FAMILIALE VERMOGENSPLANNING IN DE AGRARISCHE WERELD ...€¦ · FAMILIALE VERMOGENSPLANNING IN DE AGRARISCHE WERELD. PLANNEN IS DE BOODSCHAP! Masterproef van de opleiding ‘Master

I

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2011-12

FAMILIALE VERMOGENSPLANNING IN DE AGRARISCHE WERELD.

PLANNEN IS DE BOODSCHAP!

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Kirsten Van Nieuwenhove

Studentennr. 00701655

Promotor : Prof. Dr. J. Bael

Commissaris: Dhr. S. Devos

II

WOORD VOORAF

Vijf jaar zijn bijna verstreken. Het waren jaren van hard labeur, van spanningen en af en toe

een traantje, maar ook vriendschappen en vreugdemomenten. Als afsluiter van dit hoofdstuk

in mijn leven, lever ik mijn masterproef in.

Graag wil ik hierbij een aantal mensen bedanken.

Vooreerst gaat mijn dank uit naar Dhr. Stan Devos, promotor bij deze masterproef. Bij hem

kon ik altijd terecht voor de nodige raad alsook voor allerlei interessante voorstellen in

verband met mijn onderwerp.

Ook mijn ouders verdienen zeker en vast een vermelding in dit proefstuk. Hen wil ik

bedanken, niet alleen voor de steun tijdens dit ‘thesisjaar’, maar vooral ook voor de nodige

bijstand gedurende de voorbije vijf jaar. De stress en vreugde die ik heb ervaren, hebben zij

steeds met mij gedeeld.

Tot slot wens ik ook mijn vriend te bedanken voor alle steun de voorbije jaren. Alsook voor

het nalezen van de tekst en het aanbrengen van allerhande correcties.

GENT, 9 mei 2012

III

INLEIDING ..................................................................................................................................................... 1

DEEL 1: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT GEEN REGELING GETROFFEN VOOR ZIJN BEDRIJF . 4

1.TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF MET BESCHERMING TEGEN DE

GEVOLGEN VAN DE WETTELIJKE DEVOLUTIE ................................................................................... 4

1.1 WETTELIJKE DEVOLUTIE .............................................................................................................. 4

1.2 OPLOSSINGEN OM VERBROKKELING TEGEN TE GAAN OP BASIS VAN DE WETTELIJKE

DEVOLUTIE ............................................................................................................................................ 7

1.2.1 WET TOT ERFREGELING VAN DE KLEINE NALATENSCHAPPEN...................................... 8

1.2.1.1 Toepassingsgebied ................................................................................................................. 9

a) Onverdeelde nalatenschap. ......................................................................................................... 9

b) Één of meer onroerende goederen in de nalatenschap ............................................................... 10

c) Één van de onroerende goederen is de gezinswoning ................................................................ 10

d) Het kadastraal inkomen mag 1565 EUR niet overschrijden ....................................................... 11

e) Toepassingsvoorwaarden Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven mogen niet vervuld

zijn .............................................................................................................................................. 12

1.2.1.2 Recht van overname ............................................................................................................. 12

a) Wat houdt dit in?...................................................................................................................... 12

b) Voor wie? ................................................................................................................................ 13

c) Wat kan men overnemen? ........................................................................................................ 15

d) Hoe? ........................................................................................................................................ 17

1.2.1.3 Na de overname ................................................................................................................... 17

1.2.2 WET OP DE ERFREGELING VAN LANDBOUWBEDRIJVEN MET HET OOG OP HET

BEVORDEREN VAN DE CONTINUÏTEIT ....................................................................................... 18

1.2.2.1 Toepassingsgebied ............................................................................................................... 19

1.2.2.2 Recht van overname ............................................................................................................. 22

a) Voor wie? ................................................................................................................................ 22

b) Voorwerp van de overname...................................................................................................... 25

c) Hoe wordt de overname geregeld? ............................................................................................ 27

1.2.2.3 Na de overname? .................................................................................................................. 28

2. FISCALE GEVOLGEN VAN NIET-REGELING VAN DE OVERDRACHT ......................................... 30

2.1 HISTORIEK EN RATIO LEGIS ....................................................................................................... 30

2.2 HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST ..................................................................................... 32

2.2.1 Toepassingsgebied ...................................................................................................................... 34

a) Familiale onderneming ................................................................................................................ 34

b) Familiale vennootschap ............................................................................................................... 35

2.2.2 Voorwaarden .............................................................................................................................. 37

a) Participatievoorwaarde................................................................................................................. 37

b) Tewerkstellingsvoorwaarde ......................................................................................................... 38

c) Andere voorwaarden in de oude regeling ...................................................................................... 40

IV

d) Formele voorwaarden .................................................................................................................. 41

e) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling .................................................................................. 41

2.2.3 Toezicht ...................................................................................................................................... 43

2.3 HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST ....................................................................................... 44


a) Familiale onderneming ................................................................................................................ 45

a1) Landbouwgronden ................................................................................................................. 45

b) Familiale vennootschap ............................................................................................................... 47

2.3.2 Voorwaarden .............................................................................................................................. 48



c) Formele voorwaarden .................................................................................................................. 50

d) Voorwaarden tot behoud .............................................................................................................. 51

2.4 HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ................................................ 53


2.4.2 Voorwaarden .............................................................................................................................. 54



c) Formele voorwaarden .................................................................................................................. 55

d) Voorwaarden tot behoud .............................................................................................................. 56

3. UITGESTELD LOON............................................................................................................................. 57

3.1 WIE HEEFT RECHT OP HET UITGESTELD LOON? ..................................................................... 58

3.2 WANNEER IS HET UITGESTELD LOON OPEISBAAR? ............................................................... 59

3.3 HOE VERKRIJGT MEN HET UITGESTELD LOON EN HOEVEEL BEDRAAGT HET? ............... 60

3.4 UITGESTELD LOON EN BELASTINGEN ...................................................................................... 61

3.5 BESLUIT .......................................................................................................................................... 62

4. CONCLUSIE: LAND- OF TUINBOUWER TREFT GEEN REGELING VÓÓR HET OVERLIJDEN .... 63

DEEL 2: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING GETROFFEN VÓÓR HET

OVERLIJDEN................................................................................................................................................ 67

1. TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF IN HET KADER VAN EEN VÓÓRTIJDIGE

REGELING ................................................................................................................................................ 68

1.1 ROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN .............................................. 68

1.1.1 Overname ................................................................................................................................... 70

1.1.2 Andere opties .............................................................................................................................. 71

1.2 ONROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN ......................................... 71

1.2.1 Onroerende goederen in eigendom .............................................................................................. 72

1.2.1.1 Schenking ............................................................................................................................ 72

A) Modaliteiten............................................................................................................................ 73

a) Voorwaarde en last ............................................................................................................... 73

V

b) Schenking met vrijstelling van inbreng ................................................................................. 74

c) Techniek van de dubbele akte ............................................................................................... 75

d) Ascendentenverdeling .......................................................................................................... 75

e) Schenking van een familiale onderneming of vennootschap .................................................. 76

1.2.1.2 Pacht .................................................................................................................................... 77

a) Toepassingsgebied ................................................................................................................... 77

b) Duur ........................................................................................................................................ 79

1.2.1.3 Verkoop ............................................................................................................................... 81

1.2.1.4 Huwelijksvermogensrecht .................................................................................................... 83

1.2.1.5 Inbreng in vennootschap ....................................................................................................... 87

a) Ratio legis ................................................................................................................................ 87

b) Vennootschapsvorm................................................................................................................. 89

b1) Besloten Vennootschap met beperkte aansprakelijkheid ...................................................... 90

b2) Naamloze Vennootschap .................................................................................................... 90

b3) Landbouwvennootschap ..................................................................................................... 91

b4) Maatschap .......................................................................................................................... 92

2.1.1.6 Testament ............................................................................................................................ 94

a) Ascendentenverdeling bij testament .......................................................................................... 95

1.2.2 Onroerende goederen onder pacht ............................................................................................... 95

2. FISCALE GEVOLGEN VAN DE TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT ............................................... 97

2.1 SCHENKINGSRECHTEN ................................................................................................................ 98

2.1.1 Fiscale rechten bij modaliteiten van schenkingen ....................................................................... 100

2.1.1.1 Schenking met vrijstelling van inbreng ............................................................................... 100

2.1.1.2 Techniek van de dubbele akte ............................................................................................. 100

2.1.1.3 Ascendentenverdeling ........................................................................................................ 100

2.1.1.4 Schenking van een familiale onderneming of vennootschap ................................................ 101

A) HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST ........................................................................ 102

a) Toepassingsgebied ............................................................................................................. 104

a1) Familiale onderneming ................................................................................................. 104

a2) Familiale vennootschap ................................................................................................ 105

b) Voorwaarden ..................................................................................................................... 106

b1) Participatievoorwaarde ................................................................................................. 106

b2) Formele voorwaarden ................................................................................................... 106

b3) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling .................................................................. 107

c) Toezicht ............................................................................................................................. 108

d) Artikel 7 Wet Successierechten .......................................................................................... 108

B) HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST ........................................................................... 109


VI

a1) Familiale onderneming ................................................................................................. 109

a2) Familiale Vennootschap ............................................................................................... 111

b) Voorwaarden ..................................................................................................................... 112

b1) voorwaarden tot verkrijging van de vrijstelling ............................................................. 112

b2) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling .................................................................. 113

b3) Formele voorwaarden ................................................................................................... 114

C) HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST .................................... 115


b) Voorwaarden ..................................................................................................................... 116

b1) Familiale onderneming ................................................................................................. 116

b2) Familiale vennootschap ................................................................................................ 117

2.2 PACHT ........................................................................................................................................... 117

2.3 VERKOOP ...................................................................................................................................... 118

2.4 HUWELIJKSVERMOGENSRECHT .............................................................................................. 119

2.5 INBRENG IN EEN VENNOOTSCHAP .......................................................................................... 120

2.6 TESTAMENT ................................................................................................................................. 123

3. CONCLUSIE: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING GETROFFEN VÓÓR HET

OVERLIJDEN .......................................................................................................................................... 123

BESLUIT ..................................................................................................................................................... 130

BIBLIOGRAFIE .......................................................................................................................................... 134

1

INLEIDING

1. “Land- en tuinbouwondernemingen kennen in hun leven 3 te onderscheiden fases. Het gaat

namelijk ten eerste om de start of de overname van het bedrijf, vervolgens om de verdere

uitbouw en tot slot gaat het ook over het pensioen van de eigenaar. In elk van deze drie fasen

staat eigenlijk één kenmerk van de land- en tuinbouwsector centraal, namelijk het familiaal

karakter.

Meer specifiek wens ik hier in te gaan op het familiaal karakter bij de overdracht van de

onderneming. Dat komt tot uiting in het feit dat de eigenaar de continuïteit binnen de familie

nastreeft en dus op zoek gaat naar een opvolger in die kring.

“In de meeste gevallen gaat het bedrijf over van vader of moeder op zoon of heel soms van

vader of moeder op dochter. Melden zij zich niet, dan wordt vaak een beroep gedaan op een

neef of schoonzoon.”1

Het zijn namelijk die mensen die men vertrouwt en waarvan men wil dat zij de kennis en de

zorg van het bedrijf op zich nemen.

Dat vloeit ook voort uit de emotionele band die men heeft met alle bezittingen binnen het

bedrijf. Dit maakt echter dat de opvolging van dergelijke bedrijven niet altijd even vlot

verloopt. Terwijl als men bijvoorbeeld gronden in pacht heeft, is die band minder aanwezig en

dat leidt ertoe dat de stopzetting van dergelijke activiteiten met minder moeite gepaard gaat.

Alsook is het zo dat dezer dagen minder zonen en dochters of andere verwanten staan te

springen om het land- of tuinbouwbedrijf over te nemen. Het is tegenwoordig niet zo

eenvoudig op financieel vlak dergelijk bedrijf te exploiteren en ook het vele werk schrikt hen

vaak af. Logischerwijze heeft dit zijn gevolgen voor de overdrachten in de land- en

tuinbouwsector.

2. Aan de hand van cijfermateriaal kan de moeilijke overdracht van land- en

tuinbouwbedrijven geïllustreerd worden. De cijfers die volgen zijn afkomstig uit een rapport

van het jaar 2010 en hebben betrekking op de periode 1997-2007.2

1 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 5. 2 M. CALUS, V. VANDERMEULEN, E. ROGGE, L. EMDE, J.DESSEIN, L.LAUWERS en G. VAN HUYLENBROECK,

(2010) Wijkers en blijvers in de Vlaamse land- en tuinbouw, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling

Monitoring en Studie, Brussel, 83-88.

2

In het rapport ziet men eerst en vooral reeds duidelijk dat er in het algemeen minder aan

overdracht wordt gedaan. Waar het aantal overdrachten in 1997 nog 1,6% bedroeg, is dat in

2006 gedaald naar 1,3%.

Vervolgens blijkt uit dat rapport ook dat land- en tuinbouwers langer aan het hoofd van hun

bedrijf blijven en de opvolging op de lange baan schuiven.

Het is namelijk zo dat 29% van hen reeds de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar heeft

bereikt en amper 42% is jonger dan 50 jaar. Het toont dus aan dat men met een verouderde

groep van bedrijfsleiders zit in land- en tuinbouw. En die evolutie zal zich ook voortzetten.

Deze vaststelling vertoont zich voornamelijk in de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen.

In de provincie West-Vlaanderen is er nog een grotere groep van jongere bedrijfsleiders.

Deze leeftijdsstructuur varieert niet enkel van provincie tot provincie, maar verschilt ook

naargelang het bedrijfstype.

3. Niet alleen deze cijfers omtrent de leeftijdsstructuur van Vlaamse land- en tuinbouwers

toont aan dat overnames binnen de familie niet altijd vlot verlopen, maar dat blijkt ook uit

cijfers omtrent de bedrijfsovername.

Van de land- en tuinbouwers die de continuïteit van het bedrijf nastreven, is het zo dat in 43%

van de gevallen opvolging is gewenst, maar slechts bij 13% is de opvolging ook echt

voorzien.

Dit wordt ook bevestigd in het rapport ‘Land- en tuinbouw in Vlaanderen 2009.

Landbouwindicatoren in zakformaat.’3

Het rapport maakt dus ook melding van die 13% met opvolger en geeft ook aan dat 58% geen

opvolger heeft en dat 29% het niet weet.

4. Wat betreft de regeling voor de overname is het ook zo dat slechts bij 25% effectief een

regeling is uitgewerkt. Veel land- en tuinbouwers hebben dit nog niet gedaan. Men zou zich

best tijdig voorbereiden op de overdracht van het land- of tuinbouwbedrijf om zo al te veel

problemen te voorkomen. Het al dan niet treffen van een overnameregeling kan namelijk heel

wat (financiële) implicaties hebben.

3 J. PLATTEAU. & T. VAN BOGAERT (reds.) (2009) Land- en tuinbouw in Vlaanderen 2009. Landbouwindicatoren

in zakformaat, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel.

3

5. Het gevolg van dit alles is logischerwijze ook dat de land- en tuinbouwbedrijven enorm in

aantal aan het dalen zijn. Deze evolutie zal zich ook voortzetten naar de toekomst toe.

Dit blijkt uit voorspellingen voor het jaar 2017 gemaakt door het Departement Landbouw en

Visserij in het voorgaand vermelde rapport.” 4

6. In deze masterproef wil ik graag alle opties tot familiale vermogensplanning met

betrekking tot het land- en tuinbouwbedrijf uitwerken, alsook aantonen welke gevolgen zij

genereren.

Dat betekent dat enerzijds moet gekeken worden naar de situaties waarin men als overlater

niets heeft geregeld en anderzijds de gevallen waarin men wel een regeling wil treffen met

betrekking tot het bedrijf.

4 M. CALUS, V. VANDERMEULEN, E. ROGGE, L. EMDE, J.DESSEIN, L.LAUWERS en G. VAN HUYLENBROECK,


Monitoring en Studie, Brussel, 41-42.

4

DEEL 1: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT GEEN REGELING

GETROFFEN VOOR ZIJN BEDRIJF

7. Zoals reeds in de inleiding werd vermeld, blijkt dat vaak lang wordt gewacht om enige

regeling te treffen met betrekking tot het bedrijf. En in sommige gevallen wordt zelfs

helemaal niets op voorhand geregeld. Dat betekent dan ook dat uiteindelijk bij het overlijden

van de decujus het vermogen onderworpen zal worden aan de wettelijke regeling betreffende

de verdeling van de nalatenschap.

De wettelijke devolutie wordt echter gekenmerkt door heel wat gevolgen die in feite nadelig

zijn voor de continuïteit van het land- of tuinbouwbedrijf. Vandaar dat hierna ook een

uiteenzetting volgt van de regelingen aan de hand waarvan men die negatieve implicaties kan

verhinderen.

1.TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF MET BESCHERMING

TEGEN DE GEVOLGEN VAN DE WETTELIJKE DEVOLUTIE

1.1 WETTELIJKE DEVOLUTIE

8. Is voor het land- of tuinbouwbedrijf geen overdrachtsregeling getroffen ten tijde van het

overlijden van de decujus, dan zal het vermogen worden vererfd volgens de regels van de

wettelijke devolutie. Het wettelijk erfrecht komt er eigenlijk op neer dat het vermogen in

natura verdeeld wordt in verschillende delen aan de personen die er recht op hebben en

volgens het aandeel waarop ze recht hebben. Het aandeel van de erfgenamen is afhankelijk

van de orde en graad waartoe de erfgenamen behoren ten opzichte van de overledene.

“Heeft de overledene afstammelingen nagelaten, dan zullen deze als eerste tot de nalatenschap

worden geroepen aangezien zij tot de eerste orde behoren. Dezen zullen elk bij gelijke delen

erven. Indien de erflater geen afstammelingen nalaat, maar wel broers of zussen heeft, dan

zullen deze tot de erfenis komen samen met elke nog in leven zijnde ouder. Dat betekent dat

vader en moeder of degene die nog in leven is elk ¼ van de nalatenschap krijgen. Hetgeen

overblijft van de nalatenschap wordt dan in gelijke delen verdeeld over de broers en/of zussen

van de erflater.

5

Zijn er geen broers of zussen meer, dan wordt de nalatenschap op basis van het principe van

de kloving in twee delen verdeeld, waarvan het ene deel voor de moederlijke lijn en het

andere voor de vaderlijke lijn. Binnen deze derde orde erft dan de dichtste in graad, die ouder,

grootouder, eventueel overgrootouder van de overledene kan zijn.

Tot slot kan het zijn dat de decujus overlijdt zonder afstammelingen, broers of zussen, ouders

of grootouders. In dit geval zullen dan de erfgenamen uit de vierde orde tot de nalatenschap

worden geroepen. Dit zijn de bloedverwanten uit de zijlijn andere dan broers of zussen, zoals

bijvoorbeeld ooms, tantes, neven, nichten.”5

9. “Naast deze hierboven opgesomde erfgenamen, is er nog een belangrijke wettige

erfgenaam, namelijk de langstlevende echtgenoot van de erflater.6 Het aandeel in de

nalatenschap van de langstlevende is afhankelijk van de personen met wie deze in samenloop

tot de nalatenschap komt. Is er samenloop met afstammelingen van de erflater, dan krijgt de

langstlevende het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap, en gaat de blote eigendom ervan

naar de afstammelingen. Komt de langstlevende tot de erfenis samen met andere erfgenamen

dan afstammelingen van de decujus, dan krijgt de eerstgenoemde het vruchtgebruik op het

eigen vermogen van de erflater en de volle eigendom van het aandeel van de erflater in het

gemeenschappelijk vermogen.

Komt de langstlevende echtgenoot met geen enkele erfgenaam in samenloop, dan komt de

gehele nalatenschap in volle eigendom toe aan de overblijvende echtgenoot.”7

In principe zal de langstlevende echtgenoot wel degelijk eigendommen in vruchtgebruik dan

wel in volle eigendom krijgen al naargelang de situatie, wanneer niets omtrent de overdracht

van het land- of tuinbouwbedrijf is geregeld.

10. De mogelijkheid bestaat ook dat twee personen in plaats van te huwen, een verklaring van

wettelijke samenwoning gaan afleggen. Deze samenlevingsvorm is tegenwoordig zelfs vrij

voordelig. Door de Wet van 28 maart 2007 is namelijk ook voor wettelijk samenwonenden

voorzien in een wettelijk erfrecht.8

5 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 108-116. 6 Wet 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei 1981, 6908; artikel

745bis BW. 7 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 497-498. 8 Wet 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk

samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake

landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007, 24928.

6

Dat betekent dat de langstlevende wettelijk samenwonende op basis van artikel 745 octies

BW “het vruchtgebruik erft van het onroerend goed dat het gezin tijdens het samenwonen tot

gemeenschappelijke verblijfplaats diende en van het daarin aanwezige huisraad.”9

Het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende is dus beperkt tot de

gezinswoning. Dat betekent ook dat wanneer wettelijk samenwonenden een land- of

tuinbouwbedrijf zouden hebben, de langstlevende zich met betrekking tot dat bedrijf niet kan

beroepen op zijn wettelijk erfrecht. Men zal een andere regeling moeten treffen met

betrekking tot de gebouwen en materialen van het bedrijf.

11. Wat is nu het probleem bij de vererving van een land- of tuinbouwbedrijf via de regels

van de wettelijke devolutie?

Wel, er staan in het wettelijk erfrecht 2 principes centraal. Het is namelijk zo dat de

nalatenschap volgens de wet in natura moet worden verdeeld. En daarnaast houdt de wet ook

een recht in voor reservataire erfgenamen (afstammelingen, ascendenten en langstlevende

echtgenoot) om hun reserve uit te oefenen op de erfgoederen.

12. Wat betreft de verdeling in natura betekent dat voor het land- of tuinbouwbedrijf dat het

zal verdeeld worden over de verschillende erfgenamen die tot de nalatenschap komen.

Logischerwijze heeft dit verstrekkende gevolgen voor het agrarisch bedrijf dat op die manier

uit elkaar zal vallen.

13. Wat betreft het recht van de reservataire erfgenamen, dat houdt in dat zij het voor hen

voorbehouden deel van de nalatenschap kunnen beschermen tegen de beschikkingen van de

erflater ten kosteloze titel (via schenking, testament, contractuele erfstelling). Dat betekent

dan dat, wanneer de erflater via een beschikking het voorbehouden deel overschreden heeft,

de reservatairen een vordering tot inkorting van de giften kunnen instellen. Ook hier zal men

tot gevolg hebben dat het bedrijf volledig uit elkaar gaat vallen.

9 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 616; W. PINTENS, C.

DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia,

2010, 800, nr. 1511.

7

Wat echter wel mogelijk is, is dat de erfgenamen overeenkomen dat het land- of

tuinbouwbedrijf aan één van hen wordt overgelaten en dat deze dan aan de anderen hun

aandeel gaat uitbetalen. Geraken de erfgenamen het echter niet eens over een regeling, dan

kan elk van hen de verdeling van de goederen vorderen.10

Maar aangezien een verdeling van

de goederen in natura vaak erg moeilijk is, zo ook bij een land- of tuinbouwbedrijf, gaat men

vaak over tot een openbare verkoop van de goederen en wordt zo een verdere verdeling in

geld bewerkstelligd.11

1.2 OPLOSSINGEN OM VERBROKKELING TEGEN TE GAAN OP BASIS VAN DE

WETTELIJKE DEVOLUTIE

14. Belangrijk is dat tegenwoordig ook nog andere wetgeving bestaat, specifiek ook aan te

wenden bij de overdracht van land- en tuinbouwbedrijven en die ook tegemoet komt aan de

problematiek van de continuïteit van dergelijke bedrijven.

15. Vooreerst hebben we de Wet van 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine

nalatenschappen.12

Deze wet maakt het mogelijk om kleine eigendommen te beschermen

tegen de verbrokkeling ervan op basis van de wettelijke devolutie.13

Nog meer specifiek voor land- en tuinbouwbedrijven is de Wet van 29 augustus 1988 op de

erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit.14

Net zoals de Wet op de kleine nalatenschappen heeft deze wet tot doel de verbrokkeling van

het bedrijf tegen te gaan door het voorzien van een overnamerecht voor de erfgenamen in de

rechte nederdalende lijn.15

10 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 11. 11 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 11. 12 Wet 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen, BS 21-22 mei 1900, 2333. 13W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1142, nr. 2251. 14 Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de

continuïteit, BS 24 september 1988, 13511. 15 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1156, nr. 2290.

8

Maar in tegenstelling tot de Wet op de kleine nalatenschappen is het echter zo dat de Wet op

de erfregeling van landbouwbedrijven enkel van toepassing kan zijn op land- en

tuinbouwbedrijven en dus niet op handels-, ambachts- of nijverheidsbedrijven.16

1.2.1 WET TOT ERFREGELING VAN DE KLEINE NALATENSCHAPPEN

16. Zoals in het voorgaand stuk omtrent de wettelijke devolutie reeds vermeld, vormen de

regels van de verdeling in natura en het recht van de reservataire erfgenamen een probleem

voor het vererven van een land- of tuinbouwbedrijf omwille van de verbrokkeling.

Vandaar dat de wetgever heeft voorzien in de Wet van 16 mei 1900 tot erfregeling van de

kleine nalatenschappen.17

17. Deze wet zorgt ervoor dat kleine eigendommen, en voornamelijk landbouwbedrijven die

gevestigd zijn in de woning, onttrokken kunnen worden aan de erfrechtelijke principes.18

Op die manier kan de ouderlijke woning binnen de familie blijven en kan men de continuïteit

van de kleine familiale onderneming garanderen.19

Een andere doelstelling die men met deze wet nastreeft, is dat er een vereenvoudigde en

snellere afhandeling is van dergelijke problemen en dat zo openbare verkopen meer kunnen

vermeden worden.20

18. Toen de wet in 1900 werd uitgevaardigd, was deze in principe enkel van toepassing op

landbouwbedrijven. Maar om verdere verbrokkeling te vermijden bij handels-, ambachts- en

nijverheidsbedrijven heeft men via de Wet van 20 december 1961 uitbreiding tot deze

bedrijven doorgevoerd.21

16W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1156, nr. 2290. 17 Wet 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen, BS 21-22 mei 1900, 2333. 18W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1142, nr. 2251. 19 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 1-2. 20 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1142, nr. 2251; L. WEYTS, “De miskende zus van de preferentiële toebedeling uit het

huwelijksgoederenrecht is deze uit de wet op de kleine nalatenschap”, T.Not. 2009, 159. 21

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1152, nr. 2277; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in

X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 5-6; Wet 20 december 1961 tot wijziging van de wet van 16 mei

1900 betreffende de erfregeling der kleine nalatenschappen., BS 9 januari 1962, 170.

9

1.2.1.1 Toepassingsgebied

“De wet is van toepassing op elke onverdeelde nalatenschap die, voor het geheel of een deel,

onroerende goederen bevat waarvan het kadastraal inkomen in het geheel 1565 EUR niet

overschrijdt.”22

19. Uit de definitie blijkt dat drie voorwaarden dienen vervuld te zijn voor de toepassing van

de wet. Het moet namelijk gaan om een onverdeelde nalatenschap, deze moet één of meer

onroerende goederen bevatten en het kadastraal inkomen mag niet meer bedragen dan 1565

EUR. Daarnaast is ook vereist dat één van de onroerende goederen de gezinswoning is.23

Alsook moet men er rekening mee houden dat de toepassingsvoorwaarden van de Wet op de

erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit niet

vervuld zijn, want als dat wel het geval is dan krijgt die wet voorrang.24

a) Onverdeelde nalatenschap.

20. De wet is eerst en vooral van toepassing op een onverdeelde nalatenschap. Dat is een

onverdeeldheid die ontstaat ten gevolge van het overlijden van de erflater, wat de

nalatenschap heeft doen openvallen. Maar ook de onverdeeldheid die ontstaat door ontbinding

van het huwelijk door het overlijden van één van de echtgenoten, de huwelijksgemeenschap,

valt onder de toepassing van deze wet.25

21. Twee onverdeeldheden kunnen zich voordoen. De eerste is de onverdeeldheid tussen de

langstlevende echtgenoot en de erfgenamen, tengevolge van overlijden van de eerststervende.

De tweede onverdeeldheid bestaat tussen de erfgenamen onderling, na overlijden van de

langstlevende echtgenoot.26

22 Art. 1 van de Wet tot erfregeling van de kleine nalatenschappen. 23 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 2. 24 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 2; Infra 20, nr. 52. 25 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 3; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht,

Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 1143, nr. 2253. 26 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 3.

10

Enige andere onverdeeldheid dan in deze situaties valt niet onder de Wet erfopvolging kleine

nalatenschappen.

22. Deze wet is ook niet enkel van toepassing bij een onverdeeldheid in het kader van

wettelijke erfopvolging, maar ook ingeval van testamentaire erfopvolging.27

Dit voor zover natuurlijk de goederen bij testament nog niet zijn overgemaakt aan de

begiftigde, want dan is geen sprake meer van een onverdeelde nalatenschap.

In dit geval is dan ook geen toepassing meer mogelijk van de Wet erfopvolging kleine

nalatenschappen.28

b) Één of meer onroerende goederen in de nalatenschap

“De nalatenschap moet voor het geheel of voor een deel uit onroerende goederen bestaan.”29

23. Dat wil dus zeggen dat ten minste één onroerend goed de nalatenschap moet uitmaken.

Of deze ook roerende goederen bevat, maakt niet uit, maar de nalatenschap mag niet louter uit

roerende goederen bestaan.30

c) Één van de onroerende goederen is de gezinswoning

24. “Voor de toepassing van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is vereist dat binnen

de nalatenschap een onroerend goed vervat zit dat tot woning is bestemd.31

Op basis van artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen betekent dat dat het

goed ten tijde van het overlijden bewoond moet zijn door de erflater, zijn echtgeno(o)t(e), of

zijn afstammelingen.32

27 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 3; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht,

Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 1143, nr. 2253. 28Wet van 16 mei 1900 tot erfopvolging van de kleine nalatenschappen hierna afgekort als Wet erfopvolging

kleine nalatenschappen. 29 Artikel 1 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 30 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 4. 31 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 4-5; Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be. 32 Artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale

ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 4-5.

11

25. Ontleedt men de wet dan blijkt daaruit eerst en vooral dat het moet gaan om een

onroerend goed waar men zijn verblijfplaats heeft gevestigd.

Daarnaast is het ook zo dat het voldoende is dat één van de voorgaande vermelde personen

ten tijde van het overlijden van de erflater het goed bewonen, ook al is men niet dezelfde

persoon als de overnemer. De overnemer moet het goed niet zelf bewoond hebben, maar één

van die personen wel voor de toepassing van de wet.

Logischerwijze moet de betrokken woning ook in België gelegen zijn. Zoniet zal niet de Wet

erfopvolging kleine nalatenschappen van toepassing zijn, maar wel buitenlandse

wetgeving.”33

d) Het kadastraal inkomen mag 1565 EUR niet overschrijden

26. De toepassing van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen vereist dat het totaal

kadastraal inkomen 1565 EUR niet overschreden is.34

Om te kijken of deze voorwaarde vervuld is, moet men kijken naar het kadastraal inkomen

van alle onroerende goederen tezamen.

27. Het kadastraal inkomen is datgene dat “geldt op de dag van het openvallen van de

nalatenschap.”35

“Het inkomen van de onroerende goederen die nog niet, of niet als afzonderlijk perceel, zijn

gekadastreerd of die een grondige wijziging hebben ondergaan, wordt vastgesteld zoals bij de

bepaling van de grondbelasting.”36

Het bewijs van het kadastraal inkomen dat lager ligt dan 1565 EUR kan geleverd worden aan

de hand van een kadastraal uittreksel. Dit bewijs geldt tot bewijs van het tegendeel.37

33 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 5. 34W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2255; Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be. 35W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2255. 36 Artikel 1, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2256. 37 M. PUELINCKX-COENE, J. VERSTRAETE, N. GEELHAND, I. VERHAERT, [Erfrecht] “De wetten van 16 mei 1900

en van 29 augustus 1988”, TPR 2005, afl. 2, 721, nr 402.

12

e) Toepassingsvoorwaarden Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven mogen niet

vervuld zijn

28. Artikel 12 van de Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven

met het oog op het bevorderen van de continuïteit houdt een voorrangsregel in van deze wet

ten opzichte van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen wanneer alle voorwaarden voor

eerstgenoemde wet zijn vervuld.38

Op deze regel bestaat echter 1 uitzondering. Het is namelijk zo dat, zelfs al zijn de

voorwaarden voor de Wet erfregeling landbouwbedrijven vervuld, de langstlevende

echtgenoot nog altijd de overname kan vorderen op basis van de Wet erfopvolging kleine

nalatenschappen.39

1.2.1.2 Recht van overname

“De toepassing van het gemeen erfrecht wordt vervangen door de mogelijkheid voor bepaalde

erfgenamen om de woning benevens de stoffering, het huis en de landbouwexploitatie of het

huis en het handels-, ambachts- of nijverheidsbedrijf tegen schattingsprijs over te nemen.”40

a) Wat houdt dit in?

29. Eigenlijk is dit overnamerecht perfect om de continuïteit van kleine eigendommen en dus

ook landbouwbedrijven te waarborgen. Het is namelijk zo dat door dit recht de mogelijkheid

wordt voorzien dat één familielid de woning kan overnemen waarin het bedrijf wordt

geëxploiteerd. Het recht geldt enkel voor het onroerend goed dat de woning uitmaakt. Op die

manier wordt de eventuele verbrokkeling vermeden die zich zou voordoen bij de toepassing

van de verdeling in natura of de eventuele openbare verkoop.

38 Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling van landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de

continuïteit hierna Wet erfregeling landbouwbedrijven; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale

ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 7. 39 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 7; Infra 21, nr. 52. 40W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2257

13

b) Voor wie?

30. In artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen wordt een opsomming gegeven van

de personen die het recht van overname op basis van deze wet kunnen uitoefenen. Aangezien

dit een persoonlijk recht is kunnen enkel zij de vordering daartoe instellen.41

Weliswaar is

men hier niet toe verplicht. Men heeft de keuze om de kleine eigendom over te nemen of niet.

De vordering moet wel worden ingesteld voor de verdeling van de nalatenschap

logischerwijze.42

Bijkomend is voor de overnemer ook vereist dat hij of zij reeds een aandeel heeft in het goed

dat men wil overnemen, dit omwille van de aard van verdeling van de overname. 43

Die mede-

eigendom kan verkregen zijn aan de hand van het erfrecht, via een schenking, een legaat, of

een huwelijkscontract.

31. De begunstigden van het recht van overname zijn de erfgenamen in de rechte

nederdalende lijn, alsook de langstlevende echtgenoot.44

De Wet van 28 maart 2007 tot

wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende

betreft, heeft echter niet in een uitbreiding van dit overnamerecht voorzien ten voordele van

de langstlevende wettelijke samenwonende.45

32. Aan het recht van overname van de langstlevende echtgenoot vormt artikel 1446 BW een

beperking in die zin dat zij voorrang heeft op artikel 4 Wet erfopvolging kleine

nalatenschappen. Deze beperking zal echter enkel belang hebben wanneer de echtgenoten

onder een gemeenschapsstelsel gehuwd zijn. Bovendien is het ook zo dat de langstlevende

weinig waarde heeft met dat recht wanneer die reeds het vruchtgebruik van het goed heeft.46


Oxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264. 42 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1149, nr. 2267; Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be. 43W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1144-1145, nr. 2257. 44 Artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 45 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in

X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 9. 46W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264.

14

Daarnaast is er ook voor de erfgenamen in de rechte lijn een beperking aan hun recht. Dit is

het geval wanneer de langstlevende reeds over het vruchtgebruik van het over te nemen goed

beschikt.47

33. Zijn de titularissen van het overnamerecht nog minderjarig, dan zal men hiervoor nog

moeten bijgestaan worden door een vertegenwoordiger en zal ook een machtiging van de

vrederechter vereist zijn.48

34. “Een bijkomend probleem voor de houders van het overnamerecht is dat zij ook kunnen

geconfronteerd worden met het feit dat meerdere erfgenamen hun recht gaan uitoefenen. In

dat geval moet men terugvallen op een rangregeling die in artikel 4 van de Wet erfopvolging

kleine nalatenschappen is uitgewerkt.

De hieronder beschreven volgorde dient gevolgd te worden.

- de langstlevende echtgenoot;

- degene die de decujus heeft aangewezen. De aanwijzing door de decujus moet volgens

het Hof van Cassatie vervat zitten in een geschrift en meer bepaald in een testament

vanwege de decujus49

;

- degene die tot aan het overlijden, zelfs zonder het huis met de decujus of zijn

echtgenoot te bewonen, op regelmatige en voortdurende wijze in het bedrijf

meewerkte. Het bewijs moet dus geleverd worden van de medewerking op

regelmatige en voortdurende wijze. Dit kan volgens een vonnis van de vrederechter

van Oudenaarde-Kruishoutem bijvoorbeeld aan de hand van de overname door een

erfgenaam van het veebeslag vóór het overlijden van de erflater, de aankoop van

aanpalende weiden door de erfgenaam, de overname door de erfgenaam van

energieabonnementen op het adres van het bedrijf,… Het bewijs van een activiteit die

pas na het overlijden van de erflater is begonnen, is geen afdoend bewijs50

;


Oxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264. 48 Artikel 4, 2e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen, 49 Cass. 28 november 1946, Pas. 1963, I, 449; 28 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN juni 1951, Pas 1951, I, 742; , Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010,

1148, nr. 2266. 50 Vred. Oudenaarde-Kruishoutem 18 april 2007, www.jura.be.

15

- degene die tot aan het overlijden met de decujus of zijn echtgenoot het huis bewoonde

en hem hulp en bijstand verschafte;

- degene die op het ogenblik van het overlijden het huis bewoont;

- degene die door de meerderheid van de belangen is aangewezen en, bij gebrek aan

deze meerderheid, die door uitloting is aangewezen. Met de meerderheid van belangen

bedoelt men de personen die in aanmerking komen voor de overname en die het

grootste aandeel bezitten in het over te nemen goed.51

”52

c) Wat kan men overnemen?

35. “Op basis van artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen kan men de

volgende zaken overnemen:

- de woning door de decujus, zijn echtgenoot, of één van zijn afstammelingen betrokken,

benevens de stoffering;

- het huis, de meubelen, alsmede de gronden die de bewoner van het huis persoonlijk en

voor eigen rekening in gebruik had, het landbouwmateriaal en de dieren tot de

bebouwing dienende;

- het huis, de goederen, de grondstoffen, de beroepsvoorwerpen en andere

hulpmiddelen die aan het handels- , ambachts- of nijverheidsbedrijf zijn

verbonden.”53

36. Aangezien het in deze masterproef voornamelijk gaat over de verschillende

planningstechnieken in de agrarische wereld, wil ik mij hier beperken tot de bespreking van

de overname van het land- of tuinbouwbedrijf.

51 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 13. 52 Artikel 4, 3e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale

ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 13; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU

MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1148, nr.

2266. 53 Artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen.

16

37. Wanneer men een land- of tuinbouwbedrijf wil gaan overnemen aan de hand van de Wet

erfopvolging kleine nalatenschappen moet men er zich bewust van zijn dat dit enkel mogelijk

is wanneer het bedrijf geëxploiteerd wordt in de woning zelf.54

Daarin zitten ook vervat de gronden die de bewoner van het huis persoonlijk en voor eigen

rekening in gebruik had, het landbouwmateriaal en de dieren.55

38. Op basis van een arrest van het Hof van Cassatie is het duidelijker om te stellen dat in het

belang van de overname, de gronden persoonlijk door de bewoner en voor zijn rekening

moeten worden geëxploiteerd.56

De bewoner kan de decujus zijn, maar ook één van de

afstammelingen of de langstlevende echtgenoot. Het recht van overname zal dus niet kunnen

uitgeoefend worden wanneer de bewoner en de exploitant van de grond niet dezelfde zijn.57

Vereist is dus dat de exploitant ook de bewoner is van het onroerend goed. Zoniet is deze

voorwaarde voor de overname op basis van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen niet

vervuld.

Door deze voorwaarde te stellen is het wel zo dat een grotere inperking ontstaat van de

toepassing van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. Dit kan natuurlijk niet de

bedoeling zijn, aangezien het niet strookt met de visie van het waarborgen van de continuïteit

van het landbouwbedrijf.

De situatie waarin kinderen nog in het huis van hun ouders wonen en de exploïtatie doen,

komt niet zo heel veel meer voor. De kinderen gaan na verloop van tijd apart gaan wonen.58

39. In een ander arrest heeft het hof van cassatie ook een oordeel geveld over de eventuele

gedeeltelijke overname van een landbouwbedrijf.

54 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 17-18; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht,

Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1150, nr. 2273. 55W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1150, nr. 2273. 56 Cass. (1e k.) 11 mei 1998, AR C.95.0116.N. 57 Cass. (1e k.) 11 mei 1998, www.jura.be; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN,

Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1150-1151, nr. 2274; M. PUELINCKX-COENE, J.

VERSTRAETE, N. GEELHAND, I. VERHAERT, [Erfrecht] ‘De wetten van 16 mei 1900 en van 29 augustus 1988’,

TPR 2005, afl. 2, 723, nr. 407. 58 M. PUELINCKX-COENE, J. VERSTRAETE, N. GEELHAND, I. VERHAERT, [Erfrecht] ‘De wetten van 16 mei 1900

en van 29 augustus 1988’, TPR 2005, afl. 2, 723-724, nr. 407.

17

Aangezien dit niet strookt met de centrale gedachte van continuïteit van de onderneming is

het volgens het Hof niet mogelijk slechts een deel van het bedrijf over te nemen.59

Gezinswoning en bedrijf moeten samen worden overgenomen, tenzij de gezinswoning reeds

in het bezit van de overnemer zou zijn.

d) Hoe?

40. Om het recht tot overname uit te oefenen, moet de kandidaat-overnemer zijn vordering

instellen bij de vrederechter die bevoegde rechter is in dergelijke zaken.60

Belangrijk in deze wet is ook dat de belanghebbenden of schuldeisers op basis van artikel 4

Wet erfopvolging kleine nalatenschappen de mogelijkheid hebben om de vrederechter te

vragen een schatting te laten uitvoeren van het goed.61

1.2.1.3 Na de overname

41. Wanneer een beroep wordt gedaan op de procedure tot overname van een kleine eigendom

op basis van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen en men slaagt daarin, dan zal men

daarmee niet zomaar kunnen doen wat men wil. Deze wet voorziet namelijk in een verbod tot

vervreemding en de plicht tot persoonlijke bewoning en exploitatie.

Het doel van deze bepalingen bestaat erin te vermijden dat de overnemer van de goederen,

deze zou gaan vervreemden met winstbejag.62

42. Aan de overnemer wordt de mogelijkheid tot vervreemding van de eigendom ontzegd

voor een periode van 5 jaar te rekenen vanaf de datum waarop de akte van overname is

verleden.63

59 Cass. 18 oktober 1968, Pas. 1969, I, 192; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN,

Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1151, nr. 2276. 60W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1152, nr. 2280. 61 Artikel 4, 5e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 62 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II,

afl. 41, 20. 63 Artikel 5, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen.

18

Kan men echter een ernstige reden voorleggen aan de vrederechter, dan kan men het verbod

eventueel naast zich neerleggen.64

43. Overname van een kleine eigendom in het kader van de Wet erfopvolging kleine

nalatenschappen impliceert voor de overnemer ook dat hij gedurende 5 jaar en dit binnen de 3

maanden na het verlijden van de akte de overgenomen goederen persoonlijk moet bewonen en

exploiteren.65

44. Het niet-naleven van beide verplichtingen impliceert voor de overnemer een betaling van

een vaste vergoeding in het voordeel van de gewezen deelgenoten van de onverdeeldheid of

hun rechtsverkrijgenden en dit ten belope van 20% van de prijs die zij voor de overname

hebben ontvangen.66

1.2.2 WET OP DE ERFREGELING VAN LANDBOUWBEDRIJVEN MET HET OOG

OP HET BEVORDEREN VAN DE CONTINUÏTEIT

45. Naast de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is er door de wetgever in 1988 nog een

meer specifieke Wet ingevoerd ten voordele van land- en tuinbouwbedrijven. Het gaat om de

Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het

bevorderen van de continuïteit.67

Ook deze wet vormt net als de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen een instrument voor

erfgenamen om af te wijken van de gemeenrechtelijke principes van het erfrecht. Ook hier

wordt namelijk in een overnamerecht voorzien met betrekking tot zowel roerende als

onroerende goederen in de nalatenschap. Vaak zijn die goederen van groot belang voor de

exploïtatie van het land- of tuinbouwbedrijf. Het is dan ook logisch dat men op die manier de

continuïteit van de onderneming kan waarborgen.

64 Artikel 5, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 65 Artikel 6, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 66 Artikel 5, 4e lid en 6, 2e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen 67 Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de

continuïteit, BS 24 september 1988, err. BS 15 november 1988, 13511; Wet van 29 augustus 1988 op de

erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit hierna afgekort als Wet

erfregeling landbouwbedrijven.

19

Ook kan men er zo voor zorgen dat het land- of tuinbouwbedrijf in de familie blijft, aangezien

het overnamerecht wordt voorzien voor erfgenamen in de rechte nederdalende lijn.68

Aan de

hand van deze wet zal ook de toegang voor jonge landbouwers gestimuleerd worden.69

In feite

heeft men dus iets trachten te doen aan de alsmaar moeilijker wordende overdracht van een

land- of tuinbouwonderneming.

46. Dat dit niet 100% gelukt is, blijkt uit de cijfers omtrent overnames uit een rapport van

2010. Duidelijk is dat er niet echt veel jonge bedrijfsleiders meer zijn in de landbouw. Het is

tegenwoordig te ingewikkeld en te duur om een bedrijf over te nemen.

Het doel was dan ook om via deze Wet erfregeling landbouwbedrijven bedrijfsopvolgingen

binnen de familie te stimuleren, maar nu blijkt dat men tegenwoordig meer en meer de

overname via andere technieken zoals de schenking gaat aanmoedigen.

47. Wat betreft de verhouding van de Wet erfregeling landbouwbedrijven ten opzichte van de

Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is het zo dat de eerstgenoemde wet de andere

uitsluit.70

Maar wel opvallend is dat de Wet erfregeling landbouwbedrijven inhoudelijk heel wat regels

heeft overgenomen uit de Wet van 1900, mits enkele verschilpunten.71

1.2.2.1 Toepassingsgebied

48. Om toepassing te kunnen maken van de Wet erfregeling landbouwbedrijven is vereist dat

er een onverdeelde nalatenschap is die voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf

bevat.72

68 Artikel 1, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 69 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 1. 70 Artikel 12 Wet erfregeling landbouwbedrijven. 71 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192; W. PINTENS, C.

DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia,

2010, 1156, nr. 2291. 72 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 193; W. PINTENS, C.

DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia,

2010, 1156, nr. 2292.

20

49. Wat onder een landbouwbedrijf moet worden verstaan, kan men terugvinden in artikel 1,

1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. Het gaat om “het geheel van de roerende en

onroerende goederen bestemd voor iedere activiteit, grondgebonden of niet, die betrekking

heeft op de akkerbouw, de veeteelt, de pluimveeteelt, de groenteteelt, de fruitteelt, de

viskwekerij, de bijenkweek, de druiventeelt, de bloementeelt, de sierplantteelt, de teelt van

zaad- en pootgoed, de boomkwekerijen evenals de productie van kerstbomen.”

De verkoop van land- en tuinbouwproducten volstaat niet.73

50. “Daarnaast is het zo dat het begrip ‘landbouwbedrijf’ volgens een cassatiearrest enkel

betrekking kan hebben op een bedrijf dat bestaat in hoofde van de rechtsvoorganger die

eigenaar is gebleven van het bedrijf tot aan zijn overlijden, ook al baatte hij het eigenlijk niet

meer zelf uit, maar wel langs zijn zoon om met dien verstande dat hij erin geïnteresseerd is

gebleven.

Ook stelt dat cassatiearrest dat men niet kan spreken van een landbouwbedrijf wanneer de

nalatenschap landbouwgronden bevat, zonder dat er een geheel van roerende en onroerende

goederen is die de exploitatie mogelijk maken. De nalatenschap moet effectief een

landbouwbedrijf of een deel ervan bevatten om de Wet erfregeling landbouwbedrijven toe te

kunnen passen.”74

51. In tegenstelling tot de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen geldt hier geen maximaal

kadastraal inkomen waarmee rekening moet worden gehouden voor de toepassing van de Wet

erfregeling landbouwbedrijven en dus het overnamerecht.75

52. Op basis van artikel 12 van de Wet erfregeling landbouwbedrijven geldt het principe dat

deze wet voorrang heeft op de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen, als de voorwaarden

voor eerstgenoemde wet zijn vervuld.76

Dat is ergens ook logisch omdat eerstgenoemde wet

specifieker is.


Oxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2292, . 74 Cass. (1e k.) 6 februari 2004, AR C.01.0232.F. 75W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2294; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in

X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 3; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II,

Leuven, Acco, 2000, 193. 76 ; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 4; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192.

21

Op dit principe bestaat één uitzondering. Wat betreft de langstlevende echtgenoot is het zo dat

deze zich niet kan beroepen op de Wet erfregeling landbouwbedrijven. Deze wet voorziet

namelijk geen overnamerecht voor de langstlevende. Er is echter wel de mogelijkheid om dan

een beroep te gaan doen op de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen waar dat recht voor

de langstlevende wel is voorzien.77

In dat geval krijgt de langstlevende op basis van de voorbereidende werken voorrang voor de

afstammelingen op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven.78

Voor deze uitzondering op de voorrangsregeling is geen wetgeving voorzien. Maar de

langstlevende echtgenoot kan zich echter wel nog op andere wetgeving beroepen, namelijk op

artikel 1446 BW.79

Op grond van dat artikel “kan de langstlevende, tegen oplegging indien daartoe grond

bestaat, zich bij voorrang doen toewijzen één van de onroerende goederen die tot

gezinswoning dient, samen met het aldaar aanwezige huisraad, en het onroerend goed dat

dient voor de uitoefening van zijn beroep, samen met de roerende zaken die aldaar aanwezig

zijn voor beroepsdoeleinden.”80

53. Wenst de langstlevende zijn recht tot overname niet uit te oefenen, dan verkrijgt die nog

altijd sowieso het vruchtgebruik op basis van artikel 745 bis, §1 BW.

“De situatie waarin de langstlevende dan vruchtgebruik heeft, leidt ertoe dat de

afstammelingen dan hun overnamerecht ook niet kunnen uitoefenen, aangezien zij geen

overname kunnen doen van enkel de blote eigendom. De exploitatieplicht houdt in dat de

volle eigendom moet worden geëxploiteerd.”81

Dit heeft ook tot gevolg dat de overname op

basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven pas wordt gehanteerd bij overlijden van de

tweede ouder.82

77 Artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; ; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale

ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 5; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en

notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192. 78W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2293. 79 Artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2293; D.

MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl.

39, 5; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192. 80 Artikel 1446 BW. 81W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2293. 82 Parl. St. Kamer 53K0768001.

22

1.2.2.2 Recht van overname

“Onverminderd de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek die de rechten van de

langstlevende vastleggen, heeft ieder van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn,

wanneer een nalatenschap voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf bevat, het

recht van overname naar schatting van de roerende en onroerende goederen die behoren tot

het landbouwbedrijf.” 83

54. Dit houdt in dat een persoon de overname mag doen van het geheel of een deel van een

landbouwbedrijf tegen betaling van een overnameprijs aan de mede-erfgenamen. Die

overnameprijs kan in der minne ontstaan of via schatting door een deskundige op bevel van de

vrederechter.84

“Dit recht van overname ontstaat op het ogenblijk waarop de nalatenschap van de

rechtsvoorganger van de erfgenamen in onverdeeldheid openvalt.”85

a) Voor wie?

55. Zoals reeds hiervoor vermeld wordt het recht van overname op basis van de Wet

erfregeling landbouwbedrijven enkel toegekend aan de afstammelingen in de rechte

nederdalende lijn. En dat betekent dus ook dat de langstlevende echtgenoot niet in

aanmerking komt voor de overname onder deze wet.86

83 Artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven. 84 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 20-21. 85 Cass. (1e k.) 30 januari 1997,AR C.96.0158.F. 86 Artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II,

Leuven, Acco, 2000, 194; Supra 20-21, nr. 52.

23

Uit de Wet, tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk

samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de Wet van 29 augustus 1988 op

de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit,

blijkt ook dat het overnamerecht uit de Wet erfregeling landbouwbedrijven niet van

toepassing is op de langstlevende wettelijk samenwonende.87

56. Ook minderjarigen en onbekwaamverklaarden kunnen titularis zijn van het overnamerecht

op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven, maar daarvoor is dan wel vereist dat hun

recht wordt uitgeoefend door de wettelijke vertegenwoordiger en mits machtiging van de

vrederechter. (artikel 2 Wet erfregeling landbouwbedrijven)88

57. Mogelijks gebeurt het dat verschillende erfgenamen wensen om hun overnamerecht uit te

oefenen. In dat geval moet men, net zoals bij de Wet erfregeling kleine nalatenschappen, een

beroep doen op artikel 3 Wet erfregeling landbouwbedrijven om de volgorde te bepalen die de

erfgenamen in acht moeten nemen.

“Bij samenloop van meerdere erfgenamen zal voorrang worden gegeven aan

- Degene of degenen die door de decujus bij testament zijn aangewezen en die op het

ogenblik van het overlijden het hele bedrijf of een gedeelte ervan op regelmatige en

voortdurende wijze exploiteren of die op het ogenblik van het overlijden op

regelmatige en voortdurende wijze in het bedrijf meewerken;

Men moet dus en door de erflater bij testament zijn aangeduid en het bedrijf

exploiteren. Zijn deze voorwaarden vervuld, krijgt men voorrang, zelfs op personen

die enkel bij testament zijn aangeduid.

“Ik wil er hier ook op wijzen dat men rekening moet houden met het karakter van het

landbouwbedrijf. Dit kan een eigen goed zijn van de erflater, maar het kan ook

gemeenschappelijk zijn met zijn echtgeno(o)t(e). Is het een eigen goed, dan betekent

dat de erflater via zijn testament iemand kan aanwijzen.

87 Wet 28 maart 2007, tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk

samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake

landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007, 24928; Parl. St. Kamer

51K2514001. 88 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 194.

24

Heeft men echter te maken met een gemeenschappelijk goed, dan kunnen beide

echtgenoten een testament maken en iemand aanduiden, maar dan kan het dat zij een

verschillende overnemer aanduiden. Zij doen er dan ook goed aan hieromtrent

onderling afspraken te maken.”89

- Degene of degenen die op het ogenblik van het overlijden het hele bedrijf of een

gedeelte ervan op regelmatige en voortdurende wijze exploiteren of die op het

ogenblik van het overlijden op regelmatige en voortdurende wijze in het bedrijf

meewerken;

- Degene of degenen die op het ogenblik van het overlijden niet aan het bedrijf

deelnemen zoals bepaald in lid 1) maar die door de decujus bij het testament zijn

aangewezen.”90

58. Opvallend is dat bij de Wet erfregeling landbouwbedrijven voorrang wordt gegeven aan

personen die effectief het bedrijf exploiteren of erin meewerken, terwijl in de Wet

erfopvolging kleine nalatenschappen daar pas in derde instantie naar gekeken wordt.

Daar laat men eerst de langstlevende echtgenoot zijn overnamerecht uitoefenen en vervolgens

degene die de erflater heeft aangeduid.

59. Het gebeurt ook dat verschillende erfgenamen uit dezelfde categorie wat betreft de

voorrangsregeling hun overnamerecht wensen uit te oefenen.

Op basis van artikel 3 is het mogelijk dat die erfgenamen die hun recht wensen uit te oefenen,

de overname dan gezamenlijk kunnen verrichten91

60. Men moet dit artikel ook samenlezen met artikel 5, laatste lid Wet erfregeling

landbouwbedrijven. Daarin wordt bepaald dat elke overnemer de exploitatie kan afstaan aan

een medeovernemer zonder voorafgaande machtiging.92

89 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 8; E. STASSIJNS, ‘De vrederechter behoeder van de continuïteit van de landbouwbedrijven’, T. Vred.,

1989, 200, nr. 6. 90 Artikel 3, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk,

II, Leuven, Acco, 2000, 194. 91 Artikel 3, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1159, nr. 2298. 92 Artikel 5 Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1159, nr. 2298.

25

61. Komen de erfgenamen met het oog op een gezamenlijke overname niet tot een akkoord,

dan zal de overname op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven niet kunnen

doorgaan.93

In dat geval zal men moeten terugvallen op de basisprincipes van het erfrecht.

b) Voorwerp van de overname

“Op basis van artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven strekt de overname zich uit tot de

roerende en onroerende goederen die behoren tot het landbouwbedrijf.”

62. Wat betreft de onroerende goederen gaat het om alle gebouwen die gebruikt worden in het

kader van het landbouwbedrijf, met inbegrip van de woning, de tuin, het erf en de gronden.94

Wat betreft de roerende goederen gaat het om het landbouwmateriaal, het vee, stro,

meststoffen en zaden, de wassende oogst, evenals de melk- en bietenquota.95

63. Overname kan met betrekking tot het volledige bedrijf, maar het is ook mogelijk om

slechts een deel van het bedrijf over te nemen. (artikel 9, 1e lid Wet erfregeling

landbouwbedrijven)

64. Waarom laat de wetgever deze keuze? Wel hij heeft tot doel er zo voor te zorgen dat de

goederen die van belang zijn voor de landbouwexploitatie kunnen worden behouden en

worden overgenomen, eerder dan dat het bedrijf volledig intact wordt overgenomen.96

65. Kiest men voor een gedeeltelijke overname, dan moet men de goederen aanduiden die

men wenst, zonder de mede-erfgenamen te benadelen. (artikel 9, 2e lid Wet erfregeling

landbouwbedrijven)

De goederen die daarna overblijven kunnen verder worden overgenomen volgens de

voorrangsregeling. (artikel 9, 3e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven)


III, afl. 39, 9; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 194. 94 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 10. 95 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 10. 96 96 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 11.

26

Maar de eerste overnemer mag echter niet enkel de goederen overlaten die weinig of geen

waarde meer hebben.97

Of deze mag dus geen onverantwoorde keuzes maken ten nadele van

mede-erfgenamen.98

De exploitatie beïnvloedt de omvang van de overname niet. Dus als men bijvoorbeeld niet het

volledige bedrijf heeft geëxploiteerd kan men toch nog altijd het volledige bedrijf

overnemen.99

66. Tot slot speelt artikel 9 laatste lid Wet erfregeling landbouwbedrijven nog in op de situatie

waarbij meerdere erfgenamen uit dezelfde voorrangscategorie beslissen tot gezamenlijke

overname. Zij moeten daarbij gezamenlijk de goederen aanduiden die ze willen.

67. Ik wens hierbij ook nog even melding te maken van het probleem met bouwgronden als

onderdeel van een landbouwbedrijf. “Wat betreft de overname van dat soort gronden als deel

van het bedrijf, stelt artikel 11 Wet erfregeling landbouwbedrijven de mogelijkheid voorop

voor iedere mede-erfgenaam om daartegen verzet aan te tekenen.

Het verzet is echter enkel mogelijk voor bouwgronden waarop geen gebouwen staan dienstig

voor het landbouwbedrijf.

Deze procedure heeft ook geen gevolgen voor andere goederen.”100

Kiest men ervoor verzet te doen dan zal men daarvoor best een attest aanvragen bij het

College van Burgemeester en Schepenen als bewijs van de bouwgrond.101

68. Voorgaande regelen omtrent het voorwerp van de overname, zijn deze die werden

uitgewerkt in de oorspronkelijke Wet erfregeling landbouwbedrijven van 1988.

Er zijn echter wel twee latere wetsvoorstellen omtrent dat voorwerp te bemerken.


Oxford, intersentia, 2010, 1159, nr. 2299. 98 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 11; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 195. 99 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 11. 100 Artikel 11 Wet erfregeling landbouwbedrijven. 101 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 197.

27

69. In 2007 is er een eerste wetsvoorstel gekomen.102

Dit met het oog op de situatie waarbij de

erflater zijn bedrijf reeds voor het overlijden heeft overgelaten. In dat geval blijven vaak nog

onroerende goederen over in het land- of tuinbouwbedrijf. Zo is men ertoe gekomen dit

wetsvoorstel in te dienen tot wijziging van artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven als

volgt: “Het overnamerecht geldt wanneer een nalatenschap voor het geheel of voor een deel

onroerende goederen bevat die behoren tot het landbouwbedrijf van hetzij de erflater hetzij de

erfgenamen.”103

Het wetsvoorstel is er uiteindelijk niet doorgekomen.

70. Op 3 december 2010 is een nieuw wetsvoorstel met betrekking tot het overnamerecht in

de Wet erfregeling landbouwbedrijven uitgevaardigd. Hierin wordt in een uitbreiding van

artikel 1 voorzien met een derde lid: “Ingeval de nalatenschap onroerende goederen bevat die

behoorden tot het landbouwbedrijf van de decujus en één van de erfgenamen in de rechte

nederdalende lijn thans de exploitant van deze gronden en gebouwen in het kader van zijn

eigen landbouwbedrijf is, dan kan hij eveneens beroep doen op deze wet.”104

Via dit voorstel wil men net als dat van 2007 in de Wet erfregeling landbouwbedrijven ook

voorzien in toepassing van de wet op de situatie waarbij nog bepaalde goederen in het bedrijf

zitten en dit in het voordeel van de erfgenaam in de rechte nederdalende lijn die reeds de

exploitant is.

Dit voorstel is echter nog steeds hangende in de kamer.

c) Hoe wordt de overname geregeld?

71. De Wet erfregeling landbouwbedrijven heeft een facultatief karakter. Dat betekent dat het

overnamerecht en de regels uit deze wet enkel van toepassing zijn wanneer één of meerdere

erfgenamen expliciet hierom verzoeken.105

Zoniet wordt het landbouwbedrijf vererfd volgens

de principes van de wettelijke devolutie en zal het bedrijf uit elkaar vallen.

102Parl. St. Kamer 52K0539001. 103 Parl. St. Kamer 52K0539001. 104 Parl. St. Kamer 53K0768001 105 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 4.

28

72. Kiest men voor een toepassing van deze wet dan kan men de overname minnelijk gaan

regelen onder de mede-erfgenamen.

Zij moeten het dan zien eens te geraken over wie kan en mag overnemen, welke goederen

worden overgenomen en tegen welke prijs er zal worden overgenomen.106

73. Komt men niet tot enige overeenstemming dan kan men nog altijd een beroep doen op de

vrederechter die voor dergelijke procedures in het kader van de Wet erfregeling

landbouwbedrijven bevoegd is.107

De vrederechter heeft de mogelijkheid om op basis van artikel 4 Wet erfregeling

landbouwbedrijven wanneer een belanghebbende of zijn schuldeiser daarom verzoekt, een

schatting toe te staan van de over te nemen goederen.108

74. Op basis van artikel 10 en 11 Wet erfregeling landbouwbedrijven is het mogelijk om

tegen de overname verzet aan te tekenen.

Wat betreft het eerste artikel, wordt de mogelijkheid gegeven aan de wettelijke

vertegenwoordigers van een minderjarige die ten minste 16 jaar is, om aan de vrederechter te

verzoeken de onverdeeldheid van het landbouwbedrijf aan te houden tot de meerderjarigheid.

Artikel 11 gaat dan weer over het verzet dat kan aangetekend worden door de mede-

erfgenamen tegen de overname van een onbebouwde bouwgrond

1.2.2.3 Na de overname?

75. Nadat de overeenkomst tot overname is gesloten, eindigt het nog niet helemaal voor de

overnemer. Een drietal verplichtingen dringen zich aan hem op.

76. “Een eerste verplichting voor de overnemer bestaat erin de overnameprijs te betalen aan

de mede-erfgenamen. Dit gebeurt bij de ondertekening van de overnameakte.


III, afl. 39, 20. 107 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk,

III, afl. 39, 20. 108 Artikel 4, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven.

29

Zolang de prijs voor de goederen niet is betaald, beschikken de mede-erfgenamen over een

voorrecht op de overgenomen goederen.”109

77. Vervolgens wordt aan de overnemer ook nog de verplichting opgelegd om de

overgenomen onroerende goederen binnen de 6 maanden en voor een periode van 10 jaar te

exploiteren vanaf de datum van het verlijden van de overnameakte.110

De exploïtatie kan door hemzelf, of zijn echtgenoot, zijn afstammelingen of aangenomen

kinderen of in de persoon van de echtgenoten van zijn afstammelingen of aangenomen

kinderen.111

Enkel omwille van een ernstige reden wordt men vrijgesteld van deze verplichting.112

Komt de overnemer deze verplichting niet na en is hij er niet van vrijgesteld door de

vrederechter, dan leidt dat ertoe dat hij een bedrag verschuldigd is aan de mede-erfgenamen

ten belope van 35% van hun aandeel in de overnameprijs.113

De exploitatie kan ook uitgevoerd worden door een mede-overnemer, ingeval deze wordt

overgedragen in het kader van een gezamenlijke overname.114

78. Tot slot op basis van artikel 6 Wet erfregeling landbouwbedrijven wordt ook een

vervreemdingsverbod opgelegd. De overnemer mag in een periode van tien jaar vanaf het

verlijden van de overnameakte de overgenomen onroerende goederen niet vervreemden.115

Ook hier bestaan twee uitzonderingen op net als bij de exploitatieverplichting.

Men kan tegen het verbod ingaan wanneer men daartoe de toestemming krijgt van de

vrederechter op basis van een ernstige reden.116


III, afl. 39, 13. 110 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1160, nr. 2303. 111 Artikel 5, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 112 Artikel 5, 2e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 113 Artikel 5, 4e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1160, nr. 2304. 114 Artikel 5, 5e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 115 Artikel 6, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K.

VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1160, nr. 2303. 116 Artikel 6, 2e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven.

30

Alsook kan men van het verbod afwijken in de situatie van de gezamenlijke overname,

waarbij de overnemer zijn onverdeelde rechten kan overdragen aan een mede-overnemer.117

Is men niet gewettigd om tot vervreemding over te gaan, dan leidt dat ook hier tot betaling

van een bedrag ten belope van 35% van het aandeel van de mede-erfgenamen in de

overnameprijs.118

2. FISCALE GEVOLGEN VAN NIET-REGELING VAN DE OVERDRACHT

2.1 HISTORIEK EN RATIO LEGIS

79. Zoals reeds vermeld in de inleiding verloopt de opvolging in het land- of tuinbouwbedrijf

de laatste jaren niet echt vlot. Voornamelijk de zware financiële lasten waarmee men te

maken krijgt bij de overname van een bedrijf komen deze evolutie niet ten goede.

Wanneer men een bedrijf gaat erven, wat vaak een grote waarde vertegenwoordigt, dan moet

men daar logischerwijze ook successierechten op betalen.

80. Voor de vererving van goederen aan personen in rechte lijn, tussen echtgenoten of tussen

samenwonenden, kunnen de tarieven van successierechten oplopen tot 27%. Daarbij worden

de successierechten apart toegepast enerzijds op het netto-aandeel van de onroerende

goederen en anderzijds op het netto-aandeel van de roerende goederen.119

Komt de erfenis echter toe aan andere personen dan deze in de rechte lijn, echtgenoten of

samenwonenden, dan kunnen de tarieven oplopen tot 65%. Dat gaat dan om broers of zussen

van de erflater of andere personen.

81. Omdat deze hoge belastingen negatieve gevolgen hebben voor de overdracht van

ondernemingen, dus ook voor land- en tuinbouwbedrijven, was er nood aan enig wetgevend

optreden. En dat is ook de visie geweest van de Europese commissie, in die zin dat zij omtrent

de overdracht van familiale ondernemingen een aanbeveling heeft uitgevaardigd.

Het gaat om de aanbeveling van 7 december 1994, “inzake de overdracht van kleine en

middelgrote ondernemingen”.

117 Artikel 6, laatste lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 118 Artikel 6, 4e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 119 Artikel 48, §2 Vlaams W. Succ.

31

82. De Europese Commissie ondervond in de jaren ’90 dat het voor heel wat ondernemingen

moeilijk was om de continuïteit te waarborgen en een overdracht te bewerkstelligen. In plaats

daarvan zijn heel wat ondernemingen tot stopzetting van hun activiteiten moeten overgaan.

Dit komt logischerwijze de economie niet ten goede. “Het zorgt voor verlies aan

werkgelegenheid en economische rijkdom.”120

83. Europa zag dus in dat iets moest ondernomen worden, meer bepaald aan het systeem van

belastingen in het kader van de overdrachten van ondernemingen of dus de successie- en

schenkingsrechten.

“Overwegende dat één van de voornaamste obstakels die het slagen van de overdracht van

een familiebedrijf in de weg staan, uit de daarmee gepaard gaande fiscale last bestaat; dat

het betalen van successie- of schenkingsrechten het financiële evenwicht van de onderneming

en derhalve haar voortbestaan in gevaar kan brengen; dat dit belastingstelsel de Europese

ondernemingen ten opzichte van hun concurrenten elders ter wereld in een onvoordelige

positie plaatst;

Overwegende dat, door onmiddellijke betaling van successie- of schenkingsrechten te eisen,

de erfgenamen van de onderneming zich ertoe genoopt kunnen zien om een deel van de activa

hiervoor te gebruiken of om de gehele onderneming te verkopen of deze zelfs te

liquideren;”121

De aanbeveling bestaat er dan ook in om een verlaging van het tarief van successierechten in

te voeren ten voordele van de vererving van familiale ondernemingen of familiale

vennootschappen.

120 Aanbev. Comm. nr. 94/1069/EG van 7 december 1994 inzake de overdracht van kleine en middelgrote

ondernemingen, Pb.L. 31 december 1994, 0014-0017. 121 Aanbev. Comm. nr. 94/1069/EG van 7 december 1994 inzake de overdracht van kleine en middelgrote

ondernemingen, Pb.L. 31 december 1994, 0014-0017.

32

84. Via het Decreet van 20 december 1996 heeft de Vlaamse Regering een verlaging tot 3%

successierechten ingevoerd.122

Men heeft dit verklaard vanuit hun voornaamste voorwaarde,

namelijk het streven naar continuïteit van de onderneming en het realiseren van een duurzame

tewerkstelling.123

85. 3 jaar later heeft de Vlaamse Regering via een Decreet van 22 december 1999 ervoor

gezorgd dat ondernemingen aan 0% kunnen worden vererfd.124

In het Waalse Gewest zijn gelijkaardige wijzigingen doorgevoerd. “In Wallonië kan een

onderneming namelijk worden vererfd tegen een 0%-tarief.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest past men daarentegen nog steeds het 3%-tarief toe. Dit

geldt echter enkel voor KMO’s.”125

86. Sinds 1 januari 2012 is voor het Vlaamse Gewest een nieuwe regeling in werking, waarbij

het tarief voor de successierechten opnieuw is opgetrokken tot 3% en 7%.126

Deze regeling wordt hierna geschetst, met daarbij ook een vergelijking met de voorgaande

regeling die van toepassing was voor nalatenschappen opengevallen vóór 31 december 2011.

Daarna wordt ook kort ingegaan op de Waalse regeling en die van het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest.

2.2 HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST

87. Opvallend is dat de mensen niet zo lang geleden weinig beroep deden op de mogelijkheid

tot de vrijgestelde vererving van een familiale onderneming of vennootschap. De reden

daarvoor is voornamelijk te zoeken in het feit dat de wetgever de toepassing ervan vrij streng

had uitgewerkt.

122 Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, stuk 428, nr. 1, 7; E. SANSEN, A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van

successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 448. 123 Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, stuk 428, nr. 1, 7. 124 Decreet Vl. 22 december 1999 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2000 (1), BS 30

december 1999, 2e ed., 50232. 125 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van

familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W.

Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 449. 126 Decreet 23 december 2011 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, BS 30 december

2011, 81683.

33

Er waren heel wat voorwaarden verbonden aan het genieten van de vrijstelling van

successierechten, die op zich ook nog eens moeilijk te vervullen waren. Deze regeling is ook

weinig bekend onder de mensen, wat ook een verklaring vormt voor het verminderde

gebruik.127

88. Uit de Memorie van toelichting blijkt dan ook dat men via de nieuwe wetgeving van 23

december 2011 het gebruik wil verbeteren.

Dit door een verhoogde transparantie te bewerkstelligen, voornamelijk door het

vergemakkelijken van de voorwaarden tot de gunstregeling, alsook door dezelfde

voorwaarden te hanteren voor, enerzijds de gunstregeling inzake successierechten bij de

vererving van een familiale onderneming of vennootschap en anderzijds de registratierechten

ingeval van een schenking van dergelijke onderneming of vennootschap. 128

89. Er is echter ook geopteerd voor een wijziging van de tarieven van successierechten. De

successierechten worden opgetrokken tot 3% voor de vererving in de rechte lijn en tussen

echtgenoten of samenwonenden, en 7% voor de vererving door andere personen.

Daarnaast heeft men voor de schenking van een familiale onderneming of vennootschap een

vrijstelling van schenkingsrechten ingevoerd vanaf 1 januari laatstleden.129

90. Uit deze wijziging blijkt vooral de bedoeling van de Vlaamse overheid om de continuïteit

van het bedrijf te bevorderen. Dit tracht men voornamelijk te realiseren door de bedrijfsleiders

aan te zetten tot een tijdige planning van de overdracht van het bedrijf.

Via het verlagen van het tarief van de schenkingsrechten en de verhoging van dat voor

successierechten wil men meer aanzetten tot een vroegtijdige overdracht in de vorm van een

schenking onder de levenden.

127 T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en

successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 28 128 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige

herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 28; S. VAN

WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012-ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van

familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M.2012, afl. 2, 54. 129 Infra 102, nr. 320.

34

91. De regeling voor de vererving van een familiale onderneming of vennootschap kan hier

dan eigenlijk beschouwd worden als een vangnet. Heeft men tijdens zijn leven geen regeling

getroffen, dan kan het bedrijf toch nog voordelig vererfd worden. Alsook is het zo dat de

voorwaarden hiertoe enorm versoepeld zijn in tegenstelling tot deze in de oude regeling.

2.2.1 Toepassingsgebied

a) Familiale onderneming

92. Volgens het nieuwe Decreet kan een familiale onderneming die wordt vererfd, genieten

van een verlaagd tarief van successierechten, meer bepaald 3% voor een verkrijging in de

rechte lijn, tussen echtgenoten of samenwonenden, en 7% voor een verkrijging tussen andere

personen.130

In vergelijking met de vorige regeling is dit een nadeel, aangezien de verkrijger

daar volledig werd vrijgesteld van successierechten.

93. Concreet betekent dit dat de activa die beroepsmatig zijn geïnvesteerd door de erflater of

zijn echtgenoot of samenwonende in de familiale onderneming, voor die gunstregeling in

aanmerking komen.

Meer bepaald gaat het om de nettowaarde van de goederen die onderworpen wordt aan de

verlaagde successierechten, of de waarde van het goed minus de schulden, behalve voor zover

zij zijn gemaakt tot het verwerven of behouden van het goed.131

94. Wat betreft de juridische aard waarin die activa worden verkregen door de begunstigde,

bepaalt de wet nu expliciet dat zowel de verkrijging van de volle eigendom, als het

vruchtgebruik of de blote eigendom het voordeel geniet. Voor de eerste maal wordt dit

duidelijk aangegeven in de wetgeving.

95. Opvallend is wel dat de Vlaamse Overheid aangeeft dat de goederen die hoofdzakelijk tot

bewoning zijn bestemd of aangewend, niet van het voordeeltarief kunnen genieten.

130 Artikel 60/1, §1 Vlaams W. Succ. 131 Artikel 60/1, §3 Vlaams W. Succ.

35

Hieruit kan dan ook afgeleid worden dat wanneer het goed zowel voor bewoning als voor een

exploitatie van het bedrijf wordt gebruikt, dan toch de gunstregeling wordt toegestaan.132

96. Wat betreft dan de aard van de familiale onderneming is men trouw gebleven aan de

vroegere regelingen.

Het moet nog steeds gaan om activa geïmplementeerd in een nijverheids, handels-, ambachts-

of landbouwbedrijf persoonlijk geëxploiteerd door de erflater of diens echtgenoot of

samenwonende, al dan niet samen met anderen. Of het kan ook gaan om de activa gehanteerd

bij de uitoefening van een vrij beroep.

Hieruit kan afgeleid worden dat met deze bepaling de eenmanszaken of feitelijke

verenigingen worden geviseerd.133

Land- en tuinbouwondernemingen zijn ook vaak opgericht

in de vorm van een eenmanszaak. Hoewel er toch een evolutie is naar het implementeren van

dergelijke bedrijven in een vennootschap.134

In dat geval zullen zij nog steeds onder het toepassingsgebied van deze regeling kunnen

vallen in de zin van een familiale vennootschap.

97. Wat ook blijkt uit de nieuwe regeling is dat men voor het eerst expliciet rekening houdt

met de constructie van de samenwoning.

De samenwonende kan dus ook zoals hiervoor blijkt enige rol spelen in de toepassing van het

voordeeltarief. Onder ‘samenwonende’ mag enerzijds de wettelijk samenwonende verstaan,

die een verklaring tot wettelijke samenwoning heeft afgelegd.

Alsook de feitelijk samenwonende mits een bestendige samenwoning bestaat.

b) Familiale vennootschap

98. Men hoeft niet perse de activa van het bedrijf verkregen te hebben, wil men aan de

verlaging van successierechten onderworpen worden.

132 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25;S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012-

ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M.2012, afl. 2, 54. 133 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2008-2009 , I, Mechelen, Kluwer, 2008, 875, nr. 1225; E.

SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale

ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.)

Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 451. 134 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, 2005-06, 3.

36

Ook de vererving van de volle eigendom, het vruchtgebruik, of de blote eigendom van de

aandelen van een familiale vennootschap, met zetel van werkelijke leiding in één van de

lidstaten van de Europese Economische Ruimte geven aanleiding tot de tarieven van 3 of 7%.

99. Wat betreft het begrip ‘aandelen’ bedoelt men dat het moet gaan om deelbewijzen die een

deel van het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap vertegenwoordigen.

Vereist is dat deze maatschappelijke rechten ook aanleiding geven tot stemrecht in de

algemene vergadering.135

Ook de vererving van certificaten van aandelen vallen onder het toepassingsgebied van artikel

60/1 §1, 2e lid Vlaamse Wet Successierechten.

Vorderingen van de erflater op de familiale vennootschap vallen echter niet meer onder het

toepassingsgebied van het verlaagd tarief.136

De aandelen moeten afkomstig zijn uit een vennootschap die als activiteit de uitoefening van

een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwbedrijf voert, of de uitoefening van een vrij

beroep tot doel heeft.

100. Daarnaast stelt de Memorie van toelichting dat die vennootschap wordt verondersteld het

realiseren van een ‘economische ondernemingswaarde’ na te streven.137

Uit de aangepaste wetgeving blijkt echter dat men eventueel nog onder het toepassingsgebied

van artikel 60/1 §1 Vlaamse Wet Successierechten kan vallen zelfs al wordt geen

economische activiteit verricht. Dat is namelijk het geval wanneer een vennootschap ten

minste 30% van de aandelen bezit in een directe dochtervennootschap die wel aan de

voorwaarden voldoet van een familiale vennootschap zoals hierboven omschreven.138

Dat wil

dus zeggen dat de holdingvennootschappen onder de nieuwe regeling worden toegelaten.139

Dit is echter niet verschillend van de oude regeling.


2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 5. 136 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl.

1280, 8. 137 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012-

ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M.2012, afl. 2, 56. 138 Artikel 60/1, §2, 2e lid, al.2 Vlaams W. Succ. 139 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl.

1280, 7.

37

101. Uit die vereiste van een economische activiteit kan ook afgeleid worden dat

patrimoniumvennootschappen en managementvennootschappen niet onder de toepassing van

het voordeeltarief kunnen vallen.140

2.2.2 Voorwaarden

a) Participatievoorwaarde

102. Net als in de vroegere regeling wordt gesteld dat de erflater en/of zijn familie een

bepaalde participatie moeten bereiken in de vennootschap. Minstens 50% van de aandelen

moeten zij ten tijde van het overlijden van de erflater in volle eigendom in handen hebben.141

In tegenstelling tot de vroegere regeling wordt echter niks bepaald over het bezit ervan vóór

het overlijden. Toen werd namelijk vereist dat gedurende een “ononderbroken periode van 3

jaar” voorafgaand aan het overlijden de aandelen voor minstens 50% in het bezit waren van

de erflater en/of zijn echtgenoot. Mutatis mutandis gold hetzelfde voor de familiale

onderneming.142

Voor deze ondernemingen wordt echter in de nieuwe regeling geen enkele

participatievoorwaarde meer gesteld.

103. “Beantwoordt men dezer dagen niet aan deze participatie, dan kan men in de huidige

regeling nog steeds genieten van het voordeeltarief, op voorwaarde dat de aandelen op het

ogenblik van het overlijden voor minstens 30% in volle eigendom behoren tot de erflater

en/of zijn familie én ofwel voor minstens 70% in volle eigendom zijn samen met één andere

aandeelhouder en zijn familie, ofwel voor minstens 90% in volle eigendom zijn van twee

andere aandeelhouders en hun familie.”143

104. De participatievoorwaarde laat toe dat de aandelen ook in eigendom mogen zijn van de

familie van de erflater.


2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in

een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 8. 141 Artikel 60/1, §1, 2e lid, al. 1 Vlaams W. Succ. 142 Artikel 60bis §1 al. 1, b Vlaams W. Succ. 143 Artikel 60/1, §1, 2e lid, al. 2 Vlaams W. Succ.

38

Onder deze ‘familie’ verstaat men de echtgenoot of samenwonende van de erflater of

aandeelhouder, ascendenten en descendenten en hun echtgenoten of samenwonenden van de

erflater of aandeelhouder, de zijverwanten van de overledene of aandeelhouder tot en met de

2e graad en hun echtgenoten of samenwonenden , alsook de kinderen van vooroverleden

broers en zussen van de overledene of aandeelhouder.144

In de oude regeling was in de definitie van het begrip ‘familie’ nog geen sprake van

samenwonenden.

b) Tewerkstellingsvoorwaarde

105. Opvallend is dat in de aangepaste wetgeving met geen woord wordt gerept over een

tewerkstellingsvoorwaarde, zoals in de oude regeling wel vereist werd. Deze ‘kwelgeest’ voor

heel wat bedrijven, en in het bijzonder voor de land- en tuinbouwondernemingen is in de

nieuwe wetgeving verdwenen.

Het was zelfs zo dat agrarische bedrijven wegens deze tewerkstellingsvoorwaarde niet hebben

kunnen genieten van de vrijstelling van successierechten. Dat blijkt uit de hierna volgende

uitleg omtrent de betreffende voorwaarde.

106. Deze voorwaarde heeft twee verschijningsvormen gekend. In de periode van 1999 tot 1

november 2007 uitte zij zich in het feit dat men minimum 5 werknemers tewerk moest stellen

in de onderneming, indien men wou genieten van de vrijstellingsregeling van artikel 60bis

Vlaamse Wet Successierechten. Deze voorwaarde moest men vervullen zowel in de 3 jaar

voorafgaand aan het overlijden van de erflater, als gedurende 5 jaar na het overlijden.145

144 Artikel 60/1 §2, 5e lid Vlaams W. Succ. 145 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van


Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 452-453.

39

107. Na 1 november 2007 heeft men toen een nieuwe uiting aan deze voorwaarde gegeven. Er

werd vanaf dan geen minimum aan tewerkgestelden meer gevraagd, maar wel moest de

familiale onderneming of vennootschap een minimum van 500000 EUR aan loonlasten

hebben uitbetaald aan hun werknemers in de periode van 12 kwartalen vóór het overlijden van

de erflater.146

Maar ook hier moest men voor het behoud van de vrijstelling gedurende de 20 kwartalen na

het overlijden van de overdrager die loonlastenvoorwaarde vervullen.

108. Wegens de economische crisis waarmee wij te maken hebben sinds begin 2008 is het

voor bedrijven moeilijker geworden een bepaalde tewerkstellingsgraad aan te houden. Dat

heeft zich dan ook geuit in het feit dat zij het vereiste minimum aan loonlasten voor de

vrijstellingsregeling van successierechten niet konden bereiken, met als gevolg dat zij

onderworpen werden aan de progressieve successietarieven.

En om die belastingen te betalen werden bedrijfsleiders vaak gedwongen om hun bedrijven te

verkopen, in plaats van het bewerkstelligen van een overdracht van het bedrijf via

vererving.147

Gevolg hiervan was dat de Vlaamse Decreetgever via het decreet van 18 december 2009 heeft

voorzien in een tijdelijke schrapping van de tewerkstellingsvoorwaarde.148

109. De opnulzetting inzake de loonlasten was van tijdelijke aard en gold van 1 september

2008 tot 1 september 2011.149

Deze maatregel had echt wel heel wat nut. Op die manier werd

het ook voor land- en tuinbouwbedrijven mogelijk om te genieten van de gunstregeling van

artikel 60bis Vlaamse Wet Successierechten. Voordien was het voor hen quasi niet mogelijk

omdat zij wegens hun veel voorkomende aard van eenmanszaken nooit dat minimum van 5

werknemers, noch het minimum van 500000 euro loonlasten konden bereiken.

146 Artikel 60bis §3 Vlaams W. Succ. ; E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van

successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet

van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 453. 147 Beleidsnota Financiën en Begroting “Oot-Moedig begroten 2009-2014”, Parl.St. Vl.Parl. 2009-10, 199/1, 43. 148 Decreet 18 december 2009 houdende bepalingen tot begeleiding van de derde aanpassing van de begroting

2009, BS 29 januari 2010, tweede editie. 149 Parl.St. Vl.Parl. 2009-2010, 233.1, 18.

40

110. Midden 2011 zou een herevaluatie van de schrapping van de tewerkstellingsvoorwaarde

volgen. Maar men is er echter toe gekomen een volledig nieuwe regeling uit te werken inzake

de successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen of vennootschappen,

waar totaal geen plaats meer is voor de tewerkstellingsvoorwaarde.

Logischerwijze komt dit de vererving van land- en tuinbouwondernemingen ten goede.

c) Andere voorwaarden in de oude regeling

111. Er werden naast de twee voorgaande regelingen ook nog een drie-tal andere

voorwaarden opgelegd tot het verkrijgen van de gunstregeling van artikel 60bis Vlaamse Wet

Successierechten. Deze vindt men in de huidige regeling niet terug.

112. Het gaat eerst en vooral om het feit dat de activa die “bijkomend worden belegd in de

onderneming in de laatste drie jaar vóór het overlijden niet in aanmerking komen voor de

vrijstelling, tenzij deze belegging beantwoordt aan rechtmatige financiële of economische

behoeften.”150

Dezelfde regel geldt voor kapitaalverhogingen of bijkomende leningen in de laatste 3 jaar

vóór het overlijden volgestort of toegestaan.151

113. “Uitkeringen of terugbetalingen gedaan in de periode van 5 jaar na het overlijden

waardoor het vermogen belegd in een familiale onderneming of het kapitaal en de

vorderingen ingeval van een familiale vennootschap dalen”, zullen in plaats van een

vrijstelling van successierechten aanleiding geven tot een heffing van de normale tarieven van

successierechten.152

114. Tot slot werd in de oude regeling ook vereist dat zowel de familiale onderneming als de

familiale vennootschap voor elk jaar van de periode van drie jaar vóór het overlijden een

jaarrekening opstelden, alsook voor elk jaar in de periode van vijf jaar na het overlijden.153

150 Artikel 60bis §6 al. 1 Vlaams W. Succ. 151 Artikel 60bis §6 al. 2 Vlaams W. Succ. 152 Artikel 60bis §7 Vlaams W. Succ. 153 Artikel 60bis §8al. 1 Vlaams W. Succ.

41

d) Formele voorwaarden

115. Uit artikel 60/2 Vlaamse Wet Successierechten blijkt dat men enkel kan genieten van het

gunsttarief bij de vererving van een familiale onderneming of vennootschap indien men

daartoe cumulatief twee voorwaarden vervult in de aangifte van nalatenschap.

116. “Deze moet namelijk de bevestiging bevatten van de verkrijgers dat zij een beroep willen

doen op het gunsttarief van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten, alsook van het feit dat

alle voorwaarden uit dat artikel vervuld zijn.

Daarnaast moet het vervuld zijn van de voorwaarden uit artikel 60/1 ook blijken uit een attest

van de Vlaamse Belastingsdienst, opgenomen in de aangifte.

Bij het ontbreken van dit attest, past men gewoonweg de normale progressieve tarieven

toe.”154

117. “In de oude regeling was ook vereist dat de erfgenamen een verzoek deden in de aangifte

van nalatenschap tot het verkrijgen van de vrijstelling van artikel 60bis §1 Vlaamse Wet

Successierechten. Expliciet werd in de wet ook vermeld dat wanneer men dit niet deed, men

onderworpen werd aan de progressieve tarieven van successierechten. Dit is ongeveer

gelijklopend met de huidige regeling.”155

118. Verschillend aan de nieuwe regeling van 2012 is dat men vroeger niet van de Vlaamse

Belastingsdienst, maar wel van het Vlaamse Gewest een bijkomend attest moest verkrijgen.

Daarin werd dan door laatstgenoemde bevestigd dat de voorwaarden van kapitaal en

tewerkstelling waren vervuld, indien dat effectief het geval was.156

e) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling

119. Het vervullen van de voorgaande voorwaarden zijn geen garantie tot het blijvend

genieten van de gunstregeling. Daarvoor moet men ook voldoen aan een aantal voorwaarden

na de overdracht van de activa of aandelen.

154 Artikel 60/2 Vlaams W. Succ. 155 Artikel 60 bis §10, 1e en 3e lid Vlaams W. Succ. 156 Artikel 60 bis §10, 2e lid Vlaams W. Succ.

42

120. “Wat betreft de familiale onderneming is vereist dat de activiteit gedurende 3 jaar

ononderbroken wordt voortgezet, te rekenen van de datum van overlijden van de erflater.

Alsook mag men voor een 3-jarige periode de overgedragen goederen niet hoofdzakelijk tot

bewoning bestemmen of aanwenden.

121. Kan men zich aan deze voorwaarde niet houden, dan zal men volgens de Memorie van

toelichting gesanctioneerd worden met de heffing van progressieve successierechten op het

bewoonde goed.157

Voor de andere goederen kan wel nog genoten worden van het verlaagd

tarief.”158

122. Heeft men te maken met de vererving van de aandelen van een familiale vennootschap,

dan moet men ook hier gedurende drie opeenvolgende jaren na het overlijden van de erflater,

de activiteit van de vennootschap verder zetten.

123. De zetel van werkelijke leiding van de vennootschap kan men eventueel verplaatsen naar

een andere staat, maar dan moet deze een lidstaat zijn van de Europese Economische

Ruimte.159

Tijdens die 3-jarige periode mag de vennootschap ook geen vermindering van haar kapitaal

bewerkstelligen door betalingen of uitkeringen.

Doet ze dat wel dan worden die verrichtingen onderworpen aan de progressieve

successietarieven.160

124. Tot slot moet de familiale vennootschap ook voor elk van die drie jaar een jaarrekening

opstellen.

125. Met betrekking tot de aandelen zelf wordt echter niet bepaald dat de verkrijger deze

gedurende drie jaar in zijn eigendom moet houden.


2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,26. 158 Artikel 60/3, 1e en 2e lid Vlaams W. Succ. 159 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl.

1280, 9. 160 Artikel 60/3 al. 2, 3e lid Vlaams W. Succ.

43

Dat betekent dus dat hij ervoor kan opteren deze aandelen te vervreemden, zonder dat dit een

effect heeft op het behoud van het gunsttarief van artikel 60/1 Vlaamse Wet

Successierechten.161

126. De regeling tot 31 december 2011 stelde ook wel haar voorwaarden tot behoud van de

vrijstelling van successierechten, maar die waren strenger. Deze zijn eigenlijk hierboven reeds

aan bod gekomen. Het gaat om het verder aanhouden van de participatievoorwaarde na het

overlijden, het voortzetten van de tewerkstellingsvoorwaarde na het overlijden, alsook de

boekhoudkundige voorwaarde en deze die bepaalt dat geen uitkeringen of terugbetalingen

mogen worden gedaan waardoor het kapitaal of vermogen daalt.

127. De enige voorwaarde tot behoud die gelijk is in de oude en de nieuwe regeling is deze

die aangeeft dat de familiale onderneming de activiteit moet voortzetten. In de oude regeling

gold deze vereiste niet voor de familiale vennootschap, terwijl dat nu wel het geval is.162

2.2.3 Toezicht

128. Logischerwijze moet ook gecontroleerd worden of de voorwaarden tot behoud drie jaar

na het overlijden nog steeds vervuld zijn. Deze controle wordt verricht door de Vlaamse

Belastingsdienst. Komt zij tot de constatatie dat dat niet meer het geval is, dan zal men het

voordeel van het verlaagd tarief verliezen en belast worden tegen de progressieve tarieven.

Tot december 2011 werd deze controle gevoerd na verloop van 5 jaar.

129. Wanneer de erfgenamen zelf vaststellen dat zij de voorwaarden voor het behoud van het

verlaagd tarief niet meer vervullen, dan hebben zij het recht maar niet de plicht dat te melden

aan de Vlaamse Belastingsdienst. In de oude regeling daarentegen hadden de erfgenamen wel

de plicht de melding te doen.

161 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl.

1280, 9. 162 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van


Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 453.

44

2.3 HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST

130. Op basis van twee Decreten van 2005 heeft men ook in Wallonië een 0%-tarief

ingevoerd voor de vererving van familiebedrijven.163

Sinds 1 januari 2006 gebeurt de

vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen tegen 0%.164

Deze vrijstellingsregeling dus is van toepassing op de nalatenschappen opengevallen in het

Waalse Gewest.


131. De vrijstelling van successierechten in Wallonië is van toepassing op zowel de netto-

waarde van goederen bedrijfsmatig geïmplementeerd in familiale ondernemingen als deze van

aandelen afkomstig van familiale vennootschappen.165

132. Wie de verkrijger van dergelijke goederen of aandelen is, maakt eigenlijk weinig uit. Het

is irrelevant in welke graad van verwantschap deze zich bevindt, of welke de aard is van de

erfopvolging.166

133. Ook van weinig betekenis, is het feit of de opvolger nu de exploitatie van het bedrijf op

zich neemt, dan wel dat zij wordt verricht door een ander persoon, is.167

163 Decreet W. 15 december 2005 houdende wijzigingen aan het Wetboek van registratie-, hypotheek- en

griffierechten en aan het Wetboek van successierechten, BS 23 december 2005; Programmadecreet 3februari

2005 betreffende de economische heropleving en de administratieve vereenvoudiging, BS 1 maart 2005. 164 J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en

verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1e lid, 55, 59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”,

Successierechten 2006, afl. 3, 8. 165 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale

vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT,

Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 984, nr. 1248/19. 166 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 973, nr. 1248/5. 167 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 973, nr. 1248/7.

45

a) Familiale onderneming

134. “Het verschil met de regeling van het Vlaamse Gewest bestaat erin dat men in Wallonië

die goederen viseert die een universaliteit van goederen of een bedrijfstak of handelsfonds

uitmaken. De overdracht van de goederen kan zowel in volle eigendom als in andere

modaliteiten zoals blote eigendom.”168

Maar opgelet wel voor de goederen die geheel of gedeeltelijk tot bewoning worden

aangewend. Die vallen echter naast de vrijstellingsregeling van artikel 60bis.169

135. Het kan dat de erflater de exploitatie van de onderneming alleen deed, maar toegestaan is

ook dat de overledene deze samen met andere personen verrichte, en dit in de uitoefening van

een nijverheids-, handels-, ambachts-, of landbouwonderneming, of in het kader van een vrij

beroep, ambt of post.170

136. Ook opvallend is dat men in het Waalse Gewest ook de vererving van

bosbouwondernemingen specifiek onder de toepassing van artikel 60bis laat vallen.

Dit is logischerwijze te verantwoorden door het feit dat men in Wallonië meer geconfronteerd

wordt met dergelijke bosbouw.

a1) Landbouwgronden171

137. Specifiek aan de Waalse Successiewetgeving en ook belangrijk in het kader van deze

masterproef, is de regeling inzake landbouwgronden.

168 Artikel 60bis, §1, 1e lid Waals W. Succ. 169 Artikel 60bis, §1, 1e lid in fine Waals W. Succ. ; J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende

wijziging van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1e lid, 55,

59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 9. 170 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 974, nr. 1248/10-11. 171 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 975-976, nr. 1248/11/2.

46

De mogelijkheid bestaat dat de exploitatie van een landbouwbedrijf reeds overgenomen is

door de opvolger van de vroegere bedrijfsleider, maar dat de landbouwgronden, die in feite

ook deel uitmaken van de exploitatie, onder de vroegere bedrijfsleider zijn gebleven. In dat

geval zal de landbouwgrond overgedragen worden via schenking, of op basis van de

wettelijke devolutie ten tijde van het overlijden. Kiest men voor de schenking dan volgen

logischerwijze schenkingsrechten. Ingeval van de overdracht door overlijden, zal men

successierechten moeten betalen, die geheven worden aan de normale progressieve tarieven.

Wegens de afscheiding van deze gronden van de exploitatie, zal men voor de

landbouwgronden niet meer het voordeel kunnen genieten van het vlakke tarief van 0% wat

betreft de successierechten.

Maar via een Waals Decreet van 10 december 2009 heeft men toch een aanpassing gemaakt:

“In geval van overdracht van zulke landbouwgronden aan de uitbater of medeuitbater

van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, alsook in rechtstreekse lijn, tussen

echtgenoten en wettelijke samenwonenden, worden die gronden, afgezien van de overdracht

van elke quotiteit van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, desalniettemin

beschouwd als goederen die een universaliteit van goederen of een bedrijfstak of een

handelsfonds uitmaken, waarmee de overledene, alleen of samen met andere personen, op de

overlijdensdatum een landbouwactiviteit uitoefende, op voorwaarde dat die goederen op de

overlijdensdatum het voorwerp van een pacht uitmaken overeenkomstig het Burgerlijk

Wetboek artikel 1572.”

138. “Het gevolg hiervan is dat wanneer men dan een onderzoek moet doen naar de

vervulling van de voorwaarden tot het verkrijgen en behouden van de vrijstelling van

successierechten, men moet kijken naar de onderneming aan wie de landbouwgronden werden

overgedragen.

Dat betekent dat de activiteitsvoorwaarde zal beoordeeld worden in hoofde van de activiteit

van de onderneming van de uitbater van de landbouwgronden.

47

Het behoud van de tewerkstelling gedurende 5 jaar vanaf het overlijden, zal worden

beoordeeld in hoofde van de onderneming van de uitbater van de gronden. Tot slot zal het

behoud van het actief worden nagegaan opnieuw bij de onderneming van de uitbater van de

landbouwgronden.”172

139. Dit betekent uiteindelijk ook dat de onderneming die de landbouwgronden heeft

overgenomen deze gedurende 5 opeenvolgende jaren niet mag vervreemden.

b) Familiale vennootschap

140. Onder de vrijstelling van successierechten die geldt voor de vererving van een familiale

vennootschap verstaat men drie categorieën van ‘goederen’.

“Het gaat eerst en vooral om de overdracht van volle eigendom of een ander zakelijk recht

van effecten van een vennootschap met zetel van werkelijke leiding in de Europese Unie.

Vereist is wel dat die vennootschap een industriële, handels-, ambachts-, land- of

bosbouwactiviteit verricht, dan wel een vrij beroep, ambt of post uitoefent. De uitbating van

voorgaande activiteit kan door de vennootschap ook gebeuren samen met

dochtervennootschappen.173

Die uitoefening moet alleszins op geconsolideerde basis voor de vennootschap en haar

dochtervennootschappen, voor het lopende boekjaar van de vennootschap en voor elk van

beide laatste boekjaren van de vennootschap, afgesloten op het ogenblik van het overlijden

van de overledene.”174

141. Ook certificaten afkomstig van rechtspersonen gevestigd in een staat binnen de Europese

Economische Ruimte komen in aanmerking voor de vrijstelling van artikel 60bis Waalse Wet

Successierechten.

172 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 975-976, nr. 1248/11/2. 173 J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en


Successierechten 2006, afl. 3, 8. 174 Artikel 60bis, §1, 2e lid Waals W. Succ.

48

“Om het voordeeltarief te genieten moet de uitgever van de certificaten wel alle rechten

verbonden aan de effecten waarop de certificaten betrekking hebben, uitoefenen. Alsook moet

het certificaat aangeven dat de houder ervan elk product of inkomen verbonden aan de

effecten van de uitgever van de effecten, kan eisen.”175

142. Een derde categorie onderworpen aan het vlakke tarief van 0% zijn de

schuldvorderingen.176

Het gaat om “elke geldlening, al dan niet in de vorm van effecten,

gegeven door de overledene aan de vennootschap waarvan hij aandelen of effecten bezit,

wanneer die lening rechtstreeks gebonden is aan de behoeften van de industriële, handels-,

ambachts-, landbouw of bosbouwactiviteit, van het vrije beroep of van het ambt of de post

uitgeoefend ofwel door de vennootschap zelf ofwel door de vennootschap en haar

dochtervennootschappen.”177

2.3.2 Voorwaarden

143. Wil men als opvolger kunnen genieten van het 0%-tarief bij de erfovergang van een

familiale onderneming of vennootschap dan moet men logischerwijze ook hier een aantal

voorwaarden vervullen. Zo gaat het om de telkens terugkerende voorwaarden van participatie

en tewerkstelling, alsook om het behoud ervan gedurende een bepaalde periode.

Bijkomend moet men ook voldoen aan een aantal formele voorwaarden.


144. Deze geldt enkel ingeval van de vererving van een familiale vennootschap en dus niet

voor de overdracht van de familiale onderneming.178

175 Artikel 60bis, §1ter b. Waals W. Succ. 176 Artikel 60bis, §1, 2e lid Waals W. Succ. 177 Artikel 60bis, §1 quater, 2e lid Waals W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten]

Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W.

Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 977, nr.

1248/12. 178 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale



49

In de vroegere regeling die gold voor de vererving van een bedrijf in het Vlaamse Gewest,

was de participatievoorwaarde ook een vereiste voor de familiale onderneming, maar dat is

daar nu ook niet meer het geval.179

145. Deze voorwaarde komt erop neer dat de overgedragen effecten, en dit enkel in hoofde

van de overledene, ten minste 10% van de stemrechten in de algemene vergadering van

aandeelhouders moeten vertegenwoordigen.180

“Vertegenwoordigen deze effecten minder dan 50% van de stemrechten in de algemene

vergadering dan wordt bijkomend ook nog vereist dat een aandeelhoudersovereenkomst wordt

opgesteld tussen de partijen die samen minstens 50% van de stemrechten bezitten.

Daarbij moeten zij zich ertoe verbinden de voorwaarden tot behoud van de vrijstelling voor 5

jaar te vervullen.”181


146. In tegenstelling tot de huidige regeling in het Vlaamse Gewest moet er in Waalse

ondernemingen of vennootschappen wel nog steeds een bepaalde tewerkstelling voorhanden

zijn. Echter deze is minder streng dan vroeger het geval was in Vlaanderen.

147. Men moet enige tewerkstelling hebben, maar wordt die voorwaarde slechts vervuld door

één enkele persoon dan is dat in principe reeds voldoende.182

Als men dan specifiek gaat kijken naar de voorwaarde toegepast op de land- en

tuinbouwondernemingen in Wallonië, dan kan hier geconstateerd worden, dat men er sowieso

aan voldoet. In het Waals Gewest had men in 2010 per bedrijf 1, 68 werknemers volgens een

studie van het Nationaal Instituut voor Statistiek.183

Recentere cijfers zijn niet gevonden.

179 Supra 37, nr. 102. 180 Artikel 60bis, §1bis, 2e lid Waals W. Succ. 181 Artikel 60bis, §1bis, 2e lid in fine Waals W. Succ. 182 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 979, 1248/15. 183 http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_-

_kerncijfers_landbouw_2011.jsp.

50

Maar aangezien 1 enkele tewerkgestelde in het bedrijf voldoende is, kunnen de agrarische

bedrijven op basis van de tewerkstellingsvoorwaarde niet geweigerd worden van het

voordeeltarief van artikel 60bis Waalse Wet Successierechten.

148. Of die tewerkgestelde nu een werknemer is, dan wel een zelfstandige, heeft in feite

weinig belang. Belangrijk is wel dat de zelfstandige in kwestie bepaalde regels uit de sociale

zekerheid naleeft. Zo moet hij bijvoorbeeld aangesloten zijn bij de Sociale Verzekeringskas

voor Zelfstandigen.184

149. Ook maakt het niet uit of men voltijds of deeltijds tewerkgesteld is in het bedrijf.185

Dat

was in het Vlaamse Gewest daarentegen vroeger wel duidelijk het geval.186

Zoals reeds hiervoor uitgelegd, speelt de tewerkstelling in het Vlaamse Gewest geen rol meer.

150. De tewerkstelling zelf kan vervuld worden in elke staat, zolang deze maar deel uitmaakt

van de Europese Economische Ruimte.

c) Formele voorwaarden

151. “Erfgenamen, legatarissen en begiftigden die wensen te genieten van het 0%-tarief van

artikel 60bis Waalse Wet Successierechten hoeven daartoe een verzoek te richten aan de

ontvanger en samen met de successieaangifte hem een attest te bezorgen uitgaande van de

Regering van het Waalse Gewest.

In dat attest moet men de bevestiging terugvinden van het vervuld zijn van de voorwaarden

van kapitaal en tewerkstelling.”187

Voor het verkrijgen van dergelijk attest bestaat een bepaalde procedure die men moet volgen.

Maar wegens de ruime uitlegging ervan, wordt hier niet dieper op ingegaan.

184 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT,

Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 980, nr. 1248/15b. 185 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 980-981, nr. 1248/15d. 186 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van

familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60bis

W.Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 452. 187 Artikel 60bis, §1bis, 3e lid Waals W. Succ.

51

152. Wat wel nog belangrijk is, is dat wanneer men het vereiste attest niet voegt bij de

successieaangifte, men in dat geval onderworpen zal worden aan de normale progressieve

tarieven van successierechten.

Men heeft wel nog de mogelijkheid sinds een Decreet van 2009 om binnen een termijn van 2

jaar het vereiste attest in te dienen bij de ontvanger.188

Waarschijnlijk zullen op dat moment

reeds successierechten betaald zijn volgens de normale tarieven. In dat geval zal er dan een

recht op teruggave ontstaan van het teveel betaalde in vergelijking met het 0%-tarief.189

d) Voorwaarden tot behoud

153. Net zoals in de Vlaamse regeling is, men ook hier na het verkrijgen van de vrijstelling

van successierechten, niet veilig. Men moet gedurende 5 opeenvolgende jaren verschillende

voorwaarden blijvend vervullen.

154. Eerst en vooral moet de onderneming of in samenwerking met dochtervennootschappen

een activiteit voortzetten. Of dat nu dezelfde activiteit is als deze die ten tijde van de erflater

werd verricht, maakt niet uit. Maar de activiteit moet in ieder geval één van deze zijn

opgesomd in artikel 60bis, §1 Waalse Wet Successierechten.190

“Slaagt men er niet in deze voorwaarde verder te vervullen gedurende 5 jaar na het overlijden

van de erflater, dan zal dat leiden tot verlies van het voordeeltarief en de heffing van de

normale tarieven.

Daarop bestaat wel 1 uitzondering. Men kan zich namelijk bevrijden van die sanctie, wanneer

men kan bewijzen de activiteit niet te hebben voortgezet wegens overmacht.”191

188 Decreet W. 30 april 2009 houdende diverse wijzigingen van de wet van 13 juli 1987 betreffende het kijken

luistergeld, het decreet van 27 mei 2004 tot invoering van een belasting op de afgedankte bedrijfsruimten, het

decreet van 6 mei 1999 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen inzake de directe gewestelijke

belastingen, het Waterwetboek, het Wetboek der successierechten en het Wetboek van registratie-, hypotheek- en griffierechten, de Ecobonus en tot voorziening in een machtiging aan de Regering om de Waalse fiscale

wetgeving te codificeren , BS 1 juli 2009. 189 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 981, nr. 1248/16. 190 Artikel 60bis, §3, 1e lid Waalse W. Succ. 191 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale



52

155. Vervolgens moet men ook een bepaald niveau van tewerkstelling blijvend vervullen voor

diezelfde periode na het overlijden van de erflater.

Volgens de Waalse Wet Successierechten moet het tewerkstellingsniveau voor tenminste 75%

behouden blijven en dit ofwel als onderneming ofwel via een samenwerking door de

onderneming en dochtervennootschappen.192

Of deze voorwaarde vervuld is, wordt na vijf

jaar nagegaan door de jaargemiddelden van de voltijdse eenheden op te tellen en te delen door

5.193

Lukt dit niet, dan leidt dat tot verlies van het voordeel van de vrijstelling van

successierechten, behoudens de verantwoording door overmacht.194

156. Net als in het Vlaamse Gewest moet men ook hier gedurende de ononderbroken periode

van vijf jaar streven naar het behoud van de belegde activa in het geval van de onderneming

of het geïnvesteerde kapitaal met betrekking tot de vennootschap.195

Dezelfde sanctionering

volgt, wanneer toch enige daling zou te bemerken zijn wegens voorafnemingen of

verdelingen.196

157. Zoals reeds vermeld, is het zo dat men voor de vererving van goederen die geheel of

gedeeltelijk worden aangewend tot bewoning, niet kan genieten van het voordeeltarief van

artikel 60bis, §1 Waalse Wet Successierechten. Dat betekent dan ook dat wanneer goederen

wegens het niet aanwenden tot bewoning van het verlaagd tarief kunnen genieten, zij

gedurende 5 jaar die bewoning niet mogen aanvatten in dat goed wil men het voordeel blijven

behouden.197

158. Tot slot hebben we nog één verplicht te vervullen voorwaarde tot behoud van het vlakke

tarief van 0%.

192 Artikel 60bis, §3, 2e lid Waals W. Succ. 193 Artikel 60bis, §3, 2e lid in fine Waals W. Succ. 194 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT,

Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 988, nr. 1248/24. 195 Artikel 60bis, §3, 3e lid Waals W. Succ. 196 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale


Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 988, nr. 1248/25. 197 J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en


Successierechten 2006, afl. 3, 9.

53

Namelijk na de periode van 5 jaar na het overlijden van de erflater, zijn de erfgenamen,

legatarissen of begiftigden gehouden tot het ondertekenen en overdragen van een attest

waarbij zij bevestigen dat de voorwaarden tot behoud van het verlaagd tarief zijn vervuld.198

2.4 HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

159. Het belangrijkste verschilpunt tussen de successieregeling in het Vlaamse en Waalse

Gewest enerzijds en deze in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest anderzijds, is gelegen in het

tarief. De bedrijfsvererving gebeurt voor KMO’s gelegen in één van de Brusselse gemeenten

tengevolge van een Brusselse Ordonnantie van 29 oktober 1998 aan een verlaagd tarief van

3%.199

Dit in tegenstelling tot de andere ondernemingen in België, gelegen buiten het Brussels

Hoofdstedelijk Gewest, waar de overdracht vrijgesteld is van successierechten.

160. De heffing van het verlaagd recht wordt uitgevoerd in hoofde van de erfopvolger die de

goederen of aandelen verkrijgt. “In welke graad van verwantschap deze zich bevindt ten

opzichte van de erflater is irrelevant. Hetzelfde geldt voor de exploitatie van de onderneming.

Het persoonlijke karakter ervan moet niet voorhanden zijn.”200


161. Opvallend aan de Brusselse regeling is dat de toepassing van het verlaagd tarief enkel

mogelijk is ingeval van de overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen.

“Om van dergelijke KMO’s te spreken moeten drie voorwaarden cumulatief vervuld zijn:

- de onderneming moet minder dan 250 werknemers tewerkstellen

198 Artikel 60bis, §3, 4e lid Waals W. Succ. 199 Ordr. Br. Van 29 oktober 1998 houdende invoering van een verlaagd tarief van successierechten in geval van

overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen (1), BS 9 december 1998, 39385. 200 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en

familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J.

RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 992, 1248/34.

54

- ofwel een jaaromzet van lager dan 40miljoen EUR of een jaarlijks balanstotaal van

minder dan 27 miljoen EUR.

- een kapitaal met minder dan 25% van het kapitaal of van de stemrechten in handen

van een grote onderneming.”201

162. Meer bepaald ontstaat het recht tot vermindering van successierechten voor zover het

gaat om de “overdracht van

- goederen die deel uitmaken van een universaliteit, bedrijfstak of handelsfonds en

gehanteerd worden door de overledene tot de exploitatie van een nijverheids-,

handels-, ambachts- of landbouwbedrijf of de uitoefening van een vrij beroep, ambt of

post

OFWEL

- de volle eigendom van aandelen van een vennootschap gelegen in de Europese

Economische Ruimte, die een nijverheids-, handels-, ambachts-, of landbouwactiviteit

verricht of een vrij beroep uitoefent.”

Onder ‘aandelen’ verstaat men zowel aandelen als certificaten van aandelen.

2.4.2 Voorwaarden

163. Het voordeeltarief van 3% dat wordt geheven op de nettowaarde van het erfdeel van de

erflater, wordt enkel toegepast mits men voldoet aan de volgende voorwaarden.

Deze zijn opnieuw te vergelijken met de regelingen van andere gewesten, maar er zijn toch

enkele kleine verschilpunten.


164. Deze vereiste geldt opnieuw enkel ingeval van de vererving van aandelen van een

vennootschap. In dat geval is namelijk vereist dat de aandelen aanleiding geven tot minstens

25% van de stemrechten in de algemene vergadering ten tijde van de overdracht ervan.202

201 Artikel 60bis §1, 1e en 2e lid Brussels W. Succ. 202 Artikel 60bis, §1, 2e lid Brussels W. Succ.

55

165. Deze participatievoorwaarde verschilt dus steeds qua gewest, maar wat wel gelijklopend

is aan de Waalse regeling, is de eventuele bijkomende vereiste van een

aandeelhoudersovereenkomst.

“Deze overeenkomst zal moeten worden opgemaakt, indien de aandelen minder dan 50% van

de stemrechten vertegenwoordigen in de algemene vergadering. Daarin zal men zich ertoe

verbinden de voorwaarden tot behoud van het voordeeltarief te vervullen.”203


166. In principe wordt geen minimum aan tewerkstelling voorop gesteld in het Brussels

Hoofdstedelijk Gewest.

Maar indien ten tijde van het overlijden van de erflater toch werknemers voorhanden zijn in

het bedrijf, dan zal men van dat aantal minstens 75% moeten behouden gedurende de periode

van 5 jaar te rekenen van het overlijden.204

De tewerkstelling is eigenlijk enkel een

voorwaarde tot behoud van het voordeeltarief.

c) Formele voorwaarden

167. De aangifte van nalatenschap moet geen specifieke vermeldingen bevatten voor het

verzoeken tot vermindering van successierechten. Wel vereist is dat zij wordt voorgelegd

samen met een attest uitgaande van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, met de

bevestiging dat de voorwaarden van kapitaal en tewerkstelling zijn vervuld. 205

203 Artikel 60bis, §1, 2e lid in fine Brussels W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het

verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel

60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 996, nr. 1248/43. 204 Artikel 60bis, §3, 2e lid Brussels W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het


60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010,

996, nr. 1248/44. 205 Artikel 60bis, §5, 4e lid Brussels W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het


60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010,

997, nr. 1248/47.

56

d) Voorwaarden tot behoud

168. Opnieuw zijn er veel gelijkenissen tussen deze Brusselse regeling en de regelingen van

de andere gewesten, maar er zijn wel een aantal nuances.

169. Men hoeft ook hier de activiteit van de onderneming verder te zetten gedurende 5

opeenvolgende jaren na het overlijden van de erflater, maar vereist is wel dat dit nog steeds

dezelfde activiteit is als vroeger.206

In de Vlaamse en de Waalse regeling mag men wel een

andere activiteit voortzetten, zolang die maar één van de kwalificerende activiteiten van

artikel 60bis is.207

170. Kort hiervoor is ook reeds aangegeven dat men een bepaald niveau van tewerkstelling

moet behouden voor een duur van minstens 5 jaar, indien men de vermindering van

successierechten wil behouden.208

171. Net zoals in de andere regelingen mogen uitkeringen of terugbetalingen in de eerste 5

jaar na het overlijden van de erflater, geen aanleiding geven tot een vermindering van de

belegde activa ingeval van een familiale onderneming, of van het maatschappelijk kapitaal

ingeval van een familiale vennootschap.209

Alsook stelt de wet dat de activa of het kapitaal die in de laatste periode van 3 jaar vóór het

overlijden van de erflater werden belegd dan wel gestort, niet kunnen genieten van een

verlaagde belasting. 210

Maar in tegenstelling tot het Waalse Gewest wordt in Brussel wel gebruik gemaakt van een

antirechtsmisbruikbepaling. Deze staat de toepassing van het voordeeltarief van 3% wel toe

voor de hiervoor vermelde storting, op voorwaarde dat zij kan worden vertegenwoordigd door

rechtmatige financiële of economische behoeften.211

206 Artikel 60bis, §5, 1e lid Brussels W. Succ. 207 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en


RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 1003, nr. 1248/53. 208 Supra 54-55, nr. 167. 209 Artikel 60bis, §5, 3e lid Brussels W. Succ. 210 Artikel 60bis, §5, 3e lid in fine Brussels W. Succ. 211 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en


RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 1005, nr. 1248/58.

57

172. Het behoud van de verlaging vereist ook nog het opstellen van een jaarrekening voor de

periode van 5 jaar na het overlijden van de erflater.212

173. En tot slot verplicht men de opvolger ook om jaarlijks gedurende 5 jaar het bewijs te

leveren van het nog steeds vervullen van de voorwaarden.213

174. Ingeval één van deze voorwaarden hiervoor vermeld, niet wordt nageleefd, zal dat ertoe

leiden dat men als sanctie het verlies van het verlaagd tarief van 3% zal moeten ervaren. Men

wordt in dat geval onderworpen aan de heffing van progressieve tarieven van

successierechten.

3. UITGESTELD LOON

175. Een specifieke regeling die een rol kan spelen ten tijde van de vereffening van de

nalatenschap of huwgemeenschap is deze die aan de afstammelingen van de overledene of

hun echtgenoot een recht toekent tot vergoeding van de arbeid verricht in het agrarisch bedrijf

vóór het overlijden van de erflater. Dat recht veruiterlijkt zich dan in een schuldvordering die

zij krijgen op de massa bij de vereffening van de nalatenschap of huwgemeenschap.214

Er wordt gesproken van ‘het uitgesteld loon in land- en tuinbouw’.

176. Deze rechtsfiguur staat in feite los van de bespreking over het niet treffen van een

regeling vóór het overlijden. Zij wordt gewoonweg in dit deel vermeld omdat zij voorkomt

ten tijde van de vereffening van de nalatenschap of huwgemeenschap, en dus na het

overlijden.

212 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en


RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 1004, nr. 1248/56. 213 Artikel 60bis, §5, 4e lid Brussels W. Succ. 214 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 198.

58

177. Dit ‘loon’ is gestoeld op de Wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in

land- en tuinbouw, alsook op de latere Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de

wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in land- en tuinbouw die twee

wijzigingen heeft doorgevoerd.215

3.1 WIE HEEFT RECHT OP HET UITGESTELD LOON?

178. Oorspronkelijk bestond het recht voor de wettige, natuurlijke of adoptieve

afstammelingen van een land- of tuinbouwer of voor zijn echtgenoot, en de echtgenoten van

deze afstammelingen die na de meerderjarigheid/na de leeftijd van 21 jaar voor een

ononderbroken periode van ten minste 3 jaar en maximum 10 jaar een niet-beloonde normale

arbeid hebben verricht op het land- of tuinbouwbedrijf.216

179. Aan deze wetgeving zijn 2 zaken gewijzigd door de Wet van 12 augustus 1985.

Het is namelijk zo dat het recht nog steeds bestaat voor de wettige, natuurlijke of adoptieve

afstammelingen van een land- of tuinbouwer of voor zijn echtgenoot, en de echtgenoten van

deze afstammelingen die na de leeftijd van 18 jaar voor een ononderbroken periode van ten

minste 5 jaar en maximum 10 jaar een niet-beloonde normale arbeid hebben verricht op het

land- of tuinbouwbedrijf.217

In de wet wordt gesteld dat de niet-beloonde arbeid doorlopend moet zijn. Maar bepaalde

onderbrekingen worden wel toegestaan. Een voorbeeld daarvan is de militaire dienst. De wet

stelt dat deze dienst de periode van 5 jaar niet onderbreekt, maar ook geen recht geeft op een

vergoeding.218

215 Wet 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 20 januari 1967, 579;Wet 12

augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in land- en

tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 216 Wet 28 december 1967, BS 20 januari 1967, 579; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, I,

Mechelen, Kluwer, 2003, 915, nr. 1015. 217 Artikel 1, al. 1 Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een

uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten,

I, Mechelen, Kluwer, 2003, 915, nr. 1015; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven,

Acco, 2000, 198; B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 3. 218 Artikel 1, al. 1 Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een

uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193.

59

180. Wat verstaat men dan onder het begrip ‘normale arbeid’? Het gaat om de arbeid die

verwacht kan worden van een normaal gezond mens, rekening houdend met de feitelijke

omstandigheden.219

De arbeid moet ongeveer overeenstemmen met het werk dat wordt gepresteerd door een

volwaardige arbeider/arbeidster.220

181. Alsook mag men niet beloond zijn voor de normale arbeid wil men een uitgesteld loon

ontvangen.

Dat heeft tot gevolg dat kost, inwoon, bijdragen voor sociale wetgeving niet gelijkgesteld

worden met loon. Zakgeld die men zou krijgen, kan men ook niet beschouwen als een

beloning in de zin van de Wet uitgesteld loon.221

182. Het bewijs van die niet-beloonde normale arbeid kan geleverd worden door alle

rechtsmiddelen met inbegrip van getuigen en vermoedens.222

3.2 WANNEER IS HET UITGESTELD LOON OPEISBAAR?

183. Er bestaan drie verschillende situaties waarin het uitgesteld loon opeisbaar wordt voor de

rechthebbende.

“Dat is eerst en vooral bij het overlijden van de exploitant van het bedrijf.

Vervolgens is er ook opeisbaarheid bij de ontbinding van de gemeenschap voor wier rekening

het bedrijf geheel of overwegend wordt geëxploiteerd.

Verder onderscheid wordt nog gemaakt als volgt.

- Indien de rechthebbende - of zijn echtgenoot – erfgerechtigde is, moet de vordering tot

het verkrijgen van uitgesteld loon worden ingesteld vóór het einde van de vereffening

van de nalatenschap of gemeenschap.

219 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 199. 220 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 3. 221 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 4. 222 Artikel 5 Wet 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in land- en tuinbouw.

60

- Indien de rechthebbende op uitgesteld loon, noch zijn echtgenoot erfgerechtigd zijn,

moet de vordering worden ingesteld hetzij binnen twee jaar na het overlijden van de

exploitant of na de ontbinding van de gemeenschap, hetzij binnen twee jaar na het

beëindigen van de arbeid, indien deze na het overlijden van de exploitant werd

voortgezet.

- Indien de ontbinding van de gemeenschap, voor wier rekening het bedrijf geheel of

overwegend geëxploiteerd wordt, echter het gevolg is van echtscheiding, scheiding

van tafel en bed of scheiding van goederen, moet de vordering worden ingesteld vóór

het einde van de vereffening van de gemeenschap.

Tot slot is het uitgesteld loon ook eisbaar wanneer de exploitant een einde maakt aan zijn

bedrijf ten gevolge van een ascendentenverdeling.

De rechthebbenden van een uitgesteld loon die deel uit maken van de verdeling, krijgen een

schuldvordering op basis van de verdelingsakte. Die verdelingsakte bepaalt ook de wijze van

uitbetaling.

Mogelijks zijn er ook rechthebbenden buiten de ascendentenverdeling. Willen zij uitbetaling

zien van hun uitgesteld loon, dan zullen zij zich moeten richten tot hetzij de ascendenten,

hetzij de begiftigde afstammelingen binnen de twee jaar na de datum van de

verdelingsakte.”223

3.3 HOE VERKRIJGT MEN HET UITGESTELD LOON EN HOEVEEL BEDRAAGT

HET?

184. Het recht op het uitgesteld loon veruitwendigt zich dus als een schuldvordering die men

verkrijgt lastens de massa. Het gaat naargelang het geval om de massa in de zin van de

nalatenschap of in de zin van de huwgemeenschap.

185. De schuldvordering geeft recht op een bepaalde waarde die het uitgesteld loon uitmaakt.

223 Artikel 4 Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een

uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten,

I, Mechelen, Kluwer, 2003, 916, nr. 1016.

61

Die waarde wordt berekend op de helft van het brutoloon van een geschoold

landbouwarbeider (-ster), meer bepaald op het hoogste loon gedurende de periode van

werkelijke arbeid, en dit in een periode van maximum 10 jaar.224

Daarnaast wordt ook

rekening gehouden met de volgens de regelgeving bepaalde arbeidsduur.225

Heeft naast de afstammeling ook diens echtgenoot op het bedrijf arbeid verricht, dan bepaalt

men het uitgesteld loon ook op de helft van het brutoloon van de geschoolde arbeider.226

Logischerwijze moet die echtgenoot ook gedurende minstens vijf opeenvolgende jaren vanaf

de leeftijd van 18 jaar arbeid op het bedrijf hebben verricht.

186. Men gaat er hier van uit dat de afstammeling of hun echtgenoten nog geen vergoeding

hebben ontvangen van de ouders. “Heeft men wel reeds enig voordeel verkregen, wat andere

afstammelingen in dezelfde graad van verwantschap niet hebben gekregen, dan wordt dit

beschouwd als een vergoeding voor de verrichte arbeid. Het uitgesteld loon wordt in dat geval

in mindering gebracht met de waarde van het reeds ontvangen voordeel. Dit alles tenzij men

natuurlijk kan bewijzen dat het niet gaat om een vergoeding voor de gedane arbeid.”227

3.4 UITGESTELD LOON EN BELASTINGEN

187. Doet men een beroep op deze regeling dan brengt dat ook fiscale gevolgen met zich mee,

voornamelijk wat betreft de heffing van successierechten.

“Met het oog op de berekening ervan heeft de administratie reeds in 1968 bepaald dat wegens

het feit dat het uitgesteld loon te beschouwen is als een last van de nalatenschap of de

huwgemeenschap, dit kan afgetrokken worden van het bruto-actief.

224 Artikel 2, al.1 Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 225https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen/Landtuinbouw/Nieuwslandbouweerdereberichten/tabid/1690/arti

cleType/ArticleView/articleId/1331/Uitgesteld-loon-in-de-landbouw.aspx. 226 Artikel 2, al. 2 Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende

een uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 227 Artikel 1, al. 2 Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende

een uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY

(ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 3; C. DE WULF, Het opstellen van

notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 918, nr. 1020.

62

Men verkrijgt die aftrek echter niet zomaar. Er moet namelijk melding worden gemaakt van

de vordering van de rechthebbenden tot het verkrijgen van het uitgesteld loon in de

erfenisaangifte, alsook van het feit dat die vordering niet wordt betwist door de andere

rechthebbenden in de nalatenschap of gemeenschap.

Daarnaast moet ook een afrekening worden opgenomen in de aangifte of in een bijkomend

document met de basis van de berekening van de uitgestelde lonen en de af te trekken

bijzondere voordelen.

Mogelijks overlijdt de afstammeling of echtgenoot die rechthebbende is van het uitgesteld

loon voor de vordering tot uitbetaling ervan.

In dat geval moet enkel melding worden gemaakt van het loon in het actief van de

nalatenschap of de huwgemeenschap, indien de afstammelingen of echtgenoot van de

overleden rechthebbende het recht eisen.

In de situatie waarbij de afstammeling of diens echtgenoot overleden is nadat het verzoek

werd gedaan tot een uitgesteld loon, maar vóór de uitbetaling ervan, wordt echter het gemeen

recht toegepast.” 228

188. Wat betreft het uitgesteld loon en andere belastingen kan nog gezegd worden dat deze

regeling niet onder het toepassingsgebied van de inkomstenbelastingen valt.229

3.5 BESLUIT

189. Feit is dat er wel een regeling bestaat waardoor men als afstammeling of als diens

echtgenoot nog een vergoeding kan genieten voor het werk verricht in een land- of

tuinbouwbedrijf zonder verloning.

Maar om discussies te vermijden inzake dergelijke vergoeding na het overlijden van de

ouders, is het toch aan te raden aan de ouders om tijdens het leven in een regeling te voorzien

wat betreft de vergoeding.230

228 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 6-7. 229 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 7.http://www.notaris.be/verkopen-kopen-huren-lenen/pachten-en-verpachten-97/bijkomende-

wetgevingen/wet-op-het-uitgesteld-loon-in-de-landbouw. 230 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 7.

63

Dit kan bijvoorbeeld door een rechtstreekse uitbetaling ten tijde van het verrichten van de

arbeid.

Hebben zij dat niet gedaan, dan kunnen de erfgenamen alvorens een beroep te doen op deze

wet, nog steeds trachten minnelijk tot een oplossing te komen.231

4. CONCLUSIE: LAND- OF TUINBOUWER TREFT GEEN REGELING VÓÓR HET

OVERLIJDEN

190. Uit het rapport ‘Wijkers en blijvers’ blijkt dat slechts 25% van de land- en tuinbouwers

voorzien in een opvolgingsregeling.232

Heel wat bedrijfsleiders schuiven dit echter op de

lange baan om allerlei redenen in de inleiding vermeld.

In het geval men niets regelt, zal het bedrijf overgeleverd worden aan de gemeenrechtelijke

regels van het erfrecht.

Dit heeft logischerwijze als gevolg dat het bedrijf volledig zal gesplitst worden in

verschillende delen, waardoor onmogelijk nog de continuïteit van het bedrijf wordt

gewaarborgd.

191. De Wet erfopvolging kleine nalatenschappen, en meer specifiek voor land- en

tuinbouwbedrijven de Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het

bevorderen van de continuïteit, zijn in dat opzicht een soort van vangnet tot behoud van het

volledige bedrijf.

Via het recht van overname dat wordt voorzien voor de erfgenamen die een deel of het geheel

van het landbouwbedrijf erven, wordt de continuïteit van het bedrijf gegarandeerd.

Uit de wet betreffende landbouwbedrijven blijkt ook dat men ernaar streeft het bedrijf over te

laten aan iemand die daadwerkelijk begaan is met de goede voortzetting ervan. Men wil het

land- of tuinbouwbedrijf overlaten aan iemand die er oprecht interesse voor toont en dat ook

laat blijken doordat hij/zij reeds vóór het overlijden de exploitatie van het bedrijf deed of er

meewerkte op regelmatige wijze.

231https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen/Landtuinbouw/Nieuwslandbouweerdereberichten/tabid/1690/articleType/ArticleView/articleId/1331/Uitgesteld-loon-in-de-landbouw.aspx. 232

M. CALUS, V. VANDERMEULEN, E. ROGGE, L. EMDE, J. DESSEIN, L. LAUWERS en G. VAN HUYLENBROECK,


Monitoring en Studie, Brussel.

64

Duidelijk is dat er een degelijk oplossing wordt voorzien voor bedrijven uit de land- en

tuinbouwsector wanneer de erflater niets heeft geregeld en verbrokkeling dreigt.

192. Wat betreft dan de fiscale gevolgen voor de vererving van land- en tuinbouwbedrijven, is

het zo dat men in principe onderworpen wordt aan de progressieve tarieven van

successierechten.

Maar zoals reeds uitgelegd kan men de land- en tuinbouwbedrijven ook beschouwen als

familiale ondernemingen of kunnen zij de vorm aannemen van een vennootschap, zodanig dat

men een beroep kan doen op de gunstregel die voor deze ondernemingen bestaat.233

193. Wat betreft de agrarische bedrijven in het Vlaamse Gewest werd vroeger weinig gebruik

gemaakt van de gunstregeling van successierechten. De oorzaak was voornamelijk te situeren

in het feit dat zij meestal de vorm van een eenmanszaak hadden, waardoor zij niet in staat

waren de vereiste tewerkstellingsvoorwaarde te vervullen. Noch het minimum van 5

werknemers dat werd vereist in de regeling tot 1 november 2007, noch het minimum van

500000 euro loonlasten verplicht gesteld na 1 november 2007, konden zij behalen.

194. Deze vaststelling blijkt uit een rapport van het Nationaal Instituut voor Statistiek.234

Daaruit kan afgeleid worden dat er enorm veel eenpersoonsbedrijven zijn onder de Belgische

agrarische ondernemingen.

Logischerwijze voldeed men dan ook niet aan de tewerkstellingsvoorwaarde.

195. Een ander rapport van het Nationaal Instituut voor Statistiek geeft aan dat in de Vlaamse

Land- en Tuinbouwbedrijven gemiddeld tussen 1,8 en 2 arbeidskrachten werden

tewerkgesteld in de periode waarin de moeilijke tewerkstellingsvoorwaarde moest vervuld

worden.235

Hetzelfde blijkt uit het rapport ‘Wijkers en Blijvers in de Vlaamse land- en tuinbouw’ van het

Departement landbouw en visserij.

233 Supra 35, nr. 96. 234http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_landbouwtelling_enquete_van_

mei.jsp. 235 http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf.

65

Ook deze cijfers illustreren dus dat land- of tuinbouwbedrijven vroeger moeilijk de

voorwaarden konden vervullen, vereist om te kunnen genieten van de vrijstelling van

successierechten. Bij hun vererving werd zij dus onderworpen aan de progressieve tarieven.

Financieel hadden zij dan ook nog eens een zware impact.

196. Vanaf 1 september 2008 is de mogelijkheid tot het gebruik van de vrijstellingsregeling

van artikel 60bis Vlaamse Wet Successierechten voor land- en tuinbouwbedrijven verruimd.

De oorzaak is gelegen in het feit dat men toen geopteerd heeft voor een opnulzetting

betreffende de tewerkstelling. Op die manier ervaart men geen problemen meer voor het

genieten van de regeling wat betreft de tewerkstellingsvoorwaarde. Natuurlijk moest men nog

steeds de andere voorwaarden vervullen.

197. Sinds 1 januari 2012 is dus de nieuwe regeling inzake successierechten in Vlaanderen in

werking getreden. Wegens de verhoging van het tarief van successierechten van 0% naar 3%

en 7%, zal het waarschijnlijk zo zijn dat minder gebruik zal worden gemaakt van de vererving

van land- en tuinbouwondernemingen. Maar men heeft wel de voorwaarden van de

successieregeling versoepeld, zodanig dat als men er toch gebruik wil van maken, het

makkelijker zal zijn. Men wil via deze regeling ervoor zorgen dat bedrijfsleiders en dus ook in

het bijzonder land- en tuinbouwers in laatste instantie op fiscaal vlak geen noemenswaardige

problemen meer moeten ervaren, wat de continuïteit van een bedrijf zou kunnen ondermijnen.

Meer bepaald zorgt men voor een financieel draagbare overdracht qua belastingen voor de

opvolgers, wanneer de overlater tijdens het leven geen regeling voor het bedrijf heeft

getroffen.

198. Zoals verder in deze masterproef zal blijken heeft men sinds 1 januari 2012 ook een

nieuwe regeling ingevoerd waarbij een vrijstelling van schenkingsrechten wordt voorzien

voor de bedrijfsschenking. Men wil dus meer de overdracht van bedrijven tijdens het leven

stimuleren, alsook het tijdig uitwerken van dergelijke regelingen. Hierover volgt verder meer.

199. Wat betreft de situatie voor land- en tuinbouw in Wallonië, kan uit de voorwaarden voor

het verlaagd tarief van successierechten bij de overdracht van het agrarisch bedrijf afgeleid

worden dat iets vlotter een beroep kan worden gedaan op die regeling.

66

Er is wel een tewerkstellingsvoorwaarde, maar die wordt reeds vervuld wanneer men

minstens 1 werknemer tewerkstelt in het bedrijf.

200. Uit hetzelfde rapport van het Nationaal Instituut voor Statistiek zoals hiervoor vermeld

blijkt ook dat men in de Waalse agrarische bedrijven anno 2010 gemiddeld 1,68 werknemers

heeft.236

De tewerkstelling vormt er geen hindernis voor het verkrijgen van de vrijstelling van

successierechten. Maar natuurlijk moeten ook wel de andere voorwaarden vervuld zijn.

201. Tot slot hebben we dan nog de regeling voor bedrijven in het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest. Wat betreft de land- en tuinbouwbedrijven, komen zij in dat gewest niet in groten

getale voor dus sowieso wordt deze regelgeving daar al niet zoveel gebruikt met betrekking

tot die bedrijven.237

In vergelijking met de nieuwe Vlaamse regeling en de Waalse regeling, is

deze natuurlijk minder voordelig wegens het tarief van 3%, en ook niet zomaar te hanteren

wegens de voorwaarden daarvoor gesteld.

236 http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf. 237 http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf.

67

DEEL 2: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING

GETROFFEN VÓÓR HET OVERLIJDEN

202. De leuze in de wereld van de vermogensplanning bestaat er dezer dagen in dat men niet

snel genoeg kan beginnen aan dergelijke planning. Er bestaan tegenwoordig heel wat

bedrijfsleiders die reeds op hun 40e beginnen denken aan hoe ze de overdracht van hun bedrijf

20 jaar later zullen aanpakken. Je kan hen echter ook geen ongelijk geven. Een gebrek aan

vermogensplanning is namelijk één van de belangrijkste verklaringen voor het mislukken van

overdrachten van familiale ondernemingen.238

Dus als men begaan is met zijn bedrijf en streeft naar de verdere continuïteit na zijn

overlijden, dan zal men best tijdig overgaan tot het plannen van de bedrijfsoverdracht.

203. “Het overdragen van een onderneming is een complex proces dat vaak veel tijd vergt.

Heel wat menselijke, persoonlijke, familiale, juridische, fiscale en financiële aspecten spelen

een rol”, aldus de directeur van Erov, Daniel De Steur.

Al deze aspecten moeten geregeld worden vóór de overdracht dus het spreekt voor zich dat

men daar heel wat tijd voor uittrekt vóór het overlijden.

Dit om latere discussies, wanneer de erflater er niet meer is om verduidelijking te brengen, te

vermijden. Ook deze conflicten kunnen er namelijk voor zorgen dat de familiale opvolging

binnen het bedrijf in het water valt.

204. Volgens De Steur is ook de bescherming van de grond een belangrijk argument voor een

tijdige regeling vóór het overlijden. “Om versnippering van de grond te vermijden, moet men

best vóór het overlijden als erflater een regeling treffen”.

205. Ook het vermijden van ‘fiscale euthanasie’ zou hier vermeld kunnen worden. Daarmee

wordt bedoeld dat men via regelingen tijdens het leven kan trachten te ontsnappen aan de

hoge successietarieven. Deze kan men enigszins wel verlagen door een beroep te doen op de

regeling van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten of de regelingen van artikel 60bis

Wet Successierechten voor Brussel en Wallonië, waar men ofwel een vrijstelling verkrijgt

zoals in Wallonië of een overdracht aan een verlaagd tarief van 3 of 7%.

238 J. PLANTEFEVE -CASTRYCK, Rivaliteit en conflicten als een bedreiging voor de opvolging door een team in de

Vlaamse familiaal gerunde KMO, Master in de bedrijfseconomie, UGent, 2009-10, 11.

68

Dit alles mits de voorwaarden daartoe vervuld zijn. Maar tegenwoordig zijn de rechten die

worden geheven bij het treffen van een regeling tijdens het leven, denken we aan de

schenking van het bedrijf, voordeliger.

206. Kiest men voor het treffen van een regeling vóór het overlijden, dan kan men kiezen uit

verschillende regelingen. Die verschillende opties worden hierna uiteengezet aan de hand van

de verschillende soorten van goederen die worden overgedragen in land- en

tuinbouwbedrijven.

207. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de overdracht van roerende en onroerende

goederen. Binnen de onroerende goederen wordt ook nog aandacht besteed aan de pacht

enerzijds en wat gebeurt met de onroerende goederen die de bedrijfsleider in eigendom heeft

anderzijds.

Meestal gaat men eerst over tot de overdracht van het roerend gedeelte van het bedrijf. Enige

tijd later volgt dan de overdracht van de onroerende goederen van de bedrijfsleider.

208. Na deze uiteenzetting wordt ook nog aandacht besteed aan de fiscale gevolgen van de

regelingen die gekozen worden in het kader van de overdracht van land- en

tuinbouwbedrijven. De belastingen geheven bij een schenking worden hier voorop gesteld

vooral omdat men via een nieuwe regeling in werking sinds 1 januari 2012 de

bedrijfsschenkingen wil stimuleren via een vrijstelling van schenkingsrechten.

1. TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF IN HET KADER VAN

EEN VÓÓRTIJDIGE REGELING

1.1 ROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN

209. Tractoren, machines, dieren, gereedschap, voorraden, zijn zaken die behoren tot het

bedrijfsmateriaal of de hoevebekleding van bedrijven in het agrarisch milieu.

Op zich is het zo dat deze goederen losstaand te beschouwen zijn als roerende goederen. Maar

wanneer deze goederen verbonden zijn aan een erf, dan stelt het Burgerlijk Wetboek dat zij

onroerend zijn door bestemming.

69

Artikel 524 BW bepaalt namelijk dat “voorwerpen die de eigenaar van een erf voor de dienst

en de exploitatie van dat erf daarop geplaatst heeft, onroerend zijn door bestemming.” Artikel

524 BW geeft de volgende zaken weer als voorbeeld : de aan het landbouwbedrijf verbonden

dieren, het landbouwgereedschap, stro en mest, zaden, vissen, konijnen.239

210. Of dergelijke roerende goederen onroerend worden gemaakt door de verbinding ervan

aan het erf, beslist de eigenaar van de roerende goederen. Hij heeft er in feite belang bij dat te

doen. Kiest de eigenaar voor dergelijke gebondenheid, dan verwerft hij daardoor een

financieel voordeel. De roerende goederen en de onroerende goederen waarmee zij worden

verbonden, leveren elkaar een meerwaarde op.240

Verkoopt men echter een roerend goed los

van de grond of gebouwen, dan zal dat niet veel opbrengen.

Wanneer de eigenaar van het roerend goed het overdraagt zonder het onroerend goed

waarmee het verbonden was, dan wordt een einde gemaakt aan het onroerend karakter door

bestemming.241

Dan is dat goed opnieuw als roerend te beschouwen. Het is hier dus louter de

wil van de eigenaar die de aard van het goed bepaalt.

211. Ook als roerend te beschouwen zijn de productierechten in handen van de bedrijfsleider

van het agrarisch bedrijf. Het gaat om toeslagrechten, melkquotum, zoogkoeienquotum,

nutritiëntenemissierechten. Deze worden ook overgedragen aan de overnemer van het bedrijf,

mits melding hiervan aan de afdeling Markt- en inkomensbeheer. Men ziet vaak dat ingeval

van de overdracht ervan van ouder op afstammeling, deze laatste er niets voor moet

betalen.242

212. Wat betreft de overdracht van de bedrijfsbekleding, wordt het meest gebruik gemaakt

van een contract tot overname van die goederen tegen betaling van een verkoopprijs.

Eventueel wordt ook gewerkt met een overdracht in de vorm van een gift.

239 R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2005, 18. 240 R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2005, 15. 241 R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2005, 20. 242 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 74.

70

1.1.1 Overname

213. De bedrijfsleider heeft de mogelijkheid om zijn bedrijfsmateriaal te verkopen aan de

overnemer. In dat geval zal de verkoop bezegeld worden aan de hand van een

overnamecontract tussen de overlater en de overnemer.

“Dit contract is een onderhandse akte die de partijen zelf opmaken. Daarin worden

logischerwijze alle gegevens opgenomen van overlater en overnemer, alsook deze van het

bedrijf zelf.

Ook een beschrijving van het bedrijfsmateriaal dat wordt overgedragen en een vermelding

van de prijs ervan moeten opgenomen worden in het contract.

Alsook een inventaris van alle goederen wordt als bijlage aan het contract gehecht. Deze

bevat een opsomming van alle roerende materiële en immateriële goederen en dieren die

worden overgenomen.”243

214. Dit contract moet men binnen de 15 dagen na het ontstaan van de overeenkomst ter

registratie aanbieden op de Federale Overheidsdienst Financiën, Patrimoniumdocumentatie,

Kadaster, Registratie en Domeinen.244

215. Wordt slechts een deel van de roerende goederen overgenomen of gebeurt de overname

voor een bepaald percentage van het bedrijf, dan betekent dit dat in dat geval de overlater nog

steeds betrokken blijft bij de exploitatie van het agrarisch bedrijf.245

Overlater en overnemer,

meestal ouder en kind, doen de samenuitbating van het bedrijf.

Dit is vaak omdat de overlater nog vrij jong is of ook nog heel wat lasten heeft of eventueel

omdat een volledige overname financieel nog niet mogelijk is.246

Men voorziet hier best wel een samenuitbatingscontract, waarin alle afspraken omtrent die

samenwerking worden vermeld.247

243http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2100;http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gi

ds%20Overname.pdf 244 http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2100 245 http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf. 246http://www.groenekring.be/Portals/0/Syndicaal/Dossiers/Overname/kiezen%20voor%20overname%20deel%2

06%20vennootschappen%20verbeterde%20versie.pdf. 247 J. SWENNEN, “De overnamebegeleiding en het overnamecontract in de land- en tuinbouw”, in L. JOLY (ed),

Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6.

71

216. Vermogensrechtelijk gezien heeft deze regeling als voordeel dat via de verkoop van de

hoevebekleding de verkoopprijs in het vermogen van de overdrager terechtkomt, zodat de

kinderen niet benadeeld worden. Zij verkrijgen dit later als erfgenaam uit de nalatenschap of

het is mogelijk dat dit hen vooraf wordt uitbetaald.248

1.1.2 Andere opties

217. Men kan er ook voor opteren de roerende goederen via een schenking over te dragen.

Roerende goederen worden vaak zelfs aan een begiftigde geschonken aan de hand van een

handgift. De handgift is een rechtshandeling waarbij men een lichamelijk roerend of

onlichamelijk roerend goed, waarbij het recht geïncorporeerd is in de titel, overdraagt door

een loutere afgifte ervan.249

Belangrijk is wel dat een handgift niet wordt onderworpen aan registratie. Men betaalt er dus

geen registratierechten op, maar in ruil daarvoor moet de schenker nog minstens 3 jaar leven

na de schenking. Is dat niet het geval, dan zal men successierechten verschuldigd zijn.

Ingeval van de schenking van bedrijfsmatig geïmplementeerde goederen, is deze verdachte

periode opgetrokken tot 7 jaar.250

1.2 ONROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN

218. Onder onroerende goederen van het land- of tuinbouwbedrijf verstaat men voornamelijk

de gronden die de bedrijfsleider bezit, de gebouwen aanwezig binnen het bedrijf, maar ook de

roerende goederen die onroerend zijn geworden ( bijvoorbeeld melkinstallaties,…).251

Deze goederen kunnen hem in eigendom toebehoren. Maar de kans is groot dat men ook een

aantal pachtcontracten voorhanden heeft. Vandaar dat hier ook kort zal weergegeven worden

wat gebeurt met deze contracten in geval van overdracht.


Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7. 249 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 643, nr. 1207. 250 Infra 108, nr. 340. 251 http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf.

72

1.2.1 Onroerende goederen in eigendom

219. Wat betreft de overdracht van de goederen in eigendom van de bedrijfsleider moet

aangestipt worden dat dit niet zo evident is. Zoals reeds vermeld is het aangewezen als

overdrager een familierechtelijke regeling te treffen zoals in de zin van de hierna uitgewerkte

technieken.

1.2.1.1 Schenking

220. Bedrijfsleiders in de agrarische wereld hebben de mogelijkheid hun eigendommen

tijdens hun leven via een schenking over te dragen. Dit is één van de belangrijkste alsook de

goedkoopste regelingen.252

221. “Een schenking onder de levenden is een akte waarbij de schenker zich dadelijk en

onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet ten voordele van de begiftigde die ze

aanneemt.”253

Het gaat dus om een overeenkomst die de toestemming van beide partijen vereist voor de

totstandkoming ervan. De overeenkomst is wel eenzijdig, in die zin dat enkel de schenker

enige verbintenis aangaat.254

Om van een schenking te kunnen spreken moeten echter bijkomend ook 2 constitutieve

bestanddelen vervuld zijn. Er is een materieel element vereist. Dit uit zich in het feit dat de

schenker een verarming moet ondergaan en de begiftigde moet een verrijking ervaren.

Daarnaast moet voor de schenking ook effectief de intentie aanwezig zijn om een begiftiging

te doen. Dit wordt ook wel de animus donandi genoemd.”255

Uit de definitie valt ook af te leiden dat de schenking onherroepelijk is. Dat houdt in dat de

schenker niet meer kan terugkomen op hetgeen hij geschonken heeft, tenzij op basis van een

wettelijke bepaling of mits wederzijdse toestemming.256

252C. VRIJENS, L. BAS, D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 212. 253 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 553, nr. 1031. 254 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, intersentia, 2010, 553, nr. 1031. 255 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 554, nr. 1032. 256 Artikel 1134, 2e lid BW; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal

vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 556, nr. 1037.

73

A) Modaliteiten

222. Een schenking kent verschillende modaliteiten en kan op verschillende manieren worden

uitgewerkt. Ze worden hierna beknopt geschetst.

a) Voorwaarde en last

223. Schenkers ervaren vaak de angst om hun goederen te vroeg over te dragen aan een ander.

Die vrees kan zich uiten in ‘het naaktheidssyndroom’, wat inhoudt dat men zich wil behoeden

voor financiële problemen ten tijde van het pensioen.257

Men kan dit associëren met de

welbekende spreuk ‘zich uitkleden vóór het slapengaan’, wat men eigenlijk niet wil. Deze

angst is zeker en vast te ervaren bij de land- of tuinbouwer die ervoor opteert een goed te gaan

schenken waaruit hij voordien zijn inkomsten behaalde. Hij verliest een groot deel daarvan,

terwijl hij eigenlijk na de overdracht ook nog moet kunnen voorzien in zijn levensonderhoud.

Men heeft al een kleiner pensioen wegens het feit dat men zelfstandig was en zijn inkomsten

uit het bedrijf moest halen, en nu net die goederen waaruit de inkomsten werden gehaald

worden weggeschonken, valt ook die financiële ondersteuning weg.

224. Deze problematiek kan men oplossen aan de hand van het maken van een voorbehoud

van vruchtgebruik bij de schenking. Op basis van artikel 949 BW is het voor “de schenker

geoorloofd zich het genot of het vruchtgebruik van de geschonken roerende of onroerende

goederen voor te behouden of daarover ten voordele van een ander te beschikken.” Dat

betekent dat de schenker zelf het vruchtgebruik behoudt en enkel de blote eigendom schenkt.

Door dat behoud kan men nog de inkomsten en vruchten uit het geschonken goed

verkrijgen.258

225. Een tweede uiting van angst vanwege de schenker, ‘het baronsyndroom’ genaamd,

betekent dat de schenker angst heeft voor het verlies van controle na de schenking.259

257 A. VERBEKE, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 92. 258 A. VERBEKE, Familiale vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005,

92. 259 A. VERBEKE, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 92.

74

Heeft men te maken met een land- of tuinbouwbedrijf waarin men als bedrijfsleider heel wat

controle heeft en die door een schenking zou verliezen, dan kan men dit ook enigszins

tegengaan door zich het vruchtgebruik voor te behouden. Op die manier verkrijgt de schenker

op basis van het vruchtgebruik een beheersmandaat.260

226. Als schenker kan men ook een last verbinden aan de schenking, die dan vervuld moet

worden door de begiftigde. Die last kan bestaan uit een vervreemdingsverbod van het goed, of

het voorzien in huisvesting of levensonderhoud ten voordele van de schenker. Dit kan

bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de agrariër reeds overgaat tot schenking van de woning

die deel uitmaakt van het bedrijf.

b) Schenking met vrijstelling van inbreng

227. Wanneer men een schenking doet aan een erfgenaam, moet men ook rekening houden

met de principes van het wettelijk erfrecht. Daaruit vloeit voort dat de begiftigde erfgenaam

zijn schenking opnieuw moet inbrengen in de nalatenschap. Dit is vereist om het deel te

bepalen waarop de erfgenamen uit hun hoedanigheid recht hebben, ook wel voorbehouden

deel of reserve. Men gaat daarbij vervolgens onderzoeken of de schenking die reserve niet

heeft overschreden. Is dat het geval dan zal de schenking worden ingekort.

228. Maar de schenker/erflater kan ook beslissen om een schenking met vrijstelling van

inbreng te doen of een gift buiten deel. Dit betekent dat de begiftigde van de schenking dit

deel verkrijgt naast zijn reservatair erfdeel. Deze schenking wordt aangerekend op het

beschikbaar deel, namelijk het deel waarover de erflater vrij kan beschikken.

229. De mogelijkheid bestaat echter dat de waarde van het geschonken goed het beschikbaar

deel overschrijdt.

“Naargelang de mogelijkheid tot afscheiding van het gedeelte die de overschrijding uitmaakt,

onderscheidt men twee opties.

Bestaat die mogelijkheid dan zal men hetgeen teveel geschonken is, in natura inbrengen.

260 A. VERBEKE, Familiale vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005,

93.

75

Is dit echter niet mogelijk en bedraagt de overschrijding meer dan de helft van de waarde van

het onroerend goed, dan moet men het goed volledig inbrengen en mag men de waarde van

het beschikbaar gedeelte voorafnemen.”261

c) Techniek van de dubbele akte

230. Om de problematiek van benadeling van één of een paar van de kinderen te vermijden,

kunnen de ouders ervoor kiezen de overdracht van de goederen aan de hand van de dubbele

akte te bewerkstelligen.

Deze techniek bestaat erin, zoals de naam het al verraadt, door te werken met twee

verschillende aktes.

De ouders doen eerst en vooral een schenking van de goederen aan alle kinderen. Op die

manier komen zij in een onverdeeldheid terecht onder mekaar. Vervolgens beslissen de

kinderen zonder inbreng van de schenker om een verdeling door te voeren en een einde te

maken aan de onverdeeldheid.

Zo kan het dan gebeuren dat het geschonkene, mogelijks het agrarisch bedrijf bij één

erfgenaam terechtkomt, in ruil voor een degelijke vergoeding van de andere betrokkenen bij

de onverdeeldheid.262

Dit procedé past dus ook in het rijtje van technieken die kunnen worden aangewend tot

overdracht van een land- of tuinbouwbedrijf.263

d) Ascendentenverdeling

231. De ascendentenverdeling of ouderlijke boedelverdeling komt erop neer dat één of beide

ouders zelf beslissen over de samenstelling van de kavels bestemd voor de erfgenamen en

dergelijke verdeling werken zij dan uit in een schenking.264


Leuven, Boerenbond, 2011, 8. 262 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 198. 263 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Boerenbond, 2011, 9. 264 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


76

Net als bij de techniek van de dubbele akte heeft men ook hier te maken met zowel een

schenking als een verdeling.

“Opnieuw komen de begiftigden in een onverdeeldheid terecht na de schenking en zolang de

schenker in leven is.

Na het overlijden van de schenker zijn deze begiftigden te beschouwen als erfgenamen en

kunnen zij uit de onverdeeldheid treden.”265

232. Positief aan deze techniek is dat men zo kan afwijken van het erfrechtelijke principe van

verdeling in natura en ervoor zorgen dat het geschonkene in zijn geheel verder kan worden

gehanteerd.266

Dit is natuurlijk een voordeel in het kader van de agrarische bedrijven, waar de

doelstelling erin bestaat versnippering tegen te gaan.

e) Schenking van een familiale onderneming of vennootschap

233. Men kan dezer dagen opteren voor het schenken van een familiale onderneming of een

familiale vennootschap op basis van artikel 140bis Vlaamse Wet Registratierechten. Het gaat

dan in feite om de schenking van goederen die beroepsmatig zijn geïnvesteerd in een

onderneming, of de overdracht ten kosteloze titel van aandelen.267

Voornamelijk het fiscale

aspect van dergelijke schenking is van belang, dus meer uitleg wordt hierover gegeven bij het

deel over de schenkingsrechten.268

234. Wat hier nog kan vermeld worden is het feit dat voor deze schenkingen een specifieke

regel is uitgewerkt in het kader van de aanrekening van schenkingen op het beschikbaar deel.

In feite is het zo dat schenkingen op het beschikbaar deel worden aangerekend volgens hun

waarde bij het openvallen van de nalatenschap.269

“Op basis van artikel 922, 2e lid BW moet

men voor de aanrekening van een schenking van goederen met toepassing van artikel 140bis

Wet Registratierechten kijken naar de waarden ten tijde van de schenking.

265 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1189, nr. 2349. 266W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1190, nr. 2351. 267 Artikel 140bis §1 Vlaams W. Reg. 268 Infra 100, nr. 314. 269 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


77

Indien men de gewone regel zou toepassen, kunnen discussies ontstaan over het feit of een

meerwaarde door de begiftigde is ontstaan. Men zou dan via de gewone regel bewerkstelligen

dat de meerwaarde verdeeld wordt over de andere erfgenamen en op die manier ook een

aantasting brengen aan de zeggenschap in de onderneming.”270

1.2.1.2 Pacht

235. De bedrijfsleider in de land- en tuinbouwsector kan ervoor kiezen om landeigendommen

via een pachtcontract ter beschikking te stellen aan de overnemer-afstammeling.

En deze techniek wordt ook echt vaak gehanteerd in het kader van de opvolging binnen het

bedrijf. Men staat het genot toe, vaak in afwachting van de later overname van de eigendom

via aankoop, schenking of eventueel erfopvolging.271

Pacht is in het algemeen ook een vorm van overdracht waarop sowieso in de agrarische sector

vaak een beroep wordt gedaan.272

Zo ligt ongeveer 2/3 van de agrarische gronden onder een

pachtcontract.273

a) Toepassingsgebied

236. Deze juridische constructie houdt voor de land- of tuinbouwer in dat hij de onroerende

goederen die hij hoofdzakelijk aanwendt in zijn land- of tuinbouwbedrijf, met uitzondering

van de bosbouw, verhuurt.274

Dergelijke constructies vallen dan ook onder de pachtwet van 1969 en de latere wetten tot

wijziging ervan.275


Oxford, Intersentia, 2010, 1014-1015, nr. 1973. 271 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 47. 272 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 31-32. 273 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 29. 274Artikel 1, 1e lid Pachtwet; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en

tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 5. 275 Wet 4 november 1969 tot wijziging van de pachtwetgeving en van de wetgeving betreffende het recht van

voorkoop ten gunste van huurders van landeigendommen, BS 25 november 1969, 11304; Gewijzigd door de Wet

7 november 1988, BS 6 december 1988, 16847; Wet 13 mei 1999, BS 3 juli 1999, 25221 en de Wet 3 mei 2003,

BS 30 juni 2003, 34929.

78

237. Het gaat dus om een verhuring vanwege de ene partij verhuurder-verpachter die aan de

huurder-pachter het genot toestaat van een goed voor een bepaalde duur en dit tegen een

bepaalde som.276

De pachtwet is ook van toepassing wanneer men te maken heeft met onroerende goederen die

hoofdzakelijk aangewend worden in het landbouwbedrijf door middel van een vestiging van

vruchtgebruik onder de levenden door de wil van de mens en voor een bepaalde duur.277

238. De verpachter is echter niet altijd vrij in de wijze waarop hij het genot toestaat.

Voornamelijk wanneer deze gehuwd is, is er enige beperking.

Indien de bedrijfsleider-verpachter gehuwd is onder het wettelijk stelsel, dan moet deze

ingeval van een pachtovereenkomst samen met diens echtgenoot de toestemming daartoe

geven.278

“Is de verpachter gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen, dan zal elk van de

echtgenoten kunnen beschikken over zijn eigen goederen. En ingeval van gemeenschappelijke

goederen zullen beide hun medewerking moeten verlenen.”279

239. In hoofde van de pachter moet aangenomen worden dat deze alleen de

pachtovereenkomst kan aangaan, wanneer hij alleen het bedrijf uitbaat en ook wanneer hij

samen met zijn echtgenoot het bedrijf exploiteert, maar op voorwaarde dan dat de

pachtovereenkomst een pacht van minder dan 9 jaar voorziet.280

240. Wat betreft dan de onroerende goederen die in pacht worden gegeven, gaat het om

landeigendommen oftewel onroerende goederen waardoor vruchten kunnen worden

voortgebracht en die ook net om die reden in pacht worden gegeven.281

276 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 10. 277 Artikel 1, 2e lid Pachtwet. 278 Artikel 1418, 1e lid, c BW; N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-

1 - XV.U.457, 25. 279 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 280 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 281 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische


79

b) Duur

241. De duur van de pacht wordt vrij door de partijen bepaald, maar moet wel minstens 9 jaar

bedragen. Een kortere duur kan in principe niet, een langere wel.

Indirect wordt wel aangenomen op basis van een beginsel dat een pacht niet voor langer dan

99 jaar kan worden aangegaan.282

242. Op het feit dat een pacht niet korter dan 9 jaar kan zijn, bestaat één uitzondering.

Namelijk voor percelen die de verpachter bij grotere percelen of hoevegebouwen voegt,

waarvan het gebruik op basis van een vroegere overeenkomst aan dezelfde pachter werd

verleend, wordt toegestaan dat de pacht op hetzelfde tijdstip kan eindigen als de

hoofdpacht.283

243. Indien geen geldige opzeg wordt gedaan van de pacht, naarmate de pachtperiode op zijn

einde loopt, zal de overeenkomst worden verlengd met een nieuwe periode van 9 jaar,

ongeacht de duur van de vorige periode.284

“Heeft men bijvoorbeeld een pachtovereenkomst voor een eerste periode van 9 jaar, dan kan

daar een verlenging worden gedaan voor een tweede periode van 9 jaar, en voor een derde

periode van 9 jaar.” 285

244. Naast de pacht voor een periode van 9 jaar, kan men ook opteren voor een langdurige

pacht. Deze kan eerst en vooral bestaan uit een gebruiksperiode van 18 jaar.

Wordt deze niet beëindigd bij het verstrijken van die 18 jaar, dan zal er een verlenging

worden doorgevoerd voor een periode van 9 jaar.286

245. “De lange termijn van de pacht brengt heel wat werkzekerheid met zich mee voor de

pachter. Maar ook de verpachter heeft baat bij dergelijke lange duur.

282 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 74. 283 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 10. 284 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 73-74. 285 Artikel 8, §2, Pachtwet; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en

tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 9-10. 286 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 9-10.

80

Hij is in dat geval in staat om hogere pachtprijzen te vorderen, alsook moet hij enkel de

onroerende voorheffing betalen en wordt hij voor de inkomsten uit de verpachte gronden

vrijgesteld van de personenbelasting. Die vrijstelling is echter enkel mogelijk mits het gaat

om een pacht in een notariële akte en enkel voor gronden.”287

246. Vervolgens zijn er naast de pacht voor één gebruiksperiode van 18 jaar ook nog twee

andere soorten langlopende pachten. “Men kan namelijk kiezen voor een pacht voor een duur

van 27 jaar. Op het einde van deze pacht kan een einde eraan worden gemaakt door de

verpachter, met als reden de eigen exploitatie of deze door verwanten, of een beëindiging met

het oog op de vervreemding van de verpachte goederen.”288

Onder ‘vervreemding van de

verpachte goederen’ verstaat men de verkoop, schenking, inbreng in een vennootschap,…289

247. “Een andere vorm van langdurige pacht die hier ook nog moet vermeld worden, is de

loopbaanpacht. Kiest men voor deze vorm van pacht dan kiest men voor zekerheid wat betreft

de beroepscarrière van de pachter. Er wordt hem namelijk een gebruiksperiode toegestaan tot

de leeftijd van 65 jaar, en dit mits de pacht minstens 27 jaar bedraagt.

Dat betekent dat de pachter op een leeftijd jonger dan 38 jaar het genot van de betreffende

onroerende goederen moet verkrijgen. Na de leeftijd van 65 jaar kan geen pachtvernieuwing

meer worden toegestaan.”290

248. Bij loopbaanpacht hebben we enerzijds het voordeel voor de pachter van de

bedrijfszekerheid en anderzijds is er voor de verpachter het voordeel dat hij de goederen bij

het einde van de loopbaanpacht zonder compensatie terugkrijgt.291

Ook is de verpachter in de

mogelijkheid om hogere pachtprijzen te vorderen.292

287 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 58; http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 288 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 77. 289 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 290 Artikel 8, § 3 Pachtwet, N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 -

XV.U.457, 83. 291 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 84. 292 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf.

81

Laatstgenoemde heeft bijkomend ook voordelen op fiscaal vlak. Hij is enkel gehouden tot de

betaling van de onroerende voorheffing en wordt voor de inkomsten uit de verpachte

goederen niet onderworpen aan de personenbelasting.293

Deze vrijstelling geldt zowel voor

gronden als gebouwen.294

1.2.1.3 Verkoop

249. De overdracht van onroerende eigendommen kan men logischerwijze ook

bewerkstelligen door een eenvoudige koop-verkoop. Zoon of dochter zal dan het goed of de

goederen overkopen van de ouders.

Maar kiest men voor dergelijke manier van overdracht dan moet men tegenwoordig financieel

stevig in zijn schoenen staan. Gronden en gebouwen worden dezer dagen tegen enorm hoge

prijzen verkocht.

Enig lichtpunt hierbij is dat men als overnemer een beroep kan doen op VLIF-steun. Dat zijn

subsidies die worden verleend door het Vlaamse Landbouwinvesteringsfonds ingeval van

overname van bedrijfsgebouwen.295

250. Ingeval van een verkoop aan de afstammeling moet men wel opletten voor de

kwalificatie ervan als vermomde schenking. Deze is te beschouwen als een “schenking die

gedaan wordt onder het mom van een handeling ten bezwarende titel, waarin geveinsd wordt

dat een tegenprestatie dient te worden geleverd, maar afgesproken wordt dat dit niet moet

gebeuren.” 296

Ook de verkoop tegen een lagere prijs kan als vermomde schenking worden

beschouwd.297

251. Het bewijs van het geveinsde karakter kan geleverd worden door de belanghebbenden of

vaak de andere afstammelingen.

293 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 321. 294 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 295 http://lv.vlaanderen.be/nlapps/default.asp. 296W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 660, nr. 1236. 297 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


82

Het is namelijk zo dat dergelijk bewijs niet leidt tot nietigheid, maar het heeft tot gevolg dat

de verkoop als schenking wordt beschouwd en dus ook de regels van de schenking worden

toegepast.298

Dat betekent dan concreet dat via die herkwalificatie de regels van inbreng en

inkorting zullen gelden, wat voordelig is voor het erfdeel van de andere afstammelingen.

252. Bij de verkoop van onroerende goederen heeft men ook de mogelijkheid om daaraan een

modaliteit te verbinden tot bescherming van de overlater.

‘De angst om zich uit te kleden vóór het slapengaan’ speelt ook ingeval van een verkoop.

Vandaar dat de mogelijkheid bestaat voor de overlater om de verkoop te doen met

voorbehoud van vruchtgebruik of de verkoop van de volle eigendom tegen betaling van een

jaarlijkse lijfrente.299

Op die manier zorgt men ervoor dat men na de overdracht nog

voldoende in zijn levensonderhoud kan voorzien.

253. Wordt één van deze modaliteiten gehanteerd, dan moet men wel opletten voor artikel

918 BW.

“Deze wetsbepaling zegt dat de verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik alsook de

verkoop onder de last van een jaarlijkse lijfrente worden vermoed een schenking in volle

eigendom te zijn. Dit is echter op voorwaarde dat de verkoop gebeurt aan een erfgenaam in

rechte lijn.”300

Dat betekent dus ook dat men in dat geval te maken heeft met een vermomde

schenking, zelfs indien de koper enige prijs heeft betaald.

Ook wordt vermoed dat men via dergelijke verkoop een bevoordeling wil doen van één

bepaalde erfgenaam ten nadele van de andere erfgenamen, aangezien wordt aangenomen dat

de schenking een gift buiten deel is.301

Een gift buiten deel wordt aangerekend op het

beschikbaar deel.

“Ingeval van overschrijding ervan zal een inkorting in waarde moeten gebeuren. Dat komt

erop neer dat men het geschonken goed mag behouden, maar in ruil daarvoor wel het deel van

de overschrijding moet betalen aan de nalatenschap.” 302


Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 299 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 9. 300W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1211, nr. 2401. 301 http://home.scarlet.be/be017272/26/tip6.htm. 302W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1213-1214, nr. 2408; http://home.scarlet.be/be017272/26/tip6.htm.

83

1.2.1.4 Huwelijksvermogensrecht

254. De keuzes die men maakt met betrekking tot het huwelijksvermogensrecht ressorteren

logischerwijze ook gevolgen. In die zin bepaalt men als bedrijfsleider reeds bij het huwelijk of

via een wijziging aan het huwelijksvermogensrecht in het verdere leven, wat met het bedrijf

moet gebeuren.

255. Het begint reeds bij de keuze voor het toepasselijke huwelijksvermogensstelsel. Er wordt

veelal gekozen voor het wettelijk stelsel in het algemeen. Volgens Rudy Gotzen kiest men in

de land- en tuinbouw veelal voor een gemeenschap van aanwinsten, wat eigenlijk

vergelijkbaar is met het huidige wettelijk stelsel.303

256. In het wettelijk stelsel heeft men drie vermogens. Men heeft twee eigen vermogens van

de echtgenoten en één gemeenschappelijk vermogen. De goederen die eigen zijn aan elke

echtgenoot zijn deze die zij vóór het huwelijk hebben ontvangen of tijdens het huwelijk

hebben verkregen via een schenking, testament, of uit de nalatenschap304

. Daarnaast zijn er

ook nog een aantal goederen die eigen zijn uit hun aard. Dat zijn de accessoria en de strikt

persoonlijke goederen.305

In het gemeenschappelijk vermogen komen dan weer de inkomsten uit beroepsbezigheden,

alsook de vruchten, inkomsten en intresten uit eigen goederen. 306

Ook nog gemeenschappelijk

zijn de goederen gekocht met gemeenschapsgeld en deze waarvan men het eigen karakter van

één van de echtgenoten niet kan bewijzen.307

303 R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 15. 304 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


Oxford, Intersentia, 2010, 158, nr. 268. 306 R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 18. 307 Artikel 1405, ten vierde BW.

84

257. Kiest men voor dit wettelijk stelsel dan zijn bij de overdracht bij het overlijden

verschillende situaties te onderscheiden:

- Ingeval er een langstlevende echtgenoot samen met afstammelingen tot de

nalatenschap komt, verkrijgt de langstlevende het vruchtgebruik op de gehele

nalatenschap en gaat de blote eigendom naar de afstammelingen.308

- Komt de langstlevende echtgenoot enkel tot de nalatenschap met andere

bloedverwanten, dan verkrijgt deze het vruchtgebruik op het eigen vermogen van de

eerststervende en de volle eigendom van het gemeenschappelijk vermogen.309

- Blijft enkel de langstlevende over, dan verkrijgt die de volle eigendom van de gehele

nalatenschap.310

258. Men is echter niet gebonden aan deze klassieke uitwerking van het wettelijk stelsel. Men

kan er ook voor opteren om een conventionele aanpassing te doen. Dat betekent dat via een

huwelijkscontract andere modaliteiten kunnen worden bedongen. En op die manier kan men

dus ook tijdens het leven bepalen wat met de goederen gebeurt ten tijde van het overlijden.

259. Men kan via een huwelijkscontract een uitbreiding of beperking van het

gemeenschappelijk vermogen bewerkstelligen. Een uitbreiding van het gemeenschappelijk

vermogen komt erop neer dat eigen goederen van een echtgenoot worden ingebracht in het

gemeenschappelijk vermogen.311

Dit is veelal ten voordele van de langstlevende echtgenoot.

Op die manier zal de langstlevende er ook reeds eigenaar van zijn voor de helft en geen

successierechten meer moeten betalen op die helft.312

260. Er kan ook geopteerd worden voor een afwijking van de gelijke verdeling van het

gemeenschappelijk vermogen en dit via een vooruitmakingsbeding, een beding van ongelijke

verdeling of een verblijvingsbeding.



Oxford, Intersentia, 2010, 771, nr.1459. 310W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 773, nr. 1461. 311 Artikel 1452, 1e lid BW. 312W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


85

Het voordeel van deze bedingen is dat zij gekwalificeerd worden als een huwelijksvoordeel

ten bezwarende titel, waardoor de reservataire erfgenamen geen bescherming kunnen krijgen

voor hun voorbehouden deel. Een uitzondering bestaat echter wel voor de gevallen waarbij

een beding van vooruitmaking of een beding van ongelijke verdeling gecombineerd wordt

met een inbreng in het gemeenschappelijk vermogen.313

In dat geval wordt de helft als

schenking beschouwd en dan zal ingevolge het voorbehouden deel voor de reservataire

erfgenamen een inkorting van het voordeel kunnen gebeuren.314

261. Wat houdt nu het vooruitmakingsbeding op zich in? Wel in dat geval wordt aan de

langstlevende echtgenoot de mogelijkheid gegeven om vóór de verdeling bepaalde goederen

of een bepaalde geldsom uit het gemeenschappelijk vermogen vooraf te nemen.315

262. Wat betreft het beding van ongelijke verdeling en het verblijvingsbeding, is het zo dat in

het eerste geval een ander deel dan de helft van het gemeenschappelijk vermogen wordt

toegekend aan de langstlevende echtgenoot, en in het tweede geval wordt het volledig

gemeenschappelijk vermogen overgedragen aan de langstlevende.316

Men kan daarbij kiezen voor de toekenning in volle eigendom of in vruchtgebruik.

263. Zoals reeds hiervoor vermeld bij de uitleg omtrent het wettelijk stelsel, verkrijgt de

langstlevende echtgenoot reeds de volledige nalatenschap in vruchtgebruik. Dus indien men

zou opteren voor een verblijvingsbeding in vruchtgebruik bijvoorbeeld dan maakt dat niet

zoveel uit, aangezien men evenveel krijgt via het erfrecht. De nieuwe erfrechtelijke regeling

sinds de Wet van 14 mei 1981 maakt dat huwelijkscontracten aan belang moeten inboeten.317

264. Vroeger waren huwelijkscontracten nuttig ter bescherming van de langstlevende

echtgenoot, en dus opdat die zo iets aan vermogen zou ontvangen.

313 Artikel 1458, 2e lid; Artikel 1464, 2e lid BW; J. DU MONGH, “Huwelijksvoordelen en successieplanning.

Voorzichtigheid blijft geboden.”, T. Not. 2007, nr. 7, 493. 314W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1016, nr; 1976. 315 Artikel 1457 BW. 316 Artikel 1451 BW. 317 R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische


86

Toegepast op land- en tuinbouwbedrijven betekenden zij vaak een grote waarborg voor de

continuïteit van het landbouwbedrijf. Versnippering van het bedrijf kon zo worden

tegengegaan. “Men ging er dan vaak voor opteren om de hoeve en de hoevebekleding in de

gemeenschap in te brengen. Vervolgens ging men dan de gemeenschap in vruchtgebruik

overdragen aan de langstlevende echtgenoot.”318

265. Het voordeel van de toekenning in vruchtgebruik bestaat erin dat de echtgenoot de

exploitatie kan voortzetten en op deze manier geeft men ook aan de opvolgers-

afstammelingen iets meer tijd om zich voor te bereiden op de voortzetting van het

landbouwbedrijf.

266. Kiest men voor de verblijving in volle eigendom dan zal men eigenlijk meer toebedelen

aan de langstlevende echtgenoot dan aan de afstammelingen indien deze er zijn. Zij kunnen

hier niet tegen opkomen wegens het feit dat dergelijk verblijvingsbeding een

huwelijksvoordeel ten bezwarende titel is en de reserve voor de erfgenamen daar niet tegen

beschermd wordt. Daarop bestaan nu wel twee uitzonderingen, zoals hierboven reeds

vermeld.319

Een belangrijk nadeel aan die toebedeling van het gemeenschappelijk vermogen in volle

eigendom is dat eigenlijk tweemaal successierechten worden betaald. Namelijk de eerste maal

bij de langstlevende, en de tweede maal bij de afstammelingen als die er zijn.320

267. Mensen kunnen ook echter ook opteren voor een afwijking van het wettelijk stelsel. De

meest voorkomende afwijking daar is het stelsel van scheiding van goederen. Dat houdt in dat

elk van de echtgenoten zijn eigen vermogen heeft. Alles wat men aan inkomsten ontvangt of

verkrijgt via een gift blijft eigen. Men kan wel dit stelsel combineren met een gemeenschap

die wordt ontwikkeld voor één of meer goederen.

318 R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 15. 319 Supra 84-85, nr. 261. 320 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


87

1.2.1.5 Inbreng in vennootschap

a) Ratio legis

268. Aan de hand van een aantal cijfers van het Nationaal Instituut voor Statistiek is duidelijk

dat vroeger men eerder terughoudend was tegenover een land- of tuinbouwbedrijf in de vorm

van een vennootschap en eerder een beroep werd gedaan op een eenmanszaak.

“Zo had men in het Vlaamse Gewest in 1990 ongeveer 57087 eenmanszaken en 576

vennootschappen met rechtspersoonlijkheid. In 2009 waren dat 25181 eenmanszaken en 2723

vennootschappen. In het Waalse Gewest had men in 1990 28.743 eenmanszaken en 221

vennootschappen. In 2009 waren dat 12.190 eenmanszaken en 1143 vennootschappen. In het

Brussels Hoofdstedelijk Gewest is niet echt een stijging te bemerken in het aantal agrarische

vennootschappen.”321

Maar naarmate de tijd evolueert, valt ook enige stijging te bemerken in het gebruik van de

vennootschap.

Volgens Calus zou het mindere gebruik van deze organisatievorm te wijten zijn aan het feit

dat agrarische bedrijfsleiders te weinig kennis bezitten over het gebruik van dergelijke

exploitatievormen.322

269. Er zijn verschillende redenen voorhanden waarom het voordelig is te kiezen voor een

vennootschap en zo tijdens het leven reeds de latere overdracht en continuïteit van het bedrijf

te regelen. Er worden er hier een aantal opgesomd.

270. Er is tegenwoordig een toenemende behoefte aan kapitaal.323

Land- en

tuinbouwbedrijven gaan dezer tijd gepaard met enorme bedragen in het kader van hun

exploitatie. Financiële bijstand van anderen buiten het bedrijf via het inbrengen van kapitaal

is nuttig en dat illustreert een eerste belangrijk argument van de vennootschapsvorm.

321S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, ,Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 3-6;

http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_landbouwtelling_enquete_van_m

ei.jsp. 322 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw,.,Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 12. 323 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw,.,Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 14-15.

88

271. Ook het feit dat men meer beperkingen kan opleggen aan de aansprakelijkheid binnen

het bedrijf wanneer men kiest voor een vennootschap speelt een rol. In de eenmanszaken zit

men met een onbeperkte aansprakelijkheid en kunnen de schuldeisers zich verhalen op zowel

het privévermogen als op het bedrijfsvermogen.324

In een vennootschap daarentegen wordt het privévermogen buiten de vennootschap gehouden,

en wordt het verhaal uitgeoefend op het vennootschapsvermogen.325

272. Ook fiscaal is het voordeliger te gaan opteren voor een vennootschap. Dit omdat men in

dat geval onderworpen wordt aan de minder progressieve vennootschapsbelasting, in

tegenstelling tot de progressieve personenbelasting.326

273. Tot slot is er nog een reden die voornamelijk een rol speelt in het kader van deze

masterproef en dat is het familiale aspect. Een vennootschap vergemakkelijkt op bepaalde

gebieden de opvolging in het bedrijf.

Zij realiseert vooreerst de continuïteit van het land- of tuinbouwbedrijf. Er doet zich geen

versnippering voor bij het overlijden van de erflater, maar de vennootschap blijft verder

bestaan en men bewerkstelligt de opvolging via de overdracht van aandelen.327

Dat kan dan

gebeuren aan de hand van een verkoop, een schenking of een legaat. Door het feit dat de

vennootschap blijft bestaan, is het ook zo dat men voordeliger de overdracht van

vergunningen en productierechten van het bedrijf kan bewerkstelligen. Men hoeft namelijk

niet telkens de overdracht te voorzien bij wijziging van mandataris.328

Via die aandelen is het ook makkelijker om een verdeling van het bedrijf te doen onder

verschillende afstammelingen, eerder dan men het bedrijf moet splitsen in activa en zo aan elk

van de afstammelingen activa moet bezorgen die nog eens verschillend van waarde zijn.329

324 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 9; https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 325 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 11. 326 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011,5.

https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 327 https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 328 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, ,Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 20. 329 https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf.

89

Daaruit volgt dan ook dat het eenvoudiger is een waardering van het bedrijf te doen aan de

hand van aandelen in tegenstelling tot de waardebepaling via de waarde van alle goederen en

rechten.

Ook is het zo dat men via de overdracht van de aandelen eerder de kans krijgt om de

overdracht van het bedrijf in verschillende fasen te bewerkstelligen.330

Een volledige

bedrijfsovername in één keer is financieel enorm zwaar en komt bijna niet voor.

b) Vennootschapsvorm

274. Kiest een land- of tuinbouwer voor de uitbating van zijn bedrijf voor een

vennootschapsrechtelijke organisatie, dan kan deze uit verschillende vormen kiezen.

“Uit een onderzoek van Vrijens en Van Gijseghem dat dateert uit 2007 blijkt dat men in

Vlaanderen in 54% van de gevallen kiest voor een BVBA.

20% van de vennootschappen neemt dan weer de vorm aan van een NV. En nog eens 20%

kiest voor een veruitwendiging in de vorm van een landbouwvennootschap.”331

“In Wallonië

wordt in feite praktisch evenveel gebruik gemaakt van een vennootschapsvorm in de

agrarische sector als in Vlaanderen. Men kiest er wel meer voor het gebruik van een

landbouwvennootschap. Alsook de maatschap kent er meer populariteit.”332

Er zijn ook nog andere vennootschapsvormen, maar die komen minder voor. Het gaat om de

Coöperatieve vennootschap en de Coöperatieve vennootschap met onbeperkte en hoofdelijke

aansprakelijkheid.

Alsook de maatschap wordt hieronder besproken, als ‘oertype’ van de vennootschappen.333

330 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 19-20. 331 A. STROOBANDT, D. BERGEN, D. VAN GIJSEGHEM, L. BAS en A. VUYLSTEKE, Ondernemerschap in de

Vlaamse land- en tuinbouw: beleidsinstrumenten, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en

Studie, Brussel, 2009, 26; C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse land- en

tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 3. 332 C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse land- en tuinbouw, Departement

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 5. 333 www.notaris.be

90

b1) Besloten Vennootschap met beperkte aansprakelijkheid

275. Er wordt vaak gekozen voor de BVBA omwille van het familiaal karakter dat verbonden

is aan deze vennootschapsvorm.

Alsook is het zo dat deze organisatie het mogelijk maakt om als enkeling dergelijke

vennootschap te exploiteren. Dat verklaart dus ergens wel het gebruik ervan in de agrarische

sector omdat dikwijls maar één enkele persoon de uitbating op zich neemt. Vennoten in een

BVBA zijn beperkt aansprakelijk.

276. “Men kan ook de aandelen niet zomaar aan een derde kan overdragen. Daarvoor heeft

men de toestemming van alle andere vennoten nodig. Dit is op zich natuurlijk een goede

waarborg opdat de aandelen in handen van de familie blijven, wat ook één van de streefdoelen

is van een land- of tuinbouwer.”334

277. Een nadeel situeert zich in de pachtregeling. Indien men de pacht inbrengt in de BVBA

kan dit beschouwd worden als een aanleiding tot pachtverbreking wegens het feit dat men de

pacht overdraagt.335

b2) Naamloze Vennootschap

278. Een naamloze vennootschap daarentegen is het tegenovergestelde van de BVBA wat

betreft de beperkte omvang. Deze organisatievorm wordt eerder gekozen door grotere

ondernemingen. Men moet ook minstens uit twee vennoten bestaan en dus is dit geen optie

voor een eenmansbedrijf.

279. Ook kan men via de NV minder de garantie bieden dat het bedrijf in handen van de

familie blijft, omwille van het feit dat de aandelen vrij overgedragen kunnen worden.

334 D. VANSPEYBROUCK, De landbouwvennootschap, Master Rechten, Ugent, 2009-10, 16. 335 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 8.

91

280. Wat ook minder positief is voor een land- of tuinbouwonderneming, is het feit dat net als

bij de BVBA men geen inbreng van pacht kan doen, zonder te maken te hebben met een

pachtoverdracht.336

b3) Landbouwvennootschap

281. De landbouwvennootschap is in feite het meest aangepast aan de noodwendigheden van

de land- en tuinbouwsector.337

Het gaat om “een vennootschap die de exploitatie van een land- of tuinbouwbedrijf tot doel

heeft.”338

Een andere doelstelling wordt niet toegestaan.

282. Deze vennootschap kent twee soorten van vennoten. Het gaat enerzijds om stille

vennoten die zich enkel bezig houden met het aanbrengen van kapitaal. Wat betreft hun

aansprakelijkheid worden zij beschermd, aangezien de schuldeisers zich enkel kunnen

verhalen op het geïnvesteerde kapitaal.

Anderzijds zijn er beherende vennoten, of de personen die effectief en hoofdzakelijk de arbeid

in het bedrijf verrichten. Zij worden minder beschermd, wegens het feit dat zij onbeperkt

aansprakelijk zijn.

Men zou er dus bij wijze van voorbeeld kunnen voor opteren om één afstammeling beherend

vennoot te maken en de broers of zussen stille vennoot.339

283. Nuttig aan een landbouwvennootschap met het oog op de exploitatie van een land- of

tuinbouwbedrijf, is het feit dat zij aangepast is aan de pachtwetgeving. Dat betekent dat pacht

kan worden ingebracht in de landbouwvennootschap, zonder dat men dat als een overdracht

zou kunnen beschouwen. Pacht vereist namelijk de persoonlijke exploitatie door de pachter.

En het is zo dat de uitbating verricht door een beherend vennoot in de landbouwvennootschap

kan worden gelijkgesteld met die persoonlijke exploitatie.


Belgische Boerenbond, 2011, 11. 337 D. VANSPEYBROUCK, De landbouwvennootschap, Master Rechten, UGent, 2009-10, 6. 338 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 10. 339 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 212.

92

284. Ook positief voor agrarische bedrijven is het feit dat men via een landbouwvennootschap

ook een beroep kan doen op steun van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds. “Deze steun

wordt namelijk enkel toebedeeld aan een vennootschap die als maatschappelijk doel de

uitbating van een land- of tuinbouwbedrijf heeft en hoofdzakelijk de op het bedrijf

voortgebrachte producten verhandelt, alsook de vorm aanneemt van een

landbouwvennootschap.

Eventueel wordt die steun ook toegestaan aan land- en tuinbouwbedrijven die een andere

vennootschapsvorm hebben zoals een bvba bijvoorbeeld, maar dan moeten nog een aantal

bijkomende voorwaarden vervuld worden.”340

285. Tot slot heeft men ook op fiscaal vlak een voordeel. “Men kan kiezen tussen de

toepassing van de personenbelasting of de vennootschapsbelasting. Kiest men voor de eerste

dan kan men daarbinnen ook nog een keuze maken tussen twee soorten van belastingen.”341

b4) Maatschap

286. Een andere optie, naast de ‘pure’ vennootschappen bestaat erin om een maatschap op te

richten. Deze optie wordt echter niet veel gehanteerd in de land- en tuinbouwsector.342

Met

het woord ‘puur’ wordt bedoeld dat de maatschap kan worden opgericht volgens een grote

contractuele vrijheid, in tegenstelling tot de strengere regels inzake andere vennootschappen.

Men is namelijk niet gebonden aan diezelfde regelgeving. Zo wordt geen voorwaarde van

minimumkapitaal gesteld, er is geen verplichting tot opmaak en neerlegging van de

jaarrekening,…343

287. Net als bij de BVBA kan men in de maatschap het familiaal karakter beschermen. Deze

mogelijkheid vloeit voort uit het feit dat enkel derden kunnen toetreden tot de maatschap mits

toestemming van binnen de maatschap.344

340 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 8. 341 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 10. 342 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste

economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 93. 343 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1313-1314, nr. 2560. 344 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1313-1314, nr. 2560.

93

288. Positief ook voor land- en tuinbouwers, is dat de maatschap geen probleem stelt inzake

de pacht. Er is geen sprake van pachtoverdracht, zoals bij de BVBA en de NV wel het geval

was.345

289. Aan de maatschap zijn twee grote nadelen verbonden. Vooreerst is het zo dat de

vennoten onbeperkt aansprakelijk zijn.346

En vervolgens wordt de maatschap ook gekenmerkt door het feit dat bij het overlijden van een

vennoot dit aanleiding geeft tot ontbinding van de maatschap, tenzij daaromtrent enige

andersluidende voorziening is getroffen.347

290. Op fiscaal vlak is de maatschap een aanrader te noemen. Zij geeft geen aanleiding tot de

heffing van de vennootschaps- of rechtspersonenbelasting. Maar er wordt eenmaal belast op

de inkomsten in hoofde van de vennoten zelf en dit in de vorm van de personenbelasting.348

291. De maatschap is ook een interessante techniek tot vermogensplanning. “Meestal bestaat

zij uit een schenking door de ouders aan de kinderen onder de last deze goederen in te

brengen in een maatschap. Zo behouden de ouders nog enige controle over het vermogen.”349

“Fiscaalrechtelijk geeft deze organisatie aanleiding tot de heffing van rechten wegens de

schenking en naderhand zal bij de ontbinding van de maatschap wegens de

uitonverdeeldheidtreding een verdelingsrecht van 1% worden geheven,op voorwaarde dat de

verkrijger de inbreng ervan heeft gedaan. Zoniet betaalt men 10% registratierechten.”350


Belgische Boerenbond, 2011, 10. 346 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 347 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 10. 348 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 10. 349 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 1314-1315, nr. 2562. 350 C. DEBAETS, Het gebruik van de maatschap bij vermogensplanning met bijzonder aandacht voor

aanwasbedingen, Master Notariaat, UGent, 2008-09, 12.

94

2.1.1.6 Testament

292. Logischerwijze kan de land- of tuinbouwer ook beslissen om zijn eigen onroerende

goederen op basis van een testament over te dragen.

Dat betekent dan dat wel een regeling wordt getroffen vóór het overlijden, maar dat deze

regeling pas uitwerking zal hebben na het overlijden van de testator.

Het testament zelf is “een akte waarbij de erflater voor de tijd dat hij niet meer in leven zal

zijn, over het geheel of een deel van zijn goederen beschikt, en die kan herroepen.”351

Dit is in tegenstelling tot de schenking een eenzijdige rechtshandeling. 352

Toch moet de

legataris het ook aanvaarden na het overlijden van de testator.

293. Wanneer men over goederen via een testament wil beschikken dan kan men kiezen uit

drie soorten legaten.

Een algemeen legaat is de uiterste wilsbeschikking waarbij de erflater aan één of meer

personen de algemeenheid van de goederen geeft die hij bij zijn overlijden zal nalaten.(

Artikel 1003 BW)

De algemene legataris heeft een roeping tot de ganse nalatenschap.353

Een legaat ten algemene titel is dan weer het legaat waarbij de erflater een gedeelte vermaakt

van de goederen waarover hij volgens de wet mag beschikken, zoals de helft, een derde, of al

zijn onroerende goederen, of al zijn roerende goederen, of een bepaald gedeelte van al zijn

onroerende goederen of van al zijn roerende goederen.( Artikel 1010, 1e lid BW)

Ieder legaat dat geen algemeen legaat is, noch een legaat ten algemene titel, is een bijzonder

legaat.( Artikel 1010, 2e lid BW)

294. De testator die de onroerende goederen van een land- of tuinbouwbedrijf wil legateren,

zal hierbij best trachten te komen tot een evenwichtige toebedeling over de verschillende

erfgenamen, als die er zijn. Dit om latere problemen te vermijden.354

351 Artikel 895 BW. 352 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-

Oxford, Intersentia, 2010, 843, nr. 1602. 353 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2008-2009 , I, Mechelen, Kluwer, 2008, 47, nr. 57. 354 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 32.

95

Men moet streven naar een gelijke behandeling van de erfgenamen, en tegelijkertijd de

continuïteit van het bedrijf trachten te garanderen.

Net als het geval is bij schenkingen, mogen legaten geen overschrijding van het beschikbaar

deel uitmaken, en dit tot garantie van die gelijke behandeling. Is dit wel het geval dan zullen

zij worden ingekort vóór de legaten, op voorwaarde dat de reservataire erfgenamen daartoe

een vordering instellen.

Wat betreft dan die continuïteit van het land- of tuinbouwbedrijf, is het zo dat men er goed

aan doet het bedrijf aan één erfgenaam toe te staan die de uitbating op zich neemt, en de

andere erfgenamen toe te bedelen uit een ander patrimonium van de overlater, indien hij

daarover beschikt. Lukt dat niet dan zal men onder de afstammelingen moeten trachten te

komen tot degelijke afspraken omtrent de verdeling.

a) Ascendentenverdeling bij testament

295. Het door de ascendenten bepalen van de samenstelling van de kavels ten voordele van

elke erfgenaam, kan niet enkel via schenkingsakte gebeuren, maar ook aan de hand van een

testament.

1.2.2 Onroerende goederen onder pacht

296. In België wordt 70% van de landbouwgrond gepacht.355

Heel wat land- en tuinbouwers

exploiteren dus ook vaak gronden op basis van een pachtcontract. Dat heeft tot gevolg dat

ingeval van overdracht van het agrarisch bedrijf men zich ook moet afvragen welke regeling

men voor dergelijke grond kan treffen. Meestal worden deze gronden mee overgedragen.

297. Pachtoverdracht vereist in principe een toestemming van de eigenaar-verpachter

overeenkomstig artikel 30 van de Pachtwet.

Daarin wordt bepaald dat “in afwijking van artikel 1717 BW en onder voorbehoud van het

hierna bepaalde de pachter van landeigendommen noch het gepachte goed geheel of ten dele

in onderpacht mag geven aan anderen zonder toestemming van de verpachter”.356


Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7. 356 Artikel 30 Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen.

96

Maar in bepaalde gevallen is die toestemming van de verpachter tot overdracht niet vereist.

“Wanneer de overlater-pachter het pachtcontract overdraagt aan zijn afstammelingen of

aangenomen kinderen of aan die van zijn echtgenoot evenals aan de echtgenoten van de

voormelde afstammelingen of aangenomen kinderen.”357

298. Bij deze overdracht kan men nog een verder onderscheid maken. Ofwel werkt men met

een overdracht zonder pachtvernieuwing, ofwel kiest men wel voor de pachtvernieuwing, ook

wel de bevoorrechte pachtoverdracht genoemd.

299. “De pachtoverdracht zonder pachtvernieuwing heeft tot gevolg dat de volledige pacht

wordt overgedragen zonder toestemming van de pachter aan één van de naaste familieleden

zoals hierboven reeds vermeld. Deze naaste overnemer verwerft alle rechten van de

overdrager-verpachter, maar moet ook diens verplichtingen vervullen.

De oorspronkelijke pachter blijft wel samen met nieuwe pachter hoofdelijk gehouden tot de

verplichtingen uit de pacht.”358

300. “Ingeval van de bevoorrechte pachtoverdracht wordt de volledige pacht ook

overgedragen aan een naast familielid, die ook in de rechten en plichten van de overlater-

pachter treedt. Maar het verschil is gelegen in de twee volgende zaken.

Bij deze vorm van pachtoverdracht wordt ook een nieuwe eerste pachtperiode van 9 jaar

toegestaan aan de overnemer(s)-pachter(s), dit in tegenstelling tot de overdracht zonder

pachtvernieuwing. Daar wordt de termijn zoals ten tijde van de overdracht voort gezet door de

overnemer.

Een tweede verschil met het eerste systeem is dat de oorspronkelijke pachter binnen de drie

maanden na de ingenottreding van de overnemer per aangetekende brief of bij

gerechtsdeurwaarderexploot de eigenaar-verpachter op de hoogte moet brengen van deze

overdracht. Daarbij moeten de belangrijkste gegevens van de overnemer(s) vermeld

worden.”359

357 Artikel 31 Pachtwet. 358 Artikel 34 Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen., B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in

L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 31. 359 Artikel 35 Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, BS 25 november 1969, 11317;

R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Boerenbond, 2011, 7; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 31;

http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf.

97

301. “De mogelijkheid bestaat echter voor de verpachter om tegen de pachtvernieuwing op te

komen door van de vrederechter de geldigverklaring van zijn verzet te vragen, mits

dagvaarding van de oorspronkelijke en nieuwe pachter. Redenen van verzet zijn de volgende:

- Geldige opzegging van de overdracht

- Voornemen om eigen gebruik te doen binnen de vijf jaar

- Zware beledigingen of daden van heimelijke vijandigheid van overnemer ten opzichte

van verpachter en gezin

- Veroordeling overnemer

- De overnemer bezit niet de vereiste beroepsbekwaamheid of materiële middelen tot

exploitatie

- Aanwending aan het pachtgoed binnen de 5 jaar van algemeen belang”360

2. FISCALE GEVOLGEN VAN DE TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT

302. Als men kiest voor een bepaalde techniek tot overdracht van goederen van het land- of

tuinbouwbedrijf, dan heeft dat fiscale implicaties.

Die fiscale effecten spelen ook een belangrijke rol in de keuze van een techniek tot het

plannen van het vermogen.

Men wil vermijden dat er naast de eigenlijke overdracht financieel nog eens een zware impact

te torsen valt.

303. Hierna wordt een overzicht gegeven van welke fiscale rechten worden geheven bij welke

techniek.

Aan de belastingen die worden opgelegd ingeval van een schenking wordt het meest aandacht

besteed. Voornamelijk op het gunstregime ten voordele van familiale ondernemingen wordt

dieper ingegaan. Dezer dagen is deze regeling namelijk erg vrijgevig voor de schenking van

familiale bedrijven.

360 Artikel 36-37 van de Wet van 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, BS 25 november 1969,

11317; R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in

land- en tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 31.

98

2.1 SCHENKINGSRECHTEN

304. De bedrijfsleider kan ervoor opteren om zijn goederen via schenking over te laten aan

een naast familielid. In dat geval zal de begiftigde het goed kosteloos ontvangen. Maar er

moeten in bepaalde gevallen wel schenkingsrechten worden betaald. Overlijdt de schenker

later dan zijn logischerwijze geen successierechten meer verschuldigd.

305. In principe is er enkel een verplichte registratie bij de schenking van in België gelegen

onroerende goederen.

Dit vloeit voort uit het feit dat voor dergelijke schenkingen een authentieke akte wordt

opgemaakt bij de notaris.( Artikel 19, 1e lid W. Registratierechten)

306. Ingeval van een schenking van roerende goederen is een authentieke akte niet

noodzakelijk, met als gevolg dat dergelijke schenkingen in feite aan het schenkingsrecht

ontsnappen. Wat wel mogelijk is, is dat men beslist om de akte toch vrijwillig te laten

registreren, en dan kan de ontvanger dat ook niet weigeren.361

De schenking van roerende goederen kan men echter ook laten opnemen in een notariële akte

en deze aanbieden ter registratie.

Men opteert beter hiervoor dan te kiezen voor de schenking via handgift en te riskeren dat

men successierechten moet betalen, want daartoe geeft de handgift aanleiding wegens het feit

dat zij niet is geregistreerd en dit wanneer de schenker overlijdt binnen de 3 jaar na de

schenking.

307. Wat betreft de tarieven van schenkingsrechten is het zo dat deze nog in de rede zijn met

betrekking tot de schenking van roerende goederen. Dit in tegenstelling tot de rechten

geheven bij de schenking van onroerende goederen. Men moet wel steeds kijken naar welke

gewestelijke regeling van toepassing is en dit aan de hand van de fiscale woonplaats van de

schenker.

308. Gaat de schenking uit van een schenker met fiscale woonplaats in het Vlaamse Gewest

dan past men de Vlaamse schenkingstarieven toe.

361 S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 8.

99

Deze bedragen lopen ingeval van een schenking van een onroerend goed steeds op naargelang

het vermogen dat wordt geschonken en naargelang de graad van verwantschap met de

begiftigde. Deze progressieve tarieven kunnen oplopen tot 80% en worden geheven op het

bruto-aandeel van elke begiftigde.362

Dus eigenlijk is het zo dat enkel de schenking van een onroerend goed aan een verwant in de

rechte lijn of een echtgenoot en waarbij de waarde van het geschonken goed niet al te hoog

ligt, nog enigszins aanvaard kan worden.

Ook in het Waalse en Brussels Hoofdstedelijk Gewest lopen de schenkingsrechten bij

onroerende goederen op tot 80%.

309. Wat betreft de schenking van roerende goederen, is het zo dat sinds het Vlaams Decreet

van 19 december 2003 gunsttarieven zijn ingevoerd.

Voor schenkingen in de rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen wettelijk samenwonenden

wordt een schenkingsrecht aan 3% geheven. Ingeval van schenkingen aan andere personen

wordt een tarief van 7% toegepast.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest past men dezelfde tarieven toe sinds 2005.363

Het Waals gewest maakt bij de heffing van belastingen op de schenking van roerende

goederen onder de begiftigden nog een verder onderscheid.

Is de begiftigde een verwant in de rechte lijn, een echtgenoot, of wettelijk samenwonende, dan

past men het tarief van 3% toe.

Gaat het om een schenking tussen broers en zussen en tussen ooms en tantes, dan is het tarief

5%.

En tot slot ingeval van schenkingen aan andere personen, worden schenkingsrechten tegen 7%

geheven.

362 Artikel 131 Vlaams W. Reg. 363 Ordonnantie 24 februari 2005 tot vermindering van de registratierechten op de schenkingen van roerende

goederen, BS 9 maart 2005.

100

2.1.1 Fiscale rechten bij modaliteiten van schenkingen

2.1.1.1 Schenking met vrijstelling van inbreng

310. Deze vorm van schenking wordt logischerwijze belast wegens de heffing van

schenkingsrechten ten tijde van de schenking.

Aangezien deze met vrijstelling van inbreng gebeurt, betekent dit dat de schenking niet meer

moet worden ingebracht in de nalatenschap. Had die inbreng wel vereist geweest, dan zou in

dat geval een onverdeeldheid ontstaan tussen de begiftigden en de erfgenamen. Wanneer

dergelijke onverdeeldheid wordt gevolgd door een akte tot verdeling van de onroerende

goederen, dan wordt een verdelingsrecht toegepast van 1%.364

De Vlaamse regering heeft recentelijk aangekondigd dat dit verdelingsrecht binnen

aanzienlijke tijd wordt opgetrokken tot 2% om besparingsredenen.365

Het verdelingsrecht wordt in het algemeen toegepast op de verdeling van in België gelegen

onroerende goederen.366

Vandaar de toepassing ervan bij deze situatie.

Maar aangezien de schenking niet moet worden ingebracht en dus niet in onverdeeldheid

terechtkomt, wordt het verdelingsrecht hier niet geheven.

2.1.1.2 Techniek van de dubbele akte

311. Zoals reeds hiervoor uitgelegd wordt eerst een schenking gedaan aan alle kinderen

samen van de goederen die men wil overdragen.

Deze schenking leidt ertoe dat de kinderen samen in een onverdeeldheid terechtkomen.

Vervolgens zullen de kinderen uit de onverdeeldheid stappen, met als gevolg dat hier wel een

verdelingsrecht zal moeten worden toegepast.

2.1.1.3 Ascendentenverdeling

312. Wanneer men opteert voor deze techniek waarbij de ouders de goederen via schenking

verdelen, dan worden hier schenkingsrechten toegepast.

364 S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 95. 365 http://www.vlaanderen.be/servlet/Satellite?c=Solution_C&cid=1312172756491&context=1141721623065---

1191211215889-1265742713816--1164862834649&p=1186804409590&pagename=Infolijn%2FView 366 Artikel 109, 1e lid Vlaams W. Reg.

101

Maar in dit geval ontstaat echter geen onverdeeldheid, daar de ouders de goederen reeds in

kavels rechtstreeks aan de descendenten overdragen.367

2.1.1.4 Schenking van een familiale onderneming of vennootschap

313. De bedrijfsleider heeft de mogelijkheid ervoor te kiezen goederen via een schenking over

te laten aan de begiftigde naar zijn keuze. Dergelijke schenkingen kunnen gebeuren tegen

tarieven die nog wel meevallen, maar echter ingeval van onroerende goederen en naarmate de

verwantschapsband tussen de schenker en begiftigde verder staat, kunnen die tarieven vrij

hoog oplopen.

Als overdrager kan men er echter ook voor kiezen om een bedrijfsschenking te doen. Deze

komt er eigenlijk op neer dat een universaliteit van goederen of de aandelen van een

vennootschap tegen een gunsttarief wordt geschonken. Het is dus fiscaal voordeliger om voor

dergelijke optie te kiezen.

314. Wat betreft de regelgeving inzake de schenking van een onderneming hebben reeds heel

wat wijzigingen zich opgedrongen.

Deze fiscale hervormingen hebben er een aard naar telkens voor te komen tegen het einde van

het jaar.368

Door die talrijke veranderingen is het zo dat heel wat bedrijfsleiders telkens met de handen in

het haar zitten omdat ze bij hun reeds getroffen regelingen rekening moeten houden met

nieuwe wetgeving.

315. Zo hadden we met betrekking tot schenkingsrechten oorspronkelijk de wet van 22

december 1998 die een eerste gunsttarief van 3% heeft ingevoerd voor de overdracht van

familiale ondernemingen via schenking.369

Vervolgens hebben we de wijzigingen die in 2003 werden doorgevoerd, waarbij het tarief

wordt verlaagd tot 2%.370


Oxford, Intersentia, 2010, 1189, nr. 2349. 368 A. VISSCHERS, “Een vergiftigd geschenk onder de kerstboom van de Vlaamse bedrijfsleiders?”, TFR 2012,

51. 369 Wet 22 december 1998 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 15 januari 1999, 1157. 370 Decreet Vl. 27 juni 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2003, BS

12 september 2003; Gewijzigd bij Decreet 19 december 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de

begroting 2004, BS 31 december 2003.

102

316. Dit jaar zijn we opnieuw zover gekomen. Er is namelijk een nieuwe regeling in werking

getreden sinds 1 januari 2012, waarbij wordt voorzien in een vrijstelling van

schenkingsrechten bij de bedrijfsschenking, alsook zoals reeds uitgelegd, in een verlaging van

de successierechten.371

317. Voorgaande regelgeving en dus vrijstelling van schenkingsrechten is deze die van

toepassing is op de schenker wiens fiscale woonplaats gelegen is in het Vlaamse Gewest. Was

de schenker gedurende de periode van 5 jaar op verschillende plaatsen gevestigd, dan past

men de regeling toe van het Gewest waar men het langst zijn vestiging had.

“Moet men inzake schenkingsrechten bij de overdracht van een familiale onderneming,

wegens de fiscale woonplaats van de schenker de regeling van het Waalse Gewest toepassen,

dan betekent dat tegenwoordig een heffing tegen 0%.

Wat betreft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, past men nog steeds de federale regeling en

dus een tarief van 3% toe”.372

318. Hierna wordt een overzicht gegeven van de nieuwe regeling, van toepassing sinds 1

januari 2012. Daarbij worden nog kort de verschilpunten geschetst met de oude regeling tot

31 december 2011 toegepast op de schenking van familiale ondernemingen. Vervolgens

wordt ook uitleg gegeven bij de heffing van schenkingsrechten in het Waalse en het Brusselse

Hoofdstedelijke Gewest.

A) HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST

319. Het Decreet van 23 december 2011 voorziet niet enkel in een verlaagd tarief van

successierechten, zoals reeds voordien besproken, maar heeft ook een vrijstelling ingevoerd

voor de heffing van schenkingsrechten ingeval van de overdracht van een familiale

onderneming of vennootschap via schenking.

371 Decreet Vl. 23 december 2011 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, BS 30 december

2011, 81683. 372 E. SANSEN, “Vererven en schenken van een familiebedrijf in het Vlaamse Gewest. Een fiscale update”, TEP

2011, afl. 1-2, 73, nr. 94; S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 151.

103

320. De reden is ten eerste te zoeken in het verminderd gebruik van de fiscale gunstregeling

met betrekking tot een bedrijfsschenking. Dit omwille van de complexe uitwerking ervan en

het feit dat de mensen er niet zo erg van op de hoogte waren.

Vandaar dat men een aantal wijzigingen heeft doorgevoerd die het gebruik van deze regeling

moeten bevorderen en voor meer transparantie moeten zorgen.373

Opvallend is dat men deze

transparantie wil bevorderen door de voorwaarden voor de vrijstelling ingeval van een

bedrijfsschenking gelijk te stellen aan deze die gelden voor de successierechten bij vererving

van familiale ondernemingen.374

321. Een andere reden is voornamelijk te zoeken in het feit dat de overheid bedrijfsleiders,

nog meer dan voordien, wil stimuleren tijdig de overdracht van hun bedrijf te plannen en te

bewerkstelligen.375

Door de overdracht tijdig te realiseren, is het voor de overnemer ook makkelijker om

informatie met betrekking tot het bedrijf in te winnen bij de overdragende bedrijfsleider.376

De

ervaring en knowhow van de overdrager dragen volgens de Vlaamse Overheid zelfs bij tot het

bevorderen van de continuïteit.377

322. “Een derde reden is het feit dat mensen vaak hun gading zochten in de schenking van

goederen voor een Nederlandse notaris, omdat die tegen 0% kan gebeuren. Mits een

overleving van 3jaar na de schenking, zijn in principe geen successierechten verschuldigd.”378

Gaat het om de schenking van een familiebedrijf dan wordt die periode van 3 jaar verlengd

naar 7 jaar.379

Vroeger was het dus voordeliger te gaan schenken via een Nederlandse notaris.

Maar via de vrijstelling van schenkingsrechten wordt daar dus ook verandering in gebracht.

373 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 24. 374Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012,

Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 24; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige

herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 28. 375 X., “Schenking familiale ondernemingen zonder registratierechten”, Juristenkrant 2012, afl. 242, 2. 376 S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012-ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht

van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 2, 53. 377 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 24. 378 http://www.ey.com/BE/en/Newsroom/News-releases/Tax-alert---Vlaamse-successie--en-schenkingsrechten. 379 Infra 108, nr. 340.

104


a1) Familiale onderneming

323. Activa die beroepsmatig zijn geïnvesteerd in een familiale onderneming worden volledig

vrijgesteld van de heffing van schenkingsrechten.

Eerst en vooral moet verduidelijkt worden wat onder een familiale onderneming wordt

verstaan. Net zoals in vroegere wetgeving kan dat een nijverheids-, een handels-, een

ambachts- of een landbouwbedrijf zijn, maar er wordt nu wel expliciet bepaald dat het

persoonlijk moet worden geëxploiteerd en uitgeoefend door de schenker of samenwonende, al

dan niet samen met anderen.380

In de vroegere regeling werd ook gesteld dat het moest gaan

om een schenking van een universaliteit van goederen, of een bedrijfstak dan wel onverdeelde

rechten, maar dit is nu niet meer het geval.381

324. Opvallend is dat ook niet vereist is dat de goederen door de schenker zelf moeten zijn

geïnvesteerd wil deze het voordeel van de vrijstelling genieten, maar ook de goederen

ingebracht door diens echtgenoot, of de met hem samenwonende persoon geven daartoe

aanleiding. Wat betreft die samenwonende persoon kan dat zowel de wettelijk samenwonende

als de minstens drie jaar feitelijk samenwonende zijn.382

325. Uit het Decreet blijkt ook dat de schenker kan kiezen onder welke vorm hij de activa aan

de begiftigde overdraagt. Hij kan logischerwijze opteren voor de schenking van volle

eigendom, maar ook de schenking van het vruchtgebruik of de blote eigendom zijn een

optie.383

Dat betekent dat aan de schenker de mogelijkheid wordt gegeven zijn goederen

vroeger over te dragen tijdens het leven, maar er wordt zo wel tegemoet gekomen aan zijn

angst tot verlies van controle en inkomsten.

380 Artikel 140bis § 2 Vlaams W. Reg. 381 Decreet Vl. Parl. 27 juni 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2003,

BS 12 september 2003, 45704. 382 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 25; B. DE GROOTE, “Fiscale regeling voor overdracht

familiebedrijven vertimmerd”, Juristenkrant 2012, afl. 245,3. 383 Artikel 140bis §1, 1e lid, al. 1 Vlaams W. Reg.

105

326. Aandacht is wel vereist voor de schenking van onroerende goederen die hoofdzakelijk

tot bewoning worden bestemd of aangewend. Zij kunnen niet genieten van het 0%-tarief.384

a2) Familiale vennootschap

327. Ook de schenking van de aandelen van een familiale vennootschap in volle eigendom, in

vruchtgebruik of in blote eigendom kan vrijgesteld worden van de heffing van

registratierechten.

328. Onder een ‘familiale vennootschap’ wordt ook hier deze verstaan die bestaat uit de

uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwactiviteit.

Het is echter ook mogelijk dat men nog van een familiale vennootschap spreekt, ook al

beantwoordt zij niet aan de voorgaande definitie, maar zij minstens 30% van de aandelen

heeft van minstens één directe dochtervennootschap die aan de definitie voldoet en haar zetel

van werkelijke leiding in één van de lidstaten van de Europese Economische ruimte heeft.385

Hieruit kan dan worden afgeleid dat ook holdings van de vrijstellingsregeling kunnen

genieten.386

Patrimoniumvennootschappen en managementvennootschappen daarentegen kunnen niet

genieten van de vrijstelling van successierechten, ingeval van schenking van hun aandelen,

wegens het feit dat zij geen “reële economische activiteit” verrichten.387

329. Wat betreft ‘de aandelen’ dan, wel dat zijn zowel de deelbewijzen die een stemrecht

inhouden en het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen, alsook de certificaten van

aandelen mits daar sprake is van een doorstortingsverplichting.388

384 Artikel 140bis §1, 1e lid, al. 2 Vlaams W. Reg. 385 Artikel 140bis § 2 Vlaams W. Reg.; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening

van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30. 386 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 25. 387 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige

herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30. 388 T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en

successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30.

106

Het feit dat de aandelen gekoppeld moeten zijn aan stemrecht, is een uiting van controle

volgens de Memorie van Toelichting bij het Decreet van 23 december 2011.389

b) Voorwaarden

b1) Participatievoorwaarde

330. Belangrijk wil men de vrijstelling genieten is dat een bepaalde participatie hiervoor

vereist wordt gesteld.

De geschonken aandelen moeten voor minstens 50% in volle eigendom van de schenker en/of

zijn familie zijn.390

Wie rekent men dan tot die familie van de schenker of aandeelhouder? Wel dat is de

echtgenoot, de wettelijke of feitelijke samenwonende, de verwanten in de rechte lijn en hun

echtgenoten of samenwonenden, zijverwanten tot en met de tweede graad en hun echtgenoten

of samenwonenden.391

“Heeft echter de schenker en/of zijn familie slechts 30% van de aandelen in volle eigendom,

dan kan deze nog steeds een beroep doen op de gunstregeling voor de bedrijfsschenking.

Vereist is dan echter wel dat hij ofwel minstens 70% van de aandelen in de vennootschap in

volle eigendom heeft ofwel 90%, naargelang dit samen is met één aandeelhouder en zijn

familie of twee aandeelhouders en hun verwanten.392

b2) Formele voorwaarden

331. Qua vormvereisten voor de vrijstellingsregeling, stelt artikel 140ter Vlaamse Wet

Registratierechten dat er een 3-tal cumulatief vervuld moeten worden.

“Vooreerst moet de schenking van een familiale onderneming of vennootschap gebeuren bij

authentieke akte.


2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25. 390 Artikel 140bis § 1, 2e lid Vlaams W. Reg.; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige

herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 29. 391 Artikel 140bis § 2 Vlaams W. Reg. 392 Artikel 140bis §1, 2e lid, al. 2 Vlaams W. Reg; B. DE GROOTE, “Fiscale regeling voor overdracht

familiebedrijven vertimmerd”, Juristenkrant 2012, afl. 245,3; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal

bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl.

4, 30.

107

Bijkomend moet of de schenkingsakte zelf, of via een vermelding onderaan de akte de

verklaring van de begiftigden bevatten waarin zij vragen om toepassing van de

vrijstellingsregeling en stellen dat alle voorwaarden uit artikel 140bis Vlaamse Wet

Registratierechten daartoe cumulatief vervuld zijn.

Tot slot moet bij de authentieke akte ook een attest worden gevoegd van de Vlaamse

belastingsdienst, waarin zij ook verklaart dat de voorwaarden uit artikel 140bis zijn

vervuld.”393

Dit attest wordt enkel afgeleverd door de Vlaamse belastingsdienst indien zij daartoe verzocht

wordt door de begiftigde.394

b3) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling

332. Eens men de vrijstelling verkregen heeft, is men echter nog niet uit de gevarenzone. Het

is nog mogelijk belast te worden tegen de gewone schenkingstarieven, wanneer men de

volgende voorwaarden niet vervult gedurende een ononderbroken periode van drie jaar te

rekenen vanaf de datum van de schenking.

333. Wat betreft de familiale onderneming is vereist dat gedurende die periode de activiteit

die men gewoonlijk uitoefent, wordt voortgezet.

334. Worden bij schenking van dergelijke onderneming ook onroerende goederen

overgedragen, dan bepaalt artikel 140quater Vlaamse Wet Registratierechten dat zij voor

diezelfde periode niet hoofdzakelijk mogen worden aangewend of bestemd tot bewoning. Bij

de oude regeling werd bepaald in een omzendbrief van 2003 dat dergelijke goederen die wel

tot bewoning werden aangewend, aanleiding gaven tot een heffing van de gewone

registratierechten, en de andere goederen wel het genot konden behouden van het verlaagde

schenkingstarief.395

Deze sanctie vinden we ook terug in de Memorie van toelichting, maar de eigenlijke

wetgeving bepaalt er niets over.396

393Artikel 140ter Vlaams W. Reg. 394 Artikel 140quinquies §1 Vlaams W. Reg. 395 Circulaire 3 november 2003, nr. 19/2003, nr. 5, www.fisconetplus.be. 396 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,26.

108

335. “Ingeval van de schenking van een familiale vennootschap moet ook daar de activiteit

van de vennootschap gedurende de daaropvolgende drie jaar worden verdergezet. De zetel

van werkelijke leiding van de vennootschap moet binnen de Europese Economische Ruimte

blijven.

336. Specifiek voor familiale vennootschappen bepaalt artikel 140quater ook dat hun kapitaal

niet mag verminderen. Enkel voor deze voorwaarde wordt expliciet bepaald dat bij schending

ervan de vrijstelling verloren gaat. Alsook worden zij verplicht voor elk jaar van die 3-jarige

periode een jaarrekening op te stellen.”397

c) Toezicht

337. De Vlaamse belastingsdienst houdt zich niet enkel bezig met het afleveren van het attest

tot de verkrijging van de vrijstelling van schenkingsrechten, maar zij is ook een soort van

toezichthouder met betrekking tot het verdere behoud van deze gunstregeling.

Zij zal na verloop van die 3-jarige periode oordelen of de begiftigde verder vrijgesteld blijft

van registratierechten. Daarvoor kan zij alle nodige inlichtingen inwinnen. Is haar oordeel

negatief, dan zal de begiftigde gehouden zijn tot betaling van de gewone schenkingsrechten.

338. Opvallend is dat de mogelijkheid voor de begiftigde bestaat om de Vlaamse

belastingsdienst op eigen initiatief vóór het verstrijken van de drie jaar, op de hoogte te

brengen van het feit dat men de voorwaarden tot behoud van de vrijstelling niet langer

vervult.398

d) Artikel 7 Wet Successierechten

339. In heel wat gevallen wordt een schenking niet geregistreerd en wordt vervolgens ook

geen heffing van registratierechten gedaan. Maar deze kunnen in dat geval wel aanleiding

geven tot een heffing van successierechten op basis van artikel 7 Vlaamse Wet

Successierechten, wanneer de schenker binnen de drie jaar na de schenking overlijdt.

397 Artikel 140quater al. 2, 1e,2e, 3e en 4e lid Vlaams W. Reg. 398 T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en

successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 36.

109

Tot stimulans van het schenken van familiale ondernemingen of vennootschappen via

authentieke akte, heeft de overheid in de nieuwe regeling voor bedrijfsschenkingen besloten

om die ‘verdachte periode’ van drie jaar op te trekken naar 7 jaar.

Deze maatregel geldt enkel voor schenkingen in het kader van artikel 140bis Vlaamse Wet

Registratierechten en ook enkel voor deze die plaatsvinden na 1 januari 2012.

Dat betekent dat de schenkingen vóór deze datum ontsnappen aan de verlenging van de 3-

jarige periode.

B) HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST

340. In navolging van het Vlaamse Gewest heeft het Waalse Gewest in 2003 beslist om de

toepassingsvoorwaarden door de Federale Overheid voordien uitgewerkt tot toepassing van

een verlaagd tarief van 3% te versoepelen.399

In sommige gevallen heeft men zelfs een

vrijstelling van registratierechten ingevoerd in het kader van een bedrijfsschenking.

En een aantal jaar later, namelijk in 2009 is men ertoe gekomen om het verlaagd tarief van

3% te verlaten en heeft men een vrijstelling van registratierechten doorgevoerd.400


a1) Familiale onderneming

341. De schenking tussen natuurlijke personen van een zakelijk recht met betrekking tot de

universaliteit van goederen of een bedrijfstak of een handelsfonds van een nijverheids-,

handels-, ambachts-, land- of bosbouwactiviteit, of een vrij beroep, ambt of post, wordt

onderworpen aan een verlaagd tarief van 0%.401

399 Programmadecreet betreffende de economische heropleving en de administratieve vereenvoudiging 3 februari

2005, BS 1 maart 2005; R. ACKERMANS, “Artikel 140bis W. [Registratierechten] Waalse Gewest”, Notariaat 2005, afl. 11, 1. 400 Decr. W. 30 april 2009 houdende diverse wijzigingen van de wet van 13 juli 1987 betreffende het kijken

luistergeld, het decreet van 27 mei 2004 tot invoering van een belasting op de afgedankte bedrijfsruimten, het

decreet van 6 mei 1999 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen inzake de directe gewestelijke

belastingen, het Waterwetboek, het Wetboek der successierechten en het Wetboek van registratie-, hypotheek-

en griffierechten, de Ecobonus en tot voorziening in een machtiging aan de Regering om de Waalse fiscale

wetgeving te codificeren, BS 1 juli 2009. 401 Artikel 140bis, §1, 1e lid, al. 1 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse

schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2354, nr. III/459.

110

342. Met een ‘zakelijk recht’ bedoelt men dat het in tegenstelling tot voordien mogelijk is om

niet alleen de volle eigendom van de familiale onderneming te schenken, maar ook het

vruchtgebruik ervan.

343. Net als in de Vlaamse regeling vallen de onroerende goederen die geheel of gedeeltelijk

tot bewoning worden aangewend buiten het toepassingsgebied van het 0%-tarief.402

344. Het Waals Decreet van 10 december 2009 heeft in het kader van de heffing van

schenkingsrechten net zoals bij de heffing van successierechten een regeling ingevoerd voor

de aparte overdracht van landbouwgronden. Deze luidt als volgt:

“In geval van overdracht van zulke landbouwgronden aan de uitbater of medeuitbater

van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, alsook in rechtstreekse lijn, tussen

echtgenoten en wettelijke samenwonenden, worden die gronden, afgezien van de overdracht

van elke quotiteit van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, desalniettemin

beschouwd als goederen die een universaliteit van goederen of een bedrijfstak of een

handelsfonds uitmaken, waarmee de overledene, alleen of samen met andere personen, op de

overlijdensdatum een landbouwactiviteit uitoefende, op voorwaarde dat die goederen op de

overlijdensdatum het voorwerp van een pacht uitmaken overeenkomstig het Burgerlijk

Wetboek artikel 1572.”403

“Dit komt erop neer dat de overdracht van landbouwgronden, ook al gebeurt die afzonderlijk

van een andere overdracht van de landbouwexploitatie, toch onderworpen wordt aan de

vrijstelling van schenkingsrechten.

Dit vloeit voort uit twee zaken. Men beschouwt de overdracht van de landbouwgronden

eigenlijk op zich als een onderneming. Daarnaast moet voor het genieten van de vrijstelling

ook gekeken worden naar de uitbater die reeds de exploitatie van het bedrijf afzonderlijk van

de gronden heeft ontvangen. In hoofde van hem moeten de voorwaarden, voor de toekenning

en het behoud van de vrijstelling aan de landbouwgronden, vervuld zijn.”404

402 Artikel 140bis, §1, 1e lid, al. 2 Waals W. Reg. 403 Decr. W. 10 december 2009 houdende fiscale billijkheid en milieuefficiëntie voor het wagenpark en de

passiefhuizen, BS 23 december 2009. 404 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 2360, nr. III/459; Supra 46, nr. 139.

111

a2) Familiale Vennootschap

345. “Ook de schenking van een zakelijk recht met betrekking tot de aandelen van een

familiale vennootschap of de schuldvordering op een familiale vennootschap is mogelijk aan

het voordeeltarief of de vrijstelling.

Daarbij is vereist dat de activiteit van de vennootschap in kwestie opnieuw te situeren is in de

uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts-, land- of bosbouwactiviteit, of een vrij

beroep, ambt of post.” 405

Onder het toepassingsgebied valt ook de schenking van een vennootschap samen met haar

dochtervennootschap, op voorwaarde dat de vennootschap zelf of samen met de

dochtervennootschappen in hoofdberoep een gelijkaardige activiteit uitoefent als deze

hiervoor reeds vermeld.406

346. Het voorwerp van de schenking van een familiale vennootschap bestaat uit aandelen en

deelbewijzen. “Daaronder verstaat men ook de winstaandelen en intekeningen. Ook

certificaten van dergelijke effecten vallen onder het toepassingsgebied van artikel 140bis

Waalse Wet Registratierechten.”407

Vereist is dan wel dat de voorwaarden voor certificering

vervuld zijn.

“Schuldvorderingen in de zin van geldleningen gegeven door de schenker aan de

vennootschap waarvan hij aandelen of deelbewijzen bezit en waarbij deze rechtstreeks is

gebonden aan de behoeften van de nijverheids-, ambachts-, handels-, land- of

bosbouwactiviteit, of een vrij beroep, ambt of post, uitgeoefend door de familiale

vennootschap of de vennootschap en een dochtervennootschap, kunnen ook genieten van een

voordeeltarief van schenkingsrechten. Schuldvorderingen kunnen echter wel nog uitgesloten

worden van het toepassingsgebied wanneer het totaal nominaal bedrag hoger is dan het

werkelijk volstort fiscaal kapitaal en ze niet het voorwerp uitmaken van een vermindering,

noch een terugbetaling in hoofde van de schenker op de datum van de schenkingsakte.”408

405 Artikel 140bis, §1, 2e lid Waals W. Reg. 406 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 2361, nr. III/459. 407 Artikel 140bis, §3 Waals W. Reg. 408 Artikel 140bis, §4 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse


112

b) Voorwaarden

b1) voorwaarden tot verkrijging van de vrijstelling

347. “Eerst en vooral moet men in het geval van de familiale onderneming de vorm aannemen

van een dergelijke onderneming die één van de activiteiten uitoefent zoals hierboven reeds

bepaald, of het kan ook gaan om een onderneming in hoofde van de vennootschap en van haar

dochtervennootschappen die ook één van die activiteiten verricht.

Het moet bijkomend gaan om een onderneming

- die ofwel op de datum van de schenkingsakte personeel, aangeworven op grond van

een arbeidscontract, tewerkstelt in de Europese Economische Ruimte;

- ofwel waarin de uitbater(s) en hun echtgenote, hun wettelijk samenwonende, hun

bloed- en aanverwanten in de eerste graad de enige in Europese Economische Ruimte

tewerkgestelde werknemers van de onderneming zijn, aangesloten zijn bij een Sociale

Verzekeringskas voor Zelfstandigen, op de datum van de authentieke

schenkingsakte.”409

Het gaat hier dus in feite om de vervullen van een soort van tewerkstellingsvoorwaarde.

348. Heeft men echter te maken met de overdracht van effecten en schuldvorderingen, dan

moet men ook een bepaalde participatie in acht nemen. De effecten onderworpen aan de

overdracht moeten minstens 10% aan stemrechten in de algemene vergadering

vertegenwoordigen.410

Vertegenwoordigen de aandelen minder dan 50% stemrechten, dan zal een

aandeelhoudersovereenkomst moeten worden afgesloten tussen aandeelhouders die meer dan

50% van de stemrechten onder zich hebben en waarin zij aangeven de voorwaarden na de

schenking te vervullen.411

409 Artikel 140bis, §2 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse

schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2364, nr. III/460. 410 Artikel 140bis, §2, 2e lid, 1e streepje Waals W. Reg. 411 Artikel 140bis, §2, 2e lid, 2e streepje Waals W. Reg.

113

Deze voorwaarde dient niet vervuld te zijn indien het geheel van stemrechten op de algemene

vergadering in het bezit van de schenker of zijn dichte familie minstens 50% bedraagt op

datum van de schenking.412

b2) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling

349. Vooreerst moet de onderneming de activiteitsvoorwaarde vervullen. Dat komt erop neer

dat de onderneming of de vennootschap eventueel samen met haar dochtervennootschappen

gedurende 5 jaar vanaf de datum van de schenking een activiteit moet verrichten.413

“Belangrijk is dat een economische activiteit wordt voortgezet. Met andere woorden maakt

het dan ook niet uit of deze activiteit dezelfde is als deze verricht ten tijde van de

schenking.”414

350. Een tewerkstellingsvoorwaarde speelt hier ook enige rol, maar is niet zo zwaar als men

zou kunnen denken wegens haar vroegere historiek bij de toepassing van de vrijstelling van

successierechten. Deze voorwaarde bestaat erin dat het totaal aantal voltijdse werknemers en

het totaal aantal voltijdse zelfstandigen van de onderneming of de vennootschap gedurende de

5 jaar volgend op datum van de schenkingsakte, gemiddeld voor 75% blijft behouden.415

Daarmee bedoelt men het gemiddelde van 5 jaar, dus de beoordeling gebeurt niet per jaar.416

351. Een derde voorwaarde bestaat erin dat het geïnvesteerde bedrag in de onderneming of het

maatschappelijk kapitaal van een vennootschap niet vermindert wegens vooruitnemingen of

verdelingen, gedurende diezelfde periode van 5 jaar.417

Deze voorwaarde kan worden verantwoord door het doel om te vermijden dat de opvolgers

het geschonken bedrijf volledig zouden uithollen.418

412 Artikel 140bis, §2, 2e lid, al. 1 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse

schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2366, nr. III/460. 413 Artikel 140quinquies, §1, 1e lid Waals W. Reg. 414 Circulaire 13 september 2006, nr. 18/2006, nr. 44, www.fisconetplus.be; E. SPRUYT, “[Regionale

schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2369, nr.

III/462. 415 Artikel 140quinquies, §1, 2e lid Waals W. Reg. 416 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 2370, nr. III/462. 417 Artikel 140quinquies, §1, 3e lid Waals W. Reg. 418 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 2371, nr. III/462.

114

352. Tijdens de periode van 5 jaar na de schenking waarin de voorwaarden moeten worden

vervuld tot behoud van de vrijstelling van schenkingsrechten, moet de begiftigde die om het

voordeeltarief verzoekt, telkens kunnen aantonen dat de voorwaarden zijn vervuld, wanneer

hem dat wordt gevraagd door de ambtenaren van de Waalse Regering.419

Alsook moet men na die 5 jaar een verklaring indienen waaruit blijkt dat de voorwaarden nog

steeds vervuld zijn.420

353. Zoals reeds vermeld, kan men voor de schenking van onroerende goederen die geheel of

gedeeltelijk bestemd zijn tot bewoning, niet het voordeel van het 0%-tarief genieten.

Dat betekent volgens de Waalse Wet Registratierechten ook dat men gedurende een periode

van 5 jaar vanaf de datum van de schenkingsakte, de overgedragen goederen niet tot die

functie mag bestemmen.421

354. Tenzij ingeval van overmacht, heeft het niet vervullen van deze voorwaarden uit artikel

140quinquies, §1 Waalse Wet Registratierechten tot gevolg dat men als begiftigde

onderworpen zal worden aan de normale tarieven van schenkingsrechten, zoals bepaald in de

artikelen 131 tot 140 Waalse Wet Registratierechten.422

Daarbovenop wordt ook een heffing

doorgevoerd van wettelijke intresten volgens de in burgerlijke zaken geldende rentevoet.423

b3) Formele voorwaarden

355. “Een verzoek tot toepassing van het voordeeltarief van schenkingsrechten moet door de

begiftigde worden ingediend bij de bevoegde ontvanger. Daarbij zal ook een attest moeten

worden afgeleverd, verkregen vanwege de Waalse Regering, waaruit blijkt dat de

voorwaarden vereist voor het genieten van de vrijstelling vervuld zijn.”424

419 Artikel 140quinquies, §1, 5e lid Waals W. Reg. 420 Artikel 140quinquies, §1, 4e lid Waals W. Reg. 421 Artikel 140quinquies, §1 in fine Waals W. Reg. 422 Artikel 140quinquies, §2 Waals W. Reg. 423 Artikel 140quinquies, §2 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse

schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2373-2374, nr. III/462². 424 Artikel 140bis, §2, 3e lid Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse


115

C) HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

356. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft in feite hoofdzakelijk de regeling

overgenomen die in 1998 is uitgewerkt door de Federale Overheid.425

Dat resulteert in de toepassing van een tarief van 3% aan schenkingsrechten ingeval van de

schenking van een familiale onderneming of vennootschap.

Na 1998 is nog maar één Ordonnantie gevolgd van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die

wijzigingen aan de voorgaande regelingen aanbrengt, namelijk in 2011.426


357. De registratie van schenkingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tegen een verlaagd

tarief van 3% is mogelijk in twee gevallen, namelijk bij de schenking van een familiale

onderneming en een familiale vennootschap.

358. Ingeval van een familiale onderneming betekent dit dat het gaat om de schenking van de

volle eigendom van een universaliteit van goederen of een bedrijfstak afkomstig van een

nijverheids-, handels-, ambachts, land- of tuinbouwactiviteit, of uit een vrij beroep, ambt of

post.427

Opvallend is dat enkel de schenking van de volle eigendom hier kan genieten van het verlaagd

tarief. In de wet wordt niet gesproken over de schenking van een ander zakelijk recht zoals

vruchtgebruik.

359. Ook moet men opletten voor de schenking van goederen die geheel of gedeeltelijk tot

bewoning worden aangewend. Deze worden onderworpen aan de normale tarieven van

registratierechten in plaats van het 0%-tarief.428

425 Wet 22 december 1998 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 15 januari 1999, 1157. 426 Ordonn. 16 december 2011 tot wijziging van het Wetboek der Registratie-, Hypotheek- en Griffierechten, BS

2 februari 2012. 427 Artikel 140 bis, 1e lid Brussels. W. Reg. 428 Artikel 140 bis, 1e lid, al. 2 Brussels. W. Reg.

116

360. Ingeval van een familiale vennootschap verkrijgt men het 3%-tarief bij de overdracht om

niet van de volle eigendom van aandelen of deelbewijzen van een vennootschap wiens zetel

der werkelijke leiding in de Europese Economische Ruimte is gelegen en wiens activiteit

bestaat in de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts-, land- of

tuinbouwactiviteit of een vrij beroep, ambt of post.429

b) Voorwaarden

361. Een gezamenlijke voorwaarde voor de familiale onderneming en de familiale

vennootschap bestaat erin dat de schenking zowel moet uitgaan van een natuurlijke persoon

als gericht zijn tot een natuurlijke persoon.

b1) Familiale onderneming

362. “De schenkingsakte zelf of een verklaring gehecht aan deze akte moeten een aantal

vermeldingen bevatten:

- Zo moet men aangeven dat de schenking betrekking heeft op de volle eigendom van

een universaliteit van goederen of van een bedrijfstak, waarmee een nijverheids-,

handels-, ambachts-, of landbouwactiviteit, een vrij beroep of een ambt of post wordt

uitgeoefend.

- Indien de overdracht ten kosteloze titel bestaat uit onroerende goederen, dan moeten

men aangeven of deze al dan niet geheel of gedeeltelijk tot bewoning worden

aangewend of zijn bestemd.

- Alsook moet worden vermeld dat de begiftigde de activiteit gedurende 5

opeenvolgende jaren, vanaf de datum van de schenking, zal voortzetten.

- De begiftigde moet ook aangeven dat hij de bevoegde ontvanger jaarlijks het bewijs

zal leveren van het behoud van de activiteit.

- Tot slot moet uit de akte of de verklaring ook blijken dat de begiftigde de onroerende

goederen die aan 3% zijn overgedragen, gedurende 5 jaar te rekenen vanaf de datum

van de schenkingsakte noch geheel, noch gedeeltelijk zal aanwenden tot bewoning.”430

429 Artikel 140 bis, 2e lid Brussels. W. Reg. 430 Artikel 140 ter, 2e lid Brussels W. Reg.

117

b2) Familiale vennootschap

363. “Net als bij de schenking van een familiale onderneming, moet men ook bij de familiale

vennootschap in de schenkingsakte of een daaraan bevestigde verklaring een aantal

vermeldingen doen.

- Men moet zich ertoe verbinden om de volle eigendom van de aandelen of

deelbewijzen verkregen uit de schenking voor 5 opeenvolgende jaren te behouden.

- Van dit behoud moet de begiftigde jaarlijks het bewijs leveren aan de bevoegde

ontvanger.

Bijkomend moet men ook nog een attest kunnen voorleggen van een notaris, bedrijfsrevisor

of een accountant waaruit blijkt dat de geschonken aandelen of deelbewijzen minstens 10%

vertegenwoordigen qua stemrechten op de algemene vergadering.

Indien de aandelen of deelbewijzen minder dan 50% van de stemrechten vertegenwoordigen,

zal ook een aandeelhoudersovereenkomst moeten worden voorgelegd die betrekking heeft op

minstens 50% van de stemrechten.”431

364. “Bij niet-vervulling van de voorwaarden voor het genieten van de vrijstelling van artikel

140bis Br. W. Reg. zal men belast worden aan de normale tarieven van schenkingsrechten,

tenzij er verantwoording is op basis van overmacht. En net als in het Waalse Gewest, wordt

die betaling vermeerderd met wettelijke intresten.” 432

2.2 PACHT

365. Wil men op fiscaal vlak geen boetes ontvangen, dan is vereist dat men de overeenkomst

tot pacht van onroerende goederen aanbiedt ter registratie.

De aanbieding aan de ontvanger moet gebeuren binnen een termijn van 4 maanden na

dagtekening, zoniet wordt men beboet.

Het tarief dat wordt geheven op de samengevoegde pachtprijs van de pachtperiode bedraagt

0,2%, met een minimum van 25 EUR.433

431 Artikel 140ter, 3e lid, ten tweede Brussels W. Reg. 432 Artikel 140quinquies Brussels W. Reg. 433 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 23.

118

366. Naast de fiscale rechten die bij pacht worden geheven inzake de registratie van de

overeenkomst in hoofde van de pachter, wordt de verpachter onderworpen aan belastingen op

zijn inkomsten. De verpachter ontvangt in ruil voor het ter beschikking stellen van gronden en

gebouwen aan een pachter, een pachtprijs. Dit ‘inkomen’ uit onroerende goederen geeft in

principe wegens de verhuring voor professionele doeleinden, aanleiding tot een

inkomstenbelasting geheven op het netto-inkomen.434

Echter bij de pacht wordt daarop een

uitzondering gemaakt en neemt men als belastbare grondslag het kadastraal inkomen in plaats

van het werkelijk ontvangen inkomen435

.

367. Zoals reeds vermeld bij het deel over verpachting van gronden in eigendom, geniet de

verpachter ook fiscale voordelen, ingeval hij een langdurige pacht van minstens 18 jaar heeft

toegestaan, of een loopbaanpacht. In beide gevallen is hij vrijgesteld van de personenbelasting

en moet hij enkel de onroerende voorheffing betalen.436

2.3 VERKOOP

368. Kiest men voor de overdracht van onroerende goederen ten bezwarende titel in de zin

van het verkopen van gronden of gebouwen uit het land- of tuinbouwbedrijf, dan zal de koper

naast de koopsom ook geconfronteerd worden met een aanzienlijke som aan

registratierechten.

Voor de overdracht van in het Vlaamse Gewest gelegen onroerende goederen worden de

belastingen geheven tegen 10%. In Wallonië geldt hetzelfde tarief.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest past net als de federale regeling het tarief van 12% toe op

de aankoop van onroerende goederen.

369. Specifiek voor land- en tuinbouwbedrijven moet hier ook melding worden gemaakt van

een regel die leidt tot vermindering van het tarief van registratierechten. Er wordt namelijk in

een verlaagd tarief van 5% voorzien wanneer de overdracht van een kleine landeigendom (in

het Vlaamse of Waalse Gewest gelegen) wordt bewerkstelligd.

434 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 435 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 58. 436 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische

Boerenbond, 2011, 58; Supra 79-81, nr. 246-249.

119

Daaronder verstaat men “onroerende landgoederen waarvan het kadastraal inkomen niet

hoger is dan 323 EUR voor gronden en 745 EUR voor gronden en gebouwen.437

Onder het begrip ‘landgoederen’ verstaat men het onroerend goed dat hetzij uit voor het

landbouwbedrijf aangewende of bestemde gebouwen en gronden, hetzij uit dergelijke gronden

alleen bestaat.”438

Bijkomend wordt ook vereist dat de koper, zijn echtgenoot of afstammelingen het landgoed

zelf uitbaten voor 3 opeenvolgende jaren te beginnen in de 5 jaar vanaf de datum van de akte

van verkrijging.439

2.4 HUWELIJKSVERMOGENSRECHT

370. Ook het opmaken van een huwelijkscontract geeft aanleiding tot registratierechten. Deze

bedragen simpelweg een algemeen vast recht van 25EUR.440

Welk huwelijksvermogensstelsel men kiest, maakt geen verschil voor de heffing van de

registratierechten.441

Wenst men een uitbreiding te doen van het gemeenschappelijk vermogen, dan wordt datzelfde

recht geheven.

Alsook het opteren voor een beding van ongelijke verdeling of een beding van vooruitmaking,

geeft aanleiding tot een belasting aan 25EUR.442

Een beding van vooruitmaking wordt niet

onderworpen aan een verdelingsrecht van 1%, wat men zou kunnen vermoeden.443

Worden dergelijke bedingen van ongelijke verdeling of vooruitmaking gecombineerd met een

uitbreiding van het gemeenschappelijk vermogen, dan wordt men opnieuw met het algemeen

vast recht geconfronteerd.444

437 J. ROUSSEAUX en J. DE GROOTE, Fiscaal zakboekje, Mechelen, Kluwer, 2009, 465; S. VAN CROMBRUGGE,

Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 72. 438 S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 71. 439 Artikel 60, al. 1 Vlaams W. Reg. 440 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22. 441 E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 1730, nr. 1188. 442 E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 1731-1732, nr. 1188. 443 E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY,

Registratierechten 2010-2011, 1732, nr. 1188. 444 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22.

120

371. Ingeval van een wijziging van de huwelijkse voorwaarden wordt hetzelfde recht

geheven.445

Let wel op, wanneer onroerende goederen uit het gemeenschappelijk vermogen worden

gehaald en naar het eigen vermogen van één van de echtgenoten worden overgedragen, dan

wordt bijkomend ook een verdelingsrecht aan 1% geheven.446

“En wanneer men beslist om een onroerend goed eigen aan één van de echtgenoten over te

dragen aan het eigen vermogen van de andere echtgenoot, dan wordt dit beschouwd als een

verkoop. Dit heeft als gevolg dat bijkomend een verkoopsrecht van 10% (voor het Vlaamse

Gewest) geheven wordt.” 447

372. Bij de vermogensplanning via het huwelijksvermogensrecht moet men ook opletten voor

bepaalde fiscale gevolgen. Het is namelijk zo dat bedingen van ongelijke verdeling en

verblijving uitgewerkt in die zin dat zij meer dan de helft of het volledig gemeenschappelijk

vermogen in volle eigendom aan de langstlevende laten, aanleiding geven tot tweemaal de

heffing van successierechten.448

De eerste maal in hoofde van de langstlevende echtgenoot, de

tweede maal bij de afstammelingen.

2.5 INBRENG IN EEN VENNOOTSCHAP

373. Wordt geopteerd voor de uitbating van het bedrijf aan de hand van een vennootschap,

dan gebeurt dat via de inbreng van goederen in die organisatie. Dergelijke inbreng van

vermogensbestanddelen in een vennootschap kan dezer dagen voordelig gebeuren wat betreft

de registratierechten.

445 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22; E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en

gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1729, nr. 1187. 446 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22. 447 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 23. 448 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-


121

“Ingeval van een inbreng van roerende goederen in burgerlijke of handelsvennootschappen

waarvan hetzij de zetel der werkelijke leiding in België, hetzij de statutaire zetel in België en

de zetel der werkelijke leiding buiten het grondgebied der Lidstaten van de Europese

Economische Gemeenschap, is gevestigd, ongeacht of de inbreng bij de oprichting van de

vennootschap of naderhand plaats heeft, wordt een tarief van 0% geheven.”449

“De inbrengen van onroerende goederen, andere dan die welke gedeeltelijk of geheel tot

bewoning aangewend worden of voor bewoning bestemd zijn en door een natuurlijke persoon

ingebracht worden en door een natuurlijke persoon ingebracht worden, in burgerlijke

vennootschappen of handelsvennootschappen waarvan de zetel van werkelijke leiding buiten

het grondgebied van de Lidstaten van de Europese Gemeenschap gevestigd is, worden aan

het recht van 0% onderworpen.”450

374. Ook tijdens het bestaan van de vennootschap, worden belastingen geheven. Het gaat

voornamelijk om de vennootschapsbelasting. Zij bedraagt 33, 99% en is minder progressief

dan de personenbelasting.

Die progressiviteit van de personenbelasting kan in feite ingeval van land- en

tuinbouwerbedrijven enige nadeel brengen. Progressiviteit betekent namelijk dat naarmate het

inkomen hoger is, het tarief van belastingen ook stijgt. Land- en tuinbouwers worden vaak

geconfronteerd met goede en minder goede jaren. Ingeval van een jaar met een goede

opbrengst, leidt dat ertoe dat heel wat van die inkomsten naar de fiscus gaan.451

Daartegenover staat dan dat de vennootschapsbelasting de mogelijkheid laat om het overschot

van een goed jaar naar een minder goed jaar over te dragen.452

Dit laat de mogelijkheid aan

agrariërs een stabiel inkomen te vergaren.

375. “Winst die door de vennootschap wordt behaald, wordt logischerwijze bij haar ook

belast.

Wanneer daaruit loon wordt uitgekeerd dan zal dat aanleiding geven tot belasting in hoofde

van de begunstigde.

449 Artikel 115 Vlaams W. Reg. 450 Artikel 115bis Vlaams W. Reg. 451 https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 452 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 6;

https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf.

122

Ingeval de verloning bestaat uit kapitaalsvergoedingen, dan leidt dat na de heffing van de

vennootschapsbelasting bij de vennootschap, enkel nog tot een roerende voorheffing.”453

376. Specifiek voor de landbouw is het landbouwforfait. Dat komt er eigenlijk op neer dat

binnen de sector de grondslagen worden bepaald, waarop de belastingen worden geheven.

Men gaat tewerk aan de hand van de gemiddelde winsten per sector.454

Het voordeel hiervan

is dat men zich minder moet bezig houden met de administratieve rompslomp.

Op deze regeling kan men enkel een beroep doen indien men als land- of tuinbouwer een

natuurlijk persoon is. Er wordt in dat geval aan de agrariër de keuze gelaten tussen de

personenbelasting en het landbouwforfait.455

Bij wijze van uitzondering is er één enkele vennootschapsvorm die ook deze fiscale techniek

voorziet, met name de landbouwvennootschap.456

377. Ook voor de heffing van BTW geldt een voordeelregeling voor de land- en tuinbouw.

Deze komt erop neer dat de ontvangen BTW in overeenstemming is met de betaalde BTW.

Dit komt uiteindelijk neer op een nuloperatie voor de agrariër.457

378. De overdracht van de vennootschap kan bewerkstelligd worden via de aandelen. Dus ook

aan het einde van de uitbating wordt men nogmaals geconfronteerd met fiscale rechten. Deze

overgang kan gebeuren naar aanleiding van het overlijden van de eigenaar van de aandelen. In

dat geval wordt de verkrijger van de aandelen geconfronteerd met successierechten. Deze kan

echter een verzoek doen tot toepassing van het verlaagd tarief van successierechten op basis

van artikel 60/1 Vlaams Wet Successierechten of artikel 60bis Waals of Brussels Wet

Successierechten.


Belgische Boerenbond, 2011, 6. 454 A. STROOBANDT, D. BERGEN, D. VAN GIJSEGHEM, L. BAS en A. VUYLSTEKE, (2009), Ondernemerschap in

de Vlaamse land- en tuinbouw: beleidsinstrumenten, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en

Studie, Brussel, 2009, 17. 455 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 6-7. 456 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven,

Belgische Boerenbond, 2011, 10. 457 C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse land- en tuinbouw, Departement

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 11.

123

Gebeurt de overdracht van de aandelen via schenking onder de levenden, dan worden

logischerwijze schenkingsrechten toegepast. Ook hier kan genoten worden van een

voordeeltarief, maar dat bestaat uit een volledige vrijstelling van schenkingsrechten.

Kiest men voor de overdracht van de aandelen ten bezwarende titel, dan geeft dit geen

aanleiding tot registratierechten.458

2.6 TESTAMENT

379. Bij de opmaak van een notarieel of openbaar testament wordt enkel een algemeen vast

recht van 25 EUR geheven.459

380. In het geval waarbij men opteert voor een ascendentenverdeling bij testament, hoeft men

enkel het algemeen vast recht te betalen.

Zoals reeds vermeld, geeft een dergelijke verdeling geen aanleiding tot het verdelingsrecht.460

381. Naast de registratierechten, geeft het testament ook nog aanleiding tot andere

belastingen. Meer bepaald is het zo dat ook legaten worden onderworpen aan

successierechten.461

Dat betekent dan ook dat de regeling inzake successierechten zoals

beschreven in deel 1 van deze masterproef ook van toepassing is op de verkrijging uit een

legaat.

3. CONCLUSIE: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING

GETROFFEN VÓÓR HET OVERLIJDEN

382. Een regeling treffen voor de opvolging van het land- of tuinbouwbedrijf is tegenwoordig

erg belangrijk. Toch zeker wanneer men begaan is met de continuïteit van het bedrijf. Dezer

dagen gebeurt het wel al, maar het moet nog meer. Mensen moeten nog bewuster worden

gemaakt van het belang ervan.

458 C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse land- en tuinbouw, Departement

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 10. 459 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 23. 460 Supra 100, nr. 313. 461 Artikel 2 W. Succ.

124

Kiest men voor enige regeling vóór het overlijden, dan is de meest gangbare deze waarbij de

(roerende) bedrijfsbekleding losgekoppeld wordt van het onroerend bedrijfsvermogen.

Financieel is het zelden mogelijk beiden samen over te nemen.

De opvolger-overnemer gaat dan ook meestal eerst over tot de aankoop van de

hoevebekleding, waaronder vee, machines, aanplantingen,…

De onroerende goederen in eigendom en deze in pacht van de bedrijfsoverlater, blijven nog

even achter bij laatstgenoemde.

Voor die onroerende goederen, gronden en gebouwen in eigendom bestaan verschillende

mogelijkheden tot overdracht.

383. Schenking is een optie, maar zoals blijkt uit verschillende bronnen wordt zij nog niet zo

heel veel gehanteerd. Van overheidswege wordt deze techniek dezer dagen wel enorm

gestimuleerd

Deze overdracht ten kosteloze titel kent zijn voor- en zijn nadelen met het oog op de

overdracht van het agrarisch bedrijf.

384. Wat weerhoudt mensen om tot schenking over te gaan? Wel men ervaart deze optie vaak

als negatief, wegens het feit dat men in dat geval vroegtijdig zijn goederen moet afstaan. Men

kan er dan niet over beschikken tot aan het overlijden. Hier kan echter wel een mouw worden

aan gepast. De schenker kan namelijk kiezen voor de overdracht met voorbehoud van

vruchtgebruik zodanig dat deze nog het genot kan hebben van de geschonken goederen,

alsook de inkomsten eruit kan verwerven.

De schenking kan eventueel ook verbonden worden met een last. Het kan dan bijvoorbeeld

gaan om het voorzien in levensonderhoud.

385. Een tweede probleem dat zich kan voordoen indien men voor deze vorm van overdracht

kiest, is het feit dat de schenking van het bedrijfsvermogen aan één erfgenaam, een nadeel kan

brengen aan de andere erfgenamen, als die er zijn.

Deze overdracht ten kosteloze titel van het onroerend bedrijfspatrimonium is handig als er

slechts één kind is. Zijn er meerdere afstammelingen dan zal men moeten trachten ieder gelijk

te behandelen uit een ander vermogen naast het bedrijfsvermogen. Dit op voorwaarde dat de

land- of tuinbouwer dergelijk vermogen nog achter de hand heeft.

125

Uit een studie van de KUBrussel in 2000 is gebleken dat meer dan de helft van de land- en

tuinbouwers voldoende ander vermogen hebben kunnen opbouwen, naast dat van het

bedrijf.462

Recentere cijfers hieromtrent blijven afwezig.

Beschikt men niet over voldoende ander vermogen, dan kan men trachten onder de

erfgenamen onderling tot degelijke afspraken te komen.

386. Wat stimuleert de mensen anderzijds tot een overdracht bij wijze van schenking over te

gaan?

Wel de fiscaalrechtelijke wijziging die recentelijk in het Vlaamse Gewest is doorgevoerd

inzake de vrijstelling van de bedrijfsschenking vormt een belangrijke aansporing. De land- of

tuinbouwer heeft de mogelijkheid zijn bedrijfsmatig geïnvesteerde goederen te schenken

tegen 0% registratierechten. Het feit dat de Overheid deze gunstmaatregel heeft ingevoerd,

toont dat zij effectief streeft naar een evolutie in het treffen van een overdrachtsregeling voor

bedrijven in het algemeen, en dus specifiek ook deze uit de land- en tuinbouwsector.

En dan nog het liefst met als hulpmiddel de schenking tijdens het leven.

Voor bedrijven in Wallonië kent men een gelijkaardige regeling. Een schenking van een

agrarisch bedrijf gevestigd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zal echter aanleiding geven

tot de heffing van registratierechten aan 3%.

387. Een bijkomend voordeel aan de schenking gaat gepaard met de vroegtijdige overdracht

van de goederen tijdens het leven. Op die manier kan de schenker-overlater zijn in het bedrijf

opgedane kennis en ervaring delen met de opvolger.

388. Het verpachten van gronden en gebouwen door de ouder-bedrijfsleider aan zijn kind-

opvolger is een regeling waar vaak voor wordt geopteerd met het oog op het verder zetten van

het land- of tuinbouwbedrijf door het kind. Vaak gebeurt dat in afwachting van een latere

overdracht van de eigendom.463

Het verhoogde gebruik van deze figuur is te verantwoorden door het feit dat de opvolger van

het bedrijf makkelijk gronden en gebouwen kan gebruiken zonder al te veel financiële druk.

Bijkomend verkrijgt de pachter op die manier ook voor een hele tijd werkzekerheid, wegens

de vaak lange periode van gebruik.

462 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 32. 463 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 47.

126

Wel moet vermeld worden dat de techniek van de verpachting in geval van meerkindgezinnen

problematisch kan zijn. Broers of zussen van de pachter, die pacht van hun ouder, zijn daar

vaak tegen wegens het feit dat een pacht de verkoopswaarde van de goederen negatief kan

beïnvloeden.464

389. Verkoop van de onroerende bedrijfsgoederen is ook de optie voor de land- of

tuinbouwer, maar die komt in mindere mate voor. Het probleem bestaat erin dat dit financieel

vrij zwaar is. Prijzen voor grond en gebouwen scheren de laatste jaren hoge toppen. Dit heeft

logischerwijze dan ook zijn aandeel in de stijging van de prijzen van landbouwgrond.465

Kiest men toch voor de aankoop van een onroerend goed, dan wordt men bijkomend nog eens

geconfronteerd met de heffing van aanzienlijke registratierechten.

Gebeurt de verkoop van de goederen van de overlater aan een naaste verwant, dan zal men

zich ook moeten behoeden voor een eventuele kwalificatie van de verkoop als vermomde

schenking.

390. Ook uit het huwelijksvermogensrecht ontstaan gevolgen voor het bedrijf. Eigenlijk

bepaalt de keuze van het huwelijksvermogensstelsel reeds hoe het het bedrijf zal vergaan bij

overlijden van één van de echtgenoten.

Landbouwers kiezen vaak voor het stelsel van gemeenschap van aanwinsten. In dit geval

betekent dat, sinds de nieuwe erfrecht voor de langstlevende echtgenoot, concreet dat

hem/haar een redelijke bescherming wordt geboden. In de meerderheid van de gevallen

bekomt deze vruchtgebruik. Zijn er geen afstammelingen, dan zal alles in volle eigendom aan

de langstlevende echtgenoot toekomen.

Huwelijkscontracten komen dan ook minder voor bij landbouwers aangezien uit het

huwelijksvermogensstelsel al heel wat bescherming voor de langstlevende en ook voor de

continuïteit van het bedrijf voortvloeit.

391. Naast de schenking wordt tegenwoordig ook de inbreng van goederen in een

vennootschap gepromoot.

464 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 196. 465 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 109-110.

127

De vennootschap kan in belangrijke mate de continuïteit van het bedrijf garanderen.

Voornamelijk het feit dat men tewerk gaat aan de hand van aandelen speelt hierin een rol.

De aandelen zorgen ervoor dat geen materiële verdeling van het bedrijf nodig is.

Ook kunnen zij makkelijk worden toegekend aan verschillende afstammelingen. Men kan dan

bijvoorbeeld een systeem uitwerken waarbij één vennoot-opvolger het beheer op zich gaat

nemen.

Naast de overdracht aan de hand van aandelen kent de vennootschap ook nog andere

voordelen. Bij de BVBA en de NV kent men een beperkte aansprakelijkheid. Op die manier

wordt het verhaal van de schuldeisers beperkt tot het bedrijfsvermogen. Het eigen vermogen

van de land- of tuinbouwer wordt beschermd.

Wat voor deze vennootschappen een voordeel vormt, is echter een nadeel bij de

landbouwvennootschap, aangezien zij een onbeperkte aansprakelijkheid voorziet.

392. Na afweging van deze voordelen, moet men ook een keuze maken qua

vennootschapsvorm. Elke vorm kent zijn voor- en nadelen. Belangrijk bij het hanteren van

een vennootschap voor de uitbating van een land- of tuinbouwbedrijf, is de aangepastheid

ervan aan de sector.

393. Bij de BVBA en de NV zit men al met het probleem dat de pachtwetgeving niet naar

behoren kan worden toegepast. En aangezien pacht een veelvoorkomende rechtsfiguur is in de

agrarische sector, komt dit de reputatie van dergelijke vennootschappen minder ten goede.

Hetzelfde geldt voor het landbouwforfait. Bij voornoemde vennootschappen kan men daar

geen beroep op doen.

Tot slot kan men bij deze organistievormen ook geen beroep doen op de specifieke

subsidiëring die de land- en tuinbouwsector kent. Het gaat om de steun van het Vlaams

Landbouwinvesteringsfonds.

394. De Landbouwvennootschap voorziet wel in de mogelijkheid tot toepassing van

voorgaande randwetgeving. Haar nadeel ligt dan weer in het feit dat er een onbeperkte

aansprakelijkheid geldt.

128

395. Uiteindelijk zijn er dus voor- en nadelen aan elke vennootschapsvorm op te sommen.

Toch blijkt na afweging van de verschillende vormen dat de landbouwvennootschap en de

BVBA voor de agrarische sector het meest geschikt zijn.466

De landbouwvennootschap is het

meest aangepast aan de noden van de agrariër.

396. Wat betreft de fiscale implicaties voor vennootschappen, kan gezegd worden dat zij in

principe nog meevallen. Zij zijn in feite vrij goed aangepast aan de noden van de agrarische

sector. Denken we dan aan de minder progressieve tarieven van vennootschapsbelasting, die

meer stabiliteit aan de land- of tuinbouwer brengen. Alsook het landbouwforfait kan hier

vermeld worden.

Tot slot is het ook zo dat de overdracht van aandelen van het bedrijf fiscaal voordelig kan

gebeuren zowel voor de vererving als ingeval van een schenking.

397. De land-of tuinbouwer kan naast alle voorgaande technieken uiteindelijk ook eventueel

kiezen voor een testamentaire erfopvolging. Deze techniek wordt inzake agrarische bedrijven

echter in mindere mate gehanteerd.

Via de overdracht op basis van een testament beschikt de overlater langer over zijn goederen,

met name tot aan zijn overlijden.

Maar net zoals het geval was bij de schenking, kan men te maken krijgen met het probleem

van de gelijke behandeling van de erfgenamen, wanneer één van de erfgenamen bij testament

de bedrijfsbezittingen krijgt. Men zal moeten trachten elk van hen het deel te bezorgen waar

hij/zij recht op heeft.

398. Verkrijgingen bij testament zijn sinds 1 januari 2012 iets minder voordelig op fiscaal

vlak. De legataris kan daarbij kiezen voor de toepassing van de normale progressieve tarieven.

(artikel 48 Wet Successierechten) Maar er kan ook worden verzocht tot toepassing van het

voordeeltarief van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten voor familiale ondernemingen

of vennootschappen. De tarieven bedragen 3% of 7%.

Deze regeling werd vroeger niet zo veel gehanteerd wegens de complexe toepassing ervan.

Daar heeft de Vlaamse Overheid een einde trachten aan te brengen, door de voorwaarden tot

toepassing te versoepelen.

466 C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse land- en tuinbouw, Departement

Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 18.

129

Maar in feite is het niet echt de bedoeling dat deze regeling zoveel meer wordt gehanteerd dan

voordien het geval was. Zij wordt namelijk beschouwd als een vangnet, wanneer geen enkele

regeling is getroffen inzake de overdracht van een bedrijf, zoals bij een plots overlijden.

Mensen worden indirect ‘gedwongen’ meer op voorhand regelingen te treffen.

399. In het Waalse Gewest zal de legataris wel nog vrijgesteld zijn van successierechten mits

vervulling van de voorwaarden. De Overheid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft

niet geopteerd voor een vrijstelling van successierechten, maar een heffing tegen een tarief

van 3%.

130

BESLUIT

400. Continuïteit is één van de hoogste doelstellingen die een bedrijfsleider, zo ook een land-

of tuinbouwer, nastreeft. Het bedrijf vertegenwoordigt namelijk een enorme waarde. Denken

we hier niet alleen aan een economische waarde, want ook de emotionele waarde die de

onderneming voor de land- of tuinbouwer heeft, is van enorm belang en zo mogelijk nog

groter dan de economische. Het is dan ook spijtig dergelijke bedrijven ten onder te laten gaan.

De centrale vraag in deze masterproef was dan ook hoe men die ‘voortdurendheid’

garandeert.

Hierbij hielden we voornamelijk ook rekening met de aanwezigheid en de rechten van andere

erfgenamen en ook de fiscale gevolgen van een regeling.

401. Het bereiken van continuïteit brengt logischerwijze vermogensplanning met zich mee.

Het is in de regel onmogelijk om continuïteit te bewerkstelligen zonder enige regeling te

treffen vóór het overlijden. In dat geval worden de principes van het wettelijk erfrecht

toegepast en volgt een versnippering van het bedrijf.

Enige tegemoetkoming aan dit probleem vindt men echter in 2 oudere wetten die voorzien in

de mogelijkheid tot overname van het bedrijf door één of meerdere erfgenamen.

Het gaat om de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen en meer specifiek voor land- en

tuinbouwbedrijven, de Wet erfregeling landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van

de continuïteit.

Voor agrarische bedrijven heeft men in extremis nog de mogelijkheid de continuïteit van het

bedrijf te vrijwaren door een beroep te doen op laatstgenoemde wet. Het gebruik van deze wet

lijkt in de praktijk wel beperkt.

402. Waar men ook rekening moet mee houden bij de overdracht van bedrijfsgoederen is het

feit dat dergelijke overdracht aanleiding geeft tot de heffing van successierechten. Die kunnen

enorm hoog oplopen wegens hun progressief karakter. Ook hier is echter een vangnet

voorhanden in de zin van de mogelijkheid tot toepassing van een gunsttarief voor de

vererving van een goederen uit een familiale onderneming of de aandelen in een familiale

vennootschap.

131

403. In het Vlaamse Gewest gaat het om 3% of 7% naargelang de verwantschapsband tussen

de erflater en de erfgenaam. In Wallonië bedraagt het tarief 0% en in het Brussels

Hoofdstedelijk Gewest 3%.

De wijziging van het tarief in het Vlaamse Gewest, van een vrijstelling naar een heffing van

3% of 7% is te interpreteren in die zin dat de Overheid ondernemers tracht aan te sporen tot

het treffen van een vroegtijdige regeling tot overdracht van het bedrijf. Met dit verlaagde

tarief van successierechten tracht men dan eigenlijk gewoonweg nog een vangnet te voorzien

voor het geval men in de onmogelijkheid was een regeling te treffen.

404. Plannen is de boodschap! Het regelen van de bedrijfsopvolging is naast het oprichten en

verder uitbaten van het bedrijf te beschouwen als een derde belangrijke fase in het leven van

de land- en tuinbouwer. Uit het rapport “land- en tuinbouwindicatoren in Vlaanderen 2009.

Landbouwindicatoren in zakformaat” is gebleken dat in 2008 ongeveer 25% van de land- en

tuinbouwers een regeling inzake de overdracht hebben uitgewerkt. Recentere cijfers

ontbreken. Maar in feite ligt dat aantal niet zo heel hoog. Bedrijfsleiders moeten zich meer

bewust worden van de nood aan planning.

Mijns inziens is die nood in de maatschappij ook wel voelbaar. Het is zo dat er tegenwoordig

van overheidswege meer aandacht wordt besteed aan de vermogensplanning voor individuen

maar ook voor bedrijven. Dit heeft zich zelfs reeds geuit in wetgevende initiatieven. Het gaat

hier namelijk om het Vlaamse Decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

van 2012, waarin men opteert voor de vrijstelling van schenkingsrechten bij de schenking van

een familiale onderneming of vennootschap en het hiervoor vermelde gunsttarief voor de

vererving van dergelijke ondernemingen.

De Overheid zet dus zijn volle gewicht achter de planning van de overdracht van het bedrijf

vóór het overlijden en dit aan de hand van de techniek van de schenking.

405. In deze masterproef zijn ook andere technieken tot regeling van de overdracht van het

bedrijfspatrimonium vóór het overlijden uit de doeken gedaan. Na het overlopen van de

technieken zelf, de toepassing in de land- en tuinbouwsector en hun fiscale implicaties, heb ik

bij de schenking wel een goed gevoel.

132

406. De schenking kent voordelen die in vergelijking met de andere technieken toch iets

hoger scoren bij mij.

Vooral het feit dat deze vorm van overdracht continuïteit hoog in het vaandel draagt, is

belangrijk.

Dit vloeit voort uit de vrijstelling van schenkingsrechten. Deze impliceert onrechtstreeks de

bevordering van de continuïteit, omdat men door het weglaten van deze belastingen de

financiële impact wil verkleinen.

Minder financiële druk betekent ook meer mogelijkheden om het bedrijf verder te zetten.

Ook bevorderlijk voor de continuïteit is het feit dat de bedrijfsleider door de schenking tijdens

het leven nog steeds de opvolger qua know-how en ervaring kan bijstaan. Die weet wat goed

is voor het bedrijf. Hij heeft het immers jaren uitgebaat, dus het zal het bedrijf in principe ten

goede komen, wil men ermee vooruit.

407. Naast de bevordering van de continuïteit trekt de schenking ook mijn aandacht door het

feit dat zij financieel gezien geen zware druk uitoefent.

De overdracht gebeurt namelijk ten kosteloze titel. Dus de hoge vastgoedprijzen spelen geen

rol.

Opnieuw kan hier ook verwezen worden naar de vrijstelling van schenkingsrechten. Het 0%-

tarief bevordert niet enkel de voortzetting van het bedrijf, maar houdt ook nog eens de kosten

laag.

408. Wat ik ook positief vind aan de schenking is het feit dat de schenker deze naar zijn

wensen kan veruitwendigen. Ik denk dan aan een schenken met voorbehoud van

vruchtgebruik.

409. Na het doornemen van allerlei bronnen heb ik echter ook opgemerkt dat de inbreng van

het bedrijf in een vennootschap met het oog op de latere overdracht ervan, in feite ook geen

slecht idee is.

410. Voornamelijk het feit dat men makkelijker de overdracht kan bewerkstelligen aan de

hand van de aandelen van de vennootschap, is interessant. Op die manier moet men geen

materiële verdeling van het bedrijf doorvoeren.

133

De aandelen kunnen zo overgedragen worden aan verschillende afstammelingen en dan kan

men aan één van hen het beheer van het bedrijf toekennen. Dus in feite kan men op die manier

makkelijker de gelijke behandeling onder de erfgenamen bewerkstelligen.

411. Het is dus niet slecht om in het kader van familiale relaties gebruik te maken van een

vennootschapsrechtelijke techniek. Alsook niet in het kader van een land- of tuinbouwbedrijf.

Toch worden vennootschappen in de agrarische sector minder gehanteerd. Dit vloeit voort uit

het feit dat de agrariër er te weinig kennis van heeft. Volgens mij moet men deze optie echter

meer promoten, want er zit wel enige toekomst in vermoed ik. Het gaat dan niet enkel

omwille van het feit dat een vennootschap de overdracht vergemakkelijkt, maar ook ook om

alle andere voordelen verbonden aan een vennootschap, zoals hiervoor reeds uitgelegd.

Alsook zal men ertoe moeten komen om de randwetgeving aan te passen. Het gaat dan om de

pachtwetgeving, fiscale regelgeving inzake landbouwforfait, de regeling inzake steun van het

VLIF en quotaregelingen.

Dat betekent niet dat ieder agrarisch bedrijf moet geïmplementeerd worden in een

vennootschap, want elk geval is anders. Maar het kan in bepaalde gevallen wel het overwegen

waard zijn.

134

BIBLIOGRAFIE

Wetgeving

- Wet 16 mei 1900 op de kleine nalatenschappen,BS 21-22 mei 1900, 2333.

- Wet 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 20

januari 1967, 579.

- Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, BS 25 november 1969,

11317.

- Wet 4 november 1969 tot wijziging van de pachtwetgeving en van de wetgeving

betreffende het recht van voorkoop ten gunste van huurders van landeigendommen, BS

25 november 1969, 11304.

- Wet 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS

27 mei 1981, 6908.

- Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967

betreffende een uitgesteld loon in land- en tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193.

- Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het

bevorderen van de continuïteit, BS 24 september 1988, err. BS 15 november 1988,

13511.

- Wet 22 december 1998 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 15 januari 1999,

1157.

- Wet 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de

langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de

wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op

het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007, 24928.

135

- Decreet Vl. 22 december 1999 houdende bepalingen tot begeleiding van begroting

2000, BS 30 december 1999, 2e ed., 50232.

- Decreet 27 juni 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de

begroting 2003, BS 12 september 2003; Gewijzigd bij Decreet 19 december 2003

houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2004, BS 31 december 2003.

- Decreet W. 15 december 2005 houdende wijzigingen aan het Wetboek van registratie-,

hypotheek- en griffierechten en aan het Wetboek van successierechten, BS 23

december 2005.

- Programmadecreet 3februari 2005 betreffende de economische heropleving en de

administratieve vereenvoudiging, BS 1 maart 2005.

- Decreet W. 30 april 2009 houdende diverse wijzigingen van de wet van 13 juli 1987

betreffende het kijken luistergeld, het decreet van 27 mei 2004 tot invoering van een

belasting op de afgedankte bedrijfsruimten, het decreet van 6 mei 1999 betreffende de

vestiging, de invordering en de geschillen inzake de directe gewestelijke belastingen,

het Waterwetboek, het Wetboek der successierechten en het Wetboek van registratie-,

hypotheek- en griffierechten, de Ecobonus en tot voorziening in een machtiging aan de

Regering om de Waalse fiscale wetgeving te codificeren, BS 1 juli 2009.

- Decreet 23 december 2011 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting

2012, BS 30 december 2011, 81683.

- Ordr. Br. 29 oktober 1998 houdende invoering van een verlaagd tarief van

successierechten in geval van overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen

(1), BS 9 december 1998, 39385,

- Beleidsnota Financiën en Begroting “Oot-Moedig begroten 2009-2014”, Parl.St.

Vl.Parl. 2009-10, 199/1, 43.

136

Rechtspraak

- Cass. (1e k.) AR C.96.0158.F, 30 januari 1997. (Devos/Devos)

- Cass. (1e k.) 11 mei 1998, AR C.95.0116.N.

- Cass. (1e k.) AR C.98.0316.N, 6 april 2001. (Wauters/Bresseleers)

- Cass. (1e k.) 6 februari 2004, AR C.01.0232.F.

- Antwerpen (1e k.) 29 april 2002, RW 2005-06, afl.13, 505.

- Gent 10 februari 1955, T. Not. 1995, 415.

- Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be.

- Gent 25 april 1997, T. Not. 1998, 305.

- Rb Doornik ( 1e k.) 5 januari 2004, T. Agr.R. 2005, afl. 4, 217.

- Rb Brugge 29 oktober 2004, T. Agr.R. 2005, afl. 4, 233.

Rechtsleer

*Boeken

- BEGEER, H., DEKEYSER, Y. en LIEVENS, L., Overdracht van het familiebedrijf : gids

voor de vooruitziende ondernemer en zijn adviseur, Gent, Story, 2009, 205 p.

- DE BONDT, W., Algemeen en agrarisch recht, 2010-2011, losbl.

137

- DECUYPER, J. en RUYSSEVELDT, J.Successierechten 2008-2009 , I, Mechelen, Kluwer,

2008, 1637 p.

- DE WULF, C., Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 956 p.

- DEKKERS, R.en DIRIX, E., Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en

verjaring, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 589 p.

- GERLO, J. en VERSCHELDEN, G., Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure,

2008, 663 p.

- JOLY, L., Wetgeving in land-en tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond. Economaat,

1994, losbl.

- LIEVENS, J., Opvolging in het familiebedrijf : succesvolle strategieën, Tielt, Lannoo,

2001, 191 p.

- PINTENS, W., DECLERCK, C., DU MONGH, J. en VANWINCKELEN, K., Familiaal

vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 1345 p.

- ROUSSEAUX, J. en DE GROOTE, J., Fiscaal zakboekje, Mechelen, Kluwer, 2009, 547 p.

- ROPPE, L., Agrarisch recht en gezinsbedrijfsvorm, Brussel, Belgische Vereniging voor

agrarisch recht, 1970, 22 p.

- VAN CROMBRUGGE, S., Cursus Registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 179 p.

- VERBEKE, A., Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford,

Intersentia, 2005, 143 p.

- VERSTRAETE, J., Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000,

263 p.

138

- YSKOUT, L., De structuur van het familiebedrijf in België, Antwerpen, Standaard,

1974, 107 p.

*Tijdschriften

- ACKERMANS, R., “Artikel 60bis W. Succ. Waalse Gewest”, Notariaat 2005, afl. 10, 4-

8.

- ACKERMANS, R., “Artikel 140bis W. [Registratierechten] Waalse Gewest”, Notariaat

2005, afl. 11, 1-6,

- CARDOEN, B., “[Schenkings- en successierechten] Overdracht familiebedrijven:

gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 5-11.

- DE GROOTE, B.,“Fiscale regeling voor overdracht familiebedrijven vertimmerd”,

Juristenkrant 2012, afl. 245, 3.

- DU MONGH, J, “Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft

geboden”, T. Not. 2007, nr. 7, 492-509.

- DUMONT, T.,“Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels

inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 27-38.

- GOTZEN, R., “De wettelijke en contractuele bescherming van de partner met het oog

op de continuïteit van het landbouwbedrijf”, T. Agr.R. 1989, 18-24.

- GOTZEN, R., “Het nieuwe landbouwerfrecht”, RW 1989, 1653-1655.

- JOLY, L., “De toekomst van het familiebedrijf in de landbouw of de toekomst van het

agrarisch recht”, T.Agr.R. 1988, 19-40.

- LELEU, Y., “De erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op de bevordering

van de continuïteit. Commentaar van de wet 29 augustus 1988, T. Not. 1989, 2-30.

139

- LUST, S. en SANSEN, E., “Schenken en vererven van aandelen – Stand van zaken van

de bijzondere regimes in de drie gewesten”, TEP 2005, afl. 4, 238-270.

- PUELINCKX-COENE, M., VERSTRAETE, J., GEELHAND, N. en VERHAERT, I., [Erfrecht]

“De wetten van 16 mei 1900 en van 29 augustus 1988”, TPR 2005, afl. 2, 719-736.

- RAEMDONCK, N., “Pacht en successieplanning: enkele aandachtspunten en

technieken”, Notariaat 2011, afl. 3, 1-11.

- RUYSSEVELDT, J., “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven,

vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1e lid, 55,

59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 1-11.

- SANSEN, E., “Vererven en schenken van een familiebedrijf in het Vlaamse Gewest.

Een fiscale update”, TEP 2011, afl. 1-2, 59-75.

- SANSEN, E. en VAN ZANTBEEK, A., “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor

de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse

decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR

2009, afl. 362-363, 447-455.

- SPRUYT, E., “Vrijstelling successierecht familiebedrijf”, NJW 2010, afl. 230, 686-693.

- STASSIJNS, E., “De vrederechter behoeder van de continuïteit van de

landbouwbedrijven”, T. Vred. 1989, 199-204.

- VAN BOXSTAEL, K., “Artikel 60 bis ‘Vlaams W. Succ. De bruikbare controlevehikels

binnen familiebedrijven”, AFT 2009, afl. 6-7, 4-32.

- VAN MOURIK, M. en VAN POPPEL, A., “Bedrijfsopvolging in de landbouw,

civielrechtelijk en fiscaal bekeken”, T. Agr.R 1982, 65-83.

140

- VAN WAEYENBERGHE, S., “Het Vlaamse successiedecreet 2012-ommezwaai fiscaal

beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 2,

53-66.

- VISSCHERS, A.,“Een vergiftigd geschenk onder de kerstboom van de Vlaamse

bedrijfsleiders?”, TFR 2012, 51-53.

- WEYTENS, L. en GOOVAERTS, E., “La sociétés agricole, succession et planification

successorale” in X., Les sociétés en agriculture. Vingt ans après la loi sur la société

agricole, 107-120.

- WEYTS, L., “De landbouwvennootschap ten aanzien van het familiaal vermogensrecht

en het erfrecht”, T. Agr.R 1981, 12-26.

- WEYTS, L., “De miskende zus van de preferentiële toebedeling uit het

huwelijksgoederenrecht is deze uit de wet op de kleine nalatenschap”, T. Not. 2009,

158-160.

- X., “Schenking familiale ondernemingen zonder registratierechten”, Juristenkrant

2012, afl. 242, 2.

*Bijdragen in verzamelwerken

- DECUYPER J. en RUYSSEVELDT, J., “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale

ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W.

Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT (ed.), Successierechten 2010-2011,

Mechelen, Kluwer, 2010, 971-991.

- DECUYPER, J. en RUYSSEVELDT, J., “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor

familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling

(artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-

2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 991-1005.

141

- GOTZEN, R.,“Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en

tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 19.

- GOTZEN, R., “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in

land- en tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 15.

- HELSEN, K. en NUYTTEN, D.,“Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land-

en tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 18.

- MEULEMANS, D., “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het

onroerend goed in de praktijk, 82.

- MICHIELS, D., “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning” in X.,

Huwelijksvermogensrecht, TXVIII-1 - TXVIII-15, 57.

- SLUYTS, C. en VANDEBEEK, N., “Onroerend goed en erfrecht, Wet van 16 mei 1900 op

de kleine nalatenschappen. Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake

landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit. Bedingen

omtrent niet opengevallen nalatenschappen.” in C. SLUYTS (ed.), Onroerend goed en

erfrecht, XIV.E-218-XIV.E-238, 21.

- SPRUYT, E., “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F.

WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010-11, 2351-2375.

- SPRUYT, E., “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige

akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1729-1740.

- SWENNEN, J.,“De overnamebegeleiding en het overnamecontract in de land- en

tuinbouw”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw, Leuven, Belgische


142

- VANDEBEEK, N., “Onroerend goed en het huwelijksvermogen” in X, Het onroerend

goed in de praktijk, XV.A.5 - XV.A.606, 584.

- VANDEBEEK, N., “De landpacht”, in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 -

XV.U.457, 447.

- VAN EYKEN, B., “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en tuinbouw,

Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 8.

- VAN EYKEN, B., “Pacht en voorkoop” in L. JOLY (ed), Wetgeving in land- en

tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 62.

- VAN EYKEN, B., “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in

land- en tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 27.

*Masterproeven

- DEBAETS, C., Het gebruik van de maatschap bij vermogensplanning met bijzonder

aandacht voor aanwasbedingen, Master Notariaat, UGent, 2008-09, 42 p.

- DENOO, R., Vergelijking tussen het schenken en het nalaten van een familiale

onderneming of familiale aandelen in vlaanderen, Masterproef Notariaat, Ugent,

2009-11, 53 p.

- DE SCHRYVER, S, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw,

Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, 2005-06, 110 p.

- PLANTEFEVE-CASTRYCK, J., Rivaliteit en conflicten als een bedreiging voor de

opvolging door een team in de Vlaamse familiaal gerunde KMO, Master in de

bedrijfseconomie, UGent, 2009-10, 93 p.

143

- VANSPEYBROUCK, D., De landbouwvennootschap, Master Rechten, Ugent, 2009-10,

106 p.

*Onderzoeken

- DEGADT, J., De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, 2000,

Leuven, 47 p.

- PLATTEAU, J. en VAN BOGAERT, T. (reds.) (2009) Land- en tuinbouw in Vlaanderen

2009. Landbouwindicatoren in zakformaat, Departement Landbouw en Visserij,

afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 91 p.

- CALUS, M., VANDERMEULEN, V., ROGGE, E., EMDE, L., DESSEIN, J., LAUWERS L. en

VAN HUYLENBROECK, G., (2010) Wijkers en blijvers in de Vlaamse land- en

tuinbouw,Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie,

Brussel, 105 p.

- STROOBANDT, A., BERGEN, D., VAN GIJSEGHEM, D., BAS, L. en VUYLSTEKE, A.,

(2009), Ondernemerschap in de Vlaamse land- en tuinbouw: beleidsinstrumenten,

Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2009, 60

p.

- VRIJENS, C., BAS, L. en VAN GIJSEGHEM, D., Jonge landbouwers in dialoog met het

beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,

2006, 334 p.

- VRIJENS, C. en VAN GIJSEGHEM, D., Vennootschappen in de Vlaamse land- en

tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,

2007, 20 p.

144

Internet

- http://www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/vademecumautonoombeheer.pdf.

- http://www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/volt/45.pdf.

- http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2107.

- http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2100

- https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen/Landtuinbouw/Nieuwslandbouweerdere

berichten/tabid/1690/articleType/ArticleView/articleId/1331/Uitgesteld-loon-in-de-

landbouw.aspx.

- http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_landbo

uwtelling_enquete_van_mei.jsp,

- http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf.

- http://publicaties.vlaanderen.be/docfolder/22945/Handleiding_bedrijfsovername_land

_en_tuinbouw_2011_DIGI.pdf.

- http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf.

- http://www.groenekring.be/Portals/0/Syndicaal/Dossiers/Overname/kiezen%20voor%

20overname%20deel%206%20vennootschappen%20verbeterde%20versie.pdf.

- http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf.

- http://home.scarlet.be/be017272/26/tip6.htm.

- https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennoots

chappen_LTB.pdf.

145

- www.notaris.be

- http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf.

- http://www.ey.com/BE/en/Newsroom/News-releases/Tax-alert---Vlaamse-successie--

en-schenkingsrechten.

146

Documents

FAMILIALE VERMOGENSPLANNING IN DE AGRARISCHE WERELD ...€¦ · FAMILIALE VERMOGENSPLANNING IN DE AGRARISCHE WERELD. PLANNEN IS DE BOODSCHAP! Masterproef van de opleiding ‘Master