FEKE I REGÜLATÖRÜ VE HİDROELEKTR İK SANTRAL İ PROJES … · feke i hesprojesi yyep aralık 2010 2 yÖnet İcİ Özet İ 6 1 gİrİŞ 9 1.1 arkaplan 9 1.2 projen İn kisa tanimi

Akenerji Elektrik Üretim A.Ş.

FEKE I REGÜLATÖRÜ VE HİDROELEKTRİK SANTRALİ PROJESİ

YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI

Ankara Aralık 2010

Feke I HESProjesi YYEP Aralık 2010 2

YÖNETİCİ ÖZETİ 6

1 GİRİŞ 9

1.1 ARKAPLAN 9

1.2 PROJENİN KISA TANIMI 10

1.3 PROJENİN YARARLARI 10

1.4 ETKİLENEN BÖLGELER VE YERLEŞİMLER (KÖYLER VE MAHALLELER) 11

1.5 YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANININ KAPSAMI 14

2 YASAL ÇERÇEVE 16

2.1 ULUSAL YASAL ÇERÇEVE 16

2.1.1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 16

2.1.2 TÜRKİYE’DE YÜRÜRLÜKTEKİ YASAL ÇERÇEVE VE GELENEKSEL MÜLKİYET HAKLARI 16

2.1.3 KAMULAŞTIRMA KANUNU 17

2.1.4 ORMANLAR ARAZİLERİ 19

2.1.5 HAZİNE ARAZİLERİ 20

2.1.6 KÖY TÜZEL KİŞİLİĞİNE AİT ARAZİLER 21

2.1.7 TARIMSAL ARAZİLERİN KULLANIMI VE İFRAZI 21

2.2 DÜNYA BANKASI / IFC POLİTİKALARI VE İLKELERİ 22

2.2.1 IFC POLİTİKALARI 22

2.2.2 EKVATOR PRENSİPLERİ 23

2.3 AKENERJİ’NIN ŞİRKET POLİTİKASI 24

3 PROJEDEN ETKİLENEN NÜFUSA GENEL BAKIŞ 26

3.1 MEVCUT SOSYO-EKONOMİK DURUM 26

3.2 SOSYO-EKONOMİK ARAŞTIRMA 28

3.3 ETKİLENEN HANELERİN ÖZELLİKLERİ 32

3.3.1 GÖRÜŞÜLEN KİŞİLERİN (CEVAPLAYICILARIN) ÖZELLİKLERİ 32

3.3.2 HANELERİN EKONOMİK ÖZELLİKLERİ 37

3.3.3 HASSAS GRUPLARIN ÖZELLİKLERİ 39

3.4 ETKİLENEN VARLIKLAR 41

3.5 YEREL DESTEKLERDE GÖZETİLMESİ GEREKEN ÖNCELİKLER 41

3.5.1 KÖY DÜZEYİNDE ÖNCELİKLER 41

3.5.2 HANEHALKI DÜZEYİNDE ÖNCELİKLER 42

3.6 PROJE HAKKINDAKİ GÖRÜŞLER 42

4 ARAZİ EDİNİM PROSEDÜRLERİ 44

4.1 GENEL 44

4.2 ARAZİ EDİNİMİNE İLİŞKİN GEREKLİLİKLER 44

4.3 ARAZİ EDİNİM PROSEDÜRLERİ 44

4.3.1 KAMU ARAZİLERİ 44

4.3.2 ŞAHIS ARAZİLERİ 46

4.4 VARLIK TESPİTİ VE DEĞERLEMESİ 49

4.4.1 TAŞINMAZ VARLIKLAR VE MÜTEMMİM CÜZLERİ İÇİN DEĞERLEME YÖNTEMİ 50

4.4.2 MÜZAKERE SÜRECİ VE TAZMİNATA İLİŞKİN UYGULANAN STRATEJİLER 52

4.5 ARAZİ EDİNİMİ VE TAZMİNAT SÜRECİNE İLİŞKİN GÖREV VE SORUMLULUKLAR 55


4.6 TAŞINMAZ VARLIK EDİNİMİNİ ASGARİYE İNDİRME 56

5 PROJE ETKİLERİ VE ETKİYİ HAFİFLETİCİ ÖNLEMLER 57

5.1 TAŞINMAZ VARLIKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLER 59

5.1.1 ETKİLER 59

5.1.2 ETKİYİ HAFİFLETİCİ ÖNLEMLER 61

5.2 PROJEDEN ETKİLENEN İNSANLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLER 64

5.2.1 ETKİLER 64

5.2.2 ETKİYİ HAFİFLETİCİ ÖNLEMLER 70

5.3 PROJE’NİN YARARLARI 72

5.3.1 PROJE’NİN EKONOMİK YARARLARI: YEREL HALK İÇİN İŞ OLANAKLARI 72

5.3.2 PROJE’NİN BÖLGEDEKİ ALTYAPIYA DÖNÜK YARARLARI: ERİŞİM YOLUNU İYİLEŞTİRİLMESİ

73

5.3.3 PROJE’NİN SOSYAL YARARLARI: EĞİTİME DESTEK 73

5.3.4 PROJE’NİN EKONOMİK YARARLARI: YEREL EKONOMİYE KATKI 73

6 HALKLA İSTİŞARE VE HALKIN BİLGİLENDİRMESİ 75

6.1 HALKLA İSTİŞARE 75

6.1.1 PAYDAŞ TESPİTİ 75

6.1.2 PAYDAŞ KATILIMI (HALK KATILIMI) 77

6.1.3 PROJEDEN ETKİLENEN İNSANLARIN GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ 78

6.2 ŞİKÂYET MEKANİZMASI 79

7 İZLEME VE DEĞERLENDİRME 80

7.1 YYEP İZLEME ÇERÇEVESİ 80

7.2 İÇ İZLEME 81

7.3 DIŞ İZLEME 82

7.4 YYEP TAMAMLAMA DENETİMİ 82

7.5 ÇALIŞANLAR VE SORUMLULUKLARI 83

8 BÜTÇE 86

8.1 YYEP GELİŞTİRME VE UYGULAMA MALİYETLERİ 86

8.2 İZLEME VE DEĞERLENDİRME MALİYETLERİ 87

8.3 PROJE FİNANSMANI 87

9 UYGULAMA TAKVİMİ 88

REFERANSLAR 90


KISALTMALAR % Yüzde da Dekar (= 1000 m2) ha Hektar (=10 da=10.000 m2) Km Kilometre MW Megawatt TL Türk Lirası ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇOB Çevre ve Orman Bakanlığı DB Dünya Bankası DG Derinlemesine Görüşme DHTA Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altında DSI Devlet Su İşleri EP Ekvator Prensipleri EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu EPFK Ekvator Prensipleri Finans Kuruluşları GSTG Toplam Tarımsal Gelir HES Hidroelektrik Santrali HHA Hanehalkı Anketi HH Hanehalkı HKT Halk Katılım Toplantısı IFC International Finance Corporation (Uluslararası Finans Kurumu) KTK Köy Tüzel Kişiliği OP Operasyonel Politika PEİ Projeden Etkilenen İnsanlar PM Proje Müdürü PS Performans Standartları STK Sivil Toplum Kuruluşları TCMB Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TG Telefon Görüşmesi THG Toplam Hane Geliri YİD Yap-İşlet-Devret YYEP Yeniden Yerleşim Eylem Planı


TEŞEKKÜR

Bu rapor, çok sayıda Akenerji çalışanının değerli katkılarıyla birlikte PAR Danışmanlık tarafından hazırlanmıştır. Raporda özetlenen Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP), birkaç yıldır Akenerji A.Ş. ve daha önceden Adana’da hidroelektrik santral inşa etme lisansı olan ve de 2006 yılında Akenerji tarafından satın alınan Akkur Enerji A.Ş. uygulanmaktadır. Bu bağlamda Rapor, Proje’nin yarattığı etkilerin ve sağladığı faydaların tespit ve değerlendirmesini ele aldığı kadar, sürmekte olan arazi edinim sürecinde gerçeklen işlerin ve atılan adımların yeniden yerleşim konusundaki ulusal mevzuat ve uluslararas standartlar çerçevesinde genel değerlendirmesini içermektedir. Ayrıca Akenerji’nin halkla ilişkiler konusundaki genel yaklaşımı ile gerçekleşen veya gerçekleşecek olan faaliyetlerin izlenmesine ilişkin yükümlülükleri detaylı olarak anlatılmaktadır. Sonuç olarak Akenerji, YYEP’nin hazırlanması için yaptığı çalışmalarından ötürü PAR ve Akenerji personeline ve de bu sürece katıldıkları için yerel kurum-kuruluşlar ile yöre halkına teşekkür eder.


YÖNETİCİ ÖZETİ

Bu Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP), projeden etkilenen iki kırsal yerleşimde, Feke I Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali (HES) Projesi tarafından etkilenen arazi ve diğer varlıkların edinimi ile tazmininde uygulanan genel çerçeveyi ve izlenen prosedürleri tanımlamak için hazırlanmıştır. YYEP, aynı zamanda Temmuz 2008 – Aralık 2010 tarihleri arasında gerçekleştirilen saha çalışmalarıyla ilgili derinlemesine bir kavrayış edinilmesine yardımcı bilgiler ile etkilenen yerleşimlerde 2010 yılında gerçekleştirilmiş sosyo-ekonomik araştırmanın bulgularını sunmaktadır. Feke I Projesi, bir baraj projesi olmadığı için etkilenen hane ve yerleşim yeri sayısı, oldukça sınırlıdır. Proje, sadece iki kırsal yerleşimdeki arazileri ve bu arazilerinin belirli bir kısmını kaybeden az sayıda (28 kadar) haneyi etkilemektedir. Bunlardan 10 tanesi, projeden fiziki yer değiştirmeye maruz kalmışlar olup, toplam etkilenen hanelerin neredeyse yarısı, proje daha başlamadan önce bu bölgeden taşınmış olan dolayısıyla da söz konusu arazileri kullanmadıkları için, projeden etkilenen yöre ile bir bağları kalmamıştır. Onlar sadece etkilenen arazilerin yasal sahipleridir. Bu kişiler daha ziyade, arazilerden herhangi bir ekonomik fayda sağlamıyor olmalarına rağmen payları oranında tazminat aldıkları için bu arazi edinim sürecininden olumsuz etkilenen değil, ‘yarar’ sağlayan kişiler olmuşlardır. Öte taraftan, kalan hanelerin (13 kadar) Proje için gereken arazilerle ekonomik bağları araziler proje için alınana ve inşaat için kullanılmaya başlanan kadar devam etmiştir. Bu koşullar altında, söz konusu etkilenen arazilerin tapu sahipleri veya hisse sahipleri olan hanelerin yarısı arazi edinim sürecinden doğrudan etkilenmiştir. Etkilenme şöyle özetlenebilir: Anket yapılan 8 hanenin yaklaşık %40’ısahip oldukları arazilerin tamamına yakınını, pek çoğu da (%60’ın biraz üzerinde) tarımsal gelirlerinin üçte birinden fazlasını (%75) kaybetmiştir. tir. Bu bağlamda, Proje’nin söz konusu yerleşimler üzerinde az denemeyecek ölçüde önemli bir etkisi olduğu söylenebilir. Arazi ediniminden kaynaklı etkiler şöyle özetlenebilir:

� Proje için ihtiyaç duyulan arazinin büyük kısmı (yüzde 60), Çevre ve Orman Bakanlığı’na ait orman arazisidir;

� Orman arazisine ek olarak Feke I Projesi için toplamda 25 parsel gerekmiştir ki bunlardan 14’ü şahıslara, 9’u Hazine’ye ve 2’si ise köy tüzel kişiliğine aittir;

� Arazi ediniminde önce de proje mahallinde ikamet eden ve projeden doğrudan etkilenen hane sayısı (13 hane), projeden etkilenen 2 yerleşimdeki toplam 56 hanenin yüzde 23’ü ile sınırlıdır;

� Toplam yirmi sekiz (28) hane, arazi edinimi sonucunda arazilerinin bir kısmını, ürünlerini, ağaçlarını ve çeşitli yapılarını kaybetmekte olup, bu hanelerden sadece 9’u evini kaybetmiş ve yeniden yerleşime maruz kalmıştır;


� Proje’den etkilenen 281 haneden 12’si ile derinlemesine görüşme veya anket yoluyla görüşülmüştür. Görüşülen bu 12 hanenin 10’unundan sahipl oldukları toplam arazi büyüklüğüne dair bilgi alınabilmiş, bunlardan da 8’inin toplam tarımsal geliri hakkında bilgi edinilebilmiştir;

� 28 haneye ait olan toplamda 2.2 hektarlık şahıs arazisi Proje dolayısıyla alınmıştır. Öte taraftan, anket uygulanan 10 hane ise ortalama 1.1 hektarlık araziye sahip olup2, arazilerinin ortalama 0.11 hektarlık kısmını (yani sahip oldukları arazinin yüzde 15’ini) Proje nedeniyle kaybetmiştir. Bu hanelerin yüzde 30’u (3 hane) arazilerinin yüzde 25’inden azını kaybederken arazilerinin neredeyse tamamını kaybedenlerin oranı yüzde 50’dir (5 hane);

� Etkilenen ve ankete katılan hanelerin yüzde 12.5’i, tarımsal gelirlerinin yüzde 25’inden azını kaybederken gelirlerinin yüzde 25’inden fazlasını ama yüzde 50’den azını kaybeden hane bulunmamaktadır. Gelir kaybı oranı yüzde 75’e kadar olanların oranı yüzde 25.5 ile sınırlı kalırken, etkilenen hanelerin gelirlerinin yüzde 76’dan fazlasını kaybedenlerin oranı ise yüzde 62.5’tir;

� Hane başına yıllık tarımsal gelir 2.768$’dır3; bu gelirin yüzde 66’sı ticari amaçlı yapılan tarımsal üretimden, yüzde 34’ü ise geçimlik tarımsal üretimden oluşmaktadır. Görüşülen hanelerin tarımsal gelir kaybının az olmadığı görülmektedir. Ankete katılan haneler, tarımsal gelirlerinin yaklaşık yüzde 60’ını kaybetmiştir;

� Etkilenen ve proje mahallinde yerleşik olan hanelerin Toplam Hane Gelirinin (THG) yüzde 27’si tarımsal gelirden, yüzde 73’ü ise tarım dışı gelirden oluşmaktadır. Toplam tarım dışı gelirin yüzde 31’i baraj dışındaki ücretli işlerden, yüzde 13’ü ise baraj inşaatı işinden, yüzde 17’si kiradan, yüzde 7’si ticaretten ve kalan yüzdfe 32’si de yaşlılık ve emekli maaşlarından elde edilmektedir. Gelirleri tespit edilen hanelerde kişi başına düşen ortalama yıllık tarımsal gelir, 741$ ve kişi başına düşen ortalama yıllık toplam hane geliri 2,768$’dır.

Proje için gerekli olan arazilerin tamamı, nihai olarak 2492 sayılı Kamulaştırma Kanunu gereği kamulaştırma yoluyla alınmış olmakla birlikte, Akenerji yine de hak sahibi kişilerle; başka bir deyişle hem tapu sahipleriyle hem de hisse sahipleriyle bilirkişilerce belirlenen bedellerin üzerinde bir tazminat rakamından uzlaşma görüşmeleri yürütmeyi tercih etmiştir. Buna göre yapılan tazminat ödemeleri, bilirkişilerce belirlenen değerleme rakamlarının ortalama4 yüzde 60 daha üstünde olmuştur.

1 Projeden etkilenen hanelerin yüzde 53’ü Proje’den önce de köyün dışında yaşamaktaydı. Öte taraftan bu

insanlar, etkilenen bazı parsellerin tapu sahibi veya hisse sahibi oldukları için Proje’den dolaylı da olsa etkilenen insanlardır. Kalanların yüzde 92’si ile irtibat kurularak görüşme yapılmıştır.

2 Proje için 28 haneye ait toplam 2.2 ha (14 parsele denk gelen) şahıs arazisi alınmıştır. Sayım sonuçlarına göre, bu hanelerin kaybettiği ortalama arazi büyüklüğü olan 0.07 ha, görüşme yapılan 10 hanenin kaybettiği ortalama araziden (0.12 ha) daha küçüktür.

3 Görüşülen 12 hanenin 8’inin tarımsal gelirleri konusunda bilgi sağlamıştır. 4 Tazminat bedelindeki ortalama artışın hesaplanmasında medyan ortalama kullanılmıştır. Bunun sebebi,

tazminat bedelindeki artış oranının yüzde sıfır ila yüzde 224 gibi oldukça geniş bir aralıkta değişiyor


Tazminat bedelindeki yüksek artış oranı dikkate alınarak, alınan tazminatın Proje dolayısıyla temin edilen araziden elde edilen kaç yıllık tarımsal gelire denk geldiğine ilişkin bir tahminde bulunulabilir. Sosyal araştırma sırasında tarımsal geliri hakkında bilgi alınabilen hanelerden 7’si, etkilenen taşınmaz varlıkları için ortalama 28,832$ tazminat almıştır. Bu miktar, Proje mahallindeki arazilerin rayiç bedelinden ve de bilirkişilerce hesaplanan ikame değerinden daha yüksektir. Sonuçta, bu 7 haneye ödenen tazminatın, eğer arazileri Proje dolayısıyla alınmasaydı ortalama bir hanenin 9 yılda elde edeceği tarımsal gelir kadar olacağı tahmin edilmektedir. Arazi edinim ve yeniden yerleşim çalışmaları için hane başına düşen birim maliyet (idari masraflar ve izleme çalışması için gerekli bütçe de dâhil olmak üzere) 29,849$’dır. Tazminat olarak alınan bu paraları iyi değerlendirmenin yollarından biri, faiz geliri getirecek bir bankaya yatırmak olabilir fakat bu olasılık, söz konusu proje’den etkilenen insanlar için iki nedenden ötürü mümkün değildir: Birincisi, görüşülen hanelerin parayı (tazminatı) değerlendirme konusundaki genel eğilimi, bankaya yatırmak yerine yeni bir ev satın almak veya var olan evlerinin bakım ve onarımını yapmak, borçlarını kapatmak, çocuklarının eğitim masraflarını karşılamak yönündedir. Bu nedenle de bankaya yatırması durumunda hanenin faiz geliri elde edebileceği yönünde bir tahminde bulunmak sadece bir varsayımdır. İkinci olarak, insanlar bankaya faize koymayı tercih etseler bile real faiz oranları düşme eğiliminde olduğundan hatırı sayılır miktarda bir faiz geliri elde etmelerinin çok uzun zaman alması muhtemeldir (örneğin, mevcut koşullar altında paranın iki katına çıkması en az 10 yıl gibi bir süreyi olabilir). Bu nedenle, temel ihtiyaçlarını karşılamak için nakit paraya ihtiyacı olan kimseler için bu finansal açıdan akılcı bir seçenek olarak görünmemektedir. Özetle, tazminatını alan PEİ’ler, aldığı parayı uzun vadeli bir yatırma dönüştürmek yerine genellikle acil ihtiyaçları için kullanmayı tercih etmektedir. Proje ayrıca ana ulaşım yollarının iyileştirilmesine olanak sağladığı, yöre insanı için yeni iş olanağı sağladığı ve yerel ekonominin canlanmasına katkı sağladığı için proje mahallinde yaşayan ve projeden etkilenen insanlara da doğrudan bir fayda sağlayabilirmiştir.

olmasıdır. Detaylar için Bölüm 4’e bakınız.


1 GİRİŞ Bu Yeniden Yerleşim Eylem Planı (YYEP), etkilenen iki kırsal yerleşimde Feke I Barajı ve HES Projesi’nin etkilediği arazi ve diğer varlıkların edinimi ve tazmininde uygulanan genel çerçeveyi ve izlenen prosedürleri betimlemek için hazırlanmıştır. YYEP, aynı zamanda Temmuz 2008 – Aralık 2010 tarihleri arasında gerçekleştirilen çalışmalarla ilgili derinlemesine bir kavrayış edinilmesine yardımcı bilgiler içermekte ve etkilenen yerleşimlerde yapılan YYEP çalışmasını takiben alınacak önlemleri vurgulamaktadır. Raporun aşağıdaki bölümleri:

� Arazi edinimi sırasında izlenen mevzuat ile ilgili yaklaşımı analiz etmekte; � Hanehalkı anketleri ve derinlemesine mülakatlar yoluyla tespit edilen etkilenen

yerleşimlerin sosyo-ekonomik profilini betimlemekte; � Şahıslara ve kamuya ait etkilenen varlıkların sayımını vermekte; � Projeye yönelik tutumlar ve yerel destek için geçerli öncelik alanları hakkında bilgi

sağlamakta; � Mevcut ve potansiyel Proje etkilerini ve gelir kaybının telafisi için olanakları

tanımlamakta; � Arazi edinimi ve gelir kaybının telafisi için yapılan çalışmaların izlenmesi ve

değerlendirilmesine ilişkin çerçeveyi belirlemekte; � Şikâyet mekanizmasına dair izlenen süreçleri betimlemekte; ve � AEYYEP’nin bütçesi ile Uygulama Takvimini sunmaktadır.

1.1 ARKAPLAN

Elektrik enerjisi kullanımı, bir ülkenin ekonomik gelişmişlik ve sosyal refah düzeyi konusundaki en öenmli göstergelerden birisidir. Kişi başına elektrik kullanım miktarı, yaşam standardını yansıtan bir unsure olduğundan son derece önemlidir. Hızlı gelişen ve sanayileşen bir ülke olan Türkiye, kesintisiz, yüksek kalitede, güvenilir ve maliyet etkin enerjiye ihtiyaç duymaktadır. 2004 yılının başında kişi başına tüketilen elektrik miktarı, Avrupa’da 6.500 kWh, dünya genelinde de 2.30 kWh iken ülkemizde ise 2.090 kWh’e kadar çıkmıştır. Bu nedenle, bunu yükseltebilmek için daha fazla elektrik üretebilmek kaçınılmaz bir ihtiyaç haline de gelmiştir. Bu noktada da yenilebilir enerji kaynaklarıyla enerji ihtiyacının giderilmesi büyük önem arz etmektedir. Hidro-elektrik santraller, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanarak elektrik üretmek bu çabadaki en bilenen seçeneklerden birisidir. 2007 yılında Akkur A.Ş., Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (EPDK) üretim lisansını alarak söz konusu Proje üzerinde çalışmıştır. Sonrasında Akkur, Akenerji tarafından satın alınmış, böylelikle ilgili HES Projesi’nin işletme hakkı da 49 yıllığına Akenerji’ye devredilmiştir.


Türk ekonomisine ve enerji piyasasına sağlayacağı katkıya ek olarak Feke I Projesi, inşaat ve işletme dönemleri boyunca sağlayacağı istihdam olanaklarıyla bölgede yeni fırsatlar yaratmış ve yaratmaya da devam etmesi beklenmektedir.

1.2 PROJENİN KISA TANIMI

Nehir tipi bir hidro-elektirik santral olan Feke I Regülatörü ve HES, 30 MW kurulu kapasitesi ile yılda 115 GWh enerji üretecektir. Proje, Göksu Nehri üzerinde baraj topuğundaki bir elektrik santrali ile birlikte konumlanacaktır. Feke I, 15 metre yüksekliğinde bir regülatöre, 6.9 km uzunluğunda ve 6m çapında tünel gişirine, 193 m uzunluğunda ve 3,6 m çapında cebri boru ve bir santrale sahip olup yılda yaklaşık 115 GWh güç üretmesi beklenmektedir. En düşük ve en yüksek su yüksekliği sırasıyla 543 ve 610 m olacaktır. Kuyruk yüksekliği 606 m ve kret yüksekliği ise 613 m olacaktır. Feke I, toplamda yaklaşık 575GWh/yıl enerji üretmek üzere Göksu Nehri üzerine Akenerji tarafından inşa edilecek olan beş barajdan biri olacaktır. Proje bileşenleri bir regülatör, dolu savak, enerji tüneli, denge bacası, cebri boru, santral, kuyruk suyu kanalı, şalt tesisi ve enerji iletim hattıyla ilgili diğer tesislerinden oluşmaktadır. YYEP’nın kapsamı, Feke Regülatörü ve HES Projesi’nin iletim hatları haricindeki tüm bileşenlerini içermektedir. İletim hatlarının güzergahı henüz belirlenmemiş olmakla birlikte, bunun için bir arazi gereksinimi olduğu takdirde, bu dokümanda belirtildiği üzere ilgili IFC prensipleri uygulanacaktır.

1.3 PROJENİN YARARLARI

Türkiye’deki enerji sektörü açısından taşıdığı öneme ek olarak, Feke I Projesi, hem yerel ekonomi hem de Proje’den doğrudan etkilenip etkilenmemelerinden bağımsız olarak yöre halkı; özellikle de Feke ilçesindeki insanlar için bir takım yararlar sağlamaktadır. Proje’nin beklenen yararları şu şekilde gruplanabilir:

� Yöre halkı için iş olanağı: İnşaat çalışmaları daha öncesinde başladığı ve 2 yıldır da devam ettiği için yerelden pek çok kişi Proje’de farklı görevlerde ve pozisyonlar istihdam edilmiştir. Tahmin edilebilceği üzere yerelden istihdam edilen kişilerin çoğu, vasıfsız işgücüdür ve bu nedenle de çoğunlukla, bekçi, aşçı ve bulaşıkçı, kamyon şoförü veya hizmetli olarak görev almışlardır. İnşaat aşamasında yaklaşık 500 kişi çalıştırılmış, bunların %30’u (vasıflı eleman olan mühendisler dahil) yerelden temin edilmiştir. Yerelden çalıştırılanların %70’i Feke ilçesinden bulunmuş ve inşaat işlerindeki alt müteahhit firma tarafından işe alınmıştır. Projeden doğrudan etkilenen haneler arasından yalnızca iki tanesinden bekçi olarak istihdam edilebilen kişiler olmuştur. PEİ'ler arasından istihdam edilen kişi sayısının çok düşük olmasının temel nedeni çalışabilir yaştaki ya da vasıflı işçi niteliğindeki erkeklerin sayısının çok düşük olmasıdır.


� Altyapının iyileştirilmesi: Proje çalışmaları kapsamında bazı köy yollarının iyileştirilmesi ve inşaat işlerini de kolaylaştırmak adına bazı yılların açılması söz konusu olabilmektedir. Karayolları Genel Müdürlüğü'nün sorumluluğunda olan ana yolların iyileştirilmesi çalışmalarında Akenerji de küçük bir görev üstlenmiştir. Bu iyileştirme çalışmaları, inşaat işlerini kolaylaştırmanın yanı sıra yöre halkının bir yerden bir yere ulaşımını daha kolaylaştıran da bir işleve sahip olacaktır.

� Yerel ekonomiye destek: İnşaat aşamasında çalıştırılan işçiler, temel ihtiyaçlarını (gıda, konaklama, ulaşım vs.) çoğunlukla yöreden temin etmektedir. Örneğin, mühendisler Feke'de daire kiralamış ve böylece inşaat dönemi boyunca aileleri ile birlikte yaşama şansları olmuştur. Bu da yöre ekonomisinin canlanmasına bir katkı yapmıştır; zira ilçe merkezine doğru bu nüfus akışı, yerel tüccarların (örn. pazarcılar, restoran sahipleri, berberler) satışlarını ve bu sayede kazançlarını artırıcı bir etkide bulunmuştur. Nicelik olarak az sayıda yerel restoran bulunsa da, hizmet kalitelerini iyileştirmişlerdir. Buna ek olarak, talepteki artış sonrası birkaç yeni restoran daha açılmıştır. Bu iş olanakları yaklaşık 5 aile için gelir kaynağı yaratmıştır. Dahası, çimento ve kum gibi inşaat malzemeleri Feke ilçesindeki yerel pazardan satın alınmaktadır. Bunların hepsi yöre ekonomisinin canlanmasını tetiklemiştir. Yerel ekonomin canlandığına işaret eden en önemli göstergelerden birisi de hizmetlere erişimdeki iyileşmelerdir. Şöyle ki, eskiden daha seyrek olan Kozan ve Feke ilçeleri arasındaki dolmuş seferleri, artık her saat başı yapılmaktadır.

� Eğitime destek: Şimdiye dek, Akenerji, Feke İlköğretim Okulu öğrencileri için yaz aylarında Kapadokya bölgesine bir okul gezisi düzenlenmesine vesile olmuştur. Bu geziye toplamda 45 öğrenci katılmıştır ve çok eğlenmiştir. Ayrıca, Akenerji şirketinin sosyal sorumluluk yaklaşımının bir parçası olarak; Feke Kaymakamlığı ve Feke İlçe Eğitim Müdürlüğü ile işbirliği içinde 120 öğrenci (yarısı kız öğrenciler olacaktır) kapasiteli bir öğrenci yurdu inşa edilmesi planlanmaktadır. Buna ek olarak Akenerji, Feke'de eğitime dolaylı olumlu etkilerde bulunmuştur; şöyle ki Feke I Regülatörü ve HES inşaatı nedeniyle yöreye gelen işçi göçünün ardından artan konaklama ihtiyacı üzerine bir öğretmen lojmanı açılmıştır. Bir lojmanın varlığı, bu göç geçici olsa da, Feke'deki okullara atanması muhtemel öğretmenlerin bölgeye uyumunu kolaylaştıran bir faktör olabilir.

1.4 ETKİLENEN BÖLGELER VE YERLEŞİMLER (KÖYLER VE MAHALLELER)

Türkiye’deki yasal mevzuat ve Dünya Bankası/IFC Performans Standartları’na uygun olarak Akenerji, Feke I Projesi’nin yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmeyi hedeflemektedir. Türk mevzuatı, benzeri yatırım projeleri nedeniyle arazilerini ve varlıklarını kaybeden insanların haklarını korumaktadır. Proje nedeniyle etkilenen nüfusların haklarına ilişkin anlayışı genişleten DB/IFC Performans Standartları, yöre halkının maruz kaldığı olası olumsuz etkilerden kaçınmak ya da bu etkileri en aza indirmek için daha da gelişkin bir yönlendirme sağlamaktadır.


Etkilenen bireylerin ve toplulukların yerinden edilmesi ile sonuçlanan arazi edinimini reddetme hakkının olmadığı hallerde, arazi edinimi sürecinin zorunlu olduğu kabul edilmektedir (IFC PS 5, 2006, s.18). Bu koşullar altında, araziler, ulusal yasal mevzuata uygun olarak, kamulaştırma yoluyla edinilebilmektedir. Kamulaştırma yoluyla arazi edinimi, Feke I Projesi için de geçerli olan durumdur. Proje için gerekli araziler kamulaştırma yoluyla edinilmiş olmakla birlikte, kamulaştırma çalışmasından sorumlu ilgili kamu kurumu ve Akenerji, tapu sahiplerine tazminatların ödenmesi ve arazi devrinin tazminat karşılığı da olsa gönüllülük esasına dayalı bir şekilde yapması konusunda dikkatli davranmaya çalışmışlardır. Bu durum, Akenerji’nin her iki tarafın gönüllü olmasının arazi edinim sürecinin yıkıcı değil, yapıcı bir şekilde yönetebilmesindeki öneminin farkında olmasının bir sonucudur. Bir projede arazi edinim süreci yöre halkı için yerinden edilmeye neden olabilir. IFC’ye göre, iki tür yerinden edilme (etkilenme) söz konusudur; fiziksel ve ekonomik. Fiziksel olarak yerinden edilme (etkilenme), kişilerin, bir barınağın, üretken varlıkların ya da üretken varlıklara erişimin (örneğin, arazi, su ve orman alanlarının) kaybedilmesi ile sonuçlanan bir şekilde fiilen fiziksel olarak yaşadığı yeri değiştirmesi anlamına gelirken; ekonomik olarak yerinden edilme (etkilenme), kendilerinin fiziksel olarak yer değiştirmesine gerek olmaksızın kişilerin, üretken varlıklara erişimini kesintiye uğratan ya da ortadan kaldıran bir eyleme atıfta bulunmaktadır (IFC, 2002). Tablo 1-1’de gösterildiği gibi Proje için hem kamuya hem de şahıslara ait arazilere ihtiyaç duyulmaktadır. Proje için ihtiyaç duyulan arazinin çoğu (yüzde 60) Çevre ve Orman Bakanlığı’na aitken, şahıs arazilerinin yüzdesi görece azdır (Tablo 1-1).

Tablo 1-1: Feke I Projesi için İhtiyaç Duyulan Arazilerin Dağılımı

Arazi Tipi Arazi Büyüklüğü

(ha) Toplam Arazi içindeki

Oranı (%)

Hazine Arazisi 3,3 16 Orman Arazisi 12,7 60 Şahıslara ait Araziler 2,2 10 KTK’ye ait Araziler 0,1 0 DHTA Araziler 2,9 14 TOPLAM 21,2 100

Kaynak: Feke I, Akenerji verileri, 2010

Bu projede, 4 parsellik Hazine’ye ait 3,3 hektarlık arazi etkilenmektedir. Hazineye ait etkilenen bu parsellerin tamamı, Çürükler köyü hudutları içerisinde yer almaktadır. Özel mülkiyetteki arazilere bakıldığında projeden etkilenen şahıs parsellerinin toplamı 14, toplam büyüklüğü ise 2,2 hektar olarak görünmektedir. Tablo 1-2’te görüldüğü üzere regülatör veya kanaldan etkilenen şahıs arazilerinin çoğu, Çürükler köyü hudutları içinde kalmakta ve bundan ötürü de Feke I Projesi’nin arazi edinim sürecinden etkilenen hanelerin büyük bir kısmı da bu köydendir.


Tablo 1-2: Yerleşim Yeri Bazında Şahıslara Ait Etkilenen Araziler

ve Projeden Etkilenen Haneler

İl Yerleşimler (Köyler)

Etkilenen Şahıs Arazilerinin Toplam

Büyüklüğü (ha)

Etkilenen Toplam Parsel

Sayısı

Etkilenen Toplam Hane

Sayısı

Adana Çürükler köyü 1,6 12 26 Sülemişli Mahallesi 0,6 2 2

TOPLAM 2,2 14 28

Kaynak: Feke I, Akenerji verileri, 2010

Köylerde ikamet eden ve Proje’den haneler, -ki bunlar etkilenen toplam hane sayısının yüzde 46’sına tekabül etmektedir - etkilenen yerleşim yerlerindeki toplam hane sayısının yüzde 23’ünün oluşturmaktadır (Tablo 1-3)5.

Tablo 1-3: Yerleşim Yeri Bazında Toplam ve Etkilenen Hane Sayıları

Yerleşimler Toplam

Hane Sayısı

Etkilenen Hane Sayıları Etkilenen Hanelerin Toplam

Hane Sayısına Oranı (%)

Toplam Etkilenen Hane

Sayısı

Köy Dışında Yaşayan Hane

Sayısı

Köyde Yaşayan Hane Sayısı

Çürükler köyü 36 26 15 11 25 Sülemişli Mahallesi

20 2 0 2 10

TOPLAM 56 28 15 13 23 Kaynak: Feke I, Akenerji verileri, 2010

Etkilenen yerleşimler, coğrafi yapıdan ötürü genel olarak dağınık yerleşime sahip kırsal yerler olsalar da, etkilenen hanelerin yaşadıkları evler birbirlerin çok yakındır. Yerleşimleri projeden etkilenmeyen diğer kısımları gibi, projeden etkilenen alan da topografyanın çok engebeli ve taşlık olması nedeniyle yeterli derecede sulanabilir, verimli ve geniş tarımsal arazilerine sahip değillerdir. Temelde tarımsal faaliyetler, geçimlik olan meyve ve sebze üretimine dayanmaktadır. Feke I Projesi için 28 haneye ait 14 şahıs parseli gerekmiştir. Bu parsellerden, 18 tapu sahibine ait olan sadece 11 parsel, yüz yüze yapılan uzlaşma görüşmelerinde varılan anlaşma sonucunda EPDK kanalıyla kamulaştırılarak alınmış; 10 tapu sahibine ait kalan 3 parsel için tapu sahipleriyle uzlaşmaya varılamamıştır. Bu parsellere ilaveten, köy tüzel kişiliğine ancak şahısların hak iddia ettiği 2 parsel daha vardı. Projenin arazi edinim süreci başladığında, bu 2 parsel içi tapu tescil davası açılmış ve dava, hak iddia eden şahısların lehine sonuçlanmıştır. Benzer bir durumda olan bir parsel daha vardı ki onun için açılan dava da gene şahıs lehine sonuçlandı ancak uzlaşma görüşmesi sonucunda tapu sahibi ile tazminat bedeli üzerinde anlaşma sağlanamadı.

5 Etkilenen hanelerin yüzde 54’ü Feke I HES Projesi başlamadan önce zaten kırsal yerleşimi terk etmiş; çeşitli

nedenlerden ötürü (evlilik, daha iyi sağlık ve eğitim hizmetlerine erişim, alternatif ekonomik kaynaklar ve istihdam olanakları) yakındaki veya uzaktaki kentsel alanlar (ilçe veya il) ile başka köylerde yaşamaktadırlar.


Tapu sahibi ile kamulaştırma çalışmasından sorumlu kurum arasındaki uzlaşma görüşmelerini belirleyen ana etmen, bilirkişilerce taşınmaz varlıklar için belirlenen tazminat bedelleridir. Bu süreçte yapılan ilk görüşmenin anlaşmazlık ile sonuçlanması halinde, Akenerji’den yetkili kişiler ilgili tapu sahibi ile irtibata geçip, ikinci bir görüşme yaparak ilk belirlenen bedelden daha yüksek bir tazminat rakamı önermektedir. Yeni teklif üzerinde anlaşma sağlanırsa, ilgili taraflar da uzlaşmaya varmış olurlar. Akenerji’nin etkilenen taşınmazlar için yüksek fiyatlar ödemek yönündeki tercihi, uzlaşma görüşmelerinin başarısına önemli katkıda bulunmuştur. Sonuç olarak, tapu sahipleri üretken varlıkları ve çeşitli yapıları için rayiç bedellerinin üzerinde bir tazminat alma şansı bulmuşlardır. Akenerji, Proje’nin etkilenen insanlar üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmek için IFC PS 5’e uygun hareket etmiştir. YYEP’in amacı, Proje’nin yöredeki insanların geçim kaynaklarına dönük olumsuz etkilerini en aza indirilmesi için alınan önlemlerin nasıl hayata geçirildiğini ve etkilerin azaltılmasına yönelik çalışmaların başarısını güvence altına almak amacıyla nasıl bir izleme-değerlendirme sürecinin yürütüleceğini betimlemektir.

1.5 YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANININ KAPSAMI

Feke I Projesi için geliştirilen ve uygulanan YYEP aşağıdaki temel bileşenleri kapsamaktadır:

� Projeden etkilenen alanın ve varlıkların tespit edilmesi, aynı zamanda etkilenen mülk sahiplerinin ve kiracıların/kullanıcıların tespit edilmesi;

� Yasal çerçevenin tanımlanması; � Halk katılımını, projeden etkilenen arazi sahiplerinin çoğunluğuyla yapılan

görüşmeleri, varlıkların değerleme çalışmasını ve tazminat ile sağlanacak diğer yeniden yerleşim desteklerinin tanımlanmasını içeren arazi edinimi sürecinin tamamlanması;

� Etkilenen iki kırsal yerleşimdeki etkilenen kişilere ilişkin bir sosyo-ekonomik araştırmanın yapılması;

� Gelir restorasyonunun hesaplanması; � Uygulamaya yönelik kurumsal düzenlemelerin tanımlanması; � Şikâyetlerin giderilmesine yönelik prosedürler; � İzleme ve uygulamaya yönelik düzenlemeler ve � Uygulama programının ve bütçesinin hazırlanması.

Aşağıdaki bölümlerde bu faaliyetlerin detayları şu şekilde anlatılmaktadır: Bölüm İki, arazi edinimi, yeniden yerleşim ve tazmin süreçleri için göz önünde bulundurulan ulusal yasal çerçeveyi ve bu meselelerde benimsenecek Dünya Bankası/IFC Politikaları ile Ekvator Prensiplerini betimlemektedir; Bölüm Üç, araştırma kapsamındaki projeden etkilenen nüfusla ilgili detaylı sosyo-ekonomik bilgi ile projeden etkilenen bölgenin mevcut sosyo-ekonomik durum özetini vermektedir;


Bölüm Dört, mevcut Türk mevzuatı ile bağlantılı olarak Akenerji tarafından izlenen arazi edinimi süreçleri ile varlıkların değerlemesi, arazi edinimi, tazminat ve müzakere de dâhil olmak üzere uygulama sürecini ele almaktadır; Bölüm Beş, Proje’ye atfedilebilir mevcut ve olası etkiler ile üretken varlıklar, bina ve altyapı da dâhil olmak üzere tüm taşınmaz varlıkların kaybı nedeniyle ortaya çıkan etkileri, bu etkileri azaltmaya yönelik önlemleri ve ilgili müdahale alanlarını sunmaktadır; Bölüm Altı, şikâyet ve anlaşmazlık çözme mekanizmasının sağlanması da dahil olmak üzere YYEP kapsamında yürütülecek faaliyetler ile halkla istişare ve halkı bilgilendirme süreçlerini açıklamaktadır; Bölüm Yedi, uzmanlarca gerçekleştirilecek bir izleme sürecinin sağlanması da dâhil olmak üzere YYEP’ye kapsamında yürütülecek olan izleme ve değerlendirme mekanizmasını özetlemektedir; Bölüm Sekiz, YYEP maliyetlerinin ve arazi edinim süreci ile bu süreci izleyen adımlar yoluyla gerçekleştirilen tüm işlere yönelik bütçenin detaylarını vermektedir; ve Bölüm Dokuz, uygulama aşamasındaki sorumlu taraflara dair bilgiler ile YYEP’ın uygulama takvimini sunmaktadır.


2 YASAL ÇERÇEVE

Bu bölüm, arazi ediniminin yasal çerçevesi konusuna odaklanmakta ve dolayısıyla ulusal yasal çerçeveyi ve ilgili Dünya Bankası / IFC Performans Standartları’nı kapsamaktadır.

2.1 ULUSAL YASAL ÇERÇEVE

2.1.1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI Ekim 2001’de ilgili maddeleri değiştirilen Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, kamulaştırma sürecinde kamu çıkarlarını ve özel mülkiyeti koruyan önemli unsurlar barındırmaktadır. Kamulaştırma; idarenin kamu yararını göz önünde bulunduracak şekilde kamu hizmetini gerçekleştirmek için, karşılık parasını peşin (şartlar gerçekleşmişse taksitli) vermek şartıyla, gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine ait taşınmaz mallara, ilgili mevzuatın öngördüğü usullerle zorla sahip olmasıdır. Tanımında da belirttiği gibi farklı durumlar dışında kamu yararı kararı adına alınan şahsa ait arazi ve varlıkların kamulaştırılması durumunda kamu kurumlarının, kamulaştırılan varlıkların değerini arazi ediniminden ve proje inşaatından önce şahsa ait banka hesabına ödemeleri gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 46. Maddesi kamu yararı gerekçesiyle özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre kamulaştırılmasına izin vermektedir. Bu Proje söz konusu olduğunda EPDK, kamu yararı kararını vermeye yetkili ilgili kamu kurumudur.

2.1.2 TÜRKİYE’DE YÜRÜRLÜKTEKİ YASAL ÇERÇEVE VE GELENEKSEL MÜLKİYET HAKLARI Geleneksel mülkiyet hakları belirli bir düzeye kadar modern kanunlarca tanınmaktadır. Türkiye’deki tarımsal araziler söz konusu olduğunda, bu arazilerin sahipliğine ilişkin resmi bir tapu bulundurulması görece yeni bir gelişmedir. Daha yaygın olanı kullanıcıların/üreticilerin haklarının tanınmasıdır. Geleneksel mülkiyet hakkı da belirli koşullar altında modern kanunlarca tanınmaktadır. Örneğin; arazinin aynı kişi ya da aile tarafından herhangi bir anlaşmazlık ya da kesinti olmaksızın 20 yıl boyunca kullanıldığı durumda o araziyi kullanan kişi/kişilere kullanım/mülkiyet hakkı verilmektedir. 2001 yılında değişiklik yapılan 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, cinsiyet ve yaşa bakılmaksızın tüm varislere eşit veraset hakkı tanısa da gelenekler, çoğu durumda kadınların haklarını kullanmalarının önüne geçmektedir. Bunun sebebi, arazinin erkek varisler arasında dağıtılmasının eskiden beri gelen yaygın bir uygulama olmasıdır. Bu sosyal pratiğin kadın ile erkek arasındaki eşitliği olumsuz yönde etkilemesi muhtemeldir. Bu kırsalda kültürel olarak benimsenmiş bir gelenek olmakla birlikte, Feke I Projesi’nin etkilediği kırsal alanda böyle bir söz konusu değildir.


2.1.3 KAMULAŞTIRMA KANUNU Anayasaya uygun olarak tüm kamulaştırma süreçleri 2001 yılında değiştirilen (No. 4650) Kamulaştırma Kanunu’na (No. 2942) göre yürütülmektedir. Herhangi bir taşınmaz varlığın kamulaştırılması için Kamu Yararı kararı çıkarılması gerekmektedir. Kamu Yararı kararının sonucu olarak yalnızca kamu kurumlarının araziyi almasına izin verilmektedir. Kamulaştırma Kanunu’nun 5. Maddesi uyarınca enerji projeleri için Kamu Yararı kararı ise EPDK tarafından alınmaktadır. 2006 tarihinde çıkan 9.Kalkınma Planı Stratejisi Hakkında Karar’a göre 2007-2013 yıllarına ilişkin dönemin kalkınma stratejisinin temel dayanaklarından birisi, enerji altyapısının geliştirilerek rekabet gücünün arttırılmasıdır (Karar No: 2006/10399)6. Enerji altyapısının geliştirilmesi, elektrik üretimin uygun maliyetle ülke içinde artırılarak ithal enerji kaynaklarına olan bağımlılığın asgari düzeyde tutulması hedefine de ulaşılması açısından da büyük önem arz etmektedir. Türkiye bu doğrultuda hidrolik kaynaklara yönelerek hidroelektrik santral projelerine öncelik vermektedir. Bu stratejik yönelim, aynı zamanda AB’nin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapılmasını teşvik eden direktifleri ile de uyumludur. Avrupa Yenilenebilir Enerji Direktifi, yenilenebilir kaynak seçimi konusunda herhangi bir hedef göstermemektedir. Bu durumda her ülke ulusal çıkarları, politikaları ve programları doğrultusunda en ekonomik, güvenilir ve öncelikli olarak tespit edeceği yenilenebilir enerji kaynağını değerlendirebilecektir (Talu, 2007: 167)7. Türkiye de, AB Direktifleri ve 9.Kalkınma Planı ile uyumlu olarak önceliği hidroelektrik enerji üretimine vermiştir. Bu noktadan hareketle, FEKE I Projesi’nin kamu yararı kararı alınmış ve Kamulaştırma Kanunu’nun ilgili maddeleri işleme konmuştur. İlk olarak Kamulaştırma Kanunu’nun 27.Maddesi işletilerek Proje’nin etki alanındaki şahıslara ait taşınmazlar için Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Acele El Konulması kararı alınmaktadır. EPDK’nın Kamu Yararı adına aldığı bu karar ile kamulaştırma kanalıyla arazi edinim süreci başlatılmış olur. Feke I Barajı ve HES Projesi için bu karar, 17.07.2008 tarihinde EPDK tarafından alınarak, acele kamulaştırma bedelinin tespitine yönelik dava açılmaya başlanmıştır. Alınan bu kararla, enerji projesinin sahibi olan firma, bu karara konu olan şahıs parselleri için bilirkişi tarafından belirlenen kamulaştırma bedelini milli bir bankaya, tapu sahibinin adına peşinen yatırmak kaydıyla araziye girme hakkına sahip olur ve arazide çalışmayı başlatabilir. Nitekim FEKE I Projesi’nde de süreç bu şekilde başlamıştır. 27.Madde davasına istinaden bilirkişilerce araziler ile mütemmim cüzleri için belirlenen Acele Kamulaştırma Bedelleri üzerinden EPDK yetkilileri, ilgili tapu sahipleri ile uzlaşma görüşmelerine başlar. Taşınmazın devri, tapu sahibinin teklif edilen bedeli gönüllü olarak kabulüne bağlı olarak gerçekleşmektedir. Anlaşma sağlanması halinde, şahıslara ait tapular kamulaştırma kapsamında hazineye devredilir. Anlaşma sağlanamaması ve tapu sahibinin itiraz etmesi durumunda 10.Madde8 davası açılarak tapuların hazine adına tescil

6 http://mevzuat.dpt.gov.tr/bkk/10399.htm 7 http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/kentlesme/skdurumdegerlendirmeraporu.pdf 8 Madde 10- (Değişik: 24.04.2001 – 4650/5.Md.) Kamulaştırma Bedelinin Mahkemece Tespiti Ve Taşınmaz Malın


edilmesinden sonra itiraz eden şahısların tapularının hazineye devri tamamlanmış olur. Kamulaştırma kapsamında gönüllü alıcı/satıcı müzakeresi olarak da adlandırılan bu sürece ilk aşamada EPDK ile tapu sahipleri arasında uzlaşma sağlanamaması durumunda Akenerji de aktif olarak katılarak, arazi edinim sürecinin mümkün olduğu ölçüde anlaşma yoluyla gerçekleşmesi için çaba harcar. Kamulaştırma bedeli üzerinde anlaşılamaması halinde açılan 10.Madde davası sürerken ilgili tapu sahiplerinin, mahkemenin atadığı bilirkişilerce belirlenen kamulaştırma bedellerine itiraz etme hakları bulunmaktadır. Yapılacak olan itirazlar, mahkeme tarafından dikkate alınarak yeniden bedel belirlenmesi için bilirkişiler görevlendirilir. Muhtar ve ilgili tapu sahiplerinin de iştirakiyle yapılan bedel tespit çalışması sonucunda belirlenen rakam, nihai kamulaştırma bedeli olarak karara bağlanır ve şahsa ait araziler, mahkeme kararıyla hazineye tescil edilerek arazilerin mülkiyet devri tamamlanmış olur. Bu mevzuata uygun olarak FEKE I Projesi kapsamında da proje dolayısıyla taşınmaz varlıkları (tarla, ev vb.) kamulaştırılan toplam 28 kişiden 7’si köy tüzel kişiliğine ait görünen arazilerinin (toplam 4 parsel) kendilerine ait olduğunu ispatlamak için tapu tescil davaları açmıştır. Bu kişiler için davalar, şahısların lehine sonuçlanırken, benzer bir durumda bir başka şahsın açtığı dava ise şahsın aleyhine sonuçlanmıştır. Sonucunda da söz konusu parsel, köy tüzel kişiliğinde kalmış ve sonrasında da proje için Kısım 2.1.6. altında belirtiği şekilde temin edilmesi için gerekli çalışmalar yürütülmüştür. Sonuç olarak, projeden etkilenen hane sayısı 28 hane (tapu sahibi) olarak netleşmiştir. Bunlardan 10’u hariç, hepsi ile yapılan itirazlar dikkate alınarak belirlenen yeni tazminat rakamları üzerinden anlaşma sağlanabilmiştir. Uzlaşılan bedeller, kişiler adına milli bir bankada açılan mahkeme veznesi hesaplarına yatırılmıştır. Kamulaştırma Kanunu, arazi el değiştirmeden önce etkilenen kişilere eksiksiz biçimde tazminat ödenmesini teminat altına almaktadır. Kanun, değerleme sürecinin tamamlanması ile mülkiyet ya da kullanım haklarının devrini müzakere etmek için resmi girişimlerde bulunulmasını ve tapu sahiplerinin banka hesaplarına nakit ödemenin eksiksiz olarak yapılmasını gerekli kılmaktadır. Mülk sahipleri ya da varisler arasındaki paylarına ilişkin anlaşmazlıklar bu süreci durdurmayacaktır çünkü kamu kurumunun kamulaştırmaya izin vermek için mahkemeye başvurma hakkı vardır. Anlaşmazlık durumlarında arazinin değeri, mahkeme yetkili arazi sahibini belirlediğinde ödenmek üzere, faiz getirisi olan bir banka hesabında tutulur. FEKE I Projesi’nde de arazileri etkilenen şahısların arazilerine ve üzerindeki ürün ile yapılara ilişkin belirlenen keşif bedelleri, Feke ilçesindeki Acele Kamulaştırma ve El Konulması Kararı veren mahkemenin veznesine ilgili tapu sahipleri adına yatırılmıştır. FEKE I Projesi’nde kamulaştırma yoluyla edinilen şahıslara ait toplam parsel sayısı 14’dür. 28 şahsa ait veya kullanılan bu 14 parselden 11’i için 18 kişiyle 2010 Aralık itibariyle uzlaşma sağlanmış olup tapuda hazine adına tescil işlemleri tamamlanmıştır. Kamulaştırma Kanunu gereği olarak da anlaşma sağlanan 11 parsel sahibi 18 kişiye de tazminat bedelleri

İdare Adına Tescili


ödenmiştir. 8 varise9 ait olan 1 parsel ile 1 tapu sahibine ait 1 diğer parselin kamulaştırma bedellerinde uzlaşma sağlanamadığı için 10. Madde davası açılmış ve davalar sonuçlanmıştır. Buna göre, söz konusu parsellere 2008 yılında alınan Kamulaştırma Kararı’na istinaden el konularak, tapuları hazineye devredilmiştir. Dava neticesinde belirlenen tapu tescil dava bedelleri de kişilerin paralarını çekmeleri için ilgili bankadaki mahkeme veznesine yatırılmıştır. Bunların yanı sıra köy tüzel kişiliğine ait olan ancak farklı şahısların hak iddia ederek tapu tescil davası açtığı parsellerle ilgili de 10.Madde davası açılmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi biri hariç, açılan davalar şahısların lehine sonuçlanmıştır. Davalar yakın zamanda sonuçlandığı ve parseller şahıslara devredildiği için söz konusu şahıslar ilgili parsellerin tapu sahibi haline gelmiş ve kendileriyle kamulaştırma bedelleri üzerine uzlaşma görüşmeleri kısa bir önce tamamlanmıştır. Görüşme neticesinde iki tapu sahibi ile anlaşma sağlanabilmiştir. Kamulaştırma sürecinde EPDK kanalıyla yapılan uzlaşma görüşmeleri ve Akenerji’nin ilaveten yaptığı müzakere görüşmeleri neticesinde belirlenen tapu tescil (kamulaştırma tazminat) bedelleri, 27.Madde davasına istinaden bilirkişilerce taşınmazların değeri olarak belirlenen Acele Kamulaştırma Bedellerinden daha yüksektir. 14 şahıs parselinin dışında FEKE I Projesi için ihtiyaç duyulan 11 parsel daha vardır ki bunlardan 2 tanesi Köy Tüzel Kişiliği’ne, 4 tanesi Maliye Hazinesi’ne ait olup kalan 5 tanesi de devletin hüküm ve tasarrufu altındaki10 parsellerdir. FEKE I Projesi dolayısıyla kullanılan şahıs arazileri, kanal, yaklaşım tüneli, santral ve regülatör yapımı dolayısıyla kamulaştırılmış olup, kamuya ait araziler ise yalnızca regülatör yapımı için kullanılacaktır.

2.1.4 ORMANLAR ARAZİLERİ Orman alanlarında yer alan tesislere yönelik olarak 5192 sayılı Orman Kanunu’nda (3 Temmuz 2004 tarihli ve 25511 sayılı Resmi Gazete), “Savunma, ulaştırma, enerji, iletişim, su şebekesi, atık su, petrol, doğal gaz, altyapı tesisleri ile katı atık imha alanlarının yerleştirilmesi ve inşaatı ile ilgili olarak; sanatoryum, baraj, gölet ile mezarlıklar ile ilgili olarak; devlet sağlık, eğitim ve spor tesisleri ile devlet ormanlarındaki alakalı yerler ile ilgili olarak kamu yararı ya da kamusal gereklilik olması halinde, gerçek ve tüzel kişilere belirlenen değer karşılığında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından izin çıkarılabilir.” denilmektedir. Kanun’un ilgili maddesi uyarınca Akenerji, Orman Genel Müdürlüğü’nden gereken belgeleri almak için başvuruda bulunmuştur. Orman Genel Müdürlüğü, YYEP Raporu’nun Bölüm 4 ve Kısım 4.4.1.5’te anlatılan yönteme göre değer tespiti yaptırmıştır. Orman Arazileri için verilen İzinler Hakkındaki Yönetmelik’in 12. Bölümü’nün 60. 9 Bu varislerden birisi,ölen tapu sahibinin eşi; bir diğeri de projeden etkilenen araziyi kendisi ve aile kullandığı

için köyde yaşayan fiziksel engelli oğludur. 10 Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler, kamunun mülkiyetinde olup da kamunun özel mallarının

dışında kalan tüm kamusal malları ifade etmektedir. Buna göre kamusal mallar, ‘ya kamunun doğrudan yararlanmasına ya da kamu hizmetine tahsis edilmiş’ olan mallardır. (http://www.danistay.gov.tr/2%20-kamu_mallarinda_ecrimisil.htm)


Maddesi’ne atıfla (Değerleme İlkeleri), Akenerji, yeniden ağaçlandırma masrafları, tesisler ve araziler için gereken izin masrafları ve teminat masraflarını içeren belirlenmiş değeri ödemiştir.

2.1.5 HAZİNE ARAZİLERİ Hazine arazilerinin edinimi dolayısıyla kamu yararı kararının çıkartılması için Akenerji’nin EPDK’ya başvurması gerekmektedir. Kamu Yararı kararının ilan edilmesi koşuluyla Akenerji, hazine arazilerin kullanımı için Maliye Bakanlığı’na başvurma hakkına sahiptir ancak söz konusu Proje’de EPDK, Akenerji adına başvuruyu yapmaktadır. Bu arazilerin kullanım hakkı, yerinde incelemeye dayanarak tanınmaktadır. İster hazine adına tescil edilmiş tapulu hazine arazileri olsun, ister tescil harici devletin hüküm ve tasarrufu altındaki hazine arazileri olsun, maliye hazinesinde bulunan parseller için irtifak hakkı tesisi edilmesi, kiralama ve bedelsiz kullanıma göre listelenir. Taşınmaz mallar üzerinde, depo sahası, yol, emniyet şeridi, vs. gibi yapı inşa edilmeyecekler için kiralama; göl alanında kalacak olan parseller için bedelsiz kullanım hakkı; taşınmaz mallar üzerinde, santral binası, kanal, cebri boru, vs. gibi yapı inşa edilecekler için ise irtifak hakkı tesisi yapılır. EPDK tarafından projeye göre parsellerin ayrı ayrı listesi oluşturularak Kurul’a girer. Kurul Kararı alınır. Kurul Kararı alındıktan sonra EPDK tarafından projenin bulunduğu ildeki Defterdarlık/İl Emlak Müdürlüğü’ne irtifak hakkı tesis edilmesi, kiralama, bedelsiz kullanım ile ilgili durumlara göre ilgili yazı yazılır. İl Milli Emlak Genel Müdürlüğü, projeye göre DSİ, İl Tarım Müdürlüğü, İl Orman Müdürlüğü, Karayolları, vs. gibi ilgili Kurum ve Kuruluşlara görüş sorar. İlgili Kurum ve Kuruluşlar gerekli incelemeleri yaparak görüşlerini İl Milli Emlak Müdürlüğüne bildirir. İl Milli Emlak Genel Müdürlüğü de görüşleri toplayarak değerlendirme yapar ve konu ile ilgili Milli Emlak Genel Müdürlüğü’ne görüşünü bildirir aynı zamanda EPDK’yı da bilgilendirir. Uygun görüş çerçevesinde Milli Emlak Genel Müdürlüğü ile Şirket arasında, duruma göre, irtifak hakkı sözleşmesi, kiralama sözleşmesi ya da bedelsiz kullanım hakkı ile ilgili sözleşme imzalanır ve ödeme de bu sözleşmeye göre yapılır. 4628 Nolu Elektrik Piyasası Kanunu’na istinaden 2005 tarihinde 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunu’nda yapılan geçici değişiklik (5784 Sayılı Kanun – 09/07/2008 Kabul tarihli / Madde – 23) uyarınca Türkiye’deki enerji şirketlerine, aşağıdaki şartlar sağlandığı takdirde, Hazine’ye ait olup baraj rezervuarı için kullanılan alanlar için bedelsiz kullanım hakları verilmiştir:

� Yenilenebilir kaynaklara dayanması; � Kamu yararına olduğunun EPDK tarafından ilan edilmiş olması; � 2012 sonu itibariyle tamamlanacak olması.


2.1.6 KÖY TÜZEL KİŞİLİĞİNE AİT ARAZİLER Köy tüzel kişiliğinde olan araziler için ise 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 30.Maddesi uyarında bu arazilerin hazineye devredilmesi yönünde bir karar alınmaktadır. EPDK tarafından alınan bu karar, köy tüzel kişiliğinin devrin yapılmasına ve belirlenen devir bedeline ilişkin bir muvafakatı alındıktan sonra uygulanır. Hazineye devrolan bu araziler için Proje sahibi firma, hazine arazilerinin temininde olduğu gibi üzerinde yapı olup olmamasına bağlı olarak irtifak hakkı veya kiralama sözleşmesi imzalanarak ödemeyi yapar ve araziyi kullanmaya başlar.

2.1.7 TARIMSAL ARAZİLERİN KULLANIMI VE İFRAZI

Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu’nun(5403) 13. Maddesi gereğince mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ile sulu tarım arazileri tarımsal üretim amacı dışında kullanılamaz. Ancak, alternatif alan bulunmaması ve Toprak Koruma Kurul’unun uygun görmesi şartıyla; (Ek bent: 26/03/2008-5751S.K./1.mad) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun talebi üzerine 20/2/2001 tarihli ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu uyarınca yenilenebilir enerji kaynak alanlarının kullanımı ile ilgili yatırımlar için bu arazilerin amaç dışı kullanım taleplerine Bakanlık tarafından izin verilebilir. (Ek cümle: 31/01/2007-5578 S.K./3.mad) Buna göre, FEKE I Projesi’nde tamamı tarla vasfında olan şahıslara ait tarım arazileri, 4628 sayılı Kanun uyarınca tarım dışı amaçla kullanımı mümkün olmuştur. Bununla beraber yine 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu’nun 8.Maddesi gereğince de Toprak Koruma Kurulunca “belirlenen parsel büyüklüğü; mutlak tarım arazileri ve özel ürün arazilerinde 2 hektar, dikili tarım arazilerinde 0,5 hektar, örtü altı tarımı yapılan arazilerde 0,3 hektar ve marjinal tarım arazilerinde 2 hektardan küçük olamaz. Tarım arazileri bu büyüklüklerin altında ifraz edilemez, bölünemez veya küçük parsellere ayrılamaz. Ancak Bakanlığın uygun görüşü ile kamu yatırımları için ihtiyaç duyulan yerler hariç olmak üzere tarım arazileri, belirlenen yeter büyüklükteki tarımsal arazi parsellerinden daha küçük parçalara bölünemez”11. Ancak yasadaki ilgili maddede de belirtildiği gibi, bu araziler, yenilenebilir enerji kaynak alanlarının kullanımı ile ilgili yatırımlar çerçevesinde kullanılacak olmalarından ötürü ihtiyaca göre bölünebilir, ifraz yoluyla alınabilir araziler haline gelebilmektedir. FEKE I Projesi’nde ise mevcut parsellerin küçük parçalarına ihtiyaç duyulmuştur. Arazi ihtiyacı bu denli az olduğu için Akenerji, etkinin kapsamını en aza indirmek adına, şahıs parsellerinin tamamını kamulaştırma yoluyla edinmek yerine, yalnızca kendisi için gerekli olan küçük bölümleri, ifraz yoluyla bölünerek alınmasını tercih etmiştir.

11 http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2007/02/20070209-1.htm


2.2 DÜNYA BANKASI / IFC POLİTİKALARI VE İLKELERİ Proje, bir bankalar konsorsiyumu tarafından kısmen de olsa finanse edildiği için Proje kapsamında Ekvator Prensipleri’ne olduğu kadar Dünya Bankası Grubu/IFC Politikalarına da uyulmak zorundadır. Arazi edinimi ile ilgili politikalar ve ilkeler aşağıda betimlenmektedir.

2.2.1 IFC POLİTİKALARI

Proje’nin sosyal yönleri söz konusu olduğunda, Akenerji, Dünya Bankası Grubu’nun Politikaları ve Yaklaşımları ile ilişkili bazı temel dokümanları dikkate almıştır. Bu dokümanlar; 2001 yılının Aralık ayında yayınlanan Operasyonel Politika 4.12, 2006 yılının Nisan ayında yayınlanan Performans Standardı (PS) 5: Arazi Edinimi ve Zorunlu Yeniden

Yerleşim ile YYEP’in hazırlanmasında yararlanılan IFC’nin Yeniden Yerleşim Eylem Planı

Hazırlanması Konulu El Kitabı’dır. Bu dokümanların ana hedefi, yöre halkı üzerindeki olası olumsuz etkilerin planlama yoluyla hafifletilmesini ve Dünya Bankası Grubu tarafından finanse edilen belirli bir projenin sonucu olarak yerinden edilen tüm insanların projeden yarar elde etmesini sağlayacak uygun önlemlerin alınmasını temin etmektir. Bu temel meseleleri göz önünde bulundurarak aşağıdaki OP 4.12 politika hedefleri hesaba katılmaktadır:

(a) Uygulanabilir tüm alternatif proje tasarımlarını araştırmak suretiyle, uygun olan hallerde zorunlu yeniden yerleşimden kaçınılmalı ya da zorunlu yeniden yerleşim en aza indirilmelidir. (b) Yeniden yerleşimden kaçınmanın uygulanabilir olmadığı hallerde yeniden yerleşim faaliyetleri, proje tarafından yerinden edilen insanların proje yararlarını paylaşmalarını sağlamak üzere ve yeterli yatırım kaynakları sağlamak suretiyle sürdürülebilir kalkınma programları olarak tasavvur edilmeli ve yürütülmelidir. Yerinden edilen insanlara anlamlı ölçüde danışılmalı, bu kişilere yeniden yerleşim programlarının planlama ve uygulamasına katılma fırsatı verilmelidir. (c) Yerinden edilen insanlar, geçimlerini ve yaşam standartlarını iyileştirmek için giriştikleri çabalarında, ya da en azından yerinden edilmeden önce sahip oldukları seviyelere veya eğer daha yüksekse proje uygulamasının başlamasından önce geçerli olan seviyelere gerçek anlamda tekrar ulaşmak için giriştikleri çabalarda desteklenmelidir.”(DB, OP 4.12, s.1)

FEKE I Projesi’nde IFC PS 5’te tanımlandığı haliyle zorunlu yeniden yerleşimden kaçınmak mümkün olmadığı için Akenerji, Proje nedeniyle yaşanan varlık kayıpları için etkilenen tapu sahiplerine varlıkların ikame maliyetleri12 değerinde tazminatlarını ödemiştir. OP 4.12’ye

12 İkame Maliyeti, kaybedilen varlıkları; yani kaybedilen varlıkların piyasa değerini ikame etmek ve banka


göre, ülke kanunlarının eksiksiz ikame maliyeti değerinde tazminat verilmesi standardını karşılamadığı hallerde, ülke kanunları çerçevesinde öngörülen tazminat, ikame maliyeti standardını karşılamak için gereken ek önlemlerle tamamlanmalıdır. Akenerji bu gerekliliği karşılamak için etkilenen haneler ile yapılan açık ve şeffaf müzakereler neticesinde varılan anlaşmaya istinaden, bilirkişiler tarafından belirlenen değerleme rakamlarının üzerine çıkan tazminat bedelleri ödemiş ve tüm tapu devir işlemleriyle ilgili masrafları da karşılamıştır. Kaybedilen varlıkların nakdi olarak tazmin edilmesinin yanı sıra, DB Politikası ve IFC’nin Performans Standardı 5 gereği, Proje Sahibi yerinden edilen insanların geçimlerini ya da yaşam standartlarını iyileştirmeye veya en azından eski durumuna getirmeye odaklanmalıdır. Yeniden yerleşim desteği, etkilenen yerleşimlerdeki yöre halkının kamu hizmetlerine ve gerek alıcı gerekse satıcı olarak yerel pazara erişimi ile hayvan otlatma için kullanılan alanlara erişimin olumsuz şekilde etkilenmesinden kaynaklı oluşacak farklı kayıp türlerinin tazmin edilmesi bakımından da önemlidir. Bu nedenle eşdeğer nitelikte, sosyal ve kültürel bakımdan kabul edilebilir kaynak ve fırsatların oluşturulması gerekmektedir. Bu meseleler göz önünde bulundurulduğunda Akenerji, yeniden yerleşim sürecini, etkilenen insanların geçimlerini iyileştirmek adına bir fırsat olarak da algılamıştır. Ayrıca söz konusu Dünya Bankası Politikası, Proje Sahibinin yerinden edilenler arasındaki en yoksul grupların ihtiyaçlarına odaklanması gerektiğini vurgular. Bu insanlar, örneğin, uygun resmi veya hukuki tanınırlığı olan arazi tapularına sahip olmayabilirler; ancak çeşitli nedenlerle projeden etkilenebilirler. OP 4.12, resmi tapu eksikliğinin, bu durumdaki etkilenen insanlara tazminatın sağlanması yönünde bir engel teşkil etmemesi gerektiğini vurgular. Ulusal yasal çerçeve açısından dâhil edilmiyor olsalar dahi, en yoksul gruplar kadar hassas gruplar da tazminat planları içinde değerlendirilmelidir. 2.2.2 EKVATOR PRENSİPLERİ

Ekvator Prensipleri Finans Kurumları (EPFK), 2006 yılında yayınlanan ve EPFK tarafından finanse edilen projelerin sosyal ve çevresel yönden daha duyarlı ve sorumlu projeler olmasını sağlamak amacıyla proje finansmanındaki sosyal ve çevresel riskleri belirlemeye, değerlendirmeye ve yönetmeye yönelik olarak geliştirilen bir grup prensibi benimsemiştir. Buna uygun olarak, EPFK, projeden etkilenen ekosistemler ve yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerden mümkün olan hallerde kaçınılabilmesi ve eğer bu etkilerden kaçınmak mümkün değilse, azaltılabilmeleri, hafifletilebilmeleri ve/veya uygun biçimde tazmin edilebilmeleri için Proje faaliyetlerinin planlanması ve uygulanmasından sorumlu olan taraf olarak kredi alan kurumlara Prensiplerin önemini belirtmektedir (EP, 2006, s.1). Ekvator Prensipleri’ne göre projeler, öncelikle olası riskler ve etkiler ardından da IFC’nin uygulanabilir sosyal ve çevresel standartları bakımından sınıflandırılmalıdır. Standartlar, projeden kaynaklanan risklerin ve etkilerin değerlendirilmesi için kullanılacak olup, ulusal

masraflarını karşılamak için yeterli miktarı belirlemeye yardımcı olan varlık değerlemesi yöntemi ile hesaplanmaktadır. Bu değerleme yöntemini uygularken, yapıların ve varlıkların amortismanı dikkate alınmamalıdır.


kanunlara ve yönetmeliklere uygun olarak da değerlendirilecektir. Bu değerlendirme, etki azaltıcı önlemlerin uygulanması sırasında atılacak adımların tanımlanmasına yardımcı olacak projeye özgü eylem planları ve yönetim sistemlerinin planlanması ve uygulanması için gerekmektedir. Ekvator Prensipleri, etkilenen yöre halkı üzerinde önemli derecede olumsuz etki yaratan projeler için söz konusu süreçte, bağımsız, ön görüşme ve bilgilendirmeye dayalı müzakerelerin yapılmasını teminat altına alacağını, EPFK’nin beklentilerini karşılayacak ölçüde projeden etkilenen yöre halkının kaygılarını ve dile getirmek istediği konuları tam anlamıyla ele alınmasını sağlayacak bir araç olup olmamasından bağımsız halkın katılımını kolaylaştıracağını vurgulamaktadır (EP, 2006, s.3).

2.3 AKENERJİ’NIN ŞİRKET POLİTİKASI

Akenerji’nin genel şirket politikaları birbirini tamamlayan dört temel politikadan oluşmaktadır. Bu politikalar; Kalite Politikası, Çevre Politikası, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Politikası ve İnsan Kaynakları (İK) Politikası’dır. Kalite Politikasında belirtildiği gibi Türkiye’nin en büyük özel sektör enerji şirketlerinden biri olan Akenerji, toplumun kalkınmasına katkı sağlamak için çevre dostu ve yüksek derecede verimli santraller inşa etmeyi ve işletmeyi amaçlamaktadır. Müşterilerine güvenilir, ekonomik, çevreye duyarlı enerji sunmakta ve kalite odaklı yaklaşımıyla artan enerji ihtiyaç ve beklentilerini en yüksek verimle karşılamak hedefinde olan Akenerji, gerçekleştirdiği projelerde ilgili tüm paydaşlarına şeffaf ve güvenilir bir şirketle çalışma sunmayı taahhüt eder. Akenerji, çevre politikası çerçevesinde sadece bugünü değil geleceği de düşünerek, tüm faaliyetlerini çevreye duyarlı bir anlayışla sürdürmeyi hedeflemektedir. Enerji ve doğal kaynakların verimli şekilde kullanılmasına katkı sağlama hedefi, Akenerji’nin çevre politikasının önemli bir bileşenidir. Yapılan FEKE I Projesi de ülkenin etkin ve verimli doğal kaynak kullanımına katkıda bulunması amacıyla yapılmaktadır. Tüm paydaşlarının çevreye duyarlı bireyler olması ve çevre bilincini kazanması için de çaba gösteren Akenerji, yürüttüğü projelerde çevrenin korunması için oluşan atıkları minimuma indirmeyi ve uygun yöntemlerle bertaraf etmeyi taahhüt eder. Bununla beraber, Akenerji, çevre politikası gereği, hem Türk yasalarındaki gereklilikleri hem de IFC/Dünya Bankası gerekliliklerini karşılayacak şekilde projelerini yürütür. ‘Önce İnsan’ felsefesini benimseyen Akenerji, İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası çerçevesinde faaliyetlerinin her kademesinde iş sağlığı ve güvenliğini esas almaktadır. Bunun için çalışma ortamlarında oluşabilecek iş kazası ve sağlık risklerini önlemek üzere eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yapar. Bununla beraber, Akenerji İK Politikası gereği, kendi alanında uzman veya uzmanlaşmaya


aday potansiyele sahip, iyi eğitimli ve Şirket’in hedefleri doğrultusunda hareket edecek bir kadro yapısı kurmaya özen gösterir. Akenerji HES Projesi kapsamında yapılan tüm çalışmaları, Uzmanlığın bilgi ve deneyimle pekiştiği bir kadro ile Projelerin teknik ve finansal olduğu kadar sosyal yönünü de etkin bir yürütmenin mümkün olduğu bilinciyle hayata geçirme gayreti içerisindedir. Feke I Projesi de, Akenerji’nin şirket politikasını oluşturan bu dörtlü yaklaşım çerçevesinde yürütülmektedir.


3 PROJEDEN ETKİLENEN NÜFUSA GENEL BAKIŞ

3.1 MEVCUT SOSYO-EKONOMİK DURUM FEKE I Regülatör ve HES Projesi esas olarak Feke ilçesine bağlı Çürükler köyünü ve Adana ilinin Feke ilçesine bağlı Sülemişli mahallesini etkilemektedir. Feke ilçesi Adana'dan 122 km uzaktadır. Feke küçük bir ilçe olup merkez nüfusu (4.53413) ve köylerinin toplam nüfusu 14.798'dir. Bu veriye göre Feke ilçesi toplam nüfusunun %23,45'i ilçe merkezinde ve % 76,55'i ilçenin kırsal bölgelerinde yaşamaktadır. Projenin bu yerleşimler üzerindeki etkisinin kapsamı Proje bileşeninin yerine ve büyüklüğüne göre değişebilir. Hiçbir köy, Projeden bütünüyle etkilenmemekte; daha ziyade kısmen etkilenmektedirler. Ayrıca, Proje için kamulaştırılan özel mülkiyetteki arazilerin Proje için gereken tüm araziler içindeki payına bakıldığında Proje’nin genel etkisinin düşük olduğu söylenebilir (Tablo 1-1). Proje için edinilen toplam arazi büyüklüğü 21,2 ha olup bunun yalnızca yüzde 10'u (2,2 ha) özel mülkiyete ait arazilerdir. Şahıs arazilerinin çoğu (yüzde 64), regülatörden etkilendiği için alınmış; geri kalan arazilere ise kanal, yaklaşım tüneli girişi ve enerji santrali için ihtiyaç duyulmuştur. Sahayı tanımak ve veri toplamak amacıyla saha iki kez ziyaret edilmiştir. İlk ziyaret sırasında, projeden etkilenen kişilerle halka açık toplantılar ve muhtarlar birebir görüşmeler yapılmıştır. Bu toplantılardan ve görüşmelerden elde edilen verilere ve sosyal araştırma ekibinin genel gözlemlerine dayanarak, önceden hazırlanmış ve ilk ziyaret sırasında test edilmiş olan hanehalkı anketi revize edilmiştir. Bu revizyonun ardından, Tablo 3-1'de ayrıntılı şekilde verilen seçim kriterlerine uygun biçimde tanımlanan PEİ'ler ile hanehalkı anketlerini yapmak üzere ikinci kez sahaya gidilmiştir. Bu araştırma ile hanehalklarının sosyo-ekonomik özellikleri ile ilgili temel veriler toplanmıştır. Bu temel verilerin detayları Kısım 3.3'te verilmektedir. Feke ilçesinin projeden etkilenen köy ve mahalleleri, 620 metre rakımla Adana ilinin yüksek bölgelerinde yer almaktadır. Hem muhtarlar hem de kaymakam Feke ilçesi ve projeden etkilenen yerleşimlerdeki temel geçim kaynağının özellikle ormancılığa dayandığını belirtmişlerdir. Erkek nüfusun çoğunluğu geçimlerini orman işçisi olarak sağlamaktadır; ancak bu sezonluk bir iştir ve bu beceriye sahip olanlar kendilerine günlük ücret karşılığı çalışabilecekleri iş fırsatı yakalamak üzere ilçe dışına; yani başka ilçelere hatta illere gitmektedir. Sezonluk bir iş olmasına rağmen, dışarıya gitmeyi tercih etmektedirler; çünkü tarımsal işlere göre bu işten daha fazla kazanmaktadırlar. Örneğin, Feke ilçesine çok yakın olan Çukurova Bölgesi'nde sezonluk tarım işçisi olarak çalışmak yerine daha uzaklara gidebilmektedirler çünkü tarım işinden elde edilen kazanç, ormancılık işlerinden elde edilen kazancın neredeyse yarısına tekabül etmektedir. Ancak bu tercihin sosyal yansıması, ekonomik boyutu kadar olumlu olmayabilir. Bir başka ifadeyle, ailede çalışan kişiler erkekler olduğu halde, orman işi dolayısıyla ailenin tamamı, özellikle de çocuklar ve yaşlılar, geçici

13 Türkiye İstatistik Enstitüsü, Ulusal Veri Yayınlama Takvimi, 2009


olsa da köyden ayrılmak zorunda kalmaktadır. Bu nedenle, bu aileler yörede düzenli fakat yine de dönemsel bir nüfus hareketine yolo açmaktadır. Öte yandan, Çürükler köyü muhtarının belirttiği gibi, köydeki genç erkekler artık orman işçisi olarak iş bulmakta da zorluk çekmeye; bu nedenle köyde kalmaya başlamışlardır. Bu genç erkeklerin bir bölümü köyde sezonluk tarım işçisi olarak çalışmakta ve ormancılıktan elde ettikleri gelirin dörtte birini kazanmaktadır. Bu durum da genç ve atıl olan iş gücü varlığının kırsalda hassasiyetle üzerinde durulması gereken son derece önemli bir husus olduğu gerçeğini hatırlatmaktadır. 5 yıl öncesine kadar köylüler için temel geçim kaynaklarından birisi hayvancılıktı. Ancak, keçilerin ormanda otlatılmasının Orman Bakanlığı tarafından yasaklanmasıyla son 5 yıl içinde hayvancılık köylüler için önemini yitiren bir iktisadi faaliyet haline gelmiştir. Sonuç olarak, hayvan besleyen köylülerin büyük çoğunluğu pazara yönelik hayvancılığı bırakırken, görüşülen hanelerden yalnızca iki tanesinin buna devam ettiği öğrenilmiştir. Bununla beraber, her hanenin ortalama bir ineği ve bazılarının da ilaveten on civarında keçisi vardır. Yalnızca pazara dönük hayvancılık faaliyeti yapan iki hanenin ise toplamda 65 civarında keçisi olduğu; bunlardan çoğunu Kurban Bayramı’nda kurbanlık olarak satarak bu işten kazanç sağladığı öğrenilmiştir. Ayrıca, hayvan besleyen köylüler süt ve süt ürünleri gibi ürünlerini yaz sezonunda yaylacılara satmaktadır. Bölge için bir diğer temel gelir kaynağı da bitkisel üretime dayalı tarımdır. Fakat bu durum, kırsalda yaşayan ailelerin toprağa bağlı bir geçim stratejisine sahip olduğu anlamına gelmemektedir. Aşağıda da vurgulandığı gibi, özellikle Çürükler köyü için ana gelir kaynağı ormancılıktır. Aslında, bitkisel üretilme dayalı tarımın bu aileler için temel gelir kaynağı olmamasının esas nedeni, tarımsal arazilerinin dağınık ve parçalı bir yapıda olması ve bundan ötürü de pazar odaklı bitkisel üretim faaliyeti için yeterli olmamasıdır. Bu durum, yörede daha gelişkin (motorlu) tarımsal alet ve ekipmanların kullanılmasını engellemekte, bu da verimin düşük olmasına ve karlılığı önemli ölçüde azaltan birim maliyetlerin yüksek olmasına sebep olmaktadır. Sonuç olarak, bitkisel üretime dayalı tarım, aslen geçimlik bir tarımsal faaliyet olarak yapılmaktadır. Mevcut tarımsal faaliyetler esas olarak hanehalkı tüketimine yönelik buğday üretimi ile meyve ve sebze yetiştiriciliğine dayanmaktadır. Buna ek olarak, köyde arazi alım satımı yoktur. Tüm bunların yanı sıra, belirtmek gerekir ki projeden etkilenen yöredeki evler, birbirinden görece uzaktır. Ayrıca da çalışmak veya okumak için başka yerlere gitmiş olan yöre sakinleri ve yakınları, bir yandan sıcak yaz günlerini serin yerlerde geçirmek, bir yandan da hasadın toplanmasına yardım etmek üzere köye geri dönerler. Bu da yazın köy nüfusunun artmasına sebep olur. Projeden etkilenen yerleşimlere ait genel fotoğrafı böyle özetledikten sonra bu proje için yapılan sosyal araştırmanın bulguları ve bu bulguların analizine geçilebilir.


3.2 SOSYO-EKONOMİK ARAŞTIRMA Sosyal araştırma ekibinin kimlerle görüşme yapacağını belirtmek için Proje bağlamında Projeden Etkilenen Kişilerin (PEİ) netleştirilmesi gerekmektedir. Gerek derinlemesine görüşme veya telefon görüşmesi ile gerekse hanehalkı anketi aracılığıyla görüşülecek PEİ’lerin net bir şekilde tanımlanması için kullanılan kıstaslar, aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmaktadır:

1- Arazi Mülkiyet ve Kullanım Durumu: PEİ’ler, Tablo 3-1’de de belirtildiği üzere hem arazi sahibi hem de araziyi kullanan kişiler olabilirler. Araziyle ilişkisi bağlamında görüşmeye uygun PEİ’lerin tespit edilmesi için öncelikle tapu sahiplerinin belirlenmesi gerekmektedir. Resmi olarak tapu sahibi görünen kişiler aslen hayatta olmayabilir ve ilk etapta tapu intikali yapılmamasından ötürü de varislerin kim oldukları bilinemeyebilir. Bu durumda, varisler tespit edilir ve her biri, arazi sahibi olarak tanımlanır. Aynı zamanda bu kişiler, PEİ olarak da adlandırılır. Daha sonra, etkilenen araziyi eken dolayısıyla da aktif olarak kullanan kişiler belirlenir. Bu sayede projeden en fazla etkilenen kişiler tespit edilir. PEİ’ler, toprağı doğrudan kendileri de ekip-biçiyor olabilir, kendisi ekmeden diğer maliklerin ekip-biçtikleri üründen veya gelirden pay alıyor da olabilir. Sonuç olarak, ister tapu sahibi olsun veya olmasın Proje dolayısıyla kamulaştırılan araziyi kullanan ve ister ticari ister hanesinin öz tüketimi için geçimlik bir tarımsal faaliyet yürüten kişiler, YYEP çalışması kapsamında yapılan bu araştırmada öncelikli görüşülecek kişiler olarak belirlenmiştir.

2- Arazideki Hisse Sahipliği Durumu: PEİ ve de görüşülecek kişileri tanımlayan bir diğer kriter de Proje dolayısıyla kamulaştırılan arazide üzerinde hisse sahibi olma durumudur. PEİ’ler için iki tip sahiplik söz konusu olabilir: tam hisse sahibi olmak veya hissedar olmak. Her iki durumda da olan kişilerden görüşülecek kişiler seçilirken gene araziyi kullanma durumu kriteri belirleyici olmaktadır. İster tam hisse sahibi olsun, ister hissedar her iki durumda da kişilerin ilişkili oldukları araziyi aktif olarak kullanıp kullanmadıkları; başka bir deyişle, araziyi ticari veya geçimlik amaçlı ekip biçmedikleri öğrenilerek tam hisse sahiplerinden ve hissedarlardan araştırma kapsamındaki görüşülecek kişiler belirlenmektedir.

3- Yaşanılan Yerin Etkilenen Varlığa Uzaklığı: PEİ ve görüşülecek kişilerin belirlenmesindeki bir sonraki kriter ise proje için PEİ’lerin yaşadıkları yerin kamulaştırmaya konu olan araziye olan uzaklığıdır. Bu durum iki nedenle büyük önem arz etmektedir: Birincisi; uzaklık, PEİ’lere erişilebilirliği etkileyen bir faktördür. İkincisi; uzaklık, PEİ’lerin arazi ile arasındaki ilişkiyi (ekip biçmeyle ilişkili olarak aktif kullanıcı olup olmadığı konusunda) fikir vermektedir. Bu durum, insanların toprağa yakın yaşadıkça, araziyi daha fazla kullandığı ve dolayısıyla oradan gelir elde etme olasılığının olduğu varsayımına dayanmaktadır.


4- Etkilenen Varlığın Cinsi: Baraj Projesi, yörede yaşayan insanların sahip oldukları ve kullandıkları çeşitli fiziki ve üretken varlıkları etkilemektedir. Fiziki varlıklar, mesken olabildiği gibi; boş ev, ahır, odunluk, genelde yazlıkçıların vakit geçirdikleri çardak gibi çeşitli yan yapılar da olabilir. Üretken yapı ise, tarla ve meyve-sebze bahçesi olarak kullanılan veya kullanılma potansiyeli bulunan arazilerdir. Proje dolayısıyla da PEİ’lerin sadece arazisi, arazi ve mesken olmayan fiziki yapısı veya hem ev hem arazi etkilenebilir. Ancak her durumda, insanların arazisi etkilenmektedir. Burada ayırt edici olan arazinin boş veya ekili olması ile üzerinde yaşanılan bir ev olup olmamasıdır. Kişilerin ekili arazilerinin önemli bir bölümünün veya tamamının barajdan etkilenmesi ya da sürekli yaşadığı evinin etkilenmesi durumunda kişiler, benzer düzeni yörede devam ettirme olanakları yoksa yaşamakta oldukları yeri terk etmek zorunda kalabilirler. Bu açıdan bakıldığında hangi nedenle olursa olsun yaşadığı yeri terk etmek durumunda kalanlar, PEİ’ler içerisinde mutlaka görüşülecek kişiler olarak kabul edilmektedir.

Bunlar, görüşmeye uygun PEİ’lerin tespitinde kullanılan dört ana kıstastır. Buna ilaveten bir tane daha vardır fakat o, uygun PEİ’lerin seçimi için belirleme kriteri değil, yalnızca PEİ’lerin farklı özelliklerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Sadece PEİ’lerin Proje ile olan ilişkisini farklı boyutlarıyla tanımlamak için kullanılan bu faktör de PEİ’leri Etkileyen Proje Bileşeni olarak adlandırılabilir. Proje, çeşitli bileşenleri nedeniyle yöredeki insanların fizik veya üretken varlıklarını etkilemektedir. Bunlar; regülatör, santral, ulaşım yolları ile şantiye ve tüm inşaat sahası olabilir. Bu etkileyen proje bileşenleri, Proje’nin PEİ’ler üzerindeki oluşan etkisinin süresini ayrıca belirlemektedir. Bu uzun dönemli de olabilir, kısa dönemli de… Örneğin; şantiyelerin kurulması, ulaşım yollarının açılması nedeniyle alınan arazi sahipleri veya kullanıcılar, Proje’den kısa sürede etkilenen kişilerdir ve arazilerini en kısa sürede terk etmeleri gerekmektedir. Fakat öte taraftan arazileri, regülatör ve santral nedeniyle kullanılacak olan PEİ’lerin ilerleyen zamanda etkilenmesi beklenmektedir çünkü bu tesislerin inşaatı, ilk çalışmaların (şantiye, yollar vs) tamamlanmasının ardından başlayacaktır. İnsanlar Proje’den farklı dönemlerde etkileniyor olsalar da, bunlar arasından sadece toprağını aktif olarak ekip biçenler ve köyde veya yakın bir yerleşimde yaşayanlar ile hane halkı anketi uygulanması tercih edilmektedir. Kısacası, ilk dört kıstas, Proje kapsamında görüşülmesi uygun olan PEİ’lerin tespit edilmesi için kullanılmış olup, diğeri daha çok tanımlamaya yöneliktir. Uygun PEİ’lerin seçim kriterleri arasında en belirleyici olanı ise, arazi sahibi olsun olmasın, arazi kullanma durumudur. Projeden olumsuz olarak etkilenen PEİ’lerin tespitine dayalı olan YYEP çalışması kapsamında yapılan sosyal araştırma, bu etkinin boyutunu değerlendirilmesinde ve uygun etki azaltıcı önemlerin geliştirilmesine önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda, arazileri Proje’den etkilenen, yakın veya etkilenen yerleşimlerden birinde yaşayan ve de halen arazisini ekip biçen veya araziden doğrudan gelir elde eden kişiler, ister tapu sahibi ister hisse sahibi olsun, projeden birinci derecede olumsuz etkilenen kişiler olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, görüşme önceliği bu kişilere verilmiştir. Daha açık ifade etmek


gerekirse hanehalkı anketi, etkilenen yerleşimlerde veya yakınında yaşayan kişilerle yapılmıştır. Etkilenen araziyi kullanma durumuna ilaveten, hanenin sürekli olarak yaşadığı evinin de olması da dikkate alınmıştır. Eğer sürekli yaşanılan ev de etkileniyorsa ve bundan ötürü, hane yaşadığı yeri terk etmiş veya etmek zorunda kalmış ise, uygun görüşme tekniklerinden biri (derinlemesine görüşme veya telefon görüşmesi) uygulanmış ve bu kişilerle de temasa geçilmiştir. Uzakta yaşadığı için ulaşılması zor olan ve toprakla yok denecek kadar az (ekonomik) bağı olan kişiler, projeden negatif anlamda en az etkilenmesi beklenen kişiler olarak görülmektedir. Dolayısıyla bu durumda olan kişiler, araştırmanın kapsamının dışında tutulmaktadır. Bu kişiler, genellikle toprakla hiçbir bağı kalmamış, çok önceleri köyden göç etmiş ve bu sebeple de geçimini, tarım dışı gelir kaynaklarından elde etmekte olan kişilerdir. Tapu sahibi veya varis olmalarından ötürü de arazinin kamulaştırılmasına istinaden ödenecek tazminatta hakkı olan kişilerdir. Bu nedenlerden ötürü bu kişiler, etkilenen arazilerden beklenmedik bir maddi yarar sağladıkları için bu süreçte olumsuz etkilenen köyde yaşayan akrabalarının aksine Proje’nin yaralanıcıları konumundadırlar. Bu koşullar altında sosyal araştırmanın amacı, esasen tüm PEİ’lerin tespiti olmakla birlikte, Proje’den negatif anlamda etkilenen kişilerin belirlenerek, etki düzeylerinin tespit edilmesi ve bunların giderilmesine yönelik çözümler üretilmesi olarak yeniden tanımlanmıştır. Araştırmanın odak noktası doğrultusunda projeden etkilenen alan dışında yaşayan olası ‘yararlanıcılar’ ile görüşülmemiştir. Daha ziyade saha çalışması sırasında erişilebilir olan ve olumsuz etkilenen PEİ’ler ile hane halkı anketi veya mülakat (derinlemesine görüşme veya telefon görüşmesi) yapılarak görüşülmüştür. FEKE I Projesi kapsamında yapılan sosyal araştırmada, yukarıda çizilen çerçeve doğrultusunda PEİ’ler arasından görüşülecek kişiler veya görüşülmeyecek kişiler ile ve görüşme teknikleri Tablo 3-1’de belirtildiği gibi gruplanmıştır:

Tablo 3-1: Görüşülecek Kişilerin Tespit Edilme Kıstasları

PEİ Görüşülme Durumu ve Gerekçesi

Görüşme Tekniği

1. Projeden sadece arazisi etkilenen, etkilenen araziyle aynı köyde ya da yakın bir yerleşim yerinde yaşayıp, toprağı kendisi ekip biçen tam hisse sahipleri,

Görüşülür çünkü birincil derece etkilenen kişiler kategorisinde yer almaktadır.

Anket

2. Projeden sadece arazisi etkilenen, etkilenen araziyle aynı köyde ya da yakın bir yerleşim yerinde yaşayıp, toprağı ekip biçen hisse sahipleri,

Görüşülür çünkü birincil derece etkilenen kişiler kategorisinde yer almaktadır.

Anket

3. Projeden sadece arazisi etkilenen, etkilenen araziyle aynı köyde ya da yakın bir yerleşim yerinde yaşayıp, ancak toprağı ekip biçmeyen tam hisse sahipleri ve/veya hissedarlar,

Görüşülmez

4. Projeden sadece arazisi etkilenen, etkilenen araziye uzak bir yerleşimde (Adana veya başka bir il) yaşayıp, toprağı ekip-biçen ya da ekmeyen tam hisse sahipleri ve/veya hissedarlar,

Görüşülmez


5. Projeden sadece arazisi etkilenen, etkilenen araziye uzak bir yerleşimde (Adana veya başka bir il) yaşayıp, topraktan doğrudan gelir veya ürün alan tam hisse sahipleri ve/veya hissedarlar,

Görüşülmez çünkü düzenli bir gelir sağlanması veya ürün teminin olmadığından dolaylı etkilenme söz konusudur.

6. Projeden hem arazisi hem de sürekli yaşadığı evi etkilenen, etkilenen araziyle aynı köyde ya da yakın bir yerleşim yerinde yaşayıp, toprağı kendisi ekip biçen tam hisse sahipleri ile aynı durumda olan hissedarlar,

Görüşülür Anket/ Derinlemesine Mülakat

7. Projeden hem arazisi hem de sürekli yaşadığı evi etkilenen, ancak uzak bir yerleşime (Adana veya başka bir il) taşınmış, toprağı ekip biçmesine veya pay alıp almamasına bakmaksızın tam hisse sahipleri ile aynı durumda olan hissedarlar,

Görüşülür Telefon mülakatı

8. Projedeki etkilenen arazinin veya evin tapu sahibi olmayan ancak bu varlıkları kullanarak geçimini o köyde sağlayan kişiler,

Görüşülür Derinlemesine Mülakat

9. Projeden etkilenen arazi tek arazisi olan veya yaşadığı ev etkilenen arazide bulunan ve taşınmak zorunda kalan, şu an uzak bir yerleşim yerinde ikamet eden tam hisse sahipleri ile aynı durumda olan hissedarlar,

Görüşülür Telefon mülakatı

Sonuç olarak, araştırma kapsamında görüşme yapılan kişiler; proje köyleri, yakın köyler ile Feke ve Saimbeyli İlçelerinde yaşayan, araziyi ekip-biçen, doğrudan gelir ya da ürün alan tam hisse sahipleri ve tüm hissedarlar ile sahip olduğu tek araziyi ya da evini kaybetmiş maliklerden oluşmaktadır. FEKE I Projesi’nin etkilediği iki yerleşimde toplam 28 haneye ait 14 şahıs parseli bulunmaktadır. Projenin etkilediği parseller arasında önceden köy tüzel kişiliğinde olan fiiliyatta şahıslarca kullanılan 4 parsel daha vardı. Ancak bunlar için 10.maddeden tapu tescil davası açılmış ve davaların ikisi şahısların lehine sonuçlanmıştır. Diğer iki parsel ise şu an için köy tüzel kişiliğinde kalmış olan parsellerdir. Toplamda 28 etkilenen haneden 15’i, çok daha önceden kırsalı terk etmiş, dolayısıyla da toprağı ekip biçmeyen kişilerdir. Bu sebepten ötürü, bu kişiler kapsam dışında tutulmuş ve bu kişilerle görüşme yapılmamıştır. Böyle olduğu için de toplam etkilendiği tespit edilen 28 haneden 13’ü görüşülmesi hedeflenen haneler olarak belirlenmiştir. Projeden etkilenen yerleşimlerden uzakta yaşayan 15 kişiden 14’ü üç ayrı parselin hissedarı konumunda olup, proje için gereken araziler ile bağları uzun zaman önce kopmuş olan kişilerdir. Bir parsel olan arazinin gerçek kullanıcısı olan hissedarlarından biri, aynı zamanda kamulaştırma nedeniyle evini terk etmek zorunda kalmış ve Adana ilinin bir başka ilçesindeki uzak bir köye taşınmıştır. Hem kamulaştırılan arazinin kullanıcısı olması hem de yaşadığı evi kaybetmesi gibi iki önemli nedenden dolayı, bu kişiyle bir şekilde görüşülmesi gerekmiştir. Bunun dışında arazisini satmak, kamulaştırılan arazi üzerindeki evini ve iş yerini terk etmek zorunda kalan bir hane daha vardı. Yukarı bahsi geçen görüşülecek PEİ’lerin seçim kıstasları uyarınca, artık etkilenen yerleşimde yaşamıyor olmasına rağmen, evini kaybetmelerinden ötürü bu kişilerle de telefonla görüşme yapılmıştır. Bununla beraber, halen köyde yaşayan, aynı parselin hissedarları olan ve yaşadıkları evi Proje dolayısıyla kaybeden iki hane daha vardır. Bunlar da yaşadıkları evi terk etmek durumunda kaldıkları


için mutlaka görüşülmesi gereken PEİ’ler olarak tanımlanmıştır. Hane reisi genç ve evli bir erkek olan hane ile hane halkı anketi yapılırken, hane reisi yaşlı ve dul bir kadın olan hane ile derinlemesine görüşme yapılması tercih edilmiştir. Ayrıca arazisini kaybeden ve başka bir yere taşınan ancak yine de yaz aylarında köye gelip, mevsimsel olarak köyde kalan bir hane ile de yine derinlemesine görüşme yapılmıştır. Diğer sekiz hane ile de hanehalkı anketi yapılmıştır. Saha çalışmasındaki görüşmeler, tüm yıl boyunca köyde veya yakının bir yerleşimde yaşayan ve arazisini ekip biçen kişilerle yapılmıştır. Uzakta yaşamayan ancak yakın bir ilçede yaşamasına rağmen arazisini ekmeyen son bir hane daha vardır ancak onunla da yukarıda belirtilen kıstaslara uygun olarak görüşme yapılmamıştır. Sonuç olarak saha çalışması sırasında görüşmeye uygun olan PEİ’lerden erişilebilir olanlarda görüşme oranı, yüzde 92’dir (Tablo 3-2). Bu çerçevede Feke I HES Projesi için yerleşim yeri bazında toplam PEİ sayısı, görüşülmesi hedeflenen hane sayısı, yapılan görüşme sayısı ve görüşme oranı Tablo 3-2’de ayrıntılı olarak sunulmaktadır:

Tablo 3-2 Etkilenen ve Hedeflenen Haneler içindeki Görüşme Yapılan Haneler ve Yüzdesi

Yerleşimler

Toplam Etkilenen

Hane Sayısı

Görüşme için Uygun

(Hedeflenen) Toplam Hane

Sayısı

HH Anketi ile

Görüşülen Hane Sayısı

Derinlemesine Görüşme ile Görüşülen

Hane Sayısı

Telefon Görüşmesi

Yapılan Hane Sayısı

Hedeflenen Haneler içindeki Görüşülen

Hanelerin Oranı (%)

Çürükler 26 11 6 2 2 91

Sülemiş Mah. 2 2 2 0 0 100

Toplam 28 13 8 2 2 92 Kaynak: Feke I Regülatörü ve HES Projesi, Akenerji veri, 2010

3.3 ETKİLENEN HANELERİN ÖZELLİKLERİ

Projeden etkilenen yöre halkın sosyo-ekonomik özelliklerini ortaya koymak için hem nicel hem de nitel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Anketler 18 yaşın üzerinde olan hane bireylerinden birisi ile yapılmıştır. Cevaplayıcıların hepsi, arazi sahipleridir (yüzde 100). Yukarıda belirtildiği gibi, evlerini ve/veya sahip oldukları tek araziyi kamulaştırma nedeniyle kaybeden arazi sahipleri veya hissedarlar ile derinlemesine mülakatlar ve telefon görüşmeleri yapılmıştır.

3.3.1 GÖRÜŞÜLEN KİŞİLERİN (CEVAPLAYICILARIN) ÖZELLİKLERİ 3.3.1.1 Etkilenen Hanelerin Demografik Yapısı

Türkiye'de kırsal yerleşimler için ortalama hanehalkı büyüklüğü 4,514 kişidir. Araştırma sonuçları, etkilenen yerleşimlerde anket yapılan hanelerin ortalama 4 fert ile daha küçük hane büyüklüğüne sahip olduğunu göstermektedir. Öte taraftan da projeden etkilenen

14 Türkiye: Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003, Hacettepe Nüfus Araştırmaları Enstitüsü

Feke I HESProjesi YYEP

yörede hane büyüklü 3.3.1.2 Ya

Anket yapılan nüfusun yabütününyaşından gençtir ve neredeyse begöre cinsiyet daancak ya

0615263665+ToplamKaynak: Akenerji FEKE I, YYEP Anket Çalı

Etkilenen

3.3.1.3 E

Feke I HESProjesi YYEP

yörede hane büyüklü

Yaş ve Cinsiyet Da

Anket yapılan nüfusun yande, ortalama olarak, anket yapılan hanehalklarında ya

ından gençtir ve neredeyse becinsiyet dağılımı

ancak yaşlı erkek nüfus

Yaş Aralığı

0-5 6-14 15-25 26-35 36-64 65+ Toplam Kaynak: Akenerji FEKE I, YYEP Anket Çalı

Etkilenen nüfusun yerle

Şekil 3

Eğitim

yörede hane büyüklüğü, 2 ila 8 ki

ve Cinsiyet Dağılımı

Anket yapılan nüfusun yaş dade, ortalama olarak, anket yapılan hanehalklarında ya

ından gençtir ve neredeyse beılımına bakıldı

lı erkek nüfus, yaşlı kadın nüfus

Tablo 3

Aralığı

Kadın

115062

15Kaynak: Akenerji FEKE I, YYEP Anket Çalı

nüfusun yerleşimler

ekil 3-1 HH Üyelerinin Yerle

Kaynak: Akenerji, FEKE I, YYEP Anket Çalı

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Cin

siy

et

Da

ğıl

ımı

(%)

2 ila 8 kişi arasında de

ılımı

dağılımı Tablo 3de, ortalama olarak, anket yapılan hanehalklarında ya

ından gençtir ve neredeyse beşte biri, yana bakıldığında ise

şlı kadın nüfus

Tablo 3-3 HH Üyelerinin Ya

Sayı

Kadın Erkek

1 1 5 0 6 2

15 Kaynak: Akenerji FEKE I, YYEP Anket Çalı

imler bazında cinsiyet da

HH Üyelerinin Yerle


Çürükler Köyü

Projeden Etkilenen Yerleşimler

Aralık 2010

i arasında değişmektedir

ılımı Tablo 3-3'te gösterilmektedir. Projeden etkilenen alanın de, ortalama olarak, anket yapılan hanehalklarında ya

, yaşlı nüfusu temsil eden ında ise kadın ve erkek nüfus arasında ciddi bir fark yoktur,

lı kadın nüfustan bir miktar daha fazladır.

HH Üyelerinin Ya

Erkek

1 2 5 0 5 4

17 Kaynak: Akenerji FEKE I, YYEP Anket Çalışması, 2010

cinsiyet dağılımı

HH Üyelerinin Yerleşim İtibariyle Cinsiyet Da


Çürükler Köyü Sülemiş Mahallesi


şmektedir.

3'te gösterilmektedir. Projeden etkilenen alanın de, ortalama olarak, anket yapılan hanehalklarında ya

lı nüfusu temsil eden kadın ve erkek nüfus arasında ciddi bir fark yoktur, tan bir miktar daha fazladır.

HH Üyelerinin Yaş Dağılımı

Sayı

Toplam

2 3

10 0

11 6

32 ması, 2010

ğılımı Şekil 3

tibariyle Cinsiyet Da

Kaynak: Akenerji, FEKE I, YYEP Anket Çalışması, 2010

Sülemiş Mahallesi


3'te gösterilmektedir. Projeden etkilenen alanın de, ortalama olarak, anket yapılan hanehalklarında yaşayan insanların % 46,9'u 25

lı nüfusu temsil eden 65 yaşın üzerindedir. Yakadın ve erkek nüfus arasında ciddi bir fark yoktur, tan bir miktar daha fazladır.

ılımı

Yüzde

Kadın

3,13 3,13

15,63 0,00

18,75 6,25

46,88

ekil 3-1'de verilmektedir.

tibariyle Cinsiyet Dağılımı (%)


Sülemiş Mahallesi

Kadın

Erkek

3'te gösterilmektedir. Projeden etkilenen alanın n insanların % 46,9'u 25 şın üzerindedir. Ya

kadın ve erkek nüfus arasında ciddi bir fark yoktur,

Yüzde

Erkek

3,13 6,25 15,63 0,00 15,63 12,50 53,12

1'de verilmektedir.

ılımı (%)

Kadın

Erkek

33

3'te gösterilmektedir. Projeden etkilenen alanın n insanların % 46,9'u 25

ın üzerindedir. Yaşa kadın ve erkek nüfus arasında ciddi bir fark yoktur,


Eğitim, etkilenen hanehalklarının yalnızca sosyo-ekonomik durumunu değil; ama aynı zamanda değişen durumlarda istihdam edilebilme ve böylesi durumlara uyum gösterebilme yeteneklerini de gözler önüne seren önemli bir göstergedir.

Tablo 3-4, anket yapılan 6 yaş ve üzeri nüfusun yüzde 83'ünün okur-yazar olduğunu göstermektedir. Yüzde 12,7'ye tekabül eden Türkiye'deki okur-yazar olmayan nüfus15 göz önünde bulundurulduğunda, anket çalışması yapılan alandaki okur-yazar olmama oranının ülke ortalamasında bir miktar yüksek olduğu söylenebilir. Ancak, ülke ortalamasının hem kırsal hem de kentsel yerleşimlere tekabül ettiği de göz önünde bulundurulmalıdır. Anket yapılan nüfus ise yalnızca kırsal alanı temsil etmektedir. Öte yandan, yapınla görüşmelere göre hanelerdeki lise mezunlarının oranı yüzdesi 7'dir fakat bu oran da yalnızca erkek nüfusa aittir. Kadınların ise büyük bölümü (yüzde 20) ilk öğrenim mezunu olup, aralarında hiç lise veya yüksek öğrenim mezunu yoktur. Ayrıca 6 yaş ve üzerindeki toplam nüfus içerisinde meslek lisesi veya yüksek öğrenim mezunu ise hiç bulunmamaktadır. Yapılan köy toplantılarında köylerdeki genç erkeklerin büyük bölümü, regülatör inşaatında çalışmak istediklerini belirtmişlerdir. Ancak, söz konusu meslek okulu mezunlarının ve görece daha vasıflı elemanın olmaması, iş isteyenlerin yalnızca inşaat döneminde geçici ve vasıfsız işçi olarak çalışabileceklerini ortaya koymaktadır.

Tablo 3-4 HH Üyelerinin Eğitim Seviyesine göre Dağılımı

Sayı Sayı Yüzde

Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek

Okur-yazar olmayanlar 3 2 5 10.00 7.00 Okur-yazar 1 2 3 3.00 7.00 İlk Öğrenim 6 6 12 20.00 20.00 İkinci Öğrenim 4 4 8 13.00 13.00 Lise 0 2 2 0.00 7.00 Meslek Lisesi 0 0 0 0.00 0.00 Üniversite 0 0 0 0.00 0.00 Toplam 14 16 30 47.00 53.00


3.3.1.4 Çalışma Koşulları

Tablo 3-5 projeden etkilenen kişiler arasındaki çalışan tüm kadınların aile işletmesinde ücretsiz aile işçisi olarak çalıştıklarını göstermektedir. Tablo 3-10'da gösterildiği gibi, tarımsal faaliyetlerin büyük bölümü geçimlik tarım olarak yapılmaktadır. Projeden etkilenen hanelerin yalnızca yüzde 12,5'i ticari tarımla uğraşmakta; yüzde 37,5'i hem ticari hem de geçimlik tarım yapmaktadır. Ayrıca Tablo 3-6, çalışan erkek nüfusun yüzde 44'ünün ücretli işçi olduğunu, diğer yüzde 44'ünün kendi hesabına çalışan çiftçi veya zanaatkar olduğunu

15 Nüfus sayımı verileri, TÜİK, 2000


ve kalan yüzde 11’in geçici işlerde yevmiyeli işçi olarak çalıştığını göstermektedir. Köy toplantılarından ve muhtar görüşmelerinden elde edilen verilere göre geçici işçi olarak çalışan nüfusun büyük bölümünün Nisan ile Ekim aylarında Feke ilçesi yakınlarında veya oldukça uzak illerde orman işçisi olarak çalışmaktadır.

Tablo 3-5 HH Üyelerinin Çalışma Durumuna Göre Dağılımı

Kadın Erkek Toplam

Çalışma Durumu S % S % S % İşçi 0 0 4 44 4 24 Geçici çalışan 0 0 1 11 1 6 Ücretsiz aile işçisi 8 100 0 0 8 47 Kendi hesabına çalışan (çiftçi veya zanaatkar)

0 0 4 44 4 24

Toplam 8 100 9 100 17 100 Kaynak: Akenerji, FEKE I, YYEP Anket Çalışması, 2010

Tablo 3-6'da gösterildiği gibi, çalışan nüfusun yaklaşık yarısı yüzde 47 ile ücretsiz aile işçisi kadınlardan oluşmaktadır. Çalışan nüfusun yüzde 18'i regülatör inşaatında çalışan işçi erkeklerdir. Diğer geçici çalışanların, çiftçi ve zanaatkarların oranları ise yüzde 12 ile aynıdır. Projeden etkilenen insanlar arasında memur yoktur; eğitim seviyeleri göz önünde bulundurulduğunda bu veri şaşırtıcı değildir.

Tablo 3-6 HH Üyelerinin İşe Göre Dağılımı

Kadın Erkek Toplam

S % S % S % Regülatör inşaatı işçisi 0 0 3 33 3 18 İşçi 0 0 2 22 2 12 Çiftçi 0 0 2 22 2 12 Zanaatkar 0 0 2 22 2 12 Ücretsiz aile işçisi 8 100 0 0 8 47

Toplam 8 100 9 100 17 100 Kaynak: Akenerji, FEKE I, YYEP Anket Çalışması, 2010

3.3.1.5 Sağlık Sigortası

Tablo 3-7 herhangi bir sağlık sigortasından yararlanan nüfus hakkında bilgi vermektedir. Ancak görülmektedir ki görüşülen hanelerdeki kişilerin yüzde 22’sinin böyle bir sigortası yoktur. Öte taraftan aynı oranda kişinin de sadece yeşil kartı vardır. Yeterli bir sağlık sigortası olmayana veya bundan yoksun olan nüfus, toplamın neredeyse yarısı kadardır.

Tablo 3-7 Sağlık Sigortası Kapsamına Giren HH Üyelerinin Dağılımı


Kadın Erkek Toplam

Sosyal Güvenlik S % S % S %

Hiçbir Sosyal Güvencesi Yok 3 20,00 4 23,50 7 22

Emekli Sandığı 2 13,30 2 11,80 4 13

SSK 5 33,30 7 41,20 12 38

Bağ-Kur 1 6,70 1 5,90 2 6

Yeşil Kart 4 26,70 3 17,60 7 22

Toplam 15 100 17 100 32 100


3.3.1.6 Evlerin Genel Özellikleri

Evlerin büyüklükleri ve hanelerin sahip oldukları eşyalar ve araçlar, anket yapılan nüfusun yaşam alanları ve zenginlik durumları hakkında genel fikir vermektedir. Anket yapılan hanelerin yüzde 75'i kendi evinde yaşamaktadır. Geriye kalan hanelerin yarısı ise kirada oturmakta, diğer yarısı da kira ödemeksizin başkasının (bir yakınının) evinde kalmaktadır. Anket yapılan ve kendi evlerinde yaşayan hanelerin, aynı zamanda başka evi de vardır. Yarısının sadece ilaveten 1 evi varken diğer yarısı 2 evi daha vardır. En büyük evler 200 m2

genişliğinde 5 odalı evlerdir ve genel olarak evler 85 m2 genişliğinde 2 veya 3 odalı evlerdir. Anket yapılan köylerde evlerin ortalama büyüklüğü toplamda 107,38 m2 olup, ortalama oda sayısı 2,75'tir. Anket yapılan hanelerin yalnızca yüzde 25'i şebekeli içme suyu olanağına sahiptir. Görüşülen hanelerin büyük bir kısmı ise (yüzde 75), halen içme suyunu nehirden, dereden veya doğrudan kaynak suyundan temin etmektedir. Görüşülen hanelerin sahip oldukları eşyalar ile araçlar, Tablo 3-8'de gösterilmektedir. Projeden etkilenen yöredeki hanelerin çoğu buzdolabı, TV, çamaşır makinesi ve cep telefon sahibi iken, sadece çok azı bulaşık makinesi gibi bir ev eşyasına ve otomobile sahibidir.

Tablo 3-8 Ev Eşyası ve Araç Sahipliği Bazında Hane Sayıları

Buzdolabı TV

Çamaşır makinesi

Bulaşık makinesi

Cep telefonu

Otomobil

Hane Sayısı 8 8 4 1 6 1

Kullanıcı Hanelerin Yüzdesi

100 100 50 13 75 13



3.3.2 HANELERİN EKONOMİK ÖZELLİKLERİ Yapılan sosyal araştırma ortaya çıkarmıştır ki görüşülmüş olsun ya da olmasın projeden etkilenen haneler ana geçimini, tarım dışı gelir kaynaklarından sağlamaktadır. Bunun iki nedeni vardır. Birincisi, tazminat almaya hak kazanmış kişilerin yüzde 45'i halihazırda köy dışına taşınmıştır ve bu nedenle kentsel alanlarda yaşayan bu insanlar, geçimlerini zaten tarım dışı faaliyetlerden sağlamaktadır. İkincisi; ekilebilir araziler, çok küçük ve de verimli olmadıklarından bitkisel üretime dayalı ticari bir tarımsal faaliyet için yeterli değildir. Araziler, tarla olmaktan çok sebze ve meyve bahçesi ya da bağ olarak kullanılmaktadır. Bu koşullar altında topraktan geçinmek; başka bir deyişle, tarımsal faaliyetle geçinmek bu kırsal bölge için pek de mümkün görünmemektedir. Bölgedeki tarımsal faaliyetler, ticari olmaktan çok hanehalkı tüketimine yönelik olarak yapılmaktadır. Proje için gereken arazi ile ekonomik ilişkileri süren sekiz hane ile yapılan anket, toplam aile gelirinin (TAG) yüzde 73'ünün tarım dışı faaliyetlere dayandığını, öte yandan brüt tarımsal gelir (BTG) payının yüzde 27 ile sınırlı olduğunu ortaya koymuştur. Bu dağılım, projeden etkilenen yerleşimlere göre de değişiklik göstermemektedir (Tablo 3-9).

Tablo 3-9 Ortalama Aile Geliri (TL) Çürükler Köyü Sülemişli Mahallesi Toplam

Ort. % Ort. % Ort. %

BTG 2.255 22 10.891 32 4.414 27 Tarımdışı Gelir 8.217 78 23.670 68 12.081 73 Toplam Aile Geliri (TAG) 10.473 100 34.561 100 16.495 100

Kişi başına TAG 2.618 8.640 4.124

Kaynak: Akenerji, FEKE I Anket Çalışması, 2010

Tablo 3-9'da görüldüğü gibi, hane başına düşen yıllık tarımdışı gelir 12.081 TL ($8.108) ve kişi başına düşen ise 3.020 TL'dir ($2.027). Tarımdışı gelirlerin yüzde 31’i yevmiyeli işlerden kazanılmaktadır fakat bunlar, HES inşaatı dışındaki ücretli işlerdir. Öte taraftan tarımdışı gelirlerin yüzde 13’ünün HES için yapılan işlerden kazanıldığı, yüzde 17’sinin kira geliri olduğu, yüzde 7’sinin ticaretten ve yüzde 32’sinin de emeklilik maaşı, yaşlılık aylığı ve düzenli maaş geliri sağlayan işlerden elde edildiği öğrenilmiştir. Toplanan veriler ışığında hane başına düşen ortalama yıllık aile gelirinin (TAG), 16.495 TL ($ 11.070) ve kişi başına düşenin de 4.124 TL ($2.768) olduğu hesaplanmıştır. Yöre halkının toplam aile geliri, tarımsal faaliyetlere dayanmasa da, yöre halkı için bu faaliyetlerin anlamını kavrayabilmek adına geçimlik tarım faaliyetinin toplam tarımsal gelir içindeki payını incelemek gerekmektedir. Bu bakımdan, ticari tarımsal faaliyetlerin toplam BTG içindeki payının (yüzde 66), geçimlik olandan önemli ölçüde daha yüksek olduğu söylenebilir (Tablo 3-10). Oysa hanehalkı tüketimine yönelik üretimin yanı sıra pazar odaklı üretim yapan yalnızca üç hane bulunmaktadır. Öte yandan, daha fazla sayıda hane (5 HH) hanehalkı tüketimine yönelik üretimle uğraşıyorsa da, geçimlik tarımsal faaliyetlerin hanehalkı ekonomisine katkısı, ticari olanlara kıyasla görece düşüktür (yüzde 34). Ancak, bu


durum Çürükler köyünde dikkat çekici biçimde değişmiştir (Tablo 3-10). Bu durumun nedeni, Çürükler köyünde anket yapılan hanelerin çoğunun, tarımsal faaliyeti geçimlik olarak yapıyor olmasıdır.

Tablo 3-10 Geçimlik ve Ticari Tarımsal Gelirin Dağılımı (TL)

Çürükler Köyü Sülemişli Mahallesi Toplam

Ort. % Ort. % Ort. %

Geçimlik tarımsal üretim 2.006 89 0 0 1.505 34

Ticari tarımsal üretim 249 11 10.891 100 2.910 66

Toplam Brüt Tar. Gelir (BTG)

2.255 100 10.891 100 4.414 100

Kişi başına TAG 564 2.273 1.104


Tarımsal faaliyetlerin detayları ile ilgili genel bir fikir edinmek için etkilenen bu araziler üzerinde ne tür üretim yapıldığına odaklanılabilir. Anket çalışmasının sonuçları, tarım arazilerinin esas itibariyle meyve üretimi için kullanıldığını göstermektedir. Tablo 3-11'de görüldüğü gibi, etkilenen arazilerin yüzde 62'si meyve bahçeleri iken, yüzde 21'i (meyve ağaçlarının bulunduğu arazilerin neredeyse üçte biridir) sebzelik olarak kullanılmaktadır. Bunlara kıyasla görece daha az bir alana sahip olsa da, yörede üzüm bağları da bulunmaktadır. Ancak bu dağılımın, Sülemişli mahallesinde çarpıcı bir şekilde değiştiği, ynai etkilenen arazilerin büyük bölümünün (yüzde 77) bağlardan oluştuğu görülmektedir. Öte yandan, Projeden etkilenen arazilerin büyük bölümünün sebze üretimi için kullanıldığı bilinmektedir (yüzde 75).

Tablo 3-11. Tarımsal Faaliyet Türüne Göre Ortalama Tarımsal Arazi Büyüklüğü (da)

Yerleşim Çürükler Köyü Sülemişli Mahallesi Toplam

Büyüklük

Satırdaki Payı (%)

Büyüklük Satırdaki

Payı (%)

Büyüklük Satırdaki

Payı (%)

Sütundaki Payı (%)

Sebzelik 1.64 75 0.55 25 2.19 100 21

Bağ 0.43 23 1.41 77 1.84 100 17

Bahçe 2.41 36 4.23 64 6.64 100 62

Toplam Arazi 4.48 42 6.19 58 10.67 100 100

HH Sayısı 6 2 8


Anket yapılan haneler, ortalama 9,6 dekar16 büyüklüğünde tarımsal araziye sahiptir. Bu arazilerin yüzde 41'inde ekim yapılmaktadır. Ekilen arazilerin önemli bir kısmı (yüzde 76) Sülemişli mahallesinde bulunmakta ve ilçe merkezine yakın konumdadır. Ayrıca, görüşülen sekiz hanenin sahip olduğu toplam arazilerin ortalama büyüklüğü17, 1.722 m2 (1,7 da) olarak

16 1 da = 0,1 ha 17 Ortalama, aritmetik ortalamadan ziyade medyan ortalama anlamına gelmektedir; çünkü en küçük arazi ile en

büyük arazi arasında büyük bir fark bulunmaktadır; bir başka deyişle istatistiksel açıdan asimetrik olarak


hesaplanmıştır. Bu rakam, 48.000 m2 (48 da) ile 140 m2 (0,14 da) arasında değişmektedir. Öte yandan, bu sekiz hanenin ekip biçtiği bütün arazilerin ortalama büyüklüğü ise 1.275 m2 (1,3 da) olarak hesaplanmıştır. Tarımsal gelirin iki bileşeninden birisi olarak hayvancılık göz önünde bulundurulduğunda ise anket yapılan 8 hanenin yalnızca 2'sinin günlük temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere toplamda 6 büyükbaş hayvana sahip olduğu ve bu hanelerden sadece birinin günde 2,5 litre süt satabildiği öğrenilmiştir. Büyükbaş hayvandan ziyade yöre, dağlık olduğu için koyun ve keçi beslemeye için daha elverişlidir. Yörede de bu yaygın olmasına rağmen, anket yapılan hanelerin sahip oldukları küçükbaş hayvanların sayılarına ilişkin kesin bir veri elde edilememiştir. Her ne kadar keçi beslemeye dayalı hayvancılığın bölge için önemli bir geçim kaynağı olsa da bu faaliyet, son birkaç yılda giderek azalmıştır. Geçim kaynaklarındaki bu keskin değişimin nedeni, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından orman arazilerini korumak için ormanda keçi otlatmaya getirilen sınırlamadır. Bu koşullar altında da yapılan saha çalışmasında görüşülen sekiz hane içerisinde keçi beslemeye devam eden sadece bir haneye rastlanmıştır.

3.3.3 HASSAS GRUPLARIN ÖZELLİKLERİ

Bu kısım olası hassas grupların, Proje tarafından sağlanan tazminat ve/veya faydalara erişimi hakkında bilgi verilmektedir. Yaş Temelli Hassas Gruplar: Anket yapılan hanelerin yanı sıra, evini kaybeden yaşlı insanlardan ikisi ile derinlemesine mülakat ve ikisi ile de telefon görüşmesi yapılmıştır. Görüşülen kişilerden birisi 63 yaşında bir kadındır. 11 ay önce eşini kaybetmiştir ve o süreden beri yalnız yaşamaktadır. Kadın, ayrıca 2010 yılının Ocak ayında bir kaza geçirmiş ve sakat kalmıştır. Projeden etkilenen arazi, aslen eşinin üzerine idi fakat eşinin ölümüyle, kadın varislerden birisi haline gelmiştir. Kadının oturduğu evin bulunduğu parsel, proje dolayısıyla alındığından kadın taşınmak durumunda kalmıştır. Fakat kadın, yapılan görüşmede çocukları ile yaşamak istemediğini belirtmiş ancak buna rağmen, bir an once evini boşaltmak durumunda olduğu için kamulaştırılan arazi üzerindeki evi olduğu için bir diğer varies olan oğlunun evine taşınmak zorunda kalmıştır. Ancak oğlu da taşınmak zorunda olduğundan, bu durum her ikisi için de geçici olabilir. Oğlu ise engelli olmasından ötürü, bir sonraki bölümde daha ayrıntılı olarak değinilecek bir başka hassas grup kategorisindeki bir bireydir. 74 yaşında olan bir diğer yaşlı kadın ise kamulaştırma nedeniyle bir yıl kadar önce taşınmak zorunda kalmıştır. Bir başka köye taşındığı için kadın ile yüz yüze görüşme yapılamamış, sadece telefon ile görüşülebilmiştir. Bu kadının, proje dolayısıyla yaşadığı ev ve bahçesindeki 115 meyve ağacı etkilenmiştir. Kadın için bu ağaçlar geçimlik olduğu kadar, ticari getirisi de olduğu için büyük bir öneme sahipti. Bu kadın da bir önceki örnekte olduğu

dağılmış bir veridir.


gibi aslen tapu sahibi değil, ölen kocasından ötürü sadece varistir. Fakat söz konusu arazileri de kullanan tek varistir. Fiiliyatta durum böyle olmasına rağmen, yasal hak sahibi olmalarından ötürü diğer varisler (kız çocukları) de etkilenen araziye biçilen tazminat bedelinden kendilerine düşen payı almış, yaşlı kadın ise tamamını kullanmasına rağmen sadece üçte bir oranında pay alabilmiştir. Taşındıktan sonra önce kızı ve damadıyla yaşayan kadın, daha sonrasında damadı kendisi ile daha fazla yaşamak istemeyince evden ayrılmak zorunda kalmış. Çeşitli nedenlerle diğer kızlarının yanında da kalamadığı için köyün birinde bir yıllığına bir ev kiralayıp taşınmış Ancak ev sahibi de kendisini kira sözleşmesi bitmeden evden çıkarmıştır. Bunun üzerine köyde bir akrabasına ait bir evin bir odasında yaşamaya başlamıştır. Fakat bu durum geçicidir çünkü ev sahibi, ilçedeki bir okulda öğretmendir ve yaz mevsiminde geri gelecektir. Bu durumda da yaşlı kadın, yeniden taşınmak zorunda kalacaktır. Kamulaştırma nedeniyle taşınmak zorunda kalmış olan bir başka yaşlı kişi de 67 yaşındaki bir erkektir. Bir evi, tekel bayi ve geçimlik amaçla kullandığı mevye bahçeleri bulunmakta idi. Kamulaştırma nedeniyle, bir başka yere taşınmak durumunda kalmıştır. Bu durumundan ötürü kendisiyle saha çalışması sırasına yüz yüze görüşmek uygun olmadığından telefon ile görüşme yapılabilmiştir. Yeni bir yere taşındıktan sonra, kendisine ait olmayan fakat sadece hissesi olan bir parsel üzerinde, ailesi için yeni bir ev inşa etmiştir. Ayrıca, gittiği yerde hesaplı olan uygun bir yer bulamadığı, yer bulsa bile yeterli parası olmadığıiçin yaptığını işine devam edeceği bir tekel bayii açamamıştır. Bu nedenle ekonomik durumunun kötüleştiğini belirtmiştir. Ek olarak, kamulaştırılmış arazi üzerindeki yaşamını sevdiğinden, duygusal olarak olumsuz etkilendiğini söylemiştir. Engelli Bireyler:

Görüşme yapılan 8 hane arasında sadece bir hanede engelli bir bireyi olan bir hane vardır ki bu hane de Çürükler Köyü'nde yaşamaktadır. Yukarıda da bahsedildiği gibi bu kişi, projeden etkilenen bir parselin hissedarı olan bir hanenin reisidir ve fiziksel engellidir. Fakat özel bakımdanyararlanmamaktadır. Bu hanenin hiçbir üyesinin herhangi sağlık sigortası bulunmamaktadır. Her ne kadar bu kişi, kendisinin ve ailesinin geçimini kendisinin işlettiği köy bakkalından sağladığı ticari bir işletmeye sahip olsa da ankete verdiği yanıtta kendisinin ve ailesinin yeşil karttan yararlandığını dile getirmiştir. Bu varis, babasından kalan arazi üzerine yaptığı binanın alt katını bakkal, üst katını ev olarak kullanmaktaydı fakat söz konusu arazi, proje dolayısıyla alınması gerektiğinden, hem evi hem de iş yerini boşaltmak durumunda kalmıştır. Her ne kadar alan darlığından gibi görünse de evinin ve iş yerinin aynı binada olmasının asıl nedeni, kişinin fiziksel engelinin yarattığı zorlukları daha kolay aşmak içindir. Dolayısıyla proje nedeniyle değişen bu düzeneğin, değişen yaşam koşullarında yeniden tesis edilebilmesi son derece önemlidir. Bunun yanı sıra, bu kişinin söz konusu arazinin varislerinden biri olması nedeniyle, gerçek kullanıcısı olduğu arazi için daha fazla tazminat almak yerine, kullandığı ve yaşadığı alana denk gelen tazminat bedelini hissesi oranında diğer varislerle paylaşmak durumunda kalmıştır ki bu durum da üzerinde hassasiyetle durulması gereken kritik bir mevzudur. .


Diğer Dezavantajlı Gruplar:

Tazminatını başkalarıyla paylaşmak zorunda olan arazi sahipleri: Projeden etkilene toplam 14 şahıs parselinden 3’ü hisselidir. Bunlardan bir tanesinin 8 hissedarı ve diğer ikisinin de beşer hissedarı vardır. Ancak, bu arazileri fiilen kullanan kişi sayısı, 1 veya en fazla 2'dir. Kullanıcı olup da arazileri için aldığı tazminatı başkalarıyla (örneğin kızkardeşler, erkek kardeşler ya da diğer akrabalar) paylaşmak zorunda kalmış 4 kişi vardır. Bunlar şu bakımdan dezavantajlı olabilirler: Eğer arazileri Proje için edinilmiş olmasaydı, söz konusu araziyi ürünlerin büyük bölümünü kendilerine tutarak ekip biçmeye devam edeceklerdi; arazi satıldığında ise, tazminatı başkaları ile paylaşmak zorunda kalmış ve bu nedenle gelirleri azalmıştır. 3.4 ETKİLENEN VARLIKLAR Bir HES projesinde, etkilenen varlık türleri iki ana kategori altında toplanabilir. Birincisi, araziler, meyve bahçeleri ve ağaçları gibi üretken taşınmaz varlıklar vardır; ikincisi, evler, ahırlar vs. gibi taşınmaz yapılar vardır. Taşınmaz varlıklar arazilerden, etkilenen araziler üzerindeki mevcut ürünlerden, etkilenen parseller üzerinde yetişen ağaçlardan ve binalardan meydana gelir (Tablo 3-12).

Tablo 3-12'de görüldüğü gibi, her iki yerleşimde de, arazi edinimi sürecinden bazı meyve bahçeleri etkilenmektedir. Bu bahçeler; nar, hurma, ayva, elma, erik, incir, dut ve üzümden oluşmaktadır. Bu ağaçlar etkilenen alanın tamamında bulunmaktadır ve hanelerden bazıları yerel pazarda meyve satarak, bu ağaçlardan nakit para kazanmaktadır. Projeden etkilenen yerleşimlerde sınırlı bir yelpazede sebze yetişmekte ve çoğunluğu geçimlik amaçlarla yetiştirilmektedir. Domates, hıyar, fasulye, kabak, patlıcan ve biber yetiştirilen sebzeler arasındadır ve sınırlı bir gelir getirmektedir.

Tablo 3-12 Yerleşimlere Göre Projeden Etkilenen Varlıklar Köyler Taşınmaz Üretken Varlıklar Taşınmaz Yapılar

Çürükler Köyü

Tarımsal arazi ve bahçe (parsel ve ağaçlar)

6 ev,3 ahır

Sülemişli Mahallesi

Tarımsal arazi ve bahçe (parsel ve ağaçlar)

1 ev, 1 ahır


3.5 YEREL DESTEKLERDE GÖZETİLMESİ GEREKEN ÖNCELİKLER

3.5.1 KÖY DÜZEYİNDE ÖNCELİKLER Yerleşimlerin altyapısal öncelikleri, muhtardan alınan bilgilere göre su, elektrik ve köy içi yollarla ilgilidir. Su ile ilgili olarak, Çürükler Köyü muhtarı nicelik ve nitelik bakımından yetersiz ve sağlıksız olduğunu belirtmiştir. Benzer biçimde yerleşimlerdeki elektrik altyapısı


da zayıftır; hava koşullarına bağlı olarak, özellikle kış aylarında sık sık elektrik kesintileri yaşanmaktadır. Çürükler Köyü muhtarı, köy yollarının dar ve bozuk olduğunu da ayrıca belirtmiştir. Köylerin etkilenen haneler tarafından algılandığı haliyle en önemli sorunları, başta yetersiz iş olanakları olmak üzere, yetersiz içme ve sulama suyu ve hava koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan sık elektrik kesintileridir. Anket yapılan haneler, ormancılığın ve hayvancılığın desteklenmesiyle bu sorunların çözülebileceğini düşünmektedir.

3.5.2 HANEHALKI DÜZEYİNDE ÖNCELİKLER Anket yapılan hanelere göre, işsizlik ve hayat pahalılığı en önemli sorunlardır. Ayrıca, yetersiz içme ve sulama suyu da gene bu haneler tarafından diğer önemli sorunlar arasında yer almaktadır (Tablo 3-13).

Tablo 3-13 Anket yapılan hanelere göre

Hanelerin En Önemli Sorunları S %

İşsizlik 3 37,5 Hayat pahalılığı 2 25 Yetersiz içme ve sulama suyu 2 25 Yaşa bağlı sağlık sorunları 1 12,5

Toplam 8 100,0


3.6 PROJE HAKKINDAKİ GÖRÜŞLER

Anket yapılan kişilerin büyük bölümü, Proje hakkındaki bilgileri Akenerji çalışanlarından ve taşeron firmaların çalışanlarından aldıklarını beyan etmişlerdir. Bazıları ise Proje hakkında muhtar ya da komşulardan birşeyler öğrendiği, sadece bir kişi de nereden bilgi aldığını hatırlamadığını, bir diğer kişi de proje hakkında detaylı bilgisinin olmadığını dile getirmiştir. Görüşülen kişilerin, projenin yarattığı faydalar ve sorunlar olarka neleri algıladıkları gelecekte Projeden etkilenen alanda atılacak adımlar açısından son derece önemlidir. Anket yapılan nüfusun büyük bölümü projenin alana hiçbir doğrudan yararı olmayacağını söylemiştir. Geriye kalanların bir bölümü tazminat sayesinde alınan paranın Projenin en önemli yararı olduğunu söylemiştir. Bazıları da Projenin ekonomiyi canlandırdığını belirtmiştir. Anket çalışmasının yapıldığı yerleşimlerde istihdamın Projeden beklenen başat fayda olduğu görülmüştür. Ayrıca, araştırma sırasında, hanelere, etkilenen taşınmaz varlıkları için aldıkları tazminatı nasıl kullanmayı planladıkları da sorulmuştur. Genele bakıldığında, yüzde 35'i parayı bir bankaya yatırdığını, yüzde 32'si geçimleri için kullandıklarını / kullanmayı planladıklarını,


yüzde 10 kentte bir ev almak istediklerini, yüzde 10 borç ödediklerini ve yüzde 6,5 hayvan almak istediklerini söylemiştir. Oturduğu evi yenilemek ve seyahat etmek de (yüzde 6,5) tazminatı kullanmanın başka yolu olarak dile getirilmiştir. Görüşülen hanelere göre, yerleşim yeri düzeyinde Projeden kaynaklananortak sorunlar; arazi kaybı, toz, arazilerin ve ürünlerin bozulması ile kaybı ve meskenlerin zarar görmesi (Tablo 3-14). Ayrıca projeden ötürü hanelerin yaşadığı ortak sorunlar, taşınmadan kaynaklı stres ve çeşitli rahatsızlıklar, evini ve temel geçim kaynaklarından biri olan toprağı kaybetme, inşaat nedeniyle çocukların ve hayvanların can güvenliği konusunda oluşan endişe, regülatör ve HES inşaatında çalışmaya gelen yabancı işçiler nedeniyle oluşan kamu güvenliği konusundaki endişe ve de Feke'nin ikliminin değişme ile ilgili duyulan endişe olarak dile getirişmiştir.

Tablo 3-14 Projeye Atfedilebilir Sorunlar Algılamaları (%) %

Gürültü 10,7 Toz 25,0 Arazilerin ve ekinlerin zarar görmesi 17,9 Arazi kaybı 25,0 Meskenlerin zarar görmesi 14,3 Ortak kullanım alanının zarar görmesi 7,1 Köy yollarının zarar görmesi 10,7 Ev ve çevresel güzellik kaybı ve huzursuzluk 14,3

Toplam 100,0

Kaynak: Akenerji, FEKE I Saha Araştırması, 2010


4 ARAZİ EDİNİM PROSEDÜRLERİ

4.1 GENEL

FEKE I Regülatörü ve HES Projesi için yürütülen arazi edinimi prosedürleri, Türkiye’de yürürlükte olan Kamulaştırma Kanunu’na ve uluslar arası alanda geçerli olan Dünya Bankası/IFC Standartları’na uygun olarak etkilenen varlıkların değerlemesini, değerleme prosedürlerinin netleştirilmesini, tazminat ödemelerini ve PEİ’lerle müzakereleri kapsamaktadır. Bu bölümde, Akenerji’nin kamuya ve şahıslara ait arazilerle geleneksel mülkiyet hakkına dayalı kullanılan araziler ve üzerlerinde bulunan taşınmazların edinimi sırasında izlediği prosedürler ele alınmaktadır.

4.2 ARAZİ EDİNİMİNE İLİŞKİN GEREKLİLİKLER

FEKE I Regülâtörü ve HES’in inşa edilebilmesi için hem şahıslara hem de kamuya ait arazilerin alınması gerekmiştir. Yüzde 90’ı kamu arazilerinden oluşan toplamda 18,9 hektarlık araziye ihtiyaç duyulmuştur. Kalan 2,2 hektarlık şahıs arazisi ise Feke I Projesi’nin etkilediği toplam alanın %10’una denk düşmektedir (Tablo 1-1). Bu Proje için yapılan arazi edinimi süreci, sadece 2 kırsal yerleşim alanını etkilemiştir: Feke’nin Çürükler köyü ile ilçe merkezine bağlı Sülemişli Mahallesi. Bu yerleşimlerdeki Proje için kullanılan maliye hazinesine ve köy tüzel kişiliğine ait araziler ile tescil harici araziler regülatör inşaatından etkilenmekte olup, şahıs arazilerinin bir kısmı regülatörden, bir kısmı da kanal, santral ve yaklaşım tünel girişinden etkilendiği için kullanılmaktadır.

4.3 ARAZİ EDİNİM PROSEDÜRLERİ

Enerji projelerinde ihtiyaç duyulan arazilerin edinimi, devletçe benimsenmiş aktif bir taşınmaz yönetim politikası ile mümkün olmaktadır. Ancak ülkemizde henüz böyle bir düzenleme henüz yapılamamıştır. Ancak Enerji Piyasası Denetleme Kurumu (EPDK), enerji projeleri için gerekli olan arazilerin edinimini belli bir sistematik içerisinde yürütmeyi başarmıştır. Ülkemizde araziler, mülkiyet durumlarına göre 5’e ayrılmaktadır: özel mülkiyette olan alanlar, hazineye ait tescilli veya devletin hüküm ve tasarrufu altında olan tescil harici alanlar, diğer kamu tüzel kişiliklerine ait olan alanlar, ortak mal niteliğindeki alanlar ile ormanlık alanlardır.

4.3.1 KAMU ARAZİLERİ

FEKE I Regülatörü ve HES Projesi, Maliye Hazinesi’ndeki tapulu araziler, Devletin Hüküm ve Tasarrufu altındaki araziler, Köy Tüzel Kişiliğine ait araziler ile ormanlık alanlar olmak üzere toplamda yaklaşık 19 hektarlık kamu arazisini etkilemektedir. Söz konusu HES Projesinin kamu yararına bir enerji projesi olması sebebiyle, ilgili kanunlar uyarınca orman ve hazine arazileri, Proje sahibi firmanın kullanımı için üretim lisansı süresinde (49 yıllığına) bedeli karşılığında tahsis edilmektedir.


Bölüm 2’de anlatıldığı gibi Türkiye’deki enerji şirketleri, hazine arazilerinin kullanım haklarını, EPDK’nın bir enerji projesi için kamu yararı kararı alması koşuluyla elde etmektedir. Bu yasaya uygun olarak Akenerji, Hazine’ye ait arazilerin kullanım hakları için EPDK’ya başvurmuştur. Kullanım izninin verilmesinden sonra proje sahibi firma, söz konusu hazine arazilerinden üzerinde sabit yapı olanlar için irtifak hakkı tesisi, yapı bulunmayanlar için ise kiralama sözleşmeleri imzalayıp, belirlenen bedellerin ödemesini yapar ve çalışmalarına başlar. 5784 sayılı Kanun ile 5346 sayılı Kanunun 8.Maddesi uyarınca yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanıldığı projeler için bu bedellerde indirime gidilmektedir. 31/12/2012 tarihine kadar devreye girecek tesislerinden tapulu hazine arazileri veya tescil harici araziler için yatırım ve işletme dönemlerinin ilk 10 yılında izin, irtifak hakkı ve kullanma izin bedelleri %85 indirimli alınır, rezervuarı 15 km2’yi geçmeyen HES Projelerinden de bu alandaki taşınmaz mallar için bedelsiz kullanım izni verilmiştir. Feke I Projesi, 2011 yılının 3.çeyreğinde işletme dönemine geçecek olması sebebiyle, gerekli kamu arazilerinin temininde indirimli kullanım hakkından yararlanılmaktadır. Köy tüzel kişiliğinde olan araziler için ise 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 30.Maddesi uyarında bu arazilerin hazineye devredilmesi yönünde bir karar alınmaktadır. EPDK tarafından alınan bu karar, köy tüzel kişiliğinin devrin yapılmasına ve belirlenen devir bedeline ilişkin bir muvafakatı alındıktan sonra uygulanır. Hazineye devrolan bu araziler için Proje sahibi firma, hazine arazilerinin temininde olduğu gibi üzerinde yapı olup olmamasına bağlı olarak irtifak hakkı veya kiralama sözleşmesi imzalanarak ödemeyi yapar ve araziyi kullanmaya başlar. Feke I Projesi’nde bu durumda olan sadece 2 parsel vardır. Çürükler köyünde olan bu parseller için Kamulaştırma Kanunun 10. Madde’sine istinaden şahısların açmış olduğu tapu tescil davaları 3 kişinin lehine, 1 kişinin ise aleyhine sonuçlanmıştır.. Bu parseller üzerinde hak iddia eden şahıslardan dava lehine sonuçlanan 3 şahıs ile söz konusu araziler, özel mülkiyete ait arazi haline geldikleri için şahıslara ait arazinin edinimi prosedürüne uygun olarak temin edilecektir. Dava aleyhine sonuçlanan şahsın hak iddia ettiği arazi ise hazineye devredilerek, yukarıda belirtilen prosedür izlenerek kullanılacaktır. Öte taraftan, Proje için ihtiyaç duyulan arazilerinin büyük bir kısmı (%67), Orman arazisi olduğu için bu arazilerin kullanımı, 6831 sayılı Orman Kanunu ile 2007 yılında değiştirilmiş olan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve 5346 sayılı Yenilebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun hükümleri dikkate alınarak gerçekleşmektedir. Ancak Feke I Projesi, yenilenebilir enerji projesi olmasından ötürü 5346 sayılı Kanun ile 5784 sayılı Kanunun 8.Maddesi’nde yapılan değişiklik uyarınca hazine arazileri için söz konusu olan indirimler, ormanlık alanlar için de geçerli olmaktadır. Ormanlık alanlar için proje bedelinin %3’si oranında ödenmesi gereken Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri ile %2’ü oranında ödenmesi gereken Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Geliri alınmamaktadır. Sadece bir defaya mahsus olmak üzere projeden etkilenen alandaki sayıdaki ağacın başka bir yere dikilme maliyetine tekabül eden ağaçlandırma bedeli ile teminat bedeli alınmakta, her yıl için olmak üzere proje bedelinin binde beşi oranında hesaplanan arazi tahsis bedeli üzerinden %85 indirim uygulanmaktadır. Buna göre Feke I Projesi için toplam 197.576,45 TL ödeyen Akenerji, söz konusu ormanlık arazilerin kullanımı


için 49 yıllığına (17.05.2056 tarihine kadar) izin almış bulunmaktadır. İznin çıkmasıyla beraber, proje sahasında çalışmalara başlanır. 4.3.2 ŞAHIS ARAZİLERİ

Şahıs arazileri, gönüllü alıcı/satıcı anlaşmaları veya kamulaştırma yoluyla temin edilmektedir. Feke I Projesi kapsamında ihtiyaç duyulan şahıs arazileri ise EPDK kanalıyla yapılan kamulaştırma neticesinde alınmaktadır. Şahıs arazilerinin kamulaştırılmasına yönelik acele kamulaştırma kararı çıkartılması ve ardından Kamulaştırma Kanunu’nun 27.Maddesi uyarınca arazilerin keşif bedellerinin tespit edilmesiyle belirlenen acele kamulaştırma bedellerini, Proje sahibi firma tarafından bölgedeki faiz getirisi olan bir bankadaki mahkeme veznesine yatırılması ile Proje sahibi firma bu arazilere girme hakkına sahip olur. Ufak ölçekli çalışmalara başlanmakla birlikte firma, şahısları mağdur etmemek için şahıs arazilerindeki çalışmalara büyük oranda uzlaşma görüşmelerinden sonra başlamayı tercih etmiştir. Bu da acele kamulaştırma yoluyla el konulan şahıs arazileri için ilgili tapu sahipleriyle bu arazilere biçilen bedeller üzerinde anlaşılarak, maliklerin tapularını kendi rızalarıyla hazineye devretmesini sağlamak için yapılmaktadır. Başka bir deyişle, zorunlu el koyma (kamulaştırma) sürecinin, tapu sahiplerinin gönüllü alıcı/satıcı görüşmeleri neticesinde tapularını devretmeleri şeklinde tamamlanması hedeflenmektedir. Şahıs arazilerinin kamulaştırılma yoluyla edinimi, aşağıda belirtilen aşamalardan sırasıyla geçilerek gerçekleşmektedir:

� Proje için gerekli arazilerin ve tapu sahiplerinin bilgisi dosyalar halinde, EPDK’ya kamulaştırma işlemini başlatması için iletilir,

� Etkilenen parsellerin tapu kayıtlarına bakılarak tapu sahipleri tespit edilir, � Tespit edilen tapu sahiplerinin nüfus müdürlüğünden mevcudiyeti kontrol edilerek,

kamulaştırılacak parseller için tapu sahipleri ve varsa varisleri tespit edilir, � Şahıslara ait tapular, tescil bildirimleri, adres listeleri,kamulaştırılacak listeler gibi

dokümanlar kamulaştırma işlemleri için başvuru esnasında EPDK'ya verilir. EPDK tarafından incelenip kurul kararı aldıktan sonra avukat görevlendirilmesi yapılarak avukata dava açabilmesi için (27. madde) vekalet verilir,

� Avukat EPDK'dan dava açabilme yetkisini aldıktan sonra Kamulaştırma Kanunu’nun 27. Maddesi’ne dayanılarak Acele Kamulaştırma Tespit ve El Konulması Kararı çıkartılır,

� Acele Kamulaştırma Tespit ve El Konulması Kararı uyarında mahkeme tarafından atanan bilirkişilerce kamulaştırmaya konu taşınmazlar (arazi ve üzerindeki yapılar) için muhtarın ve firma yetkililerinin bilgisi dahilinde acele kamulaştırma bedeli belirlenir,

� Projeden etkilenen bütün parseller için belirlenen bedellerin tamamı, Proje Sahibi firma tarafından ilgili mahkeme veznesine uzlaşma görüşmelerine kadar blokeli olarak tutulmak kaydıyla şahıslar adına yatırılır,

� Tespit edilen tapu sahiplerine uzlaşma görüşmelerine katılıp katılmayacaklarına


ilişkin resmi yazı gönderilerek (tebligat) görüşleri alınır, � EPDK hazırlıklarını tamamladıktan sonra görüşmelerin yapılacağı tarihleri Proje

Sahibi firmaya bildirir, � Firma, katılmayacağını dahi beyan etmiş olsa, tüm tapu sahiplerine ikinci tebligatı

yaparak uzlaşma görüşme tarihlerini kendilerine yazılı olarak bildirir18, � Belirtilen yer ve zamanda EPDK yetkilileri, ilgili tapu sahipleri ile kamulaştırmaya

konu tüm parselleri için teker teker görüşme yaparak, teklif edilen acele kamulaştırma bedellerini kabul edip etmedikleri sorulur,

� Yapılan uzlaşma görüşmelerinde teklif edilen bedeli kabul eden tapu sahiplerinin dosyası, eğer ifraz söz konusu ise kadastroya değil ise doğrudan tapuya gönderilir ve böylece uzlaşılanların parselleri, hazineye devredilmiş olur,

� Uzlaşma sağlanamaz ise EPDK yetkilileri, proje sahibi firmanın kamulaştırma işinin yürütülmesi ve takibi için görevlendirdiği avukata uzlaşma sağlanamayan kişilere Kamulaştırma Kanunu’nun 10.Maddesi uyarınca tapu tescil davası açmasını yazılı olarak talep eder,

� EPDK’dan gelen talep üzerine proje sahibi firma, uzlaşılamayan tüm tapu sahipleri ile dava sürecine girilmeden önce farklı bir bedel teklifi üzerinden bir ilave görüşme daha yapılması tercih edilmektedir19,

� İlave görüşme sonucunda uzlaşılan kişilerin bilgisi, EPDK’ya iletilir ve ilgili dosya, tapu tescil işleminin tamamlanması için tapuya gönderilir,

� Uzlaşma sağlanan yeni kamulaştırma bedeli ile acele kamulaştırma arasındaki fark da bankada şahıslar adına açılan hesaba yatırılır,

� İlave görüşmede de uzlaşma sağlanamaz ise 10.Madde’den tapu tescil davası açılır ve tapuların hazineye tescili tamamlanarak, kamulaştırma süreci sona erer. Bu süre zarfında oluşan tüm mahkeme masrafları, Proje Sahibi firma tarafından karşılanır.

Sonuç olarak, acele kamulaştırma bedelleri üzerinden yapılan uzlaşma görüşmeleri ister doğrudan uzlaşma yoluyla ister dava yoluyla sonuçlansın, şahıs arazilerinin tapuları, hazineye tescil işlemi tamamlandıktan sonra söz konusu araziler, sadece Proje sahibi firma tarafından kullanılabilir alanlar haline gelmektedir. Bu nedenle, firma bu sürece girmeden ilgili tüm şahısların kayıplarını telafi eden tazminat bedellerini almış olmaları ve de gerekli haneler için taşınma işleminin tamamlanmış olması yönünde bir çaba harcamaktadır. Tapusu olmayan ancak o güne kadar kamu arazilerini kullanan kişilerin olması halinde de sürecin yine şahısların lehine işlemesi, başka bir deyişle, mağdur olmamaları için hak iddia ettikleri arazilerin tapularını almaları için kamulaştırma sürecinin daha yavaş ilerlemesi yönünde özel bir hassasiyet göstermektedirler. Nitekim Feke I Projesi’nde köy tüzel

18 İlk tebligatta katılmayacağını beyan etmiş bile olsa aradan geçen sure zarfında insanların fikir

değiştirebileceği ihtimali ile görüşme yapma şansı tanınması adına tüm hak sahiplerine tebligat gönderilmesi bir ilke olarak benimsenmiştir.

19 Akenerji, EPDK ile yapılan uzlaşma görüşmelerinde uzlaşma sağlanamayan tapu sahipleri ile verili durumu kabul ederek doğrudan dava sürecine girmek yerine uzlaşma sağlamaya dönük bir çaba içerisinde olunmasını ve sürecin uzlaşma yoluyla çözümlenmesinden yana bir tutum içerisinde olmayı ilkesel olarak tercih etmektedir. Bu ikinci görüşmede Akenerji, PEİ’lerin kayıplarını daha kolay telafi edip, benzer düzeyde bir yaşam kurabilmelerine yardımcı olacak miktarda bir artırım yaparak acele kamulaştırma bedelinin üzerinde ikinci bir teklif sunmaktadır. Bu noktada anlaşma sağlandığı takdirde Akenerji, ilave miktarı da bankaya tapu sahiplerinin adına açılan hesaba yatırır.


kişiliğine ait arazileri kullanan kişilerin tapuları almaları beklenmiş ve hakları olan araziler için uzlaşma görüşmelerine ilgili muhatap olarak katılmaları için özen gösterilmiştir. Bu proje kapsamında kullandığı arazileri köy tüzel kişiliğinde görünen ancak taşınmazların tapularını kendi üzerlerine tescil ettirmeleri beklenen 25 tapu sahibi uzlaşma sürecine dahil edilmiş ve mağduriyetinin azaltılması için hukuki yollar da kullanılarak önemli bir çaba sarf edilmiştir. Bunların dışında tapusu olup sürece en başından katılan 3 tapu sahibi daha vardır. Tapu sahiplerinin hepsi, kamulaştırma sürecinde kendilerine tanınan yasal itiraz haklarını kullanarak kamulaştırma bedellerine itiraz etmişlerdir. Bunun üzerine yukarıdaki aşamalarda da belirtildiği üzere hepsi ile ikinci görüşmeler yapılmıştır. Proje sahibi firmanın acele kamulaştırma bedelinin üzerinde teklifler sunarak uzlaşmaya çalışmış ve 28 tapu sahibinden 13’ü ile yeni teklif edilen bedeller üzerinden anlaşma sağlanırken 1 parseli farklı hisse oranları paylaşan 5 varis de belirlenen kamulaştırma bedelini kabul etmiştir. Buna göre, 5 tapu sahibi ile ortalama artış oranının altında bir değer (%36) üzerinden anlaşma sağlanırken, iki tapu sahibi de %60 olan medyan ortalama artış değerinin oldukça üzerinde bir artış oranında (yaklaşık %200) bir tazminat almayı kabul etmişlerdir. Her iki tapu sahibi de oturduğu evi kaybettiği için söz konusu tazminat bedeli, ortalamanın bir hayli üzerindedir ki bu kadar yüksek oranda bir artış yapılması, ev kaybından ötürü ortaya çıkan olumsuz etkiyi hafifletmek içindir. Bu kişilerin dışında bir diğer 6 tapu sahibi ile de bu oranın da üzerinde bir bedele anlaşılmıştır. Bunlardan 5’i 1 parselin mirasçılarıdır ancak sadece 1 mirasçı (ölen tapu sahibinin eşi), etkilenen evi ve araziyi kullanmakta, diğerleri köy dışında yaşamaktadır. Ancak tüm mirasçıların, arazinin ve evin yasal varisleri olmaları sebebiyle, söz konusu kamulaştırma bedeli tüm mirasçılar arasında belirli bir oranda pay edilmektedir. Bu durumda, arazinin ve evin gerçek kullanıcısı payına düşen tazminatın gerçek bedelinin altın da olmasından ötürü görece mağdur durumda kalmaktadır. Akenerji, bu mağduriyeti azaltabilmek için etkilenen varlıklar için belirlenen kamulaştırma bedelinde %200 üzerinde bir değer artışı yaparak ödeme yapmayı tercih etmişlerdir. Fakat kamulaştırma bedelinin varisler arasında paylaşılmasından ötürü, evi ve arazisi etkilenen kişi, etkilenen varlığın kamulaştırma bedelinin bir miktar altında bir tazminat alabilmiştir. Bundan kaynaklanan mağduriyetin giderilmesi için de Akenerji, kaybın ayni olarak tazmin edilmesi yönünde adımlar atacaktır. Bununla beraber, ikinci uzlaşma görüşmelerinde sadece 10 tapu sahibi ile anlaşma sağlanamamış ve bunlardan 9’u için yasal süreç, yukarıda belirtildiği gibi Kamulaştırma Kanunu’nun 10.Maddesi gereği tapu tescil davası açılarak neticelendirilmiştir. Kalan bir kişi için ise süreç halen devam etmektedir çünkü köy tüzel kişiliğine ait olan parselin özel mülkiyete devir ve tescili için açılan dava, geç sonuçlanmış ve dolayısıyla da söz konusu tapu sahibi ile uzlaşma görüşmesi kısa bir süre önce sonlanmıştır. Buna göre 9 tapu sahibine ait bu parseller için kamulaştırma süreci, 1’i için %28 oranında, 8 hissedara ait bir diğer parsel için de %108 oranında artış ile tamamlanmıştır. Gene %100’ün üzerinde bir artış olması, etkilenen parsel üzerinde 2 ayrı hane tarafından kullanılan 2 evin ve 1 köy bakkalı olarak kullanılan bir işletmenin yer almasından ötürü, bu haneler için hem ekonomik hem de fiziki yerinden olmanın yaşanmasından kaynaklanmaktadır. Ancak araziyi esas kullanan bu 2 kişi de kamulaştırma parasını diğer hissedarlar paylaşmak


durumunda oldukları için ikisinin payına20 düşen toplam araziye biçilen değerin altında kalmaktadır. İki hane ancak tek ev yapabilmekte ve beraber yaşamak zorunda kalmaktadırlar. Artık beraber yaşayacak olan bu 2 hanenin durumları da Akenerji tarafından izlenmelidir. Akenerji, bu kamulaştırma sürecini yakından takip etmektedir. Söz konusu hanelerin geçimlerinin olumsuz etkilenmediğinden emin olmak üzere bu parsellerin hanelerini YYEP Dış (Etki) İzleme Faaliyeti’ne dahil ederek Proje’den kaynaklı doğabilecek olumsuzlukların giderilmesi veya hafifletilmesine yönelik daha etkili çözümler üretilmesini teminat altına almaktadır (Bölüm 7). Tüm bu aşamalar dikkate alındığında FEKE I Regülatörü ve HES Projesi için şahıs arazilerinin edinim sürecinin hem Türk Kamulaştırma Kanunu hem de Dünya Bankası/IFC Performans Standartları referans alınarak yürütüldüğü görülmektedir. IFC PS 5, ekonomik veya fiziksel yeniden yerleşimden kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda adil tazminat bedellerinin sağlandığı bir anlaşmanın gerekli olduğunu belirtmektedir. Adil bir tazminatın sağlanmasının yanı sıra, sürecin uzlaşma yoluyla çözülmesi ön koşulu, Akenerji için de Proje sürecinde öncelikli konulardan birisidir. Bu çerçeve Feke I Projesi kapsamında kamulaştırılan şahıslara ait parsel sayısı ile toplam tapu sahibi sayısının, kamulaştırma sürecinde uzlaşma durumuna göre dağılımı Tablo 4-1’de özetlenmiştir.

Tablo 4-1: Kamulaştırılan arazilerin uzlaşma durumuna göre genel dağılımı

Tapu Sahibi

Sayısı Parsel Sayısı

Parselin Büyüklüğü (ha)

Uzlaşma sağlanan… 18 11 1,8 Uzlaşma sağlanamayan… 10 3 0,4 Toplam 28 14 2,2

Kaynak: Feke I, Akenerji verileri, 2010 4.4 VARLIK TESPİTİ VE DEĞERLEMESİ

Bölüm 2.2.1.’de ele alındığı üzere Akenerji, OP 4.12’de belirtilen ilkeleri de dikkate alarak kamulaştırma sürecinde adil tazminat miktarlarını belirlenmesi için çaba göstermiştir. Tarım arazilerinin üzerindeki mahsullerin, ağaçların, meyve bahçelerinin ve yapıların da değerlerini içeren kamulaştıma bedellerinin belirlenmesinde kullanılan değerleme yöntemi ilerleyen bölümlerde detaylı olarak anlatılmıştır. Değerleme sürecinde taşınmaz varlıkların değerlemesinde aşağıdaki kriterleri göz önünde bulundurmuştur:

� Arazinin ve/veya yapının cinsi; � Arazinin ve/veya yapının büyüklüğü; � Arazinin ve/veya yapının değerini etkileyen özellikler ve unsurlar;

20 Varisler, kamulaştırma için ödenen tazminat bedelini hisseleri oranında paylaşmak zorunda olduklarından

belirlenen kamulaştırma miktarı ile nihai tazminat bedeli arasındaki artış oranı, %108’den %59,5’a düşmüştür.


� Arazi ya da yapı için ödenmiş/ödenecek vergiler; � Daha öncesinde yerelde yapılan arazi alım-satımları neticesinde belirlenen arazi

rayiç bedelleri; � Varlıktan/kaynaktan elde edilebilecek net gelir; � Üzerinde ev olan araziler için aynı amaçla kullanılacak benzer arazilerin satış

bedelleri; � Yapılar için arazinin satın alındığı tarihteki resmi birim fiyatları ve yeniden inşa

maliyeti ve yıpranma için amortisman21 bedelleri.

4.4.1 TAŞINMAZ VARLIKLAR VE MÜTEMMİM CÜZLERİ İÇİN DEĞERLEME YÖNTEMİ

4.4.1.1. Tarım Arazileri (Tarla, Bostan veya Bağ) için Değerleme Yöntemi

Tarım arazisi olan taşınmaz varlıkların değer tespitinde, o taşınmazın kıymet takdirinin yapıldığı tarihe kapitalize edilmesi esasına dayanan Gelirlerin Kapitalizasyonu kriterine göre belirlenmektedir. Bu kriterin kullanılması, arazilerin ileride elde edileceği varsayılan bütün gelirin, kıymet takdiri yapılan dönemde biriktirilmesini sağlamaktadır. Bu hesaplamada temel belirleyen kapitalizasyon faiz oranıdır. Araziye yatırılmış sermayenin kullanılma hakkı olarak tanımlanan kapitalizasyon faiz oranı (KFO)22, araziden elde edilen yıllık ortalama net gelirin arazinin ortalama satış değerine oranlanması ile belirlenir. Önemli olan kapitalizasyon faiz oranının düşük olmasıdır çünkü bu oran düştükçe, hesaplama yönteminden de hareketle, arazinin değeri o kadar artmaktadır. Bu da arazi sahibi üreticinin lehine bir durumdur. Feke I Projesi’nde bu yöntemle yapılan hesaplamada da toprağın köylüler için önemli bir geçim kaynağı olması, ailedeki işgücünün önemli bir kısmı için çalışma güvencesi sağlayan bir iş aracı olması gibi faktörler göz önünde bulundurularak düşük faiz oranı kullanılmasına karar verilmiştir. Feke I Projesi’nde kuru tarla vasfındaki araziler için belirlenen KFO, %6; sulu tarla vasfındaki araziler ile bağ için %5’tir. Tarım arazilerinin değeri hesaplanırken zirai net gelir23 metodu kullanılmıştır. Bu hesaplama yönteminde araziler 3 farklı kategoriye ayrılır:

1- Yörede yaygın olan ürün deseni kabul edilen buğday ekiminin yapıldığı kuru tarla, 2- Genelde sebze bostanı olarak kullanılan sulu tarla, 3- Bağ

21 DB OP 4.12 belgesinde etkilenen yapıların tazminat bedelleri belirlenirken yıpranma payının da düşülmemesi

hususunu içeren ikame maliyeti değerinde hesaplanması ilkesinin aksine Türk yasalarına göre yapılan taşınmazın değer tespitinde yıpranma payı düşülmektedir. Söz konusu belge, böylesi durumlarda bu farkı telafi edecek tedbirler alınmasını tavsiye eder ki Feke I Projesi kapsamında belirlenen kamulaştırma bedellerini çok üzerinde tazminatlar ödenerek bu kayıp telafi edilmiştir.

22 Kapitalizasyon faiz oranı kamulaştırmanın/toprak ediniminin yapılacağı bölgedeki güncel pazar fiyatları temel alınarak hesaplandığı için bu oran, satın alınacak tarım arazilerinin tam ikame bedelini vermektedir (Yusufeli Barajı ve HES Projesi YYEP, 2006, Bölüm 4, s.7).

23 Zirai net gelir, arazinin, hiçbir değişiklik olmadan kullanılmaya devam ettiği takdirde getireceği gelirdir ve toprak ediniminin gerçekleştiği tarihte arazinin yerini, toprağın durumunu ve kaynakları hesaba katmaktadır. Öncelikle, bölgedeki tarım arazilerinden elde edilen yıllık ortalama gelir, görüşmeler ve pazar araştırması yoluyla tespit edilmektedir. Daha sonra bu arazilerin güncel pazar fiyatları pazar araştırması ve tapu kayıtlarının incelenmesi yoluyla belirlenmektedir. Yıllık ortalama net gelirin ortalama pazar fiyatına bölünmesi yoluyla kapitalizasyon faiz oranı elde edilmektedir (Yusufeli Barajı ve HES Projesi YYEP, 2006, Bölüm 4, s.7).


Bu üç arazinin dekara verimleri, ürünlerin satış fiyatları ve maliyetleri birbirinden farklıdır. Araziden birim alanda elde edilen yıllık ortalama net gelir hesaplanırken, bu üç arazideki ürünler için İlçe Tarım Müdürlüğü’nden alınan veriler kullanılmaktadır. Net gelir, toplam maliyet bedellerinin Gayri Safi Üretim Değeri’nden (GSÜD) çıkartılması yoluyla hesaplanır. Çıkan değer, yöre için belirlenen KFO ile çarpılarak arazinin dekara birim bedeli hesaplanır. Eğer İlçe tarım Müdürlüğü’nden alınan verilen değerleme yapılan tarihten öncesine ait ise güncel değeri hesaplanır. Buna ilave olarak taşınmazın taşınmaz tarım arazisi ise %10, üzerinde yapı varsa %10’luk bir objektif artış yapılmaktadır. Nihai olarak belirlenen artırımlı arazi birim bedeli, istimlâk edilecek arazi büyüklüğü ile çarpılır. Eğer arazinin tamamı kamulaştırılıyor ve üzerinde herhangi bir mütemmim cüz (ağaç, yapı vs) yok ise çıkan değer, taşınmazın acele kamulaştırma değeri olarak belirlenir. Mütemmim cüz olması halinde ise Kısım 4.4.1.2 ve 4.4.1.3’te anlatılan yöntemle hesaplanıp, arazi bedeline eklenir. Eğer ki arazinin belli bir kısmı istimlâk edilecekse, kalan kısım için giden arazi büyüklüğü oranında değer azalışı olduğu kabul edilir ve kalan arazi için de belirlenen artırımlı birim fiyat üzerinden bir değer tespiti yapılır. Kalan kısım için belirlenen bedel, istimlâk edilecek arazinin acele kamulaştırma bedeline eklenir. 4.4.1.2. Ağaçlar için Değerleme Yöntemi

Meyve veren ve vermeyen ağaçların değerlemesi yapılırken, Proje dolayısıyla kesilmemeleri durumunda, ekonomik ömrü boyunca bu ağaçlardan elde edilmesi beklenen kereste dâhil tüm ürünlerin pazar değerleri temelinde her bir ağacın yaşı göz önünde bulundurularak aynı ağaçlardan elde edilecek güncel gelir değerini hesaplanır. 4.4.1.3. Yapı Değerlemesi

Yapıların değerlemesi, o yapılanın mevcut durumu, cinsi, büyüklüğü gibi unsurlara bakılarak ve de acele kamulaştırma kararına istinaden açılan Kamulaştırma Bedel Tespit ve Acele El Konulması’na ilişkin dava tarihindeki Bayındırlı ve İskan Bakanlığı’nın belirlemiş olduğu birim fiyatlara göre belirlenir. Ayrıca tahmini yaşı hesaplanan binalarda yıpranma payı da buna göre düşürülür ve taşınmazın acele kamulaştırma bedeli belirlenmiş olur. Bununla beraber, yapıların yıkılmasının ardından kullanılabilecek malzeme için enkaz bedelleri söz konusudur. Değerlemede yapıların enkaz bedelleri düşülmüş ancak enkaz, taşınmazında sahibine bırakılarak enkaz bedelini alması dolaylı olarak sağlanmıştır. 4.4.1.4. Orman vasıflı Arazilerin Değerlemesi

22 Mart 2007 tarihli “Orman Sayılan Alanlarda Verilecek İzinler Hakkında Yönetmelik” uyarınca orman arazilerinin değerlemesi Orman Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Bölge Müdürlüklerinin verdiği bilgiler temel alınarak, ağaçlandırma bedeli24, izin bedelleri25, Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri26, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol

24 Ağaçlandırma bedeli niteliksiz emeğin brüt maliyetinin toplam alanla (ha) çarpılması yoluyla hesaplanır.

Emek maliyeti iğne yapraklı ormanlar için 1615 saat/ha geniş yapraklı ormanlar için 1748 saat/ha olarak hesaplanmıştır.

25 Arazi izin bedeli her yıl için toplam Proje maliyetinin binde 5’i olarak hesaplanır. 26 Orman Köylülerini Kalkındırma Geliri, tek bir seferde ödenmek üzere toplam Proje maliyetinin yüzde 3’ü

olarak hesaplanır.


Geliri’nin27 hesaplanması yoluyla orman arazilerinin değerlemesi yapılmaktadır. Ancak 5346 sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun”un 8. Maddesi uyarınca 31 Aralık 2012 tarihine kadar işletmeye alınacak tesisler için izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izin bedellerinde yüzde 85 indirim uygulanmaktadır. Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri ile Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Geliri de talep edilmemektedir. Feke I Projesi’nin 2011 yılı sonunda işletmeye girmesi planlandığı için Akenerji, söz konusu yasanın 8. Maddesi’nde belirtilen bu haklardan faydalanmıştır. 4.4.2 MÜZAKERE SÜRECİ VE TAZMİNATA İLİŞKİN UYGULANAN STRATEJİLER

Akenerji, arazi alım sürecini yürütmesi için bir ekip kurmuştur. Firma, mahkemece atanan bilirkişi tarafından tespit edilen Acele Kamulaştırma Bedeli’nin üstünde bir değerde tazminat ödemesi yapmıştır. Bilirkişi tarafından tespit edilen bu değerler, başta EPDK’nın daha sonra da Akenerji’nin tapu sahipleriyle yürüttükleri uzlaşma görüşmelerindeki pazarlıkların başlangıcında referans noktası olmuştur. Uzlaşma görüşmeleri, önceki bölümlerde de bahsedildiği üzere sadece EPDK’nın yaptığı görüşmelerle sınırlı tutulmayıp, ilk aşamada uzlaşma sağlanamaması halinde Akenerji ikinci bir görüşme daha yaparak sürecin uzlaşma yoluyla nihayetlendirilmesine gayret etmiştir. Bölüm 4’ün girişinde de belirtildiği üzere Feke I Projesi’nin arazi edinim süreci, hem özel mülkiyetteki arazileri hem de kamu arazilerini kapsamaktadır. Bu arazilerin edinimi ile bundan dolayı etkilenen şahısların kayıplarının tazminine ilişkin geliştirilen farklı stratejiler, Şekil 4-1’de ayrıntılı olarak verilmektedir.

27 Ağaçlandırma ve erozyon kontrol bedeli tek bir seferde ödenmek üzere toplam Proje maliyetinin yüzde 2’si

olarak hesaplanır.


Şekil 4-1: Feke I Projesi YYEP için İzlenen Tazminat Stratejileri * Finansal destek, Proje’deki geçici pozisyonlarda istihdam olanaklarını, evi etkilenen kişilerin taşınması sırasında yapılan araç desteği ile kişilere çeşitli tamirat bakım vs için temin edilen malzemeleri ifade etmektedir.

DURUM 1 Şahıslara ait arazilerin EPDK tarafından kamulaştırılması

STRATEJİ 1 İlk olarak söz konusu araziler için belirlenen acele kamulaştırma bedelleri, tapu sahiplerine adına mahkeme veznesine yatırılır. Ardından müzakereler başlar. Kamulaştırma, uzlaşma veya dava yoluyla sonuçlanır. Uzlaşma, EPDK’nın ilk görüşmesinde veya daha sonra 10.Madde’den tapu tescil davası öncesinde Akenerji ile yapılan 2.görüşme neticesinde sağlanabilir. Akenerji, şahıs arazilerinin tapu tescili sırasında oluşan tüm masrafları karşılar. Söz konusu araziler, Proje için kullanılmaya başlanıncaya kadar arazi sahiplerine kullanmaları (ekim vs) için izni verilir.

Nakit Tazminat

Finansal Destek*

DURUM 2 Şahıslara ait araziler üzerinde bulunan ve projeden etkilenen yapıların kamulaştırılması

STRATEJİ 2 Arazilerle beraber yapıların da kamulaştırma bedeli tespit edilir. Müzakere görüşmelerine yapılar da dâhildir. Evi etkilenenlerin mağduriyetini azaltmak için Akenerji, ev için tazminat bedellerini yüksek tutmuştur. Evini kaybettiği için taşınanlara, taleplerine göre çeşitli destekler verilmiştir.

DURUM 5 Proje için edinilecek ve üzerinde gelir getirici hiçbir faaliyet yapılmayan orman arazileri

STRATEJİ 5 İhtiyaç duyulan orman arazileri 49 yıllığına kiralanır. Arazinin kiralanması için izin bedeli ile ağaçlandırma bedeli Orman Genel Müdürlüğü’ne ödenir.

DURUM 3 Köy tüzel kişiliğine ait arazileri kullanıp da hak iddia edenler şahısların taşınmazlarının kamulaştırılması

STRATEJİ 3 KTK’ya arazileri kullanan kişilerin, hak iddia ettikleri arazilerin ve yapıların tapularının kendilerine geçmesi beklenmiştir. Sonrasında süreç, Strateji 1’de belirtildiği gibi ilerlemiştir.

DURUM 4 Maliye Hazinesine ait tapulu araziler ile tescil harici arazilerin kullanımı

STRATEJİ 4 Kamu arazileri, arazinin Proje için kullanılma gerekçesine bağlı olarak bedelsiz kullanım, kiralama veya irtifak hakkı tesisine ilişkin imzalanan sözleşme neticesinde kullanılır.

Proje’den etkilenen orman arazileri

Köy Tüzel Kişiliğine ait olup tapu tescil davası ile şahıslara geçtikten sonra kamulaştırılan araziler ve yapılar

İnşaat alanından etkilenen ve EPDK tarafından kamulaştırılan tarım arazileri ve ağaçlar

Proje’den etkilenen orman harici kamu arazileri

İnşaat alanından etkilenen yapılar

Etkilenen ve Proje için Edinilen Varlıklar


Türk mevzuatına uygun olarak uygulanan bu stratejiler, ülke ve bölge koşullarının el verdiği ölçüde de IFC Performans Standartları ve Ekvator Prensiplerine de uygun olarak hayat geçirilmiştir. Bu duruma bir örnek vermek gerekirse, evler için belirlenen kamulaştırma bedeller ile evi etkilenen kişilere ödenen tazminatlar arasında oluşan çarpıcı farktan söz edilebilir. Şöyle ki; IFC PS 5 gereği etkilenen yapıların değerlemesinde yıpranma payı düşülmemesi gerekmektedir çünkü IFC PS 5, Proje’den etkilenen tüm taşınmazlara ilişkin tazminatlara kişilere o taşınmazın ikame değerinde28 ödenmesini bir ilke olarak ortaya koyar. Bu da ev gibi yapılar söz konusu olduğunda yıpranma payının ve enkaz bedelinin düşülmemesi anlamına gelir. Ancak ülke yasalarının belirlediği bina vb taşınmazların değerlendirmesinde ilgili uzmanlarca yapılan tespite göre yıpranma payı düşülür. Oluşan bu fark ise evleri etkilenen kişilere, tespit edilen kamulaştırma bedelinin oldukça üstünde bir tazminat ödemesi yapılmasıyla giderilmeye çalışılmıştır. Ayrıca evlerin enkaz bedelleri de Türk mevzuatı gereği kişilerin kendisine bırakılmaktadır. Bu uygulama da IFC PS 5’te tazminatın ikame maliyet değerinde olması gerektiğine ilişkin belirtilen şartın da karşılanması anlamına gelmektedir. İkinci olarak şu söylenebilir: IFC PS 5’e göre tarım arazilerinin tazminat bedellerinin de ikame değerinde hesaplanması ve de bu tazminatın kişinin kaybını telafi etmesinin ötesinde geçimini devam ettirmesine de yardımcı olacak şekilde olması beklenir. Fakat Türkiye’de, bu bölümün 4.4.1.1 sayılı alt başlığında da belirtildiği gibi, tarım arazilerinin değerlemesi Gelirlerin Kapitalizasyonu kriterine göre yapılmaktadır. Bir diğer tarımsal arazi değerlendirme kriteri olan ikame fiyat kriteri yerine gelirlerin kapitalizasyonu kriterine göre yapılmasının sebebi, ileride o araziden elde edileceği varsayılan gelirlerin tamamının değer biçilen zamana biriktirilerek bir bedel çıkarılmasını mümkün kılmasıdır. Bu üretici açısından daha avantaj sağlayan bir değerleme metodudur. Öte taraftan, ikame fiyat kriteri, piyasa fiyatı olmayan ve aynı zamanda alım-satımı yapılmayan fakat alım-satım fiyatı belli, başka bir malla ikame edilebiliyorsa kullanılmaktadır. Söz konusu Proje sahasında kaybedilen toprağın ikame değerinde hesaplayıp, başka bir tarım arazisiyle ikamesi mümkün olmadığı için de diğer değerleme yöntemi tercih edilmektedir. Buna ilave olarak Türk mevzuatına uyarınca Feke I Projesi kapsamında etkilenen arazilerin kamulaştırma bedeli tespit edilirken, kısmi kamulaştırma yapılan yani arazinin tamamı değil de bir kısmı alınan arazilerin kalan kısmı için olası bir değer azalışı hesaplanmakta ve kamulaştırılan arazinin değerine eklenmektir. Hem ilerde o araziden elde edilmesi varsayılan tüm gelirler hem de kalan arazide oluşan 28 DB OP 4.12 Zorunlu Yeniden Yerleşim’e göre ikame değeri şu şekilde tanımlanmaktadır: “Tarımsal arazi için

bu değer, etkilenen arazinin yakınlarında yer alan eşdeğer verime ya da potansiyel verime sahip bir arazinin piyasa değeri ile etkilenen arazinin verim düzeyine ya da daha iyi bir düzeye gelmesi için yapılan hazırlık çalışmalarının maliyeti, artı her tür muamele masrafları ile transfer vergilerinin toplamından oluşur. Kentsel bölgelerde bulunan arsalar için bu değer, benzer ya da daha iyi altyapı tesis ve hizmetlerine sahip ve etkilenen arsaya yakın bir bölgede bulunan, aynı büyüklük ve kullanıma sahip arsanın yerinden edilme öncesi piyasa değerine ek olarak kayıt ve devir vergilerinin bedelinin toplamından oluşur. Binalar ve yapılar için ise aynı veya daha fazla büyüklükte ve kalitede bir arsada bir yapıyı inşa etme veya satın alma bedeli veyahut da kısmi etkilenen yapının işçilik dahil bakım-onarım masraflarının karşılanması ile tapu kayıt-tescil ve devir işlerimi sırasında oluşan masrafların karşılanması beklenir. Yerel kanunların tam ikame bedeli üzerinden tazminat standardını karşılamadığı durumlarda, ikame bedeli standardının sağlanabilmesi için yerel kanunlarca sağlanan tazminat, ek tedbirlerle desteklenir.”


değer azalışına karşılık gelen tazminat, kamulaştırılan arazi için ödenen tazminata eklenerek kişiye ödenmektedir. Bu uygulamalar da Dünya Bankası’nın OP 4.12 Zorunlu Yeniden Yerleşim dokümanında bahsedildiği üzere, “Yerel kanunların tam ikame bedeli üzerinden tazminat standardını karşılamadığı durumlarda, ikame bedeli standardının sağlanabilmesi için yerel kanunlarca sağlanan

tazminat, ek tedbirlerle desteklenir” ilkesine uygun düşmektedir.

4.5 ARAZİ EDİNİMİ VE TAZMİNAT SÜRECİNE İLİŞKİN GÖREV VE SORUMLULUKLAR

Kamulaştırma sürecinde Proje’den etkilenen taşınmaz varlıkların (arazi, bina vb) keşif (acele) kamulaştırma bedeli, Acele Kamulaştırma Kararı’nın alınması amacıyla açılan 27.Madde davası sürecinde mahkemenin atadığı bilirkişilerce tespit edilmektedir. Tespiti yapılan taşınmazlar, ayrıntı raporlar halinde Proje Sahibi firmaya sunularak belirlenen tapu sahipleri için açılan dosyalara eklenerek kamulaştırma ikinci etabı olan uzlaşma görüşmelerini yapabilmesi için EPDK’ya sunulmaktadır. EPDK kamulaştırma yoluyla yapılan bu arazi edinim sürecindeki yetkili tek kurumdur. Bu süre zarfında firma, ilgili tapu sahiplerine uzlaşma görüşmelerinin yapılacağına ilişkin yazılı bilgilendirme yapmaktadır. Bu süreçte, Akenerji;

� Gerek kamu kuruluşlarının gerekse yöre halkının Proje hakkında bilgilendirilmesine yönelik toplantılar/görüşmeler organize edilmesinden,

� İlgili tapu sahiplerinin tapu müdürlüklerinden de gelen güncel verilerle tespit edilmesinden,

� Taşınmazların kamulaştırma bedellerini içeren detaylı raporların yer aldığı kamulaştırma dosyalarının hazırlanarak EPDK’ye iletilmesinden,

� Tapu sahiplerinin yazılı olarak uzlaşma görüşmelerine çağrılmasından, � Gerekirse ilave uzlaşma görüşmelerinin yapılmasından, � Arazi sahiplerinin endişelerini ortadan kaldırmak üzere değerleme rakamlarının

gözden geçirilmesi veya ilave talepler ile itirazlarının yerinde incelenmesi için sahaya ek ziyaretler düzenlenmesinden,

� PEİ’lerin arazi edinimi dolayısıyla kaybedecekleri taşınmazlardan ötürü yaşabilecekleri mağduriyeti en aza indirmek için gerekli hukuki tedbirlerin alınmasından veya daha farklı tedbirlerin alınması için merkezin yönetimle istişare edilerek, kararların hayata geçirilmesinden29,

29 Olası bir olumsuz etkiyi en aza indirilebilmek için arazi edinim sürecinde göz önünde bulundurulan hususlar

ile alınan tedbirlerin bazıları şöyle örneklenebilir: - Arazileri göl alanında kalacak kişilere su tutmaya başlanıncaya kadar kullanmaları için müsaade

edilmesi, - Parsellerin etkilenen kısmının kalan kısmından daha büyük olduğu ve tarımsal üretimin hanenin

geçimini daha fazla sağlayamadığı ya da etkin/kârlı ekim dikime olanak tanımadığı durumlarda parsellerin tamamının kamulaştırılması,

- Bölünerek alınan parsellerin kalan kısmı için de değer kaybı oranında kamulaştırma bedeline ekleme yapılması,


� Kamulaştırma ile ilgili yapılan çalışmaların aşama aşama merkez yönetime raporlanmasından,

� Kamulaştırma bedellerinin ilgili bankadaki şahsıların adına mahkeme veznesine yatırmaktan,

� Kamulaştırma sürecinde oluşan tüm mahkeme masraflarının ile tapu devir işlemlerindeki masrafların karşılanmasından ve

� Açılan davaların takibinden sorumludur. Arazi edinim süreciyle ilgili yapılan çalışmalar, arazi kamulaştırması konusunda deneyimli bir avukat ile Akenerji’de bu işlerin takibi ve gerekli hazırlıkların yapılmasından sorumlu bir personelden oluşan iki kişilik bir çekirdek ekiple yürütülmektedir. Bu ekibe, gerekli hallerde sahada görev yapan proje müdürü ile teknik ekip personeli destek olmaktadır.

4.6 TAŞINMAZ VARLIK EDİNİMİNİ ASGARİYE İNDİRME

Proje Alternatifleri30 değerlendirilirken hedeflenen amaçlardan birisi de taşınmaz varlık edinimini asgariye indirmektir. Yer seçimi sürecinde, baraj aksı ve diğer ek tesislerin yerleri için uygun mekânların belirlenmesinde topografik ve jeolojik nitelikler kadar, etkilenmesi muhtemel taşınmaz varlıkların yeri de göz önünde bulundurulmuştur. Diğer alternatiflerin çevresel zararlara neden olacakları ve taşınmaz varlıkları etkileme düzeyinin düşük olmayacağı dikkate alındığı kadar kamu güvenliği de gözetilerek, mevcut seçilen proje alanı dışındaki alternatif proje sahaları elenmiştir.

- Tarım gelirinin hane için önemli bir geçim kaynağı olmasından ötürü kuru arazilerin fiyatlarında

%30’luk, sulu araziler ile bağları birim fiyatlarında %10’luk objektif artışlar yapılması, - Eksik sayıldığı iddia edilen tüm ağaç, ürün, yapıların dikkate alınarak daha adil bir değerleme ile bedel

tespitinin yenilenmesi 30 Proje Alternatifleri Feke I Regülatörü ve HES Projesi’nin ÇED’inde anlatılmıştır.


5 PROJE ETKİLERİ VE ETKİYİ HAFİFLETİCİ ÖNLEMLER

FEKE I Regülatörü ve HES Projesi iki kırsal yerleşim olan Adana'nın Feke ilçesine bağlı Çürükler Köyü ile Sülemişli Mahallesini etkilemektedir;. Proje için gereken şahıs arazileri orman arazilerine kıyasla az olsa da (Tablo 1-1), iki yerleşimde yaşayan 28 haneye ait toplam 14 parsel Projeden etkilenmektedir. Bu proje, küçük çaplı bir hidroelektrik santrali olmasına rağmen, oturdukları evleri şantiye ve inşaatla ilgili tesislerden etkilendiği için proje dolayısıyla fiziki yer değiştirme konu olan toplam 10 hane bulunmaktadır. Fiziken yer değiştirmek durumunda kalan haneler, Projeden etkilenen evlerini terk etmiş bulunmakta ve başka bir yere veya aynı köy içindeki ya da yakınındaki bir yerde bulunan başka bir eve taşınmak zorunda kalmıştır. Projeden etkilenen şahıs arazileri alanı etkilenen yerleşim yeri bazında farklılaşmaktadır. Şekil 5-1'de etkilenen şahıs arazilerin büyüklük dağılımı görülebilir. Gösterildiği üzere kamulaştırılan arazi büyüklüğünün yüzde 72'si Çürükler Köyü'ndeki ve yüzde 28'si de Sülemişli Mahallesi'ndeki şahıs parselleridir.

Şekil 5-1: Yerleşimlere Göre Kamulaştırılan Özel Mülkiyete Ait Arazilerin Dağılımı

Kaynak: Feke I, Akenerji Verileri, 2010

Feke I Projesi nedeniyle etkilenen toplam şahıs parsel sayısı 14'tür. Bu sayı, Sülemişli Mahallesi'nde 2 iken bu rakam Çürükler Köyü için 12’dir. Sülemişli Mahallesi'nde etkilenen parsellerin ortalama büyüklüğünün Çürükler Köyü'ndekilerden görece yüksek olduğunu da ayrıca belirtmek gerekir. Etkilenen 14 parselin ortalama büyüklüğü 0,16 hektardır. Bu ortalama büyüklük, Sülemişli Mahallesi'nde 0,31 ha ve Çürükler Köyü'nde 0,13 ha'dır. Bu proje dolayısıyla yalnızca bir tapu sahibi, sahip olduğu iki parseli birden kaybederkenKalan 27 hak sahibi ise sadece bir parselini kaybetmekte ve bunun da sadece küçük bir bölümünü kaybetmektedir. Daha önceki bölümlerde de belirtildiği üzere projeden etkilenen iki yerleşimdeki toplam

Çürükler köy

72%

Sülemişli

Mahallesi

28%


hane sayısı 28'dir. Fakat arazi kaybına ilişkin kapsamlı veriler bu 28 haneden sadece 10 tanesi için (8 anket ve 2 adet derinlemesine mülakat) hatta, tarımsal gelir kaybına ilişkin detaylı veriler de bu 10 haneden 8'i için mevcuttur. Anketle elde edilen verilere dayanarak, sahip oldukları toplam araziler içerisinde proje dolayısıyla yaşanan arazi kayıp oranı, Çürükler Köyü'nde yüzde 25 ile yüzde 100 arasında değişirken; aynı oran Sülemişli Mahallesi'nde ortalama yüzde 10 civarındadır. Anket yapılan haneler içinde kamulaştırılan arazisini sadece ticari amaçlarla ekip biçen bir hane vardır ki o da toplam arazi varlıklarının yüzde 14'ünü kaybetmiştir. Bununla beraber, kalan dokuz haneden ikisi de kamulaştırılan arazilerini önceleri hem ticari amaçla hem de hane tüketimine yönelik olarak kullanmaktaydı. Bu iki hanenin de arazi kayıp oranları ise sırasıyla yüzde 7 ve yüzde 25 olmak üzere bundan daha fazla değildir. Kalan beş hanenin arazilerini yalnızca geçimlik tarımsal faaliyet için kullandıkları öğrenilmiştir. Bunlardan ikisi arazilerinin yaklaşık yarısını kaybederken, diğer üçü, tarımsal üretimin hanehalkı tüketimine yönelik olduğu arazilerinin neredeyse tümünü kaybetmiştir. Ayrıca, arazilerinin yarısını kaybeden haneler, arazilerinin geriye kalan bölümünün tarımsal faaliyeti devam ettirmek için ekonomik olarak uygun olmadığını da ifade etmiştir. Anket yapılan sekiz haneye ait olan ve de kamulaştırılan bu arazilerden elde edilen tarımsal gelir kaybı söz konusu olduğunda ise geçimlik tarımla uğraşan beş haneden dördünün tarımsal gelirlerinin neredeyse tümünü kaybettiği, geriye kalan bir hanehalkının neredeyse yarısını kaybettiği görülmektedir. Araziyi yalnızca ticari amaçla kullanan hane, arazi edinimi nedeniyle tarımsal gelirinin tümünü kaybetmektedir. Öte yandan, tarımsal üretimi hem ticari amaçla hem de hanehalkı tüketimine yönelik olarak yapan iki hanehalkı, toplam tarımsal gelirlerinin sırasıyla yüzde 17'sini ve yüzde 71'ini kaybetmektedir. Görüldüğü üzere, projeden etkilenen hanelerin çoğu için, araziler geçimlik tarım amaçlı kullanılan bir üretken varlıklardır. Bu nedenle, bu haneler için projeden kaynaklı arazi ediniminin en önemlisi etkisi, kendi tüketimleri için kullandıkları arazileri kaybetmelerinden ötürü, söz konusu ürünleri artık nakit para ile satın alacak zorunda kalmış olmalarıdır. Söz konusu ekip biçme faaliyetinden herhangi bir para kazanmıyor olsalar da, bu faaliyetler sayesinde karşıladıkları ihtiyaçları için herhangi bir para harcamamaktaydılar. Bu nedenle, ihtiyaçları için ekip biçerek aile bütçesinde tutulan para, geçimlik tarımsal kazanç olarak toplam aile gelirine eklenmelidir. Arazi edinimine bağlı olarak ortaya çıkan tarımsal gelir kaybı dolayısıyla ekonomik olarak etkilenmenin yanı sıra, bazı haneler Projeden fiziksel olarak da etkilenmiştir. 28 hanehalkından 10'u yer değiştirmeye konu olmuştur (Tablo 5-1 ve Kısım 5.1.1). DB OP 4.12 uyarınca, bir proje için gereken arazi edinimi süreci aşağıdaki temel etkileri beraberinde getirebilir:

� Yer değiştirmeye sebep olan konut kaybı;

• Üretken varlıkların ve/veya onlara erişimi kaybedilmesi ve � Gelir kaynaklarının veya geçim araçlarının kaybedilmesi.


Proje’nin, arazi edinim sürecinden doğrudan etkilenen yöre halkı üzerindeki etkileri Tablo 5-1’de gösterilmektedir.

Tablo 5-1: Feke I Projesi Etkilerinin Tipolojisi

ETKİLER Etkilerin Kapsamı Etkilenen Hane Sayısı Yerinden Edilme

Kategorisi

VARLIKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİ

Konut amaçlı yapı kaybı

Mesken binası kaybı 10 HH Fiziksel yer değiştirme

Üretken varlık kaybı � Üretken varlıkların yüzde 90'ından fazlasının kaybedilmesi

5 HH Ekonomik yer değiştirme

(önemli düzeyde etki)

� Üretken varlıkların yüzde 10'undan fazlasının kaybedilmesi


(orta düzeyde etki)

� Üretken varlıkların yüzde 10'undan azının kaybedilmesi


(az düzeyde etki)

PEİ'ler ÜZERİNDEKİ ETKİLER

Gelir veya geçim aracı kaybı

� Tarımsal gelirin yüzde 90'ından fazlasının kaybedilmesi


(önemli düzeyde etki)

� Tarımsal gelirin yüzde 10'undan fazlasının kaybedilmesi


(orta düzeyde etki)

� Tarımsal gelirin yüzde 10'undan azının kaybedilmesi

Yok Ekonomik yer değiştirme

(az düzeyde etki)

Kaynak: Feke I, YYEP Araştırması, 2009

5.1 TAŞINMAZ VARLIKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLER

5.1.1 ETKİLER

Yapı/Bina Kaybı

Projeden sahasından etkilenen yerleşimler birbirine yakındır ve şahıs arazileri etkileyen Proje alanının büyüklüğü görece küçüktür. Etkilenen araziler ile ilgili olarak, arazi ediniminden etkilenen bazı binalar (evler) ile kimi ek yapılar bulunmaktadır (Kısım 3.4., Tablo 3-14). Oturdukları evleri kaybeden hanelerin tamamı, Çürükler Köyü'nde yaşamaktaydı. Bu proje kapsamında sahibi olsunlar olmasınlar taşınmaz varlıkları (araziler veya binalar) Proje için elde edilen 28 haneden 10'u yaşadığı evlerini kaybetmiş ve bu nedenle, evlerini terk etmek zorunda kalmışlardır. Projenin etki alanı kalan evlerini kalıcı olarak kaybeden bu haneler, Projeden doğrudan ve olumsuz şekilde etkilenenlerdir. Bu nedenle, Proje’nin bu haneler üzerinde etkisinin ehemmiyeti, yalnızca arazilerini kaybettikleri için ekonomik olarak etkilenenlere göre daha yüksektir.


Üretken Varlık Kaybı

Projeden etkilenen üretken varlıklar mevcut ürünleri, sebzelikleri ve mevye ağaçlarını kapsayacak şekilde tarımsal arazilerden meydana gelmektedir. Feke I Projesi için toplamda özel mülkiyete ait 2,2 ha arazi edinimi söz konusudur. Tablo 5-2, Proje için arazileri alınan hanelerin sayısı ile etkilenen arazi büyüklüklerini yerleşim yeri bazında göstermektedir. Buna göre hane başına düşen etkilenen ortalama arazi büyüklüğü 0,07 hektar olarak hesaplanmıştır.

Tablo 5-2: Yerleşimler İtibariyle Etkilenen Hanehalkı Sayısı ve Arazi Büyüklüğü

Yerleşimler Etkilenen HH

Sayısı Edinilen Toplam Arazi

Büyüklüğü (ha)

Çürükler Köyü 26 1,6

Sülemişli Mahallesi 2 0,6 TOPLAM 28 2,2

Kaynak: Feke I, Akenerji verileri & YYEP Araştırması, 2010

Proje için gerekli olan toplam arazi büyüklüğü biliniyor idiyse de (Tablo 5-2), etkilenen bu 28 haneye ait toplam arazi büyüklükleri bilinmemektedir. Fakat bunlar içerisinden görüşme yapılan 12 haneden 10’u için bu bilgi toplanabilmiştir.. Hepsine ait bilgilerin temin edilememesinin bir nedeni, 15 hanenin bölgeyi çok önceden terk etmiş, yani halihazırda başka yerlerde yaşıyor olması ve bu nedenle arazi varlıklarına ilişkin bilgilerin erişilebilir olmamasıdır. Anket için görüşmeye uygun olan 13 haneden de sosyal araştırma sırasında 12’si ile görüşülebilmiş ve bunlardan da 10’undan toplam arazi varlıkları hakkında bilgi alınabilmiştir. Bu nedenle, arazi kaybı hesaplamaları yalnızca 10 hane için verilebilmektedir. Elde edilen verilere göre, projeden etkilene her iki yerleşimdeki alınan toplam arazilerin, görüşme yapılan ve toplam arazi büyüklüklerine dair veri temin edilebilen 10 hanelerin sahip oldukları arazi toplamının sadece yüzde 15’ine eşit olduğu ortaya konmuştur. Bu oran, 8 hanenin bulunduğu Çürükler köyünde göze çarpan biçimde artış (yüzde 56) gösterirken Sülemişli mahallesinde 2 hanenin toplam arazilerinin sadece yüzde 9’u proje nedeniyle alınmıştır (Tablo 5-3).

Tablo 5-3: Arazi Kayıp Oranını Yerleşim Bazında Dağılımı

Yerleşimler Toplam Arazi

Büyüklüğü (ha)

Alınan / Alınacak Olan Toplam Arazi

(ha)

Arazi Kaybı Yüzdesi (%)

Tekabül Eden Hane Sayısı

Çürükler Köyü 1,00 0,56 56 8


6,80 0,62 9 2

TOPLAM 7,80 1,18 15 10

Kaynak: Feke I, YYEP Araştırması, 2010 Toplam arazi varlıkları içinde arazi kaybı yüzdesi 15 olarak hesaplanmışsa da, bu oran haneden haneye ciddi değişiklik göstermektedir. Örnek vermek gerekirse; bir hane toplam arazi varlıklarının yüzde 7'sini kaybederken, bir diğeri tümünü kaybedebilmektedir. Bu


nedenle, ortalamada arazi kaybı hakkında istatistiksel olarak daha güvenilir verileri sağlamak için, aritmetik ortalama yerine medyan ortalama kullanılması tercih edilmiştir. Bu ortalama, arazi kaybı açısından Projenin genel etkisini değerlendirmede de yardımcı olacaktır. Görüşme yapılan tüm hanelerin arazi kaybı hesaplandığında, söz konusu 10 hanenin medyan arazi kaybı oranı, yüzde 73,5 olarak görülmektedir. Bu kayıp oranı açısından değerlendirildiğinde görece yüksek olmasına rağmen, Proje etkisinin orta düzeyde olduğu söylenebilir31. Daha önce değinildiği gibi, arazi kaybı yüzdesi haneden haneye değişmekte ve hanehalkı anketi veya derinlemesine mülakat tekniği ile görüşülen 12 haneden 10'u, toplam arazi büyüklükleri hakkında güvenilir veriler sunabilmiştir32. Elde edilen verilere göre, etkilenen hanelerden yalnızca biri arazilerinin yüzde 10'undan azını kaybetmiştir (yüzde 7); 4'ü arazilerinin yüzde 10'undan fazlasını ancak yüzde 90'ından azını kaybetmiştir. Bu dört hanenin arazi kaybı oranı yüzde 14 ile 49 arasında değişmektedir. Bir başka ifadeyle, görüşülen hanelerin yarısı arazilerinin yüzde 50'sinden azını kaybetmiştir. Öte yandan, toplanan veriler, geriye kalan beş hanenin ise arazilerinin tamamına yakınını kaybettiğini ortaya koymuştur.

Tablo 5-4 Sahip olunan toplam araziye göre arazi kaybı

Arazi Kaybı Büyüklüğüne Göre Sınıflandırma

Görüşülen Etkilenen Hane

Sayısı

Arazisini Kaybeden Hanelerin Görüşülen Toplam Hane

içindeki Oranı (%)

Arazisinin yüzde 90’ından daha fazlasını kaybedenler

5 50

Arazisinin yüzde 10’undan fazlasını kaybedenler

4 40

Arazisinin yüzde 10’undan azını kaybedenler

1 10

TOPLAM 10 100


5.1.2 ETKİYİ HAFİFLETİCİ ÖNLEMLER

Etkilenen yapılar için alınan önlemler: Projeden etkilenen 10 adet mesken vardır. Proje için gerekli olan araziler üzerinde bulunan bu binalar, kamulaştırma yoluyla elde edilmiş olsa da, haneler kamulaştırma yapılana kadar taşınmaya zorlanmamışlardır. Fakat sonunda taşınmaları gerekmiştir. Akenerji, inşaat çalışmalarının iş takvimini göz önünde bulundurarak bu kişilere, başka bir eve taşınabilecekleri ve yaşamlarını eskisi gibi sürdürebilecekleri makul süreler vermiştir. Tazminat ödemesi almış olan beş hane, halihazırda evlerini terk etmiş ve aynı köyde başka bir yerde olan ya da uzaktaki başka

31 Tarımsal arazi kaybına atfedilebilir etkinin önemi üç kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler şunlardır:

arazilerinin yüzde 90'ından fazlasıını kaybedenler (yüksek derecede önemli etki), arazilerinin bir bölümünü kaybedenler (orta derecede önemli etki) ve arazilerinin yüzde 10'undan azını kaybedenler (düşük derecede önemli etki).

32 Toplam arazi varlıkları hakkında elde herhangi bir veri olmamasının nedeni, toplam arazi varlıkları hakkında hiçbirşey söylememiş olmalarıdır.


evlere taşınmıştır. Ancak, taşınma için verilen süre diğer iki hane için yeterli olmamıştır33 çünkü tazminat miktarı konusunda bir anlaşmaya varamamışlardır. Bu hanelerin hane reisleri, önerilen tazminat miktarlarının aynı yaşam standardını tutturmak için yeterli olmadığını ısrarla ifade etmiştir. Bunun nedeni, yapılan ödemenin, hiçbir biçimde köyde yaşamamış olan diğer hak sahipleri ile paylaşılacak olmasıdır. Aslında bu durum, ulusal mevzuatın aksi mümkün olmayan bir gereğidir; ancak Akenerji, inşaat işlerinin gecikmesi pahasına bu insanları beklemeyi tercih etmiştir. Bu arada, Akenerji, makul tazminat miktarı üzerinde uzlaşma sağlamak için de pazarlık görüşmelerine devam etmiş; ancak tanınan süre içerisinde bir anlaşmaya varılamamıştır. Bu nedenle, Kamulaştırma Kanunu'nun ilgili hükümleri işletilmek zorunda kalınmıştır. Bir başka deyişle, bu kişiler, mahkeme kararını takiben evlerini terk etmek zorunda kalmışlar ve nihayet, mevcut koşullar altında bunu kabul etmişlerdir. Akenerji de onların aynı köyde başka bir ev inşa etmelerine yardımcı olmak adına bazı inşaat malzemeleri sağlamakta, basit bir inşaat aracı tahsis etmekte ve de yasal zorunluluklardan ötürü durumu hassas olan bu kişiler üzerinde oluşan olumsuz etkiyi azaltabilmek için bu haneye ayrıca taşınma yardımı sağlayacaktır. Halihazırda taşınmış olan bu beş haneden birinin özgün durumu nedeniyle, değişen koşullarının daha yakından izlenmesi gerekmektedir. Yalnız yaşayan dul bir kadın, inşaat nedeniyle taşınmak zorunda kalmıştır. Etkilenen varlıkların hala tapu sahibi görünen eşi öldüğü için, belirlenen tazminatın tüm hak sahipleri arasında bölünmesi zorunlu olmuştur. Akenerji, bu kadının başka bir yerde yaşamını düzgün biçimde sürdürmesine yardımcı olmak için tazminat miktarını ciddi düzeyde yükseltmiş olsa da, bu kişiye düşen pay kentsel alanda yaşamak için yeterli olamamıştır. Bu nedenle, kırsal alanda uygun bir ev bulmak zorunda kalmıştır. Bulabilmiş ve taşınmıştır fakat bu durum, büyük ölçüde geçicidir çünkü zira şu anda yaşamakta olduğu ev, kış aylarında bu evi kullanmayan bir akrabasına aittir. Sonuç olarak, bu kişi başka bir eve taşınabilmiştir, fakat yine de değişebilir durumu yakından izlenmelidir. Son olarak evlerini kaybetmiş ama henüz taşınmamış olan üç hanehalkı daha vardır. Köy tüzel kişiliğinden kullandıkları arazilerin tapularını kısa bir süre önce aldıkları ve henzü bu insanlarla uzlaşma görüşmeleri tamamlanmadığı için bu kişiler, tazminat paralarını henüz almamışlardır. . Bu haneleri de diğerleri gibi, etkilenen evleri için nakit tazminat paralarını alır almaz evlerini terk edecekleri öngörülmektedir. Etkilenen üretken varlıklar için alınan önlemler: Etkilenen tüm araziler, belirli bir tazminat karşılığında alınmıştır. Söz konusu araziler için ödenen tazminatlar, bilirkişi tarafından belirlenen kamulaştırma bedelinden yüksektir. EPDK bu arazileri biçilen ilk değerler üzerinden almaya yetkili ise de, Akenerji, bu arazilerin kamulaştırma sürecini anlaşma yoluyla nihayete erdirmek istediğinden süreç tamamlanmadan önce ilgili tapu sahipleri ile ilave uzlaşma görüşmeleri yapmayı tercih etmiştir. Akenerji, bu görüşmeleri yapmak üzere avukatlarını görevlendirmiştir. Oysaki bu Proje, ulusal düzeyde kamu çıkarına konu olduğundan gerekli tüm araziler, ülkedeki yasalara uygun olarak herhangi bir ilave uzlaşma görüşmesi olmaksızın doğrudan kamulaştırılabilir. Fakat yine de, Akenerji, Proje’nin olduğu 33 İki ayrı hanehalkı olarak görülseler de, akrabadırlar; anne ve oğuldurlar.


kadar, yöre halkının çıkarlarını da gözetmeye büyük önem vermiştir. Bu duyarlılık doğrultusunda, Proje için gereken arazileri gönüllü satıcı/alıcı yöntemine benzer bir yöntemle almak için çaba harcamıştır. Bu duyarlılığın uygulamaya konduğunu gösteren basit bir gösterge, bilirkişilerin belirlediği kamulaştırma bedellerinden yüksek tazminat bedelleri kişilere teklif edilerek anlaşmalar sağlanabilmiş olmasıdır. Arazileri etkilenen 28 hanenin neredeyse tamamı, etkilenen 14 parseli için tazminat paralarını almıştır. İnsanların aldıkları tazminatlar, bilirkişilerin belirlediği bedelleriden yüksektir. Sekizi bir parselin hissedarları olan 9 hane dışındaki 12 hane, EPDK'nın ilgili görevlileri tarafından yürütülen ilk uzlaşma görüşmelerinin tamamlanmasının ardından Akenerji tarafından önerilen fiyatlar üzerinde anlaşmaya varmıştır. Dolayısıyla, özel mülkiyete ait 9 parsel, kısa sürede uzlaşma sonucunda alınabilmiştir. Diğer üç parsel, köy tüzel kişiliğine ait fakat halihazırda köylüler tarafından kullanılan parseller olduğundan, bu parsellerin tapularının köy tüzel kişiliğinden şahıslara devredilmesi gerekmiştir. İlgili yasalar uyarınca, bu araziler kamulaştırılmaksızın Akenerji tarafından inşaat için kullanılabilmektedir çünkü zaten kamu mülkiyetinde olan ortak kullanımdaki arazilerdir. Ancak bu arazilerin köy tüzel kişiliğine ait değil de, şahıslara ait araziler olduğu ortaya çıkmıştır. Bu koşullar altında, Akenerji, bu araziler üzerinde hak iddia eden köylülerin tapuları kendi üzerlerine geçirebilmeleri için ek süre tanımıştır. Bu arazilerin tapu devri sonuçlanır sonuçlanmaz, bu yeni üç tapu sahibi ile Akenerji arasında benzer uzlaşma görüşmeleri başlatılmıştır. Bu üç kişiden ikisi ile ödenecek tazminat bedelleri ile ilgili uzlaşma sağlanmıştır. Sonuç olarak, arazilerini kaybeden 18 hane ile (11 parsel için) uzlaşma görüşmeleri başarılı bir şekilde sonuçlandırılmış, fakat kalan 10 hane ile (3 parsel için) bir anlaşmaya varılamamıştır. Belirlenen kamulaştırma bedelleri ile ödenen tazminat miktarları kıyaslandığında, her bir parseldeki etkilenen tüm taşınmaz varlıklar için bilirkişilerce belirlenen değerleme rakamlarının (kamulaştırma bedelleri) ortalama34 yüzde 60 daha üzerinde bir tazminat ödemesi yapılmıştır. Öte yandan, aradaki farkın geneli için benzer bir oranda arttığı varsayımı altında, bilirkişilerce belirlenen kamulaştırma bedeli ile tüm hak sahibi PEİ'lere ödenen veya ödenecek olan tazminat bedeli arasında artış oranı yüzde 53 olarak hesaplanmıştır. Örnek vermek gerekirse, tüm parseller için belirlenen toplam kamulaştırma bedeli, 570.225 TL (382.701 $) idi, fakat 27 haneye etkilenen parselleri için ödenmesi kararlaştırılan toplam tazminat bedeli 871.703 TL (585.036 $) olmuştur35. Bu veriden hareketle, ödenen tazminat bedellerinin hane başı ortalama değerinin de 32.285 TL (21.668 $) olduğu ancak hane başına düşen kamulaştırma bedeli ortalama 21.119 TL (14.174 $) olduğu hesaplanmıştır.

34 Ortalama artış oranını hesaplamak için, en uygun ortalama türü olarak medyan kullanılmıştır. Burada amaç,

uç değerleri göz ardı etmemektir; çünkü her bir parsel için artış oranı verileri asimetrik olarak dağılmıştır. Şöyle ki, değerler yüzde 0 ila yüzde 232 arasında değişmektedir.

35 Feke I Projesi için PEİ sayısı 28 olarak tanımlanmıştır; fakat kamulaştırma değerindeki artış oranı, görüşmelerin yapıldığı ve mutabakat sağlanan 27 hanehalkı için hesaplanabilmiştir.


5.2 PROJEDEN ETKİLENEN İNSANLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLER

5.2.1 ETKİLER Tarımsal gelir kaybı: Arazi edinimi sürecinin PEİ'ler üzerindeki birincil etkisi, bitkisel üretim gelirindeki olası azalma ile ilgilidir. Eğer insanlar para kazandıkları tüm üretken varlıklarını kaybederlerse, geçim araçlarını değiştirmek zorunda kalabilirler. 3. Bölümde de belirtildiği gibi, bölgede tarımsal faaliyet ticari olduğu kadar esas itibariyle hanehalkı tüketimine yönelik olarak yapılmaktadır. Fakat buna rağmen ticari olarak yapılan tarımsal faaliyetten gelen gelirin, toplam tarım geliri içindeki payı, geçimlik (hane tüketimine yönelik) yapılandan sağlanandan yüksektir. Anket yapılan sekiz haneden üçü, hane tüketimine yönelik bitkisel üretim yaptıkları kadar ticari tarımsal faaliyetle de uğraşmaktadır. Öte taraftan projeden etkilenen diğer beş hanenin tarımsal faaliyeti, yalnızca hane tüketimine yönelik yani geçimliktir. Bu nedenle, etkilenen hanelerin tamamı için başat üretken varlık olarak tarımsal arazilerin mevcudiyeti, geçim stratejilerinde başka bir deyişle, geçinebilmelerinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda arazi kaybının hanenin gelir kaynakları üzerinde önemli derece olumsuz etkiye sahip olacağı varsayılmaktadır; özellikle de tarımsal faaliyeti geçimlik olarak yapan haneler için. Dolayısıyla kırsal alanda alternatif gelir kaynakları aramak ya da çok sınırlı bir arazi üzerinde mevcut ekonomik faaliyeti devam ettirmek, başka bir ifadeyle daha entansif tarıma odaklanmak, arazilerinin bir bölümünü kaybedenler için söz konusu seçenekler olabilir. Öte yandan, geçim yolunu değiştirmek, arazilerinin neredeyse tümünü kaybedenler için tek seçenek olabilir ve bu nedenle salt toprağa bağlı geçinmek mümkün olmayabilir. Yürütülen sosyo-ekonomik araştırmanın bulgularına göre, toplam aile gelirinin neredeyse üçte birinin (TAG) tarımdan elde edilmekte olup, emeklilik ve yaşlılık maaşları da dahil olmak üzere tarımsaldışıgelirin toplam aile geliri içindeki oran, yüzde 70'i civarındadır (Tablo 3-9). Toplam tarımsal gelirin (TTG), TAG içindeki önemini açıklığa kavuşturmak için TTG’nin TAG içindeki payını analiz etmek gerekmektedir. Tablo 5-5'te görüldüğü üzere, TTG’i TAG’ın yüzde 27'sini oluşturmaktadır. Bu oran, Sülemişli mahallesinde yüzde 32'ye çıkarken, Çürükler köyünde yüzde 22'ye düşmektedir. Çünkü Sülemişli mahallesindeki tüm haneler, tarımla ticari amaçlarla uğraşmaktadır; oysaki Çürükler'deki hanelerin çoğunluğu için bu faaliyet geçimlik olarak yapılmaktadır.

Tablo 5-5: Toplam Aile Geliri İçinde Toplam Tarımsal Gelirin Payı

Yerleşimler Toplam Tarımsal

Gelir (TTG) (TL)

Toplam Aile Geliri (TAG)

(TL)

TAG İçinde TTG Payı

(%)

Tekabül Eden Hanehalkı

Sayısı

Çürükler Köyü 13.532 62.836 22 6


21.781 69.121 32 2

Toplam 35.313 131.957 27 8



Anket yapılan bu sekiz hane, arazilerle ilişkileri ve dolayısıyla uğraştıkları tarım tipi; yani tarımsal faaliyeti hanehalkı tüketimine yönelik mi yoksa ticari amaçlarla mı yaptıkları bakımından birbirlerinden farklılık göstermektedir. Anket yapılan sekiz haneden beşi için tarım, ticari değil, geçimlik olarak yapılmaktadır. Toplam tarım gelir içindeki, arazi kaybından ötürü yaşanan tarımsal gelir kaybının yarattığı etkinin36 ve bunun hanelerin geçinme kanalları üzerindeki etkisinin önem derecesi aşağıdaki şekilde değişmektedir (Tablo 5-6):

Tablo 5-6: TTG içindeki tarımsal gelir kaybının neden olduğu etkinin önem derecesi

HH Sayısı

Arazi Kayıp Oranı (%)

TAG İçinde Toplam Tarımsal Gelirin

Payı (%)

Tarımsal Gelirdeki

Kayıp Oranı (%)37

Tarım Dışı Gelir Varlığı

Halihazırda Evi Terk Etmiş mi?38

Önem düzeyi39

1 100 21 100 Evet,

emeklilik maaşı Evet Yüksek

2 99 22 100 Evet,

ticari gelir

Henüz değil, fakat köyde kalmaya devam edecek

Yüksek

3 47 22 54 Evet,

emeklilik maaşı

Henüz değil, fakat köyde kalmaya devam edecek

Orta

4 49 17 100 Evet, düzenli maaş

geliri Evet Yüksek

5 98 100 100 Hayır Henüz değil, fakat

Adana'da bir evi daha var

Yüksek

Toplam tarımsal gelirle karşılaştırıldığında tarımsal gelir kaybı nedeniyle oluşan etkinin önemine bakıldığında, önem derecesinin yüksek olduğu değerlendirmesi yapılabilir; çünkü hanelerin çoğu arazi kaybına ek olarak tarımsal gelirlerinin de neredeyse tamamını kaybetmektedir. Bu koşullar altında, söz konusu haneler için kırsal alanda alternatif tarımsal gelir yaratma imkanı bulunmamaktadır. Bunun nedeni, hanelerin ekilecek başka arazisi olmamasıdır. Bu durumda olan üç hane bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi, evleri de etkilendiği için zaten taşınmış olduğundan, tarımsal faaliyeti sürdürmek onlar için uygun bir seçenek değildir. Diğer hane, tüm arazilerini ve geçimlik tarımdan elde ettiği geliri kaybetmiş olmasına rağmen köyde kalmaya devam etmektedir. Bu seçimin ardındaki temel neden, köyde düzenli bir ticari gelirlerinin olması ve daha önemlisi, hane reisinin hanenin bir başka yere taşınmasını zorlaştıran fiziksel bir engele sahip olmasıdır. Dolayısıyla, köyde kalmayı ve yaşamlarını aynı şekilde sürdürmeyi tercih etmişlerdir. Ancak, TAG içindeki TTG payı görece düşük ve geçimleri emeklilik maaşı ve ticari gelire dayanıyor olmasına rağmen, bu geçimlik ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı bu tarımsal faaliyetin haneye

36 TTG içindeki tarımsal gelir kaybına atfedilebilir etkinin önem derecesi şu kategorilere ayrılmıştır:

1- Düşük: Tarımsal gelirlerinin yüzde 10'undan azını kaybedenler için, 2- Orta: Tarımsal gelirlerinin yüzde 10'undan fazlasını ancak yüzde 90'undan azını kaybedenler için ve, 3- Yüksek: Tarımsal gelirlerinin yüzde 90'ından fazlasını kaybedenler için

37 Toplam Tarımsal Gelir içinde Tarımsal Gelir Kaybı Oranı (%) 38 “Halihazırda evi terk etmiş mi?” hanehalkının evi Projeden etkilendiği için halihazırda taşınmış olup

olmadığına ilişkindir. 39 Önem derecesi, esas olarak toplam tarımsal gelir içinde tarımsal gelir kaybı hesaba katılarak

değerlendirilmiştir; fakat etki derecesini belirleyen diğer boyutlar da göz önünde bulundurulmuştur (örn. Arazi kaybı, tarımsal olmayan gelir kaynaklarının varlığı ve TAG içinde TTG payı).


getirisinin kaybı, yaşam standartlarının kötüleşmesine yol açacak gibi görünmektedir. Bunun da altında o güne kadar bazı temel gıda ihtiyaçlarını köydeki arazilerinden temin edebilirken artık diğer gelir kaynaklarınan harcayarak karşılamak zorunda kalacak olmaları yatmaktadır. Sahip oldukları arazilerinin tümünü ve tüm tarımsal gelirlerini kaybeden üçüncü hane söz konusu olduğunda, her ne kadar tarımsal faaliyetleri hanehalkı tüketimine yönelik olsa da, bundan sağladıkları gelirin kaybından ötürü ortaya çıkan etkinin önem derecesinin, diğer hanelere kıyasla bu hane için daha yüksek olması beklenmektedir; çünkü bu hanenin başka bir gelir kaynakları yoktur. Dolayısıyla, nakit olarak ödenecek olan tazminat, bu hanehalkı için son derece önemlidir. Arazilerinin neredeyse yarısını fakat tarımsal gelirlerini farklı oranlarda kaybeden iki hane daha vardır. Bu iki haneden biri tarımsal gelirinin yaklaşık yarısını kaybetmektedir ki bu hane için söz konusu tarımsal gelir kaybından ötürü ortaya çıkabilecek proje etkisinin, başka gelir kaynakları da olduğu için orta derecede olacağı varsayılmaktadır. Fakat bu farklı gelir kaynağı emeklilik maaşı olduğu için ekonomik refah sağlamakta yetersiz kalabilir. Bu nedenle de proje için alınan araziden elde edilen ürünlerin hane ekonomisine olan önemli katkısı gözden kaçırılmamalıdır. Arazisinin yarısını kaybeden ikinci hane ise tarımsal gelirinin tamamını bu proje dolayısıyla kaybetmektedir. Bu hane, başka gelir kaynağına sahip olmasına ve arazilerinin diğer yarısı alınmamış olmasına rağmen, bu kayıp onun için son derece önemlidir çünkü kalan arazilerinin, ekonomik olarak işlemeye uygun olmadığı öğrenilmiştir. Bu nedenle de bu hane için tarım geliri kaybından ötürü oluşması muhtemel etkinin önem derecesinin yüksek olacağı kabul edilmiştir. Sonuç olarak, geçimlik tarım ile uğraşan dört hane, tarımsal gelirlerinin tümünü ; birisi ise toplam tarımsal gelirinin yaklaşık yüzde ellisini kaybetmiştir. Bu bakımdan, etkinin tarımsal gelir kaybı ile ilgili ağırlık derecesi yüksek olarak tanımlanabilir. Anket yapılan ve tarımsal faaliyeti hanehalkı tüketimine yönelik olduğu kadar ticari amaçlarla da yapan diğer üç hane için ise toplam tarımsal gelir içindeki tarımsal gelir kaybından ötürü ortaya çıkması muhtemel etkinin önem derecesi ve dolayısıyla bu kaybın, geçim üzerindeki etkisi aşağıdaki gibi farklılıklar göstermektedir (Tablo 5-7):

Table 5-7: TTG içindeki tarımsal gelir kaybı itibariyle etkinin önem derecesi HH Sayısı

Arazi Kaybı Oranı (%)

TAG içinde toplam tarımsal gelirin payı

(%)

Tarımsal Gelir Kaybı Oranı (%)40

Tarımsal Olmayan Gelirin Varlığı

Halihazırda evi terk etmiş

mi?41

Önem derecesi

1 25 15 71 Evet, düzenli çalışan

maaşı Henüz değil Orta

2 14 42 100 Evet,

emekli maaşı ve kira geliri

Gerekli değil (ev yok)

Yüksek

3 7 28 17 Evet, düzenli çalışan

maaşı, yaşlılık aylığı ve kira geliri

Gerekli değil (ev yok)

Orta

40 TAG içinde Tarımsal Gelir Kaybı Oranı (%) 41 “Halihazırda evi terk etmiş mi?” hanehalkının evi Projeden etkilendiği için halihazırda taşınmış olup

olmadığına ilişkindir.


Yukarıdaki tabloda belirtildiği üzere, toplam tarımsal gelir içindeki tarımsal gelir kaybının neden olduğu tarımsal gelir üzerindeki etkinin ehemmiyeti, ticari olarak tarımsal faaliyet yürüten iki hane için orta derecelidir, fakat geriye kalan bir hane için bu etkinin daha yüksek olması beklenmektedir. Bu haneleri, toplam arazi varlıklarının dörtte birinden azını kaybetmiş olsalar da, proje için alınan bu araziler nedeniyle ortaya çıkan tarımsal gelir kaybı daha yüksek olabilmektedir; özellikle de bu durumdaki hanelerinden ikisi için. Öte yandan, tüm bu haneler başka gelir kaynaklarına da sahiptir; TAG içindeki TTG payı bu haneler için yüzde ellinin altındadır. Bu hanelerin başka gelir kaynaklarına da sahip olduğu göz önünde bulundurulursa, (örn. emeklilik maaşı, düzenli çalışan maaşı vs.), Projenin bu haneler üzerindeki etkisinin ehemmiyetinin genel olarak orta düzeyde olacağı öngörülmektedir. Sonuç olarak, hanelerin toplam tarımsal gelir içindeki tarımsal gelir kaybından ötür ortaya çıkması muhtemel etkinin önem derecesinin, tarımsal gelirdeki ortalama kayıp oranı nedeniyle orta düzeyde olduğu varsayılmaktadır (yüzde 62) (Tablo 5-8).

Tablo 5-8: Yerleşimlere Göre PEİ'lerin Tarımsal Gelir Kaybı Yüzdesi (2)

Yerleşimler Alınan Arazilerden Elde

Edilen Tarımsal Gelir (TL)

Hanehalkının Toplam Tarımsal

Geliri (TL)

Tarımsal gelir kaybı %'si

Tekabül eden hanehalkı

sayısı

Çürükler Köyü 11.864 13.532 88 6


9.949 21.781 46 2

Toplam 21.813 35.313 62 8

Kaynak: Feke I, YYEP Çalışması, 2010

Projeden etkilenen ve anket yapılan haneler, toplam tarımsal gelir içindeki kamulaştırılan arazilerden elde edilen tarımsal gelir kayıpları bakımında detaylı ele incelenmiştir. Tablo 5-9'da verildiği üzere, görüşülen hanelerin çoğu (yüzde 62,5'e tekabül eden 5 hane) tarımsal gelirlerinin yüzde 75'inden fazlasını kaybetmiştir. Bunlar aslında tarımsal gelirlerinin neredeyse tamamını kaybetmiş hanelerdir. Öte yandan, yalnızca bir hane, toplam tarımsal gelirlerinin yüzde 25'inden azını kaybetmiştir. Sonuç olarak, tarımsal gelir kaybı ile ilişkili olarak Proje etkisinin ehemmiyet derecesi, yüksek olarak kabul edilmektedir.

Tablo 5-9: Tahmini Tarımsal Gelir Kaybı Oranlarına göre Etkilenen Hane Sayıları

Tahmini Tarımsal Gelir Kaybı Büyüklüklerine İlişkin Ölçütler

Görüşülen Etkilenen Hane Sayısı

Tarım Gelirini Kaybeden Hanelerin Oranı (%)

Gelirlerinin % 75’inden daha fazlasını kaybedenler

5 62,5

Gelirlerinin % 51’i ila % 75’ini kaybedenler

2 25,5

Gelirlerinin % 26’sı ila % 50’sini kaybedenler

0 0,0

Gelirlerinin % 11’i ila % 25’ini kaybedenler

1 12,5

Gelirlerinin % 10’undan daha azını kaybedenler

0 0,0

TOPLAM 8 100,0 Kaynak: Feke I, YYEP Araştırması, 2010


Hassas Gruplar:

Hassas gruplara yapılan ödemeler / verilen tazminatlar ve tarımsal gelirlerindeki olası azalma, istatistiksel geçerlilik olmaksızın, yaşlı arazi sahiplerinin görece daha iyi muamele gördüğüne işaret etmektedir. İki yerleşimde 8 tane projeden etkilenen yaşlı arazi sahibi bulunmaktadır (Kısım 3.3.3). Bu kişilerden Sülemişli Mahallesi'nden olan ikisi ile Çürükler Köyü'nden olan ikisi ile anket yapılmıştır. Ayrıca, Çürükler Köyü'nde olan diğer iki hane ile derinlemesine mülakat yapılmış, geriye kalan hanelerle de telefonla görüşülmüştür. Sonuçlar göstermektedir ki bu yaşlı kişilerden ikisi, arazi edinimi nedeniyle toplam tarımsal gelirlerinin tümünü kaybetmiştir. Bunların Proje için alınan araziden elde edilen tarımsal gelirin toplam aile geliri içindeki payı sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 42 olarak hesaplanmıştır. Bir diğer yaşlı arazi sahibinin hane reisi olduğu hane ise, toplam tarımsal gelirlerinin neredeyse yarısını kaybetmiştir, fakat bu kaybın toplam aile geliri içindeki payı oldukça düşüktür (yüzde 12). Son olarak, yaş bakımından hassas olarak tanımlanan bir diğer hane de toplam tarımsal gelirinin yüzde 17'sini kaybetmiş; fakat öte taraftan bu hane için alınan araziden elde edilen tarımsal gelirin, toplam aile geliri içindeki payı son derece düşüktür (yüzde 5). Niteliksel araştırma teknikleri istatistiksel veriler sağlamıyor olsa da, telefonla ya da derinlemesine mülakat yoluyla görüşülen tüm yaşlı arazi sahipleri araziyi geçimlik tarım için kullandıklarını belirtmişlerdir. Bunlardan biri, ürünleri ayrıca pazarda da satmaktadır. Yapılan tüm görüşmeler neticesinde Proje için alınan arazilerden elde edilen tarımsal gelirin, TAG içindeki payının ortalama yüzde 15 olduğu; TTG içindeki tarımsal gelir kaybının ise bunun yarısı civarında olduğu hesaplanmıştır (Tablo 5-10)42.

Tablo 5-10 Yaşlı Arazi Sahipleri ve Tarımsal Gelir Kaybı Yüzdesi

Yaşlı Arazi Sahipleri

Sayısı

Alınan Arazilerden Elde Edilen Tarımsal

Gelir (TL)

Toplam Tarımsal Gelir (TL)

Tarımsal gelir kaybı yüzdesi

%

Alınan arazi temelli

Tarımsal Gelirin TAG içindeki %'si

1 3.159 3.159 100 21

2 1.453 2.691 54 12

3 7.499 7.499 100 42

4 2.450 14.282 17 5

Ortalama 3.640 6.908 53 15


Hane reisi yaşlı olan hanehalklarının tümünün arazileri, kamulaştırma yoluyla alınmış olsa da tazminat fiyatı üzerinde mutabakat sağlandıktan sonra alınmıştır. Kamulaştırma değeri ile tazminat değeri arasındaki fark, oransal olarak yüzde 49 ile yüzde 189 aralığında değişmektedir. Görüldüğü üzere bu iki değer arasında fark, oldukça büyüktür. Bu durum, etkilenen varlıkların farklı olmasında kaynaklanmaktadır. Bir başka deyişle, kayda değer biçimde daha yüksek tazminat alan bir hanenin bu kadar yüksek bir tazminat almasının

42 Yaşlı olan 4 hane vardır fakat bunların arazi kayıp oranları, telefon veya derinlemesine mülakat tekniği ile

görüşme yapıldığıdan ötürü söz konusu veriler temin edilemediğinden hesaplamaya dahil edilememiştir.


nedeni, araziye ilaveten aynı zamanda yaşadığı evin de etkilenmeiş olmasıdır; oysaki Sülemişli mahallesindeki diğer iki hane, arazilerinin yalnızca bir bölümünü kaybetmiştir. Ayrıca, bu hanelerdeki tapu sahiplerinin hepsi erkek olduğu için bu konuyla ilgili, cinsiyet temelli ikinci hassasiyet boyutu söz konusu değildir.

Tablo 5-11: PEİ'ler İtibariyle Kamulaştırma ve Tazminat Değerleri Arasındaki Artış

Yerleşimler PEİ

sayısı Kamulaştırma Değerleri (TL)

Tazminat Ödemesi (TL)

KD ile TÖ arasındaki artış

%'si

Çürükler Köyü 1 24.210 70.000 189 2 16.213 45.000 178


3 27.867 44.643 60 4 20.255 30.255 49

Kaynak: Feke I, Akenerji verileri & YYEP Araştırması, 2010

Bir başka hassas grup olarak da tazminatlarını başkalarıyla paylaşmak zorunda kalan arazi sahipleri söz konusudur. Çürükler Köyü'nde bu durumda olan 2 arazi sahibi vardır ve bunların ikisi de yaşlı kadınlardır. Bu hak sahiplerinin her ikisi de kamulaştırılan arazilerin esas kullanıcısı konumunda olduklarından birisi ile derinlemesine mülakat yapılmış,diğeri ile telefon vasıtasıyla görüşülmüştür.. Birisi kamulaştırılan araziyi yalnızca geçimlik tarım için kullanırken, diğeri söz konusu araziyi aynı zamanda pazara yönelik üretim amacıyla da kullanmaktaydı. Ayrıca, yalnızca kamulaştırılan arazileri ekip biçmekteydiler. Bu nedenle, bu yaşlı kadın arazi sahiplerinin her ikisi de hem tüm tarımsal gelirlerini kaybetmişler hem de evlerini terk etmek zorunda kalmışlardır. Birisi evini 1 yıl önce terk etmiş ve başka bir yerde bir ev kiralamıştır. Tazminat ödemesini diğer hak sahipleri ile paylaştığı için, kendi payına düşen tazminat ile istediği yerde yeni bir ev satın alamamıştır. Birkaç aydır akrabalarından birisinin evinde yaşamaktadır fakat bu durum geçicidir. Akrabası kışın bir başka yerde öğretmen olarak çalıştığından, yaşlı kadın da bu evi geçici olarak kullanabilmektedir. Fakat yazın oradan da taşınması gerekecektir. Kadının 4 kızı vardır fakat aileleri hiçbiri onunla yaşamayı kabul etmemiş veya edebilecek durumda değildir. Kadının içinde bulunduğu durumun hassasiyeti nedneiyle, Akenerji yapacağı proje izleme faaliyetleri esnasında bu kadının durumunu daha yakından takip etmelidir. Aynı zamanda da hissedar olan diğer yaşlı kadın ise oğlunun evine taşınmak zorunda kalmıştır. Projeden önce, kendisi ve oğlu kamulaştırılan arazinin gerçek kullanıcısı konumundaydı, fakat her ikisi de tazminatıdiğer hak sahipleri (çocuklar ve kardeşler) ile paylaşmak durumunda kalmıştır. Aslen etkilenen arazi üzerine 2 ev olmasına ve bu aileler de ayrı haneler olarak yaşıyor olmasına rağmen, alacakları tazminat ile taşınacakları yeni evde bir arada yaşamak zorunda kalacaklardır. Her ne kadar kadın, fiziksel rahatsızlığı nedeniyle bakıma muhtaç olsa da, yapılan derinlemesine mülakat sırasında, kadın çocukları ya da başkaları ile beraber yaşamak istemediğini ısrarla belirtmiştir. Dolayısıyla kadının yeni durumunda rahat edip etmediği, AkEnerji tarafından proje izleme faaliyetinin bir parçası olarak yakından izlenmelidir. Tazminat ödemelerini akrabalarıyla (başka hak sahipleri) paylaşmak zorunda kalan başka arazi sahipleri olsa da, tümü, kamulaştırma değerinin üzerinde tazminatlar almışlardır.


5.2.2 ETKİYİ HAFİFLETİCİ ÖNLEMLER

Projenin PEİ'ler üzerindeki etkilesinin derecesindem bağımsız olarak, yoksulluğun azaltılması, etkilenen kişilerin refah düzeyinin ve değişen koşullara uyum sağlama becerilerinin artırılması, karşılaşılan zorluklara karşı direncin artırılması ile doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin temin edilmesi gibi sosyal etkinin hafifletilmesine yönelik alınacka tedbirlerin temeliniş oluşturan bir takım hususlar olmalıdır. Raporun başında da belirtildiği gibi, PEİ'ler taşınmaz malları için DB politikalarına ve IFC standartlarına uygun olarak tazmin edilmiştir. Akenerji'ye ek olarak, Proje’ninarazi ediniminden sorumlu diğer bir taraf da bir kamu kurumu olan EPDK’dır. Bu kurum, tapu sahiplerinden alınan taşınmaz varlıkları içini karşılıklı anlaşma temelinde veya mahkeme kararına dayanarak nakit tazminat ödemektedir. EPDK tarafından kamulaştırılan araziler için ödenen ve Akenerji ile üzerinde mutabakat sağlanan rakamlar temelinde belirlenen tazminatlar, yöredeki araziler için yeni bir piyasa değeri oluşmasına sebep olmuştur. Bu nedenle deEPDK‘nın kamulaştırma neticesinde ödeyeceği tazminatın dahi, eğer araziler kamulaştırma kanalıyla alınıyor olsaydı verilecek olandan daha yüksek olması beklenmektedir. Bu durum, Akenerji’nin kamulaştırmayı üstlenecek olan kuruma mali kaynak desteği sağlamasıyla da mümkün hale gelmektedir. Toplam aile geliri içindeki tarımsal gelir kaybı, ortalama bir hanehalkı için yüzde 17 olarak hesaplanmıştır (Tablo 5-7); ancak görüşülen hanelerin toplam tarımsal gelirleri içindeki payı tarımsal gelir kaybı oranı yüzde 62 olarak hesaplanmıştır (Tablo 5-8). Gelir iyileştirmeye yönelik alternatif hafifletici önlem seçenekleri aşağıda incelenmektedir.

� Araziye karşılık arazi teminine dayana tazminat çözümlerini içeren seçeneklere ilişkin araştırma bu türden düzenlemelerin etkilenen hanelerin istekleri ile ters olduğunu göstermektedir. Ayrıca, bölgede etkilenen arazilere denk küçük arazi parçalarının tedarik edilmesi neredeyse imkansızdır; zira mevcut arazi parsellerinin bölünmesi üzerinde sınırlamalar vardır. Buna ek olarak, projeden etkilenen yörelerde ekilebilir arazilerin büyük çoğunluğu halihazırda ekilmekte olduğundan, alınan arazilerin yerine konmak üzere başka araziler ne satın alınabilmekte ne de kamulaştırılabilmektedir. Kamu mülkiyetindeki araziler de Proje için arazilerine ihtiyaç duyulan kişilerin arazileri yerine tahsis edilememektedir. Tüm bu sebeplerden ötürü, PEİ'ler için arazi teminine deyalı bir tazminat seçeneği uygulanabilir değildir.

� Proje’nin yakınlarındaki yerleşimlerde arazi satın almasını sağlayacak aktif bir arazi piyasası mevcuttur, fakat etkilenen kişiler nakit ödeme seçeneğini tercih etmişlerdir çünkü kendilerine doğrudan yapılan nakit ödemelerin, gelir iyileştirmesi için onlara daha fazla fırsat sağlayacağına inanmaktadırlar. PEİ'ler Üzerindeki Etkiler başlıklı Kısım 5.2.1.'de detaylı biçimde açıklandığı üzere, üç farklı gelir iyileştirme stratejisi olabilir:


o Eğer PEİ'ler söz konusu yerleşimlerde kalacaklarsa ve ekip biçecek yeterli araziye sahiplerse, alternatif tarımsal gelir kaynakları yaratmak (arazilerin mevcut olmaması durumunda, eğer mümkünse nakit tazminatları sayesinde satın alabilirler),

o Daha küçük arazilerde devam eden tarımsal faaliyetlerini devam ettirmek (daha entansif bir biçimde) fakat ürün verimliliğini artırmak için iyi tarım uygulamalarını öğrenmek ve ardından uygulamak,

o Tarımdışı gelir kaynaklarına ağırlık vermek

İlk seçenek en az uygulanabilir olan gibi görünmektedir, ikincisi ise söz konusu yerleşimde kalacak ve tarımsal faaliyete devam edecekler için daha fazla tercih edilirdir. Ancak PEİ'lerin çoğunluğunun, diğer geçim kaynaklarını artırırken toplam aile gelirleri içindeki tarımsal gelir payını asgarileştirmeye ihtiyaç duyacakları açıktır. Ayrıca, PEİ'ler ekonomik ihtiyaçları kadar sosyal ihtiyaçlarını da karşılamak için nakit tazminat almayı tercih edebilirler.

� Gelir iyileştirme alternatiflerinden birisi olarak iş fırsatları, PEİ'ler ve genel olarak yöre halkı için bir seçenek olabilir; zira bekçi, aşçı ve bulaşıkçı, kamyon şoförü, temizlikçe, sekreter olarak çalışabilirler. Ancak PEİ'ler arasında iş fırsatından yararlananların sayısı, demografik kısıtlar ve vasıflı işçi yokluğu nedeniyle iki kişiyle sınırlı olmuştur.

İnsanların istek ve beklentileri doğrultusunda, inşaat sırasında yaşayan çeşitli malların kayıpları nedeniyle Proje tarafından yüksek miktarlarda nakit ödeme yapılarak kayıplar tazmin edilmiştir. Nakit tazminatlar eksiksiz biçimde ve söz konusu varlıklar kullanılmadan epey önce ödenmiştir; tazminat seviyelerinin tam ikame maliyetlerini aştığı tahmin edilmektedir. Gelir iyileştirmeye yönelik potansiyeli hesaplamak için, PEİ'lere yapılan nakit ödemelerin, üç43 yıllık bir süre için bankaya yatırılabileceği varsayılmakta ve tazminatlarını 2008 yılında alanlar için enflasyondan arındırılmış reel faiz oranı44 yüzde 9 ve 2010 yılında alanlar için ise yüzde 0,25 olarak hesaplanmaktadır. Ana paranın de üç yıllık dönem içinde aynı kaldığı ve 2008 yılında tazminat ödemesi alanlar tarafından bankadan çekilmediği, önümüzdeki üç yıl içinde de aynı kalacağı ve bu süre zarfında da bankadan çekilmeyeceği varsayılmıştır. Yapılan bu hesaplamalarda alınan tazminatların bankaya 2008 yılı ile Aralık 2010 tarihlerinde yatırıldığı varsayımı altında yapılmıştır. Bu varsayımlar dayalı hesaplamalar,

43 Eğer PEİ'ler daha yüksek kazanç oranlarıyla yatırım yapamazlarsa, aldıkları nakiti en azından faiz getirisi

olan bir banka hesabında bırakabilecekleri varsayılmıştır. 44 Enflasyondan arındırılmış (real) faiz oranı, yıllık enflasyon oranı ile enflasyon oranı arasında fark olarak kabul

edilmektedir. Bu örnekte, 2008 yılında gerçekleşen yıllık faiz oranı erişilebilir değildir ve TCMB rakamları dikkate alınarak hesaplanmıştır. Ayrıca, 2010 rakamları da henüz tanımlanmamış olduğundan, bu da ulusal bankaların faiz oranları ile ilgili rakamlara göre hesaplanmıştır. Daha önceki yıllardan farklı olarak, 2010 yılı yıllık faiz oranının çok düşük olması beklenmektedir (yaklaşık olarak yüzde 7,75) ve yıllık enflasyon oranı daha düşük olacaktır fakat yıllık faiz oranındaki olası çarpıcı düşüş nedeniyle, gerçek yıllık faiz oranının son derece düşük olması beklenmektedir (yüzde 0,25). Hesaplanan bu rakamlar, elde edilmesi olası faiz hesaplanırken dikkate alınmıştır.


etkilenen 28 haneedn yalnızca yalnızca 7'si için yapılabilmiştir; çünkü alınan araziden elde edilen tarımsal gelirleri (eğer varsa) ile ilgili bilgiler ve de buna bağlı olarak yıllık faiz geliri yalnızca bu yedi hane için mevcuttur. Hanebaşına düşen yıllık faiz geliri ile ilgili yapılan hesaplamalara göre, 2008 yılında tazminat alanların, tüm tazminat miktarını bankaya yatırıp üç yıl boyunca bankadan çekmemiş olmaları halinde, üç yıl içinde yüzde 17 oranında toplam faiz geliri alabilecekleri varsayılmıştır. Öte yandan, 2010 yılında tazminat alanların yalnızca bir yıl 0,25 oranında faiz geliri kazanabilecekleri öngörülebilir. Takip eden sonraki üç yılın faiz oranlarının da 2010'daki ile aynı biçimde çok düşük olacağı varsayılarak, 2010 yılında tazminat alanların, aldıkları tüm tazminat miktarını bankaya yatırıp üç yıl boyunca bankadan çekmemeleri halinde, üç yıl içinde yüzde 1 oranında toplam faiz geliri alabilecekleri söylenebilir. Bu varsayım altında, tazminatlarını 2008 yılında alan ve alınan arazilerden elde edilen tarımsal gelirleri bilinen dört hane için bankaya fazie yatırmaları durumunda bu süre zarfında proje için alınan araziden elde edilmesi olası tarımsal gelirin 6 kat daha fazlasını elde etmiş olabilirlerdi. Ancak, bu senaryo, insanların aldıkları parayı harcamadıkları ve bankada tasarrufa yatırdıkları varsayımı altında geçerli olabilirdi. Görüşülen hanelerin parayı (tazminat ödemesini) kullanma seçenekleri göz önünde bulundurulduğunda, bu seçeneğin bu insanlar için uygun görünmemektedir. İnsanlar aldıkları parayı daha çok bir ev almak ya da evlerini onarmak, borç ödemek, yeni bir iş kurmak ve çocuklarının eğitim masraflarını ve diğer kişisel ihtiyaçlarını karşılamak için kullanmayı tercih etmişlerdir.

5.3 PROJE’NİN YARARLARI

5.3.1 PROJE’NİN EKONOMİK YARARLARI: YEREL HALK İÇİN İŞ OLANAKLARI

Akenerji 2. Bölümde açıklandığı üzere, PEİ'lerin gelir ve geçim kaynaklarındaki kayıplarını telafi etmek amacını taşıyan faaliyetlerinde Türk mevzuatının gerekliliklere ek olarak DB/IFC standartlarını da kendisine rehber edinmektedir. Bu nedenle, Akenerji, bu Proje'de yöre halkından mümkün olduğunca çok sayıda insana istihdam olanağı yaratma amacını gütmüştür. Bu duyarlılığa paralel biçimde, YYEP için yürütülen sosyal araştırmanın yapılmasına kadar geçen zaman zarfında, çalışanların yaklaşık yüzde 30'u yöreden seçilmiştir. Özel olarak da ana inşaat alt-yüklenicisi tarafından yöreden istihdam edilen iş gücünün yüzde 70'i Feke ilçesinden bulunmuştur. Yine de, yöreden işe alınan kişilerin tamamı, Feke I Projesi için gereken arazi ediniminden doğrudan etkilenenler arasından seçilmemiştir. Projeden etkilenen haneler arasında, gece bekçisi olarak Projede istihdam edilme fırsatını yakalayan iki hane bulunmaktadır. PEİ'ler arasından istihdam edilen kişi sayısının çok düşük olmasının temel nedeni çalışabilir yaştaki ya da vasıflı işçi niteliğindeki erkeklerin sayısının çok düşük olmasıdır. Bu iş olanağının dolaylı yararı istihdam edilen herkesin sosyal güvenlik sisteminin şemsiyesi altına girmesidir45.

45 Türkiye'de kayıtsız çalışma yaygındır ve özellikle inşaat sektöründe, yükleniciler insanları çoğunlukla sosyal


İnşaat aşamasından sonra, gece bekçisine ihtiyaç duyulacaktır ve bu ihtiyacın yöreden karşılanması muhtemeldir; zira bu iş yüksek nitelik gerektiren bir iş değildir. Dolayısıyla, yalnızca birkaç kişi için olsa da ek istihdam söz konusu olabilir. Yöredeki iş gücünün inşaat işlerinde çalışarak becerilerini geliştirip daha fazla deneyim elde etme şansı da bulunmaktadır. Bu sayede, gelecekte ülkenin başka yerlerinde benzeri işlerde istihdam edilme şanslarını artıracaklardır.

5.3.2 PROJE’NİN BÖLGEDEKİ ALTYAPIYA DÖNÜK YARARLARI: ERİŞİM YOLUNU

İYİLEŞTİRİLMESİ

İnşaat işlerini kolaylaştırmak için erişim yolları yapılmıştır, fakat bu yollar köylüler için doğrudan yarar sağlamamaktadır. Öte yandan, Akenerji, Feke İlçesi ile Saimbeyli İlçesi arasındaki ana yolların iyileştirme işlerinde rol almıştır ve bu yolların iyileştirilmesi aslında Karayolları Genel Müdürlüğü'nün sorumluluğu altındadır. Akenerji ile Karayolları Genel Müdürlüğü arasında bu işbirliğini resmileştirmek adına bir protokol imzalanmıştır. Bu anayolun yaklaşık 3,5 km'si genişletilip asfaltlanarak iyileştirilmiştir. Sonuç olarak, yol, öncekine göre daha geniş ve daha kısa olacaktır. Sonuçta, köyleri birbirine ve ilçe merkezlerine bağlayan yol iyileştirmesi, yöre sakinlerinin daha kolay erişmesine yardımcı olara bir hizmet olmuştur.

5.3.3 PROJE’NİN SOSYAL YARARLARI: EĞİTİME DESTEK

Şimdiye dek, Akenerji, Feke İlköğretim Okulu öğrencileri için yaz aylarında Kapadokya bölgesine bir okul gezisi düzenlenmesine vesile olmuştur. Bu geziye toplamda 45 öğrenci katılmıştır ve çok eğlenmiştir. Ayrıca, Akenerji şirketinin sosyal sorumluluk yaklaşımının bir parçası olarak; Feke Kaymakamlığı ve Feke İlçe Eğitim Müdürlüğü ile işbirliği içinde 120 öğrenci (yarısı kız öğrenciler olacaktır) kapasiteli bir öğrenci yurdu inşa edilmesi planlanmaktadır. Buna ek olarak Akenerji, Feke'de eğitime dolaylı olumlu etkilerde bulunmuştur; şöyle ki Feke I Regülatörü ve HES inşaatı nedeniyle yöreye gelen işçi göçünün ardından artan konaklama ihtiyacı üzerine bir öğretmen lojmanı açılmıştır. Bir lojmanın varlığı, bu göç geçici olsa da, Feke'deki okullara atanması muhtemel öğretmenlerin bölgeye uyumunu kolaylaştıran bir faktör olabilir.

5.3.4 PROJE’NİN EKONOMİK YARARLARI: YEREL EKONOMİYE KATKI

İnşaat aşamasında çalıştırılan işçiler, temel ihtiyaçlarını (gıda, konaklama, ulaşım vs.) çoğunlukla yöreden temin etmektedir. Örneğin, mühendisler Feke'de daire kiralamış ve

güvenlik sistemine kaydettirmeden istihdam etmektedir. Bu proje çerçevesinde istihdam edilen çalışanların çoğunluğu hayatlarında ilk defa sosyal güvenlik sisteminin şemsiyesi altına girmiştir.


böylece inşaat dönemi boyunca aileleri ile birlikte yaşama şansları olmuştur. Bu da yöre ekonomisinin canlanmasına bir katkı yapmıştır; zira ilçe merkezine doğru bu nüfus akışı, yerel tüccarların (örn. pazarcılar, restoran sahipleri, berberler) satışlarını ve bu sayede kazançlarını artırıcı bir etkide bulunmuştur. Nicelik olarak az sayıda yerel restoran bulunsa da, hizmet kalitelerini iyileştirmişlerdir. Buna ek olarak, talepteki artış sonrası birkaç yeni restoran daha açılmıştır. Bu iş olanakları yaklaşık 5 aile için gelir kaynağı yaratmıştır. Dahası, çimento ve kum gibi inşaat malzemeleri Feke ilçesindeki yerel pazardan satın alınmaktadır. Bunların hepsi yöre ekonomisinin canlanmasını tetiklemiştir. Yerel ekonomin canlandığına işaret eden en önemli göstergelerden birisi de hizmetlere erişimdeki iyileşmelerdir. Şöyle ki, eskiden daha seyrek olan Kozan ve Feke ilçeleri arasındaki dolmuş seferleri, artık her saat başı yapılmaktadır.


6 HALKLA İSTİŞARE VE HALKIN BİLGİLENDİRMESİ Proje’nin potansiyel paydaşları; projeden etkilenen yöre halkından, yerel kamu kurumları ile STK’lardan ve etkilenen nüfusun diğer temsilcilerinden oluşmaktadır. YYEP’in hazırlanması ve uygulanması aşamalarındaki şeffaflık esasına dayalı olarak yürütülen halkla istişare ve halkı bilgilendirme süreci, halk katılım sürecinin vazgeçilmez bir bileşenidir. Akenerji, halkın projeye katılımı sürecini, köyün ileri gelenlerini ve projeden etkilenen insanlar (PEİ) da dâhil olmak üzere, diğer köy sakinlerini bilgilendirerek başlatmıştır. Proje için gerekli şahıs arazileri kamulaştırma yoluyla temin edildiği için konuyla ilgili bilgilendirme toplantıları ve uzlaşma görüşmeleri, kamulaştırma sürecinden sorumlu EPDK ve Akenerji yetkililerinin katılımıyla gerçekleşmiştir. Arazi edinim sürecinin başlamasıyla ilgili tapu sahipleriyle görüşmeler bire bir yürütülmüş olmakla birlikte, öncesinde yöre halkının süreç ve proje hakkında genel bir bilgiye sahip olmasını da sağlayan köyde toplantılar gerçekleştirmişlerdir.

6.1 HALKLA İSTİŞARE Akenerji, paydaşların projenin tüm aşamalarına katılımını sağlamak amacıyla kurumun şeffaflık ilkesi ile uyumlu bir halkla istişare süreci yürütmektedir. Bu ilke çerçevesinde ilk olarak PEİ’ler ile STK’lar, medya, devlet makamları gibi projeden etkilenen diğer gruplar tespit edilmiştir. Buna ilaveten tarafsız bilgi verilmesi, bilginin ücretsiz olarak sağlanması ve ön bilgilendirmeye dayalı bir süreç işletilmesine ve Proje’nin planlama-inşaat-işletme dönemlerinde yerel ve ulusal düzeyde geribildirim alınmasına yardımcı olan etkileşimli bir sistem kurulmuştur. Özellikle STK’lar gibi, projeden etkilenen diğer grupların etkileşim içerisinde olmasına/proje döngüsünde projeye katılmasına yönelik fırsatlar yaratılmıştır. Bu amaçlara ulaşmak için Akenerji, halkla istişare sürecinde aşağıdaki ilkelere sadık kalmıştır:

� Tüm paydaşlar açısından anlaşılabilir bir lisanda yazılı ve sözlü iletişim kurulması; � İlgili paydaşların, hem yazılı bilgilere kolay erişiminin hem de istişare sürecine

katılımının sağlanması; � Halka bilgilerin açıklanmasında sözlü ve görsel yöntemlerin kullanımı ve � İnsanların endişelerine, önerilerine ve şikâyetlerine yanıt verecek açık

mekanizmaların oluşturulması. Bu ilkeler ışığında Akenerji, Proje’nin istişare sürecinin bir parçası olarak bir paydaş analizi yapmıştır. Paydaş analizinde izlenen adımlar aşağıda verilmektedir. 6.1.1 PAYDAŞ TESPİTİ Feke I Projesi’nin birincil paydaşları şu şekilde gruplandırılmaktadır: Kamu kurumları, yerel sivil toplum kuruluşları ve projeden etkilenen insanlar. Paydaş gruplarının her biri aşağıdaki bölümlerde ele alınmaktadır.


6.1.1.1. Kamu Kurumları

Ulusal düzeyde ve il, ilçe ve köy düzeyinde tüm kamu kurumları, bilgilendirme ve geri bildirim alma amacıyla istişare sürecinin farklı aşamalarında ziyaret edilmiştir. YYEP’nin amaçları açısından bu kurumlar, merkezi ve yerel düzeydeki resmi makamlar olarak gruplandırılabilir. Bu kurumlar sırasıyla; Merkezi Kamu Kurumları:

� Çevre ve Orman Bakanlığı; � DSİ Bölge Müdürlüğü; � Adana Valiliği; � Adana İl Özel İdaresi; � Adana Tarım İl Müdürlüğü; � Adana İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; • Adana İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Yerel Kamu Otoritesi:

� Feke Kaymakamlığı; � Feke İlçe Tarım Müdürlükleri; � Feke İlçe Orman Müdürlükleri ve • Çürükler köyü ile Feke ilçesine bağlı Sülemişli mahallesi muhtarlıkları.

6.1.1.2. Yöre Halkı ve Yerleşimler

Çürükler köyü ile Feke ilçesine bağlı Sülemişli mahallesinde taşınmaz varlıkları Proje bileşenlerinden etkilenen insanlar, proje ile ilişkili tüm faaliyetlerin (sosyal etki değerlendirmesi ve YYEP) birincil paydaşlarıdır. Başından beri projeden etkilenen yöre halkı, köy toplantıları ve/veya birebir görüşmeler vasıtasıyla istişare faaliyetlerine dâhil edilmeye çalışılmıştır. Ancak yörenin dağınık bir yerleşim olması, aktif işgücünün çoğunlukla köy dışında farklı işlerde çalışıyor olması nedeniyle bu toplantılara tüm köy sakinlerinin katılması mümkün olamamıştır. Feke I Projesi için ÇED Gerekli Değildir kararı alındığından, proje Türk mevzuatı gereği Halkın Katılımı Toplantısı düzenlenmeden faaliyetinden muaf tutulmuştur. Fakat Akenerji, taşınmazları etkilenen insanlar başta olmak üzere yöre halkı ile iletişim halinde olmayı ve onları, gerek sahadaki Proje Müdürü gerekse arazi ediniminden sorumlu kişilerin sahaya ziyaretleri vasıtasıyla bilgilendirmeye önem vermiştir. Akenerji’nin Dış İletişim (Halkla İlişkiler) Prosedürü gereği; proje sahalarında birincil sorumlu Proje Müdürleridir. Bu nedenle proje başlamadan önce ve projenin inşaat aşamasında yöre halkının proje hakkında bilgilendirilmesine amacıyla yöre halkı ile sürekli irtibat içerisinde olan Proje Müdürü, yöre halkının dile getirdiği problemlerin çözümünde


her zaman yanlarında olmuştur. Bilgilendirme ve sıkıntıların giderilmesine yönelik görüşmelerin yanı sıra, şahıs arazilerinin kamulaştırılması esnasında tapu sahipleriyle bire bir görüşmeler yapılmıştır. EPDK yetkililerince başlatılan bu uzlaşma görüşmeleri, Akenerji adına bu süreci takip eden avukatın ilgili tapu sahipleriyle veya hisse sahipleriyle daha yakın iletişime geçmesiyle devam etmiştir. Başka şahıslara ve kamuya ait arazileri kullanan haneler de dahil olmak üzere Proje alanındaki etkilenen hane sayısı 28’dir. PEİ’lerin yarısı halen köyünde yaşadığı için bu insanlarla, yakın iletişimde olma olanağı sürmektedir. Diğer PEİ’lerin irtibat bilgileri de Akenerji’de mevcut olduğundan gerektiğinde kolaylıkla iletişim kurulması mümkündür. Ayrıca bu insanların hepsinde, Akenerji yetkililerine istedikleri zaman ulaşabilmelerini sağlayacak telefon bilgileri mevcuttur. YYEP çalışması kapsamında yapılan sosyo-ekonomik araştırmanın bulgularına göre görüşülenlerin %30’u Akenerji, diğer bir %30’u inşaat müteahhidi firmadan, %15’i muhtar ya da komşular, 2 kişi uzlaşma görüşmeleri sırasında EPDK personelinden bilgi aldığını belirtilmiş, 1 kişi de bilgi kaynağını hatırlamadığını söylemiştir. 6.1.1.3. STK’lar, Medya ve Diğer Çıkar Grupları

Yerel STK’lar projenin ömrü boyunca potansiyel paydaşlar olabilirler ancak ülkemizde STK’lar kent bazlı olmaları ve ilgili alanlarının kentli nüfusun sorunları olması sebebiyle kırsal ile bağlantıları son derece sınırlıdır. Bu nedenle, yereldeki mevcut STK’ların potansiyel paydaş olarak tanımlanması zordur. Öte taraftan, yöre tarımsal açıdan çok gelişkin olmadığından yörede aktif bir kooperatif de bulmak zordur. Feke I Projesi’nden etkilenen yerleşimlerde herhangi bir kooperatif veya kırsal bazlı bir yapılanma bulunmamaktadır. Bundan ötürü, yörede yerleşim bazında yerel paydaş bulmanın olanağı yoktur. Öte taraftan yörede daha sonrasında yapılabilecek toplumun kalkınmasına yönelik yapılacak bir takım sosyo-ekonomik girişimlerde Adana bölgesindeki yerel medya kuruluşları, vakıflar veya dernekler ile üniversite sürece dahil edilerek, etkin birer paydaş olabilirler. 6.1.1.4. Diğer

Proje ile ilgili olan ve Feke I Projesi’nin başlangıç aşamalarında (ön istişare görüşmeleri ve ilk mobilizasyon süreçlerinde) ziyaret edilen diğer kurumlar da İl Jandarma Komutanlığı ve İl Emniyet Müdürlüğü’dür.

6.1.2 PAYDAŞ KATILIMI (HALK KATILIMI)

Feke I Projesi için ÇED Gerekli Değildir kararı alındığı için ÇED kapsamındaki yapılan Halkın Katılımı Toplantısı yapılmamış ancak yöre halkının konuyla ilgili bilgilendirilmesini sağlamak üzere Akenerji yetkililerince proje sahasına sık ziyaretler yapılarak başta arazileri etkilenen kişiler olmak üzere yöre halkı bire bir görüşmelerle bilgilendirilmiştir.


Akenerji, yatırımlarının bulunduğu proje bölgelerinde yerel halk ve ilgili kurum ve kuruluş yetkilileri ile ilişkileri güven ve saygı çerçevesinde sürdürür. Proje sahalarında dış İletişim ile ilgili birincil sorumlu Proje Müdürü’dür. Şahıs arazilerinin temini gibi bazı özel durumlarda Akenerji tarafından görevlendirilen avukat, Akenerji adına ilgili paydaşlarla doğrudan irtibat kuran kişidir. Proje müdürü ise gerekli hallerde avukata eşlik etmektedir. Bununla beraber, çoğunlukla inşaat müteahhidi firmadan kişiler ama nihai olarak da Proje Müdürleri projelerinin etkiledikleri sınır içerisinde bulunan yöre halkı ile kurum ve kuruluşların şikâyet, beklenti ve taleplerini e-mail, telefon ya da ayda bir yapılan Proje Değerlendirme Toplantısı’nda şahsen İstanbul Merkez Ofis’e bildirir. Şikayetlerin dikkate alınmasını yanı sıra, gerek müteahhit firma gerek Akenerji yöre halkının veya yereldeki kamu kuruluşlarının makul beklentilerini karşılamak ve sorunlarını çözmek için ellerinden gelen çabayı harcamaktadır. Projeyle ilgili herhangi bir durumda yöre halkıyla iletişimi sağlayan Proje Müdürü iken, ilgili kamu kurumlarının genel müdürlükleri ile iletişim halinde olan da Ankara ofisteki ilgili personeldir. Ankara’daki personel, süreçteki her türlü gelişmeyi hem Proje Müdürleri’ne hem de İstanbul Merkez Ofis Yatırımlar Departmanı’na bildirerek paydaşlarla kurum arasındaki bilgi akışını da sağlamaktadır. Öte taraftan, projeyle ilgili tüm paydaşların Akenerji personelinden ilgili herkese ulaşma kanalı açıktır. Gelen ziyaretçiler, taleplerine göre ilgili kişiye yönlendirilir. Yerel medya ve kamuoyunun bilgilendirmesine yönelik ortak çalışmalar, proje sahalarında birincil sorumlu olan Proje Müdürü ile Akkök Kurumsal İletişim Bölümü Akenerji Kurumsal iletişim uzmanı ile birlikte yürütülmektedir. Kurumsal iletişim bölgenin dinamikleri ve ihtiyaçları bağlamında durum analizi yaparak Kurumsal Sosyal Sorumluluk politikaları çerçevesinde yatırım yapılan bölgelerin sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimine katkı sağlayacak alanlarda proje üretirler. Yatırım bölgesinde sosyal bir projenin bir bileşeni olarak gerçekleştirilen herhangi bir faaliyet, kamuoyu ile yerel mediya aracılığıyla paylaşılır. Bu nedenle de medya ile süreklileşmiş ve iyi bir ilişki içinde olmak yöre halkıyla ve ilgili kuruluşlarla olduğu kadar önemlidir.

6.1.3 PROJEDEN ETKİLENEN İNSANLARIN GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ

Araştırma kapsamında PEİ’lerle yapılan görüşmelerde, yöre halkının Proje’nin yararları ve zararları konusunda farklı fikirlere sahip olduğu görülmüştür. Görüşülen hanelerin çoğu, projenin köylerine ve kendilerine doğrudan bir yararı olmadığını düşünse de bir kısmı, Proje, geçici de olsa iş imkanı yarattığı, yöredeki esnafa ekonomik fayda sağladığı ve de kamulaştırma dolayısıyla insanların eline bir miktar nakit para geçmesine vesile olduğu daha olumlu bakmaktadır. Proje’nin yaratması beklenen sorunlara bakıldığında, toz, ürün kaybı, ürünlere ve tarım arazileri ile yerleşim alanlarına zarar verilmesi, çevrenin görünümünün bozulması ankete katılan PEİ’lerin en sık dile getirdiği konular olarak görülmektedir. Bölüm 3.6.’da işaret edildiği gibi ürün kaybı ve tarım arazileri Akenerji tarafından tazmin edilmiştir. İnşaat


çalışmaları sırasında oluşan toz da belirli aralıklarla yolların sulanmasıyla azaltmıştır, ayrıca ev yakınlarındaki yollarda asfaltlama yapılarak bu sorun giderilmiştir. Bununla birlikte yollarda oluşan tozun sadece Akenerji faaliyetlerinden kaynaklanmadığı, karayollarının yaptığı çalışmalar sonucu ve diğer araç trafiğinden kaynaklandığı da gözlenmiştir. Genel olarak insanlar, projenin köylerine ve kendilerine olumsuz etkileri olduğunu düşünmekte ve bir takım endişeler taşımaktadır. Hatta bazı insanlar, projenin varlığının başta yaşlılar olmak üzere pek çok insanın beden ve ruh sağlığını olumsuz yönde etkilediğini ve bundan üzüntü duyduğunu belirtmiştir (Ayrıntılar için bkz Bölüm 3.6). Ancak bu olumsuzların, yapılan etki azaltıcı önlemlerde giderilmesi söz konusudur. Endişelerin ise halkla daha sık ve şeffaf bir iletişim içinde olunmasıyla giderilebilmesi mümkündür.

6.2 ŞİKÂYET MEKANİZMASI

Akenerji, paydaşları için her zaman erişilebilir olmakta ve şikâyetlere mümkün olan en kısa zamanda yanıt vermektedir. Tüm şikâyetlerle gereğine uygun olarak ilgilenilmesini ve ilgili düzeltici önlemlerin alınmasını temin etmek için PEİ’lerin koşullarına ve ihtiyaçlarına denk düşen bir şikâyet mekanizması tasarlanmıştır. Proje Müdürleri şikâyetleri derleyip İstanbul Merkez Ofis’te bulunan Yatırımlar Genel Müdür Yardımcılığı’na e-mail, telefon ya da ayda bir yapılan Proje Değerlendirme Toplantısı’nda şahsen bildirir. Tüm şikâyetlere verilen yanıtlar Proje Müdürleri tarafından ve kamulaştırma süreci ile ilgili ise ayrıca Ankara Ofis ve Avukat aracılığı ile takip edilmektedir.


7 İZLEME VE DEĞERLENDİRME Bu bölüm, izleme-değerlendirme sürecinin göstergeleri ve bu süreçteki sorumlu taraflar, raporlama periyodu, iç ve dış izleme faaliyetlerinin konusu ile dış izleme yoluyla edinilen geribildirimin uygulama sürecine dâhil edilme biçimi gibi noktalar ele alınarak iç ve dış izleme sürecine ilişkin genel çerçeveyi vermektedir. 7.1 YYEP İZLEME ÇERÇEVESİ YYEP’deki izleme faaliyetinin amacı, kayıpları tazmin etmeye yönelik geliştirilen önlemlerin PEİ’lerin yaşam standartlarının ve gelir seviyelerinin eski haline getirilmesinde etkin bir biçimde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini takip etmektir. Bunun yanı sıra, AkEnerji tarafından sağlanan şikâyet mekanizmasının etkililiği de izlenecek, izleme faaliyetleri sırasında ortaya çıkacak ihtiyaca göre projeden etkilenen kişilerin daha etkin kullanımını mümkün kılan hedefe yönelik ilave şikâyet formları oluşturularak mevcut mekanizma zaman içerisinde geliştirilecektir. Proje boyunca yapılacak olan izleme ve değerlendirme faaliyetleri, daha önceden belirlenen araçların ve geliştirilen formların yetersiz kalması durumunda geliştirilecek, işlevsizleşmesi durumunda sistemden kaldırılacaktır. AkEnerji, Feke I Projesi’nin YYEP faaliyetlerini çevresel ve sosyal açılardan kendi bünyesinde oluşturduğu Çevre ve Sosyal (Ç&S) Ekibi (Merkez ve Saha Ofislerdeki Proje Müdürleri, Avukatlar ve Diğer teknik personel) aracılığıyla izleyecektir. İzleme ve değerlendirme çerçevesi üç unsurdan oluşmaktadır:

� Akenerji Çevre ve Sosyal Ekibi tarafından yürütülen iç izleme;

� Yeniden yerleşim konusunda deneyimli bağımsız bir danışman tarafından gerçekleştirilecek dış izleme ve

� YYEP Tamamlama Denetimi.

YYEP faaliyetlerini, sonuçlarını, amaçlarını ve hedeflerini ölçmek için göstergeler belirlenmiştir. Performans (iç) izlemesi için beş ana grupta toplanabilecek performans göstergeleri vardır. Bunların ilk üçü olan girdi, çıktı ve süreç göstergeleri çoğunlukla orta vadeli ölçümler için kullanılmakta olup, bu göstergelerle amaçlanan YYEP’in uygun, etkin ve verimli olmasını sağlamaktır. Son ikisi olan sonuç ve etki göstergeleri ise, çoğunlukla uzun vadeli ölçümler için ve sonuçları değerlendirmek amacıyla kullanılmaktadır.

� Girdi göstergeleri, YYEP faaliyetlerinde kullanılan insan kaynaklarını ve mali kaynakları kapsamaktadır;

� Çıktı göstergeleri, girdilerle üretilen faaliyetleri ve hizmetleri içermektedir. YYEP’deki çıktı göstergelerine örnek olarak bir arazi edinimi veri tabanı, varlık kayıpları için yapılan tazminat ödemeleri vs. gösterilebilir;


� Süreç Göstergeleri, sağlanan faaliyet ve hizmetlere erişim ile bu faaliyet ve hizmetlerin kapsamının nitelik ve nicelik bakımından YYEP öncesi ve sonrası değişikliklerini temsil etmektedir. Bunun bir örneği, şikâyet mekanizmasının yaratılması ve halk katılımı ve bilgilendirme kanallarının oluşturulması olabilir;

� Sonuç göstergeleri, etki azaltıcı faaliyetler ve tarımsal üretimin eski haline getirilmesi

ve tazmin edilmesi gibi projenin yarattığı fiziksel ve ekonomik kayıpları tazmin etmeye dönük önlemleri, projeye yönelik PEİ’nin ve köy halkının tutumlarındaki değişiklikleri, tazminat ödemelerinin gelir getirici faaliyetler için kullanımını kapsamaktadır;

� Etki göstergeleri, davranış ve tutumların orta ve uzun vadeli ölçülebilir sonuçlarındaki ile yaşam standartları ve yaşam koşullarındaki değişikliği tanımlamaktadır. Etki göstergeleri, YYEP’in tazmin faaliyetlerinin, PEİ’nin sosyal ve ekonomik koşullarının korunması ve hatta iyileştirilmesinde etkin olup olmadığını değerlendirmeyi amaçlar.

YYEP’nin izleme süreci için geliştirilen çerçevenin bileşenleri bu bölümün sonundaki Tablo 7-2’de gösterilmektedir. 7.2 İÇ İZLEME Performans izleme olarak da adlandırılan iç izleme faaliyeti, YYEP’de tanımlanan faaliyetlerdeki ilerlemeyi başka bir deyişle, yapılan tüm işlerdeki proje sahibinin performansını ölçmektedir. O nedenle, Akenerji bünyesindeki Çevre ve Sosyal (Ç&S) Ekibi, bu süreçten sorumlu olacak ve gerektiğinde atanan uzmanlardan destek alacaktır. Etkin ve verimli bir iç izleme için geliştirilen veri toplama araçları aşağıdaki gibi olacaktır:

� Halkla istişare görüşmelerinin raporları veya bu bilgiyi içeren başka resmi belgeler; � Arazi alım ve kamulaştırma sürecinde toplanan veriler; � Saha gözlem raporları ve � Kayıt altına alınan şikâyetler � Birer bir görüşmelerin tutanakları � Proje müdürü başta olmak üzere YYEP sürecinde yer alan tüm personelin genel

izlenimlerini ve karşılaşılan sorunlar ile çözümleri içerir raporlar Proje’nin izleme faaliyeti, arazi edinim süreciyle başlamış olup, dış izleme faaliyetinin tamamlanmasıyla birlikte sona erecektir. Süregelen proje izleme faaliyetinin bundan sonraki etaplarında, Akenerji’nin Çevre ve Sosyal Ekibi, arazi edinimi ve yeniden yerleşim çalışmalarını sosyal değerlendirmesine ilişkin yapılan çalışmalar sırasında ortaya konan hassas gruplara ve onların yaşam koşullarındaki değişimin seyrine daha fazla odaklanılacaktır. Bu kişiler, gerek birebir görüşmelerle gerekse telefon görüşmeleriyle daha yakından takip edilecek ve durumları belirli periyotlarla proje müdürü tarafından rapor halinde Akenerji’ye sunulacaktır.


7.3 DIŞ İZLEME Etki izleme olarak da adlandırılan dış izleme faaliyetinin amacı, baraj yapımı öncesinde başlayıp, inşaat aşamasında da devam eden yeniden yerleşim çalışmalarının (özellikle de arazi edinim süreci) doğurabileceği olumsuzlukların engellenmesine ve baraj yapımı sonrasında oluşabilecek sosyo-ekonomik etkilerin giderilmesine yönelik alınan önlemlerin etkililiğini tespit etmektir. Bilindiği üzere yeniden yerleşim eylem planının amacı, proje dolayısıyla bir takım taşınmaz varlıklarını kaybeden insanların yaşam koşullarında yaşanan değişimin geçmişe kıyasla o kişilerin durumlarının kötüleşmesine engel olmak, hatta yaşam standartlarında iyileştirme sağlamaktır. Dış (Etki) İzleme faaliyeti de bu amaca ulaşılıp ulaşılmadığını düzenli olarak kontrol edecek, eksikleri tespit edecek, tespit edilen eksiklerin giderilmesine yönelik düzeltici ve önleyici faaliyetler geliştirilecektir. Dış izleme, yeniden yerleşim konusunda deneyimli bağımsız bir danışman tarafından yapılacaktır. Bu süreçle ilgili veri toplama araçları, Akenerji’den ikincil veri olarak temin edilecek iç izleme raporları ile saha ziyaretlerindeki gözlemler ve birincil veri toplamaya dönük PEİ’lerin bazıları ile yapılan görüşmeler olacaktır. 5 günlük bir saha çalışması ve raporlama dahil toplamda 20 gün sürmesi öngörülen bu çalışmanın, Feke I Regülatörü ve HES Projesi’nin inşaatı tamamlanıncaya kadar (2011 sonuna kadar) biri ortasında diğeri de sonunda olmak üzere iki defa yapılması öngörülmektedir. Takip eden ikinci yılda da benzer bir çalışmanın yapılması yeterli olacaktır. İzleme faaliyetinin projeden kaynaklanan ekonomik kayıpların (başta tarımsal faaliyet olmak üzere) tamamıyla telafi edilerek, gelir kaybının restore edileceği öngörülen yaklaşık üç yıllık dönem boyunca sürmesi planlanmaktadır. İlk yılı inşaat etabının son yılı gerçekleşecek olup, son iki yılı ise inşaat tamamlandıktan sonra olacaktır. İnşaat sonrası ilk yıl gene yılda iki kez olmak üzere benzer bir çalışma yürütülecek fakat üçüncü yıl, yeniden yerleşim tamamlama denetimi ile birlikte dış izleme faaliyeti sonlandırılacaktır. Üç yıl boyunca yürütülecek bu faaliyetlerin her birini sonunda ilgili uzman, Feke II Projesi sonucu olumsuz etkilenmiş kişilerin, özellikle de Bölüm 3’te belirtilen hassas grupların yaşam koşullarındaki değişimi belirli göstergeler çerçevesinde analiz edecek ve Akenerji’ye gözlemlerini ve analizlerini bir raporla sunacaktır.

7.4 YYEP TAMAMLAMA DENETİMİ YYEP Tamamlama Denetimi, inşaat dönemi tamamlandıktan 2 yıl sonra yapılacak olup, iç ve dış izleme sürecinin de sonlandırılması anlamına gelecektir. Bu denetim, gerektiği hallerde dışarıdan uzmanlardan da destek alınarak, AkEnerji tarafından yapılacaktır. YYEP tamamlama denetimi, geçim kaynakları telafisinin sürdürülebilir olduğuna ve başka herhangi bir müdahalenin gerekmediğine ilişkin nihai bir gösterge sağlayacaktır.


Hem iç hem de dış izleme süreci, YYEP çalışmalarıyla hedeflenen noktaya gelindiğine kanaat getirilen dönemin sonunda yapılması öngörülen Tamamlama Denetimi ile sonlandırılacaktır. İç ve dış izlemenin detaylı süreç ve raporlama dönemleri Şekil 7-1’de verilmektedir.

Şekil 7-1: İzleme Süreci

Faaliyet Kalemi 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4

Arazi Edinimi

Feke I Reg. ve HES İnşaatı

(Performans) İç İzleme

(Etki) Dış İzleme

Tamamlama Denetimi

7.5 ÇALIŞANLAR VE SORUMLULUKLARI İzleme sürecinden sorumlu iki ekip vardır; iç ve dış izleme ekipleri:

� AkEnerji’nin Çevre ve Sosyal (Ç&S) Ekibi, iç izlemeye yönelik düzenli raporlamadan ve iç izleme için tanımlanan diğer eylemlerin takip edilmesinden sorumlu olacaktır;

� Yeniden yerleşim konusunda deneyimli bir bağımsız danışman, dış izlemeye yönelik raporlamadan sorumlu olacaktır ve

� AkEnerji çalışanları, yetkili ekiplerce hazırlanan izleme raporlarının değerlendirilmesi ile ilgili paydaşlara bilgi sağlanmasından sorumlu olacaktır.

Tablo 7-1, AkEnerji’nin YYEP kapsamındaki raporlama sorumluluklarını ortaya koymaktadır.

Tablo 7-1: İç ve Dış İzleme Raporları Rapor İçerik

Çevre & Sosyal ekibine şantiyedeki yetkili personel tarafından gönderilen aylık raporlar

• Gerçekleştirilen halkla ilişkiler faaliyetleri. • Planlanan halkla ilişkiler faaliyetleri. • Şikâyetler • Talepler

Kreditörlere gönderilecek kurumsal düzeyde hazırlanan Yıllık Raporlar

• Ekonomik, sosyal ve çevresel faaliyetlere ilişkin yıllık bilgilerin sunulması

YYEP’nin izleme süreci için geliştirilen çerçevenin bileşenleri Tablo 7-2’de verilmektedir.

Tablo 7-2: YYEP İzleme Faaliyeti Genel Çerçevesi

YYEP İzleme Faaliyeti Genel Çerçevesi


İzleme Alanı Göstergeler ve Ölçütleri İzleme Sıklığı

Süre İzleme Faaliyetinde Sorumlu Taraflar

YYEP’in Etkililiği ve Etkinliği

• Arazi edinimi sürecinde hak sahipleri ile yapılan uzlaşma görüşmelerindeki ilerlemeler; tamamlanan %.

• Hak sahiplerine yönelik tazminat ödemesi; tamamlanan %.

• Tapu devri tamamlanan parsel ve tapu sahibi sayısı; toplam içindeki %

• İnşaat için edinilen arazi miktarı; toplam içindeki m2.

• Yerinden edilen hanehalkları; tamamlanan sayı, toplam içindeki %.

• Tanımlanan ve işletilen şikâyet sistemi; arz edilen/tasfiye edilen şikâyet sayısı

• Tanımlanan halk katılımı süreci; faaliyet kaydı, yapılan toplantı sayısı.

• Tanımlanan izleme süreci – görevlendirilen sorumlu ekipler

Aylık Arazi Edinimi ile

başlayıp YYEP

Tamamla-nıncaya kadar

AkEnerji Saha Personeli ile Çevre ve Sosyal (Ç&S) Ekibi

Yaşam Standardının (Gelir Düzeyinin) ve yeniden yapılandırılması

• Arazi sahiplerine ödenen nakit tazminat; miktar, ödeme yapılan kişi sayısı, ödemesi tamamlanan kişi oranı (%).

• Diğer kullanıcılara ödenen nakit tazminat; miktar, ödeme yapılan kişi sayısı, ödemesi tamamlanan kişi oranı (%)

• Hak sahiplerinin tazmin edilen/telafi edilen diğer kayıpları (yollar, sulama kanalları, borular vs.); diğer tazminatların türü ve sayısı, toplam içindeki %.

• Taşınmaz malı kamulaştırılan hak sahiplerine ödenen bedeller ile acele kamulaştırma bedelleri arasındaki fark (miktar ve oransal artış),

• Alınan kamulaştırma bedellerinin kullanılma amaçları (frekans dağılımı ve %),

• Alınan kamulaştırma bedellerinin geçim kaynaklarını korumaya ve ya geliştirmeye dönük bir yatırıma dönüştürülme oranı (%),

• Hassas grupların özel ihtiyaçlarının ele alındığı durumlar; yardım/destek sayısı ve türü.

• AkEnerji çalışanlarına yönelik olarak sağlık ve güvenlik yönetmeliklerinin takip edilmesi; verilen eğitim sayısı, sağlık ve güvenliğe ilişkin şikâyet sayısı

Yılda 2 Kez (inşaat bitine kadar ve inşaat sonraki ilk yıl) Yıllık (inşaat sonrası ikinci yıl)

Arazi Edinimi ile başlayıp YYEP Tamamla-nıncaya kadar

AkEnerji Saha Personeli ile Çevre ve Sosyal (Ç&S) Ekibi Yeniden yerleşim konusunda deneyimli bağımsız bir danışman


YYEP İzleme Faaliyeti Genel Çerçevesi

İzleme Alanı Göstergeler ve Ölçütleri İzleme Sıklığı

Süre İzleme Faaliyetinde Sorumlu Taraflar

Etkilenen Kişilerin Hoşnutluğu

• PEİ’nin arazi edinimi sürecine dönük tutumları; görüşmeler sırasında yapılan gözlemler ve alınan geribildirimler.

• PEİ’nin yaşam standartlarının korunması ve/veya iyileştirilmesine yönelik tutumları; görüşmeler sırasında yapılan gözlemler ve alınan geribildirimler.

• PEİ’nin geçim kaynaklarının ve gelirlerinin telafi edilmesine dönük tutumları; görüşmeler sırasında yapılan gözlemler ve alınan geribildirimler.

• Paydaşların halk katılımı sürecine yönelik tutumları; görüşmeler sırasında yapılan gözlemler ve alınan geribildirimler.

Sürekli Arazi Edinimi ile

başlayıp YYEP



Halkla istişare ve şikâyet

• PEİ’nin arazi edinimi ve tazminat sürecine ilişkin anlayışları; görüşmeler sırasında yapılan gözlemler ve alınan geribildirimler.

• Şikâyet türleri; gelen ve neticelendirilen şikâyet sayısı ve sonuçları

Sürekli Arazi Edinimi ile

başlayıp YYEP




8 BÜTÇE IFC’nin Yeniden Yerleşim Eylem Planı Hazırlanmasına Yönelik El Kitabı’nda belirtildiği üzere, “YYEP bütçesi, tazminat oranları ve diğer maliyet tahminlerini hesaplarken kullanılan tüm varsayımların bir gerekçelendirmesini içermeli ve tüm beklenmeyen giderleri dikkate almalıdır.” Dünya Bankası/IFC’nin tanımına uygun olarak, bu bölümde detaylandırılmış olan bütçe tabloları, YYEP’in hazırlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi ile diğer beklenmeyen giderleri de içerecek şekilde, tüm yeniden yerleşim faaliyetlerinin gerçek maliyetlerini göstermektedir. Feke I Projesi YYEP çalışmasının toplam maliyet dökümüne ek olarak, harcamalara ilişkin dönemler ve finansman kaynakları da Tablo 8-1’de gösterilmiştir. Toplam maliyetin yanı sıra etkilenen hane başına düşen YYEP birim maliyeti de hesaplanmıştır.

8.1 YYEP GELİŞTİRME VE UYGULAMA MALİYETLERİ

YYEP’in hazırlanması ve uygulanmasına yönelik maliyet kalemleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

� AkEnerji’nin arazi edinimiyle ilgili idari giderler; � Sosyal etki değerlendirme çalışmaları ve YYEP uygulaması için alınan danışmanlık

hizmetleri; � Bina/yapılar da dâhil olmak üzere, tüm taşınmaz mallar için şahıslara ödenen

tazminatlar; � Feke I Projesi’nin inşaat ve işletme dönemlerinde ortaya çıkabilecek ilave arazi

edinim maliyetleri için beklenmeyen giderler. Tablo 8-1’de gösterilen bütçelendirilmiş tüm maliyetler, Akenerji tarafından karşılanmıştır. Bu tabloda YYEP’nin hazırlanması ve uygulanması için gösterilen maliyetler, bugüne kadar yapılmış ödemelerin yanında, inşaat ve işletim süreçlerinde ortaya çıkacak/çıkabilecek olası masraflar için öngörülen bütçeyi de içermektedir. YYEP bütçesi, arazi edinimiyle ilgili ortaya çıkan doğrudan maliyetlere ek olarak yönetim maliyetlerini de içermektedir. 2008 ve 2013 arasındaki dönem için tüm yönetim giderlerini de içeren YYEP maliyeti, 699.095,98$ olarak bütçelendirilmiştir (Tablo 8-1). Bunun yanı sıra, dış izleme maliyeti de 33.557,05$ olarak belirlenmiştir (Tablo 8-2). Özetle, Toplam YYEP Bütçesi 805.918,33$’dır. İzleme ve arazi edinimi süreciyle ilgili yönetim giderlerinin de yer aldığı YYEP bütçesinin hane başına birim maliyeti 29.849$ olarak hesaplanmıştır. Satın alınan şahıs arazilerine ilaveten Proje için çeşitli kamu arazilerinin de belli bedeller karşılığında temini söz konusudur. AkEnerji Orman Bakanlığı’na, teminat bedeli olarak 3.500 TL (2.349); ilk yıl arazi izin bedeli olarak 127.553,12 TL (85.606$) ve ağaçlandırma bedeli olarak da 66.523,33 TL (44.647$) ödemiştir.


Tablo 8-1: YYEP Hazırlama ve Uygulama Çalışmaları Maliyet Tablosu

KALEMLER TOPLAM TL TOPLAM $* HARCAMA

DÖNEMİ FİNANSMAN

KAYNAĞI

Danışmanlık Hizmetleri (araştırma çalışmaları, sosyal etki değerlendirme ve YYEP uygulanması) 17.000,00 11.409,40

Ağustos- Ekim 2010 AkEnerji

Arazi edinimine ilişkin idari giderler (değerleme, mahkeme masrafları, tapu tescili işlem masrafları vs) 22.950,00 15.402,68 2008-2009 AkEnerji EPDK tarafından Kamulaştırılan Şahıslara ait taşınmazlar için ödenen acele kamulaştırma bedeli (arazi ve yapılar için tazminat bedelleri)

570.224,60

382.701,07 2009 AkEnerji

AkEnerji’nin acele kamulaştırma bedellerine ilaveten şahıslara ait taşınmazlar için yaptığı tazminat ödemesi

301.478,41

202.334,50 2009

Santral sahasındaki şahıs arazisini satın alma maliyeti 130.000,00 87.248,32

Dış İzleme 50.000,00 33.557,05 2011-2013 AkEnerji

TOPLAM BÜTÇE 1.091.653,01 732.653,03 Beklenmedik Giderler (10%) 109.165,30 73.265,30 2008-2013 AkEnerji TOPLAM YYEP BÜTÇESİ 1.200.818,31 805.918,33

* Kullanılan döviz kuru 1 TL için 1,49ABD Dolarıdır (Türkiye Merkez Bankası Eylül 2010)

8.2 İZLEME VE DEĞERLENDİRME MALİYETLERİ

YYEP’in dış izleme ve değerlendirme faaliyetleri için belirlenen toplam maliyet, 33.557$’dır (Tablo 8-2). Bölüm 7’de belirtildiği gibi, iç izleme ve değerlendirme faaliyetleri, Akenerji tarafından, dış izleme ve değerlendirme faaliyetleri ise bağımsız bir uzman ekibi tarafından gerçekleştirilecektir.

Tablo 8-2: YYEP Dış İzleme ve Değerlendirme Maliyet Tablosu

TOPLAM TL TOPLAM $

HARCAMA DÖNEMİ

Finans Kaynağı

YYEP İZLEME VE DEĞERLENDİRME

Toplam Yıl 1 Yıl 2 Yıl 3

Dış İzleme 50.000 22.500 10.000 17.500 33.557 3 yıl

(2011-2013) Akenerji

8.3 PROJE FİNANSMANI Personel maliyetleri ve yönetim giderlerine ek olarak, YYEP’in hazırlanması, uygulanması, izleme ve değerlendirme çalışmalarına yönelik tüm maliyetler Akenerji tarafından karşılanmaktadır. Şahıs ve kamu arazileri için yapılan değerlemeye ilişkin rakamlar ile arazi sahiplerine ödenen kamulaştırma bedelleri ile arazi kullanıcılarına ödenen ürün tazminat bedelleri daha ayrıntılı olarak Bölüm 4’te ele alınmıştır.


9 UYGULAMA TAKVİMİ Feke I Projesi Uygulama Takvimi’nde belirtilen faaliyetler; planlama ve hazırlık dönemi, inşaat ile izleme ve değerlendirme çalışmalarını içeren YYEP uygulaması olarak gruplandırılabilir. Bu faaliyetler projenin inşaat öncesi ve inşaat dönemleri boyunca gerçekleşen faaliyetlerdir. Feke I Projesi için YYEP hazırlığı, etkilenen arazilerin edinimi için yürütülen çalışmalarla eş zamanlı olarak yürütülmüştür. Yöredeki ilgili kamu kurumları ile yapılan bilgilendirme amaçlı görüşmeler ile yöre halkıyla yapılan müzakere görüşmeleri, AkEnerji’nin 2008 tarihinde projeyi lisans sahibi firma olan Akkur A.Ş.’den devralmasından ve projenin mühendislik çalışmalarının tamamlanmasından sonra başlamıştır. Saha ziyaretleri, Proje Tanıtım Dosyasının hazırlanması sırasında başlamış olsa da yereldeki remi kurumlar ile yöre halkını kapsayan ilgili tüm yerel paydaşlarla yakın ilişkiler, Akenerji avukatının uzlaşma görüşmelerine ilave olarak 2008 yılında başlamıştır. Daha sonrasında da proje sahibi ile yöre insanı arasında düzenli görüşmeler devam etmiş; değişen biçimlerde de halen devam etmektedir. Proje için gerekli olan arazilerin temini planladığından daha uzun bir zaman almıştır. Şöyle ki süreç, 2008 ile 2010 yılları arasında sürmüştür. Bu aslında Akenerji’nin bazı arazi kullanıcılarına arazilerinin köy tüzel kişiliğinden özel mülkiyete devir işleminin tamamlanmasını beklemeyi tercih etmesinden kaynaklanmıştır. EPDK, Akenerji ve ilgili tapu sahibi veya hisse sahibi arazi alımı için teklif edilen bedelde anlaşma sağlar sağlamaz, tazminatlar ilgili taraflara ödenmiştir. Proje’nin inşaat süreci arazi edinim sürecine paralel olarak başlatıldı ancak Akenerji, oturduğu evi Proje’den etkilenen haneleri, inşaat çalışmaları başlamadan önce evlerini terk etmeleri için beklemiştir. Bazı tapu sahipleriyle tazminat bedeli üzerinde anlaşma sağlanamamasından ötürü tapu devri ile ilgili yasal sürecin ve dolayısıyla taşınma işleri beklenenden daha uzun sürmesi üzerine inşaat, yerleşim bölgelerinden uzak yerlerde başlatılmıştır. Feke I Projesi’nde inşaat çalışmalarının 2011 yılının 3.çeyreği itibariyle tamamlanması planlanmaktadır. Aynı yılın sonuna doğru da işletme dönemine geçilmesi öngörülmektedir. İnşaat boyunca süren iç izleme faaliyeti, işletme döneminde de farklı mekanizmalarla devam edecektir. Buna bir de Bölüm 7’de de bahsedildiği gibi dış izleme faaliyeti eklenecektir. Feke I Projesi’nin YYEP ile ilgili Uygulama Takvimi, en son dış izleme faaliyetinin yapılacağı YYEP Tamamlama Denetimi ile sonlanacaktır. Projenin tüm aşamalarını da içine alan YYEP Uygulama Takvimi Tablo 9-1’de sunulmaktadır.


Tablo 9-1: YYEP Uygulama Takvimi

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Planlama & Hazırlık

Enerji Üretim Lisansının Alınması

Projenin Fizibilite Raporunun Hazırlanması

Kamulaştırma Kararının alınması

Varlık Envanteri ve Değerleme

Tazminat Ödemelerine İlişkin Müzakereler

YYEP Hazırlığı & Kabulü

Arazilerin Edinimi

İnşaat Faaliyetleri İnşaat için Yüklenici Firmaların Tayini

İnşaat Sahasının Hazırlanması

İnşaat

İzleme & Değerlendirme

İç İzleme

Dış İzleme

YYEP Tamamlama Denetimi


REFERANSLAR

BTC Project Environment Impact Assessment (EIA), Turkey EIA Final Report (2002) http://www.bp.com/genericarticle.do?categoryId=9006630&contentId=7013811 The Equator Principles, ilgili web sayfasında mevcuttur: http://www.equator-principles.com/documents/Equator_Principles.pdf IFC (1998) A Good Practice Manual: Doing Better Business through Effective Public Consultation and Disclosure, ilgili web sayfasında mevcuttur: http://www.ifc.org/ifcext/enviro.nsf/AttachmentsByTitle/p_pubconsult/$FILE/PublicConsultation.pdf IFC (2007) Guidance Notes: Performance Standards on Social & Environmental Sustainability, ilgili web sayfasında mevcuttur: http://www.ifc.org/ifcext/sustainability.nsf/Content/GuidanceNotes World Bank Operational Manual, (2001) Operational Policies, OP 4.12 Involuntary Resettlement, ilgili web sayfasında mevcuttur: http://siteresources.worldbank.org/INTFORESTS/Resources/OP412.pdf World Bank (2004), Involuntary Resettlement Sourcebook: Planning and Implementation in Development Projects, Washington D.C. World Bank, Stakeholder Analysis, ilgili web sayfasında mevcuttur: http://go.worldbank.org/EWEVXGTDP0 Scoones, Ian. Sustainable Rural Livelihoods: A Framework for Analysis. IDS Working Paper 72, June 1998. ilgili web sayfasında mevcuttur: www.ids.ac.uk/ids/bookshop/wp/wp72.pdf

Documents

FEKE I REGÜLATÖRÜ VE HİDROELEKTR İK SANTRAL İ PROJES … · feke i hesprojesi yyep aralık 2010 2 yÖnet İcİ Özet İ 6 1 gİrİŞ 9 1.1 arkaplan 9 1.2 projen İn kisa tanimi