FEN BİLİMLERİ · atu 5. sinif tam ÖlÇme fen bİlİmlerİ 1. dÖnem tam ÖlÇme fen bİlİmlerİ 1. dönem tÜrkİye’de İlk defa ÖĞretİcİ bol etkİnlİk kazanimlara tam

ATU

5.SINIF

TAM

ÖLÇ

ME

FEN B

İLİMLER

İ 1. DÖ

NEM

TAM ÖLÇME

FEN BİLİMLERİ1. Dönem

TÜRKİYE’DEİLK DEFA

●ÖĞRETİCİ BOL ETKİNLİK

●KAZANIMLARA TAM UYUMLU KONU TESTLERİ

●ÜNİTE TARAMA TESTLERİ

●YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI

●YARIYIL VE YIL SONU DEĞERLENDİRME SINAVLARI

●DİJİTAL ÇÖZÜMLER

115. Sınıf Fen Bilimleri

GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

ETKİNLİK 1

Aşağıda verilen kelimeleri, cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazarak bil-gileri tamamlayınız.

1. Güneş ......................................................................................... şekle sahiptir.

2. Güneş’in yapısı ......................................................................................... oluşur.

3. Güneş’in yapısının büyük bölümünü oluşturan maddeler ..............................................................

ve ......................................................................................... gazlarıdır.

4. Güneş ......................................................................................... büyüktür.

5. Dünya’yı ......................................................................................... büyüklüğünde kabul edersek Güneş

.............................................................. büyüklüğünde olur.

6. Güneş hem ......................................................................................... etrafında döner hem de ................................

......................................................... etrafında dolanır.

7. Güneş kendi ekseni etrafında ......................................................................................... doğru döner.

8. Güneş en büyük ......................................................................................... ve ...........................................................................

kaynağımızdır.

9. Güneş bir ......................................................................................... dır.

10. ........................................................................................., Dünya’ya en yakın yıldızdır.

nohut

küresel

ısı

batıdan doğuya

Samanyolu Galaksisi

Güneş

basketboltopu

gazlardan

kendi ekseni

hidrojen

ışık

helyum

Dünya’dan

yıldız

küresel

gazlardan

hidrojen

helyum

Dünya’dan

nohut

basketbol topu

kendi ekseni Samanyolu

Galaksisi

batıdan doğuya

ısı ışık

yıldız

Güneş

12 Bilfen Yayıncılık

GÜNEŞ’İN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Aşağıdaki etkinlikte bilgilerin yanındaki parantezlere, bilgi doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.

kendi ekseni

gazlardan

küresel

bize en yakın

Dünya’dan

Samanyolu galaksisi

( )

( )

( )

( )

( )

( )

şekildedir.

oluşur.

etrafında döner.

etrafında dolanır.

küçüktür.

yıldızdır.

ETKİNLİK 2

D

D DD

D

D

YY


AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

ETKİNLİK 3

Aşağıdaki etkinlikte verilen Ay ile ilgili bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar ve-rip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Ay’ın Yapısı ve Özellikleri

Ay, Dünya’ya en yakın gök cismidir.

Ay’ın şekli küreseldir.

Ay’ın büyüklüğü Güneş’in büyüklüğüne yakındır.

Ay, Dünya’dan küçüktür.

Ay’ın yüzeyindeki toz, Dünya’daki toprak yapısına çok benzer.

Ay’da oksijen bulunmamaktadır.

Ay’ın yüzeyinde dağlar, kraterler ve düzlükler bulunmaktadır.

Güneş, Ay’a göre Dünya’ya daha yakındır.

Ay’da canlıların ihtiyacı olan su bulunmamaktadır.

Ay’da canlılar yaşayabilir.

Doğru Yanlış

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Ay ile ilgili aşağıdaki bilgilerden doğru olanların numaralarını alttaki boş kutuya yazınız.

Aşağıda verilen maddeler kullanılarak Dünya, Güneş ve Ay büyüklüklerine göre mo-dellenecektir. Verilen maddelerin temsil ettiği gök cisimlerini altlarındaki boşluğa yazınız.

1. Dünya’ya en yakın gök cismidir.

2. Hacmi, Dünya’nın hacminden küçüktür.

3. Yüzeyi düzdür, dağ gibi yükseklikler bulunmaz.

4. Dünya’daki canlıların yaşayabileceği bir atmosfere sahiptir.

5. Küresel bir şekle sahiptir.

6. Yüzeyinde kraterler bulunur.

ETKİNLİK 4

ETKİNLİK 5

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

Pinpon topu

Karpuz

Futbol topu

Erik

Tenis topu

Portakal

1 - 2 - 5 - 6

Ay

Güneş

Güneş

Ay

Dünya

Dünya


AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ

Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model ile ilgili bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğu-na karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Bilgi D Y

Ay, hem kendi etrafında döner hem de Dünya’nın etrafında dolanır.

Ay, Dünya etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar.

Dünya’dan bakıldığında görülen Ay’ın farklı şekillerine Ay’ın evreleri denir.

Ay’ın evrelerinin oluşmasının sebebi, Ay’ın kendi etrafında dönmesidir.

Ay, kendi etrafındaki dönme hareketini ve Dünya’nın etrafındaki dolanma hareke-tini aynı sürede tamamlar.

Ay, Dünya’nın uydusudur.

Ay, geceleri ışık ve ısı yaydığı için parlak görülür.

Ay’ın ışık alan tarafının Dünya’ya dönük olduğu ve Ay’ın en parlak göründüğü ev-reye “dolunay” denir.Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görünmesinin sebebi, Ay’ın kendi etrafında ve Dünya’nın etrafında aynı sürede dönmesidir.

Ay’ın gökyüzünde görünmediği evreye “ilk dördün” adı verilir.

Ay’ın evrelerinin gözlemlenme sırası; yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün şeklindedir.

Ay, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır.

Ay, Dünya’nın kütle çekimi etkisinde olduğu için Dünya’nın etrafından uzaklaşmaz.

Ay’ın ardışık iki ana evresi arasında geçen süre bir haftadır.

DünyaAy

ETKİNLİK 1

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ

Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgilerin doğru tamamlanması için verilen kav-ramları boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazınız.

Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model üzerinde boş bırakılan yerlere, Dünya’dan bakıldı-ğında gözlemlenen Ay’ın evrelerinin isimlerini yazınız.

Güneş’ten Dünya’nın dolunay uydu

ilk dördün Dünya son dördün aynı

yeni ay

1 ay

1. Ay kendi etrafında dönerken aynı zamanda .......................................... etrafında dolanır.2. Ay, Dünya’nın ...................................................................... sudur.3. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep ...................................................................... yüzü görünür.4. Ay’ın evrelerinin oluşmasının nedeni Ay’ın .......................................... etrafında dolanmasıdır.5. Ay’ın parlak ve yuvarlak şekilde görüldüğü evreye ...................................................................... denir.6. Ay ışık kaynağı değildir, .......................................... aldığı ışığı yansıttığı için parlak görünür.7. Ay’ın hiç görünmediği evreye .................................................................................... adı verilir.8. Ay’ın “D” harfi şeklinde görüldüğü evreye ................................................................................. adı verilir.9. Ay’ın ters ”D” şeklinde görüldüğü evreye .................................................................................... denir.

10. Ay’ın Dünya etrafındaki bir tam dolanımını tamamladığı süreye .......................................... adı verilir.

Güneş

ETKİNLİK 1ETKİNLİK 2

ETKİNLİK 3

Güneş’ten

Dünya’nındolunay

Dolunay

uydu

ilk dördün

İlk dördün

Dünya

son dördün

Son dördün

aynı

yeni ay

Yeni ay

1 ay


GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

Güneş

ETKİNLİK 4

ETKİNLİK 5

Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önündeki parantezin içine “D”, yanlış ise “Y” harfi yazınız.

Aşağıdaki bilgilerin doğru tamamlanmasını sağlayacak altı çizili kelimeleri seçerek yu-varlak içine alınız.

1. ( ) Güneş, Ay’a göre Dünya’ya daha yakındır.

2. ( ) Dünya kendi etrafında dönerken aynı zamanda Ay’ın etrafında dolanır.

3. ( ) Dünya kendi etrafında batıdan doğuya doğru döner.

4. ( ) Dünya Güneş’in etrafında dolanır.

5. ( ) Ay, Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanır.

6. ( ) Ay kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner.

7. ( ) Ay, Güneş’e göre Dünya’ya daha yakındır.

8. ( ) Güneş kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner.

9. ( ) Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzü görülür.

10. ( ) Dünya, Güneş ve Ay’ın kendi eksenleri etrafındaki dönüş yönleri aynıdır.

11. ( ) Ay, kendi ekseni ve Dünya’nın etrafındaki hareketlerini aynı sürede tamamlar.

12. ( ) Güneş, Dünya’nın etrafında dolanırken Ay da Güneş’in etrafında dolanır.

1. Ay, Güneş’in / Dünya’nın uydusudur.

2. Dünya, Güneş’in / Ay’ın etrafında dolanır.

3. Ay, Dünya’nın etrafında batıdan doğuya / doğudan batıya doğru dolanır.

4. Dünya, Güneş’in etrafında batıdan doğuya / doğudan batıya doğru dolanır.

5. Ay’ın Dünya etrafındaki 1 tam turunu tamamlama süresi yaklaşık 1 / 30 gündür.

6. Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönüşünü tamamlama süresi yaklaşık 1 / 30 gündür.

7. Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 1 / 365 günde tamamlar.

8. Dünya, Güneş’in çevresindeki bir tam turunu yaklaşık 1 / 365 yılda tamamlar.

9. Ay’a Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı / farklı yüzü görülür.

10. Ay’ın iki ana evresi arasında 1 ay / 1 hafta zaman vardır.

Y

Y

D

D

D

D

D

D

D

D

D

Y


GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

ETKİNLİK 6

Aşağıdaki modeli inceleyiniz. Model ile ilgili bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğu-na karar vererek kutucukları işaretleyiniz.

DünyaGüneşAy

2

Ay

1

Güneş, Dünya ve Ay D Y

1. Dünya, Güneş ve Ay’ın etrafında dolanır.

2. Güneş, kendi ekseni etrafında döner.

3. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken 2 numaralı konumda olduğunda Dün-ya’dan bakıldığında dolunay evresi gözlemlenir.

4. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken 1 numaralı konuma gediğinde Dün-ya’dan bakıldığında ilk dördün evresi gözlemlenir.

5. Ay’ın Dünya etrafında dolanma yönü doğudan batıya doğrudur.

6. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken 1 konumundan 2 konumuna gelmesi yaklaşık 15 gün (2 hafta) sürer.

7. Dünya’nın Güneş etrafında 1 tam tur dolanması 1 yıl sürer.

8. Ay’ın, Dünya’nın etrafında 1 tur dolanması 1 ay sürer.

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


YAZILIYA HAZIRLIK SORULARIGüneş, Dünya ve Ay

1. Güneş’in özelliklerinden dört tanesini yazınız.

2. Ay’ın yapısı ve özelliklerine ait dört tane bilgi yazınız.

3. Ay’ın kaç çeşit hareketi vardır? Açıklayı-nız.

4. Ay’ın gökyüzünde parlak görünmesi-nin sebebi nedir?

5. Aşağıdaki modelde Ay’ın ışık alan ve almayan kısımlarını boyayarak gösteriniz.

Güneş

2

1

3

4

Ay, numaralarla verilen konumlarda iken Dünya’dan gözlemlenen evreleri-nin isimlerini yazınız.

1 Æ

2 Æ

3 Æ

4 Æ

• Şekli küreye benzer.• Isı ve ışık yayan bir yıldızdır.• Gazlardan oluşan bir yapısı vardır.• Yüzeyinde çok büyük patlamalar

olur.

Güneş'ten aldığı ışığı yansıtmasıdır.

• Yüzeyinde kraterler, düzlükler ve dağlar vardır.

• Şekli küreye benzer.• Yüzeyi toz tabakasıyla kaplıdır.• Yok denecek kadar ince bir atmos-

feri vardır.

3 çeşit hareketi vardır.1. Kendi ekseni etrafında dönme ha-

reketi2. Dünya’nın etrafında dolanma hare-

keti3. Dünya ile birlikte Güneş’in etrafın-

da dolanma hareketi

Son dördün

Dolunay

İlk dördün

Yeni ay


YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI

6. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görünmesi nasıl açıklanmak-tadır?

7. Ay’ın farklı şekillerde gözlemlenmesine “Ay’ın evreleri” denir.Ay’ın evrelerinin oluşmasının nedeni nedir?

8. Güneş, Dünya ve Ay’ın arasındaki büyük-lük ilişkisi nedir? Örnekle açıklayınız.

9. Ay’ın yeni ay evresi gözlemlendiğinde Dünya, Güneş ve Ay’ın birbirlerine göre konumları nasıldır? Model çizerek kısaca açıklayınız.

10. Güneş, Dünya ve Ay’dan daha büyük-tür. Fakat Dünya’dan bakıldığında Gü- neş ve Ay yaklaşık aynı büyüklükte görünür. Bu durumun nedenini açıkla-yınız.

11. Ay’da canlılar yaşayabilir mi? Neden? Kısaca açıklayınız.

Ay kendi etrafındaki dönüşü ile Dünya'nın etrafındaki dolanma hare-ketini aynı sürede tamamlar. Bu ne-denle de Ay'ın hep aynı yüzü görünür.

Ay'ın Dünya'nın etrafında dolanması-dır.

DünyaGüneş

Ay

Güneş’in Dünya’ya Ay’dan daha uzak olmasıdır. Çünkü uzaktaki cisimler ya-kındakilerden daha küçük görünür.

Yeni ay, Ay'ın gökyüzünde görünme-diği evredir.

Yaşayamaz. Çünkü tüm canlıların ihtiyacı olan su ve oksijen Ay'da yoktur. Ay'ın yüzeyini kaplayan toz, Dünya'daki topraktan farklıdır ve bitkilerin ihtiyaçlarını karşılayamaz. Ay'ın atmosferi olmadığı için canlılar Güneş'in zararlı ışınlarına maruz kalır.

En büyük Güneş, ortanca Dünya, en küçük ise Ay’dır.

Basketbol topu Nohut

Toplu iğne başı

Güneş Dünya Ay


CANLILARI TANIYALIM

Aşağıdaki bilgilerin yanına bilgi doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazarak etkinliği tamamlayınız.

Aşağıdaki şemada boş bırakılan kutucuklara canlıların ana sınıflarını yazınız.

1. ( ) Canlıları bazı özelliklerine göre gruplandırmaya sınıflandırma denir.

2. ( ) Canlılar sınıflandırılırken canlıların hareketleri, vücut yapıları, beslenme ve üreme şekilleri, akrabalık ilişkileri gibi özelliklere bakılır.

3. ( ) Canlılar dört ana gruba ayrılmıştır. Bunlar; mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlardır.

4. ( ) Canlıların sınıflandırılması, canlılar hakkında yapılan çalışmaları kolaylaştırır.

5. ( ) Eski dönemlerde yaşayan insanlar hayvanları karada, havada ve suda yaşayanlar olarak gruplandırmışlardır.

6. ( ) Bilimsel çalışmalar ve teknolojinin gelişmesi canlıların doğru sınıflandırılmasını sağlamıştır.

ETKİNLİK 1

ETKİNLİK 2

CANLILAR

sınıfıdır.

D

D

D

D

D

D

Mikroskobik canlılar Mantarlar Bitkiler Hayvanlar


MİKROSKOBİK CANLILAR

ETKİNLİK 3

Aşağıdaki tabloda verilen bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilginin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Aşağıdaki tabloda mikroskobik canlılar etkisiyle gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olayların, mikroskobik canlıların olumlu ya da olumsuz etkisi olduğuna karar verip tablo-daki ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Bilgi D Y

Bitkiler, hayvanlar ve mantarlardan başka yalnızca mikroskopla görebildiği-miz canlılara mikroskobik canlı denir.

Mikroskobik canlılar sadece nemli topraklarda yaşayabilir.

Mikroskobik canlıların bazıları zararlıdır.

Sütten yoğurt yapılırken mikroskobik canlılardan yararlanılır.

Doğada bulunan bazı mikroskobik canlılar bitki ve hayvan atıklarını çürütür.

Mikroskobik canlılar kendi besinlerini, fotosentez yaparak kendileri üretir.

Mikroskobik canlılar sadece çok düşük sıcaklıklarda yaşayabilir.

Mikroskobik canlılar uygun nem, sıcaklık ve besin bulduklarında hızla çoğa-labilir.

Bazı mikroskobik canlılar, hayvan ve insanların vücutlarına girerek hastalığa sebep olur.

Bitki ve hayvan atıklarını çürüten mikroskobik canlılar artıkların doğaya dö-nüşümünü sağlar.

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓



ETKİNLİK 4

Aşağıdaki tabloda mikroskobik canlılar etkisiyle gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olayların, mikroskobik canlıların olumlu ya da olumsuz etkisi olduğuna karar verip tablo-daki ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Olaylar Olumlu etkisi

Olumsuz etkisi

Besinlerin çürüyüp bozulması

Sütten, peynir ve yoğurt yapılması

Sıtma, kuduz gibi hastalıkların ortaya çıkması

Antibiyotik yapılması

İnsanların kalın bağırsağında B ve K vitamini üretilmesi

Dişlerin çürümesi

Çeşitli hastalıkların tedavisi için aşı üretilmesi

Bitki ve hayvan artıklarının ayrıştırılarak toprağa karışması

Üzümden, sirke ve şarap yapılması

Hamurun mayalanması

Tırnak ve parmak arasında sulu ve kaşıntılı yaralar oluşması

Verem, kolera ve zatürre hastalığının oluşması

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓



ETKİNLİK 5

Aşağıdaki soru kartlarına mikroskobik canlılarla ilgili sorular yazılmıştır. Soruların cevap-larını kısaca yazınız.

• Neden “Mikroskobik canlı” ismi verilmiştir?

• Bütün mikroskobik canlılar zararlı mıdır?

• Mikroskobik canlılar nerelerde yaşar?

• Mikroskobik canlılar besinlerini kendileri mi üretir yoksa dışarıdan hazır olarak mı alır?

• Mikroskobik canlılardan faydalanılan olaylara üç tane örnek yazınız.

Gözle görülmeyip yalnızca mikroskopla görülebil-dikleri için.

Suda, havada, yiyeceklerin üzerinde, toprakta ve diğer canlıların vücutlarında yaşayabilen türleri vardır.

• Hamurun mayalanması• Sirke yapılması• Sütten yoğurt ve peynir yapılması

Yararlı türleri de vardır.

Dışarıdan hazır olarak alır.


Parazit Mantar Küf Mantarı

Şapkalı Mantar Maya Mantarı

MANTARLAR

ETKİNLİK 1

Aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazınız.

MANTARLAR

...............................

...............................

...............................

...............................

çeşididir.

örnektir.

örnektir.

örnektir.

örnektir.

Şapkalı Mantar

Küf Mantarı

Maya Mantarı

Parazit Mantar


MANTARLAR

ETKİNLİK 2

ETKİNLİK 3

Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önüne “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.

Aşağıda mantarlarla ilgili bazı bilgiler verilmiştir. Verilen bilgilerin ait olduğu mantar çe-şidini yanındaki boşluğa yazınız.

1. ( ) Mantarlar; gövde, şapka, kök ve yaprak olmak üzere dört kısımdan oluşur.

2. ( ) Mantarlar fotosentez yapamaz.

3. ( ) Mantarlar; şapkalı mantarlar, küf mantarları, maya mantarları ve hastalık yapıcı (parazit) mantarlar olmak üzere dört çeşittir.

4. ( ) Şapkalı mantarların hepsi zehirlidir.

5. ( ) Kültür mantarları, besin olarak tüketilebilen, özel olarak yetiştirilen mantar çeşidi-dir.

6. ( ) Hamurun mayalanmasını sağlayan mantara, maya mantarı denir.

7. ( ) Mantarlar, ağaçların gövdelerine yapışık ya da gölgelik ve nemli bölgelerde yaşar.

8. ( ) Mantarlar kendi besinini kendi üretir.

9. ( ) Ayak ve ellerde kaşıntıya sebep olan canlılar, hastalık yapıcı mantarlardır.

10. ( ) Poşet içinde uzun süre bekletilen ekmeğin üzerindeki kaygan yeşilimsi tabaka maya mantarlarıdır.

11. ( ) Sebze ve meyvelerin küflenmesine sebep olan mantarlara, küf mantarı denir.

12. ( ) Birçok hastalığın tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin yapımında küf mantarla-rından yararlanılır.

• Çürümüş meyvelerin üzerinde oluşan yeşil renkli pamuk yığını şeklindeki yapılar ............................

• Saçkıran hastalığına sebep olan mantar ............................

• Proteince zengin besin maddesi olarak tüketilen ve özel olarak yetiştirilen mantar ............................

• Hamurun mayalanmasını sağlayan mantar ............................

• Penisilin ve diğer antibiyotiklerin yapımında kullanılan mantar ............................

• Ormanlarda, ağaç gövdelerine yapışık şekilde yaşayan ve çoğu zehirli olan mantar ............................

Y

DD

Y

D

D

DY

D

Y

D

D

küf

parazit

kültür

maya

küf

şapkalı


BİTKİLER

ETKİNLİK 1


CANLILAR

sınıfıdır.

..........................

..........................

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

....................................................

örnektir.

çeşididir.

örnektir.

örnektir.ör

nekt

ir.ör

nekt

ir.

Mikroskobikcanlılar

Bitkiler

Çiçeksizbitkiler

Mantarlar

Hayvanlar

Çiçeklibitkiler

Bitkiler

Mantalar

Hayvanlar Mikroskobikcanlılar

Çiçeksizbitkiler

Çiçekli bitkiler


BİTKİLER

ETKİNLİK 2

Aşağıdaki modelde çiçekli bir bitkinin kısımları gösterilmiştir. Gösterilen kısımların isim-lerini ve görevlerini kısaca yazınız.

Aşağıda bitkilere ait bazı özellikler verilmiştir. Özelliklerin hangi bitki çeşidine ait oldu-ğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

............................................

Görevi: .........................................................

...............................................................................

...............................................................................

.............................

............................................

Görevi: .........................................................

...............................................................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

...............................................................................

...............................................................................

............................................

Görevi: ....................................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..........................................................................

............................................

Görevi: ..........................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

............................................

Görevi: ........................................................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

..............................................................................................

Çiçek

Yaprak

Gövde

Kök

Bitkinin üremesini sağlar. Tohum ve meyve burada oluşur.

Dal, çiçek, meyve gibi kısım-ları taşır. Köklerden alınan su ve mineralleri, yapraklarda üretilen besini bitkinin diğer kısımlarına taşır.

Güneş ışığını kullanarak besin ve oksijen üretir. Solunum ve boşaltım yapar.

Topraktan su ve mineral alınmasını, bitkinin toprağa tutunmasını sağlar.


BİTKİLER

ETKİNLİK 3

Aşağıda bitkilere ait bazı özellikler verilmiştir. Özelliklerin hangi bitki çeşidine ait oldu-ğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Özellikler Çiçeksizbitki

Çiçeklibitki

Nemli bölgelerde, ağaç gövdelerinde, akarsu kenarlarındaki taşlarda ve denizlerde yaşar.

Kök, gövde, yaprak ve çiçek olmak üzere dört ana bölümden oluşur.

Çiçeği sayesinde tohum oluşturur ve tohumla ürer.

Doğada diğer bitki türüne oranla daha az bulunur.

İlkel bitkilerdir.

Tohum oluşturamaz.

Yalnızca bazı türlerinde kök, gövde ve yaprak bulunur.

Fotosentez yaparak kendi besinini üretir.

Hoş kokusu ve renkleriyle doğayı güzelleştirir.

Gelişmiş bitkilerdir.

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


BİTKİLER

Bitkiler Çiçekli bitki Çiçeksiz bitki

Kara

yosu

nuO

rkid

eEğ

relti

otu

Dom

ates

Fasu

lye

Atku

yruğ

uSu

yosu

nuETKİNLİK 4

Aşağıdaki tabloda yer alan bitkilerin türüne karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


BİTKİLER

ETKİNLİK 5


1. ( ) Bitkiler kendi besinini kendi üreten canlılardır.

2. ( ) Çiçeksiz bitkiler, gelişmiş bitki türleridir.

3. ( ) Çiçekli bitkiler tohum oluşturarak çoğalır.

4. ( ) Çiçeksiz bitkilerin çoğunda kök yerine köke benzeyen yapılar bulunur.

5. ( ) Çiçekli bitkilerin bazılarının kökleri besin olarak tüketilir.

6. ( ) Çiçeksiz bitkiler fotosentez yapamaz.

7. ( ) Su yosunu, kara yosunu, kibrit otu çiçeksiz bitki örneğidir.

8. ( ) Çiçekli bitkilerde bulunan çiçek, bitkinin üreme organıdır.

9. ( ) Kök, bitkinin ihtiyacı olan su ve mineralleri topraktan alan kısımdır.

10. ( ) Fotosentez bitkinin kökünde gerçekleşir.

11. ( ) Bitkiler fotosentez sırasında havadaki oksijeni alıp havaya karbondioksit verir.

12. ( ) Patates ve yer elması, kökünde besin depo eden bitkilere örnektir.

13. ( ) Bitkinin gövdesi, kök ve yapraklar arasında madde taşınmasını sağlar.

14. ( ) Fasulye, salatalık, elma çiçekli bitkilere örnektir.

15. ( ) Ziraat mühendisliği, seracılık, çiçekçilik, orman mühendisliği bitkilerle ilgilenen mesleklerdir.

16. ( ) Bitkiler ışıklı ortamda fotosentez yapabilir.

17. ( ) Doğadaki çiçekli bitki sayısı, çiçeksiz bitki sayısından azdır.

18. ( ) Bazı bitkilerin yapraklarını besin olarak tüketiriz.

19. ( ) Yaprak, bitkinin solunum ve boşaltım organıdır.

20. ( ) Bazı çiçeksiz bitkiler tohum oluşturur ve tohumla çoğalır.

D

Y

D

D

D

Y

D

D

D

Y

Y

Y

D

D

D

D

Y

D

D

Y


BİTKİLER

ETKİNLİK 6

Aşağıda verilen bilgileri kullanarak bulmacayı çözünüz.

1 2

3

4

1

2

3

4

5

Yukarıdan Aşağıya1. Çiçekli bitkinin üreme organı2. Yapraklar ve kök arasında madde

taşınmasını sağlayan bitki kısmı3. Çiçekte oluşturulan ve bitkinin üre-

mesini sağlayan yapı4. Bitkinin fotosentez yapan kısmı

Soldan Sağa1. En gelişmiş çiçeksiz bitki2. Bitkinin topraktan su ve mineral

almasını sağlayan kısmı3. Bitkilerin besin üretme olayı4. Kökler sayesinde su ile birlikte top-

raktan alınan madde5. Fotosentez yapılabilmesi için gere-

ken enerji türü

E

F

Ğ

O

H

U

R

T N

E

K

Ç

İ

Ç

O T

M

L

S E

İ

K

T

E Z

N

Ö

V

D

G

İ

I

E

K

O

Ş

R

T

I

A

P

R

A

K

Y

U

L


HAYVANLAR

8. Aşağıdaki tabloda verilen özelliğin ait olduğu bitki türüne karar verilip ilgili kutucuk işaretlenecektir.

Bilgi Çiçeklibitki

Çiçeksizbitki

1. Tohum üretir ve tohumla çoğalır.

2. Eğrelti otu, bu türe örnektir.

3. Diğer türe göre daha gelişmiş yapıdadır.

Konuyu çok iyi bilen Emir tabloyu doğru işaretlediğine göre, Emir’in işaretle-mesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çiçeklibitki

Çiçeksizbitki

1 ✓

2 ✓

3 ✓

B) Çiçeklibitki

Çiçeksizbitki

1 ✓

2 ✓

3 ✓

C) Çiçeklibitki

Çiçeksizbitki

1 ✓

2 ✓

3 ✓

D) Çiçeklibitki

Çiçeksizbitki

1 ✓

2 ✓

3 ✓

ETKİNLİK 1


HAYVANLAR

.........................................

..........................................

..........................................

..........................................

..........................................

..........................................

.........................................

çeşididir.

örnektir.

örnektir.örnektir.

örnektir.örnektir.

örnektir.

çeşididir.

Balıklar

Kuşlar

Kurbağalar

Memeliler

Omurgasız hayvanlar

Omurgalı hayvanlar

Sürüngenler

Omurgasız hayvanlar Omurgalı hayvanlar

Balıklar

Kurbağalar

Sürüngenler

Kuşlar

Memeliler


HAYVANLAR

ETKİNLİK 2

ETKİNLİK 3

Aşağıdaki tabloda yer alan hayvanların hangi sınıfa ait olduğuna karar verip ilgili kutu-cuğu işaretleyiniz.

Aşağıdaki tabloda bazı omurgalı hayvanlar verilmiştir. Verilen hayvanların sınıfını işaret-leyiniz.

Hayvanlar Omurgasız OmurgalıKarıncaLeylek

FareSolucan

Yılanİnek

SalyangozYarasaLevrekKöpek

Hayvanlar Omurgasız OmurgalıYengeçİstiridye

TavukHamsiBalinaTırtıl

KurbağaÖrümcek

IstakozAkrep

Hayvanlar Balıklar Kurbağalar Sürüngenler Kuşlar MemelilerFil

KurbağaLevrekYunusTavuk

BukalemunYılanKargaFare

KaplumbağaHamsi

Penguen

✓ ✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


HAYVANLAR

ETKİNLİK 4

Aşağıda hayvanlara ait bazı özellikler ve bazı hayvanların resimleri verilmiştir. Özellikle-rin ait olduğu hayvana karar verip resmin altındaki kutuya özelliğin numarasını yazınız.

Özellikler

1. Doğurarak çoğalır.

2. Yavrusuna bakar.

3. Solungaç solunumu yapar.

4. Yumurtayla çoğalır.

5. Önce solungaç, daha sonra deri ve akciğer solunumu yapar.

6. Yavrusunu sütle besler.

7. Vücudu sert pullarla kaplıdır.

8. Vücudu tüylerle kaplıdır ve kanatları vardır.

9. Vücudu pullarla kaplıdır.

10. Suda yaşar.

Papağan Timsah Balina

Kurbağa Balık

2, 4, 8 4, 7, 10

4, 5, 10

1, 2, 6, 10

3, 4, 9, 10


HAYVANLAR

ETKİNLİK 5

Aşağıdaki tabloda yer alan bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Bilgiler D Y

Hayvanlar kendi besinlerini üretemez ve dışarıdan hazır alır.

Hayvanlar, omurgalı ve omurgasız hayvanlar olmak üzere iki gruba ayrılır.

Vücuda destek sağlayan ve omurga adı verilen yapı tüm hayvanlarda bulunur.

Hayvanları sınıflandırırken benzerlik ve farklılıkları dikkate alınır.

Kuşlar ve memeliler yavrularını doğurarak dünyaya getirir.

Balıklar, suda yaşayan omurgasız hayvanlardır.

Kelebek, arı ve solucan omurgasız hayvanlara örnektir.

Sürüngenler, omurgalı hayvanların bir sınıfıdır.

Memeliler, yavrularına bakar ve yavrularını sütle besler.

Kurbağalar, omurgasız hayvanlardır.

Kurbağalar iki yaşamlı canlılardır ve başkalaşım geçirirler.

Sürüngenler yumurtayla çoğalır.

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


1. Bilim insanlarının yaptığı sınıflandır-maya göre canlılar kaç sınıfa ayrılır?

Canlı sınıflarının isimlerini yazınız.

2. Çiçekli ve çiçeksiz bitkilere üçer tane örnek yazınız.

3. Omurgalı hayvanlar kaç sınıfta incele-nir?

Canlı sınıflarının isimlerini yazınız ve birer tane örnek veriniz.

4. Bazı hayvanlara omurgasız hayvan ismi verilmesinin nedeni nedir? Kısaca açık-layınız.

5 tane omurgasız hayvan örneği yazınız.

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARICanlılar Dünyası

BitkilerHayvanlarMantarlarMikroskobik canlılarolmak üzere dört gruba ayrılır.

Çiçekli bitkiler:Gül, menekşe, domates

Çiçeksiz bitkiler:Eğrelti otu, su yosunu, at kuyruğu

Beş sınıfta incelenir:Balıklar Æ Sazan, hamsiKurbağalar Æ KurbağaSürüngenler Æ TimsahKuşlar Æ PapağanMemeliler Æ Tavşan

Vücuda desteklik sağlayan kemik ya da kıkırdaktan oluşan, omurga adı verilen yapı bulunmayan canlı-lara omurgasız hayvan denir.

Midye AkrepKarınca SinekSolucan


YAZILIYA HAZIRLIK SORULARICanlılar Dünyası

5. Çevremizdeki mantar türlerini ve özel-liklerini yazınız.

6. Mikroskobik canlıların yararlarından iki tanesini yazınız.

7. Mikroskobik canlıların zararlarından iki tanesini yazınız.

8. Faydalı ve zararlı bakterilerin rol aldığı olaylara birer tane örnek yazınız.

9. Küf mantarlarının besinler üzerindeki etkisini ve tıptaki kullanım alanını yazı-nız.

Şapkalı Mantarlar: Ormanlarda, ağaç diplerinde yaşar. Çoğu zehirli-dir. Özel koşullarda yetiştirilen türü olan kültür mantarları besin olarak tüketilir.

Küf Mantarları: Ekmek, sebze ve meyvelerin üzerinde oluşan yeşil kaygan tabakaya küf denir. Besin maddelerinin küflenmesine sebep olur.

Maya Mantarları: Sütten, yoğurt ve peynir yapılmasını hamurun ma-yalanmasını sağlayan mantarlardır.

Hastalık Yapıcı Mantarlar: El ve ayaklarda, deride kaşıntılı ve sulu yaralara sebep olur.

Besinlerin küflenmesine ve çürü-mesine sebep olur.Hastalıklara sebep olur.

Sütün yoğurt olmasını sağlayan bakteri türleri vardır.

Tifo, verem gibi hastalıklar bakteri-ler tarafından meydana gelir.

Besinlerin üzerinde yeşil bir tabaka oluşturup besinlerin küflenmesine sebep olur.Peynir küfü tıpta, penisilin adı veri-len antibiyotiğin yapımında kulla-nılır.

Bitki ve hayvan artıklarının çürütü-lerek toprağa karışmasını, böylece doğaya yeniden kazandırılmasını sağlar.Antibiyotik yapımında kullanılır.


KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere verilen kavramları uygun şekilde yazarak bilgileri tamamlayınız.

1. Cisimlerin yönünü, şeklini, hızını ve durumunu değiştirebilen etkiye .................................. denir.

2. Fiziksel temas olmadan etki eden kuvvetlere .................................. .......................................................... kuvvetler denir.

3. Kuvvetin birimi ............................................................................. dur.

4. Fiziksel temas sonucu cisimleri etkileyen kuvvetlere .................................. ............................................ kuvvetler denir.

5. Kuvvetin büyüklüğü ................................................................................................... adı verilen araçla ölçülür.

6. Cisimlerin yere düşmesini sağlayan kuvvet ......................... ..................................................... kuvvetidir.

7. Dinamometrenin içinde .................................. bulunur.

8. Dinamometre, yayların .......................................................... özelliğinden yararlanılarak yapılmıştır.

9. Dinamometre içindeki yayın cinsi ve .......................................................................... dinamometrenin ölçebileceği kuvveti belirler.

10. Dinamometrenin ucuna asılan kuvvet arttıkça dinamometredeki yayın .................................

................................................... artar.

11. İnce yay kullanılan dinamometre, kalın yay kullanılan dinamometreden daha .............................. büyüklükteki kuvvetleri ölçebilir.

12. Dinamometre içindeki yayların esnekliğinin .................................................................... vardır.

13. Süngerin sıkılması kuvvetin .................................................. .................................................. etkisine örnektir.

14. Frenine basılan arabanın durması kuvvetin .................................................................................... etkisine örnektir.

ETKİNLİK 1

yay

kuvvet yer çekimi

yavaşlatma

uzama miktarı

temas gerektiren temas gerektirmeyen

az sınırıNewton

esneklik

kalınlığı dinamometreşekil değiştirme

yay

kuvvet

yer çekimi

yavaşlatma

miktarıuzama

temas gerektiren

temas gerektirmeyen

az

sınırı

Newton

esneklik

kalınlığı

dinamometre

şekil değiştirme



Aşağıdaki örneklerde etki eden kuvvetlerin türüne karar vererek boş bırakılan yere “te-mas gerektiren” veya “temas gerektirmeyen” yazınız.

Aşağıdaki durumları inceleyiniz ve cisimlere uygulanması gereken kuvvetleri büyükten küçüğe doğru sıralayınız.

Aşağıdaki etkinlikte dinamometre ucuna özdeş cisimler asılarak dinamometredeki ya-yın uzaması ölçülmektedir. Şekildeki ölçümlere göre dinamometredeki yayın uzama mik-tarlarını sütun grafiği ile gösteriniz.

ETKİNLİK 2

Ağaçtan elma düşmesi

Market arabasının itilerek hareket ettirilmesi

Rüzgâr değirmeninin dönmesi

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

Uçurtmanın uçması

Kalemle yazı yazılması

Bayrağın dalgalanması

Mıknatısın çivileri çekmesi

Şelaleden suyun akması

Yağmur yağması

temas gerektirmeyen

temas gerektiren

temas gerektiren

temas gerektiren

temas gerektiren

temas gerektiren

temas gerektirmeyen

temas gerektirmeyen

temas gerektirmeyen



Aşağıdaki durumları inceleyiniz ve cisimlere uygulanması gereken kuvvetleri büyükten küçüğe doğru sıralayınız.

Aşağıdaki etkinlikte dinamometre ucuna özdeş cisimler asılarak dinamometredeki ya-yın uzaması ölçülmektedir. Şekildeki ölçümlere göre dinamometredeki yayın uzama mik-tarlarını sütun grafiği ile gösteriniz.

ETKİNLİK 3

ETKİNLİK 4

1. Faikcan’ın oyuncak arabasını iterek hareket ettirmesi Æ

2. Engin’in alışveriş arabasını sürmesi Æ

3. Ahmet’in otomobilini itmesi Æ

4. Mehmet’in traktörü itmeye çalışması Æ

Uygulanması gereken kuvvetlerin büyüklük sıralaması:

................................... > .................................. > ................................... > ...................................

1. ölçüm

L

2. ölçüm 3. ölçüm

1. ölçüm 2. ölçüm 3. ölçümÖlçüm

Yaydaki uzama miktarı

4 3 2 1




Aşağıda verilen tanımları ait olduğu kavramlarla eşleştiriniz.

ETKİNLİK 5

ETKİNLİK 6

1. ( ) Dinamometre, kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılır.

2. ( ) Kuvvetin birimi kilogramdır.

3. ( ) Yer çekimi kuvveti temas gerektiren bir kuvvettir.

4. ( ) Duran topa vurup hareket ettirmek için uygulanan kuvvet, temas gerektiren kuv-vettir.

5. ( ) Dinamometreye uygulanan kuvvet arttıkça dinamometrenin uzaması da artar.

6. ( ) Dinamometre içindeki yayın esnekliğinin sınırı yoktur.

7. ( ) Dinamometrede kullanılan yayın cinsi, dinamometrenin ölçebileceği kuvvetin bü-yüklüğünü etkiler.

8. ( ) Cisimlere uygulanan kuvvet cisimlerin şeklini değiştirebilir.

9. ( ) Hassas ölçüm yapılacak dinamometrenin içinde kalın yay bulunur.

10. ( ) Mıknatısın demir ataşları çekmesi sırasında etki eden kuvvet temas gerektirmeyen kuvvettir.

Tanımlar Kavramlar

• Kuvvetin birimi • Yay

• Cisimlerin şeklini, hızını ve hareketini değiştirebilen etki • Dinamometre

• Kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kullanılan araç • Newton

• Esneklik özelliğinden dolayı dinamometre içinde kullanılan malzeme • Kuvvet

D

Y

Y

D

D

Y

D

D

Y

D


SÜRTÜNME KUVVETİ


Aşağıdaki düzeneklerde sürtünme kuvvetlerinin büyüklüklerini karşılaştırarak boş bı-rakılan yerlere yazınız. (Cisimler özdeştir.)

ETKİNLİK 1

ETKİNLİK 2

1. ( ) Cisimlerin hareketini yavaşlatan ve durduran etki sürtünme kuvvetidir.

2. ( ) Hareketli bir cisme etki eden sürtünme kuvveti cismin hareket yönündedir.

3. ( ) Çakıl, kum gibi pürüzlü yüzeylerdeki sürtünme kuvveti fazladır.

4. ( ) Sürtünme kuvveti cismin hareketini zorlaştırır.

5. ( ) Sürtünme kuvveti her zaman hayatımızı zorlaştırır.

6. ( ) Sürtünme kuvveti, yüzeyin cinsine bağlıdır.

7. ( ) Cismin ağırlığı arttıkça cisme etki eden sürtünme kuvveti azalır.

8. ( ) Hava ortamında bulunan cisimlere etki eden sürtünme kuvvetine hava direnci denir.

9. ( ) Gemi, denizaltı gibi araçlar tasarlanırken su direncinden en fazla etkilenecek şekilde tasarlanır.

10. ( ) Günlük hayatta sürtünme kuvvetini artırmak için yapılan uygulamalar vardır.

11. ( ) Sürtünmenin az olması yolda yürümemizi kolaylaştırır.

12. ( ) Paraşütler tasarlanırken, hava direncinden yararlanacak şekilde yapılır.

Çakıllıyüzey

1 2

Buz yüzey

Mermeryüzey

1 2

Mermeryüzey

Sürtünme kuvvetleri arasındaki ilişki

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sürtünme kuvvetleri arasındaki ilişki

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D

Y

D

D

Y

D

Y

D

Y

D

1

2

2

1

D

D


SÜRTÜNME KUVVETİ

• Sürtünme kuvveti cismin hareket yönü ile zıt / aynı yöndedir.

• Sürtünme kuvveti hareketli bir cismin hızını artırır / azaltır.

• Su içindeki cisme etki eden sürtünme kuvvetine hava / su direnci denir.

• Yazı yazarken sürtünme kuvvetinin büyük / küçük olmasından yararlanırız.

Uygulamalar Artırmak Azaltmak

Kapı ve pencere menteşelerinin yağlanması

Eşyaların konulacağı yerlerin halı ile kaplanması

Kaleci eldivenlerinin iç yüzeyinin pürüzlü yapılması

Sporcuların kayak takımlarına mum sürmesi

Valizlerin altına tekerlek takılması

Kışın otomobil lastiklerine zincir takılması

Bisiklet zincirinin yağlanması

Merdivenlerde kaydırmaz bantlar kullanılması

Yollardaki kaçış rampalarında kum, çakıl gibi malzemeler kullanılması

Yağlı güreş yapan güreşçilerin vücutlarını yağlaması

Kışın yollara tuz ve kum dökülmesi

Aşağıdaki tabloda verilen uygulamaların, sürtünme kuvvetini artırmak veya azaltmak amacıyla yapıldığına karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

Aşağıda verilen bilgilerin doğru tamamlanması için altı çizili kelimelerden uygun olan-ları seçerek yuvarlak içine alınız.

ETKİNLİK 3

ETKİNLİK 4

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


SÜRTÜNME KUVVETİ

Aşağıda bazı zeminler ve bu zeminlerde hareket ettirilen özdeş araçların aldığı yollara ait grafikler verilmiştir.

Grafikleri ait olduğu zeminlerle eşleştiriniz. (Eğik düzlemler özdeştir.)

ETKİNLİK 5

Soru: Düzeneklerde verilen zeminlerdeki sürtünme kuvvetlerini küçükten büyüğe doğ-ru sıralayınız.

................................................................ < ................................................................ < ................................................................

Tahta zemin

Taşlı zemin

Cam zemin

Aracın aldığı yol (cm)

Zemin


Zemin


Zemin

10

1.

2.

3.

a.

b.

c.

50

35

Zeminler Grafikler

2 3 1


SÜRTÜNME KUVVETİ

Durumlar Olumlu Olumsuz

Frenine basılan arabanın durması

Ayakkabılarımızın tabanının eskimesi

Yürüyebilmemiz ya da durabilmemiz

Masanın üstüne bıraktığımız kitabın durması

Kalem ile yazı yazılması

Kapı ve pencerelerin menteşelerinin zamanla gıcırdamaya başla-ması

Makinelerin dişli parçalarının aşınması

Kibrit çöpünün tutuşup yanması

Bisikletin fren pabuçlarının incelip aşınması

Kısa piste inen uçağın paraşüt açarak iniş yapıp durması

Paraşütle atlayan sporcunun yere yavaş yavaş inmesi

Arabaların fren balatalarının aşınması

Yazının silgi ile silinmesi

Yuvarlanan topun bir süre sonra durması

Halı üzerindeki koltuğun yerinde sabit kalması

Ağır bir sandığı toprak zeminde hareket ettirirken çok fazla kuvvet uygulanması

Tabanı girintili çıkıntılı kışlık botlarla karlı yolda kolay yürünmesi

Aşağıdaki tabloda sürtünme kuvveti etkisiyle gerçekleşen bazı durumlar verilmiştir. Bu durumlardaki sürtünme kuvvetinin etkisinin olumlu ya da olumsuz olduğuna karar vererek ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

ETKİNLİK 6

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


1. Kuvvet nedir? Tanımını yazınız.

2. Cam yüzeyTahta yüzeyHalı yüzey

Yukarıda verilen yüzeylerdeki sürtünme kuvvetlerini büyükten küçüğe doğru sıralayınız.

3. Dinamometre ve Newton (N) kavramla-rının tanımlarını yazınız.

Dinamometre: ..................................................

.............................................................................................

Newton (N): ..........................................................

.............................................................................................

4. Hassas ölçüm yapan bir dinamometre-nin özelliklerini yazınız.

5. Ağırlıkları verilen K, L ve M cisimleri özdeş dinamometrelere ayrı ayrı asılarak dina-mometrelerdeki uzamalar gözlemleni-yor.

40N 5N 10N

K L M

Dinamometrelerde gerçekleşen uza-malar arasındaki ilişkiyi yazınız.

............................ > ............................ > ............................

6. Sürtünme kuvvetinin tanımını ve biri-mini yazınız.


Cisimlerin şeklini, konumunu, hızını ve yönünü değiştirebilen etkidir.

İçindeki yay ince olmalı (Yayın es-nekliği fazla olmalı)Dinamometre ölçeği dar aralıklı olmalı.

Cismin hareketini engelleyen, cismi yavaşlatan ya da durduran, harekete zıt yöndeki kuvvettir. Birimi newton’dur.

K M L

Halı > Tahta > Cam

Kuvveti ölçmek için kullanılan araç

Kuvvetin birimi


7. Sürtünme kuvvetini artırmak için yapı-lan uygulamalara 3 tane örnek yazınız.

• ..............................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

• ..............................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

• ..............................................................................................

.................................................................................................

................................................................................................

8. Sürtünme kuvvetinden yararlandığımız durumlara 5 tane örnek yazınız.

• ............................................................................................

................................................................................................

• ............................................................................................

................................................................................................

• ............................................................................................

................................................................................................

• ............................................................................................

................................................................................................

• ............................................................................................

................................................................................................

9. Sürtünme kuvvetini azaltmak için yapı-lan uygulamalara 3 tane örnek yazınız.

• ...............................................................................

...................................................................................

• ...............................................................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• ...............................................................................

...................................................................................

10. Temas gerektiren ve temas gerektirme-yen kuvvetler etkisiyle gerçekleşen durumlara üçer tane örnek yazınız.

Temas Gerektirmeyen Kuvvetler Etki-siyle• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

Temas Gerektiren Kuvvetler Etkisiyle• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................

• ..........................................................................................

..............................................................................................


Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması

Paraşüt kumaşlarının büyük ya-pılması

Yerlerin halı ile kaplanması

Kapı ve pencerelerin menteşele-rinin yağlanmasıBavul ve çantaya tekerlek takıl-masıBisikletin zincirinin yağlanması

Market arabasının itilmesi

Rüzgârın bayrağı dalgalandırması

Kalecinin kaleye doğru gelen topu durdurması

Balkondaki saksının yere düşmesi

Mıknatısın demir çivileri çekmesi

Plastik tarakla taranan saçın ha-valanması

Kalemle yazı yazılması

Frenine basılan arabanın durması

Kibrit çöpünün yanması

Yolda yürüyebilmemiz

Kısa pistlere iniş yapan uçakların paraşüt kullanması


MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ

1. ( ) Maddeler doğada katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunur.

2. ( ) Maddenin bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir.

3. ( ) Maddeler sadece ısıtıldıklarında hâl değiştirir.

4. ( ) Yeryüzündeki sular Güneş'ten gelen ısı sayesinde buharlaşıp gökyüzüne yükse-lir.

5. ( ) Katı maddeler soğutulursa sıvı hâle geçer.

6. ( ) Sıvı maddelerin gaz hâle geçmesine buharlaşma denir.

7. ( ) Sıvı maddeler belli bir sıcaklıkta buharlaşır.

8. ( ) Katı maddelerin sıvı olmadan doğrudan gaz hâle geçmesine kırağılaşma denir.

9. ( ) Kaynama, sıvının her yerinde ve çok hızlı bir şekilde gerçekleşir.

10. ( ) Gaz hâldeki maddeler soğutulursa sıvı hâle geçebilir.

11. ( ) Katı madde erirken dışarıdan ısı alır.

12. ( ) Donma ve yoğuşma sırasında madde dışarıya ısı verir.

13. ( ) Yağmur, dolu, kar gibi yağışlar havadaki su buharının hâl değiştirmesi sonucun-da oluşur.

14. ( ) Hava sıcaklığı arttığında buharlaşma olayı daha yavaş olur.

15. ( ) Saf sıvı maddeler kaynarken sıvının her yerinde kabarcıklar oluşur.

Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise önündeki paranteze “D” harfi, yanlış ise “Y” harfi yazınız.

ETKİNLİK 1

D

D

Y

D

Y

D

Y

Y

D

D

D

D

D

Y

D



Ol ay Hâl değişiminin adı

1 ................................................................................................................

2 ................................................................................................................

3 ................................................................................................................

4 ................................................................................................................

5 ................................................................................................................

6 ................................................................................................................

Aşağıdaki şemada maddenin hâl değişimleri oklarla gösterilmiştir. Numaralarla verilen hâl değişimlerinin isimlerini tabloya yazınız.

ETKİNLİK 2

KATI SIVI

GAZ

1

23

4

5

6

Olaylar Isı alarak Isı vererek

Elimize döktüğümüz kolonyanın buharlaşması

Yağmurun oluşması

Buzdolabından çıkarılan bardağın dışının buğulanması

Güneş alan yere bırakılan çikolatanın erimesi

Kışın göllerin üstünün donması

Çaydanlıktaki suyun kaynaması

Islak çamaşırların kuruması

İlkbahar aylarında yaprakların üzerinde çiy oluşması

Elbiselerimizin arasına koyduğumuz naftalinin süblimleşmesi

Sis oluşması

Buzdolabına konulan suyun donması

Erime

Buharlaşma

Kırağılaşma

Donma

Yoğuşma

Süblimleşme



Aşağıda tanımı verilen hâl değişimlerinin isimlerini boş bırakılan yerlere yazınız.

Aşağıda günlük hayatta gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir. Olaylardaki hâl değişimle-rinin “Isı alarak” ya da “Isı vererek” gerçekleştiğine karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

ETKİNLİK 3

ETKİNLİK 4

1. Soğutulan sıvı maddenin katı hâle geçmesi ..................................................

2. Gaz hâlindeki maddenin dışarıya ısı vererek sıvı hâle geçmesi ..................................................

3. Katı maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmesi ..................................................

4. Katı maddenin ısı alarak sıvı olmadan doğrudan gaz hâle geçmesi ..................................................

5. Sıvı maddenin ısı alarak hızlı bir şekilde her yerinden gaz hâle geçmesi .....................................

6. Gaz hâlindeki maddenin sıvı olmadan doğrudan katı hâle geçmesi ..................................................

Olaylar Isı alarak Isı vererek

Elimize döktüğümüz kolonyanın buharlaşması

Yağmurun oluşması

Buzdolabından çıkarılan bardağın dışının buğulanması

Güneş alan yere bırakılan çikolatanın erimesi

Kışın göllerin üstünün donması

Çaydanlıktaki suyun kaynaması

Islak çamaşırların kuruması

İlkbahar aylarında yaprakların üzerinde çiy oluşması

Elbiselerimizin arasına koyduğumuz naftalinin süblimleşmesi

Sis oluşması

Buzdolabına konulan suyun donması

donma

kırağılaşma

kaynama

süblimleşme

erime

yoğuşma

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓



Aşağıdaki şemada kaynama ve buharlaşmaya ait özellikler gösterilecektir. Verilen özel-liklerin yazılması gereken bölgelerin numarasını boş bırakılan yerlere yazınız.

ETKİNLİK 5

1 Æ Yalnızca kaynamaya ait özellikler 2 Æ Hem kaynama hem de buharlaşmaya ait özellikler3 Æ Yalnızca buharlaşmaya ait özellikler

Özellikler

a. Her sıcaklıkta gerçekleşir. .................................

b. Ortamdan ısı alarak gerçekleşir. .................................

c. Sıvının her yerinde gerçekleşir. .................................

d. Yavaş yavaş gerçekleşir. .................................

e. Sıvı hâlden gaz hâle geçme olayıdır. .................................

f. Sıvının yüzeyinde gerçekleşir. .................................

g. Belli bir sıcaklıkta gerçekleşir. .................................

h. Hızlı bir şekilde gerçekleşir. .................................

i. Bu olay sırasında sıcaklık sabit kalır. .................................

j. Sıcaklık arttıkça daha hızlı gerçekleşir. .................................

Kaynama Buharlaşma

1 2 3

3

2

1

3

2

3

1

1

1

3


MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Tanımlar Kavramlar

1. Kendini oluşturan parçacıklardan başka parçacık içerme-yen madde a. Donma noktası

2. İki ya da daha fazla maddenin birleşmesiyle oluşan, saf olmayan madde b. Kaynama noktası

3. Saf sıvı maddenin katılaştığı sıcaklık c. Saf madde

4. Saf sıvı maddenin hızlı bir şekilde gaz hâle geçtiği sıcaklık d. Erime noktası

5. Saf katı maddenin sıvı hâle geçtiği sıcaklık e. Karışım

Bilgi Doğru Yanlış

Erime noktası saf katı maddeler için ayırt edici özelliktir.

Tuzlu su, alkollü su gibi sıvı karışımların belirli kaynama noktası vardır.

Bir maddenin erime noktası ile donma noktası aynıdır.

Sıvı maddelerin buharlaşma sıcaklığı, yoğuşma sıcaklığına eşittir.

Aşağıda verilen tanımları ait olduğu kavramlarla eşleştirip tabloya yazınız.

Aşağıdaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar vererek ilgili kutucuğu işaretle-yiniz.

ETKİNLİK 1

ETKİNLİK 2

Tanımlar 1 2 3 4 5Kavramlar c e a b d

✓

✓

✓

✓



Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Tablodaki bilgileri kullanarak soruları cevaplayınız.

ETKİNLİK 3

1. Oda sıcaklığında (25°C) maddeler hangi fiziksel hâldedir? Buz (su) Æ .................................................... Aseton Æ ....................................................

Bakır Æ .................................................... Etil alkol Æ .................................................... Demir Æ ....................................................

2. Buzun erimeye başladığı sıcaklıkta hangi maddeler sıvı hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................

3. Suyun kaynadığı sıcaklıkta hangi maddeler katı hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................

4. Suyun kaynadığı sıcaklıkta hangi maddeler gaz hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................

5. 1090°C sıcaklıkta maddeler hangi fiziksel hâldedir? Bakır Æ .................................................... Aseton Æ ....................................................

Demir Æ .................................................... Etil alkol Æ ....................................................

6. Sıcaklık 50°C den –5°C ye düşürülürse hangi madde / maddeler hâl değiştirir? .................................................................................................................................................................................................................................

Madde Adı Erime Noktası (°C) Kaynama Noktası (°C)Buz (su) 0 100

Bakır 1084 2567Demir 1535 2750Aseton –95 56

Etil alkol –115 78

GazKatı Gaz

SıvıSıvıKatı

Sıvı

Aseton ve etil alkol

Bakır ve demir

Aseton ve etil alkol

Su

Katı

Sıvı



Aşağıda bazı maddelere ait sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir. Grafiklerdeki bilgileri kullanarak sorulan soruları cevaplayınız.

ETKİNLİK 4

a. X maddesi ısıtılıyor mu yoksa soğutuluyor mu? .................................................................................................................................................................................................................................

b. X maddesinin donma noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................

c. (6 - 10) dk. aralığında X maddesi hangi fiziksel hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................

d. X maddesinin kaynama noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................

e. X maddesi hangi zaman aralıklarında hâl değiştiriyor? .................................................................................................................................................................................................................................

1.

Sıcaklık (°C)

Zaman (dk)

X maddesi

10

95

0 2 6 10 15

X maddesine ait sıcaklık-zaman grafiği şekildeki gibidir.

Isıtılıyor.

10

Sıvı

95

2 - 6 , 10 - 15



2. Başlangıçta 110°C sıcaklıkta bulunan su buharına ait grafik aşağıda verilmiştir.

a. Suyun kaynama noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................

b. Hangi zaman aralığında sıvı hâldedir? .................................................................................................................................................................................................................................

c. Suyun donma noktası kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................

d. Hangi zaman aralıklarında hâl değişimi gerçekleşmektedir? .................................................................................................................................................................................................................................

e. (20 - 22) dk. aralığında gerçekleşen olayın adı nedir? .................................................................................................................................................................................................................................

Sıcaklık (°C)

Zaman (dk)

110100

0 3 7 20 22

100

7 - 20

0°C

(3–7) dk, (20–22) dk

Donma



3. Başlangıçta katı hâlde olan A ve B maddelerine ait grafikler aşağıda verilmiştir.

a. A maddesinin erime sıcaklığı kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................

b. B maddesinin donma sıcaklığı kaç °C dir? .................................................................................................................................................................................................................................

c. A ve B maddeleri aynı cins olabilir mi? Neden? .................................................................................................................................................................................................................................

d. A ve B maddeleri hangi zaman aralıklarında hâl değiştiriyor? .................................................................................................................................................................................................................................

Zaman (dk)

35

10

40 12 15

Sıcaklık (°C)B maddesi

Zaman (dk)

35

5

60 10 15

Sıcaklık (°C)A maddesi

35

35

Evet. Erime - donma noktaları aynı

A maddesi 6 - 10, B maddesi 4 - 12



Aşağıda bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Maddelerin 0°C sı-caklıktan 100°C ye kadar ısıtılmasına ait sütun grafiklerini çiziniz.

ETKİNLİK 5

Madde Erime Noktası Kaynama Noktası

A –10°C 85°C

B 5°C 110°C

C –5°C 98°C

D 15°C 78°C

Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)


Zaman Zaman

Zaman Zaman

B maddesi

100 100

100 100

A maddesi

D maddesiC maddesi

0 0

0 0



Zaman Zaman

Zaman Zaman

B maddesi

100

100

A maddesi

D maddesiC maddesi

0 0

0 0

85

9878

15

100

5

100



Aşağıda verilen deney düzeneklerini inceleyip sorulan soruları cevaplayınız.

ETKİNLİK 6

a. Kaplardaki suların kaynamaya başladığı sıcaklıklar arasındaki ilişki nedir? .................................................................................................................................................................................................................................

b. Hangi kaptaki su daha önce kaynamaya başlar? .................................................................................................................................................................................................................................

c. Hangi kaptaki suyun kaynama noktasına ulaşması için daha uzun süre ısıtılması gerekir? .................................................................................................................................................................................................................................

d. Hangi kaptaki suyun tamamen kaynaması için daha az ısı verilmelidir? .................................................................................................................................................................................................................................

100 mLsu

200 mLsu

1 2

• Aynı sıcaklıktaki sulardan belirtilen miktarlarda alınıp özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor.

Aynı sıcaklıkta kaynarlar.

1

2

1



a. Kaplardaki sıvıların kaynama noktaları nedir?

1 Æ ................................... 2 Æ ................................... 3 Æ ...................................

b. Kaplardaki sıvılar kaçıncı dakikada kaynamaya başlıyor?

1 Æ ................................... 2 Æ ................................... 3 Æ ...................................

c. Hangi kaplardaki sıvılar aynı cins olabilir? Neden?

.................................................................................................................................................................................................................................

• 1, 2 ve 3 numaralı kaplardaki farklı miktar sıvılar özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor. Sıvıların sıcaklıkla- rına ait tablo aşağıdaki gibidir:

1 2 3

Kap İlk sıcaklık 2. dakika 4. dakika 6. dakika 8. dakika 10. dakika1 10°C 25°C 40°C 55°C 55°C 55°C2 30°C 40°C 50°C 60°C 60°C 60°C3 25°C 35°C 45°C 55°C 55°C 55°C

55°C

6

1. ve 3. kaptaki sıvıların kaynama noktaları aynı olduğundan aynı cins sıvılar olabilir.

60°C

6

55°C

6


ISI VE SICAKLIK

Hangi çıkışa ulaştınız? .................................................................................................

1. ( ) Isı ve sıcaklık kavramları birbirinin yerine kullanılabilir.

2. ( ) Sıcak çayın içine konulan kaşık, çaydan ısı aldığı için sıcaklığı artar.

3. ( ) Madde dışarıya ısı verirse sıcaklığı artar.

4. ( ) Sıcaklık, ısının bir göstergesidir.

5. ( ) Isı, günlük hayatta birçok alanda kullanılan bir enerji türüdür.

6. ( ) Isının birimi “ °C ” ile gösterilir.

7. ( ) Isıları farklı olan maddeler birbirine temas ettirilirse aralarında ısı alışverişi olur.

8. ( ) İki madde arasındaki ısı alışverişi maddelerin sıcaklıkları aynı olunca biter.

9. ( ) Sıcak ve soğuk maddeler temas ettirilince sıcak olan madde ısı verir.

10. ( ) Soğuk olarak nitelendirilen maddelerin ısı enerjisi yoktur.

Aşağıdaki etkinlikte yazılan özelliğin ait olduğu kavrama karar vererek ilgili oku takip edip çıkışa ulaşınız.


ETKİNLİK 1

ETKİNLİK 2

Bir enerji çeşididir ve başka enerjilere dönüştürülebilir.

Termometre ile ölçülür.

Birimi joule ya da kalori olabilir.

Isı

Isı Isı

Sıcaklık

Sıcaklık

Sıcaklık

1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış

2. çıkış

Y

D

Y

D

D

Y

Y

D

D

Y


ISI VE SICAKLIK

Aşağıda verilen cisimler birbirine temas ettiriliyor. Cisimler arasındaki ısı akışının yönü-nü çizerek gösteriniz.

Aşağıdaki etkinlikte verilen bilginin doğru tamamlanması için altı çizili kelimelerden uygun olan kelimeyi yuvarlak içine alınız.

ETKİNLİK 3

ETKİNLİK 4

1. Isı / Sıcaklık bir enerji çeşididir.

2. Farklı sıcaklıktaki cisimler temas ettirildiğinde aralarında ısı / sıcaklık akışı olur.

3. Sıcaklığın birimi Celcius / joule olarak kullanılır.

4. Sıcak ve soğuk cisimler birbirine dokundurulduğunda sıcak / soğuk cisim ısı verir.

5. Isı alışverişi bittiğinde maddelerin son sıcaklığı / ısısı eşit olur.

6. Kalori / Celcius, ısı birimi olarak kullanılır.

7. Isı / Sıcaklık termometre ile ölçülür.

8. Maddelerin ısı alışverişi yapmaları için ısıları / sıcaklıkları farklı olmalıdır.

AA

A

1.

2.

3.

B B

A B B

A BA

20°C 50°C

40°C 10°C

5°C 80°C

B


ISI, MADDELERİ ETKİLER

Durumlar Genleşme Büzülme

Kış aylarında elektrik tellerinin gerilmesi

Buzdolabına konulan şişirilmiş çocuk balonunun küçülmesi

Termometre içindeki sıvının yükselmesi

Seyahat balonunun içindeki hava ısıtıldığında balonun büyümesi

Tren rayları arasındaki boşluğun kış aylarında artması

Soğuk zemine bırakılan basketbol topunun küçülmesi

Yaz aylarında metal çerçeveli gözlüklerin camının düşmesi

Sıcak çay konulan bardağın çatlaması

Kapağı sıkışan kavanozun kapağının ısıtılınca açılması

Termometredeki sıvı seviyesinin azalması

Güneşte bırakılan deodorant şişesinin patlaması

Aşağıdaki özelliklerin “genleşme” ya da “büzülme” olaylarından hangisine ait olduğuna karar verip eşleştiriniz.

Aşağıdaki tabloda günlük hayatta karşılaştığımız bazı durumlar verilmiştir. Bu durum-larda gerçekleşen olayın “genleşme” ya da “büzülme” olduğuna karar verip ilgili kutucuğu işaretleyiniz.

ETKİNLİK 1

ETKİNLİK 2

Özellikler Olaylara. Isı alarak gerçekleşir. • GENLEŞMEb. Maddenin hacminin azalmasıdır.c. Maddenin hacminin artmasıdır.d. Isı vererek gerçekleşir. • BÜZÜLMEe. Katı, sıvı ve gaz maddelerde gerçekleşir.

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓


ISI, MADDELERİ ETKİLER

1. ( ) Isı alan maddenin hacminin artmasına genleşme denir.

2. ( ) Sadece katı maddeler soğutulunca büzülür.

3. ( ) Genleşme olayı günlük hayatta her zaman işimizi kolaylaştırır.

4. ( ) Maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden günlük hayatta birçok alanda yararlanılır.

5. ( ) Dışarıya ısı veren maddeler büzülür.

6. ( ) Köprü, bina gibi inşaatlar yapılırken kullanılacak malzemenin genleşme ve bü-zülmesi dikkate alınmalıdır.

7. ( ) Ev ve iş yerlerinde kullanılan mutfak tüpleri fazla ısındığında içindeki gaz genle-şir ve tüpün patlamasına sebep olur.

8. ( ) Termostat adı verilen cihaz maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden ya-rarlanılarak yapılır.

9. ( ) Termometre içindeki sıvının yükselmesi sıvının büzülmesi sonucu olur.

10. ( ) Genleşme ve büzülme olayları birbirine zıt olaylardır.


Aşağıdaki olayların “ısı alarak” ya da “ısı vererek” gerçekleştiğine karar verip numarasını ilgili kutuya yazınız.

ETKİNLİK 3

ETKİNLİK 4

1. Erime

4. Büzülme

2. Genleşme

5. Kırağılaşma

3. Yoğuşma

6. Süblimleşme

Isı alarak Isı vererek

D

Y

Y

D

Y

D

D

D

1, 2, 6 3, 4, 5

D

D


1. Aşağıdaki hâl değişimlerinin tanımla-rını yazınız.

Erime: ..........................................................................

............................................................................................

Buharlaşma: .........................................................

............................................................................................

Süblimleşme: ......................................................

............................................................................................

Yoğuşma: ................................................................

............................................................................................

2. Kaynama ve buharlaşma arasındaki fark-lardan üç tanesini yazınız.

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

3. Saf bir maddeye ait sıcaklık - zaman gra-fiği aşağıda verilmiştir.

Sıcaklık (°C)

Zaman (dk)

94

52

0 2 6 15 20 25

a) Maddenin donma noktası kaç °C’dir?

.......................................................................................................

b) (6 - 15) dk. aralığında madde hangi fiziksel hâldedir?

.......................................................................................................

c) Maddenin kaynama noktası kaç °C’dir?

.......................................................................................................

d) Maddenin 0°C sıcaklıktaki fiziksel hâli nedir?

.......................................................................................................

e) Maddenin 100°C deki fiziksel hâli nedir?

.......................................................................................................


Katı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmesi

Sıvı hâldeki maddele-rin gaz hâle geçmesi

Katı maddelerin sıvı olmadan gaz hâle geçmesi

Gaz hâlindeki maddele-rin dışarıya ısı vererek sıvı hâle geç-mesi

Kaynama belli bir sıcaklıkta, buhar-laşma her sıcaklıkta gerçekleşir.Kaynama sıvının her yerinde, bu-harlaşma sıvının yüzeyinde olur.Kaynama hızlı bir şekilde gaz hâle geçme olayıdır, buharlaşma yavaş yavaş olur.

5°C

Sıvı

94°C

Katı

Gaz


4. K, L ve M maddelerine ait bilgiler tabloda verilmiştir.

Madde Erimenoktası (°C)

Kaynama noktası (°C)

K –115 –10L 3 95M 25 110

a) Maddelerin oda sıcaklığındaki (25°C) fiziksel hâllerini yazınız.

K Æ ..........................................................................................L Æ ..........................................................................................M Æ ..........................................................................................

b) Maddelerin 100°C sıcaklıktaki fiziksel hâllerini yazınız.

K Æ ........................ L Æ ........................

M Æ ........................

c) Maddelerin –50°C sıcaklıktaki fiziksel hâllerini yazınız.

K Æ ........................ L Æ ........................

M Æ ........................

5. Aşağıdaki düzenekleri inceleyiniz ve ısı alışverişi gerçekleşip gerçekleşmeyece-ğini yazınız. Isı alışverişi gerçekleşen düzeneklerdeki ısı akışının hangi mad-deden hangi maddeye doğru olacağını belirtiniz.

★

Su10°C

Bilye0°C

10°C sıcaklıktaki suyun içine 0°C sıcak-lıkta bilye atılıyor...........................................................................................................

..........................................................................................................

★ 10 g

5°C 5°C

30 g

5°C sıcaklıktaki 10 g ve 30 g kütleli cisim-ler temas ettiriliyor...........................................................................................................

..........................................................................................................

★ 20°Calkol

100°Csu

100°C sıcaklıktaki suyun içine 20°C sıcak-lıkta etil alkol dökülüyor...........................................................................................................

..........................................................................................................


GazSıvıKatı, sıvı ya da katı-sıvı karışımı

Isı alış verişi olur.Su, bilyeye ısı verir.

Sıcaklıkları eşit olduğu için arala-rında ısı alış verişi olmaz.

Isı alış verişi olur.Su, alkole ısı verir.

Gaz Gaz

Sıvı

Sıvı Katı

Katı

120

105


6. Genleşme ve büzülme olaylarını kısaca tanımlayınız. İkişer tane örnek yazınız.

7. Saf K maddesinin erime sıcaklığı 10°C, kaynama noktası 105°C dir.

0°C sıcaklıktaki K maddesi bir kaba konulup 120°C ye kadar ısıtılıyor.

K maddesinin ısıtılmasına ait sıcaklık - zaman grafiğini çiziniz.

Zaman (dk)

Sıcaklık (°C)

0

8. K sıvısına ait sıcaklık-zaman grafiği şekil-deki gibidir.

Sıcaklık (°C)

Zaman (dk)

78

0 2 6

a) (2 - 6) dk. aralığında gerçekleşen olay nedir?

..........................................................................................................

..........................................................................................................

b) K maddesinin kaynama noktası kaç °C dir?

..........................................................................................................

..........................................................................................................

c) (0 - 2) dk. aralığında maddeye verilen ısı K maddesinin hangi niceliğini değiştirmiştir?

..........................................................................................................

..........................................................................................................


Isı alan maddelerin hacminin art-masına genleşme denir.– Güneşte kalan çakmağın patlaması– Sıcak havalarda termometredeki sı-

vının yükselmesiIsı veren maddelerin hacminin azal-masına büzülme denir.– Kışın elektrik tellerinin gerginleş-

mesi– Soğuk zemine bırakılan bisikletin

lastiğinin inmesiKaynama

78°C

Sıcaklığını artırmıştır.

Zaman (dk)

Sıcaklık (°C)

0

120

105

10


9. Günlük hayatta maddelerin genleşme ve büzülme özelliğinden yararlandığı-mız durumlara üçer tane örnek yazınız.

Genleşme örnekleri:

•

•

•

Büzülme örnekleri:

•

•

•

10. Aşağıdaki şemada bazı hâl değişimleri numaralarla gösterilmiştir.

Katı Sıvı Gaz

1

2

34

Numaralarla gösterilen hâl değişimleri-nin isimlerini yazınız ve bu olaylara gün-lük yaşamdan birer tane örnek veriniz.

1: ...................................................................................................

..........................................................................................................

2: ...................................................................................................

..........................................................................................................

3: ...................................................................................................

..........................................................................................................

4: ...................................................................................................

..........................................................................................................


Termometrelerin çalışması

Seyahat balonlarının yükselmesi

Kapağı sıkışan kavanozun kapağı-nın açılması

ErimeDondurmanın erimesi

YoğuşmaYağmurun oluşması

SüblimleşmeNaftalinin süblimleşmesi

BuharlaşmaElimize döktüğümüz kolonyanın eli-mizi serinletmesi

Tahta fıçılara takılan metal çerçeve-ler sayesinde fıçının sağlam olması

Termostat adı verilen cihazın çalış-ması

Gözlük camlarının metal çerçeve içine sağlam bir şekilde oturtulması

Documents

FEN BİLİMLERİ · atu 5. sinif tam ÖlÇme fen bİlİmlerİ 1. dÖnem tam ÖlÇme fen bİlİmlerİ 1. dönem tÜrkİye’de İlk defa ÖĞretİcİ bol etkİnlİk kazanimlara tam