Πανίδα της Ελλάδας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΣΗΜΑΙΑΚΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ

ΜΥΡΙΑΠΟΔΑΑΡΑΧΝΙΔΙΑ

Ελληνικός χώρος

1. Ετερογένεια (τρόπος και χρόνος διαμόρφωσης)α) Τεκτονισμός, β) Ευστατισμός, γ) Ηφαιστειακότητα

2. Πανιδικά στοιχεία από 3 κύριες περιοχές:α) Ασία, β) Ευρώπη, γ) Αφρική

3. Επίδραση του ανθρώπου (8.000 χρόνια)4. 1/4 έκτασης (νησιά)5. 7800 νησιά, νησίδες, βράχοι6. 80% ορεινές εκτάσεις

Επιμέλεια:Στέλιος Σημαιάκης

Χειλόποδα της Ελλάδας

Τάξη: Σκολοπενδρόμορφα

Τάξη: Λιθοβιόμορφα

Τάξη: Γεωφιλόμορφα

Τάξη: Σκουτιγκερόμορφα

105

100

15050?

14090

90

130

30?70

Η χειλοποδοπανίδα της Μεσογείου

214347

5139

20

20?

Η χειλοποδοπανίδα της Ελλάδας

31

15

43

23

?40

?20

12Νησιωτική Ελλάδα

Νότιο Αιγαίο: ~ 70 είδηΒόρειο Αιγαίο: ~ 35 είδη

45

2246

32 37

46 13?

? ?

?15

Ενδημισμοί στον Ελλαδικό χώρο

Χειλόποδα στο νότιο Αιγαίο

ΚυκλάδεςMED:49%EUR:16%BAL:11%END:0%

(38)

ΚρήτηMED:34%EUR:30%BAL:9%END:12%

(43)

ΔωδεκάνησαMED:50%EUR: 21%BAL:5%END: 2%

(56)

Ηπειρωτική ΕλλάδαEND:20%

(100)

Scolopendra cretica, η ενδημική σκολόπενδρα

της Κρήτης

Scolopendra cingulata, η κοινή σαρανταποδαρούσα

της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας

Το γένος Scolopendraστον ελλαδικό χώροS. cingulata

S. cretica

S. clavipes

S. dalmaticaS. canidens

L. nigripalpis

L. pamukkalensis

L. forficatus

Τα κυριότερα είδη του γένους Lithobius

L. carinatus

Bothriogaster signata, το πιο κοινό γεωφιλόμορφο

της Ελλάδας

Himantarium gabrielis, το πιο μακρύ γεωφιλόμορφο

της Ελλάδας

Pachymerium f. insularum, το πιο κοινό αλόφιλο υποείδος της Ελλάδας

Pachymerium ferrugineum, το πλέον αλόφιλο γεωφιλόμορφο

Scutigera coleoptrata, το μοναδικό σκουτιγκερόμορφο

της Ελλάδας

Επιμέλεια:Στέλιος ΣημαιάκηςΙωάννα Φελεσάκη

Διπλόποδα της Ελλάδας

• Παγκόσμια αριθμούν περί τα 10.000 είδη• Η εκτιμήσεις των επιστημόνων μιλούν για

70.000 είδη• Τα είδη κατατάσσονται σε:

1700 γένη115 οικογένειες15 τάξεις3 ομοταξίες

Γενικά

• Είναι μια από τις τέσσερις ομοταξίες των Μυριαπόδων

• Πρόκειται για υγρόφιλα και σαπροφάγα αρθρόποδα

• Ζουν στη στρωμνή και τα επιφανειακά στρώματα του εδάφους

• Εμφανίζουν συγκόλληση μεταμερών ανά ζεύγη• Η καταγωγή τους είναι πολύ παλιά

(απολιθωμένες μορφές το Δεβόνιο 417-354Μα)

Γενικά

• Στα φυλλοβόλα δάση συναντάται η μεγαλύτερη αφθονία ειδών

• Εντοπίζονται σε μια σειρά ενδιαιτημάτων στα δάση

• Προτιμούν τα υγρά και τα ασβεστούχα εδάφη (Iulida)

• Παρ’ όλα αυτά εποικίζουν ερήμους, σαβάννες και μεσογειακά οικοσυστήματα

• Τρέφονται με σηπόμενη φυτική ουσία• Έχουν περιστασιακούς θηρευτές

Οικολογικά στοιχεία

Παγκόσμια 10.000Βαλκάνια 400Ελλάδα 143

Ιταλία 300Γαλλία 250Γερμανία 160Βουλγαρία 100Γιουγκοσλαβία 270Νορβηγία 30Δανία, Ολλανδία 40

Βιοποικιλότητα

• Αποτελείται από 143 είδη που κατατάσσονται σε 48 γένη, 16 οικογένειες και 8 τάξεις

• Περίπου τα 2/3 των ειδών θεωρούνται ενδημικά

• Το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό αφορά διπλόποδα με Βαλκανική εξάπλωση (22%)

• Ουσιαστικά δεν υπάρχουν καθαρά μεσογειακά είδη

Γνώση για την Ελλάδα

ΕΛΛΑΔΑ 143ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 34ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 30ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 24ΑΤΤΙΚΗ, ΕΥΒΟΙΑ 21ΗΠΕΙΡΟΣ 44ΘΕΣΣΑΛΙΑ 10ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 25ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ 16ΚΡΗΤΗ 26

Είδη ανά περιοχή

Περιοχή Ενδημισμός

Κρήτη 36%Κυκλάδες 60%

Δωδεκάνησα 66%

Βόρειο Αιγαίο 66%

Ηπ. Ελλάδα 89%

Ενδημισμοί ανά περιοχή

36%

20%

32%

12%

Πανιδικό στοιχείο στην Κρήτη

Ενδημικά

Μεσογειακά

Ευρωπαϊκά

Ελληνικά

Τα πιο κοινά είδη διπλοπόδων στην Κρήτη

• Pachyiulus various (Julidae)

• Megaphyllum creticum (Julidae)

• Megaphyllum taygeti (Julidae)

• Acanthopetalum minotauri (Schizopetalidae)

• Polydesmus graecus (Polydesmidae)

Σκορπιοί της Ελλάδας

Επιμέλεια:Δημήτρης Καλτσάς

Συστηματική

Σκορπιοί (Scorpiones)ΤΑΞΗΑραχνίδια (Arachnida)ΚΛΑΣΗΧηληκέρατα (Chelicerata)ΥΠΟΦΥΛΟΑρθρόποδα (Arthropoda)ΦΥΛΟ

Παγκοσμίως:15 οικογένειες (εκ των οποίων η μία είναι μονοτυπική –

Pseudochactidae)192 γένη (+74 απoλιθωμένα)1979 είδη (+97 απολιθωμένα)

Αριθμός ειδών στην ΕυρώπηΑριθμός ειδών παγκοσμίως 1979Είδη βαλκανικών χωρών 22-28Ελλάδα 11-15Ιταλία 8Ισπανία 7-8Γαλλία 5-6Αλβανία 5Κροατία, Μαυροβούνιο 4-5Σλοβενία 3Αυστρία, Ελβετία, Ουγγαρία, Βουλγαρία 2Μεγάλη Βρετανία, Τσεχία 1

Οικογένεια Γένος Είδος/Υποείδος ΚατανομήEuscorpiidae Euscorpius E. italicus Ήπειρος

» » E. sicanusΘεσσαλία, Στ. Ελλάδα, Πελ/σος

» » E. koschewnikowi Όρος Άθως (ενδημικό)» » E. hadzii ΒΔ. Ελλάδα» » E. naupliensis Πελ/σος, Ζάκυνθος

Iuridae Iurus I. dufoureiusΚ. & Ν. Πελ/σος, Κρήτη, Κύθηρα

» » I. asiaticusΚάρπαθος, Ρόδος, Καστελόριζο, Σάμος

» Calchas C. gruberi Καστελόριζο, Σάμος?

Buthidae Mesobuthus M. gibbosus

Παντού, εκτός από Θράκη και Αν. Μακεδονία

Κατανομή ειδών

Iurus dufoureius

Iurus dufoureius split

Μορφολογία και ΟικολογίαΕίδος/Υποείδος Photo Μορφολογία Στοιχεία Οικολογίας

E. carpathicus

Μέγεθος: 2 - 4.5cm, χρώμα: καφέ/σκούρο καφέ/μαύρο.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 0 -2000μ., σε δάση, φρύγανα, εισόδους σπηλιών, κάτω από πέτρες, σε σπίτια και τοίχους. Είναι υγρόφιλο. Οικομορφότυπος: λιθόφιλο είδος, όπως και όλα τα υπόλοιπα Euscorpius spp.

E. italicusΜέγεθος: μέχρι 5cm, χρώμα: μαύρο

Έχει βρεθεί και σε μεγάλα υψόμετρα. Υγρόφιλο, προτιμά δασώδεις περιοχές, λιβάδια, πέτρες, χαλάσματα.

I. dufoureius

Μέγεθος: μέχρι 11cm, χρώμα:καφέ/μαύρο. Έχει πλατιές ποδοπροσακτρίδες και ισχνό μετάσωμα.

Υγρόφιλο. Προτιμά βιοτόπους με πυκνή βλάστηση. Οικομορφότυπος: μεταξύ σκαπτικού και λιθόφιλου. Ζει κυρίως σε στοές στο έδαφος, οι οποίες φτάνουν τα 50cm βάθος.

I. asiaticus

Μέγεθος: μέχρι 13cm, χρώμα:μαύρο. Πλατιές ποδοπροσακτρίδες και ισχνό μετάσωμα.

Ίδια με I. dufoureius.

C. gruberi

Το μόνο μη Buthidae είδος που φέρει άκανθες κνήμης. Μέγεθος: μέχρι ~5cm.

Υγρόφιλο. Βρίσκεται σε δάση, κάτω από πέτρες.

M. gibbosus

Μέγεθος: μέχρι 8.5cm, χρώμα: καφέ - κιτρινωπό. Λεπτές ποδοπροσακτρίδες και παχύ μετάσωμα.

Θερμόφιλο και ξηρόφιλο. Βρίσκεται κυρίως σε φρυγανικούς οικοτόπους, κάτω από πέτρες. Ευκαιριακό, μη κανιβαλιστικό είδος, περιπλανώμενο.

Επιμέλεια: Στέλιος Σημαιάκης

Ψευδοσκορπιοί της Ελλάδας

• Ανήκουν στα αραχνίδια• Παγκοσμίως τα είδη εκτιμάται ότι ξεπερνούν

τα 2.000• Το μέγεθός τους κυμαίνεται από 2-8mm• Μοιάζουν με τους σκορπιούς αλλά δεν έχουν

αναπτυγμένο μετάσωμα• Φέρουν ποδοπροσακτρίδες όπως και οι

σκορπιοί• Η κοιλιά τους ονομάζεται οπισθόσωμα• Δεν διαθέτουν κεντρί

Γενικά

• Παρουσιάζουν ευρύτατη εξάπλωση (εύκρατες, ερημικές, μεσογειακές)

• Ωστόσο, μεγαλύτερη αφθονία ειδών συναντάται στις τροπικές και ηποτροπικές περιοχές

• Το είδος Chelifer cancroidesείναι το πιο κοινό ανθρωπόφιλο είδος

Οικολογικά στοχεία

• Θεωρούνται οφέλιμα αραχνίδια για τον άνθρωπο αφού τρέφονται με:

1. Παρασιτικές προνύμφες ρούχων και υφασμάτων

2. Σκαθάρια που παρασιτούν σε χαλιά

3. Παρασιτικά ψωκόπτερα4. Μύγες, τερμίτες, μυρμήγκια

Τροφικές προτιμήσεις

ΕΛΛΑΔΑ 121Ιόνια Νησιά 25Πελοπόννησος 10Αιγαίο 10Κρήτη 25

Είδη ανά περιοχή

ΕΝΔΗΜΙΣΜΟΙΕΛΛΑΔΑ 40%ΚΡΗΤΗ 60%

Γαλεώδη της Ελλάδας

Επιμέλεια:Στέλιος Σημαιάκης

• Τα Γαλεώδη ανήκουν στα Αραχνίδια• Έχουν περιγραφεί περίπου 1,000 είδη και 140 γένη• Είναι γνωστά με την κοινή ονομασία camel spiders, wind scorpions και sun spiders• Το όνομα τους σημαίνει τα ζώα που δραπετεύουν από τον ήλιο• Παρότι μοιάζουν περισσότερο με τις αράχνες ο στενότερος συγγενής τους είναι οι ψευδοσκορπιοί• Το μέγεθός τους φτάνει τα 10cm, ενώ οι ποδοπροσακτρίδες τους ξεπερνούν και τα 12cm• Η ταχύτητά τους φτάνει τα 16km/h

Γενικά

• Ζουν σε θερμές και ξηρές περιοχές• Απουσιάζουν από την Αυστραλία• Διαθέτουν πανίσχυρες χηληκεραίες διαφοροποιημένες σε δυνατές δαγκάνες με δόντια• Οι ποδοπροσακτρίδες έχουν αισθητήριο ρόλο και μοιάζουν με κεραίες• Τρίβοντας τις χηληκεραίες παράγουν δυνατό θόρυβο• Είναι σαρκοφάγα αλλά και παμφάγα• Δεν διαθέτουν δηλητήριο αλλά μπορούν να σκίσουν πολύ εύκολα ανθρώπινο δέρμα

Στοιχεία εξάπλωσης και οικολογίας

Εξάπλωση

Galeodidae - Εξάπλωση

Galeodes graecus

Η κατανομή του Galeodes graecus

Επιμέλεια: Ελένη Παναγιώτου

Αράχνες της Ελλάδας

Η Ελλάδα ανήκει στις λιγότερο μελετημένες περιοχές της Μεσογείου

Η καταγραφή ξεκίνησε το 19ο αιώνα από ξένους κυρίως ερευνητές:1832 – 1884: Brullé, Koch, Lucas, Pavesi 141 είδη (Ελλάδα)

20 είδη(Κρήτη)Simon (1884): ο δεύτερος κατάλογος ειδών: 203 είδη

20ος αιώνας: Kulczyňski, Simon, Fage, CaporiaccoBristowe (1935): ο τρίτος κατάλογος είδων της Ελλάδας 373 είδηΧατζησάραντος (1940), Διδακτορική Διατριβή, Οι Αράχνες της

Αττικής περιέγραψε 316 είδη

Αραχνοπανίδα της Ελλάδας

Παράσχη (1988), Διδακτορική Διατριβή, Μελέτη των αραχνών σε οικοσυστήματα μακίας της νότιας Ελλάδας

Χατζάκη (2003), Διδακτορική Διατριβή, Η Εδαφική Αραχνοπανίδατης Κρήτης (Οικογένεια Gnaphosidae): Συστηματική, Οικολογία και Βιογεωγραφία

Παναγιώτου (2008), Πτυχιακή, Τα Gnaphosidae σε πέντε οικοσυστήματα μακίας βλάστησης στην Αν. Μεσόγειο

…η ιστορία συνεχίζεται

856 είδη 49 οικογένειες

~60 αμφισβητούνται~213 θεωρούνται

ενδημικά

Γνώση για την Ελλάδα

Ηπειρωτική Ελλάδα-Εύβοια

91 ενδημικάείδη

Νησιά Ιονίου35 ενδημικά

είδη

Νησιά Αιγαίου, Κυκλάδες, Σποράδες, Δωδεκάνησα

53 ενδημικά είδη

Κρήτη, Γαύδος80 ενδημικά

είδη

Bosmans, R. & Chatzaki, M. 2005. A catalogue of spiders of Greece. A critical review of all spider species cited from Greece with their localities. Newsl. Belg. Arachnol. Soc., 20: 124pp.

Βουλγαρία (Deltshev, 2005)

775 είδη (55 ενδημικά)

Ιταλία (Pessarini, 2001)

1180 είδη (223 ενδημικά)

Οι κυριότερες οικογένειες

Νησιά Αιγαίου, Κυκλάδες, Σποράδες, Δωδεκάνησα

53 ενδημικά είδη

Bosmans, R. & Chatzaki, M. 2005. A catalogue of spiders of Greece. A critical review of all spider species cited from Greece with their localities. Newsl. Belg. Arachnol. Soc., 20: 124pp.

Οικογένεια Αριθμός ειδών Αριθμός ενδημικών ειδών

Salticidae 139 24Gnaphosidae 124 26Theridiidae 69 6Lycosidae 65 6

Dysderidae 64 46Linyphiidae 62 27Thomisidae 42 2

Salticidaejumping spiders

Aelurillus sp.

Heliophanus sp.

Philaeus chrysops

Gnaphosidaewandering spiders

Drassodes sp.

Pterotricha lentiginosa

Nomisia sp.

Trachyzelotes sp.

Μέγεθος: 1 mm – 15mm

Theridiidaeblack widow

Latrodectus tredecimguttatus

Theridiidae

Lycosidaewolf spider

Lycosidaewolf spider

Lycosa praegrandis

Lycosidaewolf spider

Lycosa praegrandis

Lycosidaewolf spider

Lycosa praegrandis

Dysderidae

Dysdera crocata

Linyphiidae

Thomisidaecrab spiders

Thomisus onustus

Araneidaeorb-weavers

Araneidaeorb-weavers

Πρότυπα κατανομών των ειδών Gnaphosidae στην Κρήτη

53,6 % κοινά σε όλη την Κρήτη 46,4% εμφανίζουν κάποιο πρότυπο κατανομής

124 είδη Gnaphosidae στη Ελλάδα66 στην Κρήτη

Χατζάκη, Μ. 2003. Η εδαφική αραχνοπανίδα της Κρήτης (Οικογένεια Gnaphosidae): Συστηματική, Οικολογία και Βιογεωγραφία. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Βιολογίας, Παναπιστήμιο Κρήτης, Ηράκλειο.

Pterotricha lentiginosa Haplodrassus creticus

Πρότυπα κατανομών των ειδών Gnaphosidae στην Κρήτη

124 είδη Gnaphosidae στη Ελλάδα66 στην Κρήτη

Χατζάκη, Μ. 2003. Η εδαφική αραχνοπανίδα της Κρήτης (Οικογένεια Gnaphosidae): Συστηματική, Οικολογία και Βιογεωγραφία. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Βιολογίας, Παναπιστήμιο Κρήτης, Ηράκλειο.

Drassodes oreinosGnaphosa bithynica

Micaria divesZelotes ilotarum

Trachyzelotes malkini

Callilepis creticaDrasoodes lapidosus

Synaphosus trichopus