1

(სალექციო კურსი)

I დონე - ლექცია: 30 სთ.; პრაქტიკული - 30 სთ

II დონე - ლექცია 30 სთ.; პრაქტიკული - 30 სთ

ტექნოლოგიური ფაკულტეტის საბჭოს სხდომა №13. 26.07.2013

შიგაწვის ძრავები I- II

ლექციების კურსში გადმოცემულია შიგაწვის ძრავების კონსტრუქციების ანალიზი, ძრავების

თერმოდინამიკური ციკლების თეორია, თბური ანგარიში, დაგეგმარება გაცნობიერებულია და

შესაბამისად ხორციელდება თანამდევი დონის პრაქტიკული გამოყენება. კურსის რეციპიენტი

სტუდენტები ეუფლებიან უახლეს ინფორმაციას პერსპექტული ძრავების გარდუვალობის შესახებ

ეკოლოგიური პრობლემების გათვალისწინებით. კურსის შინაარსი და მიზნები ისეა შერჩეული,

რომ გაწონასწორებულ მთლიანობას ქმნის აკადემიურ მოთხოვნებსა და სტრატეგიის

განხორციელებაზე.

1. დგუშიანი შიგაწვის ძრავების თეორიული ციკლები. ციკლი მუდმივ მოცულობაში სითბოს შეყვანის

დროს. ციკლი მუდმივი წნევის დროს სითბოს შეყვანის დროს. ციკლი სითბოს შერეული შეყვანის

დროს. თეორიული ციკლების ანალიზი. [1.გვ.60-63];[2.გვ.85-98-12];[3.გვ.18-20]. (2 საათი)

ცნობისთვის: სატრანსპორტო მანქანების ენერგეტიკული დანადგარის ხარისხში გამოყენებულია

დგუშიანი შიგაწვის ძრავა. ასეთი სახის თბური ძრავების განსაკუთრებულობა იმაში მდგომარეობს,

რომ საწვავ-ჰაერის ნარევის წვის პროცესი და თბური ენერგიის მექანიკურში გარდაქმნა მიმდინარეობს

უშუალოდ ძრავას ცილინდრში.

დადებითი თვისებები: კომპაქტურობა, მაღალი ეკონომიურობა და ხანგამძლეობა, ჰიბრიდული

საწვავის გამოყენების შესაძლებლობა.მათი გამოყენებით მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან

შეიცვალა ორთქლის ძრავები.

პირველი ძრავა გაზის საწვავზე მომუშავე იყო ლენუარის (საფრანგეთი) ორტაქტიანი ძრავა (1860),

ნ. ოტო, ო. ლანგემი (გერმანია 1867 წელი) და დიზელის ძრავები (1867), ნ. ოტომ 1876. რუსეთში

პირველი კარბურატორიანი ძრავა 1889 წ. (კოსტევიჩი), პირველი დიზელი 1899წ.

ძრავების კლასიფიკაცია:

1. დანიშნულებით (სტაციონალური, სატრანსპორტო);

2. გამოყენებული საწვავის ტიპის მიხედვით;

3. თბური ენერგიის მექანიკურში გარდაქმნის ხერხის მიხედვით;

4. ნარევწარმოქმნის ხერხის მიხედვით;

5. მუშა ნარევის აორთქლების ხერხის მიხედვით;

6. მუშა ციკლის განხორციელების მიხედვით (ოთხ-; ორტაქტიანი);

7.რეგულირების ხერხის მიხედვით;

8. კონსტრუქციისP, V, როტორულ-დგუშიანი, კორპუს ასრულებს პლანეტარულ მოძრაობას, ხოლო

დგუში უძრავია.

9. გაგრილების ხერხის მიხედვით (თხევადი, ჰაერით).

პროცესებს ერთობლიობა, რომლებიც უზრუნველყოფს საწვავ-ჰაერის წვის დროს გამოყოფილი

თბური ენერგიიდან მექანიკური ენერგიის მიღებას ეწოდება ნამდვილი ციკლი. მუშა ძრავაში, სადაც

ხორციელდება ნამდვილი ციკლი აღმოცენდება რიგი დამატებითი დანაკარგები, თანამდევად

ამცირებს თეორილ სითბოს ე. ი. სითბოს გამოყენების ეფექტურობას. სწორედ ამ დანაკარგების

2

გაგებისა და თეორიულთან მიახლოების მიზნით საჭიროა დგუშიანი ძრავას თეორიული ციკლის

ანალიზი.

თეორიული ციკლის განხილვის დროს გამოყენებულია დაშვებები:

1. ძრავას ცილინდრში ყოველთვის არის მუდმივი, მუშა სხეულის (მაგალითად ჰაერის) უცვლელი

რაოდენობა, რომელიც ასრულებს შეკრულ ციკლს. ამ დაშვებით გამორიცხულია დანაკარგები,

რომლებიც აღმოცენდება რეალურ ძრავაში - საწვავის ან ჰაერის ულუფების შეშვების დროს;

2. ცილინდრში მყოფი მუშა სხეულის თბოტევადობა მთელი ციკლის დროს მუდმივია, არ არის

დამოკიდებული ტემპერატურაზე;

3. საწვავის წვა წვის კამერაში არ ხდება. სამუშაო სხეულთან სითბო მიდის გარედან ციკლის

განსაზღვრულ დროში;

4. კუმშვისა და გაფართოების პროცესები მიმდინარეობს გარემოსთან თბოგაცვლის გარეშე

(ადიაბატური პროცესები).

დგუშიანი ძრავების ნამდვილი ციკლები. მუდმივ მოცულობაში მიწოდებული სითბოს ციკლი.

დგუშის ქვედა მკვდარი წერტილიდან მოძრაობის და მუხლა ლილვისსაათის ისრის მიმართულებით

ბრუნვის დროს 1-დან 2 წერტილშიხდება მუშა სხეულის შეკუმშვა. დაშვებების მიხედვითეს პროცესი

ხდება გარემოსთან თბოცვლის მიმდინარეობის გარეშე (ადიაბატური პროცესი).

დგუშის ზ.მ.წ.მდგომარეობის დროს და მუდმივ მოცულობაში =const) პროცესში cz გარედან

მიეწოდება სითბო

ამის შედეგად მუშა სხეულის წნევა და ტემპერატურა იზრდება. გაფართოების პროცესი zb –მუშა სვლა

ასევეთბოცვლის გარეშე მიმდინარეობს. სითბოს გაცემა რაოდენობით ცივი წყაროს მიხედვით

დგუშის ქ.მ.წ. ყოფნის დროს მუდმივ მოცულობაში.

შემოვიღოთ აღნიშვნები: D -ცილინდრის დიამეტრი; R-მრუდმხარას რადიუსი; S-დგუშის სვლა S=2R;ή

-მუშა მოცულობა

;

-წვის კამერის მოცულობა; -ცილინდრის სრული მოცულობა;

-კუმშვის ხარისხი

;

-წნევის მომატების ხარისხი λ

;

c

z

P

P

α

b

V(S)

P - V

S

α

c

z

b

=const

=const

ზ.მ.წ

წწ.

ქ.მ.წ

.

T - S

3

k-ადიაბატის მაჩვენებელი

;

-მუხლა ლილვის შემობრუნების კუთხე. განსახილველი ციკლისთვის, დაშვებიდან, რომ ცილინდრში 1კგ მუშა სხეული იმყოფება,

მიწოდებული სითბოს რაოდენობა:

ჯ/კგ ან კკალ/კგ; (1) ხოლო გამოყოფილი სითბო

ჯ/კგ ან კკალ/კგ; (2) თერმული მ.ქ.კ.:

1-

(3)

კუმშვის ადიაბატური პროცესისთვის c ადიაბატა ( საწყისი ტემპერატურით)

(

)

იზოქორული პროცესისთვის

(

) λ

გაფართოების ადიაბატური პროცესისთვის

(3 ჩასმით

(4)

განხილული ციკლისთვის ციკლის საშუალო წნევა

ც

(5)

ბენზინის ხარისხის მიხედვით ε 6 – 9,5; გაზისთვის ε 5 – 10

მუდმივი წნევის დროს მიწოდებული სითბოს ციკლ(ებ)ი.

მუდმივი წნევის დროს მიწოდებული სითბოს ციკლი P-V და T-Sკოორდიუნატებში ნაჩვენებია

ნახაზზე. ის ადრე განხილულისგან იმით განსხვავდება, რომ სითბო მიეწოდება მუდმივი წნევის

დროს. 1კგ მუშა სხეულის მიწოდებული სითბო

ხოლო გამოყოფილი სითბო

α

b

c z P

V(S)

b

P=const

S

T

v=const

P-V T-S

ც

4

მაშინ თერმული მ.ქ.კ.

მივიღოთ მხედველობაში, რომ

; და

და ავღნიშნოთ

- წინასწარი

გაფართოების ხარისხი, გამოვსახოთციკლის მახასიათებელი წერტილების ტემპერატურები საწყისი

ტემპერატურით. შესაბამისი გარდაქმნებით ციკლის მ.ქ.კ.

(5)

ციკლის საშუალო წნევა

ც

(6)

სითბოს შერეული მიწოდების ციკლი (დამოუკიდებლად). შერეულიმიწოდების ციკლი

დამახასიათებელია იმით, რომ მასში სითბოს რაოდენობა მიეწოდება მუდმივ

მოცულობაში, ხოლო სითბოს რაოდენობა ( ) - მუდმივი მოცულობის დროს.

ში

P=const

S S T

კ კ

(7)

ც [ ]

(8)

2.საწვავი და მისი წვის ქიმიური რეაქცია. მოკლე ცნებები საწვავის სტრუქტურისა და

შემადგენლობის შესახებ. საწვავის წვის სითბო [1.გვ.72-75];[4.გვ.58-69];[3.გვ.149-159].

(2 საათი)

ძრავაში აუცილებელი მექანიკური მუშაობისთვის შემსრულებელი ენერგია მიიღება ცილინდრში

შეყვანილ საწვავსა და ჰაერის ჟანგბადთან რეაქციის შედეგად. დრო,რომლის განმავლობაშიც ეს

რეაქცია მიმდინარეობს თანამედროვე სწრაფსვლიან ძრავებში შეადგენს წამის მეასედ და კიდეც

მეათასედ ნაწილს. ნარევის წარმოქმნის ხანგრძლივობა ქიმიური რეაქციისთვის დამოკიდებულია

ნარევწარმოქმნის ტიპებისგან და ძრავას ტაქტიანობისგან

ნარევწარმოქმნის და ქიმიური რექციის ხერხები დამოკიდებულია მთელ რიგ მოთხოვნებზე

საწვავებთან და ძრავებში. გარე ნარევწარმომქმნელ და ჩაბერვის ძრავებში საწვავი მიეწოდება

α

b

c z P

V(S)

P=const

P-V

V=const

V=const

b

2 c

ც

S

5

შემშვები სარქველით, სწრაფად უნდა აორთქლდეს და წარმოიქმნას ჰომოგენური ნარევი ჰაერთან

ერთად შესული. საწვავმა უნდა უზრუნველყოს:

1. ძრავას სწრაფი და საიმედო გაშვება გარემო ტემპერატურისგან დამოუკიდებლად;

2.წვის კამერაში მინამწვებისა და კოქსვების გამორიცხვა;

3. ხელი შეუწყოს ცვეთის და კოროზიის შემცირებას ცილინდრის სარკის, დგუშის რგოლებისა და

დგუშის;

4. სრული და დროული წვა და შემცირდეს ტოქსიკური მდგენელები

აუცილებელია ცილინდრში საწვავის წვის პერიოდი იყოს მცირე!

პარაფინები:

ნავთობი (ციკლანები);

არომატული ნახშირწყალბადები; და

საწვავის ელემენტარული შემადგენლობა:

მაგალითად 1კგ იზოოქტანი ( ) შეიცავს 0,842კგ ნახშირბადს ( ); 0,158 კგ წყალბადს ( .

1კგთხევადი საწვავისთვის, რომელიც შედგება ნახშირბადის, წყალბადის და ჟანგბადისგან შეიძლება

დაიწეროს საწვავის ელემენტარული შემადგენლობა C+H+Oსაწ=1კგ (1)

1 მ3 ან 1 მოლი აირის საწვავისთვის, თითოეულ გაზში წილობრივი შემადგენლობები შეიძლება

დაიწეროს∑ (2)

მოკლე ცნობები საწვავის შესახებ:

1. საწვავის აორთქლებადობა

2. საწვავის დეტონაციური მდგრადობა და აალებადობა

1კგ საწვავის სრული წვისთვის (დაჟანგვისთვის) თეორიულად საჭირო ჟანგბადის რაოდენობა:

საწ (3) ან

საწ

საწვავის სრული წვის ქიმიური რეაქციები:

C+O2=CO2

2H2+O2=2H2O

12 კგ (C)+32 კგ (O2)=44 კგ (CO2)

4 კგ (H2)+32 კგ (O2)=36 კგ (H2O)

C კგ C-თვის

კგ

კმოლი

კმოლი

H კგ | -თვის

კგ |

კმოლი |

კმოლი

C კგ ნახშირისა და H წყალბადის წვისთვის საჭიროა (

) ჟანგბადი

რამდენადაც ჰაერში ჟანგბადი დაახლოებით 23%, ხოლო მოცულობის მიხედვით 21% მივიღებთ

აუცილებელი ჰაერი 1კგ საწვავის წვისთვის იქნება

(

საწ)

ან კილომოლებში

(

საწ

)

ჰაერის სიჭარბის კოეფიციენტი. საავტომობილო ძრავებში ნარევწარმოქმნის, საწვავის აალების,

წვის, მუშაობის რეჟიმის და პირობებისგან დამოკიდებულებით ნამდვილად საჭირო ჰაერის

რაოდენობა შეიძლება აღმოჩნდეს მეტი, ტოლი ან ნაკლები თეორიულად საჭიროსთან შეფარდებით.

1კგ საწვავის ძრავას ცილინდრში ნამდვილად მოხვედრილი ჰარის ( კგ ან კილომოლი )

რაოდენობის შეფარდებას თეორიულად საჭირო ჰაერის რაოდენობასთან ეწოდება ჰაერის სიჭარბის

კოეფიციენტი და აღინიშნება α -თი.

ნამდვილი

თეორიული

ნამდვილი

თეორიული

ბენზინის ძრავებში α 1,1-1,3

დიზელებში: მცირე დატვირთვებზე 1,5 და მეტი; სრულ დატვირთვებზე 1,4- 1,25.

6

საწვავის წვის სითბო

პირობით მიღებულია საწვავის წვის უმაღლესი სითბო:

საწვავის წვის უმაღლესი სითბო:

წყ

წყ ორთქლადქცევის ფარული სითბო, ტექნიკურ ანგარიშებში მიღებულია1კგ წყლისთვის

წყ ჯ/კგ(2512 კჯ/კგ ან 600 კკალ/კგ); -წყლის ორთქლის რაოდენობა. წარმოქმნილი 1კგ

საწვავის წვის შედეგად; H 1 კგ საწვავში წყალბადისმასიური წილი, კგ; - 1კგ საწვავში არსებული

სინოტივის რაოდენობა,

მენდელეევის:

[ ] ჯ/კგ;

ანუ

კკალ/კგ.

სადაც C,H,O და S საწვავის შემადგენლობაში ელემენტების მასიური წილებია.

3.საავტომობილო ძრავების ნამდვილი ციკლები. ოთხტაქტიანი ციკლი. ორტაქტიანი ციკლი. საწვავის

რაოდენობის გავრცელება[1.გვ.87-89];[2.გვ.85-98];[3.გვ.186-189]. (2 საათი)

b- შეშვება

bc(z)-შეკუმშვა

(z r-წვა-გაფართოება

ra-გამოდევნა

დგუშიანი ძრავების ნამდვილი ციკლები

დაშვებები:

1.ძრავას ცილინდრში იმყოფება შეკრული ციკლის

შემსრულებელიმუშა სხეულის მუდმივი უცვლელი

რაოდენობა

2.ციკლის განსაზღვრულ პერიოდში მისთვის შერჩეული

მიმდინარეობის მიხედვით სითბო მიეწოდება გარედან

3. ცილინდრში მყოფი უცვლელი მუშა სხეულის

თბოტევადობა მუდმივია და არ არის დამოკიდებული

ტემპერატურაზე. სინამდვილეში თბოტევადობა არის

ცვლადი და და დამოკიდებულია მუშა სხეულის

ტემპერატურასა და შემადგენლობაზე

4. შეკუმშვისა და გაფართოების პროცესები მიმდინარეობს

გარემოსთან სითბოცვლის გარეშე (ადიაბატური პროცეს-

ები). რეალურ პირობებში თბოცვლა ხდება ცილინდრების

ბლოკზე, მუშა სხეულზე და ა. შ. რის შედეგად სითბო

იკარგება.

7

P – V კოორდინატებში თბური ძრავას ციკლითერმოდინამიკის მეორე კანონის შესაბამისად

თეორიული ციკლისთვის შესრულებული 1კგ მუშა სხეულის მიერ, თერმული მ.ქ.კ.

(1)

სადაც არის ციკლის განმავლობაში ცივ წყაროზე გაცემული აბსოლუტური რაოდენობა,

ჯ/კგ;

ციკლის განმავლობაში მიწოდებული სითბოს რაოდენობა, ჯ/კგ

-ციკლის განმავლობაში 1კგ მუშა სხეულის შესრულებული მუშაობა, =

ნებისმიერი შეკრული ციკლისთვისG კგ მუშა სხეულისშესრულებული მუშაობა

∮

P-წნევა;V- მოცულობა ∮ კონტურის შიგა ნაწილის ფართობი.

მინ - Vმაქს - მართკუთხედის ფართობი (Vმაქს. PC)

მაქს მინ (2)

ცილინდრის მუშა მოცულობა ანუ, მკვდარ წერტილებს შორის დგუშის მიერ

გამოთავისუფლებული ცილინდრის მოცულობა

მაქს მინ

(3)

S=2R (R -მრუდმხარას რადიუსი)

შემოვიღოთ აღნიშვნები: D -ცილინდრის დიამეტრი; R-მრუდმხარას რადიუსი;

P

V

c

α

b

Z

D φ R 1 2

P =const

T

S

8

S-დგუშის სვლა S 2R;ή

-მუშა მოცულობა

;

-წვის კამერის მოცულობა; -ცილინდრის სრული მოცულობა;

-კუმშვის ხარისხი

; λ

-სითბოს შეყვანის პროცესში მუდმივ მოცულობაში V=const წნევის მომატების ხარისხი λ

;

=-

წინასწარი გაფართოების ხარისხი სითბოს შეყვანის დროს, როცა P=const

𝜹 =

-შემდგომი გაფართოების ხარისხი

k-ადიაბატის მაჩვენებელი

;

-მუხლა ლილვის შემობრუნების კუთხე.

(4)

განხილული ციკლისთვის ციკლის საშუალო წნევა

ც

(5)

დიზელი

(5)

(6)

მოქმედი ფაქტორები: ციკლები: სითბოს მიწოდება მუდმივ მოცულობაში

სითბოს შერეული მიწოდების ციკლები

ნამდვილი ციკლის პროცესები.ექსპლოატაციის პირობებში საავტომობილო ძრავები მუშაობს

ჩქაროსნული რეჟიმის ფართო დიაპაზონში. მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირე დამოკიდებულია

ჩქაროსნული რეჟიმში ძრავას ტიპზე. მაგ: სატვირთო ავტომობილების დიზელებისთვის n=300...800

ბრ/წთ და მეტი, მსუბუქი ავტომობილების დიზელებისთვის n=4500...5000 ბრ/წთ, ხოლო ნაპერწკლით

ანთების ძრავებისთვის n=800...6000 ბრ/წთ. ბრუნთა რიცხვების ნაჩვენები რიცხვის დროსერთი

ციკლის განხორციელების დრო 0,15...0,02 წმ (ოთხტაქტიანები), ორტაქტიანებში - 2-ჯერ მცირე.

დროის ამ შუალედში უნდა განხორციელდეს შემდეგი პროცესები:

α

b

V(S)

b

P=const

S

v=const

ც

p

9

ცილინდრ(ებ)ში საწვავისა და ჰაერის შეშვება, შეკუმშვა, საწვავის აორთქლება და მისი შერევა ჰაერთან,

საწვავ-ჰაერის მუხტის აალება (აფეთქება) და წვა (თანმხლები ტემპერატურისა და გაზის მომატება),

გაფართოება (მუშა სვლა) და ნამუშავარი გაზების გამოდევნა.

ყველა განსახილველი პროცესებისთვის დამახასიათებელს წარმოადგენს მათი მიმდინარეობის

პროცესებში თერმული და აეროდინამიკური პარამეტრების ცვლილება.

მუხტში საწვავის ჰაერთან ნარევი შეადგენს დაახლოებით 1/9 ბუნებრივი აირებისთვის, 1/50

ბენზინისა -ჰაერთან.

დიგრამა. ოთხტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავას ინდიკატორული (გაშლილი) დიგრამა P-φ

კოორდინატებში: 1დ2- შესაბამისადშემშვები სარქველის გაღება და დახურვა; 3-პერწკვლის წარმოქმნა;

4დ5- შესაბამისად გამომშვები სარქველის გაღება და დახურვა

z

შეშვების დასასრული გამოშვების დასასრული შეშვების დასასრული

სითბოს გამოყენების ხარისხი ნამდვილ ციკლში მიღებულია განსაზღვრული იქნას მ.ქ.კ.-ით,

რომელიც წარმოადგენს მექანიკურ ენერგიაზე (მუშაობაზე ) დახარჯული სითბოს ფარდობით

ძრავაში საწვავით შექმნილ მთლიან სითბოსთან ციკლის მთლიანი სითბოს სასარგებლო მუშაობა

მთლიანი სითბო :

(1)

თუ სასარგებლო მუშაობას განვიხილავთ 1კგ საწვავით

ნამდვილი ციკლის პროცესები. ნამდვილ ციკლებში თეორიულისგან განსხვავებით ხდება

პროცესები, რომლებიც იწვევს სითბოს დანაკარგებს. ამიტომ ნამდვილი ციკლის მ.ქ.კ. ნაკლებია ვიდრე

თეორიული ციკლის მ.ქ.კ.

ნამდვილი ციკლის

თეორიული ციკლის

2,0

3,0

4,0

1,0

ზ.მ.წ. 60 120 240 ქ.მ.წ. 300 ზ.მ.წ

.

420 480 ქ.მ.წ.

600

ზ.მ.წ.

კუმშვა მუშა სვლა

გამოშვება

შეშვება

4

3

2 1 5

გამოშვების დასასრული

P,მპა

10

4. შეშვების პროცესი. ძირითადი ცნებები. შეშვების პროცესის პარამეტრები. შევსების კოეფიციენტი და

მათზე მოქმედი ფაქტორები. ახალი მუხტის მოძრაობის ორგანიზაცია [1.გვ.95-98];;[2.გვ.123 -158]

[4.გვ.5-47]. (2 საათი)

(დიაგრამაზე b- შეშვება) პარამეტრები, რომლებიც მოქმედებს შეშვების პროცესზე, ანუ რ. ი. ცილინდრების შევსებაზე,

დამოკიდებულია შემდეგ ფაქტორებზე: 1. შემშვები სისტემების ჰიდრავლ(იკ)ურ წინააღმდეგობაზე, რომელიც ამცირებს მიწოდებული

მუხტის წნევას -თი;

2. ცილინდრში ნამწვი გაზების (Mნარჩ.) არსებობა, რომელიც იჭერს მისი მოცულობის ნაწილს;

3.მიწოდებული მუხტის გათბობა შემშვები არხების კედლებიდან , რაც ამცირებს მიწოდებული

მუხტის სიმკვრივეს.

ნარჩ

ნარჩენი გაზების კოეფიციენტი

მინ აორთქლ

მინ -ახალი მუხტი

აორთქლ -აორთქლებით შემცირება

გაქარვის (გაწმენდის) კოეფიციენტი

ს

აირ

ნარჩ

ნარჩ

კუმშვის ტაქტის ბოლოსთვის ტემპერატურა bc(z):

ნარჩ გ

ნარჩ

ნარჩ გ

ნარჩ

შევსების კოეფიციენტი

ნ კუმშ

ნარჩ 8314 აირების უნივერსალური მუდმივა ჯ/კმოლი∙ (K-კელვინი)

φ

ნარჩ

მარტივად

φ

ნარჩ

მაგრამ

აქედან

რამდენადაც

= ნარჩ

მაშინ

φ

ნარჩ

შევსების პროცესზე მოქმედი ფაქტორები:

შეკუმშვის ხარისხი;

კუმშვის ბოლოს წნევა;

შეშვების წინ წნევა და ტემპერატურა;

11

ნარჩენი გაზების წნევა

ნარჩენი გაზების ტემპერატურა

გაქრევა (გაქაარვა)

მუხტის (წინასწარი) გათბობა

ძრავას შევსება როცა n=const და დატვირთვის ცვლილებისას

შემშ

შემშვები წინააღმდეგობის კოეფიციენტი

შემშ შემშვებ კვეთში საშუალო სიჩქარე; შემშ =45...70 მ/წმ

მუხლა ლილვისბრუნთა რიცხვის გაზრდით შემშვებ სისტემაში მუხტის სიჩქარე ბრუნთა რიცხვის

პროპორციულად იზრდება. ამასთან დაკავშირებით იზრდება ჰიდრავლიკური წინააღმდეგობა, ხოლო

წნევა ეცემა. ასეთივე სურათი შეიმჩნევა გამომშვებ სისტემაშიც, სადაც მუხლა ლილვის ბრუნთა

სიხშირის გაზრდით იზრდება ნარჩენი გაზების წნევა ნარჩ და იზრდება მათი რაოდენობა.

ჩქაროსნული რეჟიმის მომატების დროს მუხტის გაცხელება ცხელ კედლებთან შეხებით მცირდება.

ცდები ამტკიცებს, რომ ავტომობილების უმრავლესობისთვის მუხტის შეთბობა გაზრდილი

წინააღმდეგობებით შეშვება გამოშვებაზე ნაკლებად მოქმედებს .

- დამოკიდებულია შემშვები და გამომშვები ორგანოების გაღება-დახურვის ხანგრძლივობისგან

და მომენტებისგან რ. ი. აირგანაწილების ფაზებისგან.

აირების რხევები იწვევს წნევის ტალღებს. ეს შეიძლება გამოყენებული იქნას ცილინდრში

მოხვედრილი მუხტის მასის გაზრდისთვის. თუ მაგალითად ცილინდრში გამოშვების პროცესს ისე

წარვმართავთ, რომ მოხდეს გამოშვების გაუხშოება, მაშინ ნამუშავარი გაზების რაოდენობა იზრდება,

ნარჩ მცირდება.

5. კუმშვის პროცესი. ძირითადი ცნებები. კუმშვის ბოლოს პარამეტრების განსაზღვრა. სხვადასხვა

ფაქტორების ზემოქმედება კუმშვის პროცესზე.

ნარევის მოძრაობა კუმშვის პროცესში [1.გვ.114-118];[2.გვ.160-176]. (2 საათი)

=

= −1

310…350°K

ჩაბერვის ძრავებში

320…400°K

კუმშვის პროცესი

ოთხტაქტიან ძრავაში შემშვები სარქველის დახურვის შემდეგ ან ორტაქტიან

ძრავაში აირცვლის დამთავრების შემდეგ დგუშის ზ.მ.წ. -კენ მოძრაობის დროს

ცილინდრში ხდება კუმშვის პროცესი.

კუმშვის დროს მუხტის წნევა და ტემპერატურა იზრდება. მათი საბოლოო

მნიშვნელობები დამოკიდებულია კუმშვის ხარისხისაგან, რომლის გადიდებით

მოხდება ციკლის ეფექტურობის გაზრდა და სითბოს გამოყენების გაუმჯობესება.

განსახილველ სიტუაციაში:

=

მაგრამ:

და =

= −1

C

12

პარამტრი ძრავა დიზელი

ჩაბერვის

გარეშე კარბურატ. დიზელი

კუმშვის ხარისხი 6-9 (11-მდე) 5-10 14-21

კუმშვის ბოლოსთვის

წნევა

0.9-1.5 0.7-1.4 3.5-5.5

კუმშვის ბოლოსთვის

ტემპერატურა °K

550-750 480-650 700-900

კუმშვის პოლიტროპის

საშ. მაჩვენებ.

1.3-1.37 1.3-1.37 1.32-1.4

მპა

კარბურატორიან ძრავებში

მპა

დიზელის ძრავებში

მპა

კარბურატორიან ძრავებში

მპა

კარბურატორიან ძრავებში

მოქმედი ფაქტორები:

1) ნარევისა და თბოგადამცემი ზედაპირების ტემპერატურათა სხვაობა

2) თბოგადაცემული ზედაპირების ფარდობითი ფართობი

3) ნარევის რაოდენობა

4) თბოცვლის პერიოდი

5) თბოგადაცემის კოეფიციენტი

6) საწვავის ( ბენზინის) რაოდენობა, რომელიც დაიკარგა კუმშვის პროცესში. ( აორთქლდა)

6. წვის (გაფართოების) პროცესი. ძირითადი ცნებები. პერწკვლური ანთებითა და დიზელის ძრავებში

წვა და მასზე მოქმედი ცალკეული ფაქტორები. წვის კამერა. ძრავებში წვის პროცესის

თერმოდინამიკა[1.გვ.131-136];[2.გვ.177-195]. (2 საათი).

7. პირველი რეიტინგული შეფასება 1სთ

საწვავის შეფრქვევის პროცესი და ამ პროცესების დამახასიათებელი პარა-მეტრები. [1.გვ.116-131]. 1

სთ

თეორიული ციკლისგან განსხვავებით, სადაც გაფართოების პროცესის მიმდინარეობა

გარემოზე თბოცვლის გარეშე, სინამდვილეში წვის მაღალი ტემპერატურაზე

გაფართოებული პროდუქტები გაცემს სითბოს ნაწილს გარემოს, ცილინდრების კედლებს და

დგუშის ძირს. ამის შემდეგ წვის პროდუქტები ცივდება. ასე. რომ წვის პროცესი არ

მთავრდება Z წერტილში, რამეთუ გაფართოების პროცესში სითბოს გამოყოფა გრძელდება.

Z

b

13

ამგვარად გაფართოების პროცესი მიმდინარეობს სითბოს ერთდროული მიღებისა და

გაცემით. მიღებული და გაცემული სითბოს თანაფარდობები მუდმივად იცვლება და

მიმდინარეობს ნზ საშუალო პოლიტროპის რიცხვით გაფართოების პროცესში წნევისა და

ტემპერატურის განსაზღვრისათვის: დიაგრამიდან ზ წერტილიდან იწყება გაფართოება,

შეიძლება განსაზღვრული იქნას წნევა და ტემპერატურა გაფართოების ბოლოსათვის

პოლიტროპის განტოლების მიხედვით:

=

შეფარდება:

- შემდგომი გაფართოების ხარისხი, ამის გათვალისწინებით

დიზელისთვის: =

=

კარბურატ.

= = და

=

ε=δ ⇛

=

და =

კარბურატორიან ძრავებში;

დიზელებში

გაფართოების ბოლოსათვის წნევას და ტემპერატურას აქვს მნიშვნელობები:

კარბურატორიან ძრავებში

მპა

დიზელის ძრავებში

მპა

მაგალითი: განვსაზღვრეთ (კარბურატორიანი ძრავა) წნევა და ტემპერატურა

გაფართოების ტაქტის ბოლოსათვის, თუ ცნობილია: ბარ ; =8;

=

=0,363 მპა=3,63ბარ

=

დეტონაციური წვა:

2000-2300 მ/წმ დეტონაციური ტალღის გავრცელების სიჩქარე სანთლური ანთების

ძრავებში ზოგჯერ აღმოცენდება მეტალური კაკუნი, რომელიც არის დეტონაციური წვის

ნიშანი. სუსტი დეტონაციის დროს კაკუნი განხორციელდება რაიმე მცირე ინტერვალებით და

მსგავსია სარქველის და მილისას კაკუნის.

დაუწველი ნაწილი

კუმშვის ხარისხი

წვის კამერის ფორმა და სანთლების განლაგება

ცილინდრების ზომები და რიცხვი

ცილინდერბის თავის მასალები

მუშა ნარევის შემადგენლობა

მუხლა ლილვის ბრუნთ რიცხვი

ძრავას დატვირთვა

ანთების წინსწრების კუთხე

მინამწვევების წარმოქმნა

14

ძრავას გაგრილება

წინასწარი აალება და შემდგომი აალება.

8. გაფართოებისა და გამოდევნის პროცესები. გაფართოების პროცესი. გამოშვების პროცესი. წვის

პროდუქტების ტოქსიკური შემადგენლობა და მათი გაუვნებელყოფის მეთოდები [1.გვ.144-146];

[2.გვ.177-195]. (2 საათი)

ოთხტაქტიან ძრავაში გამომშვები სარქველები იღება ისეთ მომენტში რომ უზრუნველყოს

პირველ პერიოდში გაწმენდა ( 4 წერტილიდან ქ.მ.წ.) გმოდევნა ნამუშევარი გაზებისა--

რომელთაც გააჩნია გამოდევნის პროცესში მაღალი სიჩქარე 600-700 მ/წმ. შემდგომ მომენტში

ნამუშევარი გაზები შემჭიდროვდება ზ.მ.წ-კენ მოძრავი დგუშით.

ორტაქტიან ძრავებში გამომშვები ორგანოებს ისე ირჩევენ, რომ გამქრევი ფანჯრების

გაღებამდე პერიოდში გამოიფრქვას რაც შეიძლება მეტი ნაუშევარი გაზები.

ყველა შემთხვევაში გამომშვები ორგანოების გაღების მომენტს ირჩევენ

ექსპერიმენტულად.

გამონაბოლქვი გაზები გამოდის ცილინდრიდან მაღალი სიჩქარით, რაც ქმნის მკვეთრ

ხმაურს. ხმაურის შემცირებისთვის გამომცემ მილზე აყენებენ მაყუჩს. მასში გავლილი

ნამუშევარი გაზები ფართოვდება, სიჩქარეს კარგავს და გარემოში გამოდის ხმაურის გარეშე.

მაყუჩის დაყენების დროს რამდენადე იზრდება გამომშვები სისტემის წინაღობა და

ცილინდრში წნევა გამოშვების პერიოდში იზრდება. ამ პირობებში ცილინდრში ნარჩენი

გაზების რაოდენობა იზრდება, ხოლო შევსების კოეფიციენტი მცირდება ამიტომ მაყუჩის

კონსტრუქცია უნდა იყო ისეთი, რომ ხმაურის დამაკმაყოფილებელი ჩახშობის დროს არ

გაიზარდოს გამომშვები სისტემის წინაღობა. ნაკლები წინაღობით ხასიათდება აკუსტიკური

ტიპის მაყუჩი.

გამომშვების სარქველის გაღების მომენტში ნამუშავარ გაზებს აქვს შედარებით მაღალი

ტემპერატურა და წნევა. რასაკვირველია,ნამუშევარი გაზებითურთ იკარგება სითბოს დიდი

რაოდენობა.ნამუშევარი გაზების კინეტიკური ენერგიის ნაწილი შეიძლება გამოყენებული

იქნას ძრავების ჩაბერვისთვის.

ამ შემთხვევაში გამომშვებ მილსადენთან მიაერთებენ გაზის ტურბინას. ცილინდრიდან

გამოსული ნამუშავარი აირები გაფართოვდება აირის ტურბინაში. ამ დროს მიღებული

ენერგია გამოიყენება კომპრესორის აძვრისათვის.

აირის ტურბინის დაყენება რამდენადმე ზრდის გამომშვები სისტემის წინაღობას,

რომელიც კომპენსირდება ჩაბერვით მიღებული ეფექტით.

გამონაბოლქვი გაზები:

არასრულიწვის შედეგად მიღებული CO

NO; NO2

SO2; H2O

ალდჰეიდემი

ჟანგბადშემცველი ნაერთები

ინდივიდუალური ნახშირ წყალბადები

ტყვიის შეცულობა

გაუვნებელყოფა: კარბურატორის სწორი რეგულირება

-გამომშვებ სისტემაში ნარევის დაწვა

-სპეციალური ნეიტრალიზატორების გამოყენება მაყუჩისა

-განმუხტვის შემზღუდველი

-ფაკელური ან ანტიკვამლიანობის ემულსიების გამოყენება

15

9.ციკლის საშუალო წნევა, სიმძლავრე და ძრავას ეკონომიურობა.

ციკლის საშუალო ინდიკატორული წნევა. ძრავას ინდიკატორული სიმძლავრე. მექანიკური

დანაკარგები. ძრავას ეფექტური სიმძლავრე და მექანიკური მ.ქ. კ.

ძრავას სიმძლავრეზე დაეკონომიურობაზე მოქმედი ფაქტორების ანალიზი[1.გვ.147-149];[2.გვ.250-

259]; [3.გვ.18-20]. (2 საათი)

ინდიკატორული სიმძლავრე 1 ცილინდრში: ცილ

ვტ

I ცილინდრიანი ძრავას სიმძლავრე

ვტ

მოსახერხებელია ინდიკატორული სიმძლავრე გამოისახოს კვტ, ამისთვის ჩავსვათ -(ბარ);

(ლ) და (ბრ/წთ)

კვტ

ცხ ძ

კვტ

ორტაქტიანი ძრავებისთვის

ძრავას ინდიკატორული მუშაობის ნაწილი იხარჯება მის შეუღლებულ და მოძრავ დეტალების

ხახუნზე, აირცვლის პროცესის შესრულებაზე და დამხმარე მექანიზმების ქმედებაში მოყვანაზე. მუშა

ძრავაში ხახუნი ხდება ცილინდრსა და დგუშის რგოლებს, მუხლა ლილვსა და საკისრებს, მქნევარასა

და მუხლა ლილვის მუხლანებს და ჰაერს (სავენტილაციო დანაკარგები), სხვა ბრუნვით და ფარდობიტ

მოძრავ დეტალებს, მათ საყრდენებს და მიმმართველებს (მაგ: აირგამანაწილებელი ლილვი და მისი

საყრდენები, გადაცემათა კოლოფის კბილანები და სხ.) შორის.

დატვირთვის გარეშე (მაგ. გამორთული გადაბმულობის დროს) მთლიანი ინდიკატორული მუშაობა

იხარჯება აირცვლის ადა დამხმარტე მექანიზმების აძვრის ხახუნზე. ძრავას დატვირთვით მუშაობის

დროს დანაკარგების მსიდიდე რამდენადმე იცვლება თბური რეჟიმის და გაზების წნევის ძალების

ცვლილებათა გამო.

შემოვიღოთ აღნიშვნები:Nხახ.- ხახუნზე დანაკარგი სიმძლავრე;

Nდამხმ. მექ.- დამხმარე მექანიზმების (წყლის და ზეთის ტუმბო, ვენტილატორი, გენერატორი და ა. შ.)

აძვრაზე სიმძლავრის დანაკარგი;

Nაირ. ძრავას ცილინდრში ახალი აირების შეშვებისა და მისგან ნამუსავარი აირების გამოდევნაზე

დანაკარგი სიმძლავრე;

Nკ- კომპრესორის აძვრაზე დანაკარგი სიმძლავრე

სიმძლავრეთა დანაკარგების ჯამს ეწოდება მექანიკური დანაკარგების სიმძლავრე:

მექ Nხახ+ Nდამხმ. მექ+ Nაირ.+ Nკ

შესაბამისად წნევა მექ Pხახ+ Pდამხმ. მექ+ Pაირ.+ Pკ

( დგ

დგუშის საშუალო სიჩქარე, მ/წმ.

ძრავას ეფექტური სიმძლავრე: მექ (1)

მექ

ინდიკატორული სიმძლავრის ნაწილს, რომელიც შეესაბამება მექანიკურ დანაკარგებს,

განსაზღვრავენ მექანიკური მ. ქ. კ. -ით

∑

; ძრავას მუხლა

ლილვის საყრდენებზე

მოქმედიზე მოქმედი მგრეხი

მომენტი

16

მექ

მექ

=

მექ

მექ

მექ

=

მექ

ძრავას ეკონომიურობა. ძრავას ხარისხის შესაფასებელი ერტერტი მაჩვენებელი არის საწვავის

ხარჯი, ანუ მისი ეკონომიურობა.

ძრავას ეკონომიურობა ფასდება გრამებში საწვავის რაოდენობის მიხედვით გახარჯული 1 კვტ სთ

(ან 1 ცხ. ძ სთ) სიმძლავრეზე

საწვავის ხვედრითი ინდიკატორული ხარჯი

საწ

∙ გ/კვტ.სთ

საწვავის ეფექტური ხარჯი

საწ

∙ გ/კვტ.სთ ან

მექ

მექ ∙ =

მექ, რამდენადაც: მექ . ამ ფორმულებში სიმძლავრე

გამოსახულია კვტ.

10. მუშა ციკლის მაჩვენებლები. ძირითადი ცნებები. ინდიკატორული მაჩვენებლები. ეფექტური

მაჩვენებლები და მათზე მოქმედი ფაქტორები. მექანიკური დანაკარგები და მასზე მოქმედი

ფაქტორები. ტოქსიკურობა და მოქმედი ფაქტორები[1.გვ.95-98];[2.გვ.256-259]. (2 საათი)

ა) კარბურატორიანი ძრავა. ოთხტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავას შესრულებული მუშაობა

განისაზღვრება (დაახლოებით) ფართობით; bczz1 b (დაშტრიხული) ნამდვილი ციკლის

ინდიკატორული დიაგრამით.

ასეთი დიაგრამა ძრავას მუშაობის დროს შეიძლება მოხსნილი იქნას ინდიკატორით და შემდეგ

პლანიმეტრის მეშვეობით განსაზღვრული იქნას მისი ფართობი. მასშტაბის გათვალისწინებით

ფაერთობის მიხედვით გაიანგარიშებენ ციკლის ინდიკატორულ მუშაობას როგორც დიაგრამიდან

ჩანს ერთი პროცესიდან მეორეზე გადასვლა ხდება მდოვრად. მუშაობის წინასწარი ანგარიში ამ

მომრგვალებული დიაგრამით შეუძლებელია. ამიტომ სამუშაო ციკლის მუშაობას განსაზღვრავენ

rczz1 მოუმრგვალებელი დიაგრამით. ამ შემთხვევაში ინდიკატორული მუშაობა ტოლია

გაფართოების და კუმშვის მუშაობათა სხვაობის:

გაფ=

პოლიტროპული პროცესების დროს გაფართოების მუშაობა

გაფ=

[ (

)

]

(

)

პოლიტროპული პროცესების დროს კუმშვის მუშაობა

=

[ (

)

]

(

)

b- შეშვება

bcz-შეკუმშვა

z r-წვა-გაფართოება

ra-გამოდევნა

17

0,85 Pz

მაშინ:ციკლის ინდიკატორული მუშაობა

გაფ= *

(

)

(

)+ (1)

როგორც თეორიულ ციკლში, განვსაზღვროთ ნამდვილი ციკლისმუშაობა, მოსული ცილინდრის Vh

მოცულობის ერთეულზე, ანუ რ.ი.მოუმრგვალებელი დიაგრამის ხვედრითი მუშაობა

გაფ გაფ

რამდენადაც L გამოსახულია (მმ), ხოლო Vh მ3, მაშინ

გაფ გაფ

ნმ/მ3 =

გაფ

∙ ბარი

სიდიდეს ეწოდება ციკლის საშუალო ინდიკატორული წნევა. ის წარმოადგენსმუდმივად

მზარდ საშუალო წნევას, რომელთა დროს გაზების მუშაობა სრულდება დგუშის 1 სვლაზე- ტოლია

ციკლის განმავლობაში ინდიკატორული მუშაობის. მაშინ

გაფ

[

(

)

(

)]

რამდენადაც და

,მაშინ

გაფ

*

(

)

(

)+.

დიზელი (აქ ნახაზი დავხაზოთ წითელი ხაზს ქვემოთ და არ ვაჩვენოთ )

საანგარიშო: (rczz1r)

ინდიკატორული ( )

მოუმრგვალებელი დიაგრამისთვის

გაფ=

სადაც

[ (

)

]

გავამრავლოთ და გავყოთ განტოლების მარჯვენა მხარე Vc და გავითვალისწინოთ, რომ

და

δ

(

𝜹 )=

(

𝜹 )

[ (

)

] =

(

) გავითვალისწინოთ

გაფ

[

(

𝜹 )

(

)]

18

ზოგიერთი ძრავების მაჩვენებლები: (მპა) (ბარი)

ოთხტაქტიანი ნაპ. ჩაბერვის გარეშე 8,0 12,0

დიზელები 7,5 10,5

დიზელები ჩაბერვით 12 და მეტი

გაზის ნაპ. 5,0 7,0

ძრავას თბური ბალანსი ძრავას თბური ბალანსის განტოლებას (დროის ერთეულში გამოყოფილი სითბოს რაოდენობა)

გაგრ გ არასრ წვ ზ ნარჩ სითბოს საერთო რაოდენობაწარმოქმნილი საწვავის მიერ მოცემულ რეჟიმზე;

- ძრავას ეფექტურ მუშაობაზე.....

გაგრ - გაგრილების გარემოზე გაცემული სითბო,

გ ძრავას ნამუშავარი გაზების მიერ გატანილი სითბო

არასრ წვ - სითბოს ნაწილი დაკარგული საწვავის არასრული წვის შედეგად;

ზ - ძეთზე გაცემული სითბო;

ნარჩ - ნარჩენი წევრი, თბურ ბალანსში გაუთვალისწინებელი წილი.

გავყოთ ყველა წევრი - ზე:

გაგრ გ არასრ წვ ზ ნარჩ=100% სითბოს რაოდენობა დახარჯული 1 წმ განმავლობაში საწ

სადაც საწ -კგ/წმ; ხოლო - ჯ/კგ

ეფექტური სიმძლავრის (ვტ) ექვივალენტური სითბო (ჯ/წმ)

11. ძრავას მდგრადი რეჟიმით მუშაობის მახასიათებლები. ძირითადი ცნებები. ჩქაროსნული,

სადატვირთვო, სარეგულირო, მრავალპარამეტრული, ტოქსიკური,სპეციალური მახასიათებლები.

ძრავას ხმაური. მდგრადი მუშაობის რეჟიმი და ძრავას მგრეხი მომენტის მარაგი [1.გვ.177-186]. (2

საათი

n,წმ

კვტ

ნმ

გკვტ სთ⁄

მაქს

მინ

მაქს

საავტომობილო ძრავების განსაკუთრებულობა

მდგომარეობს მისი ჩქაროსნული რეჟიმის ფართო

დიაპაზონი. მუხლა ლილვის ბრუნთა ნებისმიერ

რიცხვებზე ძრავა მდგრადად უნდა მუშაობდეს ყველა

დატვირთვებზე.

ავტომობილის სიმძლავრის ბალანსის პირობების

მიხედვითგარდა ძალოვან გადაცემაში ხახუნის, გორვის და

ჰაერის წინააღმდეგობების გადალახვისა, ძრავას უნდა

გააჩნდეს სიმძლავრის მარაგი დამატებითი

წინააღმდეგობების გადალახვისთვის, რომლებიც

წარმოიქმნება ავტომობილის ადგილიდან დაძვრის,

გაქანებისა და ა. შ. დროს. ყველა საექსპლოატაციო

რეჟიმებზე ძრავა უნდა მუშაობდეს უდიდესი

ეკონომიურობით.

საექსპლოატაციო პირობებში ძრავები მუშაობს

თითქმის მთელ დროს მუდმივად ცვლად დაუმყარებელ

რეჟიმებში. ამასთან ასეთ პირობებში ძრავას

დამახასიათებელი მუშაობის სრული მონაცემების მიღება

გართულებულია. ამიტომ საერთოდ მიღებული

მმახასიათებლები იხსნება სტენდზე დამყარებული

რეჟიმების დროს.

19

აი ჩვენს წინაა სიმძლავრის ბალანსის გრაფიკი. მის საფუძველს წარმოადგენს ჩვენთვის უკვე ცნობილი ძრავას

ჩქაროსნული მახასიათებლების გრაფიკი. მასზე წარმოდგენილ მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის სკალასთან

ერთად მეზობლობს ავტომობილის მთავარი გადაცემის გათვალისწინებით აგებული მოძრაობის სიჩქარის სკალა.

ძრავას სიმძლავრის მრუდის (გარე მახასიათებელი) ქვეშ გატარებულლია მეორე მრუდი ტრანსმისიის მქკ

გათვალისწინებით, რომელიც ჩვენს მაგალითზე 0,9 (90%) ტოლია ახალ მრუდზე ყოველი წერტილი ძევს

შესაბამისად წინა მრუდის ქვეშ.

გრაფიკის ჰორიზონტალური ღერძიდან გადაზომილია გორვის წინააღმდეგობაზე სიმძლავრის ხარჯის

შესაბამისი ვერტიკალური მონაკვეთები; მონაკვეთების ზედა წერტილებიდან გატარებულია მრუდი. მისგან

ზევით გადაზომილია ჰაერის წინააღმდეგობაზე სიმძლავრის ხარჯის შესაბამისი მონაკვეთები და კვლავ

გატარებულია ამ ხარჯის მრუდი. თვლებთან მიყვანილ სიმძლავრის მრუდსა და ჰაერის წინააღმდეგობაზე

სიმძლავრის ხარჯის მრუდს შორის არე ახასიათებს ჭარბ სიმძლავრეს, რომლის მარაგი შეიძლება იქნას

გამოყენებული სხვა წინააღმდეგობების გადასალახავად. ამ მრუდის გადაკვეთის წერტილი შეესაბაბამება

მაქსიმალურ სიჩქარეს, რომლის განვითარებაც შეუძლია ავტომობილს გზის ჰორიზონტალურ უბანზე.

ჰაერის წინააღმდენგობაზე გახარჯული სიმძლავრის მრუდიდან ზევით გადაზომილია მონაკვეთები,

რომელიც აუცილებლად უნდა გაიხარჯოს, მაგალითად, განსაზღვრული აღმართის გადალახვაზე. მონაკვეთების

ზედა წერტილების შეერთებით მიღებულია მრუდი, ხოლო წერტილი ახლად მიღებულ თვლებთან მიყვანილი

სიმძლავრის მრუდთან გადაკვეთაა - გვიჩვენებს სიჩქარეს, რომლითაც გაქანების გარეშე (პირდაპირ გადაცემაზე)

შეუძლია აიღოს მოცემული აღმართი.

თუ დროსელის არასრული გაღების დროს გარე მახასიათებელს მივიღებთ ჩქაროსნული მახასიათებლის

საფუძვლად, მაშინ მიიღება სიმძლავრის ბალანსის გრაფიკი იმ პირობებისათვის, როდესაც მძღოლს მტყნუებამდე

არ აქვს დაჭერილი საწვავის მიწოდების მართვის სატერფულს.

არსებობს სიმძლავრის ბალანსის გრაფიკები გზების განსხვავებული საფარველის და სხვადასხვა

გადაცემებზე მოძრაობის მიხედვით. პირველ შემთხვევაში ვერტიკალური მონაკვეთების სიგრძეების ანგარიშების

დროს ითვალისწინებენ შესაბამის გორვის წინააღმდეგობის კოეფიციენტებს, ხოლო მეორეში გადაცემის

კოლოფში გადაცემის რიცხვისაგან დამოკიდებულებით ცვლიან სიჩქარის სკალის მასშტაბს.

ავტომობილის დინამიკურობაზე დიდ ზემოქმედებას ახდენს ტრანსმისსიის გადაცემის რიცხვიც და

სიჩქარეთა კოლოფის გადაცემის რიცხვიც. გრაფიკიდან რომელზეც ნაჩვენებია ძრავას გარე მახასიათებლები

(მთავარ გადაცემასთან შერეული განსხვავებულ გადაცემათა რიცხვებისაგან შესაბამის დამოკიდებულებაში) და

გარე მახასიათებელი

სათად

არიგო

სიმძლავრის ხარ

ჯი

სიმძლავრე B

A

სიმძლავრე,

კვტ

ძრავას ლილვის ბრუნვის სიხშირე, ბრ/წთ

მოძრაობის სიჩქარე კმ/სთ

სიმძლავრეების ბალანსის

გრაფიკი

1 - სიმძლავრის მარაგი

ჰრორიზონტალურ გზაზე;

2 - იგივე აღმართზე;

სიმძლავრის ხარჯი:; a-

გორვის წინააღმდეგობა-

ზე; б - ჰაერის; в -

აღმართის

20

სიჩქარისა და სიმძლავრის მარაგის ცვლილება მთავარი გადაცემის გადაცემათა რიცხვებისაგან (იხ. ციფრები მრუდებზე)

დამოკიდებულებაში. გარე მახასიათებლების მრუდებისა და სიმძლავრის ჯამური მრუდის გადაკვეთის წერტილები

შეესაბამება მაქსიმალურ სიჩქარეებს მოცემულ გადაცემებზე

სიმძლავრის ჯამური ხარჯის მრუდი, ჩანს, რომ გადაცემის რიცხვის გაზრდით მაქსიმალური სიჩქარე

უმნიშვნელოდ იცვლება, მაგრამ სიმძლავრის მარაგი მკვეთრად იზრდება. ცხადია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ

გადაცემათა რიცხვის გაზრდა უსასრულობამდე შეიძლება. მისი ზომიერებაზე მეტი გაზრდა გამოიწვევს

ავტომობილის მაქსიმალური სიჩქარის შესამჩნევ გაუარესებას (დაშტრიხული ხაზი), ძრავასა და ტრანსმისიის

ცვეთას, საწვავის გადახარჯვას.

ავტომობილის დინამიკის ამოსავალი წერტილიდან სასურველია მსუბუქი ავტომობილებისათვის დიდი

იყოს - გადაცემის რიცხვი და სატვირთო ავტომობილებისათვის - . ამ დროს ავტომობილებისათვის

უზრუნველყოფილია სწრაფი გაქანება და გზის რთული უბნების გადალახვის უნარი. მაგრამ ეს გადაცემის

შერჩეული უნდა იქნას მშრალ გზაზე ავტომობილის ბუქსაობის გარეშე ადგილიდან დაძვრის წევის ძალის

ზღვრული მნიშვნელობის გათვალისწინებით. რაც მეტია კოლოფში გადაცემები, მით მეტია განსხვავებულ

პირობებში შეირჩეს გადაცემა, რომლის დროს ხდება ავტომობილის ყველაზე სასარგებლო რეჟიმით მოძრაობა.

მეორეს მხრივ ბევრი გადაცემები, ნიშნავს მძღოლის მეტ მუშაობას - მათ გადართვაზე. ამიტომ უკანასკნელ დროს

კონსტრუქტორებმა შექმნეს მრავალ-საფეხურიანი ტრანსმისიის განსხვავებული ვარიანტი, რომლებშიც ასე თუ

ისე გამარტივებულია გადაცემის შერჩევისა და ჩართვის პროცესი.

ენერგიის წყარო და ზედნადები ხარჯები

გავაგრძელოთ ავტომობილის ტექნიკური დახასიათების შესწავლა. აქ არ შევჩერდებით საექსპლუატაციო

მაჩვენებლებზე. მათზე მიძღვნილია წიგნის შემდგომი თავები. მივმართოთ ძრავას. მის გარეშე ავტომობილი ვერ

შეძლებს მოძრაობას. მხოლოდ დაღმართზე ან გაქანების შემდეგ შეიძლება ძრავას დახმარების გარეშე გზის

მოცემული მონაკვეთის გადალახვა დაგროვებული ენერგიის ხარჯით.

ავტომობილების უმრავლესობაზე ენერგიის წყაროდ გამოყენებულია შიგა წვის ძრავა (შწძ). ავტომობილის

თეორიის მიხედვით აუცილებელია იმის ცოდნა, რას იძლევა ძრავა მოძრაობისათვის. აღნიშნულს გავიგებთ

ძრავას ჩქაროსნული მახასიათებლიდან. ამას გარდა, წარმოიდგინეთ, რა რაოდენობით ხარჯავს ძრავა საწვავს, ანუ

რ.ი. საჭიროა ვიცოდეთ მისი ეკონომიური ან საწვავის მახასიათებელი.

ჩქაროსნული მახასიათებლები - ეს ძრავას მიერ განვითარებული სიმძლავრის და მომენტის ცვლილების

მრუდებია, მისი ბრუნვის სიხშირისაგან დამოკიდებულებაში დროსელ საფარის სრული ან ნაწილობრივი გაღების

გარე მახასიათებლები

სიმძლავრის ჯამური ხარჯი

სიმძლავრე,

კვტ

.

მოძრაობის სიჩქარე, კმ/სთ

21

დროს. გაგახსენებთ, რომ მოძრაობის ამა თუ იმ წინააღმდეგობის გადალახვისათვის ძრავას შეუძლია

ავტომობილს ,,გადაცეს” მგრეხი მომენტი, რომელიც ხასიათდება ძალა გამრავლებული მისი მოდების მხარზე,

ხოლო სიმძლავრე - ეს არის მუშაობის ფარდობა მისი შესრულების დროის ინტერვალთან. განსაკუთრებით

საჭიროა დროსელის სრული გაღების დროს მოხსნილი ჩქაროსნული მახასიათებელი. მას გარე ეწოდება. მასში

არსებითი მრუდების ყველაზე მეტად ზედა წერტილები - უდიდესი სიმძლავრე და მგრეხი მომენტი, რომლებიც

ჩვეულებრივ ჩაწერილია ძრავების და ავტომობილების ტექნიკურ დახასაითებაში. მაგალითად, ВАЗ-2108 ძრავა-

სათვის უდიდესი სიმძლავრე ტოლია 51 კვტ 5600 ბრ/წთ დროს და უდიდესი მგრეხი მომენტი - 97 ნ.მ. 3400 ბრ/წთ

დროს. როგორც ვხედავთ უდიდესი მგრეხი მომენტის დროს მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირე

მნიშვნელოვნად ნაკლებია

კარბურატორიანი შიგაწვის ძრავას ჩქაროსნული მახასიათებლები:

1 - დროსელის სრული გაღების დროს; 2 - დროსელი საშუალო გაღების დროს;

3 - დროსელის მცირე გაღების დროს

მაქსიმალური სიმძლავრის შესაბამის სიხშირეზე. ეს ნიშნავს, რომ კარბურატორის დროსელ-საფარის სრულიად

გაღებულ მდგომარეობაში ძრავას მგრეხი მომენტი იქნება უდიდესი შედარებით დაბალი სიმძლავრეებისა და

ავტომობილის დაბალი სიჩქარეებით მოძრაობის დროს, ხოლო მომენტი შემცირდება - ძრავის ლილვის ბრუნვის

სიხშირის შემცირებით ან გადიდებით. რა არის ამ დებულებაში ჩვენთვის საჭირო? საჭირო არის ის, რომ მომენტის

პროპორციულად იცვლება ავტომობილის თვლებზე წევის ძალა. არასრულად გაღებული დროსელ-საფარით

მოძრაობის დროს საწვავის მიწოდების მართვის სატერფულზე ძლიერი დაწოლით შეიძლება სიმძლავრის და

მცირე ზღვრებში მგრეხი მომენტის გაზრდა.

აქ, წავიდეთ წინ, ხაზგასმით შეიძლება აღინიშნოს, რომ წამყვან თვლებთან გადაცემული სიმძლავრე არ

შეიძლება აღმოჩნდეს ძრავას სიმძლავრეზე მეტი, როგორი მოწყობილობაც არ უნდა იყოს ტრანსმისიაში

გამოყენებული. მეორე საქმეა - მგრეხი მომენტი, რომლის ცვლილება შეიძლება ტრანსმისიაში შესაბამისი

გადაცემის რიცხვებით წყვილი კბილანების შემოტანით.

ძრავას ეკონომიური მახასიათებელი ასახავს 1 კვტ სთ-ზე საწვავის ხარჯს გრამებში. როგორც ჩქაროსნული, ეს

მახასიათებელიც შეიძლება აგებული იქნას დროსელ-საფარის სრულ ან ნაწილობრივ გაღებულ მდგომარეობაში

ძრავას მუშაობისათვის. შგწ ძრავების განსაკუთრებულობა ისეთია, რომ საფარის გაღების შემცირების დროს

ერთეული მუშაობის მიღებაზე ხდება მეტი საწვავის, თანამდევად სიმძლავრის ხარჯი.

სიმძლავრე,

კვტ

.

მგრეხ

ი მომენტ

ი, ნ

.მ.

საწვავის ხვედრითი

ხარ

ჯი

, გ/კვტ

.სთ

მგრეხი მომენტი

22

ძრავების მახასიათებლების აღწერა აქ მოყვანილია გამარტივებულად და, ნაწილობრივ, არ ეხება პროცესების

მართვისათვის ელექტრონიკის გამოყენებას, მაგრამ იგი საკმარისია ავტომობილის დინამიკური და ეკონომიკური

მაჩვენებლების პრაქტიკული შეფასებისათვის.

ძრავასაგან მიღებული მთლიანი ენერგია არ იხარჯება უშუალოდ ავტომობილის მოძრაობისათვის. დიახ,

არსებობს ე.წ. „ზედნადები ხარჯები“-ტრანსმისიის მექანიზმების მუშაობაზე (ნახ. 10), რომლებშიც ეს ენერგია

იხარჯება (გადაბმულობის დისკების წაბუქსავება, კბილანების კბილების ხახუნი, აგრეთვე საკისრებში და

კარდანულ დანაწევრებებში - ხახუნი) და ზეთის შენჯღრევაზე (გადაცემათა კოლოფის, წამყვანი ხიდის

კარტერებში). ხახუნისა და ზეთის შენჯღრევისაგან მექანიკური ენერგია გარდაიქმნება სითბურში და გაიბნევა. ეს

„ზედნადები ხარჯები“- არამუდმივია - ის იზრდება, როდესაც მუშაობაში ჩაირთვება მუშა კბილანების

დამატებითი წყვილები, კარდანული სახსრები მუშაობს დიდი კუთხეებით, ზეთი ძალიან ბლანტია (ცივ

ამინდში), როდესაც მოსახვევში აქტიურად ჩაერთვება დიფერენციალის კბილანები (სწორხაზობრივი მოძრაობის

დროს ამ უკანასკნელის მუშაობა არც ისე დიდია). რაც ნაკლებია ეს ხარჯები, მით მეტია ტრანსმისიის მარგი

ქმედების კოეფიციენტი (მქკ), რომელიც წარმოადგენს წამყვან თვლებზე სიმძლავრის ან მომენტის შეფარდებას

მოცემული მოდელის ტექნიკურ დახასიათებაში ჩაწერილი ძრავას მქნევარაზე მოსულ სიმძლავრესთან ან

მომენტთან.

ნებისმიერ ბრუნთა რიცხვების დროს Pi – Pმექ.=Pe შესაბამისად Mi – Mმექ.=Me, ცხადია, რომ, როცა

n=nგაბნ.,მაშინ P=0.

ინდიკატორული მგრეხი მომენტი

ნმ

ჩასმით

ნმ

მოცემული ძრავასთვის

=const. ცხადია, რომ

ძრავას მუშაობის მდგრადობა და მარაგის კოეფიციენტი. საავტომობილო ძრავას მდგრადობას

აფასებენ მგრეხი მომენტის მარაგისგან, რომელიც განისაზღვრება მაქსიმალური მგრეხი მომენტის

შეფარდებით ძრავას მიერ მაქსიმალურ რეჟიმზე განვითარებულ მგრეხ მომენტთან. ამ შეფარდებას

ეწოდება ძრავას მისადაგობის კოეფიციენტი

მაქს

ნომ

Me პირდაპირპროპორციულია საშუალო ეფექტური წნევის, ამიტომ

მაქს

ნომ

K 1,25…..1,35 კარბურატორიან ძრავებში ფლობს შედარებით კარგ ვარგისიანობას. კ=1,15 არ

გადააჭარბებს მაშინ აქ იყენებენსპეციალურ მაკორექტირებელ მოწყობილობას, რომელიც ზრდის

საწვავის ციკლურ მიწოდებას ბრუნთა რიცხვების შემცირებისას.

12. ძრავების ჩაბერვა. ძირითადი ცნებები. ჩაბერვის სისტემა. აირტურბინული ჩაბერვა. ჩაბერვის

საავტომობილო ძრავების მახასიათებლები. დინამიკური ჩაბერვა. [1.გვ.258-259]; [2.გვ.311-

322];[3.გვ.162-168]. (2 საათი)

ჩაბერვის უპირატესობები:

ჩაბერვის დროს განსხვავებულ ცილინდრებში ნარევის შედარებით ზუსტი დოზირება ყოველ ცილინდრში ან შემშვებ მილში; საწვავის მაღალი ერთგვაროვნება და ერთნაირობა;

მაღალი ნომინალური სიმძლავრე, რასაც ხელს უწყობს შემშვებ ტრაქტში შევსების კოეფიციენტის მნიშვნელობა;

იგივე კუმჰვის პირობებში 2-3 ერთეულით დაბალი ოქტანური რიცხვის საწვავის გამოყენების, აგრეთვე საწვავების შედარებით მძიმე ფრაქციული შემადგენლობების შესაძლებლობა.

გამოყენებულია ბენზინის ჩაჭირხვნის შემდეგი ხერხები:

1. ძრავას ცილინდრში შეშვების პროცესის დასაწყისში, კუმშვის პროცესის დასაწყისში ან მის

ბოლოს;

2.შემშვებ მილსადენში (უწყვეტი ან პერიოდული ჩაჭირხვნა).

23

ბოლო დროში ავტომობილების სრული მასის (ტვირთამწეობის) და სიჩქარის გაზრდის შედეგად

გარდაუვალია მათი ძრავების ნომინალური სიმძლავრის ამაღლება გეომეტრიისა და მასის არსებითი

მომატების გარეშე. ავტომობილების ზღვის დონიდან სხვადასხვა სიმაღლეებზე მთის პირობებში

ატმოსფერული ჰაერის სიმკვრივის კლებისას აუცილებელია მოძებნილი იქნას ძრავას სიმძლავრის

შენარჩუნების გზები. სერიული წარმოების სპეციალური აღჭურვილობა და მზომი ინსტრუმენტები

სხვადასხვა ნომინალური სიმძლავრეებითურთ უნიფიცირებული რიგის საფუძველზე, როდესაც

ყველა მოდიფიკაციებში ცილინდრების ზომები და დგუშის სავლა მუდმივი რჩება. ამ პრობლემების

ამოხსნა დადის პრავას ლიტრული სიმძლავრის მნიშვნელოვანწილად მომატებასთან.

მუსა მოცულობის ერტეულზე მოსული ეფექტური სიმძლავრე:

ლ

მექ

მექ

ლ

მექ

ჩანს, რომ ძრავას მოცემულ მოცულობის დროსსიმძლავრე შეიძლება ამაღლდეს ბრუნვის

სიხშირი ს დაზრდით, ან საშუალო ეფექტური წნევის გაზრდით. პირველის შესაძლებლობები

შეზღუდულია დგუშის ზღვრული საშუალო სიჩქარით (კონსტრუქციის ხანგამძლეობის პირობებით).

განვიხილოთ საშუალო ეფექტური წნევის გაზრდა!

-სიდიდე განისაზღვრება ინდიკატორული პროცესით ცილინდრში.სრულყოფის თანამედროვე

პირობებში ამ სიდიდის შემდგომი მზრდა შესაძლებელია მხოლოდრამდენიმე პროცენტით, ისიც

დიდ გავლენას ვერ მოახდენს, ასევე მაღალ მნიშვნელობებს მიაღწია. მიმდინარეობს სამუშაოები

მექანიკური დანაკარგების შემცირების შესახებ და თანაც ამ პარამეტრის სრულყოფაც არ იძლევა

მკვეთრ ზრდას.

მუხტის სიმკვრივე შეიძლება მნიშვნელოვნად გაიზარდოს, ამაღლებს რა ცილინდრში შესული

ჰაერის ან ნარევის პროპორციულად იზრდება , თანამდევად ძრავას ლიტრული სიმძლავრე.

ჩაბერვის დროს ხახუნზე დანაკარგები მეტია ძრავას მუშაობასტან ჩაბერვის გარეშე, მაგრამ

მექანიკური მ.ქ.კ. გაზრდის გამოეფექტური სიმძლავრე იზრდება.

ჰაერის წნევის ამაღლება ხორციელდებაკომპრესორით, რომელიც აძვრაში მოდისძრავასგა.

მიუხედავად კომპრესორის აძვრაზე დახარჯული სიმძლავრისა, ჩაბერვა მნიშვნელოვნად ზრდია

ძრავას სიმძლავრეს, რაც აიხსნება სემდეგით. ცნობილია, რომმუშაობა დახარჯული ჰაერის კუმშვაზეან

გაფართოებაზე პროპორციულია მისი საწყისი ტემპერატურის. კომპრესორში ჰაერი იკუმშება

შედარებით დაბალ ტემპერატურაზე და შედეგად ახდენს მარალ მუშაობას, რომელიც დახარჯული

იყო კუმშვაზე.

ძრავას სიმძლავრის მომატება ჩაბერვის შედეგად ფასდება ჩაბერვის ხარისხით:

=

- ჩაბერვის დროს მიღებული საშუალო ეფექტური წნევა.

ჩაბერვის დროს იზრდება ჰაერის წნევა და ტემპერატურა კუმშვის ბოლოს. ეს შემოსაზღვრავს

ჩაბერვის ხარისხს კარბურატორიანძრავებში დეტონაციის წარმოქმნის გამო. ამ ძრავებში ჩაბერვა

უნდა იქნას- მთის პირობებში.

განსაკუთრებული უპირატესობით სარგებლობს ჩაბერვა დიზელებში, სადაც სიდიდე არ

შემოისაზღვრება დეტონაციური წვის აღმოცენებით ეს საშუალებას იძლევა მნიშვნელოვანწილად

გაიზარდოს დიზელების ლიტრული სიმძლავრე. საიმედოობის და დიზელის დასაშვები

ტემპერატურული დაძაბულობის უზრუნველყოფის მიზნით დიზელებში შეზღუდავენ მაქსიმალურ

წნევას , და ნომინალურ რეჟიმზე მუშაობის დროს α-ზრდიან. უკანასკმელი ახდენსს ტოქსიკური კომპონენტების და ჭვარტლის ფარდობით შემცირებას., მომავალი!

ჩაბერვის სისტემები: ჩაბერვა ამძრავი კომპრესორით; ტუმბოკომპრესორით და კომბინირებული.

24

აირტურბინული ჩაბერვა- აქ ჰაერის შეკუმშვისთვის და ცილინდრში მისი დაჭირხვნისთვის

გამოიყენება ნამუსავარი აირების ენერგიის ნაწილი.ეს საშუალებას იძლევა ნაწილობრივი

უტილიზირების შესახებ ცილინდრში გაფარტოების ბოლოს წნევისა და ატმოსფერული წნევის

(სხვაობის) რაც დამახასიატებელია ციკლებიტურთ ხანგრძლივი გაფარტოებით. დიზელების

აირტურბინული ჩაბერვით სიმძლავრე >>50%-მდე.

გამოიყენება კომპაქტური ტურბოკომპრესორები რადიალური ცენტრისკენული

ტურბოკომპრესორებითურთ.

13. ძრავას თბური ბალანსი. ძრავის თბური ბალანსი, დეტალების თბური დაძაბულობა.

მასალები.[1.გვ.167-170];[2.გვ.272-275];[4.გვ. 13-44]. (2 საათი)

14. მეორე რეიტინგული შეფასება 1სთ

დიზელების კვების სისტემის ძირითადი ტიპები და საწვავის მიწოდების აპარატურაზე მოთხოვნები.

საწვავის შეფრქვევის პროცესი და ამ პროცესის დამახასიათებელი პარამეტრები. ძრავას მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირის რეგულატორები. ნარევწარმოქმნა დიზელებში. საწვავის ჩირაღდნის

გავრცელება. ნარევწარმოქმნა გაყოფილი და გაუყოფელი კამერების დროს. შედარებითი ანალიზი.

[1.გვ.225-230];[2.გვ.214-231]. 1 სთ

ნარევწარმოქმნა დიზელებში. სქემები. მაღალი წნევის ტუმბო. საწვავის ფილტრები. მფრქვევანა.

ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის რეგულატორები [2.გვ. 66-72]; [1.გვ31-35]. 2. დიზელების

კვების სისტემა მნიშვნელოვნად განსხვავდება კარბურატორიანი ძრავას კვების სისტემისგან. ჰაერი და

საწვავი დიზელის ცილინდრებში ცალცალკე მიეწოდება, და იქ წარმოქმნის საწვავის ნარევს. ამიტომ

დიზელებს უწოდებენ შიგანარევწარმომქმნელ ძრავებს.

დიზელის ძრავას კვების სისტემის სქემა:

1. მაღალი წნევის ტუმბო; 2. საწვავის ავზი; 3. საწვავის მიმღები; 4, 6, 7, 11 – 15 - საწვავის

მილსადენები; 5. საწვავის უხეშად მწმენდი ფილტრი; 8. მიმქაჩი ტუმბო; 9. სახელური; 10. საწვავის

სუფთად წმენდის ფილტრი; 16. ფრქვევან; 17. საჰაერო ფილტრი; 18. ცილინდრი

ტუმბო - 1. სითხის ან გაზის დაწნევით გადაადგილების მოწყობილობა. 2. წამყვანი რგოლის

მექანიკური ენერგიის სითხის ნაკადის ენერგიაში გარდაქმნის პროცესში სითხის გადაადგილები-

სთვის ჰიდრავლური მანქანა.

მაღალი წნევის ტ. - ტუმბო (2), რომელიც დიზელის ძრავას ცილინდრში გადასცემს მაღალი

წნევის ქვეშ საწვავის დოზირებულ რაოდენობას. მაღალი წნევის ტუმბო შედგება მოწყობილობის

მიხედვით რამდენიმე ერთნაირი სექციებისგან, რომელთა რიცხვი ტოლია ძრავას ცილინდრების

რიცხვის. ყოველი სექცია საწვავის მილსადენით შეერთებულია მფრქვევანასთან, რომლის კორპუსის

ქვედა ნაწილი შედის ძრავას ცილინდრში. ინდივიდუალურად ერთმანეთთან ხეხვით მორგებულია

მაღალი სიზუსტით დამუშავებული ტუმბოს ყოველი სექციის ყვინთა და მასრა. ასეთი ყვინთა

წყვილის ღრეჩო შეადგენს 1 – 2 მმკ. ყვინთაზე შესრულებულია ვერტიკალური კილო, ნაჭედი

ნაწიბური და ღარაკი. ყვინთაზე დამაგრებული კბილანა მოდებაში იმყოფება ლარტყასთან. ლარტყის

25

გადაადგილების დროს ყვინთა მბრუნდება მასრაში. ზამბარა ყვინთას მიაჭერს მუხლა ლილვისგან

აძვრაში მოსულ მუშტასთან. მასრაში შესრულებულია ორი ნახვრეტი: შემშვები და გამომშვები. მასრის

ზედა ნაწილში მოთავსებულია დამჭირხნი სარქველი ზამბარითურთ. მფრქვევანას წინასწარ

შეკუმშულული ზამბარა მფრქვევანასთან მიაჭერს ნემსას, დახურავს რა საწვავით შევსილ ღრუს.

როდესაც მასრაში ყვინთა დაიჭერს ბოლო მდგომარეობას, შემშვები და გამომშვები ნახვრეტები

გაიღება და ხდება საწვავის ცირკულირება მასრის ყვინთას ზემო ნაწილში. ამ დროს სარქველი

დახურულია, თანამდევად გამოცალკავებულია მილსადენი და ყვინთას მასრის ღრუ.

მბრუნავი მუშტას ზემოქმედებით ყვინთას ზევით მოძრაობის დროს ჯერ გადაიხურება გამომშვები

ნახვრეტი, ხოლო შემდეგ შემშვები ნახვრეტი.

საწვავის წნევით გაიღება დამჭირხნი სარქველი. ღრუში(17) შეიქმნება მაღალი წნევა (20 მპა და

მეტი), დამოკიდებული ზამბარას (14) კუმშვის ძალისგან. საწვავის წნევის მოქმედებით ნემსი (15)

წამოიწევს, შეკუმშავს ზამბარას (14) და გაღებული საქშენით საწვავი შეიფრქვევა ძრავას ცილინდრში.

შეფრქვევა დამთავრდება, როდესაც ნაწიბური (11) გააღებს გამომშვებ სარქველს. ამ დროს საწვავის

წნევა მკვეთრად ეცემა. ჩაეშვება, რა ნემსი დახურავს საქშენს. სარქველი იხურება და მილსადენებში და

მფრქვევანას ღრუში საწვავი რჩება ჭარბი წნევით. ყვინთას მასრაში მობრუნებით იცვლება მიწოდების

ბოლო და, შესაბამისად, ყვინთას ერთი ბრუნის განმავლობაში ცილინდრში შეფრქვეული საწვავის

რაოდენობა, კილოს ნახვრეტთან (10) დამთხვევის დროს საწვავის მიწოდება სრულიად შეწყდება და

ძრავა გაჩერდება.

15. ნაპერწკლური ანთებით ძრავებში ნარევწარმოქმნა. კარბურაციის შესახებ საერთო ცნებები.

ელემენტარული კარბურატორის მუშა პროცესი. კარბურატორის დამხმარე მოწყობილობები და

სისტემები. მრავალკამერული კარბურატორები. მსუბუქი საწვავის შეფრქვევით ნარევწარმოქმნა,

დაუმყარებელ რეჟიმებზე მუშაობის თავისებურებები. [1.გვ.188-190];[2.გვ.182-195]. (2 საათი)

კარბურატორი - კვების სიტემის მოწყობილობა, რომელიც უზრუნველყოფს კარბურატორიანი

ძრავას ყველა რეჟიმზე მუშაობის დროს საწვავჰაერის ოპტიმალური შემადგენლობის მომზადებას.

მოქმედების პრინციპი. კარბურატორის ნარევწარმომქმნელ კამერაში საწვავი გაიფრქვევა, ჰაერს

ინტენსიურად შეერევა, ამ დროს წარმოიქმნება საწვავჰაერის ნარევი. თეორიულად 1კგ საწვავის

სრული წვისთვის აუცილებელია 14 – 15 კგ ჰაერი. ღარიბი ნარევი მეტ ჰაერს შეიცავს, ხოლო მდიდარი

- ნაკლებს. ძრავას გაშვების დროს საწვავჰაერის ნარევი უნდა იყოს მდიდარი, იმიტომ რომ საწვავის

ნაწილი ,,დაეფინება“ (დაჯდება) შემშვები მილსადენების, ცილინდრის კედლების ცივ ზედაპირებზე

და ნარევი არ აალდება. ძრავას მუშაობის დროს მუხლა ლილვის საშუალო ბრუნთა რიცხვებზე

გამოიყენება გაღარიბებული ნარევი, რის ხელშეწყობით საწვავი ეკონომიურად იხარჯება. ძრავას

დიზელის ცილინდრში საწვავის მიწოდების

სქემა:

1. მუშტა; 2. კბილანა; 3. ლარტყა (კბილანასთან

მოდებაშია); 4. ზამბარა; 5. მასრა; 6. ყვინთა; 7.

ღარაკი; 8. შემშვები ნახვრეტი; 9. ვერტიკალური

კილო; 10. გამომშვები ნახვრეტი; 11. ნაჭედი

ნაწიბური; 12. დამჭირხნი სარქველი; 13. საწვავის

მილსადენი მფრქვევანათი; 14. შეკუმშული

ზამბარა; 15. ნემსი; 16. კორპუსი; 17. ღრუ; 18.

საქშენი

26

მუშაობის დროს მაღალ ან ძალიან დაბალ მუხლა ლილვის ბრუნთა რიცხვებზე და განსაკუთრებით

ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობის დროს აუცილებელია გამდიდრებული ნარევი. კარბურატორი

ავტომატურად ამზადებს ნარევის აუცილებელ შემადგენლობას. ჰაერის ნაკადის მოძრაობის

მიმართულების მიხედვით კარბურატორები იყოფა:

კარბურატორი დამავალი ნაკადითურთ:

1. უქმი სვლის საწვავის ჟიკლერი; 2. უქმი სვლის საჰაერო ჟიკლერი; 3 საჰაერო საფარი; 4.

გამფრქვევი; 5. დამაჩქარებელი ტუმბოს გამომავალი ნახვრეტი; 6. დამაჩქარებელი ტუმბოს დიაფრაგმა;

7. დიაფრაგმა; 8. დამაჩქარებელი ტუმბო; 9. დამაჩქარებელი ტუმბოს ამძრავის ბერკეტი; 10. დროსელის

საფარი; 11. უქმი სვლის რეგულირების ხრახნი; 12. საწვავის მთავარი ჟიკლერი; 13. ტივტივა კამერა; 14.

ტივტივა; 15. ტივტივა კამერის ნემსა სარქველი; 16. საწვავის მილი

კარბურატორები დამავალი (ვარდნილი) ნაკადითურთ, რომლებშიც ჰაერის ნაკადი მოძრაობს ზე-

ვიდან ქვევით. ეს თანამედროვე კონსტრუქცია გამოყენებულია უმრავლეს მსუბუქ ავტომობილებში;

კარბურატორები ჰორიზონტალური ნაკადითურთ, რომლებიც ჰაერის ნაკადს ღებულობს

ჰორიზონტალური (ან მასთან ახლოს) მიმართულებით. ასეთი ტიპის კარბურატორებისთვის დამა-

ხასიათებელია არადიდი სიმაღლე: გამოიყენება ზოგიერთ მსუბუქ ავტომობილებში (,,Трабант“) და

მოტოციკლებში.

დროსელის მოწყობილობის ტიპების მიხედვით კარბურატორები იყოფა:

კარბურატორები დროსელის საფარითურთ, რომლებიც მსუბუქ ავტომშენებლობაში შედარებით

გავრცელებულია. ძრავაში მიწოდებული საწვავჰაერის ნარევის რაოდენობა რეგულირდება შემშვებ

მილსადენში განლაგებული მბრუნავი დროსელის ფარის დახმარებით;

კარბურატორები მკვეთარებითურთ, არსებული დგუშიანი ან ნაწილობრივ დატვირთული

ბრტყელი მკვეთარა დოზირებულ ნემსათი, რომლის დახმარებით არეგულირებენ ძრავაში

მიწოდებული საწვავჰაერის ნარევს. ფართოდ გამოიყენება მოტოციკლებისა და მოტორიანი ნავების

ძრავებისთვის.

საწვავის მილსადენით საწვავი ნემსა სარქველიდან შედის ტივტივა კამერაში. ტივტივა ნემსა

სარქველთან შეერთებაში ინარჩუნებს საწვავის დონეს ტივტივა კამერაში კონსტრუქციით

27

განპირობებულ მუდმივ დონეზე (რაც არის წინაპირობა კარბურატორის წუნდაუდებელი

მუშაობისთვის). როგორც კი საწვავის დონე დადაბლდება, გაიღება ნემსა სარქველი და ტივტივა

კამერაში შედის საწვავი. დადგენილ სიმაღლემდე საწვავის დონის ამაღლების შემთხვევაში ტივტივა

აიწევს, ამ დროს ნემსა სარქველი დაკეტავს საწვავის მიწოდებას.

კარბურატორის მთავარი მადოზირებელი სისტემა. ნახვრეტის ან არხის მეშვეობით ტივტივა კამერა

შეერთებულია შემრევ კამერასთან, რომელშიც იმყოფება საფრქვეველი და შემრევი დიფუზორი.

შეშვების ტაქტის დროს გამავალი ჰაერის ნაკადით მოხდება შემფრქვევში მყოფი საწვავის წატაცება,

შეიფრქვევა და ჰართან ერთად წარმოქმნის საწვავჰაერის ნარევს. ჰაერის ნაკადის სიჩქარის

გადიდებისა და ნარევის უკეთესი მომზადებისთვის ნარევწარმომქმნელ კამერაში განლაგებულია

დიფუზორი. დროსელის მისაფარი, რომელიც მოძრაობაში მოდის მძღოლის მიერ სატერფულის

მოძრაობის ანგარიშზე გვარლის ამძრავის ან წევების დახმარებითურთ, არეგულირებს ძრავაში

შესული საწვავჰაერის ნარევის რაოდენობას.

დახურული ან მსუბუქად შეღებული დროსელის მისაფარის დროს (დროსელის მისაფარის

მდგომარეობა ძრავას უქმი სვლით მუშაობისას) ჰაერის ნაკადის დაბალი სიჩქარის გამო რომ საწვავი

შემოდიოდეს მთავარი მადოზირებელი სისტემიდან საწვავის გამომავალ არხებში, განმუხტვა

არასაკმარისია. ამ დროს მუშაობს მხოლოდ უქმი სვლის სისტემა.

უქმი სვლის სისტემის მოწყობილობა. საწვავი უქმი სვლის ჟიკლერიდან შემოდის და შეერევა უქმი

სვლის არხიდან შემოსულ ჰაერთან. უქმი სვლის არხს გასასვლელი აქვს შემრევ კამერაში დროსელის

ფარის უკან უდიდესი განმუხტვის ზონაში. საწვავჰაერის ნარევის რაოდენობა დოზირდება უქმი

სვლის ნარევის რეგულირების ხრახნის დახმარებით, რომლის მობრუნებით აგრეთვე იცვლება მუხლა

ლილვის ბრუნვები უქმი სვლის რეჟიმში.

კარბურატორების უახლეს კონსტრუქციებში, რომლებშიც გარემოს დაცვის მოთხოვნებთან

შესაბამისობაში კარბურატორი უნდა დარეგულირდეს უქმ სვლაზე გამონაბოლქვ გაზებში ტოქსი-

კური ელემენტების დადგენილზე არამეტი შეცულობითურთ, ხშირად გამოიყენებენ უქმი სვლის

პლომბირებულ მოწყობილობებს. ამ დროს ჟიკლერის მეშვეობით საწვავჰაერის ნარევი უქმ სვლაზე

რეგულირდება ისეთნაირად, რომ გამონაბოლქვ გაზებში CO მაქსიმალური წილი არ აღემატებოდეს 1%

(ავტომობილებისთვის გამოშვებული 1980 წლის შემდეგ).

გამშვები მოწყობილობა. იმისთვის, რომ ცივი ძრავას გაშვებისთვის მომზადდეს მდიდარი საწვავ-

ჰაერის ნარევი კარბურატორს აქვს ჰაერის საფარი, რომელიც განლაგებულია შემრევი კამერის წინ.

წევების დახმარებით ჰაერის საფარი დაიხურება, დროსელის საფარი ოდნავ გაიღება, ასე, რომ ძრავას

გაშვების დროს წარმოქმნილი განმუხტვა საბაბია შეიქმნას საწვავჰაერის ნარევი საწვავის მეტი და

ჰაერის დაბალი წილებით. ძრავას გაშვების შემდეგ ან მას შემდეგ, რაც ავტომობილი გაივლის გზის

არადიდ მონაკვეთს, თუ ძრავა მუშაობს ძრავას გაშვების გააიოლების მოწყობილობათა გარეშე,

საჭიროა ჰაერის საფარის გაღება, რამეთუ ზედმეტად მდიდარი საწვავჰაერის ნარევის შედეგად

იზრდება საწვავის ხარჯი, ძრავა ანვითარებს არასაკმარის სიმძლავრეს, აქვს მომატებული ცვეთა და

გამონაბოლქვ გაზებში ტოქსიკური კომპონენტების შეცულობა მაღალია.

დამაჩქარებელი ტუმბო. უქმი სვლის რეჟიმიდან მუშა რეჟიმზე (მთავარ მადოზირებელ სისტემაზე)

მდოვრე გადასვლისთვის დროსელის მისაფარის ინტენსიური გაღების დროს ოთხტაქტიან

კარბურატორიან ძრავებს აქვს ტუმბო-დამაჩქარებელი, რომელიც შემშვებ არხში აწვდის დამატებით

საწვავს და ასეთნაირად ამდიდრებს საწვავჰაერის ნარევს. კონსტრუქციულად დამაჩქარებელი ტუმბო

თავიშტავად წარმოადგენს დგუშიან ან დიაფრაგმულ ტუმბოს, რომელიც მოძრაობაში მოდის

მექანიკურად (დროსელის მისაფარის ლილვში შეერთებიდან). მიწოდებული საწვავის რაოდენობის

რეგულირება დგუშიან და დიაფრაგმულ ტუმბოებში ხორციელდება მარეგულირებელი ხრახნის

დახმარებით.

კარბურატორის რეგულირება. ხელსაწყოს რეგულირება საჭიროა შესრულდეს მხოლოდ გაზოანა-

ლიზატორის ერთდროული გამოყენებით. კარბურატორის რეგულირების დროს არეგულირებენ უქმი

სვლის სისტემას, რამეთუ ის მოქმედებს არამარტო ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობაზე, არამედ მუხლა

ლილვის შედარებით მაღალი ბრუნთა რიცხვების დიაპაზონზეც. რეგულირების შესრულება აუცილე-

28

ბელია ცხელ ძრავაზე (მისი მუშაობიდან 15 წუთის შემდეგ). რეგულირების წინ აუცილებელია

შემოწმდეს ანთების სანთლების მდგომარეობა და ელექტროდებს შორის ღრეჩო. ანთების, ნამუშავარი

გაზების გამოშვების სისტემები და ჰაერის ფილტრი უნდა იყვნენ გამართულ მდგომარეობაში. უქმ

სვლაზე მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირე რეგულირდება დროსელის მისაფარის მიმბრჯენი

ხრახნით. ხოლო საწვავჰაერის შემადგენლობა - უქმი სვლის საწვავჰაერის რეგულირების ხრახნით.

რეგულირების ხრახნის ჩახრახნის დროს (მარჯვნივ ბრუნვა) საწვავჰაერის ნარევში საწვავის წილი

მცირდება, ამოხრახნის დროს (მარცხნივ ბრუნვა) იზრდება. მსუბუქი ავტომობილის კარბურატორი

სწორადაა დარეგულირებული, თუ მიღწეულია ძრავას წუნდაუდებელი არაწყვეტილი მუშაობა 750 –

850 წთ-1 სიხშირეებზე, აგრეთვე დინამიკის კარგი მაჩვენებლები სწრაფი აჩქარების დროს.

ასეთი წინასწარი რეგულირების შემდეგ საჭიროა კარბურატორის შემოწმება ტექმომსახურების

სადგურებში გამონაბოლქვ გაზებში CO შეცულობაზე. კარბურატორის თავისუფალი სვლის ზუსტი

რეგულირება შეიძლება მიღწეული იქნას მხოლოდ გაზოანალიზატორისა და ძრავას ლილვის ბრუნვის

სიხშირეების გაზომვის ხელსაწყოთა ერთდროული გამოყენების დროს. უქმ სვლაზე სწორი რეგული-

რება უზრუნველყოფს საწვავის ხარჯის, აგრეთვე გამნაბოლქვ გაზებში ტოქსიკური ნივთიერებების

შეცულობის შემცირებას.

ტექნიკური მომსახურება. კარბურატორი ყოველთვის სუფთა უნდა იყოს. ყოველი 10 ათასი კმ

გარბენის შემდეგ საჭიროა გაიწმინდოს საწვავის ფილტრი და ძრავას ზეთის რამდენიმე წვეთით

დაიზეთოს დროსელების ამძრავები.

ყოველი 30 ათასი კმ გარბენის შემდეგ (ან 2 წელში) კარბურატორი უნდა მოიხსნას ძრავადან,

გაიწმინდოს და დარეგულირდეს. კარბურატორის დაშლის (დემონტაჟი) დროს კარბურატორის ყველა

დეტალები დაწყობილი უნდა იქნას სუფთა ზედაპირზე ისე, რომ არ მოხდეს მათი აღრევა ან დაკარგვა.

ტივტივა კამერიდან დაჭუჭყიანება (ჭუჭყის ან ფისის დადება) მოშორდეს ფუნჯით, ტივტივა კამერა

გაირეცხოს ბენზინით ან აცეტონით. ტივტივა კამერის ნემსა სარქველის ჰერმეტულობა შემოწმდეს და

აუცილებლობის შემთხვევაში შეიცვალოს; შემოწმდეს ტივტივას მდგომარეობა და აუცილებლობის

დროს ის დარეგულირდეს. ჟიკლერები გაიქარვოს შეკუმშული ჰაერით. არავითარ შემთხვევაში არ

შეიძლება მავთული! შემოწმდეს დროსელის ლილვის ღრეჩო (დამატებითი ჰაერის შეწოვის

აღკვეთისთვის).

ჟიკლერი - კარბურატორის დეტალი, რომლის დახმარებით ბენზინის, ჰაერის ან საწვავჰაერის

ნარევის მიწოდება დოზირებულია. დიზელის არხის გაწმენდისთვის გამოყენებული უნდა იქნას

შეკუმშული ჰაერი ან ჯაგრისი, მაგრამ არა მავთული, რამეთუ შეიძლება დაირღვეს ჟიკლერის

ნახვრეტის დიამეტრი. ჟიკლერის ჩახრახნის ან ამოხრახნისთვის მხოლოდ გამოყენებული უნდა იქნას

შესაბამისი სახრახნისი, რომ არ მოიშალოს მათი მთლიანობა. კარბურატორის შემოწმების დროს

ყურადღება უნდა მიექცეს ყველა ჟიკლერ(ებ)ის საიმედო დამაგრებას.

კარბურატორის აწყობის (მონტაჟი) დროს ყურადღება მიექცეს შეერთებებში ყველა სადებების

ჰერმეტულობას. აუცილებლობის შემთხვევებში ახლით შეიცვალოს სადებები. დავიწყებას არ მიეცეს!

კარბურატორის მილტუჩებსა და ძრავას ბლოკის თბომაიზოლირებელი სადებების შემსრულებულ

როლზე.

უწესივრობათა მოძებნა. ანთებისა და კვების სისტემებში უწესივრობები ხშირად ძნელი გასარჩე-

ვია. ამიტომ დასაწყისში ამოწმებენ ანთების სანთლებში პერწკვლის არსებობას, ელექტროდებს შორის

მანძილს, აგრეთვე ანთების სანთლების გარე ხედს. შემდეგ თუ არის საწვავი საწვავის ავზსა და

ტივტივა კამერაში და აანალიზებენ უწესივრობებს.

ორკამერიანი კარბურატორი. კარბურატორის კონსტრუქცია ბაზირებულია გაორებულ (ორკამე-

რიან) კარბურატორზე, რომელიც უპირატესად გამოყენებულია ოთხტაქტიან შიგაწვის ძრავებში და

მუშაობს ნაკადის დამავალი პრინციპით. კარბურატორს აქვს ორი ნარევწარმომქმნელი კამერები,

აგრეთვე დოზირებისა და რეგულირების აუცილებელი მოწყობილობები. კარბურატორი მუშაობს ორ

რეჟიმში. ერთი რეჟიმის დროს პირველი კამერის დროსელის ფარი გაიღება დროსელის მისაფარის

მართვის სატერფულზე უმნიშვნელო დაჭერის დროს. ძრავას მუხლა ლილვის მომატებულ ბრუნთა

რიცხვებზე მუშაობის დროს (სხვა რეჟიმი), რ. ი. პირველი კამერის დროსელის მისაფარის

29

დაახლოებით 40°-ზე გაღება, მექანიკურად ან პნევმატიკურად გაიღება მეორე კამერის დროსელის

მისაფარი. ძრავა სრული დატვირთვის დროს ასეთი სახით ღებულობს საწვავჰაერის ნარევს აგრეთვე

მეორე კამერიდანაც. ცალკეული კამერების დიფუზორების ფარდობითად არადიდი განივი კვეთის

გამო მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის ცვლილების ქვედა დიაპაზონში უზრუნველყოფილია

ჰაერის ნაკადის მაღალი სიჩქარე, საწვავის კარგი აგრიგალება, რაც ხელს უწყობს საწვავჰაერის ნარევის

საიმედო მომზადებას.

შესაბამისი დამუხტვის დროს მეორე კამერის გაღების გამო სწრაფად მიიღწევა ცილინდრების

შევსება და, როგორც შედეგი უზრუნველყოფილი ხდება ძრავას მაღალი სიმძლავრე. ორკამერიანი

კარბურატორები უკეთესად შეესაბამება ეკოლოგიის მოთხოვნებს.

დროსელის მისაფარი - კარბურატორის დეტალი, რომელიც განკუთვნილია ძრავას წვის

კამერაში მიწოდებული საწვავჰაერის ნარევის რეგულირებისთვის. დროსელის მისაფარის გაღების

დროს შემშვები არხის განივი კვეთა იზრდება და ამის ანგარშზე ძრავა ღებულობს საწვავჰაერის

ნარევის დამატებით რაოდენობას. ძრავას უქმ სვლაზე დროსელის საფარი მიხურულია, სრული

დატვირთვის დროს დროსელის საფარი სრულიად გაღებულია.

ორკამერიანი კარბურატორი - კარბურატორი, საერთო ყვინთა კამერიდან უზრუნველყო-

ფილი საწვავით და ნარევწარმომქმნელი ორი არხით. ორივე კამერას აქვს მადოზირებელი

მოწყობილობა. დროსელის საფარები განლაგებულია ერთ საერთო ლილვზე და მოქმედებაში მოდის

ან სინქრონულად, ან თანმიმდევრობით. ვრცლად იხ. კარბურატორი.

1. საწვავის შტუცერი; 2. მცირე დიფუზორი; 3. მფრქვევანა; 4. ჰაერის მისაფარი; 5. ჰაერის მისაფარის

ამძრავი; 5. დროსელის მისაფარის მიმბრჯენი ხრახნი; 7. პირველი კამერის დროსელის მისაფარი; 8.

მეორე კამერის დროსელის მისაფარი ამძრავი ბერკეტი; 9. შემშვებ მოწყობილობის ამძრავთან პირველი

კამერის დროსელის მისაფარის შემაერთებელი წევა; 10. მეორე კამერის დროსელის მისაფარი

30

1.მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმის კინემატიკა.

ძირითადი ცნებები და აღნიშვნები. კინემატიკური თანაფარდობები ცენტრალურ მრუხარა-

ბარბაცა მექანიზმში [1.გვ.288-291];[2.გვ.187-189].

კავშირი Y-სა და α-ს შორის, ანუ დგუშის გადაადგილებასა და მუხლა ლილვის (r რადიუსით)

მობრუნების კუთხეს შორის: კოსინუსების თეორემით OPC-დან:

√

√ (1) (იგივეა რაც დგუშის გადაადგილება დგ)

α , მაშინ Y=r+l

α , მაშინ Y=

α , მაშინ Y=

α , მაშინ Y=

შენიშვნა: წარმოდგენილი იყო ინგლისური სკოლით.რუსული სკოლის მიხედვით

დამოუკიდებლად გააკეთეთ: დგ *

( φ

φ)+

კინემატიკა:

რად წმ

რად (2)

დგუშის სიჩქარე

Vდგ. საშ დგ

n

დგ

n

r (3)

რუსული სკოლით

დგ დგ

დგ

=R𝛚(

) (3)

დგუშის აჩქარება

ქ.მ.წ

.

ზ.მ.წ. S

α β

O

P

C r l

Y B D

31

დგ დგ

დგ

=R (4)

მრუდხარასსაბარბაცე ყელის წრიული სიჩქარე

მრუდხარას ბრუნვის დროს აღმოცენდება ცენტრისკენული აჩქარება, მუდმივი სიდიდით და

მიმართული იქნება მრუდხარას რადიუსის გასწვრივ ცენტრისკენ

2. მრუდმხარა-ბარბაცა მექანიზმის დინამიკა

მრუდმხარა-ბარბაცა მექანიზმში მოქმედი ძალები. მრუდმხარა-ბარბაცა მექანიზმის მასების დაყვანა.

ცილინდრების მუშაობის რიგი [1.გვ.298-302];[4.გვ.5-8].

ძრავას მუშაობის დროს მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმზე მოქმედებს გაზების წნევისა და ინერციის

ძალები. მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი-მოძრავია რა ცვლადი მიმართულებით და სიდიდით

სიჩქარეებით მასათა ინერციის ძალები წარმოიქმნება ძრავას მუშაობის მყველა რეჟიმებზე და ამ

მექანიზმის ბევრი დეტალისთვის ეს ძალები არის ძირითადი საანგარიშო დატვირთვები. უკანასკნელი

დაკავშირებულია იმასთან, რომ სწრაფსვლიან ძხრავებში ინერციის ძალები მნიშვნელოვანწილად

აღემატება გაზების წნევის ძალებს და ამიტომ გამძლეობაზე ანგარიშების დროს არის ძირითადი.

მოძრაობის ხასიათისაგან დამოკიდებულებით მასათა ინერციის ძალები იყოფა:

1. მასების ფარდობით-გადატანითი მოძრაობის ინერციის ძალები;

2. ბრუნვითი მასების მოძრაობის ინერციის ძალები;

1. ბარბაცას დაყვანილი მასები

ბარბაცა ასრულებს მუხლა ლილვის პერპენდიკულარული ღერძისადმი რთულ ფარდობით-

რხევით მოძრაობას. მრუხარა-ბარბაცა მექანიზმის დინამიკური ანგარიშების გამარტივების მიზნით

მიღებულია ბარბაცას ინერციის ძალების მიაახლოებითი მეთოდით განსაზღვრა, მექანიკის კანონების

საფუძველზე ბარბაცას ფაქტიური მასის შეცვლით ორი ან სამი (ექვივალენტური) მასით.

ბარბაცას მასის დაყვანა პირობითი სამი მასის მიხედვით, რომელთაგან ერთერთი მათგანია m1

(თავმოყრილი ბარბაცას ზედა თავთან), მეორე m2 (თავმოყრილი ბარბაცას ქვედა თავის ღერძთან),

ხოლო m3 -ბარბაცას სიმძიმის ცენტრი.

ბარბაცას სამმასიან სისტემასთან დინამიკური მსგავსების უზრუნველყოფისთვის აუცილებელია

შემდეგი პირობების დაცვა:

1. ყველა მასების ჯამი ტოლი უნდა იყოს ბარბაცას მასის( mბ)

mბ= m1+ m2+ m3

2. სამივე მასის საერთო სიმძიმის ცენტრი უნდა ემთხვეოდეს ბარბაცას სიმძიმის ცენტრს:

m1l1=m2 (l – l1)

მ.ც.

l

A

B

O

φ

R

32

3. ბარბაცას ცენტრში გამავალი ღერძის მიმართ ყველა მასების ინერციის მომენტების ჯამი ტოლი

უნდა იყოს იგივე ღერძის მიმართ ბარბაცას ინერციის მომენტის Iბ

ბ

4. მასები უნდა განლაგდესბარაბაცას სიმძიმის ცენტრში გამავალ ერთ ღერძზე.

ამოვხსნით რა ამ სამ სისტემას მივიღებთ:

ბ

ბ

ბ

ბ

m3 მასა უმნიშვნელოა m1 და m2 მასებთან შედარებით, ამიტომ შეიძლება ის უგულებელყოფილი

იქნას, რაც ამარტივებს ანგარიშებს.

სტატისტიკური კმონაცემების მიხედვით საავტომობილო ძრავებისთვის:

m1=(0,2...0,3) mბ; m2=(0,7...0,8) mბ და l1=(0,7...0,8) l

2. მბრუნავი მასების დაყვანა

მრუდხარა-ბარბაცამექანიზმის ბრუნვით მასებს მიეკუთვნება მრუდხარას შეუწონასწორებელი

მასები mk და ბარბაცას მასების ნაწილი m2. მრუდხარას შეუწონასწორებელი ნაწილების მასები აკრავენ საბარბაცე ყელს ღერძთან. ამიტომ

დაყვანილი მასების mk ცენტრიდანული ძალა ტოლი უნდა იყოს მრუდხარას ყველა

შეუწონასწორებელი მასების ცენტრიდანული ძალების ჯამის კუთხური სიჩქარის ω მუდმივობის

პირობის დროს

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმზე მოქმედი ძალები 1. უკუსვლით-ფარდობით მოძრავი მასების ინერციის ძალები

ინერციის ძალები Pი, იმ მასებისა რომლებიც ასრულებს უკუსვლით-ფარდობით მოძრაობას,

მოქმედებს ცილინდრის ღერძის გასწვრივ და ითვლებადადებიტად,თუ ის მიმართულია მუხლა

ლილვის ღერძისაკენ, და უარყოფითი თუ მიმართულია მისგან

ცენტრალური მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმისთვის ინერციის ძალები:

ი დგ=-mR (1)

ან ი ი ი

სადაც ი პირველი რიგის ინერციის ძალებია; ამ ძალების ცვლილების პერიოდი არის - მუხლა

ლილვის 1 ბრუნი; ი -mR

ი -m

2. ბრუნვითი მასების ინერციის ძალები

ბრუნვითი მასების ინერციის ძალები მოქმედებს მრუდხარას რადიუსის გასწვრივ და განისაზღვრება

ფორმულით: ი - R =const.

3. გაზების წნევის ძალები

დგუშზე გაზების წნევის ძალების ცვლილების კანონი მისი სვლის მიხედვით ან მუხლა ლილვის

შემობრუნების კუტხის მიხედვით ჩვეულებრივ იცვლება ინდიკატორული დიაგრამით. ამ

უკანასკნელს აგებენ ძრავას თბური ანგარიშით ან ღებულობენ ექსპერიმენტულად.

დგუშზე მოქმედი გაზების ჭარბი წნევის ძალების ვერტიკალური მდგენელი გადაზომილი გაშლილი

დიაგრამის ორდინატთა ღერძზე განისაზღვრება:

გ დგ (2)

სადაც -ცილინდრში გაზების წნევა ინდიკატორული დიაგრამის მიხედვით;

- ძრავას კარტერში წნევა;

დგ დგუშის ძირის ფართობი.

ძალა გ- ითვლება დადებიტად, თუ იგი მიმართულია მუხლა ლილვის ღერძისკენ.

33

4. მუხლა ლილვის ღერძზე მოქმედი ჯამური ძალები

ცილინდრის ღერძის გასწვრივ ჯამური ძალა არის დგუშზე მოქმედი ჭარბი გაზები წნევის ძალების

დაუკუსვლით-ფარდობით მოძრავ მასათა ინერციის ძალების ჯამი

zcvbcxnbvmbn,m,qwe

ძალა დადებითია თუ იგი მიმართულია მუხლას ბრუნვის მხარეს. ბრუნვის საწინააღმდეგო

მიმართულების დროს მიმართული უარყოფითია ძალა დადებითია თუ ის მიმართულია

მუხლა ლილვის ყელისკენ (,,აჭერს“, კუმშავს ყელს), და უარყოფითია თუ ის მოქმედებს მუხლა

ლილვის ღერძიდან (,,ჭიმავს“ ყელს).

დინამიკა

კვტ

ცხ ძ

5. შესაძლებელია თუ არა სრულიად შეწონასწორებული დგუშიანი შიგაწვის ძრავები და რა არის

მიზეზი? (დ)

მ.ც.

A

B

O

φ

= გ ი (3)

დავშალოთ ორ მდგენელად და

(4)

(5)

- მიმართულია ცილინდრის ღერძის მართობულად და მასზე

,,მიაჭერს“ დგუშს. ძალა - მოქმედებს ბარბაცას ღერძის გასწვრივ.

- დადებითია, თუ ის მიმართულია მუხლა ლილვის ბრუნვის

საწინააღმდეგოდ, და უარყოფითია თუ ის მიმართულია ბრუნვის

მიმართულებით. ძალა

დადებითია როდესაც ის კუმშავს ბარბაცას, და უარყოფითია, როცა

ის გაჭიმავს მას.

გადავიტანოთ ძალა მოქმედების ხაზის გასწვრივ A წერტილში

(საბარბაცე ყელი) და დავშალოთ მუხლა ლილვის ბრუნვის

ტანგენციალურ მდგენელად

(6) (ძრავას მუხლა

ლილვის საყრდენებზე მოქმედი მგრეხი მომენტი) და

ძალა, მიმართული მუხლას ღერძის გასწვრივ

(ნორმალური ძალა)

.

34

ა) შესაძლებელია, სიდიდითა და ნიშანცვლადი მიმართულებით უკუსვლით-გადატანითი მოძრავი

მასების ინერციის ძალების Pj და მიმართულებით უწყვეტად ცვალებადი მბრუნავი მასების

ცენტრიდანული ძალების KR მოქმედების გამო

ბ) შეუძლებელია, ჯამური მგრეხი მომენტის ∑ I უთანაბრობის (ცვალებადობის) და საწინააღმდეგოდ

მიმართული ამყირავებელი მომენტისMaამყირ.მოქმედების გამო

გ) ნაწილობრივ შესაძლებელია, სიდიდითა და ნიშანცვლადი მიმართულებით უკუსვლით-

გადატანითი მოძრავი მასების ინერციის ძალების Pj და მიმართულებით უწყვეტად ცვალებადი

მბრუნავი მასების ცენტრიდანული ძალების KR მოქმედების გამო ჯამური მგრეხი მომენტის ∑ I

უთანაბრობის (ცვალებადობის) და საწინააღმდეგოდ მიმართული ამყირავებელი მომენტის

Maამყირ.მოქმედების გამო

დ) შეუძლებელია, რამდენადაც მგრეხი მომენტის გარდაუვალი უთანაბრობა საყრდენებზე

დატვირთვების პერიოდულ ცვლილებას ყოველთვის იწვევს

6. რას ეწოდება ძრავას შეწონასწორება? (ა)

ა) თუ დამყარებული რეჟიმით მუშაობის დროს მის საყრდენებს გადაეცემა სიდიდით და

მიმართულებით მუდმივი დატვირთვები

ბ) თუ დაუმყარებელი რეჟიმით მუშაობის დროს მის საყრდენებს გადაეცემა სიდიდით და

მიმართულებით მუდმივი დატვირთვები

გ) თუ დამყარებული რეჟიმით მუშაობის დროს მის საყრდენებს გადაეცემა სიდიდითა და

ნიშანცვლადი მიმართულებით უკუსვლით-გადატანითი მოძრავი მასების ინერციის ძალები Pj

დ) თუ დამყარებული რეჟიმით მუშაობის დროს მის საყრდენებს გადაეცემა მიმართულებით

უწყვეტად ცვალებადი მბრუნავი მასების ცენტრიდანული ძალები KR

7. პრაქტიკულად როგორ ხდება ძრავების შეწონასწორება? (გ)

ა) ცილინდრების შესაბამისი რიცხვის შერჩევით, ლილვის მუხლების განლაგებით, აგრეთვე

საპირწონების დაყენებით

ბ) ცილინდრების განლაგების შერჩევით, ლილვის მუხლების განლაგებით, აგრეთვე საპირწონების

დაყენებით

გ) ცილინდრების შესაბამისი რიცხვის და განლაგების შერჩევით, ლილვის მუხლების განლაგებით,

აგრეთვე საპირწონების დაყენებით

დ) ცილინდრების ღერძების შესაძლო ძვრის გაუთვალისწინებლობით, ინერციის ძალების და და მისი

პირველი ორი რიგის განხილვით

8. კინეტოსტატიკის მეთოდების მიხედვით ძრავას დინამიკისა და შეწონასწორების გამოკვლევები

ხდება (ა)?

ა) მუხლა ლილვი აბსოლუტურად ხისტია და ბრუნავს მუდმივი კუთხური სიჩქარით ,

რომელიც შეესაბამება მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმში ინერციის გარკვეულ ძალებს და დატვირთვებს

ბ) მუხლა ლილვი ბრუნავს მუდმივი კუთხური სიჩქარით

გ) მუხლა ლილვი აბსოლუტურად ხისტია და ბრუნავს არამუმუდმივი კუთხური სიჩქარით

დ) მუხლა ლილვი აბსოლუტურად ხისტია და ბრუნავს არამუმუდმივი კუთხური სიჩქარით

რომელიც შეესაბამება მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმში ინერციის ძალებს და დატვირთვებს

9. სინამდვილეში ძრავას დამყარებული რეჟიმით მუშაობის დროსაც კი? (ბ)

ა) მუხლა ლილვის კუთხური სიჩქარე რჩება მუდმივი და იცვლება პერიოდულად

ბ) მუხლა ლილვის კუთხური სიჩქარე არ რჩება მუდმივი და იცვლება პერიოდულად

გ) მუხლა ლილვის კუთხური სიჩქარე იცვლება პერიოდულად

დ) მუხლა ლილვის კუთხური სიჩქარე არ რჩება მუდმივი და იცვლება პერიოდულად

10. ძრავას მგრეხი მომენტის უთანაბრობის კოეფიციენტი µ

საშ ახასიათებს და იცვლება? (ა)

ა) ძრავას ჯამური მგრეხი მომენტის ცვლილების თანაბრობის ხარისხს და ერთიდაიგივე ძრავასათვის

იცვლება მისი მუშაობის რეჟიმის ცვლილებითურთ

ბ) ძრავას ჯამური მგრეხი მომენტის ცვლილების უთანაბრობის ხარისხს და ერთიდაიგივე

ძრავასათვის იცვლება მისი მუშაობის რეჟიმის ცვლილებითურთ

35

გ) ძრავას ჯამური მგრეხი მომენტის ცვლილების თანაბრობის ხარისხს და ერთიდაიგივე ძრავასათვის

არ იცვლება მისი მუშაობის რეჟიმის ცვლილებითურთ

დ) ძრავას ჯამური მგრეხი მომენტის ცვლილების უთანაბრობის ხარისხს და ერთიდაიგივე

ძრავასათვის მუდმივია მისი მუშაობის რეჟიმის ცვლილებსას

11. ძრავას მგრეხი მომენტის უთანაბრობის კოეფიციენტი µ

საშ მცირდება? (ბ)

ა) ძრავას ცილინდრების რიცხვის შემცირებით

ბ) ძრავას ცილინდრების რიცხვის გაზრდით

გ) ძრავას ცილინდრების მუშა მოცულობის გაზრდით

დ) ძრავას ცილინდრების დიამეტრის გაზრდით

12. წარმოადგინეთ გამოსახულების ⁄ წინ შინაარსი? (ა)

(∑ წინ) ⁄ )

∫ (∑ წინ) ∫

ა) ძრავას მგრეხი მომენტი მყისიერად წონასწორდება მუხლა ლილვზე მოდებული წინაღობის

მომენტით და მბრუნავ მასებზე დაყვანილი ყველა მოძრავი მასების ინერციის ექვივალენტური

მომენტით

ბ) ძრავას მგრეხი მომენტი ყოველ წამში წონასწორდება მუხლა ლილვზე მოდებული წინაღობის

მომენტით და მბრუნავ მასებზე დაყვანილი ყველა მოძრავი მასების ინერციის მომენტით

გ) ძრავას მგრეხი მომენტი ყოველ წამში წონასწორდება მუხლა ლილვზე მოდებული მბრუნავ მასებზე

დაყვანილი ყველა მოძრავი მასების ინერციის ექვივალენტური მომენტით

დ) ძრავას მგრეხი მომენტი ყოველ წამში წონასწორდება მუხლა ლილვზე მოდებული წინაღობის

მომენტით და მბრუნავი მასების ინერციის ექვივალენტური მომენტით

სადაც წინ - წინაღობის მომენტი,აგრეთვე ითვალისწინებს თვით ძრავაში ხახუნის ძალების მომენტს,

და დამხმარე მექანიზმების აძვრაზე დახარჯულ მომენტს; -მუხლა ლილვის ღერძთან დაყვანილი

ყველა მასების ინერციის მომენტი; ⁄ - მუხლა ლილვის კუთხური აჩქარება.

შენიშვნა: მქნ

იმ შემთხვევაში, როცა მქნევარა შესრულებულია მასიური ფერსოთი მქნევარას ინერციის მომენტი

ძირითადად განისაზღვრება ფერსოს მასით: მქნ საშ =

საშ

, სადაც Dსაშ =2rსაშ-ფერსოს

საშუალო დიამეტრი.

13. ძრავას კუთხური სიჩქარის რხევა ω ω(φ) დამყარებული რეჟიმის დროს რ. ი. მუხლა ლილვის

თანაბრობა ხასიათდება? (ბ)

ა) δ

საშ სვლის თანაბრობის კოეფიციენტით

ბ) δ

საშ სვლის უთანაბრობის კოეფიციენტით

გ) ძრავას მგრეხი მომენტის უთანაბრობის კოეფიციენტით µ

საშ

დ) ძრავას მგრეხი მომენტის თანაბრობის კოეფიციენტით µ

საშ

ძრავას ენერგეტიკული მახასიათებლები.

მკვდარი წერტილები - წერტილები, რომლებშიც დგუში იცვლის მოძრაობის მიმართულებას.

მკვდარ წერტილში დგუშის სიჩქარე ნულის ტოლია. დგუშიან შიგაწვის ძრავებში განასხვავებენ ზედა

(ზ. მ. წ.) და ქვედა (ქ. მ. წ.) მკვდარ წერტილებს.

36

მუშა მოცულობა - ცილინდრის მოცულობა, გამონთავისუფლებული დგუშით მისი ზედადან

ქვედა მკვდარ წერტილამდე გადადგილების დროს. ცილინდრის მუშა მოცულობა იზომება კუბურ

სანტიმეტრებში ან ლიტრებში.

მგრეხი მომენტი - დგუშზე მოქმედი გაზების წნევის (ძალების) სიდიდის ნამრავლი მუხლა

ლილვის მუხლანას რადიუსზე. მგრეხი მომენტი იზომება ნიუტონ-მეტრებში (ნ მ). შიგაწვის ძრავადან

ტრანსმისიით მგრეხი მომენტი გადაეცემა წამყვან თვლებს. თვლებზე მგრეხი მომენტი შეიძლება

შეიცვალოს სიჩქარეთა კოლოფის და მთავარი გადაცემის დახმარებით.

წამყვან თვლებზე (ტრანსმისიით) მგრეხი მომენტის გადაცემა

3. ძრავების შეწონასწორება

P,V,H ძრავების შეწონასწორება.

ზოგადი ცნებები მუხლა ლილვის შეწონასწორებისა და ბალანსირების შესახებ. მუხლა ლილვის

რხევების საერთო ცნებები[1.გვ. 311-314];[4.გვ.34-46].

4. ძირითადი კონსტრუქციული პარამეტრების შერჩევა ძრავას ტიპის, ცილინდრების რიცხვისა და

განლაგების შერჩევა.

და

λ

ფარდობების შერჩევა [1.გვ.348-351];[3.გვ.275-277].

ძრავას უნდა გააჩნდესმოცემული გაბარიტული ზომები და მასა აუცილებელი სიმტკიცის,

სიხისტის და ცვეთამედეგობის უზრუნველყოფის მიზნით.

ძრავას ძირითადი ზომები, მისი მუშა მოცულობის განმსაზღვრეელია ცილინდრის დიამეტრი

D,დგუშის სვლა R. ძრავას მუშა მოცულობას განსაზღვრავენ საანგარიშო ეფექტური სიმძლავრით Ne

ამიტომ ძრავას მუშა ციკლის პარამეტრების გარდა მასზე მოქმედებს ტაქტიანობა, ცილინდრების

რიცხვი და განლაგება, აგრეთვე მუხლა ლილვის კუთხური სიჩქარე (ბრუნთა რიცხვი).

ცილინდრების რიცხვი და განლაგება დამოკიდებულია:

1. გაგრილების სახეზე (სითხით, ჰაერით);

2. ძრავას მოცემული გაბარიტული ზომებზე და ძირითად მექანიზმებზე მონტაჟის და დემონტაჟის

და პერიოდული მომსახურების უკეტესი მიღწევადობით;

3. საწარმოოშესაძლებლობებით;

4. თავის და ცილინდრების ბლოკის მასალებისგან.

შეფარდების შერჩევა:

და λ

დგუშის სვლის დიამეტრთან შეფარდება არის ერთერთი ძირითადი მაჩვენებელი, რომელიც

განსაზღვრავს ძრავას ზომებს და მასას. ეს პარამეტრი უშუალოდ დაკავშირებულია დგუშის

37

სიჩქარესთან და ძრავას სიმძლავრესთან. მიმდინარე პერიოდში საავტომობილო ძრავები სრულდება

მოკლესვლიანობით და შეფარდება შეფარდება S/D 0, 75…1,0.

ანალიზი: S/D სხვადასხვაა, მაგრამ n -ერთნაირია S/D იზრდება იზრდებაა ძრავას სიმაღლე და მისი

მასა. ამ დროს მუხლა ლილვის სიხისტე მცირდება, შედეგად უკეტესსი პირობაბი მიქმნება გრეხითი

რეზონანსების წარმო,75!ოქმნის მიზნით.

S/D გაზრდით იზრდება დგუშის სვლა, თანმდევად დგუშის საშუალო სიჩქარე, რაც განაპირობებს

ინერციული დატვირთვების გაზრდას, ცილინდრების შევსების გაუარესებას და ხახუნზე დიდ

მუსაობას, რ. ი. ძრავას დეტალების ცვეთამედეგობა მცირდება.

S/D შემცირებითიზრდება ძრავას სიგრძე და მასა. ამ დროს რთულდებასაპირწონების გავლა

დგუშის ნაწიბურების ქვეშ მისი ზ. მ. წ. ყოფნის დროს. S/D მცირეები-მიზანმიმართულია V მაგვარ

ძრავებში, რამეთუ მისი შემცირებით მცირდება მათი სიგანე და სიგრძე, განსაკუთრებით

ცილინდრების ღერძების დიდიკუთხეების დროს.

თანამედროვე საავტომობილო ძრავებში S/D 0,75...1,2

ამასტან სწრაფსვლიანი ძრავები და მაღალ დატვირთვებზე მომუშავე ძრავებიშეფარდება იყოს

მინიმუმთან ახლოს (0,75!)

λ

შეფარდებას ირჩევენ შემდეგი მოსაზრებების გამო:

λ მცირე მნიშვნელობები სასურველია ცილინდრის კედლებზე დგუშის მიჭერის წნევის

დადაბლება, აგრეთვე მეორე და მაღალი ჰარმონიკებისშემცირება, რაც აუმჯობესებსძრავების

შეწონასწორებას. ამასთან λ მცირეს შეესაბამება ბარბაცას დიდი სიგრძე L, შესაბამისად ძრავას დიდი

ზომები და მასა. ძრავას ზომებისა და მასის შემცირების მიზნით ირჩევან λ დიდ

მნიშვნელობებს.თანამედროვე საავტომობილოძრავებში λ 1/3,0.....1/3,8. ხოლო სწრაფსვლიან ძრავებში

იყენებენ შედარებით გრძელ ბარბაცებს, ვიდრე ნელსვლიანში!. ბარბაცას სიგრძე ისეთი მუნდა იყოს,

რომდგუშის მკვდარ წერტილებში ყოფნის დროს არ წამოეგოს კარტერში გამოშვერილ ცილინდრის

კედლებს. ამიტომ ბარბაცას სიგრძის გაზრდის მიზნით აკეტებენ ცილინდრების ბლოკში ამონაჭრებს.

5.ძრავას კორპუსი

ბლოკ-კარტერი. ცილინდრების მასრები. ძირითადი ყელის საკისრები. ცილინდრების პერანგი.

სარჭები და ქანჩები. აირის შეპირაპირების გამკვრივება [1.გვ.352-356];[4.გვ.32-34]..

კარტერის ქვედა ნაწილი [1.გვ.357-359];[4.გვ.32-34].

38

6. დგუშის ჯგუფი

დგუში. დგუშის რგოლები. დგუშის თითი. [1.გვ.372-373];[4.გვ.36-38].

დგუში - დეტალი, შიგაწვის ძრავას მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმში. დგუში ცილინდრში

ფარდობითად და სწორხაზობრივად (ზევით და ქვევით) გადაადგილდება და საწვავჰაერის ნარევის

წვით მიღებულ წნევის ენერგიას დგუშის თითით და ბარბაცათი გადაცემს მუხლა ლილვზე. დგუშის

რგოლების დახმარებით დგუში მჭიდროდ მიეკვრება ძრავას ცილინდრების კედლებთან. დგუში

უზრუნველყოფს საწვავჰაერის ნარევის დამუხტვას და შეშვებას და ცილინდრის მუშა ზედაპირით

გამოაქვს საწვავჰაერის ნარევის წვის სითბოს ნაწილი.

ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავას დგუში ფანჯრებითაა დამზადებული დგუშის პერანგში

ჭვრიტინიანი აირგანაწილების უზრუნველყოფისთვის. ორტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში დგუშს,

ცილინდრს და დგუშის თითს შორის სრიალის ზედაპირები იზეთება საწვავში შეცული ზეთით;

ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში შეზეთვა ხორციელდება გაშხეფვისა და ზეთის ღრუბლის

გზით. ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში დგუშის ზეთსაცლელი რგოლი ცილინდრის კედლის

ზედაპირიდან ზეთის ჟარბი ნარჩენების აცლის და კარტერში დაბრუნების ანგარიშზე ამცირებს ზეთის

ხარჯს.

დგუშის ან დგუშის თითის უწესივრობათა ხარისხში შეიძლება აღინიშნოს დგუშის ცილინდრის

კედლებზე დარტყმებით გამოწვეული ყრუ კაკუნი. ყველაზე უკეთესად ეს ისმის ძრავას მუხლა

ლილვის დაბალ ბრუნთა რიცხვების დროს. დგუშის თითის კაკუნები შერწყმულია ლითონურ,

მკვეთრ, როგორც გაორებულ ბგერებში. ის აღმოცენდება დგუშის თითის გადიდებული ღრეჩოდან და

გამოკვეთილად ისმის ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობის დროსაც კი.

სხვა უწესივრობების ხარისხში შეიძლება იღინიშნოს ის, რომ განცდილი დიდი დატვირთვების

შედეგად დგუშის თითები ხანდიხან ტყდება. ეს აკუსტიკურად მაღალი სიხშირის ბგერებში

გამოვლინდება ძრავას მუშაობის ყველა რეჟიმებზე (ცივ ან გახურებულ მდგომარეობაში, მცირე ან

დიდი დატვირთვების დროს).

დგუშის თითი - იხ. დგუში.

დგუშის სვლა - მუხლა ლილვის ნახევარი ბრუნის დროს დგუშის მიერ ზედადან ქვედა მკვდარ

წერტილამდე გავლილი მანძილი (იხ. შიგაწვის ძრავა).

ცილინდრი - შიგაწვის ძრავას ცილინდრების ბლოკის ნაწილი და დგუშის უკსვლით-

ფარდობითი მოძრაბის გეზის მიმცემი ცილინდრული სხეული. ცილინდრი ღებულობს საწვავჰაერის

წვის დროს გაზების წნევას და სითბოს ნაწილი, წარმოქმნილი მისი წვის შედეგად გარემომცველ

დგუში:

1. ბარბაცას თავი; 2. ბარბაცას თავის

მილისა; 3. ბარბაცა; 4. საკეტიანი რგოლი;

5. დგუშის თითი; 6. დგუშის ქვედა წელი

(კალთობი); 7. ზეთგამცლელი რგოლი;

8. დგუშის რგოლი; 9. ცილინდრი

39

ჰაერში (ჰაერი, გამაგრილებელი სითხე) გამოაქვს. გაარჩევენ ცილინდრების შემდეგ სახეებს: წყლით

გაგრილებული, რომლებშიც მუშა ზედაპირსა და ცილინდრის პერანგს შორის არსებობს ღრუ სივრცე,

რომლის მიხედვით წყალი ცირკულირდება; ჰარით გაგრილებით, გამაგრილებელი წიბოების მქონე

სითბოს ჰაერში გამოყვანის გადიდებისთვის. ზემოდან ცილინდრს ეხურება ცილინდრის თავი,

რომელშიც განლაგებულია წვის კამერა. ცილინდრის თავში აგრეთვე მოთავსებულია ანთების

სანთელი, ხოლო ოთხტაქტიან ძრავებში შემშვები და გამომშვები არხები, აგრეთვე აირმანაწილებელი

მექანიზმის დეტალები (სარქველები, მხრეულები, აირგამანაწილებელი ლილვი). ჰერმეტულობის

უზრუნველყოფისთვის ცილინდრების ბლოკსა და ბლოკის თავს შორის თავსდება შუასადები.

მრავალცილინდრიან ძრავებში ცილინდრები ჩვეულებრივ განლაგდება ცილინდრების ბლოკში და

ბლოკის საერთო თავით იხურება.

ბლოკის თავზე ზუსტად დადგენილი თანმიმდევრობით უნდა ქანჩების ამოხრახნა და ჩახრახნა.

განასხვავებენ ცილინდრების სველ მასრებს, რომლებიც იდგმება და ამოიღება ბლოკის

კორპუსიდან და სითხით გრილდება. აგრეთვე მშრალი მასრები, რომლებიც ცილინდრების ბლოკში

ჩაიწნეხება. ცილინდრი ძლიერ გაცვეთილია, თუ ძრავაში შეიმჩნევა ზეთის გაზრდილი ხარჯი

(ნამუშავარი გაზების გამოშვების სისტემის შიგა ზედაპირები დაფარულია ნამწვით, გადაცემის

ჩართვის დროს გამომშვები მილებიდან შეიმჩნევა ცისფერი კვამლის მორგვები) ან თუ ძრავა ვერ

ფლობს საკმარის კომპრესიას (ცივი ძრავას ცუდი გაშვება და მასში მომატებული ხმაური).

სითხით ( ) და ჰაერით (b) გაგრილების ცილინდრები

ბლოკის თავის ქანჩების ჩახრახნის თანმიმდევრობა

ცილინდრების მასრები:

მარცხნივ სველი; მარჯვნივ მშრალი;

1. ცილინდრი; 2. მასრა; 3. გამაგრილებელი

სითხე; 4. რეზინის გამამკვრივებელი

რგოლი

40

ცილინდრების ბლოკის შუასადები - იხ.შუასადებ(ებ)ი.

ცილინდრების მუშაობის რიგი - ძრავას ცილინგრებში საწვავჰაერის ნარევის აალების

განსაზღვრული თანმიმდევრობა. ის დამოკიდებულია ძრავას კონსტრუქციისგან და შეირჩევა

ძრავების ინერციული მასების შეწონასწორებისა და მისი მდოვრე მუშაობის უზრუნველყოფის

ანგარიშით. ოთხცილინდრიან ოთხტაქტიან ძრავებში ცილინდრების მუშაობის რიგის გავრცელებული

სახეა 1-2-4-3 და 1-3-4-2;ექვსცილინდრიანში 1-5-3-6-2-4; რვაცილინდრიან V-მაგვარ ძრავებში 1-5-4-2-

6-3-7-8. პირველად ითვლება ცილინდრი მქნევარას საწინააღმდეგო მხარეს; V-ში კი მქნევარას

საწინააღმდეგო მარცხენა მხარეს.

შენიშვნა: ნახაზები (იგივე ნომრებით) იხილეთ წიგნიდან ავტომობილი ა-დან ჰაე-მდე. ნახ. გვ.70

1. პირველი შუალედური შეფასება 1 სთ

დგუშის კონსტრუქციები. [2.გვ.122-124]. 1 სთ

8. ბარბაცას ჯგუფი

ბარბაცა. ბარბაცას ზედა თავი, ქვედა თავი, სამაგრი დეტალები [1.გვ.392-393];[4.გვ.43-

46].კონსტრუქციები [1.გვ.393-394];[4.გვ.39-42].

ბარბაცა - დგუშის თითის საშუალებით დგუშის მუხლა ლილვთან შემაერთებელი შიგაწვის

ძრავას დეტალი. ბარბაცა დგუშის დატვირთვებს გადაცემს მუხლა ლილვს და პირიქით. ბარბაცას

უწესივრობების ხარისხში შეიძლება აღინიშნოს ბარბაცას საკისრის სადებების კაკუნი (ლითონური

ბარბაცა:

1. ბარბაცას ზედა თავის საკისარი; 2.

ბარბაცას ზედა თავი; 3. ნახვრეტი

ზეთის მიწოდებისთვის; 4. ბარბაცა;

5. ბარბაცას ქვედა თავი; 6 ქვედა თავის

სადებები; 7. სადებების სახურავი; 8,9.

შემაერთებელი დეტალები

41

ხმა). ბარბაცას კაკუნი კარგად ისმის ძრავას უქმ სვლაზე მუშაობის დროს და ძლიერდება მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირის გადიდებით. ბარბაცას საკისრების ცხელ ძრავაში კაკუნი ძლიერია. ცივ

ძრავაში ზეთი ბლანტია, შედეგად ზეთის სქელი აფსკის გამო კაკუნის ხმა სუსტია.

9. მუხლა ლილვის ჯგუფი

მუხლა ლილვი. სადებები, მილისები, მაკომპენსირებელი ელემენტები

[1.გვ.401-402];[4.გვ.41-43]. კონსტრუქციები [1.გვ.403-408];[4.გვ.42-43].

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი - მექანიზმი, რომელიც შიგაწვის ძრავაში დგუშის

უკუსვლით-ფარდობით სწორხაზოვან მოძრაობას გარდაქმნის მუხლა ლილვის ბრუნვით მოძრაო-

ბაში. მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმს მიეკუთვნება უძრავი დეტალები (ცილინდრების ბლოკი,

ცილინდრების თავი სახურავით, ზედა და ქვედა კარტერი, სამაგრ-გამამკვრივებელი დეტალები) და

მოძრავი დეტალები (დგუშ(ებ)ი, დგუშის თით(ებ)ი, ბარბაც(ებ)ი და მუხლა ლილვი მქნევარათი).

მუხლა (მუხლანა) ლილვი - შიგაწვის ძრავას კარტერში ძირითად საკისრებზე დაყენებული

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმის დეტალი. მუხლა ლილვი დგუშის უკუსვლით-ფარდობით სწორხა-

ზოვან მოძრაობას გარდაქმნის ბრუნვით მოძრაობაში. მუხლა ლილვის ერთ ბოლოზე სტარტერის

ამძრავი კბილანის მოდებისთვის მაგრდება მქნევარას კბილანა გვირგვინითურთ; ლილვის მეორე

ბოლოზე განლაგებულია გამანაწილებელი ლილვის ამძრავის კბილანა და შკივი ვენტილატორისა და

გენერატორის აძვრისთვის.

შედარებით ხშირად წარმოქმნილი უწესივრობა - ლითონური ყრუ ხმა (ბრახუნი), რომლის

სიხშირეც იზრდება მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირის გაზრდით. მუხლა ლილვის საკისრებში

მეტისმეტი ღრეჩო არის არათანაბარი პაუზებითურთ დიდი მკვეთრი ბგერების წარმოქმნის მიზეზი,

რომლებიც განსაკუთრებით ისმის ავტომობილის უწყვეტი აჩქარებითა და შენელებით მოძრაობის

დროს.

მქნევარა - დისკო, ხისტად შეერთებული მუხლა ლილვით, რომელიც ასრულებს გადაბმულობის

წამყვანი დისკოს ფუნქციას და სტარტერის აძვრისათვის აქვს დაწნეხილი კბილანა გვირგვინი. მქნევარას

ბრუნვის კინეტიკური ენერგიის ხარჯზე სრულდება ძრავას არამუშა (შეწოვა, შეკუმშვა, გამოდევნა)

ტაქტები, უზრუნველყოფს მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმის მდოვრე მუშაობას.

მრუდხარა-ბარბაცა მექანიზმი:

1. დგუში; 2. ცილინდრი; 3.

მქნევარა; 4. ბარბაცას საკისარი; 5.

მუხლა ლილვის ძირითადი

საკისარი;

6. გამანაწილებელი ლილვის

ამძრავი კბილანა

42

10. აირგანაწილების მექანიზმი

სარქველების განლაგება. აძვრის მექანიზმი. აირმანაწილებელი ლილვი. მბიძგავები. ლატანი და

მხრეულა. სარქველები. სარქველების უნაგირი. მილისები და ზამბარები. მასალები[1.გვ.410-

413];[4.გვ.44-46].

აირგანაწილების მექანიზმის კონსტრუქცია დამოკიდებულია:

-ცილინდრების ბლოკში (ქვედა) ან სახურავში (ზედა) სარქველაბის განლაგება;

-წვის კამერის ფორმა;

-სარქველების განლაგება (ძრავას გრძივი ღერძის ერთრიგა ან განივი (ორრიგა)

-მანაწილებელი ლილვის დაყენების (ქვედა ან საშუალო ცილინდრების ბლოკში ან ზედა თავში);

მბიძგავთა ტიპები (ბრტყელი, ბურთულა, ამობურცული, ბერკეტული);-მხრეულების

კონსტრუქცია (ერთი ან ორმხრეულებიან ბერკეტი, ტრავერსი ორ ერთსახელა სარქველებზე);

ზამბარების რიცხვი და ტიპები(ცილინდრული, კონუსური ტორსული და სხვა);=გადაცემის

მექანიზმის ტიპები (კბილან, ჯაჭვური, კომბინირებული);-ამძრავის მექანიზმი; ღეროები,

ლატანები,მხრეულები,სარქველები, მიმმართველი მილისები, ამძრავი დეტალების და სარქველების

ზამბარები, მასალები(ქრომკრემნიუმი, ქრომნიკელი, ქრომნიკელმოლიბდენი(

.აირგანაწილება - ძრავაში საწვავი ნარევის შეშვების და მისგან ნამწვი აირების გამოშვების

პროცესი.

აირგანაწილების დიაგრამა -იხ. შიგაწვის ძრავა.

ოთხტაქტიან ძრავების მუშა სვლა ხორციელდება მუხლა ლილვის ორი ბრუნის განმავლობაში ოთხ

ტაქტში. თითოეულ ცილინდრს აქვს ორი სარქველი - შემშვები და გამომშვები, რომლებიც

გამიზნულია ნამუშავარი გაზების გამოშვებისა და საწვავჰაერის ნარევის ახალი წილის შეშვებისთვის.

ოთხტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავას აირგანაწილების დიაგრამა: A – შემშვები სარქველი ღიაა; B - შემშვები სარქველი

დახურულია; C - გამომშვები სარქველი ღიაა; D - გამომშვები სარქველი დახურულია

საწვავჰაერის ნარევით ცილინდრების შედარებით უკეთესი შევსებისა და ნამუშავარი გაზებისგან

თანადროული გაწმენდის უზრუნვეელყოფისთვის შემშვები და გამომშვები სარქველები, თანამდევად

გაიღება ადრე და დაიხურება გვიან, ვიდრე დგუში მიაღწევს შესაბამის მკვდარ წერტილებს.

ზუსტად ასევე ანთების მომენტი წინ უსწრებს დგუშის ზედა მკვდარ წერტილში (ზ. მ. წ.) მისვლას.

ნათქვამი კარგად ჩანს აირგანაწილების მოყვანილ დიაგრამაზე.

ოთხტაქტიანი ძრავას მოძრავი დეტალები იზეთება კომბინირებული შეზეთვით. უწესივრობები,

რომლებიც წარმოიქმნება შიგაწვის ძრავაში (მაგალითად, ძრავა არ გაიშვება, მუხლა ლილვის მაღალი

ბრუნვის სიხშირეებზე არ ავითარებს სრულ სიმძლავრეს, მუშაობს არამდგრადად, ქრება, აღიქმება

43

ძრავას ვიბრაცია, გადახურება), თანმიმდევრობით აღწერილია ძრავას ცალკეული კვანძების და

მექანიზმების შესახებ სტატიებში.

აირგამანაწილებელი მექანიზმი – მუშა პროცესის მიმდინარეობის შესაბამისად ძრავას

ყოველ ცილინდრში ცხელი ნარევის (კარბურატორიანი ძრავები) ან ჰაერის (დიზელი) შეშვებისა და

ნამუშავარი გაზების გამოშვების მომმსახურებელი მექანიზმი. ოთხტაქტიან ძრავებში უმთავრესად

გამოყენებულია სარქველებიანი აირგამანაწილებელი მექანიზმები.

მსუბუქი ავტომობილების აირგამანაწილებელი მექანიზმები:

მარცხნივ: 1. სარქველის უნაგირი; 2. სარქველი; 3. მარჯვნივ: 1. აირგამანაწილებელი მექანიზმის სახურავი;

სარქველის მიმმართველი მილისა; 4. ცილინდრების 2. მხრეული; 3.მხრეულის ღერძი; 4. მხრეულის მარეგული-

ბლოკის თავი; 5. სარქველის ზამბარა; 6. მხრეული; 7. რებელი ხრახნი; 5. სარქველების საცობის გამამკვრივებელი

მხრეულის ზამბარა; 8. გამანაწილებელი ლილვი; 9. 6. გამანაწილებელი ლილვი; 7. სარქველი

საკისრის კორპუსი; 10 მარეგულირებელი ხრახნის

ქანჩი; 11. კონტრქანჩი

აირგამანაწილებელი მექანიზმის ამძრავი - შიგაწვის ძრავას მექანიზმი, რომელიც

უზრუნველყოფს ცილინდრებში მუშა პროცესის მიმდინარეობის შესაბამისად საწვავჰაერის ნარევის

(კარბურატორიანი ძრავები) ან ჰაერის (დიზელის ძრავები) შეშვებას და ნამუშავარი აირების

გამოდევნას. ოთხტაქტიან ძრავებში უმთავრესად გამოყენებულია სარქველებიანი

აირგამანაწილებელი მექანიზმები

აირგამანაწილებელი მექანიზმის ამძრავი:

1 - აირგამანაწილებელი ლილვის

დაყენების ნიშანი (ჭდე); 2 -

აირგამანაწილებელი ლილვი; 3 - ჯაჭვის

დამაწყნარებელი (მიმმართველი); 4 -

მუხლა ლილვი; 5 - მუხლა ლილვის

კბილანა; 6 - აირგამანაწილებელი

ლილვის ამძრავი ჯაჭვი; 7 - ,,ზედა

მკვდარი წერტილი“-ს დასაყენებელი

ნიშანი; 8 - დამხმარე მექანიზმების

ამძრავი შუალედი კბილანა; 9 - დამჭიმი

ბუნიკი; 10 - დამჭიმი სამარჯვი; 11 -

ცილინდრების ბლოკი; 12 - ხუფიანი

ქანჩი; 13 - აირგამანაწილებელი ლილვის

ამძრავი კბილანა

44

სარქველებიანი აირგამანაწილებელი მექანიზმები ცილინდრების მიმართ სარქველების განლაგების

ადგილის მიხედვით განსხვადებიან სარქველების ქვედა და ზედა განლაგებითურთ მექანიზმები.

საწვავჰაერის ნარევის ან ჰაერის შემშვები ნახვრეტების გადამფარავ სარქველებს ეწოდება შემშვები

სარქველები; ნამუშავარი აირების გამომშვები ნახვრეტების გადამფარავ სარქველებს ეწოდება

გამომშვები სარქველები. საავტომობილო ძრავების უმრავლესობაში ყოველ ცილინდრს აქვს ერთი

შემშვები და ერთი გამომშვები სარქველი. ზოგიერთი ძრავებისთვის ცილიდრები აღჭურვილია სამი ან

ოთხი სარქველებით: ორი შემშვები და ერთი გამომშვები ან ორი შემშვები და ორი გამომშვები.

აირგამანაწილებელი მექანიზმს მიეკუთვნება: მუხლა ლილვის კბილანა, აირგამანაწილებელი

ლილვის ამძრავის კბილანა, როგორც წესი განლაგებულნი ძრავას წინა ნაწილში, აირგამანაწილებელი

ლილვი, შემშვები და გამომშვები სარქველები მხრეულას (ბერკეტის) ზამბარებითურთ, მბიძგავების

შტანგი (ლატანი), სარქველების მბიძგავები.

აირგამანაწილებელ ლილვს აქვს ძრავას ცილინდრების რიცხვის შესაბამისი მუშტების რაოდენობა.

სარქველი შედგება თავისა და ღეროსგან, რომელიც გამიზნულია წვის კამერის ჰერმეტიზაციის და

აირგამანაწილებელი მექანიზმის მართვის უზრუნველყოფისთვის. მბიძგავები აირგამანაწილებელი

ლილვის მოძრაობას გადაცემს მხრეულებს. მხრეულა თავის მხვრივ გადაცემს მუშტების მოძრაობას

მბიძგავებს და სარქველების მბიძგავების შტანგს. მხრეულას ხრახნის მეშვეობით შეიძლება

სარქველებს და მბიძგავებს შორის ღრეჩოს რეგულირება. სარქველები იმართება აირგამანაწილებელი

ლილვის მეშვეობით, რომელიც აძვრაში მოდის მუხლა ლილვისგან. აირგამანაწილებელი ლილვი

განლაგებულია ან ძრავას კარტერში (სარქველების ქვედა განლაგება), ან ძრავას ცილინდრების

ბლოკის სახურავში (სარქველების ზედა განლაგება). აირგამანაწილებელი ლილვის ქვედა განლაგების

დროს სარქველები ქმედებაში მოდის მბიძგავების შტანგებით და მხრეულათი; აირგამანაწილებელი

ლილვის ზედა განლაგების დროს - მხრეულათი (ან ბერკეტებით) ან უშუალოდ აირგამანაწილებელი

ლილვით. აირგამანაწილებელი ლილვის ყოველ მუშტას ეყრდნობა მხრეულა ან სარქველის მბიძგავი.

სასარქველო ზამბარით დახურული სარქველი მიჭერილია უნაგირთან. აირგამანაწილებელი ლილვის

მუშტას გადარბენის დროს სარქველის შესაბამისი მხრეულა ან მბიძგავი წამოწევს სარქველს, ამ დროს

სარქვე -

ლის ზამბარა იკუმშება, ხოლო სარქველი იღება ჰაერსაწვავ ნარევის ან ნამწვი აირების გავლისთვის იმ

მომენტამდე მანამ მუშტა არ მობრუნდება და სარქველი შეკუმშული ზამბარის გაშლის შედეგად არ

დაიხურება.

იმისთვის, რომ გარანტირებული იყოს სარქველების დახურვა ძრავას მუშაობის ყველა რეჟიმზე,

აირგამანაწილებელ მექნიზმის ღრეჩოები სწორად უნდა იყოს დარეგულირებელი. სარქველების

ბუნებრივი ცვეთის შედეგად აუცილებელია მათი დარეგულირება ყოველი 10 ათასი კმ გარბენის

შემდეგ. სასრქველო მექანიზმის ღრეჩოების გადიდება არის სარქველების დამახასითებელი ხმაურის

მიზეზი. სარქველების კაკუნის სიხშირე დაბალია, ვიდრე ძრავაში ნებისმიერი სხვა კაკუნის სიხშირე,

რამდენადაც სარქველების აძვრა ხდება აირგამანაწილებელი ლილვის ქმედებით, რომლის ბრუნვის

სიხშირე 2-ჯერ მცირეა მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირეზე. სასარქველო ღრეჩოს დაყენება

ავტომობილის ინდივიდუალური მფლობელის მიერ შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ის

ფლობს საკმარის ტექნიკურ ცოდნას და გამოცდილებას.

სარქველების ღრეჩოს თვითნებური დარეგულირების დროს აუცილებელია შესაბამისი მარკის

მსუბუქი ავტომობილის ექსპლუატაციის რეკომენდაციებით ხელმძღვანელობა. შემშვები და

გამომშვები სარქველების უსწორებების მიზეზები და გამოსწორება ნაჩვენებია ცხრილში.

მანაწილებელი ლილვი - სარქველების ამძრავი მექანიზმის მუშტა ლილვი, განლაგებული

ცილინდრების ბლოკში (ქვედა განლაგება) ან ბლოკის თავში (ზედა განლაგება). მუშტები უშუალოდ ან

მბიძგავებით (ბერკეტებით) ზემოქმედებს სარქველებზე, დროის ხანგრძლივობით მართავს მათ

გაღებას ან დახურვას. ცილინდრების მუშაობის რიგის შესაბამისად მუშტები ერთმანეთის მიმართ

ძვრით არის განლაგებული. მუშტების ფორმა შეესაბამება ძრავას სიმძლავრით მახასიათებლებს.

45

მანაწილებელი ლილვი:

1. მილტუჩი ამძრავი ჯაჭვის ვარსკვლავას მიერთებისთვის; 2. მუშტები; 3. ლილვი; 4. საკისრები

მანაწილებელი ლილვი ბრუნვით მოძრაობაში მოდის მუხლა ლილვისგან კბილანების, ჯაჭვის

ამძრავის ან კბილანა ღვედის დახმარებით და ბრუნავს სიხშირით, 2-ჯერ მცირე. ვიდრე მუხლა

ლილვი. ხშირად მანაწილებელი ლილვის დახმარებით ხორციელდება სხვა აგრეგატების აძვრა (მაგა-

ლითად, ანთების მანაწილებლის, ზეთის ან საწვავის ტუმბოების).

მანაწილებელი ლილვის მუშტებსა და ბერკეტებს შორის არათანაბარი ღრეჩოები არის ძრავას

ვიბრაციის მიზეზი, მისი მუშაობა არამდგრადია უქმ სვლაზე ან გაჩერების დროს. ეს უწესივრობები

საჭიროა გამოსწორდეს მუშტებს (ბერკეტებს, მბიძგავებს) და სარქველებს შორის ღრეჩოების რეგული-

რების საშუალებით. თუ ღრეჩოები ძალიან მცირეა, ძრავა ვერ ანვითარებს სრულ სიმძლავრეს და

სარქველები სწრაფად ცვდება.

6. შეზეთვის სისტემა.ხახუნის სახეები. შეზეთვის სისტემის დანიშნულება, სახეები. მოთხოვნები

ზეთებზე. ზეთის ტუმბო,ფილტრები. ზეთის რეგენერაცია.ზეთის ტევადობა [2.გვ. 36-38]; [1.გვ 22-24].

[4.გვ.46-47].

ძრავას შეზეთვის სისტემა:

46

1. მანაწილებელი ლილვი; 2. ზეთჩასასხმელი ყელი; 3. მანაწილებელი ლილვის არხი; 4. მანაწილებელი ლილვთან

შემაერთებელი არხი; 5. მთავარი არხი (მაგისტრალი); 6. მუხლა ლილვის ძირითად საკისრებთან მიმწოდებელი არხი; 7.

ზეთმზომი ღერო; 8. ფილტრი; 9. ქვეში; 10. ტუმბო; 11. დამხმარე ლილვის არხი; 12. მანაწილებელი ლილვის ამძრავი კბილანა;

13. მანაწილებელი ლილვის ამძრავი ჯაჭვი

ძრავას შეზეთვის სისტემა - ზეთის მოხახუნე ზედაპირებთან მიყვანის უზრუნველმყოფი

ელემენტების ერთობლიობა. ლითონურ დეტალებს შორის ხახუნი იწვევს მასალების მნიშვნელოვან

ცვეთას და ძრავას სიმძლავრის შემცირებას. უწყვეტად (წნევით!) მიწოდებული ზეთი, შეღწეული

მოხახუნე ზედაპირებთან აფსკის სახით, ამცირებს ხახუნზე დანაკარგებს და ანელებს დეტალების

ცვეთას, აგრილებს ზედაპირებს და წმენდს მათ ცვეთის პროდუქტებისგან.

ზეთის გაგრილება - ძრავას მუშაობის პროცესში გაცხელებული ზეთის ოპტიმალური რეჟიმის

(დაახლოებით 80 - 90°C) შენარჩუნება. ძრავას ზეთის მიღებული ჭარბი სითბოს არინება ხდება ატმოს-

ფეროში. გამოყენებულია ზეთის გაგრილების შემდეგი ხერხები: ავტომობილის მოძრაობის დროს

ჰაერის შემხვედრი ნაკადით ზეთის ქვეშის გაგრილება; ზეთის რადიატორით; ზეთის რადიატორის

თბოგამცვლელით, რომელიც მოთავსებულია რადიატორში ან ცილინდრების ბლოკის პერანგში

(მიიღწევა ზეთისა და გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურათა უკეთესი გათანაბრება).

ზეთის გამაგრილებელი - მოწყობილობა ზეთის გაგრილებისათვის.

ზეთის დონე - იზომება ზეთის ქვეშში (ოთხტაქტიან ძრავებში), გადაცემათა კოლოფში და უკანა

ხიდში.

ზეთის დონის შემოწმებისთვის ავტომობილი უნდა დადგეს ჰორიზონტალურ მოედანზე, ამ დროს

ძრავა არ უნდა მუშაობდეს. გაცივებული ძრავას დროს ამოღებული იქნას ზეთმზომი ღერო,

გაიწმინდოს სუფთა ნაჭრით და კვლავ ჩაეშვას. ამოღებულ ზეთმზომზე გამოკვეთილად ფიქსირდება

ზეთის დონე. ზეთის დონე საკმარისია, თუ ის იმყოფება მაქსიმუმისა და მინიმუმის ნიშანდებებს

შორის ან თუ საკონტროლო ნახვრეტიდან ამოხრახნის შემდეგ ზეთი გამოდინებას დაიწყობს.

ავტომობილის ყოველდღიური დათვალიერების დროს აუცილებელია შემოწმდეს, ზეთის დონე

ძრავას კარტერის ქვეშში, რამეთუ მინიმალურ დასაშვებ დონეზე დაბლა ზეთს შეუძლია გამოიწვიოს

ძრავას სერიოზული დაზიანებები.

ზეთმედეგობა - მასალის უნარი წინააღმდეგობა გაუწიოს ზეთის მრღვეველი თვისებების

მოქმედებას.

ზეთმიმღები - მოწყობილობა ტუმბოს შემწოვი მილსადენის დასაწყისში, ჩვეულებრივ ბადოვანი

ფილტრი მნიშვნელოვნად გადიდებული გამავალი კვეთით.

ზეთსადენი - მილსადენი საზეთი ზეთის მიწოდებისთვის.

ზეთის ტემპერატურა - ზეთის თბური მდგომარეობის დამახასიათებელი სიდიდე

ოთხტაქტიან ძრავებში, აგრეთვე ტრანსმისიის კვანძებში (აგრეგატებში), გადაცემათა კოლოფში და

მთავარ გადაცემაში. ზეთის ტემპერატურა დამოკიდებულია დატვირთვების, გაგრილების

ინტენსივობის და გარემო ჰაერის ტემპერატურისგან (ზაფხული, ზამთარი). ძრავაში ზეთის

ტემპერატურა უნდა შენარჩუნებული იქნას ზღვრებში 80 - 90°C. 80°C დაბალი და 100°C მაღალი

ტემპერატურების დროს ზეთის შემზეთი თვისებები მცირდება. ავტომობილის ცივი ძრავას გაშვების

შემდეგ ზეთის ოპტიმალური ტემპერატურა შედარებით სწრაფად შეიძლება მიღწეული იქნას

ავტომობილის მოძრაობის პროცესში ძრავას გახურების დროს, და არა მისი უქმ სვლაზე მუსაობის

დროს. ჰაერით გაგრილების ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში ზეთის ტემპერატურა ნაჩვენებია

ხელსაწყოთა დაფაზე; სითხით გაგრილების ოთხტაქტიან კარბურატორიან ძრავებში ზეთის

ტემპერატურა მძღოლს შეუძლია განსაზღვროს გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურის მიხედვით

(იხ.დისტანციური თერმომეტრი).

ზეთის ტუმბო - ძრავას შეზეთვის სისტემაში შეზეთვისთვის საჭირო ზეთის წნევის უზრუნველ-

მყოფი აგრეგატი. ზეთის ტუმბოთი ხდება ძრავას მოხახუნე ზედაპირებში ზეთის მიწოდება. გავრ-

ცელებულია კბილანა (ერთ-, ორსექციანი) ტიპის ზეთის ტუმბო, რომელიც ზეთის ქვეშიდან ზეთის

47

ფილტრისა და ზეთსადენების გავლით დაზეთვის წერტილებთან ზეთს აწვდის. ზეთის მაქსიმალური

წნევა რეგულირდება ზეთის ტუმბოს კორპუსში დაყენებული გადამშვები სარქველით.

ზეთის ტუმბოს აძვრა ხდება მუხლა ლილვისაგან უმრავლეს შემთხვევებში შუალედი ელემენტე-

ბის (კბილანების) დახმარებით.

ზეთის ფილტრი - ძრავას შეზეთვის სისტემის ზეთში არსებული და შეზეთვის სისტემაში

(წნევის ქვეშ) ცირკულირებული მკვრივი ნაწილაკების (ლითონის, მტვერის, წვისა და ცვეთის ნარჩენი

პროდუქტების) საძრავო ზეთიდან მოშორების უზრუნველმყოფი მოწყობილობა. ზეთის ფილტრის

დაჭუჭყიანება არის ძრავას დეტალების მომატებული ცვეთის მიზეზი, ამიტომ ზეთის ყოველი

შეცვლის დროს საჭიროა ექსპლუატაციაში ყოფილი ფილტრის ახლით შეცვლა.

ზეთის ქვეში - შიგაწვის ძრავას შეზეთვის სისტემის ნაწილი, რომლითაც ქვემოდან იხურება ძრა-

ვას კარტერი და საძრავო ზეთის რეზერვუარს წარმოადგენს. ქვეშს ხშირად აქვს გაგრილების წიბოები

ავტომობილის მოძრაობის დროს შემხვედრი ჰაერის ნაკადით საძრავო ზეთის გაგრილების გაძლიე-

რებისათვის. ზეთის ავზის ყველაზე ღრმა ადგილში იმყოფება მაგნიტური ჩასმითურთ ჩამოსასხმელი

საცობი, რომელიც ზეთის შეცვლის დროს ამოიხრახნება და იწმინდება.

ზეთის შეცვლა - ნამუშავარი ზეთის ახლით შეცვლა ავტომობილის აგრეგატებში: ძრავაში,

გადაცემათა კოლოფში, საჭის მექანიზმში, უკანა ხიდში. ზეთის შეცვლა აუცილებელია იმიტომ, რომ

მისი გამოყენების პროცესში დაბერების, ტემპერატურის გავლენის და ცვეთის პროდუქტებით

გაჭუჭყიანების შედეგად ზეთი მის ხარისხს კარგავს. ხარისხის დადაბლებას ავტომობილის მოხახუნე

დეტალები მიყავს მომატებულ ცვეთასთან, ამიტომ საჭიროა აუცილებლად შენარჩუნებული იქნას

მწარმობელ-დამამზადებლის მიერ მითითებული ზეთის შეცვლის ვადები. ზეთის შეცვლის დროს

საჭიროა რეკომენდებული ხარისხისხ(სორტ)ებით გამოყენება. ზეთის შეცვლის დროს აგრეგატებს

უნდა ქონდეთ საექსპლოატაციო მდგომარეობის ტემპერატურა, რამეთუ ცივ მდგომარეობაში ზეთი

ბლანტია (სქელია) და სრულებით არ გამოიღვრება. ჩამოსხმული ზეთი იკრიბება რეზერვუარში და

შემდეგ ბარდება შემდგომი გადამუშავებისთვის.

აგრეგატებიდან ზეთის ჩამოსხმისთვის, როგორც წესი შედარებით ღრმა ადგილში აქვს ნახვრეტი.

ზეთის ჩამოსხმის დროს საჭიროა მაგნიტური საცობის ცვეთის ლითონური ნაწილაკებისგან გაწმენდა.

თუ გადაცემათა კოლოფის მაგნიტურ საცობზე დაგროვებულია ლითონური ნაწილაკების მეტი

რაოდენობა, მაშინ ეს მოწმობს გადაცემათა კოლოფში შესაძლო უწესივრობების შესახებ. ოთხტაქტიანი

ძრავას კარტერში ზეთის შეცვლის დროს აუცილებელია ზეთის ფილტრის ახლით შეცვლა, რამეთუ

ძველ ფილტრში დაგროვებულია ბევრი ჭუჭყი, რომელიც ამცირებს მის გამტარუნარიანობას. საჭის

მექანიზმში დეტალების არადიდი ცვეთის გამო საჭიროა ზეთის მხოლოდ დამატება და არა შეცვლა.

ზეთის წნევა - ზეთის წნევის დონე ძრავას შეზეთვის სისტემის არხებში. ძრავას საექსპლო-

ატაციო საიმედოობის უზრუნველყოფისთვის გარდაუვალია შეზეთვის სისტემაში განსაზღვრული

წნევის შენარჩუნება, რამდენადაც ამით იქმნება სრიალის საკისრებში ზეთის აპსკი, რის საფუძველზეც

უმნიშვნელოდ ხდება მათი მექანიკური ცვეთა. ზეთის წნევა დამოკიდებულია შემდეგ ფაქტორებზე,

როგორიცაა სრიალის სკისრებში ღრეჩოს სიდიდე, ძრავას ზეთის სისუფთავე და სიბლანტე, მუხლა

ლილვის ბრუნვის სიხშირე და ძრავას ტემპერატურა (იხ. გაგრილება). უქმ სვლაზე ზეთის წნევა

შეიძლება იყოს ზღვრებში 0,05 მპა; მუხლა ლილვის საშუალო ბრუნთა რიცხვების დროს

(ავტომობილის სიჩქარე დაახლოებით 50 – 60 კმ/სთ IV გადაცემაზე) ის უნდა იყოს როგორც მინიმუმ

0,25 მპა. ზეთის წნევის მაჩვენებელი დამონტაჟებულია მოწყობილობათა დაფაზე სხვა მოწყობილო-

ბათა კომბინაციაში. ზეთის წნევის სიდიდე განისაზღვრება წნევის მრიცხველის დახმარებით.

ზოგიერთი მსუბუქი ავტომობილების მარკებში ზეთის წნევის კონტროლი ხორციელდება

მოწყობილობათა დაფაზე სხვა მოწყობილობათა კომბინაციაში საკონტროლო ნათურის მეშვეობით.

თუ ავტომობილის მოძრაობის დროს ანთებულია საკონტროლო ნათურა, ეს ნიშნავს, რომ ზეთის

წნევის სიდიდე მინიმალურ დასაშვებ სიდიდეზე დაბლა დაეცა; ავტომობილის შემდგომი მოძრაობა

ძრავას მწყობრიდან გამოიყვანს და ამიტომ გაჩერება საჭიროა. ნათურის ანთება დასაშვებია ძრავას

უქმი სვლის შესაბამის მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირეებზე.

48

როგორც არასაკმარისი, ისე გადაჭარბებული ზეთის წნევა გამოიწვევს შეზეთვის სისტემის

უწესივრობას!

ზეთის ხარჯი - ძრავული ზეთის რაოდენობა, გახარჯული ოთხტაქტიანი ძრავათი ნორმების

მიხედვით გაანგარიშებულ ყოველ 100 ლ საწვავის საერთო ხარჯზე. ზეთის ხარჯის მიხედვით

შეიძლება განსჯა ძრავას ცილინდრდგუშის ჯგუფის ცვეთის ხარისხის შესახებ. ზეთის ხარჯი იცვლება

ავტომობილის გარბენის ზრდის ზომით. ის მცირეა ავტომობილის გამოსახმარისების დროში, შემდეგ

8 ათასი კმ გარბენის შემდეგ აღწევს დაახლოებით მუდმივ სიდიდეებს. ძრავასგან დამოკიდებულებით

ზეთის ხარჯი იზრდება 60 - 120 ათასი კმ გარბენის ინტერვალში. ზეთის ხარჯის მკვეთრი მომატება მოწმობს იმას, რომ ძრავას გააჩნია მნიშვნელოვანი ცვეთა. თუ შეიმჩნევა ზეთის მაღალი ხარჯი,

აუცილებელია ზეთის ხშირი დამატება. ზეთის დიდი ხარჯის განსაზღვრა შეიძლება ნამუშავარი

გაზების კვამლიანობის და ცისფერი გამონაბოლქვი კვამლის მიხედვით ცივი ძრავას გაშვებისას,

აგრეთვე გადაცემების გადართვის დროს

12.გაგრილების სისტემა

გაგრილების სისტემის თავისებურებები და მათი ტიპები. სითხით გაგრილების სისტემა. სითხით

გაგრილების სისტემის ტევადობა. ჰაერით გაგრილების სისტემა[1.გვ.443-447];[4.გვ. 47-49].

ძრავას გაგრილება (გაცივება) - ძრავას ტემპერატურის დადაბლება მისი მუშაობის დროს.

გაგრილების აუცილებლობა განპირობებულია ძრავაში საწვავის წვის პროცესით: საწვავში შეცული

ენერგიის მხოლოდ 30% მექანიკურში გარდაიქმნება, იმ დროში დარჩენილი ნაწილი (70%) სითბოს

სახით იკარგება გარემომცველ ჰაერში, მათ რიცხვში ნამუშავარი გაზების ანგარიშზე მოდის -

დაახლოებით 35%, თბოგამოსხივებაზე - დაახლოებით 7%, გაგრილებაზე - 25-დან 30%-მდე. ჰაერით

გაგრილების დროს ჰაერია (თბომზიდი) გამოყენებული გაგრილების საშუალებად, ხოლო სითხისას -

წყალი ან სპეციალური გამაგრილებელი სითხე.

სითხით გაგრილების მოქმედების პრინციპი:

1. რადიატორის ზედა ავზი; 2. რადიატორის საცობი; 3. ვენტილატორი; 4. თერმოსტატი; 5. წყლის

ტუმბო; 6. გამაგრილებელი სითხის (თბომზიდის) ტემპერატურის მაჩვენებელი მრიცხველი; 7.

ცილინდრების ბლოკი; 8. გათბობის მილსადენი; 9. გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურის

მაჩვენებელი; 10. სალონის გამათბობლის ვენტილატორი; 11. გამათბობლის რადიატორი; 12.

ცილინდრების ბლოკის თავის გაგრილების პერანგი; 13. ცილინდრების ბლოკის გაგრილების პერანგი;

14. ცილინდრი; 15. ჩამოსასხმელი სარქველი; 16. რადიატორის ქვედა ავზი

49

სითხით გაგრილების დროს ძრავას დეტალების ჭარბი სითბო გამოიცლება გამაგრილებელი

სითხით, რომელიც პერანგების არხების დახმარებით შემოედინება (,,შემორეცხავს”) ცილინდრების

კედლებს ან ცილინდრების ბლოკის თავს. შემდეგ სითბოს არინება ხდება რადიატორის დახმარებით

ატმოსფეროში. რადიატორი ცივდება ავტომობილის მოძრაობის დროს ჰაერის შემხვედრი ნაკადით,

აგრეთვე ვენტილატორით. თერმოსიფონური გაგრილების დროს გამაგრილებელი სითხის

ცირკულირებს ტემპერატურათა სხვაობის ანგარიშზე (აქედან მისი მოძრაობა ნელია, რაც იწვევს დიდი

რადიატორის აუცილებლობას). განასხვავებენ ღია და დახურული გაგრილების სისტემებს. ღია

სისტემაში გამაგრილებელი სითხე გადამშვები მილით უშუალოდ დაკავშირებულია ატმოსფერულ

ჰაერთან. დახურულ სისტემაში გამაგრილებელი სითხის ატმოსფერულ ჰაერთან შეტყობინება

განხორციელებულია რადიატორის საცობში დაყენებული ორთქლჰაერის სარქველის დახმარებით.

სითხის (თბომზიდის) დუღილის წერტილის ამაღლება შეიძლება გაგრილების სიტემაში წნევის

ამაღლების და გარემომცველი ჰაერისა და გამაგრილებელი სითხის ტემპერატურათა სხვაობის

ანგარიშზე (ამის ნებით მიიღწევა რადიატორის მცირე გაბარიტული ზომები).

ჰაერით გაგრილების სისტემაში ძრავას ჭარბი სითბო ცილინდრების კედლებიდან და ცილინდ-

რების ბლოკის თავიდან გაგრილების წიბოებით უშუალოდ გამოიცლება გარემოს ჰაერში.

განასხვავებენ გაგრილებებს, უზრუნელყოფილნი ავტომობილის მოძრაობის დროს შემხვედრი ჰაერის

ნაკადის ანგარიშზე (როგორც წესი გამოიყენება მოტოციკლეტის ძრავებში) და შექმნილი ჰაერის

ნაკადის ანგარიშზე. ამ დროს გაგრილების ეფექტი უზრუნველყოფილია ძრავადან სოლისმაგვარი

ღვედით აძვრაში მოსული ვენტილატორისგან. ამის შედეგად გაგრილების ეფექტურობა დამოკი-

დებულია ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირისგან. საჰაერო წიბოები და არხები ჰაერს

მიმართავენ ისეთნაირად, რომ ყველა ცილინდრი შესაძლებლობის მიხედვით თანაბრად გაგრილდეს.

თერმოსტატების გამოყენებით მიიღწევა გაგრილების ჰაერის მიწოდების რეგულირება უმთავრესად

ჰაერის მიწოდებისას გამაგრილებელი ჰაერის ტემპერატურისგან დამოკიდებულებით დროსელირების

ანგარიშზე .

მსუბუქი ავტომობილის ძრავას ჰაერით გაგრილება:

1. გაგრილების წიბოები; 2. თბილი ჰაერის გათბობისთვის გამოცლა; 3. გამომშვები

მილსადენი; 4. ამძრავი ღვედი; 5. ვენტილატორი

ჰაერით გაგრილების უპირატესობებია: კლიმატური პირობებიდან ფარდობითი დამოუკი-

დებლობა, ტექნიკური მომსახურების მცირე შრომატევადობა, არადიდი საკუთარი მასა რადიატორის

არ არსებობის გამო, ძრავას საექსპლოატაციო ტემპერატურამდე სწრაფი გათბობა, გაგრილების

სისტემაში უწესივრობების წარმოქმნის მცირე ალბათობა.

ჰაერით გაგრილების უკმარისობებია: დიდი ხმაური, შექმნილი ვენტილატორით და გაგრილების

წიბოების რხევებით (ხმაჩამხშობი წყლის პერანგის არ არსებობის გამო).

50

ჰაერით გაგრილება ეფექტურია, თუ ცილინდრების გაგრილების წიბოების ზედაპირები სუფთაა და

ვენტილატორის ამძრავ ღვედს აქვს აუცილებელი დაჭიმულობა. თუ ძრავა ზედმეტად ჭარბ სითბოს

გაცემს, მაშინ მისი სიმძლავრე ეცემა, მაშასადამე ამ დროს საწვავი არასრულად იწვის. ძრავას

გადაცივების უარყოფითი შედეგებია: ზეთის გათხევადება ცილინდრის კედლებზე საწვავის

კონდენსაციის გამო და მისი ქვეშში ჩადინება, ძრავას დეტალების მომატებული ცვეთა, საწვავის

მომატებული ხარჯი. თუკი ძრავა გაცემს ძალიან მცირე სითბოს, წარმოიქმნება ძრავას გადახურება და,

როგორც შედეგი, დგუშების გასოლვა, ბლოკ-ცილინდრის სადებების დაწვა. ძრავას არასაკმარისი ან

ჭარბი გაგრილების მიზეზები: გაუმართავი თერმოსტატი, გაგრილების სისტემაში არაჰერმეტულობის

გამო სითხის გადინება, გაუმართავი წყლის ტუმბო, ცილინდრების ბლოკის თავის დამწვარი სადები,

ვენტილატორისა და წყლის ტუმბოს ღვედების არასწორი დაჭიმულობა ან გაწყვეტა, რადიატორის

გაჭუჭყიანება ან ფირფიტების დაზიანება, რადიატორის გაუმართავი საცობი.

გაგრილების დახურული სისტემა - იხ. ძრავას გაგრილება.

გაგრილების პერანგი - იხ. ძრავას გაგრილება.

გაგრილების წიბოები - ცილინდრზე ან ბლოკის თავზე ერთმანეთიდან განსაზღვრულ

მანძილზე განლაგებული შვერები, რომლებიც ემსახურებიან მათი გარე ზედაპირების ფართობის

გაზრდისთვის (ძრავებისთვი ჰაერით გაგრილებით).

წიბოებით შექმნილ ზედაპირებზე გადაადგილდება გამაგრილებელი ჰაერი და ძრავადან გამოი-

ტანს ჭარბ სითბოს. ჰაერით გაგრილების თანამედროვე ძრავების გაგრილების წიბოების ფართობი

დიდია. ისინი უმრავლეს შემთხვევაში მზადდება ალუმინის შენადნობებისაგან მასის შემცირებისა

და თბოგამტარობის გადიდების მიზნით. იმისთვის, რომ შენარჩუნებული იქნას გაგრილების

წიბოების აუცილებელი თბოგამომყვანობის უნარი, მათი ზედაპირები ზეთისგან და ჭუჭყისგან

რეგულარულად უნდა გაიწმინდოს.

7. პირველი რეიტინგული შეფასება (1 საათი)

წყლის ტუმბო - სითხით (წყლით) გაგრილების სისტემის მექანიზმი (იხ. ძრავას გაგრილება).

უმრავლეს შემთხვევებში ტუმბო ვენტილატორთან ერთად მაგრდება ძრავას ბლოკის წინა კედელთან

და ემსახურება გაგრილების სისტემაში გამაგრილებელი სითხის იძულებითი ცირკულაციის

უზრუნველყოფას.

წყლის ტუმბო აძვრაში მოდის ძრავას მუხლა ლილვისაგან სოლისმაგვარი ღვედის დახმარებით.

ტუმბოს ლილვის ბრუნვის სიხშირე დამოკიდებულია ძრავას მუხლა ლილვის ბრუნვის სიხშირისგან,

აგრეთვე ამძრავი ღვედის სწორი დაჭიმულობისგან. თუ ღვედი სუსტად არის დაჭიმული, მაშინ

გაგრილების სისტემაში გადაადგილდება სითხის მცირე რაოდენობა და შეიძლება წარმოიქმნას ძრავას

გადახურება. უმთავრესად გამოყენებულია ცენტრიდანული ტუმბოები. წყლის ტუმბოს საერთოდ არ

ესაჭიროება ტექნიკური მომსახურება. არაჰერმეტულობის (გადინების) წარმოქმნის დროს საჭიროა

წყლის ტუმბო გარემონტებული იქნას ან შეიცვალოს ახლით.

წყლის ტუმბო;

1. ფრთოვანა; 2. ჩობალი; 3. კორპუსი;

4. ტუმბოს ლილვი; 5. მორგვი;

6. მიმბრჯენი ხრახნი

51

რადიატორი - ძრავას გაგრილების სისტემის გამაგრილებელი სითხისგან გარემომცველ ჰაერზე

სითბოს გამცემი (რეკუპარატული) ხელსაწყო. თბომზიდი (გამაგრილებელი) სითხე ცირკულირდება

ზევიდან ქვევით რადიატორში განლაგებული მილების მიხედვით. რადიატორისგან, აგრეთვე

ავტომობილის მოძრაობის დროს შემხვედრი ჰაერის ნაკადების ანგარიშზე გაცხელებული თბომზიდი

სითხის ტემპერატურა დაბლდება. რადიატორი შედგება ზედა ავზისაგან, გულანასგან და ქვედა ავზი-

საგან. ზედა ავზს აქვს ჩასასხმელი ყელი და გაფართოების ავზთან გადამშვები მილი. ქვედა ავზი

აღჭურვილია ჩამოსასხმელი ონკანით (იხ. ნახ.ძრავას გაგრილება).

ტექნიკური მომსახურება. პერიოდულად, აგრეთვე ძრავას გადახურების სკალის შემთხვევაში

საჭიროა თბომზიდი სითხის დონის შემოწმება და მისი რადიატორში (გაფართოებულ ავზში) დამა-

ტება. თბომზიდი სითხის დონე უნდა იყოს, როგორც წესი, ავზის ზედა ნაპირიდან 1 – 2 სმ-ზე დაბლა.

გაგრილების დახურულ სისტემაში სითხის დონე არ უნდა აღემატებოდეს ცივი ძრავას დროს

გაფართოების ავზში ,,მინიმალური“ ნიშანდებით აღნიშნულ სითხის დონეს. საჭიროა რეგულარული

შემოწმება აგრეთვე სამსახურის გრძელი ვადის მქონე ყველა შუასადებების ჰერმეტულობა; აუცილე-

ბლობის დროს შლანგების მომჭერები მოიჭიროს. პერიოდულად საჭიროა რადიატორის ჭუჭყისაგან

გაწმენდა ჯაგრისის (არავითარ შემთხვევაში მავთულებიანი) შეკუმშული ჰაერის ან წნევით მიწოდე-

ბული წყლის ჭავლის გამოყენებით. რადიატორისთვის განსაკუთრებით სახიფათოა შიგა ზედაპი-

რებზე წარმოქმნილი დანალექები (მინადუღები), რომლებიც ამცირებს თბოგაცემას და გაგრილების

სისტემის ქმედებების ეფექტურობას. სუფთა, რბილი, ადუღებული, გაფილტრული მდინარის ან

წვიმის წყლის დანალექები ნაკლებია. ამიტომ რადიატორის შევსებისთვის რეკომენდებულია დისტი-

ლირებული წყლის გამოყენება. წელიწადში ერთხელ რეკომენდებულია რადიატორის სოდიან წყლით

გარეცხვა. რადიატორში ჩასხმული ხსნარი გამოყენებული უნდა იქნას გამაგრილებელი სითხის

ხარისხში რამდენიმე ხანს, ხოლო შემდეგ ცხელ მდგომარებაში ჩამოისხას. მასთან ერთად გამოტანილი

იქნება დალექვის ნაწილაკებიც. ჰაერის ტემპერატურის დადაბლების დროს შეიძლება გამოყენებული

იქნას ყინვაგამძლე სითხეები (ტოსოლი, ანტიფრიზი). გაგრილების დახურულ სისტემაში რადიატო-

რის გარეცხვის ნაცვლად საკმარისია 2 – 3 წელიწადში მასში შეიცვალოს თბომზიდი სითხე.

თბომზიდი სითხის რადიატორიდან ჩამოსხმისთვის რადიატორის და გაფართოების ავზის საცობები,

გათბობისთვის გადამფარავი ონკანი, აგრეთვე რადიატორის და ძრავას ბლოკის ჩამოსასხმელი

ონკანები (საცობები) უნდა გაიღოს. გაგრილების სისტემის ახალი თბომზიდით შევსების წინ საჭირო

ჩამოსასხმელი ონკანების (საცობების) დახურვა. რადიატორში გამაგრილებელი სითხის ჩასხმა ნელა

უნდა მოხდეს, მანამდე, სანამ რადიატორი სრულად არ აივსება. გაფართოების ავზის შევსება საჭიროა

ავზზე ნაჩვენებ დონემდე. რადიატორი და მაწონასწორებელი ავზი საჭიროა დაიხუროს.

ავტომობილის საცდელი მგზავრობის შემდეგ კვლავ შემოწმდეს გაფართოების ავზში თბომზიდი

სითხის დონე, და თუ აუცილებელია საჭირო დონემდე შეივსოს.

რადიატორის რემონტი საჭიროა სახელოსნოში. ბზარების წარმოქმნის შედეგად რადიატორის

მცირე უწესივრობების შემჩნევისას, აგრეთვე გზაში აღმოცენებული გამოდინების გამოსწორებისთვის

საჭიროა გამოყენებული იქნას თბომზიდ სითხეში დართული რადიატორისთვის სპეციალური

მაჰერმეტიზებელი საშუალება.

13. ძრავების კონსტრუქციები და ანგარიში

ძრავების საანგარიშო რეჟიმები. მასალები. დგუშის ჯგუფის , ბარბაცას ჯგუფის, მუხლა ლილვის

ჯგუფის და აირმანაწილებელი მექანიზმის ანგარიში. საკისრების დატვირთვების შეფასება[1.გვ.288-

443];[2.გვ.138-147].

14. მეორე შუალედური შეფასება 1 სთ

ენერგიის ელექტროქიმიური გარდაქმნები [4.გვ.48-51];[3.გვ.46-52]. 1 სთ

15. ძრავების სხვა ტიპების განვითარების პერსპექტივები

როტორულ-დგუშიანი ძრავები. არტურბინული ძრავები. ძრავები სითბოს გარე შეყვანით.[3.გვ.52-58];

[1.გვ.60-68].

52

ავტომობილი კლასიფიცირდება დანიშნულების (სატრანსპორტო-სატვირთო;

სამგზავრო; სპეციალური; სპორტული); გამავლობის (ჩვეულებრივი ანუ საგზაო; გაზრდილი;

მაღალი); ძრავას ტიპის (დიზელი; კარბურატორიანი; აირის; აირტურბინული) მიხედვით.

ავტომობილი - მანქანა მკაფიოდ გამოვლენილი დინამიკური პროცესებით თანმხლები

დეტალებისა და მუშა ზედაპირების მნიშვნელოვანი (მექანიკური, თბური, ელექტრული და ა. შ.)

დატვირთვებით. ავტომობილი მოქმედებაში მოდის საკუთარი ენერგიით, არის თვლებიანი ული-

ანდაგო სატრანსპორტო რთული მანქანა, რომელიც შედგება მექანიზმებისა და სისტემების

ერთობლიობისაგან. მათი კონსტრუქციები შეიძლება იყოს განსხვავებული. მაგრამ ავტომობილების

უმრავლესობისათვის ძირითადი მექანიზმების მოწყობილობათა და მოქმედების პრინციპები

ერთნაირია. მრავალი საერთო აქვთ ავტომობილების დანიშნულების და მექანიზმების განლაგებაზე

დამოკიდებულ კომპონოვკას (შეთანწყობას).

ყოველ ავტომობილში გამოიყოფა სამი ძირითადი ნაწილი: ძარა, ძრავა და შასი.

ძარა ემსახურება გადასაზიდი ტვირთის განლაგებისათვის. მსუბუქი ავტომობილის ძარაში

განლაგდება როგორც მგზავრები, ისე მძღოლიც. სატვირთო ავტომობილის ძარა შედგება ტვირთქვეშა

პლატფორმისაგან (სატვირთო ძარა) და მძღოლის კაბინისაგან.

ძრავა საწვავის წვის დროს გამოყოფილ თბურ ენერგიას გარდაქმნის მექანიკურში. ამ გარდაქმნის

შედეგად ბრუნვით მოძრაობაში მოდის ძრავას მუხლა ლილვი, რომელიც რიგი მექანიზმების

მეშვეობით გადაცემს მგრეხ მომენტს ავტომობილის წამყვან თვლებისაკენ. ავტომობილების

უმრავლესობაში გამოყენებულია დგუშიანი ძრავები - კარბურატორიანი ან დიზელის. ყველაზე

ხშირად ძრავა განლაგებულია ავტომობილის წინა ნაწილში.

შასი აერთიანებს მექანიზმებისა და სისტემების ისეთ ჯგუფებს, როგორიცაა: ტრანსმისია, მზიდი

სისტემა, ხიდები, დაკიდება, საჭით მართვისა და მუხრუჭების სისტემები.

ტრანსმისია გარდაქმნის რა (შეუცვლის როგორც სიდიდეს, ისე მიმართულებას) ძრავასაგან

მიღებულ მგრეხ მომენტს გადაცემს წამყვან თვლებს. ტრანსმისიაში შედის: გადაბმულობა, სიჩქარეთა

კოლოფი, კარდანული გადაცემა, წამყვანი ხიდის კარტერში დაყენებული მთავარი გადაცემა,

დიფერენციალი და ნახევარღერძები, რომლებითაც მომენტი მთავარი გადაცემისაგან გადაეცემა

მარჯვენა და მარცხენა წამყვან თვლებისაკენ.

ავტომობილიზაციის პრობლემები: საწვავ-ენერგეტიკული მასალები (ერთი სამღერძიანი სატვირთო

ავტომობილის მოდელი შეიცავს 4500 დეტალს, 1700 კომპლექტს, მათ შორის 174 ნაკეთობას 600

დასახელების 7700 ნორმალს); საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევები (ყოველწლიურად საგზაო-

სატრანსპორტო შემთხვევებში იღუპება 250-300 ათასი კაცი და სახიჩრდება ან შრომის უუნარო ხდება

8-10-ჯერ მეტი); გარემოს დაჭუჭყიანება ძრავას გამონაბოლქვი გაზებისა დაავტომობილის ცვეთის

პროდუქტებით (ყველაფერი ხდება უშუალოდ ცხვირის წინ); ხმაური (ქალაქის ხმაურის 70%

საავტომობილო ტრანსპორტზე მოდის).

ცნობისთვის:

მსოფლიო საავტომობილო პარკი დღეისთვის შეადგენს 700 მილიონ ავტმობილს; მსოფლიო

საავტომობილო წარმოება ყოველწლიურად უშვებს დაახლოებით 30 მლნ. მსუბუქ ავტომობილს და 3

მლნ. სატვირთო ავტომობილს; მსოფლიოში 1კმ2 5 ავტომობილი მოდის, განვითარებულ ქვეყნებში

მისი სიმკვრივე შეადგენს 200 – 300-ჯერ მეტს; 1 მსუბუქი ავტომობილი ყოველწლიურად

ატმოსფეროდან შთანთქავს 4ტ. ჟანგბადს (O@), გამოყოფს 800 კგ ნახშირჟანგს (CO), 40 კგ აზოტის

ჟანგეულებს (NOx )და თითქმის 200კგ ნახშირწყალბადს (CH); ქალაქებში მაგისტრალური ქუჩები

შეადგენს საერთოს 20-30%, მათზე მოდის 60-80% მოძრაობა; იაპონიაში ფართობის ერთეულზე (1კმ2)

5-ჯერ მეტი ავტომობილია ვიდრე აშშ; 1კვტ ენერგიაზე ხარჯები 2-ჯერ მცირეა ელექტროსადგურებში,

ვიდრე ძრავაში; 20 მ2 ფართს იჭერს მსუბუქი ავტომობილი; 1კმ გზა საჭიროებს 2-8 კმ2 ფართობს

53

3. ძრავა. საავტომობილო ძრავების დანიშნულება კლასიფიკაცია და მუშაობის პრინციპი. ძირითადი

ცნებები და განმარტებები.[2.გვ. 12-15]. [3. გვ.3-14]

შიგაწვის ძრავა - თბური ძრავა, რომლის შიგნით ხდება საწვავჰაერის ნარევის წვით

გამოყოფილი სითბოს ნაწილის მექანიკურ მუშაობაში გარდაქმნა.

ავტომობილების შიგაწვის ძრავები ქმედების ხერხის მიხედვით არის ორ- და ოთხტაქტიანი

ძრავები. ორტაქტიან ძრავების მუშა სვლა ხორციელდება მუხლა ლილვის ერთი ბრუნის

განმავლობაში ორ ტაქტში. ასეთი ძრავას მოძრავი ნაწილები იზეთება საწვავჰაერის ნარევთან ერთად

შესული ზეთით. ორტაქტიანი (კარბურატორიანი) ძრავების მოწყობილობა, შენახვა და მომსახურება

მარტივია და იაფი, მაგრამ მათი საწვავის ხარჯი მაღალია.

ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა: მარცხნივ - დგუშის მდებარეობა პირველი ტაქტის შემდეგ; მარჯვნივ - მეორე ტაქტის

შემდეგ

b

c

z

r

V

S

b- შეშვება

bcz-შეკუმშვა

z r-წვა-გაფართოება

ra-გამოდევნა

ცნობისათვის:

P მპა ; P მპა; P მპა;

T გრად ; Tc=45 650 გრად; T გრად

T გრად

S

კუმშვის ხარისხი:

54

ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა: ორტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა. არხების

1. შემშვები სარქველი; 2. შემშვები არხი; 3. ანთების სანთლები; განლაგება და აირების ნაკადების გავლა:

4. ცილინდრების ბლოკის სახურავი; 5. გამომშვები სარქველი; 1. ფანჯარა ცილინდრის ქვედა წელში ძრავას

6. გამომშვები არხი; 7. ბლოკის სახურავის სადები; 8. ზედა კარტერიდან ახალი ჰაერის შემოსვლისთვის;

მკვდარი წერტილი; 9. დგუშის თითი; 10. დგუში; 11. ცილი- 2. გამომშვები არხი; 3. გასაქრევი ფანჯარა;

ნდრების ბლოკი; 12. ქვედა მკვდარი წერტილი; 13. ბარბაცა; 4. გამომშვები არხი; 5. წინასწარი კუმშვის

14. მუხლა ლილვი; 15 ზეთის ავზი (კარტერი); 16. საცობი კამერა

ზეთის ჩამოსხმისთვის

ძრავას მუშაობის ოთხი ტაქტი:

ა). პირველი ტაქტი - შეშვება (შემშვები სარქველი გაღებულია); ბ) მეორე ტაქტი - შეკუმშვა (ორივე სარქველი დაკეტილია);

გ). მესამე ტაქტი - მუშა სვლა (ორივე სარქველი დაკეტილია); დ). მეოთხე ტაქტი - გამოშვება (გამომშვები სარქველი გაღებულია)

შენიშვნა: ნახაზები (იგივე ნომრებით) იხილეთ წიგნიდან ავტომობილი ა-დან ჰაე-მდე

55

14. ძრავების საკონსტრუქციო კომპაქტურობა ხასიათდება? (დ)

ა) ცილინდრების რიცხვით

ბ) ცილინდრების განლაგებით

გ) ეფექტური სიმძლავრით (Ne, კვტ)

დ) გაბარიტული სიმძლავრით Nგაბ=Ne/Vგაბ (კვტ/მ3)

ე) ლიტრული სიმძლავრით, Nლ

შენიშვნა:ცილინდრების მუშა მოცულობაზე Vლ გაყოფით და გამრავლებით გაბარიტული სიმძლავრე

გამოისახება კომპაქტურობის კოეფიციენტის ψ Vლ/ Vგაბ ნამრავლით ლიტრულ სიმძლავრეზე Nლ რ.ი.

Nგაბ ψ Nლ.

15. კარბურატორიანი ძრავებისთვის დამახასიათებელია საანგარიშო რეჟიმები? (ა,ბ,გ)

ა) მაქსიმალური მგრეხი მომენტი ბრუნთა სიხშირის დროს , როცა შევსების

კოეფიციენტი და შესაბამისად გაზების წნევა წვის ბოლოში აღწევს მაქსიმალურ მნიშვნელობებს

ბ) ნომინალური სიმძლავრეები ბრუნთა რიცხვების დროს

გ) მაქსიმალური ბრუნთა რიცხვები უქმ სვლაზე უქნ სვლა, რომლის დროსაც ინერციის ძალები აღწევს

მაქსიმალურ მნიშვნელობებს

დ) ხვედრითი დატვირთვები და საიმედოობის მაჩვენებლები

შენიშვნა: რეგულატორების არსებობის დროს კარბურატორიანი ძრავებისთვის მაქსიმალური ბრუნთა

რიცხვი უქმი სვლის დროს იცვლება ( 1,10)

16. დიზელის ძრავებისთვის დამახასიათებელია სარეკომენდაციო საანგარიშო რეჟიმები? (ბ,გ)

ა) მაქსიმალური მგრეხი მომენტი ბრუნთა სიხშირის დროს , როცა შევსების

კოეფიციენტი და შესაბამისად გაზების წნევა წვის ბოლოში აღწევს მაქსიმალურ მნიშვნელობებს

ბ) ნომინალური სიმძლავრეები დროს

გ) მაქსიმალური ბრუნთა რიცხვები უქმ სვლაზე უქნ სვლა

დ) ხვედრითი დატვირთვები და საიმედოობის მაჩვენებლები

შენიშვნა: მექანიკური რეგულატორების არსებობის დროს დიზელის ძრავებისთვის მაქსიმალური

ბრუნთა რიცხვი უქმი სვლის დროს იცვლება ( 1,07)

ი) თითოეული პასუხი ცალკ-ცალკე არის სწორი

17. მოცემულ ხაზოვან დამოკიდებულებებში წამოდგენილია სარეკომენდაციო სტატისტიკური

მონაცემები? (ა)

დიზელები 𝜹თ=1,5 {𝜹პ 2,2

კარბურატორიანი ძრავები 𝜹თ=

ა) თუჯისა და ალუმინის ცილინდრების თავისა 𝜹თ და წყლის პერანგის 𝜹პ სისქე

ბ) თუჯისა და ალუმინის ცილინდრების თავისა 𝜹თ და წყლის პერანგის 𝜹პ ზომები

გ) თუჯისა და ალუმინის ცილინდრების ბლოკისა 𝜹თ და წყლის პერანგის 𝜹პ სისქე

დ) თუჯისა და ალუმინის ბლოკის 𝜹თ და წყლის პერანგის 𝜹პ სისქე

შენიშვნა: ალუმინის შენადნობების თავებშისაყრდენ კედელს აკეთებენ დაახლოებით 2მმ სქელს.

18.მუხლა ლილვის დატვირთვის რეჟიმებს წარმოადგენს? (ა,ბ)

ა) ცვლადი ძალები და მომენტები

ბ) ინერციის ძალებისა და გაზების წნევის ძალების ერთდროული მოქმედებით ნიშანცვლადი

დატვირთვები

გ) მხოლოდ ინერციის ძალების დატვირთვები

დ) გაზების წნევის ძალების ნიშანცვლადი დატვირთვები

19. როგორ ხორციელდება აირცვლის პროცესი ოთხტაქტიან ძრავებში? (ა)

ა) სარქველების, მათი მექანიკური ამძრავების და გადამცემი მექანიზმებითურთ მუხლა ლილვის

წამყვანი კბილანებისაგან მიღებული ბრუნვებით გამანაწილებელი ლილვის ერთობლივი მუშაობით

ბ) სარქველების, მათი მექანიკური ამძრავების, მუხლა ლილვის, გამანაწილებელი ლილვის

ერთობლივი მუშაობით

56

გ) სარქველების, მათი მექანიკური ამძრავების და ჯაჟვური გადამცემი მექანიზმებითურთ მუხლა

ლილვის, გამანაწილებელი ლილვის ერთობლივი მუშაობით

დ) სარქველების, მათი მექანიკური ამძრავების და გადამცემი მექანიზმებითურთ მუხლა ლილვისგან

გამანაწილებელი ლილვის ერთობლივი მუშაობით

20. აირგამანაწილებელი მექანიზმის კონსტრუქცია დამოკიდებულია? (ა)

ა) ცილინდრების ბლოკში (ქვედა) და/ან თავში (ზედა) სარქველების განლაგებაზე, წვის კამერის

ფორმაზე, სარქველების მოთავსებაზე (ძრავას გრძივი ღერძის მიმართ ცალმხრივად თანმიმდევრული

ან განივი ორმხრივად) და ერთსახელა სარქველების რიცხვზე, აირგამანაწილებელი ლილვის

დაყენებაზე (ქვედა ან საშუალო ცილინდრების ბლოკში ან ზედა თავში), საბიძგელების სახეებზე

(ბრტყელი, სფერული, ამოზნექილი, ბერკეტული), მხრეულების კონსტრუქციაზე (ერთ- ანორმხრიანი

ბერკეტები, ორ ერთსახელა სარქველებზე ტრავერსა), ზამბარების რიცხვსა და სახეზე (ცილინდრული,

კონუსური, ტორსული და ა. შ.), მუხლა ლილვის წამყვანი კბილანებისგან აირმაგაწილებელ

ლილლვთან ბრუნვითი მოძრაობის გადამცემი მექანიზმის სახეზე (ცილინდრული ან კონუსური

კბილანა გადაცემები, ჯაჟვური ან კომბინირებული)

ბ) ცილინდრების ბლოკში (ქვედა) და/ან თავში (ზედა) სარქველების განლაგებაზე, წვის კამერის

ფორმაზე, სარქველების მოთავსებაზე (ძრავას გრძივი ღერძის მიმართ ცალმხრივად თანმიმდევრული

ან განივი ორმხრივად) და ერთსახელა სარქველების რიცხვზე, აირგამანაწილებელი ლილვის

დაყენებაზე (ქვედა ან საშუალო ცილინდრების ბლოკში ან ზედა თავში), ზამბარების რიცხვსა და

სახეზე (ცილინდრული, კონუსური, ტორსული და ა. შ.), მუხლა ლილვის წამყვანი კბილანებისგან

აირმაგაწილებელ ლილლვთან ბრუნვითი მოძრაობის გადამცემი მექანიზმის სახეზე (ცილინდრული

ან კონუსური კბილანა გადაცემები, ჯაჟვური ან კომბინირებული)

გ) აირგამანაწილებელი ლილვის დაყენებაზე (ქვედა ან საშუალო ცილინდრების ბლოკში ან ზედა

თავში), საბიძგელების სახეებზე (ბრტყელი, სფერული, ამოზნექილი, ბერკეტული), მხრეულების

კონსტრუქციაზე (ერთ- ანორმხრიანი ბერკეტები, ორ ერთსახელა სარქველებზე ტრავერსა),

ზამბარების რიცხვსა და სახეზე (ცილინდრული, კონუსური, ტორსული და ა. შ.), მუხლა ლილვის

წამყვანი კბილანებისგან აირმაგაწილებელ ლილლვთან ბრუნვითი მოძრაობის გადამცემი მექანიზმის

სახეზე (ცილინდრული ან კონუსური კბილანა გადაცემები, ჯაჟვური ან კომბინირებული)

დ) თითოეული პასუხი ცალკ-ცალკე არის სწორი

21. მუხლა ლილვის სრიალის საკისრების მუშაობის პირობებს წარმოადგენს? (დ)

ა) მათთან მიწოდებული ზეთის წნევის, ტემპერატურის, სიბლანტის და რაოდენობის უწყვეტად

ცვალებად პირობებში

ბ) მათთან მიწოდებული ზეთის წნევის, სიბლანტის და რაოდენობის, აგრეთვე დატვირთვებისა და

სიჩქარეების ცვალებად პირობებში

გ) მათთან მიწოდებული ზეთის წნევის, ტემპერატურის, სიბლანტის და რაოდენობის, აგრეთვე

დატვირთვებისა და სიჩქარეების მუდმივ პირობებში

დ), მათთან მიწოდებული ზეთის წნევის, ტემპერატურის, სიბლანტის და რაოდენობის, აგრეთვე

დატვირთვებისა და სიჩქარეების უწყვეტად ცვალებად პირობებში

22. მუხლა ლილვის საკისრების საიმედოობა განისაზღვრება შემდეგი ფაქტორებით? (ბ)

ა) მუხლა ლილვის, ბლოკ-კარტერში საყრდენების, ბარბაცას მუხლა ლილვის თავის სიხისტით;

ლილვის, სადებების და ბლოკ-კარტერში საგებების დამზადების სიზუსტით და ჭრით დამუშავების

ხარისხით; მუშა ციკლში მაქსიმალური და საშუალო დატვირთვების სიდიდით და მათი გადაცემის

ხასიათით; საკისრებთან ზეთის მიწოდების ორგანიზაციით, მისი წნევით, ტემპერატურით,

სიბლანტით, რაოდენობით და ფიზიკურ-ქიმიური თვისებებით

ბ) მუხლა ლილვის, ბლოკ-კარტერში საყრდენების, ბარბაცას მუხლა ლილვის თავის სიხისტით;

სადებების კონსტრუქციით და სადებების მასალების სიმტკიცის, ანტიფრიქციული და

ანტიკოროზიული თვისებებით; ლილვის, სადებების და ბლოკ-კარტერში საგებების დამზადების

სიზუსტით და ჭრით დამუშავების ხარისხით; მუშა ციკლში მაქსიმალური და საშუალო

დატვირთვების სიდიდით და მათი გადაცემის ხასიათით; საკისრებთან ზეთის მიწოდების

57

ორგანიზაციით, მისი წნევით, ტემპერატურით, სიბლანტით, რაოდენობით და ფიზიკურ-ქიმიური

თვისებებით

გ) მუხლა ლილვის, ბლოკ-კარტერში საყრდენების, ბარბაცას მუხლა ლილვის თავის სიხისტით;

სადებების კონსტრუქციით და სადებების მასალების სიმტკიცის, ანტიფრიქციული და

ანტიკოროზიული თვისებებით; ლილვის, სადებების და ბლოკ-კარტერში საგებების დამზადების

სიზუსტით; მუშა ციკლში მაქსიმალური და საშუალო დატვირთვების სიდიდით და მათი გადაცემის

ხასიათით; საკისრებთან ზეთის მიწოდების ორგანიზაციით, მისი წნევით, ტემპერატურით,

სიბლანტით, რაოდენობით და ფიზიკურ-ქიმიური თვისებებით

დ) მუხლა ლილვის, ბლოკ-კარტერში საყრდენების, ბარბაცას მუხლა ლილვის თავის სიხისტით;

სადებების კონსტრუქციით და სადებების მასალების სიმტკიცის, ანტიფრიქციული და

ანტიკოროზიული თვისებებით; ლილვის, სადებების და ბლოკ-კარტერში საგებების დამზადების

სიზუსტით და ჭრით დამუშავების ხარისხით; მუშა ციკლში მაქსიმალური და საშუალო

დატვირთვების სიდიდით და მათი გადაცემის ხასიათით; საკისრებთან ზეთის მიწოდების

ორგანიზაციით

23. ენერგეტიკული მაჩვენებლებით საავტომობილო ძრავების ფორსირების თანამდევია და ამ

პირობებში შეზეთვის სისტემამ უნდა უზრუნველყოს? (ა)

ა) ლილვის ყელებში წრიული სიჩქარეების, მუხლა ლილვის საკისრებში, ბარბაცას წყვილებში,

ცილინდრის ზედაპირებზე, ამძრავი მექანიზმების კბილანებში და ა. შ. საშუალო და მაქსიმალური

წნევები; შეუღლებული დეტალების ზედაპირებზე ზეთის მზიდი ფენის არსებობა, ამ ზედაპრებში

მიწოდებული ჭარბი ზეთის გამოდევნის გამო სითბოს გამოყვანის გზით მათი გაგრილება და

შეუღლებული ზედაპირების ღრეჩოებიდან და საკისრებიდან ცვეთის პროდუქტების გამორეცხვა

ბ) ლილვის ყელებში წრიული სიჩქარეების, მუხლა ლილვის საკისრებში, ბარბაცას წყვილებში,

ცილინდრის ზედაპირებზე, ამძრავი მექანიზმების კბილანებში და ა. შ. მუდმივი წნევები;

შეუღლებული დეტალების ზედაპირებზე ზეთის მზიდი ფენის არსებობა, ამ ზედაპრებში

მიწოდებული ჭარბი ზეთის გამოდევნის გამო სითბოს გამოყვანის გზით მათი გაგრილება და

შეუღლებული ზედაპირების ღრეჩოებიდან და საკისრებიდან ცვეთის პროდუქტების გამორეცხვა

გ) ლილვის ყელებში წრიული სიჩქარეების, მუხლა ლილვის საკისრებში, ბარბაცას წყვილებში,

ცილინდრის ზედაპირებზე, ამძრავი მექანიზმების კბილანებში და ა. შ. ცვალებადი წნევები;

შეუღლებული დეტალების ზედაპირებზე ზეთის მზიდი ფენის არსებობა, ამ ზედაპრებში

მიწოდებული ჭარბი ზეთის გამოდევნის გამო სითბოს გამოყვანის გზით მათი გაგრილება და

საკისრებიდან ცვეთის პროდუქტების გამორეცხვა

დ) მუხლა ლილვის საკისრებში, ბარბაცას წყვილებში, ცილინდრის ზედაპირებზე, ამძრავი

მექანიზმების კბილანებში და ა. შ. საშუალო და მაქსიმალური წნევები; დეტალების ზედაპირებზე

ზეთის მზიდი ფენის არსებობა, ამ ზედაპრებში მიწოდებული ჭარბი ზეთის გამოდევნის გამო

სითბოს გამოყვანის გზით მათი გაგრილება, და შეუღლებული ზედაპირების ღრეჩოებიდან და

საკისრებიდან ცვეთის პროდუქტების გამორეცხვა

24. რა პარამეტრით განისაზღვრება შეზეთვის სისტემის ხვედრითი ტევადობა? (გ)

ა) მოცულობა, მოსული ეფექტურ სიმძლავრეზე (ლ/კვტ)

ბ) მოცულობა, მოსული ხახუნის სიმძლავრეზე (ლ/კვტ)

გ) მოცულობა, მოსული ნომინალურ სიმძლავრეზე (ლ/კვტ)

დ) მოცულობა, მოსული ყველა დასახელებულ სიმძლავრეზე (ლ/კვტ)

ცნობისათვის: სველი კარტერის დროს კარბურატორიან ძრავებში: მსუბუქებში 0,07-0,14; სატვირთოში

0,14 0,21; სატვირთო ავტომობილების დიზელებში 0,14 0,21. მშრალი კარტერით დიზელებში:

0,15 0,70

24. მოცემული გამოსახულებების შინაარსი არის? (ა)

Vმიწ=C ნომ საკ და Vტ=(1,7 2,5) Vმიწ

ა) ცდების მონაცემებით მუხლა ლილვის ძირითად და საბარბაცე ყელებში ზეთის მიწოდება; ზეთის

ტუმბოს მწარმოებლობა

58

ბ) ცდების მონაცემებით შეზეთვის სისტემაში ზეთის მიწოდება; ზეთის ტუმბოს მწარმოებლობა

გ) მუხლა ლილვის ძირითად და საბარბაცე ყელებში ზეთის მიწოდება; ზეთის ტუმბოს მწარმოებლობა

დ) ცდების მონაცემებით ზეთის ტუმბოს მწარმოებლობა

სადაც: C=0,008 0,012 კოეფიციენტი; ნომ -მუხლა ლილვის ნომინალური ბრუნვის სიხშირე, ბრ/წთ; -

ლილვის ყელის დიამეტრი. მ; საკ -ძირითადი და საბარბაცე საკისრების საერთო რიცხვი, Vმიწ -მ3/სთ,

Vტ -ზეთის ტუმბოს მწარმოებლობა

25. რა პარამეტრით განისაზღვრება გაგრილების სისტემის ხვედრითი ტევადობა? (გ)

ა) მოცულობა, მოსული ეფექტურ სიმძლავრეზე (ლ/ვტ)

ბ) მოცულობა, მოსული ინდიკატორულ სიმძლავრეზე (ლ/ვტ)

გ) მოცულობა, მოსული ნომინალურ სიმძლავრეზე (ლ/ვტ)

დ) მოცულობა, მოსული ყველა დასახელებულ სიმძლავრეზე (ლ/ვტ)

ცნობისათვის: მსუბუქებში (0,18 0,326) ლ/ვტ; სატვირთოში (0,24 0,34) ლ/ვტ. ძრავას

ნომინალური სიმძლავრის შესაბამისი თბოგამბნევი ზედაპირების ბადეთა სიდიდეები წინასწარი

ანგარიშების დროს შეიძლება შერჩეული იქნას აგრეთვე სტატისტიკური მონაცემებიდანაც: მსუბუქი

ავტომობილებისთვის ისინი ტოლია (0,14 0,20) მ /ვტ, ხოლო სატვირთო ავტომობილებისთვის

(0,20 0,41) მ /ვტ.

59

კურსის დასასრულს საკონტროლო დავალების შესრულების მეთოდიკა

დავალების შესრულების თანმიმდევრობა

1. შინაარსი

2. შესავალი / მოცემული ძრავას მოკლე აღწერილობა და შედარებითი ანალიზი/

3. სქემის გამოხაზვა და ძირითადი პარამეტრების განმარტებები

4. ძრავას ნამდვილი ციკლის ანგარიში

5. ძრავას ძირითადი ზომების განსაზღვრა

6. Kკონსტრუქციის გამოხაზვა

7. ერთ-ერთი დეტალის მუშა ანალიზი / მითითებით/

8. ლიტერატურა

საკურსო სამუშაო (პროექტი)

შიგაწვის ძრავებში

დიზელის ძრავას ციკლის ანგარიში

II დიზელის ძრავების შედარებითი ანალიზი

ერთიდაიგივე პირობებში დიზელის ძრავას უპირატესობებია:

წარმოებული მუშაობის ერთეულზე ხარჯავს საშუალოდ 20-25 % ( მასის მიხედვით)

ნაკლებ საწვავს შედარებით მაღალი კუმშვის ხარისხის გამო;

მუშაობს საწვავის მძიმე სახეობებზე ( იაფია და ნაკლებხანძარსაწინააღმდეგო);

გაშვებისას საიმედოობა ანთების ელექტრული სისტემის არ ქონის გამო;

უკეთესი მიმღებიანობა და მაღალი მგრეხი მომენტ მუხლა ლილვზე დაბალი ბრუნთა

რიცხვების დროს;

საწვავის დაბალი კოროზიულობა;

ნაკლოვანი მხარეები:

გაშვება რთულია განსაკუთრებით გარემოს დაბალი ტემპერატურის დროს;

ერთიდაიგივე იმძლავრისას დიდი მასა და ზიმები ( გამოწვეული მაღალი წნევის გამო

დეტალების სიმტკიცის პირობებიდან) ;

შედარებით რთული და ძვირი წარმოება, ექსპლოატაცია;

მაღალი ხმაური და ვიბრაცია, დარტყმითი ( დინამური) დატვირთვების გამო და ა.შ.

60

გავიანგარიშოთ სატვირთო ავტომობილისთვის დიზელის ძრავას მუშა ციკლი.

ძირითადი მონაცემები: ძრავას ნომინალური სიმძლავრე დაჭირხვნის გარეშე როცა

1. 1 კგ საწვავის წვისთვის თეორიულად საჭირო ჰაერის რაოდენობა

2. Hჰაერის საჭირო რაოდენობა ( ფორმ. 54) [1]

3. წვის პროდუქტები როცა

ახალი ჰაერის ჭარბი რაოდენობა

წვის პროდუქტების ჯამური (რეალური) რაოდენობა ( ფორმ. 68) [1]

მოლეკულური ცვლილების თეორიული კოეფიციენტი

II ტაქტების პარამეტრების ანგარიში

1. შეშვების ტაქტის პარამეტრების ანგარიში. რეკომენდაციით შეშვების ტაქტის

პროცესში მივიღოთ შემდეგი მონაცემები:

წნევა კუმშვის ბოლოს (ფორმ.127) [1]

მივიღოთ:

მაშინ:

შევირჩიოთ (დავუშვათ) ნარჩენი გაზების პარამეტრები:

გაზების კოეფიციენტი:

ტემპერატურა შეშვების ბოლოს, როცა

შევსების კოეფიციენტი როცა

2. კუმშვის ტაქტის პარამეტრების ანგარიში. რეკომენდაციით შევირჩიოთ კუმშის

პოლიტროპით მაჩვენებელი

წნევა კუმშვის ტაქტის ბოლოს:

ტემპერატურა კუმშვის ტაქტის ბოლოს:

III წვის ტაქტის პარამეტრების ანგარიში.

დიზელებში

მოლეკულური ცვლილების ნამდვილი კოეპიციენტი:

სადაც:

ცხრ.6 [1] განვსაზღვრავთ:

ცხრილი 8 [1] ვპოულობთ წვის პროდუქტებისბთბოტევადობას

შევირჩიოთ წნევის ნამეტის კოეფიციენტი 1.8 მაშინ

ჭვის განტოლების მარცხენა ნაწილის ყველა წევრის ჯამი:

ამდენად წვის განტოლების მარჯვენა ნაწილი წვის ენერგია ტოლია 74970 კჯ/მოლი, მაშინ

ცხადია ტემპერატურე იცვლება 2200-დან 2300კ.

რეკომენდაციით შევირჩევთ

წინასწარი გაფართოების ხარისხი:

წვის მაქსიმალური წნევა:

შემდეგი გაფართოების ხარისხი:

61

შევირჩიოთ პოლიტროპის მაჩვენებელი

1. ტემპერატურა

2. წნევა გაფართოების ტაქტის ბოლოს:

V ინდიკატორული წნევის პარამეტრების ანგარიში.

1. ციკლის საშუალო ინდიკატორული წნევამოუმრგვალებლობის შემთხვევაში:

რეკომენდაციით მომრგვალების კოეფიციენტი

2. ციკლის ძირითადი პარამეტრების ანგარიში. Xახუნსა და დამხმარე მოწყობილობათა

აძვრაზე ინდიკატორული წნევის ხარჯი:

ციკლის საშუალო ეფექტური წნევა:

მექანიკური მქკ

VI საწვავის წვის ეფექტური ეკონომიურობის ანგარიში.

1. საწვავის ხვედრითი ინდკატორული ხარჯი:

2. საწვავის ხვედრითი ეფექტური ხარჯი:

3. ციკლის ინდიკატორული მქკ

4. ციკლის ეფექტური მქკ

5. საწვავის საათური ხარჟი

VII ძრავას ძირითადი პარამეტრების ანგარიში.

1. ძრავას მუშა მოცულობა:

2. ერთი ცილინდრის მუშა მოცულობა:

3. ცილინდრის დიამეტრიც ანგარიში:

4. დგუშის საშუალო სიჩქარის ანგარიში.

კარბურატორიანი დიზელი

3000 ბრ/წთ 4200 ბრ/წთ

სიმაღლე 0.90-1.30 1.16....1.54 1.16…..1.22

ცხელი ზოლის სიმაღლე 0.6-0.09 0.14-0.20 0.104-0.13

დგუშის ძირის სიმაღლე

სხეულებში

0.07-0.08 0.15-0.20 0.13-0.18

ტვლიფრებში 0.05-0.07 0.12-0.15

Pირველი შვერლის

სიმაღლე

0.03-0.07 0.04-0.06 0.04-0.05

დგუშის ქვედა

ზედაპირიდან თითის

ღერძამდე მანძილი

0.41-0.61 0.38-0.50 0.53

მიმმართველი ზოლის

სიმაღლე

0.68-0.74 0.62-0.70 0.68

თითის გარე დიამეტრიც 0.24-0.28 0.34-0.38 0.30-0.32

ცურავი თითის

მიმმართველი

თათებსშორის მანძილი

0.40 0.32-0.34

შაკონსტრუქციო მასა 260-300 160-190

62

საკურსო სამუშაო ( პროექტი)

შიგაწვის ძრავებში

კარბურატორიანი ძრავას ნამდვილი ციკლის ანაგრიში

დავალების შესრულების თანმიმდევრობა

1. შინაარსი

2. შესავალი / მოცემული ძრავას მოკლე აღწერილობა და შედარებითი ანალიზი/

3. სქემის გამოხაზვა და ძირითადი პარამეტრების განმარტებები

4. ძრავას ნამდვილი ციკლის ანგარიში

5. ძრავას ძირითადი ზომების განსაზღვრა

6. Kკონსტრუქციის გამოხაზვა

7. ერთ-ერთი დეტალის მუშა ანალიზი / მითითებით/

8. ლიტერატურა

შესავალი

I

მექნიკური ენერგია, რომელიც აუცილებელია ავტომობილის მოძრაობაში მოყვანისათვის

წარმოიქმნება საწვავზე მომუშავე შიგაწვის ძრავაში. შიგაწვის ძრავის საწვავის წვის თბურ

ენერგიას გარდაქმნის მექანიკურ ენერგიაში. თანამედროვე ავტომობილებში ძირითადად

გავრცელებულია დგუშიანი ტიპის შიგაწვის ძრავები, რომლებშიც ძირითადად

გამოყენებულია ნავთობპროდუქტებისაგან წარმოქმნილი თხევადი საწვავი ( ბენზინი,

დიზელი), ზოგიერთებში გაზიმაგვარი სწვავი.

შიგაწვის ძრავების განვითარების ისტორიის დასაწყისია XIX საუკუნის 60-იანი წლწბიდან

შემდეგ ძრავების განვითარება ინტენსიურად მიმდინარეობს და დღეისთვის შეიძლება

ითქვას დაისვა რიგი სოციალური პრობლემები ( გამონაბოლქვი გაზების ტოქსიკურობა,

ხმაური, ორგნული საწვავის რესურსების შეზღუდულობა და ა.შ) . დასმული პრობლემების

გამო საავტომობილო ძრავების ტექნიკაში მიმდინარეობს მუშაობა პერსპექტიული თბური ან

ელექტრული ძრავების შექმნის მიზნით.

თანამედროვე საავტომობილო ძრავებს მიეკუთვნება ნარევწარმოქმნის ხერხის მიხედვით:

ცილინდრებს გარე ნარევწარმოქმნით ( კარბურატორიანი, გაზის, ძრავები შემშვებ

მილში საწვავის ჩაჭირხვნით) . ასეთ ძრავებს ეწოდება კარბურატორიანი ძრავები.

ცილინდრებს შიგა ნარევწარმოქმნით - ცილინდრში მოხვდება მხოლოდ ჰაერი, ხოლო

მუშა ნარევი შეიქმნება ცილინდრში. ასეთ ძრავებს ეწოდება დიზელის ძრავები.

თანამედროვე საავტომობილო ძრავებზე ძირითადი მოთხოვნებია:

კონსტრუქციის ყველა ელემენტის საიმედოობა;

63

თბური ენერგიის მექნიკურში გარდაქმნის სრულყოფა;

ცილინდრის ერთეულ მოცულობაზე მოსული სიმძლავრე;

ერთეულ სიმძლავრეზე მოსული მასა;

გამონაბოლქვი გაზების ტოქსიკურობისა და კვამლიანობის ხარისხი, ხმაურის

დონე ძრავას მუშაობისას

კონსტრუქციის სიმარტივე;

ძრავას გაშვების საიმედოობა;

კონსტრუქციის პერსპექტიულობა და ა.შ.

II კარბურატორიანი ძრავების შედარებითი ანალიზი.

დავალების შესაბამისად ჩასატარებელია კარბურატორიანი ძრაას თბური ანგარიში. ასეთი

ძრავების გავრელება განპირობებულია შემდეგი ფაქტორებით:

ნარევწარმოქმნის პროცესი ხანგრძლივად მიმდინარეობს, რომელიც ხელს უწყობს

მუშა მუხტის გაჯერებას;

ერთიდაიგივე სიმძლავრისას მცირე მასა და ზომები;

კონსტრუქცია მსუბუქია და კომპაქტურია;

გასვება ადვილია დაბალ ტემპერატურაზეც კი და ა. შ.

I კარბურატორიანი ძრავა 1889 წ შეიქმნა რუსეთში.

III ძრავას მუშა ციკლის ანგარიში.

გავიანგარიშოთ მსუბუქ ავტომობილზე დასაყენებელი ძრავას მუშა ციკლი. მიღებული

მონაცემების მიხედვით განვსაზღვროთ ძრავას ძირითადდი ზომები და შესაბამისი (

საძიებელი) ეკონომიურობა.

ძირითადი მონაცემები: ძრავას ნომინალური სიმძლავრე როცა

1. 1 კგ საწვავის წვისათვის თეორიულად საჭირო ჰაერის რაოდენობა

ანდა

შემოწმება:

სადაც:

2. მოცემული კოეფიციენტისათვის 1კგ საწვავის წვისთვის ჰაერის ნამდვილი

რაოდენობაა:

3. ნარევის ჯამური რაოდენობა

გაზისმაგვარ საწვავში ( საწვავი+ ჰაერი 1 კგ საწვავის სრული წარმოქმნისათვის) ნარევი

კმოლებში

რეკომენდაციით მივიღოთ K=0.5 [1] და განვსაზღვროთ წვის პროდუქტების

შემადგენლობა

64

წვის პროდუქტების ჯამური რაოდენობა:

მოლური ცვლილების თეორიული კოეფიციენტი: [1]

II ტაქტების პარამეტერბის ანგარიში.

1. შეშვების ტაქტი. რეკომენდაციით დაუშვათ ტემპერეტურის ნაზარდი ( ნამატი)

მუხტის გათბობისათვის

მაშინ

წნევა სესვების ტაქტის ბოლოს როცა

ნარჩენი გაზების კოეფიციენტი, როცა:

შეშვების ბოლოს ტემპერატურა, როცა

შევსების კოეფიციენთი, პირობებით

მივიღოთ:

2. კუმშის ტაქტი . რეკომენდაციით შევირჩიოთ კუმშვის პოლიტროპის მაჩვენებელი

წნევა კუმშვის ტაქტის ბოლოს:

ტემპერატურა კუმსვის ტაქტის ბოლოს

3. პარამეტრები წვის ტაქტის ბოლოს მოლური ცვლილების ნამდვილი კოეფიიენტი:

საწვავის არასრული წვისას გამოუყოფი რაბო

კარბურატორინი ძრავებისათვის წვის განტოლება როცა

რეკოენდაციით, მივიღოთ თბოგამოყენების კოეფიციენტი

1 მოლი ახალი მუხტის კუმშვის ტაქტის ბოლოსათვის სიგა ენერგია:

მაშინ:

1 მოლი მუხტის კუმსვის ტაქტის ბოლოსათვის სიგა ენერგია:

სადაც:

მაშინ, ზემოთ მოცემული (1) განტოლების მარცხენა ნაწილი ტოლია:

მაშასადამე:

დავუშვათ, რომ

საანგარიშო წნევა წვის ბოლოსათვის გამოითვლება ფორმულით:

(ფორმ182) [1] - ის მიხედვით წნევის ამაღლების ნამატი:

ციკლის მაქსიმალური წნევა მომრგვალების გათვალისწინებით ( ფორმ.184) [1]

4. გაფართოების ტაქტის ანგარიში: შევირჩიოთ გაფართოების პოლიტროპის

მაჩვენებელი

ტემპერატურა გაფართოების ტაქტის ბოლოსათვის ( ფორმ.188) [1], [2]

65

III ციკლის ძირითადი პარამეტრების ანგარიში.

1. ციკლის საანგარიშო საშუალო ინდიკატორული წნევა ( ფორმ. 196) [1]

რეკომენდაციით მივიღოთ ინდიკატორული დიაგრაის მომრგვალების კოეფიციენტი

3. ციკლის ძირითადი მაჩვენებლები. ცხრ.17 და რეკომენდაციით ფორმ.224

ინდიკატორული წნევის ნაწილი , რომელიც ხმარდება ხახუნსა და დამხმარე

ელემენტების აძვრას:

4. სადაც

5. ციკლის საშუალო ეფექტური წნევა:

6. მექანიკური მქკ:

IV საწვავის ხარჯის ეკონომიური პარამტერბის ანგარიში

საწვავის ინდიკატორული ხვედრითი ხარჯი:

საწვავის ხვედრითი ხარჯი:

ციკლის ინდიკატორული მქკ,

ციკლის ეფექტური მქკ ( ფორმ.222) [1]

საწვავის საათური ხარჯი:

V. ძრავას ძირითადი პარამეტრების ანგარიში

მუშა მოცულობა:

ერთი ცილინდრის მუშა მოცულობა

აღვნიშნოთ:

აქედან

მივიღოთ

მაშინ

ძრავას სრული მუშა მოცულობა:

დგუშის საშუალო სიჩქარე:

ზომა ფორმულა

სარქველის დიამეტრი:

ორი სარქველის დროს

ოთხი სარქველის დროს

სარქველის აწევის სიმაღლე

დიამეტრი:

სარქველის თავი

სარქველის ღერო

66

სარქველის თავის საყრდენი ზედაპირის

სიგანე

ზამბარის დიამეტრი:

გარე

შიგა

ზომები კარბურატ.

ძრავები

დიზელის

ძრავები

ძირითადი ყელების

საკისრების საყრდენებს

შორის მანძილი (

სრულსაყრდენიანი

ლილვებისათვის)

1.10-1.25 1.10-1.40

საბარბაცე ყელების

დიამეტრი

0.50-0.70 0.57-0.85

საბარბაცე ყელების სიგრძე

ერთრიგა ძრავები

0.45-0.65 0.7-1.0

V-მაგვარი ( ერთ ყელზე

ბარბაცებით)

0.80-1.0 0.95-1.00

ძირითადი ყელების

დიამეტრი

0.60-0.80 0.65-0.90

ძირითადი ყელების სიგრძე

შუალედი

0.50-0.60 0.45-0.60

ბოლო ან შუა 0.74-0.82 0.70-0.85

შიგა ნახვრეტის დიამეტრი 0.60-0.80 0.60-0.75

ლოყის სისქე 0.20-0.25 0.24-0.28

ლოყის სიგანე 1.0-1.25 1.10-1.3

მომრგვალების რადიუსი

( არაუმცირეს 2-3მმ)

0.045-0.08 0.045-0.08

დგუშის კონსტრუქციული ზომები.

ზომები კარბურატ. ძრავები დიზელები

0.90-1.30 1.16-1.6

0.42-0.65 0.60-1.0

0.70-0.8 0.80-1.25

0.06-0.09 0.10-0.20

0.05-0.08 0.12-0.2

0.30-0.50 0.32-0.34

0.25-0.30 0.30-0.38

1.30-1.60 1.30-1.60

0.05-0.10 0.05-1.10

2.0-5.0 2.0-5.0

0.50-1.20 0.50-1.25

67

შესავალი

ავტომობილებისათვის ენერგეტიკულ ძირითად დანადგარს წარმოადგენს დგუშიანი

შიგაწვის ძრავა. ასეთი ტიპის თბური ძრავების ძირითად დამახასიათებელ თვისებას

წარმოადგენს ის, რომ საწვავ- ჰაერის ნარევის წვის პროცესი და თბური ენერგიის გარდაქმნა

მექანიკურში მიმდინარეობს უშუალო ძრავას ცილინდრში.

საზოგადოდ შიგაწვის ძრავების დადებით თვისებებს მიეკუთვნება: კომპაქტურობა,

მაღალი ეკონომიურბა და ხანგამძლეობა, აგრეთვე უნარი გამოყენებულ იქნას მათში

თხევადი და გაზობრივი საწვავი - რომელმაც XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან შეცვალა

ორთქლის მანქანები.

ნებისმიერი ქვეყნის საავტომობილო წარმოების განვითარება თავის მხრივ

უზრუნველყოფს როგორც თავის მხრივ ავტომობილების ისე ძრავების მოდერნიზირებულ

სერიულ გამოშვებს, რომელიც ითვალისწინებს სწრაფსვლიანი ძრავების განვითარებას.

პერსპექტივისათვის ფართოვდება დიზელების წარმოება. განსაკუტრებული მნიშვნელობა

ენიჭება ძრავების მიერ ტოქსიკური მინარევების ატმოსფეროში გამონაბოლქვისა და ხმაურის

შემცირება. სრულყოფილ იქნას სამეცნიერო- კვლევითი მეთოდები, მათ შორის ძრავას

ოპტიმიზაციული მაჩვენებლების შესწავლისა და მათი გამოცდის ავტომატიზირებული

სისტემების შექმნა მართვის სისტემების დაყვანის მიზნით. ფართოდ ინერგება ანგარიშების

ჩატარება ეგმ-ბზე.

რიგი სოციალური პრობლემების- ძრავების მიერ გამონაბოლქვი გაზების

ტოქსიკურობის და ხმაურის შემცირება, აგრეთვე ორგანული საწვავის მსოფლიო მარაგის

შემცირება პერსპექტივისათვის მიმდინარეობს მუშაობა ისეთი ძრავების შექმნის შესახებ ,

სადაც გამოყენებული იქნება სხვა პერეპექტიული საწვავი, ან ელექტრული ძრავები.

ძირითადი მაჩვენებლები, რომლების უნდა ახასიათებდეს შიგა წვის ძრავებს შემდეგია:

კონსტრუქციის ყველა ელემენტის საიმედობა, თბური ენერგიის მექანიკურში გარდაქმნის

სრულყოფია ხარისხი, ძრავას ცილინდრის მუშა მოცულობის ან დგუშის ფართის ერთეულზე

მოსული სიმძლავრე ( ხვედრითი სიმძლავრე), ერთეულ სიმძლავრეზე მოსული მასა (

ხვედრითი მასა), გაშვების საიმედოობა, კონსტრუქციის პერსპექტულობა და ა. შ.

საზოგადოდ ნებისმიერი საავტომობილო ძრავას ექსპლუატაციისნთავისებურებას

წარმოადგენს ხშირ შემთხვევაში ჩქაროსნული დატვირთვის რეჟიმების მკვეთრი ცვლილება,

რომელიც თავის მხრივ იწვევს სიმძლავრის და სხვა ენერგეტიკული პარამეტრების

ცვლილებას.

II დიზელის ძრავას შედარებითი ანალიზი:

ერთიდაიგივე პირობებში დიზელის ძრავას უპირატესობებია:

გააჩნია შედარებით მაღალი კუმშვის ხარისხი;

წარმოებული მუშაობს ერთეულზე ხარჯავს საშუალოდ 20-25% ( მასის მიხედვით)

ნაკლებ საწვავს მაღალი კუმშვის ხარისხის გამო.

მუშაობს საწვავის მძიმე სახეობებზე, რომელიც იაფია და ნაკლებხანძარსაწინააღმდეგ;

გაშვებისას საიმედობა ანთების ელექტრული სისტემის არ ქონის გამო;

უკეთესი მიმრებიანობა და მაღალი მგრეხი მომენტი მუხლა ლილვზე დაბალი

ბრუნთა რიცხვების დროს;

68

გამოყენებული დიზელის საწვავის დაბალი კოროზიულობა.

ნაკლოვან მხარეებს მიეკუთვნება:

გაშვება რთულია განსაკუთრებით გარემოს დაბალი ტემპერატურის დროს;

ერთიდაიგივე სიმძლავრისას დიდი მასა და გაბარიტული ზომები (

გამოწვეული აღალი წნევის გამო, დეტალების სიმტკიცის პირობებიდან)

შედარებით რთული და ძვირი წარმოება, ექსპლუატაცია

მაღალი ხმაური და ვიბრაცია, დარტყმითი დატვირთვების გამო;

ნარევწარმოქმნის განსაკუთრებით მცირე დრო, შედეგად მაღალი

კვამლიანობა.

ძრავას ნამდვილი ციკლის ანგარიში

ძირითადი მონაცემები: გავიანგარიშოთ მცირელიტრაჟიან ავტომობილზე დასაყენებელი 4

ტაქტიანი კარბურატორიანი ძრავა, რომლის ნომინალური სიმძლავრე

I. ნარევწარმოქმნის პროცესის პარამეტრების ანგარიში

1. კუმშვის დასაწყისში მუხტის (ნარევის) შემადგენლობის განსაზღვრისთვის

ვისარგებლოთ გრინვეცკი-მაზინგის მეთოდით, რომლითაც განვსაზღვროთ

ციკლის ოთხ პროცესში ნარევის პარამეტრები ციკლების დასაწყისსა და

ბოლოსთვის, ციკლის მუშაობა ( საშუალო ინდიკატორული წნევა), მუშა

ნარევზე გადაცემული სითბო. ციკლებია: ადიაბატური, იზოქორული,

პოლიტროპული. მუშა ნარევის პარამეტრებიგამოდევნის ტაქტის ბოლოსთვის

( დგუში იმყოფება ზ.მ.წ.): წნევა, ტემპერატურა, ასევე კუმშვის

დასაწყისისთვის წნევა განიზაზღვრება ემპირული თანაფარდობებით.

მივიღოთ:

ტემპერატურა კუმშვის დასაწყისისთვის:

რეკომენდაციით

1 კგ საწვავის წვისთვის თეორიულად საჭირო ჰაერის რაოდენობა:

ანდა:

1 კგ საწვავისთვის საჭირო სუფთა მუხტის რაოდენობა ( მოლური მასა)

მაშინ:

განვსაზღვროთ შევსების კოეფიციენტი . წინასწარ მივიღოთ დაშვება, რომ

კედლებისაგან ახალი მუხტის გათბობა ( ბიჯით) დამუხტვამდე კოეფიციენტი

მაშინ

ნარჩენი გაზების კოეფიციენტი:

69

II ტაქტების ძირითადი პარამეტრების ანგარიში

1. კუმშვის პროცესი

კუმშვის დასაწყისისათვის ცილინდრში მუშა ნარევის ტემპერატურა:

ცდებით მიღებული შედეგების მიხედვით მივიღოთ კუმშვის ადიაბატის მაჩვენებელი

კუმშვის ბოლოსათვის წნევა:

კუმშვის ბოლოსათვის ტემპერატურა:

2. წვის ( გაფართოების) ტაქტი. წვის პროცესის ბოლოსთვის მუშა ნარევის ტემპერატურას

განვსაზღვრავთ ფორმულით:

1 კგ საწვავის წვის პროდუქტები როცა

ახალი ნარევის მოლური ვლილების კოეფიციენტი

მუშა ნარევის გაზების მოლეკულური ცვლილების კოეფიციენტი:

მდიდარი ნარევის სითბოს გამოყოფის კოეფიციენტი: [1,2]

საშუალო შეცულობის ბენზინის წვის უმდაბლესი ხვედრითი სითბო

ცდების შედეგებით მივიღოთ წვისას სითბოს გამოყენების კოეფიციენტი:

იდეალური გაზებისა და მათი ნარევის მოლური შიგა ენერგია მაშინ ახალი მუხტისთვის

ტემპერატურაზე მივიღებთ:

პირობით 400-500 მივიღოთ ხაზობრივი ინტერპოლაცია და ცხრ.3 [1] როცა ახალი მუხტის

საშუალო მოლური ტევადობა:

ახალი მუხტის მოლური შიგა ენერგია ტემპერატურაზე:

წვის პროდუქტების სითბოტევადობას განვსაზღვრავთ ფორმულით

წინასწარ გამოვიყენოთ დაშვებები:

წვის პროდუქტების შემადგენლობას განვსაზღვრავთ ფორმულებით: [1] , [2], [3]. მივიღოთ

და განვსაზღვროთ წვის პროდუქტები

არასრული წვისას პროდუქტების საერთო რაოდენობა:

ექსპერიმენტული მონაცემებით [1] , ჩვენთვის ( საშუალო ბენზინის საწვავი, როცა) მივიღოთ:

შესაბამისად:

წვის ორთქლი:

გამოთვლის სიზუსტის კონტროლისათვის:

წვის პროდუქტების საშუალო მოლური სითბოტევადობა -თვის გამოვთვლით ფორმულით:

მოლური შიგა ენერგია წვის პროცესის დროს ტემპერატურაზე

ცილინდრის წვის ბოლოსთვის გაზების ტემპერატურა:

მივიღოთ ტემპერატურის ნულოვანი მიახლოება.

გამოვთვალოთ წვის პროდუქტებით მოლური სითბოტევადობა ტემპერატურაზე:

ტემპერატურის პირველი მიახლოებისათვის:

მეორე:

მესამე:

საშუალოდ :

შევამოწმოთ გამოთვლის სისწორე:

წვის ბოლოსათვის ცილინდრში გაზების წნევა:

70

შესწორების გათვალისწინებით:

ცილინდრში წნევის გაზრდით ( ამაღლებით) ხარისხი:

3. გაფართოების ტაქტი: მივიღოთ, გაფართოების პოლიტროპის მაჩვენებელი

გაზების გაფართოების წნევა გაფართოების ბოლოსათვის:

ტემპერატურა გაფართოების ბოლოსათვის:

III. ძრავას და ციკლის ინდიკატორული მაჩვენებლები: 1. საშუალო ინდიკატორუი წნევა:

შესწორების გათვალისწინებით:

ძრავას ციკლის ინდიკატორული მქკ

საწვავის ხვედრითი ინდიკატორული ხარჯი:

IV. ძრავას ეფექტური მაჩვენებლები. 1. საშუალო ეფექტური წნევა

2. ეფექტური მქკ

3. საწვავის ხვედრითი ეფექტური ხარჯი:

V. ძრავას კონსტრუქციული ელემენტების ანგარიში:

1. ცილინდრის დიამეტრი. ცილინდრის დიამეტრის განსაზღვრისთვის ვისარგებლოთ

ფორმულით:

საიდანაც:

ცილინდრის დიამეტრს განვსაზღვრავთ, თუ დავუშვებთ მოცემული ტიპის ძრავასათვის

მაშინ:

2 დგუშის სვლა. ცხადია

დავამრგვალოთ მიღებული მნიშვნელობები ნორმლურ რიგამდე მივიღებთ:

დგუშის საშუალო სიჩქარე:

ძრავას მქკ:

ცდომილება არ უნდა აღემატებოდეს (4-5) %.

ამის შემდეგ ჩაიწეროს ცხრილში მონაცემები და აიგოს ჭრილში ზომების განსაზღვრის

შემდეგ მრუდხარა ბარბაცა მექანიზმი. ცალკე დგუშის ჭრილი/ მუშა - ნახაზი/

დასასრული:

ლიტერატურა.

ლიტერატურა

1. Автомовильные двигатели. Под редакцией М.С. ховаха М.: 1996 2. მახალდიანი ვ. შიგაწვის ძრავების თეორია. თბილის-1977

3. დვალი რ. ავტომობილის თეორია. თბილისი-1960

4. აბაშიძე ი. ავტომობილის მოწყობილობის დაპროგრამებული დავალებები. 2004