1

ან ზორ მეს ხიშ ვი ლი

რო დემ დე ვჯიჯ გნოთ ქარ თუ ლი მი წა

თბი ლი სი 2016

2

ან ზორ მეს ხიშ ვი ლი: რო დემ დე ვჯიჯ გნოთ ქარ თუ ლი მი წა?!

გამომცემლობა „ივ ერი ონი”, თბ., 2016 წ. გვ.72.

რედაქტორი: ზაურ ნაჭყებიატექ. რედაქტორი: ლევან ბოჭორიშვილი

© მეს ხიშ ვი ლი© ივ ერი ონი

ISBN 978-9941-0-8471-3

3

რე დაქ ტო რის გან

„რო დემ დე ვჯიჯ გნოთ ქარ თუ ლი მი წა!” ან ზორ მეს­ხიშ ვი ლის უკ ვე მე თერ თმე ტე წიგ ნია. მკითხვე ლი მას იც ნობს, რო გორც ქარ თუ ლი მი წის ხმა ლა მო ღე ბულ ქო­მაგს და ჩი ნე ბულ ექ სპერ ტს მი წის მარ თვის სა კითხებ ში.

ამ ბო ლო წლებ ში მი სი ან ალ იტ იკ ურ­კრი ტი კუ ლი ხა­სი ათ ის სტა ტი ები სის ტე მა ტუ რად იბ ეჭ დე ბა ქარ თულ ბეჭ დვით და ელ ექ ტრო ნულ მე დი აში, სა დაც ავ ტო რი პრო ფე სი ონ ალ ური სიღ რმით გა ნი ხი ლავს იმ უმ წვა ვეს პრობ ლე მებს, რა საც ად გი ლი აქ ვს ქარ თულ მი წას თან მი მარ თე ბა ში.

წი ნამ დე ბა რე წიგ ნიც სა გან გა შო ზა რის და ხა რის ხე ბაა – მარ თლაც და, რო დემ დე უნ და ვჯიჯ გნოთ და რა ტომ უნ და ჩა ვუგ დოთ უცხო ტო მე ლებს ჩა ლის ფა სად ჩვე ნი ღირ სე ული წი ნაპ რე ბის სის ხლით მორ წყუ ლი ქარ თუ ლი მი წა?!

ბა ტონ ან ზორ მეს ხიშ ვი ლის თქმი სა არ იყ ოს, დროა გა მო ვიღ ვი ძოთ ქარ თვე ლე ბო და არ ავ ის მივ ცეთ უფ ლე­ბა გა ანი ავ ოს ერ ოვ ნუ ლი სა უნ ჯე და ქარ თუ ლი გე ნი სა­კუ თარ ქვე ყა ნა ში სტუმ რად აქ ცი ოს...

4

ავ ტო რის გან

ძვირ ფა სო მკითხვე ლო, ად რე ჩე მი ავ ტო რო ბით გა­მო ცე მულ წიგ ნს, „ჩე მო ქარ თუ ლო მი წავ!”, რამ დე ნი მე გა ზე თი გა მო ეხ მა ურა და ამ თე მით სა ზო გა დო ებ ის სე­რი ოზ ული და ინ ტე რე სე ბი დან გა მომ დი ნა რე, მი ვი ღე გა­დაწყვე ტი ლე ბა, მი სი გარ კვე ულ ად გა და მუ შა ვე ბუ ლი, კონ კრე ტუ ლი ფაქ ტე ბი თა და ცნო ბი ლი მეც ნი ერ ებ ის მო საზ რე ბე ბით გამ დიდ რე ბუ ლი მე ორე ვა რი ან ტი გა მო­მე ცა.

ახ ალ გა მოშ ვე ბა ში და მა ტე ბუ ლია ცალ კე ული პი როვ­ნე ბე ბის მო საზ რე ბე ბი ქარ თვე ლებ ზე. დარ წმუ ნე ბუ ლი ვარ, წიგ ნში მოყ ვა ნი ლი ფაქ ტე ბი და დას კვნე ბი ქარ­თველ მკითხველს ააფ ორი აქ ებს, მაგ რამ ჩემს პრინ ციპს „მოყ ვა რეს პირ ში უძ რა ხე, მტერს პირს უკ ან” ვერ გა და­უხ ვიე.

ნი შან დობ ლი ვია, რომ წიგ ნში მოყ ვა ნი ლი ზო გი ერ­თი მო ნა ცე მი აღ ებ ულია ბა ტო ნე ბის ნო დარ ჭი თა ნა ვას („სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობა, ტრან სფორ მა ცია, პრობ ლე მე ბი, პერ სპექ ტი ვე ბი”), იოს ებ ბა ჩი აშ ვი ლის („ერი და დრო” ანუ „გვიყ ვარს თუ არა ქარ თვე ლებს სა­ქარ თვე ლო”) წიგ ნე ბი დან ას ევე გა მო ყე ნე ბუ ლია ჯუმ­ბერ პა ტი აშ ვი ლის, პა ატა კო ღუ აშ ვი ლის, გი ზო ურ უშ­აძ ის, ომ არ ქე შე ლაშ ვი ლის, თე მურ კან დე ლა კის, გი ვი ჯა ფა რი ძის, და ვით ეგი აშ ვი ლის, ნა უმი ტუ რა ბე ლი ძის, ვახტანგ ლეჟავას, თე მურ ბე ქა ურ ის, ვახ ტანგ ბურ კა­ძის, რო ბერტ ან დღუ ლა ძის, ჯუმ ბერ ფა ჩუ ლი ძის, გი ვი ბუცხრი კი ძის მი ხე ილ ჯი ბუ ტის და პა ატა ჭი პაშ ვი ლის შრო მე ბი და წე რი ლე ბი.

5

გუ ლი თად მად ლო ბას ვუხ დი ჩე მი წიგ ნის „ჩე მო ქარ­თუ ლო მი წავ” რე დაქ ტორს, ბა ტონ ან ზორ ბა ბუ ხა დი ას, რო მელ მაც სა ინ ტე რე სო რჩე ვე ბი მომ ცა და დი დი რო ლი შე ას რუ ლა ამ წიგ ნე ბის გა მო ცე მა ში. გან სა კუთ რე ბუ ლი მად ლო ბა დი მიტ რი მეს ხიშ ვილს, რო მელ მაც და აფ ინ ან­სა აღ ნიშ ნუ ლი წიგ ნე ბი. წი ნას წარ ვუხ დი მად ლო ბას ყვე­ლას, ვინც გა მო მეხ მა ურ ება საქ მი ანი, სა ქარ თვე ლოს­თვის სა სი კე თო შე ნიშ ვნე ბი თა და წი ნა და დე ბე ბით.

ჩე მი ოპ ონ ენ ტე ბის გან სა კუთ რე ბუ ლი და ინ ტე რე სე­ბის შემ თხვე ვა ში, თა ნახ მა ვარ მათ თან, მო ნა წი ლე ობა მი ვი ღო ნე ბის მი ერი ფორ მა ტის (მ.შ. სა ტე ლე ვი ზიო) დე­ბა ტებ ში.

პა ტი ვის ცე მით, ან ზორ მეს ხიშ ვი ლისაკ. ტელ. 599 92 55 53

6

ბედ ნი ერი ერი

ჩვე ნის თა ნა ბედ ნი ერი გა ნა არ ის სად მე ერი?!მძი მე ყალ ნით,ლა მაზ ფალ ნით მორ თუ ლი და მშვე ნი ერიუწყი ნა რი, უჩ ინ არი, ქედ დრე კი ლი, მად ლი ერი;უშ ფოთ ვე ლი, ქვეძ რო მე ლი, რი გი ანი წე სი ერი;ყოვ ლად მთმე ნი, ვით ჯორ­ცხე ნი, ნა ხედ ნი და ღო ნი ერი;ჩვე ნის თა ნა ბედ ნი ერი გა ნა არ ის სად მე ერი?!ყვე ლა უნ ჯი, ყვე ლა მუნ ჯი, გულ ჩვი ლი და ლმო ბი ერი;თვა ლაბ მუ ლი, თა ვაკ რუ ლი, პირს ლა გა მი ზო მი ერი;ყვე ლა ყრუი, ყვე ლა ცრუი, ჭკვა დამ ჯდა რი, გულ ხმი ერი;მცი რე, დი დი, ყვე ლა ფლი დი, ცუღ ლუ ტი და მან კი ერი.ჩვე ნის თა ნა ბედ ნი ერი გა ნა არ ის სად მე ერი?!მტვერ წაყ რი ლი, თავ დახ რი ლი, ყოვ ლად უქ მი, უდი ერი;უზღუ დო ნი, გზამ რუ დო ნი, არ გამ ტა ნი და ცბი ერი:მტრის არ­მცნო ბი, მოყ ვრის მგმო ბი, გა რეთ მხდა ლი, შინ ძლი ერი;არ­რის მქო ნე, არ­რის მცოდ ნე, უზ რუნ ვე ლი და მში ერი.ჩვე ნის თა ნა ბედ ნი ერი კი დევ არ ის სად მე ერი?!

ილია ჭავ ჭავ აძე

7

ქარ თვე ლე ბო გა ვიღ ვი ძოთ

ქარ თვე ლებს გვაქ ვს სიმ ღე რა, რო მე ლიც ასე იწყე ბა: „ქე­იფს ვიწყებ დი ლი დან, ვი ქი რა ვებ დი ლი ჟან სს”. არ ადა, პი რი­ქით უნ და იყ ოს. დი ლი დან ქე იფს კი არა, მუ შა ობ ას უნ და შე­ვუდ გეთ და სა ათი ან სადღეგ რძე ლო ებს უნ და შე ვეშ ვათ.

ას ევე გვაქ ვსში ნა არ სობ რი ვი დატ ვირ თვით საკ მა ოდ გან­სხვა ვე ბუ ლი სიმ ღე რაც: „არ ას ოდ ეს მიცხოვ რია გლე ხუ რად, კა ცი მერ ქვა თავ ზე ქუ დი მე ხუ რა.” გლეხს რომ პა ტივს არ ვცემ დით, არ ვუქ მნი დით სა თა ნა დო პი რო ბებს და არ ვეხ მა­რე ბო დით რომ შე ექ მნა მა ღალ ხა რის ხო ვა ნი, დი დი რა ოდ ენ­ობ ის პრო დუქ ტი, ას ევე, არ ვა ფა სებთ და არ ვუვ ლით სა სოფ­ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წებს და მას ვა ნი ავ ებ დით და ვა ნი ავ ებთ, ამ იტ ომ არ ის, რომ ჰო ლან დი ელი ფერ მე რი კვე ბავს 182 ად ამი ანს, ხო ლო ჩვე ნი გლე ხი (ფერ მე რი) ძლივს კვე ბავს სა კუ თარ ოჯ ახს.

ჰო ლან დი აში და სხვა ქვეყ ნებ ში ძრო ხე ბი 6­ჯერ მეტ რძეს იწ ვე ლი ან, ვიდ რე სა ქარ თვე ლო ში, იქ ვე სი მინ დის მო სა ვალს ერ თი ჰექ ტრი დან 8­15 ტო ნას იღ ებ ენ, ხო ლო ჩვენ თან 3­5 ტო­ნას, ხორ ბლის მო სა ვალს 4­8 ტო ნას, ხო ლო ჩვენ თან 1­2 ტო­ნას. ჰო ლან დია ტე რი ტო რი ით ჩვენ ზე პა ტა რა ქვე ყა ნაა, მო­სახ ლე ობ ით ჩვენ ზე მე ტი. იქ ზღვა ზამ თარ ში იყ ინ ება, მაგ რამ იმ დენ თევ ზს იჭ ერ ენ, რომ მრა ვალ ქვე ყა ნა ში გა აქ ვთ გა სა ყი­დად.

ჰო ლან დია მსოფ ლი ოში სა უკ ეთ ესო გემ თმშე ნე ბე ლია. ჩვენ ას ჯერ უკ ეთ ესი კლი მა ტუ რი პი რო ბე ბი გვაქ ვს, მაგ რამ არ გვაქ ვს რამ დე ნამ დე მა ინც გან ვი თა რე ბუ ლი თევ ზჭე რის ინ დუს ტრია. ჩვენს ის ტო რი ულ ად საზღვაო ქვე ყა ნას ერ თი ნა ვიც არ გა უკ ეთ ებია, თუ არ ჩავ თვლით საბ ჭო თა პე რი ოდ ში რა მო დე ნი მე ეგ ზემ პლარს. მოკ ლედ რომ ვთქვათ, ერ თი ჰო­ლან დი ელი წე ლი წად ში უშ ვებს 179 227 ევ როს ღი რე ბუ ლე ბის პრო დუქ ცი ას, ხო ლო მი სი ქარ თვე ლი კო ლე გა იმ ავე პე რი ოდ­ში ­ სულ 1103 ევ როს ღი რე ბუ ლე ბის პრო დუქ ცი ას. ანუ, თუ

8

სხვაგ ვა რად ვიტყვით, ერ თი ჰო ლან დი ელი უდ რის 182 ქარ­თველს. დი ახ, 1 = 182. ვა ღი არ ოთ, რომ შე ურ აცხმყო ფე ლი ციფ რე ბია.

* * *უკ ვე 24 წე ლია, რაც სა ქარ თვე ლო და მო უკ იდ ებ ელი გახ და

და ის ევ იმ სი დუხ ჭი რე სა და უბ ედ ურ ებ აში ვიმ ყო ფე ბით, რი­თაც ჩვე ნი და მო უკ იდ ებ ლო ბა და იწყო! აბა გა ვიხ სე ნოთ: 1945 წელს მე ორე მსოფ ლიო ომ ის შემ დეგ გერ მა ნია სუ ლი ერ ად, მა ტე რი ალ ურ ად, ფი ზი კუ რად და პო ლი ტი კუ რა დაც სრუ ლი­ად გა ნად გუ რე ბუ ლი ქვე ყა ნა იყო. 23 წლის შემ დეგ, ანუ 1968 წელს კი მსოფ ლი ოს ერთ­ერთ მო წი ნა ვე სა ხელ მწი ფოდ იქ ცა. იგ ივე შე იძ ლე ბა ით ქვას იაპ ონი აზ ეც. 1945 წლის შე მოდ გო მის­თვის კა პი ტუ ლი რე ბუ ლი, ატ ომ ურ ბომ ბებ და ცე მუ ლი და მო­რა ლუ რად და ცე მუ ლი იაპ ონია, 23 წლის შემ დეგ ან 1968 წელს უკ ვე ინ დუს ტრი ულ ად მა ღალ გან ვი თა რე ბულ ქვეყ ნად ით ლე­ბო და. დღე საც კი ამ ქვე ყა ნას პერ მა ნენ ტუ ლად თავს ატყდე ბა უძ ლი ერ ესი ბუ ნებ რი ვი კა ტაკ ლიზ მე ბი, მაგ რამ ნა ხეთ, რო გორ უმ კლავ დე ბი ან იაპ ონ ელ ები ყვე ლა ფერს. ამ ფონ ზეც კი იაპ­ონია ბევ რი მო ნა ცე მით, მსოფ ლი ოში პირ ველ ად გილ ზეა.

ავ იღ ოთ ის რა ელ იც. იგი მუდ მი ვა დაა ჩარ თუ ლი ომ ში. მი­სი ტე რი ტო რია სამ ჯერ ნაკ ლე ბია სა ქარ თვე ლო ზე. მო სახ­ლე ობა კი ორ ჯერ მე ტია, კლი მა ტი და ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბი ბევ რად უარ ესი, ვიდ რე სა ქარ თვე ლო ში. მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, უდ აბ ნო ში ყვა ვის ის რა ელი. ის რა ელ ში მეც ნი ერ ებ აზე იხ არ­ჯე ბა მშპ­ის 4.4%­ს, რაც 2­ჯერ მე ტია აშშ­ის შე სა ბა მის ხარ­ჯზე. 40­ჯერ მე ტია საქ რთვე ლოს შე სა ბა მის ხარ ჯზე. ამ იტ­ომ აც მსოფ ლი ოში ყვე ლა ზე მე ტი ნო ბე ლის პრე მი ის ლა ურე­ატი ყავს .ერთ სულ მო სახ ლე ზე მთლი ანი ში და პრო დუქ ტი არ ის 37 035 აშშ დო ლა რი. სა ქარ თვე ლო ში 5200 აშშ­დო ლა რი და მსოფ ლი ოში 119­ე ად გილ ზე ვართ. ამ მაჩ ვე ნებ ლით, სა­ქარ თვე ლო ჩა მორ ჩე ბა ის ეთ ქვეყ ნებს, რო გო რი ცაა: უკ რა ინა – 6700 აშშ დო ლა რი, სერ ბე თი – 10900 აშშ დო ლა რი, მა კე­

9

დო ნია – 9700 აშშ დო ლა რი, აზ ერ ბა იჯ ანი – 10200 აშშ დო ლა­რი, სა ქარ თვე ლო ჩა მორ ჩე ბა სომ ხეთ საც (5400 აშშ დო ლა რი), რო მე ლიც გე ოგ რა ფი ული მდე ბა რე ობ ის მი ხედ ვით, ჩვენ თან შე და რე ბით ბევ რად უარ ეს მდგო მა რე ობ აშია.

ნი შან დობ ლი ვია, რომ სა ქარ თვე ლო ში 1987­1989 წლებ­ში ყო ველ წლი ურ ად იწ არ მო ებ ოდა 36 მი ლი არ დი აშშ დო ლა­რის პრო დუქ ცია (დღე ვან დე ლი კურ სის შე სა ბა მი სად). ხო ლო, 2013 წელს ვა წარ მო ეთ 1 მი ლი არ დი აშშ დო ლა რის პრო დუქ­ცია (სა ქარ თვე ლო ში ერთ სულ მო სახ ლე ზე ვა წარ მო ებთ 18 კგ. მარ ცვლე ულს ­ მო ვიხ მართ 128კგ.­ს, ხორ ცს ვა წარ მო ებთ 9კგ.­ს ­მო ვიხ მართ 26კგ.­ს).

ას ეთი მა გა ლი თე ბის მოყ ვა ნა და უს რუ ლებ ლად შე იძ ლე ბა. რა ტომ მათ არ დას ჭირ დათ ფეხ ზე და სად გო მად „დი დი ხა­ნი”? რა ტომ ჩვენ ვე რა ფე რი შევ ძე ლით კინ კლა ობ ებ ის, ში და­ომ ებ ის, მექ რთა მე ობ ის, და ტა ცე ბი სა და ყა ჩა ღო ბის გარ და? რა ტომ არ ის ჩე მი თა ნა მო ქა ლა ქე ღა ტა კი, შე ურ აცხყო ფი ლი და გა ბი თუ რე ბუ ლი? რა ტომ ვერ ვხე დავ ჩე მი ვე სამ შობ ლო ში მომ ღი მარ სა ხე ებს? რა ტომ ტყუ ის ყვე ლა მთავ რო ბა? რა ტომ მი დის ქარ თვე ლი ქა ლი და კა ცი სხვა ქვე ყა ნა ში შავ მუ შად? და სხვა ბევ რი რა ტომ, რა ტომ და რა ტომ?”

კა ტას ტრო ფაა, რომ სტა ტის ტი კის ოფ იცი ალ ური მო ნა­ცე მე ბით, სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობ ის 36.9% და ოჯ ახ ებ ის 45% რე გის ტრი რე ბუ ლია სო ცი ალ ურ ად და უც ველ ბა ზა ში.

რა ტომ ამ ბო ბენ, რომ ის დრო სჯობ და, რო ცა ქარ თვე ლი ქა ლე ბი დატყვე ვე ბუ ლი, ბორ კილ გაყ რი ლი მიჰ ყავ დათ სპარ­სეთ ში (ირ ან ში). არ ვიყ ვი როთ? თუ ზე მოთ მოყ ვა ნი ლი სიმ­ღე რა წა ვი ღი ღი ნოთ: „ქე იფს ვიწყებ დი ლი დან, ვი ქი რა ვებ დი ლი ჟან სს”; ერ თსა ათი ანი სადღეგ რძე ლო ებ ით მთავ რო ბა, სამ შობ ლო და ქარ თვე ლი ვაჟ კა ცე ბი ვა ქოთ და სადღეგ რძე­ლო ები შევ სვათ, რომელიც ჯიპით მისეირნობს რუსთაველზე და „მარლბოროს” ცარიელ ყუთს ისვრის მანქანიდან, ან ახალგაზრდები, რომ იძახიან დედაჩემის მ­ლი ვიყო, ხოლო ქალიშვილები – „მამაჩემის ბოზი ვიყო”­ს!

10

ხში რად გა იგ ონ ებთ: „რა კარ გი სუფ რა იყო, რა კარ გი თა­მა და, რა კარ გი ღვი ნო”. თუმ ცა, იშ ვი ათ ად ან სა ერ თოდ ვერ გა იგ ონ ებთ: „რა კარ გი გამ გე ბე ლია, რა კარ გი მი ნის ტრია, რა კარ გი მთავ რო ბაა!”

სა ქარ თვე ლო ში 4700 სოფ ლი დან 700­ზე მე ტი სო ფე ლი ფაქ ტი ურ ად აღ არ არ სე ბობს. ყვე ლა ზე დი დი სო ფე ლი სა ქარ­თვე ლო ში იყო ქარ თვე ლე ბით და სახ ლე ბუ ლი სო ფე ლი მარ­ტყო ფი, ეხ ლა ყვე ლა ზე დი დი სოფ ლე ბია ლა გო დეხ ში სო ფე ლი კა ბა ლი და სა გა რე ჯო ში იორ მუ ღა ლო, რო მე ლიც ძი რი თა დად აზ ერ ბა იჯ ან ელ ებ ითაა და სახ ლე ბუ ლი. რამ დე ნი მე წლის წინ სა ქარ თვე ლო ში პირ ველ ოცე ულ ში იყო მხო ლოდ ქარ თვე ლი ერ ოვ ნე ბის გვა რე ბი. დღეს პირ ველ ად გილ ზეა ბე რი ძე 12419, მე ორ ეზე მა მე დო ვი 12185, მე სა მე ზე კა პა ნა ძე 8566, მე ოთხე­ზე ალი ევი 7936. მე ხუ თე ზე გე ლაშ ვი ლი 7839. მეთ ვრა მე ტე ზე ბა ირ ამ ოვი 4265!!!

ხში რად გა იგ ონ ებთ გავ ყი დოთ მი წა უცხო ელ ებ ზე თან ხომ არ წა იღ ებ ენო. მე­19 სა უკ უნ ეში ვაჩ ნა ძე ებ ის ოჯ ახ მა ლა გო­დეხ ში სა მი აზ ერ ბე იჯ ან ული ოჯ ახი ჩა მო ას ახ ლა სა კუ თა რი სა ქონ ლის სამ წყე სა ვად. დღეს ეს სა მი ოჯ ახი 26 000 მაცხოვ­რე ბე ლია და სო ფე ლი „კა ბა ლი” ყვე ლა ზე დი დი სო ფე ლია სა­ქარ თვე ლო ში!!. ყვე ლა ზე დი დი ქარ თუ ლი სო ფე ლი მარ ტყო ფი მე სა მე ად გილ ზე გა და ვი და.

ერ თი წლის გან მავ ლო ბა ში ­ 2012 წლის ივ ნი სი დან 2013 წლის ივ ნი სამ დე უცხო ელ ებ ის მი ერ შე იქ მნა 395 იურ იდი ული პი რი, რომ ლებ მაც იყ იდ ეს 217 ნაკ ვე თი.

მსოფ ლი ოს მო სახ ლე ობ ის ზრდის მა ღა ლი ტემ პე ბის ფონ­ზე სა ქარ თვე ლო ში სა წი ნა აღ მდე გო ვი თა რე ბაა ­ ქვეყ ნის მო­სახ ლე ობ ის რა ოდ ენ ობა მცირ დე ბა, სულ უფ რო უარ ეს დე ბა დე მოგ რა ფი ული მაჩ ვე ნებ ლე ბი და ამ დე ნად, მწვავ დე ბა დე­მოგ რა ფი ული პრობ ლე მე ბი, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ სა ქარ­თვე ლო ში, მთე ლი თა ვი სი ის ტო რი ის გან მავ ლო ბა ში, ას ეთი მძი მე დე მოგ რა ფი ული ვი თა რე ბა არ ას ოდ ეს ყო ფი ლა!

1897 წელს რუ სე თის იმ პე რი აში ჩა ტარ და მო სახ ლე ობ ის

11

აღ წე რა. ამ აღ წე რის მი ხედ ვით, სა ქარ თვე ლოს მო სა ლე ობ ამ 2 მი ლი ონ 109 ათ ასი კა ცი შე ად გი ნა და 1814 წელ თან შე და­რე ბით 5.3­ჯერ გა იზ არ და.

უკ ან ას კნელ წლებ ში სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობა ყვე ლა­ზე მრა ვალ რიცხო ვა ნი იყო. 1992 წელს ­ 5 467 ათ ასი კა ცი. ცნო ბი ლი მი ზე ზე ბის გა მო, ამ დრო იდ ან მო ყო ლე ბუ ლი, სა­ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობა გა ნუხ რე ლად მცირ დე ბო და და ოფ­იცი ალ ური მო ნა ცე მე ბით, ოდ ნავ გა იზ არ და მხო ლოდ უკ ან ას­კნელ წლებ ში. ის ტო რი ულ ად სამ ხრეთ და სა ერ თოდ კავ კა სი­აში ქარ თვე ლე ბი და სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობა რა ოდ ენ ობ­რი ვად ყვე ლა ზე მრა ვალ რიცხო ვა ნი იყო, შემ დეგ ში ვი თა რე ბა არ სე ბი თად შე იც ვა ლა.

1926 წელს კავ კა სი ის მთე ლი მო სახ ლე ობ ის 35,1%, ანუ ყო­ვე ლი მე სა მე ად ამი ანი სა ქარ თვე ლო ში ცხოვ რობ და. აღ ნიშ­ნულ მა მაჩ ვე ნე ბელ მა 1970 წელს 28,1%, ხო ლო 2010 წელს მხო ლოდ 18,9% შე ად გი ნა. სა მა გი ერ ოდ 1926 – 2010 წლებ ში აზ ერ ბა იჯ ან ის ან ალ ოგი ური მაჩ ვე ნე ბე ლი 30.4%­დან 38,0%­მდე გა იზ არ და!

სამ წუ ხა როა, მაგ რამ ფაქ ტია, რომ სა ქარ თვე ლოს მო სახ­ლე ობ ის წი ლი სულ უფ რო მცირ დე ბა, სამ ხრეთ კავ კა სი ის მთელ მო სახ ლე ობ აშ იც. მა გა ლი თად, 1926 წელს სა ქარ თვე­ლოს მო სახ ლე ობა სამ ხრეთ კავ კა სი ის მთე ლი მო სახ ლე ობ ის 45,5%­ს შე ად გენ და, აზ ერ ბა იჯ ან ისა ­ 39,5%­ს, ხო ლო სომ ხე­თი სა ­ 15,0%­ს.

აღ სა ნიშ ნა ვია, რომ 1965 წლამ დე სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე­ობ ის რა ოდ ენ ობა სჭარ ბობ და აზ ერ ბა იჯ ან ის მო სახ ლე ობ ას.

გა ერ თი ან ებ ული ერ ებ ის ორ გა ნი ზა ცი ის ხალ ხთმო სახ ლე­ობ ის ფონ დის მი ერ გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი ცნო ბის მი ხედ ვით 2050 წლის თვის აზ ერ ბა იჯ ან ის მო სახ ლე ობა 34%­ით გა იზ რდე ბა, სომ ხე თის მო სახ ლე ობა ­ 7%­ით, სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობა კი 28%­ით შემ ცირ დე ბა!!!

სა ქარ თვე ლო ში ქარ თვე ლი ერ ის პერ მა ნენ ტუ ლი შემ ცი რე­ბის შე დე გად თან და თა ნო ბით საფ რთხე ექ მნე ბა ერ ოვ ნულ ინ­

12

ტე რე სებს და ერ ოვ ნუ ლი ეკ ონ ომ იკ ის გან ვი თა რე ბას, ძნელ­დე ბა მა თი რე ალ იზ აცია, სა ხელ მწი ფო ენ ას უაღ რე სად უჭ ირს თა ვის ფუნ ქცი ის შეს რუ ლე ბა, ად რინ დელ მიმ ზიდ ვე ლო ბას კარ გა ვენ ერ ის თვის და მა ხა სი ათ ებ ელი ნი შან­თვი სე ბე ბი, ტრა დი ცი ები და წეს­ჩვე ულ ებ ები. ას ეთ ვი თა რე ბა ში ერ ოვ ნუ­ლი ცნო ბი ერ ებ ის შემ ცი რე ბა გარ და უვ ალია, რაც გან სა კუთ­რე ბით სა ში შია ჩვე ნი ქვეყ ნის თვის, რად გან იგი ის ეთ უნ იკ ალ­ურ, მრა ვალ გან ზო მი ლე ბი ან რე გი ონ ში მდე ბა რე ობს.

ამ ჟა მად სა ქარ თვე ლო ში ბევ რი სო ფე ლია გა უკ აც რი ელ­ებ ული ­ გა ცივ და უკ ან ას კნე ლი კე რა. კარ გად ჩა უფ იქ რდით შემ დეგ მო ნა ცე მებს: 2002 წლის აღ წე რის მო ნა ცე მე ბის მი­ხედ ვით, 162 სო ფელ ში უკ ვე მო სახ ლე ობა აღ არ ცხოვ რობს. 10 კა ცი და უფ რო ნაკ ლე ბი მო სახ ლე ობაა 152 სო ფელ ში, ხო ლო 905, ანუ ყო ველ მე ოთხე სო ფელ ში მხო ლოდ 100­მდე მცხოვ რე ბია. ეს იმ ას ნიშ ნავს, რომ ძი რი თა დად მთის ძნელ მი­სად გომ სოფ ლებ ში უგ ზო ობ ის, უშ უქ ობ ისა და ყო ველ გვა რი ინ ფრას ტრუქ ტუ რის გა რე შე ძი რი თა დად მო ხუ ცე ბი ღაა დარ­ჩე ნი ლი, რომ ლე ბიც უიმ ედ ოდ ით ვლი ან თა ვი ან თი ცხოვ რე­ბის დარ ჩე ნილ დღე ებს.

გან სა კუთ რე ბით სა გან გა შოა ის მდგო მა რე ობა, რომ მო­სახ ლე ობ ის გან ცა რი ელ დე ბა სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ული კუთხე ები ­ რა ჭა­ლეჩხუ მი, თუ შე თი, ფშა ვი, ხევ სუ რე თი და სხვა მთი ანი რე გი ონ ები. მა გა ლი თად, 1939 წელს რა ჭა ში 67 000 კა ცი ცხოვ რობ და, ამ ჟა მად კი იქ მხო ლოდ 22 000 კა ცი ცხოვ რობს ­ ძი რი თა დად უფ რო სი ას აკ ის ად ამი ან ები.

გა მო დის რომ მტე რი და აგ რე სო რი სუ ლაც არ არ ის სა ჭი­რო, რომ ჩვენ რა მე გვავ ნოს. ჩვენ თვი თონ ვე გავ ქრე ბით დე­და მი წის ზურ გი დან და ამ ის თვის დი დი დროც არ დაგ ვჭირ­დე ბა. თუ ყვე ლა ფერ იმ ას, რაც ზე მოთ იყო ნათ ქვა მი, ჩვე ნი ქვეყ ნის სა გა რეო პრობ ლე მებ საც და ვუ მა ტებთ და იმ ას აც გა ვა ან ალ იზ ებთ თუ რა რთულ გე ოპ ოლ იტ იკ ურ ვი თა რე ბა ში გვი წევს არ სე ბო ბა ძნე ლია დი დი ოპ ტი მიზ მით გა ნიმ სჭვა ლო და ცხოვ რე ბას მხნედ შე ხე დო.

13

ქარ თვე ლი ფი ლო სო ფო სი კონ სტან ტი ნე კა პა ნე ლი ასე ახ­ასი ათ ებს ქარ თულ სა ზო გა დე ობ ას 1925 წელს „ქარ თვე ლი სა ზო გა დო მოღ ვა წე ფლი დი, ცუღ ლუ ტი და მან კი ერია; ქარ­თვე ლი ხე ლო ვა ნი ცრუ, კუ დაბ ზი კა და ტრა ბა ხაა; ქარ თუ ლი სა ზო გა დო და წე სე ბუ ლე ბა ინ ტრი გე ბი სა და ჭო რე ბის სა­ზიზღა რი ბუ დეა; ქარ თვე ლი დი ლი დან სა ღა მომ დე სულ იმ აზე ფიქ რობს, თუ რო გორ და ამ ცი როს მე ორე ქარ თვე ლი: წახ დე­ბა თუ არა ამ ით სა ერ თო საქ მე, ეს ქარ თველს არ აწ უხ ებს. ქარ თვე ლი მუ ხა ნა თი და ვე რა გია თა ვი სი ან ებ ში; უცხო ტომ­ში გა რე ული იგი კე თილ შო ბი ლი და მორ ჩი ლი მო სამ სა ხუ რეა. ქარ თვე ლი საქ მის სა თა ვე ში სა ზიზღა რია: და იკ ავ ებს თუ არა სა პა ტიო ად გილს, მა შინ ვე თავ ხე დუ რად გა იბღინ ძე ბა... თე­ატ რი, ბან კი, რკი ნიგ ზა, სას წავ ლე ბე ლი, რე დაქ ცია – ყო ვე ლი სა ზო გა დო და სა ხელ მწი ფო და წე სე ბუ ლე ბა ჭო რე ბი თაა სავ სე და ინ ტრი გებ ში იხ რჩო ბა. შე დე გი ამ ჭო რე ბი სა და ინ ტრი გე­ბი სა ის არ ის, რომ თავ მოყ ვა რე, პა ტი ოს ანი და ნი ჭი ერი მუ შა­კი და წე სე ბუ ლე ბი დან გა დის, რად გან ვერ ით მენს უზ ნე ობ ასა და უს ინ დი სო ბას; და წე სე ბუ ლე ბა ში რჩე ბა უნ იჭო, უს ინ დი სო, ფლი დი, მო ღა ლა ტე, რო მელ საც მხო ლოდ თა ვი სი პი რა დო ბა აინ ტე რე სებს და რომ ლის იდე ალია ყვე ლა ფე რი და შა ლოს, ოღ ონდ კი თა ვის თავს ასი ამ ოვ ნოს...”

შე იც ვა ლა რა მე?კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დია წერ და: „ჩვენ ში ყო ველ ნა­

ბიჭ ვარს აზ ნა ურ ობა სწყუ რია, ყო ველ ნა ცარ ქე ქი ას ­ სარ­დლო ბა, ჩვე ნი უბ ედ ურ ება ეგაა: სხვის ფან დურ ზე ბუქ ნა ობა გვიყ ვარს, ამ იტ ომ აც მუს რს ავ ლებ და სა ქარ თვე ლოს სხვის ქვეყ ნებ ში ატ ეხ ილი ჭი რი. ოდ იდ გან ვე ასე მოგ ვდგამს ქარ­თვე ლებს: დი დი კა ცი თუ გა მოგ ვე რია, მას ისე დავ კორ ტნით, რო გორც და კო დილ ძე რას ყვა ვე ბი.”

რო გორც ბა ტო ნი ჯუმ ბერ პა ტი აშ ვი ლი ბრძა ნებს: ქარ თვე­ლებს გე ნებ ში გვაქ ვს შუ რი ან ობა და უმ ად ურ ობა.

დი ახ, ქარ თვე ლე ბი ვი ყა ვით და ვართ შემ წყნა რებ ლე ბი, უცხო ელ ებს უფ რო წი ნა პლან ზე ვა ყე ნებ დით და ვა ყე ნებთ და

14

პა ტივს ვცემ დით და ვცემთ, ვიდ რე სა კუ თარ მოყ ვასს. ჩვენ მა ტო ლე რან ტო ბამ იქ ამ დე მიგ ვიყ ვა ნა, რომ ჩვენს ქვე ყა ნა ში 70­ზე მე ტი ერი ცხოვ რობს. ყვე ლა ქარ თვე ლებ ზე მეტ ყუ რადღე­ბას მო ითხოვს და რაც ხდე ბა, მე მგო ნი, არ არ ის სა ჭი რო გან­ვმარ ტო, რად გან კარ გად ვი ცით.

ყო ვე ლი ვე ზე მოთ აღ ნიშ ნუ ლი დან, რო გორ მოგ წონთ სა­ტე ლე ვი ზიო შოუები­ გა და ცე მე ბი, სა დაც ჟურ ნა ლის ტე ბი, პო ლი ტი კო სებს რო გორც მამ ლებ სა და ძაღ ლებს წა აჩხუ ბე­ბენ და ზე მო დან სე ირს უყ ურ ებ ენ, ისე ჩვენც ტელ ვი ზო რის ეკ რა ნე ბი დან ვუ ყუ რებთ რო გორ ლან ძღავს და აგ ინ ებს ერ­თი ქარ თვე ლი მე ორე ქარ თველს. რო გორ მოგ წონთ ჩვე ნი ცნო ბი ლი პო ეტ ები რო გო რი სი ბილ წით ლან ძღა ვენ ერ თმა­ნეთს...

ჩვე ნი სა ამ აყო დე პუ ტა ტე ბი ერ თმა ნე თის ლან ძღვით და გი ნე ბით გულს რომ იჯ ერ ებ ენ, მე რე მუშ ტი კრივ ზე გა და­დი ან. ქარ თუ ლი გა ზე თე ბი რო გორ ეჯ იბ რე ბი ან ერ თმა ნეთს ლან ძღვა­გი ნე ბა ში და ერ თმა ნეთ ზე კომ პრო მა ტე ბის მო ძი­ებ აში. რო დემ დე ვიჩხუ ბოთ და ვლან ძღოთ ერ თმა ნე თი, რო­დემ დე ვცვა ლოთ მთავ რო ბა და პარ ლა მენ ტი, ხომ არ დად გა დრო შევ წყვი ტოთ ქუ ჩის აქ ცი ები და მი ტინ გე ბი, ყვე ლა შევ­რიგ დეთ, გა მო ვაცხა დოთ ამ ნის ტია? ჯან სა ღი, ნორ მა ლუ რი კრი ტი კით ვიცხოვ როთ!

რო გორ ფიქ რობთ ზე მოთ აღ ნიშ ნუ ლი მდგო მა რე ობ ის გათ ვა ლის წი ნე ბით აფხა ზებ სა და ოს ებს მო უნ დე ბათ ჩვენ თან დაბ რუ ნე ბა?! არ შე იძ ლე ბა არ გა გახ სენ დეს ცნო ბი ლი ჟურ­ნა ლის ტის თე იმ ურ აზ ქო რი ძის მო საზ რე ბა; „პო ლი ტი კო სე­ბი ძი რი თა დად უპ რო ფე სიო ან ხელ მო ცა რუ ლი ად ამი ან ები ბრძან დე ბი ან, არ ის გა მო ნაკ ლი სე ბიც...პო ლი ტი კო სე ბი, ქვეშ­ცნე ულ ად სა შუ ალო ან უფ რო და ბა ლი გო ნებ რი ვი შე საძ ლებ­ლო ბე ბის ად ამი ან ები არი ან (თუმ ცა ამ აში სა კუ თარ თავს არ უტყდე ბი ან!), სა მა გი ერ ოდ, მათ ხელ შია ძა ლა უფ ლე ბა, რი თაც სა კუ თა რი ნაკ ლის გა და ფარ ვას, უფ რო ხში რად კი ამ ნაკ ლის ღირ სე ბად წარ მო ჩე ნას ცდი ლო ბენ­მოჩ ვე ნე ბი თი სი დარ ბა ის­

15

ლით, აგ რე სი ულ ობ ით, შე უფ ერ ებ ელი ლაყ ბო ბით, ან სუ ლაც „ბრძნუ ლი მდუ მა რე ბით”.

აი, რას ამ ბობს პო ლი ტი კოს ზე ნი ნო ხოშ ტა რია:» არ სე ბობს პო ლი ტი კო სის აზ რი და და ნარ ჩე ნე ბის არ ას წო რი აზ რი».

ჩე მის აზ რით, სა ქარ თვე ლო ში კა ნო ნი და სა მარ თა ლი არ ის ის, რაც პირ ველ პირს მოს წონს და არა სა ქარ თვე ლოს პარ ლა­მენ ტის მი ერ მი ღე ბუ ლი კა ნო ნი.

აქ მი ზან შე წო ნი ლად ჩავ თვა ლე მკითხველს გა ვაც ნო უც­ნო ბი მწერ ლის მო საზ რე ბა ქარ თვე ლებ ზე: „ბუ ნე ბით ყვე ლა გურ ჯი მო ღა ლა ტეა, ოღ ონდ ეგ არ ის, ზოგს ეძ ლე ვა ღა ლა ტის სა შუ ალ ება და ზოგს არაო. ­ მე რე და უმ ატა, ­ მო ღა ლა ტეს თან საქ მის და ჭე რას სიბ რძნე სჭირ დე ბა, რად გან, ვინც მოყ ვა რეს უღ ალ ატ ებს, ის მტერ საც უღ ალ ატ ებს, შე ნი მტრის მო ღა ლა­ტე ან უნ და მოკ ლა ან ძა ლი ან დი დი ჯა მა გი რი გა უჩ ინოო.

ბრძე ნი იყო ალი­მირ ზა, თა ნაც გურ ჯებ სა და გურ ჯის­ტანს, ჩანს, მარ თლა კარ გად იც ნობ და: შუ რი ან ები არი ანო, ერ თი ომე ორ ის სი კე თე მოს ვე ნე ბას უკ არ გავთ და, ვინც მათს ამ თვი სე ბას ბრძნუ ლად გა მო იყ ენ ებს, რო ცა დას ჭირ დე ბა, ერ­თმა ნეთს იოლ ად გა დაჰ კი დებ სო. გურ ჯი უნ და აქოო, დაგ ვა რი­გა, თა ვი ისე უნ და მო აჩ ვე ნო, ვი თომ შენ იმ ის ფერ ხთა მტვრად არა ღირ ხა რო, გურ ჯი გუ ლუბ რყვი ლოა, თა ნაც გა დამ თი ელ ის ნათ ქვამს ყო ველ თვის უფ რო იოლ ად იჯ ერ ებს, ვიდ რე თა ვი სი­ან ის ას, ამ იტ ომ სწრა ფად მო გენ დო ბა და შე უყ ვარ დე ბი, ხო ლო რა კი შენ შე უყ ვარ დე ბი, სა კუ თა რი ძმა შეს ძულ დე ბა, რად გან ერ თი გურ ჯის გულ ში ორი სიყ ვა რუ ლი ვერ ეტ ევაო. გურ ჯე ბის უგ უნ ურ ობა ყვე ლა ზე უკ ეთ მათს ამ პარ ტავ ნო ბა ში ჩან სო; თა­ვი ანთ ურ იცხვ ნაკ ლს ისე სა სო ებ ით მა ლა ვენ, თით ქოს ერ თი რამ ძვირ ფა სი სა გან ძუ რი იყ ოს; ყვე ლა ფე რი შე იძ ლე ბა გა პა ტი­ონ, მაგ რამ მა თი ნაკ ლი თუ შე ამ ჩნიე, ამ ას არ ამც და არ ამც არ გა პა ტი ებ ენ, ამ იტ ომ თა ვი ისე და იჭ ირ ეთ, ვი თომ გურ ჯის თა ნა სრულ ქმნი ლი თქვენს დღე ში არ ავ ინ გე ნა ხოთ; ამ ით ორ რა მეს მი აღ წევთ ­ მორ ჩი ლე ბა შიც გე ყო ლე ბათ და თა ვის უთ ვა ლავ ნაკ ლსაც ვე რა სო დეს მო იშ ორ ებ სო.

16

თან გვირ ჩია, ოქ რო წა იღ ეთ გურ ჯის ტან შიო, ბევ რი ოქ რო წა იღ ეთ, გურ ჯი ოქ როს და ხარ ბდე ბა და მო ნად გა გიხ დე ბა, ხო ლო, რა კი მო ნად გა გიხ დე ბა, არც ოქ როს და კარ გავ, რად­გან შე ნი მო ნის ოქ რო იგ ივე შე ნი ოქ როა. გახ სოვ დეთ, მაძ­ღა რი გურ ჯი კარ გი გურ ჯია, მაძ ღარ გურ ჯს ბრძო ლა არ უყ ვარს, მაძ ღარ გურ ჯს მხარ თე ძო ზე წო ლა და სლო კი ნი უყ­ვარ სო. მე სულ თნის ლაშ ქარ ში მრა ვა ლი გურ ჯი მე ნა ხა, რო­მელ თაც ომ ებ ში დი დად გა ეთ ქვათ სა ხე ლი, ამ იტ ომ ვკითხე, ბრძო ლა რო გო რი იცი ან­მეთ ქი. ბრძო ლა კარ გი იცი ანო, მო­მი გო ალი­მირ ზამ, მაგ რამ ის ეთი არა, რო გორც ღა ლა ტი, ღა ლა ტის ხე ლოვ ნე ბა ში მა გათ ბა და ლი არა ჰყავ თო, ისე კი, სხვის ლაშ ქარ ში უფ რო მონ დო მე ბით იბ რძვი ან, ვი ნა იდ ან, უცხო თა წი ნა შე თა ვის გა მო ჩე ნა უყ ვარ თო.”

რო დეს მე გვე ღირ სე ბა ის ეთი მთავ რო ბა და პარ ლა მენ ტი, რო მე ლიც მოგ ვე წო ნე ბა და ხალ ხსზე იფ იქ რებს და არ „დაგ­ვა ბო ლებს” (ბო დი ში ამ გა მოთ ქმი სათ ვის). გო ნე ბა და ბინ დუ­ლო ბის, შა ვი სა და თეთ რის ვერ გარ ჩე ვის სე ნი ხომ არ დაგ­ვე მარ თა, ქვეყ ნი სა და ერ ის ად მი სამ სა ხუ რის აუც ილ ებ ლო ბა ღა ლა ტი სა და ფუ ლის შოვ ნის სურ ვილ მა ხომ არ დაგ ვძლია?

2014 წე ლი

17

„ვედ რე ბა”

„ძმაო მკითხვე ლო! ძმო ბას გა ფი ცებ,კა ცი რომ ნა ხო შენ და ცე მუ ლი,თუ რად და ეცა მი ზეზს ნუ ეძ ებ!შე ნი ვა ლია, შეგ ტკივ დეს გუ ლი!შეგ ტკივ დეს, მაგ რამ ეს ეც უნ და სცნა,რომ და ცე მუ ლი არ ის ორ გვა რი:ერ თს ჰსურს ად გო მა, უნ და თა ვის ხსნა,და მე ორე კი გდია, ვით მკვდა რი!ერ თი მო ელ ის კაც თა გან შვე ლას:ებ რძვის თა ვის დამ ცემს, რაც შე იძ ლე ბა;მე ორე ვერ გრძნობს ამა ებს ყვე ლასდა მტერს პი რუტყვებრ ემ ორ ჩი ლე ბა!პირ ველს თუ შეხ ვდე, შრო მა უკ ურ თხე,ხე ლი მი ეცი, წა მო აყ ენე,და მე ორ ეს კი ზედ და აფ ურ თხე!იტ ირე მაგ რამ, ზურ გი უჩ ვე ნე!”შემ დე გი აზ რი თქვას აქ წერ ტილ მარად გან ჩემს კა ლამს, არა აქ ვს ნე ბაუნ და პი რუტყვებრ ჩა ვიწყვი ტო ხმა,თო რემ ჩემს ბა ტონს ეს ეწყი ნე ბაუნ და ჩავ ყლა პო სიტყვე ბი ძა ლით,გულს თუ და მად გა ვერც და ვახ ვე ლო,ამ ას კი ვიტყვი, თუნ დაც მომ კა ლით!„ფურ თხის ღირ სი ხარ შენ სა ქარ თვე ლო”!

აკ აკი წე რე თე ლი

18

რო დემ დე უნ და ვჯიჯ გნოთ ქარ თუ ლი მი წა?!

„მშობ ლი ურო ჩე მო მი წავ,შენს საყ ვა რელ სა ხელს ვფი ცავ,გი ცავ დი და გი ცავ მა რად,გი ცავ დი და კვლავ და გი ცავ!”

გა ლაკ ტი ონი

რუ სე თის მი ერ სა ქარ თვე ლოს ოკ უპ აცი ის შემ დეგ 1861 წლის 19 თე ბერ ვალს რუ სე თის მე ფემ ალ ექ სან დრე მე ორ ემ გა მოს ცა მა ნი ფეს ტი ბა ტონ ყმო ბის გა უქ მე ბის შე სა ხებ და გლეხ თა მოწყო ბის დე ბუ ლე ბა.

დე ბუ ლე ბა ით ვა ლის წი ნებ და გლეხ თა გან თა ვი სუფ ლე ბას ის ეთი პი რო ბე ბით, რო მე ლიც უზ რუნ ველ ყოფ და თა ვა დაზ ნა­ურ ობ ის ეკ ონ ომი ური და პო ლი ტი კუ რი ბა ტო ნო ბის შე ნარ ჩუ­ნე ბას.მარ თა ლია ყმა გლე ხებ მა პი რა დი თა ვი სუფ ლე ბა მი იღ­ეს, მაგ რამ მა თი ეკ ონ ომი ური მდგო მა რე ობა არა თუ არ გა უმ­ჯო ბეს და, არ ამ ედ, კი დევ უფ რო გაუარესდა.

სა ქარ თვე ლო ში ბა ტონ ყმო ბის გა უქ მე ბა ქა ლაქ თბი ლი სის გუ ბერ ნი აში მოხ და 1864 წლის 13 ოქ ტომ ბერს, იმ ავე წლის 8 ნო ემ ბერს ბა ტონ ყმო ბა გა უქ მდა ქ. თბი ლის სა და აღ მო­სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს ყვე ლა სა მაზ რო ცენ ტრში. ქუ თა ის ის გუ ბერ ნი აში(იმ ერ ეთი, რა ჭა და გუ რია) ბა ტონ ყმო ბის გა უქ მე­ბა გა მოცხად და1865 წლის ნო ემ ბერ ში, ხო ლო სა მეგ რე ლო ში 1867 წლის თე ბერ ვალ ში. აფხა ზეთ ში 1870 წელს, სვა ნეთ ში 1871 წელს. რე ფორ მის გა ტა რე ბამ დე ყმა გლე ხი სა შუ ალ ოდ 5.5 დე სე ტი ნა მი წით სარ გებ ლობ და, რე ფორ მის შემ დეგ თი­თე ულ ვალ დე ბულ გლეხს სა შუ ალ ოდ დარ ჩა მხო ლოდ 3.5 დე­სე ტი ნა (ერ თი დე სე ტი ნა უდ რის 0.91 ჰექ ტარს).

1921 წლის სა ქარ თვე ლოს და მო უკ იდ ებ ლო ბის და კარ გვის შემ დეგ საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბამ მი წე ბი მე სა კუთ რე ებს ჩა­

19

მო არ თვა ყო ველ გვა რი ან აზღა ურ ებ ის გა რე შე. კერ ძო სა კუთ­რე ბის პრაქ ტი კუ ლად გა უქ მე ბა იყო საბ ჭო თა იდე ოლ ოგი ის დამ კვიდ რე ბის ერთ­ერ თი მნიშ ვნე ლო ვა ნი ქვა კუთხე დი, რად­გან იგი მნიშ ვნე ლო ვა ნი ნა წი ლი იყო ად ამი ან ის სხვა უფ ლე­ბე ბის, რაც ხე ლის შემ შლე ლი გახ ლდათ ტო ტა ლი ტა რუ ლი სა ხელ მწი ფოს მშე ნებ ლო ბის თვის (1917 წლის ოქ ტომ ბრის რე ვო ლუ ცი ის შემ დეგ ვ. ლე ნი ნის პირ ვე ლი დეკ რე ტი იყო მი­წე ბის ნა ცი ონ ალ იზ აცია).

სა ქარ თვე ლო ში 1931­1938 წლე ებ ში და იწყო არ ტე ლე ბის, კოლ მე ურ ნე ობ ებ ის და შემ დგომ საბ ჭო თა­სა ხელ მწი ფო მე­ურ ნე ობ ებ ის შექ მნა. კო მე ურ ნე ობ ებს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წა გა და ეცა მუდ მივ სარ გებ ლო ბა ში, ხო ლო კოლ წევ რებ სა და საბ ჭო თა მე ურ ნე ობ ებ ის მუ შებს და წე სე ბუ­ლი ნორ მით.

საბ ჭო თა კავ ში რი დან სა ქარ თვე ლოს გა მოს ვლი სა და და მო უკ იდ ებ ლო ბის მო პო ვე ბის შემ დეგ 1992 წელს სა ქარ­თვე ლოს მი ნის ტრთა კა ბი ნეტ მა მი წის რე ფორ მის გან ხორ­ცი ელ ებ ის მიზ ნით მი იღო სა მი დად გე ნი ლე ბა 1992 წლის 18 იან ვრის დად გე ნი ლე ბა (#48); 1992 წლის 6 თე ბერ ვლის დად გე ნი ლე ბა (#128) და 1992 წლის 10 მარ ტის დად გე ნი ლე­ბა (#290). ეს სა მი დად გე ნი ლე ბა, სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი­კა ში სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის რე ფორ მის შე სა ხებ შე იძ ლე ბა ით ქვას ის ტო რი ული და რე ვო ლუ ცი ური დად გე ნი ლე ბე ბია. 1996 წლის 22 მარ ტს მი ღე ბუ ლი იქ ნა სა­ქარ თვე ლოს კა ნო ნი: „სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის სა კუთ რე ბის შე სა ხებ” ამ ნორ მა ტი ული აქ ტე ბით სა­ქარ თვე ლოს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ გუ ლე ბის ნა წილ ზე გა მოცხად და კერ ძო სა კუთ რე ბა. არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წებ ზე კერ ძო სა კით რე ბა გა მოცხად და 1997 წლი დან, რო დე საც ძა ლა ში შე ვი და ახ ალი სა ქარ თვე ლოს სა­მო ქა ლა ქო კო დექ სი. 1998 წლის ოქ ტომ ბერ ში მი ღე ბულ იქ ნა

20

სა ქარ თვე ლოს კა ნო ნე ბი: „სა ხელ მწი ფო სა კუთ რე ბა ში არ სე­ბუ ლი არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის მარ­თვი სა და გან კარ გვის შე სა ხებ” და „ფი ზი კუ რი პი რე ბი სა და კერ ძო სა მარ თლის იურ დი ული პი რე ბის სარ გებ ლო ბა ში არ­სე ბუ ლი არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო დან შიშ ნუ ლე ბის მი წის კერ ძო სა კუთ რე ბად გა მოცხა დე ბის შე სა ხებ” სა ქარ თვე ლოს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბი გა იყო ორ ნა წი­ლად: ერ თი ნა წი ლი გა და ეცა რე ფორ მის ფონ დს და კომ ლებს (ოჯ ახ ებს) და ურ იგ და უფ ას ოდ კერ ძო სა კუთ რე ბა ში, ხო ლო, მი წის მე ორე ნა წი ლი დარ ჩა სა ხელ მწი ფო სა კუთ რე ბად და და­იწყო მი სი იჯ არ ით გა ცე მა.

მი წის რე ფორ მოს პე რი ოდ ში სა ქარ თვე ლოს კომ ლე ბი (ოჯ­ახ ები) და იყო მი წის მიმ ღებ თა 3 კა ტე გო რი ად და გა ნი საზღვრა მი წის ზღვრუ ლი მაქ სი მა ლუ რი ნორ მა. მი წე ბი სა კუთ რე ბა ში გა და იცა ყო ველ გვა რი სა ფა სუ რის გა დახ დის გა რე შე. მი წის მიმ ღებ თა პირ ველ კა ტე გო რი ას მი ეკ უთ ვნენ სოფ ლად მუდ­მი ვად მცხოვ რე ბი და სოფ ლის მე ურ ნე ობ აში და საქ მე ბუ ლი მო ქა ლა ქე ები და სოფ ლად მუდ მი ვად მცხოვ რე ბი სოფ ლის მე­ურ ნე ობ ის დარ გში და საქ მე ბუ ლი სპე ცი ალ ის ტე ბი. მათ თვის მი წის გა სა ცე მი ფარ თო ბი გა ნი საზღვრა ბა რი სა და ზეგ ნის რაიონებში 1 ჰექ ტრამ დე, ხო ლო იმ რაიონებში, სა დაც ამ ის შე საძ ლებ ლო ბა იყო – 1,25 ჰექ ტრამ დე, – მთის რე გი ონ ებ ში – 5 ჰექ ტრამ დე.

მე ორე კა ტე გო რი ას მი ეკ უთ ვნენ სოფ ლად მუდ მი ვად მცხოვ რე ბი სხვა სფე როს მუ შა­მო სამ სა ხუ რე ები. მათ გა­ნე საზღვრათ გა სა ცე მი მი წის ფარ თო ბი ბა რის და ზეგ ნის რაიონებში 0,75 ჰექ ტრამ დე, ხო ლო, მთის რაიონში 5 ჰექ­ტრამ დე (მათ შო რის და მუ შა ვე ბა ში არ სე ბუ ლი მი წე ბი 0,75 ჰექ ტრამ დე)

მე სა მე კა ტე გო რი ას მი ეკ უთ ვნენ ქა ლა ქად და და ბად მცხოვ რებ ნი, რო მელ თაც სა კუთ რე ბის უფ ლე ბით მი ღე ბუ ლი

21

ჰქონ დათ საცხოვ რე ბე ლი სახ ლი ან სახ ლის ნა წი ლი და ქა­ლა ქად და და ბა ში მცხოვ რე ბი ის მო ქა ლა ქე ები, რო მელ თაც სურ დათ სოფ ლად მი ეღ ოთ სა კარ მი და მო მი წის ნაკ ვე თე ბი მათ გა ნე საზღვრათ 0,25 ჰექ ტრამ დე მი წის ნაკ ვე თი, ხო ლო თბი ლი სის სა გა რე უბ ნო ზო ნებ ში 0,15 ჰექ ტრამ დე.

სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კის მთავ რო ბამ 1992 წლის 22 სექ ტემ ბერს მი იღო დად გე ნი ლე ბა (#949) „სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კა ში სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე ობ ებ ის, კოლ მე ურ ნე ობ­ებ ის და სხვა სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ებ ის რე ორ გა ნი­ზა ცი ის წე სის შე სა ხებ”.

ამ დად გე ნი ლე ბით და წეს და, რომ სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე­ობ ებ მა, კოლ მე ურ ნე ობ ებ მა და სხვა სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ებ მა უნ და მო ახ დი ნონ რე ორ გა ნი ზა ცია, ნე ბა ყოფ­ლო ბით სა ფუძ ველ ზე აირ ჩი ონ შრო მი თი კო ლექ ტი ვის თვის მი სა ღე ბი მე ურ ნე ობ რი ობ ის ახ ალი ორ გა ნი ზა ცი ული ფორ მა და გა ტარ დნენ რე გის ტრა ცი აში არ სე ბუ ლი წე სის შე სა ბა მი­სად 1993 წლის 1 იან ვრამ დე.

სა ქარ თვე ლო ში იმ დრო ის ათ ვის არ სე ბობ და 685 კოლ მე­ურ ნე ობა და 660 საბ ჭო თა მე ურ ნე ობა. დად გე ნი ლე ბა ით ვა­ლის წი ნებ და სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე ობ ებ ის, კოლ მე ურ ნე ობ­ებ ისა და სხვა სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ებ ის ბა ზა ზე გლე ხუ რი (ფერ მე რუ ლი) მე ურ ნე ობ ებ ის, კო ოპ ერ აცი ული სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ებ ის, აგ რო ფირ მე ბის, აქ ცი ონ­ერ ული სა ზო გა დო ებ ებ ის შექ მნას. ამ ავე დად გე ნი ლე ბით და­წეს და, რომ რე ორ გა ნი ზა ცი ას არ ექ ვემ დე ბა რე ბო და სა მეც­ნი ერო­კვლე ვი თი და წე სე ბუ ლე ბე ბის საც დე ლი, სა სე ლექ ციო სად გუ რე ბი, სას წავ ლო, ექ სპე რი მენ ტუ ლი მე ურ ნე ობ ები და ჯიშ თა გა მოც დის ნაკ ვე თე ბი. სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კის სა საზღვრო ზო ლის 21 კი ლო მეტ რი ან სიღ რმე ში გან თავ სე­ბუ ლი სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე ობ ები. რაც სამ წუ ხა როდ არ გან­ხორ ცი ელ და.

22

1992 წლის 21 ოქ ტომ ბერს სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კის სა ხელ მწი ფო საბ ჭომ მი იღო დეკ რე ტი #29 „სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კა ში მი წის რე ფორ მის გან ხორ ცი ელ ებ ის, სა ხელ­მწი ფო მე ურ ნე ობ ებ ის, კოლ მე ურ ნე ობ ებ ისა და სხვა სა საფ­ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო თა რე ორ გა ნი ზა ცი ის შე სა ხებ”. დად გინ და: სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე ობ ები, კოლ მე ურ ნე ობ ები და სხვა სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ები, ვალ დე ბუ ლი არი ან 1992 წელს გა ატ არ ონ რე ორ გა ნი ზა ცია. რაც ას ევე არ შეს რულ და. ნაც ვლად სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე ობ ებ ის, კოლ­მე ურ ნე ობ ებ ისა და სხვა სა სო ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ებ ის ბა ზა ზე გლე ხუ რი (ფერ მე რუ ლი) მე ურ ნე ობ ებ ის, კო პე რა ცი­ული სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა წარ მო ებ ის, აგ რო ფირ მე ბის, აქ ცი ონ ერ ული სა ზო გა დო ებ ებ ის, კო პე რა ტი ვე ბის შქმნი სა და იწყო ქო ნე ბის და ტა ცე ბა – გა ნად გურ და მეცხო ვე ლე ობ ის კომ პლექ სე ბი, მეფ რინ ვე ლე ობ ის თა ნა მედ რო ვე ფაბ რი კე ბი, მე ღო რე ობ ის კომ პლექ სე ბი, ვე ტე რი ნა ლუ რი მომ სა ხუ რე ბის სად გუ რე ბი, ჯიშ თა გა მოც დის და სა სე ლექ ციო სად გუ რე ბი, მან ქა ნა ტრაქ ტორ თა პარ კის სად გუ რე ბი, და იწყო ტრაქ ტო­რე ბის ქურ დო ბა და ჯარ თში ჩა ბა რე ბა, ათი გრა მი სპი ლენ­ძი სათ ვი მწყრო ბი დან გა მო ყავ დათ ძვი რად ღი რე ბუ ლი დაზ გა და ნა და გა რე ბი და ჯარ თში აბ არ ებ დენ ან ჩა ლის ფა სად ყიდ­დენ თურ ქეთ სა ირ ან ში. ლიკ ვი და ცია გა უკ ეთ და სოფ ლის მე­ურ ნე ობ ის დარ გის სა მეც ნი ერო კვლე ვით ინ სტი ტუ ტებს და ლა ბა რა ტო რი ებს.

გა ნად გურ და მე ვე ნა ხე ობა მეღ ვი ნე ობ ის სა მეც ნი ერო კვლე ვით ინ სტი ტუტ თან არ სე ბუ ლი 400­ზე მე ტი უნ იკ ალ ური ვე ნა ხის ჯი შე ბის სა ნერ გე მე ურ ნე ობა. კა ტას ტრო ფუ ლად შემ ცირ და ნა თე სი ფარ თო ბე ბი, გა ნად გურ და ჩა ის ნარ გა ვე ბი, შემ ცირ და ვე ნა ხის, ციტ რუ სე ბის, ხე ხი ლის, და სხვა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო კულ ტუ რე ბი. მო იშ ალა, შიძ ლე ბა ით ქვას გა ნად­გურ და სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის დარ გის ინ ფრას ტრუქ ტუ რა,

23

თეს ლბრუნ ვე ბი, მრავ წლი ანი ნარ გა ვე ბის ნერ გე ბის წარ მო­ება, ხე ლოვ ნუ რი და თეს ვლის სად გუ რე ბი, თეს ლის ხა რის ხი სა და აღ მო ცე ნე ბის დად გე ნის სამ სა ხუ რე ბი, კა ტას ტრო ფუ ლად შემ ცირ და მარ ცვლის, ხი ლის, ყურ ძნის, ჩა ის, ხორ ცის, კვერ­ცხის, რძი სა და რძის პრო დუქ ტე ბის წარ მო ება და დამ ზა დე ბა. და იწყო დაშ რო ბი ლი ფა რო ბე ბის მე ორ ადი და ჭა ობ ება, მო იშ­ალა სარ წყა ვი სის ტე მე ბი, მი წი დან იღ ებ დენ სარ წყავ მი ლებს და ჯარ თში აბ არ ებ დენ. გო რი სა და ქა რე ლის რაიონებში მო­იშ ალა ათ ას ობ ით ჰექ ტა რი დაწ ვი მე ბი თი სარ წყა ვი სის ტე მა, მალ ხა ზის წვერ ზე მოწყო ბი ლი სრუ ლი ად ახ ალი, უახ ლე სი ტექ ნო ლო გი ით მოწყო ბი ლი დაწ ვი მე ბი თი სარ წყა ვი სის ტე მა ჯარ თში ჩა ბარ და. ან ალ ოგი ური მდგო მა რე ობა იყო სიღ ნა ღის რაიონის წნო რის კომ პლექ სის დაწ ვი მე ბით სარ წყავ სი ტე მა­ზე, ჯარ თში ჩა აბ არ ეს ფრე გა ტე ბის დაწ ვი მე ბი თი სარ წყა ვი და ნად გა რე ბი. ქურ დო ბა იმ დო ნე ზე მი ვი და, რომ სოფ ლებ ში ელ ექ ტრო სა დე ნებს იპ არ ავ დენ და ჯარ თში აბ არ ებ დენ. სა­ქარ თვე ლოს ტყე ებ ში შეწყდა ტყეთ მოწყო ბის სა მუ შაოების გან ხორ ცი ელ ება, მო იშ ალა მცე ნა რე თა დაც ვის სამ სა ხუ რე ბი, ხე ები და ვად და, აღ არ ტარ დე ბო და სა ნი ტა რუ ლი და მოვ ლი თი ჭრე ბი, და იწყო ტყე ებ ის უს ის ტე მო ჩეხ ვა­გა ნად გუ რე ბა.

ყო ვე ლი ვე ამ ას დიპ ლო მა ტი ური სიბ რძნით უყ ურ ებ და თბი­ლი კა ბი ნე ტი დან სა ქარ თვე ლოს, ჯერ სა ხელ მწი ფო საბ ჭოს თავ მჯდო მა რე, შემ დგომ სახ ლმწი ფოს მე თა ური და ბო ლოს სა ქარ თვე ლოს პრე ზი დენ ტი ბა ტო ნი ედუ არდ შე ვარ დნა ძე.

ის, რაც არ გა კეთ და 1992­1998 წლებ ში და არ მოხ და იმ დროს არ სე ბუ ლი მე ურ ნე ობ ებ ის გარ დაქ მნა კო პე რა ტი ვე ბად ეხ ლა ცდი ლობს სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბა ამ ის გა კე თე ბას, რო მე ლიც შე უძ ლე ბე ლია მი წე ბის კონ სო ლი და ცი ის გა რე შე (ამ აზე მო გახ სე ნებთ ამ წიგ ნში არ სე ბულ წე რილ ში „მი წა და სი ღა რი ბე”).

სა ქარ თვე ლო ში სახ ნა ვი მი წე ბი 1900 წლის თვის შე ად გენ­

24

და 1303.6 ათ ას ჰექ ტარს, 2005 წლის თვის (ამ ის შემ დეგ აღ­რიცხვა აღ არ არ სე ბობს) შე ად გენ და 798.6 ათ ას ჰექ ტარს. (აფხა ზე თი სა და სა მა ჩაბ ლოს ჩათ ვლით) შემ ცი რე ბუ ლია 505.00 ათ ასი ჰექ ტრით.

1862 წელს თბი ლის ში ცხოვ რობ და 62 082 ად ამი ანი, სა ქარ­თვე ლო ში ერთ მი ლი ონ ზე ცო ტა მე ტი. ქ.თბი ლი სის მო სახ ლე­ობა სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობ ის 7%­ს შე ად გენ და, დღეს დე­და ქა ლა ქის მო სახ ლე ობა სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობ ის ერთ მე სა მედ ზე მეტს შე ად გენს. ჩე მი ას აკ ის ად ამი ან ებს კარ გად გვახ სოვს, რო გორ მა რაგ დე ბო და თბი ლი სი მი სი მიმ დე ბა რე სოფ ლე ბი დან (დი ღო მი, გლდა ნი, ავ ჭა ლა, კრწა ნი სი) სა სოფ­ლო სა მე ურ ნო პრო დუქ ტე ბით. დღეს ამ პრო დუქ ტე ბით სომ­ხე თი, აზ ერ ბა იჯ ანი, თურ ქე თი და ირ ანი გვა მა რა გებს.

სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ობ ის სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო პრო­დუქ ტე ბის მოთხოვ ნი ლე ბის 80% საზღარ გა რე თი დან შე მო­ტა ნი ლი პრო დუქ ტე ბით კმა ყო ფილ დე ბა. ქ. თბი ლი სის ტე რი­ტო რის ზრდა ხდე ბო და მიმ დე ბა რე სახ ნა ვი მი წე ბის ტე რი ტო­რი ებ ის ხარ ჯზე. თბი ლი სის ტე რი ტო რია 16000 ჰექ ტრი დან 50450 ჰექ ტრამ დე გა იზ არ და. თუ მე­20 სა უკ უნ ის მე ორე ნა­ხე ვარ ში, მეტ ნაკ ლე ბად, გა მარ თლე ბუ ლი იყო თბი ლი სის ტე­რი ტო რი ის ზრდა მიმ დე ბა რე სოფ ლე ბის ხარ ჯზე, 2006 წლის სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის #4173 დად გე ნი ლე ბა: „ქა ლაქ თბი ლი სის, გარ დაბ ნის მუ ნი ცი პა ლი ტე ტის და მცხე თის მუ­ნი ცი პა ლი ტე ტის ად მი ნის ტრა ცი ული საზღვრე ბის შეც ვლის შე სა ხებ”, რომ ლის შე დე გად 22 სო ფე ლი შე მოუერთდა ქ. თბი­ლი სის ტე რი ტო რი ას, ყოვ ლად გა უმ არ თლე ბე ლი და სა ფუძ­ველს მოკ ლე ბუ ლია. კი დევ ერ თხელ გა ნად გურ და სა ქარ თვე­ლოს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის სახ ნა ვი მი წე ბი. დე და ქა ლა ქი თავ კომ ბა ლას და ემ გსა ვა სა.

სა ქარ თვე ლო ში 1992­1998 წლებ ში ჩა ტა რე ბუ ლი ნაჩ ქა რე­ვი და გაუაზრებელი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის

25

მი წის რე ფორ მის შე დე გად სა ქარ თვე ლოს სახ ნა ვი მი წე ბი და მრა ვალ წლი ანი ნარ გა ვე ბი და ქუც მაც და და გა ნი ავ და. მი წის ფარ თო ბე ბის ფი ზი კურ პი რებ ზე უფ ას ოდ და პა ტარ­პა ტა რა ნაკ ვე თე ბად გა ნა წი ლე ბამ გა მო იწ ვია მი წის და ნა წევ რე ბა­ფრაგ მენ ტა ცია და მი სი არა ეფ ექ ტუ რად გა მო ყე ნე ბა. სა სოფ­ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის ას ეთ მა და რი გე ბამ. სახ ნა ვი მი წე ბის მა სი ვე ბი და იყო წვრილ კონ ტუ რე ბად და გა­ნა წილ და, რო გორც სოფ ლის, ას ევე და ბი სა და ქა ლა ქის მო­სახ ლე ობ აზე. სხვა დას ხვა მიმ ღებ ზე მი წა ერთ ნაკ ვე თად არ იყო გა მო ყო ფი ლი. პი რი ქით, გა მო ყო ფის არ ჩე ული ვა რი ან­ტით, თი თოეულ ოჯ ახს და ახ ლო ებ ით 3­7 მი წის ნაკ ვე თი და­ურ იგ და, რომ ლე ბიც სხვა დას ხვა ტე რი ტო რი ებ ზეა გან ლა გე­ბუ ლი. და შო რე ბა ერ თი მე სა კუთ რის სხვა დას ხვა ნაკ ვე თებ სა და მის სახ ლს შო რის 5 ­7კმ­ზე მე ტიც არ ის.

ზო გი ერთ რაიონებში, გან სა კუთ რე ბით და სავ ლეთ სა ქარ­თვე ლო ში, მოთხოვ ნე ბის და საკ მა ყო ფი ლებ ლად და სახ ლე ბე­ბის შე მო გა რენ ში ხელ მი საწ ვდო მი მი წა საკ მა რი სი არ იყო. ამ გვა რად, ბევ რმა კომ ლმა, ფაქ ტი ურ ად მი თი თე ბულ 1.25 ჰექ ტარ ზე ნაკ ლე ბი მი იღო. ზოგ ტე რი ტო რი აზე, მი წის და­რი გე ბა გარ თუ ლე ბუ ლი იყო იმ ის გა მო, რომ მთავ რო ბას არ შე ეძ ლო მი წის გა ნა წი ლე ბის პრო ცე სის კონ ტრო ლი და შე­სა ბა მი სი წე სე ბი სა და რე გუ ლა ცი ებ ის აღ სრუ ლე ბა. ამ მა სი­ური ტრან სფორ მა ცი ის პრო ცე სის შე დე გად 1,300 000 კომ­ლი (ოჯ ახი) ­ და ახ ლო ებ ით 3,5 მი ლი ონი მო ქა ლა ქე – მცი რე მი წის ნაკ ვე თე ბის მე სა კუთ რე გახ და, კომ ლზე სა შუ ალ ოდ 0.25 ჰა. ასე მა გა ლი თად სა ქარ თვე ლოს ერთ­ერთ რაიონში ­ (დე დოფ ლის წყა რო ­ მარ ცვლე ულ ის ბე ღე ლი) 1992 წლამ დე არ სე ბუ ლი სახ ნა ვი 46 000 ჰა. მი წა წარ მოდ გე ნი ლი იყო 560 ნაკ ვე თად. მი წის რე ფორ მის გან ხორ ცი ელ ებ ის შე დე გად აღ­ნიშ ნუ ლი მი წა და ნა წევ რდა 26000 ნაკ ვე თად. რის შე დე გა დაც დე დოფ ლის წყა როს რაიონში მარ ცვლე ულ ის წარ მო ება შემ­

26

ცირ და ოთხჯერ და მე ტად. ან ალ ოგი ური მდგო მა რე ობაა სხვა რაიონებშიც. სა ქარ­

თვე ლო ში პრი ვა ტი ზე ბუ ლი სა სო ფო­სა მე ურ ნეო მი წის ფრაგ­მენ ტა ცია ეკ ონ ომ იკ ურ ად სი ცოცხლი სუ ნა რი ანი ფერ მე რუ­ლი მე ურ ნე ობ ის თვის ძი რი თად დაბ რკო ლე ბას წარ მო ად გენს. ფერ მე რე ბი გა მო იყ ენ ებ ენ ურ ის კო სტრა ტე გი ები და მა თი გან ვი თა რე ბის პო ტენ ცი ალი ფრი ად ლი მი ტი რე ბუ ლია. ის ინი მი წას აღ იქ ვა მენ, რო გორც სო ცი ალ ურ უს აფ რთხო ებ ას და არა რო გორც ეკ ონ ომ იკ ურ აქ ტივს. ფაქ ტი ურ ად, ამ ფერ მერ­თა უმ რავ ლე სო ბა ფერ მე რულ მე ურ ნე ობ აში გრძელ ვა დი ან პერ სპექ ტი ვას ვერ ხე დავს და დღეს დღე ობ ით, ლი მი ტი რე­ბუ ლი ინ ტე რე სი აქ ვთ მი წის კონ სო ლი და ცი ას თან და კავ ში­რე ბით. სა ქარ თვე ლო ში ერთ სულ მო სახ ლე ზე მო დის 0.14 ჰა სახ ნა ვი მი წა, 0.64 სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წა, რაც ყო ფი ლი საბ ჭო თა რეს პუბ ლი კებს შო რის ყვე ლა ზე და ბა ლი მაჩ ვე ნე ბე ლია! სომ ხეთს ჩვენ ზე უკ ეთ ესი მდგო მა­რე ობა აქ ვს. სა ქარ თვე ლო ში მთე ლი ტე რი ტო რი ის მხო ლოდ 44% გა მო იყ ენ ება სოფ ლის მე ურ ნე ობ აში. უკ რა ინ აში 91%. ჩრდი ლო ეთ კავ კა სი აში 88%. სა ქარ თვე ლო ში მთლი ანი მი წე­ბი დან სახ ნავ­სა თე სის ფარ თო ბი შე ად გენს მხო ლოდ 9.3%­ს და მრა ვალ წლი ანი ნარ გა ვე ბი 3.97%. სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ გუ ლებ ში სახ ნა ვია 26%. უკ რა ინ აში 80.6%, მოლ და ვეთ­ში 73.1%. მხედ ვე ლო ბა შია მი სა ღე ბი ის იც, რომ სა სოფ ლო­სა­მე ურ ნეო სა ვარ გუ ლის 30% ერ ოზ ირ ებ ულია. ქვეყ ნის სპე ცი­ფი კუ რი თა ვი სე ბუ რე ბაა ის, რომ სახ ნა ვი მი წე ბის უმ ეტ ესი ნა წი ლი გან ლა გე ბუ ლია სხვა დას ხვა და ქა ნე ბის ფერ დო ბებ ზე. სა ქარ თვე ლოს სახ ნა ვი მი წე ბის 9% გან ლა გე ბუ ლია 10 გრა­დუს ზე მეტ და ქა ნე ბა ზე. სა ქარ თვე ლო ში მთებს უკ ავია 54%, მთის წი ნებს 33%, დაბ ლო ბებს მხო ლოდ 13%. ქვეყ ნის მი წე­ბის დი დი ნა წი ლი და ზი ან ებ ულია მეწყე რე ბით, ღვარ ცო ფე­ბით და თოვ ლის ზვა ვე ბით. სა ქარ თვე ლო ში აღ რიცხუ ლია 50

27

00­ზე მე ტი მეწყე რი, 734 მყინ ვა რი, 860 ტბა, 26 060 მდი ნა რე სა ერ თო სიგ რძით 60 000კმ. შავ ზღვა ში ჩა დის 18 109 მდი ნა­რე, კას პი ის ზღვა ში 7951 მდი ნა რე და 1000­მდე ღვარ ცო ფი. ჭარ ბტე ნი ანი მი წის ფარ თო ბია 256 000 ჰა, აქ ედ ან და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო შია 256 000 ჰა.

ას ეთ მა მდგო მა რე ობ ამ არა მარ ტო ხე ლი შე უშ ალა სოფ­ლის მე ურ ნე ობ ის გან ვი თა რე ბას სა ქარ თვე ლო ში, არ ამ ედ სა­ქარ თვე ლო უკ ან დას წია და ღა რიბ, არ სე ბო ბა ზე ორი ენ ტი რე­ბულ სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ზო გა დო ებ ად აქ ცია. მი წე ბის ას ეთი და ნა წევ რე ბის შე დე გად შე უძ ლე ბე ლია მე ქა ნი ზა ცი ის, გერ ბი ცი დე ბის, სა სუ ქე ბის, შხამ­ქი მი კა ტე ბის და სხვა სა მუ­შაოების ეკ ონ ომ იკ ურ ად, რა ცი ონ ალ ურ ად გა მო ყე ნე ბა. ას ეთ პი რო ბებ ში უაღ რე სად და ბა ლია შრო მის ნა ყო ფი ერ ება.

სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნი შუ ლე ბის მი წე ბის აღ რიცხვი სა და რე გის ტრა ცი ის მიზ ნით სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბამ აიღო კრე დი ტი 52 მი ლი ონი გერ მა ნუ ლი მარ კა და 12 მი ლო ნი დო­ლა რი, გა აფ ორ მა ხელ შეკ რუ ლე ბა ერთ­ერთ გერ მა ნულ ფირ­მას თან. აღ ნიშ ნულ მა ფირ მამ და იწყო სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნი შუ ლე ბის მი წე ბის აზ ომ ვი თი სა მუ შაოები. და უჯ ერ ებ­ელია მაგ რამ ფაქ ტია ფირ მის ერ თი ხელ მძღვა ნე ლის თვი ური ხელ ფა სი შედ გენ და, სა ქარ თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ­მწი ფო დე პარ ტა მენ ტის მთე ლი სის ტე მის 1660 თა ნამ შრომ­ლის წლი ურ ხელ ფასს.

კი დევ უფ რო და უჯ ერ ებ ელია, მაგ რამ ფაქ ტია: სა მუ შაოები გან ხორ ცი ელ და, აღ ებ ული კრე დი ტი მთლი ან ად ათ ვი სე ბულ იქ ნა და დღეს ვე რა ვინ ვერ გეტყვის, ვინ რის თვის გა მო იყ ენა ეს კრე დი ტე ბი (შე იძ ლე ბა ით ქვას, მდი ნა რე მტკვარ ში გა და იყ­არა). ეს არ ის კი დევ ერ თი ღა ლა ტი სა ქარ თვე ლოს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის მი მართ.

თუმ ცა, ამ ით არ დამ თავ რე ბუ ლა სა ქარ თვე ლოს სა სოფ­ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის მი მართ უს ულ გუ ლო

28

და მო კი დე ბუ ლე ბა. უკ ან ას კნელ პე რი ოდ ში სა ქარ თვე ლოს ეკ­ონ ომ იკ ისა და მდგრა დი გან ვი თა რე ბის სა მი ნის ტრომ შეწყვი­ტა სა ხელ მწი ფო სა კუთ რე ბა ში არ სე ბუ ლი სა სოფ ლო­სა მე ურ­ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის გა ყიდ ვა სა ქარ თვე ლოს მო ქა ლა­ქე ებ ზე, სა მი ნის ტროს ქო ნე ბის მარ თვის სა აგ ენ ტო ითხოვს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის გა დაყ ვა ნას არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბით და მე რე გა აქ ვს აუქ ცი ონ ზე გა სა ყი დად, სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე­ბის მი წა რო გორც არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წა. ას ეთი ქმე დე ბა ღა ლა ტის ტოლ ფა სია.

1996 წლის და საწყის ში სა ქარ თვე ლოს კა ნო ნის: „სა სოფ­ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის სა კუთ რე ბის შე სა ხებ”. პრო ექ ტი ით ვა ლის წი ნებ და სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ­ლე ბის მი წის სა კუთ რე ბა ში გა და ცე მის უფ ლე ბას სა ქარ თვე­ლოს მო ქა ლა ქე ობ ის არ მქო ნე პირ ზე ე.ი. უცხო ქვეყ ნის მო ქა­ლა ქეს შე ეძ ლე ბო და ყო ველ გვა რი შეზღუდ ვის გა რე შე გა ნუ­საზღვრე ლი რა ოდ ენ ობ ის სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე­ბის მი წის ფარ თო ბის შე ძე ნა. სა ქარ თვე ლოს სა ზო გა დო ებ ის პრო ტეს ტი სა და კა ტე გო რი ული მოთხოვ ნის შე დე გად (გან სა­კუთ რე ბუ ლი დამ სა ხუ რე ბა ამ მხრივ ეკ უთ ვნის ცნო ბილ მწე­რალს და სა ზო გა დო მოღ ვა წეს, ოტია იოს ელი ანს) შე იც ვა ლა კა ნო ნის პრო ექ ტი და 1996 წლის 22 მარ ტს მი ღე ბულ იქ ნა სა­ქარ თვე ლოს კა ნო ნი: „სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის სა კუთ რე ბის შე სა ხებ”. მი ღე ბუ ლი კა ნო ნის მე­5 მუხ­ლის, მე­2 პუნ ქტში ჩა იწ ერა: „სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ­ლე ბის მი წა სა კუთ რე ბა ში გა და ეც ემა მხო ლოდ სა ქარ თვე ლოს მო ქა ლა ქეს. სა ქარ თვე ლოს მო ქა ლა ქე ობ ის არ მქო ნე პირს და უცხო ქვეყ ნის მო ქა ლა ქეს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ­ნუ ლე ბის მი წა მი ეც ემა მხო ლოდ იჯ არ ით. კა ნო ნის მი ღე ბის დროს კა ნო ნი შედ გე ბო და 22 მუხ ლი სა გან. კა ნო ნის მი ღე ბის დღი დან დღემ დე შე ტა ნი ლი 14 ცვლი ლე ბის შე დე გად ამ ოღ­

29

ებ ულ იქ ნა 11 მუხ ლი. ფაქ ტი ურ ად კა ნონ მა და კარ გა არ სე ბი­თი მნიშ ვნე ლო ბა და ვერ პა სუ ხობს დღე ვან დელ მოთხოვ ნებს. ცვლი ლე ბე ბის შე დე გად 2007 წელს კა ნო ნის მე­19 მუხ ლის პირ ვე ლი პუნ ქტი დან ამ ოღ ებ ული „ა” ქვე პუნ ქტი, სა დაც აღ­ნიშ ნუ ლი იყო რომ აკ რძა ლუ ლია მი წის ნაკ ვე თის გას ხვი სე ბა, თუ სივ რცობ რი ვად ერ თმა ნეთ თან და კავ ში რე ბუ ლი მი წის ნაკ ვე თი გას ხვი სე ბის შე დე გად პა ტა რავ დე ბა ხუთ ჰექ ტარ ზე ნაკ ლე ბად, რის გა მოც, ის ედ აც და ნა წევ რე ბუ ლი მი წე ბი კი­დევ უფ რო მე ტად და ნა წევ რდა. ამ ავე კა ნო ნის მე­20 მუხ ლის პირ ვე ლი პუნ ქტი ამ ოღ ებ ულ იქ ნა, სა დაც აღ ნიშ ნუ ლი იყო: „იმ მე სა კუთ რის მი მართ, რო მე ლიც ზე დი ზედ ორი წლის გან­მავ ლო ბა ში არ ამ უშ ავ ებს მი წას, არ იხ დის მი წათ სარ გებ ლო­ბი სათ ვის დად გე ნილ გა და სა ხადს, არ უძ ღვე ბა მე ურ ნე ობ ას და ას ეთ შემ თხვე ვა ში იჯ არ ით აც არ გას ცემს სხვა პირ ზე, გა­მო ყე ნე ბუ ლი იქ ნე ბა სა გა და სა ხა დო კა ნონ მდებ ლო ბით გათ­ვა ლის წი ნე ბუ ლი სან ქცი ები”.

ას ევე ამ ოღ ებ ულ იქ ნა კა ნო ნი დან მემ კვიდ რე ობ ის, სოფ­ლის მე ურ ნე ობ ის ცნე ბის, სა ერ თო სა კუთ რე ბის წი ლის, სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ღი რე ბუ ლე ბის, გა რი გე ბის ნამ დვი ლო ბის თვის აუც ილ ებ ელი ნე ბარ თვის გა­ცე მის, სა ად გილ მა მუ ლო წიგ ნში (სა ჯა რო რე ეს ტრში) გას ხვი­სე ბი სა და ნე ბარ თვის რე გის ტრა ცი ის ვალ დე ბუ ლე ბის და უპ­ირ ატ ესი შეს ყიდ ვის უფ ლე ბე ბის მუხ ლე ბი.

შე იძ ლე ბა ით ქვას, პარ ლა მენ ტის რო მელ წევ რს რა მო უნ­დე ბო და კა ნო ნიც ისე იც ვლე ბო და. რაც მთა ვა რია, სამ წუ ხა­როდ ყო ველ გვა რი გან ხილ ვის გა რე შე, კა ნონ ში შე ტა ნილ იქ­ნა ცვლი ლე ბა და დაშ ვე ბულ იქ ნა უცხო ქვეყ ნის მო ქა ლა ქე ზე სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის სა კუთ რე ბა ში გა და ცე მა.

სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის აგ რა რუ ლი კო მი ტე ტის თავ­მჯდო მა რეს თან ბე ჟან გო ნაშ ვილ თან ჩე მი შეხ ვედ რის შემ დეგ

30

ეს მუხ ლი კა ნო ნი დან ამ ოღ ებ ულ იქ ნა და აიკ რძა ლა უცხო მოქ ლა ქე ებ ზე მი წის გა ყიდ ვა და მი წე ბის და ნა წევ რე ბა ხუთ ჰექ ტარ ზე ნაკ ლე ბად.

სამ წუ ხა როდ, შემ დეგ ეს მუხ ლიც გაქ რა. შემ დეგ ის ევ აღ­დგა. კა ნონ ში აღ ინ იშ ნა: „უცხო ელი და საზღვარ გა რეთ რე­გის ტრი რე ბუ ლი იურ იდი ული პი რე ბი ვალ დე ბუ ლი არი ან თა­ვი ანთ სა კუთ რე ბა ში არ სე ბუ ლი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და­ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თე ბი მათ ზე სა კუთ რე ბის უფ ლე ბის წარ მო შო ბი დან ექ ვსი თვის ვა და ში გა ას ხვი სონ სა ქარ თვე­ლოს მო ქა ლა ქე ზე, კომ ლზე ან/და სა ქარ თვე ლოს კა ნონ მდებ­ლო ბის შე სა ბა მი სად სა ქარ თვე ლო ში რე გის ტრი რე ბულ იურ­იდი ულ პირ ზე”.

გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი ვალ დე ბუ ლე ბე ბის შე უს რუ ლებ ლო­ბის შემ თხვე ვა ში კა ნონ მა გა ით ვა ლის წი ნა უცხო ელ სა და საზღვარ გა რეთ რე გის ტრი რე ბულ იურ იდი ულ პირს სა სა მარ­თლოს გა დაწყვე ტი ლე ბით და სა თა ნა დო კომ პენ სა ცი ით სა­ხელ მწი ფოს სა სარ გებ ლოდ ჩა მო ერ თვათ მათ სა კუთ რე ბა ში არ სე ბუ ლი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ­ვე თე ბი.

სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თე ბის ჩა მორ თმე ვი სას გა მო იყ ენ ება: „აუც ილ ებ ელი სა ზო გა დო ებ­რი ვი სა ჭი რო ებ ის ათ ვის სა კუთ რე ბის ჩა მორ თმე ვის წე სის შე სა ხებ” სა ქარ თვე ლოს კა ნო ნით დად გე ნი ლი ნორ მე ბი. ვე­რა ფერს იტყვი, ძა ლი ან კარ გი და სწო რი გა დაწყვე ტი ლე ბაა, მაგ რამ რა ხდე ბა ამ ის შემ დეგ? სა ქარ თვე ლოს სა კონ სტი ტუ­ციო სა სა მარ თლომ და აკ მა ყო ფი ლა და ნი ის მო ქა ლა ქე ჰე იკე ქრონ ქვის ტის სარ ჩე ლი სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის წი ნა­აღ მდეგ და 2013 წლის 26 ივ ნისს გა ატ არა „სა ქარ თვე ლოს სა კონ სტი ტუ ციო სა სა მარ თლოს პლე ნუ მის გა დაწყვე ტი ლე­ბა №3/1/5/512, რომ ლი თაც გა უქ მდა უამ ის ოდ აც უაღ რე სად არ ას რულ ყო ფი ლი, სა ხელ დობრ, სა ხელ მწი ფო სა და სა ზო გა­

31

დო ებ ის ინ ტე რეს თა უგ ულ ებ ელ მყო ფელ „სა სოფ ლო­სა მე­ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის სა კუთ რე ბის შე სა ხებ” სა ქარ­თვე ლოს კა ნონ ში გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი ყვე ლა შეზღუდ ვე ბი უცხო ელ თა (მო ქა ლა ქე ობ ის არ მქო ნე პი რი) მი ერ სა სოფ­ლო­სა მე ურ ნეო მი წის შეს ყიდ ვა სა და სა კუთ რე ბა ში ქო ნა ზე. ამ ით სა ქარ თვე ლოს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წა­ქარ თვე ლი ერ ისა და სა ქარ თვე ლოს ყვე ლა მო ქა ლა ქის და მა თი შთა მო­მავ ლო ბის სა არ სე ბო წყა რო აწ და მა რა დის­გა ტა ნი ლი აღ­მოჩ ნდა მსოფ ლი ოს ღია ბა ზარ ზე, სა დაც, დღეს დღე ობ ით არ ფი გუ რი რებს სა ქარ თვე ლოს არ ცერ თი კონ კუ რენ ტუ ნა რი ანი მო ქა ლა ქე, რომ კონ კუ რე ცია გა უწი ოს უცხო მო ქა ლა ქე ებს. (ერთ­ერ თმა ირ ან ელ მა გა ნაცხა და: ჩემს ქვე ყა ნა ში ერ თი ჰექ ტა რი მი წა გავ ყი დე და ამ მი წის ფა სით სა ქარ თვე ლო ში ასი ჰექ ტა რი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წა ვი­ყი დეო!!!) ჩვე ნის აზ რით ეს ქმე დე ბა სამ შობ ლოს ღა ლა ტის ტოლ ფა სია.

სა ქარ თვე ლოს სა კონ სტი ტუ ციო სა სა მარ თლოს ამ გა­დაწყვე ტი ლე ბამ აღ აშ ფო თა სა ქარ თვე ლოს სა ზო გა დო ებ ის ნა წი ლი და სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტმა გა მო აცხა და მო რა­ტო რი უმი ­ 2014 წლის ბო ლომ დე შე აჩ ერა სა სოფ ლო­სა მე­ურ ნეო მი წის გას ხვი სე ბა უცხო ქვეყ ნის მო ქა ლა ქე ებ ზე და იმ იურ იდი ულ პი რებ ზე, რომ ლე ბიც სა ქარ თვე ლო შია და ფუძ ნე­ბუ ლი. ამ ის შემ დეგ ხდე ბა კვლავ სა ოც რე ბა და ნი ის მო ქა ლა­ქის ნაც ვლად ეხ ლა, ავ სტრი ის მო ქა ლა ქეს შე აქ ვს სა ქარ თვე­ლოს სა კონ სტი ტუ ციო სა სა მარ თლო ში სარ ჩე ლი და მო ითხო­ვა სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის მო რა ტო რი უმ ის ბა თი ლად გა მოცხა დე ბა.

ჩვენ მა „სა ამ აყო” სა ქარ თვე ლოს სა კონ სტი ტუ ციო სა სა­მარ თლომ და აკ მა ყო ფი ლა ავ სტრი ის მო ქა ლა ქის სარ ჩე ლი და დღეს უკ ვე შე საძ ლე ბე ლია უცხო ქვეყ ნის მო ქა ლა ქე ებ მა და საზღვარ გა რეთ რე გის ტრი რე ბულ მა იურ იდი ულ მა პი რებ მა,

32

ყო ველ გვა რი შეზღუდ ვის გა რე შე, გა ნუ საზღვრე ლი რა ოდ ენ­ობ ის სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თე ბი შე იძ ინ ონ.

სა ინ ტე რე სოა, ვინ არი ან ეს და ნი ისა და ავ სტრი ის მო ქა­ლა ქე ები, რა ინ ტე რე სი აქ ვთ და ვინ დგას მათ უკ ან. მა შინ, რო დე საც ავ სტრი ის სა ხელ მწი ფო ში უცხო ელ თა მი ერ მი წის შე ძე ნა რე გუ ლირ დე ბა ცალ კე ული მი წე ბის კა ნო ნე ბით. მა გა­ლი თად, ერთ­ერ თი მი წის (ბურ გერ ლან დის) „კა ნო ნით უცხო­ელ ის მი ერ უძ რა ვი ქო ნე ბის შე ძე ნის შე სა ხებ”, უცხო ელი უძ­რა ვი ქო ნე ბის შე ძე ნის თვის სა ჭი რო ებს სპე ცი ალ ურ ნე ბარ­თვას, ნე ბარ თვა კი, თა ვის მხრივ, შე იძ ლე ბა მი ღე ბულ იქ ნეს, თუ „სა ხელ მწი ფო ებ რივ­პო ლი ტი კუ რი” ინ ტე რე სე ბი არ იქ ნე­ბა შე ლა ხუ ლი და თუ:

• არ სე ბობს მი წის (ბურ გერ ლან დის) ეკ ონ ომ იკ ური, სო­ცი ალ ური თუ კულ ტუ რუ ლი ინ ტე რე სი

• უცხო ელი ავ სტრი ის ტე რი ტო რი აზე მი ნი მუმ 10 წე­ლი ლე გა ლუ რად კა ნო ნი ერ ად იმ ყო ფე ბა და მი სი შე ნა ძე ნით მნიშ ვნე ლო ვა ნი ეკ ონ ომ იკ ური, სო ცი ალ ური, კულ ტუ რუ ლი ან სხვა სა ჯა რო ინ ტე რე სი არ ილ ახ ება.

თუ უცხო ელს ნა ყო ფი ერი, სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის შე­ძე ნა სურს, ის ზე მოთ მო ცე მულ ნე ბარ თვას თან ერ თად სა ჭი­რო ებს და მა ტე ბით ნე ბარ თვას რო მე ლიც გა იც ემა სპე ცი ალ­ური კო მი სი ის მი ერ...

უფ რო მკაც რი პი რო ბე ბით რე გუ ლირ დე ბა ევ რო პის სხვა ქვეყ ნე ბის მი წე ბის კა ნონ მდებ ლო ბე ბი თაც უცხო ელ ებ ზე მი­წე ბის გა ყიდ ვის წე სე ბი. ის ით ვა ლის წი ნებს, რომ უცხო ელ ის მი ერ ყო ველ გვა რი ქო ნე ბის შე ძე ნა (ყიდ ვით, ჩუ ქე ბით ან გაც­ვლით) არ სა ჭი რო ებს ნე ბარ თვას. მაგ რამ უცხო ელ ის მი ერ სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის არა თუ შე ძე ნა, არ ამ ედ იჯ არ ით აც აღ ებ აც კი მაქ სი მა ლუ რად შეზღუ დუ ლია და გა მო ნაკ ლი სის შემ თხვე ვა ში სა ჭი რო ებს სპე ცი ალ ურ ნე ბარ თვას. ან ალ ოგი­

33

ური შეზღუდ ვე ბია ამ ერ იკ ის შერ თე ბულ შტა ტებ ში ­ ზო გი­ერთ შტატ ში სა ერ თოდ არ ხდე ბა სა სა ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და­ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის უცხო მო ქა ლა ქე ზე გა ყიდ ვა.

2012 წლის ივ ნი სი დან 2013 წლის ივ ნი სამ დე უცხო ელ ებ ის მი ერ შე იქ მნა 395 იურ იდი ული პი რი, რომ ლებ მაც იყ იდ ეს 271 ნაკ ვე თი. დღე ის მდგო მა რე ობ ით (არა ზუს ტი მო ნა ცე მე ბით) უცხო ქვეყ ნის მო ქა ლა ქე ებ ზე გა ყი დუ ლია ათ ას ობ ით ჰექ ტა­რი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ფარ თო ბი.

მა გა ლი თად, მცხე თის რაიონში უცხო ელ მა მო ქა ლა ქემ (არ არ ეზ იდ ენ ტმა ფი ზი კურ პირ მა) შე იძ ინა სა სოფ ლო­სა მე­ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თი, რომ იტყვი ან, „ჩა ლის” ფა სად, და ყო ნაკ ვე თე ბად და გამ ზა დე ბუ ლი აქ ვს თა ვის თა­ნა მე მუ ლე ებ ზე გა ყი დოს და ყო ფი ლი მი წის ნაკ ვეთ ბი და ათ­ას ობ ით დო ლა რის მო გე ბა ნა ხოს. უახ ლო ეს პე რი ოდ ში მო სა­ლოდ ნე ლია მცხე თის რაიონში შე იქ მნას ოთხი ახ ალი სო ფე ლი უცხო ელ ებ ის და სახ ლე ბით. ამ ფონ ზე ორ გა ნი ზე ბუ ლად ხორ­ცი ელ დე ბა და უკ ვე პრაქ ტი კუ ლად მა სობ რივ ხა სი ათს იძ ენს უცხო ეთ იდ ან სა ქარ თვე ლო ში სხვა დას ხვა ერ ოვ ნე ბის წარ მო­მად გე ნელ თა შე მო სახ ლე ბა.

სა უბ ედ ურ ოდ, ამ ით არ დამ თავ რე ბუ ლა ქარ თუ ლი მი წის ღა ლა ტი.

2005 წლამ დე ჩვენს ქვე ყა ნა ში ყო ველ წლი ურ ად ხდე ბო და მი წე ბის აღ რიცხვა მი წის და ნიშ ნუ ლე ბი სა და კა ტე გო რი ებ ის, რაიონების, მხა რე ებ ის, მი წის მე სა კუთ რე თა და მო სარ გებ­ლე თა მი ხედ ვით. ამ მიზ ნით, ყო ვე ლი წლის 1 იან ვრის მდგო­მა რე ობ ით, რაიონის გამ გე ობა ამ ტკი ცებ და მი წის ბა ლან სს, რო მელ საც შემ დეგ იხ ილ ავ და სა ქარ თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ მწი ფო დე პარ ტა მენ ტი და და სამ ტკი ცებ ლად წა რუდ­გენ და სა ქარ თვე ლოს მი ნის ტრთა კა ბი ნეტს.

მას შემ დეგ, რაც ყო ველ გვა რი და სა ბუ თე ბის გა რე შე, ჩვე­ნის აზ რით, ქარ თუ ლი მი წის ღა ლა ტის ფა სად 2004 წელს

34

ლიკ ვი დი რე ბულ იქ ნა სა ქარ თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ­მწი ფო დე პარ ტა მენ ტი, სა ქარ თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ­მწი ფო დე პარ ტა მენ ტის ლიკ ვი და ცი ას თან ერ თად გა უქ მდა მის დაქ ვემ დე ბა რე ბა ში არ სე ბუ ლი მი წათ მოწყო ბის სა მეც­ნი ერო კვლე ვი თი და საპ რო ექ ტო ინ სტი ტუ ტე ბი და ნი ად­გმცოდ ნე ობ ის ლა ბო რა ტო რია, გა ჩერ და ნი ად აგ ებ ის კვლე ვი­სა და სხვა მიმ დი ნა რე სა მუ შაოები. სა ხელ მწი ფო აგ რა რულ უნ ივ ერ სი ტეტ ში (ამ დარ გის ერ თა დერთ უმ აღ ლეს სას წავ ლე­ბელ ში) შეწყდა მი წათ მომ წყობ თა კად რე ბის გა მოშ ვე ბა. მი წის აღ რიცხვა და მი წის ბა ლან სის შედ გე ნა ქვე ყა ნა ში დღემ დე არ ხორ ცი ელ დე ბა. ეს კი იმ ას ნიშ ნავს, რომ დღეს ვე რა ვინ გეტყვით, რამ დე ნი ჰექ ტა რი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ გუ­ლი გა აჩ ნია ქვე ყა ნას, მათ შო რის რამ დე ნია კერ ძო, მუ ნი ცი პა­ლურ თუ სა ხელ მწი ფო სა კუთ რე ბა ში.

რაც მთა ვა რია, არ ვი ცით მი წის ფარ თო ბე ბი და ნიშ ნუ ლე­ბი სა და კა ტე გო რი ებ ის მი ხედ ვით. არ ვი ცით, რამ დე ნი ჰექ­ტა რი ვე ნა ხი, ხი ლის ბა ღე ბი, ჩაი, ციტ რუ სი და სხვა კულ ტუ­რე ბი გვაქ ვს. არ არ ის და ზუს ტე ბუ ლი საზღვრე ბი რუ სეთ თან, აზ ერ ბა იჯ ან თან და სომ ხეთ თან. სა ინ ტე რე სოა სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის სა მი ნის ტრომ 2012 წელს რო გორ შე იმ­უშ ავა: „სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის გან ვი თა რე ბის სტრა ტე გი ული გეგ მმა 2012­ 2022 წ.წ.”, რო დე საც არ იც ის რამ დე ნი სა სოფ­ლო სა მერ ნეო სა ვარ გუ ლი აქ ვს კულ ტუ რე ბი სა და სა კუთ რე­ბის მი ხედ ვით?!

სა ყუ რადღე ბოა, რომ მი წის ბა ლან სი მო იც ავ და მო ნა ცე­მებს და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში მი წე ბის მე ორ ადი და ჭა ობ­ებ ის, ხო ლო აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს რიგ რაიონებში ­ პი რო ბი თი გა უდ აბ ნო ებ ის, ერ ოზ ირ ებ ული, დამ ლშე ბუ ლი და სხვა არ ას ას ურ ვე ლი პრო ცე სე ბის შე სა ხებ. უკ ან ას კნელ პე რი ოდ ში ეს პრო ცე სე ბი, ბუ ნებ რი ვია, უფ რო ფარ თო ხა სი­ათს მი იღ ებ და, მაგ რამ თუ რა მდგო მა რე ობაა დღეს ამ მი­

35

მარ თუ ლე ბით, და ბე ჯი თე ბით ვე რა ვინ იტყვის, სა თა ნა დო მო ნა ცე მე ბის არ არ სე ბო ბის გა მო. სა ქარ თვე ლოს ძი რი თა დი ნივ თობ რი ვი სიმ დიდ რის ყო ველ წლი ურ ბა ლან სში მი წა აღ­ირ იცხე ბო და და ნიშ ნუ ლე ბი სა და კა ტე გო რი ებ ის, აგ რეთ ვე სა კუთ რე ბი სა და სარ გებ ლო ბის ფორ მე ბის მი ხედ ვით. მას­ში აის ახ ებ ოდა წლის გან მავ ლო ბა ში მი წის კა ტე გო რი ებ ში, სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ გუ ლებ ში და სა კუთ რე ბა­სარ­გებ ლო ბა ში მომ ხდა რი რა ოდ ენ ობ რივ­ხა რის ხობ რი ვი ცვლი­ლე ბე ბი. მი წის ბა ლან სი გა ნი ხი ლე ბო და რაიონის გამ გე ობ­ში, მტკიც დე ბო და და წა რედ გი ნე ბო და სა ქარ თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ მწი ფო კო მი ტეტს, რო მე ლიც და ინ ტე რე სე­ბუ ლი სა მი ნის ტრო ებ ის და უწყე ბე ბის მი ერ გან ხილ ვის შემ­დეგ დამ ტკიც დე ბო და და წა რედ გი ნე ბო და სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბას შე სა ბა მი სი ან ალ იზ ითა და წი ნა და დე ბე ბით. სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბა გა ნი ხი ლავ და და მი იღ ებ და შე სა­ბა მის დად გე ნი ლე ბას, რო მელ შიც მო ცე მუ ლი იყო მი წე ბის უფ რო რა ცი ონ ალ ურ ად მარ თვის რე კო მენ და ცი ები. მი წის ყო ველ წლი ური ბა ლან სის სა შუ ალ ებ ით სა ხელ მწი ფო აკ ონ­ტრო ლებ და მი წის ფონ დში მომ ხდარ ნე ბის მი ერ ცვლი ლე ბას, მათ შო რის ინ ტენ სი ური და არა ინ ტენ სი ური სა ვარ გუ ლე ბის მა ტე ბა­კლე ბის დი ნა მი კას, ქა ლაქ მშე ნებ ლო ბის, გზე ბი სა და სხვა სა ჭი რო ებ ის თვის სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე­ბის მი წის ბრუნ ვი დან ამ ოღ ებ ას, სა მა გი ერ ოდ მი წის ჩა ნაც­ვლე ბას და ა.შ.

დღეს სა ქარ თვე ლოს არ ცერ თი კა ნონ მდებ ლო ბა არ იც ავს სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თებს და­ქუც მა ცე ბის გან და გა უბ ედ ურ ებ ის გან. სა ქარ თვე ლოს სა მო­ქა ლა ქო კო დექ სი ნაც ვლად იმ ისა, რომ მი წებს იც ავ დეს და­ქუც მა ცე ბის გან პი რი ქით, ხელს უწყობს და ქუც მა ცე ბას (მემ­კვიდ რე ობ ის სა მარ თა ლი).

2013 წლის 26 ივ ნისს სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტმა მი­

36

იღო კა ნო ნი, რომ ლი თაც სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბას და ევ ალა 2013 წლის 31 დე კემ ბრამ დე:

1. სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის სა კუთ­რე ბის შე სა ხებ ერ თი ანი სა ხელ მწი ფო პო ლი ტი კის შე მუ შა ვე­ბა და მი წის რე სურ სე ბის რა ცი ონ ალ ურ ად გა მო ყე ნე ბის და დაც ვის მიზ ნით;

2. სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ფონ დის გა მო ყე ნე ბი სა და დაც ვის სა ხელ მწი ფო რე გუ ლი რე ბის გან­საზღვრა;

3. სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წას თან და­კავ ში რე ბუ ლი ურ თი ერ თო ბე ბის სა ჯა რო სა მარ თლებ რი ვი მო წეს რი გე ბა;

4. სა ქარ თვე ლოს მთელ ტე რი ტო რი აზე სა სოფ ლო­სა მე­ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის კა დას ტრი სა და მი წათ მოწყო­ბის ერ თი ანი სის ტე მის ორ გა ნი ზე ბა სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თე ბის სა კა დას ტრო მო ნა ცე მე ბის სრულ ყოფ ნის მიზ ნით.

დაგ ვი ან ებ ული, სა უკ ეთ ესო გა დაწყვე ტი ლე ბაა, მაგ რამ უბ ედ ურ ება ის არ ის, რომ ამ გა დაწყვე ტი ლე ბის არ ცერ თი პუნ ქტი არ შეს რუ ლე ბუ ლა.

დღეს ქარ თულ მი წას ში ნა ური, თუ უცხო ელი ისე ჯიჯ­გნის, რომ არ ავ ინ არ ავ ის არ აფ ერს არ ეკ ითხე ბა. არ ეკ ითხე­ბი ან ჩვენს მარ ჩე ნალ მი წა ზე დამ კვიდ რე ბულ გლეხს, არ ეკ­ითხე ბი ან სა ქარ თვე ლოს სა ზო გა დო ებ ას და რაც სა ოც არია, არ ით ვა ლის წი ნე ბენ უწ მინ დე სი და უნ ეტ არ ეს ის, სა ქარ თვე­ლოს კა თო ლი კოს­პატ რი არ ქის აზ რს.

აი, რას ამ ბობ დნენ მე­20 სა უკ უნ ის და საწყის ში ქარ თვე ლი მა მუ ლიშ ვი ლე ბი, ვა ჟა­ფშა ვე ლა და აკ აკი წე რე თე ლი.

სა ქარ თვე ლო დღეს წა აგ ავს მსუ ქან დუ მას, გა რე შე კა ცი მი ეტ ანა ამ დუ მას და ნელ­ნე ლა ათ ლის კაი­კაი ნაჭ რებს. ჩვე­ნი ტე რი ტო რია სხვის ხელ ში გა და დის და ჩვენ, ქარ თვე ლე ბი

37

ამ დუ მის თლას ­ მი წა­წყლის გა დას ვლას სხვის ხელ ში, რო­დი ვე წი ნა აღ მდე გე ბით სას ტი კად. რო გორ ეკ ად რე ბა ას ეთი საქ ცი ელი ჩვენს კე თილ შო ბი ლე ბას... რას სჩა დი ხართ, ვინ მოგ ცათ ნე ბა, ერ ის სა უნ ჯე ტე რი ტო რია საძ მო, სა კა ცობ რიო ტაბ ლად აქ ცი ოთ და თვით ერ საც ხე ლი ერ ოვ ნუ ლო ბა ზე ააღ­ებ ინ ოთ?!

ვა ჟა­ფშა ვე ლა

აკ აკი წე რე თე ლი კი, მკაც რად გვაფ რთხი ლებს:

ნუ ეხ უმ რე ბით ქარ თულ მი წა­წყალსდა ნუ ად გამთ ბიჯს ზედ წა რა მა რად!ის არ ის ჩვე ნი „წმინ და წმინ და თა”უნ და გვახ სოვ დეს მა რად და მა რად.აბა ერთ გო ჯას თუ სად მე ნა ხავთ,რომ ის არ იყ ოს სის ხლით მორ წყუ ლი!იმ ის სიღ რმე ში ჩა მარ ხუ ლიაჩვე ნი წი ნაპ რის სუ ლი და გუ ლი!

38

სა ქარ თვე ლოს პრე მი ერ- მი ნის ტრს ბა ტონ ბი ძი ნა ივ ან იშ ვილს

ქა ლაქ ში წა სუ ლო ქი ტეს და ყა ყი ტავ,წყე ულ იმც იქ ნე ბა, ამ თხოვ ნას ვინც წაშ ლის:ღმერ თი არ გა გიწყრეთ, მი წა არ გა ყი დოთ,პა პა არ და მარ ხოთ გა ყი დულ მი წა ში.”

შო თა ნიშ ნი ან იძე

ბა ტო ნო ბი ძი ნა,სა ქარ თვე ლოს ყო ფი ლი პრე ზი დენ ტის, სა ქარ თვე ლოს

მთავ რო ბი სა და სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის თავ მჯდო მა­რის სა ხელ ზე გაგ ზავ ნი ლი არა ერ თი წე რი ლის, ჩვე ნი არა ერ­თი პუბ ლი კა ცი ისა და სა ტე ლე ვი ზიო გა მოს ვლის მი უხ ედ ავ ად, სამ წუ ხა როდ, მი წის აღ რიცხვი სა და მი წის კო დექ სთან ჩვენს მი ერ და ყე ნე ბულ მწვა ვე სა კითხებს შე სა ბა მი სი ორ გა ნო ებ ის მხრი დან არ ავ ით არი რე აგ ირ ება არ მოჰ ყო ლია.

მას შემ დეგ, რაც 2004 წელს ხე ლი სუფ ლე ბა ში მო სუ ლი ახ­ალი მთავ რო ბის მი ერ ყოვ ლად და უს აბ უთ ებ ლად ლიკ ვი დი­რე ბულ იქ ნა სა ქარ თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ მწი ფო დე­პარ ტა მენ ტი და მის დაქ ვემ ცე ბა რე ბა ში მი წათ მოწყო ბის და მი წათ სარ გებ ლო ბის სა მეც ნი ერო­კვლე ვი თი საპ რო ექ ტო ინ­სტი ტუ ტი. მი წის აღ რიცხვა და მი წის ბა ლან სის შედ გე ნა ქვე­ყა ნა ში დღემ დე არ ხორ ცი ელ დე ბა. ეს კი იმ ას ნიშ ნავს, რომ დღეს ვე რა ვინ გეტყვით, რამ დე ნი ჰექ ტა რი სა სა ოფ ლო­სა მე­ურ ნეო სა ვარ გუ ლი და ურ ბა ნუ ლი მი წე ბი გა აჩ ნია ქვე ყა ნას, მათ შო რის რამ დე ნია კერ ძო, მუ ცი პა ლურ თუ სა ხელ მწი ფო სა კუთ რე ბა ში. რაც მთა ვა რია, არ ვი ცით მი წის ფარ თო ბე ბი და ნიშ ნუ ლე ბი სა და კა ტე გო რი ებ ის მი ხედ ვით.

აღ სა ნიშ ნა ვია ის ფაქ ტი, რომ სა ქარ თვე ლოს სტა ტის ტი კის

39

დე პარ ტა მენ ტის 2008 წლის მო ნა ცე მე ბით, სა ქარ თვე ლოს სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის მთლი ანი ფარ თო­ბი შე ად გენ და მხო ლოდ 838,0 ათ ას ჰექ ტარს. ამ ის შე სა ხებ ქვე ყა ნა ში შეშ ფო თე ბა არ ავ ის გა მო უხ ატ ავს, მაგ რამ გა ოც ება ვერ და მა ლა გაე როს შე სა ბა მის მა სამ სა ხურ მა, რის შე სა ხე ბაც წე რი ლო ბით აც ნო ბა ჩვე ნი ქვეყ ნის მთავ რო ბას და მო ითხო­ვა შე სა ბა მი სი ახ სნა 2 მლნ. ჰა­ზე მე ტი სა სოფ ლო­სა მე ურ­ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ფარ თო ბის „გაქ რო ბის” შე სა ხებ. ყო ვე ლი ვე ზე მო აღ ნიშ ნულ ზე იმ იტ ომ გა ვა კე თეთ ძი რი თა დი აქ ცენ ტი, რომ ქვეყ ნის თვის უპ ირ ვე ლე სი ერ ოვ ნუ ლი სიმ დიდ­რის – მი წის რა ოდ ენ ობ რივ­ხა რის ხობ რი ვი აღ რიცხვის მო წეს­რი გე ბა და მი წის კო დექ სის მი ღე ბა დრო ული და უპ ირ ვე ლე სი ამ ოც ანა უნ და გამხ და რი ყო ახ ალი ხე ლი სუფ ლე ბის შე სა ბა მი­სი ორ გა ნი ზა ცი ებ ის თვის. ჩვე ნი აზ რით, სა ქარ თვე ლოს მი წის ფარ თო ბე ბის აღ რიცხვის უგ ულ ებ ელ ყო ფა სა ხელ მწი ფო ებ­რი ვი და ნა შა ულია და მო მა ვა ლი თა ობა ამ ას არ გვა პა ტი ებს.

ზო გი ერ თი ხელ მძღვა ნე ლი მი წის ბა ლან სს ვერ ან სხვა­ვებს მი წის კა დას ტრის გან და აცხა დებს, რა სა ჭი როა მი წის აღ რიცხვა,რო ცა გვაქ ვს და ვა კე თებთ მი წის კა დას ტრს. მი­წის კა დას ტრი არ ის მი წის ფარ თო ბის დად გე ნა გე ოგ რა ფი­ული,იურ იდი ული და ფი ზი კუ რი მდგო მა რე ობ ით. მი წის კა­დას ტრი არ ის სა ინ ფორ მა ციო სის ტე მა, რო მე ლიც ორი ნა წი­ლის გან შედ გე ბა: რუ კე ბის ან გეგ მე ბის რი გი სა გან, რომ ლე­ბიც ტექ სტურ ჩან წე რებ თან ერ თად, მი წის ყვე ლა მო ნა ცე მე­ბის აღ წე რით გვიჩ ვე ნებს თი თოეული ნაკ ვე თის ზო მა სა და ად გილ მდე ბა რე ობ ას.

მი წის ბა ლან სი, ანუ მი წის აღ რიცხვა არ ის მი წის ფარ თო­ბე ბის დად გე ნა მი წის და ნიშ ნუ ლე ბის, კა ტე გო რი ებ ისა და მე­სა კუთ რე ებ ის მი ხედ ვით. მა გა ლი თად მი წის ბა ლან სი რაიონში აღ რიცხავს და აზ უს ტებს რაიონის მთლი ან ფარ თობს, მათ

40

შო რის რამ დე ნი ჰექ ტა რია სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ­ლე ბის მი წე ბი კა ტე გო რი ებ ის მი ხედ ვით(სახ ნა ვი,სა თი ბი, სა­ძო ვა რი, მრა ვალ წლი ანი ნარ გა ვე ბი ვე ნა ხი, ხი ლის ბა ღე ბი, ციტ რუ სე ბი, შა ის ფარ თო ბე ბი და სხვა), არ ას ას ოფ ლო­სა მე­ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წებს, ტყის ფონ დის მი წებს, წყლის ფონ დის მი წებს და სხვა მი წებს მე სა კუთ რე ებ ის მი ხედ ვით. რის შემ დე გაც დგე ბა რაიონის მი წის ბა ლან სი. მი წის ბა ლან სი ცვა ლე ბა დია მი სი და ზუს ტე ბა ხდე ბა ყო ველ წლი ურ ად, რად­გან შე საძ ლე ბე ლია სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი­წე ბი გა და ვი დეს არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბად, სა თი ბი­სახ ნავ ში, სა ძო ვა რი ­სა თიბ ში, მრა ვალ წლი­ანი ნარ გა ვი სახ ნავ ში და პი რი ქით. სა ხელ მწი ფო მი წე ბი შე იძ­ლე ბა გახ დეს კერ ძო ან მუ ნი ცი პა ლუ რი სა კუთ რე ბა. სა ქარ­თვე ლოს თი თოეული რაიონის მი ხედ ვით გა კე თე ბუ ლი მი წის აღ რიცხვა­მი წის ბა ლან სის სა ფუძ ველ ზე უნ და შედ გეს სა ქარ­თვე ლოს მი წის ბა ლან სი, რო მე ლიც ყო ველ წლი ურ ად ცვა ლე­ბა დი იქ ნე ბა, ამ იტ ომ მი წის ბა ლან სი უნ და კეთ დე ბო დეს ყო­ველ წლი ურ ად.

დღეს ძნე ლად წარ მო სად გე ნია სხვა რო მე ლი მე ქვე ყა ნა, სა დაც მთავ რო ბას მხო ლოდ პრი ვა ტი ზე ბუ ლი (ან საპ რი ვა ტი­ზე ბო) მი წის სა ჯა რო რე ეს ტრში რე გის ტრა ცი ის მო ნა ცე მე ბი აინ ტე რე სებ დეს და არ იც ოდ ეს, რო გორ იც ვლე ბა ქვე ყა ნა­ში მი წის კა ტე გო რი ები, სა სოფ ლო­ სა მე ურ ნეო სა ვარ გუ ლის ერ თი კა ტე გო რი იდ ან მე ორ ეში გა დას ვლა, რაც აქ ტუ ალ ური გახ და სა ვარ გუ ლის თი თოეულ სა ხე ზე გა და სა ხა დის მნიშ­ვნე ლო ვა ნი გან სხვა ვე ბის გა მო. რა საზღვრებ ში რჩე ბა სა­ქარ თვე ლო (ოთხი მო საზღვრე ქვეყ ნი დან სამ თან დღემ დე არ გვაქ ვს დად გე ნი ლი სა ხელ მწი ფო საზღვა რი) და მი სი ცალ კე­ული მხა რე ები და რაიონები. სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ­ნუ ლე ბის მი წის რა რა ოდ ენ ობა წა ვი და ქა ლაქ მშე ნებ ლო ბის,

41

გზე ბი სა და სხვა არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო მიზ ნე ბი სათ ვის და ა.შ., რაც მი წის მარ თვი სა და რა ცი ონ ალ ური გა მო ყე ნე ბის სა ფუძ ველ თა სა ფუძ ველს წარ მო ად გენს.

დღეს უც ნო ბია, რა ცვლი ლე ბე ბი მოხ და მი წათ სარ გებ ლო­ბა ში 2004 წლი დან გან ვლილ პე რი ოდ ში, რო გორ გა მო იყ ენ ება მი წის სა ვარ გუ ლე ბი, აქ ედ ან, რამ დე ნია დაქ ვემ დე ბა რე ბუ ლი ქა რის მი ერ თუ წყლის მი ერ ერ ოზი ას, რა უნ და გა კეთ დეს მი­წის ნა ყო ფი ერ ებ ის ამ აღ ლე ბის მიზ ნით, რა ტომ, ან რა მო ტი­ვით, გააუქმა ხე ლი სუფ ლე ბამ მი წის მარ თვის სამ სა ხუ რი და მი წის ბა ლან სის შედ გე ნის ყო ველ წლი ური პრაქ ტი კა...

ეს კითხვე ბი დღემ დე პა სუხ გა უც ემ ელია. მი წის ყო ველ­წლი ური ბა ლან სის სა შუ ალ ებ ით სა ხელ მწი ფო აკ ონ ტრო ლებ­და მი წის ფონ დში მომ ხდარ ნე ბის მი ერ ცვლი ლე ბას, მათ შო­რის ინ ტენ სი ური და არა ინ ტენ სი ური სა ვარ გუ ლე ბის მა ტე ბა­კლე ბის დი ნა მი კას, ქა ლაქ მშე ნებ ლო ბის, გზე ბის და სხვა სა­ჭი რო ებ ის ათ ვის სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ბრუნ ვი დან ამ ოღ ებ ას, სა მა გი ერო მი წის ჩა ნაც ვლე ბას და ა.შ. ყო ვე ლი ვე ზე მო აღ ნიშ ნუ ლი იმ ის შე დე გია, რომ სა ქარ თვე­ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ მწი ფო დე პარ ტა მენ ტის ლიკ ვი და­ცი ას თან ერ თად გა უქ მდა მის დაქ ვემ დე ბა რე ბა ში არ სე ბუ ლი სა მი წათ მოწყო ბო ინ სტი ტუ ტი და ლა ბო რა ტო რა, გა ჩერ და ნი­ად აგ ებ ის კვლე ვის და სხვა მიმ დი ნა რე სა მუ შაოები. სა ხელ­მწი ფო აგ რა რულ უნ ივ ერ სი ტეტ ში (ამ დარ გის ერ თა დერთ უმ აღ ლეს სას წავ ლე ბელ ში) შეწყდა მი წათ მომ წყობ თა კად რე­ბის გა მოშ ვე ბა. გრძელ ვა დი ან პე რი ოდ ზე გათ ვლი ლი ეკ ონ ომ­იკ ური ეფ ექ ტის მი ღე ბა შე უძ ლე ბე ლი იქ ნე ბა მი წის რა ოდ ენ­ობ რივ­ხა რის ხობ რი ვი აღ რიცხვის, მი წა ზე მო ნი ტო რინ გის და მი წის სა თა ნა დო დაც ვის გა რე შე. ამ მიზ ნით მიგ ვაჩ ნია, რომ სა ჭი როა ქვე ყა ნა ში დრო ულ ად შე იქ მნას მძლავ რი და მო უკ იდ­ებ ელი სტრუქ ტუ რუ ლი ერ თე ული, რო მელ საც მი წის რა ცი ონ­

42

ალ ურ გა მო ყე ნე ბას თან, დაც ვას თან და აღ რიცხვა ზე (მი წის ბა ლან სი) და კავ ში რე ბუ ლი ყვე ლა ფუნ ქცია და ეკ ის რე ბა. სა­ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტმა უნ და მი იღ ოს სა ქარ თვე ლოს მი­წის კო დექ სი.

მო გახ სე ნებთ რა ზე მოთ აღ ნიშ ნულს გთხოვთ თქვენს რე­აგ ირ ებ ას.

ღრმა პა ტივ სცე მით2013 წე ლი

ან ზორ მეს ხიშ ვი ლი,ეკ ონ ომ იკ ურ მეც ნი ერ ებ ათა დოქ ტო რი, და მო უკ იდ ებ ელი

ექ სპერ ტი უძ რა ვი ქო ნე ბის (მი წის) სა კითხებ ში

პა ატა კო ღუ აშ ვი ლი,სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის მეც ნი ერ ებ ათა

აკ ად ემი ის აკ ად ემ იკ ოსი, ტექ ნი კუ რი უნ ივ ერ სი ტე ტის სრუ ლი პრო ფე სო რი.

P.S.ან ალ ოგი ური წე რი ლი გა ეგ ზავ ნა სა ქარ თვე ლოს პრე მი ერ

მი ნის ტრს ბა ტონ ირ აკ ლი ღა რი ბაშ ვილს, სა ქარ თვე ლოს პარ­ლა მენ ტის თავ მჯდო მა რეს ბა ტონ და ვით უს უფ აშ ვილს, სა­ქარ თვე ლოს იუს ტი ცი ის მი ნის ტრს ქალ ბა ტონ თეა წუ ლუ კი­ანს, სა ქარ თვე ლოს ეკ ონ ომ იკ ისა და მდგრა დი გან ვი თა რე ბის ყო ფილ მი ნის ტრს და სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის ყო ფილ მი ნის ტრს. სამ წუ ხა როდ დღემ დე არ ავ ით არი რე აგ ირ­ება არ არ ის!

2016 წე ლი

43

მი წას სჭირ დე ბა პატ რო ნი!

წინ და ხე დუ ლად და დაკ ვი რე ბით მი წის მარ თვის აუც ილ­ებ ლო ბა, მი სი რე სურ სე ბის უფ რო ინ ტე სი ურ ად გა მო ყე ნე ბა და მარ თვა ქმნის ერ თი ანი სა ერ თო გლო ბა ლურ საზ რუ ნავს. მი წა არ ის ად ამი ან ის ყვე ლა სა ხის საქ მი ან ობ ის საწყი სი და სა ფუძ ვე ლი­მის გან ვი ღებთ საკ ვებს, თავ შე სა ფარს, ად გილს სა მუ შა ოდ, ოთ ახს და სას ვე ნებ ლად. მი წას გან სა კუთ რე ბე ლი მნიშ ვნე ლო ვა ნი ად გი ლი უჭ ირ ავს ბუ ნებ რი ვი რე სურ სებს შო­რის. ის სა ზო გა დო ებ ის წევ რე ბის სა სი კე თო მდგო მა რე ობ ის მა ტე რი ალ ური სა ფუძ ვე ლია. დე და მი წა ზე და მუ შა ვე ბა ში არ­სე ბუ ლი მი წე ბის 40% გა მო ყე ნე ბუ ლია არა და ნიშ ნუ ლე ბით და არა ეფ ექ ტუ რად. მცდა რია მსოფ ლი ოში დამ კვიდ რე ბუ ლი აზ რი, რომ მი წა არ გა ნიც დის ცვე თას!

ჯერ ჩვენ თვი თონ უნ და გა ვაც ნო ბი ერ ოთ და შემ დეგ მო­სახ ლე ობ ას აც უნ და ავ უხ სნათ, რომ დე და მი წა ზე მო სახ ლე­ობ ის ზრდის გათ ვა ლის წი ნე ბით უახ ლო ეს პე რი ოდ ში – 50­70 წლის შემ დეგ მო სა ლოდ ნე ლია სე რი ოზ ული სა შიშ რო ება, რომ და მუ შა ვე ბა ში არ სე ბუ ლი მი წე ბი ვერ უზ რუნ ველ ყოფს ად­ამი ან ებ ის 30%­ის არა თუ სრულ ყო ფილ, არ ამ ედ სა ერ თოდ გა მოკ ვე ბას. მომ წიფ და სა კითხი, რომ მსოფ ლი ოში შე იქ მნას და მო უკ იდ ებ ელი ორ გა ნი ზა ცია(ან გა ერ ოს თან), რო მე ლიც დე და მი წა ზე გა უწ ევს კონ ტროლს მი წე ბის გა მო ყე ნე ბი სა და აღ რიცხვის სა კითხებს. სა ჭი როა კა ტე გო რი ულ ად აიკ რძა­ლოს მთელ მსოფ ლი ოში სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე­ბის მი წებ ზე სამ რეწ ვე ლო ობი ექ ტე ბის მშე ნებ ლო ბა გან სა­კუთ რე ბუ ლი აუც ილ ებ ლო ბის შემ თხვე ვე ბის გარ და.

ჩვე ნი პლა ნე ტის სა ერ თო ფარ თო ბი 510 მი ლი ონი კვ.კმ­ია. მი სი უმ ეტ ესი ნა წი ლი და ფა რუ ლი წყლით­ 361 მი ლი ონი კვ,კმ. (71%), ხმე ლეთს უკ ავია 149 მი ლი ონი კვ.კმ.

სა ქარ თვე ლოს ტე რი ტო რი ის ფარ თო ბია 7 628 400 ჰა. აქ­

44

ედ ან, 3 026 300 ჰა.(39.67%) სა სა ოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ­გუ ლია. მათ შო რის სახ ნა ვია 802 100 ჰა. (10.51%) ,მრა ვალ­წლი ანი ნარ გა ვე ბია 264 000 ჰა. (3.46%), სა თი ბი 143 500 ჰა.(1.88%), სა ძო ვა რი 1 796 600 ჰა.(23.55%), ტყე 2 838 300 ჰა. სა ქარ თვე ლო მთი ანი ქვე ყა ნაა. ჩვე ნი ტე რი ტო რი ის 53.6% მთა ზე მო დის, მთის წი ნებ ზე 33.4%, ბარს უკ ავია 13%. აქ­ედ ან გა მომ დი ნა რე სა ქარ თვე ლო ში მი წის და სა მუ შა ვე ბე ლი ხვედ რი თი წი ლი ძა ლი ან და ბა ლია და მცი რე მი წი ანი სა ხელ­მწი ფოა. ერთ სულ მო სახ ლე ზე სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ­გუ ლის 0.64 ჰა. და სახ ნა ვის 0.14 ჰა. მო დის. მთლი ანი მი წის ფონ დი დან სა ქარ თვე ლო ში სახ ნავ­სა თე სი მი წე ბია მხო ლოდ 9.26% და მრა ვალ წლი ანი ნარ გა ვე ბი 3.97%­ი. მხედ ვე ლო ბა­შია მი სა ღე ბი ის იც, რომ სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო სა ვარ გუ ლის 30% ერ ოზ ირ ებ ულია. ქვეყ ნის სპე ცი ფი ური თა ვი სე ბუ რე ბაა ის, რომ სახ ნა ვი მი წე ბის უმ ეტ ესი ნა წი ლი გან ლა გე ბუ ლია სხვა დას ხვა და ქა ნე ბის ფერ დო ბებ ზე. სა ქარ თვე ლოს სახ ნა­ვი მწე ბის 9% გან ლა გე ბუ ლია 10 გრა დუს ზე მეტ და ქა ნე ბა ზე. ქვეყ ნის მი წე ბის დი დი ნა წი ლი და ზი ან ებ ულია მეწყე რე ბით, ღვარ ცო ბე ბით და თოვ ლის ზვა ვე ბით. სა ქა არ თვე ლო ში აღ­რიცხუ ლია 10 000­ზე მე ტი მეწყე რი და 1000­მდე ღვარ ცო ფი. სა ქარ თვე ლო ში სა ერ თო ფარ თო ბი დან ტყი სა და მთა­მდე ლოს ნი ად აგ ებ ზე მო დის 68%, მი წათ მოქ მე დე ბის თვის ვარ გი სი ტე­ნი ან სუბ ტრო პი კულ ტყეს ტე პე ბის ნი ად აგ ებ ზე მო დის 24%. ხო ლო, დამ ლა შე ბულ და და ჭა ობ ებ ულ ნი ად აგ ებ ზე – 8%.

1991­1993 წლებ ში სა ქარ თვე ლო ში სა მო ქა ლა ქო არე ულ­ობ ის შე დე გად ყვე ლა ზე მე ტად და ზი ან და სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობა. ქარ თუ ლი სოფ ლის მო სახ ლე ობა უკ­იდ ურ ეს ად მძი მე მდგო მა რე ობ აში აღ მოჩ ნდა. სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბამ გა მო სა ვა ლი იმ აში ნა ხა, რომ 1992 წელს, ქვეყ ნის მო ქა ლა ქე ებ ზე და იწყო სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე­ბის სა ხელ მწი ფო მი წე ბის პრი ვა ტი ზა ცი ის გან ხორ ცი ელ ება,

45

ვი ნა იდ ან, ეს სი ღა ტა კი სა და შიმ ში ლის ერ თა დერ თი ალ ტერ­ნა ტი ვა იყო. და იწყო სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის 0.15 ჰა­დან 1.25ჰა მდე (მა ღალ მთი ან რე გი ონ ებ ში 5ჰა. მდე) მი წე ბის და რი გე ბა. სახ ნა ვი მი წე ბის მა სი ვე ბი და იყო წვრილ კონ ტუ რე ბად და გა ნა წილ და, რო გორც სოფ ლის, ას­ევე და ბი სა და ქა ლა ქის მო სახ ლე ობ აზე. სხვა დას ხვა მიმ ღებ­ზე მი წა ერთ ნაკ ვე თად არ იყო გა მო ყო ფი ლი. პი რი ქით, გა­მო ყო ფის არ ჩე ული ვა რი ან ტით, თი თოეულ ოჯ ახს და ახ ლო­ებ ით 3­7 მი წის ნაკ ვე თი და ურ იგ და, რომ ლე ბიც სხვა დას ხვა ტე რი ტო რი ებ ზეა გან ლა გე ბუ ლი. და შო რე ბა ერ თი მე სა კუთ­რის სხვა დას ხვა ნაკ ვე თებ სა და მის სახ ლს შო რის შე იძ ლე ბა 5­10კმ­ზე მე ტიც იყ ოს.

ას ეთ მა მი წის რე ფორ მამ სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ­ლე ბის მი წე ბის და ქუც მა ცე ბა გა მო იწ ვია. გან სა კუთ რე ბით და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში მოხ და მი წე ბის და ნა წევ რე ბა. ამ ან გა მო იწ ვია პრი ვა ტი ზე ბუ ლი მი წის ფრაგ მენ ტა ცია მთე ლი სა­ქარ თვე ლოს მას შტა ბით.

1992 წლამ დე სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ძი რი თა დი ფარ თო ბე ბი მუდ მივ სარ გებ ლო ბა ში გა და ცე მუ ლი ჰქონ და კოლ მე ურ ნე ობ ებს და სარ გებ ლო ბა ში სა ხელ მწი ფო მე ურ ნე ობ ებს. სხვა მი წის მე სა კუთ რე ნი ძი რი თა დად ნა ტუ რა­ლურ მე ურ ნე ობ აში მუ შა ობ დნენ. მო ქა ლა ქე ებს, რომ ლე ბიც უშუ ალ ოდ იყ ვნენ ჩარ თულ ნი სოფ ლის მე ურ ნე ობ აში, უფ ლე­ბა ჰქონ დათ კომ ლზე 1,25 ჰა მი წა მი ეღ ოთ .სა სოფ ლო ტე რი­ტო რი ებ ზე მცხოვ რე ბი, მაგ რამ სოფ ლის მე ურ ნე ობ აში არ ამ­ონ აწ ილე პი რებს (გა ნათ ლე ბის, კულ ტუ რის, სა ზო გა დო ებ რივ სა მე დი ცი ნო სფე რო ში მოღ ვა წე ნი) 0.75 ჰა მი წის მი ღე ბის უფ ლე ბა ჰქონ დათ. ხო ლო, ურ ბა ნუ ლი ტე რი ტო რი ის მკვიდრ მო ქა ლა ქე ებს უფ ლე ბა ჰქონ დათ 0,25 ჰა­ზე. თბი ლი სის სა გა­რე უბ ნეო ზო ნა ში 0.15ჰა­მდე.

ზო გი ერთ რაიონებში, გან სა კუთ რე ბით და სავ ლეთ სა ქარ­

46

თვე ლო ში, ზე მოთ ჩა მოთ ვლი ლი კა ტე გო რი ებ ის მი ხედ ვით მოთხოვ ნე ბის და საკ მა ყო ფი ლებ ლად და სახ ლე ბე ბის შე მო გა­რენ ში ხელ მი საწ ვდო მი მი წა საკ მა რი სი არ იყო.

ამ გვა რად, ბევ რმა კომ ლმა, ფაქ ტი ურ ად, მი თი თე ბულ 1.25 ჰექ ტარ ზე ნაკ ლე ბი მი იღო. სა ქარ თვე ლო ში პრი ვა ტი ზე ბუ ლი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის ფრაგ მენ ტა ცია ­ დი დი რა ოდ­ენ ობ ით მცი რე ზო მის დახ ლო ებ ით 1.25 ჰა ნაკ ვე თე ბის მე სა­კუთ რე ობ ის ­ ეკ ონ ომ იკ ურ ად სი ცოცხლი სუ ნა რი ანი ფერ მე­რუ ლი მე ურ ნე ობ ის თვის ძი რი თად დაბ რკო ლე ბას წარ მო ად­გენს. ეს ფერ მე რე ბი გა მო იყ ენ ებ ენ ურ ის კო სტრა ტე გი ებს და მა თი გან ვი თა რე ბის პო ტენ ცი ალი ფრი ად ლი მი ტი რე ბუ ლია. პრი ვა ტი ზე ბუ ლი მი წის უმ ეტ ეს ობა და სახ ლე ბუ ლი ად გი ლე­ბის მიმ დე ბა რედ და სა ქარ თვე ლოს მე ტად მნიშ ვნე ლო ვან აგ­რო­ეკ ოლ ოგი ურ ზო ნებ ში მდე ბა რე ობს. სახ ნა ვი ან მრა ვალ­წლი ანი ნარ გა ვე ბის და ნიშ ნუ ლე ბით გა მო ყე ნე ბუ ლი მი წის დი დი ოდ ენ ობა პრი ვა ტი ზე ბულ იქ ნა. სა ხელ მწი ფო სა კუთ რე­ბა ში დარ ჩე ნი ლი მი წა, ძი რი თა დად, მო შო რე ბით მდე ბა რე ობს, ხში რად მთი ან ტე რი ტო რი ებ ზე, სა დაც სა ძოვ რე ბი მკვეთ რად სჭარ ბობს.

მი წის რე ფორ მის პირ ვე ლი ეტ აპი, პო ლი ტი კურ და ეკ ონ­ომ იკ ურ კრი ზისს, სა მო ქა ლა ქო ომს და რთულ კრი მი ნა ლურ მდგო მა რე ობ ას და ემ თხვა.

ყო ვე ლი ვე ზე მოთ აღ ნიშ ნუ ლი გვაძ ლევს სა ფუძ ველს, რომ გა ვა კე თოთ დას კვნა: სა ქარ თვე ლო ში დად გა ის პე რი ოდი, რომ აუც ილ ებ ლო ბას წარ მო ად გენს და ვიწყოთ მუ შა ობა მი წე­ბის კონ სო ლი და ცის სა კითხებ ზე. წი ნა აღ მდეგ შემ თხვე ვა ში შე უძ ლე ბე ლი იქ ნე ბა მა ღა ლე ფექ ტუ რად სა ოფ ლის მე ურ ნე­ობ ის დარ გის გან ვი თა რე ბა.

დღე ის ათ ვის, სა ქარ თვე ლო ში არც იურ იდი ული და არც ინ სტი ტუ ცი ური სა თა ნა დო სტრუქ ტუ რა არ არ სე ბობს, რო­მე ლიც მი მარ თუ ლი იქ ნე ბო და მი წის კონ სო ლი და ცი ისა თუ

47

სოფ ლის გან ვი თა რე ბა ზე. მი წის კონ სო ლი და ცი ის აქ ტე ბის/დად გე ნი ლე ბე ბის არ არ სე ბო ბის გა მო, მი წის კონ სო ლი და ცი­ის ნე ბის მი ერი პრო ცე დუ რა, დღეს დღე ობ ით არ სე ბუ ლი სა­კა ნონ მდებ ლო ბა ზის სა ფუძ ველ ზე უნ და შეს რულ დეს. მი წის კონ სო ლი და ცის დად გე ნი ლე ბის მომ ზა დე ბა აუც ილ ებ ელი წი­ნა პი რო ბა იქ ნე ბო და მი წის კონ სო ლი და ცი ის ღო ნის ძი ებ ათა გან სა ხორ ცი ელ ებ ლად. სხვაგ ვა რად, კონ სო ლი და ცი ისა და მი წის გა მო ყო ფის პრო ცე სი გა ცი ლე ბით რთუ ლი და ხარ ჯი­ანი იქ ნე ბა.

სა სოფ ლო და სახ ლე ბე ბის გაბ ნე ული გან ლა გე ბა მნიშ­ვნე ლო ვან დაბ რკო ლე ბას წარ მო ად გენს მი წის კონ სო ლი და­ცი ის თვის, გან სა კუთ რე ბით და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში. აქ არა მხო ლოდ სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის ფრაგ მენ ტი რე ბის პრობ ლე მა დგას, არ ამ ედ სა სოფ ლო სტრუქ ტუ რი საც, რო მე­ლიც, თა ვის მხრივ, და სახ ლე ბის სტრუქ ტუ რას მო იც ავს. და­სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში, მდი ნა რე რი ონ ის სა ნა პი როს გას­წვრივ, ძი რი თა დი და სახ ლე ბე ბის ტე რი ტო რი ებ ზე, სოფ ლის ცენ ტრე ბი ძლივს არ სე ბობს. ამ ის მა გივ რად, ლან დშაფ ტი დო­მი ნი რებს მი მო ფან ტულ და სახ ლე ბულ ად გი ლებ ში, სახ ლებს შო რის მცი რე სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო ნაკ ვე თე ბით.

ნი შან დობ ლი ვია ის იც, რომ ძალ ზე სუს ტია მი წის ბა ზა რი, გან სა კუთ რე ბით სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე. რე გის ტრი რე­ბუ ლი მე ორ ადი ტრან საქ ცია იშ ვი ათია. მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ ციფ რე ბი ბო ლო სა მი წლის გან მავ ლო ბა ში მი წის ტრან­საქ ცი ის ყო ველ წლი ურ იზ რდე ბო და, დღე ის ათ ვის გარ კვე­ული სირ თუ ლე ებია შექ მნი ლი, სა ერ თო რა ოდ ენ ობ იდ ან სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის ტრან საქ ცი ები მცი რეა. ეს კი დევ ერ თხელ ად ას ტუ რებს, რომ მი წის ბა ზა რი ძალ ზე სუს ტა დაა გან ვი თა რე ბუ ლი სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე. ეს რო გორც ზო­გა დი ეკ ონ ომ იკ ური პი რო ბე ბის, ისე გარ კვე ულ სპე ცი ფი ურ მი ზეზ თა შე დე გია.

48

აუც ილ ებ ელია იმ ის აღ ნიშ ვნაც, რომ არ სე ბუ ლი საკ რე დი­ტო სის ტე მა სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის ად მი არ აკ ეთ ილ გან წყო ბი­ლია. ხელ მი საწ ვდო მია მხო ლოდ ერ თწლი ანი კრე დი ტე ბი, ის­იც მა ღა ლი საპ რო ცენ ტო გა ნაკ ვე თით. გარ და ამ ისა, ფერ მე­რის სა კუთ რე ბა ში არ სე ბუ ლი არც მი წა და არც სახ ლი, მა თი და ბა ლი ღი რე ბუ ლე ბის გა მო, ჩვე ულ ებ რივ, ბან კის მი ერ გი­რა ოდ არ მი იღ ება. ამ ას თან, არც სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო ბან­კე ბი და სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო დაზღვე ვის სის ტე მა არ არ სე­ბობს.

უძ რა ვი ქო ნე ბი სა და მი წის სა აგ ენ ტო ებ მა ურ ბა ნულ ტე რი­ტო რი ებ ზე და იწყეს გან ვი თა რე ბა. სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე გარ კვე ული სა ბირ ჟო გა რი გე ბე ბი და მარ კე ტინ გი ამ ოქ მე დე­ბუ ლია, მაგ რამ, მოთხოვ ნი ლე ბა მხო ლოდ თბი ლი სის მახ ლობ­ლად, სა აგ არ აკე ტე რი ტო რი ებ ზე, ან უკ ვე დამ კვიდ რე ბულ კუ რორ ტებ ზეა. არ სე ბუ ლი სა გა და სა ხა დო სის ტე მა არ შე იძ­ლე ბა მი ვიჩ ნი ოთ სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის ბაზ რის ხელ­შემ წყო ბად. იგი ფერ მე რებს მე ტი მი წის შე ძე ნის სურ ვილს უკ არ გავს და სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო პრო დუქ ცი ის და ნა წევ­რე ბით (ფრაგ მენ ტა ცი ით) მივ ყა ვართ გა და სა ხა დე ბის თა ვის არ იდ ებ ამ დე.

ამ ას თან, იჯ არა ხში რად და კავ ში რე ბუ ლია კო რუფ ცი ას­თან, რაც იჯ არ ას თან მი მარ თე ბა ში იწ ვევს შემ დგომ ში მი წის მე სა კუთ რე თა დაბ რკო ლე ბას. მი წის შე ფა სე ბა ხორ ცი ელ დე­ბა ძვე ლი საკ ლა სი ფი კა ციო სის ტე მის მი ხედ ვით, რო მე ლიც ად გილ მდე ბა რე ობ ას, მაგ. ხელ მი საწ ვდო მო ბა­მი სად გო მო ბას ეფ უძ ნე ბა და არა უფ რო ის ეთი რე ალ ის ტუ რი პა რა მეტ რე ბის კომ ბი ნა ცი ას, როგ რი ცაა: ნი ად აგ ის ხა რის ხი და მი წის გა მო­ყე ნე ბის სა თა ნა დო ბა. ამ ჟა მინ დე ლი სის ტე მა ას ახ ულია, სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წა ზე, სამ სხვა დას ხვა სა გა და სა ხა დო გა ნაკ ვეთ ში. მი წის შე ფა სე ბის სა თა ნა დო მე ქა ნიზ მის არ არ­სე ბო ბა აფ ერ ხებს მი წის ბაზ რის გან ვი თა რე ბას, გან სა კუთ რე­

49

ბით ­ მი წის გა ყიდ ვას თან მი მარ თე ბა ში. სა ერ თოდ, მი წის ფა სი სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე და ბა­

ლია (ვე ნა ხე ბის გა მოკ ლე ბით). აქ ედ ან გა მომ დი ნა რე, მი წის მე სა კუთ რე ნი ამ ჯო ბი ნე ბენ თა ვის მი წა შე ინ არ ჩუ ნონ, რო­გორც სო ცი ალ ური უს აფ რთხო ებ ის გარ კვე ული სა ხე ობა იმ შემ თხვე ვა შიც კი, რო დე საც მის კულ ტი ვი რე ბას თვი თონ არ ეწ ევი ან.

ნი ად აგ ის გა ნო ყი ერ ებ ის, ერ ოზ ირ ებ ის სა წი ნა აღ მდე გო ღო­ნის ძი ებ ებ ისა და ა.შ. არ არ სე ბო ბის გა მო, ამ ჟა მად, მი წის ღი რე­ბუ ლე ბა ეც ემა. სა ქარ თვე ლო ში ის ეთი დე მოგ რა ფი ული მო ცუ­ლო ბაა, რა საც მი წის კონ სო ლი და ცი ის შემ დგო მი ძა ლის ხმე ვის ხელ შეწყო ბა შე უძ ლია. ბევ რი მი წის მე სა კუთ რე სა პენ სიო ას­აკ შია. ამ რი გად, მი წის ტრან საქ ცი ები მო იც ავს მემ კვიდ რე ობ­ას და უახ ლო ეს მო მა ვალ ში გაზ რდის მათ როლს. აგ რეთ ვე, შე­საძ ლე ბე ლია, ხელ მი საწ ვდო მი გახ დეს გა ცი ლე ბით მე ტი მი წა, ვი ნა იდ ან. უამ რა ვი ად ამი ანი, რომ ლე ბიც ბო ლო წლე ბის გან­მავ ლო ბა ში წა რუ მა ტე ბელ ნი იყ ვნენ ფერ მე რულ მე ურ ნე ობ აში, შე სა ბა მი სად, შე საძ ლოა მი სი თა ვის და ნე ბე ბა მო ის ურ ვონ. იგ ივე შე იძ ლე ბა ით ქვას მი წის მე სა კუთ რე ებ ზე, რო მელ ნიც ფერ მე რუ ლი მე ურ ნე ობ ით და ინ ტე რე სე ბულ ნი არ არი ან, რად­გან სხვა სა ხის გა ნათ ლე ბა აქ ვთ მი ღე ბუ ლი. გან სა კუთ რე ბით აღ სა ნიშ ნა ვია ის იც, რომ 600კვ.მ. მი წის ნაკ ვე თე ბის მა სი ურ ად უფ ას ოდ და რი გე ბის დროს, მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, სურ და თუ არ სურ და მი წის ნაკ ვე თი, შე ეძ ლო თუ არა მი სი და მუ შა ვე ბა, მა­ინც იღ ებ და უფ ასო მი წის ნაკ ვეთს.

სა ქარ თვე ლო ში სა ხელ მწი ფო ად მი ნის ტრა ცი ას, დღემ დე, არ ანა ირი მი წის კონ სო ლი და ცი ის სა ქა მი ან ობა არ გა ნუ ხორ­ცი ელ ებია. მი წის ფრაგ მენ ტა ცი ის თან და კავ ში რე ბით არ­სე ბუ ლი პრობ ლე მე ბის თა ობ აზე ად გი ლი აქ ვს პო ლი ტი კურ ინ ფორ მი რე ბუ ლო ბას, მაგ რამ, ჯერ ჯე რო ბით, რა იმე გან­საზღვუ ლი ან დე ტა ლუ რი სტრა ტე გია არ არ სე ბობს. გარ კვე­

50

ული რა ოდ ენ ობ ის ფერ მე რებს აქ ვთ მი წის კონ სო ლი დი რე ბის მცდე ლო ბა ნე ბა ყოფ ლო ბით სა ფუძ ველ ზე. ამ ას აფ ერ ხებს სა­ნო ტა რო და სა რე გის ტრა ციო გა და სა ხა დე ბი და სხვა ფერ მერ­თა არ აკ ეთ ილ გან წყო ბა.

ტე ნი ან და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო სა და უფ რო მშრა ლი კლი­მა ტის მქო ნე აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს შო რის მკა ფიო სხვა ობა არ სე ბობს. ამ ას თან, სა ქარ თვე ლოს უმ ეტ ესი ნა წი ლი შედ გე ბა მა ღა ლი სი მაღ ლის მქო ნე მთი ანი ფარ თო ბე ბის გან. ეს გე ოგ რა ფი ული მრა ვალ ფე როვ ნე ბა, ას ევე აის ახ ება სოფ­ლის მე ურ ნე ობ ისა და და სახ ლე ბე ბის სტრუქ ტუ რა ზე. სა ქარ­თვე ლოს სხვა დას ხვა ტე რი ტო რი ებ ზე არ სე ბობს გან სხვა ვე­ბუ ლი სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის პრო დუქ ცი ის სის ტე მე ბი პრო­დუქ ტე ბის დი დი ნა ირ სა ხე ობ ით.

სა ქარ თვე ლო მდი და რია ბუ ნებ რი ვი რე სურ სე ბით. ლან­დშაფ ტი სა და კლი მა ტის დი დი მრა ვალ ფე როვ ნე ბა, ის ევე რო­გორც ნა ყო ფი ერი ნი ად აგ ები, სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის პრო დუქ­ტე ბის დი დი ნა ირ სა ხე ობ ებ ის წარ მო ებ ის სა შუ ალ ებ ას იძ ლე ვა, რო გორც ად გი ლობ რი ვი, ისე სა ერ თა შო რი სო ბაზ რე ბის თვის. წარ სულ ში, სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობა მნიშ ვნე ლო­ვან როლს თა მა შობ და სა ექ სპორ ტო ბა ზარ ზე საბ ჭო თა კავ­ში რის ფარ გლებ ში. ძი რი თა დი შე მო სავ ლის წყა რო სოფ ლის მე ურ ნე ობ აში იყო მე ჩაიეობა, მე ვე ნა ხე ობა, მე ბა ღე ობა (თხი­ლი და ხი ლი), ციტ რუ სი, დაფ ნა, ბოს ტნე ული, მზე სუმ ზი რა, თამ ბა ქო, მარ ცვლე ული კულ ტუ რა და სად რეო კარ ტო ფი ლი.

და მო უკ იდ ებ ლო ბის მო პო ვე ბი სა და სა ქარ თვე ლოს ეკ ონ­ომ იკ ის და ცე მის შემ დეგ, სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის სექ ტორ ში მდგო მა რე ობა მთლი ან ად შე იც ვა ლა. დღე ის ათ ვის სა ქარ თვე­ლო წარ მო ად გენს ნა ტუ რა ლუ რი მე ურ ნე ობ აზე და ფუძ ნე ბულ “და ბალ შე მო სავ ლი ან ქვე ყა ნას” – სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის სექ­ტო რი კვლავ შე მო სავ ლი სა და და საქ მე ბის ძი რი თად სა შუ ალ­ებ ას წარ მო ად გენს.

51

და ბალ მო სა ვალს უარ ყო ფი თი გავ ლე ნა ჰქონ და სურ სა­თის წარ მო ებ ასა და მო სახ ლე ობ ის მნიშ ვნე ლო ვა ნი პრო ცენ­ტის გა მო მუ შა ვე ბა ზე, ას ევე ში ნა მე ურ ნე ობ ათა სა სურ სა თო უზ რუნ ველ ყო ფა ზე. მრა ვა ლი ფერ მე რი გაბ მუ ლია და ბა ლი ინ ვეს ტი ცი ისა და და ბა ლი ამ ონ აგ ებ ის მა ხე ში და ზა რალ დე­ბა ლე გა ლუ რი და არ ალ ეგ ალ ური იმ პორ ტის კონ კუ რენ ცი ით.

სა სოფ ლო ფი ზი კუ რი ინ ფრას ტრუქ ტუ რა გა პარ ტა ხე ბუ­ლია. ეს ინ ფრას ტრუქ ტუ რა შე იქ მნა საბ ჭო თა მე ურ ნე ობ ებ­ისა და კოლ მე ურ ნე ობ ის ტი პის ფარ თო მას შტა ბი ანი მე ურ ნე­ობ ის თვის და ამ ჟა მად მთლი ან ად არა ეფ ექ ტუ რია არ სე ბუ ლი ფერ მე რუ ლი მე ურ ნე ობ ებ ის მცი რე მას შტა ბი ანი ერ თე ულ ებ­ის თვის. არ არ სე ბობს მი წის ნაკ ვე თებ თან მი სად გო მი გზე ბი, ხო ლო არ სე ბუ ლი სა ავ ტო მო ბი ლო გზე ბი ცუდ მდგო მა რე ობ­აშია. ფარ თო მას შტა ბი ანი მე ურ ნე ობ ებ ის დროს შექ მნი ლი ირ იგ აცი ის სის ტე მა არ ად ამ აკ მა ყო ფი ლებ ლად მი ეს ად აგ ება მი წათ მოწყო ბის ახ ალ სტრუქ ტუ რას. წყალ თა მე ურ ნე ობ ის მარ თვის სის ტე მა მოშ ლი ლია. სა ხე ზეა სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის ეფ ექ ტუ რი მან ქა ნა­და ნად გა რე ბი სა და სატ ვირ თო მან ქა ნე­ბის დიდ ნაკ ლე ბო ბა. კო ოპ ერ ატ ივ ებ ის უმ რავ ლე სო ბა მი ტო­ვე ბუ ლია ან სა ვა რა უდ ოდ ვერ აღ ორ ძინ დე ბა ფარ თო მას შტა­ბი ანი კა პი ტა ლუ რი ინ ვეს ტი ცი ის გა რე შე.

ძი რი თა დი ფი ზი კუ რი ინ ფრას ტრუქ ტუ რა სა სოფ ლო ტე რი­ტო რი ებ ზე ძალ ზე ცუდ მდგო მა რე ობ აშია და ხშირ შემ თხვე­ვა ში სრუ ლი ად გა პარ ტა ხე ბუ ლია. გზე ბი ცუდ მდგო მა რე­ობ აშია, ოჯ ახ თა უმ ეტ ეს ობ ას არ გა აჩ ნია წყალ მო მა რა გე ბა. სო ცი ალ ური ინ ფრას ტრუქ ტუ რა, გან სა კუთ რე ბით სკო ლე ბი, ამ ორ ტი ზე ბუ ლია. სოფ ლე ბის უმ ეტ ეს ობ ას არ გა აჩ ნია ეკ ონ­ომ იკ ური ინ ფრას ტრუქ ტუ რა, რო გო რი ცაა ბაზ რე ბი ან მა ღა­ზი ები. არ სე ბობს მხო ლოდ მცი რე ზო მის ჯი ხუ რე ბი და სოფ­ლის ეკ ონ ომ იკ ური ინ ფრას ტრუს ტუ რა და მო კი დე ბუ ლია რე­გი ონ ულ ან ქვე­რე გი ონ ულ ცენ ტრებ ზე.

52

დღე ის ათ ვის სა ქარ თვე ლოს სოფ ლის მე ურ ნე ობა სუბ სი­დი რე ბუ ლი არ არ ის. ღვი ნო ამ ჟა მად ით ვლე ბა პო ტენ ცი ურ­ად ყვე ლა ზე მომ გე ბი ან სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო პრო დუქ ტად. ეს აის ახ ება ამ ტი პის მი წათ სარ გებ ლო ბა ში მა ღა ლი ინ ვეს­ტი ცი ებ ითა და ვე ნა ხებ ზე არ სე ბუ ლი მა ღა ლი ფა სით. თხი ლი ას ევე ით ვლე ბა ექ სპორ ტის თვის მა ღა ლი პო ტენ ცი ალ ის მქო­ნე პრო დუქ ტად და და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში ფარ თო დაა გავ რცე ლე ბუ ლი. იგ ივე ით ქმის ხე ხი ლის ბა ღებ ზეც. თუმ ცა, ნარ გა ვე ბის უმ ეტ ეს ობ ის ას აკ ოვ ნე ბა და ირ იგ აცი ის სის ტე მის მოშ ლა თა ნა მიმ დევ რუ ლად ამ ცი რებს სა სოფ ლო სა მე ურ ნეო შე მო სავ ლებს ამ ტი პის მი წის გა მო ყე ნე ბი დან.

არ სე ბობს ბი ოლ ოგი ური მე ურ ნე ობ ის პო ტენ ცი ალი, გან­სა კუთ რე ბით იმ ის გა მო, რომ სა მე ურ ნეო ქი მი ური სა შუ ალ­ებ ები, რო გო რი ცაა: პეს ტი ცი დე ბი და ქი მი კა ტე ბი ამ უკ ან­ას კნე ლი ათი წლის მან ძილ ზე არ ყო ფი ლა სის ტე მა ტუ რად გა მო ყე ნე ბუ ლი. ქარ თვე ლე ბი, გან სა კუთ რე ბით თბი ლი სის მაცხოვ რებ ლე ბი, აც ნო ბი ერ ებ ენ იმ პორ ტი რე ბულ პრო დუქ­ცი ის და ბალ ხა რის ხს და ად გი ლობ რივ პრო დუქ ცი ას ან იჭ­ებ ენ უპ ირ ატ ეს ობ ას. ის ინი მზად არი ან გა და იხ ად ონ შე და­რე ბით მა ღა ლი ფა სი უკ ეთ ესი ხა რის ხის თვის. სურ სა თის გა და მა მუ შა ვე ბელ მა დიდ მა სა ერ თა შო რი სო კომ პა ნი ები და­ინ ტე რე სე ბულ ნი არი ან შე იძ ინ ონ ბი ოპ რო დუქ ტე ბი. თუმ ცა, ას ეთი პრო დუქ ტე ბის სის ტე მუ რი მარ კე ტინ გი ამ ჟა მად შე­ფერ ხე ბუ ლია გამ ჭვირ ვა ლე სერ ტი ფი ცი რე ბის სის ტე მის არ­არ სე ბო ბის გა მო. ოდ ეს ღაც მნიშ ვნე ლო ვა ნი სა სოფ ლო სა მე­ურ ნეო პრო დუქ ტე ბის გა და მა მუ შა ვე ბე ლი ინ დუს ტრია ას ევე სე რი ოზ ულ ად და ზა რალ და. ყო ფი ლი სა წარ მო ებ ის უმ ეტ ეს­ობა არ ფუნ ქცი ონ ირ ებს და ნა წი ლი კი მხო ლოდ მი ნი მა ლუ რი სიმ ძლავ რით მოქ მე დებს. და საქ მე ბის შე საძ ლებ ლო ბე ბი სხვა წარ სულ ში მნიშ ვნე ლო ვან სექ ტო რებ შიც დიდ იშ ვი ათ ობ ას წარ მო ად გენს და დღე ის ათ ვის მხო ლოდ ქა ლა ქებ სა და შე და­

53

რე ბით დიდ ცენ ტრებ ში შე იძ ლე ბა სა მუ შა ოს პოვ ნა.ტუ რიზ მი სა ქარ თვე ლო ში შე მო სავ ლის ერ თერ თი უმ ნიშ­

ვნე ლო ვა ნე სი წყა რო იყო საბ ჭო თა პე რი ოდ ში. დღე ის ათ­ვის (ად გი ლობ რივ) ტუ რიზ მს სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე ახ­ალი გან ვი თა რე ბის პერ სპექ ტი ვა ეძ ლე ვა, გან სა კუთ რე ბით, დრო ებ ითი და სე ზო ნუ რი ალ ტერ ნა ტი ული შე მო სავ ლის ალ­ტერ ნა ტი ვის შე საქ მნე ლად “აგ რა რულ ტუ რიზ მში”. ტუ რიზ­მის პო ტენ ცი ალ ის მქო ნე ად გი ლე ბის უმ ეტ ეს ობა ბა ზარ ზე ორი ენ ტი რე ბუ ლი სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო პრო დუქ ცი ის თვის შეზღუ დუ ლი პო ტენ ცი ალ ის მქო ნე მთი ან რე გი ონ ებ ზეა გან­ლა გე ბუ ლი.

ტუ რიზ მს შე სა ბა მი სი ინ ფრას ტრუქ ტუ რა ეს აჭ ირო ება. ვი­ნა იდ ან, ინ ფრას ტრუქ ტუ რის გან ვი თა რე ბა/სოფ ლის გა ნახ ლე­ბა ყვე ლა შემ თხვე ვა ში ერთ­ერ თი პირ ვე ლა დი გა და უდ ებ ელი ღო ნის ძი ება იქ ნე ბა სა სოფ ლო რე გი ონ ებ ის გა უმ ჯო ბე სე ბა ში, მი წის კონ სო ლი და ცია შე საძ ლე ბე ლია გა მო ყე ნე ბუ ლი იქ ნეს, რო გორც ტუ რიზ მის გან ვი თა რე ბის წა მა ხა ლი სე ბე ლი პრო ცე­სის სა შუ ალ ება.

საბ ჭო თა პე რი ოდ ში სა სოფ ლო გან ვი თა რე ბა არ სე ბუ ლი ორ გა ნო ებ ით იყო კო ორ დი ნი რე ბუ ლი. დღეს სივ რცი თი­ტე­რი ტო რი ული და გეგ მა რე ბი სა და სა სოფ ლო გან ვი თა რე ბის პა სუ ხის მგებ ლო ბე ბი გა და ნა წი ლე ბუ ლია სხვა დას ხვა სა მი­ნის ტრო ებ ზე. ფაქ ტი ურ ად არ შე მუ შა ვე ბუ ლა სივ რცი თი­ტე­რი ტო რი ული და გეგ მა რე ბა და არ გან საზღვრუ ლა სა სოფ ლო გან ვი თა რე ბის სტრა ტე გია. თუ კი სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ები უნ და გან ვი თარ დეს, სა ჭი როა ინ ტეგ რი რე ბუ ლი სივ რცი თი­ტე რი ტო რი ული გან ვი თა რე ბის გეგ მე ბის შე მუ შა ვე ბა, ხო ლო მი წის კონ სო ლი და ცი ის სტრა ტე გია უნ და წარ მო ად გენ დეს სივ რცით­ტე რი ტო რი ულ და რე გი ონ ული გან ვი თა რე ბის გეგ­მის შე მად გე ნელ ნა წილს.

სოფ ლის მაცხოვ რებ ლე ბი უკ მა ყო ფი ლე ბას გა მოთ ქვა მენ

54

სა სი ცოცხლო მნიშ ვნე ლო ბის სა შუ ალ ებ ებ ის, რო გო რი ცაა: გზე ბი, წყალ მო მა რა გე ბა, ენ ერ გო მო მა რა გე ბა, სა კა ნა ლი ზა­ციო სის ტე მე ბი, სხვ. მძი მე მდგო მა რე ობ ის გა მო. მცი რე ზო­მის სა წარ მო ები და ნა კე თო ბე ბი სოფ ლებ ში ძალ ზე შეზღუ­დუ ლია. მაცხოვ რებ ლე ბი ვერ ხე და ვენ მო მა ვალს სოფ ლად ცხოვ რე ბა ში და სი ნა ნუ ლით აღ ნიშ ნა ვენ ახ ალ გაზ რდა მო­სახ ლე ობ ის მი ერ სოფ ლის მი ტო ვე ბის ფაქ ტებს. სოფ ლის მო­სახ ლე ობა აც ნო ბი ერ ებ ეს პრობ ლე მებს, მაგ რამ სი ტუ აცი ის შე საც ვლე ლად რა იმე დახ მა რე ბი სა და ცოდ ნის უქ ონ ლო ბის გა მო უიმ ედ ოდ (აპ ათი ურ ად) არი ან გან წყო ბილ ნი. ის ინი უარ­ყო ფი თად არი ან გან წყო ბილ ნი საკ რე ბუ ლო სა და ნე ბის მი ერი სამ თავ რო ბო სტრუქ ტუ რის მე ირ გა ტა რე ბუ ლი ღო ნის ძი ებ ებ­ის მი მართ. ას ეთი ინ ფორ მა ცია ხში რად მე ორ დე ბო და: “მი წა მოგ ვცეს, მაგ რამ არ ავ ის უთ ქვამს თუ რო გორ მო ვიქ ცეთ”!

მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ პო ლი ტი კო სე ბიც აც ნო ბი ერ ებ ენ სოფ ლად არ სე ბულ ყვე ლა პრობ ლე მას, მა ინც არ არ სე ბობს რა იმე პო ლი ტი კუ რი პროგ რა მა ან სტრა ტე გია სი ტუ აცი ის გა­სა უმ ჯო ბე სებ ლად. ვნა ხოთ, რა შე დეგს გა მო იღ ებს სა ქარ თვე­ლოს პარ ლა მე ნის მი ერ მი ღე ბუ ლი მთის კა ნო ნი. სა სოფ ლო ფარ თო ბე ბი ნაკ ლე ბად გან ვი თა რე ბუ ლია და ბევ რად უარ ეს მდგო მა რე ობ აშია სა ქა ლა ქო ფარ თო ბებ თან შე და რე ბით.

შე სა ბა მი სად, სა მუ შა ოს პოვ ნი სა და უკ ეთ ესი საცხოვ რე­ბე ლი პი რო ბე ბის მო ძი ებ ის იმ ედ ით მო სახ ლე ობა ტო ვებს სა სოფ ლო ფარ თო ბებს და გა და დის ქა ლა ქებ ში. პო ლი ტი კუ­რი მი ზა ნი თა ნაბ რად კარ გი საცხოვ რე ბე ლი პი რო ბე ბის შე­საქ მნე ლად, რო გორც ქა ლაქ ში, ისე სოფ ლად, წარ სულ ში არ არ სე ბობ და. მაგ რამ რო გორც ჩანს დრო მომ წიფ და აქ ტი ური სა სოფ ლო გან ვი თა რე ბის პო ლი ტი კის თვის.

სი ტუ აცი ის ან ალ იზი აჩ ვე ნებს, რომ დღე ის ათ ვის სა ქარ­თვე ლო ში სოფ ლის გან ვი თა რე ბას აფ ერ ხებს მთე ლი რი გი ინ­ტეგ რი რე ბუ ლი პრობ ლე მე ბის არ სე ბო ბა.

55

რო გორც ვთქვით, სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თე ბის ფრაგ მენ ტა ცია, ზო გად ფრაგ მე ტი რე ბუ­ლი და სახ ლე ბის სტრუქ ტუ რას თან ერ თად, უპ ირ ობ ოდ სე რი­ოზ ული პრობ ლე მაა, გან სა კუთ რე ბით კო მერ ცი ული მე ურ­ნე ობ ის თვის. ამ ას თან, არ სე ბობს რი გი სხვა პრობ ლე მე ბი და სტრუქ ტუ რუ ლი პი რო ბე ბი, რომ ლე ბიც ხელს უშ ლის სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის გან ვი თა რე ბას. ქვე მოთ მო ცე მუ ლია რამ დე ნი მე უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი პრობ ლე მა:

• სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე სი ღა რი ბე და და ბა ლი შე­მო სავ ლე ბი;

• არ ად ამ აკ მა ყო ფი ლე ბე ლი ფი ზი კუ რი და სო ცი ალ ური ინ ფრას ტრუქ ტუ რა;

• ირ იგ აცი ისა და დრე ნა ჟის სის ტე მე ბის მძი მე მდგო მა­რე ობა;

• სა სოფ ლო სა მე ურ ნეო კრე დი ტე ბი სა და დაზღვე ვის სის ტე მე ბის უქ ონ ლო ბა;

• სა სოფ ლო სა მე ურ ნეო ინ დუს ტრი ის და ბა ლი დატ ვირ­თვა და არ ას ამე ურ ნეო და საქ მე ბის სა შუ ალ ებ ებ ის არ არ სე ბო­ბა;

• მწი რი ად გი ლობ რი ვი ბაზ რე ბი და უცხო ური ბაზ რე­ბის ძლი ერი კონ კუ რენ ცია;

• რამ დე ნი მე კო მერ ცი ული მე ურ ნე ობ ის სა წარ მო და დი დი რა ოდ ენ ობ ის ნა ტუ რა ლუ რი მე ურ ნე ობ ები;

• კერ ძო ფერ მერ თათ ვის მომ სა ხუ რე ბი სა და დახ მა რე­ბის არ ად ამ აკ მა ყო ფი ლე ბე ლი უზ რუნ ველ ყო ფა.

ას ეთ ფონ ზე აუც ილ ებ ელია გა და იჭ რას სა კითხი, თუ მი წის კონ სო ლი და ცი ის რო მე ლი მი ღე ბუ ლი პრო ცე დუ რა შე უწყობს ხელს სა ქარ თვე ლოს ფერ მე რე ბის წი ნა შე არ სე ბუ ლი ამ მრა­ვა ლი პრობ ლე მის გა დაჭ რას. მძი მე ზო გა დი ეკ ონ ომ იკ ური პი­რო ბე ბის გათ ვა ლის წი ნე ბით, მი წის კონ სო ლი და ცია ვერ შეც­ვლის მთლი ან სუ რათს, თუმ ცა ხელს შე უწყობს:

56

• სა სოფ ლო ინ ფრას ტრუქ ტუ რი სა და და სახ ლე ბის ინ­ფრას ტრუქ ტუ რის გა უმ ჯო ბე სე ბას;

• პრი ვა ტი ზე ბულ მი წა ზე არ სე ბუ ლი ფრაგ მენ ტა ცი ის შემ ცი რე ბას;

• პრი ვა ტი ზა ცი ისა და მემ კვიდ რე ობ ით გა და ცე მის შე­დე გად შემ დგო მი ფრაგ მენ ტა ცი ის თა ვი დან აც ილ ებ ას.

მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ მი წის კონ სო ლი და ცი ის მი ერ შე­ტა ნი ლი წვლი ლი საწყის ეტ აპ ზე შე საძ ლოა რაც თუ ისე მნიშ­ვნე ლოვ ნად გა მო იყ ურ ებ ოდ ეს მთლი ან ად ქვეყ ნის თვის, უნ­და აღ ინ იშ ნოს, რომ და კავ ში რე ბულ ტე რი ტო რი ებ ზე და მის მახ ლობ ლად სტრუქ ტუ რა და მო ქა ლა ქე თა საცხოვ რე ბე ლი პი რო ბე ბი მნიშ ვნე ლო ვან წი ლად გა უმ ჯო ბეს დე ბა. გან ვი თა­რე ბის შე დე გე ბი ნა თე ლი გახ დე ბა გრძელ ვა დი ან ბა ზა ზე.

მი წის კონ სო ლი და ცია უნ და ჩა ით ვა ლოს სა სოფ ლო გან­ვი თა რე ბის სა შუ ალ ებ ად. ეს სა შუ ალ ება უნ და ჩაჯ დეს იქ ნეს სივ რცი თი­ტე რი ტო რი ული გან ვი თა რე ბის/და გეგ მა რე ბის მთ ლ ი ან სტრა ტე გი აში. მი წის გა მო ყე ნე ბის და გეგ მა რე ბის სის ტე მა და რე გი ონ ული და გეგ მა რე ბა სა ქარ თვე ლო ში დან­გრე ულია. სუს ტად ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი და სხვა დას ხვა სა მი­ნის ტრო ებს შო რის დუბ ლი რე ბუ ლი ამ ოც ან ები არ არ ის შე­სა ბა მი სად კო ორ დი ნი რე ბუ ლი და სივ რცი თი­ტე რი ტო რი ული და გეგ მა რე ბის თვის ბი უჯ ეტი არ ით ვა ლის წი ნებს და ფი ნა სე­ბას. არ სე ბუ ლი საბ ჭო თა პე რი ოდ ის გე ნე რა ლუ რი გეგ მე ბი არ გა ნახ ლე ბუ ლა. ეს ხელს უშ ლის სა სოფ ლო რე გი ონ ული გან­ვი თა რე ბის პო ლი ტი კის, სტრა ტე გი ებ ის, პროგ რა მე ბი სა და პრო ექ ტე ბის გან ხორ ცი ელ ებ ას, რომ ლე ბიც მიზ ნად ის ახ ავ ენ სა სოფ ლო ცხოვ რე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბას.

სა ქარ თვე ლოს სა სოფ ლო და სახ ლე ბებ ში სი ტუ აცია და ზო­გა დი პი რო ბე ბი ფარ თოდ გან სხვა ვე ბუ ლია. გან სხვა ვე ბა თვალ­სა ჩი ნოა ტე ნი ან და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო სა და შე და რე ბით უფ რო მშრა ლი კლი მა ტის მქო ნე აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს

57

შო რის. ამ ას თან, სა ქარ თვე ლოს ძი რი თა დი ნა წი ლი მა ღა ლი სი­მაღ ლის მთე ბის გან შედ გე ბა. ეს ას ევე აის ახ ება სა სოფ ლო სა­მე ურ ნეო სტრუქ ტუ რა სა და და სახ ლე ბის სტრუქ ტუ რა ში. მა გა­ლი თად, და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს დი დი ნა წი ლი ხა სი ათ დე ბა სოფ ლის ფარ თო ბე ბის გაბ ნე ული გან ლა გე ბით, მი მო ფან ტუ ლი საცხოვ რე ბე ლი სახ ლე ბი თა და მე ურ ნე ობ ებ ით. ას ეთ ტე რი­ტო რი ებ ზე მი წის კონ სო ლი და ცი ის ღო ნის ძი ებ ებ ის გა ტა რე ბა ნაკ ვე თე ბის ხე ლა ხა ლი გა ნა წი ლე ბის თვალ საზ რი სით ძალ ზე რთუ ლი იქ ნე ბა. თუმ ცა, ინ ფრას ტრუქ ტუ რის გა უმ ჯო ბე სე ბა და სა სოფ ლო ცენ ტრე ბის შექ მნა ხელს შე უწყობს გარ კვე ული კონ ცენ ტრი რე ბის ძვრებ სა და თა ვი დან აგ ვა ცი ლებს სა სოფ­ლო და სახ ლე ბე ბის გან ლა გე ბის შემ დგომ გაბ ნე ვას. მე ორ ეს მხრივ, აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში სი ტუ აცია შე საძ ლოა უფ­რო ხელ შემ წყო ბი იყ ოს ნაკ ვე თე ბის ხე ლა ხა ლი გა ნა წი ლე ბის­თვის გან სხვა ვე ბუ ლი სა სოფ ლო სტრუქ ტუ რის გა მო.

სა ქარ თვე ლო ში მი წის კონ სო ლი და ცი ის თვის ზე მოთ ჩა­მოთ ვლი ლი და დე ბი თი და უარ ყო ფი თი წი ნა პი რო ბე ბის შე­ფა სე ბი სას შე საძ ლე ბე ლია დას კვნის გა მო ტა ნა, რომ მი წის კონ სო ლი და ცია სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ ზე ხელს შე უწყობს სი ტუ აცი ის გა მოს წო რე ბას, რად გან ის ჩა მო აყ ალ იბ ებს სექ­ტორ თა შო რი სი სტრუქ ტუ რის ჩა მო ყა ლი ბე ბას სოფ ლის სა­ზო გა დო ებ ის წი ნა შე არ სე ბუ ლი პრობ ლე მის გა და საჭ რე ლად.

სოფ ლად არ სე ბუ ლი სი ღა რი ბე და მო სახ ლე ობ ის ძი რი თა­დი სა ჭი რო ებ ები უზ რუნ ველ ყოფს საქ მი ან ობ ებ ის ფარ თო სპექ ტრს მი წის კონ სო ლი და ცი ის თვის, რაც ლი მი ტი რე ბუ ლია, მხო ლოდ შეზღუ დუ ლი რე სურ სე ბით, რო გო რი ცაა: ფი ნან სე ბი და მუ შა ხე ლი.

სა ქარ თვე ლო ში მთლი ანი ეკ ონ ომ იკ ური პი რო ბე ბი სა და გარ და მა ვა ლი ეკ ონ ომ იკ ის მიმ დი ნა რე პრო ცე სე ბის გათ ვა­ლის წი ნე ბით მხო ლოდ ძალ ზე მოქ ნი ლი მიდ გო მა შე იძ ლე ბა იქ ნეს წარ მა ტე ბუ ლი. სა ქათ ვე ლოს თვის მი წის კონ სო ლი და­

58

ცია ჩა ით ვა ლა ინ სტრუ მენ ტად გრძელ ვა დი ანი და გეგ მა რე ბის პერ სპექ ტი ვა ში. არ სე ბუ ლი სი ტუ აცი ის გათ ვა ლის წი ნე ბით – პირ ვე ლი მი წის რე ფო მის შემ დეგ და პრი ვა ტი ზა ცი ის მე ორე ფა ზის დაწყე ბამ დე – მი წის კონ სო ლი და ცი ის წარ მოდ გე ნის სტრა ტე გია ძალ ზე ფრთხი ლი, დრო ში კარ გად გათ ვლი ლი და მოქ ნი ლი უნ და იქ ნეს. მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ მი წის კონ სო­ლი და ცი ის სა ჭი რო ება ამ ჯე რად და სა ბუ თე ბუ ლია, არ უნ და ვე ცა დოთ მთე ლი ქვეყ ნის თვის მი წის კონ სო ლი და ცი ის ფიქ­სი რე ბუ ლი პრო ცე დუ რე ბის შექ მნას. ეს არც მი ზან შე წო ნი ლია და არც შე სა ბა მი სი დღე ვან დე ლო ბა ში.

მიდ გო მა ზე მო დან­ქვე მოთ, მაგ ლი თად სა ვალ დე ბუ ლო კონ სო ლი და ცი ის სქე მა, ვერ იქ ნე ბა მი სა ღე ბი, ვი ნა იდ ან მო­სახ ლე ობა არ ენ დო ბა მთავ რო ბის მი ერ გან ხორ ცი ელ ებ ულ საქ მი ან ობ ებს. ამ გვა რად, გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი უნ და იქ ნეს ეტ აპ ობ რი ვი მიდ გო მა, სა დაც ყუ რადღე ბა გან სა კუთ რე ბუ­ლად გა მახ ვილ დე ბა სა ზო გა დო ებ ასა და მო ქა ლა ქე თა მო ნა­წი ლე ობ აზე.

პირ ველ რიგ ში უნ და გა და იჭ რას რამ დე ნი მე ძი რი თა დი სა კითხი, რომ ლე ბიც მი წის კონ სო ლი და ცი ის სტრა ტე გი ის მნიშ ვნე ლო ვან წი ნა პი რო ბას წარ მო ად გე ნენ. ამ ჟა მად, ვერც სოფ ლის მო სახ ლე ობა და ვერც სხვა დას ხვა დო ნის გა დაწყვე­ტი ლე ბის მიმ ღე ბი პი რე ბი აც ნო ბი ერ ებ ენ მი წის კონ სო ლი და­ცი ის პო ტენ ცი ურ კონ ტრი ბუ ცი ას. მი წის კონ სო ლი და ცი ის მნიშ ვნე ლო ბა ერ თნა ირ ად გა აზ რე ბუ ლი და გაც ნო ბი ერ ებ­ული უნ და იქ ნეს სხვა დას ხვა და ინ ტე რე სე ბუ ლი მხა რე ებ ის მი ერ. სა ჭი როა ბევ რად მა ღა ლი დო ნის სა ჯა რო ინ ფორ მი რე­ბა, გან სა კუთ რე ბით პო ლი ტი კო სე ბის თვის, თუ მი წის კონ სო­ლი და ცია ჩა ით ვლე ბა სა ქარ თვე ლო ში სა სოფ ლო გან ვი თა რე­ბის შე საძ ლო სტრა ტე გი ად. სა ჯა რო ინ ფორ მი რე ბის თვის უმ­ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი კონ ტრი ბუ ცია იქ ნე ბა შე ტა ნი ლი საც დე ლი პრო ექ ტე ბის სა შუ ალ ებ ით.

59

არ სე ბუ ლი პრო ცე დუ რე ბი სა და კა ნონ მდებ ლო ბის გა­მარ ტი ვე ბას შე საძ ლოა მნიშ ვნე ლო ვა ნი გავ ლე ნა ჰქონ დეს მი წის ბაზ რის გან ვი თა რე ბა ზე, რაც სა სი ცოცხლო მნიშ­ვნე ლო ბის ელ ემ ენ ტს წარ მო ად გენს მი წის კონ სო ლი და ცი­აში. კა ნონ მდებ ლო ბის სა კითხი უნ და ჩაჯ დეს გრძელ ვა დი­ან სტრა ტე გი აში სა სოფ ლო ფარ თო ბე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბის მიზ ნით. სა ქარ თვე ლო ში უნ და შე იქ მნას და წარ მოდ გინ დეს მი წის კონ სო ლი და ცი ის შე სა ხებ სა მარ თლებ რი ვი აქ ტი. სა­მარ თლებ რი ვი ჩარ ჩო ები აუც ილ ებ ელ სა ფუძ ველს წარ მო­ად გენს მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ცე დუ რე ბის გან სა ხორ­ცი ელ ებ ალდ. ეს ას ევე უზ რუნ ველ ყოფს ფერ მერ თა სტი მუ­ლი რე ბას სა სოფ ლო გან ვი თა რე ბის მცდე ლო ბებ ში მო ნა წი­ლე ბის მი სა ღე ბად.

მი წის კონ სო ლი და ცია აუც ილ ებ ელი არ არ ის გან ხორ ცი­ელ დეს სა ჯა რო სექ ტო რის მი ერ. შე საძ ლე ბე ლი კერ ძო სე ტო­რის ჩარ თვა გან ხორ ცი ელ ებ ის პრო ცე დუ რებ ში კონ ტრაქ ტის სა ფუძ ველ ზე. თუმ ცა, მი წის კონ სო ლი და ცი ის კო ორ დი ნი რე­ბა და ზე დამ ხედ ვე ლო ბა სა ჯა რო სექ ტო რის პა სუ ხის მგებ ლო­ბის ფარ გლებ ში უნ და დარ ჩეს – უნ და შე იქ მნას შე სა ბა მი სი ინ სტი ტუ ცი ური მოწყო ბა და სა მარ თლებ რი ვი ჩარ ჩო ებ ის ფარ გლებ ში გა ნი საზღვროს სა ზო გა დო ებ ის, სა ხელ მწი ფო სა და კერ ძო სექ ტო რის რო ლი და პა სუ ხის მგებ ლო ბე ბი.

მი წის კონ სო ლი და ცი ის ყვე ლა სქე მა უნ და ჩაჯ დეს სივ­რცი თი­ტე რი ტო რი ული და გეგ მა რე ბის საქ მი ან ობ აში. ამ ჟა­მად და გეგ მა რე ბა არ ხორ ცი ელ დე ბა და პა სუ ხის მგებ ლო­ბე ბი ბუნ დოვ ნა დაა გა და ნა წი ლე ბუ ლი სა მი ნის ტრო ებს შო­რის. სა ქარ თვე ლო ში სა სოფ ლო გან ვი თა რე ბა ში სივ რცი თი­ტე რი ტო ერი ული და გეგ მა რე ბის ხე ლა ხა ლი წარ მოდ გე ნის­თვის სა ჭი როა სტარ ტე გი ის შე მუ შა ვე ბა. ერ ოვ ნულ დო ნე ზე შე საძ ლო მიდ გო მა შე იძ ლე ბა გახ დეს მა კო ორ დი ნი რე ბე ლი ორ გა ნოს წარ მოდ გე ნა. ეს ორ გა ნო შე იძ ლე ბა წარ მოდ გე­

60

ნილ იქ ნეს სა მუ შაო ჯგუ ფით, რო მე ლიც და კომ პლექ ტდე­ბა შე სა ბა მი სი სამ თავ რო ბო სა აგ ენ ტო ებ ის წევ რე ბით, ის ვე რო გორც სპე ცი ალ ის ტე ბით, მა გა ლი თად შე სა ბა მი სი არ­ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ებ იდ ან. ად გი ლობ რი ვი საკ რე­ბუ ლოს დო ნე ზე სივ რცი თი­ტე რი ტო რი ული და გეგ მა რე ბა წარ მო ად გენს მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ცე დუ რის გა ნუ­ყო ფელ ნა წილს. სივ რცი თი­ტე რი ტო ერი ული გეგ მა ას ევე უნ და უზ რუნ ველ ყოფ დეს სა ფუძ ველს გა დაწყვე ტი ლე ბე ბის მი სა ღე ბად იმ ტი პის ჩა რე ვე ბის თვის, რო მე ლიც გა და უდ ებ­ლად აუც ილ ებ ელია ად გი ლობ რი ვი მო სახ ლე ობ ის საცხოვ­რე ბე ლი პი რო ბე ბის, სა სოფ ლო ეკ ონ ომ იკ ისა და ლო კა ლი­ზე ბუ ლი ეკ ონ ომ იკ ური ბრუნ ვის გა სა უმ ჯო ბე სებ ლად. მი­წის გა მო ყე ნე ბის და გეგ მა რე ბის პრო ცეს ში ნა თე ლი გახ დე­ბა, თუ რა ტი პის მი წის კონ სო ლი და ცია იქ ნე ბა შე სა ფე რი სი მო ცე მულ სი ტუ აცი აში.

მი წის კონ სო ლი და ცია ზო გა დად ით ვლე ბა ერთ­ერთ უმ­ნიშ ვნე ლო ვა ნეს ღო ნის ძი ებ ად სა სოფ ლო სა მე ურ ნეო პრო­დუქ ცი ის გა სა უმ ჯო ბე სებ ლად მი წის ფრაგ მენ ტა ცი ის შემ ცი­რე ბის სა შუ ალ ებ ით, რაც შე საძ ლე ბე ლია მი წის ნაკ ვე თე ბის ხე ლა ხა ლი გა ნა წი ლე ბი სა და ფერ მე რუ ლი მე ურ ნე ობ ებ ის ხე­ლა ხა ლი მოწყო ბით. თუმ ცა, ეს არ წარ მო ად გენს მი წის კონ­სო ლი და ცი ის ერ თა დერთ ინ სტრუ მენ ტს. სა ქარ თვე ლო ში მი­წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ცე დუ რა ში ღო ნი ძი ებ ებ ათა პრი ორ­იტ ეტი გას ხვავ დე ბა სხვა მრა ვა ლი ევ რო პუ ლი ქვეყ ნე ბის გან. რო გორც აღ მოჩ ნდა, სა ქარ თვე ლოს სა სოფ ლო ტე რი ტო რი ებ­ზე გა და უდ ებ ელ სა ჭი რო ებ ებს სა სოფ ლო ინ ფრას ტრუქ ტუ­რის გა უმ ჯო ბე სე ბა წარ მო ად გენს. ძი რი თად პრი ორ იტ ეტ ად შე იძ ლე ბა ჩა ით ვა ლოს სა სოფ ლო გა ნახ ლე ბა – ანუ, ყვე ლა ზე გა და უდ ებ ელი ღო ნის ძი ებ ები სოფ ლებ ში უნ და გან ხორ ცი ელ­დეს (ფარ თო ბე ბის გა შე ნე ბა) და არ ას ას ოფ ლო სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის სა ვე ლე ტე რი ტო რი ებ ზე:

61

• სა ავ ტო მო ბი ლო ან მი სად გო მი გზე ბის, ჰიდ რავ ლი კუ­რი სტრუქ ტუ რე ბის, წყალ მო მა რა გე ბის, ელ ექ ტრო მო მა რა გე­ბის სა კა ნა ლი ზა ციო გაყ ვა ნი ლო ბის აშ ენ ება ან შე კე თე ბა;

• ძვე ლი შე ნო ბე ბის აღ ება – საკ რე ბუ ლოს შე ნო ბე ბის, სკო ლე ბის, სპორ ტუ ლი მო ედ ნე ბის, სა ბავ შვო ბა ღე ბის და სხვ. გა ნახ ლე ბა;

• გა უმ ჯო ბე სე ბუ ლი მო მა რა გე ბის, ტრას პორ ტი ტე ბი სა და მარ კე ტინ გის ანუ ბაზ რე ბის, მა ღა ზი ებ ის და ფუძ ნე ბა;

• სო ცი ალ ური კავ ში რე ბი სა და ორ გა ნი ზა ცი ებ ის გაძ­ლი ერ ება;

• ფერ მე რე ბი სა და მი წის მე სა კუთ რე ებ ის მომ ზა დე ბა შე საძ ლებ ლო ბე ბის გაძ ლი ერ ებ ისა და თვით დახ მა რე ბის საქ­მი ან ობ ებ ში;

• საკ რე ბუ ლობ სა და მუ ნი ცი პა ლი ტე ტებ ში თვით მმარ­თვე ლო ბის გა უმ ჯო ბე სე ბა;

• შე საძ ლებ ლო ბე ბის გაძ ლი ერ ება სოფ ლებ ში და გეგ მა­რე ბის პორ ცე სებ ში;

• მი წის გაც ვლი სა და საზღვრე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბა სოფ­ლებ ში.

სა სოფ ლო სტრუქ ტუ რებ ში (სა მე ურ ნეო ველ ზე) და მა ტე ბი­თი ღო ნის ძი ებ ები/ჩა რე ვე ბი:

• სა ვე ლე გზე ბის, ირ იგ აცი ისა და დრე ნა ჟის სტრუქ ტუ­რის მშე ნებ ლო ბა რე აბ ილ იტ აცია ან შე კე თე ბა;

• ნაკ ვე თე ებ ის კონ სო ლი და ცია, ოპ ტი მა ლუ რი ფორ მის, ზო მი სა და მდე ბა რე ობ ის მქო ნე ნაკ ვე თე ბის ხე ლა ხა ლი გა ნა­წი ლე ბა;

• წყლი თა და ქა რით გა მოწ ვე ული ერ ოზი ის სა წი ნა აღ­მდე გო ღო ნის ძი ებ ები;

• ლან ჩაფ ტის დაც ვის ღო ნის ძი ებ ები, მა გა ლი თად, ხე­ებ ის დარ გვა.

მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ცე დუ რე ბი სა ჭი რო ებს შერ ჩე­

62

ულ მცი რე ფარ თო ბებ ზე საც დე ლი მას შტა ბე ბით შე მუ შა ვე­ბას და ტეს ტი რე ბას, რა თა დად გინ დეს სა უკ ეთ ესო პრაქ ტი­კუ ლი გა მო ყე ნე ბის მო დე ლე ბი.

პირ ვე ლია მი წის ნე ბა ყოფ ლო ბი თი გაც ვლის პრო ცე დუ რა, რო მე ლიც ფო კუ სი რე ბუ ლი იქ ნე ბა მი წის ნაკ ვე თე ბის ხე ლა­ხალ გა მო ყო ფა ზე ნე ბა ყოფ ლო ბით ბა ზა ზე და რო მე ლიც ეც­დე ბა ხე ლი შე უწყოს იჯ არ ას სა ზო გა დო ებ ის შიგ ნით.

მე ორე ალ ტერ ნა ტი ვას წარ მო ად გენს გა მარ ტი ვე ბუ ლი პრო­ცე დუ რა, რო მე ლიც კონ ცენ ტრირ დე ბა არ სე ბუ ლი სა სოფ ლო ინ ფრას ტრუქ ტუ რის რე აბ ილ იტ აცი ასა და მი წის ნაკ ვე თე ბის ხე ლა ხალ გა ნა წი ლე ბა ზე. გა მარ ტი ვე ბულ პრო ცე დუ რას არ დას ჭირ დე ბა ყოვ ლის მომ ცვე ლი და გეგ მა რე ბის ფა ზე ბი.

მე სა მე ალ ტერ ნა ტი ვას წარ მო ად გენს ყოვ ლის მომ ცვე ლი პრო ცე დუ რა, რო მე ლიც გააერთიანებს სა სოფ ლო სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის გზე ბის, ახ ალი ინ ფრას ტრუქ ტუ რის ქსე ლე­ბის მშე ნებ ლო ბას, სა სოფ ლო გა ნახ ლე ბის ღო ნის ძი ებ ებს და ნაკ ვე თე ბის ხე ლა ხალ გა ნა წი ლე ბას. ყოვ ლის მომ ცვე ლი პრო­ცე დუ რა სა ჭი რო ებს კომ პლექ სუ რი და გეგ მა რე ბის პრო ცე დუ­რებს.

ყვე ლა ზე მო აღ ნიშ ნუ ლი მო დე ლე ბი გათ ვა ლი წი ნე ბუ ლი უნ და იქ ნენ, ის ევე რო გორც ად გი ლობ რი ვი დო ნის მიდ გო მე­ბი, რო მელ თა გან ხორ ცი ელ ებ ის თვის აუც ილ ებ ელია მი წის მე სა კუთ რე თა და ად გი ლობ რი ვი თვით მმარ თვე ლო ბის მო­ნა წი ლე ობ ით ნე ბის მი ერი მი წის კონ სო ლი და ცია ფუნ და მენ­ტუ რად ერ ევა სა კუთ რე ბის უფ ლე ბებ ში. თუმ ცა, მკაც რად ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი სა მარ თლებ რი ვი რე გუ ლა ცი ები სა ჭი როა სა კუთ რე ბის უფ ლე ბე ბის სა მარ თლებ რი ვი დაც ვის უზ რუნ­ველ სა ყო ფად.

თი თოეულ მი წის მე სა კუთ რეს უნ და ჰქონ დეს უფ ლე ბა შე­ამ ოწ მოს რე გუ ლა ცი ებ ის ზე მოქ მე დე ბა თა ვის სა კუთ რე ბას­თან მი მარ თე ბა ში. მო ნა წი ლე ობ ის, თა ნა ბა რი ღი რე ბუ ლე ბის

63

სა კუთ რე ბის გაც ვლის, ხარ ჯე ბის კომ პენ სა ცი ისა და კონ­ტრი ბუ ცი ის პრინ ცი პე ბი ნათ ლად უნ და იქ ნენ ჩა მო ყა ლი ბე ბუ­ლი. ამ გვა რად, სა ჭი როა სპე ცი ალ ური მი წის კონ სო ლი და ცი ის აქ ტის შედ გე ნა, რო მე ლიც პირ ველ რიგ ში უნ და მო იც ავ დეს მი წის კონ სო ლი და ცი ის მი ზან სა და ამ ოც ან ას.

მი წის კონ სო ლი და ცი ის აქ ტი უნ და არ ეგ ულ ირ ებ დეს შემ­დეგ სა კითხებს:

გან საზღვროს, თუ ვინ იქ ნე ბა პა სუ ხის მგე ბე ლი პრო ცეს­ზე, მი ღე ბა ზე და მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ცე დუ რის შე­მოწ მე ბა ზე. სა ხელ მწი ფო ად მი ნის ტრა ცი ის რო ლი და კერ ძო სექ ტო რის რო ლი ნათ ლად უნ და იქ ნეს გან საზღვრუ ლი.

ნათ ლად უნ და ჩა მო ყა ლიბ დეს მო ნა წი ლე ობ ის პრო ცე დუ­რე ბი. საკ რე ბუ ლოს და ინ დი ვი დუ ალ ური მო ნა წი ლე ებ ის ამ­ოც ან ები და ვალ დე ბუ ლე ბე ბი გან სა კუთ რე ბუ ლად მკა ფი ოდ უნ და იქ ნეს გან საზღვრუ ლი. კა ნონ მა უნ და გან საზღვროს თუ ვის შე უძ ლია მო ითხო ვოს მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ექ ტის დაწყე ბა. შე საძ ლოა გა დაწყდეს, რომ მი წის მე სა კუთ რე ებს შე ეძ ლე ბათ მო ითხო ვონ პრო ექ ტი თუ ამ ფარ თობ ზე მი წის მე სა კუთ რე ებ ის ორ­მე სა მედ ზე (66%) მე ტი ეთ ან ხმე ბა ამ წა­მოწყე ბას.

ყვე ლა მი წის მე სა კუთ რეს აქ ვს უფ ლე ბა მი იღ ოს იმ ავე ხა­რის ხი სა და იმ ავე ღი რე ბუ ლე ბის მი წის ნაკ ვე თი, რო მელ საც ის გას ცემს. ნაკ ვე თე ბის შე ფა სე ბა წარ მო ად გენს მი წის ნაკ­ვე თე ბის გაც ვლის სა ფუძ ველს. ამ გვა რად, მი წის კონ სო ლი­და ცი ის აქ ტი უნ და მო იც ავ დეს მი წის შე ფა სე ბის პრინ ცი პებს. უთ ან ხმო ებ ის შემ თხვე ვა ში ას ევე უნ და არ სე ბობ დეს შე ფა სე­ბის მი მართ პრე ტენ ზი ის ან სა ჩივ რის შე ტა ნის სა შუ ალ ება.

კომ პენ სა ცი ის პრინ ცი პე ბი სა ჭი რო ებს სა მარ თლებ რივ და­რე გუ ლი რე ბას. მი წის ღი რე ბუ ლე ბა ში გას ხვა ვე ბე ბი კონ პენ­სი რე ბუ ლი უნ და იქ ნეს. მი წის მე სა კუთ რეს ას ევე შე უძ ლია ფუ ლა დი კონ ფენ სა ცი ის მი ღე ბა, თუ ის ამ აზე თან ხმო ბას გა­

64

ნაცხა დებს. აქ ტი ვე ბის (ხე ები, სხვ.) კონ პენ სა ცია ჩვე ულ ებ­რივ მოხ დე ბა ფუ ლა დი სა ხით.

შე საძ ლოა წარ მო იშ ვას ხარ ჯე ბი მი წის კონ სო ლი და ცი ის ღო ნის ძი ებ ებ თან და კავ ში რე ბით. მო ნა წი ლე თა ფი ნან სუ რი კონ ტრი ბუ ცია უნ და და რე გუ ლირ დეს და წარ მოდ გე ნილ იქ­ნეს შე საძ ლო ხარ ჯე ბის გა ნა წი ლე ბის მო დე ლე ბი.

ზო გი ერთ შემ თხვე ვებ ში მი წის კონ სო ლი და ცი ას გა აჩ ნია სა კუთ რე ბის უფ ლე ბე ბის დრო ებ ითი დატ ვირ თვა. შე საძ ლოა სა ჭი რო გახ დეს სა კუთ რე ბის პი რო ბი თი გა და ცე მა გარ კვე­ული ტექ ნი კუ რი მი ზე ზე ბით. მე სა მე პი რის უფ ლე ბე ბი, წი­ნა აღ მდე გო ბე ბი და შეზღუდ ვე ბი ძვე ლი ნაკ ვე თე ბი დან უნ და გა და ვი დეს ახ ალ ნაკ ვე თებ ზე. ეს დრო ებ ითი რე გუ ლა ცი ები ნათ ლად უნ და იქ ნეს გან საზ ვრუ ლი კა ნო ნით. ას ევე უნ და გა­ნი საზღვროს პრო ცე დუ რის და სას რუ ლი. ჩვე ულ ებ რივ ეს ემ­თხვე ვა სა ჯა რო რე ეს ტრის გა ნახ ლე ბის შემ დეგ სერ თი ფი კა­ტე ბის გა და ცე მას.

მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ექ ტში უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნეს მო­ნა წი ლე ებს წარ მო ად გე ნენ მი წის მე სა კუთ რე ები. მა თი აქ ტი­ური მო ნა წი ლე ობა პრო ცე დუ რა ში სა უკ ეთ ესო სა შუ ალ ებ ას წარ მო ად გენს სა ხელ მწი ფოს მი ერ გა ტა რე ბუ ლი ზო მე ბის მი­მართ უნ დობ ლო ბის წი ნა აღ მდეგ საბ რძოლ ვე ლად.

კონ სო ლი და ცი ის ტე რი ტო რი ის ზო მი დან და შე სას რუ ლე­ბე ლი ღო ნის ძი ებ ებ იდ ან გა მომ დი ნა რე პრო ექ ტი ზო გი ერთ ტე რი ტო რი ებ ზე შე საძ ლოა ჩარ თუ ლი იქ ნენ მო მე ზობ ლე მი­წის მე სა კუთ რე თა მცი რე ჯგუ ფე ბი, ხო ლო სხვა ტე რი ტო რი­ებ ზე კი უფ რო დი დი ჯგუ ფე ბი და შე საძ ლოა მთლი ანი სოფ­ლე ბიც. მო ნა წი ლე ჯგუ ფებს მო უხ დე ბათ საბ ჭო ებ ის ან კო მი­ტე ტე ბის არ ჩე ვა თა ვი ან თი ინ ტე რე სე ბის წარ მო სად გე ნად. ეს საბ ჭო ები ძი რი თა დი მო ნა წი ლე ები იქ ნე ბი ან მი წის კონ სო ლი­და ცი ის ღო ნის ძი ებ ებ ის გან ხორ ცი ელ ებ ის ას და გეგ მა რე ბა სა და გა დაწყვე ტი ლე ბის მი ღე ბა ში. რა თქმა უნ და, ას ეთი საბ ჭო­

65

ები შე საძ ლებ ლო ბე ბი შეზღუ დუ ლი იქ ნე ბა და ას ევე მი იღ ებ­ენ დახ მა რე ბას მრჩე ვე ლი ორ გა ნოს მხრი დან.

მი წის კონ სო ლი და ცია ზო გი ერთ შემ თხვე ვა ში მო იც ავს გა­დაწყვე ტი ლე ბის მი ღე ბას, სა დაც შე საძ ლოა ყვე ლა მო ნა წი­ლე და და ინ ტე რე სე ბუ ლი პი რე ბი არ და ეთ ან ხმონ ერ თობ ლივ სტრა ტე გი ას. ამ გვა რად, მი წის კონ სო ლი და ცი ის პრო ცე დუ­რე ბი სა ვა რა უდ ოდ კონ ფლიქ ტს წარ მო შობს.

მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ კონ სულ ტან ტი უნ და წარ მო ად გენ­დეს ნე იტ რა ლურ პარ ტნი ორს, ას ევე გა დამ წყვე ტი მნიშ ვნე­ლო ბა ექ ნე ბა სხვა გა რე შე პარ ტნი ორ ის ჩარ თვას, რო მელ საც შე ეძ ლე ბა შუ ამ ავ ლის რო ლი შე ას რუ ლოს მწვა ვე კონ ფლიქ­ტე ბის შემ თხვე ვა ში. ას ეთი ფუნ ქცია შე საძ ლე ბე ლია შე ას­რუ ლონ არ ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ებ მა. არ სე ბობს რი გი არ ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ებ ისა, რომ ლე ბიც ჩარ თულ ნი არი ან ამ სა ხის სა მუ შა ოში, კერ ძოდ, მი წის მე სა კუთ რე თა უფ­ლე ბე ბის დაც ვის ას ოცი აცია. არ ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი­ებს შე უძ ლი ათ დი დი წვლი ლი შე იტ ან ონ მი წის კონ სო ლი და­ცი ის პრო ექ ტე ბის სა ჯა რო ინ ფორ მი რე ბი სა და კა ნონ მდებ­ლო ბის კომ პო ნენ ტში, ვი ნა იდ ან ეს ორი სფე რო წარ მო ად გენს სა ქარ თვე ლო ში მოქ მე დი არ ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ებ ის სა მუ შა ოს უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნეს ნა წი ლებს და მა თი მდი და რი გა მოც დი ლე ბა გა მო ყე ნე ბუ ლი უნ და იქ ნეს სა მუ შაო წარ მარ­თვა ში.

იმ ის ათ ვის, რომ მდგო მა რე ობა რა დი კა ლუ რად გა მოს წორ­დეს სა ჭი როა შემ დე გი ღო ნის ძი ებ ებ ის გან ხორ ცი ელ ება:• გა დუ დე ბელ ამ ოც ან ას წარ მო ად გენს სა ქარ თვე ლო ში

ჩა ტარ დეს სა სა ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წე ბის კონ სო ლი და ცია;• ას ევე გა და უდ ებ ელ აუც ილ ებ ლო ბაა აღ დგეს სა ქარ­

თვე ლოს მი წის მარ თვის სა ხელ მწი ფო დე პარ ტა მენ ტი;• რაც ყვე ლა ზე არ სე ბი თია, უნ და და მუ შავ დეს და სა­

66

ქარ თვე ლოს პარ ლმენ ტმა მი იღ ოს სა ქარ თვე ლოს მი წის კო­დექ სი. სა ჭი როა კა ნონ მდებ ლო ბა იც ავ დეს სა სოფ ლო­სა მე­ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წებს და ნა წევ რე ბის გან და მის გა­დაყ ვა ნას არ ას ას ოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბით;• უნ და გან ხორ ცი ელ დეს მი წათ სარ გებ ლო ბის აღ რიცხვა

და მო ნი ტო რინ გი, რო მელ მაც პა სუ ხი უნ და გას ცეს კითხვებს – რო გო რია მი წათ სარ გებ ლო ბის სა ერ თო მდგო მა რე ობა ქვე­ყა ნა ში, რა არ ას ას ურ ვე ლი ცვლი ლე ბე ბია მო სა ლოდ ნე ლი და რა ღო ნის ძი ებ ებია გან სა ხორ ცი ებ ელი,

პირ ველ რიგ ში უდა და ვიწყოთ ყო ველ წლი ური მი წის ბა­ლან სის შედ გე ნა; უნ და შე მუ შავ დეს მი წის გა უმ ჯო ბე სე ბუ ლი მარ თვის სტრა ტე გია, რაც ხელს შე უწყობს მი წის ფრაგ მენ ტა­ცი ის პრობ ლე მის მოგ ვა რე ბას. ას ევე შე სა მუ შა ვე ბე ლია და­ნიშ ნუ ლე ბი სა და კა ტე გო რი ებ ის მი ხედ ვით მი წის აღ რიცხვის კონ ცეფ ცია. უნ და გა ნი საზღვროს სა ხელ მწი ფო ორ გა ნო, რო­მე ლიც უზ რუნ ველ ყოფს მი წათ სარ გებ ლო ბის აღ რიცხვი სა და მი წის მო ნი ტო რინ გის ფუნ ქცი ის გან ხორ ცი ელ ებ ას.

ჩვე ნის აზ რით, სა ქარ თვე ლოს მი წის ფარ თო ბე ბის აღ­რიცხვის უგ ულ ველ ყო ფა სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი და ნა შა ულია და მო მა ვა ლი თა ობა ამ ას არ გვა პა ტი ებს.

67

ბ ო ლ ო თ ქ მ ა

პა ტივ ცე მუ ლო მკითხვე ლო!ქარ თუ ლი მი წის, ანუ ქვეყ ნის გა დარ ჩე ნის პრობ ლე მე ბის

თა ობ აზე, ჩვენს მი ერ პე რი ოდ ულ პრე სა ში გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი წე რი ლე ბის ერთ კრე ბულ ში თავ მოყ რა გა ნა პი რო ბა მის მა უდ­იდ ეს მა ერ ოვ ნულ მა აქ ტუ ალ ობ ამ.

კერ ძოდ იმ ან, რომ ქარ თუ ლი მი წა ასე ხე ლა ღე ბით უცხო­ელ ებ ზე არ უნ და იყ იდ ებ ოდ ეს. სა ქარ თვე ლოს კა ნონ მდე ბელს არა აქ ვს უფ ლე ბა ქარ თვე ლი ერ ის (სა ქარ თვე ლოს მო ქა ლა­ქე თა კრე ბუ ლის) ამ ბედ ნი ერ მემ კვიდ რე ობ ას, მის წი ნა პარ თა სის ხლით და ცულს თუნ დაც ერ თი გო ჯი მო აკ ლოს. სა ქარ თვე­ლოს ფი ზი კუ რი გე ოგ რა ფია, რო გორც საცხოვ რი სის ის ტო რი­ულ ად ჰარ მო ნი ზე ბუ ლი ერ თი ანი სის ტე მა ვერ იფ უნ ქცი ონ ირ­ებს მი სი ნა წილ­ნა წილ ხელ ყო ფის (გას ხვი სე ბის) შემ თხვე ვა ში.

სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო და ნიშ ნუ ლე ბის მი წა ერ ის არა მხო­ლოდ ეკ ონ ომ იკ ური, არ ამ ედ სო ცი ალ ური და კულ ტუ რუ ლი ფა სე ულ ობაა. არც სა ხალ ხო­სა მე ურ ნეო მო საზ რე ბი დან, არც მის და მი სა ზო გა დო ებ რი ვი ინ ტე რე სე ბი სა და სო ცი ალ ური მნიშ ვნე ლო ბი დან გა მომ დი ნა რე, არ შე იძ ლე ბა მი წა ავ ტო მა­ტუ რად გა უთ ან აბ რდეს სხვა ქო ნებ რივ სი კე თე ებ სა და ღი რე­ბუ ლე ბებს, სა მარ თლებ რივ ბრუნ ვა ში კი იგი ვერ იქ ნე ბა მიჩ­ნე ული და მი ღე ბულ, რო გორც უძ რა ვი ქო ნე ბა.

მი წა არ ის შე უც ვლე ლი, გა უმ რავ ლე ბე ლი და „ამ ოწ ურ ვა­დი” (შეზღუ დუ ლი) რე სურ სი. მო სახ ლე ობ ისა და სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის პრო დუქ ტებ ზე მოთხოვ ნის ზრდას თან ერ თად მცირ დე ბა და უმ უშ ავ ებ ელი სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის სა ვარ გუ­ლე ბი და აქ ედ ან გა მომ დი ნა რე, იწ ურ ება რე სურ სიც. დე და მი­წა ზე იაფი საკ ვე ბის ეპ ოქა დას რულ და.

სწო რედ ამ იტ ომ, თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს თით ქმის ყვე­ლა სა ხელ მწი ფო გან სა კუთ რე ბით ფრთხი ლად ეკ იდ ება სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის უცხო ელ ებ ის თვის მი ყიდ ვას და ეს სფე რო უმ კაც რე სი რე გუ ლა ცი ით გა მო ირ ჩე ვა (დაშ ვე ბუ ლია

68

მხო ლოდ გარ კვე ული და კონ კრე ტუ ლი წი ნა პი რო ბე ბით). სა­სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის უცხო ელ ებ ზე გა ნუ საზღვრე ლი ოდ ენ ობ ით გას ხვი სე ბა ის ტო რი ას ბარ დე ბა!

გან სა კუთ რე ბით მნიშ ვნე ლო ვა ნია ის, რომ უმ ეტ ეს ქვეყ­ნებ ში ყვე ლა ზე მკაც რი შეზღუდ ვე ბი წეს დე ბა იურ იდი ული პი რე ბის მი მართ სა სოფ ლო­სა მე ურ ნეო მი წის შეს ყიდ ვა ზე. ეს რომ ასე არ იყ ოს, მსოფ ლი ოს ნე ბის მი ერი მდი და რი კომ პა ნია რამ დენ სა მე წუთ ში შე ის ყი დის გა ჭირ ვე ბუ ლი მცი რე ქვეყ ნის სა ვარ გუ ლებს მთლი ან ად.

დღეს სა ქარ თვე ლოს სა სიკ ვდი ლო საფ რთხე ემ უქ რე ბა. მის ძი რი თად სიმ დიდ რეს ­ მის მი წას ­ უპ ას უხ ის მგებ ლო ად ამი ან­ები უცხო ელ ებ ზე გა ყიდ ვას უპ ირ ებ ენ. სა ქარ თვე ლოს კა ნონ­მდე ბელ ნი იმ ის უშუ ალო ცდუ ნე ბის წი ნა შე დგა ნან, რომ სა­არ აკო ღა ლა ტი ჩა იდ ინ ონ და ახ ალი კა ნონ პრო ექ ტის თა ნახ­მად, ჩვე ნი მი წის გა ნი ავ ებ ის იურ იდი ული პი რო ბე ბი შექ მნან.

მი წა სა კუთ რე ბის სხვა ობი ექ ტე ბი სა გან გან სხვა ვე ბით, ერ თდრო ულ ად წარ მო ად გენს სა კუთ რე ბის ობი ექ ტს, წარ მო­ებ ის სა შუ ალ ებ ას და სა ხელ მწი ფო ტე რი ტო რი ას აც. ამ დე ნად, მი წის სა კუთ რე ბას, გარ და ეკ ონ ომ იკ ური და იურ იდი ული დატ ვირ თვი სა, პო ლი ტი კუ რი ას პექ ტიც გა აჩ ნია. ესაა სა ხელ­მწი ფო ტე რი ტო რი ული შე უვ ალ ობა, ანუ სუ ვე რე ნი ტე ტი. სუ­ვე რე ნია ხალ ხი (ერი).

ის ფაქ ტი, რომ ტე რი ტო რი ულ სუ ვე რე ნი ტეტს იც ავს სა­ხელ მწი ფო, სულ არ ნიშ ნავს იმ ას, რომ სა ხელ მწი ფოა მი წის უზ ენა ესი მე სა კუთ რე. სა ხელ მწი ფო ტე რი ტო რია (მი წა) ხალ­ხის (ერ ის) სა კუთ რე ბაა. ერი, რო გორც აღ ნიშ ნუ ლი უფ ლე ბის სა მარ თალ მემ კვიდ რე, არ გუ ლის ხმობს მხო ლოდ დღე ვან­დელ თა ობ ას. ერ ოვ ნუ ლი სა მარ თალ შეგ ნე ბა სა მარ თალ სუ­ბი ექ ტად მი იჩ ნევს ას ევე წარ სულ და მო მა ვალ თა ობ ებ საც. სწო რედ ამ იტ ომ არც ერთ თა ობ ას (მით უფ რო, გარ კვე ული ვა დით მო სულ ხე ლი სუფ ლე ბას) არ აქ ვს არ ანა ირი უფ ლე ბა, საძ ვა ლე მო უშ ალ ოს წი ნაპ რებს და მა მუ ლი გა უყ იდ ოს შთა­მო მავ ლო ბას.

69

ჩვე ნი ას ეთი კა ტე გო რი ული მოთხოვ ნა ხმა მა ღალ ნათ ქვა­მად რომ არ ჩაგ ვეთ ვა ლოს, თავს უფ ლე ბას ვაძ ლევ, რო გორც ყო ველ­თვის, ახ ლაც, ყო ველ თა ქარ თველ თა სუ ლი ერი მა მა, ერ ის სინ დი სი და ღირ სე ბა – ილია ჭავ ჭა ვა ძე მო ვიშ ვე ლიო:

„რო მე ლი ვნე ბა შე ედ რე ბა იმ ვნე ბას, რო მე ლიც თავს ატყდე ბა სამ შობ ლოს მა მუ ლე ბის სხვის ხელ ში ჩაგ დე ბით და თა ვი სი ან ებ ის გა მო წირ ვით!

კა ცი შე იძ ლე ბა შეს ცდეს სა მა მუ ლიშ ვი ლო კითხვე ბის გარ­ჩე ვა ში, გარ ნა ეს შეც დო მა, ვი თარ ცა შეც დო მა, გას წორ დე ბა, თვით შემ ცდა რი ის ევ მობ რუნ დე ბა და, შე იძ ლე ბა, ყვე ლას გა და აჭ არ ბოს მა მუ ლიშ ვი ლო ბით... სულ სხვაა დე და­მი წის გა ყიდ ვა. ნებ სით გა ყი დოს მა მუ ლი, გინდ უნ ებ ლი ეთ, ორ ივე შემ თხვე ვა ში გამ ყიდ ვე ლი დიდს და ნა შა ულს იდ ებს კი სერ ზე წი ნა შე თა ვის მემ კვიდ რე ებ ისა და წი ნა შე მთე ლის სამ შობ­ლო სი. მი სი საქ ცი ელი ვე ღარ გას წორ დე ბა ვერც სი ნა ნუ ლით და ვერც დრო­ჟა მის მსვლე ლო ბით. ძვირ ფა სი თვა ლი ერ თმა ბრიყ ვმა წყალ ში ის რო ლაო და ათ ას მა ჭკვი ან მა ვე ღარ ამო­იღო. ასეა მა მუ ლის გა ყიდ ვის საქ მეც. მი სი მყიდ ვე ლი შიგ სახ ლდე ბა მკვიდ რად, ღო ბე­ყო რეს უახ ლებს, არ ხებ სა და რუ­ებს უწ მენ დავს, ვე ნა ხებ სა, ზვრებს და ტყეს ას უფ თა ვებს და ყველ გან ას ახ ლებს თა ვი სი ან ებს. მო სუ ლი ხდე ბა ბა ტო ნად და უფ ლად ბინ დარ თა სახ ლე ბი სა, კე რი ისა, საყ დრე ბი სა და საფ ლა ვე ბი საც კი. მას ში აღ ებ ული ფუ ლი­კი იფ ლან გე ბა და ქარ ქთვე ტა სა ვით ნი ავ დე ბა და წყალ დე ბა. ერ თი იძ ენს სა უკ­უნო სამ კვიდ რე ბელს, მე ორე ჰკარ გავს იმ მა საზ რდო ებ ელ წყა როს,რო მელ საც ჩვენ, ქარ თველ ნი, სა მარ თლი ან ად ვუ წო­დებთ დე და­მი წას. ერ თი იძ ენს უშ რეტ წყა როს ცხოვ რე ბი სას, მე ორე ით ვლის ბრჭყვი ალა ლი თონს, რო მე ლიც იმ დე ნად არ­ას ჰმა ტებს კაცს, რამ დე ნა დაც თვისს მო ნად ჰხდის მა ნამ დე თა ვი სუ ფალ არ სე ბას. ამ იტ ომ აც დე დულ­მა მუ ლის სხვა ტომ­მოდ გმის ხელ ში ჩამ გდე ბელს ყვე ლა ქვე ყა ნა ში ზიზღით უღ­ურ ებ ენ, მას აღ არ სთვლი ან თა ვის სის ხლ­ხორ ცად, მას აცხა­დე ბენ მა მუ ლის მო ღა ლა ტედ და ყვე ლას ავ ალ ებ ენ მას თან

70

შეწყვი ტონ ყო ვე ლი ვე კავ ში რი და და მო კი დე ბუ ლე ბა. ჩვენ ში­ღა?... ჩვენ ში ჯერ ეს ეს რე არ არ ის. ჩვენ ში თვით მა მუ ლის გამ ყი დავ ნი დიდ პატ რი ოტ ებ ად ით ვლე ბი ან და ამ „პატ რი ოტ­ებს” ის გა ბე დუ ლე ბაც აქ ვთ, რომ სხვა ნი გა მო აცხა დონ მა მუ­ლის მო ღა ლა ტედ... ეს სა ცი ნე ლი იქ ნე ბო და, რომ სამ წუ ხა რო არ იყ ოს. სამ წუ ხა რო ­ კი იმ იტ ომ არ ის, რომ დღე ვან დლამ დის ჩვენ ვერ გაგ ვირ ჩე ვია, რაა ჭეშ მა რი ტი მა მუ ლიშ ვი ლო ბა და რაა ნამ დვი ლი მო ღა ლა ტე ობა წი ნა შე მა მუ ლი სა და კე რი ისა, ამ ყო ველ გა გე ბულ თა წმი და თა უწ მი დე სი სა. რო გორც არ გა­იყ იდ ება დე და, ისე არ გა იყ იდ ება დე და მი წა. ...ის ტო რი ამ არ იც ის ამ გვა რე ბის პა ტი ება... ჩვე ნი ის ტო რია და ერ ის მსჯავ­რი შე აჩ ვე ნებს იმ ათ, რო მელ თაც მუ შა ობა, ოფ ლი თა თა ვი სით პუ რის ჭა მა მეტ ბარ გად მი აჩ ნი ათ და გა სა ყი დად იმ ეტ ებ ენ მათ მა წოვ ნე ბელ­მარ ჩე ნალ დე და­მი წას, შე ძე ნილს ქარ თვე­ლის მკლა ვით, ქარ თვე ლის ოფ ლი თა და სის ხლით. შრო მა, შრო მა და კვლავ შრო მა გვე წე როს მის წრა ფე ბად, ძმა ნო ქარ­თველ ნო, თუ არ გვინ და აღ ვი გავ ნეთ პი რი სა გან ქვე ყა ნი სა, თუ არ გვინ და შე ვიქ ნეთ ცხო ვარ თა ფა რად, რო მელ საც კვერ­თხით ხელ ში მწყსი ან ხოლ მე და კომ ბლით მი ერ ეკ ები ან სა ყას­ბო სა კენ და საკ ლა ვად და ზაფხუ ლის და ზამ თრის იალ აღ ებ ის­აკ ენ აც სა სუ ქებ ლად და საკ რე ჭად”.

ნამ დვი ლად ღირს და ფიქ რე ბად!

ძვე ლად: ორ ზღვას შუა ძველისძველად, სა ომ არი იყო ლე ლო, ის გა დარ ჩადა სა ხე ლად ეწ ოდ ება სა ქარ თვე ლო.

დღეს: ორ სა ხელ მწი ფოს შო რის სა ომ არია ლე ლო, ღმერ თო, გა და არ ჩი ნე სა ქარ თვე ლო...

71

სარჩევი

რე დაქ ტო რის გან ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­3ავ ტო რის გან ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­4ქარ თვე ლე ბო გა ვიღ ვი ძოთ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­7რო დემ დე უნ და ვჯიჯ გნოთ ქარ თუ ლი მი წა?! ­­­­­­­­­­­ 18სა ქარ თვე ლოს პრე მი ერ­ მი ნის ტრსბა ტონ ბი ძი ნა ივ ან იშ ვილს ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 38მი წას სჭირ დე ბა პატ რო ნი! ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 43ბ ო ლ ო თ ქ მ ა ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 67

72

ან ზორ მეს ხიშ ვი ლი

რო დემ დე ვჯიჯ გნოთ ქარ თუ ლი მი წა

გამომცემლობა „ივ ერი ონი”თბილისი. კოსტავას 6. III სართ.