FENOLOŠKI GODIŠNJAK 2019. · 2020. 5. 11. · 6 2.1. Fenologija, pojam i definicija Fenologija je nauka koja proučava zakonitosti periodičnih pojava (faza) u rastu i razviću

FE

DE

RA

LN

I H

IDR

OM

ET

EO

RO

LO

ŠKI

ZA

VO

D

20

19

FE

NO

LO

ŠK

I G

OD

IŠN

JAK

20

19

.

2

IZDAJE

Federalni hidrometeorološki zavod Sarajevo Bardakčije 12 Telefon: +387 33 276 700 Telefax: +387 33 276 701 http://www.fhmzbih.gov.ba/ [email protected]

Glavni i odgovorni urednik: Almir Bijedić

Uređivački odbor: Sabina Hodžić Nedžad Voljevica Bakir Krajinović

Digitalna verzija na: http://www.fhmzbih.gov.ba/

http://www.fhmzbih.gov.ba/

mailto:[email protected]

http://www.fhmzbih.gov.ba/

3

1. SADRŽAJ

1. SADRŽAJ ........................................................................................................................... 3

2. UVOD ................................................................................................................................. 5

2.1. Fenologija, pojam i definicija ........................................................................................ 6

3. FENOLOŠKA OSMATRANJA U BOSNI I HERCEGOVINI .................................................. 7

3.1. Mreža fenoloških stanica.............................................................................................. 8

4. METODOLOGIJA I KONTROLA FENOLOŠKIH OSMATRANJA U 2018. GODINI ............. 9

4.1. Metodologija fenoloških osmatranja ............................................................................. 9

4.2. Kontrola fenoloških podataka ....................................................................................... 9

4.3. Program fenoloških osmatranja ...................................................................................12

4.3.1. Divlje zeljasto bilje ...............................................................................................12

4.3.1.1. Fenološka osmatranja divljeg zeljastog bilja u 2018. godini ..........................13

4.3.2. Šumsko drveće i šiblje .........................................................................................14

4.3.2.1. Šumsko drveće i šiblje – Divlji kesten (Aesculus hippoccastanum) ...............15

4.3.2.2. Šumsko drveće i šiblje – Bagrem (Robinia pseudoacacia) ............................15

4.3.2.3. Šumsko drveće i šiblje – Lipa krupnolista (Tilia grandifolia)...........................16

4.3.2.4. Šumsko drveće i šiblje – Lipa sitnolista (Tilia parvifolia) ................................16

4.3.2.5. Šumsko drveće i šiblje – Jablan (Populus nigra) ...........................................16

4.3.2.6. Šumsko drveće i šiblje – Jasen bijeli (Fraxinus excelsior) .............................17

4.3.2.7. Šumsko drveće i šiblje – Hrast (Quercus ...) .................................................17

4.3.2.8. Šumsko drveće i šiblje – Breza obična (Betula verrucosa) ............................17

4.3.2.9. Šumsko drveće i šiblje – Topola, trepetljika, jasika (Populus tremula) ...........18

4.3.2.10. Šumsko drveće i šiblje – Bukva (Fagus sylvatica) .........................................18

4.3.2.11. Šumsko drveće i šiblje – Vrba iva (Salix caprea) ...........................................18

4.3.2.12. Šumsko drveće i šiblje – Bor crni (Pinus nigra) .............................................19

4.3.2.13. Šumsko drveće i šiblje – Smrča (Picea excelsa) ...........................................19

4.3.2.14. Šumsko drveće i šiblje – Jorgovan obični (Syringa vulgaris) .........................19

4.3.2.15. Šumsko drveće i šiblje – Zova crna, bazga (Sambucus nigra) ......................20

4.3.2.16. Šumsko drveće i šiblje – Ruža divlja, šipak (Rosa canina) ............................20

4.3.2.17. Šumsko drveće i šiblje – Glog bijeli (Crataegus monogyna) ..........................20

4.3.2.18. Šumsko drveće i šiblje – Trnjina (Prunus spinosa) ........................................21

4.3.2.19. Šumsko drveće i šiblje – Lijeska obična, lješnjak (Corylus avellana) .............22

4

4.3.2.20. Šumsko drveće i šiblje – Drijen (Cornus mas) ...............................................22

4.3.2.21. Šumsko drveće i šiblje – Žuka (Spartium junceum) .......................................22

4.3.2.22. Šumsko drveće i šiblje – Ruzmarin (Rosmariunus officinalis) ........................23

4.3.2.23. Šumsko drveće i šiblje – Lovorika (Laurus nobilis) ........................................23

4.3.3. Leguminoze i livadske trave .................................................................................24

4.3.3.1. Datum početka cvjetanja ...............................................................................24

4.3.3.2. Datum klasanja .............................................................................................24

4.3.4. Ratarske kulture ...................................................................................................25

4.3.4.1. Ratarske kulture – Ozima pšenica (Triticum sativum) ...................................26

4.3.4.2. Ratarske kulture – Jari ječam (Hordeum sativum) .........................................26

4.3.4.3. Ratarske kulture – Kukuruz (Zea mays) ........................................................26

4.3.4.4. Ratarske kulture – Krompir (Solanum tuberosum) ........................................27

4.3.5. Voćarske kulture ..................................................................................................28

4.3.5.1. Voćarske kulture – Jabuka (Prius malus) ......................................................29

4.3.5.2. Voćarske kulture – Kruška (Pirus communis) ................................................29

4.3.5.3. Voćarske kulture – Šljiva (Prunnus domestica) .............................................30

4.3.5.4. Voćarske kulture – Trešnja (Prunnus avium) ................................................30

4.3.5.5. Voćarske kulture – Višnja (Prunnus cerasus) ................................................31

4.3.5.6. Voćarske kulture – Kajsija (Prunnus armeniaca) ...........................................31

4.3.5.7. Voćarske kulture – Orah (Juglans regia) .......................................................32

4.3.5.8. Voćarske kulture – Ribizla crvena (Ribes rubrum) ........................................32

4.3.5.9. Voćarske kulture – Ribizla crna (Ribes nigrum) .............................................33

4.3.6. Vinova loza ..........................................................................................................34

4.3.6.1. Vinova loza – (Vinis vinifera) .........................................................................35

4.3.7. Opšti poljski radovi ...............................................................................................36

4.3.7.1. Opšti poljski radovi – Priprema zemljišta za sjetvu ........................................37

4.3.7.2. Opšti poljski radovi – Košenje livade .............................................................37

4.3.7.3. Opšti poljski radovi – Žetva ozimina ..............................................................37

5. ANALIZA REZULTATA ......................................................................................................38

6. FENOLOŠKI PREGLED ZA 2018. GODINU - KARTA ..........................................................42

5

2. UVOD

Biljke kao indikatori vremena i klime imaju veliki značaj pri proučavanju klime određenog

područja. Prisustvo pojedinih biljnih vrsta, kao i njihov raspored, ukazuju na određene

makroklimatske karakteristike područja, uglavnom na njegov termički i pluviometrijski

režim. Međutim, o lokalnim karakteristikama klime, odnosno o mikroklimatskim

promjenama u području, pored vrste jedan od najznačajnijih pokazatelja je ritam rasta i

razvića biljaka. Poznato je npr. da biljke cvjetaju znatno ranije na južnim nego na

sjevernim ekspozicijama. U uslovima izraženijeg reljefa, usljed oticanja hladnog vazduha

ka dnu kotline ili doline, na padinama nastaje „topla padinska zona“.

Fenološke pojave prate se i osmatraju na različitim geografskim širinama, nadmorskim

visinama ili nagibima terena te se na taj način mogu ustanoviti prostorne promjene

početka i trajanja pojedinih fenofaza. Podaci se također mogu prezentirati kartografski

odnosno na fitofenološkim kartama, gdje se izofenama spajaju mjesta sa istim datumom

početka kao i mjesta sa jednakim trajanjem određene fenološke faze. Pod fenološkom ili

razvojnom fazom, podrazumjeva se vidljiva vanjska promjena na biljci, a koja je nastala

kao rezultat fizioloških i biohemijskih procesa razvoja biljke.

Primjena fenoloških podataka u oblasti poljoprivrede je višestruka. Prije svega isti služe

kao osnova za fenoklimatološka ispitivanja, na osnovu kojih se za svaku poljoprivrednu

kulturu mogu dobiti bioklimatski pokazatelji, koji govore o potrebi određene biljke za

toplotom ili vlagom u svakoj fazi njenog razvića. Ovi pokazatelji predstavljaju osnovu za

agroklimatsko rejoniziranje poljoprivrednih kultura, agrometeorološke analize, prognoze i

slično. Pri fenoklimatskim ispitivanjima, obrada klimatoloških podataka ne obavlja se po

kalendarskim mesecima, već po prirodnim, osmotrenim i registrovanim etapama razvića

biljke (npr. od sjetve do nicanja, od nicanja do klasanja itd. ili od obnavljanja vegetacije u

proljeće, do listanja ili cvjetanja, od cvjetanja do donošenja ploda, itd.). Fenologija ima

veliku primjenu i u voćarstvu. Pri podizanju novih zasada izbor sorata trebalo bi vršiti na

fenološkoj osnovi. Da bi se uopšte očekivali maksimalni prinosi, potrebno je izabrati sorte

za koje su lokalni ekološki uslovi optimalni, sorte koje se međusobno oprašuju, cvjetaju u

približno isto vrijeme itd., a što se kao podatak može dobiti nakon provođenja fenoloških

osmatranja u određenom periodu.

Dio programa koji se provodi u okviru fenoloških osmatranja bavi se i praćenjem biljaka

na koje čovjek ne utiče svojim agrotehničkim mjerama, što se prvenstveno odnosi na

šumsko drveće i šiblje. Praćenjem razvojnih faza ove grupe biljaka, najbolje se može

sagledati uticaj klimatskih promjena na biljni svijet.

6

2.1. Fenologija, pojam i definicija

Fenologija je nauka koja proučava zakonitosti periodičnih pojava (faza) u rastu i razviću

biljaka i životinja, te njihovu zavisnost od faktora spoljne sredine. Termin „fenologija“

predložio je botaničar Ch. Morren, a potiče od starogrčke riječi „phaines thai“, što znači

pojaviti se i „logos“ tj. nauka, dakle nauka o pojavama. Osnovna zadaća fenologije bila bi

osmatranje, praćenje i registrovanje promjena do kojih dolazi tokom životnog ciklusa

biljaka i životinja, pri čemu je težište na fazama koje su najuočljivije, kod biljaka to su npr.

početak listanja, cvjetanje, žućenje i opadanje lišća itd.

Dijeli se na fitofenologiju ili fenologiju biljaka, koja prati faze razvića biljaka od početka do

završetka vegatacionog perioda i zoofenologiju ili fenologiju životinja, koja prati pojave u

razviću životinja. Vremenom se fitofenologija razvila u mnogo većoj mjeri od

zoofenologije, tako da se pod fenološkim osmatranjima uglavnom najčešće

podrazumjevaju osmatranja razvojnih faza kod biljaka. Ako je riječ o zoofenološkim

osmatranjima, onda je to obavezno posebno naglašeno.

Najstarija fenološka osmatranja provodila su se na Dalekom istoku, u Japanu, gdje o

njihovom tradicionalnom prazniku cvjetanja trešnje postoje zapisi o datumu cvjetanja još

od 812. godine n.e. U Evropi je prva osmatranja listanja i cvjetanja nekih ljekovitih biljaka

vršio jedan apotekar iz Krakova u Poljskoj, od 1490. do 1527. godine. Prva sistematska

fenološka osmatranja za naučne svrhe proveo je švedski botaničar Carl von Linne,

evidentirajući pojave na ukupno 18 stanica, od 1750. do 1752. godine. Na osnovu

osmatranja listanja, cvjetanja, zrenja plodova i opadanja lišća napravio je „Biljni kalendar“

i pokušao da ga, između ostalog, objasni i vremenskim uslovima tokom perioda u kojem

su vršena osmatranja biljaka. Svoj rad prezentirao je u djelu Philosophia botanica. Osim

njega, u ovom periodu istakli su se i Stelligfleet u Engleskoj 1755 godine, a nekoliko

decenija kasnije (1786.) i Haenke u Pragu. Quetelet, botaničar porijeklom iz Belgije,

organizovao je mrežu fenoloških stanica u periodu od 1841. do 1872. godine, a prve

fenološke karte za područje današnje srednje Evrope izradili su njemački botaničari

Hoffmann 1881. i nakon njega Ihne 1885.

Do intenziviranja aktivnosti vezanih uz fenologiju došlo je nakon završetka Drugog

svjetskog rata, u okviru nacionalnih agrometeoroloških službi. Danas su fenološka

osmatranja sastavni dio osmatranja na agrometeorološkim stanicama u svim zemljama

članicama Svjetske meteorološke organizacije. Koliki se značaj pripisuje ovim

osmatranjima najbolje se vidi po tome sto je Komisija za agrometorologiju Svjetske

meteorološke organizacije (SMO) na svojoj prvoj sjednici 1953. godine do-nijela

Rezoluciju broj 2, prema kojoj fenološka osmatranja treba da budu sas¬tavni dio

programa osmatranja na svim agrometeorološkim stanicama.

7

3. FENOLOŠKA OSMATRANJA U BOSNI I HERCEGOVINI

Fenologija je do 1945. godine u Bosni i Hercegovini predstavljala interes usamljenih

biologa raznih specijalnosti, ponajviše ornitologa, a rjeđe pojedinih institucija koje su

fenološka osmatranja vršile isključivo za svoje potrebe i na veoma ograničenoj teritoriji.

U periodu od 1951. godine, sa porastom interesa za ekologiju, fenološka osmatranja

poprimaju nešto organizovaniji i širi karakter, najprije na teritoriji tadašnjih SR Hrvatske i

SR Slovenije. Ubrzo počinje da funkcioniše jedinstvena mreža fenoloških stanica za

čitavu teritoriju Jugoslavije, organizovana od Agrometeorološkog odjeljenja u Saveznoj

upravi hidrometeorološke službe i odgovarajućih organizacionih jedinica u republičkim

hidrometeorološkim službama. Ova mreža preuzela je sve do tada organizovane

fenološke stanice, proširila njihov broj i počela da radi po jedinstvenom programu za cijelu

zemlju.

Tada je Savezna uprava hidrometeorološke službe izdala i prvo „Uputstvo za fenološka

osmatranja“ M. Bogosavljevića (1951), a kasnije je ono zamijenjeno „Priručnikom za

fenološka osmatranja“ B. Ratkovića i V. Malourha (1963). Pored toga što su fenološki

podaci neophodni za proučavanje uticaja vremena i klime na razviće biljaka, jedan od

osnovnih razloga što je hidrometeorološka služba, odnosno njena agrometeorološka

grana, organizovala široku mrežu fenoloških stanica je taj što fenološki podaci

predstavljaju dragocjenu dopunu meteorološkim podacima jer je biljka najbolji indikator

vremena i klime.

Do 1990. godine fenološka osmatranja u SR Bosni i Hercegovini obavljala su se redovno

na 84 fenološke stanice osnovne mreže koje su većinom bile locirane u istim mjestima

gdje i meteorološke stanice. Rezultati ovih osmatranja sastavni su dio fenoloških

godišnjaka koje je za bivšu Jugoslaviju objavio Savezni hidrometeorološki zavod iz

Beograda.

U periodu od 1991. do 1995. godine nisu vršena fenološka osmatranja u Bosni i

Hercegovini, a od 1996. do 2018. godine osmatranja su obavljana na nekoliko glavnih

meteoroloških stanica.

Aktuelni program fenoloških osmatranja u Bosni i Hercegovini obuhvata objekte koje je

preporučila Agrometeorološka komisija Svjetske meteorološke organizacije (SMO), a

osmatranja se obavljaju na 13 glavnih meteoroloških stanica.

3.1. Mreža fenoloških stanica

Karta 1. Mreža fenoloških stanica Federalnog Tabela 1. Spisak fenoloških stanica FHMZ-a u 2018. godini, sa nadmorskim visinama i koordinatama

Fenološka stanica

Nad. visina (m)

Geografske koordinate

Bihać 246 Lat. 44° 48´ 31˝

Lon. 15° 51´ 35˝

Bugojno 562 Lat. 44° 03´ 43˝

Lon. 17° 27´ 02˝

Drvar 485 Lat. 44° 22´ 40˝

Lon. 16° 22´ 37˝

Gradačac 225 Lat. 44° 51´ 33˝

Lon. 18° 26´ 30˝

Ivan Sedlo 967 Lat. 43° 45´ 04˝

Lon. 18° 02´ 10˝

Livno 724 Lat. 43° 49´ 22˝

Lon. 17° 00´ 04˝

Mostar 99 Lat. 43° 20´ 53˝

Lon. 17° 47´ 38˝

Neum 9 Lat. 42° 55´ 38˝

Lon. 17° 36´ 38˝

Sanski Most 158 Lat. 44° 46´ 12˝

Lon. 16° 40´ 25˝

Sarajevo 630 Lat. 43° 52´ 04˝

Lon. 18° 25´ 22˝

Stolac 64 Lat. 43° 05´ 02˝

Lon. 17° 57´ 36˝

Tuzla 305 Lat. 44° 32´ 31˝

Lon. 18° 41´ 06˝

Zenica 344 Lat. 44° 12´ 07˝

Lon. 17° 54´ 01˝

4. METODOLOGIJA I KONTROLA FENOLOŠKIH OSMATRANJA U 2018.

GODINI

4.1. Metodologija fenoloških osmatranja

Pri organizovanju mreže stanica koje će u svom programu rada imati i fenološka

(biološka) osmatranja cilj je utvrditi geografsko – fenoklimatske zakonitosti u razviću

biljaka, vodeći računa i o tome da fenološka osmatranja budu reprezentativna za

određeno područje, kako po položaju terena i tipu zemljišta, tako i po vrsti biljaka. To se

naročito odnosi na brdsko-planinska područja, gdje oblik reljefa i položaj imaju veliki uticaj

na ritam razvića.

Za program fenoloških osmatranja odabrane su višegodišnje biljne vrste koje su učestalo

pojavljuju na čitavoj teritoriji FBiH. Najveća pažnja posvećena je šumskom drveću i šiblju,

divljim zeljastim biljkama te voćarskim kulturama, na čije pojavljivanje nije uticao čovjek

svojim agrotehničkim mjerama. Drugi aspekt odabiranja biljnih vrsta je alergogeni –

mnoge od njih pripadaju važnim alergenima u atmosferi. Osmatranja u mreži stanica

obavljaju se u skladu sa Priručnikom o fenološkim osmatranjima (2018).

Datum početka fenološke faze se bilježi kao kalendarski dan, ali za obradu se koriste

redni brojevi dana u godini, jer je na taj način lakše vršiti statističke obrade.

4.2. Kontrola fenoloških podataka

Fenološka osmatranja su vizuelna i samim tim postoji veća mogućnost grešaka nego kod

instrumentalnih mjerenja. To se naročito odnosi na osmatranja onih faza razvića koje se

teže uočavaju, kao npr. cvjetanje strnih žita i sl. Veličina subjektivne greške je pri tome

različita, zavisi od iskustva i savjesnosti osmatrača.

Prije obrade, podaci prolaze kroz logičku i kritičku kontrolu. Logička kontrola otklanja

grube, lakše uočljive greške nastale ili pri samom osmatranju ili pri prepisivanju podataka

u izvještajne obrasce. Ona obuhvata i provjeru redosljeda nastupa fenoloških faza kod

iste biljne vrste, koji je za većinu biljaka stalan. Međutim, u slučaju intercepcije fenoloških

faza (promjene redosljeda faza), do koje može doći u pojedinim godinama ili područjima

zbog različite reakcije biljaka na vremenske uslove, utvrđivanje tačnosti podataka spada

već u kritičku kontrolu.

Kritička kontrola osmotrenih vrijednosti je neophodna za konačno utvrđivanje ispravnosti

podataka. Pri tome se svi sumnjivi podaci podvrgavaju individualnoj detaljnoj analizi radi

donošenja definitivne odluke o tome da li su tačni ili ne. Kritička kontrola biljnog matenijala

je veoma složen posao s obzirom na to da je svaka faza razvića rezultanta djelovanja

10

svih faktora spoljne sredine u određenom periodu vremena. Potrebno je raspolagati

objektivnim mjerilima - kriterijumima za svaku biljnu vrstu i svaku fenološku fazu.

Fenološki podaci se nakon prikupljanja, kontrolišu i unose u bazu podataka u Excelu.

Jedno od objektivnih mjerila kontrole je standardna devijacija i vjerovatna greška, pomoću

kojih se mogu utvrditi vremenske granice pojave određene fenološke faze u jednom

mjestu ili klimatski homogenom rejonu. Kao limiti koriste se vrijednosti u intervalu -3 δ do

+ 3 δ.Vrijednosti van ovih limita se smatraju sumnjivim i ne koriste se za računanje

srednjeg godišnjeg datuma za početak neke fenološke faze.

Rezultati u godišnjaku se prezentiraju u formi tabela, grafikona i karti, uključujući

komentare i fotografije.

Slika 1. Faza početka cvjetanja jorgovana (Syringa vulgaris),Sarajevo

11

PROGRAM FENOLOŠKIH OSMATRANJA U 2019. GODINI

12

4.3. Program fenoloških osmatranja

4.3.1. Divlje zeljasto bilje

Program fenoloških osmatranja divljeg zeljastog bilja obuhvata 6 biljnih vrsta na kojima

se osmatra samo pojava prvih cvjetova.

U okviru ove grupe vrši se osmatranje slijedećih biljnih vrsta:

Biljna vrsta Plant species Botanical name

1. Visibaba Snowdrop Galanthus nivalis

2. Podbjel Coltsfoot Tussilago farfara

3. Šafran Saffron Crocus vernus

4. Maslačak Dandelion Taraxacum officinale

5. Bijela rada Michaelmas daisy Chrisanthemum leucanthemum

6. Mrazovac Crocus Colchicum autumnale

4.3.1.1. Fenološka osmatranja divljeg zeljastog bilja u 2019. godini

Visibaba Galanthus nivalis Podbjel Tussilago farfara

Fenološka stanica Datum pojave prvih cvjetova


Redni broj dana u godini Redni broj dana u godini

Bihać 56 Bihać

Bugojno 60 Bugojno

Gradačac 59 Gradačac

Ivan Sedlo 70 Ivan Sedlo

Livno 83 Livno

Mostar 43 Mostar 51

Sanski Most 52 Sanski Most

Drvar 68 Sarajevo

Šafran Crocus vernus Maslačak Taraxacum officinale




Bihać Bihać 63

Bugojno 74 Bugojno 105

Drvar Drvar 91

Gradačac 60 Gradačac 74

Ivan Sedlo 92 Ivan Sedlo 114

Livno Livno 84

Mostar 52 Mostar 60

Sanski Most Sanski Most 88

Sarajevo 59 Sarajevo 109

Zenica Zenica 67

Tuzla Tuzla

Bijela rada Chrisanthemum leucanthemum Mrazovac Colchicum autumnale




Drvar Drvar

Ivan Sedlo 157 Ivan Sedlo

Livno 137 Livno 263

Mostar Mostar

Sanski Most 151 Sanski Most

Sarajevo Sarajevo

4.3.2. Šumsko drveće i šiblje

Osmatranja šumskog drveća i šiblja podrazumjeva 27 vrsta na kojima se osmatraju sljedeće fenološke faze:

- početak listanja, - početak i opšte (puno) cvjetanje, - pojava prvih zrelih plodova, - opšte žućenje lišća i opšte opadanje lišća.



1. Divlji kesten Horse chestnut Aesculus hippocastanum

2. Bagrem Common robinia Robinia pseudoacacia

3. Lipa krupnolista Lime Tilia grindifolia

4. Lipa sitnolista Small-leafed lime Tilia parvifolia

5. Jablan Lombardy poplar Populus nigra

6. Jasen bijeli White ash Fraxinus excelsior

7. Hrast lužnjak Red oak Quercus pedunculata

8. Hrast kitnjak Sessile oak Quercus sessilis

9. Hrast ... Common oak Quercus ...

10. Breza obična White birch Betula verucosa

11. Joha crna Alder Alnus glutinosa

12. Topola, trepetljika Poplar Populus tremula

13. Bukva Common beach Fagus sylvatica

14. Vrba iva Pussy willow Salix caprea

15. Bor bijeli White pine Pinus silvestris

16. Bor crni Black pine Pinus nigra

17. Smrča Norway spruce Picea excelsa

18. Jela Silver fir Abies alba

19. Jorgovan obični Common lilac Syringa vulgaris

20. Zova crna Common elder Sambucus nigra

21. Ruža divlja Brier Rosa canina

22. Glog bijeli Howthorn Crataegus monogina

23. Trnjina Sloe Prunus spinosa

24. Lijeska obična Common hazel Corylus avellana

25. Drijen Cornel Cornus mas

26. Vrijesak Heather Calluna vulgaris

27. Žuka Broom Spartium junceum

28. Ruzmarin Rosemary Rosmarinus officinalis

29. Lovorika Laurel Laurus nobilis

* Zelena polja u tabelama znače da se fenološka faze ne osmatra.

4.3.2.1. Šumsko drveće i šiblje – Divlji kesten (Aesculus hippoccastanum)

Fenološka

stanica

Datum početka listanja

Datum početka cvjetanja

Datum punog cvjetanja

Datum pojave prvih zrelih

plodova

Datum općeg žućenja lišća

Datum općeg opadanja lišća

Redni broj dana u godini

Bihać 116 136 159 283 305 315

Bugojno 110 130 138 274 281 288

Drvar 139 274 290

Gradačac

Ivan Sedlo 116 137 144 274 274

Livno 270 265 289

Mostar 84 93 100 265 288 309

Sarajevo 118 125 132 277 268 293

Zenica 98 114 120 267 291 301

4.3.2.2. Šumsko drveće i šiblje – Bagrem (Robinia pseudoacacia)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Ivan Sedlo

Livno 153 159

Sanski Most 124 131

Sarajevo 132 144

16

4.3.2.3. Šumsko drveće i šiblje – Lipa krupnolista (Tilia grandifolia)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum

općeg opadanja

lišća


Bihać 105 143 165 282 289

Bugojno 125 171 179 283 288

Drvar 104 165 175 268 288

Gradačac 91 161 171

Livno 116 175 179 272 292

Sarajevo 100 182 187 311 329

4.3.2.4. Šumsko drveće i šiblje – Lipa sitnolista (Tilia parvifolia)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać

Bugojno 130

Drvar 100 166 176 270 288

Ivan Sedlo 132 183 189 283 288

Livno 103 173 177 267 289

Mostar

Sanski Most 106 163 165 295 328

Sarajevo 102 173 185 308 315

4.3.2.5. Šumsko drveće i šiblje – Jablan (Populus nigra)

Fenološka stanica Datum početka

listanja Datum početka

cvjetanja Datum punog

cvjetanja

Datum pojave prvih zrelih

plodova

Datum općeg žućenja lišća

Datum općeg opadanja lišća

Redni broj dana u godini Livno 115 145 273 294

Mostar 91 105 295 314

17

4.3.2.6. Šumsko drveće i šiblje – Jasen bijeli (Fraxinus excelsior)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać 117 290 307

Livno 116 271 289

Sarajevo 99 295 285

4.3.2.7. Šumsko drveće i šiblje – Hrast (Quercus ...)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać

Drvar

Gradačac

Ivan Sedlo

Livno

4.3.2.8. Šumsko drveće i šiblje – Breza obična (Betula verrucosa)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać 91 280 305

Drvar

Livno 100 125 267 294

Sanski Most 94 110 264 311

Sarajevo 109 116 287 318

Zenica 91 104 301 316

18

4.3.2.9. Šumsko drveće i šiblje – Topola, trepetljika, jasika (Populus tremula)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum

općeg opadanja

lišća


Bugojno

Drvar 74

Livno 115 145 274

4.3.2.10. Šumsko drveće i šiblje – Bukva (Fagus sylvatica)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum

općeg opadanja

lišća


Bihać

Drvar 95 270 278

Ivan Sedlo 116 287 291

Livno 118 280 297

Sarajevo 115 306 315

4.3.2.11. Šumsko drveće i šiblje – Vrba iva (Salix caprea)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum

općeg opadanja

lišća


Bugojno 100

Ivan Sedlo 87

Livno 87

Sanski Most

Sarajevo 65

19

4.3.2.12. Šumsko drveće i šiblje – Bor crni (Pinus nigra)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać

Livno 117 130

Sarajevo 116

4.3.2.13. Šumsko drveće i šiblje – Smrča (Picea excelsa)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać

Ivan Sedlo

Livno 118 133

Sarajevo 127

4.3.2.14. Šumsko drveće i šiblje – Jorgovan obični (Syringa vulgaris)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać 93 87 98

Bugojno 115 130 133

Drvar 112 116 135


Livno 84 113 117

Mostar 92 104 109

Sanski Most 76 91 96

Sarajevo 94 116 128

Zenica 83 100 110

4.3.2.15. Šumsko drveće i šiblje – Zova crna, bazga (Sambucus nigra)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać 86 124 136 182

Bugojno 118 159 166

Drvar 105 140 161


Livno 92 149 156 183

Mostar 84 100 113 166

Sanski Most 81 122 145 217

Sarajevo 88 125 143 207

Zenica 81 131 140 211

4.3.2.16. Šumsko drveće i šiblje – Ruža divlja, šipak (Rosa canina)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Gradačac 121 135


Livno 157 161 195

Mostar 95 105 166



4.3.2.17. Šumsko drveće i šiblje – Glog bijeli (Crataegus monogyna)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Ivan Sedlo 161 255

Livno 110 253

21

4.3.2.18. Šumsko drveće i šiblje – Trnjina (Prunus spinosa)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bugojno 122

Gradačac

Ivan Sedlo 144 116

Livno 104 106

4.3.2.19. Šumsko drveće i šiblje – Lijeska obična, lješnjak (Corylus avellana)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać 36 46 263

Drvar 49 67 245

Livno 44 49 248


4.3.2.20. Šumsko drveće i šiblje – Drijen (Cornus mas)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Bihać 61 69 258

Bugojno 102 107 248

Drvar 64 74 238

Livno

Mostar 59 74 255


Sarajevo 73 83 240

Zenica 63 66 233

4.3.2.21. Šumsko drveće i šiblje – Žuka (Spartium junceum)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Mostar 92

4.3.2.22. Šumsko drveće i šiblje – Ruzmarin (Rosmariunus officinalis)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Gradačac

Mostar 46 54

4.3.2.23. Šumsko drveće i šiblje – Lovorika (Laurus nobilis)

Fenološka

stanica

Datum

početka

listanja

Datum početka

cvjetanja

Datum punog

cvjetanja

Datum pojave

prvih zrelih

plodova

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja lišća


Mostar 60

4.3.3. Leguminoze i livadske trave

Ukupno 5 vrsta trava na kojima se osmatra početak cvjetanja i klasanje.


1. Djetelina crvena Trifolium pratense

2. Lucerka Medicago sativa

3. Zvjezdan žuti Zvjezdan žuti

4. Ježevica Dactylis glomerata

5. Mačiji rep Phleum pratense

4.3.3.1. Datum početka cvjetanja

Djetelina crvena Lucerka Zvjezdan žuti

Fenološka stanica Datum početka cvjetanja Fenološka

stanica

Datum

početka

cvjetanja

Fenološka

stanica

Datum

početka

cvjetanja

Bihać 115 Bihać 145 Bihać 128

Bugojno Bugojno 145 Bugojno

Drvar Drvar Drvar 109

Gradačac 110 Gradačac Gradačac

Livno 144 Livno 92 Livno 118

4.3.3.2. Datum klasanja

Ježevica Mačiji repak

Fenološka stanica Datum klasanja Fenološka stanica Datum klasanja

Livno 130 Livno 124

25

4.3.4. Ratarske kulture

Ukupno 12 vrsta ratarskih kultura i neograničen broj njihovih sorata na kojima se

osmatraju:

- sjetva,

- nicanje,

- klasanje,

- cvjetanje,

- mliječno,

- voštano i puno zrenje,

- žetva i prinosi (kod žitarica),

- zatim sjetva (sađenje, rasađivanje),

- pojava glavice (kapsule, čahure),

- cvjetanje, zrenje,

- berba i prinosi (kod ostalih ratarskih kultura).



6. Ozima pšenica Wheat Triticum sativum

7. Ozimi ječam Barley Hordeum sativum

8. Ozima raž Rye Secale cereale

9. Jari ječam Spring barley Hordeum sativum

10. Jara zob Spring rye Avena sativa

11. Kukuruz Corn Zea mays

12. Krompir Potatoes Solanum tuberosum

13. Šećerna repa Sugar beet Beta vulgaris

14. Suncokret Sunflower Heliantus annus

15. Soja Soybean Glycine hispida

16. Duhan Tobacco Nicotiana tabacum

17. Pamuk Cotton Gossypium herbaceum

4.3.4.1. Ratarske kulture – Ozima pšenica (Triticum sativum)

Fenološka

stanica

Datum

sjetve

Datum

nicanja Klasanje Cvjetanje

Datum

mliječnog

zrenja

Datum

voštanog

zrenja

Datum

punog

zrenja

Datum

berbe


Bugojno

4.3.4.2. Ratarske kulture – Jari ječam (Hordeum sativum)

Fenološka

stanica

Datum

sjetve

Datum

nicanja Klasanje Cvjetanje

Datum

mliječnog

zrenja

Datum

voštanog

zrenja

Datum

punog

zrenja

Datum

berbe


Bugojno

4.3.4.3. Ratarske kulture – Kukuruz (Zea mays)

Fenološka

stanica

Datum

sjetve

Datum

nicanja

Datum

pojave

prašnika na

metlici

Datum

pojave svile

na klipu

Datum

mliječnog

zrenja

Datum

voštanog

zrenja

Datum

punog

zrenja

Datum

berbe


Bihać 100 117 191 227 237 248 266 284

Bugojno 131 140 208 213 237 258 283 288

Gradačac 100 121 201 209 217 241 253 255

Livno 113 137 263

Sanski Most 120 135 201 206 225 240 276 288

27

4.3.4.4. Ratarske kulture – Krompir (Solanum tuberosum)

Fenološka stanica

Datum

sadnje

Datum

nicanja

Datum pojave

glavica

Datum

cvjetanja

Datum tehničke

zrelosti

Datum pune

fiziološke zrelosti

Datum

berbe


Bihać 110 130 140 263 270

Bugojno 111 135 181 253 263

Drvar 112 139 162 238 253

Gradačac 76 106 115 152 185

Livno 110 130 168 244 261

Mostar 69 84 140 176 196

Sanski Most 91 117 158 217 233

28

4.3.5. Voćarske kulture

Šesnaest vrsta voćarskih kultura i neograničen broj njihovih sorata, kod kojih se osmatraju:

- početak listanja, - početak - opšte cvjetanje, - precvjetavanje, - početak zrenja, - berba, - opšte žućenje - opšte opadanje lišća


1. Jabuka Apple Pirus malus

2. Kruška Pear Pirus communis

3. Šljiva Plum Prunus domestica

4. Trešnja Cherry Prunus avium

5. Višnja Wild cherry Prunus cerasus

6. Kajsija Peach Prunus armeniaca

7. Breskva Apricot Prunus persica

8. Badem Almond Amygdalis communis

9. Orah Walnut Juglans regia

10. Ribizla crvena Red currant Ribes rubrum

11. Ribizla crna Black currant Ribes nigrum

12. Maslina Olives Olea europaea

13. Limun Lemon Citrus lemonia

14. Narandža Orange Citrus sinensis

15. Nar Pomegranate Punica granatum

16. Smokva Fig Ficus carica

29

4.3.5.1. Voćarske kulture – Jabuka (Pirus malus)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Bihać 94 82 92 100 268 283 288 310

Bugojno 112 117 125 288 293

Drvar 84 104 112 118 294 305

Gradačac 80 84 89 95 232 253

Ivan Sedlo 122 132 139 146 288 293

Livno 94 107 112 130 253 265 267 293

Mostar 91 103 109 116 260 268 288 308

Sanski Most 92 108 118 122 288 305

Sarajevo 97 111 116 120 272 293

Tuzla 83 94

Zenica 90 94 98 106 261 272 297 299

4.3.5.2. Voćarske kulture – Kruška (Pirus communis)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Bihać 91 76 86 98 246 265 291 313

Bugojno 108 112 121 283 290

Drvar 96 106 115 121 294 305

Gradačac 76 79 84 91 213 222

Ivan Sedlo 127 128 288 291

Livno 98 99 104 119 273 277 274 294

Sanski Most 81 87 91 106 270 289

Sarajevo 90 97 102 106 277 289

Zenica 88 89 94 102 237 250 295 299

30

4.3.5.3. Voćarske kulture – Šljiva (Prunus domestica)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Bihać 88 74 91 100 217 233 275 282

Bugojno 112 117 125 288 293

Drvar 91 100 109 122 298 305

Gradačac 79 83 87 92 186 201

Ivan Sedlo 122 122 128 137 288 291

Livno 109 107 112 128 242 258 271 293

Mostar 79 68 76 84 125 148 298 314

Sanski Most 95 96 106 109 275 282

Sarajevo 108 111 118 222 230

Zenica 86 81 85 92 191 201 293 299

4.3.5.4. Voćarske kulture – Trešnja (Prunnus avium)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Bihać 94 80 93 96 165 188 254 275

Bugojno 91 95 102

Drvar 82 87 108 114 175 182 278 288

Gradačac 74 79 85 94 125 140

Ivan Sedlo 122 116 122 137 279 288

Livno 99 100 104 120 168 178 275 296

Mostar 74 79 86 92 134 145 305 319

Sanski Most 82 72 76 94 157 165 198 221

Sarajevo 96 105 111 115 180 190 311 326

Tuzla 75 82 87 97 135

Zenica 91 84 87 97 148 157 288 295

31

4.3.5.5. Voćarske kulture – Višnja (Prunnus cerasus)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Bihać 89 77 92 96 170 189 252 276

Bugojno 106 110 117

Drvar 84 87 108 114 176 183 278 288

Gradačac 69 75 80 93 129 141

Livno 101 102 105 120 174 182 277 297

Mostar 81 92 100 106 137 147 295 309

Sanski Most 92 83 89 101 160 174 232 246

Sarajevo 94 100 110 116 179 181 303 312

Zenica 92 94 97 112 172 189 287 295

4.3.5.6. Voćarske kulture – Kajsija (Prunnus armeniaca)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Gradačac

Livno 97 91 95 110 232 244 274 296

Mostar 79 69 78 86 142 150 288 301

Sanski Most 96 84 93 102 253 260 285 311

Zenica 94 80 84 92 193 201 289 296

32

4.3.5.7. Voćarske kulture – Orah (Juglans regia)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Bihać 108 88 100 105 267 271 284 312

Bugojno 121 124 128

Drvar 105 283 308

Gradačac 95 130 140 148 240


Livno 111 114 120 129 271 260 270 289

Mostar 91 92 100 109 263 279 290 314



Zenica 98 102 111 116 259 271 290 298

4.3.5.8. Voćarske kulture – Ribizla crvena (Ribes rubrum)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Drvar 84 100 112 182

Livno 86 92 98 161 177 275 295

Mostar 93 96 102 152 164 277 290

Sarajevo

Zenica 80 87 92 169 181 293 300

33

4.3.5.9. Voćarske kulture – Ribizla crna (Ribes nigrum)

Fenološka

stanica

Datum

pojave prvih

listova

Datum

početka

cvjetanja

Datum

punog

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum

početka

zrenja

Datum

berbe

Datum općeg

žućenja lišća

Datum općeg

opadanja

lišća


Livno 93 96 102 152 164 277 290

Mostar 91 95 101 153 168 280 292

Zenica 81 88 93 169 181 293 300

Tuzla

4.3.6. Vinova loza

Fenološka osmatranja vinove loze obuhvataju neograničen broj sorata, kod kojih se

osmatraju:

- početak tjeranja lastara, - pojava prvih listova, - početak cvjetanja - završetak cvjetanja, - početak zrenja, - puno zrenje, - berba, - prinos, - sadržaj šećera - kiseline.


1. Vinova loza Grapevine Vinis vinifera

4.3.6.1. Vinova loza – (Vinis vinifera)

Fenološka

stanica

Datum

početka

tjeranja lastara

(2-3 cm)

Datum

pojave prvih

listova

(3 cm)

Datum

početka

cvjetanja

Datum

završetka

cvjetanja

Datum šarka Datum punog

zrenja

Datum

berbe


Bihać 91 101 122 135 260 271 283

Drvar 121 132 140 152 264 274 278

Livno 118 117 130 148 249 259 281

Mostar 92 107 135 147 250 259 266

Zenica 114 116 144 153 227 256 266

4.3.7. Opšti poljski radovi

Pod fenolopkim osmatranjem opštih poljskih radova podrazumjeva se osmatranje

radove koji se tokom vegetacijske sezone provode u polju.

Opšti poljski radovi General field works

1. Početak proljetnih poljskih radova Beginning of spring works

2. Košenje livada Moving pastures

3. Žetva ozimina Harvest of winter crops

4. Poljski radovi pred zimu Field works before wintertime

4.3.7.1. Opšti poljski radovi – Priprema zemljišta za sjetvu

Fenološka stanica Datum početka rada Datum opšteg obavljanja rada Datum završetka rada


Bihać

Bugojno

Drvar

Tuzla

4.3.7.2. Opšti poljski radovi – Košenje livade



Bugojno

Drvar

4.3.7.3. Opšti poljski radovi – Žetva ozimina



Bugojno

5. ANALIZA VEGETACIONIH PERIODA

Tokom vegetacijske sezone, temperaturne sume iznad određenih pragova (5, 10, 15 °C),

bile su veće u odnosu na višegodišnje prosječne vrijednosti na svim meteorološkim

stanicama, kao posljedica ekstremno tople godine na cijeloj teritoriji Federacije Bosne i

Hercegovine.

Grafikon 1. GDD (growing degree day) za vegetacijsku sezonu 2019, Sarajevo

Na primjeru Sarajeva i Mostara vidljivo je da su pozitivna odstupanja bila veća u Sarajevu,

obzirom da je efekat visokih temperatura tokom cijele vegetacije izraženiji na prostorima

sa kontinentalnom i umjereno kontinentalnom klimom, u odnosu na dijelove zemlje sa

mediteranskom i izmijenjeno mediteranskom klimom.

39

Grafikon 2. GDD (growing degree day) za vegetacijsku sezonu 2019, Mostar

Fenološke stanice Početak Kraj

2019 1961-1990 2019 1961-1990

Sarajevo 59 74 344 321

Bihać 42 66 350 328

Gradačac 41 65 350 327

Bugojno 59 79 342 316

Ivan-sedlo 75 94 333 309

Livno 61 81 343 318

Mostar 21 18 350 350

Sanski Most 49 71 347 324

Tuzla 53 70 346 323

Zenica 52 68 344 321

Tabela 1. Početak i kraj vegetacionog perioda prema rednom broju dana u 2019. godini (tabelarni i grafički prikaz)

0,0

1000,0

2000,0

3000,0

4000,0

1.4. 8.4. 15.4.22.4.29.4. 6.5. 13.5.20.5.27.5. 3.6. 10.6.17.6.24.6. 1.7. 8.7. 15.7.22.7.29.7. 5.8. 12.8.19.8.26.8. 2.9. 9.9. 16.9.23.9.30.9.

MostarGDD growing degree day

01.04.- 30.09.2019

1981-2010 2019

40

Grafikon 3. Početak vegetacionog perioda na fenološkim stanicama FHMZ-a u 2019. godini, u poređenju sa periodom 1961-1990. godina Srednje mjesečne temperature zraka u martu 2019. godine bile su znatno iznad višegodišnjeg prosjeka, u odnosu na referentni niz (1961-1990). Temperaturna odstupanja od prosječnih vrijednosti kretala su se između 0,9 oC na Bjelašnici i 4,5 oC u Gradačcu. Temperaturne prilike u aprilu 2019. godine bile su iznad višegodišnjeg prosjeka. Odstupanja srednje temperature zraka u aprilu 2019. godine kretala su se od 1,1 oC u Sanskom Mostu, Jajcu i na Bjelašnici do 2,0 oC u Sarajevu, a srednje mjesečne temperature u maju bile su ispod višegodišnjih prosječnih vrijednosti s temperaturnim anomalijama od -2,6 oC u Mostaru i na Ivan-sedlu i na Bjelašnici do -1,0 oC u Zenici.

Grafikon 4. Kraj vegetacionog perioda na fenološkim stanicama FHMZ-a u 2019. godini, u poređenju sa periodom 1961-1990. godina

0

20

40

60

80

100

Sarajevo Bihać Gradačac Bugojno Ivan-sedlo Livno Mostar SanskiMost

Tuzla Zenica

Re

dn

i bro

j dan

a u

go

din

iPočetak vegetacionog perioda

2019 1961 - 1990

265

285

305

325

345

365

Sarajevo Bihać Gradačac Bugojno Ivan-sedlo Livno Mostar SanskiMost

Tuzla Zenica

Re

dn

i bro

j dan

a u

go

din

i

Kraj vegetacionog perioda

2019 1961-1990

41

Na osnovu podataka prezentiranih u tabeli i grafikonima 3. i 4., može se zaključiti da je

jedna od karakteristika 2019. godine znatno duži vegetacioni period u odnosu na

višegodišnje prosječne vrijednosti, na gotovo svim stanicama u Federaciji Bosne i

Hercegovine. Jedini izuzetak je stanica u Mostaru, gdje je dužina vegetacionog perioda

za tri dana kraća u odnosu na višegodišnji prosjek. Ovo je posljedica vremenskih prilika

u 2019. godini koja je u cjelosti i klimatološki ocjenjena kao ekstremno topla.

Trend znatnih pozitivnih odstupanja zadržao se uglavnom tokom svih mjeseci i sezona,

nakon nadprosječno toplog marta i aprila 2019. godine, u maju su temperature bile ispod

višegodišnjih prosječnih vrijednosti. Potom je uslijedilo ljeto u kojem su sva tri mjeseca

bila ekstremno topla, a u junu su pozitivna temperaturna odstupanja bila od 3,2 °C na

Ivan-sedlu do 4,6 °C u Livnu. Sezona jeseni je zadržala isti trend u pogledu temperatura,

posebno mjesec novembar sa pozitivnim anomalijama od 2,4 °C na Bjelašnici do 5,8 °C

u Tuzli.

6. FENOLOŠKI PREGLED ZA 2019. GODINU – KARTA

Documents

FENOLOŠKI GODIŠNJAK 2019. · 2020. 5. 11. · 6 2.1. Fenologija, pojam i definicija Fenologija je nauka koja proučava zakonitosti periodičnih pojava (faza) u rastu i razviću