΗ Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αποτελεί την πρώτη πρακτική εφαρμογήτων πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού και θεμελίωσε ιδεολογικά την αμερι-κανική επανάσταση Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ψηφίστηκε από τηΣυνέλευση της Φιλαδέλφειας (το Κογκρέσο τη γενική συνέλευση των αντι-προσώπων των επαναστατημένων αποίκων) στις 4 Ιουλίου 1776

Παράθεμα H ΔΔιακήρυξη ττης ΑΑνεξαρτησίαςΓια την ανάλυση του παραθέματος βλ την απάντηση στην ερώτηση 1 τουσχολικού βιβλίου

Επταετής ππόλεμος ((1756-1763) Η Αγγλία ήταν δυσαρεστημένη από τηνεπέμβαση της Γαλλίας στον πόλεμο για τη διαδοχή της Αυστρίας (όταν ηΜαρία Θηρεσία ανέβηκε στον αυστριακό θρόνο στη θέση του πατέρα τηςΚαρόλου ΣTrsquo το 1740 τα πιο ισχυρά κράτη της Ευρώπης ndashΙσπανία ΠρωσίαΓαλλίαndash αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της διαδοχής της και επιτέθηκαν στηνΑυστρία με στόχο την κατάληψη εδαφών της δυναστείας των Αψβούργων)Επιπλέον η Αγγλία εποφθαλμιούσε τις γαλλικές αποικίες στον Καναδά καιστην Ινδία Το 1756 έγινε αντιστροφή συμμαχιών Η Αγγλία συμμάχησε με την

9 Β Σκουλάτου Ν Δημακοπούλου Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη ΟΕΔΒ 2002 σελ 173-174

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 25

26 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

10 Βλ ενδεικτικά S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης όπ σελ 473-474

Πρωσία εναντίον τηςΓαλλίας και της Αυστρί-ας10 Ο πόλεμος πουχαρακτηρίζεται ως πρώ-τος παγκόσμιος έληξεμε νικήτρια την αγγλο-πρωσική πλευρά και ηΓαλλία αναγκάστηκε ναπαραχωρήσει στην Αγ-γλία τον Καναδά Απο-τέλεσμα του Επταετούςπολέμου ήταν ολόκλη-ρη η βόρεια Αμερική ε-κτός από το τμήμα δυτικά των Απαλαχίων που κατοικείται από ιθαγενείςκαι της Λουϊζιάνας (δυτικά του ποταμού Μισισιπή) που ανήκε στην Ισπα-νία να βρεθεί κάτω από αγγλική επιρροή Η πολιτική της Αγγλίας μετάτον Επταετή πόλεμο την έφερε σε σύγκρουση με τους αποίκους Η πολι-τική αυτή εκφράστηκε α) με την απαγόρευση της επέκτασης των εδαφών των αποίκων προς τη

δύση (περιοχή του ποταμού Οχάιο)β) με την πρόθεση της Αγγλίας να κάνει απόσβεση των πολεμικών της

δαπανών με την επιβολή νέων φόρων και δασμών σε βάρος των αποί-κων

Παραϊστορικά

Ένας άάποικος ππεριγράφει ττον εεαυτό ττουlaquoΠοιος είναι λοιπόν ο Αμερικανός αυτός ο νέοςάνθρωπος Είναι είτε ένας Ευρωπαίος είτε οαπόγονος κάποιου Ευρωπαίου φορέας αυτήςτης περίεργης μείξης αίματος που δεν τη συνα-ντά κανείς σε καμιά άλλη χώρα [] θα μπο-ρούσα να σας δώσω σαν παράδειγμα μια οικο-γένεια που ο παππούς ήταν Άγγλος και ηγυναίκα του Ολλανδή Ο γιος του παντρεύτηκεμια Γαλλίδα και τα τέσσερα παιδιά τους έχουντώρα γυναίκες διαφορετικής εθνικότηταςraquo

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 26

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η οοργάνωση ττης γγαλλικής κκοινωνίας κκατά ττον 118ο ααιώνα ((προεπανα-στατικά)

Η γαλλική κοινωνία κατά την προεπαναστατική περίοδο ήταν αυστηράδιαχωρισμένη σε τρεις τάξεις με κριτήριο την καταγωγή και τα προνόμιαπου απολάμβανε η κάθε τάξη Οι τρεις τάξεις ήτανbull Οι ανώτεροι κληρικοί αποτελούσαν το 05 του συνολικού πληθυσμούbull Οι ευγενείς αντιπροσώπευαν το 15 του πληθυσμού(Και οι δύο παραπάνω τάξεις είχαν πολλά προνόμια και δε φορολογού-

νταν)bull Η τρίτη τάξη (αστοί αγρότες και εργάτες) αποτελούσαν το 98 του

πληθυσμού Είχαν πολλές υποχρεώσεις και πλήρωναν το σύνολο τωνφόρων

Οι εεπιπτώσεις ττου ππαλαιού κκαθεστώτος

Η προεπαναστατική κοινωνική δομή ονομάστηκε laquoπαλαιό καθεστώςraquo Το παλαιό καθεστώς προκάλεσε δυσαρέσκεια και δυσφορία στην τρίτη

τάξη που δεν είχε προνόμια bull Τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια όπως ήταν φυσικό την προκαλούσε

στην αστική τάξη που ενώ δέσποζε οικονομικά αποκλειόταν από τηλήψη των πολιτικών αποφάσεων

Η ππρώτη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΜΜάιος 11789 -- ΑΑύγουστος1792Η ΣΣυνέλευση ττων ΓΓενικών TTάξεων

Το αίσθημα γενικής δυσφορίας που εδραιώθηκε στη γαλλική κοινωνίααπό την επιδείνωση των συνθηκών ζωής ανάγκασε τον βασιλιά Λουδο-

3Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

laquoparamiddotIumlmiddotEgravefi IcircmiddotıAcircUcircUgraveOgrave˜raquoinfinOcircIuml˘UgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlcentEgravemiddotIcirclsaquoUacute˘IacuteEuml permilEgraveIcircmiddotEgraveˆIgraveiquestUgraveˆOacuteUgraveOcirc˘ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘OcircIumlrsaquoUgraveEuml

iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquoraquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml)

prod currenIcircUacuteEumlIacuteEuml IcircmiddotEgrave Euml AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

(1789-1794)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 27

28 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

βίκο ΙΣΤrsquo να συγκαλέσει Συνέλευση των Γενικών Τάξεων (Μάιος 1789) Στη Συνέλευση των Γενικών Tάξεων η laquoτρίτη τάξηraquo απαίτησε μεταρρυθμί-

σεις αλλά ο βασιλιάς ζήτησε νέους φόρους Η τρίτη τάξη αντέδρασε στα νέα φορολογικά μέτρα του βασιλιά και

αυτοανακηρύχθηκε σε Εθνοσυνέλευση Ο βασιλιάς όμως δεν αναγνώ-ρισε την Εθνοσυνέλευση και έκλεισε την αίθουσα του συνεδρίου Οι αντι-πρόσωποι της τρίτης τάξης συγκεντρώθηκαν τότε στην αίθουσα τουσφαιριστηρίου όπου και ορκίστηκαν (ο laquoόρκος του σφαιριστηρίουraquo 20Ιουνίου 1789) ότι θα δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και η Εθνοσυνέλευση αυτοανα-κηρύχθηκε σε Συντακτική11 (9 Ιουλίου 1789) Στην προσπάθεια του βασι-λιά να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση οι πολίτες αντέδρασαν δυναμικά καιεξεγέρθηκαν bull Αποφάσισαν να υπερασπιστούν την Εθνοσυνέλευση και κατέλαβαν τη

Βαστίλη μισητό σύμβολο της απολυταρχίας (14 Ιουλίου 1789) Η 14ηΙουλίου αποτελεί σήμερα εθνική γιορτή των Γάλλων

bull Παράλληλα όλο και περισσότερες περιοχές στην ύπαιθρο επαναστα-τούσαν

Οι εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική Συνέλευση bull κατάργησε τα προνόμια (4 Aυγούστου 1789) καιbull ψήφισε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Aυγούστου 1789) Οι ενέργειες αυτές της Συνέλευσης διαπνέο-νταν από τα ιδεώδη του Διαφωτισμού

Ο βασιλιάς τελικά αναγκάστηκε να αποδεχτεί αυτές τις αποφάσεις ύ-στερα από την κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλλιών (5 Οκτωβρίου1789)

Τα ππολιτικά ρρεύματα ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Στη Συντακτική συνέλευση διαμορφώθηκαν τρία πολιτικά ρεύματα Οιπαρατάξεις αυτές ονομάστηκαν συμβατικά από τις θέσεις στις οποίεςκάθονταν (αλλά τα ονόματα αυτά μέχρι και σήμερα είναι έντονα φορτι-σμένα ιδεολογικά)bull Η δεξιά δεν επιθυμούσε περαιτέρω μεταβολές του παλαιού καθεστώ-

τοςbull Το κέντρο αποδεχόταν τη μοναρχία αλλά με συμμετοχή ευγενών και

μεγαλοαστών στη λήψη των αποφάσεωνbull Η αριστερά είχε ως όραμα το αμερικανικό πολίτευμα (αβασίλευτη

δημοκρατία)

11 Μια Συντακτική εθνοσυνέλευση αλλάζει το πολίτευμα ενός κράτους Μια Αναθεωρητική εθνοσυνέλευση(βουλή) αλλάζει κάποιες διατάξεις του συντάγματος αλλά όχι το πολίτευμα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 28

29

Η δδιάδοση ττων ιιδεών ττης εεπανάστασης

Συνέπεια της συμμετοχής του λαού στις εξελίξεις ήταν η δημιουργία πο-λιτικών οργανώσεων (λέσχες) Οι ιδέες της επανάστασης γίνονταν ολο-ένα και περισσότερο κτήμα περισσότερων ανθρώπων Ιδιαίτερα στη διά-δοση των ιδεών της επανάστασης βοήθησαν bull Οι λέσχες (λχ Ιακωβίνοι Κορδελιέροι) που κινητοποιούσαν μεγάλο

αριθμό πολιτώνbull Tα πολιτικά φυλλάδια και οι εφημερίδες που πολλαπλασιάστηκαν

Το ππολίτευμα ττης σσυνταγματικής μμοναρχίας

Η Συντακτική συνέλευση ψήφισε το πρώτο σύνταγμα της Γαλλίας το1791 εγκαθιδρύοντας το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας Σύμ-φωνα με το Σύνταγμαbull Το έθνος ανακηρύχτηκε κυρίαρχοbull Η Νομοθετική συνέλευση (Βουλή) ορίστηκε ως νομοθετικό σώμαbull Ο βασιλιάς θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία μαζί με έξι υπουρ-

γούςbull Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητηbull Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι κατείχαν περιουσία και πλήρωναν

φόρους

Περαιτέρω εενέργειες ττης ΣΣυντακτικής σσυνέλευσης

Η Συντακτική συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει και σοβαρά οικονομικάπροβλήματα Αυτά την ώθησαν σε περαιτέρω ενέργειες bull Προέβη στην εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου η οποία χρη-

σιμοποιήθηκε ως εγγύηση για την έκδοση χαρτονομίσματοςbull Οι κληρικοί θεωρήθηκαν λειτουργοί του κράτους και όφειλαν υπακοή

στην πολιτείαbull Οι συντεχνίες καταργήθηκαν και απαγορεύτηκαν οι απεργίες

Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από τον βασιλιά ο οποίος προσπά-θησε να διαφύγει από το Παρίσι αλλά έγινε αντιληπτός και αναγκάστηκενα επιστρέψει ούτε από την εκκλησία

Η ΝΝομοθετική σσυνέλευση κκαι ηη ππολιτική ττων ΓΓιρονδίνων

Η Νομοθετική σσυνέλευση που προήλθε από τις εκλογές του 1791 ελεγ-χόταν από τους Γιρονδίνους Η συνέλευση είχε να αντιμετωπίσει σοβαράπροβλήματα bull τόσο στο εξωτερικό ο βασιλιάς και ορισμένοι αριστοκράτες σε συ-

νεννόηση με τους βασιλείς της Αυστρίας και της Πρωσίας σχεδίαζανεπίθεση εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος

bull όσο και στο εσωτερικό τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα του λαού ndashοιlaquoαβράκωτοιraquondash αξίωναν την έκπτωση του βασιλιά

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 29

30 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι Γιρονδίνοι εκτιμώντας ότι ο πόλεμος εναντίον εξωτερικών εχθρών τηςΓαλλίας θα συσπείρωνε τον λαό κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Αυ-στρίας και της Πρωσίας (20 Aπριλίου 1792)

Ύστερα από τις πρώτες αποτυχίες του γαλλικού στρατού την ύποπτηστάση του βασιλιά και την πείνα τα λαϊκά στρώματα ανέλαβαν επανα-στατική δράση (κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού 10 Αυγού-στου 1792)

H Νομοθετική Συνέλευσηbull Έθεσε τον βασιλιά υπό περιορισμόbull Έδωσε την εκτελεστική εξουσία σε ένα συμβούλιο με επικεφαλής τον

Δαντόν ο οποίος ήταν στέλεχος των Κορδελιέρωνbull Αναγνώρισε το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας (όλοι οι άντρες

απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα)bull Δήμευσε τις περιουσίες των αριστοκρατών που διέφυγαν στο εξωτε-

ρικόbull Διαχώρισε την εκκλησία από το κράτοςbull Κήρυξε την πατρίδα σε κίνδυνο

Η νίκη των Γάλλων στο Βαλμί (20 Σεπτεμβρίου 1792) κατά των Πρώσωνέσωσε την επανάσταση

Η δδεύτερη φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ΣΣεπτέμβριος 11792 --Ιούλιος 11794

Οι εενέργειες ττης ΣΣυμβατικής σσυνέλευσης

Η Συμβατική συνέλευση αναδείχτηκε έπειτα από καθολική ψηφοφορία bull Κατάργησε τη μοναρχία (ύστερα από πρόταση των Ορεινών) στις 21

Σεπτεμβρίου 1792bull Εγκαθίδρυσε (για πρώτη φορά στην Ευρώπη) το πολίτευμα της αβα-

σίλευτης δημοκρατίαςbull Άλλαξε το ημερολόγιο και καθιέρωσε τα έτη της Δημοκρατίαςbull Καταδίκασε τον βασιλιά και τη βασίλισσα σε θάνατο (1793)bull Συνέχισε τον πόλεμο με στόχο την κατάληψη των εδαφών που θεω-

ρούνταν γαλλικά στο Βέλγιο και στις όχθες του ποταμού Ρήνου

Tα ππροβλήματα ττης ΣΣυμβατικής ((τέλη 11792 -- ααρχές 11793)

Η συνέχιση του πολέμου συσπείρωσε εναντίον της Γαλλίας πολλέςευρωπαϊκές χώρες

Ταυτόχρονα σημειώθηκαν αντεπαναστατικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό(1793 στην επαρχία της Βανδέας) και η οικονομική κατάσταση επιδεινω-νόταν ιδίως για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα

Η ππτώση ττων ΓΓιρονδίνων κκαι ηη εεπαναστατική κκυβέρνηση ττων ΟΟρεινών

Η Συμβατική μετά από πιέσεις των Ορεινών (όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έ-παιζαν οι Ιακωβίνοι)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 30

31

bull Σύστησε την Eπιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας και την Επιτροπή ΓενικήςΑσφάλειας καθώς και επαναστατικά δικαστήρια με στόχο την κατα-στολή της αντεπανάστασης

bull Διέταξε τη σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων (Ιούνιος 1793)bull Ενέκρινε το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου 1793)

Οι Ορεινοί με ηγέτη τον Ροβεσπιέρο σχημάτισαν επαναστατική κυβέρ-νηση (4 Δεκεμβρίου 1793) και επέβαλαν την περίοδο της ΤρομοκρατίαςΔύο όψεις της Τρομοκρατίας είναι bull Ο στρατός χρησιμοποιήθηκε για την καταστολή των εσωτερικών ε-

χθρών και όχι μόνο για εξωτερικούςbull Στο όνομα της προστασίας της επανάστασης εκτελέστηκαν 40000

ύποπτοι για αντεπαναστατική δράσηbull Kαταργήθηκε η χριστιανική θρησκεία και θεσπίστηκε η λατρεία του

Ανώτατου Όντος bull Άλλαξε το ημερολόγιο και τα ονόματα των μηνών

Τα ακραία μέτρα προκάλεσαν αντιδράσεις και ο Ροβεσπιέρος εκτελέ-στηκε (28 Ιουλίου 1794) μαζί με 20 συνεργάτες του

1788-1789 Βαρύς χειμώνας και πείνα αναγκάζουν τον λαό σε λεηλασίες1789 Έναρξη γαλλικής επανάστασης

Η Συνέλευση των Γενικών Τάξεων στο ανάκτορο των Βερ-σαλλιών (Μάιος)

Ο όρκος του σφαιριστηρίου οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τά-ξης ορκίζονται να δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία (Ιούνιος)

Η Εθνοσυνέλευση αυτοανακηρύσσεται σε Συντακτική (Ιού-λιος)

Κατάληψη της Βαστίλης (14 Ιουλίου) Κατάργηση των προνομίων (4 Αύγουστου) Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη

(26 Αυγούστου) Ο βασιλιάς δέχεται τις αποφάσεις της Συντακτικής συνέλευ-

σης ύστερα από την κατάληψη των Βερσαλλιών (5 Οκτω-βρίου )

1791 Η Συντακτική ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας συ-νταγματική μοναρχία

1792 Η Νομοθετική συνέλευση κηρύσσει τον πόλεμο κατά τηςΠρωσίας (20 Απριλίου)

Ο λαός του Παρισιού καταλαμβάνει τα ανάκτορα του Κερα-μεικού (10 Αυγούστου)

Νίκη των Γάλλων κατά των Πρώσων στο Βαλμί (20 Σεπτεμ-βρίου)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 31

32 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Η Συμβατική συνέλευση ύστερα από πρόταση των Ορεινώνκαταργεί τη μοναρχία και εγκαθιδρύει το πολίτευμα της αβα-σίλευτης δημοκρατίας (21 Σεπτεμβρίου)

1793 Αντεπανάσταση της Βανδέας (Iανουάριος) Εκτέλεση του βασιλιά (21 Iανουαρίου) Σύλληψη των ηγετών των Γιρονδίνων από τη Συμβατική συ-

νέλευση που ελέγχεται από τους Ιακωβίνους (Iούνιος) Έγκριση από το σύνταγμα του έτους I (24 Iουνίου) Eπαναστατική κυβέρνηση του Ροβεσπιέρου ndash περίοδος Τρο-

μοκρατίας (4 Δεκεμβρίου)1794 Καταδίκη Ροβεσπιέρου σε θάνατο (28 Iουλίου)

1 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ΣΣτη σσυνέχεια κκαι ααφού ξξαναμελετήσετε ττιςπηγές 33 κκαι 44 ττης εενότητας 11 ννα σσυντάξετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττις εεπι-δράσεις ττου ΔΔιαφωτισμού σστη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπουκαι ττου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης

Στην πηγή 1 της ενότητας 3 (η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπουκαι του πολίτη 1789) διαφαίνεται με σαφήνεια η επίδραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού στη γαλλική επανάσταση Υπάρχει αναφορά ακόμα και με τηνίδια διατύπωση των ιδεών που διακήρυξαν οι πιο διακεκριμένοι διαφωτι-στές όπως ο Λοκ ο Ρουσό ο Βολτέρος ο Μοντεσκιέ κά Παραθέτουμεαναλυτικότερα τον παρακάτω πίνακα

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

Ενότητα 3ηΓαλλική

επανάσταση

Πηγή 3 αΛοκ

Πηγή 3 βΡουσό

Πηγή 4Μοντεσκιέ

Πηγή 1

Ο λαός έχει δικαίωμα αντίστασης και χρήσης βίαςκατά ενός άδικου και τυραννικού ηγεμόνα

Η εξουσία πηγάζει από τη λαϊκή βούληση Κάθεεξουσία απορρέει από τον λαό και υπάρχει υπέραυτού

Τα τρία είδη εξουσίας ndashνομοθετική εκτελεστικήδικαστικήndash δεν πρέπει να συμπίπτουν στο ίδιοπρόσωπο ή θεσμό γιατί απειλείται η ελευθερίατων πολιτών

Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και απολαμ-βάνουν ισότητα δικαιωμάτων Σκοπός του κρά-τους είναι η διαφύλαξη των laquoφυσικώνraquo δικαιωμά-των (ζωής ελευθερίας ιδιοκτησίας) Κάθε εξου-σία πηγάζει από το έθνος και σέβεται τη γενικήβούληση

Ενότητα 1ηΔιαφωτισμός

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 32

33

Επομένως η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτητης γαλλικής επανάστασης αποτελεί ουσιαστικά έκφραση των ιδεών τουΔιαφωτισμού Ο Διαφωτισμός προπαγάνδισε με σθένος την ελευθερία καιτην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμά-των τους Η Διακήρυξη τα έκανε αυτά πράξη Η Διακήρυξη εξάλλου έρχε-ται ως θεματοφύλακας των δικαιωμάτων που ο Διαφωτισμός είχε θεωρήσειθεμελιώδη (laquoφυσικάraquo και απαράγραπτα) και που δεν είχε σεβαστεί η από-λυτη εξουσία της εποχής Αποτελούσε μάλιστα laquoηχώraquo ανάλογης διακήρυ-ξης των Αμερικανών επαναστατών το 1776 με τη διαφορά όμως ότι δεναπευθυνόταν μόνο στους Γάλλους αλλά σε όλους τους λαούς του κόσμουΤο χαρακτηριστικό αυτό laquoτην κατέστησε σημείο αναφοράς όλων τωνλαώνraquo12

2 ΝΝα μμελετήσετε κκαι σστη σσυνέχεια ννα σσχολιάσετε ττην εεικόνα 22

Ο πίνακας εκπέμπει τον ενθουσιασμό που έχει συνεπάρει τον καλλιτέχνηndashόπως και την πλειοψηφία των πνευματικών ανθρώπων της εποχήςndash για ταδραματικά γεγονότα της επανάστασης Στην ατμόσφαιρα που αναδύει οπίνακας υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση ότι οι πρωταγωνιστές βιώνουν μιασημαντική καμπή στη γαλλική ιστορία και ότι σημαντικές βελτιώσεις πρόκει-ται να επέλθουν στη γαλλική κοινωνία Διαφαίνεται η πίστη στην έναρξη μιαςνέας εποχής που κύρια χαρακτηριστικά της θα είναι η αδελφοσύνη ισό-τητα και η ελευθερία

Σε μια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο που ζητωκραυγάζει και ορκίζεταιμε υψωμένο το δεξί χέρι ότι θα πολεμήσει για σύνταγμα γεννιέται τοπνεύμα της δημοκρατίας και της συναδέλφωσης Άνθρωποι παραληρούναγκαλιάζονται και συμμετέχουν ολόψυχα στην ιστορική απόφαση της Εθνο-συνέλευσης να δώσει σύνταγμα στη Γαλλία Στη μέση πάνω σε ένα τραπέζιγια να είναι ορατός από όλους κάποιος διαβάζει τον όρκο και υψώνει τοδεξί του χέρι Οι άλλοι γύρω του και πίσω σε ολόκληρη την αίθουσα υψώ-νουν κι αυτοί το χέρι τους και ορκίζονται πίστη στο σύνταγμα Μπροστά τουτρεις άνθρωποι δίνουν τα χέρια και κάνουν πράξη το σύνθημα της γαλλικήςεπανάστασης αδελφοσύνη Ο ένας από αυτούς αριστερά είναι ιερωμένοςο άλλος δεξιά φαίνεται από την ενδυμασία του να είναι ευγενής Στο μέσονένας άλλος (εκπρόσωπος της αστικής τάξης) τους ενώνει Στο πανηγύριτης δημοκρατίας συμμετέχουν όλες οι τάξεις αλλά και όλες οι ηλικίεςκαθώς φαίνεται από τους δύο νέους που υποβαστάζουν έναν ηλικιωμένοστα αριστερά της εικόνας Πάνω αριστερά ένας ορμητικός άνεμος εισβάλ-λει μέσα στην αίθουσα όπως υποδηλώνεται από το κούνημα της κουρτίναςΕίναι ο άνεμος του ενθουσιασμού του πλήθους που στηρίζει την επανά-σταση Από την ανοιχτή κουρτίνα εισβάλλει και το φως μέσα στην κατάμε-στη αίθουσα το οποίο ndashσυμβολικάndash φωτίζει τον άνθρωπο στο μέσον τηςεικόνας

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

12 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 20

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 33

34 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 33 ννα ααναφερθείτε σστη σσυμμε-τοχή κκαι σστον ρρόλο ττων γγυναικών σστη γγαλλική εεπανάσταση

Ο αγώνας κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης θα μπορούσε ναχαρακτηριστεί πολιτικός κοινωνικός ή ακόμα και ταξικός Δύσκολα όμωςθα του απέδιδε κανείς τον όρο φυλετικός Είναι φανερό ότι η καταπίεση καιη φτώχεια άγγιζαν τους ανθρώπους πρώτιστα λόγω της κοινωνικής τουςθέσης και όχι λόγω του φύλου τους Είναι εύλογο επίσης ότι στον αγώναεναντίον των καταπιεστών θα συμμετείχαν και οι γυναίκες αφού αυτές ήτανκαθημερινά μάρτυρες των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των οικογενειώντους και των αδικιών του παλαιού καθεστώτος

Η πηγή 2 μας αναφέρει ότι κάποια Ολυμπία ντε Γκουζ υπήρξε μαχητικήαγωνίστρια Αναμφίβολα υπήρχαν κι άλλες πολλές σαν και αυτήν Πολλέςχιλιάδες ακόμα γυναίκες πήραν μέρος στην εξέγερση με αυτοθυσία καιηρωισμό Η εικόνα 3 μαρτυρά το γεγονός Στο ντοκουμέντο αυτό απεικονί-ζονται αποφασισμένες και οπλισμένες γυναίκες να βαδίζουν εναντίον τωνανακτόρων Η αποσιώπηση όμως του ρόλου των γυναικών στην επαναστα-τική δραστηριότητα υποδηλώνει μάλλον μια παγιωμένη νοοτροπία λανθάνο-ντος ρατσισμού παρά μία αυτονόητη παραδοχή για ισότιμη συμμετοχή τωνδύο φύλων στις επαναστατικές εξελίξεις Ο σεξιστικός αυτός ρατσισμόςέχει να κάνει με την άποψη ότι η γυναικεία παρουσία δεν μπορεί να είναιπρωταγωνιστική στις πολιτικές και ευρύτερα κοινωνικές εξελίξεις Έτσι θε-ωρείται φυσικό από τους σύγχρονους πρωταγωνιστές των γεγονότων και α-πό μεταγενέστερους αποτιμητές τους (λχ ιστορικούς) να μη δοθεί έμφασηστον ρόλο των γυναικών Αποτέλεσμα αυτού του ρατσισμού ήταν να μηληφθούν υπόψη στη Διακήρυξη των δικαιωμάτων τα δικαιώματα των γυναι-κών Για τον λόγο αυτόν ακριβώς διαμαρτύρεται η Ολυμπία ντε Γκουζ(Olympe de Gouges) Είναι κατάφωρη αδικία για την επανάσταση και τιςιδέες της η μη παράλληλη απελευθέρωση των γυναικών

4 NNα σσυγκεντρώσετε σστοιχεία γγια ττις ππολιτικές ααντιλήψεις ττου PPοβεσπιέρου(πηγή 44 κκαι εενότητα 44 ππηγές 11 κκαι 33)

Ο Ροβεσπιέρος ήταν ηγετική φυσιογνωμία των Ιακωβίνων και ήρθε στηνεξουσία στη δεύτερη φάση της γαλλικής επανάστασης (τέλη 1792 - μέσα1794) όταν τον πολιτικό έλεγχο τον είχε η Συμβατική συνέλευση Οι πολιτι-κές του αντιλήψεις έχουν κριθεί ως ριζοσπαστικές αντιμοναρχικές καιακραία επαναστατικές Πίστευε ότι η επαναστατική εξουσία έχει το δικαί-ωμα να χρησιμοποιεί κάθε μέσο ακόμα και ωμή βία προκειμένου να υπερα-σπιστεί τη θέση της laquoστους εχθρούς του λαού δεν οφείλει παρά μόνο τονθάνατοraquo Οι αντιλήψεις του αυτές οδήγησαν τη γαλλική επανάσταση στηφάση της Τρομοκρατίας όταν στο όνομα της επανάστασης εκτελέστηκανμε συνοπτικές διαδικασίες δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων Ο Ροβεσπιέρος δενάφηνε κανένα περιθώριο δράσης και ανάκτησης της εξουσίας στους πρώηνκαταπιεστές του λαού Εξέφραζε την πολιτική εκείνη ομάδα των επαναστα-τών που δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την παρουσία του βασιλιά στηνεξουσία laquohellipδεν καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να ζήσει κανείς μαζί τους [ενν

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 34

35

με τους βασιλιάδες]raquo Δεν αποδεχόταν καμία μορφή μοναρχικού πολιτεύμα-τος Ολόκληρη η εξουσία έπρεπε να περάσει στα χέρια του λαού ο οποίοςεκπροσωπούνταν από την επαναστατική κυβέρνηση Το πρόβλημα ήταν ότιστις δύσκολες εκείνες στιγμές laquoοι καλοί πολίτεςraquo στους οποίους κατά τονΡοβεσπιέρο η επαναστατική κυβέρνηση όφειλε ολοκληρωμένη προστασία(παράθεμα 4 ενότητα 3) δεν ήταν εύκολο να διακριθούν από τους εχθρούςτης επανάστασης Αλλά σε μια αληθινή δημοκρατία ίσως τελικά δεν επιτρέ-πεται να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πολίτες Εξάλ-λου όπως ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος έλεγε μπροστά στη Συμβατική εθνοσυνέ-λευση (παράθεμα 3 ενότητα 4) laquoμόνο στη δημοκρατία το κράτος είναι αλη-θινά η πατρίδα όλων των ανθρώπωνraquo

Εικόνα 1 Γελοιογραφία ππου ααπεικονίζει ττην ττρίτη ττάξη ννα κκουβαλά ττονκλήρο κκαι ττην ααριστοκρατία

Η γελοιογραφία αυτή είναι από γκραβούρα (βαθυτυπία) της εποχής και απο-δίδει εύστοχα την καταπίεση που υφίσταται η πλειοψηφία του γαλλικούλαού η οποία αποτελούσε την τρίτη τάξη από τις άλλες προνομιούχες τά-ξεις της γαλλικής προεπαναστατικής κοινωνίας Μια ανθρώπινη μορφή πουπαριστάνει την τρίτη τάξη κουρασμένη από τον κάματο σκυθρωπή και απο-γοητευμένη καμπουριασμένη τόσο ώστε η πλάτη να είναι σε οριζόντιαθέση βρίσκεται σε θέση υποζυγίου και στηρίζεται σε ένα μπαστούνι πουκαταλήγει σε τσάπα (σύμβολο του εργάτη) Η τρίτη τάξη κουβαλάει δύομορφές που φαίνονται να απολαμβάνουν τη θέση τους Είναι ξεκούραστεςκαι καλοντυμένες Οι μορφές αυτές αναπαριστούν φυσικά τους ευγενείςκαι τον ανώτερο κλήρο που τότε μοιράζονταν τα προνόμια και τα ανώτερααξιώματα χωρίς καμία επιβάρυνση

Εικόνα 2 ZΛ NNταβίντ οο όόρκος ττου σσφαιριστηρίου 220 IIουνίου 11789Ο πίνακας αυτός απεικονίζει την ιστορική στιγμή του όρκου των εκπροσώ-πων της αστικής τάξης στην αίθουσα του σφαιριστηρίου (1789) ότι θα παρα-χωρήσουν σύνταγμα στη Γαλλία Στην αίθουσα αυτή κατέφυγαν όταν ο βα-σιλιάς έκλεισε την αίθουσα των συνεδριάσεων της συνέλευσης των τριώντάξεων Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε μόλις δύο χρόνια μετά τα γεγονότα πουαπεικονίζει ndashδηλαδή το 1791ndash κι έτσι μεταφέρει σε εμάς άμεσα τον ενθουσι-ασμό που είχε συνεπάρει τους αντιπροσώπους της Τρίτης Τάξης Ο καλλιτέ-χνης είναι μία ηγετική φυσιογνωμία της τεχνοτροπίας του νεοκλασικισμού οΓάλλος ζωγράφος Jacques-Louis David ο οποίος είναι σύγχρονος των γε-γονότων της γαλλικής επανάστασης (γεννήθηκε στο Παρίσι το 1748) και έν-θερμος υποστηρικτής της Βλέπε επίσης την απάντηση στην ερώτηση 2του σχολικού βιβλίου

Εικόνα 3 Οπλισμένες γγυναίκες ββαδίζουν εεναντίον ττων αανακτόρων ττωνΒερσαλλιών 55 OOκτωβρίου 11789

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 35

36 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Στις 5 Οκτωβρίου 1789 έξι χιλιάδες γυναίκες του Παρισιού κυρίως οι εργά-τριες των προαστίων και οι πωλήτριες της αγοράς έχοντας μαζί τους δύοκανόνια οργάνωσαν πορεία προς τις Βερσαλλίες για να ζητήσουν από τονΛουδοβίκο ψωμί

Εικόνα 4 O ααποκεφαλισμός ττου ββασιλιά ΛΛουδοβίκου ΙΙΣΤrsquo 221 IIανουα-ρίου 11793

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1792 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo που είχε προσπαθή-σει να οργανώσει την επέμβαση ξένων μοναρχών εναντίον της επανάστα-σης καταδικάστηκε από επαναστατικό δικαστήριο σε θάνατο με την κατη-γορία για συνωμοσία κατά της δημόσιας ελευθερίας και απόπειρα κατά τηςεθνικής ασφάλειας Εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα στις 21 Ιανουαρίου 1793στην πλατεία όπου υπήρχε το άγαλμα του Λουδοβίκου ΙΕrsquo και που αργό-τερα ονομάστηκε Πλατεία της Επανάστασης

Eικόνα 5 Επαναστατικό δδικαστήριο δδικάζει έέναν εευγενήΤο παρακάτω απόσπασμα από νόμο του 1794 για τη λειτουργία των επανα-στατικών δικαστηρίων είναι χαρακτηριστικόlaquoΤο επαναστατικό δικαστήριο ιδρύθηκε για να τιμωρεί τους εχθρούς τουλαού [hellip] Η ποινή που επιβάλλεται σε όλα τα αδικήματα που εμπίπτουνστην αρμοδιότητα του επαναστατικού δικαστηρίου είναι θάνατος [hellip] Στονκατηγορούμενο δεν υποβάλλονται ερωτήσεις σε δημόσια δίκη η διαδικασίατης μυστικής ανάκρισης καταργείται ως περιττή [hellip] Αν υπάρχουν τεκμή-ρια είτε υλικά είτε ηθικά ανεξάρτητα από τη μαρτυρική απόδειξη δε θαεξετάζονται καθόλου μάρτυρες εκτός αν η διαδικασία αυτή θεωρηθεί ανα-γκαία είτε για να αποκαλυφθούν συνένοχοι είτε για άλλους ύψιστους λό-γους δημοσίου συμφέροντος13 [hellip]

Παράθεμα 1 Διακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαι ττου ππολί-τη 11789

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων ψηφίστηκε με πρόταση του Λαφαγιέτ(Lafayette) επικεφαλής της Εθνοφυλακής του Παρισιού μετά την κατάληψητης Βαστίλης Η Διακήρυξη είναι επηρεασμένη από μια αντίστοιχη αγγλικήδιακήρυξη του 1689 από το αμερικανικό σύνταγμα και βέβαια από τις ιδέ-ες του Διαφωτισμού Με τη Διακήρυξη αυτή γίνεται για πρώτη φορά στηΓαλλία λόγος σε κρατικό έγγραφο για δικαιώματα του πολίτη Αναγνώριζεσε όλους το δικαίωμα της ισότητας της ελευθερίας και το απαραβίαστο τηςιδιοκτησίας Καταργήθηκαν οι τίτλοι ευγενείας και οριζόταν ότι όλοι οι πολί-τες ήταν δεκτοί σε όλα τα αξιώματα ανάλογα με τις ικανότητές τους

Παράθεμα 2 Tα δδικαιώματα ττων γγυναικών ααγνοήθηκαν κκαι ααπό ττουςεπαναστάτες

13 Βλ Β Κρεμμυδάς Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη ελληνική ndash ευρωπαϊκή και παγκόσμια ΟΕΔΒ Γrsquo Γυμνα-σίου 1984 σελ 133

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 36

37

Η επανάσταση του 1789 αναπτέρωσε τις ελπίδες των γυναικών για τη χειρα-φέτησή τους Οι γυναίκες ιδιαίτερα των λαϊκών τάξεων έπαιξαν σοβαρό-τατο ρόλο σε στιγμές που κρινόταν η τύχη της επανάστασης αυτής Χαρα-κτηριστικά είναι τα λόγια του Μισελέ laquoΑν οι άντρες κυρίευσαν τη Βαστίληοι γυναίκες κατέβαλαν ολόκληρο το βασίλειοraquo Το 1791 η Ολυμπία ΝτεΓκουζ δημοσίευσε τη laquoΔιακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας και τηςπολίτιδοςraquo Η Γκουζ πρωτοστάτησε στην ίδρυση γυναικείων πολιτικών λε-σχών και στη συνέχεια όταν το επαναστατικό σύνταγμα του 1792 εξαίρεσετις γυναίκες αποτόλμησε να ανοίξει πολιτικό πόλεμο με τον Ροβεσπιέρο οοποίος την καρατόμησε στις 3 Νοεμβρίου 1793 Ο ίδιος έκλεισε τις γυναι-κείες λέσχες και απαγόρευσε στις γυναίκες laquoνα ασκούν πολιτικά δικαιώματακαι να παίρνουν ενεργό μέρος στις υποθέσεις διακυβέρνησης του κρά-τουςraquo

Παράθεμα 3 Μια σσκιαγράφηση ττου laquolaquoμέσουraquo ΙΙακωβίνουΟι Ιακωβίνοι ήταν πολιτική οργάνωση (λέσχη) της οποίας τα μέλη ανήκανστο χώρο των αδιάλλακτων επαναστατών Ονομάστηκαν έτσι με ειρωνικήδιάθεση από τους βασιλόφρονες λόγω του τόπου διαμονής τους τη μονήτων Δομινικανών μοναχών του Παρισιού στην οποία παρέμεναν οι προσκυ-νητές του Αγίου Ιακώβου κατά το ταξίδι τους προς την Ισπανία Με τηνπτώση του Ροβεσπιέρου (Ιούλιος 1794) τερματίστηκε και ο πρωταγωνιστι-κός ρόλος των Ιακωβίνων

Παράθεμα 4 Ο ΡΡοβεσπιέρος γγια ττις ααρχές λλειτουργίας μμιας εεπαναστα-τικής κκυβέρνησης

Ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος (1758-1794) ήταν ηγετική φυσιογνωμία τηςεπανάστασης Μετά τη σύσταση της laquoΕπιτροπής Κοινής Σωτηρίαςraquo το όνο-μά του ταυτίστηκε με την Τρομοκρατία Για τη σκληρή συμπεριφορά του κα-ταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε Η Επιτροπή σχηματίστηκε μετη συγκατάθεση της Συμβατικής Συνέλευσης με στόχο την αντιμετώπιση τό-σο της εξωτερικής απειλής (αντεπαναστατική συσπείρωση Ευρωπαίων ηγε-μόνων) όσο και της εσωτερικής (φιλοβασιλικές εξεγέρσεις στη Μασσαλίατη Λυών και την Τουλούζη)

Aστική ττάξη Οι αστοί ήταν αυτοί που ουσιαστικά επωφελήθηκαν από τηνεπανάσταση καθώς απέκτησαν πέρα από την οικονομική επιρροή πουείχαν προεπαναστατικά και πρόσβαση στην πολιτική εξουσία Πρόκειταιόμως για μια μεγάλη κοινωνική ομάδα η οποία στο εσωτερικό της διαχω-ρίζεται σε υποομάδες διακριτές μεταξύ τους με κριτήριο την οικονομικήεπιφάνεια και το κοινωνικό γόητρο Μια πρώτη ομάδα αποτελούν οιμεγαλοαστοί στους οποίους κατατάσσονται οι τραπεζίτες οι βιομήχα-νοι οι μεγαλοκτηματίες και οι επιχειρηματίες Όλοι αυτοί πλουτίζουν με

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 37

το εμπόριο και έχουν τη δυνα-τότητα εξαγοράς τίτλων ευγε-νείας Μια δεύτερη ομάδα συ-γκροτούν τα μεσοαστικά στρώ-ματα στα οποία κατατάσσονταιοι ελεύθεροι επαγγελματίες ndash ια-τροί δικηγόροι κάndash οι βιοτέ-χνες οι καταστηματάρχες Τέ-λος έχουμε τους μικροαστούςδηλαδή τους τεχνίτες τους μι-κροβιοτέχνες και άλλους μικρο-επαγγελματίες που βρίσκονταιπιο κοντά στις λαϊκές τάξεις

laquoAβράκωτοιraquo Ήταν οι φτωχοί τωνπόλεων οι μάζες του Παρισιούκαι των άλλων αστικών κέντρωνπου ένιωθαν πρώτοι από όλουςτην έλλειψη των αγαθών καιτην ακρίβεια Ήταν ανεξάρτη-τοι εργάτες τεχνίτες μικροκα-ταστηματάρχες πλανόδιοι πω-λητές και εξαρτημένοι εργάτεςΣε αυτούς προστέθηκαν μικροκακοποιά στοιχεία καθώς και ζητιάνοι πουείχαν έρθει στις πόλεις μαζικά Όλοι αυτοί ζητούσαν με επιμονή τηνεπέμβαση της κυβέρνησης για την κατανομή των διαθέσιμων τροφίμωνκαι αγαθών Επιδίωκαν την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων καιτην αναδιανομή των γαιών Δεν ήταν δηλαδή κατά της ατομικής ιδιοκτη-σίας απεναντίας επιδίωκαν και αυτοί να αποκτήσουν με κάποιον τρόποπεριουσιακά στοιχεία Τέλος υποστήριζαν τον άμεσο έλεγχο της κυβέρ-νησης από τον λαό σε συνελεύσεις μαζικές

Λέσχες Έχουν χαρακτηριστεί ως πυρήνες άτυπης εξουσίας κάτι που δεί-χνει το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος τους στη διάρκεια της εδραίωσηςτου επαναστατικού καθεστώτος Ήταν πολιτικές οργανώσεις που έπαιρ-ναν ενεργό μέρος τόσο στις δημοτικές υποθέσεις όσο και στην εντεινό-μενη πάλη για την εξουσία Οι λέσχες ασκούσαν πίεση στις αρχές έλεγ-χαν τους δημόσιους άντρες και εξαπέλυαν σφοδρή κριτική στους αρι-στοκράτες Οι λέσχες διέδωσαν συστηματικά τις βασικές αρχές και επι-διώξεις της επανάστασης και δημιούργησαν ένα κοινό που μπορούσε νακινητοποιηθεί εύκολα

Γιρονδίνοι Κατηγορούνταν στη δεύτερη φάση της επανάστασης για διστα-κτικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ταλάνιζε τη χώρακαι το επαναστατικό καθεστώς και για υπερβάλλοντα ενδοτισμό απέναντιστους μοναρχικούς Μεταξύ Ιακωβίνων και Γιρονδίνων είχε ξεσπάσει θα-

38 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Η Μαρία Αντουανέτα βαφτίστηκε με τοόνομα Μαρία Αντωνία Ιωσηφία Ιωάνναδούκισσα της Αυστρίας Ήταν το 15οκαι τελευταίο παιδί της αυτοκράτειραςΜαρίας Θηρεσίας και του αυτοκρά-τορα Φραγκίσκου Αrsquo της Αυστρίας Ογάμος της Μαρίας Αντουανέτας με τονμετέπειτα Λουδοβίκο ΙΣΤrsquo βασιλιά τηςΓαλλίας ήταν από νωρίς στα σχέδιατης Μαρίας Θηρεσίας που απέβλεπεστο να φέρει την πολυπόθητη ειρήνηανάμεσα στη Γαλλία και στην ΑυστρίαΣτη γαλλική βασιλική αυλή όμως ηΜαρία Αντουανέτα συνάντησε δυσκο-λίες στο να γίνει αποδεκτή εξαιτίαςκυρίως της επίδοσής της σε τρομερέςσπατάλες για ρούχα φορέματα καικομμώσεις Έχει υπολογιστεί ότι ξό-δευε κάθε μήνα 15000 λίβρες (75000ευρώ περίπου) την ίδια στιγμή που έναμεγάλο μέρος του γαλλικού πλη-θυσμού πέθαινε από την πείνα

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 38

39

νάσιμη διαμάχη για τον έλεγχο της εξουσίας η οποία έληξε το καλοκαίριτου 1793 με επικράτηση των Ιακωβίνων

Ορεινοί Είναι οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι που αποκλήθηκαν έτσι (montagnards)επειδή κατείχαν τις υψηλές θέσεις της αριστερής πτέρυγας στο αμφιθε-ατρικό βουλευτήριο Οι Ορεινοί υποστήριζαν την ανάγκη της παραδειγ-ματικής τιμωρίας του μονάρχη (εκτελέστηκε τελικά με ομόφωνη από-φαση της συνέλευσης ως ένοχος εσχάτης προδοσίας τον Ιανουάριο του1793) και την κατοχύρωση του αβασίλευτου πολιτεύματος

Συμβατική σσυνέλευση Η Συμβατική συνέλευση είναι η τρίτη στη σειρά επα-ναστατική συνέλευση Η πρώτη πράξη της Συμβατικής ήταν η κατάργησητης βασιλείας και η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας Πρόκει-ται λοιπόν για μία Αναθεωρητική συνέλευση Στη σύνθεση της Συμβατι-κής τη δεξιά πτέρυγα την αποτελούσαν οι Γιρονδίνοι το κέντρο οι Πεδι-νοί και την αριστερή πτέρυγα οι Ορεινοί οι οποίοι κυριάρχησαν το καλο-καίρι του 1793 Ηγέτες των Ορεινών ήταν ο Νταντόν ο Μαρά και ο Ροβε-σπιέρος Η laquoαριστερότερηraquo (=ριζοσπαστικότερη) σύνθεση της Συμβατι-κής σφράγισε την κρισιμότερη και οξύτερη φάση της επανάστασης bull Κρισιμότερη φάση επειδή η Συμβατική αποφάσισε τη συνέχιση του

πολέμου τα χρόνια 1793-1794 με αποτέλεσμα να δημιουργηθείσυνασπισμός ολόκληρης της Ευρώπης εναντίον της Γαλλίας

bull Οξύτερη φάση επειδή η Συμβατική φέρθηκε με σκληρότητα απέναντιστην αριστοκρατία και τους αντεπαναστάτες και εγκαινίασε την περί-οδο της Τρομοκρατίας (Ιούνιος 1794)

ENOTHTA 3

KE

ΦA

ΛA

IO

1Συμβατική συνέλευση

Μάιος 1789 - Σεπτ 1791 Σεπτ 1792 - Οκτ 1795

Νομοθετική συνέλευση rarrrarr

Οκτ 1791 - Σεπτ 1792

Συντακτική συνέλευση rarrrarr

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 39

Η ττρίτη κκαι ττελευταία φφάση ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((1794-1799)

Μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου οι Θερμιδοριανοί οι οποίοι αποτε-λούσαν τη μετριοπαθή πτέρυγα της επανάστασης απέκτησαν τον έλεγ-χο της Συμβατικής συνέλευσης (πήραν το όνομά τους από τον μήνα στονοποίο επικράτησαν τον Θερμιδόρ)

H επανάσταση επέστρεψε στις αρχικές μετριοπαθείς θέσεις της Οι Θερμιδοριανοί ψήφισαν νέο σύνταγμα (1795) Η εκτελεστική εξουσία ανατέθηκε στο Διευθυντήριο ένα πενταμελές

συμβούλιο Το Διευθυντήριο για να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατά-σταση ενίσχυσε τους στρατηγούς που αναδείχτηκαν την εποχή της επα-νάστασης

Η εεποχή ττου ΝΝαπολέοντα 11799-1815

Στις 9 Νοεμβρίου 1799 ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσίαμε τη συγκατάθεση του Διευθυντηρίου

Τα laquolaquoπροτερήματαraquo ττου ΝΝαπολέοντα κκαι ηη laquolaquoαναρρίχησήraquo ττου σστα ααξιώματα

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν ο πιο ικανός και ο πιο λαοφιλής απόόλους τους Γάλλους στρατηγούς

Έδειχνε ικανός να δημιουργήσει ένα σταθερό καθεστώς στο εσωτερικότης χώρας

Ήταν ο ηγέτης που θα μπορούσε να εδραιώσει τη γαλλική κυριαρχίαστην Ευρώπη

Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος (1799-1804) και αργότεραΑυτοκράτορας (1804-1815) Kυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης μολο-νότι το πολίτευμα τυπικά δεν άλλαξε

4Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

degmiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml iexclmiddotOcircIumlAcircfiOacuteUgraveAcircEgraveOcircEgrave fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(laquoAcircIacutemiddotAacuteˆAacutelsaquo UgraveEuml˜ AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml˜raquo)

trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ (UgraveˆOacuteOacuteEgraveIcircEumlUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot) ndashparamiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml

prod UgraveAcircIumlAcirc˘Ugravemiddotrsaquomiddot EcirciquestUcircEuml UgraveEuml˜ AacutemiddotIumlIumlEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1794-1799) IcircmiddotEgrave Euml AcircOcircmacrlsaquo

UgraveOcirc˘ iexclmiddotOcircIumlcurrenOcircOacuteUgravemiddot (1799-1815)

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 40

KE

ΦA

ΛA

IO

1

Η εεσωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Ο Ναπολέων εφάρμοσε μια σειρά από μεταρρυθμίσειςbull στη διοίκησηbull στην εκπαίδευσηbull στην οικονομία

Κύριοι στόχοι του ήταν bull να ελέγξει την κρατική μηχανή καιbull να την καταστήσει περισσότερο αποτελεσματική

Το 1804 θεσπίστηκε ένας νέος νομικός κώδικας ο Ναπολεόντειος Κώδι-κας στον οποίο διατηρούνταν με τη μορφή νόμων ορισμένες αρχές τηςγαλλικής επανάστασης Ο Ναπολεόντειος Κώδικας διαδόθηκε σε ολό-κληρη την Ευρώπη και αποτελεί έως και σήμερα τη βάση του νομικούσυστήματος πολλών ευρωπαϊκών κρατών

Η εεξωτερική ππολιτική ττου ΝΝαπολέοντα

Η Γαλλία του Ναπολέοντα bull Αντιμετώπισε όλες τις σημαντικές ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχήςbull Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπηςbull Δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας σε πολλές περιοχές

της Ευρώπης Ο Ναπολέων θεώρησε την Αγγλία ως τον κυριότερο αντίπαλό του και

εφάρμοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισμό Ο ηπειρωτικός απο-κλεισμός συνίσταται στην απαγόρευση της διακίνησης των αγγλικώνεμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια

Η Αγγλία σε αντίποινα εφάρμοσε τον θαλάσσιο αποκλεισμό εμποδίζο-ντας πλοία να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές

Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισε την αντίδρα-σηbull των ευγενών και του ανώτερου κλήρου που επιδίωκαν την επανα-

φορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους bull των λαϊκών στρωμάτων που επιβαρύνονταν οικονομικά και δυσφο-

ρούσαν από την ξένη κυριαρχία Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία Ο γαλλικός

στρατός έφτασε μέχρι τη Μόσχα αλλά αποδεκατίστηκε από το βαρύρωσικό χειμώνα και τις ασθένειες Στη συνέχεια ένας νέος ευρωπαϊκόςσυνασπισμός επιφέρει καίριο πλήγμα στη Γαλλία στη μάχη της Λιψίας το1813 Η μάχη του Βατερλό το 1815 σήμανε το τέλος της κυριαρχίας τουΝαπολέοντα

Γαλλική εεπανάσταση κκαι εεποχή ττου NNαπολέοντα μια ααποτίμηση

Η περίοδος 1789-1815 αποτελεί τομή στην παγκόσμια ιστορίαbull Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσίαbull Τα συμφέροντά της προωθήθηκαν με μεταρρυθμίσεις

41ENOTHTA 4

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 41

42 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

bull Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και ως έναβαθμό δικαιώθηκαν

bull Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπηbull Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει

να συμπίπτουν και γεννήθηκε η σύγχρονη ιδέα της πατρίδαςbull Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτοςbull Τα προνόμια καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι οι άνθρω-

ποι έχουν τα ίδια δικαιώματαbull Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε απο-

κλειστική πηγή εξουσίαςbull Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήματα που επηρέασαν την παγκόσμια

ιστορία φιλελευθερισμός εθνικισμός κοινωνικός ριζοσπαστισμόςσοσιαλισμός

Το σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Τα θθέματα ττου ΣΣυνεδρίου ττης ΒΒιέννης ((1814-1815)

Οι νικητές του Ναπολέοντα συγκάλεσαν το συνέδριο της Βιέννης (Σε-πτέμβριος 1814 - Ιούνιος 1815) Στο συνέδριο τους απασχόλησανbull η επαναχάραξη των συνόρωνbull η ανασυγκρότηση της απολυταρχίαςbull η καταστολή των επαναστατικών ιδεών

Στη Γαλλία αποκαταστάθηκε το πολίτευμα και τα σύνορα επανήλθαν σταόρια του 1789

Η ΙΙερή ΣΣυμμαχία κκαι ηη ΠΠαλινόρθωση ((1815-1830)

Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία η οποία απαρτιζόταναπό τη Ρωσία την Αυστρία και την Πρωσία Οι χώρες αυτές αποτελού-σαν τα προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης

Όλοι σχεδόν οι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνουςτους Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Παλινόρθωση

Όμως οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης και του Διαφωτισμού (ελευθε-ρία ισότητα εθνική αυτοδιάθεση) είχαν αποκτήσει τεράστια απήχησηστους ευρωπαϊκούς λαούς και δεν επηρεάστηκαν από την ανασύστασητων προεπαναστατικών θεσμών

1795-1799 Tο Διευθυντήριο ασκεί την εξουσία1795 Οι Θερμιδοριανοί ψηφίζουν νέο σύνταγμα1799 Ο Ναπολέων καταλαμβάνει την εξουσία

2ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία) εναντίον της Γαλλίας

2 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 42

KE

ΦA

ΛA

IO

1

43ENOTHTA 4

1799-1804 O Nαπολέων Πρώτος Ύπατος1803 O Nαπολέων ξαναρχίζει πόλεμο εναντίον της Aγγλίας1804 Ναπολεόντειος Κώδικας1805 3ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Αυστρία Ρωσία Νεάπολη Σουηδία) Μεγάλη νίκη του Ναπολέοντα στο Αούστερλιτς

1806 Ηπειρωτικός αποκλεισμός εναντίον της Αγγλίας 4ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον της

Γαλλίας (Αγγλία Ρωσία Πρωσία)1809 Ήττα της Αυστρίας στον πόλεμο με τη Γαλλία

5ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών εναντίον τηςΓαλλίας (Αγγλία Αυστρία)

1812 Εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία οι Γάλλοι έχα-σαν 600000 περίπου άνδρες

1813 6ος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία Αυ-στρία Ρωσία Πρωσία) νικά τους Γάλλους στη Λιψία

1815 Ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό (Βέλγιο) Συνέδριο της Βιέννης και ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας

(Ρωσία Αυστρία Πρωσία)1821 Ο Ναπολέων πεθαίνει εξόριστος στο νησί Αγία Ελένη

1 ΜΜέχρι ττο 11789 ηη δδιαχείριση ττης ππολιτικής εεξουσίας ααποτελούσε ππρονόμιοτου ββασιλιά ΠΠοιες άάλλες κκοινωνικές δδυνάμεις εεισήλθαν σστο ππολιτικό σσκη-νικό μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ΠΠοιες ήήταν οοι εεπιδιώξεις κκαι οο ρρόλος ττους

Η γαλλική επανάσταση έφερε στο πολιτικό προσκήνιο την αστική τάξη αλλάκαι τη μεγάλη μάζα των λαϊκών στρωμάτων Η αστική τάξη κατέκτησε τηνπολιτική εξουσία και μαζί με την οικονομική της επιρροή κυριάρχησε στηνκοινωνία Ο ρόλος της από δω και στο εξής θα είναι κυρίαρχος καθοδηγητι-κός για τις άλλες κοινωνικές τάξεις στις οποίες θα επιβληθεί οικονομικά καιιδεολογικά Αιτία γιrsquo αυτό ήταν ότι τα ανώτερα οικονομικά στρώματα τηςαστικής τάξης αναρριχήθηκαν στην κοινωνική πυραμίδα και κατέκτησανεντέλει την εξουσία Σταδιακά η αστική τάξη υιοθέτησε αντιδραστικές θέ-σεις μια και στο εξής κάθε αλλαγή κάθε νέα διεκδίκηση από αυτούς πουένιωθαν κοινωνικά αδικημένοι θα έβλαπτε τα συμφέροντά της

Από την άλλη μεριά τα λαϊκά στρώματα οι μάζες βγήκαν από το παρα-σκήνιο της ιστορίας και αποδείχτηκε ότι μπορούσαν να έχουν έναν αποφα-σιστικό δυναμικό ρόλο στις εξελίξεις μπορούσαν να στηρίξουν νέες ιδεο-λογίες και να αλλάξουν καθεστώτα τα οποία μέχρι τότε φάνταζαν εδραιω-μένα από τη Θεία Πρόνοια Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη τηςιστορίας και καθιερώθηκε ως η μοναδική νόμιμη πηγή εξουσίας Οι υπήκοοιαπέκτησαν δικαιώματα και μετατράπηκαν σε πολίτες Κύρια επιδίωξη των

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 43

κατώτερων οικονομικά στρωμάτων ήταν η αναδιανομή του πλούτου η κοι-νωνική δικαιοσύνη η κατάργηση προνομίων και τελικά η εδραίωση κοινω-νιών ισότητας και ελευθερίας

Εικόνα-Xάρτης 1 Η EEυρώπη ττο 11812 ττην εεποχή ττης ππαντοδυναμίαςτου NNαπολέοντα

Το 1812 ο Ναπολέων έκανε το λάθος να κηρύξει τον πόλεμο στη ΡωσίαΜέχρι τότε ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στην Ευρώπη Από το 1797 κυριαρ-χούσε στη βόρεια Ιταλία και στο Ιόνιο πέλαγος Είχε υποτάξει την Αυστρίατο 1805 (μάχες στο Ουλμ και στο Αούστερλιτς) και την Πρωσία το 1806(μάχες στην Ιένα και στο Αούερστεντ) Είχε αποσπάσει την Πολωνία από τηδιαλυμένη Πρωσία και είχε επίσης καταλάβει την Πορτογαλία και την Ισπα-νία (1806-1807) Με την ειρήνη του Τιλσίτ το 1807 είχε ουσιαστικά μοιράσειτην Ευρώπη στα δύο μαζί με τον τσάρο Αλέξανδρο Αrsquo Τις περισσότερεςκατακτημένες χώρες ο Ναπολέων τις είχε οργανώσει σε βασίλεια και τις είχεδώσει σε συγγενείς του με σκοπό να περιβάλει το κράτος του με υποτελήβασίλεια της εμπιστοσύνης του ο αδελφός του Λουδοβίκος έγινε βασιλιάςτου ενωμένου βασιλείου του Βελγίου και της Ολλανδίας ο αδελφός τουΙωσήφ έγινε βασιλιάς της Νεάπολης και αργότερα της Ισπανίας ενώ ο γιοςτου ονομάστηκε βασιλέας της Ρώμης

Εικόνα 2 ΖΛ ΝΝταβίντ ΟΟ ΝΝαπολέων δδιασχίζει ττις ΆΆλπεις(Αναφορικά με το πορτρέτο του μεγάλου στρατηλάτη θα πρέπει να σημειω-θεί ότι περιβάλλεται με μια ατμόσφαιρα μύθου καθώς ο Ναπολέων δεδέχτηκε σχεδόν ποτέ να ποζάρει για έναν ζωγράφο Τα πορτρέτα του είναισχεδόν όλα φτιαγμένα από μνήμης Εδώ πάντως ο ζωγράφος έχει αποδώ-σει με μεγαλοπρέπεια τον Ναπολέοντα)

Ο Ναπολέων ως αρχιστράτηγος από το 1795 ανέλαβε την ηγεσία τουπολέμου εναντίον των Αυστριακών Με πρότασή του αποφασίστηκε ηεκστρατεία στην Ιταλία τμήματα της οποίας βρίσκονταν υπό αυστριακήκατοχή Με κεραυνοβόλα προέλαση (Απρίλιος 1796) διέσπασε τις δυνάμειςτης Αυστρίας και της Σαρδηνίας που ήταν σύμμαχός της και έφθασε στοΜιλάνο όπου έγινε δεκτός ως ελευθερωτής Έπειτα ο Ναπολέων στράφηκεπρος το βορρά και έφτασε σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από τη Βιέννηόταν η Αυστρία ζήτησε ανακωχή Το 1797 υπογράφτηκε η συνθήκη τουΚαμποφόρμιο με την οποία περιήλθαν στη Γαλλία τα περισσότερα εδάφηπου είχαν κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου Η Αυστρία αναγκά-στηκε να παραχωρήσει στη Γαλλία τη Λομβαρδία την οποία οι Γάλλοι ονό-μασαν laquoεντεύθεν των Άλπεων Γαλατίαraquo Με τη συνθήκη αυτή επίσης διαλύ-θηκε η laquoΓαληνοτάτη Δημοκρατίαraquo της Βενετίας και τα ελληνικά νησιά τουΙονίου που μέχρι τότε βρίσκονταν υπό βενετική κατοχή αποδόθηκαν στηΓαλλία

44 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 44

KE

ΦA

ΛA

IO

1

45ENOTHTA 4

Eικόνα-Xάρτης 3 Η ΕΕυρώπη ττο 11815 μμετά ττην ήήττα NNαπολέοντα κκαιτο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης

Οι νικήτριες δυνάμεις Ρωσία Πρωσία Αγγλία επανέφεραν την παλαιά τάξηπραγμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη Χάραξαν δηλαδή τα προεπαναστα-τικά σύνορα και αποκατέστησαν τα απολυταρχικά καθεστώτα Το τελευταίοφαινόμενο ονομάστηκε Παλινόρθωση Επίσης καθιέρωσαν δύο βασικές αρ-χές ως κανόνες του διεθνούς δικαίου α) την αρχή της ισορροπίας των δυ-νάμεων και β) την αρχή της νομιμότητας Τέλος το συνέδριο χώρισε τηνΕυρώπη σε τρεις ζώνες επιρροής αυστριακή ρωσική πρωσική

Παράθεμα 1 Η γγαλλική εεπανάσταση δδίδαξε σστους λλαούς ννα ααντιστέκο-νται σστους ττυράννους

Η γαλλική επανάσταση έγινε αντιληπτή από τους λαούς της Ευρώπης σανένα μεγάλο πλήγμα κατά της δύναμης και του κύρους της απολυταρχίας καιτην υποδέχτηκαν laquoσαν την αυγή της κοινωνικής δικαιοσύνης14raquo Η γαλλικήεπανάσταση με φανατικούς οπαδούς σε ολόκληρη την Ευρώπη ασκούσεμιαν ακαταμάχητη έλξη σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη θεωρούσετο laquoμεγάλο έθνοςraquo (= τη Γαλλία) ως φάρο νέων ιδεών Στις νέες αυτές ιδέεςσυγκαταλέγονται η κατάρρευση του δεσποτισμού ως αναχρονιστικούθεσμού η προβολή και η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών η κα-τάργηση των προνομίων των λίγων και η αρχή της κυριαρχίας του έθνουςπου εξισωνόταν με τον λαό

Παράθεμα 2 Ο ΘΘεόδωρος ΚΚολοκοτρώνης γγια ττη γγαλλική εεπανάστασηΗ γαλλική επανάσταση βρήκε πολλούς υποστηρικτές ανάμεσα στους Έλλη-νες και οι συνεχείς επιτυχίες του Ναπολέοντα στην Ευρώπη αναπτέρωσαντις ελπίδες τους για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας Οι Γάλλοιπάτησαν σε ελληνικό έδαφος για πρώτη φορά το 1797 όταν μετά τη διά-λυση της ενετικής δημοκρατίας τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στη γαλλική επιρ-ροή Οι κάτοικοι των Ιόνιων νησιών επιφύλαξαν θερμή υποδοχή στους αφι-χθέντες Γάλλους συνδυάζοντας τον ερχομό τους με την κατάργηση τωνπρονομίων των ευγενών και το κάψιμο του Libro drsquo Oro της Χρυσής Βίβλουόπου ήταν καταγεγραμμένα τα ονόματα της αριστοκρατίας Στα νησιά αυτάλίγο αργότερα θα ανδρωθεί το αγωνιστικό και φιλελεύθερο φρόνημα ενόςεκ των ηγετών της ελληνικής επανάστασης του Θ Κολοκοτρώνη ΣτηΖάκυνθο θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και θα υπηρετήσει προεπαναστατικάστο Ελληνικό Σύνταγμα του αγγλικού στρατού

Παράθεμα 3 Η γγαλλική εεπανάσταση γγέννησε ττον δδημοκρατικό ππατριω-τισμό

Πριν τη γαλλική επανάσταση οι μονάρχες αποτελούσαν σημεία αναφοράςγια τις εθνικές ομάδες της Ευρώπης Οι πολιτικές ιδέες της επανάστασης

14 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους laquoΟ ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (1669-1821) Τουρκοκρατία ndash Λατινο-κρατίαraquo τόμ ΙΑrsquo Αθήνα 1975 σελ 367

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 45

46 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

δημιούργησαν την έννοια του έθνους την οποία συγκροτούσε το σύνολοτων πολιτών δηλαδή άτομα με υπευθυνότητα και συνείδηση των καθηκό-ντων και των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο του κοινωνικού συνόλου Τοέθνος εκφράζοντας πλέον ολόκληρο τον λαό που είχε αποκτήσει δικαιώ-ματα και ελευθερίες προτάθηκε ως ενοποιητική δύναμη και ως το προαπαι-τούμενο για την ίδρυση εθνικού στρατού Η έννοια του έθνους καθιερώθηκεως ανώτατη πηγή όλων των εξουσιών

Θερμιδοριανοί Oνομάζονται οι μετριοπαθείς που κυριάρχησαν στη Συμβα-τική συνέλευση μετά τον θάνατο Ροβεσπιέρου Στις 9 Θερμιδόρ τουέτους II σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο δηλαδή στις 27 Ιουλίου 1794 ηΣυμβατική ψήφισε την καταδίκη του Ροβεσπιέρου Από το σημείο αυτόάρχισε η επιστροφή της επανάστασης στη μετριοπάθεια και στον φιλε-λευθερισμό της (μεγαλο)αστικής τάξης Κυβέρνηση σχημάτισαν οι μετρι-οπαθείς Πεδινοί αυτοί που αποτελούσαν το κέντρο της Συμβατικής καιονομάστηκαν Θερμιδοριανοί Οι Θερμιδοριανοί προχώρησαν στην ανα-διοργάνωση του κράτους με ένα νέο σύνταγμα το 1795 Το σύνταγμα έ-δινε όμως δικαίωμα ψήφου μόνο στους εύπορους και άφηνε τον λαόστο περιθώριο Οι Θερμιδοριανοί γενικά οργάνωσαν αυτό που έχει απο-κληθεί ως laquoφιλελεύθερη αντεπίθεσηraquo αποκατάσταση της θρησκευτικήςκαι οικονομικής ελευθερίας κατάργηση των κυριότερων επαναστατικώνέκτακτων νόμων καταδίωξη των πιο φανατικών οπαδών της Τρομοκρα-τίας

Ναπολεόντειος ΚΚώδικας Το 1804 ο Ναπολέων εξέδωσε έναν νέο αστικόκώδικα που έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Ναπολεόντειος Κώδικας Οκώδικας αυτός ενσταλάζει στη γαλλική κοινωνία αστικές μετριοπαθείςαντιλήψεις και ερμηνεύεται ως μία προσπάθεια του Ναπολέοντα να εξα-σφαλίσει τη στήριξη της αστικής τάξης για το καθεστώς του (το 1802είχε αναγορευθεί ισόβιος ύπατος) Οι θεσμοί που δημιούργησε ο νέοςαστικός κώδικας τύγχαναν της αποδοχής της αστικής τάξης αλλά πέρααπό αυτό ενοποιούσαν κατά κάποιον τρόπο τη γαλλική νομοθεσία Οιγαλλικοί νόμοι την εποχή εκείνη απέρρεαν από μια συμπαράθεση εθίμωντου παλαιού καθεστώτος και νέων ψηφισμάτων των επαναστατικών συνε-λεύσεων (κείμενα συχνά ψηφισμένα εσπευσμένα και χωρίς μεγάλη φρο-ντίδα15) Ουσιαστικά δηλαδή ο αστικός κώδικας του Ναπολέοντα απο-τελούσε έναν συμβιβασμό του παλαιού καθεστώτος και της επανάστα-σης

Ειδικότερα ο αστικός κώδικας προώθησε και εδραίωσε την αρχή τουκοσμικού κράτους Διατήρησε τις αρχές του 1789 στις οποίες είναι προ-σκολλημένη η αστική τάξη (ατομική ελευθερία κατάργηση φεουδαλικώνδικαιωμάτων ελευθερία εργασίας) και επιβεβαίωσε τον απαραβίαστο

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

15 S Berstein P Milza Ιστορία της Ευρώπης (1994) Αθήνα 1997 τόμ I σελ 503

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 46

KE

ΦA

ΛA

IO

1

47ENOTHTA 4

χαρακτήρα της ιδιοκτησίας Τα περισ-σότερα άρθρα μάλιστα αναφέρο-νταν στον ορισμό στη διατήρηση καιστην προστασία της περιουσίας ndash ει-δικά της αστικής περιουσίας16 Απο-καθιστούσε όμως και αρχές του πα-λαιού καθεστώτος όπως είναι η εξου-σία του άντρα μέσα στην οικογένεια ήη μη απαγόρευση της δουλείας γιατις αποικίες όπου είχαν σημειωθείεξεγέρσεις Ο Αστικός Κώδικας επι-βλήθηκε από το 1807 στα κράτη πουπερνούσαν στη γαλλική κυριαρχία(Πορτογαλία Ισπανία Ιταλία γερμανι-κές χώρες) Αυτό επέφερε την εδραί-ωση της πολιτικής ισότητας της θρη-σκευτικής ελευθερίας της εξάλειψηςτων συντεχνιών και της κατάργησηςτων φεουδαρχικών δικαιωμάτων σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η μμάχη ττου ΒΒατερλό 118 ΙΙουνίου1815Η μάχη ξεκίνησε στις 11 τοπρωί και ολοκληρώθηκε στις 9το βράδυ 191300 στρατιώτεςαπό τρεις διαφορετικούς στρα-τούς πολέμησαν και ένας στουςτέσσερις (48500 άντρες) σκο-τώθηκε ή τραυματίστηκε βαριάσε μία από τις πιο αιματηρέςμάχες της ιστορίας Ο γαλλικόςστρατός του Ναπολέοντα με δύ-ναμη 72000 άντρες πολέμησεεναντίον του αγγλο-ολλανδικούστρατού του Wellington (67000άντρες) και του πρωσικού στρα-τού του Blucher (52300 άντρες)

16 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 50

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 47

ISTORIA KEFALAIO 1 10082007 1103 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 48

Η ΕΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΤΟΥ 11821ΣΤΟ ΠΠΛΑΙΣΙΟ ΤΤΗΣ ΑΑΝΑΔΥΣΗΣ ΤΤΩΝ

ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΙΔΕΩΝ ΚΚΑΙ ΤΤΟΥΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΣΤΗΝ ΕΕΥΡΩΠΗ

2 Kεφάλαιο Δεύτερο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 49

5Eνότητα

Οικονομικοί κκαι κκοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Οικονομικοί μμετασχηματισμοί Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή στην περιοχή που

έλεγχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδωσε την ευκαιρία στους υπηκόουςτης αυτοκρατορίας Έλληνες Εβραίους και Αρμένιους να διακριθούνστο εμπόριο και στη ναυτιλία

Ειδικά οι Έλληνες πλοιοκτήτες εκμεταλλεύτηκανbull Τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Επέτρε-

πε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά τουBοσπόρου

bull Τους ναπολεόντειους πολέμους (1797-1815) Είχαν ως συνέπεια τηνπεριορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο

Αποτελέσματα ττης εευνοϊκής σσυγκυρίας γγια ττους ΈΈλληνες

Οι Έλληνες έλεγχαν σημαντικό μέρος του εμπορίου Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα (Θεσσα-

λονίκη Γιάννενα Σμύρνη Χίος) Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες

Κοινωνικοί μμετασχηματισμοί

Η στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στην επανάστασηbull Η ορθόδοξη εκκλησία που είχε αναγνωριστεί από την οθωμανική

διοίκηση ως η ηγεσία των υπόδουλων χριστιανών εναντιωνόταν στιςιδέες του Διαφωτισμού επειδή η επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο τηνηγετική της θέση ανάμεσα στους υπόδουλους αλλά όπως πίστευε καιτον ελληνισμό γενικότερα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

15Ocirc˜ middotEgrave - 1821 OıˆIgravemiddot-OacuteEgraveIcirclsaquo Icirc˘UacuteEgravemiddotUacutemacrrsaquomiddot

1750-1820 iexclAcircOcircAcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircfi˜centEgravemiddotEcircˆUgraveEgraveUcircIgravefi˜OEgraveIcircOcircOacuteOcircIgraveEgraveIcirclsaquo middotIcircIgravelsaquo AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcirclsaquo˜ UgraveiquestIacuteEuml˜

1821 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquest-UcircUgravemiddotUcircEuml

O AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveUcircIgravefi˜ middotfi Ugravemiddot IgravecurrenUcircmiddot UgraveOcirc˘18Ocirc˘ middotEgrave currenˆ˜ UgraveEgrave˜ middotUacutemacrcurren˜ UgraveOcirc˘ 19Ocirc˘ middotEgrave

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 50

51

bull Ορισμένοι κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις και κινή-θηκαν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία

Οι Φαναριώτεςbull Ήταν Έλληνες από παλιές αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν

στην Κωνσταντινούποληbull Ήταν μορφωμένοι (γνώριζαν ξένες γλώσσες έκαναν σπουδές στη

Δύση) και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκησηbull Τον 18ο αι διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες η-

γεμονίες μέχρι την έναρξη της ελληνικής επανάστασης

Οι προεστοίbull Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους

φόρους τους οποίους απέδιδαν στην οθωμανική διοίκηση bull Είχαν πολιτική εμπειρία μεγάλες περιουσίες και κάποια πολιτική επιρ-

ροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδεςbull Bελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση και ενδιαφέρονταν για τη

διάδοση των νεωτερικών ιδεών Για να το πετύχουν αυτό ίδρυανσχολεία τύπωναν βιβλία περιοδικά εφημερίδες και χορηγούσανυποτροφίες

Οι κλέφτες και οι αρματολοίbull Οι κλέφτες ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά είτε από δική

τους επιλογή είτε επειδή αναγκάζονταν bull Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό

αλλά και λόγω φόβου bull Οι κλέφτες θεωρήθηκαν πρότυπο ανυπότακτης στάσης και υμνήθη-

καν στα δημοτικά τραγούδια bull Οι αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική

διοίκηση για την τήρηση της τάξης

Οι αγρότεςbull Ξεπερνούσαν το 80 του πληθυσμού Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιω-

τικά (τσιφλίκια) κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους bull Η ζωή τους ήταν δύσκολη και στερημένη

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και στη ναυτιλίαbull Με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου οι απασχο-

λούμενοι στις δραστηριότητες αυτές ολοένα και αυξάνονταν

Κινήματα εεναντίον ττης οοθωμανικής κκυριαρχίας

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Έλληνες έστρεψαν τις ελπίδες τους γιααπελευθέρωση στη Ρωσία Η Ρωσία είχε κοινά με τους Έλληνες συμφέ-ροντα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ήταν ομόδοξη

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 51

52 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση στην Πελοπόν-νησο Το κίνημα (Oρλοφικά) απέτυχε και η επανάσταση καταπνίγηκεεπειδήbull Η κινητοποίηση των Ελλήνων δεν ήταν η απαιτούμενηbull Οι Ρώσοι επικεφαλής των οποίων ήταν οι αδερφοί Oρλόφ συμμετεί-

χαν με μικρό αριθμό πολεμικών πλοίων Παρόμοια τύχη είχε και μία άλλη απόπειρα της Ρωσίας να ξεσηκώσει τους

Έλληνες Ο Λάμπρος Κατσώνης απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας προ-σπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου

Οι Σουλιώτες τέλος συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνωναλλά το 1803 υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους

Ο ΝΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός

Ο ελληνισμός μέσω αρχικά των παροικιών ήρθε σε επαφή με τις ιδέεςτου Διαφωτισμού Οι έμποροι και οι Έλληνες ταξιδιώτες έγιναν οι φορείςδιάδοσης αυτών των ιδεών στον ελληνικό χώρο Η εκπαίδευση συνδέ-θηκε με τον αγώνα για την ελευθερία

Προσδιορισμός ττου ΝΝεοελληνικού ΔΔιαφωτισμού

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν ένα κίνημα που επιδίωκε τη διάδοσητων διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογικήπροετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας

Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρ-χικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνι-σμού (Σμύρνη Γιάννενα Χίος)

Κύριες ιιδέες ττων ΕΕλλήνων δδιαφωτιστών

Οι Έλληνες διαφωτιστές θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τονσυνέδεσαν με τον αγώνα για ελευθερία

Πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις θετικές επιστήμεςνα γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και να υπηρετεί την προοπτική του αγώναγια ελευθερία

Η ααντίδραση σστις ιιδέες ττου δδιαφωτισμού

Όλες οι θέσεις των Ελλήνων διαφωτιστών δεν ήταν καθολικά αποδεκτέςΣυντηρητικοί λόγιοι που συνδέονταν με την εκκλησία απέρριπταν τις δια-φωτιστικές ιδέες και θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση έπρεπε να βασίζεταιπάνω σε εκκλησιαστικά κείμενα και σε αρχαΐζουσα γλώσσα

Οι κκυριότεροι εεκπρόσωποι ττου ννεοελληνικού δδιαφωτισμού

Ανάμεσα στους λόγιους διαφωτιστές που ξεχώρισαν ήταν Ο Ρήγας ΒΒελεστινλής Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρα-

τίας που θα απλωνόταν σε όλη τη Bαλκανική και θα αντικαθιστούσε την

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 52

53

Οθωμανική Aυτοκρατορία Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήτανέντονα επηρεασμένο από τις ριζοσπαστικές ιδέες των Γάλλων Iακωβί-νων Ο Ρήγας πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του

Ο Αδαμάντιος ΚΚοραής Θεωρούσε ότι οι Έλληνες θα πρέπει πρώτα ναμορφωθούν για να κερδίσουν την ελευθερία τους Όσον αφορά τη γλώσ-σα δεν αποδεχόταν την αρχαΐζουσα αλλά ούτε και αυτούσια τη δημοτι-κή από την οποία θεωρούσε ότι έπρεπε να αφαιρεθούν κάποιες λαϊκέςκαι ξένες λέξεις

Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήτανbull Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας που προέτρεπε

τους Έλληνες να αγωνιστούν μόνοι τους για την ελευθερία τους bull Ο Ιώσηπος ΜΜοισιόδακας και ο Δημήτριος ΚΚαταρτζής που ήταν θερ-

μοί υποστηρικτές της λαϊκής γλώσσαςbull Ο Κωνσταντίνος ΚΚούμας που εισήγαγε νέες μεθόδους στη διδασκαλίαbull Ο Θεόφιλος ΚΚαΐρης που ήταν οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών της

γαλλικής επανάστασης

1770 Τα Ορλοφικά επανάσταση των Ελλήνων εναντίον των Οθω-μανών με την παρακίνηση των αδελφών Ορλόφ στρατηγώντης Ρωσίας

1774 Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας1788 Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη με 10 πλοία κάνει επιχει-

ρήσεις στο Αιγαίο και στα παράλια της Μικράς Ασίας έωςτην Κύπρο και την Αίγυπτο

1789-1804 Αγώνες Σουλιωτών εναντίον Αλή πασά των Ιωαννίνων1797-1815 Ναπολεόντειοι πόλεμοι1750-1821 Νεοελληνικός Διαφωτισμός1821 Έναρξη ελληνικής επανάστασης

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα εερμηνεύσετε ττην κκυριαρ-χία ττης εελληνικής γγλώσσας σστα ΒΒαλκάνια μμετά ττα μμέσα ττου 118ου ααιώνα

Ο βαλκανικός χώρος στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν ένας χώρος πολιτιστι-κού συγκρητισμού και συγχρωτισμού ανθρώπων με διαφορετική θρησκείαγλώσσα και κουλτούρα Οι εθνικισμοί δεν είχαν ακόμη αναδυθεί ώστε ναδιαχωρίσουν τον χώρο σε ομοιογενή γλωσσικά θρησκευτικά ή άλλα σύνολαμε αδιαπέραστα μεταξύ τους σύνορα Ταξιδιώτες πλανόδιοι έμποροι νέοιάνθρωποι που αναζητούσαν καλύτερες ευκαιρίες για μόρφωση και δουλειάλόγιοι τυχοδιώκτες και άλλοι διακινούνταν ελεύθερα από πόλη σε πόληεπικοινωνούσαν αντάλλασσαν ιδέες και προϊόντα Πρωταγωνιστές σε αυτήτην αδιάκοπη μετακίνηση ανθρώπων εμπορευμάτων και ιδεών ήταν οι έμπο-

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 53

54 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ροι οι πραματευτές και οι ναυτικοί Ανάμεσα σε αυτούς οι πιο δραστήριοικαι οι πιο επιτυχημένοι ήταν οι Έλληνες οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στοέπακρο τις ευνοϊκές συγκυρίες της εποχής τους1 για να πλουτίσουν και ναπροκόψουν Έτσι η γλώσσα τους έγινε η κυρίαρχη γλώσσα του εμπορίουκαι κατrsquo επέκταση η lingua franca2 της εποχής Όπως μαρτυρεί και η πηγή ηελληνική γλώσσα ήταν κυρίαρχη και χρησιμοποιούνταν από όλους ανεξάρ-τητα από την εθνική τους προέλευση καθώς ήταν ένα βασικό laquoεργαλείοraquoτης δουλειάς (του εμπόρου) και της καθημερινότητας

2 NNα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ννα ππαρουσιάσετε ττις μμεταβολές ππου έέφερε οοΝεοελληνικός ΔΔιαφωτισμός σστην εεκπαιδευτική ππραγματικότητα ττου εελληνισμού

Το κίνημα του Nεοελληνι-κού Διαφωτισμού έδινε με-γάλη σημασία στην εκπαι-δευτική αναγέννηση του ελ-ληνισμού Κύριοι φορείς τωνιδεών του Νεοελληνικού Δια-φωτισμού υπήρξαν οι έμπο-ροι των παροικιών οι οποί-οι δεν περιορίστηκαν στιςοικονομικές τους δραστη-ριότητες αλλά ίδρυσαν τυ-πογραφεία και σχολεία γιανα προωθήσουν τις νεωτε-ρικές ιδέες που από νωρίςείχαν ασπαστεί Αποτέλεσμααυτής της πνευματικής δρα-στηριότητας της αστικής τά-ξης ήταν να χάσει η εκκλη-σία το μονοπώλιο που είχεως τότε στην εκπαίδευσηκαι να διαμορφωθεί ένα δια-φορετικό πρόγραμμα μάθη-σης οι θετικές επιστήμες και η λογική άρχισαν σιγά σιγά να παίρνουν τηθέση των εκκλησιαστικών κειμένων Η πηγή 2 μας δίνει ακόμα μία διάστασητης νέας πραγματικότητας στην παιδεία η χορήγηση υποτροφιών έδωσετην ευκαιρία μόρφωσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα Με τα κληροδο-τήματα των πλούσιων εμπόρων νέοι άνθρωποι κατάφεραν να σπουδάσουνστα καλύτερα πανεπιστήμια της Ευρώπης Αυτοί οι νέοι γαλουχημένοι με

1 Τους ναπολεόντειους πολέμους και τη ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774)2 Ως lingua franca ορίζεται κάθε γλώσσα που χρησιμοποιείται ευρέως από όλους και όχι μόνο από τον πλη-θυσμό που την έχει ως μητρική Τέτοια είναι συνήθως η γλώσσα του πιο ανεπτυγμένου οικονομικά ή πολιτι-στικά έθνους Η lingua franca χρησιμοποιείται κυρίως για εμπορικούς ή διπλωματικούς σκοπούς Ο όροςχρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Άραβες οι οποίοι ονόμασαν έτσι όλες τις ρωμανικές γλώσσες (αυτές πουπροέκυψαν από τα λατινικά) και ειδικά την ιταλική καθώς οι Άραβες αποκαλούσαν laquoΦράγκουςraquo όλους τουςλαούς της δυτικής Ευρώπης

Παραϊστορικά

Η παρακάτω ιστορία δείχνει τη μεγάλη επιρ-ροή του γαλλικού διαφωτισμού στην Ελλάδακαι θέτει σε αμφισβήτηση τις γενικεύσεις περίαμάθειας των Ελλήνων και ειδικά των μοναχώνlaquoΜόλις το καράβι μου άραξε βιάστηκα να βγωστη στεριά για να πάω στο μοναστήρι Δεν μπο-ρούσα να προβλέψω τη συνάντηση που έναλεπτό αργότερα θα προκαλούσε το ενδιαφέρονκαι την περιέργειά μου Προχωρούσα προς τοβουνό όταν αντιλήφθηκα έναν καλόγερο πουκατέβαινε από κει Ήρθε βιαστικά προς το μέ-ρος μου με ρώτησε στα ιταλικά από ποιον τό-πο είμαι από πού ερχόμουν τι είχε συμβεί στηνΕυρώπη εδώ και επτά χρόνια που είχε να αράξεικαράβι σε αυτά τα βράχια Μόλις έμαθε πωςείμαι Γάλλος πείτε μου φώναξε ο Βολτέροςζει ακόμηraquo Αφήγηση του Choiseul-Gouffier ενός Γάλλουταξιδευτή στην Πάτμο το 1776 (πηγή ΚΘΔημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα1993 σελ 145)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 54

55

νέες ιδέες επάνδρωσαν τα σχολεία στις παροικίες και στον ελληνικό χώροκαι διέδωσαν περαιτέρω τις ιδέες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού προετοι-μάζοντας έτσι την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων

3 AAφού μμελετήσετε ξξανά ττη ΔΔιακήρυξη ττων δδικαιωμάτων ττου αανθρώπου κκαιτου ππολίτη ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11) ννα ααναζητήσετεεπιδράσεις ττης σστις ππολιτικές ααπόψεις ττου ΡΡήγα όόπως ααυτές δδιατυπώνονταιστην ππηγή 33

Ο Ρήγας επηρεάστηκε έντονα από τις ιδέες του Διαφωτισμού και ιδιαίτερααπό τη ριζοσπαστική του φάση Μέσω του εθνομάρτυρα έφτασε ο απόηχοςτης γαλλικής επανάστασης στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο Η σύ-γκριση του έργου του της Νέας Πολιτικής Διοίκησης με τη Διακήρυξη τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη είναι διαφωτιστική Στη Νέα Πο-λιτική Διοίκηση συναντάμε εκφράσεις που μας θυμίζουν τη γαλλική Διακή-ρυξη φυσικά δικαιώματα ισότητα ελευθερία προστασία περιουσίας Οιπολιτικές θέσεις του Ρήγα γενικότερα απηχούν τα συντάγματα της γαλλι-κής επανάστασης

Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ρήγα όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και ελεύ-θεροι ενώ ο καθένας έχει δικαίωμα να νιώθει ασφάλεια για τη ζωή του καινα προστατεύεται η προσωπική του περιουσία Πρόκειται για τις ιδέες τουΛοκ laquoφιλτραρισμένεςraquo μέσα από τη γαλλική επανάσταση Ακόμα παρατη-ρούμε τη ριζοσπαστική για την εποχή φράση ότι όλοι οι άνθρωποι χριστια-νοί και Τούρκοι είναι ίσοι Και σε άλλο κείμενο ο Ρήγας έγραφε ότι ο σουλ-τάνος είναι ο δυνάστης όχι μόνο των Ελλήνων και των άλλων λαών πουκατέκτησε και κρατάει με τη βία αλλά δυνάστης και του ίδιου του λαούτου3 laquoνα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν και Χριστιανούςκαι Τούρκους σκληρά τους τυραννούνraquo4 Στη σκέψη του εθνομάρτυρα οσουλτάνος είναι ο κοινός εχθρός όλων των ραγιάδων ο κοινός δυνάστηςόλων των υποδούλων Σημαντικό είναι επίσης ότι το σύνταγμα του Ρήγαόπως και η γαλλική διακήρυξη δεν αναφέρεται σε κάποιο ιδιαίτερο έθνοςστο οποίο πρέπει να ισχύουν τα δικαιώματα αυτά καθώς πρόκειται γιαδικαιώματα πανανθρώπινα

Eικόνα 1 Το λλιμάνι ττης ΧΧίου έένα ααπό ττα κκύρια εεμπορικά κκέντρα ττουελληνισμού κκατά ττην ππροεπαναστατική εεποχή

Η ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου ωφελήθηκε από τη διεθνή πολιτικήσυγκυρία είτε αυτή είχε να κάνει με πολέμους (λχ Επταετής πόλεμος [1756-1763] Ναπολεόντειοι πόλεμοι) είτε με διπλωματικές ενέργειες (συνθήκη Κιου-τσούκ Καϊναρτζή) Σε μερικά νησιά σημειώθηκε ιδιαίτερη επίδοση στη ναυτι-λία όπως στα Ψαρά στις Σπέτσες και στην Ύδρα αλλά υπήρχαν και άλλα

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

3 ΛΙ Βρανούσης Ρήγας Βελεστινλής Αθήνα 1963 βrsquo έκδ σελ 704 Ρήγας Θούριος 1796 στ 121-122

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 55

56 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

νησιά που επωφελήθηκαν από την άνοδο του εμπορίου όπως η Μύκονος ηΚάσος η Σαντορίνη η Σκόπελος και η Χίος Η Χίος όφειλε την ανάπτυξή τηςστη σπουδαία θέση της ήταν ο τελευταίος σταθμός των πλοίων που κατευθύ-νονταν προς την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη Υπολογίζεται ότι στα μέσατου 18ου αιώνα περίπου 150 ευρωπαϊκά πλοία περνούσαν κάθε χρόνο από τολιμάνι της5 Στο νησί άκμαζε η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων Επίσης δενείναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή η Χίος έγινε ένα από τα πιο σημαντικά πνευμα-τικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού

Eικόνα 2 ΚλέφτηςΟι κλέφτες υπήρξαν οι πρώτοι πυρήνες της αντίστασης του ελληνικού λαούΑποτελούσαν μαζί με τους αρματολούς την πρωταρχική και πάγια δύναμηκρούσης στην ηπειρωτική Ελλάδα Ο Μακρυγιάννης τούς αποκάλεσε laquoη μα-γιά της λευτεριάςraquo Ένας σύγχρονος ιστορικός6 έγραψε ότι οι κλέφτες απο-τέλεσαν τη διαρκή εκδήλωση της πρωτόγονης επανάστασης στην εποχήτης οθωμανικής κυριαρχίας Οι κλέφτες και οι αρματολοί έγιναν τα στελέχητου ελληνικού επαναστατικού στρατού καθοδήγησαν και οργάνωσαν τιςμάζες των χωρικών κατά του Οθωμανού κατακτητή

Eικόνα 3 Ο ΡΡήγας κκαι οο ΚΚοραής αανασηκώνουν ττην ΕΕλλάδαΟ Ρήγας7 και ο Αδαμάντιος Κοραής είναι οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι τουΝεοελληνικού Διαφωτισμού Η ιδιαίτερα τιμητική θέση τους στην πνευμα-τική ιστορία του ελληνισμού απεικονίζεται παραστατικά στον ζωγραφικό πί-νακα που τους δείχνει να ανασηκώνουν την πληγωμένη Ελλάδα μέσα από ταερείπια Είναι οι δύο πνευματικοί ηγέτες που αφυπνίζουν την Ελλάδα και τηνοδηγούν στην αναγέννηση

Παράθεμα 1 Oι ΈΈλληνες κκυριαρχούν σστο εεμπόριο ττης ΒΒαλκανικήςΤον 18ο αιώνα οι ορθόδοξοι έμποροι των Βαλκανίων συγκροτούν μία τάξηοικονομικά ισχυρή και πολυάριθμη Η τάξη αυτή ελέγχει το εμπόριο τηςΟυγγαρίας της νότιας Ρωσίας και της ανατολικής Μεσογείου Στη μελέτητου ο Traian Stoianovich (της οποίας απόσπασμα παρατίθεται ως πηγή 1)στην κατηγορία του ορθόδοξου εμπόρου των Βαλκανίων κατατάσσει α)τον Έλληνα έμπορο της Κωνσταντινούπολης της Θεσσαλίας και της Σμύρ-νης β) τον Έλληνα και Αλβανό ορθόδοξο ναυτικό και φορτωτή των νησιώντου Αιγαίου γ) τον Έλληνα τον Βλάχο και τον Σλάβο αγωγιάτη και πρά-κτορα αποστολών στην Ήπειρο στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία δ) τονΈλληνα και τον Βούλγαρο έμπορο της ανατολικής Ροδόπης κά8 Είναιφανερή λοιπόν η κυρίαρχη θέση του Έλληνα στο εμπόριο της Βαλκανικής

5 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 2246 Βλέπε Σπύρος Ασδραχάς Ελληνική Κοινωνία και Οικονομία ιη΄ και ιθ΄ αι εκδ Νεοελληνικά ΜελετήματαΕρμής 1988 σελ 231-2527 Ψευδώνυμο του Αντώνιου Κυριαζή (1755-1798)8 Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή των βαλκα-νικών χωρών 1979 σελ 289

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 56

57

Η κυριότερη ενασχόληση των εμπόρων των Βαλκανίων ήταν το εισαγωγικόκαι το εξαγωγικό εμπόριο της Oθωμανικής αυτοκρατορίας (Bλ και την απά-ντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 2 Παροικιακός εελληνισμός εεκπαίδευση κκαι ννεοτερικές ιιδέεςΟι παροικίες9 δημιουργήθηκαν με την εγκατάσταση αρχικά μεμονωμένωνατόμων ή και μικρών ομάδων σε αστικές κυρίως περιοχές εκτός του ελλαδι-κού χώρου Οι περιοχές αυτές ήταν κόμβοι εμπορίου Αν εξαιρέσει κανείςτους λογίους που κινούνται στους χώρους αυτούς αδιάκοπα (από τουςπρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας) ο έμπορος και ο πραματευ-τής είναι ο τύπος ανθρώπου που συνήθως συναντά κανείς στις παροικίεςΜε την πάροδο του χρόνου οι παροδικές εγκαταστάσεις των μετακινούμε-νων εμπόρων κατέληξαν στη συγκρότηση οργανωμένων κοινοτήτων Οι ορ-γανωμένες κοινότητες ίδρυσαν ναούς και σχολεία και ανέπτυξαν δεσμούςαλληλεγγύης μεταξύ των μελών τους Η ίδρυση του ναού και η συγκρότησητης κοινότητας ήταν δυνατές χάρη στα προνόμια (privilegi) που αποκτούσανοι πάροικοι εκ μέρους των αρχών υποδοχής τους Η πολιτική αυτή των προ-νομίων αποσκοπούσε στην προσέλκυση ξένων έμπειρων εμπόρων10 Μετα-κινούμενοι έμποροι στην αρχή άφηναν τους τόπους καταγωγής τους για ναμεταφέρουν τα εμπορεύματά τους στην Ευρώπη να μετάσχουν στα κατάτόπους πανηγύρια και τις αγορές και βαθμιαία εγκαθίσταντο στις νέες πό-λεις φιλοξενίας τους Ίδρυσαν εμπορικά καταστήματα ή επέκτειναν τις οικο-γενειακές εμπορικές επιχειρήσεις τους συνδέοντας οικονομικά τους τό-πους της νέας εγκατάστασής τους με εκείνους της αφετηρίας τους Έμπο-ροι ασφαλιστές πλοιοκτήτες τραπεζίτες ήταν οι πάροικοι που θα επάν-δρωναν τις ακμαίες παροικίες των αρχών του 19ου αιώνα και θα διαμόρφω-ναν την ελληνική αστική τάξη μέσα και έξω από τον ελλαδικό χώρο Οι ελλη-νικές παροικίες της Δύσης όπως ωραία σημειώνει ο ΚΘ Δημαράς laquoχρησί-μευσαν για κεραίες του ελληνισμού μεταφέροντας και αυτές στον ελληνικόχώρο το πνεύμα της δυτικής ελευθεροφροσύνηςraquo11 (Bλέπε και την απάντη-ση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου)

Παράθεμα 3 H laquolaquoNέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησιςraquo ττο σσύνταγμα ττου PPήγα ((1797)Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 H μμόρφωση θθα φφέρει ττους ΈΈλληνες ππιο κκοντά σστην εελευ-θερία

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

9 Ο όρος laquoπαροικίεςraquo κρίνεται περισσότερο κατάλληλος για να χαρακτηρίσει το ιστορικό φαινόμενο σε αντί-θεση προς άλλους όπως laquoαπόδημος ελληνισμόςraquo (περισσότερο σύγχρονος όρος) και laquoελληνισμός της δια-σποράςraquo (δηλώνει το φαινόμενο διαχρονικά αλλά είναι και ιδεολογικά φορτισμένος)10 Βλέπε wwwfhwgrprojectsmigration11 ΚΘ Δημαράς Νεοελληνικός Διαφωτισμός Αθήνα 1993 εκδ Ερμής σελ 13

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 57

58 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Φαναριώτες Αντίθετα προς ότι πιστεύεται γενικά πολύ λίγοι Φαναριώτεςκατάγονταν από την παλιά βυζαντινή αριστοκρατία Οι περισσότεροιήταν πλούσιοι που είχαν αποκτήσει τις περιουσίες τους σαν έμποροι καιπλανόδιοι πωλητές στο Αιγαίο στις ηγεμονίες του Δούναβη στη ΜαύρηΘάλασσα και βέβαια στην Κωνσταντινούπολη Μετά τον πλουτισμό τουςπολλοί εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να κάνουνπολιτικές επαφές και φιλίες ώστε να παγιώσουν την οικονομική τουςδύναμη12 Οι Φαναριώτες ήταν μέλη της διοικητικής και κοινωνικής αρι-στοκρατίας κάτοχοι της δυτικοευρωπαϊκής παιδείας και υψηλών θέσεωνστον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό

laquoπρώτον ττο ννα εείμεθα όόλοι ΊΊσοιraquo ΡΡήγας Νέα ΠΠολιτική ΔΔιοίκησις Για τηνισότητα μιλάει με κάθε τρόπο στα γραπτά του ο Ρήγας ακόμα και ότανανθολογεί κείμενα από ξένους συγγραφείς Στο πρώτο βιβλίο που εκδί-δει το 1790 μια συλλογή έξι διηγημάτων μεταφρασμένων και διασκευα-σμένων από τα γαλλικά που τιτλοφορείται Σχολείον των ντελικάτων ερα-στών διαβάζουμε laquoείμαι βέβαιος πως όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικά ισό-τιμοι πλην καθώς το ηξεύρετε και ο ίδιος είναι εις τον κόσμον κάποιεςπρόληψες το παν ήθελε είναι εις μεγάλην ευτυχίαν ανίσως και έλειπαναυτές από την μέσην και αν άφηναν τον ορθόν λόγον να διοική τα ανθρώ-πιναraquo13 Τα κείμενα του Σχολείου διαπνέονται από έναν ηθικό φιλελευθε-ρισμό και θίγουν το βασικό θέμα της αδελφότητας και της ισότητας τωνανθρώπων laquoοι άνθρωποι είναι φυσικά όλοι ισότιμοι και αναμεταξύ ειςτους τιμημένους δεν είναι μεγάλος και μικρόςraquo14

Τα ΟΟρλοφικά H εξέγερση των Eλλήνων το 1770 εντάσσεται στο πλαίσιο τουρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774 που διεξήγαγε η Aικατερίνη Brsquoεπιδιώκοντας τα πάγια αιτήματα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικήςέλεγχο των βόρειων παραλίων της Mαύρης Θάλασσας και έξοδο στοAιγαίο Ακολουθώντας την πολιτική του Μεγάλου Πέτρου εμφανίστηκεως προστάτης των χριστιανών των Bαλκανίων δίνοντας στον πόλεμομορφή σταυροφορίας της oρθοδοξίας κατά του ισλάμ Τα ρωσικά κη-ρύγματα βρήκαν πρόσφορο έδαφος στις ελληνικές χώρες Tην πρωτο-βουλία για την εξέγερση των Eλλήνων ανέλαβαν οι αδελφοί ΓρηγόριοςΑλέξιος και Θεόδωρος Oρλόφ Eμπνευστής του σχεδίου της ναυτικήςεκστρατείας στη Mεσόγειο ήταν πιθανότατα ένας Έλληνας ο ΓεώργιοςΠαπάζωλης Οι αδελφοί Oρλόφ έφτασαν στην Ιταλία απ όπου άρχισαντις διαπραγματεύσεις με τους Mανιάτες ενώ στον ελληνικό χώρο άρχι-σαν επαναστατικές προετοιμασίες Τον Φεβρουάριο του 1770 μια μικρήμοίρα ρωσικών πλοίων υπό τον Θεόδωρο Oρλόφ κατέπλευσε στο λιμάνι

12 Βλέπε Tr Stoianovich laquoΟ κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμποροςraquo (1960) στο Οικονομική δομή τωνβαλκανικών χωρών 1979 σελ 30713 Ρήγας Σχολείον των ντελικάτων εραστών (1790) Εστία ΝΕΒ 1994 σελ 3214 Σχολείον των ντελικάτων εραστών όπ π σελ 187

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 58

59

του Bιτύλου Ο αριθμός των ρωσικών πλοίων όμως ήταν μικρός και ο αρ-χικός ενθουσιασμός των Ελλήνων έδωσε τη θέση του στην απογοή-τευση Oι Έλληνες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στις ρωσικές υποσχέ-σεις και πολύ λίγοι δέχτηκαν να στρατολογηθούν καθώς έβλεπαν ότι ηεπέμβαση της Pωσίας ήταν απλά μια κίνηση αντιπερισπασμού Όπωςέχει εύστοχα ειπωθεί η εξέγερση του 1770 στηρίχτηκε σε μια παρεξή-γηση Oι Pώσοι θεωρούσαν ότι θα νικήσουν με ελληνικές δυνάμεις ενώοι ΄Eλληνες περίμεναν ότι θα νικήσουν με τις ρωσικές

Τσιφλίκια Βασικό μέσο παραγωγής στην Oθωμανική Aυτοκρατορία είναι ηγη η οποία χωρίζεται σε μεγάλες γαιοκτησίες αλλά και σε μικρούς ελεύ-θερους κλήρους Υπάρχει ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος που έχειτην ψιλή κυριότητα όλης της γης την οποία εκχωρεί για εκμετάλλευσησε πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους Αυτοί είχαν το δικαίω-μα να εισπράττουν τη γαιοπρόσοδο είτε σε είδος είτε και κυρίως με τημορφή φόρου Τα δικαιώματά τους αυτά απέρρεαν από τη στρατιωτικήυπηρεσία που πρόσφεραν στον σουλτάνο ήταν δηλαδή φεουδάρχες-πο-λεμιστές Το τσιφλίκι αποτελεί μία από τις μορφές με τις οποίες εκδηλώ-νεται η μεγάλη φεουδαλική γαιοκτησία στην Οθωμανική Αυτοκρατορίακαι έχει κληρονομικό χαρακτήρα Η παρακμή του οθωμανικού κράτουςαπό τα μέσα του 17ου αιώνα και η ενίσχυση των τοπικών αρχόντων πουκατέληξαν να είναι οι ιδιοκτήτες και κληρονόμοι μεγάλων αγροτικών εκ-τάσεων των τσιφλικιών είχε αρνητικές συνέπειες εκτός από την κεντρι-κή διοίκηση και στους χωρικούς Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης ασκούσαν κα-ταπιεστική εξουσία στους χωρικούς από τους οποίους απαιτούσαν όλοκαι περισσότερες αγγαρείες και όλο και μεγαλύτερες εισφορές

Γύρω σστις ααρχές ττου 118ου ααιώνα οοι ΈΈλληνες σστράφηκαν σστη ΡΡωσία Η Ρω-σία ως ομόδοξος (ορθόδοξη) χώρα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλοστις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο ήδη από τις αρχές του 18ου αιώναΣτα τέλη του 17ου αιώνα τσάρος της Ρωσίας έγινε ο Μέγας Πέτρος και ηΡωσία μπήκε σε μια νέα εποχή που χαρακτηριζόταν από την έξοδό τηςαπό την απομόνωση και την είσοδό της στα ευρωπαϊκά ζητήματα ΟΜέγας Πέτρος άνοιξε τον δρόμο της Ρωσίας προς τη δύση και τον εκ-συγχρονισμό Εμπόδιο στη διέξοδο της Ρωσίας προς τη δύση και το νότοήταν η όμορή της Oθωμανική Aυτοκρατορία και έτσι ο Μέγας Πέτροςεγκαινίασε για τη Ρωσία μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις εναντίοντων Οθωμανών Την ίδια επιθετική πολιτική έναντι των Οθωμανών θα συ-νεχίσουν αργότερα και άλλοι τσάροι όπως η Μεγάλη Αικατερίνη Brsquo (τέλη18ου αι) και ο Νικόλαος ο Βrsquo (μέσα 19ου αι) Οι στόχοι της εξωτερικήςπολιτικής της Ρωσίας θα παραμείνουν σταθεροί τουλάχιστον μέχρι καιτον Αrsquo Παγκόσμιο πόλεμο ο έλεγχος των βόρειων παραλίων του Eύξει-νου Πόντου και η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο αρχικά και ευρύτεραστη Μεσόγειο Αυτοί ακριβώς οι στόχοι ήταν που έφεραν τη Ρωσία σεάμεση σύγκρουση με την αυτοκρατορία του σουλτάνου H προστασίατων ορθοδόξων της αυτοκρατορίας αποτέλεσε αφορμή επανειλημμένων

ENOTHTA 5

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 59

60 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

αναμείξεων του ρωσικού παράγοντα στα εσωτερικά του οθωμανικούκράτους Οι Έλληνες και οι άλλοι χριστιανοί των Βαλκανίων ήταν τόσοδεκτικοί στη ρωσική προπαγάνδα ώστε δεν άργησαν να κυκλοφορήσουνθρύλοι και προφητείες H πιο διαδεδομένη ήταν εκείνη που μιλούσε γιαένα laquoχρυσό γένοςraquo (ξανθό γένος) δηλαδή τους Ρώσους που θα κατέ-στρεφε την Oθωμανική Aυτοκρατορία

H σσυνθήκη ττου KKιουτσούκ KKαϊναρτζή κκαι οοι σσυνέπειές ττης σστους ΈΈλληνες Oπόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας του 1768-1774 τερματίστηκε με τησυνθήκη του Kιουτσούκ Kαϊναρτζή (21 Ιουλίου 1774) H συνθήκη αυτή α-ποτέλεσε λαμπρή επιτυχία της ρωσικής διπλωματίας α) η Ρωσία επέκτει-νε την κυριαρχία της στις βόρειες ακτές του Eύξεινου Πόντου β) εξα-σφάλισε εμπορικά προνόμια και πολιτική επιρροή στις παραδουνάβιεςηγεμονίες γ) απέκτησε το δικαίωμα της προστασίας των ορθόδοξων υ-πηκόων του σουλτάνου κάτι που αποτελούσε άλλοθι για τις επεμβάσειςτης Ρωσίας στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Hσυνθήκη όμως αυτή αποδείχτηκε ιδιαίτερα επωφελής και για τους Έλλη-νες καθώς προέβλεπε την αμνήστευση όλων όσοι πήραν μέρος στον πό-λεμο και την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις οθωμανικές θάλασσες όσων πλοί-ων έφεραν τη ρωσική σημαία Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέ-σεις για οικονομική ανάπτυξη και ελεύθερη κίνηση των υποδούλων εξα-σφάλιση προνομίων και απόκτηση πολύτιμης ναυτικής πείρας

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 60

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου τηςΒιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις

Πολιτικές δδιεκδικήσεις

Οι λαοί της Ευρώπης διεκδικούσαν σύνταγμα κοινοβουλευτικούς θε-σμούς αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων

Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματαbull Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί φιλελεύθεροι ευγενείς)

ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα σε όσους διέ-θεταν κάποια περιουσία

bull Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί διανοούμενοι) ήθελαν α-βασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους τους ενήλι-κους άνδρες και προστασία των αδύναμων κοινωνικών ομάδων

bull Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι εργάτες) ήθελαν κοινωνική και οικο-νομική ισότητα

Eθνικές δδιεκδικήσεις κκαι ηη ααρχή ττων εεθνοτήτων

Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικέςδιεκδικήσεις καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δε διέθεταν και αντί-στοιχο κράτος επειδήbull Ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή Οθωμα-

νική)bull Ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό ιταλικό πολωνικό

έθνος)

6Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜ πAcircUacutelsaquo trade˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot IcircmiddotUgraveiquest EcircEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteˆOacute IcircEgraveOacuteEumlIgraveiquest-UgraveˆOacute

1820-1821 bullAcircUcircOcircDaggerOacute AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜ UcircUgraveEumlOacute πUcircmiddotOacutersaquomiddot UgraveEumlOacuteπUgravemiddotIumlrsaquomiddot IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute partIumlIumliquestpermilmiddot

1848 OEgrave IumlmiddotOcircrsaquo AcircIacuteAcircAacuteAcircrsaquoUacuteOcirc-OacuteUgravemiddotEgrave IcircmiddotEgrave iquestIumlEgrave

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircEgraveOacutelsaquoIgravemiddotUgravemiddot UgraveˆOacuteAcircUgraveOgraveOacute 1820-1821 UcircUgraveEumlOacute part˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 61

Αρχή των εθνοτήτων η επιδίωξη να συγκεντρωθούν και να ιδρύσουν όλοιοι ομοεθνείς ένα κράτος Τα όρια του κράτους πρέπει να συμπίπτουν μετα όρια του έθνους Πληθυσμοί έθνους διαφορετικού από εκείνο πουαποτελεί την πλειονότητα των κατοίκων ενός κράτους έχουν το δικαίωμανα αποσχιστούν Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει απόbull Tη γαλλική επανάσταση Αναγνώρισε το έθνος ως πηγή όλων των

εξουσιών σε μια πολιτεία Το μέλλον των λαών θα πρέπει να καθορί-ζεται από την ίδια τη βούλησή τους (γενική βούληση) και όχι απόαυτήν του ηγεμόνα

bull Tην αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στον γερμανικό χώροΓερμανοί φιλόσοφοι διακήρυξαν την ανάγκη της επιστροφής στις πα-ραδόσεις και ότι το έθνος ήταν μια διαχρονική κοινότητα Φίχτε βα-σισμένη σε τρία στοιχεία α) την ιστορία (ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που πιστοποιεί τηνκοινή προέλευση των μελών του έθνους) β) τη γλώσσα (εύρεση των αρχέγονων μορφών της και υπεράσπισήτης) γ) τη θρησκεία (μεγάλη η σημασία της όταν ο κυρίαρχος ήταν αλλό-θρησκος όπως στα Βαλκάνια)

Oι εθνικές και πολιτικές διεκδικήσεις στην Eυρώπη μετά το συνέδριο τηςBιέννης (1815-1848) γέννησαν τρία μεγάλα επαναστατικά κινήματαbull 1820-1821 επαναστάσεις στη νότια μεσογειακή Ευρώπη (Iσπανία Iτα-

λία Eλλάδα)bull 1830 και 1848 επαναστάσεις σε δυτική και ανατολική Ευρώπη15

Οι εεπαναστάσεις ττων εετών 1820-1821

Η εεπανάσταση σστην ΙΙσπανία ((1820) Ξέσπασε εναντίον του αυταρχικού

βασιλιά Φερδινάνδου Ζrsquo με αίτηματην επαναφορά του συντάγματοςτου 1812 (του Ναπολέοντα)

Αποτελέσματα Eμφύλιος πόλεμοςκαι επέμβαση της Ιερής Συμμαχίας(γαλλικός στρατός) για την κατά-πνιξη της επανάστασηςbull Aπελευθερωτικές επαναστάσεις στη Λατινική Aμερική

Oι εεπαναστάσεις σστην ΙΙταλία ((1820-1821) Oργανώθηκαν από τους καρμπονάρους και στρέφονταν κατά της αυστρια-

κής κυριαρχίας Διεκδικούσαν όμως εκτός από εθνική ελευθερία και συ-νταγματικές μεταρρυθμίσεις

15 Βλέπε ενότητα 11

Παραϊστορικά

Η Ιερή Συμμαχία μολονότι καταδί-κασε την ελληνική επανάσταση στοπρώτο ξέσπασμά της (κίνημα τουΑλέξανδρου Υψηλάντη στον Πρού-θο) δεν παρενέβη για την ένοπληκαταστολή της Αυτό οφείλεται σεμεγάλο βαθμό στις ενέργειες τουτότε υπουργού Εξωτερικών τουτσάρου Ι Καποδίστρια

62 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 62

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Αποτελέσματαbull Eπέμβαση της Ιερής Συμμαχίας (αυστριακός στρατός) και καταστολή

της επανάστασηςbull H επανάσταση που ξέσπασε στο βασίλειο του Πεδεμοντίου (βορειο-

δυτική Iταλία) είχε την ίδια τύχη

Η εεπανάσταση σστην ΕΕλλάδα ((1821) Ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα που έμελλε να πετύχει Αποτελέσματα Oδήγησε στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κρά-

τους το 1830

1815 Τέλος του συνεδρίου της Βιέννης ndash Αποφάσεις 1815 Ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας (Ρωσία Αυστρία Πρωσία) με

στόχο την καταστολή κάθε επαναστατικής δραστηριότητας 1820 Επανάσταση στην Ισπανία κατά του αυταρχικού βασιλιά Φερ-

δινάνδου Ζrsquo και εμφύλιος πόλεμος1820-1821 Επανάσταση στην Ιταλία από καρμπονάρους κατά της αυ-

στριακής κατοχής1821 Επέμβαση αυστριακού στρατού στην Ιταλία και καταστολή

της επανάστασης Επανάσταση στην Ελλάδα (η μοναδική επιτυχημένη)

1823 Γαλλικός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην Ισπανίαμετά από απόφαση της Ιερής Συμμαχίας

1 ΟΟρισμένοι υυποστηρίζουν όότι ττα ιιστορικά γγεγονότα δδιαμορφώνονται ααπο-κλειστικά κκαι μμόνο ααπό ττη ββούληση ττων ιισχυρών ΟΟι ππολιτικές εεξελίξεις σστηνΕυρώπη ααμέσως μμετά ττο σσυνέδριο ττης ΒΒιέννης εεπιβεβαιώνουν ήή δδιαψεύ-δουν ααυτή ττην άάποψη NNα ττεκμηριώσετε ττη θθέση σσας

Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης έπεσαν σαν βαριά σκιά πάνω στηφιλελεύθερη Ευρώπη μετά τους ναπολεόντειους πολέμους Κάποιες ελπί-δες που είχε ενσπείρει η γαλλική επανάσταση για ισότητα ελευθερία καιαδελφοσύνη σε όλους τους λαούς της Ευρώπης που καταπιέζονταν απόαυταρχικά καθεστώτα ή και από αλλοεθνή ζυγό φαινόταν αρχικά ότι θαπαρέμεναν ουτοπία Όμως τελικά την ιστορία δεν τη διαμορφώνουν πάνταοι μεγάλοι ηγέτες και η βούληση των ισχυρών αλλά και η ορμητικότητα τωνμαζών Ο ρόλος της μάζας ως φορέα ιστορικής αλλαγής αναδείχθηκε γιαπρώτη φορά με τη γαλλική επανάσταση Τώρα λίγα χρόνια μετά την κατά-πνιξή της και το ξεπούλημα των ιδεών της από τους ισχυρούς (βλέπε ΙερήΣυμμαχία) οι λαοί της Ευρώπης ξεσηκώνονται και πάλι σε πανευρωπαϊκόεπίπεδο και διεκδικούν τα δικαιώματα που κατοχύρωσε στον χώρο των ιδε-

63ENOTHTA 6

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 63

64 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

ών ο Διαφωτισμός και έκανε πράξη τη γαλλική επανάσταση Επομένως οιπολιτικές εξελίξεις μετά το συνέδριο της Βιέννης διαψεύδουν την άποψη ότιη βούληση των ισχυρών είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση και την παγίω-ση μιας πολιτικής κατάστασης Οι πολιτικές εξελίξεις στη μεταναπολεόντειαΕυρώπη διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το βάρος της πίεσης πουάσκησαν τα κοινωνικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των λαών

2 ΝΝα μμελετήσετε ττις ππηγές 11α κκαι 11β ΚΚατόπιν ννα κκάνετε άάσκηση ((σε σσχήμα)άστρου ττοποθετώντας σστο κκέντρο ττην έέννοια laquolaquoέθνοςraquo

3 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα ααναφερθείτε σστη σσχέση ττων εεπαναστά-σεων ττων εετών 11820-1821 μμε ττη γγαλλική εεπανάσταση ττου 11789

Η γαλλική επανάσταση αποτέλεσε μία πολύ σημαντική καμπή στη νεότερηιστορία Έφερε στο προσκήνιο καινούριες ιδέες και έδωσε στους λαούς πρό-τυπα πολιτικής οργάνωσης και ιδεολογιών καθώς και αξίες για τις οποίεςμπορούσε και έπρεπε να αγωνιστεί Νέες έννοιες σχηματίζονται μέσα απότις ιδέες του διαφωτισμού και της γαλλικής επανάστασης έννοιες που ανα-φέρονται σε πολιτικά δικαιώματα κοινωνικά αγαθά και ιδεολογίες ελευθε-ρίας και ισότητας Κατά αυτό τον τρόπο η γαλλική επανάσταση αποτέλεσετο πρότυπο για τις κατοπινές επαναστάσεις υπήρξε η μητέρα των επανα-στάσεων αστικών και λαϊκών στον βαθμό που τα κινήματα αυτά διεκδικού-σαν τα ίδια αγαθά και πάλευαν για τις ίδιες ιδέες Τα μεταγενέστερα κινή-ματα λοιπόν άντλησαν από την πολιτική επιχειρηματολογία της γαλλικήςεπανάστασης και αναδύθηκαν στο προσκήνιο με βασικό στόχο να ολοκλη-ρώσουν ότι η γαλλική επανάσταση άφησε ανολοκλήρωτο

Euml iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ MazziniAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

ldquomiddotOacuteUgraveEgraveIcircAcircEgraveIgraveAcircOacuteEgraveIcircfi˜rdquo OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

H iquestOcircbdquoEuml UgraveOcirc˘ FichteAacuteEgravemiddot UgraveOcirc currenıOacuteOcirc˜

currenıOacuteOcirc˜

Tmiddot ldquoAcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquestrdquo UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Ugravemiddot AacuteOacutelsaquoUcircEgravemiddot UcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot

UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

sbquoOcirc˘IumlEumlUcircEgravemiddotUacutemacrEgraveIcircfi˜OcircUacuteEgraveUcircIgravefi˜ UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜

UcircEumlIgravemiddotUcircrsaquomiddot currenmacrAcircEgrave Euml Ucirc˘OacuteAcircrsaquopermilEumlUcircEumlUgraveEuml˜ middotUgraveUacutersaquopermilmiddot˜

Ucirc˘OacutecurrenOacuteˆUcircEuml middotOacuteıUacuteOgraveˆOacuteIumlfiAacuteˆ AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot˜ AacuteAcircˆAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot˜

EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜

OcircEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo UgraveOcirc˘ currenıOacuteOcirc˘˜ AcircrsaquoOacutemiddotEgrave permilAcircUcircIgraveOcircrsaquo Ecirc˘UcircEgraveIcircOcircrsaquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 64

KE

ΦA

ΛA

IO

2

65ENOTHTA 6

Eικόνα Καρμπονάροι οοδηγούνται σσιδηροδέσμιοι σσε δδίκη μμετά ττις ααπο-τυχημένες εεπαναστάσεις ττων εετών 11820-1821 σστην ΙΙταλία

Οι καρμπονάροι αγωνίστηκαν για τη δημιουργία μιας φιλελεύθερης και ενω-μένης Ιταλίας Έτσι ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τόσο πολιτικούςκαι κοινωνικούς εχθρούς από το εσωτερικό της χώρας τους την Ιταλία όσοκαι τα στρατεύματα των εξωτερικών εχθρών των δυνάμεων κατοχής (λχΑυστριακούς) Ο καρμποναρισμός συνδέεται επίσης με τον αντικληρικι-σμό γιrsquo αυτό και αντέδρασαν εναντίον τους τα πιο συντηρητικά στοιχεία τηςκαθολικής εκκλησίας

Παραθέματα 1α και 1β Δύο δδιαφορετικές ααντιλήψεις γγια ττο έέθνοςΟ εθνικισμός σύμφωνα με έναν έγκριτο μελετητή του φαινομένου τον ErnestGellner16 είναι μια πολιτική αρχή που υποστηρίζει την εναρμόνιση της πολι-τικής και της εθνικής οντότητας Βέβαια ο εθνικισμός μπορεί να υπάρχει καιως ένα συναίσθημα διάχυτο στα μέλη μιας κοινωνίας κυρίως όμως είναι έναπολιτικό κίνημα που προβάλλει την αρχή των εθνοτήτων μια θεωρία πολιτι-κής νομιμότητας η οποία απαιτεί τα εθνικά όρια να μη διαφέρουν από ταπολιτικά (ένα έθνος ndash ένα κράτος) Στο παράθεμα αναπτύσσονται δύο από-ψεις για το έθνος Η πρώτη του Ματσίνι αναδεικνύει την ιστορικότητα τηςέννοιας το γεγονός δηλαδή ότι πρόκειται για μια έννοια που δημιουργή-θηκε από την ιστορική εξέλιξη Πρόκειται για μια υποκειμενική θεώρηση τουέθνους η οποία παραπέμπει σε ένα βουλησιαρχικό ορισμό της έννοιας σεένα έθνος ανήκουν όσοι αισθάνονται μέλη του Η δεύτερη άποψη η οποίαεκφράζεται στο παράθεμα από τον Γερμανό ιδεαλιστή φιλόσοφο Φίχτε(Fichte) παρουσιάζει το έθνος ως α-χρονικό φαινόμενο ή καλύτερα ωςφυσικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών τις οποίες συνοδεύειπάντα Στην πραγματικότητα όμως τα έθνη όπως και τα κράτη είναι ένατυχαίο ενδεχόμενο και όχι μια καθολική αναγκαιότητα Ούτε τα έθνη ούτε τακράτη υπάρχουν πάντοτε και υπό κάθε περίσταση Τα έθνη είναι κατασκευά-σματα των ανθρώπινων πεποιθήσεων και δεσμών και μορφών αλληλεγγύης

Παράθεμα 2 H γγαλλική εεπανάσταση μμητέρα ττων εεπαναστάσεων ττου19ου ααιώνα

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου

Οι ααποφάσεις ττου σσυνεδρίου ττης ΒΒιέννης Το συνέδριο της Βιέννης συγκλή-θηκε αμέσως μετά την πτώση του Ναπολέοντα (1815) από τις νικήτριεςδυνάμεις και καθιέρωσε ως υπέρτατη αρχή των εθνών της Ευρώπης τηναρχή της νομιμότητας Η αρχή αυτή υποστήριζε ότι ο τρόπος με τον

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

16 Βλ E Gellner Έθνη και Εθνικισμός 1983

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 65

66 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

οποίο διοικείται ένα κράτος αφορά αποκλειστικά και μόνο τον ελέω Θεούηγεμόνα του Σύμφωνα με την ιδέα αυτή οι μονάρχες ως όργανα τηςθείας βούλησης είχαν το δικαίωμα να κυβερνούν ανεξέλεγκτοι και νααποφασίζουν για τις τύχες των λαών χωρίς να λογοδοτούν σε κανένανΚατrsquo επέκταση το συνέδριο της Βιέννης καταδίκαζε κάθε φιλελεύθεροκίνημα με κοινωνικές ή εθνικές διεκδικήσεις ως εχθρικό και επικίνδυνογια το καθεστώς που ήθελε να εγκαθιδρύσει

Καρμπονάροι Οι καρμπονάροιήταν μέλη μυστικής πολιτι-κής εταιρείας οργανωμένοικατά τον τρόπο των μασονι-κών εταιρειών που ιδρύθηκεπρος το τέλος του 18ου αιστο βασίλειο της ΝεάποληςΤο όνομά τους στα ιταλικάσημαίνει laquoαυτοί που καίνε ξυ-λάνθρακαraquo Οι καρμπονάροιπρωτοεμφανίστηκαν στους να-πολεόντειους πολέμους προ-βάλλοντας αντίσταση στουςΓάλλους κατακτητές Όταντελείωσε ο πόλεμος μετα-σχηματίστηκαν σε εθνικιστι-κό οργανισμό με αντιαυστρι-ακές τάσεις και οργάνωσαντην επανάσταση στην Ιταλίατο 1820-1821 και το 1831 καιδιαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο Risorgimento στη διαδικασίαδηλαδή της ιταλικής ενοποίησης Σκοπός της εταιρείας ήταν η κατάλυσητου δεσποτισμού και η εγκαθίδρυση ελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύ-ματος Οι σκοποί του καρμποναρισμού ήταν τόσο πατριωτικοί εθνικοίόσο και πολιτικοί φιλελεύθεροι Από τα πιο φημισμένα μέλη των καρμπο-νάρων υπήρξαν οι Giuseppe Mazzini και ο Γάλλος επαναστάτης Blanqui

Παραϊστορικά

Προσδιορισμός της έννοιας του ριζοσπαστισμού

Το 1829 μια γαλλική εφημερίδα η La JeuneFrance προσπαθεί να ορίσει το ριζοσπα-στισμό (της εποχής) ως εξής laquoεκείνη ηδίψα της ισότητας και της δικαιοσύνης ηκαθολική περιφρόνηση για τις διακρίσειςπου δεν προέρχονται από την προσωπικήαξία η ανάγκη του ελέγχου όλων των ε-νεργειών της εξουσίας τέλος η συνείδη-ση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου καιτου πολίτη που τον κάνει να αντιστέκεταιστην αυθαιρεσία και να αγανακτεί με τηνιδέα του δεσποτισμούraquo Η πεμπτουσία τουριζοσπαστισμού συμπυκνώνεται στο αντι-μοναρχικό πολιτειακό αίτημα που προβάλ-λει και το οποίο είναι βαθιά ανατρεπτικό γιατην εποχή

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 66

KE

ΦA

ΛA

IO

2Η ίίδρυση κκαι ηη αανάπτυξη ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Σκοπός ίίδρυσης κκαι ππρωτεργάτες Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση με σκοπό να προετοιμάσει

την επανάσταση των Ελλήνων Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσί-ας το 1814 με πρωτεργάτες τους Νικόλαο Σκουφά Αθανάσιο Τσακά-λωφ Εμμανουήλ Ξάνθο Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο

Οι δδυσκολίες ππου ααντιμετώπιζε ηη ΦΦιλική ΕΕταιρεία

Για την επιτυχία των στόχων της η Φιλική Εταιρεία είχε να αντιμετωπίσειτεράστιες οργανωτικές δυσκολίες Ο ελληνισμός ήταν διάσπαρτος σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο20 Οι Φιλικοί έπρεπε να δράσουν με μεγάλη μυστικότητα ώστε να μη γίνουν

αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση και τις ευρωπαϊκές απολυταρχίες21

7Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

yumlpermilUacute˘UcircEuml OcircUacuteAacutemiddotOacuteOgraveUcircAcircˆOacute IgraveAcircIcircDaggerUacuteEgraveOcirc UcircUgravefimacrOcirc UgraveEumlOacute OacuteAcirc˘IgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquomiddotEcircDaggerOacuteEgraveUcircEuml UgraveˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute- ordmIumlmiddotAacuteAacuteEgraveOacuteEgravemiddotOacutefi ordmUacuteOcircOacuteUgraveEgraveUcircUgravelsaquoUacuteEgraveOcirc(μAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1662)17

- partIumlIumlEumlOacutefiAacuteIumlˆUcircUcircOcircOacute bullAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcircOacute(paramiddotUacutersaquoUcircEgrave 1809)18

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot infinıEumlOacuteOgraveOacute(infinılsaquoOacutemiddot 1813)19

- ordmEgraveIumlfiIgraveOcirc˘UcircOcirc˜ partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜(μEgravecurrenOacuteOacuteEuml 1814)

1814 yumlpermilUacute˘UcircEuml UgraveEuml˜ ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo˜ partUgravemiddotEgrave-UacuteAcircrsaquomiddot˜intDaggerUacuteEgraveOcirc˜ UcircUgravefimacrOcirc˜ Euml UacuteOcircAcircUgraveOcircEgraveIgravemiddot-Ucircrsaquomiddot currenOacuteOcircIumlEuml˜ AcircIacutecurrenAacuteAcircUacuteUcircEuml˜

1821 intlsaquoUacute˘IacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ Acircmiddot-OacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘Oacuteiquest-sbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

prod ordmEgraveIumlEgraveIcirclsaquo partUgravemiddotEgraveUacuteAcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave Euml IcirclsaquoUacute˘IacuteEuml UgraveEuml˜AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddotpermilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜

17 Ιδρύθηκε με κληροδότημα του Κερκυραίου Θωμά Φλαγγίνη18 Μέλος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν ο Αθ Τσακάλωφ ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας19 Στην ίδρυσή της έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ο Καποδίστριας 20 Αιτία γιrsquo αυτό ήταν το παροικιακό φαινόμενο που είχε διασκορπίσει τους Έλληνες λογίους φοιτητές καιEμπόρους στη δυτική Ευρώπη στη νότια ρωσία και στη βόρεια Αφρική Βλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANO-HΣH TOY MAΘHMATOΣ ενότητα 521 Η αυστριακή απολυταρχία λχ ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο του Ρήγα Βλέπε ενότητα 5

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 67

Οι Φιλικοί έπρεπε επίσης να υπερνικήσουν τους δισταγμούς εκείνων πουείχαν δει προγενέστερα επαναστατικά κινήματα να αποτυγχάνουν22

Τέλος οι Φιλικοί θα έπρεπε να κινητοποιήσουν ανθρώπους που προέρχο-νταν από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντακαι επιδιώξεις

Οι εευνοϊκές ππροϋποθέσεις γγια ττο έέργο ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας

Η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλή-ματα

Μεταξύ των Ελλήνων είχαν διαδοθεί οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν πλέον ώριμο για τη δημιουργία

ανεξάρτητου ελληνικού κράτους

Η οοργάνωση ττης ΦΦιλικής ΕΕταιρείας κκαι ηη ηηγεσία ττης

Η Φιλική Εταιρεία οργανώθηκε με πρότυπο τις μυστικές εταιρείες όπως οικαρμπονάροι23 Τα μέλη της οργάνωσης είχαν δοκιμαστεί πρώτα και έ-πειτα είχαν ορκιστεί πίστη και αφοσίωση Οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν ψευ-δώνυμα και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με κρυπτογραφικό αλφάβητο

H Φιλική Eταιρεία αρχικά απευθύνθηκε σε πλούσιους εμπόρους προκει-μένου να εξασφαλίσει έτσι τα οικονομικά μέσα για την ανάπτυξή τηςEπειδή όμως οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αρνητικοί στράφηκε σrsquoόλες τις κοινωνικές ομάδες ιδίως μικρέμπορους και διανοούμενουςΓυναίκες γίνονταν δεκτές μόνο κατrsquo εξαίρεση

Η ηγεσία ndash η laquoΑόρατη Αρχήraquondash παρέμενε μυστική Σκόπιμα αφηνόταν ναεννοηθεί ότι αποτελούνταν από ισχυρά πρόσωπα Οι ιδρυτές της ΦιλικήςΕταιρείας απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια υπουργό Εξωτερι-κών της Ρωσίας τότε και του πρόσφεραν την ηγεσία αλλά εκείνος αρνή-θηκε Η ηγεσία τελικά ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη ανώτεροαξιωματικό του ρωσικού στρατού ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επί-τροπος της Αρχής

Η κκήρυξη ττης εελληνικής εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Γιατί ηη εεπανάσταση ξξεκίνησε ααπό ττις HHγεμονίες Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός όπως προέβλεπαν παλαιότερες

ρωσοτουρκικές συνθήκες Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία και υπήρχαν ελπίδες ότι ο

ρωσικός στρατός θα επενέβαινε για να βοηθήσει την επανάσταση Παράλληλα θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι

Βαλκάνιοι ηγέτες όπως ο Σέρβος Καραγεώργεβιτς ο Ρουμάνος Βλαντι-μηρέσκου οι οποίοι και προσεγγίστηκαν για τον σκοπό αυτό

22 Για παράδειγμα τα Ορλοφικά το 1770 (βλ ενότητα 5)23 Βλέπε στα Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος της ενότητας 6

68 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 68

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η έέναρξη ττης εεπανάστασης

O Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και κήρυξετην επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας (σημερινή Ρουμανία) στις 24Φεβρουαρίου του 1821 Οι προκηρύξεις που κυκλοφορούσε άφηναν ναεννοηθεί ότι πίσω από το κίνημά του βρισκόταν η Ρωσία

Τα ππροβλήματα ππου ααντιμετώπισε ττο κκίνημα ττου ΥΥψηλάντη

Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δε βοήθησαν υλικά και η στρατολό-γηση δεν προχώρησε

Ο τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση και επέτρεψε την είσοδο του οθω-μανικού στρατού στις Ηγεμονίες

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστη-

κε με εντολή της Φιλικής Εταιρείας

Το ττέλος ττης εεπανάστασης σστις ΗΗγεμονίες

Ο Υψηλάντης παρά τις αρνητικές συγκυρίες συνέχισε τον αγώνα καιέδωσε την αποφασιστική μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ioυνίου 1821) Στη μά-χη αυτή διακρίθηκε ο Ιερός Λόχος συγκροτημένος από εθελοντές σπου-δαστές Η ήττα όμως δεν αποφεύχθηκε

Ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία όπου είχε καταφύγει Οι τελευ-ταίοι απομονωμένοι αγωνιστές με επικεφαλής τους οπλαρχηγούς Γ Ο-λύμπιο και Ι Φαρμάκη εγκλωβίστηκαν στη Μονή Σέκκου και εξουδετερώ-θηκαν

1814 Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό1817-1818 Η Φιλική Εταιρεία απευθύνεται κυρίως σε πλούσιους Έλληνες ε-

μπόρους ώστε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα1821 Επανάσταση στις Ηγεμονίες με αρχηγό τον Αλέξανδρο

Υψηλάντη (24 Φεβρουαρίου) Μάχη στο Δραγατσάνι ndash ήττα των επαναστατών (7 Iουνίου)

1828 Σύλληψη και θάνατος του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Αυ-στρία

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα σσυνθέσετε σσύντομο κκείμενο σστο οοποίοθα ππαρουσιάζετε ττις κκύριες εεπιδιώξεις κκαι ττις ααρχές λλειτουργίας ττης ΦΦιλικήςΕταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ήταν η πρώτη οργάνωση που δημιουργήθηκε με άμεσοκαι ξεκάθαρο στόχο την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα Με

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

69ENOTHTA 7

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 69

άλλα λόγια πρώτιστος στόχος ήταν η επανάσταση η απόκτηση της εθνικήςανεξαρτησίας και η δημιουργία ενός ελληνικού κράτους Για την ευόδωσηαυτής της κύριας επιδίωξης δεδομένων του εχθρικού περιβάλλοντος καιτης γενικότερης αρνητικής συγκυρίας ήταν απαραίτητη η μυστική δράσητων μελών της και η απόλυτη υπακοή και πειθαρχία στην Εταιρεία Έτσι τοπαράθεμα 1 μας δίνει την ορκωμοσία των νέων μελών η οποία ήταν πολύσημαντική για την ασφαλή λειτουργία της οργάνωσης Μέσα από τον όρκοαντλούμε σημαντικά στοιχεία με κυριότερο το γεγονός ότι τα μέλη της Φιλι-κής Εταιρείας αφιερώνονταν ολόψυχα στην εθνική υπόθεση (Bλέπε ΣXO-ΛIAΣMOΣ EIKONΩN KAI ΠAPAΘEMATΩN)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην εεπαναστατική ππροκήρυξη ττου ΑΑλέξανδρου ΥΥψηλάντη(πηγή 22) κκαι ννα κκαταγράψετε ττα κκύρια εεπιχειρήματα μμε ττα οοποία ααυτή ππρο-τρέπει σσε εεπανάσταση

Ο λόγος της προκήρυξης χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό και πίστη γιατην επιτυχή έκβαση του αγώνα εναντίον του κατακτητή Τα συναισθήματααυτά προσπαθεί να μεταδώσει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στους συναγωνι-στές του αλλά και σε αυτούς που είναι ακόμα αναποφάσιστοι ως προς τησυμμετοχή τους ή όχι στο κίνημα Υπάρχουν όμως και επιχειρήματα πουφαίνεται να έχουν μια ρεαλιστική βάση Ο Υψηλάντης αναφέρεται στοκίνημα του φιλελληνισμού που ακμάζει εκείνη την εποχή στην Ευρώπη καιτη διάθεση πολλών φιλελλήνων ακόμα και να έρθουν να πολεμήσουν στηνΕλλάδα δίπλα στους Έλληνες24 Πρόκειται για ένα γεγονός που όντως συ-νέβη Επίσης η αναφορά στους φιλελεύθερους λαούς που διάκεινται ευνοϊ-κά προς το κίνημα των Ελλήνων είναι αληθινή και όχι προπαγανδιστικός λό-γος Στην προκήρυξη γίνεται μνεία των αγώνων των ευρωπαϊκών λαών γιαελευθερία Έτσι ο ελληνικός χώρος εντάσσεται στις γενικότερες εξελίξειςτης ευρωπαϊκής ιστορίας Γενικά η συγκυρία δείχνει ότι η ώρα του ξεσηκω-μού έχει φτάσει Στην προσπάθειά τους οι Έλληνες θα βρουν υποστηρικτέςόλους τους φωτισμένους λαούς της Ευρώπης οι οποίοι νιώθουν ευγνωμο-σύνη για τους προγόνους των Ελλήνων Αυτοί οι λαοί επιθυμούν την ελευθε-ρία της Ελλάδας Εξάλλου οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται να είναι αντάξιοι τωνπρογόνων τους στην αρετή και στη γενναιότητά τους Ίσως όμως το πιοδυνατό επιχείρημα της προκήρυξης να είναι η υπόνοια που αφήνει για τηρωσική βοήθεια Μία μεγάλη δύναμη πρόκειται να βοηθήσει τον ξεσηκωμότων Ελλήνων κάτι που πραγματικά πίστευε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης όπωςαποδεικνύει και η διακήρυξη που έστειλε προς τον τσάρο Αλέξανδρο αμέ-σως μετά την έναρξή του κινήματός του Όπως και να έχει όμως η πατρίδαπροσκαλεί σε έναν αγώνα για ότι πιο ιερό έχει ένας λαός για την πίστη τουκαι την πατρίδα του Αυτό το προσκλητήριο κανείς δεν μπορεί να το αρνη-θεί

24 Ενδεικτικά στην αρχή της επανάστασης αναφέρουμε τους Τόμας Γκόρντον αρχηγό του επιτελείου τουΔημ Υψηλάντη και τον Γάλλο συνταγματάρχη Maxime Raybaud

70 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 70

KE

ΦA

ΛA

IO

2

25 Βλ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμ ΙΑrsquo σελ 427-428 Αθήνα 1975

Eικόνα 1 Tα σσύμβολα ττης ΦΦιλικής EEταιρείαςΗ σημαία της Φιλικής Εταιρείας έχει έναν πολύπλοκο και για πολλούς από-κρυφο συμβολισμό Ο συμβολισμός αυτός βασίζεται στον σταυρό και τον ιερόδεσμό Η σημαία είναι λευκή για να υποδηλώσει την αγνότητα του σκοπού ενώυπάρχει και ένας κόκκινος σταυρός μέσα σε στεφάνι νίκης Οι δύο πολεμικέςλόγχες που παραπέμπουν στο θείο μαρτύριο ανεμίζουν δύο σημαίες πουέχουν πάνω γραμμένα με κόκκινα γράμματα τα ακροτελεύτεια των λέξεων laquoΉΕλευθερία ή Θάνατοςraquo δηλαδή Η Ε(λευθερί)Α Η Θ(άνατο)Σ Η όλη σύνθεσηστηρίζεται σε δεκάξι στήλες χιαστί ενωμένες ndash ο ιερός δεσμός των δεκαέξι

Eικόνα 2 Aλέξανδρος YYψηλάντηςΜετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλι-κής Εταιρείας η ηγετική ομάδα της Εταιρείας πρότεινε στον τότε αξιωμα-τικό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη να αναλάβει την ευθύνητης οργάνωσης Ο Υψηλάντης δέχτηκε κι έτσι τον Απρίλιο του 1820 έγινεlaquoΓενικός Επίτροπος της Αρχήςraquo αναλαμβάνοντας την ηγεσία της οργάνω-σης και την ευθύνη της προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα

Eικόνα 3 Π ΦΦον EEς ΟΟ ΙΙερός ΛΛόχος μμάχεται σστο ΔΔραγατσάνιΟ Ιερός Λόχος αποτελούνταν ουσιαστικά από 500 περίπου Έλληνες σπουδα-στές και λογίους Συστήθηκε το 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη σε απομί-μηση του θηβαϊκού ιερού λόχου Είναι το πρώτο σώμα που εμφανίζεται με τημορφή τακτικού στρατού Οι Iερολοχίτες είχαν μαύρη στολή και στο κάλυμματου κεφαλιού υπήρχε το σήμα του θανάτου μια νεκροκεφαλή κι από κάτωδύο κόκαλα Το εθνόσημο είχε τρία χρώματα λευκό γαλάζιο και κόκκινο Οοπλισμός τους ήταν τουφέκι Πριν ακόμη εκπαιδευτούν οι Iερολοχίτες πήρανμέρος στη μάχη του Δραγατσανίου όπου και ηττήθηκαν ολοκληρωτικά Όσοισώθηκαν κατέβηκαν στην Ελλάδα όπου συνέχισαν να αγωνίζονται

Παράθεμα 1 Ο όόρκος ττων ΦΦιλικώνΟ όρκος των μελών της Φιλικής Εταιρείας αποτελούσε την κορυφαία στιγμήτης μύησης Τα νέα μέλη της Εταιρείας ορκίζονταν ότι θα έμεναν πιστά στηνΕταιρεία laquoκατά πάντα και διά πάνταraquo Ορκίζονταν επίσης ότι θα έτρεφαναδιάλλακτο μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδας και ότι θα ενεργού-σαν με στόχο να τους εξολοθρεύσουν Τέλος ορκίζονταν να μη λησμονούντις δυστυχίες της πατρίδας τους και ότι αν δεν εκπλήρωναν το χρέος τουςνα έβρισκαν ως τιμωρία τον θάνατο25

Παράθεμα 2 Mία ααπό ττις εεπαναστατικές ππροκηρύξεις ττου AAλέξανδρουYψηλάντη ((αποσπάσματα)

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

71ENOTHTA 7

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 71

Ο ΙΙερός ΛΛόχος κκαι ηη μμάχη σστο ΔΔραγατσάνι Μόλις δύο μήνες μετά την κή-ρυξη της επανάστασης στις ηγεμονίες η κατάσταση για τους επαναστάτεςήταν ήδη δύσκολη Τέλη Απριλίου του 1821 οι οθωμανικές δυνάμεις εισήλθανστις ηγεμονίες διαβαίνοντας τον Δούναβη και κέρδισαν την πρώτη μεγάλη μά-χη στην πόλη Γαλάτσι (κοντά στα σύνορα της Μολδαβίας και της Βλαχίαςμε τη Bεσσαραβία που ήταν υπό τον έλεγχο των Ρώσων) Tην ίδια στιγμήέριδες αντιζηλίες διαφωνίες και απειθαρχία δυσχέραναν όλο και περισ-σότερο την κατάσταση στο στρατόπεδο των επαναστατών ενώ αρκετοίάρχισαν να λιποτακτούν Στις συνθήκες αυτές ο Αλέξανδρος Υψηλάντηςαποφάσισε να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής στην αποφασιστική μάχη καισυγκέντρωσε στην περιοχή του Δραγατσανίου τα ένοπλα σώματα πουείχαν απομείνει Ένα από αυτά ήταν ο Iερός Λόχος που συστήθηκε απόενθουσιώδεις αλλά χωρίς πολεμική εμπειρία νεαρούς εθελοντές απότην Οδησσό και από άλλες ελληνικές παροικίες Ωστόσο η έλλειψη πει-θαρχίας και συντονισμού δεν επέτρεψαν την εφαρμογή του πολεμικούσχεδίου που είχε προετοιμαστεί Η μάχη μάλιστα ξεκίνησε χωρίς το συ-νολικό στράτευμα να προλάβει να τοποθετηθεί στις προβλεπόμενες θέ-σεις Παρά την αυταπάρνηση των Iερολοχιτών η κατάληξη της μάχης ή-ταν τραγική Οι απώλειες ήταν τεράστιες σχεδόν καθολικές ενώ ο πανι-κός που προκλήθηκε από το απρόσμενο της σύγκρουσης οδήγησε σε ά-τακτη φυγή και σε οριστική διάλυση του στρατοπέδου του Υψηλάντη

72 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 72

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Η εευνοϊκή σσυγκυρία

Στον νότιο ελλαδικό χώρο οι προϋποθέσεις για την επιτυχία της ελληνι-κής επανάστασης ήταν καλύτερες αφού bull Oι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν πυκνότεροι bull O οθωμανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρός bull Yπήρχαν πολλοί Φιλικοί που προετοίμαζαν κι ανέμεναν τον ξεσηκωμό bull Yπήρχαν ένοπλα σώματα Ελλήνων (κλέφτες κι αρματολοί) bull Yπήρχαν ελληνικά εμπορικά σκάφη εφοδιασμένα με κανόνιαbull Yπήρχαν πολλοί Έλληνες που διέθεταν σημαντική πολεμική εμπειρίαbull Tο ορεινό έδαφος διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμοbull Mεγάλο μέρος των οθωμανικών δυνάμεων στο διάστημα 1820-1822

πολεμούσε εναντίον του Αλή πασά της Ηπείρου

Eπαναστατικές εεστίες

Η επανάσταση ξέσπασε σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου τον Μάρ-τιο του 1821 Έπειτα επεκτάθηκε στη Στερεά Ελλάδα την Κρήτη το Αι-γαίο την Ήπειρο τη Μακεδονία και τη Θράκη Eπεκτάθηκε ακόμη και στηνΚύπρο και τη Μικρά Ασία

Η απελευθέρωση μιας τόσο μεγάλης περιοχής όμως ξεπερνούσε τις δυ-νατότητες του ελληνισμού Η καταστολή της επανάστασης ήταν άμεσηόπουbull Οι περιοχές ήταν πεδινές (πχ στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία)bull Οι περιοχές ήταν κοντά στο οθωμανικό κέντρο και η κινητοποίηση του

οθωμανικού στρατού ήταν εύκολη και γρήγορη (πχ στη Θράκη στηMικρά Ασία στην Κύπρο)

Έτσι η επανάσταση εδραιώθηκε στην Πελοπόννησο στη Στερεά Ελλάδακαι σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου

8Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ΔOcirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UgraveOcirc˘AgravebdquoEumlIumliquestOacuteUgraveEuml UcircUgraveEgrave˜ middotUacutemiddot-permilOcirc˘OacuteiquestsbquoEgraveAcirc˜ EumlAacuteAcircIgraveOcircOacutersaquoAcirc˜ndash middotOcircUgrave˘macrrsaquomiddot

1821-1827 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEumlUcircUgraveOcircOacute AcircIumlIumlmiddotpermilEgraveIcircfi macrOgraveUacuteOcircndash AcircEgraveUgrave˘macrrsaquomiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

prod AcircIacutecurrenIumlEgraveIacuteEuml UgraveEuml˜ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ (1821-1827)

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 73

74 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Οι ππρωταγωνιστές

Οι δυνάμεις των επαναστατών αποτελούνταν αρχικά από αγωνιστές πουακολουθούσαν κάποιους οπλαρχηγούς

Ξεχώρισαν για τις στρατιωτικές και τις ηγετικές τους ικανότητες ο Θεό-δωρος Κολοκοτρώνης ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ο Οδυσσέας Ανδρού-τσος ο Μάρκος Μπότσαρης ο Κωνσταντίνος Κανάρης ο Ανδρέας Μια-ούλης στη θάλασσα και από τις γυναίκες η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καιη Μαντώ Μαυρογένους

Η φφάση ττων εεπιτυχιών ((1821-1824)H εεπικράτηση ττων EEλλήνων σσε ΠΠελοπόννησο κκαι ΣΣτερεά EEλλάδα

Οι επαναστάτες περιόρισαν τους Τούρκους στα τοπικά φρούρια καικατέλαβαν σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου την Καλαμάτα τηνΠάτρα και την Τρίπολη Ειδικά η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμ-βρίου 1821) του διοικητικού κέντρου της Πελοποννήσου υπήρξε καθο-ριστική Πραγματοποιήθηκε από δυνάμεις με επικεφαλής τον ΘεόδωροΚολοκοτρώνη στις 23 Σεπτεμβρίου 1821

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο σταθεροποιούνταν καθώς bull τουρκικά στρατεύματα που μετέβαιναν στην Πελοπόννησο για να

καταστείλουν την επανάσταση εμποδίστηκαν σε διάφορα σημεία τηςΣτερεάς Ελλάδας (Αλαμάνα Γραβιά Βασιλικά) από οπλαρχηγούςόπως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Αθανάσιος Διάκος

bull Ο τουρκικός στόλος εμποδίστηκε από τις ελληνικές δυνάμεις

Τα ααντίποινα ττων ΤΤούρκων κκαι ηη ααντίδραση ττων ΕΕλλήνων

Οι Τούρκοι αρχικά απάντησαν με αντίποινα σε βάρος άμαχων πληθυ-σμών στην Κωνσταντινούπολη στη Σμύρνη στη Θράκη στην Κύπρο καιαλλούbull Ο πατριάρχης Γρηγόριος Εrsquo απαγχονίστηκε (10 Απριλίου 1821)bull Προκειμένου να πανικοβάλλουν τους επαναστάτες κατέλαβαν τη Χίο

και έσφαξαν τον ελληνικό πληθυσμό της (Πάσχα 1822) bull Σε αντίποινα όμως ο Κωνσταντίνος Κανάρης ανατίναξε την τουρκική

ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διέλυσεστα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου 1822) τον στρατό του Δράμαλη πουκατευθυνόταν προς την Τριπολιτσά για να την ανακαταλάβει

bull Το 1824 ο σουλτάνος έκανε συμμαχία με τον ανεξάρτητο ηγεμόνατης Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι προσφέροντάς του την Κρήτη και τηνΠελοπόννησο σε περίπτωση που θα κατέστειλε την επανάσταση

bull Ο αιγυπτιακός στρατός κατέπνιξε την επανάσταση στην Κρήτη κατέ-στρεψε την Κάσο ενώ ο τουρκικός στρατός κατάστρεψε τα Ψαρά

bull Η απάντηση των Ελλήνων ήρθε με τη ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυ-γούστου 1824) και τον Ανδρέα Μιαούλη που κατάφεραν καίριο πλήγ-μα στον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 74

75

Η φφάση ττης κκάμψης ((1825-1827)

Η κάμψη της επανάστασης αρχίζει με την αποβίβαση του Ιμπραήμ στηνΠελοπόννησο στις αρχές του 1825bull Ο Ιμπραήμ ανακατέλαβε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου σε μια επο-

χή που οι Έλληνες επαναστάτες ήταν χωρισμένοι από τον εμφύλιοbull O Παπαφλέσσας δεν κατάφερε να τον σταματήσει και σκοτώθηκε στη

μάχη στο Mανιάκι (20 Mαΐου 1825)bull Στους Mύλους κοντά στο Άργος ο Δημήτριος Yψηλάντης ο Kωστα-

ντίνος Mαυρομιχάλης και ο Mακρυγιάννης κατάφεραν να πλήξουν τιςδυνάμεις του Iμπραήμ

bull Τουρκικές και αιγυπτιακές δυνάμεις πολιόρκησαν επίσης με επιτυχίατο Μεσολόγγι (Απρίλιος 1825 - Aπρίλιος 1826)

Μόνο στη Στερεά Ελλάδα γίνονταν ακόμη επιχειρήσεις με τον ΓεώργιοΚαραϊσκάκη Αλλά με τον θάνατό του (23 Aπριλίου του 1827) κατά τηνπολιορκία της Ακρόπολης της Αθήνας πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι ηεπανάσταση έσβηνε

Τι άάλλαξε ττα δδεδομένα

Οι Δυνάμεις Αγγλία Γαλλία Ρωσία θέλοντας να εξυπηρετήσουν και δι-κά τους συμφέροντα αποφάσισαν την ειρήνευση με τη συνθήκη του Λον-δίνου (6 Iουλίου 1827) και τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους

1820-1822 Οθωμανικές δυνάμεις πολεμούν τον Αλή πασά των Ιωαννί-νων

1821 Έναρξη επανάστασης σε διάφορα σημεία της Πελοποννή-σου (Μάρτιος)

1821-1824 Η φάση των επιτυχιών της επανάστασης1821 Απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Εrsquo σε αντίποινα για την

ελληνική επανάσταση (Απρίλιος)1821 Άλωση Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος)1822 Σφαγή Χίου (Πάσχα)

Καταστροφή Δράμαλη στα Δερβενάκια (25-28 Ιουλίου)1823 Θάνατος Μάρκου Μπότσαρη1824 Συμφωνία σουλτάνου και Μοχάμετ Άλι Αιγύπτου για κατα-

στολή της ελληνικής επανάστασης Ο αιγυπτιακός στρατός καταπνίγει την επανάσταση στην

Κρήτη Καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών Ο Μιαούλης πλήττει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυ-

μαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου)1825-1827 Η φάση της κάμψης της επανάστασης

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

22 XPONOsectOdegIO

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 75

76 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

1825 Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο Θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (20 Μαΐου) Οι Δ Υψηλάντης Κ Μαυρομιχάλης Μακρυγιάννης πλήτ-

τουν τον Ιμπραήμ στους Μύλους κοντά στο Άργος (13 Ιου-νίου)

1825-1826 Πολιορκία και ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου1827 Θάνατος Γ Καραϊσκάκη (Απρίλιος)

Οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία Γαλλία Ρωσία) αποφασίζουντην ειρήνευση ndash Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ππροσπαθήστε ννα ππαρουσιάσετε σσε σσύντομοκείμενο ττην αατμόσφαιρα ππου εεπικρατούσε μμεταξύ ττων εεπαναστατημένωνEλλήνων σστο ξξεκίνημα ττου ΑΑγώνα

Στο ξεκίνημά του ο επαναστατικός αγώνας των Ελλήνων διεπόταν από εν-θουσιασμό (εικόνα 1) αλλά και προβλήματα (πηγή 1) Οι Έλληνες με τηναίσθηση ότι βρίσκονται κοντά στην κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθε-ρίας έπειτα από μια μακραίωνη υποταγή σε έναν αλλόθρησκο δυνάστηαισθάνονταν ευφορία και ενθουσιασμό για τον αγώνα που ξεκινούσε Αυτοίμάλιστα που είχαν κατανοήσει περισσότερο την ιστορική καμπή που διέ-γραφε η ελληνική επανάσταση και έμπαιναν στον Αγώνα όχι τυχαία και περι-στασιακά αλλά ως συνειδητοποιημένοι μαχητές της ελευθερίας (αυτοίδηλαδή που ήταν μέτοχοι στις νέες ιδέες του Διαφωτισμού) θα πρέπει νααισθάνονταν ευγνωμοσύνη απέναντι στη Μοίρα που καθόρισε να είναι ηδική τους γενιά αυτή που θα παλέψει για την ελευθερία Ήταν εύλογο λοι-πόν η συμμετοχή στο κάλεσμα του ξεσηκωμού να είναι πάνδημη

Υπήρχαν όμως όπως ήταν φυσικό και προβλήματα μερικά από τα οποίαεντοπίζει η πηγή 1 Υπήρχε έλλειψη όπλων και πολεμοφοδίων ακόμα καιτων στοιχειωδών λαβάρων και σημαιών με τα οποία προπαγανδίζει κανείςτον αγώνα του Υπήρχε επίσης πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ των αγωνι-στών και μεταξύ των laquoυποψήφιωνraquo αγωνιστών και των αρχηγών τους καθώςκαι πρόβλημα ενημέρωσης σχετικά με τους σκοπούς του αγώνα και τα επι-μέρους σχέδια που θα ακολουθούνταν Στην αρχή ειδικά φαινόταν να μηνυπήρχε ένα γενικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα κινούνταν οι επαναστά-τες Η πηγή 1 που μεταφέρει την ατμόσφαιρα της εποχής καθώς αποτελείπρωτογενή πηγή (απομνημονεύματα) μας δίνει την εντύπωση μιας προχει-ρότητας και μιας ανοργανωσιάς τουλάχιστον στις αρχές της επανάστασηςΗ συγκέντρωση των πολεμιστών γινόταν με ακανόνιστο τρόπο και laquoαυτομά-τωςraquo δηλαδή αυθόρμητα χωρίς οργανωμένο σχέδιο από κάποια αρχή καιχωρίς να φαίνεται ότι υπάρχει μια υπεύθυνη διοίκηση που θα μπορούσε νακατευθύνει αυτό το πλήθος των συγκεντρωμένων επαναστατών Στο πλαίσιοαυτό δεν ήταν εύκολο να ελεγχθεί η λιποταξία και γενικά κάθε ύπουλησυμπεριφορά που θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή των αγωνιστών Η οργάνωσηήρθε σιγά σιγά από ανθρώπους εμπειροπόλεμους πρώην κλέφτες ή αρμα-

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 76

77

τολούς ή από ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει σε άλλους στρατούς λχστον αγγλικό (Κολοκοτρώνης)

2 ΝΝα μμελετήσετε ττην ππηγή 22 κκαι ττην εεικόνα 55 κκαι ννα σσυνθέσετε κκείμενο σστοοποίο θθα ααφηγήστε ττη ζζωή σστο ππολιορκημένο ΜΜεσολόγγι κκαι ττην έέξοδο ττωνκατοίκων ττου

Η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826) αποτελεί έναναπό τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ελληνικής επανάστα-σης Η ηρωική αντίσταση των αγωνιστών του Μεσολογγίου ενέπνευσε καιεμπνέει σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται μέχρις εσχά-των για τα ιδανικά του Στον σκληρό και άνισο αγώνα που έδωσαν οι πολιορ-κημένοι αγωνιστές είχαν να αντιμετωπίσουν εκτός από τις υπέρτερες δυνά-μεις των πολιορκητών την πείνα και τις αρρώστιες Η πηγή 2 επικεντρώνειστον ύπουλο αυτόν laquoαντίπαλοraquo Η πείνα βασανίζει τους πολιορκημένουςτους εξουθενώνει σωματικά αλλά και ψυχικά μιας και εξαιτίας της αισθάνο-νται ότι δε θα είναι για πολύ ακόμα ικανοί να αντισταθούν και να επιτελέ-σουν το χρέος τους Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πείνα τους οιαγωνιστές τρώνε ότι βρουν και φτάνουν στο σημείο να φάνε ανθρώπινοκρέας από τους σκοτωμένους Στην εξιδανικευμένη εικόνα 5 από το έργοτου Βρυζάκη φαίνεται τελικά ότι τίποτε δεν πτόησε τους laquoελεύθερουςπολιορκημένουςraquo αφού βρήκαν το ψυχικό σθένος να αρνηθούν μιαν αξιο-πρεπή παράδοση και προτίμησαν την ηρωική laquoέξοδοraquo και την αυτοθυσία

Eικόνα 1 Θ ΒΒρυζάκης οο ΠΠαλαιών ΠΠατρών ΓΓερμανός εευλογεί ττη σσημαίατης εεπανάστασης

Ο (Γεώργιος Γκόζιας) Γερμανός (1771-1826) εκλέχτηκε μητροπολίτης Πα-λαιών Πατρών το 1806 Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία Στη συνέλευ-ση της Βοστίτσας τον Ιανουάριο το 1821 διατύπωσε τις επιφυλάξεις τουγια τη δυνατότητα έναρξης της επανάστασης εκείνη την χρονιά Σύμφωναμε την παράδοση στις 25 Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανόςευλόγησε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύραςκοντά στα Καλάβρυτα (και αυτό θεωρείται σαν έναρξη της επανάστασηςστην Ελλάδα) ή κατά άλλες μαρτυρίες στην Πάτρα στις 21 Μαρτίου Νεό-τερες έρευνες όμως δείχνουν ότι αυτό αποτελεί απλά ένα μύθο καθώςκανένα ιδιαίτερο γεγονός δεν προκύπτει από τις πηγές ότι έγινε εκείνη τηνημέρα Αυτός που είναι κύριος υπεύθυνος για τον θρύλο είναι ο Γάλλοςιστορικός Πουκεβίλ ο οποίος έγραψε το 1824 την Ιστορία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Στην ιστορία του περιγράφει με φανταστικές λεπτομέρειεςτη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα τον λόγο που εκφώνησε οΠαλαιών Πατρών Γερμανός την ορκωμοσία κτλ Η 25η Μαρτίου ορίστηκεως εθνική επέτειος πολύ αργότερα με σκοπό να συμπίπτει με τη θρησκευ-τική γιορτή του Ευαγγελισμού με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα το 1838

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

24 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 77

78 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

Eικόνα 2 Ο ΘΘεόδωρος KKολοκοτρώνης οο θθρυλικός laquolaquoγέρος ττου MMοριάraquoηγετική φφυσιογνωμία ττης εεπανάστασης ττου 11821

O Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) ήταν η εξοχότερη ηγετική φυσιο-γνωμία του 1821 Ήδη από το 1805 βρισκόταν στα Επτάνησα για να πείσειτον αρχηγό των ρωσικών στρατευμάτων να αναλάβει επιχειρήσεις για τηναπελευθέρωση της Ελλάδας Αργότερα δέχτηκε με προθυμία να υπηρετή-σει το ελληνικό στρατιωτικό σώμα που οργάνωσαν οι Άγγλοι στα ΕπτάνησαΓρήγορα όμως αντιλήφθηκε ότι laquoότι έχομε να κάμομε θα το κάμομε μονά-χοι και δεν έχομε καμία ελπίδα από τους ξένουςraquo (απομνημονεύματα ΘΚολοκοτρώνη) Το 1818 ο Θ Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρείαστη Ζάκυνθο και από τότε επιδόθηκε με πάθος στην προετοιμασία του απε-λευθερωτικού αγώνα Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία των Ελλήνωνεπαναστατών η πτώση της Τριπολιτσάς οφείλεται αναμφισβήτητα στηστρατιωτική μεγαλοφυΐα του Κολοκοτρώνη

Eικόνα 3 Ν ΛΛύτρας ΗΗ αανατίναξη ττης ττουρκικής νναυαρχίδας σστη ΧΧίοαπό ττον ΚΚ ΚΚανάρη κκαι άάνδρες ττου

Στις ναυτικές επιχειρήσεις των Ελλήνων κύριος στόχος ήταν η φθορά τωνπλοίων του αντιπάλου και η παρεμπόδιση της κίνησης του στόλου του καιόχι τόσο η αντιπαράθεση στην ανοιχτή θάλασσα λόγω υπεροπλίας τωνΟθωμανών Τα ελληνικά πλοία σχεδόν όλα πρώην εμπορικά μικρά σε μέγε-θος και ελλιπώς εξοπλισμένα δεν ήταν ικανά να αντιμετωπίσουν με επιτυχίατα οθωμανικά σε ανοιχτή σύγκρουση Τα ελληνικά πλοία άσκησαν λοιπόνένα είδος laquoκλεφτοπόλεμουraquo στη θάλασσα υιοθέτησαν μια πολεμική τακτικήπου αντιστάθμιζε την υπεροχή του οθωμανικού στόλου αφού έκαναν νυχτε-ρινές επιθέσεις με πυρπολικά δηλαδή ειδικά διαμορφωμένα μικρά πλοίαφορτωμένα με εύφλεκτες ύλες και εκρηκτικά τα οποία προσκολλούντανστα οθωμανικά προκαλώντας την ανατίναξή τους Οι παράτολμες αυτέςεπιθέσεις που απαιτούσαν επιδέξιους χειρισμούς αλλά και τύχη για να μηγίνει αντιληπτή η επιχείρηση απέδωσαν ορισμένες φορές εντυπωσιακά α-ποτελέσματα όπως η ανατίναξη της ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλουαπό τον Kανάρη στα ανοιχτά του Τσεσμέ τον Ιούνιο του 1822 Ενέργειεςόπως αυτή προκαλούσαν τρόμο στα πληρώματα των οθωμανικών πλοίωνκαι συχνά οι κινήσεις του οθωμανικού στόλου ήταν διστακτικές από τον φό-βο της δράσης των πυρπολητών

Eικόνα 4 ΠαπαφλέσσαςO Γρηγόριος Δικαίος (1788-1825) (περισσότερο γνωστός ως Παπαφλέσ-σας) ήταν κληρικός πολιτικός και αγωνιστής της ελληνικής επανάστασηςτου 1821 Φοίτησε στη Σχολή Δημητσάνας και μόνασε στο μοναστήρι τηςΠαναγιάς της Βελανιδιάς στην Καλαμάτα όπου πήρε το όνομα ΓρηγόριοςΣτην Κωνσταντινούπολη χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης από τον ΓρηγόριοΕrsquo και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο ΗΦιλική Εταιρεία τον Ιανουάριο του 1821 τον έστειλε στην Πελοπόννησο γιανα ξεσηκώσει τον λαό σε επανάσταση Όταν το 1825 ο Ιμπραήμ εισέβαλε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 78

79

στην Πελοπόννησο ο Παπαφλέσσας έσπευσε να τον αντιμετωπίσει και ναανακόψει την προέλασή του στο Μανιάκι της Μεσσηνίας Εκεί στις 20Μαΐου βρήκε ηρωικό θάνατο προβάλλοντας απεγνωσμένη αντίσταση στααιγυπτιακά στρατεύματα

Eικόνα 5 Θ ΒΒρυζάκης ΗΗ έέξοδος ττου ΜΜεσολογγίουΜετά την αποτυχία του Μιαούλη να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι (31 Mαρτίου1826) οι πολιορκημένοι ndashαπελπισμένοι πια από τη διπλή πολιορκία τουΚιουταχή και του Ιμπραήμndash αποφάσισαν έξοδο Υπήρχαν τότε μέσα στοΜεσολόγγι τρεις χιλιάδες πολεμιστές και εννέα χιλιάδες άμαχοι (γέροιγυναίκες και παιδιά) Το σχέδιο ήταν απλό (και υπερβολικά αισιόδοξο) ηεμπροσθοφυλακή των αγωνιστών θα άνοιγε δρόμο μέσα από τις δυνάμειςτων πολιορκητών την ίδια στιγμή που οι δυνάμεις του Καραϊσκάκη ndashχίλιοιπεντακόσιοι Ρουμελιώτεςndash θα χτυπούσαν τα νώτα του τουρκοαιγυπτιακούστρατού Μέσα στην αναταραχή που θα επικρατούσε υπήρχε η ελπίδα νακαταφέρουν να ξεφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι Τελικά τα κατάφε-ραν χίλιοι πεντακόσιοι Μια ομοβροντία από την κορυφή του Αράκυνθου θαέδινε το σύνθημα στους πολιορκημένους για την έξοδο Η φρουρά θα οδη-γούσε τους πολιορκημένους μέσα από ένα άνοιγμα του τείχους και πάνωαπό την τάφρο όπου είχαν στηθεί γεφύρια Αυτό ακριβώς απεικονίζεταιστον πίνακα του Βρυζάκη

Eικόνα 6 Mάρκος MMπότσαρηςΟ Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823) γεννήθηκε στο Σούλι και ήταν ο δεύτε-ρος γιος του Κίτσου Μπότσαρη επιφανούς μορφής του Αγώνα Ύστερααπό την πτώση του Σουλίου πήγε στην Κέρκυρα μαζί με άλλους Σουλιώτεςκαι κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο ηπειρωτικό σώμα που συγκρότησανοι Γάλλοι Το 1814 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας Αρχικά ο ΜάρκοςΜπότσαρης αγωνιζόταν στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμεων εναντίοντου τυράννου της Ηπείρου του Αλή Πασά επειδή οι Σουλιώτες είχαν πάρειτην υπόσχεση από τον σουλτάνο ότι θα ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τουςΣτα τέλη του 1820 διαπραγματεύτηκε τελικά με τον Αλή πασά τους όρουςεπιστροφής των Σουλιωτών στον τόπο τους Τότε ορίστηκε αρχιστράτηγοςτων σουλιώτικων δυνάμεων Η δράση του Μπότσαρη τα δύο πρώτα χρόνιατης επανάστασης υπήρξε καθοριστική

Eικόνα 7 Γεώργιος ΚΚαραϊσκάκηςΟ Γεώργιος Καραϊσκάκης ή Καραΐσκος (1780-1827) υπήρξε στην αρχήσπουδαίος αρματολός και στη συνέχεια κορυφαίος στρατηγός της επανά-στασης του 1821 Υπήρξε ένας από τους ικανότερους ηγέτες του Αγώνα Σεηλικία δεκαπέντε χρονών πήρε το δρόμο της κλεφτουριάς αλλά γρήγορασυνελήφθη από τον Αλή πασά και φυλακίστηκε Αργότερα ο Αλή εκτιμώ-ντας τις ικανότητές του τον πήρε στην υπηρεσία του Στις αρχές του 1821 οΚαραϊσκάκης συμμετείχε στη σύσκεψη της Λευκάδας όπου σημαντικοί ο-πλαρχηγοί είχαν συγκεντρωθεί για να αποφασίσουν την εξέγερση εναντίον

ENOTHTA 8

KE

ΦA

ΛA

IO

2

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 79

80 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

των Τούρκων Στη διάρκειατου Αγώνα ήρθε σε σύ-γκρουση με τον ΦαναριώτηΑλέξανδρο Μαυροκορδάτοο οποίος έφτασε στο ση-μείο να τον κατηγορήσει α-κόμα και για προδοσία Το1825 ο Καραϊσκάκης είχε α-ποκατασταθεί στη φήμη καιστο αξίωμά του ως στρα-τιωτικού διοικητή της Ανα-τολικής Ρούμελης και συ-γκέντρωσε την προσοχή τουστην ανακούφιση της Αθή-νας που πολιορκούνταν α-πό τους Τούρκους Στην ε-πιχείρηση αυτή έχασε καιτη ζωή του στερώντας την επανάσταση από έναν άξιο ηγέτη

Eικόνα 8 Λασκαρίνα ΜΜπουμπουλίνα Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1776-1825) καταγόταν από την Ύδρα και τοπραγματικό της όνομα ήταν Λασκαρίνα Πινότση Γεννήθηκε στις φυλακές τηςΚωνσταντινούπολης όταν η μητέρα της Σκεύω επισκέφθηκε τον σύζυγό τηςκαι πατέρα της Λασκαρίνας Σταυριανό Πινότση ο οποίος ήταν ετοιμοθάνατοςκαι είχε φυλακιστεί εκεί από τους Τούρκους επειδή είχε συμμετάσχει στηνεπανάσταση της Πελοποννήσου το 1769-1770 τα γνωστά Ορλοφικά Μετά τονθάνατο του πατέρα της η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στις Σπέτσες Ο δεύ-τερος σύζυγός της ήταν ο Δημήτριος Μπούμπουλης από τον οποίο πήρε καιτο όνομα και έγινε γνωστή ως Μπουμπουλίνα Όμως και οι δύο σύζυγοι τηςΣπετσιώτες καπεταναίοι σκοτώθηκαν σε ναυμαχίες εναντίον πειρατών πουέκαναν ληστρικές επιδρομές στα παράλια της Ελλάδας Όταν ξεκίνησε η ελλη-νική επανάσταση είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώ-τες Είχε αναλάβει να αρματώνει να συντηρεί και να πληρώνει το στρατό αυτόμόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους κάτι πουσυνεχίστηκε επί σειρά ετών Η Μπουμπουλίνα διέθεσε για τις ανάγκες τουΑγώνα το μεγάλο της πλοίο laquoΑγαμέμνωνraquo καθώς και τρία μικρότερα πλοία

Παράθεμα 1 Oι ααπαρχές ττης εελληνικής εεπανάστασηςΗ έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μιαημέρα μόνο ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές αν και είχε οριστεί ωςημέρα γενικής εξέγερσης η 25η Μαρτίου Ωστόσο η επανάσταση άρχισεστην Πελοπόννησο και μέσα σε λίγες ημέρες από τις 21 ως τις 28 Μαρτίουείχε γενικευτεί σε όλες τις επαρχίες της Η πρώτη πολεμική επιχείρηση έγινεστα Καλάβρυτα στις 21 Μαρτίου όπου 600 ένοπλοι αγωνιστές επιτέθηκανεναντίον των Τούρκων που είχαν κλειστεί στους πύργους των Καλαβρύτων

Παραϊστορικά

Πατρίς να μακαρίζης γενικών όλους τουςΈλληνες ότι θυσιάστηκαν διά σένα να σrsquo ανα-στήσουνε να ξαναειπωθής άλλη μίαν φορά ε-λεύτερη πατρίδα οπού ήσουνε χαμένη καισβησμένη από τον κατάλογον των εθνώνΌλους αυτούς να τους μακαρίζης Όμως ναθυμάσαι και να λαμπρύνης εκείνους όπουπρωτοθυσιάστηκαν εις την Αλαμάνα πολεμώ-ντας με τόση δύναμη Τούρκων κι εκείνουςόπου αποφασίστηκαν και κλείστηκαν σε μίανμαντρούλα με πλίνθες αδύνατη εις το χάνιτης Γραβιάς κι εκείνους οπού λιώσανε τόσηΤουρκιά και πασάδες εις τα ΒασιλικάΜακρυγιάννης Απομνημονεύματα (εισ ndash σχολ ΣΑσδραχά) εκδ Καραβία χχ σελ 83

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 80

KE

ΦA

ΛA

IO

2

81ENOTHTA 8

Παράθεμα 2 H ππείνα ββασανίζει ττους ααγωνιστές ττου ΜΜεσολογγίουΣτους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ Σολωμού το θέμα της πείνας εί-ναι βασικό στην προσπάθεια του ποιητή να απεικονίσει τον άνισο αγώνα τωνπολιορκημένων αγωνιστών

Της μάνας ω λαύραΤα τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρου

λαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γη

και βρίσκει σπειράκικαι μάνα φθονεί(Σχεδίασμα Αrsquo II)

Bλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 81

Μορφές ππολιτικής οοργάνωσης μμε ττοπικό χχαρακτήρα

H ααναγκαιότητα ππολιτικής οοργάνωσης Για να εδραιωθεί η επανάσταση χρειαζόταν εκτός από την πολεμική προ-

σπάθεια και πολιτική οργάνωση Υπήρχε δηλαδή ανάγκη να παρθούν α-ποφάσεις πολιτικές bull για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων bull για την οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν bull για τη διαχείριση των laquoεθνικών γαιώνraquo ή laquoεθνικών κτημάτωνraquo δηλαδή

της ακίνητης περιουσίας των Οθωμανών που είχε περάσει στα χέριατων επαναστατών

Οι ττοπικοί οοργανισμοί

Αυτές τις ανάγκες ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικοί οργανισμοί Οι τοπι-κοί οργανισμοί ήταν πολιτικοί σχηματισμοί τοπικού χαρακτήρα ένα είδοςτοπικών κυβερνήσεων

Οι τοπικοί οργανισμοί ελέγχονταν κυρίως από τους προεστούς τουςΦαναριώτες και τους ιεράρχες Οι κατώτερες τάξεις εκπροσωπούντανσπάνια

Οι πιο σημαντικοί τοπικοί οργανισμοί ήταν bull Η Πελοποννησιακή Γερουσία με πρωτοβουλία των προεστών της Πε-

λοποννήσουbull Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος με επικεφαλής τον Φανα-

ριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτοbull Ο Άρειος Πάγος που διοικούσε την Aνατολική Στερεά με επικεφα-

λής τον Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη

9Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1821 ŒOacutemiddotUacuteIacuteEuml AcircIumlIumlEumlOacuteEgrave-Icirclsaquo˜ AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜

1821-1827 ΔOcircEgraveIcircOcircrsaquoOcircUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo amp AcircıOacuteEgraveIcirccurren˜Ucirc˘OacuteAcircIumlAcircDaggerUcircAcircEgrave˜

1827-1831 O π intmiddotOcircpermilrsaquo-UcircUgraveUacuteEgravemiddot˜ int˘sbquoAcircUacuteOacutelsaquoUgraveEuml˜ UgraveEuml˜partIumlIumliquestpermilmiddot˜

paraUacuteOgraveUgraveAcirc˜ UacuteOcircUcirciquestıAcircEgraveAcirc˜ UgraveˆOacuteAcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEumlIgravecurrenOacuteˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute

AacuteEgravemiddot Ucirc˘AacuteIcircUacutefiUgraveEumlUcircEuml IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 82

83ENOTHTA 9

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι δδιαμάχες γγια ττην εεξουσία

Η συγκρότηση των τοπι-κών οργανισμών βοήθησεστην αντιμετώπιση ορισμέ-νων επειγόντων προβλη-μάτων έφερε όμως στηνεπιφάνεια και προβλήμα-τα Τα προβλήματα σχετί-ζονταν κυρίως με τη δια-χείριση της εξουσίας στηνοποία διεκδικούσαν δύο α-ντίπαλες ομάδες οι οπλαρ-χηγοί και οι Φιλικοί από τημια οι προεστοί οι αρχιε-ρείς και οι Φαναριώτες α-πό την άλλη

Οι διαμάχες κορυφώθηκανμε τον ερχομό του Δημή-τρη Υψηλάντη (αδερφούτου ηγέτη της Φιλικής Ε-ταιρείας) ο οποίος ήθελενα αναλάβει την ηγεσία τουAγώνα ως εκπρόσωπος τηςΦιλικής Εταιρείας Γύρωτου συσπειρώθηκαν αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί

Στην αντίπαλη πλευρά ήταν οι προεστοί οι ιεράρχες και οι Φαναριώτεςπου κατηγορούνταν ότι ήθελαν να μονοπωλήσουν την εξουσία Οι προε-στοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Υψηλάντηαπειλήθηκαν με σφαγή από εξαγριωμένους αγωνιστές και σώθηκαν χάρηστην παρέμβαση του Κολοκοτρώνη

Οι ΕΕθνοσυνελεύσεις

Η ανάγκη για ενιαία διεύθυνση του Αγώνα οδήγησε στην κατάργηση τωντοπικών πολιτευμάτων και στην απόφαση για σύσταση κεντρικής διοίκη-σης

Προκηρύχτηκαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων (παραστάτες)που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση

Η ΑΑrsquo Εθνοσυνέλευση

Έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821 - Ιανουάριος 1822) Ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα το σύνταγμα της Eπιδαύρου Διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική Όρισε ως διοίκηση της επανάστασης δύο σώματα

Παραϊστορικά

Οι πυρήνες πολιτικής εξουσίας στην ελλη-νική επανάσταση- Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες)προϋπήρχαν της επανάστασης και αντλού-σαν τη δύναμή τους από το γεγονός ότι δια-χειρίζονταν ήδη την εξουσία Είχαν πολιτικήεμπειρία κύρος και χρήματα- Oι Φαναριώτες προσέγγισαν κυρίως τουςπροεστούς δείχνοντας όμως σεβασμό γιατους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική ε-μπειρία καθώς είχαν υπηρετήσει σε υψηλέςδιοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκη-σης Είχαν επίσης υψηλή μόρφωση κύροςκαι χρήματα- Οι οπλαρχηγοί αναδείχτηκαν με την επανά-σταση στα πεδία των μαχών Ήταν εμπειρο-πόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμότου λαού- Οι Φιλικοί κατέβηκαν στην Πελοπόννησο μεηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίωςμε τους στρατιωτικούς Στα πλεονεκτήματάτους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώ-σει τον Αγώνα και είχαν πολιτική εμπειρίακαι πολιτική-οικονομική δύναμη

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 83

bull Tο Εκτελεστικό (η κυβέρνηση) με πέντε μέλη και πρόεδρο τον ΑλΜαυροκορδάτο

bull Tο Βουλευτικό στο οποίο την πλειοψηφία την είχαν οι προεστοί Είχε70 μέλη και πρόεδρο το Δ Υψηλάντη

Το σσύνταγμα ττης ΕΕπιδαύρου

Ήταν κείμενο έντονα επηρεασμένοαπό τα συντάγματα της γαλλικής ε-πανάστασης

bull Διακήρυττε την ελληνική α-νεξαρτησία

bull Θέσπιζε ως πολίτευμα τηναβασίλευτη δημοκρατία (ε-ξαίρεση σε ολόκληρη την Ευ-ρώπη)

Η ΒΒrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Βrsquo Εθνική Συνέλευση έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας (Μάρτιος-Απρίλιος1823) μέσα σε κλίμα πολιτικής έντασηςbull Ενέκρινε μια τροποποιημένη εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρουbull Κατάργησε όλους τους τοπικούς οργανισμούςbull Κατάργησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου (το κατείχε ο Θ Κολοκοτρώ-

νης)bull Πρόεδρος του εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και

του Βουλευτικού ο Αλ Μαυροκορδάτος

Ο εεμφύλιος ππόλεμος

Η πολιτική ένταση οδήγησε σε εμφύλια σύρραξη bull το φθινόπωρο του 1823 ως σφοδρή πολιτική σύγκρουσηbull το καλοκαίρι του 1824 ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση

Οι ααιτίες ττης εεμφύλιας δδιαμάχης

Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που διέθεταν εξουσία και προε-παναστατικά και ήθελαν να τη διατηρήσουν και σε εκείνους που αναδεί-χτηκαν στις μάχες της επανάστασης και θεωρούσαν αυτονόητο να συμ-μετέχουν στα κοινά

Oι τοπικιστικές αντιθέσεις Oι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων από το δάνειο που είχε

συναφθεί στην Αγγλία O προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες

Παραϊστορικά

Η Εθνοσυνέλευση που ψήφισε τοσύνταγμα της Επιδαύρου είχε laquoαρι-στοκρατικήraquo σύνθεση σχεδόν κατά710 Από τους 59 laquoαντιπροσώπουςτου έθνουςraquo οι 20 χαρακτηρίζοντανγαιοκτήμονες οι 3 ήταν αρχιερείς οι13 ήταν πλοιοκτήτες και 3 ήταν μεγα-λέμποροι Επίσης υπήρχαν 12 λόγιοι4 στρατιωτικοί ηγέτες και 4 επιτηδευ-ματίες

84 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 84

KE

ΦA

ΛA

IO

2

85ENOTHTA 9

Πρώτη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((φθινόπωρο 11823 -- κκαλοκαίρι 11824)

Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επι-κεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού)και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρος του Βουλευτικού) Οι πιοισχυροί πρόκριτοι της Πελοποννήσου και της Ύδρας υποστήριξαν τονΜαυροκορδάτο και ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε

Δεύτερη φφάση ττου εεμφυλίου ππολέμου ((Iούλιος 11824 -- IIανουάριος 11825)

Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττηπου επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλει-σαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία Στρατεύματα από τη Στερεάλεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο και ανάγκασαν τους Πελοποννήσι-ους να συνθηκολογήσουν Ο Κολοκοτρώνης και ο Ανδρούτσος φυλακί-στηκαν και ο τελευταίος λίγο αργότερα δολοφονήθηκε

Η ΓΓrsquo Εθνοσυνέλευση

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση συ-γκλήθηκε το 1826 στηνΕπίδαυρο αλλά διαλύθηκεσχεδόν αμέσως όταν μα-θεύτηκε η πτώση του Με-σολογγίου Συγκλήθηκε ξα-νά την άνοιξη του 1827στην Τροιζήνα όπουbull Εξέλεξε Κυβερνήτη της

Ελλάδος για επτά χρό-νια τον Ιωάννη Καποδί-στρια

bull Ψήφισε το Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος το οποίο στηριζότανστη διάκριση των εξουσιών διαπνεόταν από φιλελεύθερες αντιλή-ψεις και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του

1821 Άφιξη Δ Υψηλάντη στην Πελοπόννησο για να α-ναλάβει την ηγεσία της επανάστασης (καλο-καίρι)

Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος Άρειος Πάγος (Νοέμβριος) Πελοποννησιακή Γερουσία (Δεκέμβριος)

Δεκ 11821-Ιαν 11822 Αrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Επίδαυρος1823 Βrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Άστρος Κυνουρίας (Mάρτι-

ος-Aπρίλιος)

2 XPONOsectOdegIO

Παραϊστορικά

Η Γrsquo Εθνοσυνέλευση έγινε σε δύο φάσειςσυγκλήθηκε τον Ιανουάριο του 1826 κάτωαπό την πίεση της στρατιωτικής επέλασηςτου Ιμπραήμ διαλύθηκε μετά την πτώση τουΜεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 καιξανασυγκλήθηκε το Μάρτιο του 1827 ότανη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους ήτανπολύ κοντά Διόρισε ξένο αρχιστράτηγο τονΤσορτς ξένο αντιναύαρχο τον Κόχραν καιεξέλεξε κυβερνήτη για εφτά χρόνια τον ΙΚαποδίστρια

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 85

1823-1824 Εμφύλιος πόλεμος1827 Γrsquo Εθνοσυνέλευση ndash Τροιζήνα (άνοιξη)

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττα σσυντάγματα ττου ΑΑγώνα ((πηγές 22 κκαι 44) ννα ααναζητή-σετε εεπιδράσεις σσε ααυτά ττης ιιδεολογίας ττου ΔΔιαφωτισμού ((ενότητα 11πηγές 33 44) κκαι ττης γγαλλικής εεπανάστασης ((ενότητα 33 ππηγή 11)

Οι ιδέες του Διαφωτισμού περί ελευθερίας ισότητας και σεβασμού τηςανθρώπινης αξιοπρέπειας έτυχαν θερμής αποδοχής στην ελληνική επανα-στατική πραγματικότητα Οι Έλληνες αγωνιστές τις αποδέχτηκαν και πολέ-μησαν γιrsquo αυτές Από την αρχή του Αγώνα μάλιστα έσπευσαν να δώσουνστις ιδέες αυτές και το κύρος των συνταγματικών διατάξεων Οι ιδέες και οιαξίες που κατοχυρώνουν θεσμικά τα ελληνικά συντάγματα είχαν υποστηρι-χτεί από το κίνημα του Διαφωτισμού και είχαν διατυπωθεί ήδη στα συντάγ-ματα της γαλλικής επανάστασης

Στο σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822 θεμελιώνεται η ισότητα και η ισο-νομία όλων των Ελλήνων Δεν υπάρχουν κριτήρια που διαχωρίζουν τουςανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους όπως λχ η κοινωνική τάξη ή ηκατοχή κάποιου αξιώματος Διασφαλίζονται επίσης συνταγματικά η ασφά-λεια η τιμή και η περιουσία των πολιτών Είναι τα δικαιώματα για τα οποίαείχε μιλήσει ο Τζον Λοκ Το σύνταγμα της Επιδαύρου ειδικά έχει χαρακτη-ριστεί ριζοσπαστικό και πολύ προωθημένο για την εποχή του Η πρωτοπο-ρία του φαίνεται από το γεγονός ότι καθιερώνει ως πολίτευμα της χώραςτην αβασίλευτη δημοκρατία κάτι καινοφανές στην Ευρώπη καθώς και απότην καθιέρωση της καθολικής (για τους άνδρες) ψηφοφορίας

Στο σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 αναγνωρίζεται η κυριαρχία του λα-ού και ότι κάθε εξουσία πηγάζει και ενυπάρχει στο έθνος και ασκείται υπέραυτού Στην ελληνική επικράτεια επίσης απαγορεύεται το καθεστώς τηςδουλείας μία από τις επαναστατικές καινοτόμες ιδέες του Διαφωτισμού

2 ΑΑξιοποιώντας ττις ππηγές 11 κκαι 33 κκαθώς κκαι όόποια άάλλα σστοιχεία θθεωρείτεσχετικά ννα γγράψετε σσύντομο κκείμενο μμε θθέμα ττα ααίτια ττου εεμφύλιου ππολέ-μου ττην εεποχή ττου ΑΑγώνα

Με την έναρξη της επανάστασης εμφανίστηκαν ομάδες που ήθελαν να λει-τουργήσουν ως πυρήνες εξουσίας Οι ομάδες αυτές διεκδίκησαν την ηγεσίατου αγώνα Η ένταση κορυφώθηκε και οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο σεδύο περιόδους το φθινόπωρο του 1823 και το καλοκαίρι του 1824

Κύριες αιτίες του διχασμού αποτέλεσε το κίνητρο για την κατάκτηση τηςεξουσίας Ειδικότερα υπήρχαν ομάδες εξουσίας που είχαν προεπαναστα-τικά κατοχυρωμένη μια θέση ισχύος την οποία ήθελαν και να διατηρήσουνΉταν οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες καθώς και οι ανώτεροι κατάτόπους ιεράρχες Αυτοί διαχειρίζονταν στο πλαίσιο του κοινοτικού συστή-ματος που είχε αφήσει ελεύθερο να ακμάσει η οθωμανική αδιαφορία καιαμάθεια τις υποθέσεις των ραγιάδων Μέσα από τις στάχτες του αγώνα

86 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 86

KE

ΦA

ΛA

IO

2

87ENOTHTA 9

όμως αναδείχτηκε άλλη μία ομάδα που ήθελε μερίδιο εξουσίας Ήταν οιοπλαρχηγοί που συμμάχησαν σε πολλές περιπτώσεις με τους Φιλικούς καιπολέμησαν εναντίον των προκρίτων Στο πλευρό τους είχαν τον θαυμασμότου απλού λαού για τα κατορθώματά τους Αυτοί οι αγωνιστές αγανακτι-σμένοι από τη συμπεριφορά των προκρίτων κινήθηκαν εναντίον τους αλλάτους εμπόδισε ο Κολοκοτρώνης Στα μέσα του 1824 η σύγκρουση έφτασεστο αποκορύφωμά της Άλλο αίτιο ήταν η νομή του τουρκικού πλούτουκαθώς και των δανείων της επανάστασης από την Αγγλία

Υπήρχαν επίσης οι τοπικιστικές αντιθέσεις και φυσικά οι καθαρά προ-σωπικές αντιπαλότητες για λόγους γοήτρου και κοινωνικού κύρους

Eικόνα Aλέξανδρος MMαυροκορδάτοςBλέπε στα ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoΦανα-ριώτεςraquo

Παράθεμα 1 Ο ΚΚολοκοτρώνης μμιλά σσε ααγωνιστές ππου ααπειλούσαν ππρο-κρίτους

Το εντυπωσιακό συμπέρασμα που εξάγει κανείς από το παράθεμα δεν είναιτο πνεύμα συμφιλίωσης που διακατέχει τον μεγάλο οπλαρχηγό αλλά η ενη-μέρωση που έχει για τη διεθνή πολιτική σκηνή Φαίνεται ότι οι επαναστατη-μένοι Έλληνες έχουν συνειδητοποιήσει την αρνητική συγκυρία μέσα στηνοποία έχει εκδηλωθεί ο ξεσηκωμός τους Η Ιερή Συμμαχία καταδικάζει κάθεφιλελεύθερο και επαναστατικό κίνημα που θα μπορούσε να ανατρέψει τηνισορροπία δυνάμεων που είχε εγκαθιδρύσει μετά την ήττα του Ναπολέοντακαι την ίδια ακριβώς εποχή παρεμβαίνει δυναμικά και καταστέλλει με ταόπλα παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλα σημεία της Ευρώπης (Ισπανία 1820Ιταλία 1821)

Έχει επομένως σημασία για μια θετική αποτίμηση του ελληνικού ξεση-κωμού στην Ευρώπη να μην επικρατήσουν οι έριδες και η διχόνοια που θααναδείκνυε τις (υπάρχουσες ούτως ή άλλως) κοινωνικές και πολιτικές δια-φωνίες μεταξύ των Ελλήνων και να συσχετιστεί έτσι η επανάσταση με κοινω-νικο-ανατρεπτικά κινήματα της Ευρώπης όπως αυτό των καρμπονάρων

Παράθεμα 2 Προσωρινόν ΠΠολίτευμα ττης ΕΕλλάδοςΤο πρώτο σύνταγμα που ψήφισαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στην Επί-δαυρο στις αρχές του 1822 καταδεικνύει τις δημοκρατικές τους ιδέες καιτην πίστη τους σε ένα φιλελεύθερο πολίτευμα Η θέσπιση ενός πολιτεύμα-τος αβασίλευτης δημοκρατίας ήταν πολύ ριζοσπαστική ενέργεια για την ε-ποχή Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι με την ίδρυση του ανεξάρτητου κρά-τους έπειτα από εννιαετή αγώνα το πολίτευμα που επέβαλαν οι laquoΠροστάτι-δες Δυνάμειςraquo στο νεοσύστατο κράτος ήταν μοναρχικό απολυταρχικό καιανελεύθερο

Στο παράθεμα 2 αναγράφονται τα άρθρα εκείνα που μεταξύ άλλων

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 87

αποδεικνύουν την έντονη επίδραση που άσκησαν στην πολιτική σκέψη τωνεπαναστατημένων Ελλήνων τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης και οΔιαφωτισμός ισότητα ενώπιον των νόμων και κατοχύρωση της ατομικήςπεριουσίας και της ασφάλειας του πολίτη

Παράθεμα 3 Η έένοπλη εεμφύλια σσύγκρουση Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παράθεμα 4 Πολιτικόν ΣΣύνταγμα ττης ΕΕλλάδος ((σύνταγμα ττης ΤΤροιζή-νας) 11827

Και το σύνταγμα που ψήφισαν οι Έλληνες στην Τροιζήνα σε μια δύσκολημάλιστα συγκυρία ήταν δημοκρατικό και φιλελεύθερο Ήταν και αυτό ριζο-σπαστικό για την εποχή του σε παγκόσμια κλίμακα Αναγνώριζε ότι η εξου-σία πηγάζει από το έθνος και καταργούσε τη δουλεία στην ελληνική επικρά-τεια

Γενικά σε μια εποχή που στην Ευρώπη θριάμβευε το πνεύμα της απολυ-ταρχίας (συνέδριο Βιέννης 1815) τα συντάγματα της ελληνικής επανάστα-σης καθιέρωναν το δημοκρατικό πολίτευμα και πρόβαλλαν την ιδέα τηςπολιτικής ελευθερίας την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων τη διά-κριση των εξουσιών και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

εθνικά κκτήματα Ο όρος laquoεθνικά κτήματαraquo χρησιμοποιείται για να δηλώσειτη γη (κτήματα καλλιεργήσιμη γη βοσκοτόπια ελαιώνες) και γενικότερατην laquoακίνητη περιουσίαraquo (μύλοι ελαιοτριβεία χάνια αλλά και σπίτια) πουπεριήλθαν στα χέρια των Ελλήνων laquoεπαναστατικώ δικαίωraquo δηλαδή με τηδύναμη των όπλων εκεί όπου επικρατούσε η επανάσταση και έφευγαν οιΤούρκοι Η λέξη laquoεθνικάraquo έχει συμβολική χροιά μιας και υποδηλώνει ότιτο έθνος ξαναπαίρνει στα χέρια του την περιουσία του αυτό που τουανήκει Εξάλλου ο όρος laquoδημόσιαraquo θα ήταν αδόκιμος αφού δεν υπήρχεακόμα οργανωμένο κράτος για να διαχειριστεί αυτή την περιουσία

Άρειος ΠΠάγος Ήταν αρχικά ένα πολιτικό και δικαστικό σώμα της αρχαίαςΑθήνας με αριστοκρατική προέλευση Πήρε το όνομά του από την τοπο-θεσία όπου συγκαλούνταν σε ένα χαμηλό πετρώδη λόφο των ΑθηνώνΒΔ της Aκρόπολης (πάγος = πετρώδης βράχος Άρειος gt Αρές ήΕρινύες = οι φοβερές θεότητες που καταδιώκουν τους άδικους)

Κατά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 οι επαναστατη-μένοι Έλληνες άρχισαν να οργανώνονται πολιτικά αρχικά σε τοπικό επί-πεδο για να επιβλέψουν καλύτερα τις επαναστατικές ενέργειες Η Διοί-κηση (laquoΝομική Διάταξιςraquo που ψηφίστηκε στα Σάλωνα στις 15 Νοεμβρίου1821) της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος ονόμασε Άρειο Πάγο τη Γερου-σία που ασκούσε εκτελεστικά και δικαστικά καθήκοντα Ήταν μια δωδε-καμελής επιτροπή με πρόεδρο τον Θεόδωρο Νέγρη

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

88 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 88

KE

ΦA

ΛA

IO

2

89ENOTHTA 9

Οι ππυρήνες ππολιτικής εεξουσίας σστην εελληνική εεπανάστασηbull Οι προεστοί (πρόκριτοι κοτζαμπάσηδες πχ Πετρόμπεης Μαυρομιχά-λης Δεληγιανναίοι Ζαΐμης Λόντος) φορείς της παραδοσιακής κοινοτι-κής εξουσίας απολάμβαναν κύρος και δύναμη ndashπολιτική και οικονομικήndashκαι πριν την επανάσταση Η δύναμή τους τώρα στα χρόνια της επανά-στασης βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι υπήρξαν ήδη διαχειριστέςτης εξουσίας είχαν δηλαδή πολιτική εμπειρία Επίσης είχαν κύρος καιχρήματαbull Oι Φαναριώτες (πχ Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος) προσέγγισαν πολι-τικά κυρίως τους προεστούς χωρίς όμως να θέλουν τη σύγκρουση μετους αγωνιστές Είχαν μεγάλη πολιτική εμπειρία καθώς είχαν υπηρετή-σει σε υψηλές διοικητικές θέσεις της οθωμανικής διοίκησης Είχαν επί-σης υψηλή μόρφωση κύρος και χρήματαbull Οι οπλαρχηγοί (πχ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Οδυσσέας Ανδρού-τσος) αναδείχτηκαν με την επανάσταση στα πεδία των μαχών Ήτανεμπειροπόλεμοι και προκαλούσαν τον ενθουσιασμό του λαούbull Οι Φιλικοί (πχ Δ Υψηλάντης Γρηγόριος Δικαίος-Παπαφλέσσας) είχανηγετικές φιλοδοξίες και συμμάχησαν κυρίως με τους στρατιωτικούς Σταπλεονεκτήματά τους συγκαταλέγονταν το ότι είχαν οργανώσει τον Αγώ-να και είχαν οι περισσότεροι οικονομική δύναμη και απολάμβαναν γενι-κού κύρους

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 89

Ελληνική εεπανάσταση κκαι εευρωπαϊκή δδιπλωματία ((1821-1826)

Οι Έλληνες προσπάθησαν από την αρχή της επανάστασης να εξασφαλί-σουν τη συμπαράσταση των Ευρωπαίων ηγετών και λαών

Στις πρώτες προκηρύξεις του αγώνα αλλά και στη Διακήρυξη της ΑrsquoΕθνοσυνέλευσης τονιζόταν ότι η ελληνική επανάσταση ήταν εθνική μεστόχο την κατάκτηση της ελευθερίας και όχι κοινωνικο-ανατρεπτική

Η δδιεθνής σσυγκυρία

Η διεθνής συγκυρία ήταν αρνητική για την ελληνική επανάσταση όπωςκαι για κάθε επανάσταση στην Ευρώπη εκείνη την εποχή bull Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν η διαμόρφωση μιας ισορρο-

πίας δυνάμεων ενός status quo που θα απέτρεπε στο μέλλον τιςσυγκρούσεις

bull Ήταν η εποχή της Παλινόρθωσης της επικράτησης δηλαδή της μο-ναρχίας και της αρνητικής στάσης απέναντι σε κάθε μαζικό λαϊκό κί-νημα που διεκδικούσε συνθήκες περισσότερο φιλελεύθερες και δη-μοκρατικές

Σε αυτές τις συνθήκες η ελληνική επανάσταση αποτελούσε πρόβλημακαι ήταν μια συνιστώσα του ανατολικού ζητήματος

Η σστάση ττων ΔΔυνάμεων έέναντι ττης εελληνικής εεπανάστασηςΠρώτη φφάση 11821-1822

Τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης η στάση των Δυνάμεων ήταναρνητική Καμία Δύναμη δεν επιθυμούσε τη διάλυση της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι η διάλυση θα έφερνε στηνεπιφάνεια νέες αιτίες για διενέξεις μεταξύ των Δυνάμεων

10Eνότητα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ΠPIN TΩPA META

1815 paramiddotIumlEgraveOacutefiUacuteıˆUcircEuml 1821-1826 partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquoAcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml 1823-1827 part˘Uacuteˆmiddot˚IcirclsaquopermilEgraveIumlˆIgravemiddotUgraversaquomiddot ˘currenUacute UgraveOcirc˘AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger middotAacuteOgraveOacutemiddot

1830 yumlpermilUacute˘UcircEuml middotOacuteAcircIacuteiquestUacuteUgraveEuml-UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger IcircUacuteiquestUgraveOcirc˘˜

partIumlIumlEumlOacuteEgraveIcirclsaquo AcircmiddotOacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml IcircmiddotEgravepart˘UacuteOgraveEuml

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 90

KE

ΦA

ΛA

IO

2

91ENOTHTA 10

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη τηςΡωσίας Ο τσάρος καταδίκασε την ελληνική επανάσταση

Xάρη στις καίριες παρεμβάσεις του Iωάννη Kαποδίστρια υπουργού Eξω-τερικών ndashτότεndash της Pωσίας διαμορφώθηκε μια κάπως πιο ευνοϊκή ρωστι-κή και ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην ελληνική επανάσταση

Δεύτερη φφάση 11823-1825

Το 1823 συντελείται μια στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία Ο νέοςΆγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ αναθεώρησε την αγγλικήεξωτερική πολιτική και εκτιμώντας ότι ένα νέο ελληνικό κράτος θα απο-τελούσε χρήσιμο συνεργάτη της Αγγλίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειοαναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη

Η Ρωσία για να μη χάσει τα ερείσματά της ανάμεσα στους Έλληνεςπρότεινε το σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές του 1824) Σύμφωνα μετο σχέδιο αυτό θα σχηματίζονταν τρεις αυτόνομες ελληνικές ηγεμονίεςκατά το πρότυπο των παραδουνάβιων ηγεμονιών Το σχέδιο απορρίφθη-κε και από τον σουλτάνο και από τους Έλληνες

Η σστάση ττων ΕΕλλήνων έέναντι ττης ααγγλικής ππολιτικής

Η αγγλική μεταστροφή με τον Κάνιγκ ενίσχυσε την επιρροή της Αγγλίαςστους Έλληνες bull Η αγγλόφιλη κυβέρνηση του Κουντουριώτη προώθησε τη σύναψη

δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες (1824 1825)bull Το 1825 σε μια δύσκολο περίοδο λόγω της επέμβασης του αιγυπτια-

κού στρατού οι αγγλόφιλοι έπεισαν τους περισσότερους Έλληνεςνα υπογράψουν την πράξη προστασίας ένα έγγραφο με το οποίοζητούσαν από την Αγγλία να αναλάβει την προστασία των ΕλλήνωνΈνας από τους λίγους που δεν υπέγραψαν ήταν ο Δ Yψηλάντης [Ηπράξη προστασίας έχει υποτιμητικά αποκαλεστεί και laquoΠράξη υποτέλει-αςraquo]

Τρίτη φφάση 11826-1830

Όσο οι Μεγάλες Δυνάμεις αναμειγνύονταν όλο και περισσότερο στα ελ-ληνικά πράγματα οι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν ότι θα τους βοηθή-σουν στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος

Την περίοδο 1823-1825 δημιουργήθηκαν πολιτικές ομάδες-κόμματα πουσυνδέονταν με τις Δυνάμειςbull το αγγλικό με επικεφαλής τον Α Μαυροκορδάτοbull το γαλλικό με ηγέτη τον Ι Κωλέττηbull το ρωσικό με αρχηγούς τον Α Μεταξά και τον Θ Κολοκοτρώνη

Το κκίνημα ττου φφιλελληνισμού

Παράλληλα με τους αγώνες των Ελλήνων και την ευρωπαϊκή διπλωματία

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 91

αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και την Αμερική ο φιλελληνισμός Ο φιλελ-ληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφό-ταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας όσο και της Ιερής Συμ-μαχίας

Αιτίες αανάπτυξης ττου φφιλελληνισμού

Παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού ήτανbull Ο φιλελευθερισμός και ο επαναστατικός ριζοσπαστισμός που είχε

διαδώσει η γαλλική επανάστασηbull Ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμόbull Ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων σε βάρος του άμα-

χου πληθυσμούbull Η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες (των δύο πρώτων χρόνων)

Υπήρχαν και ευτελή κίνητρα όπως τυχοδιώκτες που ενδιαφέρονταν γιαχρήματα και αξιώματα

Η ππροσφορά ττου φφιλελληνισμού

Ο φιλελληνισμός πρόσφερε οικονομική ενίσχυση χρήματα εφόδια αλλάκαι ηθική συμπαράσταση

Πολλοί φιλέλληνες συμμετείχαν προσωπικά στον Αγώνα και σκοτώθηκανπολεμώντας για την ελληνική ελευθερία (πχ ο Άγγλος λόρδος Mπάιρονπου πέθανε στο πολιορκημένο Mεσολόγγι το 1824)

Προς ττην ίίδρυση αανεξάρτητου εελληνικού κκράτους ((1826-1830)

Μετά το 1826 οι Δυνάμεις φαίνονταν αποφασισμένες να λύσουν το ελληνικόζήτημα Αγγλία Ρωσία Γαλλία αποφάσισαν

στο Λονδίνο στις 6 Ιουλίου (γιrsquo αυτόκαι ιουλιανή σύμβαση) 1827 την ί-δρυση αυτόνομου ελληνικού κρά-τους

Η άρνηση του σουλτάνου προκάλε-σε την ένοπλη επέμβαση των Δυνά-μεων στο Ναβαρίνο (8 Οκτωβρίου1827) ο στόλος των Δυνάμεων συνέ-τριψε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο

Ακολούθησε ρωσοτουρκικός πόλε-μος (1828-1829) στον οποίο ο τουρ-κικός στρατός ηττήθηκε Ο σουλτά-νος αναγκάστηκε να αποδεχτεί όλεςτις μέχρι τότε αποφάσεις των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπο-λης (14 Σεπτεμβρίου 1829)

Φαινόταν λοιπόν ότι η Ρωσία έλυνε με τον πόλεμο εναντίον της Οθωμα-νικής Αυτοκρατορίας το ελληνικό ζήτημα και αυτό θα της απέφερε δι-

92 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

Παραϊστορικά

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 η Διά-σκεψη του Λονδίνου (κάτω απότην πίεση της ρωσικής νίκης ενα-ντίον των Oθωμανών) διακήρυξετην πολιτική ανεξαρτησία τηςEλλάδας Tο άρθρο 1 του Πρω-τοκόλλου έγραφε laquoH Eλλάς θέ-λει σχηματίσει εν Kράτος ανε-ξάρτητον και θέλει χαίρει όλα ταδίκαια πολιτικά διοικητικά και ε-μπορικά τα προσπεφυκότα εις ε-ντελή ανεξαρτησίανraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 92

KE

ΦA

ΛA

IO

2

93ENOTHTA 10

πλωματικά οφέλη Η Αγγλία και η Γαλλία αντιδρώντας σε αυτήν την προ-οπτική πρότειναν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το οποίοθα συμπεριλάμβανε Πελοπόννησο Κυκλάδες και από τη Στερεά Ελλάδατα εδάφη νότια της συνοριακής γραμμής Αχελώου-Σπερχειού Έτσι στις22 Iανουαρίου 3 Φεβρουαρίου 1830 οι τρεις Δυνάμεις Aγγλία ΓαλλίαPωσία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Aνεξαρτησίας το πρώτο επίσημοδιπλωματικό κείμενο που αναγνώριζε την Eλλάδα ως κράτος κυρίαρχοκαι ανεξάρτητο Επίσης επέλεξαν ως ηγεμόνα του νέου κράτους τονΛεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ Ο Λεοπόλδος όμως δεν αποδέχτηκε τηνεκλογή του

1821-1822 Oι Mεγάλες Δυνάμεις κρατούσαν αρνητική στάση απέναντιστην ελληνική επανάσταση

1823 Αναθεώρηση της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής ndash Γ Κάνιγκμεταστροφή υπέρ των ελληνικών θέσεων

1823-1825 Δημιουργία ξενικών πολιτικών κομμάτων

1824 Ρωσικό σχέδιο των τριών τμημάτων (αρχές)

1824-1825 Σύναψη δανείων από αγγλικές τράπεζες

1827 Ιουλιανή συνθήκη του Λονδίνου προέβλεπε την ίδρυση αυ-τόνομου ελληνικού κράτους (6 Iουλίου)

Ναυμαχία Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου)

1828-1829 Ρωσοτουρκικός πόλεμος ήττα Οθωμανών

1829 Συνθήκη Αδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου)

1830 Πρωτόκολλο Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου) δημιουργία ανεξάρ-τητου ελληνικού κράτους

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 11 ννα κκαταγράψετε ττα εεπιχειρήματα μμε τταοποία ππροσπάθησαν οοι ΈΈλληνες ννα ππείσουν ττους ΕΕυρωπαίους ηηγέτες ννατους σσυμπαρασταθούν

Οι Έλληνες αντιλήφτηκαν από την αρχή ότι η συμπαράσταση των ευρωπαϊ-κών δυνάμεων ήταν απαραίτητη για την ευόδωση του αγώνα τους Προσπά-θησαν έτσι να διαχωρίσουν τις θέσεις τους από τις κοινωνικές ανατρεπτικέςθέσεις των καρμπονάρων και των ριζοσπαστών της Ευρώπης που τόσοφόβιζαν τις συντηρητικές ηγεσίες των ευρωπαϊκών κρατών και να παρουσιά-σουν την ελληνική επανάσταση μόνο ως εθνικο-απελευθερωτική Ήτανμάλιστα μία εξέγερση ιερή ενάντια σε ένα δυνάστη αλλόθρησκο Ασιάτη και

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 93

94 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

βάρβαρο ξένο προς τα ήθη του ευρωπαϊκού πολιτισμού Βλέπουμε ότι στηνπροκήρυξη προβάλλεται το επίθετο laquoχριστιανοίraquo κι όχι το laquoορθόδοξοιraquo τοοποίο θα προβαλλόταν σε περίπτωση που εζητείτο η βοήθεια της Ρωσίας

Στην Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου τονίζεται ότι οι Έλληνεςείναι χριστιανοί και απειλούνται με όλεθρο από τους Οθωμανούς Ο αγώναςτων Ελλήνων είναι ζωής και θανάτου δεν παίρνει αναβολή καθώς απειλού-νται με εθνικό αφανισμό Τα ευρωπαϊκά βασίλεια χριστιανικά καθώς είναιδεν μπορούν να αδιαφορήσουν για την τύχη των Ελλήνων Εξάλλου οι πρό-γονοι των Ελλήνων στάθηκαν ωφέλιμοι στην ανθρωπότητα και τώρα πρέπειοι Ευρωπαίοι να πληρώσουν το χρέος τους

2 ΠΠοια ήήταν ηη θθέση ττης εελληνικής εεπανάστασης σστο εευρωπαϊκό ππολιτικότοπίο ττης εεποχής ττης ΠΠριν ααπαντήσετε ννα μμελετήσετε ττην ππηγή 33

Η ελληνική επανάσταση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός laquoστην άκρη τηςΕυρώπηςraquo χωρίς ευρύτερες συνέπειες και σημασία Ξέσπασε σε μία εντελώςαρνητική συγκυρία όταν το πολιτικό κλίμα της Παλινόρθωσης επιβαλλόταν απόμια ισχυρή συμμαχία ευρωπαϊκών δυνάμεων (Ιερή Συμμαχία) που καταδίκαζεκάθε φιλελεύθερη κίνηση εξέγερση ή επανάσταση ως απειλή για το σύστημαισορροπίας που ήθελε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη Εξάλλου η ελληνικήεπανάσταση αποτελούσε μέρος ενός συνολικότερου και μακραίωνου προβλή-ματος του ανατολικού ζητήματος (= ποια θα πρέπει να είναι η στάση των Δυνά-μεων της Ευρώπης έναντι του συνεχώς παρακμάζοντος οθωμανικού κράτουςκαι ποια θα ήταν η τύχη των αλλόθρησκων και αλλοεθνών υπηκόων του)

Η Ευρώπη ήταν κουρασμένη από τους ναπολεόντειους πολέμους και επι-ζητούσε μια περίοδο ειρήνης και ασφάλειας Επαναστάσεις από τις παρυ-φές της ηπείρου Ισπανία Ιταλία Ελλάδα έρχονταν να ταράξουν την laquoτάξηraquoπου είχε εγκαθιδρύσει η Ιερή Συμμαχία και να αμφισβητήσουν την laquoαρχήτης νομιμότηταςraquo Η πηγή 3 επισημαίνει την ιδιαιτερότητα της ελληνικήςεπανάστασης αφού είναι η μόνη που κατάφερε να επιβιώσει και να δώσειέτσι ένα μεγάλο χτύπημα ndashτο πρώτο μετά το συνέδριο της Βιέννηςndash στονευρωπαϊκό απολυταρχισμό Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η Ελλάδα έγινεπηγή έμπνευσης για τον διεθνή φιλελευθερισμό

Eικόνα 1 Φιλέλληνες Ο φιλελληνισμός αναπτύχθηκε κυρίως στους λαούς της Ευρώπης που είδανμε συμπάθεια το κίνημα των Ελλήνων κι όχι τόσο στις κυβερνήσεις των κρα-τών τους Εξάλλου η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική καταδίκασε αρχικά (συ-νέδριο στο Λάυμπαχ 1821) την ελληνική επανάσταση Στα γεμάτα ενθου-σιασμό άρθρα που δημοσίευαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες οι Έλληνες αγω-νιστές παρομοιάζονταν με τους αρχαίους ήρωες των Περσικών πολέμωνΠρωτεργάτης της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία υπήρξε ο ΦραγκίσκοςΡενέ ντε Σατομπριάν (Σατωβριάνδος) συγγραφέας και διπλωμάτης ενώστην Αγγλία ο λόρδος Βύρων ποιητής

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 94

KE

ΦA

ΛA

IO

2

95ENOTHTA 10

Eικόνα 2 Carneray ΗΗ νναυμαχία ττου ΝΝαβαρίνουΗ άρνηση της Τουρκίας να αποδεχτεί τους όρους της ιουλιανής συνθήκηςτου Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827) είχε ως αποτέλεσμα τη ναυμαχία του Ναβαρί-νου (20 Οκτωβρίου 1827) Η συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου οδή-γησε σε περαιτέρω αδιαλλαξία τη στάση του σουλτάνου με αποτέλεσμα ναπροωθηθεί τελικά (και λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου Απρίλιος 1828 -Σεπτέμβριος 1829) μια πιο ριζική λύση του ελληνικού ζητήματος η δημιουρ-γία ανεξάρτητου και όχι αυτόνομου ελληνικού κράτους

Eικόνα-Xάρτης 3 Η εεπικράτεια ττου ππρώτου εελληνικού κκράτους ((1830)Η πρώτη αποφασιστική παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων (ιουλιανή συν-θήκη 6 Ιουλίου 1827) δεν ξεκαθάρισε το ζήτημα των συνόρων Το πρωτό-κολλο του Λονδίνου τον Νοέμβριο του 1828 προέβλεπε ότι στην επικράτειατης Ελλάδας θα συμπεριλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος και οι Κυκλά-δες Ο Καποδίστριας με σκληρό διπλωματικό αγώνα πέτυχε διευρυμένασύνορα το νέο ανεξάρτητο κράτος του 1830 περιλάμβανε και ένα μεγάλομέρος της Στερεάς Ελλάδας Αλλά ούτε κι αυτά τα σύνορα κρίθηκαν ικανο-ποιητικά από τους Έλληνες και ο διπλωματικός αγώνας συνεχίστηκε μεαποτέλεσμα να διευρυνθούν ακόμα περισσότερο τα σύνορα και να οριστείτο 1832 ως βόρειο σύνορο του νέου κράτους η συνοριακή γραμμή Αμ-βρακικός-Παγασητικός

Παράθεμα 1 Οι εεπαναστατημένοι ΈΈλληνες ααπευθύνονται σστην ΕΕυρώπηΗ Προκήρυξη του Αχαϊκού Διευθυντηρίου συντάχθηκε στις 26 Μαρτίου1821 στην Πάτρα και επιδόθηκε στους προξένους των ξένων δυνάμεωνπου βρίσκονταν ακόμα στην επαναστατημένη πόλη Πρόκειται για το πρώτοδιπλωματικό έγγραφο των Ελλήνων προς τις ξένες δυνάμεις Η Προκήρυξηεπισημαίνει κυρίως δύο σημεία προκειμένου να πείσει τους Ευρωπαίους νασυνδράμουν στον αγώνα των Ελλήνων α) ότι το ελληνικό έθνος που κατα-πιέζεται από τους Οθωμανούς είναι ένα χριστιανικό έθνος όπως και ταευρωπαϊκά και β) το ένδοξο αρχαιοελληνικό προγονικό παρελθόν το οποίοθαύμαζαν τα έθνη της Ευρώπης

Παράθεμα 2 Ο φφιλέλληνας πποιητής ΣΣέλεϊ laquolaquoΕίμαστε όόλοι ΈΈλληνεςraquoΤο ποίημα του Σέλεϊ αποδεικνύει τη μεγάλη επίδραση του αγώνα για τηνελληνική ανεξαρτησία στην ευρωπαϊκή σκέψη της εποχής Ο αγώνας τωνΕλλήνων τροφοδότησε τον ρομαντισμό και τον φιλελευθερισμό των Ευρω-παίων και συνδέθηκε με τον θαυμασμό που προϋπήρχε για την κλασική (αρ-χαία) Ελλάδα Ιδιαίτερα πρέπει να σημειωθεί ότι έδωσε την αφορμή που επι-ζητούσαν οι ρομαντικοί ποιητές και διανοούμενοι να σπάσουν τα δεσμά τηςατομικότητας και να πληρώσουν την ψυχή τους και την ψυχή του κόσμου μετο συναίσθημα της προσφοράς και της αυτοθυσίας για ένα ιδανικό

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 95

Παράθεμα 3 Η εελληνική εεπανάσταση σστην ππολιτική ππραγματικότητατης εεποχής ττης

Βλέπε την απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικού βιβλίου

Παλινόρθωση Παλινόρθωση ονομάστηκε η επαναφορά των απολυταρχικώνκαθεστώτων στην Ευρώπη μετά το διπλό ισχυρό laquoκτύπημαraquo που είχανυποστεί ιδεολογικό από τη γαλλική επανάσταση και πολιτικό από τοlaquoπαιδί της επανάστασηςraquo τον Ναπολέοντα Οι νικητές του Ναπολέοντααποφάσισαν στο συνέδριο της Βιέννης το 1815 ότι οι έκπτωτοι μονάρ-χες έπρεπε να επανέλθουν στην εξουσία και μαζί με τη χάραξη των προ-επαναστατικών συνόρων επανέφεραν (ή καλύτερα νόμιζαν ότι επανέφε-ραν γιατί οι λαοί είχαν αντίθετη γνώμη) τα πολιτικά συστήματα και τιςιδέες της προεπαναστατικής (πριν της γαλλικής επανάστασης) εποχής

Μετά ττο 11826 οοι ΔΔυνάμεις φφαίνονταν ααποφασισμένες ννα λλύσουν ττο εελληνικόζήτημα Το έτος 1826 αποτελεί ορόσημο στη διεθνή διπλωματία που α-πασχολούνταν με το ελληνικό ζήτημα Οι κύριες εξελίξεις που συντελέ-στηκαν κατά το έτος αυτό ήτανbull Ο θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου (τέλη 1825) έφερε στον θρόνο

τον φιλοπόλεμο τσάρο Νικόλαο ο οποίος ήταν αποφασισμένος ναλύσει τις διαφορές της χώρας του με την Οθωμανική αυτοκρατορίαμε πόλεμο Αυτό θορύβησε τις άλλες δυνάμεις και ιδίως την Αγγλίαπου ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία δυνάμεων στη νοτιοανατολικήΕυρώπη

bull Υπογράφτηκε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) με-ταξύ Αγγλίας και Ρωσίας το οποίο καθόριζε ότι οι δύο Δυνάμεις θαπαρενέβαιναν μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων και του οθωμα-νικού κράτους με στόχο να βρεθεί ένας συμβιβασμός Ήδη στις προ-θέσεις τους διαφαινόταν η προοπτική της ύπαρξης μιας αυτόνομηςΕλλάδας φόρου υποτελής στην Οθωμανική Aυτοκρατορία

bull Η Αυστρία του αντιδραστικού Μέτερνιχ που μέχρι τότε ρύθμιζε σεμεγάλο βαθμό τη διπλωματική πολιτική των Δυνάμεων περιθωριοποι-ούνταν

bull ζΤο πιο σημαντικό ήταν ότι με το πρωτόκολλο της Πετρούπολης ανα-γνωριζόταν για πρώτη φορά πολιτική ύπαρξη στην Ελλάδα

96 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 96

KE

ΦA

ΛA

IO

2

Οι εεπαναστάσεις ττου 11830

Οι επαναστάσεις του 1830 συγκλόνισαν την Ευρώπη δυτικά της Pωσίας

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση στρεφόταν εναντίον του βασιλιά Καρόλου Ιrsquo πουεπιχείρησε να επαναφέρει ως ένα βαθμό το προεπαναστατικό καθεστώς

Ο βασιλιάς ήθελε να αποδώσει κάποια προνόμια στους αριστοκράτες καιστον κλήρο από αυτά που είχαν πριν το 1789

Η μεγαλοαστική τάξη και τα λαϊκά στρώματα όμως αντέδρασαν έντονα Η κρίση κορυφώθηκε όταν ο αυταρχικός βασιλιάς

bull Διέλυσε τη Βουλήbull Περιόρισε τα εκλογικά δικαιώματα των αστώνbull Επέβαλε αυστηρή λογοκρισία

Ο λαός αντέδρασε bull Με επικεφαλής ριζοσπάστες δημοκρατικούς έστησε οδοφράγματα

στους δρόμους του Παρισιούbull Ανάγκασε τον Κάρολο σε παραίτησηbull Αξίωσε την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας

Οι φιλελεύθεροι αστοί όμως ευνόησαν την άνοδο στον θρόνο ενός μετριο-παθούς βασιλιά του Λουδοβίκου-Φιλίππου

Η εεπανάσταση σστο ΒΒέλγιο

Το Βέλγιο ήταν τμήμα του Bασιλείου των Κάτω Χωρών Οι Βέλγοι επανα-στάτησαν και ίδρυσαν ανεξάρτητο βασίλειο του Bελγίου το 1830

Η επανάσταση στο Βέλγιο προκλήθηκε κυρίως από δύο παράγοντες

11Eνότητα

ΠPIN TΩPA META

1815 trade˘OacutecurrenpermilUacuteEgraveOcirc μEgravecurrenOacuteOacuteEuml˜prod laquomiddotUacutemacrlsaquo UgraveEuml˜ OacuteOcircIgraveEgraveIgravefiUgraveEuml-Ugravemiddot˜raquo AcircOacuteiquestOacuteUgraveEgravemiddot UcircUgraveOcircOacute EcircEgraveIumlAcirc-IumlAcirc˘ıAcircUacuteEgraveUcircIgravefi

1830 amp 1848 infinUcircUgraveEgraveIcirccurren˜ ndashordmEgraveIumlAcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteAcirc˜ AcircmiddotOacutemiddot-UcircUgraveiquestUcircAcircEgrave˜

prod IgraveAcircAacutemiddotIumlOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcirclsaquo UgraveiquestIacuteEumlIgravecurrenOacuteAcircEgrave Icirc˘UacutersaquomiddotUacutemacrEuml UcircUgraveOcircOcircIumlEgraveUgraveEgraveIcircfi UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircfi

Δmiddot AcircmiddotOacutemiddotUcircUgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircDaggerIgravemiddotUgravemiddot UgraveOcirc˘1830 IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ 1848 UcircUgraveEumlOacute

part˘UacuteOgraveEuml

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin Δprodtrade partiexclradicΔprodΔinfintrade

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 97

bull Ο βασιλιάς Γουλιέλμος Αrsquo της Οράγγης ευνοούσε τα ολλανδικά συμ-φέροντα σε βάρος των βελγικών

bull Υπήρχαν θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα στους προτεστάντες Ολ-λανδούς και τους καθολικούς Βέλγους

Η εεπανάσταση σστην ΠΠολωνία

Η επανάσταση στην Πολωνία είχε εθνικό χαρακτήρα Η Ρωσία κατείχεπολωνικά εδάφη και κύριο αίτημα της επανάστασης ήταν η απελευθέ-ρωσή τους και γενικότερα η ανεξαρτησία από τη Ρωσία

Η επανάσταση απέτυχε εξαιτίας bull της επέμβασης ισχυρών ρωσικών δυνάμεων καιbull των διαφωνιών μεταξύ των επαναστατών

Μετά την αποτυχία επιβλήθηκε στην Πολωνία αυταρχικό καθεστώς

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848

Tα ααίτια Τα αίτια των επαναστάσεων του 1848 ήταν ποικίλα

bull Οικονομικά κκαι κκοινωνικά ααίτια το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρω-μάτων έπεφτε συνεχώς σε πολλές περιοχές της Ευρώπης από τηδεκαετία του 1820 Υπήρχε έτσι μια γενικευμένη κοινωνική δυσαρέ-σκεια

bull Εθνικά ααίτια έχουμε ανάδυση εθνικών ιδεών στην Ευρώπη και πολλάέθνη επιδίωξαν να δημιουργήσουν ανεξάρτητα κράτη

bull Πολιτικά ααίτια τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν απέναντι στους υπηκόουςτους διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις (φορολογία στράτευση) Επί-σης υπήρχαν οι πολιτικές δυνάμεις που επιδίωκαν την ανατροπή τωναποφάσεων του συνεδρίου της Βιέννης

Η εεπανάσταση σστη ΓΓαλλία

Στη Γαλλία η επανάσταση πυροδοτή-θηκε από ριζοσπάστες δημοκρατικούςπου απαιτούσαν κοινωνικές και πολι-τικές μεταρρυθμίσεις

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να παραιτη-θεί και σχηματίστηκε δημοκρατική κυ-βέρνηση με τη συμμετοχή των μετριο-παθών και των ριζοσπαστών

Η κυβέρνηση παραχώρησε πολιτικάδικαιώματα σε όλους τους άνδρες καιπήρε μέτρα οικονομικής ανακούφισηςτων λαϊκών τάξεων

Οι εκλογές του 1848 έδωσαν τηνπλειοψηφία στους μετριοπαθείς φιλε-

Παραϊστορικά

Το 1835 ο Λουδοβίκος Φίλιπποςεξέδωσε έναν νόμο λογοκρισί-ας του τύπου Όταν μετά την ε-ξέγερση του Φεβρουαρίου 1848αναγκάστηκε να παραιτηθεί στοΠαρίσι συγκεντρώθηκε ένας με-γάλος αριθμός ριζοσπαστών συγ-γραφέων και πολιτικών διανοού-μενων με αποτέλεσμα μέσα σελίγες εβδομάδες να εκδοθούν170 καινούριες εφημερίδες καινα ιδρυθούν περισσότερες από200 πολιτικές λέσχες

98 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓΓYMNAΣIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 98

99ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

λεύθερους Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι συνέλαβαν τους ηγέτες τωνριζοσπαστών και κατήργησαν τα μέτρα της προηγούμενης κυβέρνησης

Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει το καλοκαίρι του 1848 ένας κοινωνικός πό-λεμος που τελείωσε με τη συντριβή των ριζοσπαστικών δυνάμεων

Η κυριαρχία των μετριοπαθών φιλελευθέρων επιβεβαιώθηκε μεbull Την εκλογή ως προέδρου της Γαλλίας του πρίγκιπα Λουδοβίκου-Να-

πολέοντα bull Την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων από τους εργάτεςbull Τον περιορισμό της ελευθεροτυπίας

Η εεπανάσταση σστην ΑΑυστρία

Η επανάσταση στην Αυστρία προκάλεσε τη φυγή του αυταρχικού πρω-θυπουργού Μέτερνιχ και του αυτοκράτορα Φερδινάνδου

Οι αντιθέσεις όμως ανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους καιτους ριζοσπάστες δημοκρατικούς οδήγησαν σε νέα επανάσταση τονΟκτώβριο του 1848 η οποία καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση ττων OOύγγρων

Μέσα στην επικράτεια της Αυστρίας σημειώθηκαν σε αρκετές περιοχέςεπαναστάσεις όπως στη Βοημία και στην Ιταλία Η πιο σημαντική ήτανστην Ουγγαρία

Οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Λάγιος Κόσουτ κήρυξαν την ανε-ξαρτησία της Ουγγαρίας σχημάτισαν κυβέρνηση και θέσπισαν νόμους

Τελικά και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε

Η εεπανάσταση σστην ΠΠρωσία

Η επανάσταση στην Πρωσία άρχισε με εξέγερση στο Βερολίνο Ο βασι-λιάς Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo υποσχέθηκε παραχώρηση συντάγματος

Παράλληλα καθώς δυνάμωνε το αίτημα για ένωση του γερμανικού χώ-ρου συγκλήθηκε η συνέλευση της Φρανκφούρτης και διαμορφώθηκανδύο ρεύματα στο εσωτερικό τηςbull Το ένα υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης Γερμανίας με τη συμ-

μετοχή και της Αυστρίαςbull Το άλλο τη δημιουργία μιας Μικρής Γερμανίας υπό την καθοδήγηση

της Πρωσίας Η πλειοψηφία τάχθηκε με τη δεύτερη άποψη όμως η αντίδραση της

Αυστρίας εμπόδισε τη δημιουργία ενιαίου γερμανικού κράτους

Mια ααποτίμηση

Τα επαναστατικά κινήματα του 1848 ονομάστηκαν η laquoάνοιξη των λαώνraquo Η επίδρασή τους στο πολιτικό σκηνικό ήταν πολύ σημαντική Η τάξη που ουσιαστικά ευνοήθηκε ήταν η μεγαλοαστική η οποία αύξησε

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 99

στα περισσότερα κράτη τον βαθμό της συμμετοχής της στη διαχείρισητης πολιτικής εξουσίας

Αναδύθηκαν τα εθνικά αιτήματα πολλών λαών Το μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης μετατοπίστηκε μεταξύ αστών και

εργατών (από ευγενείς και αστούς)

1830 Επαναστάσεις στη Γαλλία Βέλγιο Πολωνία εναντίον αυταρχικήςεξουσίας βασιλιάδων με κοινωνικά-πολιτικά και οικονομικά αιτή-ματα

1848 Επαναστατικά κινήματα σε Γαλλία Αυστρία Ουγγαρία Πρωσία(laquoη άνοιξη των λαώνraquo)

1849 Το ριζοσπαστικό κόμμα του Λάγιος Κόσουτ ήρθε στην εξουσία καιμετέφερε την πρωτεύουσα τη Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη

1 ΑΑφού μμελετήσετε ττην ππηγή 22 ννα αανιχνεύσετε ττους λλόγους ππου οοδήγησανσε ααποτυχία ττις εεπαναστάσεις ττου 11848

Οι επαναστάσεις του 1848 εμφανίστηκαν στο συννεφιασμένο (από τα προη-γούμενα κινήματα του 1820 και 1830) ουρανό της Ευρώπης σαν αστραπή Ηεντυπωσιακή τους λάμψη εξαφανίστηκε γρήγορα χωρίς να ανατρέψει ου-σιαστικά το καθεστώς της Ιερής Συμμαχίας Όπως αναφέρει χαρακτηριστι-κά και ο ιστορικός της πηγής 2 laquoπέτυχαν και απέτυχαν γρήγοραraquo Η ζωή τωνεπαναστατικών κυβερνήσεων είχε μικρή διάρκεια και τελικά laquoόλες παρέλυ-σανraquo Κύρια αιτία για τη μη εδραίωση των επαναστατικών κυβερνήσεων στά-θηκε η έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των επαναστατών Οι συγκρούσειςανάμεσα στους μετριοπαθείς φιλελεύθερους και ριζοσπάστες δημοκρατι-κούς ήταν έντονες και τις εκμεταλλεύτηκε η μεγαλοαστική τάξη που εδραί-ωσε τελικά συμφέροντα προς αυτήν πολιτικά καθεστώτα καθεστώτα πουδεν απειλούσαν τα οικονομικά της συμφέροντα και ταυτόχρονα μπορούσαννα ελέγξουν τις αντιδράσεις των λαϊκών στρωμάτων και τη δυσαρέσκειάτους

2 ΠΠοιες μμεταβολές έέφεραν σστην εευρωπαϊκή ππολιτική ππραγματικότητα οοιεπαναστάσεις ττου 11848 ΣΣτην ααπάντησή σσας ννα ππάρετε υυπόψη σσας ττιςπηγές 11-3 κκαι ττην εεικόνα 44

Ας δούμε αναλυτικά τα στοιχεία που μπορούμε να αντλήσουμε από κάθεπηγή

Από την πηγή 1Οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης επανέρχονται στο πολιτικό προσκήνιοκαι αποκτούν και πάλι ενθουσιώδεις οπαδούς που μάχονται γιrsquo αυτές Έτσι

100 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

2 XPONOsectOdegIO

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 100

101ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

οι πολιτικές ιδέες της γαλλικής επανάστασης καθιερώνονται τώρα ευρύ-τερα μέσα στην κοινωνία και θεμελιώνονται σε πιο στέρεο και εύφορο έδα-φος Ειδικότερα δύο ιδεολογίες που πολεμήθηκαν από το συνέδριο τηςΒιέννης ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός φαίνεται ότι τώρα στην Ευρώ-πη του 1848 επικρατούν οριστικά και καθορίζουν τις πολιτικές εξελίξεις

Από την πηγή 2Οι επαναστάσεις του 1848 μπορούν να ειδωθούν και ως μία αποφασιστικήlaquoπρόβαraquo για ευρύτερης συμμετοχής επαναστάσεις ή επαναστάσεις λαϊκότε-ρου χαρακτήρα που εγκυμονούσε το μέλλον Επαναστάσεις δηλαδή στιςοποίες πρωταγωνιστικό ρόλο θα έπαιζαν ευρύτερα κοινωνικά στρώματαπαραμελημένα πολιτικά μέχρι τότε όπως οι φτωχοί εργαζόμενοι και οι οικο-νομικά εξαθλιωμένοι (προλετάριοι) Αυτό ίσως ήταν και το πιο σημαντικόστοιχείο που πρόσφεραν μια και όπως επισημαίνει η πηγή 2 όλες οι επανα-στάσεις απέτυχαν σύντομα και ολοκληρωτικά

Από την πηγή 3Οι επαναστάσεις του 1848 καθιέρωσαν στην πολιτική σκηνή της Ευρώπηςτις μεσαίες τάξεις και τις ιδέες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμούΈτσι έδειχναν έμμεσα τις αυταπάτες που έτρεφαν οι ισχυροί στο συνέδριοτης Βιέννης ότι μπορούσαν να πολεμήσουν και να εξαφανίσουν τις κατακτή-σεις της γαλλικής επανάστασης και του διαφωτισμού

Από την εικόνα 4Πρέπει κανείς να συγκρατήσει την πάνδημη συμμετοχή στα πολιτικά δρώ-μενα της εποχής Στην εικόνα μπορεί να διακρίνει κανείς εκπροσώπους απόσχεδόν κάθε κοινωνική τάξη και καταγωγή κάτι που ενισχύει το συμπέρα-σμα της πηγής 3

Eικόνα 1 E NNτελακρουά ΗΗ εελευθερία οοδηγεί ττον λλαό ((1830) ττου ΕΕυγΝτελακρουά

Ο Ευγ Ντελακρουά (1798-1863) θεωρείται ως ο κορυφαίος Γάλλος ρομα-ντικός ζωγράφος Ο πίνακας laquoΗ ελευθερία οδηγεί το λαόraquo είναι ίσως ο πιοδιάσημος από τα έργα του26 σύγχρονος με τα γεγονότα της laquoΙουλιανήςεπανάστασηςraquo φιλοτεχνήθηκε το φθινόπωρο του 1830 Ο πίνακας αυτόςαναμειγνύει την αλληγορία με τον σύγχρονο (του καλλιτέχνη) ρεαλισμό

Eικόνα-Xάρτης 2 Tο εεπαναστατικό κκύμα ττου 11848 σστην ΕΕυρώπηΟ ιστορικός E Hobsbawm γράφει laquoΗ επανάσταση του 1848 ξέσπασε σχε-δόν ταυτόχρονα και (προσωρινά) επιβλήθηκε στη Γαλλία σε ολόκληρη την

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN

26 Βλέπε μεταξύ άλλων laquoΗ σφαγή της Χίουraquo (1824) laquoΗ Ελλάς στα ερείπια του Μεσολογγίουraquo (1826) laquoΈφιπ-πος Έλληνας αγωνιστήςraquo laquoH μάχη του Γκιαούρη με τον πασάraquo

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 101

Ιταλία στα γερμανικά κρατίδια στο μεγαλύτερο μέρος της αυτοκρατορίαςτων Αψβούργων και στην Ελβετία (1847) [] Ποτέ δε συνέβη τίποτε που ναμοιάζει περισσότερο με παγκόσμια επανάσταση το όνειρο των επαναστα-τών της περιόδου εκείνης από την αυθόρμητη και γενική αυτή πυρκαϊάraquo27

Eικόνα 3 Η εεπανάσταση ττου 11848 σστο ΒΒερολίνοΗ πρωσική μοναρχία που επηρέαζε τις πολιτικές εξελίξεις στις γερμανικέςχώρες ακολουθούσε συντηρητική πολιτική και ήταν αντίθετη προς κάθε φι-λελεύθερη κίνηση Ο βασιλιάς μάλιστα Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δrsquo θεω-ρούσε το σύνταγμα ανάρμοστη παρέμβαση ανάμεσα στον θεό και στον επί-γειο αντιπρόσωπό του Η επανάσταση τελικά ξέσπασε στο Βερολίνο αλλάαπέτυχε επειδή οι φορείς της εξουσίας ο στρατός η αστυνομία και η κρα-τική γραφειοκρατία ελέγχονταν από την πρωσική γαιοκτητική αριστοκρα-τία

Eικόνα 4 E ΦΦιλιποτό ΗΗ εεπανάσταση ττου 11848 σστη ΓΓαλλίαΣτη Γαλλία του 1848 η αμφισβήτηση κατά του καθεστώτος (του Λουδοβί-κου-Φίλιππου) δεν προερχόταν τόσο από τους σοσιαλιστές όσο από το εσω-τερικό της αστικής τάξης Η αστική συναίνεση ως προς τη διακυβέρνηση καιτο πολίτευμα μετά το 1830 ήταν επιφανειακή Η κατάσταση επιδεινώθηκεκαι η Γαλλία οδηγήθηκε σε ρήξη όταν η ηγετική αστική τάξη που στήριζε τοκαθεστώς αρνήθηκε την επέκταση (στα αστικά στρώματα) της πολιτικήςαντιπροσώπευσης με την επέκταση του δικαιώματος ψήφου Το περιορι-σμένο εκλογικό σώμα αναπαρήγε την πολιτική ηγεσία από ένα περιορισμένοκύκλο αστών28

Παράθεμα 1 Τα κκίνητρα ττων εεπαναστατών ττου 11848Τα κίνητρα των επαναστατών του 1848 ήταν ιδεολογικά πολιτικά αλλά καιεθνικιστικά Η γαλλική επανάσταση του 1789 όπως ήταν φυσικό λειτουρ-γούσε παραδειγματικά για τους επαναστάτες του 1848 και η προώθηση τωνιδεών της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αποτελούσε το βασικό κίνητρο πουτους ώθησαν στην οξεία αντιπαράθεση με τα συντηρητικά καθεστώτα τηςεποχής τους Υπάρχουν όμως και δύο βασικές διεκδικήσεις που ζητούσαν ναευοδωθούν κάτω από το ασφυκτικό καθεστώς του συνεδρίου της Βιέννης οφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός Σε αρκετές χώρες ο φιλελευθερισμός συν-δυάστηκε με εθνικιστικές επιδιώξεις όπως στην Ιταλία και στην Ουγγαρία

Παράθεμα 2 Τα κκοινά χχαρακτηριστικά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Οι επαναστάσεις που ξέσπασαν στην Ευρώπη είχαν πολλά κοινά μεταξύτους που οφείλονταν κυρίως στο γεγονός ότι εξέφρασαν την αστική τάξηκαι χρησιμοποίησαν για την πραγματοποίησή τους τη μεγάλη μάζα τουλαού Ένα κοινό επίσης στοιχείο που ήταν και η αιτία της αποτυχίας τους

102 IΣTOPIA ΓΓrsquo ΓYMNAΣIOY

27 EJ Hobsbawm Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848 Αθήνα 1992 σελ 16528 ΙΣ Κολιόπουλος Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 Θεσσαλονίκη 1987 σελ 142

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 102

103ENOTHTA 11

KE

ΦA

ΛA

IO

2

στάθηκε η σταθερά αρνητική θέση εναντίον τους από τις Δυνάμεις τουσυστήματος της Ιερής Συμμαχίας (Βλέπε και απάντηση στην ερώτηση 1)

Παράθεμα 3 H ππολιτική κκληρονομιά ττων εεπαναστάσεων ττου 11848Bλέπε ΣTOIXEIA ΓIA THN KATANOHΣH TOY MAΘHMATOΣ το λήμμα laquoOι επαν-στάσεις του 1848raquo

Οι εεπαναστάσεις ττου 11848 Η Ευρώπη της Ιερής Συμμαχίας φαίνεται καταδι-κασμένη από τα επαναστατικά κινήματα του 1848 Τα φιλελεύθερα κινή-ματα του 1848 ακολουθούν τα ίχνη των φιλελεύθερων και δημοκρατικώνκινημάτων και προοιωνίζουν μια πραγματική ανατροπή του χάρτη της Ευ-ρώπης και την ανάδυση μιας Ευρώπης των Εθνών Δημιουργείται έτσι έ-να ρομαντικό όνειρο η εγκαθίδρυση εθνικών δημοκρατιών συνδεδεμέ-νων μεταξύ τους με αδελφικό πνεύμα Δίπλα στις Ηνωμένες Πολιτείεςτης Αμερικής κάποιοι ονειρεύονται τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώ-πης

Τα εθνικιστικά κινήματα όμως του 1848 θα αλλάξουν πορεία θα γί-νουν περισσότερο εθνικιστικά και τελικά θα αποτύχουν λόγω της αρνη-τικής στάσης των Δυνάμεων της Ευρώπης οι οποίες κινούνται με βάσητα δικά τους εθνικά συμφέροντα και όχι με ανιδιοτελή κίνητρα που προ-άγουν την ελευθερία και τον εκδημοκρατισμό των ευρωπαϊκών χωρών

Ο ααυταρχικός ΚΚάρολος ΙΙrsquo Ο Κάρολος Ιrsquoδιαδέχτηκε στον γαλλικό θρόνο τονΛουδοβίκο ΙΗrsquo το 1824 Ο ΛουδοβίκοςΙΗrsquo29 παρrsquo όλο που είχε ανέβει στονθρόνο στο όνομα της Παλινόρθωσηςτο 1815 είχε υποστηρίξει30 πρόθυματις αρχές των Γάλλων αστών φιλελευ-θέρων νομική ισότητα δικαίωμα ψή-φου στους κατόχους ιδιοκτησίας κοι-νοβουλευτική διακυβέρνηση O αδερ-φός του Κάρολος όμως είχε αντι-δραστικές ιδέες και ήταν εχθρός τουφιλελευθερισμού Η μεγαλοαστική τά-ξη που ήταν ενισχυμένη από την αυ-ξανόμενη εκβιομηχάνιση της χώραςαντέδρασε μπαίνοντας επικεφαλήςεξέγερσης εναντίον του Καρόλου ΙrsquoΔύο από τα μέτρα του Καρόλου Ιrsquo

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

Παραϊστορικά

Οι κομουνιστές απαξιούν νακρύψουν τις απόψεις και τουςστόχους τους Δηλώνουν ανοι-χτά ότι μόνο με τη βίαιη ανα-τροπή της παρούσας κατάστα-σης μπορούν να επιτύχουν τοσκοπό τους Αφήστε τις άρχου-σες τάξεις να τρέμουν το ενδε-χόμενο κομουνιστικής επανά-στασης Οι προλετάριοι δεν έ-χουν να χάσουν τίποτε παράμόνο τα δεσμά τους Έχουν ό-μως έναν κόσμο να κερδίσουνΕργαζόμενοι όλων των χωρώνενωθείτε

Κ Μαρξ ndash Φρ Ένγκελς Μανι-φέστο του κομμουνιστικού κόμ-ματος 1848

29 Ο γιος του εκτελεσθέντος από τους επαναστάτες βασιλιά ο Λουδοβίκος ΙΖrsquo είχε πεθάνει στην αιχμαλωσίατο 1795 Ο Λουδοβίκος ΙΣΤrsquo ο Λουδοβίκος ΙΗrsquo και ο Κάρολος Ιrsquo ήταν αδέλφια30 Βλέπε EM Burns Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1988τόμ 1 σελ 93

ISTORIA KEFALAIO 2 10082007 1104 Igrave tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 103

  • Ιστορία Γ Γυμνασίου - Β Καλιόσης Β Παναγιωτόπουλος Χ Παπαϊωάννου13
    • Περιεχόμενα13
    • Πρόλογος13
    • Κεφάλαιο 1deg Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου13
      • Ενότητα 1 - Η εποχή του διαφωτισμού13
        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
        • 2 Χρονολόγιο13
        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
          • Ενότητα 2 - Η αμερικανική επανάσταση13
            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
            • 2 Χρονολόγιο13
            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
              • Ενότητα 3 - Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης13
                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                • 2 Χρονολόγιο13
                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                  • Ενότητα 4 - Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης (1794 - 1799) και η εποχή του Ναπολέοντα (1799 - 1815)13
                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                    • 2 Χρονολόγιο13
                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                        • Κεφάλαιο 2deg Η ελληνική επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της ανάδυσης των εθνικών ιδεών και του φιλελευθερισμού στην Ευρώπη13
                          • Ενότητα 5 - Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι έως τις αρχές του 19ου αι13
                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                            • 2 Χρονολόγιο13
                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                              • Ενότητα 6 - Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820 - 1821 στην Ευρώπη13
                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                • 2 Χρονολόγιο13
                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                  • Ενότητα 7 - Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες13
                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                      • Ενότητα 8 - Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821 - 1827)13
                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                          • Ενότητα 9 - Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους13
                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                              • Ενότητα 10 - Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη13
                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                  • Ενότητα 11 - Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη13
                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                        • Κεφάλαιο 3deg Οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                          • Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                              • Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης13
                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                  • Ενότητα 14 - Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια13
                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                      • Ενότητα 15 - Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί13
                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                          • Ενότητα 16 - Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο στην Κίνα και στην Ιαπωνία13
                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                • Κεφάλαιο 4deg Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα13
                                                                                  • Ενότητα 17 - Ο Ι Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828 - 1831) Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829)13
                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                      • Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 184313
                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                          • Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)13
                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                              • Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                  • Ενότητα 21 - Το Κρητικό ζήτημα (1821 - 1905)13
                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                      • Ενότητα 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων13
                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                          • Ενότητα 23 - Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                • Κεφάλαιο 5deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                  • Ενότητα 24 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                      • Ενότητα 25 - Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                          • Ενότητα 26 - Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19deg αιώνα13
                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                • Κεφάλαιο 6deg Η Ελλάδα από το κίνημα στο Γουδί (1909) έως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (1913)13
                                                                                                                                  • Ενότητα 27 - Το κίνημα στο Γουδί (1909)13
                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                      • Ενότητα 28 - Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910 - 191213
                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                        • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                          • Ενότητα 29 - Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913)13
                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                              • Ενότητα 30 - Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους13
                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 7deg Ο Α παγκόσμιος πόλεμος και η ρωσική επανάσταση (1914 - 1918)13
                                                                                                                                                      • Ενότητα 31 - Τα αίτια η έκρηξη και τα μέτωπα του Α Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                          • Ενότητα 32 - Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός13
                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                              • Ενότητα 33 - Η ρωσική επανάσταση13
                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                  • Ενότητα 34 - Η λήξη του Α Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις13
                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 8deg Ο Μικρασιατικός πόλεμος13
                                                                                                                                                                          • Ενότητα 35 - Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία13
                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                              • Ενότητα 36 - Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου13
                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 37 - Το τουρκικό εθνικό κίνημα13
                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 38 - Ο Μικρασιατικός πόλεμος (1919 - 1922)13
                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 39 - Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον Μικρασιατικό πόλεμο13
                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 9deg Η εποχή του Μεσοπολέμου (1919 - 1939)13
                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 40 - Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση
                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 41 - Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος
                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 42 - Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 192913
                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 43 - Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 193613
                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 44 - Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα και τον Μεσοπόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απάντηση στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 10deg Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 45 - Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β Παγκόσμιου πολέμου13
                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 46 - Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 47 - Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β Παγκόσμιο πόλεμο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 48 - Κατοχή Αντίσταση και Απελευθέρωση13
                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 49 - Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών13
                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                • Κεφάλαιο 11deg Διεθνείς εξελίξεις από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 50 - Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 51 - Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 52 - Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 53 - Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                    • Κεφάλαιο 12deg Η Ελλάδα από το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 54 - Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963) Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960)13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση το μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 55 - Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974)13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 56 - Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές του 80 (1974-1981)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 57 - Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 80 (1981-1989)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 58 - Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Κεφάλαιο 13deg Οι προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης και η Ελλάδα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 59 - Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001)13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικονων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 60 - Η Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης Η Ελλάδα κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Κεφάλαιο 14deg Επιστήμες πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 61 - Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο κατά τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Ενότητα 62 - Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Ενότητα 63 - Η ποίηση και η πεζογραφία στον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Ενότητα 64 - Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 2 Χρονολόγιο13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Ενότητα 65 - Οι τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 1 Διάγραμμα της ενότητας13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 3 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 4 Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • 5 Στοιχεία για την κατανόηση του μαθήματος13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Πρόσθετο υλικό13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • Διαθεματικές δραστηριότητες σχολικού βιβλίου13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    • Επαναληπτικά θέματα13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        • Επεξεργασία πρόσθετων ιστορικών πηγών13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            • Επαναληπτικά κριτήρια αξιολόγησης13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 513
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 613
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 713
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 813
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 913
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1013
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1213
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1313
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              • Κεφάλαιο 1413
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                • ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Warning CompatibilityLevel 13 CompressObjects All CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJDFFile false CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 01000 ColorConversionStrategy LeaveColorUnchanged DoThumbnails true EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize false OPM 1 ParseDSCComments false ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments false PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Remove UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile (None) AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 1200 ColorImageDepth 8 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter FlateEncode AutoFilterColorImages false ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 1200 GrayImageDepth 8 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter FlateEncode AutoFilterGrayImages false GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects true CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly true PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile (None) PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped Unknown SyntheticBoldness 1000000 Description ltlt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f0062006500200050004400460020658768637b2654080020005000440046002f0041002089c4830330028fd9662f4e004e2a4e1395e84e3a75355b5065876863957f671f4fdd5b58002f5b586863800c52365b9a7684002000490053004f0020680751c6300251734e8e521b5efa7b2654080020005000440046002f0041002089c483037684002000500044004600206587686376848be67ec64fe1606fff0c8bf753c29605300a004100630072006f00620061007400207528623763075357300b300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002000dgt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef67b2654080020005000440046002f00410020898f7bc430025f8c8005662f70ba9577671f4fdd5b5896fb5b5065874ef60020002853736b786a9400290020800c5c08958052365b9a76846a196e96300295dc65bc5efa7acb7b2654080020005000440046002f00410020898f7bc476840020005000440046002065874ef676848a737d308cc78a0aff0c8acb53c395b1201c004100630072006f00620061007400204f7f7528800563075357201d300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002000dgt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006200750064006f00750020006b006f006e00740072006f006c006f0076006100740020006e00650062006f0020006d0075007300ed0020007600790068006f0076006f0076006100740020007300740061006e006400610072006400750020005000440046002f0041002c0020006e0061007600720068006f00760061006e00e9006d00750020007300740061006e00640061007200640075002000490053004f002000700072006f00200064006c006f00750068006f0064006f006200e90020007500630068006f007600e1007600e1006e00ed0020005c0028006100720063006800690076006100630069005c002900200065006c0065006b00740072006f006e00690063006b00fd0063006800200064006f006b0075006d0065006e0074016f002e0020002000440061006c016100ed00200069006e0066006f0072006d0061006300650020006f0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f00200050004400460020007600790068006f00760075006a00ed006300ed006300680020005000440046002f00410020006e0061006a00640065007400650020007600200050015900ed00720075010d0063006500200075017e00690076006100740065006c00650020004100630072006f0062006100740075002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c00200064006500720020006600f800720073007400200073006b0061006c00200073006500730020006900670065006e006e0065006d00200065006c006c0065007200200073006b0061006c0020006f0076006500720068006f006c006400650020005000440046002f0041002c00200073006f006d00200065007200200065006e0020006e0079002c00200065006e0064006e007500200069006b006b0065002000760065006400740061006700650074002000490053004f002d007300740061006e0064006100720064002000740069006c0020006c0061006e00670074006900640073006f0070006200650076006100720069006e00670020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200061006600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200059006400650072006c006900670065007200650020006f0070006c00790073006e0069006e0067006500720020006f006d0020006f007000720065007400740065006c007300650020006100660020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002000660069006e006400650072002000640075002000690020006200720075006700650072006800e5006e00640062006f00670065006e002000740069006c0020004100630072006f006200610074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002e0020005000440046002f00410020006900730074002000650069006e006500200076006f007200670065007300630068006c006100670065006e0065002000490053004f002d004e006f0072006d0020006600fc007200200064006900650020004c0061006e0067007a0065006900740061007200630068006900760069006500720075006e006700200065006c0065006b00740072006f006e00690073006300680065007200200044006f006b0075006d0065006e00740065002e0020005700650069007400650072006500200049006e0066006f0072006d006100740069006f006e0065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e0020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c0065006e0020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002000660069006e00640065006e002000530069006500200069006d0020004100630072006f006200610074002d00480061006e00640062007500630068002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f00620065002000710075006500200073006500200064006500620065006e00200063006f006d00700072006f0062006100720020006f002000710075006500200064006500620065006e002000630075006d0070006c006900720020006c00610020006e006f0072006d0061002000490053004f0020005000440046002f0041002000700072006f0070007500650073007400610020007000610072006100200063006f006e0073006500720076006100720020005c00280061007200630068006900760061006c005c002900200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c006500630074007200f3006e00690063006f0073002000610020006c006100720067006f00200070006c0061007a006f002e002000500061007200610020006f006200740065006e006500720020006d00e1007300200069006e0066006f0072006d00610063006900f3006e00200073006f0062007200650020006c0061002000630072006500610063006900f3006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400690062006c0065007300200063006f006e0020006c00610020006e006f0072006d00610020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006c006100200047007500ed0061002000640065006c0020007500730075006100720069006f0020006400650020004100630072006f006200610074002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f006200650020005000440046002000710075006900200064006f006900760065006e0074002000ea0074007200650020007600e9007200690066006900e900730020006f0075002000ea00740072006500200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200075006e00650020006e006f0072006d0065002000490053004f002000700072006f0070006f007300e9006500200070006f007500720020006c006100200063006f006e0073006500720076006100740069006f006e002000e00020006c006f006e00670020007400650072006d00650020005c0028006100720063006800690076006100670065005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000e9006c0065006300740072006f006e00690071007500650073002e00200050006f0075007200200070006c007500730020006400650020006400e9007400610069006c007300200073007500720020006c006100200063007200e9006100740069006f006e00200064006500200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650073002000e00020006c00610020006e006f0072006d00650020005000440046002f0041002c00200076006f006900720020006c00650020004700750069006400650020006400650020006c0027007500740069006c0069007300610074006500750072002000640027004100630072006f006200610074002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt HRV ltFEFF005a00610020007300740076006100720061006e006a0065002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e0061007400610020006b006f006a00690020007300650020006d006f00720061006a0075002000700072006f0076006a0065007200690074006900200069006c00690020007000720069006c00610067006f006400690074006900200066006f0072006d0061007400750020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006f017e0065006e006f006d002000490053004f0020007300740061006e006400610072006400750020007a00610020006400750067006f0072006f010d006e006f005c002800610072006800690076006900720061006e006f005c00290020010d007500760061006e006a006500200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e006100740061002c0020006b006f00720069007300740069007400650020006f0076006500200070006f0073007400610076006b0065002e00200020005a00610020007600690161006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00610020006f0020007300740076006100720061006e006a0075002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e006100740061002000730075006b006c00610064006e006900680020007300200066006f0072006d00610074006f006d0020005000440046002f004100200070006f0067006c006500640061006a00740065002000410064006f006200650020006b006f007200690073006e0069010d006b0069002000700072006900720075010d006e0069006b002e00200020005300740076006f00720065006e0069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400690020006d006f006700750020007300650020006f00740076006f00720069007400690020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006b00610073006e0069006a0069006d0020007600650072007a0069006a0061006d0061002egt HUN ltFEFF0045007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c00200068006f007a007a00610020006c00e900740072006500200061007a006f006b0061007400200061007a002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00610074002c00200061006d0065006c00790065006b0065007400200065006c006c0065006e01510072007a00e900730072006500200073007a00e1006e002c0020007600610067007900200061006d0065006c00790065006b006e0065006b0020006d006500670020006b0065006c006c002000660065006c0065006c006e0069006500200061007a00200065006c0065006b00740072006f006e0069006b0075007300200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200068006f00730073007a00fa0020007400e1007600fa0020006d0065006701510072007a00e9007300650020002800610072006300680069007600e1006c00e10073006100290020006300e9006c006a00e1006200f3006c0020006b006900660065006a006c00650073007a0074006500740074002000490053004f00200073007a00610062007600e1006e0079006b00e9006e007400200065006c0151007400650072006a00650073007a00740065007400740020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b002e0020002000410020005000440046002f004100200066006f0072006d00e100740075006d006e0061006b0020006d0065006700660065006c0065006c0151002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0020006c00e90074007200650068006f007a00e1007300e10072006100200076006f006e00610074006b006f007a00f300200074006f007600e10062006200690020007400750064006e006900760061006c00f3006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000660065006c006800610073007a006e00e1006c00f300690020006b00e9007a0069006b00f6006e0079007600e900620065006e0020006f006c00760061007300680061007400f3006b002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002c00200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000e9007300200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA (Utilizzare queste impostazioni per creare documenti Adobe PDF che devono essere conformi o verificati in base a PDFA uno standard ISO proposto per il mantenimento (archiviazione) a lungo termine di documenti elettronici Per ulteriori informazioni sulla creazione di documenti PDF compatibili con PDFA consultare la Guida dellutente di Acrobat I documenti PDF creati possono essere aperti con Acrobat e Adobe Reader 50 e versioni successive) JPN ltFEFF96fb5b50658766f8306e9577671f4fdd5b580020005c002830a230fc30ab30a430d6005c0029002030d530a930fc30de30c330c8306830573066002000490053004f0020306b63d051fa6e08307f306e0020005000440046002f00410020898f683c306b6e9662e03057305f002000410064006f0062006500200050004400460020658766f830924f5c62103059308b305f3081306b4f7f75283057307e30593002005000440046002f004100206e9662e00020306e00200050004400460020658766f84f5c6210306b306430443066306f3001004100630072006f006200610074002030e630fc30b630ac30a430c9309253c2716730573066304f30603055304430023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e30593002000dgt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020c791c131d558b294002000410064006f006200650020005000440046bb38c11cb2940020d655c778c7740020d544c694d558ba700020c804c7900020bb38c11cb97c0020c7a5ae30ac040020bcf4c874d558b2940020bc29bc95005c0028bcf4ad00005c0029c73cb85c0020c81cc548b41c002000490053004f0020d45cc900c7780020005000440046002f0041c7580020addcaca9c5d00020b9dec544c57c0020d569b2c8b2e4002e0020005000440046002f00410020addcaca900200050004400460020bb38c11c0020c791c131c5d00020b300d55c0020c790c138d55c0020c815bcf4b2940020004100630072006f0062006100740020c0acc6a90020c124ba85c11cb97c0020cc38c870d558c2edc2dcc624002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002e000d000dgt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die moeten worden gecontroleerd of moeten voldoen aan PDFA een voorgestelde ISO-standaard om elektronische documenten lange tijd te kunnen bewaren (archiveren) Raadpleeg de gebruikershandleiding van Acrobat voor meer informatie over het maken van PDF-documenten die compatibel zijn met PDFA De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200073006b0061006c0020006b006f006e00740072006f006c006c0065007200650073002c00200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50020007600e6007200650020006b006f006d00700061007400690062006c00650020006d006500640020005000440046002f0041002c00200065006e00200066006f007200650073006c00e500740074002000490053004f002d007300740061006e006400610072006400200066006f00720020006c0061006e00670074006900640073006f00700070006200650076006100720069006e00670020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006500200064006f006b0075006d0065006e007400650072002e00200048007600690073002000640075002000760069006c0020006800610020006d0065007200200069006e0066006f0072006d00610073006a006f006e0020006f006d002000680076006f007200640061006e0020006400750020006f007000700072006500740074006500720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020007300650020006200720075006b00650072006800e5006e00640062006f006b0065006e00200066006f00720020004100630072006f006200610074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002c0020006b007400f300720065002000620119006401050020007300700072006100770064007a006f006e00650020006c007500620020007301050020007a0067006f0064006e00650020007a0020005000440046002f0041002c002000700072006f0070006f006e006f00770061006e00790020007300740061006e0064006100720064002000490053004f00200064014200750067006f007400650072006d0069006e006f007700650067006f0020007500740072007a0079006d0061006e006900610020005c00280061007200630068006900770075006d005c002900200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200065006c0065006b00740072006f006e00690063007a006e007900630068002e002000570069011900630065006a00200069006e0066006f0072006d00610063006a00690020006e0061002000740065006d00610074002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f3007700200050004400460020007a0067006f0064006e0079006300680020007a0020005000440046002f00410020007a006e0061006a00640075006a006500200073006901190020007700200070006f0064007201190063007a006e0069006b007500200075017c00790074006b006f0077006e0069006b0061002e00200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f00620065002000500044004600200063006100700061007a0065007300200064006500200073006500720065006d0020007600650072006900660069006300610064006f00730020006f0075002000710075006500200064006500760065006d00200065007300740061007200200065006d00200063006f006e0066006f0072006d0069006400610064006500200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200075006d0020007000610064007200e3006f0020007200650063006f006d0065006e006400610064006f002000700065006c0061002000490053004f002000700061007200610020006100200070007200650073006500720076006100e700e3006f00200065006d0020006c006f006e0067006f0020007000720061007a006f0020005c00280061007200710075006900760061006d0065006e0074006f005c002900200064006500200064006f00630075006d0065006e0074006f007300200065006c00650074007200f4006e00690063006f0073002e002000500061007200610020006f00620074006500720020006d00610069007300200069006e0066006f0072006d006100e700f50065007300200073006f00620072006500200063006f006d006f00200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000500044004600200063006f006d00700061007400ed007600650069007300200063006f006d0020006f0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c007400650020006f0020004700750069006100200064006f002000750073007500e100720069006f00200064006f0020004100630072006f006200610074002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f00620065002000500044004600200063006100720065002000750072006d00650061007a010300200061002000660069002000760065007200690066006900630061007400650020007300610075002000630061007200650020007400720065006200750069006500200073010300200063006f00720065007300700075006e006401030020007300740061006e00640061007200640075006c007500690020005000440046002f0041002c00200075006e0020007300740061006e0064006100720064002000490053004f002000700072006f007000750073002000700065006e00740072007500200070010300730074007200610072006500610020007000650020007400650072006d0065006e0020006c0075006e00670020005c0028006100720068006900760061007200650061005c002900200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f007200200065006c0065006300740072006f006e006900630065002e0020002000500065006e00740072007500200069006e0066006f0072006d00610163006900690020007300750070006c0069006d0065006e007400610072006500200064006500730070007200650020006300720065006100720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065006c006f0072002000500044004600200063006f006e0066006f0072006d00650020006300750020007300740061006e00640061007200640075006c0020005000440046002f0041002c00200063006f006e00730075006c0074006101630069002000470068006900640075006c0020007500740069006c0069007a00610074006f00720075006c00750069002000700065006e0074007200750020004100630072006f006200610074002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043a043e0442043e0440044b04350020043f043e0434043b04350436043004420020043f0440043e043204350440043a043500200438043b043800200434043e043b0436043d044b00200441043e043e0442043204350442044104420432043e043204300442044c0020005000440046002f0041002c0020044104420430043d04340430044004420443002000490053004f00200434043b044f00200434043b043804420435043b044c043d043e0433043e0020044504400430043d0435043d0438044f0020005c0028043004400445043804320430044604380438005c00290020044d043b0435043a04420440043e043d043d044b044500200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002e002000200411043e043b043504350020043f043e04340440043e0431043d0430044f00200438043d0444043e0440043c043004460438044f0020043f043e00200441043e043704340430043d0438044e0020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002c00200441043e0432043c0435044104420438043c044b0445002004410020005000440046002f0041002c0020043f0440043504340441044204300432043b0435043d043000200432002004200443043a043e0432043e043404410442043204350020043f043e043b044c0437043e0432043004420435043b044f0020004100630072006f006200610074002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00690020006a006900680020006a0065002000740072006500620061002000700072006500760065007200690074006900200061006c00690020006d006f00720061006a006f002000620069007400690020007600200073006b006c006100640075002000730020005000440046002f0041002c00200070007200650064006c006100670061006e0069006d0020007300740061006e0064006100720064006f006d002000490053004f0020007a006100200064006f006c0067006f0072006f010d006e006f00200073006800720061006e006a006500760061006e006a00650020005c002800610072006800690076006900720061006e006a0065005c002900200065006c0065006b00740072006f006e0073006b0069006800200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002e00200020005a006100200064006f006400610074006e006500200069006e0066006f0072006d006100630069006a00650020006f0020007500730074007600610072006a0061006e006a007500200064006f006b0075006d0065006e0074006f00760020005000440046002c00200073006b006c00610064006e00690068002000730020005000440046002f0041002c0020007300690020006f0067006c0065006a00740065002000750070006f007200610062006e00690161006b006900200070007200690072006f010d006e0069006b0020004100630072006f006200610074002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f0074002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002c0020006a006f0074006b00610020007400610072006b0069007300740065007400610061006e00200074006100690020006a006f006900640065006e0020007400e400790074007900790020006e006f00750064006100740074006100610020005000440046002f0041003a0074006100200065006c0069002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640069006500680064006f007400750073007400610020007300e40068006b00f60069007300740065006e00200064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020007000690074006b00e400610069006b006100690073007400610020007300e40069006c0079007400790073007400e40020005c002800610072006b006900730074006f0069006e007400690061005c0029002000760061007200740065006e002e0020004c0069007300e40074006900650074006f006a00610020005000440046002f0041002d00790068007400650065006e0073006f00700069007600690065006e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074007400690065006e0020006c0075006f006d0069007300650073007400610020006f006e0020004100630072006f0062006100740069006e0020006b00e400790074007400f6006f0070007000610061007300730061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d00200073006b00610020006b006f006e00740072006f006c006c006500720061007300200065006c006c0065007200200073006f006d0020006d00e50073007400650020006d006f0074007300760061007200610020005000440046002f0041002c00200065006e0020006600f6007200650073006c006100670065006e002000490053004f002d007300740061006e00640061007200640020006600f600720020006c00e5006e00670076006100720069006700740020006200650076006100720061006e006400650020005c002800610072006b00690076006500720069006e0067005c002900200061007600200065006c0065006b00740072006f006e00690073006b006100200064006f006b0075006d0065006e0074002e00200020004d0065007200200069006e0066006f0072006d006100740069006f006e0020006f006d00200068007500720020006d0061006e00200073006b00610070006100720020005000440046002f0041002d006b006f006d00700061007400690062006c00610020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074002000660069006e006e00730020006900200061006e007600e4006e00640061007200680061006e00640062006f006b0065006e002000740069006c006c0020004100630072006f006200610074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF004b006f006e00740072006f006c0020006500640069006c006500630065006b0020007600650079006100200065006c0065006b00740072006f006e0069006b002000620065006c00670065006c006500720069006e00200075007a0075006e0020006400f6006e0065006d006c00690020006b006f00720075006e006d0061007301310020005c002800610072015f00690076006c0065006d006500290020006900e70069006e002000f6006e006500720069006c0065006e0020006200690072002000490053004f0020007300740061006e006400610072006401310020006f006c0061006e0020005000440046002f0041201900790061002000750079006d00610073013100200067006500720065006b0065006e002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020005000440046002f00410020007500790075006d006c00750020005000440046002000620065006c00670065006c006500720069006e0069006e0020006f006c0075015f0074007500720075006c006d00610073013100200069006c006500200069006c00670069006c006900200064006100680061002000660061007a006c0061002000620069006c006700690020006900e70069006e0020006c00fc007400660065006e0020004100630072006f0062006100740020004b0075006c006c0061006e0131006d0020004b0131006c006100760075007a0075006e0061002000620061006b0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents that are to be checked or must conform to PDFA a proposed ISO standard for the long-term preservation (archival) of electronic documents For more information on creating PDFA compliant PDF documents please refer to the Acrobat User Guide Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003c003c103cc03ba03b503b903c403b103b9002003bd03b1002003b503bb03b503b303c703b803bf03cd03bd002003ae002003c003bf03c5002003c003c103ad03c003b503b9002003bd03b1002003c303c503bc03bc03bf03c103c603ce03bd03bf03bd03c403b103b9002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003ad03bd03b1002003c003c103bf03c403b503b903bd03cc03bc03b503bd03bf002003c003c103cc03c403c503c003bf002000490053004f002003b303b903b1002003bc03b103ba03c103bf03c003c103cc03b803b503c303bc03b7002003b403b903b103c403ae03c103b703c303b70020005c002803b103c103c703b503b903bf03b803ad03c403b703c303b7005c0029002003b703bb03b503ba03c403c103bf03bd03b903ba03ce03bd002003b503b303b303c103ac03c603c903bd002e00200020039303b903b1002003c003b503c103b903c303c303cc03c403b503c103b503c2002003c003bb03b703c103bf03c603bf03c103af03b503c2002003c303c703b503c403b903ba03ac002003bc03b5002003c403b7002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303af03b1002003b503b303b303c103ac03c603c903bd0020005000440046002003c303c503bc03b203b103c403ce03bd002003bc03b5002003c403bf002003c003c103cc03c403c503c003bf0020005000440046002f0041002c002003b103bd03b103c403c103ad03be03c403b5002003c303c403bf03bd0020039f03b403b703b303cc002003a703c103ae03c303c403b7002003c403bf03c50020004100630072006f006200610074002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt gtgtgtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2540 2540] PageSize [595276 841890]gtgt setpagedevice

Page 6: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 7: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 8: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 9: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 10: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 11: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 12: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 13: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 14: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 15: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 16: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 17: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 18: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 19: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 20: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 21: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 22: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 23: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 24: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 25: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 26: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 27: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 28: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 29: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 30: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 31: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 32: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 33: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 34: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 35: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 36: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 37: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 38: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 39: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 40: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 41: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 42: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 43: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 44: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 45: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 46: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 47: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 48: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 49: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 50: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 51: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 52: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 53: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 54: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 55: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 56: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 57: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 58: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 59: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 60: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 61: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 62: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 63: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 64: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 65: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 66: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 67: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 68: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 69: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 70: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 71: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 72: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 73: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 74: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 75: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 76: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 77: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 78: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 79: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 80: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 81: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 82: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 83: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 84: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 85: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 86: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 87: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 88: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 89: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 90: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 91: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 92: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 93: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 94: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 95: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 96: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 97: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 98: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 99: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που
Page 100: Ιστορία Γ' Γυμνασίου · 2017. 7. 31. · k e Φ a Λ a i o 1 νών, β) επιχειρηματιών με κεφάλαια, γ) χιλιάδων αγροτών που