FABRİKA İÇİ PARÇA-YÜK TAŞIYAN SÜREKLİ ... Mustafa Yurdakul, Selim Türkbaş, Kemal Dombaycı, Yusuf Tansel İç 1. GİRİŞ Günümüzde hızla artan rekabet ve teknolojik

Endüstri Mühendisliði Dergisi Makina Mühendisleri OdasıCilt: 21 Sayý: 4 Sayfa: (13-25)

13

FABRİKA İÇİ PARÇA-YÜK TAŞIYAN SÜREKLİ TAŞIYICILARIN SEÇİMİNE YÖNELİK BİR UZMAN SİSTEMİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Mustafa YURDAKUL1*, Selim TÜRKBAŞ1, Kemal DOMBAYCI2, Yusuf Tansel İÇ3

1Gazi Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü, Maltepe, 06570, Ankara2Türkiye Petrolleri A.O. Doğalgaz Depolama ve Üretim Başmühendisliği, Silivri, İstanbul

3Başkent Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Bağlıca Kampüsü, Etimesgut, 06810, [email protected], [email protected], [email protected], [email protected]

Geliş Tarihi: 23 Temmuz 2008; Kabul Ediliş Tarihi: 22 Aralık 2010

Bu makale 2 kez düzeltilmek üzere 8 gün yazarlarda kalmıştır.

* İletişim yazarı

ÖZET

Sürekli taşıyıcı (konveyör) sistemleri, imalat sistemlerinde genel olarak taşıma, biriktirme ve depolama amacıyla kullanılmaktadır. Sürekli taşıyıcı seçimi, günümüzde birçok sürekli taşıyıcı tipinin ve her tipteki modelin geniş bir yelpazede olmasından dolayı karmaşık bir problemdir. Bu çalışmada, fabrika ortamında parça yük taşınmasında uygun sürekli taşıyıcıların seçimi gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla çalışmada, kullanıcıya en uygun sürekli taşıyıcı seçiminde yardımcı olacak iki aşamadan oluşan bir uzman sistem (KONveyör Seçim PROgramı- KONSPRO) geliştirilmiştir. İlk aşamada en uygun sürekli taşıyıcı tipinin belirlenmesi amacıyla kullanıcıya 21 adet soru sunulmaktadır. İkinci aşamada ise, sürekli taşıyıcı modelinin seçimine yönelik 12 adet soru bulunmaktadır. Program, uygun sürekli taşıyıcıları ilk (satınalma) maliyetlerine göre sıralı olarak listelemektedir. Makalede, geliştirilen programa ilişkin bir örnek uygulamaya da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sürekli taşıyıcı sistemleri, sürekli taşıyıcı seçimi, uzman sistemler, malzeme taşıma sistemi seçimi

DEVELOPMENT OF AN EXPERT SYSTEM TO SELECT IN-PLANT UNIT-LOAD CONVEYORS

ABSTRACT

Conveyor systems are commonly used to transport, collect and store materials within manufacturing systems. The conveyor selection problem is complex because of the wide range of conveyor types and availability of different alternatives for each type today. In this study, selection of proper conveyor systems is performed to handle part (unit) loads in industrial facilities. For this purpose, an expert system (Conveyor Selection Program -CONSPRO) is developed to help the user in the selection of the most appropriate conveyor system type and model in two separate stages. Twenty one questions are provided to determine the most appropriate conveyor type. Once a conveyor type is determined, the model is selected through twelve specific questions. The program then lists and ranks the feasible models according to their initial purchase costs. An example is also provided in the paper to illustrate the application of the developed program.

Keywords: Conveyor systems, conveyor selection, expert system, material handling system (MHS) selection

14

Mustafa Yurdakul, Selim Türkbaş, Kemal Dombaycı, Yusuf Tansel İç

1. GİRİŞ

Günümüzde hızla artan rekabet ve teknolojik gelişimin paralelinde; firmaların daha kaliteli, daha hızlı, daha esnek ve daha düşük maliyetle üretim yapmaları zorunluluğu, malzeme taşıma sistemlerinin üretim sistemlerindeki önemini artırmıştır (Groover, 2008). Bu makale kapsamında, fabrika ortamında parça-yük taşıyan sürekli taşıyıcıların seçimine yönelik bir uzman sistem geliştirilmiştir. Çalışma kapsamında öncelikle, sürekli taşıyıcıların seçimine yönelik olarak günümüze kadar oluşturulan uzman sistemler ve karar destek sistemleri incelenmiş, ardından geliştirilen uzman sistem KONSPRO (KONveyör Seçim PROgramı) tanıtılmış ve KONSPRO’nun çalışmasıyla ilgili bir örnek uygulama gerçekleştirilmiştir.

2. MALZEME TAŞIMA SİSTEMLERİNİN SEÇİMLERİNDE KULLANILAN

YÖNTEMLER

Malzeme taşıma sistemleri, günümüzde imalat sistemlerinin temel unsurlarından biridir. İmalat sistemi içerisinde malzemelerin; güvenli, verimli, düşük maliyetle, zamanında, doğru bir şekilde (doğru malzemenin gereken miktarlarda doğru istasyonlara taşınması) ve fiziksel olarak hasar oluşmaksızın taşınması gerekmektedir (Groover, 2008). Bu nedenle bir imalat sistemine uygun malzeme taşıma sisteminin seçimi son derece önemlidir. Yanlış seçim sonucunda imalat verimliliğinde düşüşün yanı sıra, taşınan malzemede oluşabilecek fiziksel hasarlar nedeniyle de, hem maliyette artış hem de kalitede düşüşlerin yaşanması kaçınılmaz olacaktır (Groover, 2008). Günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte malzeme taşıma sistemlerinin de gelişmesi ve çeşitlerin artması, bir imalat sistemi için alternatifler arasından doğru seçim yapılmasını güçleştirmektedir. Bu güçlüğün üstesinden gelmek üzere literatürde malzeme taşıma sistemleri ve sürekli taşıyıcıların seçimlerinde farklı metotların kullanıldığı görülmektedir. Nasr (1984) tarafından geliştirilen SEMH (Selection of Equipment for Material Handling) adlı karar destek sisteminin bilgi tabanı, mekanizasyon düzeyi ve ekipman seçimi

bilgi tabanı olmak üzere ikiye ayrılmış ve 39 kuraldan oluşmuştur. Cole vd. (1987) ise 30 adet yük taşıma ekipmanı arasından seçim yapabilen ve ekonomik analiz kullanmayan MOVE adlı bir karar destek sistemini geliştirmişlerdir. Diğer taraftan Gabbert ve Brown (1989), uzman sistem ve karar bilimi metodolojilerinin kombinasyonu arayışına yönelik olarak oluşturdukları ve MAHDE (MAterials Handling DEsign) adını verdikleri programlarında, seçilecek yük taşıma ekipmanlarının fabrika yerleşimlerini de göz önünde bulundurmuşlardır. Fisher vd. (1988) birim yüklerin bir üretim ortamındaki tesisler arasında taşınmasında kullanılacak yük taşıma ekipmanının seçimi için, beş farklı özelliğe sahip 24 adet malzeme taşıma sistemi arasından uygun olanının seçimini gerçekleştirebilen MATHES (MATerial Handling Equipment Selection) isimli bir karar destek sistemini geliştirmişlerdir. Bununla birlikte aynı dönemlerde Honng (1990) çalışmasında, MATHES ile aynı prosedürü takip eden, fakat daha geniş bir çalışma alanına ve daha büyük danışmanlık işlevlerine sahip olan ve ekonomik analiz de yapabilen MATHES-II isimli karar destek sistemini geliştirmiştir. Matson vd. (1992) ortaya koydukları çalışmalarında, üretim tesislerindeki ayrık parçaların hareketine uygun sürekli taşıyıcı seçimi için 35 adet ekipman tipini ve 28 adet yük, hareket ve metot özelliğini kapsayan, ancak bilgi tabanı tarafından ekipmanların ticari modelleri dikkate alınmayan EXCITE isimli karar destek sistemini geliştirmişlerdir. Attia vd. (1992); kullanıcı arayüz modülü, seçim modülü, optimizasyon modülü, modifikasyon modülü ve simülasyon modülü şeklinde beş modülden oluşan EMHES’i (Expert System for Material Handling Equipment Selection) geliştirmişlerdir. Bookbinder ve Gervais (1992), 30 adet yük taşıma ekipmanı içerisinden seçim yapabilen, VP-Expert ortamında hazırladıkları karar destek sistemini sunmuşlardır. Chu vd. (1995), 77 adet yük taşıma sistemi arasından seçim yapabilen ve ekonomik analiz bölümü de bulunan ADVISOR adlı karar destek sistemini geliştirmişlerdir.

Başka bir çalışma olarak, Welgama ve Gibson (1999); hibrid yaklaşımı, bilgi tabanını ve optimizasyon

Fabrika İçi Parça-Yük Taşıyan Sürekli Taşıyıcıların Seçimine Yönelik Bir Uzman Sisteminin Geliştirilmesi

15

prosedürünü yük taşıma seçim sistemi ile birleştirerek 16 yük taşıma ekipmanı içerisinden seçim işlemini gerçekleştirmişlerdir. Kim ve Eom (1997), elektronik endüstrisindeki montaj işlemlerine yönelik olarak hazırladıkları yük taşıma alternatiflerini seçebilen ve uygun montaj akışı ve planı önerebilen MAHSES’i (MAterial Handling Selection Expert System) geliştirmişlerdir. Fonseca vd. (2004) ise 76 adet sürekli taşıyıcı tipinin bulunduğu listeden uygun çözümleri seçebilen ve sürekli taşıyıcıların uygunluk puanlarını, ağırlıklandırılmış değerlendirme metodu ve beklenen değer kriterini temel alarak sürekli taşıyıcı tiplerini sıralayan bir karar destek sistemini geliştirmişlerdir. İpek (2004), malzeme taşıma sistemlerinin seçimine yönelik olan UZMANIM adlı karar destek sistemini geliştirmiş ve çalışmada AHP (Analytic Hierarchy Process), TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) ve ekonomik analiz yöntemlerini de kullanmışlardır (Yurdakul ve İpek, 2005). Kulak (2005), yük taşıma ekipmanı seçim işleminde hem teknik hem de ekonomik kriterleri öngören, performans kriterleriyle birlikte 40 taşıma ekipmanı tipini içeren ve 142 kurallı bilgi tabanına sahip olan FUMAHES (FUzzy Multi-Attribute

MAterial Handling Equipment Selection) isimli karar destek sistemini sunmuştur. Bu çalışmalar dışında, Park (1996), Chan (2002) ve Cho (2001)’nun geliştirmiş oldukları karar destek sistemlerinin yanı sıra diğer çalışmalardan farklı olarak Bilici vd. (2007) tarafından gerçekleştirilen ve fabrika içi malzeme taşıma sistemlerinin en uygun rotalarının seçiminin gerçekleştirildiği bir çalışma da literatürde mevcuttur.

3. KONVEYÖR SEÇİM PROGRAMININ (KONSPRO) GELİŞTİRİLMESİ

KONSPRO, Microsoft Visual Studio.NET 2003 yazılım geliştirme aracıyla Windows tabanlı olarak oluşturulmuş kural tabanlı bir uzman sistem (Çil, 2002) niteliğinde olup, veritabanının hazırlanması sürecinde ise Microsoft Access 2003 kullanılmıştır. Geliştirilen uzman sistem; taşınacak yükün niteliği, yük akışının kontrol edilebilirliği, taşıma doğrultusu, taşıma mesafesi, yükün ağırlığı, yükün kırılganlığı, izlenecek rotanın karakteristiği, otomasyon gerekliliği, sessizlik, esneklik, zemin alanı, yükün oturma yüzeyi, yükün yapısal özellikleri, hijyen, yükün sıcaklığı, temizlik, ara proseslerden geçilmesi durumu, taşıma debisi, taşıma

Tablo 1. KONSPRO’nun Veritabanı Alanları

Tekstil/Kauçuk Bantlı st Marka Model Tip Çalışabileceği

Eğim Yük Kapasitesi Genişlik Hız Fiyat

Çelik Bantlı st Marka Model Tip Bant

Malzemesi Çalışabileceği

Eğim Yük

Kapasitesi Genişlik Hız Fiyat

Tel Bantlı st Marka Model Tip Çalışabileceği Eğim Yük Kapasitesi Genişlik Hız Fiyat

Uzuvlu Bantlı st Marka Model Çalışabileceği


Salıncaklı Elevatör Marka Model Yük Kapasitesi Platform Boyu Platform

Genişliği Taşıma

Yüksekliği Hız Fiyat

Dolaşan st Marka Model Tür Çalışabileceği Eğim Yük Kapasitesi Genişlik Hız Fiyat

Sürükleyen Zincirli st Marka Model Çalışabileceği

Eğim Batarya

Kapasitesi Yük Kapasitesi Yük Uzunluğu

Yük genişliği Hız Fiyat

Yerçekimi ile Taşıyan st Marka Model Yapı Tip Yük Kapasitesi Genişlik Fiyat

Tahrikli Makaralı st Marka Model Çalışabileceği


Titreşimli Izgara Marka Model Çalışabileceği

Eğim Yük Kapasitesi Genişlik Hız Tahrik Sistemi Fiyat

16


hızı, satınalma maliyeti, taşınan yükün uzunluğu ve genişliği gibi, pek çok faktörü seçim sürecinde önceden belirli kurallar çerçevesinde değerlendirerek kullanmaktadır.

Ayrıca KONSPRO esnek bir yapıya sahip olup, her türden endüstriyel uygulamaya uyarlanabilecek niteliktedir. Veritabanının adlandırılmasında ya da yapısında değişiklik yapılabilmekte, sürekli taşıyıcı modeli eklenmesi ya da çıkarılması mümkün olabil-mektedir. KONSPRO’nun veritabanında bulunan alanlar Tablo 1’ de sunulmuştur.

3.1 KONSPRO’daki Soruların ÖzellikleriKONSPRO’daki sorular, yanıt türlerine göre “sözel

sorular” ve “sayısal sorular” olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Sözel sorular, Tablo 2’de belirtilen yanıtlara sahip olan ve sayısal karakter içermeyen sorulardır. Örneğin, “İzlenecek rota, yatay doğrultuda eğrisel bir karakteristiğe sahip mi?” biçimindeki soru, bir sözel sorudur. Sayısal sorular ise, belirli bir değerden büyük ya da o değere eşit (≥) olan sayısal karakterlerden oluşan sorulardır. Örneğin “Taşınacak yükün genişliği kaç cm’dir?” sorusu bir büyük veya eşit (≥) sorusu olarak tanımlanabilir.

Genel seçim aşamasında, fabrika ortamında parça yük taşıyan 10 adet sürekli taşıyıcı türü içerisinden, sorulan sorulara verilen yanıtlar doğrultusunda kul-lanıcıya en uygun sürekli taşıyıcı(lar) önerilmekte, ardından kullanıcının bu türler arasından seçtiği sürekli taşıyıcı türüne yönelik olarak hazırlanan özel seçim aşamasına geçilmektedir. Sorulara verilen yanıtların değerlendirilmesinde ‘if – then’ analizi kullanılmak-tadır. Algoritmalar ‘eleme’ yöntemi temel alınarak meydana getirildiği için, herhangi bir soru sonucunda seçimi önerilen bir sürekli taşıyıcı türünün, o sorudan sonraki sorular tarafından tanımlanamayacak olması amaçlanmıştır. Karar destek sisteminin genel seçim aşamasına ilişkin akış diyagramları Ek-1’de sunul-muştur. Kullanıcı istediği takdirde, planladığı sürekli taşıyıcı türüne yönelik model seçimi yapmak amacıyla doğrudan özel seçim aşamasına başlayabilir. Program tarafından genel seçim aşamasında birden fazla uy-gun sürekli taşıyıcı türü belirlenebilmekte, özel seçim aşamasında ise kullanıcının inisiyatifine göre ancak bir tanesi incelenebilmektedir.

Özel seçim aşamasında, genel seçim aşaması sonucunda program tarafından önerilen ve/veya kullanıcı tarafından seçilen sürekli taşıyıcı türüne ait modellerinin arasından seçim işlemi gerçekleştiril-mektedir. Yine, programın sorduğu sorulara verilen yanıtlar doğrultusunda sürekli taşıyıcı türünün en uygun olanlarının marka ve model isimleri kullanıcı-ya sunulmaktadır. Bu soruların bir kısmı her sürekli taşıyıcı türüne sorulan ortak soru niteliği taşımakta, bir kısmı ise yalnız bir sürekli taşıyıcı türüne yönelik spesifik sorular olmaktadır.

Kullanıcı KONSPRO’yu kullanırken ana sayfada ‘Genel Seçim Aşaması’ butonuna tıkladığında, ekrana taşınacak yükün tipinin belirtilmesinin istendiği bir form gelmektedir. Bu formda “Yük tipini belirtiniz.” uyarısı yer almakta; ‘birim yük,’ ‘paketlenmiş parça yük’ ve ‘paketlenmemiş parça yük’ seçim kutularından uygun olanının işaretlenmesi beklenmektedir.

Yük tipi belirtildikten sonra ‘ileri’ butonuna tıkla-nırsa, KONSPRO’nun genel seçim aşaması sorularının bulunduğu form ekrana gelmektedir. KONSPRO’nun

Tablo 2. KONSPRO Kapsamındaki Sözel Soruların Yanıtları

Birim yük Parça yük Paketlenmiş Paketlenmemiş

Kontrollü Manuel Yatay ve/veya az

eğimli Çok eğimli Dik

Kısa Orta Uzun Hafif/Orta Ağır

Evet Hayır Düzgün Düzgün değil Normal Sıcak

Sabit Değişken

3.2 KONSPRO’nun İşleyişiKONSPRO çalıştırıldığında, ekrana programın her

tarafına ulaşmayı sağlayan butonların bulunduğu bir sayfa gelmektedir. Bu sayfadaki “Genel Seçim Aşa-ması” ve “Özel Seçim Aşaması” butonları, sırasıyla genel seçim ve özel seçim aşamalarının başlatılmasını sağlamaktadır.


17

genel seçim aşamasında sorulan sorular Ek-2’de verilmiştir. Sorulara verilen yanıtların ardından, KONSPRO uygun sürekli taşıyıcı türünü ya da türlerini ekrana getirmektedir. Eğer program tarafından genel seçim aşamasında, kullanıcı yanıtlarına uygun bir sü-rekli taşıyıcı türü önerilemez ise, ekrana 10 adet sürekli taşıyıcı türünün bulunduğu bir form gelmekte ve türler arası seçim kararı kullanıcıya bırakılmaktadır.

Genel seçim aşaması sonucu önerilen sürekli ta-şıyıcı türünü ekrana getiren formda ‘ileri’ butonuna tıklandığında, özel seçim aşaması sorularını içeren form görüntülenmektedir. Önceki aşamada önerilen türe ilişkin sorular ise aktif hâlde bulunmaktadır. Özel seçim aşamasında sorulan sorular Ek-3’te verilmiştir. Özel seçim aşaması sorularının da tamamlanmasın-dan sonra, ekranda ‘ileri’ butonuna tıklandığında kullanıcı yanıtlarına uygun sürekli taşıyıcı marka ve modellerinin, teknik verileri ile birlikte sunulduğu form

görüntülenmektedir. KONSPRO’nun detaylı yazılım kodu Dombaycı’nın (2005) çalışmasında detaylı olarak verilmektedir.

4. KONSPRO’NUN ÇALIŞMASIYLA İLGİLİ BİR ÖRNEK UYGULAMA

Örnek uygulama, bir redüktör fabrikasında montajı biten redüktörlerin test alanına ve ambalajlama birimine taşınabilmesi için, yük akışının operatöre gerek duyulmadan kontrol edilebildiği bir sürekli taşıyıcı sisteminin kurulmasını kapsamaktadır. Sözkonusu taşıma işlemi kapsamında, uzunluğu 90 cm, genişliği 65 cm ve yüksekliği 45 cm olan ve 310 kg kütlesindeki redüktörlerin önce yatay, daha sonra yaklaşık 150 eğim açısıyla 6,5 m yukarıya doğru, ardından yine yatay olarak taşınması öngörülmekte, gerek yatay gerekse düşey doğrultuda doğrusal bir karakteristiğe sahip olan taşıma rotasının

Şekil 1. KONSPRO’nun Genel Seçim Aşamasına İlişkin Ekran Görüntüsü

18


toplam uzunluğunun ise 125 m’yi bulacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca, makine parkı ve üretim birimleri geniş bir alanı kaplamakta olup, üretim sistemlerinin modernizasyonu kapsamında zaman zaman yeni makinelerin satın alınması neticesinde, makine parkındaki alan gereksinimi gün geçtikce artmaktadır. Diğer taraftan redüktörlerin rotalarını 10 dakikada tamamlamaları normal kabul edilecektir.

KONSPRO’da öncelikle sürekli taşıyıcı sisteminin türü seçildikten sonra yük tipi belirlenmiştir. Bu bölümde ‘paketlenmemiş parça yük’ seçildikten sonra, genel seçime yönelik sorular sırayla yanıtlanmıştır (Şekil 1). Soruların yanıtlanmasının ardından önerilen sürekli taşıyıcı türünün ‘dolaşan sürekli taşıyıcı’ olduğu görülmektedir (Şekil 2).

Bu aşamanın ardından, özel seçim aşamasına geçilmiştir. Şekil 3’te verilen özel seçim soruları

problemin tanımı doğrultusunda cevaplanmıştır. Sırasıyla; birim zamanda taşınacak redüktör sayısı, taşıma eğimi, taşıma işlemi süresince, her bir yükün hedefe ulaşma süresini kapsayan sorular, ihtiyaçlara

Şekil 2. KONSPRO’nun Çözüm Önerdiği Sayfanın Ekran Görüntüsü

Şekil 3. KONSPRO’nun Özel Seçim Aşamasına İlişkin Ekran Görüntüsü


19

uygun olarak yanıtlandıktan sonra KONSPRO, verilen yanıtlara uygun olan “dolaşan sürekli taşıyıcılar”ın marka ve modellerini ilk maliyetlerine göre ucuzdan pahalıya doğru sıralayarak ekrana yansıtmıştır. Bu sonuca göre, Şekil 4’te görüldüğü gibi ilk sırada TKF marka OHC-1-06 model sistemin bulunduğu görülmektedir. Bu seçim sonucu ve tarif edilen taşıma işini yapabilecek diğer modeller uzmanlar tarafından uygun bulunmuştur.

5. DEĞERLENDİRME, SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu çalışma kapsamında bir sürekli taşıyıcı seçim programı (KONSPRO) geliştirilmiştir. Geliştirilen bu program ile konuyla ilgili uzmanların görüşleri ve kapsamlı bir literatür taramasının sentezi sonucu be-lirlenen genel ve özel seçim soruları kullanılarak, tarif edilen taşıma işini yapabilecek alternatifler veri taba-nından tespit edilmekte ve ardından ilk maliyetlerine göre en düşük ilk maliyetten en yüksek maliyete doğru sıralanmaktadır. Programın kullanımı neticesinde uygun olmayan alternatifler elenmekte ve kullanıcıya seçebileceği uygun alternatifler sunulmaktadır.

Kullanıcı isterse ilk sıradaki alternatifi seçebileceği gibi, KONSPRO'nun belirlediği alternatifleri daha de-taylı ikincil analizlerle değerlendirdikten sonra da nihai kararını verebilir. Yapılabilecek bu ikincil analizlerde; literatürde yoğun bir şekilde kullanıldığı görülen Çok

Kriterli Karar Verme yöntemlerinden faydalanılabilir (İpek, 2004; Yurdakul ve İpek, 2005; Kulak, 2005) veya operatörlerin iş gücü maliyeti, yatırım ve yıllık işletim maliyetleri, yıllık sigorta ve vergi ödemeleri, malzeme taşıma işlemlerinin otomatikleştirilmesi ile elde edilecek iş gücü kazancı gibi parasal unsurları dikkate alan detaylı bir ekonomik analiz de kullanı-labilir.

Çalışma literatürdeki sürekli taşıyıcı seçim literatü-rüne önemli katkılar yapan bir çalışma olmuştur. Ör-neğin KONSPRO'nun genel ve özel seçim aşamaların-da kullanıcıya yöneltilen sorular oluşturulurken sadece literatürde mevcut olanlarla yetinilmemiştir. Taşıma rotasının yatay ve düşey doğrultulardaki karakteristiği, otomasyona uyumlu olup olmadığı, taşıma esnekliği, gürültüsüz çalışabilme durumu, hijyenik bir taşıma işlemi gerçekleştirebilme yeteneği, iş tezgahı olarak kullanılabilme durumu, taşıyıcı bandın dayanımı, kolay temizlenebilme durumu ve taşıma sürecinde ara proseslere ihtiyaç duyulup duyulmadığı gibi sorular da KONSPRO'ya dahil edilmiştir. Ayrıca literatürdeki çalışmalarda verilen sürekli taşıyıcı alternatiflere ilave olarak, “titreşimli sürekli taşıyıcılar”a ve döküm fab-rikalarında parça yük taşımada kullanılan “titreşimli ızgara” ya KONSPRO içerisinde yer verilmiştir. Yine bu alanda farklı bir uygulama olarak, eğimli taşımanın sözkonusu olduğu durumlar için taşıma doğrultusuna yönelik; “az eğimli” ve “çok eğimli” ayrımı da KONS-PRO’da gerçekleştirilebilmektedir.

Şekil 4. KONSPRO’nun Önerdiği Marka ve Modellerin Listesini Gösteren Ekran Görüntüsü

20


KAYNAKÇA1. Attia, F., Hosny, O., Ramu, S., Chawla, N. 1992. “EM-

HES - An Expert System for Material Handling Equipment

Selection,” Fourth International Conference on Artificial

Intelligence and Expert Systems Applications EXPER-

SYS-92, Houston, 407–412.

2. Bilici, G., Çolak, Ö., İnaltekin, F, Küçük, T., Yetimoğlu, S.,

Köksalan, M., Savaşaneril , S. 2007. “Fabrika İçi Çekme

Esaslı Taşıma Sistemi Tasarımı,” Endüstri Mühendisliği,

18(3),31-42.

3. Bookbinder, J.H., Gervais, D. 1992. “Material-Handling

Equipment Selection Via An Expert System,” Journal of

Business Logistics, 13 (1), 149-172.

4. Chan, F.T.S. 2002. “Design of Material Handling Equip-

ment Selection System : An Integration of Expert System

with Analytic Hierarchy Process Approach,” Integrated

Manufacturing Systems, 13(1), 58-68.

5. Cho, C. 2001. Design of a Web-based Integrated Material

Handling System for Manufacturing Applications, Ph. D.

Thesis, Iowa State University, Iowa.

6. Chu, H.K., Egbelu, P.J., Wu, C.-T. 1995. “ADVISOR : A

Computer-Aided Material Handling Equipment Selection

System,” International Journal of Production Research,

33 (12), 3311-3329.

7. Cole, J.H., Lee, W.D., Teschke, G. 1987. “MOVE : A

Planning Assistant for Material Handling,” Engineering

Costs and Production Economics, 12,134-152.

8. Çil, İ. 2002. “Bilgi Tabanlı İmalat Karar Destek Sistemleri

ve Bir Uygulama,” Endüstri Mühendisliği, 1, 1-15.

9. Dombaycı, K. 2005. Fabrika İçi Parça-Yük Taşıyan Sürekli

Taşıyıcıların Seçimine Yönelik Bir Karar Destek Sisteminin

Geliştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

10. Fisher, E.L., Farber, J.B., Kay, M.G. 1988. “MATHES :

An Expert System for Material Handling Equipment Se-

lection,” Engineering Costs and Production Economics,

14, 297-310.

11. Fonseca, D.J., Uppal, G., Greene, T.J. 2004. “A Knowl-

edge-based System for Conveyor Equipment Selection,”

Expert Systems with Applications, 26, 615-623.

12. Gabbert, P.S, Brown, D.E. 1989. “Knowledge-Based

Computer Aided Design of Materials Handling Systems,”

IEEE Transactions on Systems, Man and Cybernetics, 19

(2), 188-196.

13. Groover, M.P. 2008. Automation, Production Systems,

and Computer Integrated Manufacturing, Pearson Inter-

national Edition, Third Edition, USA.

14. Honng, W.L. 1990. “MATHES II : An Expert System for

Material Handling Equipment Selection,” Unpublished

Thesis, North Carolina State University, North Caro-

lina.

15. İpek, A.Ö. 2004. Malzeme Taşıma Sistemlerinin Seçilmesi-

ne Yönelik Bir Uzman Sistem Geliştirilmesi, Yüksek Lisans

Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

16. Kim, K.S., Eom, J.K. 1997. “An Expert System for Selec-

tion of Material Handling and Storage Systems”, Interna-

tional Journal of Industrial Engineering, 4 (2),81-89.

17. Kulak, O. 2005. “A Decision Support System for Fuzzy

Multi-attribute Selection of Material Handling Equip-

ments,” Expert Systems with Applications, 29, 310-

319.

18. Matson, J.O., Mellichamp, J.M., Swaminathan, S.R. 1992.

“EXCITE : Expert Consultant for in – Plant Transporta-

tion Equipment,” International Journal of Production

Research, 30(8), 1969-1983.

19. Nasr, H.N. 1984. Expert System Techniques Applied to

Engineering Problems : A Prototype System for Material

Handling, Unpublished Thesis, University of Houston,

Houston.

20. Park, Y.B.1996. “ICMESE : Intelligent Consultant System

for Material Handling Equipment Selection and Evalu-

ation,” Journal of Manufacturing Systems, 15 (5), 325-

333.

21. Yurdakul, M., İpek, A.Ö. 2005. “Malzeme Taşıma Sistem-

lerinin Seçilmesine Yönelik Bir Karar Destek Sistemi

Geliştirilmesi,” Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık

Fakültesi Dergisi, 20(2), 171-181.

22. Welgama, P.S., Gibson, P.R. 1999. “An Integrated Meth-

odology for Automating the Determination of Layout

and Material Handling Systems,” International Journal

of Production Research, 34(8), 2247-2264.


21

EK

LE

R

A R

OTA

SI

B RO

TASI

C RO

TASI

PA

KETL

ENM

EMİŞ

PAKE

TLEN

MİŞ

Mİ,

PAKE

TLEN

MEM

İŞ M

İ?

PAKE

TLEN

MİŞ

YÜ

K Tİ

PİN

İ BEL

İRTİ

NİZ

PARÇ

A Y

ÜK

BİRİ

M Y

ÜK

E

k 1.

Kon

spro

’nun

Gen

el S

eçim

Aşa

mas

ının

Akı

ş D

iyag

ram

ı

22


Ek

1.

Kon

spro

’nun

Gen

el S

eçim

Aşa

mas

ının

Akı

ş D

iyag

ram

ı (D

evam

ı)

14

1 -

Süre

kli t

aşım

a iş

lem

inin

oto

mat

ik k

ontro

llü m

ü, o

pera

tör y

ardı

mıy

la m

ı ol

mas

ını p

lanl

ıyor

sunu

z?

2 -

Taşı

ma

doğr

ultu

sunu

bel

irtin

iz.

3 -

Taşı

ma

mes

afes

ini b

elirt

iniz

. 4

- Y

ük a

ğırlı

ğını

bel

irtin

iz.

5 -

Taşı

naca

k yü

k kı

rılga

n bi

r nite

lik ta

şıyo

r mu?

6

- İz

lene

cek

rota

, düş

ey d

oğru

ltuda

sık

ve d

ar ra

dyüs

ler i

çeriy

or m

u?

7 -

İzle

nece

k ro

ta, y

atay

doğ

rultu

da e

ğris

el b

ir ka

rakt

eris

tiğe

sahi

p m

i?

8 -

İşle

m sü

reci

nde,

taşı

ma

ve b

oşal

tman

ın a

ynı a

nda

yapı

lmas

ı pla

nlan

ıyor

mu?

9

- Se

çile

cek

süre

kli t

aşıy

ıcın

ın o

tom

asyo

na u

yum

lu o

lmas

ı bir

önko

şul m

u?

10 -

Seç

ilece

k sü

rekl

i taş

ıyıc

ının

sess

iz ç

alış

mas

ı bir

önko

şul m

u?

11 -

Seç

ilece

k sü

rekl

i taş

ıyıc

ının

esn

eklik

uyu

mu

bir ö

nkoş

ul m

u?

12 -

Mev

cut z

emin

ala

nı, s

ürek

li ta

şım

a iş

lem

i içi

n ye

terli

mi?

A R

OT

ASI

kont

rollü

1

D

U

Y

man

uel

2 ço

k eğ

imli

6 ha

yır

evet

7 ha

yır

evet

D

8 ev

et

hayı

r

U 9

evet

ev

et

evet

hayı

r

evet

ha

yır

hayı

r ha

yır

12

11

10

U

D

U

D

dik

SE

TK

: TEK

STİL

/ K

AU

ÇU

K B

AN

TLI S

ÜR

EKLİ

TA

ŞIY

ICI

Ç

: ÇEL

İK B

AN

TLI S

ÜR

EKLİ

TA

ŞIY

ICI

TE

: TEL

BA

NTL

I SÜ

REK

Lİ T

AŞI

YIC

I U

: U

ZUV

LU B

AN

TLI S

ÜR

EKLİ

TA

ŞIY

ICI

SE

: SA

LIN

CA

KLI

ELE

VA

TÖR

D

: D

OLA

ŞAN

SÜ

REK

Lİ T

AŞI

YIC

I SZ

: S

ÜR

ÜK

LEY

EN Z

İNC

İRLİ

SÜ

REK

Lİ T

AŞI

YIC

I Y

: Y

ERÇ

EKİM

İYLE

TA

ŞIY

AN

SÜ

REK

Lİ T

AŞI

YIC

I TM

: T

AH

RİK

Lİ M

AK

AR

ALI

SÜ

REK

Lİ T

AŞI

YIC

I TI

: T

İTR

EŞİM

Lİ IZ

GA

RA

D

hayı

r

evet

D

8 ev

et

hayı

r

U 9

evet

ev

et

evet

hayı

r

evet

ha

yır

hayı

r ha

yır

12

11

10

U

D

U

D

3

4

5

7 ha

yır

6

orta

uzun

hafif

/or

ta

ağır

evet

hayı

r

evet

ÇÖ

ZÜM

Y

OK

SZ

Ç TK-Ç

-

U

yata

y ve

/vey

a az

eğ

imli

kısa


23

Ek

1.

Kon

spro

’nun

Gen

el S

eçim

Aşa

mas

ının

Akı

ş D

iyag

ram

ı (D

evam

ı)

15

kont

rollü

1

D

U

Y

man

uel

2 ço

k eğ

imli

6 ha

yır

evet

7 ha

yır

evet

D

8 ev

et

hayı

r

U 9

evet

ev

et

evet

hayı

r

evet

ha

yır

hayı

r ha

yır

12

11

10

U

D

U

D

3

4

5

orta

uzun

hafif

/or

ta

evet

hayı

r

ÇÖ

ZÜM

Y

OK

SZ

Ç U

yata

y ve

/vey

a az

eğ

imli

dik

kısa

ÇÖ

ZÜM

Y

OK

13

düzg

ün

düzg

ün

deği

l TK

-Ç-T

E

TM

D

hayı

r

evet

D

8 ev

et

hayı

r

U 9

evet

ev

et

evet

hayı

r

evet

ha

yır

hayı

r ha

yır

12

11

10

U

D

U

D

7 ha

yır

6 ağ

ır ev

et

EK

1.

(Dev

am) K

onsp

ro’n

un G

enel

Seç

im A

şam

asın

ın A

kış

B R

OT

ASI

24

Mustafa Yurdakul, Selim Türkbaş, Kemal Dombaycı, Yusuf Tansel İçE

k 1

. K

onsp

ro’n

un G

enel

Seç

im A

şam

asın

ın A

kış

Diy

agra

mı (

Dev

amı)

16

TK-Ç

-TE

TE

TI

Ek 1

. (D

evam

) Kon

spro

’nun

Gen

el S

eçim

Aşa

mas

ının

Akı

ş Diy

agra

mı

1

U

U

Y

2

evet

6 ha

yır

evet

7 ha

yır

evet

D

8 ev

et

hayı

r

U 9

evet

ev

et

evet

sıca

k

norm

al

hayı

r ha

yır

hayı

r

18

11

10

D

U

D

4 uz

un

hafif

/or

ta

T M

13

düzg

ün

düzg

ün

deği

l

Ç-

TE

Ç-

TE

TE

hayı

r ev

et

Ç

8

evet

U

9

evet

ev

et

evet

hayı

r no

rmal

hayı

r ha

yır

hayı

r

19

18

7

Ç

D

U

D

6 ağ

ır

evet

1

kont

rollü

m

anue

l

çok

eğim

li

12

hayı

r

sıca

k

D

U 18

norm

al

hayı

r

evet

sıca

k

hayı

r ev

et

hayı

r ev

et

hayı

r

10

11

D

U

12

16

15

17

20

5

evet

hayı

r ev

et

hayı

r ev

et

hayı

r

evet

hayı

r

U

Ç

evet

ha

yır

yata

y ve

/vey

a az

eğ

imli

3 or

ta

SZ

kısa

Ç

ÖZÜ

M

YO

K

Ç 21

hayı

r

evet

D

U

C R

OT

ASI

dik

ÇÖ

ZÜM

Y

OK

13

- T

aşın

acak

yük

ün o

turm

a yü

zeyi

nin

yapı

sını

bel

irtin

iz.

14 -

Seç

ilece

k sü

rekl

i taş

ıyıc

ı, bi

r dök

üm m

amul

fabr

ikas

ında

, taş

ıma

ve m

amul

ü cu

rufta

n ar

ındı

rma

işle

mle

rinin

ayn

ı and

a ge

rçek

leşt

irile

bilm

esi a

mac

ıyla

mı k

ulla

nıla

cak?

15

- T

aşın

acak

yük

, kes

kin

kena

rlı, k

aba

ve a

şınd

ırıcı

nite

likte

mi?

16

- T

aşıy

ıcı y

üzey

ile

yük

aras

ında

ki e

tkile

şim

öne

mli

mi?

Yük

e ta

t ve

koku

yön

ünde

n te

sir e

tmem

ek v

e hi

jyen

, önk

oşul

lar

aras

ında

mı?

17

- S

ürek

li ta

şıyı

cı b

andı

nın

iş te

zgah

ı ola

rak

kulla

nıla

bilm

esi b

ir ön

koşu

l mu?

18

- T

aşın

acak

yük

ün sı

cakl

ık d

üzey

ini b

elirt

iniz

. 19

- K

eski

n ke

narlı

ve

aşın

dırıc

ı yük

lere

kar

şı ö

nlem

ola

rak,

ban

t muk

avem

etin

in y

ükse

k ol

mas

ı bir

önko

şul m

u?

20 -

Sür

ekli

taşı

yıcı

ban

dını

n ko

layc

a te

miz

lene

bilm

esi ö

zelli

kle

iste

niyo

r mu?

21

- T

aşım

a sü

reci

nde;

ısıl

işle

m, k

urut

ma,

soğu

tma,

yık

ama,

kum

lam

a, b

oyam

a, e

lem

e vs

. ara

pro

sesl

erde

n ge

çile

cek

mi?


25

1. “Seçilecek sürekli taşıyıcı modelini fabrikanın başka birimlerine de nakledip kullanmayı planlıyor musunuz?”2. “Taşıma işlemi kaç derece eğimli hatta gerçekleştirilecektir? (Yatay taşıma için “0” giriniz.)”3. “Taşınacak yükün kütlesi kaç kg’dır?”4. “Taşınacak yükün uzunluğu kaç cm’dir?”5. “Taşınacak yükün genişliği kaç cm’dir?”6. “Yük kaç m uzaklığa taşınacaktır?”7. “Taşıma işlemi süresince, her bir yükün hedefe kaç dakikada ulaşması gerekmektedir?”8. “Taşıma işlemi, gıda maddeleri üretimi yapan bir fabrikada mı yapılacaktır?”9. “Yük kaç m yüksekliğe taşınacaktır?”10. “Taşıma debisinin sabit olması mı, değişken olması mı planlanıyor?”11. “Taşıyıcı arabaların batarya kapasitesinin en az kaç saat olmasını istiyorsunuz?”12. “Taşınacak yükün oturma yüzeyi uniform bir nitelik mi taşıyor?”13. “Enerji tüketiminin düşük olması özellikle isteniyor mu?”

Ek 2. Genel Bölüm Soruları

1. “Sürekli taşıma işleminin otomatik kontrollü mü, operatör yardımıyla mı olmasını planlıyorsunuz?”2. “Taşıma doğrultusunu belirtiniz.”3. “Taşıma mesafesini belirtiniz.”4. “Yük ağırlığını belirtiniz.”5. “Taşınacak yük kırılgan bir nitelik taşıyor mu?”6. “İzlenecek rota, düşey doğrultuda sık ve dar radyüsler içeriyor mu?”7. “İzlenecek rota, yatay doğrultuda eğrisel bir karakteristiğe sahip mi?”8. “İşlem sürecinde, taşıma ve boşaltmanın aynı anda yapılması planlanıyor mu?”9. “Seçilecek sürekli taşıyıcının otomasyona uyumlu olması bir önkoşul mu?”10. “Seçilecek sürekli taşıyıcının sessiz çalışması bir önkoşul mu?”11. “Seçilecek sürekli taşıyıcının esneklik uyumu bir önkoşul mu?”12. “Mevcut zemin alanı, sürekli taşıma işlemi için yeterli mi?”13. “Taşınacak yükün oturma yüzeyinin yapısını belirtiniz.”14. “Seçilecek sürekli taşıyıcı, bir döküm mamul fabrikasında, taşıma ve mamulü curuftan arındırma işlemlerinin aynı

anda gerçekleştirilebilmesi amacıyla mı kullanılacak?”15. “Taşınacak yük, keskin kenarlı, kaba ve aşındırıcı nitelikte mi?”16. “Taşıyıcı yüzey ile yük arasındaki etkileşim önemli mi? Yüke tat ve koku yönünden tesir etmemek ve hijyen,

önkoşullar arasında mı?”17. “Sürekli taşıyıcı bandının iş tezgahı olarak kullanılabilmesi bir önkoşul mu?”18. “Taşınacak yükün sıcaklık düzeyini belirtiniz.”19. “Keskin kenarlı ve aşındırıcı yüklere karşı önlem olarak, bant mukavemetinin yüksek olması bir önkoşul mu?”20. “Sürekli taşıyıcı bandının kolayca temizlenebilmesi özellikle isteniyor mu?”21. “Taşıma sürecinde; ısıl işlem, kurutma, soğutma, yıkama, kumlama, boyama, eleme vs. ara proseslerden geçilecek mi?”

Ek 3. Özel Bölüm Soruları

Documents

FABRİKA İÇİ PARÇA-YÜK TAŞIYAN SÜREKLİ ... Mustafa Yurdakul, Selim Türkbaş, Kemal Dombaycı, Yusuf Tansel İç 1. GİRİŞ Günümüzde hızla artan rekabet ve teknolojik