FARKLI MARKSİZMLER

FARKLI MARKSZMLER

FARKLI MARKSZMLERKaynaklar: Ahmet Bekmen, Marksizm iinde Birsen rs (der.) Modern Siyasal deolojilerSerpil Sancar r, deolojinin ServeniMadan Sarup, Post Yapsalclk ve Postmodernizm1 ________ ____ _____ _______ ______ _____ __ ___ _____ ______ __________ _____ _____ ___ __________ _______2Gramsci ve hegemonya kavramLenin tarafndan snflararas bir siyasal ittifak stratejisi olarak kavramlatrlrken Gramsci hegemonyay egemen snfn bir egemen olma pratii olarak tanmlar.Gramsciye gre, toplumsal snflarn karlarnn ideolojik dzeyde temsili mmkndr ve bu ilikinin temelinde snflarn maddi karlarndan hareketle tanmlanabilecek bir dnya grnn varl yatar. deoloji artk negatif deil, pozitif ya da ntr bir kavram, toplumsal snflarn dnya gr olarak ele alnmaktadr.deoloji, temel toplumsal snflarn karlarn ifade ettikleri ve bu karlarn dolaymyla siyasal alanda kendilerini tanmladklar bir temsiller dzeyine dnmtr.Hegemonya, Gramsciye gre toplumun her kesiminde belirli bir stnlk kurma olarak ele alnyor. Aile, eitim, sanat, din, gnlk yaam.... Btn bunlar kapsyor.

34Gramsci ve hegemonya kavramEgemen olmak ile hegemonik olmak farkldr Gramsciye gre. Devlet ancak hegemonya tesis edildikten sonra ele geirilebilecektir.Hegemonya, kapitalist bir ekonomik sistemde temel bir snfn dier mttefik snflar yanna alarak, kart ve tabi snf ya da snflarlar arasndaki mcadele pratii iinde ulalan ve nihai olarak da sistemin bir btn olarak yeniden retimini olanakl klan bir ideolojik sentezdir.5Gramsci ve hegemonya kavramHegemonya, farkl ve kart snflar arasnda atma ve uyumun yaratt, dorudan hibir snfn maddi karlarna indirgenemeyecek bir sentez konumudur.Buna bal olarak, hegemonik mcadele iinde kurulmu ideolojik znelerin ak, gzlenebilir bir snfsal aidiyetleri olamaz.6Gramsci ve hegemonya kavramdeolojik zneler ortaya kan yeni ortak iradenin yaratt snflararas znelerdir. Hegemonyann yaratlmas, ortak iradeyi oluturacak bir dnya gr yaratmak iin ideolojik alann dntrlmesidir. Bu anlamda ideoloji, zneleri oluturmaya ynelik bir pratiktir.Ortak irade, hem tarihsel bir biimlenitir, hem de snfa zgdr. Eklektik ve btnlkten yoksundur; sistematik deildir; elikili dnceleri barndrabilir. Daha nceki ideolojilerden ve sosyal snflardan alnm bir bilgi hazinesi oluturur.Kozmopolit, karma, nyarglar ve sezgiler ieren bir yapdadr.

78Gramsci ve hegemonya kavramznelerin kurulma pratii olarak hegemonya, farkl snflarn dnya grlerinin eklemlenmesidir (articulation). Yneten snfla ynetilenler arasnda bir tr ideolojik homojenliin kuruluudur.Bu durumda, hegemonik ideoloji nihai olarak egemen snfn egemenliini nasl yeniden retir? imento grevi gren eklemleyici-ideolojik eler, daima temel ekonomik snfn maddi karlarnn ve dnya grnn ifadesidir. Hegemonik ideoloji, bir ideolojik ierme ve zmseme olarak bu temel snfsal ilke etrafnda farkl snflarn dnya grlerine ait elerin bir eklemlenmesidir.Bir toplumsal snfn hegemonik bir egemenlik gelitirebilmesi, kapitalizmin yapsal bir zellii olmaktan ok, kapitalist yaplarn ekonomik olarak temel olan snflara sunduu bir ideolojik iktidar olana.

910Gramsci ve hegemonya kavramOrganik ideolojiler: belli bir toplumsal yapda btnl salamak iin gerekli olan bilin formlarn tanmlar ve toplumsaln devam anlamnda varl yapsal bir zorunluluktur.Keyfi ideolojiler: kiisel speklasyonlar olarak tanmlanabilecek tasarmlardr.Organik ideolojiler, kapitalist bir toplumda egemen snfn iktidarn salayan ve bu iktidar etrafndan toplumsal bir btnlemeyi olanakl klan ideolojik yaplanma.11Gramsci ve hegemonya kavramTarihsel blok. Belli bir toplumsal momentte, maddi toplumsal pratikler ile ok sayda olas ideolojik form arasndan ideolojik snf mcadelesinin belirledii bilinliliin oluturduu somut ve sadece bu belli tarihsel momente zg btnlk.Yani belli bir maddi toplumsal pratik dzeyine tekabl edebilecek sonsuz sayda ideolojik form vardr. Belli bir maddi toplumsal pratik dzeyine denk den bir tarihsel blok formu yoktur; kurulmu olan bir tarihsel bloun da srgit varolabileceinin garantisi yoktur.12Gramsci ve hegemonya kavramKapitalist retim pratii sadece bir eilim olarak hegemonik bir ideolojik formasyonu empoze eder. Fakat bunun kurulmas, ideolojik pratik iindeki toplumsal gruplarn karlkl atma ve uzlama pratiklerine baldr. Belli bir tarihsel bloun kuruluu yapsal bir zorunluluk deil, bir eilim, dinamik bir sretir.

13Gramsci, aydnlara ideolojiyi yaratmakta nemli bir rol ykler.Geleneksel entelekteller: yanl biimde kendilerini toplumsal snflardan zerk sanrlar. Yazarlar, ressamlar, filozoflar, din adamlar Kendilerine hayat veren retim tarz yok olduu halde varlklarn srdrmektedirler. Tarihsel anlamda can ekien snfa baldrlar ama yine de belli bir zgrle sahipmi gibi davranrlar.Zamanlarnn oktan gemi olduunu gizlemek iin idealist bir ideoloji retirler. Tarihseldir.14Gramsci ve hegemonya kavramOrganik entelekteller. Sosyolojik bir kavramdr. Ne kadar organik olduunu, yesi olduu rgtn temsil etme iddiasnda olduu snfa yaknl belirler. Kendi snflarnn kolektif bilincini, ideolojisini, siyasal, toplumsal, ekonomik dzlemde dile getirirler.Aydnlar kilise, devlet (ynetici blok adna igrr), politik partiler, basn sayesinde temel snflarn birinin kendiliinden desteini salamak iin srdrlen mcadelede nc bir rol oynarlar.

15Gramsci ve hegemonya kavramHegemonyann kuruluunun farkl yollar olabilir: muhalif aydnlar devirme, tarafszlatrma, muhalif politik gndemi kendi gndemine aktarma bunun yollarndan birisidir. Bir dieri ise toplumun tmne entelektel ve moral liderlik yapmadr.lkinde, mttefik veya muhalif gruplarn etkin elerini iine ekme, tarafszlatrma, etkisizletirme, dejenere etme gibi pasif konsensus sz konusudurkincisinde, toplumun aktif biimde katlmasyla oluan ulusal-popler irade olarak hegemonya sz konusudur. Bu tr hegemonyada toplumun tm kesimlerinin karlarnn u veya bu ekilde hegemonik alanda temsil ediliyor olmas nemlidir.

1617Gramsci ve hegemonya kavramHegemonya ideolojik bir mcadele iinde tanmlanyorsa, o zaman kar-hegemonyadan da sz edilebilir. Kar hegemonya, ynetici snfn ihmal ettii genel kltr alannda yrtlecek ideolojik ve siyasal yeniden anlamlandrmann rn olabilir. Kltrn ihmal edilmi deerleri, gelenekleri, konuma biimleri, ritelleri kar hegemonyann kurulma alandr.18Gramsci ve hegemonya kavrami snf da kendi hegemonyasn kurmak iin mcadele etmelidir. Btn toplumun karlarnn temsilcisi olarak ortaya kmal; ii snf entelektelleri proleter bir kar-hegemonya kurmaldr.Bunun iin, ilk olarak sistemin karsnda duracak ve daha sonra da ii snfnn organik aydnlar haline gelecek yar-aydnlarn devirilmesi gereklidir.19Gramsci ve hegemonya kavram

Zor aygtnn tesinde, iktidar rzaya da dayanyor. Bat toplumlarnda bu rzann toplumun btnne yaylm kurumsal mekanizmalar aracl ile retildii noktasnda Gramsci ve Althusser hemfikir.Bu noktada, partiye nemli bir rol atfeder. Parti devlet iktidarn ele geirmenin yannda ideolojik bir kltrel mcadele vermelidir. Doudan devlet iktidarna mhadale etmeden nce, sivil toplumun birok alannda bir kar kltr oluturulmaldr. Bunun yolu ise bir eitim kurumu olarak partidir!

20Gramsci ve hegemonya kavram

i snf devrimi gerekletirebilmek iin nce hegemonik snf olmal. Yani aile, eitim, sanat, din, gnlk yaam kapsayacak bir toplumsal stnlk oluturmaldr. Hegemonik olmazsa ancak egemen olabilir.


Lukacs, burjuvazinin retim ilikilerini kendi hakimiyetini doal gsterecek biimde rgtleyerek toplumun kendi iradesine rza gstermesini saladn belirtmekteydi.Gramsci de hakim snfn dnya grnn entelekteller kanalyla yayldn syler. Bylece btn toplumun ortakduyusu (common sense) haline gelir.rnein brokratik ve teknokratik rasyonalizm ii snfnn yeniliki ya da yaratc giriimlerini bastrma ilevi gren kapitalist hegemonyann parasdr.

Gramsci ve hegemonya kavram

Hakim snf, tahakkmn srdrmek iin genelde zora bavurmaz. Batnn burjuva demokrasilerinde kapitalizmin hala nasl ayakta kald sorusunun yant da buradadr. Burjuvazi, bu tr bir kltrel hegemonyaya sahipken proleter devrim de imkanszdr.23Gramsci ve hegemonya kavram

Gramsci SSCByi de nce devrimin yaplp sonra hegemonyann ele geirilmeye allmas noktasnda eletirir.Devrim ncesi dnemde, hegemonya devrimci snflarn devlet de burjuvazinin elinde olabilir. Rusyada ise, ii snf hegemonik stnlk kazanamamt. Hem devlete, hem sivil topluma hakim olan egemen snf vard ve devlet, sivil topluma egemen olan hegemonyay destekliyordu.Gramsci durumun in devriminde farkl olduunu, nce ii snfnn hegemonyay ele geirdiini, bunun devrimin baars iin gerekli olduunu belirtir.


Sivil toplum ve devlet arasnda kurduu ilikiyi tarihsel blok kavram araclyla hegemonyaya balar.Devlet ile sivil toplum alannn esas olarak iki farkl tr iktidar ilikisine karlk geldiini iddia eder.Devletin, zora ve siyasal egemenlie, yani diktatrle dayal iktidar alanVe sivil toplumun rzaya dayal hegemonya alan.Temel soru, nasl olup da kapitalizmin bask ve iddet ieren boyutunun yan sra, bu basky meru ve grnmez klarak sivil toplum alannda kitlelerin onayna dayal bir entellektel ve moral egemenlie olanak salad.25Sivil Toplum: devletin resmi ilikilerinin dnda gelien, retim etkinliinin dnda kalan ve zel olarak adlandrlan kurumlarn hepsini kapsamaktadr.Felsefi, edebi, sanatsal, kltrel vb., partiler ve basn gibi rgtlenme ve birlikler Toplumsal pratiklerin alandr ve esas olarak entelektel ve moral dzeyde ideolojinin ileme alandr.

deoloji, sadece styapsal alanda ileyen toplumsal bir pratik olmaktan ok, retim srelerinin ekillenmesinde ilevsel olan, bu sayede altyap ile styapnn uyumunu salayan temel toplumsal pratiktir.


Organik Kriz: Kapilatist toplumda, hegemonik snf bir krize girecektir. Rzaya dayal sistem kmeye baladka, egemen snf da sertleecek, baskya dayanacaktr. Organik kriz, sistemin temeliyle ilgilidir. Kroniklemi, yapsaldr. (Trkiyedeki isizlik buna rnek verilebilir).Ancak organik kriz, her zaman hegemonik krize yol amaz. (Gramsciye gre hegemonik krizin ilk belirtisi koalisyonlardr.)Organik hareketler, sistemin temelinden gelen hareketlerdir. Bir de konjonktrel hareketler vardr. Bunlar krize yol amayan, geici, dnemsel hareketlerdir. Organik hareketlerse eninde sonunda krize yol aarlar.


Hegemonik kriz, bir lke iin sonu yaratabilir: Egemen snf, eski hegemonyasn yeniden kurabilir. Bu organik bir zmdr.Tabandan gelen hareket, iktidara el koyabilir ve bylece devrim ortaya kar.Sezarizm: yneten snf ynetemez hale gelirse, tabandan gelen de ynetime el koyacak gte deilse nc bir g devreye girer; iktidar ele geirir. Bu geici bir zmdr. Bonapartist iktidar olarak da adlandrlr. Bunlar, kapitalizme uzun vadede hizmet etse de kapitalist snfa dorudan sz hakk tanmaz; iki snf da bastrlmtr.Laclau- hegemonya ve eklemlenme Altyapda snflarn varolu tarz ile styapda ideolojik/politik znelerin belirlenii arasndaki iliki Althusserden sonra da tartlmaya devam eder. Ernesto Laclau, toplumsal snflarn ideolojik ve politik dzeyde zorunlu bir varolu tarznn olmadn belirtir.Yani kapitalist toplumsal formasyonun ideolojinin snfsal karakterini belirleyen zgl bir mekanizmas yoktur.Laclau, indirgemeci olmayan bir ideoloji kuramlatrmas araynda. Bu ynyle temel sav gelitirir:30Bir ideolojinin snf karakterini onun ierii deil, biimi verir. Snflar bir eklemlenme sreci iinde var olurlar. Bir ideolojik sylemin snf karakteri zgl eklemlenme ilkesinde ortaya kar. rnein milliyetiliin kendiliinden bir snf arm yoktur. Ancak dier ideolojik elerle eklemlendiinde snfsal bir ifade bulur.Eklemleme, zerinde snfsal pratiklerin iledii hammaddeleri oluturan snfsal olmayan ierikleri (armalar interpellation- ve elikileri) gerektirir. Egemen snfn ideolojisi sadece o snfn yelerini deil, ezilen snflarn yelerini de arr. Bylece bunlarn direnilerini ifade eden ideolojik ierikler ksmen zmlenir ve etkisizletirilir.

31Bunun balca yolu ise antagonizmay basit bir farka dntrmektir. Hegemonya, farkl dnya grlerinin potansiyel antagonizmalarn eklemleyerek kurulur.Egemen snf, kendi hegemonyasn iki yoldan uygular:Snfsal olmayan eliki ve adlandrmalar kendi snf syleminde eklemleyerekEzilen snflarn ideolojik ve politik sylemlerinin bir parasn oluturan ierikleri zmleyerek

Bireyler, tm snfsal elikilerden ibaret olmayan bir elikiler birikiminin tayclar ve kesime noktalardr. Yani bir toplumda snflarla ampirik olarak gzlemlenebilen gruplar birbiriyle akmak zorunda deildir.

Laclau, poplizm, faizm, milliyetilik gibi modern siyasal ideolojilerin oluumunu, kendileri dorudan snfsal ierik tamayan popler/demokratik armalarn farkl snfsal aidiyetler oluturabilecek ekilde eklemlenmesi ile aklar. Bu ynyle popler/demokratik adlandrmalarn belli bir snf ierii yoktur; soyut, hatta ntr ideolojik malzemelerdir ve birden fazla snfn sylemine yerletirilebilir.deolojik mcadele de burada ortaya kar. Antagonist snflar popler ideolojik eleri eklemleyerek kendilerini ideolojik ve politik dzeyde temsil etmeye alrlar. (rn. Vatanseverlik)

33Laclau- hegemonya ve eklemlenmeSiyasal ideolojiler, ister snflardan bamsz olsunlar, isterse bir snf ideolojisiyle eklemlensinler, hibir zaman snf ideolojilerine indirgenemezler. Siyasal ideolojilerin zorunlu snf aidiyetleri olamaz. Ancak ideolojik alandaki temel devinimi yine de snf mcadelesi belirler.Laclau- hegemonya ve eklemlenmeToplumsal zneler, ideolojik sylem tarafndan, sylem iinde kurulur ve oluturulur. Bu ynyle homojen bir zne, ekonomik karlarnn farkna vararak ideolojik alanda bunu temsil eden bir zne deildirler. deoloji yerine sylem kavramn kullanmaya balar.Toplumsal kimliin belirlenmesi, sonsuz sayda anlamsal fark arasnda bir sabitleme oyunu, yani sylemin kuruluudur.35Laclau-Mouffe: Hegemonya ve Sosyalist StratejiToplumsal btnlk olanakszdr. Toplumsal olan ancak sylemin eklemleme ve dikileme/teelleme (suture) yoluyla oluturduu, kanlmaz olarak ksmi ve geici btnsellik anlamnda mmkndr.Sylem, sonsuz farkl konumun alan olan ve anlam nihai olarak sabitlemenin olanaksz olduu toplumsal alanda, anlamn kapatlmas abasdr.36Laclau-Mouffe: Hegemonya ve Sosyalist StratejiToplumsal olan, anlamlar zerinde yryen sonsuz saydaki mcadelenin alandr; hibir sylemsel pratik toplumsal anlamlarn btnn tek bir anlamsal merkez etrafnda eklemleyemez.Bu nedenle toplumu bir btnlk olarak deil, birletirilmilikler olarak ele almak gerekir.zneler, sylemsel srete srekli yeniden ve paral biimde tanmlanmaktadr.

Laclau-Mouffe: Hegemonya ve Sosyalist StratejiHegemonik pratik, dikileme (suture) yoluyla toplumsaln ak olan anlamsal alannda var olur ve farklar anlamsal btnlklere evirmeye alr. Sylem, farklarn sonsuz ak iinde onlar yakalayp bir anlamsal merkez oluturmaya alarak sylemsel alanda egemen olma abasdr.38Laclau-Mouffe: Hegemonya ve Sosyalist StratejiSnf aidiyeti olmayan oul kimliklerin toplumsal mcadelesi ve bu mcadelelerin birletirilmesiyle kurulacak bir radikal demokrasi stratejisi mmkn. Bu mcadele iinde snfsal znelerin ayrcalkl konumlar yok; cinsiyet, rk, etni gibi kategorilere dayal kimlikler ve evreci, nkleer kart, bar yanls gibi hareketleri de eklemleyebilecek oulcu toplumsal kimlikler sz konusu.

Laclau-Mouffe: Hegemonya ve Sosyalist StratejiEgemenlik ve tahakkm, ideolojinin devreye girdii sreler iinde engellenme, bastrlma, arptlma, dlanma olarak deil, sylem araclyla uyumlu ve itaatkar znelerin yaratlmas olarak tanmlanr.Btn toplumsal iliki ve elikiler, zneler de dahil olmak zere sylem iinde oluur. Bu elikiler, gerek nesneler arasnda deil, sylemin tanmlad nesneler arasndaki farklarla belirlenir. nk toplumsal zne, ancak sylemin iinde oluur.40Laclau-Mouffe: Hegemonya ve Sosyalist Stratejingrdkleri radikal demokrasi modeli, politik alandaki muhalif kollektif zneleri gerekli grr. zne, sylem iinde kurulan ise sylemi kolektif, radikal zneler kurmaya iten neden nedir? Toplumsal btnlk tarafndan empoze edilen yapsal/snfsal bir neden tanmlayamyorsak, toplumsal iktidara kar kmay hangi zne, neden isteyecektir? Her eyi kuran sylem ise sylemi kuran nedir?ktidara kar olan snfsal, etnik, cinsiyete dayal kimlikleri eklemleyerek radikal demokrat zneyi kuracak sylem nerede ve nasl oluacaktr?41Getirilen temel eletirilerden biri Marksizmin temel kavramlar olan st-belirleme ve hegemonyay Markizme kar kullanrken yaln bir oulculuk kmazna girdikleri.Sylemsel olann dnda sylemsel olmayan bir alan tanmlamay reddetmesi.Toplumsal olan sylemin kuruluuna indirgedikleri iin hegemonyay kuracak olan, sylemsel eklemlenmeyi gerekletirecek olan kolektif znenin kim olduu ve nasl olutuu sorusuna tutarl bir yant verememektedirler.

42Foucaultnun sylem kuramAlthussere benzer biimde, sylem ile iktidarn kurulu srecinin ayn olduunu, iktidarn bir sylem olarak bireylere geldiini ve onlar zneler haline dntrdn syler.Sylemin kendisi bir iktidardr ve bir iktidar etkisi olmayan sylem sz konusu olamaz.Sylem bu iktidar, bilginin retilmesi sayesinde yaratr.43Foucaultnun sylem kuramKlasik ideoloji kavramnda, zneler nceden kurulmu varlklar olarak, maddi/nesnel yapdan tretilen karlarnn bilincine varabilir ve bu bilinci ideolojik ifadelere tercme edip iktidar ele geirebilirler. Postyapsalc yaklam ise toplumsal bir pratik olarak dil kullanmnn ortaya kard sylemin, kendi dnda hibir belirleyiciye gereksinimi olmadan, zerk ve kendi kendini belirleyen olarak tanmlandn varsayar.

Foucaultnun sylem kuramFoucaultnun sylem kuram, iktidar kavramnn tanmnda radikal bir deiim nerir. Geleneksel iktidar anlay, bilginin doruluunu arptan, bu nedenle doru ve zgr bir bilimi olanaksz klan bir iliki olarak varsaylr. Foucault ise iktidarn bilginin retiminden ayrlamayacan savunur.Bilgi, iktidarn yokluunda retilemez. Aksine, bilgi durmakszn iktidar etkisi retir.45Foucaultnun sylem kuramktidar, devlette, bireylerde ya da ekonomik g ilikilerinde deil, toplumsaln klcal damarlarndaki stratejilerde ve disiplin tekniklerinde bulunur. Sahiplenilen, ele geirilen ve korunan bir ey deil, pratikler boyunca tecrbe edilen, yaanlan bir eydir.ktidar eyleri tanmlayan, arzunun ne olduunu reten, bilgiyi biimlendiren ve sylemi retendir. Zevki, bedeni, hayat, anlam tanmlayandr. Devletin altna ve tesinde, beden,cinsellik, aile, akrabalk, bilgi ve teknoloji olarak iler.

Foucaultnun sylem kuramktidarn ne olduunu deil, nasl olutuunu sorgular. Bireylerin eylemlerini, davranlarn, sylemlerini, renme biimlerini ve gndelik yaamlarn belirleyen klcal damarlardr... ktidar bedenlere yatrm yapar, salk, spor, kas gelitirme, plaklk, beden gzelliinin tanmlanp yceltilmesi vb.18. yy.dan bu yana okullar, hastaneler, klalar, fabrikalar, aileler ve kentlerde gelitirilen disiplin teknikleri iktidarn bedenler zerinde kurulmasn salamtr.Beden, bilginin nesnesi, iktidarn alndr. ktidarn retilmesi, bilginin retilmesidir; bu da disiplin yoluyla bedeni retken, uyumlu ve yararl klma srecidir. Disiplin bedenin nesnelletirilmesidir.47Disiplin teknikleri:Hiyerarik gzlem (panoptikon): Bu gzlem, bedenin her an gzlenebilirlii ile elde edilen bilginin iktidarn alanna tanmas olana yaratr.Normalletirici yarg: bedenin, zamanlama, edimlerin denetimi, davranlarn dzenlenmesi, konumann belirlenmesi, cinselliin normlandrlmas gibi alanlarda retilen normal tanmlar ile belirlenmesi.Snama: beden hakkndaki bilgilerin veri, dokman ve dosyalar haline getirilerek nesneletirilmesi.48Ayrma pratikleri: znenin nesnelletirilerek retimi. Deli-akll, hasta-salkl, serseri-efendi, yoksul-zengin, tembel-alkan... Bu ayrm normal olan ile olmayann tanmlanmasn salar. nsan bilimleri bu ilevi grr.Bio-iktidar: insanlarn bedenlerinin, kendileri tarafndan anlamlandrlabilme tarzlarn belirleyen pratikler.49Her sylem, kendi doruluk mekanizmasn ve kriterlerini kendi oluturur. zne, kendinden bilinli, dorularn yazar bir zne deil. Sylem iinde bireyler tarafndan igal edilebilecek bir mevki. zne bilinci araclyla deil, bedeni araclyla, iktidar pratikleri tarafndan ekillendirilir.ktidar, basz ve sonsuz bir sre olarak toplumsaln iinde hep mevcuttur. Ka olanakszdr. Foucaultda sylem, zneyi, bilgiyi ve iktidar sarmalayan bir anlamlar atmosferi olarak varolur ve her eyi kendi iinde, ba sonu olmayan bir devinimle yaratan bir olu durumudur.50Dnyay btn ynleriyle aklamaya alan her trden evrensel kuramsallatrmaya kar.Nietzcheden esinlenmi, GENEOLOGY (soykt) adn verdii tarih gr ile imdiyi gemiten ayrarak, gemii imdiden kopararak imdinin meruluunu kaldrmaya ynelmitir. Bunun iin gemiin sradln tantlamaya, gemii imdinin yetkesinin altn oyarak yklemeye ynelmitir.51Foucaultnun benimsedii Nietzcheci tarih anlay imdiyle balar, belli bir ayrma varana dek zamanda geriye doru gider. Sonra ayrmn yaratt dnmn izini srerek tekrar ileriye doru ynelir. Bunu yaparken de balantlar ve balantszlklar korumay zen gsterir.Bugn verili kabul edilerek kabul edilen grnglerin ussalln rtmek iin srad sylemleri, uygulamalar aratrr. Gemiin iktidar yordamn ayrntlaryla aratrarak gemiin usd olduunu ileri sren gncel iddialar rtr.Foucaultnun tarihyazm anlay gemi ile imdi arasndaki gedie odaklanr. 52Soyktksel zmleme geleneksel tarihsel zmlemeden belli noktalarda ayrlr:Geleneksel tarih, olaylar byk aklama dizgeleri ve izgisel sreler ierisine sokmak yoluyla nemli tahirsel olaylara ve kiilere ynelir.y Tarihsel almaya bir balang noktas olabilecek belgeleri aratrr.Soyktksel zmleme ise tarihin gzard etmi olduu, grlmeye deer bulmad tek tek olaylara dner. Gerekli bilimsellik dzeyinde olmadklar iin deersiz bulunan bilgilere odaklanr. 53Bunlar, mcadelelerin tarihsel bilgisinin kurulmasna olanak tanyan, bu bilgileri gnmzde bir taktik olarak kullanlabilir klan alimane bilgiler ve yerel anlar birliidir. Soyktkler, doru bilgiler adna btncl bir kuramn szgecinden geirilen, sradzene sokulan, dzenlenen birtakm yerel, kesintili, meru olmayan bilgilerdir.Bu ynyle, soyktk bir eletiri biimidir. Herhangi bir olayn ardnda yatan etkenlerin eitliliini gzler nne sermeye alrken belli bir tarihi balang noktas olarak almay reddeder. Gemii yaplandran kesintiye uramam deimez sreklilik biimlerine yer vermez.Yaptlarnn en temel zelliklerinden biri, zgl kurumlarn ortaya knn izini srmek yoluyla genel bir tarihsel dnceye eilmesidir.

54lk almalarnda toplumbilimlerinin geliimiyle ilgilenir. Toplum ya da insan bilimlerinin tarihsel olarak nasl olanakl olduklar, ne gibi sonulara yol atklar sorularna yant arar. almalar 18. yzyla odaklanr. Usun dladklaryla ilgilenir: Delilik, rastant, kopukluk... Su ve gnah yaznna odaklanr.Delilik ve Uygarlk (Trkesi Deliliin Tarihi) adl yapt 17. yzylda toplumsal bir sorun olarak devletin sorumluluk alanna giren deliliin yoksulluk, isizlik ve alamayacak durumda olma dnceleriyle birlikte alglanmasnn altnda yatan nedenlere odaklanr.55Bosch, the ship of foolsRnesans boyunca deliler tolayca gezinip dolaarak yaamaktayd. Bir sre sonra ehirler onlar snrlarnn dna srer ve ak yurtluklarda gezinmelerine izin verilir. Bir gemiye doldurulup gemicilerin insafna braklrlar... Deli gemileri limandan limana karaya kmadan dolar.Yzyllar iinde bu gemilerin yerini deli evleri alr.17. yzyldan itibaren deliler kapatlr. Foucault bunun nedenini 17. yy.n ikinci ylarsnda Avrupa kltrne zg bir toplumsal duyarlln ortaya kmasyla aklar: Yoksullara yardm etmek biiminde duyumsanan ama gerekte aylaklk ve isizliin dourduu sorunlara kar gsterilen tepki ve yeni bir alma ahlaknn bagstermesi56

Bylece Avrupann drt bir yanna kapatma evleri (slah evleri) kurulur. Buralarda yoksullar, avareler, isizler ,hastalar, sulular ve deliler, aralarnda hibir ayrm gzetilmeksizin kapatlr.Bunun balca amac, dzensizliin kayna olarak grlen dilencilii ve delilii emniyet altna almaktr.Kapatlm kimse almak zorundadr. Tembellik bir gnahtr. Bir bakaldrdr. Bu yzden deli, almaya zorlanr. Bylelikle emek, ahlak reformunun ilk uygulamas olarak kurumsallatrlm olur. Kapatma hem yoksulluu gizlemek adna isiz kitleleri emer; hem de bu kitlelerin ektii aclarn douraca toplumsal ve siyasal ekincelerin nne geilmi olur.nsann hayvansal doas olarak grlen delilikle yalnzca disiplin yoluyla baedilebilecei dncesi doar.5718. yzyldan itibaren, kapatmaya byk bir yanlg olarak, ar yardmseverliin gten drc bir etkisi olarak baklmaya balanr. Bu yzden avareler i bulup almalydlar. sizler zorla altrldklar bu kapatma evlerinde normalin ok altnda i almakta ve isizliin artmasna da engel olunamamaktadr.19. yzyln balarndan itibaren bu kurumlar ortadan kaybolur.Sulular ve yodksullar delinin korkun vahiliinden korumak, onlar delilerden ayr tutmak arzusu ile yasalar yeniden dzenlenir. ngilterede ve Fransada tmarhanelere kapatlm olan insanlar serbest braklr. Fiziksel snrlamalar kaldrlr; ancak asl amac kendini snrlamay oluturmak olan akl hastaneleri ina ettirilir.58Akl hastanelerinde babo delilik dehetinin yerine topluma kar boucu bir sorumluluk kaygs alamak hedeflenmektedir.Dzene boyun eme anlamna gelen alma, delilere ahlaksal bir yasa olarak dayatlr. Ketvurmann yerine yetkenin gzetimine ve hkmlerine ilerlik kazandrlr.Buralarda delilere kk zocuklar gzyle baklr ve ocuklar gibi, yeri geldiinde deliler dllendirilir, yeri geldiinde cezalandrlr. Uygulanan eitim dizgesi ile nce deliler boyun edirilir, sonra almaya zendilirir, sonra da altrlrlar.Deli uzun bir sre kk bir ocuk olarak bymeden kalr ve bu dnem boyunca baba fikrini aklndan atamaz.Klasik dnemde yoksulluk tembellik, kt alkanlklar ve delilik usd kaynakl eit birer su olarak birbirlerine karmtr. 19. YY.A GELNDNDE DELLK TOPLUMSAL BR EKSKLN GSTERGES OLARAK SINIFLANDIRILMAYA BALANIR.

59Artk akl hastanesi yalnzca serbest bir gzlem, tehis ve saaltm alan deildir. Kiilerin suland, yarglanp mahkum edildii birer mahkeme, ahlaksal birliin salanmas amacyla kullanlan birer aratr. Bu byk ahlaksal hapsetmedir.Ortaa boyunca deliler kilitlenmez, snrsz bir zgrlk yaar. Bilge deli imgesi yaygndr. 19yzylda ise us ile usd arasndaki diyalog kopar. Artk yalnzca usun delilik stne yapt monolooglar sz konusudur yalnzca.nsanlar fiziksel zincirlerinden kurtulmu, ancak bunlarn yerine zihinsel zincirler alm; dsal iddetin yerine isel iddet gemitir.60Kliniin Douunda tbbi alglamann arkeolojisini yapar.eylerin Dzeni ve Bilginin Arkeolojisinde bilimsel sylemlerin yapsn irdeler.Bilginin bakalar zerine abanan bir iktidar olduunu ve bylece bakalarn tanmladn ileri srer. Bilgi, zgrleimin nn keserek gzetlemeye, dzene sokmaya ve disipline etmeye ilikin bir kiptir.Disiplin ve Cezada insanlar gzetim altnda tutmaktansa olnara ibret tekil edecek birtakm cezalar vermenin daha etkili ve yararl olduunun dnld dneme odaklanr.18. yy.da iktidarn uygulanmasna ynelik yeni bir kip olumutur. Kral, halkn gz nnde korkun ikenceler ve idamlar gerekletirmeyken ikence kaybolur ve bunun yerine mahkumun slah geer; yeni gzetleme dzenekleri klalarda, hastanelerde ve hapishanelerde, okullarda etkin biimde uygulanmaya balar.61Feodal dnemde ve monari dizgesi altnda insanlarn bedenleri yeri geldiinde tacize kadar varan snrsz bir iktidarn elindedir. Bu sejimde su, kutsala yaplan saygszlkla zdetir. Ceza suluyu slah etme yerine inenen yasann kutsiyetini onarmaya, kutsal yasayayeniden saygnlk kazandrmaya yneliktir. Burada iktidar geliigzel ve gevektir.Modern toplumlarda ise cezalandrma araclar kiisel olmayan bir gzetleme dizgesi yardmyla slah etme tasarmnn parzas haline gelir. Bu tasarm, bireyin psikolojisine gittike daha fazla eilir. Artk suu ilemekten ok sua niyet etmek temel sululuk ltdr.Halka gzda vermeye dayal ceza anlayn gden Monari iktidarnn tersine disiplinci iktidar her koyun kendi bacandan aslr grnne odaklanr. Ceza, bir slah yordam olarak anlamlandrlr.62Monari iktidarndan disiplinci iktidara gei, 18. yy sonlarna doru Jeremy Bentham tarafndan sunulan Panopticon adl mimari aygtta somutlar. Daire biiminde ina edilmi hcrelerde mahkumlar merkezi gzetleme kulelerinden izlenip izlenmediklerinden asla emin olamazlar. Bu nedenle de kendi davranlarnn polisi olmaya balarlar.Panoptisizm, yeni iktidar kipidir. Okullarda, klalarda, hastanelerde kullanlr. nsanlar bu sayede evrak dosyalarnn fileme ve snflandrma dizgelerinin nasl kurulduunu renir. renci ve hasta kmelerine srekli uygulanan gzetleme teknikleri bir tarihten sonra genelleir.6364

Panoptikon ile ileri kapitalizmde bireylerin bilgisayar yoluyla gzlenmeleri arasnda bir paralellik kurulabilir. Foucault yeni iktidar yordamlarna artan nfusu denetim altna almak iin bavurulduunu dnr. Kamu sal, salk bilgisi, ev koullar, uzun yaamak, dourganlk, cinsel ayamn ynetimi ve denetimi... Cinsel yaam siyasal bakmdan nemli bir konudur nk bedenin disipline edilmesi ile nfusun denetim altna alnmas konularnn kesiim noktasdr.http://www.youtube.com/watch?v=vVTKHI5ovyc65Burjuva dncesi, aralar ve amalar nceden tasarlayan bir bilin znesi zerinde durur. Buradaki zne ussal, zerk ve eyleme geme zgrlne sahiptir. Bu noktada Max Weberi takip eder ve Weberin arasal usa dair saptamalarn, Nietzsche ve Weberin arasal usun yaamlarmz nasl yaayacamz hakknda bize hibir ey sylememesine yapt vurguyu paylar. Teknik ya da arasal ussalln ykseliinin ak bir sonucu gizi zmeye abalayan eyletirme srecidir..66Bu ynyle Frankfurt Okuluna yaknlar. Adorno ve Horkheimer kapitalist ekonomiyi yalnzca aralar ve amalar ussallnn dinamik ve zerk bir biimi olarak zmlememilerdir. Bu, retim glerindeki arta ve d dnyann bask altna alnmasna yol amam, ayn zamanda toplum mhendislii ve psikolojigk ynlendirme araclyla retim dizgesine uydurulan insanlarn bask altna alnmalar da salanmtr Dsal doay kontrol altna almaya alan zne, ayn zamanda kendi isel doasna ket vurmak zorundadr.

67Foucaultya gre psikanaliz kimi etkinlikleri denetim ve normalletirme ilev

Documents

FARKLI MARKSİZMLER