Fidic Kapsaminda Uyusmazliklarin Cozumu Fidic Dispute Procedures

Embed Size (px)

Citation preview

T.C. GAZ N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS ZEL HUKUK ANAB L M DALI DEVLETLER ZEL HUKUKU B L M DALI

FIDIC KAPSAMINDA UYUMAZLIKLARIN ZM

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan Buket KOLDA

Tez Danman Do. Dr. F. Bilge TANRIB L R

Ankara-2008

ONAY Buket KOLDA tarafndan hazrlanan FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm balkl bu alma, 04/11/2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda (oybirlii/oyokluu) ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan zel Hukuk Anabilim Dal Devletler Hukuku Bilim dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

( mza) . (Bakan) Prof. Dr. Vahit Doan

( mza) . Prof. Dr. E.Ethem Atay

( mza) . Do. Dr. F. Bilge Tanrbilir

NSZ

FIDIC standart szlemeleri, alannda uzman olan bir kurulu tarafndan hazrlanm ve inaat szlemeleri alannda en yaygn uygulama alan bulan standart kurallardandr. Yksek lisans tez almamzn konusunu tekil eden FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm, ilgili standart szlemelerin geni uygulanma alanna sahip olmas dolays ile uluslararas inaat alannda ortaya kan uyumazlklarn ounda uygulanmas sebebiyle nem arz etmektedir. Aklanan nedenlerle tez almamzn konusu belirlenerek, FIDIC standart szlemelerinde yer alan uyumazlklarn zm yollarnn belirlendii hkmler incelenerek uyumazln zmne ilikin prosedr hakknda bilgi verilmeye allmtr. Konunun incelenmesine gemeden nce: Tezimin hazrlanmas aamasnda hogr ve katklarn esirgemeyen, sadece tez hazrlk dneminde deil tm lisans ve yksek lisans eitimim srasnda kendisinden ok ey rendiim deerli tez danmanm sayn Do. Dr. F. Bilge Tanrbilire sonsuz sayg ve teekkrlerimi sunarm.

ii

NDEK LER

NSZ .............................................................................................................i NDEK LER ..................................................................................................ii KISALTMALAR CETVEL ................................................................................v G R .............................................................................................................. 1 B R NC BLM FIDICIN YAPISI VE GREVLER I. FIDICIN YAPISI ....................................................................................... 3 II. FIDIC N GREVLER VE AMACI........................................................... 6 III. FIDIC KURALLARININ N TEL ........................................................... 8 IV. FIDIC STANDART SZLEMELER ................................................... 11 A. Yeil Kitap.................................................................................... 14 B. Krmz Kitap ................................................................................ 14 C. Sar Kitap..................................................................................... 15 D. Gm Kitap................................................................................ 16 V. FIDIC STANDART SZLEMES N N TARAFLARI.............................. 16 VI. FIDIC STANDART SZLEMES UYARINCA UYUMAZLIIN ZM YOLLARI ..................................................................................... 19 A. 1999 ncesi................................................................................. 20 1. Uyumazln Mhendise Bildirilmesi .................................. 20 2. Uyumazln Dostane Yollarla zlmesi .......................... 22 3. Uyumazln Tahkim Yoluyla zlmesi ............................ 22 B. 1999 Sonras ............................................................................... 23 1. Yeni Dzenlemenin Tarihi Geliimi ...................................... 23 2. Uyumazlk zm Kurulu................................................... 25 a. Uyumazlk nceleme Kurulu (Dispute Review Board DRB) ......................................................................... 28

iii

b. Uyumazlk zm Kurulu (Dispute Adjudication Board - DAB)............................................................. 28 c. Kombine Uyumazlk Kurulu (Combined Dispute Board - CDB) ............................................................ 29 3. Yeni Dzenleme Uyarnca Uyumazln zm ............. 29 K NC BLM UYUMAZLIK ZM YOLLARI I.UYUMAZLIK ZM KURULU............................................................ 31 A. DABn Oluumu .......................................................................... 31 1. Krmz Kitap ........................................................................ 31 2. Sar Kitap ............................................................................. 36 3. Gm Kitap ........................................................................ 40 4. Yeil Kitap............................................................................ 42 B. DABn Uyumazlk le lgili Olarak Karar Vermesi ....................... 43 1. Krmz Kitap ........................................................................ 43 2. Sar Kitap ............................................................................ 45 3. Gm Kitap ........................................................................ 50 4. Yeil Kitap............................................................................ 53 II. UYUMAZLIIN DOSTANE YOLLARLA ZM ............................. 53 A. Krmz Kitap ................................................................................ 53 B. Sar Kitap ..................................................................................... 54 C. Gm Kitap................................................................................ 54 D. Yeil Kitap.................................................................................... 55 E. Dostane Yollarla zme rnekler ............................................. 55 1. Mzakere ............................................................................. 56 2. Arabulucu (Uzlatrc) ......................................................... 57 3. Ksa Duruma ...................................................................... 58 4. Hakem-Bilirkii ..................................................................... 59 5. Szlemeleri Uyarlanmas ve Yorumlanmas ...................... 59 III. TAHK M................................................................................................ 60

iv

A. FIDIC Standart Szlemelerindeki Dzenleme ............................ 60 1. Krmz Kitap ........................................................................ 60 2. Sar Kitap ............................................................................. 62 3. Gm Kitap ........................................................................ 63 4. Yeil Kitap............................................................................ 64 B. Tahkim Yerinin Belirlenmesi ........................................................ 65 C. Uygulanacak Olan Hukukun Belirlenmesi.................................... 67 1. Taraflarn Belirli Bir Hukuk zerinde Anlam Olmalar Halinde Esasa Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ............ 68 2. Taraflarn Belirli Bir Hukuk zerinde Anlamam Olmalar Halinde Esasa Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ............ 69 SONU......................................................................................................... 71 KAYNAKA .................................................................................................. 73 ZET ............................................................................................................ 78 ABSTRACT................................................................................................... 80

v

KISALTMALAR CETVEL

AAA ABD AIA BK Bkz C CDB dipn DAB DRB FIDIC ICC ICE JCT m MDB

: American Arbitration Association (Amerikan Tahkim Birlii) : Amerika Birleik Devletleri : American Institute of Architects : Borlar Kanunu : baknz : Cilt : Combined Dispute Board : Dipnot : Dispute Adjudication Board : Dispute Resolution Board : Fdration Internationale des Ingnieurs Conseils : International Chamber of Commerce : Institution of Civil Engineers : Joint Contracts Tribunal : madde : Multilateral Development Banks Hakknda Kanun

AFNOR : Association Franaise de Normalisation

MHUK : 5718 Sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku MTO RG s vb vd vol : Milletleraras Ticaret Odas : Resmi Gazete : sayfa : ve benzeri : ve devam : Volume

TMMMB : Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii

GR Gnmzde byk bteli ve uzmanlk gerektiren snai, ticari veya turistik tesislerinin, enerji santrallerinin, alt yap tesislerinin ve benzeri anahtar teslimi ilerin inasnda uluslararas ihaleler yaplmas tercih edilmekte ve bylece dnya apndaki teknoloji ve rekabetten yararlanlmaktadr. Sz konusu ihalelerde uluslararas alanda kabul grm standart szlemelerin kullanlmas szlemenin taraflarna byk kolaylk salamakta ve bu sebeple de kabul grmektedir. Taraflar bu sayede zamandan tasarruf etmekte ve uluslararas alanda uzman kurulularn bilgi ve tecrbelerini aralarndaki szlemeye yanstma frsat bulmaktadrlar. Milletleraras inaat szlemeleri1 alannda en yaygn uygulama alan bulan standart kurallar FIDIC2 standart szlemeleridir3. Bugn gerek Dnya Bankasnn gerekse dier kredi kurulularnn finansmann saladklar ilerde FIDIC standart szlemelerinin uygulanmasn istemeleri dolaysyla birok lkedeki uluslararas ihaleler FIDIC standart szlemelerine gre yaplmaktadr. Trk mhendislik ve inaat firmalar 1972 ylndan beri yurt dnda bu standart szlemelere gre inaat szlemeleri yapmaktadrlar. FIDIC, uluslararas mavirlik standartlarn ve belli szleme tiplerini koymakta ve btn gelimi lkeler, daha nceden uygulamada yer alm ve test edilmi, bu standart szlemeleri uygulamaktadr. Ancak lkemizde FIDIC standartlar ve szleme tipleri yaygnlkla uygulanmamaktadrlar. Bu durum da Trk inaat sektrnn uluslararas sisteme uyum salamam bir

1

Aydn ZEVKL LER, zel Bor likileri, 7. Bask, Ankara, Sekin Yaynlar, 2002, s.340 vd.; naat szlemesi Borlar Kanununda aka dzenlenmemi olmakla birlikte hukuk nitelii itibariyle Borlar Kanununun 355-371 inci maddeleri arasnda dzenlenen ve i grme szlemelerinden olan bir eser (istisna) szlemesidir. 2 Milletleraras Mavir Mhendisler Federasyonu,1913 ylnda svirenin Lozan kentinde kurulmu bir milletleraras federasyon olan FIDIC, franszca Federation Internationale des Ingnieurs-Conseils in ba harflerinden oluan bir ksaltmadr. Robert F. CUSHMAN,/ Michael C.LOULAKIS, DesignBuild Contracting Handbook, 2th Edition, New York, 2001, s.208. 3 MTOnun aklamalar dorultusunda, MTO tahkimine yaplan bavurularn %21i inaat ileri ile ilgili olduu ve bu orann byk bir ksmnn FIDIC standart szlemeleri ile balantl olduu belirtilmitir. (Richard MOORHEAD, Sol P CC OTTO, David CAMPBELL, Pascoe PLEASENCE, New Directions in Regulatory Theory: Re-engineering Access to Justice, Blackwell Publishing, 2002, s.87, dipn.36.).

2

konumda grlmesine ve dnlmesine neden olmaktadr. Dolays ile FIDIC standart szlemelerinin lkemizde yerlemesinin ve zellikle kamu inaatlarnda ilgili hizmetlerin uluslararas standartlara ulatrlmas amac ile uygulanmasnn salanmas faydal olacaktr. lgili standart szlemelerin ieriinin anlalmas ve tannmas bu sebeple byk nem arz etmektedir. Tez almamzda konu tekil eden FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm aada iki blme ayrlarak incelenmitir. Tezimizin birinci blmnde FIDICn yaps, grevleri, amalar, FIDIC tarafndan yaynlanan standart szlemeler ve onlarn hukuk nitelii zerinde durulmutur. Bylece esas inceleme konumuza gemeden nce almamzda ele aldmz standart szlemelerin yaratcs olan kurulu ve ilgili kurallarn nitelii ile ilgili bilgi verilmesi amalanmtr. Ayn blmde FIDIC tarafndan yaynlanan standart szlemelerde yer alan uyumazln zm yollarna ilikin dzenlemelerin 1999 ylnda urad esasl deiiklik de incelenmitir. kinci blmde ise 1999 ylnda yaynlanan ve FIDIC Rainbow (FIDIC Gkkua)4 olarak da bilinen yenilenmi FIDIC standart szlemeleri esas alnarak, ilgili szlemelerdeki uyumazlklarn giderilmesine ilikin dzenlemeler incelenmitir. Konumuz 1999 ylnda yaynlanan bu drt kitapla snrl tutularak incelenmi ve devamnda uyumazln ortaya kmas halinde FIDIC standart szlemelerinde yer alan hkmler uyarnca uyumazla hangi hukukun uygulanaca ve tahkim yerinin belirlenmesi ele alnmtr.

4

Krmz Kitap, Sar Kitap, Yeil Kitap ve Gm Kitaptan oluan1999 ylnda yaynlanan FIDIC standart szlemeleri FIDIC Rainbow olarak da bilinmektedir. (Robert KNUTSON, Wilfred ABRAHAM, Maria Isabel DE ALME DA, Fidic: An Analysis of International Construction Contracts, Kluwer Law International, 2005, s.87.)

B R NC BLM FIDIC N YAPISI VE GREVLER

I. FIDICIN YAPISI Karmak bir yapya sahip olan milletleraras ticarette hzl hareket etmek, emin ve gvenli admlarla ticari faaliyetlerin yrtlmesi nemlidir. Uzman kurulular tarafndan oluturulan szlemeleri aralarndaki ticari ilikide esas almalar, taraflara, zaman ve bilgi birikimi asndan byk kolaylk salamaktadr5. Bu sebeple gnmzde uluslararas alanda ticari faaliyette bulunan taraflar aralarndaki ilikiye deneyimli ve uzman kurulular tarafndan oluturulan kurallarn veya bu kurallardan oluan szlemelerin uygulanmasn talep etmektedirler6. Deneyimli ve uzman kurulular tarafndan oluturulan kurallarn herhangi bir lkenin hukuk dzenine ait olmay, uluslararas alanda faaliyette bulunan taraflarn bu kurallar daha ok tercih etmelerinin bir baka sebebidir. naat alannda uzman bir kurulu olan FIDIC'in, Merkezi Lozanda bulunmaktadr. lk olarak Avrupa7 lkesinin mavir/mhendislerden oluan milli komiteleri tarafndan Belika da kurulmu olan FIDIC8, daha sonra ok sayda ye kazanarak gnmzde 789 lkenin ye olduu milletleraras bir federasyon haline gelmitir. Federasyona lkelerin dnda ayrca irketler ve uluslararas kurulular da ye olabilmekte ve her lkeden5

Ziya AKINCI, Milletleraras zel Hukukta naat Szlemeleri, zmir, 9 Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yaynlar, 1996 s.10. 6 Ziya AKINCI, s.10. 7 Sz konusu Avrupa lkeleri Belika, Fransa ve sviredir. (F.Lawrence BENNETT, The Management of Construction: Project Lifecycle Approach, Butterworth- Heinemann, 2003, s.58) 8 Richard MOORHEAD, Sol P CC OTTO, David CAMPBELL, Pascoe PLEASENCE, New Directions in Regulatory Theory: Re-engineering Access to Justice, Blackwell Publishing, 2002, s.87. 9 Sz konusu yelere Associate Members denilmektedir. (Eriim) http://www1.fidic.org/about/members.asp., 05 ubat 2008.

4 ancak bir tek kurulu bu yelie sahip olabilmektedir.10 Sz konusu kurululara Bal yeler (Affiliate Members) denilmektedir.11 Trkiye de FIDICe ye olan lkelerden biridir, hatta lkemizde federasyonun bir temsilcisi dahi vardr. Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii 1987 ylnda birlie ye olarak, birliin Trkiye'deki temsilciliini stlenmitir ve birlik yaynlarnn her trl hak ve imtiyazna sahiptir12. FIDIC faaliyetlerini daha ok gnlllerden oluan ve ynetim kurulu tarafndan atanan komiteler, task forces ve forums aracl ile yrtmektedir13. FIDICin her yenin iki il alt delegesinden olumakta olan bir genel kurulu mevcuttur. yeleri her yl bir bakan, bir bakan yardmcs ve bir muhasebeci seerler. Genel kurulun grevleri arasnda ynetim kurulunun14 seimi yer almaktadr15. Ynetim kurulu federasyon faaliyetlerini yrtmekle sorumludur ve bu ilem be alan bulunan sekreterya tarafndan gerekletirilmektedir16. Sekreteryann, sz konusu be alan arasnda ynetici, genel mdr ve muhasebeci de yer almaktadr ve faaliyetleri ynetici tarafndan gerekletirilmektedir.17 Genel nitelii itibari ile inaat alannda kullanlan szlemeler aslnda birbirlerinden ok da farkl dzenlemeler iermemektedir. Hangi hukuk sisteminde ortaya karsa ksn, milletleraras inaat alannda kullanlan standart szlemeler benzer hkmleri iermektedir.18 naat szlemelerinin bu nitelii gz nne alndnda, bu alanda taraflarca benimsenecek standart bir szleme oluturmak kabul edilebilir bir husustur. Uluslararas inaat

10 11

(Eriim) http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. (Eriim) http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 12 Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii (TrkMMMB), 25 Nisan 1980 tarihinde kurulmutur ve merkezi Ankara'dadr. Dernekler statsnde bir kurulutur. (bkz. (Eriim) http://www.tmmmb.org.tr/, 31 Mart 2008.). 13 http://www1.fidic.org/federation/, 28 ubat 2008. 14 FIDIC Ynetim kurulu ,bakan, bakan yardmcs ve hazineci de dhil olmak zere dokuz kiiden olumaktadr. ( (Eriim) http://www1.fidic.org/federation/). 15 (Eriim) http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 16 (Eriim)http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 17 (Eriim)http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 18 Nclamm Bauvertragsrecht Berlin 1989, s.10 naklen Ziya AKINCI, s.11.

5 alannda kabul grecek standart bir inaat szlemesi19 oluturmak amacyla FIDIC, 1957 ylnda inaat projeleri iin standart szlemeler hazrlamaya balamtr20. FIDIC kurallar hazrlanrken, ngilterede bulunan Institution of Civil Engineers (ICE) ( naat Mhendisleri Odas)21 kurallarndan esinlenilmitir22. FIDIC szlemelerinin hazrlanmas srasnda gnmze dek inaat szlemelerinde kabul grm uygulamalar ele alnm ve taraflarn hak ve ykmllkleri bu dorultuda dzenlenmeye allmtr. Taraflarn aralarndaki ilikide, belki ngremeyecekleri olaylar veya durumlar ortaya ktnda, ierdii dzenlemeler ile onlara yol gsterebilecek detayda olan FIDIC standart szlemeleri, zellikle byk projelerde gz ard edilemeyecek kadar nemli boyutta taraflara kolaylk salamaktadr23. Milletleraras ticari uygulamada inaat szlemelerine ilikin olarak eitli standart kurallar kullanlmaktadr24. Bu kurallara rnek olarak verilebilecek olan FIDIC standart szlemelerinde25 yer alan dzenlemeler, milletleraras nitelikli inaat faaliyetlerinde taraflarn en ok tercih ettikleri ve bu sebeple de en ok uygulama alan bulan kurallardr. Milletleraras inaat projelerinin

19

naat szlemesi mteahhidin rizikosu kendisine ait olmak zere bir yapnn tamamn veya bir ksmn ina ederek teslim etmeyi, cret karlnda stelendii bir eser (istisna ) szlemesidir. (Ayhan UAR, stisna Szlemesinde Mteahhidin Ayba Kar Tekeffl Borcu, Ankara, Sekin Yaynlar, 1. Bask, 2003, s.24). 20 Ziya AKINCI, a.g.e., s.11. 21 Institution of Civil Engineering (ICE) ilk olarak 1818 ylnda Londrada kurulmu ve gnmzde dnya apnda 80,000 yeye sahip bir dernektir. naat ilerinin kalknmas ve gelimesi amac ile faaliyetlerde bulunmakta ve bu amacn gerekletirilmesi iin faaliyetlerde bulunurken eitli yaynlar kartmaktadr. (Eriim) http://www.ice.org.uk/about_ice/index.asp, 25 Kasm 2007. Bunlara rnek olarak standart szlemeler tahkim prosedrleri verilebilir, daha fazla bilgi iin Vincent POWELLSM TH, John S MS, Christopher DANCASTER, Construction Arbitrations: A Practical Guide, Blackwell Publishing, 1998, s.272 ). 22 Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, 18-29 Mart 1996, s.291. 23 FIDIC standart szlemelerinin ierdikleri konular arasnda tanmlar, deme koullar, maddelerin yorumlanmas, uygulanacak olan kanun, genel ykmllkler, taraflarn yetkilileri, onaylar, teslimat usuller, teslimat takvimi, riskin geii gibi konular yer almaktadr. (bkz. Nael G. BUNN , FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, Dublin, 3. Edition, 1999). 24 rnein; ABDde American Institute of Architects (AIA), Almanyada VOB., Avusturyada ONORM, Fransada Association Franaise de Normalisation (AFNOR), ngilterede Joint Contracts Tribunal (JCT), svirede SIA (Ziya AKINCI, s.11). 25 lgili ifade baz kaynaklarda FIDIC artnamesi olarak da yer almaktadr. Celalettin GVEN, FIDIC Rapor, (Eriim) http://www.iileri.gov.tr/_Icisleri/WPX/FIDIC_rapor.htm, Ankara 2002, 04 Nisan 2008.

6 %30unda FIDIC kurallarnn uyguland26 deerlendirildiinde, bunun hi de kmsenecek bir rakam olmad dnlmektedir. FIDIC standart szlemeleri milletleraras ticaret alannda faaliyette bulunan kiilerce byk oranda tercih edilmektedir, ancak bunlar sadece taraflarca tercih edilen standart szlemeler deildir. FIDIC standart szlemeleri ayn zamanda birok okuluslu kredi kuruluunca ve okuluslu bankalarca benimsenmitir.27 lgili kurulular kredi verirken, finanse ettikleri projelerde veya ktklar ihalelerde taraflarn ilerinde FIDIC standart szlemelerini kullanmalarn art komaktadr28. Bu durum FIDIC standart szlemelerinin bulunmutur. Gnmzde, FIDIC tarafndan, inaat szlemeleri ile ilgili sorunlarn tartlmas ve ortaya konulmas amac ile eitli konferanslar ve seminerler dzenlemekte ve bu kapsamda birok yayn kartmakta ve uygulamada kullanlmak zere standart szlemeler hazrlanmaktadr. uygulanma alannn genilemesine byk katkda

II. FIDIC N GREVLER VE AMACI Uluslararas bir federasyon olan FIDIC mavir mhendis mesleinin dnyaya tantlmasnda byk katkda bulunmutur ve yllardan beri faaliyet alanndaki sorunlara zm retenler arasnda birinci srada yerini almaktadr.29

H.A. DUMONT: The FIDIC Conditions and Civil Law, (1988) The International Construction Law Review, s.43, naklen Ziya AKINCI, s.12. 27 ok uluslu kredi kurulular ve bankalara; Dnya Bankas, Afrika Kalknma Bankas (AfDB), Asya Kalknma Bankas (AsDB), Karadeniz Ticaret ve Kalknma Bankas (BSDB), Karayip Kalknma Bankas (CDB), Avrupa Konseyi Kalknma Bankas (CEB), Avrupa Yatrm ve Kalknma Bankas (EBRD), Amerika lkeleri Kalknma Bankas (IADB) rnek olarak verilebilecektir. (Eriim) www.fidic.com, 23 Mart 2008. 28 Elisabeth A. DOWNEY, Civil Engineering in the Asia Region: Asian nfrastructure, Sustainable Development and Project Management, Michigan, USA, 1999, s.28. 29 FIDIC, Le Developpement Durable Dans La Profession DIngnieur-Consil, Un Guide Stratgique, svire, 2000. (Eriim) www.fidic.com, 11 Nisan 2008.

26

7

Federasyonun amac; mavir mhendisler endstrisine kresel anlamda yol gstermek, mavir mhendislerin var olan olumlu imajn arttrmak, ticari ilerle balantl olan ihtilflarda yetkili olmaktr. FIDIC uyumazlklara ilikin standart szlemelerde dzenlemeler yapmaktadr ayn zamanda da DAB yelerinin belirlenememesi durumunda ilgili yenin belirlenmesi gibi grevleri de mevcuttur30. Kresel ve geerli mavir mhendisler endstrisinin gelimesini ilerletme, kaliteyi ykseltmek, aktif olarak ahlaki ve mesleki standartlar srdrme ve ortak mesleki yararlar gelitirmekte dier amalar arasnda yer almaktadr31. FIDIC, yeleri arasnda bilgi ve fikir alverii salama, ortak sorunlar tartma ve meslein ilerlemesine yardmc olma amacyla seminerler, konferanslar ve benzeri etkinlikler dzenler. Federasyonun internet sayfasnda32 dzenlenmekte olan veya planlanan seminer, konferans veya eitli eitimlere ilikin bilgi verilmektedir. lgili organizasyonlara katlm amac ile yaplacak bavuru federasyonun internet sitesinden gerekletirilebilmektedir. Federasyonun bir dier nemli amac ise kalc gelimeler iin strateji belirlemek ve bu dorultuda kresellemeye uyum salamaktr. Bu kapsamda FIDICin stratejisi iki noktada toplanmaktadr: bunlardan ilki profesyonelce hazrlanm normlar, dieri de profesyonel hizmettir.33 FIDIC, yelerinin birbirleri ile iletiim kurmalarna yardmc olmakta aralarndaki ilikilerde araclk yapmaktadr. Bunun yannda FIDIC tarafndan inaat ileri ile ilgili olarak yaynlar yaplmakta ve bu durum bilginin30

Bu halde FIDIC bakan veya FIDIC bakannn belirleyecei kurulu ilgili yeleri semekle grevlidir. Ancak taraflar bunun aksini kararlatrabileceklerdir ve bu konuda baka bir kurumu/kuruluu veya kiiyi yetkilendirebileceklerdir. (FIDIC Krmz Kitap, 1999, Appendix to Tender (Teklif Eki)). 31 FIDIC, Statutes and By-Laws, International Federation of Consulting Engineers (English), October 2005, p.2, art. 2. (Eriim) www.fidic.com, 24 Ocak 2008. 32 (Eriim) www.fidic.com, 24 Mart 2008. 33 Sosyal deiim ile ilgili ve ekonomi alannda danmanlk destei vermek, bandan itibaren FIDIC stratejilerinin uyguland bir program veya projenin kaytlanmas profesyonelce hazrlanm norm hizmeti olarak saylabilecekken, tekniklerinin geerliliini garanti altna almas, ve yntem, metot ve ynetim prosedrleri aratrmalar yapmas ise profesyonel hizmetleri arasnda saylabilmektedir. (bkz. FIDIC, Le Developpement Durable Dans La Profession DIngnieur-Conseil, Un Guide Stratgique (Eriim)www.fidic.com. 11 Nisan 2008.).

8

paylalmasna ve geni alanlara yaylmasna byk katkda bulunmaktadr. nternet sitesini srekli gncelleyerek, yelerinin veya dier kiilerin hizmetlerinden, faaliyetlerinden ve inaat ileri ile ilgili bilgisinden haberdar olabilmelerini salamaktadr.

III. FIDIC KURALLARININ N TEL Milletleraras ticaret hukukunun hzl ve karmak yaps, ticaret alannda yaanan gelimeler, FIDIC ve benzeri uzman kurulularca standart szlemeler oluturulmasna sebep olmutur34. FIDIC ve benzeri kurulular uzmanlk alanlarna giren konularda aratrmalar yapmakta ve ilgili olduklar alandaki gelimelere katkda bulunmaktadrlar. lgili kurulular uygulamadaki aksaklklarn giderilmesi amac ile kendi alanlarnda almalar yaparken bir takm kurallar da meydana getirebilmektedirler. Bu ekilde oluturulan kurallardan biri de FIDIC kurallar ve bu kurallarn oluturduu FIDIC standart szlemeleridir. FIDIC standart szlemelerini aralarndaki ilikiye esas alan taraflar szlemesel bir iliki iine girmektedirler. Szlemeden doan bor ilikileri taraflarn, aralarndaki szlemeyi menfaatleri dorultusunda diledikleri gibi ekillendirebilmeleri35 sebebiyle, hkimiyetlerinin fazlaca hissedildii bir alandr. Szleme metinleri ya ilgili szlemeye zel olarak taraflarca yaplan mzakereler sonucu hazrlanr ya da uygulamada ou kez karlald gibi nceden hazrlanm, matbu metinlerin yahut daha nce uygulanm szleme metinlerinin art ve ihtiyalara uyarlanmas suretiyle oluturulur36. FIDIC standart szlemeleri konusunda uzman bir kurulu olan FIDIC34 35

Ziya AKINCI, a.g.e, s.10. Safa RE SOLU, Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul, 14. Bas, Beta Basm Yayn Datm A.., 2000, s.101-102. 36 Yksel ERSOY, Eser Szlemesinin Hazrlanmasnda ve Uygulanmasnda Mhendis-Hukuku likileri, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, 2. Tpk Basm, Ankara 1996, s.27; Necip TREGN, FIDIC Asndan naat Szlemeleri, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara, 2. Tpk Basm, 1996, s.253.

9

tarafndan nceden hazrlanm matbu metinlerdir. Taraflar, ilgili szlemeleri kendilerine gre uyarlayarak aralarndaki ilikide kullanabilir ve FIDICn belirledii kurallarn uygulama alan bulmasn salayabilirler. zellikle uluslararas inaat szlemelerinde taraflarn hukuk seimi yoluyla herhangi bir devlet hukukunu yetkili klmalarndansa, szlemenin yeterli derecede ayrntl ve kesin ifadelerle hazrlanmas nerilmektedir37. FIDIC standart szlemelerini bu adan deerlendirildiklerinde gerekli detaya sahip olduklar grlmektedir. Yabanclk unsuru tayan bir ilikiye uygulanacak 5718 Sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun38un 24. Maddesi39, taraflara szlemelerde aralarndaki ilikiye uygulanacak hukuku belirleme hakk tanmtr. FIDIC Ancak bir kuraln hukuk kural bu olarak nitelendirilebilmesi iin bir devletin yaptrm gcnn olmas gereklidir, FIDIC kurallarndan oluan standart szlemeleri kapsamda deerlendirilemez40. FIDIC standart szlemeleri, milletleraras ticaretin kendine zg kurallar olarak da tanmlanabilen Lex Mercatoria41 olarak deerlendirilebilecek midir? Sorunun cevaplanabilmesi iin konuya Lex

Birlemi Milletler tarafndan hazrlanm olan Milletleraras naat Szlemeleri Rehberinin 45. maddesinde bir milli hukukun ancak istisnai durumlarda uygulanmasn salayacak kadar detayl ve kesin hkmler ieren szlemelerin hazrlanmasn tavsiye etmektedir. (Ziya AKINCI, a.g.e., s.66-67, dipn.137.). 38 RG 12.12.2007-26728. 39 MHUK madde 24/1 Szlemeden doan bor ilikileri taraflarn ak olarak setikleri hukuka tbidir. Szleme hkmlerinden veya hlin artlarndan tereddde yer vermeyecek biimde anlalabilen hukuk seimi de geerlidir. 40 Yabanc hukuk kaidesi hi phesiz kendi mene lkesinde bir hukuk norm karakterine sahiptir. Umumi bir kaidenin bu karakteri, bu kaide kendisini vazeden devlet otoritesinin dnda tatbik edilse dahi kaybolmaz. Ergin NOMER, Cemal ANLI, Devletler Hususi Hukuku, stanbul, 13. Bas, Beta Basm A., 2005, s.183. 41 Uzun bir sre nce gn na kan, uluslararas ekonomik ilikileri yneten, bu ilikilerin taraflarnca oluturulan ve ilgili taraflarn aralarndaki uyumazlklarn halli amac ile aralarnda szleme yaparak setikleri hakemlerce uygulanan yeni bir hukuktur. (Antoine KASSIS, Thorie Gnrale des Usages du Commerce, Librairie Gnrale de Droit et de Jurisprudence, Paris 1984, s.272) Lex Mercatoriann neyi ifade ettii ile ilgili olarak iki ayr teori mevcuttur bunlardan birincisi Lex Mercatoriann kaynaklarn milletleraras hukuktan alan bununla beraber milli hukuk sistemleri ierisinde deerlendirilmesi gereken kurallardr. kincisi ise Lex Mercatoriann milli hukuklardan bamsz zerk bir hukuk sistemi olduudur. Daha fazla bilgi iin.Ziya AKINCI, a.g.e., s.21.

37

10

Mercatoriann uygulanma alannn belirlenmesi ile balanmas uygun olacaktr. Lex Mercatoria, ancak, uyumazlklarn tahkim ile zm ngrlen ilikilerde taraflarn mutabakat ile veya mahkemede esasa uygulanacak olan hukukun kendisine atfta bulunmas halinde veya hakimin hukukunun Lex Mercatoriaya yaklamna bal olarak uygulama alan bulabilmektedir42. Bir gre gre ise Lex Mercatoria, yabanclk unsuru olan bir hukuk ilikide, herhangi bir kanunlar ihtilf kuralnn atfna gerek olmadan uygulanabilen kurallar olarak nitelendirilmektedir.43 Taraflarn bu ynde bir mutabakat olmadan Lex Mercatoriann uygulanmas ise tahkim yeri lkesinin ve ilgili hakem kararnn tenfizinin muhtemel olduu devletlerin hukuklarnn hakemlere byle bir yetki tanmasna baldr. Aksi bir durumda hakemlerin hakem szlemesinde kendilerine verilen yetkinin am sz konusu olacaktr. Yetki am ise, sz konusu hakem kararnn, verildii lkede iptal edilmesi veya tenfizinin engellenmesi sonucunu dourabilecektir44. FIDIC standart szlemeleri uluslararas alanda en ok uygulama alan bulan inaat szlemeleridir. Ayrca birok uluslararas finans kurumlarnn veya kredi kurulularnn, finanse ettikleri projelerde, ilgili kurallarn taraflarn aralarndaki ilikiye esas alnmas artn kotuklarn da yukarda belirtmitik. FIDIC standart szlemelerinin uygulanma alannn ok salam olduu aktr. Ancak bu durum onlarn, milletleraras inaat uygulamasnda faaliyet gsterenler tarafndan benimsenen, kabul edilen kurallar ve bir Lex Mercatoria olarak kabul edilmesi iin yeterli deildir.45 FIDIC standart42

Uyumazla bakan mahkemenin milli hukuku uyarnca Lex Mercatoriann zerk hukuk sistemi kabul edilmesi ve kanunlar ihtilaf kurallarnn ilgili kurallarn uygulanmasn ngrmesi art ile ilgili olarak bkz. Ziya AKINCI, a.g.e., s.22. 43 Bkz. M.Goldmann sentezi. Lex Mercatoria, rf adet kurallarndan ve prensiplerden olumaktadr ve kaynaklar ift ynldr. Bunlar, spontane gelien rf adet hukuku kurallar ve tahkim mahkemelerinin itihatlar olarak saylabilmektedir. Ancak Lex Mercatoria henz tamamlanmam ve tam zerklie sahip olmayan bir hukuk sistemidir. (Antoine KASSIS, Thorie Gnrale des Usages du Commerce, s.282). 44 1958 tarihli Yabanc Hakem Kararlarnn Tannmas ve Tenfizine Hakknda New York Szlemesinin (08.05.1991 tarih ve 3732 sayl Kanun ile onaylanm ve 25.9.1991 gnl Resmi Gazetede yaynlanmtr.) 5.maddesi uyarnca yetki amn tanma ve tenfiz engelleri olarak kabul edilebilecektir. Bu konuda detayl bilgi iin bkz. Cemal ANLI, a.g.e., s.326 vd. 45 Ziya AKINCI, a.g.e., s.30-31.

11

szlemelerinden

oluan

FIDIC kurallar

sadece,

konusunda

uzman

kurulularca dzenlenmi olan bir kurallar btndr ve balayc hukuk deeri yoktur46. Bu sebeple taraflarn FIDIC kurallarna atf yapmadklar durumlarda ilgili kurallarn Lex Mercatoria olarak ilikilerine uygulanmas sz konusu olamayacaktr. FIDIC standart szlemeleri, nceden test edilerek denenmi ve inaat iinde verimlilii ve maliyete olumlu etkisi ile geni apta kabul grm kurallardan oluan tip szlemelerdir ve uygulanabilmeleri iin, taraflarn aralarndaki ilikide ilgili kurallarn uygulanmas ynndeki irade beyanlarna ihtiya vardr47.

IV. FIDIC STANDART SZLEMELER FIDIC standart szlemelerinin 1957 ylndan beri eitli basklar yaplmtr. Standart szlemeler birka ylda bir FIDIC tarafndan yenilenmektedir. Yenilenmelerindeki ama, sz konusu standart szlemeleri, yenilikler ve deiiklikler karsnda taraflarn ihtiyalarn karlayabilmeleri iin gncel tutmaya almaktr. Bu amala birok kez yenilenen FIDIC standart szlemeleri 1999 ylnda ok nemli bir deiiklie uramtr. 1999 ylnda yaplan deiiklikte, sadece mevcut standart szlemelerde revizyon yapmak hedeflenmemi ancak szlemenin temel amalarnda da deiiklik yaplmas amalanmtr. 1999 ylnda yaplan temel deiikliklerden biri, tezimizin konusu ile ilgili olan ve uyumazlklarn bir il kiiden oluan bir Uyumazlk zm Kurulu (DAB- Dispute Adjudication Board) tarafndan zlmesi esasnn getirilmesidir. Bu konuda ilerleyen balklarda daha detayl bilgi verilecektir.

Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.295. 47 Christopher R. SEPPALA, The New FIDIC International Civil Engineering Subcontract, Construction Law, HeinOnline, 1995.

46

12

FIDIC tarafndan, 1999 ylnda standart szlemelerinin sistematiinde baz deiiklikler yaplarak inaat szlemeleri iin drt rnek standart szleme yaynlamtr. Bu standart szlemeler ngilizce olarak yaynlanmtr48 ve henz hi biri Trkeye kazandrlmamtr. Drt rnek standart szleme; Yeil Kitap, Krmz Kitap, Sar Kitap ve Gm Kitaptan olumaktadr. Drt kitap da farkl hkmler iermekte ve farkl hak ve ykmllkler dzenlemektedir. Bu adan hangi kitabn hangi tip ite kullanlacann ayrt edilmesi nemlidir. Kitaplarn arasndaki bu farkllk deerlendirilirken, daha ok tasarmn ykmllnn kime ait olduuna baklmaldr. Bunun sebebi taraflar arasndaki risk dalmnn tasarm ykmllnn ait olduu tarafa gre belirlenmesidir. Standart szlemelerdeki dzenlemeler deerlendirildiinde riskin tasarm ykmlln stlenen tarafta olduu grlmektedir. Aslnda belirtmek gerekir ki, riskin dalmnn belirlendii bir dzenlemeye sahip olan standart szlemelerin, bu yaps taraflarn iradelerine bal olarak deitirilebilecektir. Taraflar bu konuda diledikleri ekilde anlaarak ve standart formda deiiklikler yaparak risk dalmn kendi talepleri dorultusunda deitirebileceklerdir. FIDIC standart szlemeleri genel koullar ve zel koullar olmak zere iki blmden olumaktadr. Standart szlemelerde genel koullarn deiiklik yaplmadan aynen kullanlmas amalanmaktadr.49 zel koullar ise dzenlenirken, farkl projeler gz nne alnarak yaplacak olan deiikliklere

ngilizce yaynlanm olan FIDIC'in yorumlanmasnda ingilizce konuabilen yazarlar etkili olmutur. Ancak FIDIC standart szlemelerin baka dillere evrilmesine ihtiya vardr, zellikle FIDIC szlemelerini ihalelerinde esas alacak olan devlet kurulular kendi ana dillerinden farkl baka dilde bir szleme imzalamay tercih etmemektedirler. Gnmzde 1999 ylnda karlan 4 kitabn FIDIC'in izni ile yaynlanan Almanca, Franszca versiyonlar mevcuttur. Bunlarn dnda ilgili 4 kitabn Polonyaca, Arapa, ince, Rusa ve spanyolca evirileri de vardr. (Dr. Gtz-Sebastian Hk http://dr-hoek.com/beitrag.asp?t=FIDIC-Books-have-been-translated). 49 Gwyn OWEN, The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, www1.fidic.org/events/ecv/ecv_dab_brussels_jun08.pdf , 2003, 20 Ocak 2008, s.5; Taraflar FIDIC genel koullarnda da kartma ve eklemeler yapabilmektedirler, ancak bu durumda FIDIC genel koullarnda i sahibi- mteahhit-mhendis ls arasnda oluturulan hassas dengelerin bozulmamasna allmaldr (Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.294).

48

13 ve eklemelere izin verir nitelikte hazrlanmtr.50 Bu dorultuda taraflara, zel koullar kendi ilerine ve taleplerine uygun bir ekilde dzenleme ve deiiklik yapma imkn tannmtr. Taraflar standart szlemeleri ieren kitaplarda dzenlenmi olan risk dalmlarnda deiiklik yapabilecek ve zel koullar diledikleri gibi dzenleyebileceklerdir51. FIDIC standart szlemelerinde matbu ekler de mevcuttur, bunlar; kabul mektubu, mteahhidin teklifi, teknik artnameler, projeler ve keif cetvellerinden olumaktadr.52 Son yllarda FIDIC tarafndan karlan ve dikkat ekilmesinin faydal olduunu dndmz iin ksaca bahsedilecek olan bir baka standart szleme ise MDB (Multilateral Development Banks) Harmonized Construction Contactdir. Yllarca birok okuluslu kalknma bankalar FIDIC hkmlerini benimsemi ve kredi verirken veya klan ihalelerde FIDIC hkmlerinin kabuln ngrmtr.53 Ancak bunun iin ilgili kurulular her seferinde FIDIC szlemelerinde, kendi ilerine adapte edebilmek iin, benzer deiiklikler yapmaktaydlar.54 lgili kurulular bu ykten kurtarmak amac ile FIDIC, 2005 ylnda MDB Harmonized Construction Contact55 standart szlemeyi yaynlamtr. Bu standart szleme, ilgili szlemeyi alm prosedrlerine dhil etmeye yetkili bir grup kalknma bankalar tarafndan hazrlanm ve onaylanmtr.56

Gwyn OWEN, a.g.m., s.6; Cemal ANLI, Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve Uyumazlklarn zm Yollar, stanbul, 3. Bas, Beta Basm A.., 2005, s.382. 51 Jean Gabriel CASTEL, The Canadian Law and Practice of International Trade: With Particular Emphasis on Export and Import of Goods and Services, 2. Bas, Emond Montgomery Publications, Toronto, Canada, 1997, s.345. 52 Richard H. CLOUGH, Glenn A. SEARS, Construction Contracting, Canada 1994, s.3.; Szleme eki olarak kabul edilen belgeler birbirlerini tamamlayc ve aklayc olarak kabul edilmesine karn, anlamda belirsizlik ve aykrlklar olmas halinde sralama durumuna gre ncelik kazanmaktadr. (Celalettin GVEN, FIDIC Rapor, http://www.iileri.gov.tr/_Icisleri/WPX/FIDIC_rapor.htm, Ankara 2002, 25 ubat 2008, s.31). 53 (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/mdb/ , 09 Mart 2008. 54 (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/mdb/, 09 Mart 2008. 55 Alm Multilateral Developement Banks Harmonized Construction Contacttr. lgili szlemenin deiiklikler ieren ikinci basks da 2006 ylnda yaynlanmtr. (Brian W. Totterdill, FIDIC Users Guide: A Practical Guide to the 1999 Red and Yellow Books, Thomas Telford, 2006, s.20). 56 Brian W. Totterdill, a.g.e., s.7.

50

14

1999 ylnda yaynlanan standart szlemeleri ieren drt kitap ile ilgili olarak genel bir bilgi vermek gerekirse;

A. Yeil Kitap Yeil Kitap57, szleme bedeli 500.000 ABD Dolarndan kk ve/veya sresi 6 ay gemeyen kk projelerde veya kaz ii gibi basit ve tekrarlanan ilerde kullanlmaktadr. Szleme i sahibinin yapm olduu bir tasarmn veya kararlatrm olduu bir projenin yklenici tarafndan ifasn kapsayan iler iin kullanlabilecei gibi, btn tasarmn ve dier ilerin yklenici tarafndan gerekletirildii ilerde de kullanlabilecektir.58

B. Krmz Kitap

FIDIC tarafndan hazrlanan standart formlardan en ok bilinen ve uygulanan Krmz Kitap59, ihale ve inaat szlemesinin temel ilkelerini tespit eden, inaat szlemeleri standart formu olarak yer almaktadr. Genel koullar, zel koullar ve formlardan oluan ihale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formu olmak zere blmden olumaktadr. Krmz Kitapta dzenlenen standart szleme, projenin veya tasarmn i sahibi tarafndan hazrlandktan veya hazrlatldktan sonra ihaleye karlan projelerde kullanlmaktadr. Yklenici iKapak rengi ile Green Book olarak tannmakta olan kitabn ad Ksa Szleme Formu (Short Form of Contract)dur, son basks 1999 ylnda yaplmtr. Kitabn bal TMMMB tarafndan Alt Mavirlik Tip szlemesi olarak evrilmitir. ((Eriim) http://www.tmmmb.org.tr/page.php?ID=6, 21 Mart 2008.). 58 Gwyn OWEN, a.g.m., s.7. 59 Kapak rengi ile Red Book olarak tannan ve ad naat leri Standart Szlemesi (Conditions of Contract for Construction) olan Krmz Kitap inaat szlemesinin temel ilkelerini tespit etmektedir. lk olarak 1957 ylnda yaynlanan Krmz Kitabn son basks 1999 ylnda yaplmtr. Kitabn bal TMMMB tarafndan naat leri dari artnamesi olarak evrilmitir.57

15

sahibi tarafndan hazrlanm olan tasarmlar dorultusunda iin ifa edilmesini salamakla grevlidir. Tasarm ykmll i sahibindedir ve taraflar arasndaki risk dalm dengeli bir ekilde dzenlenmitir. Krmz Kitap, i sahibi ve yklenici arasnda hakkaniyetli bir denge salamas sebebi ile uluslararas inaat sektrnde kabul grmtr ve gelimekte olan lkelerde geni apta kullanlmaktadr60.

C. Sar Kitap

Tesis yapm ve tasarm yapm ileri iin kullanlan standart form olan Sar Kitap61, projelerin veya tasarmn yklenici tarafndan stlenildii ilerde nerilmektedir. Daha ok trbin ve hidro elektrik istasyonlarnn kaplarnn inas benzeri elektrik ve mekanik ilerinde kullanlmas sebebi ile Krmz Kitaptan farkllk gstermektedir62. Genel koullar, zel koullar ve formlardan oluan ihale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formu olmak zere blmden olumaktadr. Bu standart formda yer alan dzenlemeler ile tasarm iini gerekletiren yklenici riskin byk ksmn stlenmektedir.

Krmz Kitap kendilerine ait ihale kanunu olmayan veya bu alanda gelimi kurallara sahip olmayan gelimekte olan lkelerce devlet ihalelerinde tercih edilmektedir. Bu tarz ilerde genellikle i sahibi devlet kuruluu veya bunlara ait iletmeler olmakta ve yklenici (ounlukla Mhendis de) gelimi lkelerin vatanda olmaktadr. (Christopher R. SEPPALA, a.g.m, ). 61 Kapak rengi ile Yellow Book olarak tannan ve ad Mekanik ve Elektrik Proses Tesisleri ve Tasarm Yapm Standart Szlemesi (Conditions of Contract for Mechanical and Electrical Process Plant/Design-Build) olan Sar Kitapn son basks 1999 ylnda yaplmtr. Kitabn bal TMMMB tarafndan Elektrik ve Makine leri dari artnamesi olarak evrilmitir ancak baz yaynlarda Sar Kitaba Donanm leri ve Tasarla Yap Modeli ler iin naat Szlemesi de denilmektir. 62 Christopher R. SEPPALA, a.g.m.

60

16

D. Gm Kitap

FIDIC standart szlemeleri arasnda daha ok enerji santrali, fabrika veya artma tesisi gibi anahtar teslimi projeler iin kullanlan Gm Kitap63, yklenicinin mhendislik, tedarik, yapm ilerinin tmn stlendii anahtar teslimi projelerde nerilmektedir. Gm Kitabn kullanld szlemelerde nihai cret ve iin tamamlanmas gereken sre belirli olup, yklenici iin gerekletirilmesi ve tasarm ile ilgili olarak btn sorumluluu stlenmektedir. Bu tip projelerde yklenici neredeyse riskin tamamn stlenmektedir64. Genel koullar, zel koullar ve formlardan oluan ihale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formu olmak zere blmden olumaktadr.

V. FIDIC STANDART SZLEMES N N TARAFLARI naat szlemesi Borlar Kanunu65nda aka dzenlenmemi olmakla birlikte hukuk nitelii itibariyle Borlar Kanununun 355-371 inci maddeleri66 arasnda dzenlenen ve i grme szlemelerinden olan bir eser (istisna)

63

Kapak rengi ile Silver Book olarak tannan ve ad Mhendislik/ Tedarik/ Yapm- Anahtar Teslimi Standart Szlemesinin (Condition of Contract for EPC/ Turnkey Project) olan Gm Kitapn son basks 1999 ylnda yaplmtr. Daha ok yap-ilet-devret projelerinde kullanlmak zere hazrlanmtr. Gm Kitapa Kurun Kitap ta denilmektir. 64 FIDIC, Gm kitabn hkmlerinin artk uygulamada kendisinden beklenen etkiyi yaratmad dncesi ile daha zel artlara uyarlanm baka bir kitap kartmaya ihtiya duymutur. Bu sebeple 2008 ylnda Gold Book- Design, Build and Operate Projects Altn Kitap isimli yeni bir kitap kartmay planlamaktadr, bu kitabn ierii ve kitapta yer alan taraflarn arasndaki risk dalm gm kitaba benzemektedir. Altn Kitap ile ilgili daha fazla bilgi iin C.WADE, FIDIC Introduces the DBO Form of Contract-The New Gold Book for Design, Build and Operate Projects, International Construction Law Review, Vol 25. Part 1, 2008, s.14-27. 65 RG. 29.04.1926- 359. 66 Borlar Kanununun 355 inci maddesine gre; istisna bir akittir ki, onunla bir taraf (mteahhit), dier tarafn (i sahibi) vermeyi taahht ettii seme mukabilinde bir ey imalini iltizam eder.

17 szlemesidir.67 naat szlemesinde eser szlemesinde olduu gibi iin yaplmasndan ziyade iin sonucunun ortaya karlarak teslimi nem tamaktadr68. Karlkl taahhtler ierir nitelikte olan inaat szlemesi bu sebeple ivazl, tam iki tarafa bor ykleyen ve rza szlemelerdendir. Bir inaat szlemesi olan FIDIC standart szlemelerinde szlemenin tarafn yklenici ve i sahibi oluturmaktadr. sahibi ii yaptran, neren, tanmlayan ve creti deyen taraf, yklenici ise szlemenin profesyonel tarafdr.69 Yklenici eseri szleme ve eklerinde belirtilen esaslara uygun olarak sresinde ina ve teslim etmekle ykml olan taraftr. FIDIC standart szlemelerinin uygulamasnda nemli rol olan mhendis, szlemenin taraf deildir ancak i sahibi tarafndan szlemede yer alan ykmllklerini yerine getirmek amac ile atanmaktadr70. Mhendisin grevi projenin veya iin, i sahibi ve yklenici arasnda imzalanan szleme hkmlerine uygun olarak ifa edilmesini salamak ve inaatn szlemede belirlenen teknik artlara uygunluunu denetlemektir.71 Mhendisin haklar FIDIC standart szlemesinin hkmleri ile kstldr ve sadece taraflara ait olan baz haklar kullanabilmesi sz konusu deildir. rnein, mhendisin szleme hkmlerini deitirme hakk yoktur, szleme hkmlerinin deitirilmesi ancak taraflarn mutabakat ile gerekleecektir. Mhendisin ayn ekilde bir

Arapa kkenli bir kelime olan istisna; sanat ve mahareti gerektiren emek sarf ederek bir eyi meydana getirmek demektir. stisna szlemesine uygulamada sklkla mehaz kanun Almanca metnindeki (m.363) ifadesine uygun olarak eser szlemesi de denmektedir. (Fikret EREN naat Szlemelerinde Mteahhidin Borlar ve Bu Borlarn Yerine Getirilmemesinin Sonular, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara, 2. Tpk Basm, 1996, s.51). 68 Hasan ERMAN, stisna Szlemesinde Beklenmeyen Haller, stanbul 1979, s.9; Haluk TANDOAN, Borlar Hukuku zel Bor likileri, 3. Basm, Ankara 1987, s.1. 69 Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.292. 70 Mhendis ile i sahibi arasnda, mavir mhendislik szlemesi imzalanmaktadr. Mavir mhendislik szlemesi, i sahibi ile mavir mhendis arasnda kurulan, i sahibi tarafndan denen belli bir cret karlnda mavir mhendis tarafndan belli teknik hizmet edimleri ve/veya belgelerin temini taahhdn ieren iki tarafa da bor ykleyen bir szlemedir. Mavir mhendislik szlemesinin kanuni bir tarifi mevcut olmadndan bu szleme karmza mimarlk szlemesi veya mhendislik szlemesi olarak kabilir. (bkz. Kemal DAYINLARLI, naat Sektrnde Mavir Mhendislik Szlemesi, Ankara, Daynlarl Hukuk Yaynlar, 1998, s.5 vd. ). 71 Richard ROB NSON, Bent THAGESEN, Road Engineering for Development, Taylor&Francis, 2004, s.316.

67

18

taraf, szleme kapsamndaki herhangi bir ykmlln veya herhangi bir sorumluluunu yerine getirmekten ibra etme yetkisi de yoktur.72 Mhendis gerek ya da tzel kii olabilmektedir. FIDIC standart szlemelerinde mhendisin eitli teknik ve mali grevleri yer almaktadr. Szlemenin her safhasnda tasarm ile ilgili belgeleri elverililik ve uygunluk asndan incelemek, kalite ve miktarlarda deiiklik yapmak, iin gereklemesi iin gerekli talimatlar vermek, malzeme ve iilii kontrol etmek mhendisin teknik grevleri arasnda saylabilecektir. Ayrca yklenici tarafndan hazrlanan aylk geici istihkaklar inceleyip tasdik etmek, bitirme testlerini gzetlemek, geici ve kesin kabul belgelerini tasdik etmek ise mhendisin mali grevleri arasnda gsterilebilecektir.73 FIDIC kapsamnda mhendise ok gl yetkiler de verilmektedir. sahibi herhangi bir deiiklik yapabilmesi iin sz konusu deiiklik ile ilgili talimatn verilmesini mhendisten talep etmelidir. sahibinin, iin ifas ile ilgili bir deiiklik talimatn dorudan doruya ykleniciye vermesi halinde ise yklenici sz konusu deiiklii yerine getirmeden nce mhendisin onayn almal ve verecei talimatlara uymaldr.74 Mhendis i sahibi tarafndan atanmaktadr ve szlemenin ifasn ynetmekle grevlidir. sahibi szleme sresince ortaya kabilecek teknik, idari, mali konularda kendi nam ve hesabna gzetim, denetim ve karar verme yetkisi olan mhendisi atayarak i ykn hafifletmektedir. Ayn ekilde yklenici de karlaaca sorunlar ile ilgili olarak karsnda i sahibi nam ve hesabna alan tek yetkili, uzman bir teknik eleman bulunmasn tercih etmektedir.75 Ancak, mhendisten, szlemenin ifas srasnda tarafsz olarak ykmllklerini yerine getirmesi beklenmektedir. Szlemede yer alan ve

FIDIC Krmz Kitap, 1999, m.3.1. Ayrntl bilgi iin bkz. Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.296-297. 74 FIDIC Krmz Kitap, 1999, m.3.3. 75 Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer,s.293.73

72

19

mhendisin kararna tabi durumlarda, mhendisin sz konusu karar verirken tarafsz ve hakkaniyetli davranmas ngrlmektedir.76 sahibi ve mhendis arasndaki iliki FIDIC standart szlemelerinde en ok tartlan konulardan biridir. Mhendisin, i sahibi ile arasndaki i ilikisi sebebiyle, tarafszlk niteliinin gvenilir olup olmad, yklenicinin mhendisin kararna tabi hususlarda hakszla urayp uramad tartlmaktadr. Dier yandan i sahibini de pheye sokan durumlar sz konusudur, zellikle az gelimi lkelerdeki i sahipleri, ounlukla mhendisin yklenici ile ayn tbiiyette olmas sebebi ile mhendisin tarafszlna kuku ile yaklamaktadr.77 Aslnda nihai olarak belirtmek gerekir ki mhendisin karar ne yklenici ne de i sahibi iin nihai ve balayc mahiyettedir, sonuta her iki taraf da mhendisin kararna kar, ilerleyen sayfalarda ele alacamz, szlemede belirtilen uyumazlk zm yollarna bavurabilmektedirler.

VI. FIDIC STANDART SZLEMES UYARINCA UYUMAZLIIN ZM YOLLARI Taraflarn arasnda, ounlukla, yaplan ite deiiklik yapma

ihtiyacndan, hakedilerin ge denmesinden veya denmemesinden, gecikmelerden ve ayplardan kaynaklanan sorunlarla ilgili uyumazlklar kmak ortaya kmaktadr FIDIC standart78

. Ancak ortaya kabilecek her trl uyumazlk 20. maddesinde belirtilen hkmler

szlemelerinin

erevesinde zmlenecektir. Standart szlemelerin 20. maddelerinde yer alan dzenlemeler 1999 ncesi ve sonras olmak zere iki balk altnda incelenecektir.

Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.11. John BOWCOCK, What FIDIC Has To Offer and Plans For The Future, Mart 97, (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/contracts/bowcock97.asp, 14 Nisan 2008. 78 Ziya AKINCI, a.g.e., s. 41 vd.77

76

20

A. 1999 ncesi 1999 ylnda FIDIC, uyumazlklarn zm ile ilgili olarak standart szlemelerinde yeni bir dzenleme getirmitir. Ancak FIDIC standart szlemesi uyarnca uyumazlklarn zm anlatlrken ilk olarak 1999 ncesinde kullanlan dzenlemeler ele alnacaktr. 1999 yl ncesinde FIDIC standart szlemeleri taraflarn arasndaki uyumazln zmlenmesi iin aamal bir zm yntemi benimsemitir. Bu aamal zm ynteminde uyumazlk ilk olarak mhendise bildirilecek ve uyumazlk ile ilgili mhendisin karar beklenecektir. Mhendisin vermi olduu karar taraflardan birinin kabul etmemesi durumunda, ilgili taraf standart szlemede belirtilen sre ierisinde ilgili karara kar tahkim yoluna bavurabilecektir. Taraflardan birinin tahkim talebi zerine yine kurallarda belirlenen ve aada daha detayl olarak belirtilecek srede taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemeye alacaklardr. Dostane zm yolu ile bir sonuca ulaamayan taraflar tahkim prosedrn balatacaklardr79.

1. Uyumazln Mhendise Bildirilmesi

Uyumazln nitelii ne olursa olsun, hepsi ile ilgili olarak ilk nce mhendise bavurulmaldr.80 Mhendise havale edilecek olan iler ile ilgili olarak bir ayrm yaplmamtr. Uyumalk ister hukuki olsun ister teknik, her halde ilk olarak mhendise iletilecektir81.79 80

Yaar KARAYALIN, a.g.e., s.300; Ziya AKINCI, a.g.e., s.136 vd. Mhendisin bu yetkisinin elinden alnd durumlar da mevcuttur. rnein iki firma aralarndaki szlemede, kayda deer bir takm deiiklikler ile birlikte, FIDIC kurallarn esas almlardr ve taraflar uyumazlklarn zmnde mhendisin yerine uzmanlardan oluan kiilik bir kurula yetki vermilerdir. Channel Tunnel Group Limited v. Balfour Beatty Construction Limited (1993) davas ile ilgili olarak bkz. Peter R. H BBERD, Paul NEWMAN, ADR and Adjudication in Construction Disputes, Blackwell Publishing, 1999, s.98. 81 Cemal ANLI, Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve Uyumazlklarn zm Yollar, s.384.

21

Mhendise ait bir karar ortaya kmadan taraflar tahkim prosedrn balatamazlar82. Taraflarn aralarndaki uyumazlk mhendise yazl olarak bildirilmeli, sz konusu bildirimin bir kopyas da kar tarafa iletilmelidir. Bu durumda mhendis uyumazlk ile ilgili olarak taraflarn kendisine mracaat etmelerini mteakip 84 gn ierisinde kararn verecektir83. Mhendisin vermi olduu karar taraflarca uygulanabilecek ya da taraflardan en az biri karara 70 gn ierisinde itiraz edebilecek ve tahkim prosedrnn balatlmasn talep edebilecektir. Mhendisin 84 gn iinde kararn verememesi veya taraflara karar bildirmemesi durumunda da, ilgili 84 gnlk srenin bitiminden itibaren 70 gn ierisinde tahkim yoluna bavurulabilecektir. Taraflarn mhendisin kararna itiraz etmemeleri durumunda, ilgili karar taraflar zerinde kesinlemi ve balayc bir etkiye sahiptir. Bu halde sz konusu karara kar tahkim yoluna mracaat etme ans ortadan kalkacaktr84. Mhendisin kararnn kesinlemesini mteakip bir tarafn bu karara aykr davrand durumlar iin, FIDIC kurallarnn 67.4. maddesinde, FIDICin uyumazlk zm yntemine bir istisna getirilmitir. FIDIC 67.4. maddeye gre taraflardan birinin, mhendisin vermi olduu karara itiraz etmemesi ve bunun sonucunda kesinleen karara aykr davranmas halinde, dier taraf, tekrar mhendise veya dostane zm yoluna bavurmaya gerek olmazszn tahkim prosedrn balatabilecektir85. Bu dzenleme ile mhendise gitme ve dostane zm yoluna bavurma aamalar bertaraf edilmektedir.

FIDIC uyarnca uyumazlklarn zmnde tahkim ncesi mhendisin nnde gerekleen zorunlu bir aama mevcuttur. sahibi tarafndan atanmas sebebi ile tarafszl eletirilen mhendise uyumazln merkezinde bir yetki verilmitir. Mhendisin nceden belirlenmi bir prosedr ile uyumazl zmleme ykml yoktur, bu konuda serbesttir ve kararlar kesinleinceye kadar bir n karar niteliindedir. (Philippe FOUCHARD, Emanuel GAILLARD, John SAVAGE, Berthold GOLDMAN, International Commercial Arbitration, Kluwer Law International, 1999, s.18 ). 83 Robert Frank CUSHMAN, James J. MYERS, Construction Law Handbook, vol II, Apsen Publishers Online, 1999, s.1815. 84 Yaar KARAYALIN,a.g.e., s.302; Ziya AKINCI, a.g.e. s.60. 85 Yaar KARAYALIN, a.g.e.s.303; Ziya AKINCI, a.g.e. s.60 vd.

82

22

2. Uyumazln Dostane Yollarla zlmesi

Taraflardan en az birinin mhendisin vermi olduu karar uygun bulmamas ve karara itiraz etmesi durumunda, uyumazln zm amac ile tahkim prosedrnn balatlmas iin talepte bulunulmas gereklidir. FIDIC kurallarnn 67.2. maddesi uyarnca, tahkim prosedrnn balatlmas ynnde yaplacak olan bildirimi mteakip, ilgili prosedr balamadan nce taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemelidir. Taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemeye almadan tahkime bavuramayacaklardr.86 Kurallarda taraflarn uyumazlklarnn zmne Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallarnn87 uygulanaca belirtilmitir. Ancak taraflar bu durumun aksini kararlatrabileceklerdir.88 Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka, aralarndaki uzlamaya Milletleraras Ticaret Odasnn Uzlama Kurallar uygulanacaktr. Dostane yollarla taraflarn aralarndaki uyumazl zmeleri koulunu getiren kurallar ne tr dostane yollarla zm prosedrnn seileceini veya ilgili prosedr kimin balatacan dzenlememitir89. Bu halde uyumazl zm amac ile yaplacak olan mzakereler, arabuluculuk veya uzlama dostane yollarla uyumazln zm olarak kabul edilecektir90.

3. Uyumazln Tahkim Yoluyla zlmesi

Tahkim prosedr ile ilgili olarak FIDIC 67.3. maddesi, Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallarnn uygulanmasn nermektedir ancakPhilippe FOUCHARD, Emanuel GAILLARD, John SAVAGE, Berthold GOLDMAN, a.g.e, s.1718. 87 Bugn yrrlkte bulunan MTO Tahkim Kurallar, 1 Ocak 1998de revize edilmitir, ilgili kurallarn ngilizcesi ve detayl bilgi iin bkz: www.iccwbo.org/court/english/arbitration/rules.asp. 88 Yaar KARAYALIN, a.g.e. s.302; Cemal ANLI, a.g.e., s.383. 89 Cemal ANLI, a.g.e., s.385; Ziya AKINCI, a.g.e., s.136 vd. 90 Cemal ANLI, a.g.e., s.385.86

23 taraflar bunun aksini kararlatrabileceklerdir91. Taraflar uyumazln bu aamadaki zmnde ad hoc tahkim yntemini seebilecekleri gibi herhangi bir kurumsal tahkime de bavurabileceklerdir. Taraflar hatta aralarndaki uyumazln devlet mahkemelerinde zmlenmesini dahi kararlatrabilirler. Ancak herhangi bir deiiklik yaplmadka uyumazln zmnde Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallarnn uygulanmasn sz konusu olacaktr.

B. 1999 Sonras

1. Yeni Dzenlemenin Tarihi Geliimi

lk olarak, 1995 ylnn Ocak aynda Dnya Bankasnn, kendisinin finanse ettii projelerde kredi borlular tarafndan kullanlmas zorunlu olan format ihale artnamesinde revizyon yapmas ile uyumazlklarn zm yntemlerinde deiiklikler yaplmaya balanmtr. Dnya Bankasnn bu revizyonunda, eski formatnda olduu gibi FIDIC kurallar adapte edilmi ancak uyumazlklarn zmnde mhendisin rol deitirilmitir92. Mhendis FIDICin eski dzenlemesinde, yukarda da belirtildii zere, i sahibi ve yklenici arasndaki uyumazlklar ile ilgili karar verme grevine sahiptir. Mhendisin bu kararlar taraflarn itiraz Dnya ederek tahkime yeni bavurmadklar hallerde kesinlemektedir. Bankas

dzenlemesinde mhendisin bu roln bir Uyumazlk Kurulu (Dispute Board)na devretmitir. Dnya Bankasnn bu dzenlemesinde Uyumazlk Kurulunun kararlar taraflar iin bir neri nitelii tamaktadr. Taraflarn

Yaar KARAYALIN, a.g.e. s.302. FIDIC Krmz Kitabn esas alnd dzenlemede birka deiiklikler yaplmtr bunlardan biri de mhendisin roldr, daha fazla bilgi iin bkz. Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, International Construction Arbitration Law, Kluwer Law International, 2006, s.110.92

91

24

Uyumazlk Kurulunun kararna itiraz etmemeleri ya da tahkim karar ile sz konusu kararn onaylanmas halinde, bu karar taraflar balayc nitelii haiz olmaktadr93. FIDIC, tarafszl tartlan mhendise duyulan gvensizliin de byk etkisi ile Dnya Bankasnn izinden giderek Uyumazlk Kurulunu standart szlemelerinde dzenleme karar almtr.94 FIDIC, bir Uyumazlk Kurulunca (Dispute Board) uyumazln zmnn ngrld ilk standart szlemesini 1995 ylnda yaynlamtr. Bu standart szleme The Orange Book- Turuncu Kitap95 dr96. FIDIC bu formda, Dnya Bankasnn yapm olduu dzenlemeden farkl olarak, uyumazlk kurulunun kararn, bir tahkim mahkemesi tarafndan deitirilmedike veya deitirilinceye kadar, taraflar arasnda balayc nitelikte dzenlemitir97. FIDICin uyumazlk kurulu ile ilgili yaklamn, ilgili kurulun kararlarnn basit bir neri niteliinden ok bir karar niteliinde olmas ynndedir. Bu sebeple FIDIC kurallarndaki dzenlemelerde ilgili kurulun ad Uyumazlk zm Kurulu (DAB- Dispute Adjudication Board) olarak yer almaktadr. Bir yl sonra 1996da, FIDIC Krmz Kitabn drdnc versiyonunu yaynlam ve bu versiyonda DABa yani Uyumazlk zm Kuruluna yer vermitir98. En son deiikliklerin yapld 1999 ylnda kan drt standart formda DABa ilikin dzenlemeler yaplmtr99.

93 94

Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, a.g.e., s.110. Jane JENK NS Simon STEBB NGS, a.g.e., s.111. 95 Kapak rengi ile Orange Book/Turuncu Kitap olarak tannan kitabn ad Tasarm-Yapm Anahtar Teslimi Szlemesi (Design-Built Turnkey Contract). TMMMB tarafndan ilgili kitabn ismi Tasarm-Yapm Anahtar Teslimi Szlemelerinin dari artnamesi olarak evrilmitir. (bkz. (Eriim) http://www.tmmmb.org.tr/uploadimg/pdf/yayinlar/FIDIC_EFCA_Ceviri_Yayinlar_Ocak_08.doc.pdf, 27 Mart 2008.). 96 Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, a.g.e. s.111.; 1999 ylnda Turuncu Kitapda bir yenilemeye gidilmemi ancak Turuncu Kitap temel alnarak yeni Sar Kitap ve Gm Kitap dzenlenmitir. (Joseph A. HUSE, Understanding and Negotiating Turnkey and EPC Contracts, Sweet&Maxwell, 2. Edition, 2002, s.38). 97 KOCH, Christopher J., The New Dispute Board Rules of ICC, ASA Bulletin, 22 Mart 2005; Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, a.g.e., s.111. 98 KOCH, Christopher J., a.g.m. 99 Nael G. BUNN , International Federation of Consulting Engineers FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, 2005, s.604 vd.

25

Uyumazlklarn zm FIDIC kitaplarnda farkl prosedrlerde dzenlenmitir. 1999 ylnda karlan drt kitapta yer alan uyumazlklarn zm hakknda aada daha detayl bilgi verilecektir.

2. Uyumazlk zm Kurulu

FIDICte uyumazln zmnde uygulanan prosedr ile ilgili bilgi vermeden nce bu prosedrn bir paras olan DAB ile ilgili genel bir bilgi verilmesi uygun olacaktr. 1999 ylnda yaynlanan standart szlemelerden olan drt FIDIC kitabnda DABa ilikin dzenlemeler mevcuttur. FIDIC kitaplarnn ekleri DAB yesi/yeleri ile taraflar arasnda yaplacak olan anlamaya ve DABn uyumazl zmlerken veya uygulayaca yerine usul baka hkmlerine ilikin dzenlemeler iermektedir. Taraflar bu dzenlemeleri deitirebilecek, eklemeler yapabilecek bunlarn dzenlemeler zerinde anlaabileceklerdir. Aslnda FIDIC standart szlemelerinde genellikle amalanan husus; taraflar belirli dzenlemelerle balamak deil ancak taraflara kolaylk salamak amac ile bir ilikide ihtiya duyulabilecek olan hususlar bir format altnda dzenlemektir. Bu bakmdan FIDICin, DAB usuln standart szlemelerine vermemeyi grlmtr. Uyumazlk Kurulu (Dispute Board), uyumazln konusu szleme veya i ile ilgili bilgi sahibi olan, uzman ve taraflarca uyumazln zmnde yetkili klnm bir veya bamsz kiiden olumaktadr.100 Kurulu oluturacak kiilerin bamsz ve ihtilf konusu ite uzman kiiler olmalar nemlidir.101 ve eklerken, gerekli konuya detaydaki ilikin boluklara olabildiince yer dzenlemeleri yapmay amalad

100 101

Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.20. KOCH, Christopher J., a.g.m.

26

Uyumazlk mahkemesi

kurulunca

verilen

kararlar farkldr.

mahkeme Mahkeme

veya veya

tahkim tahkim

kararlarnn

niteliinden

mahkemesince verilen kararlar, hukuk alannda uygulanmas zorunlu olan ve uygulanmamalar halinde taraflarn hukuk bir yaptrmla kar karya kald kararlardr. Uyumazlk kurulunun kararlar ise herhangi bir alternatif uyumazlk zm yolu gibi, hukuk alannda uygulanmas zorunlu bir etkiye sahip deildir.102 Taraflarn uyumazlk kurulunun kararna uyma ynndeki kararlar birbirlerine kar taahhtlerini ieren bir szleme niteliindedir, bir mahkeme veya bir hakem karar gibi bir etki dourmamaktadr. Uyumazln uyumazlk kurulunca zmlendii bir prosedre sahip bir szleme benimsenmi ise, bu halde bir mahkeme karar gibi uygulanmas hukuken zorunlu olan bir karara ulalabilmek iin, uyumazln zmne ilikin prosedr en az iki aamal olmaldr. Bunun sebebi ilgili kurulun kararnn hukuken uygulanmas zorunlu olan bir karar deil, szlemesel balaycl olan bir karar niteliinde olmasdr. Uyumazlk kurullar sadece uyumazlklarn zmnde nemli bir role sahip deillerdir, ayn zamanda taraflarn arasnda bir uyumazlk ortaya kmadan nce sorunu ortadan kaldrmay amalayan bir mekanizma olarak da grev yapmaktadrlar.103 Baz hallerde uyumazlk kurulu taraflarn aralarndaki szlemeyi imzalamalarn mteakip kurulmakta ve szleme sresince grev yapmaktadr.104 Szleme sresince iin yapld yeri ziyaret ederek taraflarn ikyetlerini dinlemek zere toplantlar yapar. Kurul karar almasn gerektiren herhangi bir durum olmas halinde ksa ve gayri resmi

102

Uyumazlk zm kurulunun kararlar taraflar arasnda szlemesel bir balaycla sahiptir bkz. Indira CARR, Peter STONE, International Trade Law, Routledge Cavedish, 3.Bas, 2005, ngiltere, s.658. 103 Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.8. 104 Uyumazlk kurulu szlemenin imzas ile kurulmal ve ilerin nemli bir blmnn tamamlanmasna dek almaldr, mteakiben ise ancak taraflarn ziyaretine ve baz hususlarda kararlarna ihtiya duymas halinde hizmete hazr olmaldr. Ancak uygulamada taraflarn maliyetleri drmek amac ile uyumazlk kurulunu ancak bir uyumazlk knca ie dhil ettikleri ve ilerin nemli bir blm henz sonulanmadan grevine son verdikleri grlmektedir. Bu durum uyumazlk kurulunun, iin tamamnda grevi olamad iin, verimliliini drmektedir. (Robert GAITSKELL, Keating CHAMBERS, Engineers Dispute Resolution Handbook, Thomas Telford, 2006, s.135).

27 oturumlar dzenleyebilecektir.105 Uyumazlk kurulunun en nemli avantaj, szleme sresince taraflarn yannda olan ve onlarn faaliyetlerini gzleyen, uzman kii/kiilerden oluan, bir kurulun ilerin yaplmas srasnda mevcudiyetinin sz konusu olmasdr. Uyumazlk kurulu taraflarn belki daha sonradan bir soruna yol aacana ihtimal dahi vermedikleri fiillerinde veya kararlarnda taraflara yol gsteren bir mekanizma olarak rol almaktadr. Bu sayede taraflar, aralarndaki sorun bir uyumazla dnmeden, ilgili sorunu ortadan kaldrabileceklerdir.106 Uyumazln, uyumazlk kurulunda nasl zmlendiini dzenleyen, usule ilikin kurallar mevcuttur. Bunlara rnek olarak, Eyll 2004te Milletleraras Ticaret Odasnn yaynlanm olduu MTO Uyumazlk Kurulu Kurallarn (ICC Dispute Board Rules) gsterebiliriz.107 FIDIC standart szlemesinin taraflar uyumazln zmnn bu birinci aamasnda FIDIC kurallarn benimseyebilecei gibi MTO Uyumazlk Kurulu Kurallarnn da uygulanmasn karalatrabileceklerdir108. FIDICte taraflarn anlamalar halinde MTO Uyumazlk Kurulu Kurallar taraflarn arasndaki ilikiye uygulanabilecektir. Bu sebeple ilgili kurallar hakknda ksa bir bilgi vermenin uygun olaca dnlmtr. MTO Uyumazlk Kurulu Kurallar, eit uyumazlk kurulu dzenlemitir. Bunlar; Uyumazlk nceleme Kurulu (Dispute Review Board DRB)109, Uyumazlk zm Kurulu (Dispute Adjudication Board - DAB), Kombine Uyumazlk Kurulu (Combined Dispute Board - CDB)dur. MTOnun farkl nitelikte uyumazlk kurullar oluturmasndaki ama farkl szleme tiplerine, kltrlere ve problemlere hitap etmesini salamaktr110. rnein

105

Robert GAITSKELL, Keating CHAMBERS, a.g.e., s.135. Gwyn OWEN, The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, s.21. 107 KOCH, Christopher J., a.g.m. 108 MTO Uyumazlk Kurulu Kurallarna atf yaplmas halinde taraflarn farkl uyumazlk kurulundan birini seebilme avantajlar olacaktr. (Nael G. BUNN , Dispute Boards- Dos and Donts, Construction Law International, Vol.1, no:3, September 2006, s.10.). 109 Dispute Review Board srekli uzlatrma kurulu olarak da yer almaktadr. ( bkz. Yaar KARAYALIN, a.g.e., s.306-308). 110 Kltrel ayrlklara rnek olarak; uyumazlk kurullar Amerikada ve ngilterede ok gelimi ve kabul grm olmakla birlikte her iki lkede fakl nitelikte kurullar benimsendii gzlemlenmitir. Amerikada uyuamazlk kurulu olarak tavsiye niteliinde kararlar veren DRB daha ok kullanlmakta106

28

taraflar FIDIC kurallarna tabi ise DABa ilikin kurallarn uygulanmas uygun olacaktr. MTO farkl ihtiyalar karlamak amac ile farkl nitelikte uyumazlk kurullarna tanmaktadr. ilikin dzenlemeler yaparak taraflara seim zgrl

a. Uyumazlk nceleme Kurulu (Dispute Review Board - DRB) Uyumazlk nceleme Kurulu (DRB) uluslararas szlemelerin

uygulanmas srasnda kendiliinden gelimi bir kurul eididir111. Bu kurul taraflarn aralarndaki uyumazl inceler ve taraflara tavsiye niteliindeki kararlarn sunar112. Uyumazln, kendisine gre, en avantajl ne ekilde zmlenmesi gerektiine ilikin gr bildirir. Taraflar, tavsiye niteliindeki bu karar uygulayp uygulamamakta serbesttirler. Uyumazlk inceleme kurulunun kararlarna uyma ynnde taraflar zorlayacak bir mekanizma mevcut deildir.

b. Uyumazlk zm Kurulu (Dispute Adjudication Board - DAB) Uyumazlk zm Kurulu (DAB), tpk Uyumazlk nceleme Kurulu (DRB) gibi uluslararas szlemelerin uygulanmas srasnda kendiliinden gelimi bir kurul eididir113. Ancak DABn kararlar DRBnin kararlarndan farkllk gsterir. Taraflar DAB kararlarn, uyumazlkla ilgili tahkim yoluna bavurma karar almadka, derhal uygulayarak balayc hale

iken ngilterede kararlar balayc nitelikte olan ve taraflarca, tahkime bavurulmadka, derhal yerine getirilmesi gereken DAB tercih edilmektedir.(KOCH, Christopher J. a.g.m.). 111 KOCH, Christopher J., a.g.m. 112 Nael G. BUNN , International Federation of Consulting Engineers, FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, 2005, s.606. 113 KOCH, Christopher J., a.g.m.

29 getirmektedirler114. Taraflarn karar uygulamamalar tahkim veya mahkeme prosedrnn yolunu amaktadr.

c. Kombine Uyumazlk Kurulu (Combined Dispute Board - CDB) Kombine uyumazlk kurulu DRBnin ve DABn karm olan ve her iki kurulun avantajl ynleri gz nne alnarak oluturulan bir kuruldur. DRB, derhal bir zme ulalmas gereken, acil bir zme ihtiya duyan bir uyumazlkta etkin olmayacaktr. DAB ise, taraflarn, haklarn kesin bir ekilde karara baland bir zm talep etmedii durumlarda sahip olduu avantajn yitirecektir. Bu sebeple MTO nc bir kurul eidi ortaya karmtr. Bu kurul hem DRB gibi ok resmi olmayan ve tavsiye niteliinde kararlar oluturmay amalayan ancak baz durumlarda DAB gibi kontrol eline alarak ihtiya duyulan kesin kararlar alabilecek gte bir kuruldur115.

3. Yeni Dzenleme Uyarnca Uyumazln zm

Yeni dzenlemeler yaplarak 1999 ylnda yaynlanan Krmz Kitap, Sar Kitap, Gm Kitap ve Yeil Kitaptan oluan drt FIDIC standart szlemesinde, uyumazln zmnde nceden benimsenen kademeli sistem korunmutur ancak esasl bir deiiklikle neredeyse hakem rolne sahip mhendisin rol yok edilmitir116 ve yerine DAB getirilmitir. Uyumazln ortaya kmas durumunda zorunlu bir aama olarak dzenlenen DABn vermi olduu karar taraflardan birinin kabul etmemesi durumunda, ilgili taraf standart szlemede belirtilen sre ierisinde karara114

Nael G. Bunni, The GAP in Sub-Clause 20.7 of the 1999 FIDIC Contracts for Major Works, (eriim) http://www1.fidic.org/resources/contracts/bunni_gap_iclr_jul05.rtf, 2005, 03 Nisan 2008, s.5. 115 KOCH, Christopher J., a.g.m. 116 John TACKABERRY, Ronald BERNSTE N, Arthur L. MARR OT, Bernsteins Handbook of Arbitration and Dispute Resolution Practice, Sweet &Maxwell, ngiltere, 2003, s. 598.

30 kar tahkim yoluna bavurabilecektir117.

Taraflardan birinin tahkim talebi

zerine kurallarda belirlenen ve aada daha detayl olarak belirtilecek srede taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemeye alacaklardr. Dostane zm yolu ile bir sonuca ulaamayan taraflar tahkim prosedrn balatacaklardr. Daha nceki dzenlemeye kyasla yeni dzenlenen FIDIC standart szlemelerindeki uyumazlk zm yollarnn ikinci ve nc kademesinde temel bir deiiklik yaplmad deerlendirilmitir. Tezimizin konusu anlatlrken gncel bir dzenleme olan 1999 ylnda yaynlanan drt FIDIC Kitabndaki dzenlemeler uyarnca uyumazln zm temel alnmaya allmtr. Konuya ilikin olarak tezimizin ikinci blmnde detayl bilgi verilecei iin, bu balk altnda konuya ksaca deinilmekle yetinilmitir.

117

Robert KNUTSON, Wilfred ABRAHAM, Maria Isabel DE ALME DA, Fidic: An Analysis of Internatonal Construction Contracts, Kluwer Law International, 2005,s. 339.

K NC BLM UYUMAZLIK ZM YOLLARI

I.UYUMAZLIK ZM KURULU 1999 ylnda yaplan deiiklikler ile mhendisin uyumazlklarn zmnde sahip olduu yetki Uyumazlk zm Kuruluna Dispute Adjudication Board devredilmitir. Bu balk altnda ilgili kurulun taraflarca nasl oluturulduu, grevleri ve karar verme sreci ele alnmtr.

A. DABn Oluumu DABn oluumu ile ilgili olarak her drt kitapta yer alan dzenleme hakknda bilgi vermek gerekirse:

1. Krmz Kitap

DAB deneyimli, tarafsz ve bamsz kiilerden oluan bir kuruldur. Genelde ie balanmadan nce kurulmakta ve periyodik olarak iin yapld yeri incelemekle grevlidir. in yapm srasnda gerekleen anlamazlklara, uyumazla dnmeden, mdahale edebilmekte ve taraflar arasnda mutabakat salanmasna yardmc olabilmektedir. FIDIC standart szlemelerinden Krmz Kitapta DABn drt ana grevi mevcuttur, bunlar; Periyodik olarak iin ifa edildii yeri ziyaret etmek ve yaplan i ile ilgili bilgi almak,

32

-

kapsamnda yaplan aktiviteleri, iin yapld yerdeki problemleri ve ite gerekleen gelimeleri takip etmek, Taraflar arasnda uyumazlklarn kmasn nlemek, ve Herhangi bir uyumazln kmas durumunda taraflarn kendisine bavurduu durumlarda duruma yaparak uyumazlk ile ilgili en ksa zamanda bir karara varmak

olarak sralanabilir.118 Krmz Kitabn kurallarnn 20. maddesinde uyumazln nasl zmlenecei belirtilmi ve taraflar arasndaki uyumazln ilk olarak DAB tarafndan, Krmz Kitabn genel hkmlerinin 20.4. maddesinde belirtildii ekilde, incelenecei dzenlenmitir.119 DAB taraflarn mutabakat ile ve Krmz Kitapn ilgili eki olan Teklif Eki (Appendix to Tender)nde belirtilen tarihte oluturulmaldr.120 olan ie Szlemenin olarak taraflar Krmz Kitabn Teklif son sayfalarnda yer alan Teklif Ekinde bulunan boluklar mutabakat ile ve yaplacak uygun dzenleyeceklerdir. Ekinde dzenlenmesi gereken hususlarn arasnda ilerin tamamlanma sresi, szlemeye uygulanacak olan hukuk, szlemenin dili, usule uygulanacak olan hukuk gibi hususlar yer almaktadr.121 Yklenici ve i sahibi, Krmz Kitapta yer alan Teklif Ekinde DABn kiiden mi yoksa bir kiiden mi oluacan belirtmelidirler. Eer taraflarca bu konuda farkl bir karar alnmad ise DAB kiiden oluacaktr.122 DABn bir kiiden olumas halinde bu kii adjudicator ismini almaktadr.123 DABn kiiden olumas halinde, taraflardan her biri bir ye kararlatrarak, bu kiiyi kar tarafa danacaktr.124 DABn sz konusu iki yesi seilirken szlemenin iki taraf da birbirine danmak zorundadr.125 Daha sonra ise, yine taraflar birlikte DABn nc yesini seeceklerdir. DABn nc yesi ayn zamanda118 119

Gwyn OWEN, a.g.m.,s.21. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 120 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 121 FIDIC Krmz Kitap, 1999, Appendix to Tender (Teklif Eki). 122 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 123 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 124 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 125 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2.

33 DABa bakanlk etme grevini stlenmektedir.126 Taraflar DAB yelerini seerken bu kiilerin i ile ilgili olarak bilgi sahibi, szlemelerin yorumlanmas konusunda deneyime sahip ve szlemede szlemenin dili olarak belirlenen dili akc bir ekilde konuabilecek kiiler olmalarna dikkat edeceklerdir.127 DAB yeleri ise taraflar ile yaptklar anlamada, ilerini ifa ederken tarafsz ve bamsz hareket edeceklerine dair taahhtte bulunmaktadrlar.128 Eer taraflar FIDIC anlamasna muhtemel DAB yelerine ilikin bir dzenleme eklemiler ise bu kiilerin, ilgili yeler seilirken, ncelii mevcuttur.129 Taraflar DAB yelerini seerken dilerlerse FIDICten gr ve tavsiye isteyebilirler, byle bir durumda FIDICin tek yetkisi ilgili kiileri tavsiye etmek olacaktr. 130 DAB uyumazlk ile ilgili karar alrken gr almak amac ile uzman kiilere de bavurabilecektir. DAB yeleri ile szleme taraflar arasnda bu konuda bir mutabakat mevcut olmaldr. DAB yelerinin ve taraflarn kararlatrmas halinde, DAB yelerinin danmalar amac ile atanan uzmanlarn cretleri, taraflarn mutabakat ile DAB yelerinin atanmas srasnda kararlatrlacaktr. Sz konusu cretler taraflar arasnda eit olarak paylalacaktr. 131 DAB yesi/yeleri ile FIDIC szlemesinin taraflar arasnda bir szleme imzalanmaktadr. Sz konusu szlemeye ilikin esaslar, Krmz Kitabn genel hkmlerinin eki olan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar (General Conditions of Dispute Adjudication Agreement) metninde yer almaktadr. Taraflar ve DAB yesi/yeleri, ie ve kendi iradelerine uygun olarak sz konusu metinde istedikleri deiiklikleri yapacak ve bu metin zerinde anlaacaklardr, daha sonra bu metne referans veren ilgili

126 127

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde

3. 3.

128

129 130

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.21. 131 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2.

34 szlemeyi imzalayacaklardr.132 Taraflarn imzalayacaklar szleme rnei FIDIC Krmz Kitabn ekinde yer almaktadr. lgili szlemede kapsam, taraflara ilikin bilgiler, geerlilik sresi, uygulanacak olan hukuk ve usul hukuku, deme koullar gibi maddeler yer almaktadr.133 Yklenici veya i sahibi herhangi bir zamanda, DABa herhangi bir konuda danmak istediinde, durum ile ilgili kar tarafa bildirimde bulunmak ve DABa danmak konusunda dier taraf ile anlamak zorundadr. Hibir tarafn, dier tarafla DABa danma konusunda mutabk kalmadka, DABa i ile ilgili danma hakk yoktur. 134 Herhangi bir zamanda taraflar, bir veya birden fazla DAB yeliini deitirmek amac ile (veya ileride yaplacak olan deiiklikler iin hazr olmas amac ile) uygun ve nitelikli bir veya birden fazla kii atayabilirler. Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka sz konusu atamalar, herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde yrrle girecektir.135 yelerin grevine ancak taraflarn mutabakat ile son verilebilir, ne yklenicinin ne de i sahibinin bu konuda tek bana bir yetkisi mevcut deildir. yeliklerinin sona ermesine ilikin hkmler taraflar136

DAB DAB

ile

yesinin/yelerinin imzalayacaklar Krmz Kitapn eki olan ilgili szlemede dzenlenmektedir.137 DAB yesi ile taraflar arasnda yaplan anlama yenin istifas ile son bulabilecektir.138 Bu durumda ilgili yenin istifas uygulanacak olan hukuk uyarnca belirlenen koullara tabidir.139 Ayrca Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar metninde cretinin denmemesi halinde ilgili yeye istifa etme yetkisi tannmaktadr.140132 133

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. Gwyn OWEN, a.g.m., s.42. 134 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 135 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 136 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 137 Gwyn OWEN, a.g.m., s.34. 138 Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 139 Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 140 FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 6.

35

Taraflarca aksine bir hkm bulunmadka, DAB yelerinin grevlerinin FIDIC standart szlemesi madde 14.12.de belirtilen dzenleme ilgili gelen dorultusunda, yani DABn yrrlkte kalaca srenin bitiminde de, sona ermesi sz konusudur141. DABn yrrlkte kalaca sreyi belirten dzenlemenin bal, serbest brakmak, atmak anlamna

Dischargedr. Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar metninin Genel Hkmler maddesi olan 2. maddesinde i sahibinin, yklenicinin ve her bir DAB yesinin ilgili anlamay imzalamalarn mteakip anlamann yrrle girecei belirtilmitir.142 Anlama yrrle girdiinde taraflar DAB yelerini durumdan haberdar edeceklerdir.143 Taraflar DAB yelerini alt ay iinde anlamann yrrle girdiine ilikin haberdar etmezlerse bu halde ilgili ye ve taraflar arasnda imzalanan anlama geersiz olacaktr.144 Bu durumda sz konusu alt ay iinde ilgili DAB yelerinin grevlerini ifa edip etmeyecei sorunu ortaya kmaktadr. Her ne kadar aralarndaki anlamann geersiz olma riski mevcutsa da, DAB yesi sz konusu alt ay sresince taraflarn taleplerine ak olmak zorundadr.145 Aralarndaki anlamann teyidinden veya geersiz olmasndan nce geen srede yelere deme yaplmamaktadr.146 DAB anlamasna ilikin olarak taraflar ve ilgili ye arasnda kacak btn uyumazlklar MTO tahkim kurallar uyarnca ve tek hakemli tahkim ile zmlenecektir.147 Taraflarn; tek yeden oluan DAB zerinde anlamalar halinde, Teklif Ekinde belirtilen tarihte DAB yesinin seimi konusunda mutabakata varamamalar, veya141 142

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde

2. 2.

143

144

2.

145 146

Gwyn OWEN, a.g.m., s.35. Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 147 Gwyn OWEN, a.g.m., s.42.

36

-

Teklif Ekinde belirtilen tarihte DAB yelerinin, kar tarafn onaynn alnmas amac ile, dier tarafa bildirilememesi, veya Teklif Ekinde belirtilen tarihte, DABn nc yesi zerinde mutabakata varamamalar, veya herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde, 42 (krkiki) gn iinde ilgili ye/yelerin yerine uygun kiinin atanmas konusunda mutabakata varamamalar,

halinde, Teklif Ekinde taraflarn zerinde anlatklar ve atama konusunda yetkili olan kurum, kurulu veya kii, taraflarn bu kiiye/kuruma/kurulua konu ile ilgili olarak yapacaklar bavuruyu mteakip ve taraflara danarak, ilgili DAB yesini atayacaktr.148 Teklif Ekinde belirtilen kii/kurum/kurulu tarafndan yaplan yukarda belirtilen atama nihai ve kesin niteliktedir ve taraflar sz konusu atama ile ilgili olarak ortaya kan masraflar eit olarak paylamakla ykmldrler.149 FIDIC standart szlemesi olan Krmz Kitapn Teklif Ekinde bu konuda bir dzenleme mevcuttur, ilgili dzenlemede belirtilen kurum/kurulu veya kii FIDIC bakan veya FIDIC bakannn belirleyecei kurulu olarak dzenlenmektedir.150 Bu halde FIDIC bakan veya FIDIC bakannn belirleyecei kurulu ilgili yeleri semekle grevlidir. Ancak taraflar bunun aksini kararlatrabileceklerdir ve bu konuda baka bir kurumu/kuruluu veya kiiyi yetkilendirebileceklerdir.

2. Sar Kitap

Sar Kitapta uyumazlklarn DAB aracl ile, Sar Kitabn genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca, giderilecei belirtilmitir ancak Krmz

148 149

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.3. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.3. 150 FIDIC Krmz Kitap, 1999, Appendix to Tender (Teklif Eki).

37

Kitaptan farkl olarak DAB Teklif Ekinde belirtilen tarihte deil taraflardan birinin uyumazl DABa iletmek istediini belirten bildirimini mteakip 28 gn iinde oluturacaktr.151 Taraflar bu sre iinde bir araya gelerek DAB oluturmaldrlar. Krmz Kitaptan farkl olarak Sar Kitapta DAB, szlemenin bandan beri taraflara destek olan bir kurul olarak grev yapmaz, sadece uyumazln ortaya kmas durumunda atanr ve o uyumazla ilikin karar vermesini mteakip grevi son bulur152. DABn ka kiiden oluaca Teklif Ekinde dzenlenmelidir. Sar Kitabn sonunda yer alan Teklif Ekinde taraflarn mutabakat ile yaplan dzenleme dorultusunda, DAB ya bir ya da kiiden oluacaktr.153 Taraflarn bu konuda bir mutabakat yok ise bu halde DAB kiiden oluur. DABn sz konusu yesinin seimi iin, taraflardan her biri bir ye kararlatracaktr ve daha sonra bu kiiyi kar tarafa danacaktr.154 DABn bu iki yesi seilirken szlemenin iki taraf da birbirine danmak zorundadr. Daha sonra ise, yine taraflar birlikte DABn nc yesini seeceklerdir. DABn nc yesi ayn zamanda DABa bakanlk etme grevini stlenmektedir.155 DABn bir kiiden olumas halinde bu kii adjudicator ismini alacaktr156. Eer taraflar FIDIC anlamasna muhtemel DAB yelerine ilikin bir dzenleme eklemiler ise bu kiilerin, ilgili yeler seilirken, ncelii mevcuttur.157 DAB yesi/yeleri seildikten sonra, taraflar ve DAB yesi/ yeleri Sar Kitabn sonunda bulunan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar (General Conditions of Dispute Adjudication Agreement) metnini, zerinde diledikleri ekilde eklemeler veya deiiklikler yaparak, imzalayacaklardr.158 DAB yelerinin cretleri taraflarn mutabakat ile DAB yelerinin atanmas srasnda belirlenecek ve sz konusu cret taraflar arasnda eit

151 152

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. Sar Kitapta yer alan hkmlerde bir ad hoc DAB dzenlenmektedir. Brian W. Totterdill, FIDIC Users Guide: A Practical Guide to the 1999 Red and Yellow Books, Thomas Telford, 2006, s.295. 153 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 154 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 155 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 156 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 157 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 158 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2.

38159

olarak paylalacaktr. grlmtr.

Krmz Kitapta belirtilen, DABn kendisine

danmas amac ile, uzman atanmas hususunun Sar Kitapta yer almad Herhangi bir zamanda taraflar, bir veya birden fazla DAB yeliinde deiiklik yapmak amac ile, uygun ve nitelikli bir veya birden fazla kii atayabilirler.160 Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka sz konusu atamalar, herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde yrrle girecektir.161 Sar Kitapn Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar metninin Genel Hkmler maddesi olan 2. maddesinde i sahibinin, yklenicinin ve her bir DAB yesinin ilgili anlamay imzalamalarn mteakip anlamann yrrle girecei belirtilmitir.162 Anlama yrrle girdiinde taraflar DAB yelerini durumdan haberdar edeceklerdir.163 Taraflar DAB yelerini alt ay iinde anlamann yrrle girdiine ilikin haberdar etmezlerse bu halde ilgili ye ve taraflar arasnda imzalanan anlama geersiz olacaktr164. Her ne kadar aralarndaki anlamann geersiz olma riski mevcutsa da, DAB yesi sz konusu alt ay sresince taraflarn taleplerine ak olmak zorundadr165. Aralarndaki anlamann teyidinden veya geersiz olmasndan nce geen srede yelere deme yaplmamaktadr.166 yelerin grevine ancak taraflarn mutabakat ile son verilebilir, ne yklenicinin ne de i sahibinin bu konuda tek bana bir yetkisi mevcuttur.167

Taraflarca aksine bir mutabakat olmadka, DABn uyumazla ilikin kararn vermesini mteakip, eer DABa baka bir uyumazlk iin bir kez daha bavurulmam ise, DAB yelikleri sona erecektir.168

159 160

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 161 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 162 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 2. 163 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 2. 164 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 2. 165 Gwyn OWEN, a.g.m., s.35. 166 Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 167 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 168 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2.

39

DAB anlamasna ilikin olarak taraflar ve ilgili ye arasnda kacak btn uyumazlklar MTO tahkim kurallar uyarnca ve tek hakemli tahkim ile zmlenecektir.169 Taraflarn; tek yeden oluan DAB zerinde anlamalar halinde, ilgili 28 (yirmisekiz) gn iinde DAB yesinin seimi konusunda mutabakata varamamalar, veya ayn 28 (yirmisekiz) gn iinde DAB yelerinin, kar tarafn onaynn alnmas amac ile, dier tarafa bildirilememesi, veya ayn 28 (yirmisekiz) gn inde, mutabakata varamamalar, veya herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde, 42 (krkiki) gn iinde ilgili ye/yelerin yerine uygun kiinin atanmas konusunda mutabakata varamamalar, halinde, Sar Kitapn Teklif Ekinde taraflarn zerinde anlatklar ve atama konusunda yetkili olan kurum, kurulu veya kii, taraflarn bu kiiye/kuruma/kurulua konu ile ilgili olarak yapacaklar bavuruyu mteakip ve taraflara danarak, ilgili DAB yesini atayacaktr.170 Teklif Ekinde belirtilen kurum/kurulu tarafndan yaplan atama nihai ve kesin niteliktedir ve taraflar sz konusu atama ile ilgili olarak ortaya kan masraflar eit olarak paylamakla ykmldrler.171 DABn nc yesi zerinde

Gwyn OWEN, The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, s.42. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.3. 171 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.3.170

169

40

3. Gm Kitap

Gm Kitapta taraflarn aralarnda ortaya kan herhangi bir uyumazln DAB aracl ile, Gm Kitabn genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca, giderilecei belirtilmitir.172 DAB taraflardan birinin uyumazl DABa iletmek istediini belirten bildirimini mteakip 28 gn iinde oluturacaktr.173 Taraflar bu sre iinde bir araya gelerek DAB mutabakatlar ile oluturmaldrlar.174 DABn ka kiiden oluaca Gm Kitapta yer alan zel artlar (Particular Conditions)da dzenlenmelidir. DAB, Gm Kitabn sonunda yer alan Particular Conditionsda taraflarn mutabakat ile yaplan dzenleme dorultusunda, ya bir ya da kiiden oluacaktr.175 Taraflarn bu konuda bir mutabakat yok ise bu halde DAB kiiden oluur.176 DABn yeden olumas halinde, bu yenin seimi iin, ilk olarak taraflardan her biri bir ye kararlatracaktr ve daha sonra bu kiiyi kar tarafa danacaktr.177 DABn bu iki yesi seilirken szlemenin iki taraf da birbirine danmak zorundadr. Daha sonra ise, yine taraflar birlikte DABn nc yesini seeceklerdir.178 DABn nc yesi ayn zamanda DABa bakanlk etme grevini stlenmektedir.179 DABn bir kiiden olumas halinde bu kii adjudicator ismini almaktadr.180 Eer taraflar FIDIC anlamasna muhtemel DAB yelerine ilikin bir dzenleme eklemiler ise bu kiilerin, ilgili yeler seilirken, ncelii mevcuttur.181

172 173

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 174 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 175 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 176 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 177 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 178 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 179 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 180 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 181 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54.

41

DAB yesi/yeleri seildikten sonra, Taraflar ve DAB yesi/ yeleri Gm Kitabn sonunda bulunan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar (General Conditions of Dispute Adjudication Agreement) metnini, zerinde diledikleri ekilde eklemeler veya deiiklikler yaparak, imzalayacaklardr.182 DAB yelerinin cretleri taraflarn mutabakat ile, DAB yelerinin atanmas srasnda belirlenecek ve sz konusu cret taraflar arasnda eit olarak paylalacaktr.183 Krmz Kitapta belirtilen, DABn kendisine danmas amac ile uzman bir kiinin atanmas hususu Sar Kitapta olduu gibi, Gm Kitapta da yer almamaktadr. Herhangi bir zamanda taraflar, bir veya birden fazla DAB yeliinde deiiklik yapmak amac ile, uygun ve nitelikli bir veya birden fazla kii atayabilirler.184 Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka sz konusu atamalar, herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde yrrle girecektir.185 yelerin grevine ancak taraflarn mutabakat ile son verilebilir, ne yklenicinin ne de i sahibinin bu konuda tek bana bir yetkisi mevcuttur186. Taraflarca aksine bir mutabakat olmadka, DABn uyumazla ilikin kararn vermesini mteakip, eer DABa baka bir uyumazlk iin bir kez daha bavurulmam ise, DAB yelikleri sona erecektir.187 DAB anlamasna ilikin olarak taraflar ve ilgili ye arasnda kacak btn uyumazlklar MTO tahkim kurallar uyarnca ve tek hakemli tahkim ile zmlenecektir188. Taraflarn; tek yeden oluan DAB yesinin seimi konusunda, taraflardan birinin uyumazl DABa iletme talebini mteakip 28 (yirmisekiz) gn iinde, mutabakata varamamalar, veya182 183

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 184 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 185 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 186 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 187 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 188 OWEN, Gwyn, s.42.

42

-

ayn 28 (yirmisekiz) gn iinde DAB yelerinin, kar tarafn onaynn alnmas amac ile, dier tarafa bildirilememesi, veya ayn 28 (yirmisekiz) gn inde, mutabakata varamamalar, veya herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde, 42 (krkiki) gn iinde ilgili ye/yelerin yerine uygun kiinin atanmas konusunda mutabakata varamamalar, DABn nc yesi zerinde

halinde, Gm Kitapta yer alan Particular Conditionsta belirtilen ve taraflarn zerinde anlatklar atama konusunda yetkili olan kurum, kurulu veya kii, taraflarn bu kiiye/kuruma/kurulua konu ile ilgili olarak yapacaklar bavuruyu mteakip ve taraflara danarak, ilgili DAB yesini atayacaktr.189 Particular Condi