โดย ฝายบรหารคลสเตอรและโปรแกรมวจย

สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต

ÂØ·¸ÈÒʵÃ�ÇÔ¨ÑÂáÅоѲ¹Ò´ŒÒ¹àÁÅ紾ѹ¸Ø�(¾.È. 2554-2559)ÀÒÂ㵌Ἱ¡ÅÂØ·¸�¡ÒÃÇÔ¨ÑÂáÅоѲ¹Ò ÊÇ·ª. ÃÐÂзÕè 2 ¾.È. 2554-2559(Strategic Planning Alliance II: SPA II)

ยทธศาสตรวจยและพฒนาดานเมลดพนธ (พ.ศ. 2554-2559)

ภายใตแผนกลยทธการวจยและพฒนา สวทช.

ระยะท 2 พ.ศ. 2554-2559

(Strategic Planning Alliance II: SPA II)

ISBN: 978-616-12-0209-5พมพครงท 2 กรกฎาคม 2555จำนวนพมพ 1,000 เลม

สงวนลขสทธ พ.ศ. 2555 ตาม พ.ร.บ. ลขสทธ พ.ศ. 2537โดย ฝายบรหารคลสเตอรและโปรแกรมวจยสำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาตไมอนญาตใหคดลอก ทำซำ และดดแปลง สวนใดสวนหนงของหนงสอฉบบนนอกจากไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษรจากเจาของลขสทธเทานน

Copyright © 2012 by:National Science and Technology Development AgencyMinistry of Science and Technology

สำนกหอสมดแหงชาตถนนสามเสน ดสต กรงเทพฯ 10300โทรศพท :02-2809846โทรสาร :02-2809846 ถง สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาตวนท 25 เมษายน 2555

ขอมลทางบรรณานกรมของสำนกหอสมดแหงชาตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Data สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต. ยทธศาสตรวจยและพฒนาดานเมลดพนธ.-- ปทมธาน : สำนกงาน, 2555. 44 หนา. 1. เมลดพนธ. I. ชอเรอง. 581.467 ISBN 978-616-12-0209-5

3

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ตงแต พ.ศ. 2549 สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ปรบเปลยนระบบ บรหารจดการการวจยและพฒนาในลกษณะแผนกลยทธ (Strategic Planning Alliance: SPA) ทมงเนน การบรณาการในรปแบบโปรแกรมหลก (Program-based) เพอใหการดำเนนงานตามพนธกจมเปาหมาย ชดเจนและสงผลกระทบตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศสงสด ภายใตการบรหารจดการของฝายบรหารคลสเตอรและโปรแกรมวจย (Cluster and Program Management Office: CPMO)

การดำเนนงานตามแผนกลยทธระยะท 1 (SPA I) ระหวางป พ.ศ. 2549 ถง พ.ศ. 2553 ดำเนนงาน ภายใต 8 คลสเตอรหลกของประเทศ ไดแก อาหารและการเกษตร การแพทยและสาธารณสข ซอฟตแวร ไมโครชปและอเลกทรอนกส ยานยนตและการจราจร พลงงานทดแทน สงทอ ชมชนชนบทและผดอยโอกาส และสงแวดลอม จากผลการดำเนนการ พบวา มการนำผลงานไปใชประโยชนเชงพาณชยและสาธารณ ประโยชนไดสวนหนง แตยงมขอจำกดในการเผยแพรผลงานเพอใหเกดผลกระทบในวงกวาง ดงนน แผนกลยทธระยะท 2 (SPA II) พ.ศ. 2554 ถงป พ.ศ. 2559 สวทช.จงมงเนนพนธกจวจยและพฒนา ควบคไปกบพนธกจการถายทอดเทคโนโลยเพอนำผลงานวจยไปใชประโยชนไดมากขนและมผลกระทบสง ตอบสนองความตองการของผมสวนไดสวนเสย รวมทงพฒนาขดความสามารถดานเทคโนโลยใหมไปขางหนา อยางไมหยดยง และเพอใหมจดเนนมากขน สวทช.ไดกำหนดคลสเตอรมงเปาเพยง 5 คลสเตอร คอ เกษตรและอาหาร พลงงานและสงแวดลอม สขภาพและการแพทย ทรพยากร ชมชนชนบท และผดอยโอกาส และอตสาหกรรมการผลตและบรการ นอกจากน ยงมกลมโปรแกรม Cross cutting technology ทเนนการพฒนาและใชเทคโนโลยเพอตอบสนองความตองการ/แกปญหากลมคลสเตอร ทงหากลมหลก

คลสเตอรเกษตรและอาหาร หนงในคลสเตอรมงเปาของสำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย แหงชาต ภายใตแผนกลยทธ สวทช. ระยะท 2 ป พ.ศ. 2554-2559 มเปาหมายเพอการพฒนาวทยาศาสตร และเทคโนโลย เพอเพมขดความสามารถในการแขงขนและความยงยนของประเทศ โดยเพมผลผลตและ ประสทธภาพการผลต เพมคณภาพ และสรางมลคาเพม ลดความสญเสยอนเนองมาจากผลกระทบของ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (วกฤตนำ, ศตรพช และโรคใหมๆ) กลมเปาหมายประกอบดวย กลมเกษตรกรรายยอย โดยเนนการรวมกลมเพอการพฒนาผลตภณฑทมคณภาพ และกลมเกษตร อตสาหกรรม คลสเตอรนใหความสำคญกบโปรแกรมวจย 7 โปรแกรม คอ 1) ขาว 2) มนสำปะหลง 3) ยางพารา 4) วจยและพฒนาเมลดพนธ 5) การผลตสตวและสขภาพสตว (animal production and health care) 6) พชเพออนาคต (Plant for the future) มงเนนเทคโนโลยเพอการเพมประสทธภาพ การผลตและการปรบปรงพนธพช เพอปรบตวตอสภาวะโลกรอน (adaptation) และ 7) นวตกรรมอาหาร

โปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธเปนโปรแกรมทตองอาศยการทำงานรวมกบภาคเอกชนเปนหลก ในการกำหนดโจทยปญหา ทศทางการวจย กำหนดเปาหมายของอตสาหกรรมหรอของคลสเตอรเมลดพนธ บทบาทของ สวทช. นนมหนาทสนบสนนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอสรางขดความสามารถใหกบ

คำนำ

4

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ภาคเอกชนไทย และสงทสำคญคอเพอความยงยนของอตสาหกรรมเมลดพนธ และเกษตรกรไทย

สวทช. ขอขอบคณทกหนวยงานทเปนพนธมตรรวมทาง เพอมงสเปาหมายเดยวกนทจะนำวทยาศาสตร และเทคโนโลยสรางความเขมแขงใหอตสาหกรรมเมลดพนธไทย อาท สมาคมการคาเมลดพนธไทย สมาคม เมลดพนธแหงประเทศไทย สมาคมปรบปรงพนธและขยายพนธพชแหงประเทศไทย บรษทเมลดพนธ ทกบรษท กรมวชาการเกษตร สถาบนการศกษาทกแหง ทรวมทำงานภายใตคลสเตอรเมลดพนธ ทไดเออเฟอ ขอมลตางๆ เกยวกบอตสาหกรรมเมลดพนธ การรวมระดมความคดเหนเพอกำหนดแผนการดำเนนงาน การรวมวจย การสนบสนนโครงการวจย ตลอดจนรวมกนสรางสรรคผลการดำเนนงาน ขอมลเหลานได นำมาประกอบการจดทำ เอกสารยทธศาสตรวจยและพฒนาดานเมลดพนธ สวทช. หวงเปนอยางยงวา เอกสารยทธศาสตรวจยและพฒนาดานเมลดพนธน จะชวยใหมการนำวทยาศาสตรและเทคโนโลยเขาไป สรางขดความสามารถและความยงยนใหกบอตสาหกรรมเมลดพนธไทย

(นายทวศกด กออนนตกล) ผอำนวยการ สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต

5

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

สารบญบทสรปผบรหาร 7

บทท 1 ทมาและความสำคญของอตสาหกรรมเมลดพนธ 9

บทท 2 วทยาศาสตรเทคโนโลยและนวตกรรมกบการเพมความสามารถ 19

ในการแขงขนของอตสาหกรรมเมลดพนธ

บทท 3 โปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธ สำนกงานพฒนาวทยาศาสตร 33

และเทคโนโลยแหงชาต (2554-2559)

เอกสารอางอง 44

7

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

บทสรปผบรหาร

อตสาหกรรมเมลดพนธเปนอตสาหกรรมตนนำทสำคญ มผลตอปรมาณและคณภาพของผลผลต ทางการเกษตร มความสำคญในแงความมนคงของประเทศ ความมนคงดานอาหาร โดยการพงพาสายพนธ ทพฒนาเองในประเทศ พนธทมการปรบตวไดดในการเพาะปลกในประเทศ หรอในประเทศเขตรอน เมลดพนธเปนสนคาเกษตรทเปนผลตภณฑปรมาณตำ มลคาเพมสง มผลกระทบตอรายไดของเกษตรกร และอตสาหกรรมตอเนองตางๆ โดยเฉพาะอตสาหกรรมเกษตรและอาหาร และเทคโนโลยมบทบาทสง ตอการพฒนาเมลดพนธ ตวอยางเชน เมลดพนธมะเขอเทศลกผสมบางพนธราคากโลกรมละ 200,000 บาท การผลตเมลดพนธใหผลตอบแทนสงตอเกษตรกรโดยสรางรายไดตอครอบครวตงแต 10,000 ถง 100,000 บาท ภายในเวลา 4-5 เดอน ในพนทเพาะปลกเพยง 1-2 ไร จงเหมาะกบเกษตรกรรายยอย ทมฝมอ

เทคโนโลยชวภาพมบทบาทสงตอการพฒนาปรบปรงพนธ โดยชวยรนระยะเวลาในการพฒนาพนธ เพอตอบสนองความตองการของตลาดทเปลยนแปลงรวดเรว การปรบปรงพนธเพอใหพชปรบตวตอผลกระทบ อนเนองมาจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศ ทงการตานทานตอโรคแมลง ทนรอน ทนแลง หรอพนธทม การใชนำและปยอยางมประสทธภาพ

อตสาหกรรมเมลดพนธไทยเตบโตอยางรวดเรวในระยะ 8 ปทผานมา โดยเมลดพนธการคามมลคา เศรษฐกจทงตลาดในประเทศและสงออกรวมปละประมาณ 7,000 ลานบาท ประเทศไทยเปนผสงออก เมลดพนธ พ ชมากเปนอนดบ 3 ของภมภาคเอเชย-แปซฟก และเปนอนดบท 12 ของโลก ในป พ.ศ. 2553 ประเทศไทยมรายไดในการสงออกเมลดพนธเปนมลคา 3,133 ลานบาท มบรษทเมลดพนธ ในประเทศไทยมากถง 184 บรษท สวนใหญเปนบรษทในกลม Trading (ซอมา ขายไป) 139 บรษท บรษทรบจางผลต (contract production) 11 บรษท และบรษททมการวจยและพฒนาสายพนธ (Branding) 34 บรษท กอใหเกดการจางงาน ในภาคเกษตรไมตำกวา 30,000 ครอบครว ประเทศไทย มศกยภาพกาวสการเปนศนยกลางเมลดพนธเขตรอนของเอเชย โดยรฐตองใหการสนบสนนงานวจยและ พฒนาสายพนธซงเปนตวขบเคลอนสำคญททำใหอตสาหกรรมเมลดพนธของไทยแขงขนไดอยางยงยน

แผนยทธศาสตรดานเมลดพนธของประเทศไทย ป พ.ศ. 2550 ถง 2554 ภายใตกรอบนโยบาย เทคโนโลยชวภาพของประเทศป พ.ศ. 2547-2552 เกดจากความรวมมอของหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ สถาบนการศกษา และเอกชนทเกยวของในคลสเตอรเมลดพนธ โดยเปาหมายสำคญของยทธศาสตร เมลดพนธ คอ “เพมบทบาทในการพฒนาพอแมพนธของไทยเอง พรอมกบมเครองหมายการคา (brand name) ของประเทศนอกจากการรบจางผลตเมลดพนธ” เพอชวยยกระดบมลคาการสงออก เมลดพนธใหเปนระดบ 3,000 ลานบาท ภายในป พ.ศ. 2554 และ 5,000 ลานบาทภายใน ป พ.ศ. 2559 (จากเดมมลคาการสงออกในป พ.ศ. 2548 จำนวน 1,500 ลานบาท) และเพมรายไดใหกบ

8

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

เกษตรกรจากการไดใชเมลดพนธคณภาพดอยางแพรหลาย เกษตรกรมเมลดพนธดใช เพมผลผลตตอ หนวยพนท แผนยทธศาสตรดานเมลดพนธท ผานมา ประกอบดวยแผนงานหลก 5 ดาน ไดแก 1) การบรหารจดการเชอพนธกรรม 2) การปรบปรงพนธโดยใชเทคโนโลยชวภาพ 3) การพฒนาเทคนค การตรวจวนจฉยโรค 4) การพฒนาระบบการผลตเมลดพนธคณภาพสง (เทคโนโลยโรงเรอนทเหมาะสม ตอการผลตเมลดพนธ ) 5) การพฒนาเทคโนโลยการเคลอบเมลดและสารพอกเมลดจากผลตภณฑ ทางธรรมชาต กลมพชทมงเนนในระยะแรกภายใตแผนยทธศาสตร คอ กลมขาวโพด กลมพรก มะเขอเทศ และกลมแตง

สวทช. เลงเหนความสำคญของอตสาหกรรมเมลดพนธ ไดจดตงโปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธ เปนหนงในโปรแกรมมงเปาภายใตคลสเตอรอาหารและการเกษตร ในแผนกลยทธ สวทช. ระยะท 1 (พ.ศ. 2549-2553) โดยกำหนดแผนงานหลกของโปรแกรม ใหสอดคลองตามแผนยทธศาสตรเมลดพนธ มการบรณาการทำงานรวมกบกลมคลสเตอรเมลดพนธ ถงแมคลสเตอรเมลดพนธไมมการจดตงอยางเปนทางการ แตไดรบความรวมมอเปนอยางดจากหนวยงานภาครฐและเอกชนทรวมอยในกลมคลสเตอรเมลดพนธ มากกวา 75 หนวยงาน (ภาครฐ และสถาบนการศกษา 15 หนวยงาน และภาคเอกชน 60 บรษท) ผลการดำเนนงานทสำคญ ไดแก การสนบสนนการบรหารจดการและการประเมนเชอพนธกรรมพช (พรก มะเขอเทศ แตงกวา และขาวโพด) การใหบรการฐานขอมลเชอพนธกรรมพชผานเวบไซด www.biotec.or.th/germplasm การถายทอดเชอพนธกรรมพชทผานการประเมนไมตำกวา 1,000 สายพนธ แกนกปรบปรงพนธทงภาครฐและเอกชน ตวอยางความสำเรจ เชน ภาคเอกชนนำเชอพนธกรรม พรกเกสรตวผเปนหมนตอยอดเปนพนธลกผสมการคา การรวมวจยกบภาคเอกชนใน 14 โครงการวจย การใชเทคโนโลยชวภาพในการปรบปรงพนธ เชน การปรบปรงพนธกระเจยบเขยวตานทานโรคไวรส รวมกบบรษท ยนซดส จำกด ออกเปนพนธลกผสมการคา “ยนเอช 109” การสรางเครอขายการทดสอบ พนธขาวโพดไรรวมกบกลม SME ทางภาคเหนอ สงผลใหพนธขาวโพดไร “นครสวรรค 3” ของศนยวจย พชไรนครสวรรค กรมวชาการเกษตร ขยายผลสภาคเอกชนและเกษตรกร สรางผลกระทบเปนมลคา ไมตำกวา 300 ลานบาท การสรางเครอขายการทดสอบพนธรวมกบประเทศจน การสนบสนนดานการผลต นกปรบปรงพนธรนใหมซงจะเปนกำลงสำคญในภาคเอกชนตอไป

การดำเนนงานโปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธ ในระยะท 2 (พ.ศ. 2554-2559) เนนสราง ผลงานอยางตอเนองเพอใหบรรลตามเปาหมายคลสเตอรเมลดพนธของประเทศ โปรแกรมมเปาหมาย มงเนนสนบสนนการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพมขดความสามารถของอตสาหกรรมเมลดพนธ การสรางสายพนธพอแมของไทยเอง การเพมประสทธภาพการผลตเมลดพนธคณภาพสง และลดความสญเสย กลยทธการดำเนนงานมงการรวมวจยกบภาคเอกชน เพอกระตนใหภาคเอกชนลงทนวจยและพฒนา มากขน การสรางขดความสามารถใหภาคเอกชนใชเทคโนโลยชวภาพเพอการปรบปรงพนธไดอยางม ประสทธภาพและเรวขน การพฒนาบคลากรโดยเนนความรวมมอกบภาคเอกชน สนบสนนภาคเอกชน รายยอยโดยสรางเครอขายการทดสอบพนธในตางประเทศ เพอใหเอกชนรายยอยมโอกาสสงพนธไป ทดสอบศกยภาพ ตลอดจนนำไปสการปรบปรงพนธทตรงตามความตองการของตลาดตางประเทศ ผลกดน ใหมการยกระดบหนวยบรหารจดการเชอพนธกรรมในระดบชาต ทงนผลกระทบทเกดขนนอกจาก ภาคเอกชนสามารถพฒนาตอยอดและสรางผลตภณฑใหมๆ ออกสตลาดไดเรวขนยงเปนการสรางมลคาเพม ในอตสาหกรรมตอเนอง เพมมลคาการสงออกเมลดพนธและผลตภณฑทมคณภาพ เกษตรกรมรายได เพมขนจากการใชเมลดพนธคณภาพด เกดความยงยนและความมนคงของอตสาหกรรมในประเทศ ทงน คาดวาผลกระทบจากการวจยและพฒนานอกจากเพมมลคาการสงออกเปน 5,000 ลานบาทแลว ยงทำใหเกดผลกระทบตอภาคเอกชนและเกษตรกรเปนมลคาไมตำกวา 2,500 ลานบาท

9

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

บทท 1ทมาและความสำคญของอตสาหกรรม

เมลดพนธ

ทมาและความสำคญของอตสาหกรรมเมลดพนธ

Key word : ผลตภณฑปรมาณตำ มลคาสง มผลกระทบตอเนองกบเกษตรกรและอตสาหกรรม เกษตรและอาหาร, เทคโนโลยมบทบาทสงตอการพฒนาเมลดพนธ

เมลดพนธเปนปจจยการผลตทสำคญตอการเพมผลผลตและคณภาพของผลตภณฑทางการเกษตร การใชเมลดพนธดทำใหผลผลตตอพนทเพมขน เชน การผลตขาวโพดไร ในป พ.ศ. 2520 ใชเมลดพนธผสมเปด (open pollination) ผลผลตตอไรอยท 120 กโลกรมตอไร ตอมามการพฒนา เมลดพนธขาวโพดลกผสมทำใหผลผลตตอไรในป พ.ศ. 2548 สงขนเปน 600 กโลกรม ความกาวหนา ของการพฒนาพนธขาวโพดลกผสมในภาคเอกชนทำใหผลผลตในปจจบนสงถง 1,000 กโลกรมตอไร ผลผลตโดยรวมของประเทศ 4 ลานตนตอป เพยงพอตอความตองการใชในอตสาหกรรมอาหารสตว และ สรางความเขมแขงของอตสาหกรรมเมลดพนธขาวโพดของประเทศ ในอนาคตความตองการขาวโพดใน อตสาหกรรมเลยงสตวมแนวโนมเพมขนเปน 5 ลานตน (ตงแตป พ.ศ. 2553) ในขณะทการผลตมความเสยง อนเนองมาจากผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก อณหภมสงขน สภาวะแหงแลง นำทวม การระบาดของโรคและแมลง สงผลกระทบตอผลผลต

ประเทศจนพฒนาพนธขาวลกผสมใหผลผลตสงประมาณ 2 ตนตอไร ปจจบนมากกวารอยละ 50 ของพนท ปลกขาวในจนใชเมลดพนธขาวลกผสมทำใหเกดการเตบโตและขยายตวของอตสาหกรรมเมลดพนธขาวลกผสม ในประเทศทปลกขาว เชน อนเดยและเวยดนาม บรษทเมลดพนธใหญของโลกมโปรแกรมการพฒนา ขาวลกผสมทกำลงอยระหวางการทดสอบพนธในประเทศทบรโภคขาวเปนอาหารหลก

การผลตขาวของประเทศไทยใหผลผลตตำ ทงนนอกจากพนทปลกสวนใหญอาศยนำฝนแลว อกสวนหนง มาจากการใชเมลดพนธทไมมคณภาพ มการเกบขาวทปลกเพอบรโภคใชเปนเมลดพนธตอไป หากเกษตรกร มเมลดพนธดใช มกระบวนการจดการเมลดพนธทด เชน การตรวจสอบความงอกและเมลดพนธปนปลอม จะสงผลใหผลผลตขาวสงขน

10

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

มลคาการใชเมลดพนธในประเทศไทยและมลคาเพมในอตสาหกรรมตอเนองตางๆ จากขอมลของสมาคมเมลดพนธแหงประเทศไทย พบวามลคาการใชเมลดพนธในกลมพชไรใน ประเทศประมาณ 23,000 ลานบาท และมลคาของเมลดพนธ ผกประมาณ 1,800 ลานบาท (ป พ.ศ. 2551)

เนองจากเมลดพนธเปนปจจยอนดบแรกทมความสำคญตอผลผลตทางการเกษตรทใชเปนวตถดบ ในอตสาหกรรมแปรรป เมลดพนธจงทำใหเกดมลคาเพมกบอตสาหกรรมตอเนอง เชน อตสาหกรรม อาหารสตวทมการใชขาวโพดเปนวตถดบ (ตารางท 1) อตสาหกรรมทใชพรกเปนวตถดบสรางมลคา การสงออกปละไมตำกวา 3,000 ลานบาท โดยสงออกในรปผลสด ซอสพรก พรกแหง เครองแกงสำเรจรป และพรกบดหรอปน

ตารางท 1 ตวอยางมลคาเพมของอตสาหกรรมทเกยวของกบเมลดพนธขาวโพดไร

อตสาหกรรม/กจกรรม มลคา (ลานบาท)

การผลตเมลดพนธขาวโพด 2,400

การผลตขาวโพด 19,000

อตสาหกรรมอาหารสตว (รอยละ 18 เปนตนทนของขาวโพด คดเปนมลคา 12,600

ลานบาท)

70,000

อตสาหกรรมเลยงสตว (ไกและสกร) (รอยละ 46.5 เปนตนทนของอาหารสตว) 100,000

รวมทงสน 191,400

การผลตเมลดพนธมความสำคญในการสรางรายไดหรอใหผลตอบแทนสงกบเกษตรกรไทย ตวอยาง เกษตรกรผผลตเมลดพนธพรกมรายไดครอบครวละ 30,000-50,000 บาท (ใชพนท 2 งาน) เมลอน 20,000-100,000 บาทตอไร อาชพการรบจางผลตเมลดพนธ จงเหมาะกบเกษตรกร รายยอยทมฝมอและใชพนทไมมาก เมอเปรยบเทยบกบการผลตพชไรทวไป เชน ขาว เกษตรกรมรายได จากการผลตประมาณ 8,000-12,000 บาทตอไร ออยเกษตรกรมรายไดตงแต 5,000-7,000 บาทตอไร (การผลตออยใชระยะเวลา 12 เดอน) การผลตเมลดพนธขาวโพดหวานเกษตรกรมรายไดเฉลย 7,000-8,000 บาท ตอไร มการกำหนดราคารบซอทแนนอนโดยปจจบนรบซอทกโลกรมละ 35 บาท ขณะทการผลต ขาวโพดหวาน เพอการขายฝกสดโดยทวไปรายไดเฉลยประมาณ 6,000 บาทตอไร และมความเสยงในเรอง ราคารบซอทไมแนนอน

เทคโนโลยมบทบาทสำคญตอการพฒนาเมลดพนธ แนวโนมของระยะเวลาทสายพนธใหมๆ อยในตลาดสนลง เนองจากเทคโนโลยพฒนาไปอยาง รวดเรวและมผลกระทบสงตอการพฒนาผลตภณฑ

11

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

แหลงพนธกรรมเปนหวใจสำคญของการพฒนาพนธ การสรางพนธพชใหมตองมแหลงพนธกรรมท หลากหลาย เพอใหบรษทเอกชนหรอนกปรบปรงพนธนำไปพฒนาตอยอด

กรอบนโยบายการพฒนาเทคโนโลยชวภาพของประเทศไทย (พ.ศ. 2547-2552) กำหนดใหไทยเพมบทบาทเปนผพฒนาสายพนธและสงออกภายใตเครองหมายการคาของไทย นอกจากการรบจางผลตเมลดพนธ และเพมมลคาการสงออกจาก 1,500 บาท ในป พ.ศ. 2548 เปน 3,000 ลานบาท ภายในป พ.ศ. 2554

ประเทศไทยเปนแหลงผลตเมลดพนธทดแหงหนงของโลก เนองจากมสภาพภมอากาศทหลากหลาย ทงรอนและเยนเหมาะแกการผลตเมลดพนธ เกษตรกรรายยอยมฝมอ มความอดมสมบรณของพนดน ความไดเปรยบเหลานเปนแรงจงใจใหบรษทใหญๆ ดานเมลดพนธของโลกเขามาลงทนตงสถานวจยและ ผลตเมลดพนธในไทย เชน บรษท มอนซานโต ประเทศไทย จำกด บรษท ไพโอเนย จำกด บรษท ซาคาตะ สยาม ซดส จำกด Limagrain co.,ltd เปนตน นกวชาการไทยและเกษตรกรไดเรยนร เทคโนโลยการผลตเมลดพนธ ปจจบนมบรษทททำธรกจดานเมลดพนธในประเทศมากกวา 100 บรษท ทงของคนไทยและตางชาต กอใหเกดการจางงานในภาคเกษตรไมตำกวา 30,000 ครอบครว โดยเฉพาะในชวงหลงฤดการเกบเกยวขาวเปนการบรรเทาปญหาการอพยพยายถนเขามาทำงานในเขตเมอง

ปจจบนบรษทเมลดพนธของไทยหลายบรษททำธรกจในลกษณะการรบจางผลตเมลดพนธจาก ตางประเทศ โดยนำพอแมพนธเขามาผลตและสงกลบเมลดพนธทผลตไดคนใหผวาจางทงหมด สะทอน ใหเหนวามลคาการสงออกเมลดพนธสวนน คอ การขายแรงงานและทดนของประเทศในราคาถก บรษท ตางชาตทมาจางผลตมอำนาจตอรองราคา มโอกาสเคลอนยายฐานการผลตไปประเทศเพอนบานในราคา คาแรงทถกกวา เชน เวยดนาม อนเดย และจน ทำใหเกษตรกรไทยมสทธตกงาน ภาครฐและเอกชนไทยตอง รวมมอกนเพอยกระดบความสามารถของบรษทผผลตเมลดพนธไทยทมความพรอมนอยกวาบรษท ขามชาตใหอยรอดและแขงขนได โดยมงเปาหมาย “เพมบทบาทในการพฒนาพอแมพนธของไทยเอง พรอมมเครองหมายการคา (brand name) ของประเทศนอกจากการรบจางผลตเมลดพนธ” เพอการแขงขนในตลาดโลก เพมมลคาการสงออกของประเทศเปนหาพนลานบาทภายในป พ.ศ. 2559 เกษตรกรมรายไดตอครอบครวสงขนและเกษตรกรโดยรวมมเมลดพนธดใชมากขน สงผลใหเกดการขยายตวของอตสาหกรรมเมลดพนธไทย

การสรางความเขมแขงและความสามารถของอตสาหกรรมเมลดพนธของไทยใหแขงขนได ประเทศตองปรบเปลยนยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมเมลดพนธ บนพนฐานแนวคดทสำคญ 4 ดาน คอ

1. การเปลยนวธคด (changing the mindset) โดย “มงเนนการพฒนาสายพนธ หรอ เปนเจาของสายพนธภายใตเครองหมายการคาของไทย นอกจากการรบจางผลตเมลดพนธ”

2. การสรางความเขมแขงดานเทคโนโลย

มการสนบสนนงานวจยอยางตอเนอง

ใหการสนบสนนทางเทคนคทมประสทธภาพ เปนทยอมรบในระดบสากล

มหองปฏบตการวจยและบรการทตอบสนองตอความตองการของภาคเอกชน

รฐทำหนาทเปนแกนกลางรวบรวมแหลงพนธกรรมรวมถงใหบรการขอมลดานพนธกรรม

12

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

3. การพฒนาบคลากรและโครงสรางพนฐาน

การสรางนกปรบปรงพนธรนใหมทมความคดรเรม ความสามารถสง ขยนและอดทน จากสถานภาพปจจบนนกปรบปรงพนธรนเกาทมความสามารถถกดงตวจากภาครฐ สภาคเอกชน การสรางคนรนใหมเพอปอนเขาสอตสาหกรรมจงมขอจำกด ทสำคญอก ประการคอ การนำความรดานเทคโนโลยชวภาพเพอเพมประสทธภาพและความแมนยำ ในการปรบปรงพนธและรนระยะเวลามาใช

โครงสรางพนฐานดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอสนบสนนใหบรษทคนไทยม ความสามารถในการวจยและพฒนาเพมขน รวมถงหนวยงานทใหการรบรองคณภาพ และการปลอดศตรพช เพอสงออกทไดมาตรฐานระดบสากลกระจายทวภมภาคทม การผลตเมลดพนธ

การมโครงสรางพนฐานทางกฎหมาย เชน กฎหมายคมครองพนธพชทสนบสนน การพฒนาพนธ การแกไขปญหาการขโมยพนธและขายพนธปลอมใหกบเกษตรกร

มาตรการสนบสนนดานการเงน/การคลงสำหรบนวตกรรมในอตสาหกรรมเมลดพนธ ใหมากเพยงพอและรวดเรว โดยผานกลไกของสำนกงานคณะกรรมการสงเสรม การลงทน รวมถงสถาบนการเงนอนๆ

4. การประสานเชอมโยงระหวางกลมตางๆ ทเกยวของ

การจดใหม consortium ดานอตสาหกรรมเมลดพนธททำหนาทเปนแกนกลางใน การบรหารจดการแกปญหา รวมถงพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมเมลดพนธของไทย อยางครบวงจร

สราง match maker ระหวางภาคเอกชนและรฐในการทำวจยรวมกน

บทวเคราะหสถานภาพอตสาหกรรมเมลดพนธ

สถานภาพและแนวโนมของอตสาหกรรมเมลดพนธของโลก

สถานภาพตลาดเมลดพนธของโลก

มลคาตลาดเมลดพนธโลกมการขยายตวอยางตอเนองจาก 870,000 ลานบาท (29,000 ลานเหรยญสหรฐ หรอคดจากอตราแลกเปลยน 1 เหรยญสหรฐเทากบ 30 บาท) ในป พ.ศ. 2546 เปน 1,650,000 ลานบาท (55,000 ลานเหรยญสหรฐฯ) ในป พ.ศ. 2552 ประเทศทสงออกเมลดพนธพชเปน อนดบหนงของโลกคอ เนเธอรแลนด มลคากวา 39,000 ลานบาท (1,300 ลานเหรยญสหรฐฯ) ไทยอยในอนดบท 12 ของโลกมลคา 3,000 ลานบาท โครงสรางตลาดเมลดพนธแบงเปน 3 สวน สวนแรก เปนเมลดพนธทเอกชนเปนเจาของสายพนธ สวนทสองเปนเมลดพนธทหนวยงานรฐเปนเจาของสายพนธ และสวนทสามเปนสวนทเกษตรกรเปนผเกบเมลดพนธไวใชสำหรบเพาะปลกของตนเอง เมอเปรยบเทยบ มลคาตลาดเมลดพนธโลกระหวางป พ.ศ. 2546 และป พ.ศ. 2552 มการเปลยนแปลงทชดเจน กลาวคอ เมลดพนธทผลตโดยเอกชนมสวนแบงในตลาดเมลดพนธของโลกเพมขนจากรอยละ 52 เปนรอยละ 58 ขณะทการเกบรกษาเมลดพนธดวยตนเองมแนวโนมลดลงจากสดสวนรอยละ 37 เปนรอยละ 35 และ หนวยงานภาครฐมสวนแบงในตลาดเมลดพนธของโลกเพยงรอยละ 7 รปท 1 แสดงมลคาตลาดเมลดพนธ โลกโดยแบงเปนสวนทมาจากบรษท ภาครฐ และทเกษตรกรเกบไวใชเอง

13

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

รปท 1 มลคาตลาดเมลดพนธโลก ป พ.ศ. 2546-2552

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

0 20 40 60

Year

Proprietary Public Farm saved

32

28

23

20

18

17

15

4

5

4

4

3

3

3

19

18

13

12

11

11

11

ทมา : พาโชค พงษพานช, 2553

ป พ.ศ. 2552 มลคาตลาดเมลดพนธท เอกชนเปนเจาของพนธ เมอจำแนกตามประเภทของ เมลดพนธ พบวา ครงหนงของมลคาตลาดเปนเมลดพนธในกลมธญพช รองลงมา ไดแก เมลดพนธพชนำมน และเมลดพนธผกและไมดอก ตามลำดบ

Crop Type’s Share of Global Seed Market

2009 Global Propriet Seed Market Value : $32.2 B USD

ทมา : พาโชค พงษพานช, 2553

รปท 2 สวนแบงตลาดเมลดพนธโลกจำแนกตามประเภทเมลดพนธป พ.ศ. 2552

Other Field8%

Forage andTurf7%

Vegetableand Flower

13%

Oilseeds20%

Grain52%

B USD

14

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

การเพมขนของสวนแบงเมลดพนธทเอกชนเปนเจาของสายพนธสะทอนใหเหนวาเกษตรกร มความเชอมนในคณภาพของเมลดพนธทผลตโดยบรษทเอกชน รวมทงผลประโยชนทเกษตรกรไดรบ มความคมคา ทงนเนองจากเมลดพนธถอเปนปจจยพนฐานของการเพมผลผลต/เพมคณภาพใหกบผลผลต ทางเกษตร มสวนสำคญในการเพมรายได ใหเกษตรกร ชวยเพมความสามารถในการแขงขนใหอตสาหกรรม ตอเนองจากปรมาณผลผลตทสมำเสมอและมคณภาพ

ทศทางอตสาหกรรมเมลดพนธโลก

แนวโนมหลกทมผลตอการปรบตวของอตสาหกรรมเมลดพนธโลก ไดแก 1) การแขงขนระหวาง ประเทศมความรนแรงขน 2) ระยะเวลาของการอยในตลาดของสายพนธทไดรบการพฒนาใหมๆ มแนวโนม สนลง 3) การเพมขนของตนทนดานการวจยและพฒนาเมลดพนธ การทดสอบและกฎระเบยบ (เชน การทดสอบพชจเอมโอ) และ 4) การผลตเมลดพนธมแนวโนมเปนพนธททนทานตอสภาพแวดลอม ทไมเหมาะสม พนธทปรบตว (adaptation) ตอการเปลยนแปลงสภาวะอากาศโลก (Global climate change) และใชปจจยการผลตลดลง เชน นำ และปย 5) กฎและระเบยบการนำเขาสงออกมมากขน 6) สขอนามยพชมความสำคญมากขน

จากแนวโนมขางตนทำใหอตสาหกรรมเมลดพนธตองเรงปรบตวเพอลดตนทนการผลต เพมคณภาพ เมลดพนธเพอรกษาหรอเพมสวนแบงการตลาด โดยมกลยทธหลกทเหมอนกน คอ การเรงลงทนการวจย และพฒนา ทงนการวจยและพฒนาดานเมลดพนธตองการเงนลงทนจำนวนมากและเทคโนโลยขนสง เพอเรงกระบวนการและเวลาในการพฒนาพนธทำใหบรษทขนาดใหญมความไดเปรยบทงในการสราง พนธมตรทางธรกจ การคมครองทรพยสนทางปญญา และการรวมกลมเพอการวจยและพฒนาเพอแลกเปลยน เทคโนโลยและองคความร โดยเฉพาะเทคโนโลยชวภาพและองคความรดานจโนม เพอลดคาใชจายและ เวลาในการพฒนาสายพนธใหม/สรางพชชนดใหมทมมลคาสง พนธมตรทางธรกจ ยงเปนเครองมอสำคญ ในการกระจายสนคา และการขยายตลาดของธรกจเมลดพนธ ดวยเหตน ทศทางอตสาหกรรมเมลดพนธ โลกจงมงเนน 3 ดาน ไดแก

1. การวจยและพฒนาสายพนธใหม/การพฒนาพชชนดใหม

2. การควบรวมกจการทเกยวของกบเมลดพนธเขาดวยกน

3. การขยายตลาดสตลาดทมการเตบโตสง เชน เอเชย ทมประชากรหนาแนน และประเทศทม อตราการเตบโตทางเศรษฐกจสง

สถานภาพและแนวโนมอตสาหกรรมเมลดพนธไทย

สถานภาพมลคาตลาดเมลดพนธไทย

ความตองการใชเมลดพนธของประเทศไทยในป พ.ศ. 2553 มมลคาประมาณ 25,600 ลานบาท เปนความตองการใชเมลดพนธพชไรมลคาประมาณ 23,900 ลานบาท และความตองการใชเมลดพนธผก มลคาประมาณ 1,700 ลานบาท (พาโชค พงษพานช, 2553) การใชเมลดพนธของเกษตรกรทผานมา ใชเมลดพนธผสมเปดทใหผลผลตตำ (โดยเฉพาะการเกบเมลดไวใชในรนตอไป) ประสทธภาพทตำของ เมลดพนธผสมเปดทำใหเกษตรกรตองใชเมลดพนธจำนวนมากในการปลกแตละครง เมอมการพฒนาพนธ ลกผสม ทำใหผลผลตตอไรสงขน ใชจำนวนเมลดพนธนอยลง ทำใหเกษตรกรไทยใชเมลดพนธลกผสมเพมขน

ขาวโพดไรเปนตวอยางความสำเรจทดของการใชเมลดพนธลกผสม ปจจบนเกษตรกรมากกวา รอยละ 95 ใชเมลดพนธขาวโพดลกผสม ทำใหการผลตขาวโพดของประเทศเพยงพอตอความตองการ ใชในอตสาหกรรมการเลยงสตว

15

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

นอกเหนอจากขาวโพดไร พชผกเปนอกกลมหนงทเกษตรกรใชเมลดพนธลกผสมมากกวารอยละ 96 มลคาการใชเมลดพนธผกลกผสมเตบโตอยางตอเนองจาก 1,500 ลานบาทในป พ.ศ. 2550 เปน 1,700 ลานบาท ในป พ.ศ. 2553

ลำดบเหตการณสำคญการพฒนาอตสาหกรรมเมลดพนธขาวโพดในประเทศไทยเปนผนำในการคนควา วจยและพฒนาพนธขาวโพดในเขตเอเชยตะวนออกเฉยงใตจนถงปจจบน

พ.ศ. 2503 เรมการวจยและปรบปรงพนธขาวโพดอยางเปนระบบ โดย ศ.ดร.สจนต จนายน ม.เกษตรศาสตร มการรวบรวมเชอพนธกรรมจากตางประเทศ

พ.ศ. 2508 วางรากฐานใหศนยวจยขาวโพดขาวฟาง เปนสถานวจยทมมาตรฐานในการสนบสนนงานวจย ดานขาวโพดและขาวฟาง ตลอดจนฝกอบรมนกวชาการและเกษตรกรทงในและตางประเทศ ดวยการสนบสนนทนจากมลนธรอกกเฟลเลอร

พ.ศ. 2513 ไทยประสบความสำเรจอยางสงในการพฒนาขาวโพดพนธสวรรณ 1 พนธดงกลาวโดงดง ไปทวโลก และเปนฐานพนธกรรมในการพฒนาพนธในประเทศตางๆ ดงดดใหบรษทตางชาต ทมชอเสยงเขามาลงทนวจยปรบปรงพนธขาวโพดในไทยปลายป พ.ศ. 2513

พ.ศ. 2518 ม.เกษตรศาสตรและกรมวชาการเกษตรเรมผลตเมลดพนธขาวโพดตานทานโรครานำคาง จำหนาย

พ.ศ. 2520 เรมการพฒนาพนธขาวโพดลกผสมทงภาครฐและเอกชน มบรษทตางชาตเขามาลงทนเพมขน

พ.ศ. 2521 ภาคเอกชนเรมจำหนายพนธขาวโพดลกผสม ในยคนนใหผลผลตสงกวาพนธสวรรณ 1 ประมาณ รอยละ 8 แตราคาแพงกวา 3 เทา เกษตรกรจงไมยอมรบ

พ.ศ. 2533 ภาคเอกชนพฒนาพนธอยางตอเนองจนพนธจำหนายในชวงนนใหผลผลตสงกวาพนธสวรรณ 1 รอยละ 50 ทำใหเกษตรกรไทยนยมใชพนธลกผสมเพมขน

(ไทยใชเวลา 10 ป ในการเปลยนจากการใชขาวโพดพนธผสมเปดมาเปนพนธลกผสม ขณะนเกษตรกรรอยละ 95 ใชเมลดพนธขาวโพดลกผสม)

16

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ตารางท 2 มลคาการใชเมลดพนธผกของไทย ป 2550-2553

ปมลคาตลาด OP

(ลานบาท)%

มลคาตลาด Hybrid

(ลานบาท)%

มลคาตลาดเมลดพนธรวม

(ลานบาท)

2550 62 3.95 1,504 96.05 1,566

2551 58 3.68 1,515 96.32 1,573

2552 57 3.38 1,629 96.62 1,686

2553 57 3.32 1,659 96.68 1,716

OP = Open Pollination หมายถง พนธผสมเปด

ทมา : พาโชค พงษพานช,2553

สถานภาพการสงออกและนำเขาเมลดพนธพชของไทย

ประเทศไทยเปนผสงออกเมลดพนธอนดบท 3 ของเอเชย รองจากประเทศญปน และจน ป พ.ศ. 2553 ประเทศไทยสงออกเมลดพนธ 3,133 ลานบาท เมลดพนธทสงออกมากทสด 3 อนดบแรก ไดแก ขาวโพด มะเขอเทศ และแตงโม มการนำเขาเมลดพนธพชรวมมลคาประมาณ 865 ลานบาท เมลดพนธทนำเขามากทสด ไดแก ขาวโพด ทานตะวน และผกช

ตารางท 3 ดลการคาเมลดพนธพชของประเทศไทย ป พ.ศ. 2545-2553

ป มลคาการสงออก มลคาการนำเขา ดลการคา (ลานบาท)

2545 1,347 390 957

2546 1,388 464 924

2547 1,433 533 899

2548 1,568 527 1,041

2549 1,724 558 1,166

2550 2,152 599 1,553

2551 2,548 603 1,945

2552 2,931 959 1,972

2553 3,133 881 2,252

โครงสรางอตสาหกรรมเมลดพนธไทย

ปจจบนมบรษทเมลดพนธในประเทศไทยจำนวน 184 บรษท (ป พ.ศ. 2552) แบงลกษณะ การประกอบธรกจได 3 กลมใหญๆ ดงน

(1) กลมบรษททผลตและจำหนายภายใตเครองหมายการคาของบรษท จำนวน 34 บรษท (พชไร 8 บรษท พชผก 26 บรษท) เปนกลมบรษททมกจกรรมดานการวจยและพฒนาพนธ ผลตและจำหนายเมลดพนธ สวนใหญบรษทมการดำเนนกจการในลกษณะครบวงจร มการสงออก เมลดพนธ ซงมทงบรษทตางชาตและบรษทคนไทย บรษทคนไทยในกลมนเชน บรษท เจยไต จำกด บรษท สวท ซดส จำกด บรษท ทเอส เอ จำกด เปนตน บางบรษทในกลมน รบจางผลตเมลดพนธดวย

17

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

(2) กลมบรษททรบจางผลตเมลดพนธใหบรษทตางประเทศ (contract production) อยางเดยว จำนวน 11 บรษท เปนการนำพอแมพนธจากตางประเทศมาผลตในประเทศไทย แลวสงมอบ เมลดพนธทงหมดใหบรษทตางประเทศทวาจาง บรษทในกลมน เชน บรษท อดมส เอนเตอร ไพรเซส จำกด บรษท ซนเมลดพนธ จำกด บรษท จเนยน จำกด เปนตน อกลกษณะหนงเปน บรษทขามชาตทมาทำการผลตในประเทศไทย และสงกลบไปยงบรษทแมเพอดำเนนการ ดานการตลาดตอไป ตวอยางบรษทในกลมน ไดแก Monsanto (Thailand) Co., ltd. Syngenta Co., ltd. (Novatis), Sakata Siam Co., ltd. และ Limagrain Co., ltd. เปนตน

(3) กลมบรษททมการขายเมลดพนธอยางเดยว (กลม Trading หรอกลมบรษททซอมา ขายไป) ไมมการวจยดานปรบปรงพนธ แตมการทดสอบพนธเพอคดเลอกพนธใหเหมาะสมกบตลาด กลมนมจำนวน 139 บรษท

การสงเสรมของภาครฐและการลงทนของภาคเอกชนทผานมาสงผลใหไทยเปนฐานผลตเมลดพนธ เพอการสงออก สวนใหญเปนลกษณะการรบจางผลต มสวนนอยททำการผลตและสงออกภายใต เครองหมายการคาของตนเอง แมมลคาการสงออกเมลดพนธของไทยขยายตวอยางตอเนอง แตรายได ทไดรบมมลคาไมมากนก เนองจากบรษทสวนใหญอยในฐานะผรบจางผลต เมลดพนธทมมลคาการรบจาง ผลตสง ไดแก มะเขอเทศ พรก แตงโม สถานภาพการเปน “มอปนรบจาง” ทำใหธรกจเมลดพนธของ ประเทศไทยเตบโตบนความเสยง เพราะบรษทผวาจางสามารถเปลยนฐานการผลตไปประเทศทมความ ไดเปรยบดานแรงงานตำกวาได ขณะนบรษทหลายบรษทเรมยายฐานการผลตบางสวนไปประเทศอน เชน เวยดนาม ดงนนนอกจากการรกษาหรอเพมความสามารถในดานการเปนผผลตแลว ประเทศไทยควรเพม หรอขยายตลาดการสงออกภายใตเครองหมายการคาของไทยใหมากขน หากบรษทไทยสงออกภายใต เครองหมายการคาของตนเองจะมรายไดเพมขน 3-5 เทาตว

แนวโนมของธรกจเมลดพนธมความตองการสงขนแตความสามารถในการผลตมอปสรรคเนองจาก แรงงานในภาคการผลตลดลง ประกอบกบปญหาดานโรคและแมลงทำใหเกดความเสยหายของผลผลต

ตารางท 4 ตวอยางเปรยบเทยบราคาขายเมลดพนธภายใต Brand name และราคารบจางผลต

ชนดเมลดพนธ

ราคา (กก.)Brand name รบจางผลต

มะเขอเทศ 10,000-200,000 3,000-5,000พรก 20,000-40,000 3,000-7,500

เมลอน 15,000-40,000 7,000-8,000แตงญปน 10,000-15,000 2,000-3,000แตงโม 5,000-15,000 3,000แตงกวา 5,000-14,000 2,000-3,000

อตสาหกรรมเมลดพนธทงวงจรเปนอตสาหกรรมทมการแขงขนสงทงทางดานเทคโนโลยและการคา เปนอตสาหกรรมทมผเกยวของหลากหลาย ทงภาครฐ เอกชน ในภาคเอกชนมทงบรษทใหญทเปนของ ตางชาตและบรษทขนาดกลาง-เลกของไทย รวมถงเกษตรกรผทำการผลตเมลดพนธ ดวยเหตดงกลาว การพฒนาอตสาหกรรมเมลดพนธของไทย ควรมการรวมตวของผเกยวของในลกษณะคลสเตอรเพอผลกดน อตสาหกรรมใหแขงขนไดอยางยงยน โดยเฉพาะอยางยงเพอใหเกษตรกรไทยมรายไดเพมขน และเพอให เหนภาพหวงโซการผลตของอตสาหกรรมเมลดพนธทงระบบตงแตการพฒนาพนธจนถงการจำหนาย ขอแสดงความตอเนองของขนตอนตางๆ ทเกยวของ ดงรปท 3 แตละขนตอนมทงทตองการการพฒนา เทคโนโลย การพฒนาบคลากร และโครงสรางพนฐานและการบรการสนบสนนอตสาหกรรม

18

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

รปท 3 หวงโซมลคาของอตสาหกรรมเมลดพนธการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอเพมขดความสามารถตลอดหวงโซการผลต

การพฒนาและ

ทดสอบพนธ

การผลตเมลดพนธ

การเกบเกยว/แปรรป

การตลาด

• เทคโนโลยการตรวจวนจฉยโรคทมความรวดเรวและแมนยำ เพ

อการออกใบรบ

รองการปลอดโรคท

ตดมากบเมลดพ

นธ เพอการสงออก

• เทคโนโลยดานเมลดพนธ การเกบเกยว

การเคลอบ การพอก

เพอรกษาคณภาพของเมลดพนธ

• พฒนาเครองจกรดาน

seed processing

สำหรบชมชนหรอกลม ผผลตยอย

• กฎระเบยบการเขาถงและแบงปนผลประโยชนจากการใช ทรพยากรชวภาพตออตสาหกรรมเมลดพนธในประเทศไทย

• การจดทะเบยนคมครองพนธ• ขอมลการตลาด• การเจรจาตอรองทมขอมลพนฐานดานวทยาศาสตรโดยเฉพาะ ดานโรคแมลงศตร

• เทคโนโลยโรงเรอนทเหมาะสมในประเทศไทยหรอเขตรอน• เทคโนโลยการตรวจวนจฉยโรคในแปลงปลก• เทคโนโลยการจดการโรคในแปลงผลตทมประสทธภาพและปลอดภย• เทคโนโลยเพ

อใชในการควบคมสภาพแวดลอมทใชในการผลต

เมลดพนธ

• การเกบรวบรวม ประเมน

และศกษาการถายทอดลกษณะ

ความตานทานของเชอพนธกรรมเพอนำมาใชเปนพอแมพนธ• การสรางประชากรพนฐาน/สายพนธแททมลกษณ

ะดตานทานโรค• การศกษาเชอสาเหตทสำคญ• การพฒ

นาเทคโนโลยชวภาพเพอการปรบปรงพนธ (Marker Assisted

Sclection : MAS, พนธวศวกรรม em

bryo rescue)

Value chainความตองการดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

บคลากรโครงสรางดาน ว และ ท กฎระเบยบ/ การตลาด/อนๆ

• นกปรบปรงพนธรนใหมทมความรเทคโนโลย ชวภาพ

• หนวยเกบรวบรวม ประเมน และบรหารจดการเชอพนธกรรม• หนวยเกบรกษาเชอสาเหตสำคญ

ทางโรคพช• เครอขายทดสอบพนธในและตางประเทศ• เครอขายการทดสอบพนธรวมระหวางภาครฐและเอกชน

• เกษตรกรทมฝมอในการผลตเมลดพนธ• บคลากรดานตรวจสอบคณ

ภาพมาตรฐาน/โรค• นกโรคพช

• ผเชยวชาญดาน

เทคโน

โลยเมลดพน

ธ และการจดการหลงการเกบเกยว

INFRASTRUCTU

RE

ตนนำ

กลางนำ

ปลายนำ

• ระบบการตรวจสอบคณภาพ

• การออกใบรบรอง• การตดฉลากมประสทธภาพและรวดเรว

ผใช (เกษตรกร, อตสาหกรรมเกษตรและอาหาร, ผบรโภค)

-

-

19

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

บทท 2 :วทยาศาสตรเทคโนโลยและนวตกรรม

กบการเพมความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรมเมลดพนธ : ผลการดำเนนงานทผานมา

วทยาศาสตรเทคโนโลยและนวตกรรมเปนตวขบเคลอนทสำคญในการเพมขดความสามารถ การแขงขนของอตสาหกรรมเมลดพนธ ของไทย สรางความมนคงและความยงยนใหอตสาหกรรม เมลดพนธไทย รวมทงผลกระทบตออตสาหกรรมตอเนองของประเทศ โดยประกอบดวยแผนงานตางๆ ทสำคญดงน

1. วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม เพอการจดการและประเมนเชอพนธกรรมพช การปรบปรง พนธพชใหมลกษณะตามตองการ ตองการเชอพนธกรรมทกวางและหลากหลาย มการรวบรวม พนธกรรมจากถนตางๆ ทงภายในประเทศและตางประเทศ การศกษาลกษณะประจำพนธทสำคญ เชน ความตานทานตอโรคแมลง หรอลกษณะเชงคณภาพ ทศกษาจากลกษณะทแสดงออก หรอการศกษา ในระดบพนธกรรม ตลอดจนความสามารถในการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมนนๆ ขอมลเหลาน ชวยใหนกปรบปรงพนธเลอกเชอพนธกรรมเพอทำการผสมใหไดพนธใหมๆ ตามเปาหมายทตองการ ไดงาย และรวดเรวขน ประเทศไทยยงขาดนโยบายการสนบสนนการจดการเชอพนธกรรมพชทชดเจน และตอเนองในระยะยาว การสนบสนนงบประมาณยงคอนขางนอย ทำใหการสรางฐานความรเหลาน มนอยมาก

2. วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม ในการเพมประสทธภาพการปรบปรงพนธ อาท การพฒนา เครองหมายโมเลกลเพอชวยเพมประสทธภาพในการคดเลอกพนธ ชวยใหนกปรบปรงพนธคดเลอก พนธไดแมนยำขน รนระยะเวลาการปรบปรงพนธ หรอการลดขนาดประชากรทคดเลอก การใช เทคนค double haploid เพอสรางสายพนธแทไดรวดเรวขน การใชเทคนค embryo rescue ชวยในการผสมขามชนด การใชเทคโนโลยพนธวศวกรรมเพอการปรบปรงพนธในกรณทไมสามารถ ปรบปรงพนธ โดยวธปกตได นอกจากการพฒนาเทคโนโลยการปรบปรงพนธ แลว การสราง นกปรบปรงพนธรนใหมทมความรในการใชเครองมอทางดานเทคโนโลยชวภาพเพอชวยในการ ปรบปรงพนธมความสำคญเชนเดยวกนเพราะปจจบนขาดแคลนนกปรบปรงพนธทงในภาครฐและเอกชน

20

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

3. วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม ในการตรวจวนจฉยโรคทรวดเรวและแมนยำ การตรวจวนจฉย โรคเพอการสงออก โดยใชนำยาตรวจโรค การตรวจสอบโรคในแปลงผลตโดยใชชดตรวจแบบงาย (test kit) หรอการตรวจคดกรองโรคในกรณทมจำนวนตวอยางมากๆ โดยใชเทคนค Array antibody หรอ Multiplex Surface Plasmon Resonance (SPR)

4. วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม ดานการพฒนาออกแบบวสด โครงสรางโรงเรอนทเหมาะสมตอประเทศไทยหรอประเทศในเขตรอน เนองจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศของโลกทม ผลกระทบตอการผลตพช อณหภมทสงหรอรอนขนสงผลตอการระบาดของโรคแมลง ฝนตกไมเปนไป ตามฤดกาลสงผลใหเกดความสญเสยของผลผลต แนวโนมการผลตภายใตโรงเรอนจงเพมมากขน เพอควบคมสภาวะแวดลอมใหเหมาะสมตอการผลตพช ลดความสญเสย และควบคมคณภาพได

5. วทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม ดานการพฒนาเทคโนโลยการเกบรกษาเมลดพนธ เชน การเคลอบเมลดเพอปองกนความสญเสยอนเนองจากโรคและแมลงในชวงทเมลดพนธมการงอกใหม การพอกเมลดเพอใหเหมาะตอการใชกบเครองปลก การพฒนาเครองจกรดานเมลดพนธ (seed processing) เชน เครองคดแยกเมลด ลดการนำเขาเครองจกรทมราคาแพงจากตางประเทศ

สถานภาพและผลการดำเนนงานทผานมา การสรางความเขมแขงของอตสาหกรรมเมลดพนธของไทยใหแขงขนได ประเทศตองปรบเปลยน และมยทธศาสตรรวมกนระหวางรฐและเอกชน ฝายเลขานการคณะกรรมการนโยบายเทคโนโลยชวภาพ แหงชาต (พ.ศ. 2549) จงรวมกบหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ สถาบนการศกษา และเอกชนทเกยวของ ในคลสเตอรเมลดพนธ จดทำแผนยทธศาสตรเพ อขบเคล อนอตสาหกรรมเมลดพนธ ของประเทศ (พ.ศ. 2550-2554) ภายใตแนวคดคลสเตอร โดยคำนงถงหลกการพนฐานสำคญ 4 ประการ คอ 1) ใหความสำคญทดเทยมกนระหวางภาคธรกจและเกษตรกร 2) มงสรางองคความรและความสามารถดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยในคลสเตอรเมลดพนธ 3) สรางตราสนคาเมลดพนธของไทย (Thailand brand name) และ 4) เนนการทำงานแบบบรณาการบนแนวคดของคลสเตอรทรวมมอระหวางเอกชน ภาครฐและสถาบนการศกษา โดยมแผนงานหลก 5 ดาน ไดแก

1) การพฒนามาตรฐานการจดการและประเมนเชอพนธกรรม

2) การปรบปรงพนธโดยใชเทคโนโลยชวภาพ

3) การพฒนาเทคนคการตรวจวนจฉยโรคพชและตรวจสอบคณภาพเมลดพนธ

4) พฒนาระบบการผลตเมลดพนธคณภาพสง

5) การพฒนาเทคโนโลยการเคลอบเมลดและสารพอกเมลดจากผลตภณฑทางธรรมชาต

กลมพชทมงเนนในระยะแรกภายใตแผนยทธศาสตร คอ กลมขาวโพด พรก มะเขอเทศ และแตง ภายใตกรอบวงเงน 350 ลานบาท ในระยะเวลา 5 ป (พ.ศ. 2550-2554) แผนยทธศาสตรน ผานการพจารณากลนกรองจากคณะกรรมการนโยบายเทคโนโลยชวภาพฯ (การประชมครงท 1/2549 เมอวนท 1 กมภาพนธ 2549) ใหเปนแผนยทธศาสตรดานเมลดพนธของประเทศเพอเพมรายไดให เกษตรกรจากการใชเมลดพนธคณภาพดอยางแพรหลาย และชวยยกระดบมลคาการสงออกเมลดพนธ ใหเปนระดบ 3,000 ลานบาทภายใน 5 ป โดยเปาหมายสำคญของยทธศาสตรเมลดพนธ คอ “เพมบทบาท การพฒนาพอแมพนธของไทยเอง พรอมมเครองหมายการคา (brand name) ของประเทศ นอกเหนอ จากการรบจางผลตเมลดพนธ”

21

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ป 2549-2553 สวทช. กำหนดใหโปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธเปนหนงโปรแกรมภายใต คลสเตอรอาหารและการเกษตร เพอสนบสนนการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยในการสรางความเขมแขง ของอตสาหกรรมเมลดพนธ โปรแกรมฯ รวมกบผทเกยวของในอตสาหกรรมเมลดพนธ ทงภาคเอกชน สมาคมทเกยวของ เชน สมาคมเมลดพนธแหงประเทศไทย สมาคมการคาเมลดพนธไทย สมาคม ปรบปรงพนธและขยายพนธพชแหงประเทศไทย สถาบนการศกษาตางๆ และกรมวชาการเกษตร กำหนด เปาหมายภาพรวมซงเกดจากการประชมระดมความคดเหน การกำหนดเปาหมายรายทางของการวจย และพฒนาในพชเปาหมายทมงเนน การประชมหารอกลมยอยทกๆ 3 เดอน แบงเปนกลมขาวโพด กลมพรก-มะเขอเทศ และกลมแตง การกำหนดโจทยวจยมาจากภาคเอกชนเปนหลก รวมถงใหความรวมมอ ในโครงการตางๆ เชน ภาคเอกชนในกล มขาวโพดชวยดำเนนการขยายพนธ ในโครงการประเมน เชอพนธกรรมขาวโพดไร ความรวมมอในการทดสอบพนธระหวางภาครฐและเอกชนในกลมขาวโพดหวาน และขาวโพดขาวเหนยว ความรวมมอในการทดสอบพนธรวมกบกลมอตสาหกรรมขนาดกลางและเลก (SME) สามารถขยายผลพนธขาวโพดไรของกรมวชาการเกษตรสภาคเอกชน การจดประชม field day ในแตละพชและทกๆ ป นกปรบปรงพนธทงภาครฐและเอกชนรวมประเมนศกยภาพของพนธรวมทงรบ ถายทอดเชอพนธกรรม หรอสายพนธทพฒนาใหมๆ ไปพฒนาตอยอด ปจจบนมการถายทอดเชอพนธกรรม รวมถงสายพนธใหมๆ ไมตำกวา 1,000 สายพนธ ใหหนวยงานภาครฐ (15 แหง) และเอกชน (ไมตำกวา 50 บรษท) การจดประชมเชงปฏบตการเพอถายทอดเทคโนโลยตางๆ เชน เทคโนโลย โมเลกลเครองหมายเพอชวยในการปรบปรงพนธ เทคโนโลย double haploid เพอสรางสายพนธ แทในแตงกวาและพรก และเทคนคการตรวจกรองโรคตางๆ รวมทงสน 11 ครง มผเขารบอบรม จำนวน 294 คน (ภาคเอกชน 117 คน และภาครฐ 177 คน) การรวมวจยกบภาคเอกชน จำนวนทงสน 14 โครงการ ความรวมมอกบภาคเอกชนในการถายทอดเทคโนโลยการผลตผลสด และการผลตเมลดพนธสชมชน อ.บอเกลอ จ.นาน และ อ.นาแหว จ.เลย เพอเปนอาชพทางเลอก ถงแมคลสเตอรเมลดพนธไมไดมการจดตงอยางเปนรปธรรม แตไดรบความรวมมอจากหนวยงานภาครฐ และเอกชนทรวมอยในกลมคลสเตอรเมลดพนธมากกวา 75 หนวยงาน (ภาครฐ และสถาบนการศกษา 15 หนวยงาน และภาคเอกชน 60 บรษท) ทำใหกจกรรมตางๆ ประสบความสำเรจเปนอยางด

สรปผลการดำเนนงานทผานมาตงแตปงบประมาณ 2549-2553

1) การพฒนามาตรฐานการจดการและประเมนเชอพนธกรรม

สวทช. สนบสนนการประเมนเชอพนธกรรมพชในคลสเตอรเมลดพนธ ประกอบดวย ขาวโพด พรก มะเขอเทศ แตงกวา และฟกทอง โดยรวมกบหนวยงานเจาภาพหลกททำหนาทบรหารจดการเชอพนธกรรม พชตางๆ ทงการเกบรวบรวม ขยาย และประเมนลกษณะประจำพนธ การสรางกลมเครอขายรวมกบ มหาวทยาลยตางๆ และกรมวชาการเกษตร ในการประเมนลกษณะทสำคญทางเศรษฐกจ เชน ลกษณะ ตานทานตอโรคแมลง และลกษณะเชงคณภาพ การพฒนาระบบฐานขอมลเชอพนธกรรมพชทง 4 ชนด โดยใหบรการฐานขอมลผานระบบเครอขายทางอนเตอรเนตท www.biotec.or.th\germplasm การพฒนา รปแบบการบรหารจดการเชอพนธกรรมพช เพอใหสอดคลองกบกฎระเบยบ ตลอดจนแนวปฏบตทางกฎหมาย ทงภายในและตางประเทศ มแนวปฏบตทชดเจนและเปนทยอมรบ สรางความเปนธรรมแกบคคลทเกยวของ ทกฝาย สรางวฒนธรรมทดในการใชประโยชนจากเชอพนธกรรมพช โดยจดทำตนแบบสญญาการถายโอน เชอพนธกรรม หรอ MTA (Materials Transfer Agreement) ทงรปแบบการนำไปใช เพอการศกษาวจย และการใชประโยชนเชงพาณชย ขอตกลงการฝากเกบเชอพนธกรรม หรอ MAA (Material Acquisition Agreement) ทกำหนดเงอนไขทผฝากเกบตองยนยอมใหมการนำเชอพนธกรรม พชทฝากเกบไปใชประโยชนได รปแบบการแบงปนผลประโยชน เชน คาตอบแทนการใชประโยชน

22

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

จากเชอพนธกรรม ตลอดจนผลงานทพฒนามาจากเชอพนธกรรมในเชงพาณชย (Royalty Fee) คาตอบแทนคำนวณบนพนฐานของ genetic contribution เปนตน รปแบบเหลานมการนำไปใชใน การบรหารจดการเชอพนธกรรมพชของหนวยบรหารจดการเชอพนธกรรมตางๆ

เชอพนธกรรมทผานการประเมนและมลกษณะดเดน ไดถายทอดใหนกปรบปรงพนธภาครฐ (15 แหง) และเอกชน (ไมตำกวา 50 บรษท) รวมแลวกวา 1,070 พนธ ผรบถายทอดทำ MTA กบหนวยบรการ เชอพนธกรรม ตวอยางความสำเรจของการใชประโยชนจากเชอพนธกรรม เชน เชอพนธกรรมพรกขหน ผลใหญลกษณะเกสรตวผเปนหมน มภาคเอกชน 1 ราย นำไปใชประโยชนเปนพนธลกผสมการคา

ตารางท 5 หนวยงานเจาภาพทบรหารจดการและใหบรการเชอพนธกรรม

พนธพชหนวยงานรวบรวม

จำนวนพนธทรวบรวม

จำนวนพนธทขยายเมลดได

จำนวนพนธทปลกประเมน

(พนธทเกบขอมลได)

จำนวนพนธทถายทอด

ขาวโพด• ขาวโพดไร• ขาวโพดหวาน• ขาวโพดขาวเหนยว• ขาวโพดเทยน

ม.เกษตรศาสตรม.ขอนแกนม.ขอนแกนม.ขอนแกน

1,22914025194

746

140

251

94

5119211689

82241822

พรก ม.เกษตรศาสตร 2,827 607 885 458

มะเขอเทศ ม.ขอนแกน 717 500 500 38

แตงกวา ม.เทคโนโลยราชมงคลลานนา

619 619 619 332

ฟกทอง ม.เทคโนโลยราชมงคลลานนา

301 301 301 -

หมายเหต• ขาวโพดไร บรหารจดการโดย ศนยวจยขาวโพดและขาวฟางแหงชาต ม.เกษตรศาสตร• ขาวโพดหวาน ขาวเหนยวเทยน บรหารจดการโดย ศนยวจยปรบปรงพนธพชเพอการเกษตรทยงยน ม.ขอนแกน• พรก บรหารจดการโดย ศนยวจยและพฒนาพชผกเขตรอน ม.เกษตรศาสตร• มะเขอเทศ บรหารจดการโดย ศนยวจยปรบปรงพนธพชเพอเกษตรกรทยงยน ม.ขอนแกน• แตงกวา ฟกทอง บรหารจดการโดย สถาบนเทคโนโลยเกษตร ม.เทคโนโลยราชมงคลลานนา

23

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ตารางท 6 การสรางเครอขายการประเมนเชอพนธกรรมรวมกบหนวยงานตางๆ ดงน

กลมพช ลกษณะทประเมน หนวยงานทดำเนนการ

พรก ลกษณะทางพชสวน ศนยวจยและพฒนาพชผกเขตรอน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

โรคแอนแทรกโนส ดร.รตตยา พงศพสทธา มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

โรคไวรส (CMV) ดร.สจนต ภทรภวดล มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

โรคไสเดอนฝอย ดร.นชนารถ ตงจตสมคด กรมวชาการเกษตร

โรคเหยวเขยว ดร.ณฎฐมา โฆษตเจรญกล กรมวชาการเกษตร

แมลงวนทอง ดร.ปราโมทย สฤษดนรนดร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สารเผด ดร.ศมาภรณ เกษมสำราญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ลกษณะเกสรตวผเปนหมน

ในกลมพรกใหญ

ดร.มณฉตร นกรพนธ มหาวทยาลยเชยงใหม

ลกษณะเกสรตวผเปนหมน

ในกลมพรกขหนผลใหญ

ดร.บบผา ใจเทยง มหาวทยาลยอบลราชธาน

มะเขอเทศ ลกษณะทางพชสวน ศนยวจยปรบปรงพนธเพอการเกษตรทยงยน มหาวทยาลยขอนแกน

โรคไวรส ดร.วนเพญ ศรทองชย กรมวชาการเกษตร

โรคเหยวเขยว ดร.บญสง เอกพงษ มหาวทยาลยอบลราชธาน

ดร.เพชรรตน ธรรมเบญจพล มหาวทยาลยขอนแกน

แตงกวา ลกษณะทางพชสวน มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา

โรครานำคาง ดร.ปยะวด เจรญวฒนะ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร

โรคไวรสใบดาง ดร.ประสาทพร สมตะมาน มหาวทยาลยเชยงใหม

ขาวโพด

(หวาน เทยน เหนยว)

ลกษณะทางพชไร ศนยวจยปรบปรงพนธเพอการเกษตรทยงยน มหาวทยาลยขอนแกน

ขาวโพดไร ลกษณะทางพชไร ศนยวจยขาวโพดและขาวฟางแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ลกษณะทางพชไร ศนยวจยพชไรนครสวรรค กรมวชาการเกษตร

โรคใบไหมแผลใหญ ดร.ประสาทพร สมตะมาน มหาวทยาลยเชยงใหม

โรคราสนม ดร.จนตนา อนอาตมงาม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

โรคไวรสใบดางแคระ ดร.คนงนตย เหรยญวรากร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

24

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

2) การปรบปรงพนธโดยใชเทคโนโลยชวภาพ

สวทช. มงเนนการสนบสนนการวจยและพฒนาเทคโนโลยชวภาพเพอชวยเพมประสทธภาพ การปรบปรงพนธพช โดยเทคโนโลยทมงเนน อาท

เทคโนโลยเครองหมายโมเลกล เปนการใชเทคโนโลยดเอนเอ หรอตำแหนงยนเครองหมายทอยใกลกบ ยนทควบคมลกษณะทตองการ ในการชวยคดเลอกลกษณะทแสดงออก (phenotyping) รวมกบการปรบปรงพนธ แบบมาตรฐาน (conventional breeding) สามารถรนระยะเวลาในการผสมกลบไดหลายรน ลดคาใชจาย ในการคดเลอกประชากรและสามารถคดเลอกไดในทกชวงเวลาของการเจรญเตบโตของพชตงแตระยะ เมลดหรอตนออน ในขณะทการปรบปรงพนธโดยวธมาตรฐาน การคดเลอกลกษณะทตองการในประชากร รนลก ตองพจารณาจากลกษณะทแสดงออก (รอใหตนโต) ซงใชระยะเวลานานในการศกษา การคดเลอก ลกษณะทตองการโดยใชเครองหมายโมเลกล ยงสามารถคดเลอกลกษณะหลายลกษณะไดพรอมๆ กน ปจจบนมการประยกตใชเทคโนโลยเครองหมายโมเลกลในการปรบปรงพนธทประสบความสำเรจแลว เชน การปรบปรงพนธขาวกข 6 ใหตานทานโรคไหม การปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ใหทนนำทวม ฉบพลน การปรบปรงพนธมะเขอเทศใหตานทานโรค เปนตน

เทคโนโลยพนธวศวกรรม เปนการนำยน หรอดเอนเอ จากสงมชวตตางชนดมาตอเขาดวยกน เพอ ใหแสดงลกษณะทางพนธกรรมทตองการออกมา หรอเรยกวาการถายยน ตวอยางของการใชประโยชน จากเทคโนโลยในปจจบน เชน การถายยนตานทานโรคไวรสใบหงกเหลองมะเขอเทศ การถายยนตานทาน ไวรสใบดางจดวงแหวนในมะละกอ การถายยนสรางผลกบทจากแบคทเรยเขาฝายหรอพชททนตออากาศหนาว เปนตน

เทคนค Double Haploid เปนเทคโนโลยหนงทชวยในการปรบปรงพนธพชโดยเปนการเพม จำนวนชดโครโมโซมเพอสรางสายพนธแท (homozygous line) ในระยะเวลาสน หรอแกไขปญหา ความเปนหมนของพชได ปจจบนมการใชเทคโนโลยดงกลาวในการสรางสายพนธแทในพช ไดแก ขาว พรก และแตงกวา และชวยแกไขปญหาการผสมไมตดในกลวยไมลกผสมขามสายพนธ

เทคนค Embryo rescue เปนวธการทนำคพภะ (embryo) ซงไมสามารถเจรญไดอยางปกต ในรงไขมาเพาะเลยงใหเจรญเตบโตในอาหารในสภาพปลอดเชอ โดยมากคพภะทตองอาศยการชวยชวต มกเกดจากการผสมพนธขามชนด (species) เชน การผสมขามระหวางพชเลยงกบพชปา คพภะของเมลดพช ทเปนหมนหรอไมงอก หรอเปนคพภะทแยกตวจากอาหารเลยงตวออน (endosperm) ปจจยทเกยวของ ในการเพาะเลยงคพภะ เชน สายพนธ ชนสวนของพช สารอาหาร สภาพแวดลอม

การถายยนตานทานโรคใบหงกเหลองในมะเขอเทศ

25

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

Tech

nolo

gyPl

ant

Trai

tM

arke

r Typ

eSt

atus

หนวย

งาน

การใ

ชประ

โยชน

Mar

ker

assis

ted

sele

ctio

n

Tom

ato

Bact

erial

wilt

(โค

รโมโ

ซม

2, 1

0)Ne

mat

ode

(Mi)

Tom

ato

Mos

aic

Viru

s (T

M2)

To

mat

o sp

otte

d w

ilt vi

rus

(Sw

-5)

Tom

ato

yello

w le

af c

url

(TYL

CV) (

Ty2,

Ty3,

Ty4)

Fusa

rium

wilt

(I2)

Pow

dery

mild

ew (L

v)La

te b

light

(Ph-

3)Ba

cter

ial S

peck

(Pto

)

Publ

ic m

arke

r/CAP

Sใช

ในกา

รปรบ

ปรงพ

นธได

ดร

.จลภ

าค ค

นวงศ

ม.

เกษต

รศาส

ตร

- ภา

คเอก

ชน 3

บรษ

ทรบถ

ายทอ

ดพนธ

มะเข

อเทศ

ตานท

านเห

ยวเข

ยว

- รว

มกบ

7 บร

ษททด

สอบส

ายพน

ธตาน

ทานโ

รคตา

งๆใน

ภาคส

นาม

Tom

ato

Solu

ble

solid

con

tent

(S

SC)

Gene

spec

ific m

arke

rใช

ในกา

รปรบ

ปรงพ

นธได

ดร

.จลภ

าค ค

นวงศ

ม.

เกษต

รศาส

ตร

Chill

iRf

(re

stor

er g

ene

ยนแก

คว

ามเป

นหมน

)AF

LP (Q

TL m

appi

ng)

ใชใน

การป

รบปร

งพนธ

ได

ดร.จ

ลภาค

คนว

งศ

ม.เก

ษตรศ

าสตร

Chill

iAn

thra

cnos

eSS

R, E

ST, A

FLP

(QTL

map

ping

) ต

องพ

ฒน

าตอ

เพอ

ให

ตำแห

นง m

arke

r อย

ใกล

ตำแห

นงยน

มากข

น

ดร.อ

รรตน

มงค

ลพร

ม.เก

ษตรศ

าสตร

-

ถายท

อดปร

ะชาก

รลกผ

สมรน

ท 7

ใหกบ

บรษท

อสท

เวสท

ซดส

จำ

กด-

สวทช

. ทำ

บนทก

ขอตก

ลงคว

ามรว

มมอก

บบรษ

ท An

kur

seed

ปร

ะเทศ

อนเด

ยทดส

อบพน

ธในภ

าคสน

าม

Corn

Dow

ny m

ildew

SSR

ผาน

การ

ทด

สอบ

ระด

บ ภา

คสนา

ม ดร

.ชบา

จำป

าทอง

ม.เก

ษตรศ

าสตร

Corn

Peric

arp

thick

ness

Sw

eetn

ess

SSR

(QTL

map

ping

)ตอ

งทดส

อบระ

ดบภา

คสนา

มดร

.สมว

งษ ต

ระกล

รงไบ

โอเท

ค รว

มวจย

กบบร

ษท ส

วท ซ

ดส จ

ำกด

Corn

North

ern

corn

le

af

bligh

tอย

ระหว

างกา

รพฒ

นาดร

.ปทม

า ศ

รธญ

ญา

ม.เท

คโนโ

ลยรา

ชมงค

ลลาน

นา

ตารา

งท 7

สถา

นภาพ

การพ

ฒนา

เทคโ

นโลย

ชวภา

พเพอ

ชวยใ

นการ

ปรบป

รงพน

ธพช

26

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

TechnologyPlant

TraitM

arker TypeStatus

หนวยงานการใชประโยชน

Genetic EngineeringTom

atoTom

ato yellow leaf curl

virusRep gene

ผานการทดสอบระดบโรงเรอน

ดร.อรวรรณ ชชวาลการพาณ

ชยไบโอเทค

จดฝกอบรมถายทอดเทคโนโลยระหวางวนท 29

ตลาคม -

1 พฤศจกายน

2550 มผเขารบการอบรมจากหนวยงานภาครฐ

33 คน ภาคเอกชน 3 คน

Tomato

Late blightPh-3

ผานการทดสอบระดบหองปฏบตการ

ดร.จลภาค คนวงศ ม.เกษตรศาสตร

Embryo rescue

Chilliการผสมพนธพรกขามชนดเพอสรางลกพนธพรกตานทานโรคแอนแทรกโนส

-อตราการรอดชวต 3-14%(ขนอยกบคผสม)

ดร.เฉลมศร นนทสวสดม.แมโจ

- บรษท มารโคโปโล ซดส จำกด และบรษท เจยไต เมลดพนธ จำกด ขอรบการถายทอดเทคโนโลย

- จดฝกอบรมเพอถายทอดเทคโนโลยวนท 22

กนยายน 2554

มผเขารบการอบรมทงสน 22

คน จากหนวยงานจากภาครฐ

5 คน และภาคเอกชน 17 คน- อยระหวางการขยายเมลดพนธเพอเตรยมถายทอดใหภาคเอกชน

เพอพฒนาตอยอด

Double haploidCucum

berDow

ny mildew

and CMV

-เปอรเซนตการชกนำใหเกดตน Double haploid 20-35%

ดร.ประสาทพร สมตะมานม.เชยงใหม

- จดฝกอบรมเพอถายทอดเทคโนโลยระหวางวนท 26-27

กนยายน 2551 มผเขารบการอบรมจากภาครฐ 10 คน และภาคเอกชน 27 คน

- ฝกอบรมใหนกวจยของ Sichuan Academy of Agriculture

Science (SAAS) ประเทศจน

Chilliระดบความเผด ความทนทานตอโรคแอนแทรคโนส

-เปอรเซนตการชกนำใหเกดตน Double haploid 5%

ดร.อญชล รวโรจนวบลย

ม.เกษตรศาสตร- จดฝกอบรมเพอถายทอดเทคโนโลยระหวางวนท 17-19 มนาคม

2553 มผเขารบการอบรมจากภาครฐ 20 คน และภาคเอกชน 10 คน

Cucumber

ความตานทานไวรส CM

V/CVMV

-

ตารางท 7 สถานภาพการพฒนาเทคโนโลยชวภาพเพอชวยในการปรบปรงพนธพช

27

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

การสรางประชากรพนฐาน การสรางสายพนธแท เพอใหภาคเอกชนนำไปพฒนาตอยอด เชน การสราง ประชากรพนฐานตานทานโรครานำคาง การพฒนาพนธขาวโพดหวาน ขาวโพดขาวเหนยวและ ขาวโพดเทยน การพฒนาพนธพรกเผด การพฒนาพนธมะเขอเทศรบประทานผลสด ประชากรพนฐาน และสายพนธใหมทพฒนามจำนวนทงสนประมาณ 187 พนธ มการถายทอดใหหนวยงานภาครฐ 11 หนวยงาน และภาคเอกชน 30 บรษท ตวอยางความสำเรจ เชน พนธพรกยอดสนเขม 80 ของ ดร.สชลา เตชะวงศเสถยร มหาวทยาลยขอนแกน ถายทอดใหบรษท บางกอก แลป แอนด คอสเมตก จำกด เพอสกดสารแคปไซซน เปนสวนผสมในเจลบรรเทาอาการปวด วางจำหนายในชอการคา “แคปซกาเจล”

สวทช. รวมวจยกบภาคเอกชน ทงในสวนการพฒนาเครองหมายโมเลกล การใชเทคโนโลยชวภาพ เพมประสทธภาพการคดเลอกพนธ โดยมโครงการรวมวจย 5 โครงการ อาท 1) การศกษายนทเกยวของกบ ความหนานมของเปลอกหมเมลดและความหวานในขาวโพด รวมกบบรษท สวท ซดส จำกด 2) ความแตกตางทางพนธกรรมของขาวโพดไรลกผสมในประเทศไทย และการใชประโยชนในการพฒนา เชอพนธกรรม รวมกบบรษท สวท ซดส จำกด 3) การปรบปรงพนธกระเจยบเขยวตานทานไวรส รวมกบบรษท ยนซดส จำกด ไดพนธการคาออกจำหนาย ภายใตชอ “ยนเอช 109” 4) การปรบปรง พนธมะเขอเทศรบประทานสดผลเลกตานทานตอโรคเหยวเขยว ไสเดอนฝอยและไวรสใบหงกเหลอง รวมกบบรษท ท เคอาร แอนด ด จำกด 5) การปรบปรงพนธแตงกวาเจอรกนสใหตานทานโรครานำคาง รวมกบบรษท ไทยอโกร ออน จำกด

สวทช. สนบสนนการผลตนกปรบปรงพนธรนใหมทมความรดานเทคโนโลยชวภาพ เพอประยกต ใชกบวธการปรบปรงพนธแบบปกต ใหทนนกศกษาระดบปรญญาเอกทงหมด 20 ทน (สำเรจ การศกษาแลว 4 คน) และในระดบปรญญาโท 66 คน (สำเรจการศกษาแลว 20 คน) นกศกษาทสำเรจ การศกษาดานการปรบปรงพนธจำนวนรอยละ 80 เขาทำงานในบรษทเมลดพนธตางๆ และเปนผชวย นกปรบปรงพนธ

ตวอยางการถายทอดพนธพรกให บรษท บางกอก แลป แอนด คอสเมตก จำกด

28

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

3) การพฒนาเทคนคการตรวจวนจฉยโรคพชและตรวจสอบคณภาพเมลดพนธ

การศกษาความหลากหลายของเชอสาเหตโรคพชทสำคญ สณฐานวทยา และระดบพนธกรรม เพอใชประโยชนจากขอมลดงกลาวในการปรบปรงพนธใหตานทานตอโรคอยางมประสทธภาพ มการเกบรกษา เชอสาเหตโรคตางๆ ทศนยเกบรกษาสายพนธจลนทรย ศช. และกรมวชาการเกษตร ซงเปนเครอขายเกบรกษา เชอจลนทรยกอโรคพชเพอใชประโยชนในการศกษาวจยตอยอด

พช เชอสาเหต หนวยงานทศกษา

แตงกวา โรครานำคาง ดร.ปยะวด เจรญวฒนะ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบรดร.ประเสรฐ วงศวฒนารตน มหาวทยาลยธรรมศาสตร

โรคไวรสใบดาง CMV ดร.ประสาทพร สมตะมาน มหาวทยาลยเชยงใหมโรคไวรสใบดาง CGMMV ดร.เพชรรตน ธรรมเบญจพล มหาวทยาลยขอนแกน

พรก โรคแอนแทรกโนส ดร.รตตยา พงศพสทธา มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

โรคเหยวท เกดจากเชอ Ralstonia solanacearum และเชอรา Phytophthora capsici

ดร.ชลดา เลกสมบรณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

มะเขอเทศ ใบไหม ดร.จลภาค คนวงศ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ขาวโพดขาวโพดไร

โรคใบไหมแผลใหญ ดร.ประสาทพร สมตะมาน มหาวทยาลยเชยงใหม โรคไวรสใบดางแคระ ดร.คนงนตย เหรยญวรากร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรโรคราสนม ดร.จนตนา อนอาตมงาม มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ตวอยางการพฒนาเทคโนโลยการเพมประสทธภาพการตรวจวนจฉยโรค ทเปนปญหาในแปลงผลตและการสงออกเมลดพนธ เชน การใชเทคนคทาง อมมโนวทยา ปจจบนหนวยปฏบตการโมโนโคลนอลแอนตบอด ไบโอเทคผลต แอนตบอดตอเชอสาเหตโรคทสำคญตางๆ เชน ไวรสใบหงกเหลองมะเขอเทศ เจมนไวรส ทอสโพไวรสซโรกรปส แอนตบอดตอเชอแบคทเรยโรคเนา เปนตน และจำหนายใหภาคเอกชน มการพฒนาชดตรวจแบคทเรยโรคเนาในแตง ทเปนปญหาสำคญในการผลตพชในกลมแตง เชน เมลอน แตงโม และสควอช การสงออกเมลดพนธเหลานไปกลมประเทศทางยโรป อเมรกา และญปน ตองม การตรวจรบรองการปลอดโรคดงกลาว หากประเทศปลายทางตรวจพบจะ ปฏเสธการรบซอหรอเผาทำลายเมลดพนธ ในป พ.ศ. 2553 มการสงออก เมลดพนธพชในกลม แตงโม เมลอน ในกลมประเทศ สหรฐอเมรกา ฮอลแลนด ออสเตรเลย ญปน มลคา 140 ลานบาท ชดตรวจทพฒนาขนเปนชดตรวจ อยางงาย หรอทเรยกวา strip test ใชตรวจคดกรองตวอยางพชในแปลงผลต และตรวจเมลดพนธท รบซอจากเกษตรกร หรอการสงออก ใชเวลาตรวจ 2-10 นาท ความไวในการตรวจ 5x105 CFU/ml มความจำเพาะสง ไมเกด ปฏกรยาขามกบแบคทเรยชนดอน หากใหผลบวกในการตรวจจะนำมายนยนผล ดวยวธ Seedling grow-out assay ตอไป มหลายบรษทในตางประเทศทพฒนาชดตรวจดงกลาวแตราคาสงกวาทพฒนาในประเทศ 2-3 เทา เชน ชดตรวจจากบรษท Agdia จำหนายในราคาเฉลย 250 บาทตอชด (ราคา 200-1,000 บาทขนกบปรมาณการสงซอ) ชดตรวจทพฒนาเองในประเทศ นอกจากราคาทถกกวา ยงมความจำเพาะเจาะจงตอเชอสง ปจจบนภาคเอกชนหลายบรษทไดซอชดตรวจดงกลาวไปใชในการตรวจโรค

29

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ตารางท 8 รายชอโมโนโคลนอลแอนตบอดทไดพฒนาและมการจำหนายแลว

โมโนโคลนอลแอนตบอด ชนดพชทตรวจสอบ

1. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรสใบหงกเหลองมะเขอเทศ มะเขอเทศ พรก ถวเหลอง วชพช

2. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรสในกลมเจมนไวรส พชตระกลแตง มะเขอเทศ พรก กระเจยบ ถวเขยว ฝาย วชพช

3. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอทอสโพไวรสซโรกรปส พชตระกลแตง ถวลสง มะเขอเทศ พรก วชพช

4. โพลโคลนอลแอนตบอดทตรวจสอบไดทงทอสโพไวรส ซโรกรปส และ melon yellow spot virus

พชตระกลแตง ถวลสง มะเขอเทศ พรก วชพช

5. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรส melon yellow spot virus

พชตระกลแตง

6. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอ แบคทเรยสาเหตโรคผลเนา Acidovarax avenae subsp. citrulli

พชตระกลแตง เชน แตงโม เมลอน สควอช

7. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรส water melon mosaic virus

พชตระกลแตง เชน แตงโม เมลอน

8. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรสใบดางเขยวของพช ตระกลแตง (CGMMV)

พชตระกลแตง

9. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรสใบดางในขาวโพด ซงเกดจากเชอไวรส Sugarcane mosaic virus (SCMV)

ขาวโพด

10. โมโนโคลนอลแอนตบอดตอไวรสใบดางในขาวโพด ซงเกดจากเชอไวรส Maize chlorotic mottle virus (MCMV)

ขาวโพด

ดร.เพชรรตน ธรรมเบญจพล มหาวทยาลยขอนแกน ประเมนประสทธภาพของเชอปฏปกษ Streptomyces-87 ในการควบคมแบคทเรยโรคเนาในแตงทเกดจากเชอ Acidovorax avenae subsp. citrulli ผลการทดสอบในแปลงปลกแตงโมของเกษตรลกไรของบรษทเมลดพนธ พบวาเชอ Streptomyces-87 ใหผลดในการปองกนกำจดโรค ชวยสงเสรมการเจรญเตบโตของแตงโมและใหผลผลตของแตงโม (นำหนกผลและนำหนกเมลด) เพมขน

4) พฒนาระบบการผลตเมลดพนธคณภาพสง

กลมวจยและพฒนาเทคโนโลยโรงเรอน พฒนาวสดคลมโรงเรอน (ศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชาต) รปแบบโครงสรางโรงเรอน (มหาวทยาลยธรรมศาสตร) และอปกรณตรวจวดสภาพแวดลอมในโรงเรอน (ศนยคอมพวเตอรและอเลกทรอนกสแหงชาต) ปจจบนพฒนาสตรพลาสตกสำหรบคลมโรงเรอน 3 สตร ดงน

พลาสตกทมคณสมบตลดการสองผานของรงสความรอน (รงสยว) และมการกระเจงแสงด

พลาสตกทมคณสมบตคดเลอกชวงแสง (เฉดสตางๆ)

พลาสตกทมคณสมบตลดความรอนของรงสอนฟาเรดแบบใกลและไกล

การทดสอบพลาสตกโรงเรอนระดบภาคสนามรวมกบมลนธโครงการหลวง ในการปลกมะเขอเทศ พรกหวาน และเมลอน พบวา พลาสตกโรงเรอนทพฒนาขนใหผลผลตสดทมขนาดผลใหญกวาพลาสตก ในทองตลาด จดอยในเกรดเอ การทดสอบพลาสตกทลดการสองผานของรงสยวกบผกเรดโครอล ทำให การพฒนาของสผกดกวาพลาสตกในทองตลาด

30

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

การทดสอบสตรพลาสตกคลมโรงเรอนทมคณสมบตคดเลอกชวงแสง รวมกบบรษท มอนซานโต ประเทศไทย จำกด สมวงนำเงนใหผลผลตเมลดพนธทมากกวาสอนๆ คณภาพความงอกของเมลดอยใน ระดบมาตรฐาน

การทดสอบรวมกบ บรษท ซาคาตะ สยาม ซดส จำกด เนนคณสมบตทลดรงสยว มความขน เหนยว ลดการเกาะของฝน และลดรงสความรอนอนฟาเรด ผลการทดสอบในฤดผลต 2553 กบพรกทสถานวจย ของบรษทใน จ.ขอนแกน ใหผลผลตสดมากกวาพลาสตกทองตลาดทบรษทใชรอยละ 23 และผลตเมลดพนธ ไดมากกวารอยละ 12

การทดสอบรปแบบโครงสรางโรงเรอนใหมเมอเทยบกบโครงสรางเดม รวมกบมลนธโครงการหลวง พบวา ลดอณหภมในโรงเรอนไดอยางนอย 2-5 องศาเซลเซยส

5) การพฒนาเทคโนโลยการเคลอบเมลดและสารพอกเมลด จากผลตภณฑทางธรรมชาต

การคลกสารเคมปองกนโรครานำคางในเมลดพนธขาวโพด เชน รโดมล ทำใหคณภาพความงอก ลดลง และเกบรกษาเมลดพนธไดนอยกวา 3 เดอน รศ.ดร.บญม ศร มหาวทยาลยขอนแกน พฒนาสารเคลอบ เมลดพนธขาวโพดหวาน เนนใหการเคลอบมความสมำเสมอ และเมอคลกสารเคมปองกนโรคแลว เกบเมลดพนธ ไดนานกวา 6 เดอน โครงการไดรบความรวมมอจากภาคเอกชน 4 บรษท คอ บรษท แปซฟค เมลดพนธ จำกด บรษท สวท ซดส จำกด บรษท กรงเทพอตสาหกรรมเมลดพนธ จำกด และบรษท เซมนส เวเจท เทเบล ซดส จำกด อนเคราะหเมลดพนธขาวโพดหวานการคาเพอการทดสอบ ผลการศกษาไดสารเคลอบทมแนวโนม ใชในระดบการคา ผลการทดสอบสารเคลอบกบเมลดพนธขาวโพดหวาน พบวา คณภาพความงอกอยใน ระดบมาตรฐาน (80%) เมอเกบนานกวา 7 เดอน ความแขงแรงของเมลดพนธอยในระดบมาตรฐาน (60%) เมอเกบไวท 6 เดอน มการใหบรการเคลอบเมลดพนธแกภาคเอกชน ปจจบนกำลงพฒนาสารเคลอบ ใหมประสทธภาพสงขน ตนทนตำลง

31

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ความรวมมอกบภาคเอกชน ตลอดระยะเวลา 5 ปทผานมา สวทช.รวมวจยกบภาคเอกชนเปนจำนวน 14 โครงการ และสรางเครอขายทดสอบพนธ ตงแตป พ.ศ. 2549 สวทช. สนบสนนโครงการทดสอบพนธรวมระหวางภาครฐ และเอกชนในกลมขาวโพดหวานและขาวโพดขาวเหนยว ความรวมมอภาครฐและเอกชนในการทดสอบ พนธขาวโพดไรลกผสมรวมกบกลม SME ผลการดำเนนงานทำใหพนธขาวโพดไรลกผสมของกรมวชาการเกษตร “พนธนครสรรค 3” ขยายผลส SME ในป พ.ศ. 2552-2553 มการจำหนายเมลดพนธพอแมให SME 3-4 ตนตอป (มลคา 800,000 บาท) และผลตเมลดพนธลกผสมจำหนายใหเกษตรกรปละ 15 ตน มลคา 1,050,000 บาท (กโลกรมละ 70 บาท) SME ทางภาคเหนอ ไดผลตเมลดพนธลกผสม “นครสวรรค 3” ปละ 200 ตน (มลคา 20 ลานบาท) เกษตรกรนำเมลดพนธไปปลกไดกวา 60,000 ไร คดเปนรายได ของเกษตรกรประมาณ 333 ลานบาท (กโลกรมละ 5 บาท) บรษท สวท ซดส จำกด ขายสทธในการผลต พนธขาวโพดลกผสม จำนวน 1 สายพนธ ใหภาคเอกชน 3 ราย นอกจากน สวทช. รวมกบบรษทเมลดพนธ อาท บรษท ทเคอารแอนดด จำกด บรษท รลซดส อโกร จำกด และบรษท สวทซดส จำกด ในการถายทอด เทคโนโลยการผลตเมลดพนธเพอเปนอาชพทางเลอกใหกบชมชน เชน บานผาคบ อ.บอเกลอ จ.นาน และบานบอเหมองนอย อ.นาแหว จ.เลย เปนการสรางรายไดใหกบเกษตรกรอกทางหนง

ความรวมมอกบหนวยงานตางประเทศ สวทช. ทำบนทกขอตกลงความรวมมอกบ Sichuan Academy of Agricultural Science (SAAS) เมองเฉนต มณฑลเสฉวน ประเทศจน โดยกรอบความรวมมอประกอบดวยการแลกเปลยนเชอพนธกรรม การแลกเปลยนนกวจย การทดสอบพนธ และการรวมวจย ความคบหนาของการดำเนนงานในปจจบน คอ

SAAS สงนกวจยมาฝกอบรมทประเทศไทย 2 เรอง คอ Brown plant hopper screening for rice และ การใชเทคนค Double haploid ในการปรบปรงพนธแตงกวา

การทดสอบพนธพชผกการคา การปลกทดสอบพนธการคาในระดบภาคสนาม กจกรรมดงกลาว สอดคลองกบเปาหมายของกลมคลสเตอรเมลดพนธทตองการสรางเครอขายการทดสอบพนธ ระหวางประเทศขน เพอเปนชองทางใหบรษทเมลดพนธขนาดเลกของไทย มโอกาสทดสอบ พนธทพฒนาขนและสงไปขายยงประเทศจนตอไป ปจจบน SAAS สงพนธ พรก มะเขอ ฟกทอง แตงโม แตงกวา มาปลกทดสอบทศนยวจยและพฒนาพชผกเขตรอน มหาวทยาลย เกษตรศาสตร กำแพงแสน จ.นครปฐม ในขณะเดยวกนภาคเอกชนไทย 7 บรษท และมหาวทยาลย เทคโนโลยราชมงคลลานนา สงพนธพรก มะระ และแตงกวา เขารวมทดสอบทประเทศจน

32

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

รปท 4 การปลกทดสอบพนธของ SAAS ทศนยวจยและพชผกเขตรอน กำแพงแสน จ.นครปฐม

รปท 5 การปลกทดสอบพนธของภาคเอกชนไทยท SAAS เมองเฉงต มณฑลเสฉวน ประเทศจน

สวทช. รวมกบบรษท Ankur Seeds Co.,Ltd ประเทศอนเดย ปลกทดสอบสายพนธพรก ตานทานโรคแอนแทรคโนสทประเทศอนเดย โดยการทำ MTA (Material Transfer Agreement) สายพนธดงกลาว เปนผลงานวจยจากโครงการ “Mapping and QTL analysis of resistance to anthracnose (Colletotrichum capsici) in Capsicum” ทม รศ.ดร.อรรตน มงคลพร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เปนหวหนาโครงการ ทงน สวทช. และบรษทฯ ไดทำบนทกขอตกลง ความรวมมอในการทดสอบพนธดงกลาว เพอสรางความรวมมอในอนาคตตามเปาหมายของคลสเตอร ในการสรางเครอขายการทดสอบพนธในตางประเทศ บรษทไทยทพฒนาพนธจะไดประโยชนจากขอมล ตางๆ ในการทดสอบสายพนธ และนำไปพฒนาเปนพนธการคาตอไป ปจจบน สวทช. สงสายพนธพรก ตานทานโรคแอนแทรกโนส 4 สายพนธใหบรษท ฯ

รปท 6 สายพนธพรกตานทานโรคแอนแทรกโนส

33

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

บทท 3 :โปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธ

สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต

(พ.ศ. 2554-2559)

จดแขงS1 มนกปรบปรงพนธทมความเชยวชาญสงในพช

บางชนด เชน ขาวโพด แตง มะเขอเทศ และพรก

S2 เกษตรกรมคณภาพและประสบการณ ในการผลตเมลดพนธยาวนาน

S3 มโครงสรางพนฐานสนบสนนการผลต ทเขาถงไดดวยตนทนทเหมาะสม เชน โรงงาน ปรบสภาพเมลดพน ธของภาครฐและ เอกชนกระจายอยตามภมภาค มหนวย บรการเทคโนโลย และหนวยบรการ ด า นการตรวจสอบเมลดพน ธ ทงของ ภาครฐ เอกชน และสถาบนการศกษา

จดออน W1 ขาดแคลนนกปรบปรงพนธรนใหมทม

ความร ดานเทคโนโลยชวภาพ ทำให การปรบปรงพนธในบรษทขนาดกลาง และเลกยงไมมการนำเทคโนโลยชวภาพ มาใชมาก

W2 ขาดการจดการแปลง การตรวจวนจฉย และปองกนโรค

W3 ขาดแคลนขอมลพนฐานดานวทยาศาสตร โดยเฉพาะเรองเชอสาเหตโรค สำหรบ ใชในการวจยและการเจรจาทางการคา

โอกาสO1 สภาพภมอากาศท เหมาะกบการผลต

พชเมองรอนหลายชนด ผลตไดมากกวา หนงครงในรอบป

O2 มความร วมมออย างใกลชดระหว าง สถาบนวจย เอกชน และมหาวทยาลย พรอมพฒนาไปสการทำงานในลกษณะ คลสเตอร

O3 ตลาดมขนาดใหญ และคแขงขนนอย

อปสรรคT1 นโยบายจเอมโอยงขาดความชดเจนT2 กฎระเบยบไมเอออำนวยในการแลกเปลยน

เชอพนธกรรมในบางพช รวมทงมตนทนสง ในการ เข าถ ง และ ใช ประ โยชน จ าก เชอพนธกรรมในแหลงเกบในตางประเทศ

T3 ขาดแคลนเครอขายทดสอบสายพนธ ในประเทศและตางประเทศ

T4 หนวยงานตรวจสอบรบรองคณภาพ เมลดพนธ/ปลอดศตรพช ยงไมไดมาตรฐาน สากล

การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และอปสรรคของ อตสาหกรรมเมลดพนธ

34

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

จากการวเคราะหจดแขง จดออน รวมทงโอกาสของประเทศไทยในอตสาหกรรมเมลดพนธ รวมทง ขอคดเหนของภาคเอกชนทเกยวของ ชใหเหนวาประเทศไทยมศกยภาพในการกาวสการเปนศนยกลาง เมลดพนธเขตรอนของเอเซย ทงนการพฒนาสการเปนศนยกลางเมลดพนธจำเปนตองไดรบการสนบสนน จากภาครฐ ดงตอไปน

1) การวจยและพฒนาสายพนธอยางจรงจงดวยวทยาศาสตรเทคโนโลย

2) พฒนาหองปฏบตการตรวจสอบเมลดพนธใหเขาสระบบมาตรฐานสากล

3) การพฒนาบคลากร โครงสรางพนฐาน แกไขกฎหมายทเปนอปสรรค รวมถงระบบการขนสงทรวดเรว

4) มเครองหมายการคาเปนของตวเองมากกวาการรบจางผลต (สมาคมการคาเมลดพนธไทย, วารสารธรกจ เมลดพนธไทย ฉบบประจำป 2554)

จากศกยภาพดงกลาว จงมการกำหนดเปาหมายรวมของประเทศ ในการวจยพฒนาเมลดพนธไว ดงตอไปน “เพมบทบาทการพฒนาพอแมพนธของไทย พรอมมเครองหมายการคา (brand name) ของประเทศนอกจากการรบจางผลตเมลดพนธ เพมการสงออกไมตำกวา 5,000 ลานบาทในป พ.ศ. 2559 และเพมรายไดใหเกษตรกรจากการใชเมลดพนธคณภาพดอยางแพรหลาย”

เปาหมายและกลยทธของโปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธของ สวทช.

เพอสนบสนนการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยในการเพมขดความสามารถของอตสาหกรรม เมลดพนธของประเทศ สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ไดจดตงโปรแกรม วจยและพฒนาเมลดพนธ ป พ.ศ. 2549-2553 และดำเนนการตามยทธศาสตรวจยและพฒนาเมลดพนธ ระยะท 1 (พ.ศ. 2550-2554) มาแลว เพอใหการดำเนนงานมความตอเนองและมความยงยนในระยะยาว สวทช. จงจดทำยทธศาสตรวจยและพฒนาดานเมลดพนธ (พ.ศ. 2554-2559) ภายใตแผนกลยทธการวจยและพฒนา สวทช. ระยะท 2 พ.ศ. 2554-2559 ดงตอไปน

กลยทธการดำเนนงาน1. สนบสนนใหมการยกระดบหนวยบรหารจดการเชอพนธกรรมพชขนเปนหนวยงานระดบชาต

รวมถงการวจยและพฒนาเทคโนโลยตนนำ เพอใหภาคเอกชนซงเปนบรษทระดบกลางและเลก นำเชอพนธกรรมทเกบรวบรวมและผลงานพนฐานไปพฒนาตอยอดไดรวดเรวขน

2. สนบสนนการวจยและพฒนาในภาคเอกชน เชน สนบสนนเงนทนวจยรวมกบภาคเอกชน (50 : 50) รวมทงการพฒนาบคลากรทางดาน Molecular breeding

3. สนบสนนใหมการขยายตวดานการสงออกเมลดพนธโดยการสนบสนนขอมลทางวทยาศาสตร การสรางเครอขายการทดสอบพนธในตางประเทศ และการตรวจสอบคณภาพเมลดพนธ

เปาหมายสนบสนนการใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอเพมขดความสามารถของอตสาหกรรมเมลดพนธ (สรางพนธใหม เพมประสทธภาพการผลตเมลดพนธคณภาพสง ลดความสญเสย)

35

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

แผนการดำเนนงานโปรแกรมวจยและพฒนาเมลดพนธของ สวทช.

แผนงานท 1การบรหารจดการเชอพนธกรรมและการประเมนเชอพนธกรรม

เปาหมาย หนวยเกบรวบรวมเชอพนธกรรมระดบชาต ทใหบรการนกปรบปรงพนธเพอพฒนาตอยอด

เชอพนธกรรมเปนหวใจสำคญในการปรบปรงพนธ การปรบปรงพนธพชใหมลกษณะตามตองการ ตองการฐานพนธกรรมทกวางและหลากหลาย สายพนธเหลานอาจมาจากทองถนหรอตางถน การเกบรวบรวม เชอพนธกรรมตองการทงโครงสรางพนฐาน (หนวยเกบรกษาเชอพนธกรรม ระบบฐานขอมล และบคคลากร ทมความเชยวชาญ) และการบรหารจดการ ซงบรษทเมลดพนธไมวาจะเปนขนาดกลางหรอเลกมขอจำกด ในการลงทนและดแลรกษา นอกจากน การถอกำเนดของอนสญญาระหวางประเทศในชวงทผานมาทำให การแลกเปลยนเชอพนธกรรมมขอจำกดมากขน ดงเหนไดจากขอตกลงทรปสภายใตขอตกลง การคาเสร หรออนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (Convention on Biological Diversity; CBD)1 ทำใหการเขาถงและแลกเปลยนเชอพนธกรรมมขนตอนยงยาก สลบซบซอน อกทงมคาใชจายสงขน การมหนวยเกบรวบรวมและประเมนเชอพนธกรรมระดบชาต เปนปจจยสำคญในการสรางความสามารถ ในการแขงขนของอตสาหกรรมเมลดพนธของไทยใหยงยน

จากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและปญหาโลกรอน ทำใหตองมการปรบปรงพนธการคา ใหสามารถปรบตวไดกบการเปลยนแปลงดงกลาว เชอพนธกรรมทเกบรวบรวมไวจะเปนแหลงพนธกรรม ทหลากหลายทสามารถนำมาประเมนเพอหาลกษณะการปรบตวทตองการ เชน การทนตออณหภมสง หรอแมลงศตรพช เพอการนำไปใชปรบปรงรวมกบพนธการคาตอไป

แผนการดำเนนการ เกบรกษาและขยายเชอพนธกรรมทรวบรวมไวในระยะท 1 อยางตอเนอง รวมทงมการประเมน

เช อพนธกรรมในลกษณะสำคญเพมเตมในดานฟโนไทปและจโนไทป รวมทงการถายทอด (inheritance) ลกษณะตานทานของเชอพนธกรรม

จดระบบบรหารจดการคลงเชอพนธกรรมและขอมล เพอการใหบรการแกนกปรบปรงพนธ เพอการพฒนาพนธการคา

ประสานงานใหมการยกระดบหนวยบรหารจดการเชอพนธกรรมเปนหนวยงานระดบชาต

1 หลกการสำคญของ CBD “ผเขาถงทรพยากรชวภาพตองแจงขอความยนยอมลวงหนาตอเจาของ ทรพยากรชวภาพทตนตองการออกจากบรเวณนน หากเจาของทรพยากรชวภาพยนยอม การอนญาตควร กระทำภายใตขอตกลงทเหนพองกนทงสองฝาย ซงในขอตกลงนนควรมการวางเงอนไขเรองการแบงปน ผลประโยชนทไดจากการใชทรพยากรชวภาพอยางเปนธรรมดวย

36

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

เชอพนธกรรมพช ลกษณะทประเมน

ขาวโพด ลกษณะตานทานโรครานำคาง ใบไหมแผลใหญ ไวรส ราสนม ลกษณะเชงคณภาพ ความหวาน ความหนานมของเปลอกหมเมลด

(ขาวโพดหวาน ขาวโพดขาวเหนยว) ลกษณะทนแลง หรอพนธทมการใชนำอยางมประสทธภาพ ลกษณะทาง Agronomic trait ทด ทรงตน ลกษณะฝก การใหผลผลต

พรก ลกษณะตานทานโรค แอนแทรกโนส ไวรส (Tospovirus CMV CVbMV) โรคเหยว (Bacterial wilt และเหยวทเกดจากเชอ Phytopthora) ไสเดอนฝอย

ลกษณะความเผด หรอหาพนธททำพรกแหงคณภาพด ซงอาจประเมนจากพนธปา ลกษณะเกสรตวผเปนหมน

มะเขอเทศ ลกษณะตานทานโรคเหยวเขยว (มงเปาทตลาดอนโดนเซย) ไวรสใบหงกเหลอง (มงเปาทตลาดอนเดย) โรคใบจด (Bacterial leaf spot)

ลกษณะทนรอน

แตงกวา ลกษณะตานทานโรครานำคาง ไวรส (CMV CGMMV ZYMV) Gummy stem blight

การศกษาพนธทไมขม การปรบตวกบสภาพแวดลอม หรอการเปลยนแปลง ของสภาพภมอากาศ (อณหภมสงขน) หรอทนแลง

ลกษณะการตดผลทพฒนาจากรงไข โดยไมตองมการปฏสนธ (parthenocarpic)

มะระ ลกษณะตานทานโรคโดยเรยงลำดบความสำคญดงน 1) Fusarium wilt 2) ไวรส Maraba (อาการยอดแคระแกรน ยอดตง (ไอโตง) สาเหตจากเชอ Luteovirus) 3) Bacterial wilt 4) Potryvirus 5) Cucumber Mosaic Virus (CMV) 6) Tospovirus

ฟกทอง ลกษณะตานทานไวรส (Geminivirus Tospovirus) และราแปง (Powdery mildew)

ลกษณะเถาสน (1-2 เมตร) เพมผลผลตตอหนวยพนท คณคาทางโภชนาการ คณคาทางอาหาร (เบตาแคโรทน) นำมนในเมลด

ผลงานสงมอบป

2554-2556 2557-2559

หนวยบรหารจดการเชอพนธกรรม ขาวโพด พรก มะเขอเทศ และแตงระดบชาตทไดมาตรฐาน

X

ใหบรการเชอพนธกรรมแกนกปรบปรงพนธภาครฐและเอกชน เพอการปรบปรงพนธตอยอดไมนอยกวา 1,500 สายพนธ

X X

สายพนธการคาท เกดจากการใหบรการเชอพนธกรรมของ หนวยบรหารจดการเชอพนธกรรมอยางนอย 5 สายพนธ

X X

37

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

แผนงานท 2การปรบปรงพนธโดยใชเทคโนโลยชวภาพ

เปาหมาย ภาคเอกชนลงทนวจยการใชเทคโนโลยชวภาพเพอการปรบปรงพนธพชมากขน ทำใหมพนธ การคาใหมๆ ออกเรวขน

การเรมตนดำเนนธรกจเมลดพนธของไทยทผานมาเปนการรบจางผลตเมลดพนธใหกบบรษท ขามชาตเปนสวนใหญ มการลงทนวจยและพฒนาพอแมพนธของไทยเองนอย (สดสวนการรบจางผลต และการวจยและพฒนาพนธเทากบ 70 : 30) คลสเตอรฯ จงไดกำหนดเปาหมายภายในป พ.ศ. 2554 เพอเปลยนบทบาทจากการรบจางผลตเมลดพนธเปนการสรางความสามารถของภาคเอกชนไทย ใหมการวจยและพฒนาพอแมพนธของไทยเอง (30 : 70)

ในชวง 5 ปทผานมา ประเทศไทยนำเทคโนโลยชวภาพทางดานเครองหมายโมเลกลมาใชใน การปรบปรงพนธพชมากขน โดยไดรบความสำเรจอยางสง ในการปรบปรงพนธขาวใหทนตอนำทวม ฉบพลนและโรคไหม โดยในขณะนมการแพรกระจายพนธไปในหมเกษตรกร การใชเครองหมายโมเลกล ในการคดเลอกประชากรทตองการ นอกจากลดระยะเวลาในการปรบปรงพนธลงเกอบครงแลวยงลดจำนวน ประชากรทใชในการปลกทดสอบทำใหการปลกคดเลอกเปนไปอยางมประสทธภาพทนแรงงานและเนอท ปจจบนเครองหมายโมเลกลทเกยวของกบลกษณะตางๆ ถกคนหาและตพมพเปนขอมลสาธารณะมเพมขน จงเปนโอกาสอนดทนกปรบปรงพนธของไทยนำขอมลทมอยมากมายมาปรบใชเพอใหการพฒนา พนธใหมๆ เปนไปอยางรวดเรวขน

นอกจากเทคโนโลยดเอนเอเครองหมาย ยงมเทคโนโลยการเพาะเลยงอบละอองเกสร และเทคโนโลย พนธวศวกรรมทใชในการปรบปรงพนธพช แมในขณะนประเทศไทยยงไมมนโยบายพนธวศวกรรมทชดเจน และการยอมรบสนคาจเอมโอยงไมแพรหลายทวโลก แตมแนวโนมในการยอมรบเพมขน ประเทศไทย จงจำเปนตองสรางฐานความสามารถในการวจยและพฒนาจเอมโอทเปนของประเทศเพอรองรบสำหรบ อนาคตเมอตลาดมความตองการ

แผนการดำเนนงาน สนบสนนการพฒนาเทคโนโลยชวภาพเพอการปรบปรงพนธ เชน เทคโนโลยเครองหมายโมเลกล

พฒนาเทคนค Double haploid และ Embyo rescue และถายทอดใหภาคเอกชน โดยผานการฝกอบรม

สนบสนนการรวมวจ ยกบภาคเอกชน การพฒนาและประยกตใชเคร องหมายโมเลกล เพอการปรบปรงพนธพช

สนบสนนทนเพอการผลตนกปรบปรงพนธรนใหมทสามารถใชเครองมอดานเทคโนโลยชวภาพ ในการปรบปรงพนธอยางมประสทธภาพ

การสรางเครอขายทดสอบพนธในประเทศและตางประเทศ (จน อนเดย) และการรวมวจย กบหนวยงานตางประเทศ เพอสรางฐานความรทจะนำไปสการพฒนาพนธทเหมาะสมกบตลาดจน และอนเดย

38

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

พช เครองหมายโมเลกลทพรอมใชเครองหมายโมเลกลทอยระหวาง

การพฒนาและทดสอบความแมนยำ (validate)

เปาหมายเครองหมายโมเลกลทจะพฒนาตอไป

ขาวโพด • โรครานำคาง• ลกษณะความหวานและความหนานม

ของเปลอกหมเมลด

ใบไหมแผลใหญ

พรก ลกษณะยนรกษาเกสรตวผเปนหมน (Rf)

โรคแอนแทรกโนส • พ ฒ น า ด เ อ น เ อ เครองหมายตอโรค แอนแทรกโนสใหม ความแมนยำสงขน

• Tospovirus• CMV

มะเขอเทศ • โรคใบไหม (Ph-3)• โรคเหยวเขยว(โครโมโซม 2 และ 10)• ไสเดอนฝอย (Mi)• โรคไวรสใบดาง (TM2)• โรคไวรส TSWV (SW-5)• โรคใบหงกเหลอง (TY2 TY3 TY4)• โรคเหยว Fusarium (I-2)• โรคราแปง (Lv)

• โรคใบไหม• โรคใบหงกเหลอง• โรคเหยวเขยว

แตงกวา • โรครานำคาง• ไวรส CGMMV

ผลงานสงมอบป

2554-2556 2557-2559

1. จำนวนสายพนธใหมทสามารถถายทอดใหภาคเอกชนหรอกลมเกษตรกร

5 พนธตอป

พนธพรกทตานทานโรคแอนแทรกโนสและลกษณะตวผเปนหมน

พนธพรกทมสารเผด (Capsaicin) สง ตานทานไวรสเสนใบดางประ ตานทาน

โรคเหยว

พนธมะเขอเทศรบประทานสดผลเลกตานทานโรคเหยวเขยว ไสเดอนฝอย

ไวรสใบหงกเหลอง

X

X

X

X

X

2. เทคโนโลยเครองหมายโมเลกลทพฒนาจำนวน 5 ลกษณะ

ดเอนเอเครองหมายตอลกษณะตานทานโรคเหยวเขยว และไวรสใบหงกเหลอง

ในมะเขอเทศทสามารถนำไปใชคดเลอกพนธได

ดเอนเอเครองหมายตอลกษณะตานทานโรคแอนแทรกโนสในพรก

ดเอนเอเครองหมายตอลกษณะตานทานโรครานำคางในแตงกวา

ดเอนเอเครองหมายตอลกษณะตานทานโรคใบไหมแผลใหญในขาวโพด

X

X

X

X

3. จำนวนบรษททรวมวจยอยางนอย 10 บรษท X X

4. เกดเครอขายทดสอบพนธในตางประเทศ อยางนอย 2 ประเทศ (จนและอนเดย) X

39

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

แผนงานท 3การเพมประสทธภาพการผลตเมลดพนธคณภาพสง โดยการจดการโรคพช

เปาหมาย เพมประสทธภาพในการผลตเมลดพนธโดยลดความเสยหายจากโรคพช ลดตนทนการผลต เชน คาใชจายในการกำจดศตรพช

การผลตเมลดพนธมความเสยงอนเนองมาจากการระบาดของโรคและแมลงศตร ตวอยางเชน การระบาดของแบคทเรยโรคผลเนาในแตง (Bacterial fruit blotch) สงผลใหการสงออกเมลดพนธแตงโม ไปประเทศสหรฐอเมรกาและญปนลดลงประมาณ 140 ลานบาทตอป การระบาดของทอสโพไวรสทม เพลยไฟเปนพาหะเปนปญหาตอการผลตเมลดพนธทงในตระกลพรก มะเขอเทศ และแตง ทำใหเกษตรกร มตนทนคาสารเคมกำจดแมลงมากขน (ตนทนคาสารเคมประมาณ 1,500-2,000 บาทตอไร)

เมลดพนธคณภาพด นอกจากมลกษณะประจำพนธทดยงตองมความงอก ความบรสทธดานสายพนธ และปราศจากโรค ในการสงออกจำเปนตองมการตรวจสอบโรคในแปลงผลต (field inspection) ในระดบหองปฏบตการ เพอควบคมคณภาพเมลดพนธ และการออกใบรบรองปลอดศตรพชเพอ สงออกเมลดพนธไปยงตางประเทศ จงจำเปนตองมเทคนคการตรวจวนจฉยโรคพชทแมนยำ และรวดเรว ปจจบนเทคนคดเอนเอ และโมโนโคลนอลแอนตบอด เปนวธทยอมรบวามประสทธภาพสง เนองจากม ความจำเพาะเจาะจงตอเชอ มความแมนยำสง และตรวจสอบไดอยางรวดเรว รวมถงพฒนาในรปของ ชดตรวจสำเรจรป เชน strip test ทใชตรวจโรคในระดบภาคสนามได

แผนการดำเนนงาน ศกษาความหลากหลายของเชอศตรพช โดยเฉพาะโรคทเปนปญหาในแปลงผลตเมลดพนธ เชน

การศกษาความหลากหลายและจำแนกชนดทอสโพไวรส ทเปนสาเหตในกลมพรก มะเขอเทศ และกลมแตง การศกษาความหลากหลายของเชอสาเหตโรครานำคาง โรคใบไหมในขาวโพด โดยสามารถใชประโยชนจากขอมลดงกลาวในการปรบปรงพนธใหตานทานโรคอยางมประสทธภาพตอไป

พฒนาเทคโนโลยสำหรบตรวจวนจฉยโรคทแมนยำ มประสทธภาพสง และเปนเทคโนโลยทยอมรบ ในระดบมาตรฐานสากล ชดตรวจทงายตอการใชในแปลงผลต และไมมชดตรวจดงกลาว ขายในตางประเทศ เพอใหงายตอการตรวจวนจฉย และการบรหารจดการแปลงผลตไดอยาง มประสทธภาพมากขน

ศกษาเชอปฏปกษทมประสทธภาพในการปองกนกำจดโรคทเปนปญหาสำคญในแหลงผลต รวมกบภาคเอกชนในการทดสอบการผลตเชอในระดบภาคอตสาหกรรม การทดสอบเชอปฏปกษ ในระดบภาคสนามรวมกบบรษทเมลดพนธตางๆ กอนขยายผลในเชงการคาตอไป

40

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

ผลงานสงมอบป

2554-2556 2557-2559

องคความรเกยวกบการจำแนกทอสโพไวรสในพรก มะเขอเทศ และ กลมแตง และเทคนคการคดเลอกพนธตานทานตอทอสโพไวรส

X

เทคโนโลยการตรวจวนจฉยโรคทคดกรองตวอยางจำนวนมาก X

แอนตบอดและชดตรวจวนจฉยโรคทใชในแปลงผลตเมลดพนธ เพอลดการสญเสยจากโรค รวมทงวธการตรวจเมลดพนธทรวดเรว แมนยำ และไดมาตรฐานเปนทยอมรบในระดบสากล เพอออกใบรบรอง การสงออก (รวมวจยกบภาคเอกชน)

X

เชอปฏปกษทควบคมโรคและลดความสญเสย และถายทอดเชงพาณชย X

มระบบการเกบรกษาเชอสาเหตโรคและขอมลของเชอทมประสทธภาพ เขาถงและใชประโยชนได

X

มระบบใหบรการตรวจวนจฉยโรคแกภาคเอกชนในภมภาค X

แผนงานท 4พฒนาระบบโรงเรอนผลตเมลดพนธคณภาพสง

เปาหมาย เทคโนโลยโรงเรอนเพอการผลตเมลดพนธไดตลอดป

จากผลกระทบของการแปรปรวนของสภาพภมอากาศในปจจบน ทงอณหภมทสงขน ฝนตก ไมเปนไปตามฤดกาล ทำใหแนวโนมการผลตเมลดพนธภายใตสภาวะโรงเรอนมความจำเปนมากขน โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทงในระดบแปลงผลตของบรษทและระดบเกษตรกรลกไร เพอควบคม สภาพอากาศและสงแวดลอมทไมเหมาะสม และใหไดคณภาพเมลดพนธชนดพรเมยมอกทงผลตไดมากกวา 1 ฤด หรอเกบเมลดพนธไดตอเนองเปนเวลานาน บางบรษทใชระบบการผลตในโรงเรอนแบบปดทม การควบคมสภาวะแวดลอมตางๆ เพอผลตเมลดพนธทมราคาแพงและตองการคณภาพเมลดพนธสง เทคโนโลยโรงเรอนสวนใหญเปนเทคโนโลยทนำเขาจากตางประเทศ การนำมาใชไมเหมาะสมกบลกษณะ สภาพอากาศรอนของประเทศ อกทงมราคาสง จงจำเปนตองมการพฒนาเทคโนโลยโรงเรอนทเหมาะกบ สภาพอากาศ และการผลตเมลดพนธในประเทศไทยทมราคาถกลง

แนวทางดำเนนงาน พฒนาตอยอดวสดคลมโรงเรอนเพอการผลตเมลดพนธ โดยการทดสอบในระดบภาคสนาม

ขยายผลเทคโนโลย โดยรวมกบกลมบรษทผผลตพลาสตกหรอบรษทผผลต Master batch เพอพฒนาตอยอดรวมทดสอบกบบรษทเมลดพนธและเกษตรกร

สรางเครอขายกลมผประกอบการอตสาหกรรมโรงเรอน ทงกลมผผลตพลาสตก ผผลตโครงสราง (เหลก) และผประกอบธรกจดานโรงเรอน โดยเชอมโยงการวจยและพฒนาสการใชประโยชน เชงพาณชย เพอใหเกดการพฒนาและตอยอดงานวจยทพฒนาในประเทศ

41

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธตวอยางผลงานสำคญทจะสงมอบและการประเมนผลกระทบ

ทคาดวาจะเกดขน จากการประเมนผลกระทบทคาดวาจะเกดขน จากการพฒนาเทคโนโลยและถายทอดไปใหเอกชน และเกษตรกรทเกยวของกบการผลตเมลดพนธ รวมทงการใชประโยชนในอตสาหกรรมตอเนอง คาดวามผลกระทบ ทงสนประมาณ 2,500 ลานบาท ดงตอไปน

ผลงานสงมอบป

2554-2556 2557-2559

เทคโนโลยโรงเรอนทเหมาะสมตอการผลตเมลดพนธ และเหมาะกบ สภาพภมอากาศในเขตรอนตนทนตำกวานำเขา

X

ขยายผลพลาสตกโรงเรอนในระดบอตสาหกรรม X

ระบบการจดการโรคในระบบการผลตในโรงเรอน X

แผนงาน 1 การบรหารจดการเชอพนธกรรม

ผลงานสงมอบ: หนวยเกบรวบรวมเชอพนธกรรมพชทไดมาตรฐานและใหบรการเชอพนธกรรมพช ในกลม พรก มะเขอเทศ แตงกวา ฟกทอง และขาวโพด พรอมขอมลลกษณะสำคญ เชน การตานทานโรค ไมตำกวา 50 สายพนธตอป

กลมเปาหมาย: นกปรบปรงพนธทงภาครฐและเอกชน

ผลกระทบ: ภาคเอกชนนำเชอพนธกรรมทไดรบการถายทอดไปพฒนาตอยอดเปนพนธการคา เกดสายพนธ การคาใหมๆ ไมนอยกวา 5 พนธ รวมถงการขยายผลส เกษตรกร อตสาหกรรมตอเนองในประเทศ และสงออกในรปของเมลดพนธไปยงตลาดตางประเทศ คดเปนมลคารวมประมาณ 425 ลานบาทตอป เชน

การพฒนาพนธพรกลกผสม จากเชอพนธกรรมพรกเกสรตวผเปนหมน สรางรายได ใหแกบรษทเมลดพนธประมาณ 1.2 ลานบาทตอป (ราคาเมลดพนธลกผสม กโลกรมละ 12,000 บาท หากบรษทจำหนายปละ 100 กโลกรม คดเปนมลคา 1.2 ลานบาท) เมลดพนธ 100 กโลกรม ปลกพรกได 2,000 ไร (อตราการใช เมลดพนธ 50 กรมตอไร) หาก 1 ไรไดผลผลตพรกแหง 1,000 กโลกรม และราคา พรกแหงกโลกรมละ 100 บาท ดงนน เกษตรกรจะมรายไดรวมประมาณ 200 ลานบาท

พรกตานทานแอนแทรกโนสและเผดสง 200 ลานบาท ขาวโพดหวานฝกเลก ขาวโพดขาวเหนยว 25 ลานบาท (คดจากการผลตเมลดพนธ

ของบรษทท 50 ตนตอป ราคาเมลดพนธขาวโพดหวานกโลกรมละ 600-800 บาท ราคาเมลดพนธขาวโพดขาวเหนยวกโลกรมละ 400-500 บาท)

42

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

แผนงาน 2 การปรบปรงพนธโดยใชเทคโนโลยชวภาพ

ผลงานสงมอบ: ภาคเอกชนลงทนวจยพฒนาเพมขน เกดการรวมวจยกบภาคเอกชนเพอพฒนาพนธใหมอยางนอย 10 บรษท

กลมเปาหมาย: บรษทเมลดพนธ เกษตรกร

ผลกระทบ: สายพนธใหมทพฒนาขน สรางรายไดใหบรษทเมลดพนธรวมทงอตสาหกรรมตอเนอง ทใชประโยชนจากพนธใหมทพฒนา คดเปนมลคารวมประมาณ 1,280 ลานบาท เชน

การพฒนาพนธแตงกวาเจอรกนสตานทานโรครานำคาง เพอทำแตงกวาดองสงออก เยอรมนและยโรป สรางรายไดในการสงออกใหบรษทคดเปนมลคา 250 ลานบาท ตอป

การปรบปรงพนธพรกตานทานโรคแอนแทรกโนส/ไวรส/เหยวเขยว ทงการสงออก และใชในประเทศ สรางรายไดใหแกบรษทเมลดพนธ 15 ลานบาทตอป (จำหนาย เมลดพนธ 1,000 กโลกรมๆ ละ 15,000 บาท) และสรางรายไดใหแกเกษตรกรใน การจำหนายเปนพรกสดหรอพรกแหงเปนมลคาไมตำกวา 500 ลานบาทตอป

มะเขอเทศตานทานโรคไวรสใบหงกเหลองและเหยวเขยว สรางรายไดใหบรษทเปน มลคา 1.5-2.0 ลานบาทตอป (เมลดพนธมะเขอเทศกโลกรมละ 15,000-20,000 บาท จำนวน 100 กโลกรม) คาดวามจำนวนบรษททใชประโยชนจากเทคโนโลยชวภาพ ในการปรบปรงพนธจำนวน 5 บรษท ดงนนสรางรายไดใหบรษทคดเปนมลคารวม ประมาณ 10 ลานบาท

ขาวโพดไรตานทานโรครานำคางและใบไหมแผลใหญ สรางรายไดใหบรษท คดเปน มลคารวมประมาณ 20 ลานบาท (คดจากเมลดพนธทผลตจำหนายใหเกษตรกร 200 ตนตอป) และคดจากรายไดของเกษตรกรในการผลตขาวโพดไรเปนมลคา ประมาณ 400 ลานบาท (เมลดพนธจำนวน 200 ตน ปลกไดประมาณ 66,000 ไร เกษตรกรนำไปปลกไดผลผลตเฉลย 1,000 กโลกรมตอไร ราคารบซอขาวโพดไรจากโรงงานกโลกรมละ 5-8 บาท)

ขาวโพดหวานตานทานโรครานำคางและใบไหมแผลใหญ สรางรายไดใหบรษทคดเปน มลคารวมประมาณ 20 ลานบาท (บรษทผลตเมลดพนธจำหนายประมาณ 30 ตน ราคาเมลดพนธกโลกรมละ 500-700 บาท) และเกษตรกรมรายไดจากการผลต ขาวโพดหวาน ประมาณ 72 ลานบาท (คดจากรายไดเฉลย 6,000 บาทตอไร และจำนวนพนทปลก 12,000 ไร)

43

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

แผนงาน 3 เทคนคการตรวจโรคและการจดการโรค

ผลงานสงมอบ: • ชดตรวจ/วธการตรวจคดกรองเมลดพนธท แมนยำ รวดเรว ตรวจคดกรองได จำนวนมากเปนวธทไดรบการยอมรบตามมาตรฐานสากล

• เชอปฏปกษทควบคมโรคทเปนปญหาสำคญ

กลมเปาหมาย: บรษทเมลดพนธ บรษทผผลตสารชวภณฑ

ผลกระทบ: • ลดความสญเสยและสรางรายไดจากการสงออกเมลดพนธ จากการใชนำยาตรวจ โรคไวรส และชดตรวจแบคทเรยโรคผลเนาทพฒนาเองในประเทศ ในการตรวจสอบ แปลงผลตเมลดพนธและตรวจสอบคณภาพเมลดพนธ รวมทงการใชสารชวภณฑ ในการควบคมโรคในแปลงผลต สามารถสงออกเมลดพนธพชตระกลแตง เชน เมลดพนธแตงโม และตระกลพรก มะเขอเทศ เปนมลคาไมตำกวา 300 ลานบาท/ป

แผนงาน 4 เทคโนโลยโรงเรอน

ผลงานสงมอบ: สาธตและถายทอดเทคโนโลยการผลตพลาสตกโรงเรอน

กลมเปาหมาย: บรษทผผลตพลาสตก บรษทเมลดพนธ เกษตรกร

ผลกระทบ: ขยายผลการใชเทคโนโลยโรงเรอนเพอการผลตเมลดพนธเพมมากขนในเกษตรกร ลกไรของบรษทเมลดพนธมากกวา 2 บรษท หรอเกษตรกรมากกวา 1,000 ราย สรางรายไดใหเกษตรกรไมตำกวา 500 ลานบาท หรอสรางผลกระทบตออตสาหกรรม เมลดพนธไมตำกวา 500 ลานบาท

44

ยทธศาส

ตรวจยแล

ะพฒนาเม

ลดพนธ

เอกสารอางองการศกษาสถานภาพอตสาหกรรมเมลดพนธและสวนขยายพนธพชของประเทศไทย สำนกงานพฒนา วทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต, ธนวาคม 2553.

ปรมาณและมลคาการนำเขาเมลดพนธควบคมเพอการคา รายเมลดพนธป 2553. สำนกควบคมพชและ วสดการเกษตร กรมวชาการเกษตร. available on www.doa.go.th.

ปรมาณและมลคาการสงออกเมลดพนธควบคมเพอการคา รายเมลดพนธป 2553. สำนกควบคมพชและ วสดการเกษตร กรมวชาการเกษตร. available on www.doa.go.th.

ยทธศาสตรดานเมลดพนธ (ป พ.ศ. 2550 – 2554) โดยคณะกรรมการนโยบายเทคโนโลยแหงชาต, ธนวาคม 2549. ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต.

วารสารธรกจเมลดพนธไทย ฉบบประจำป 2554, สมาคมการคาเมลดพนธไทย, หนา 7-12.

หนงสอพมพแนวหนา ฉบบประจำวนเสารท 18 ธนวาคม พ.ศ. 2554

คณะผจดทำ1. ศ.ดร. มรกต ตนตเจรญ2. น.ส. วราภรณ มงคลไชยสทธ3. คณอทยวรรณ กรดลอยมา4. คณวชรน มรอด

เออเฟอขอมลคณพาโชค พงษพานช, สมาคมการคาเมลดพนธไทย, สมาคมเมลดพนธแหงประเทศไทย, สมาคม ปรบปรงพนธและขยายพนธพชแหงประเทศไทย, บรษทเมลดพนธทกบรษททไดใหความรวมมอ ในการสมภาษณขอมลตางๆ, อาจารยและนกวจยทกทานทรวมวจยภายใตโปรแกรมวจยและพฒนา เมลดพนธ, คณศศวมล บญอนนต

รปเลมโดยฝายสอสงพมพและสอสารวทยาศาสตรงานพฒนาสอวทยาศาสตร