Fiilimsiler (Eylemsiler)

Eylemlerden belirli eklerle tretilip ad, sfat veya belirte grevinde

kullanlan szcklerdir. Adndan da anlald zere, eyleme

benzeyen ancak eylem gibi ekimlenemedii iin eylem olmayan

szcklerdir.

Yamurun yamas, iftileri ok sevindirdi.

Bu cmlede ya- eylemi, -ma ekini aldktan sonra bir de adlara

gelen tamlanan ekini (-s) alm. Yani bu szck, isim gibi kullanlm.

Ayrca, cmleyi Yamurun yamamas, iftileri kara kara

dndryor. biiminde sylediimizde ayn eylemin, eylem

olumsuzluk eki olan -may aldn yani eylem anlamn devam

ettirdiini, eylem gibi kullanldn gryoruz. sim ekim eki (-s)

alan, eylem gibi ekimlenmeyen; ama eylem olumsuzluk ekini alarak

eylem anlamn tayan bu szck, bir eylemsidir.

Bozulan konserveleri fabrikaya iade etti.

Bu cmlede bozul- eylemi, an- ekini alarak konserve adnn sfat

olarak kullanlmtr. Cmleyi, Bozulmayan konserveleri rafa dizdi.

biiminde sylersek, sfatn ayn zamanda, eylem olumsuzluk ekini (-

ma) aldn, yan eylem anlamn devam ettirdiini gryoruz. Ald

ekle sfat alarak kullanlan, ayn zamanda eylem anlam tayan bu

szck bir eylemsidir.

Yaz akamlar, eve ancak hava kararnca girerdik.

Bu cmlede karar- eylemi -nca ekini alarak gir- eyleminin

zamann belirtmi, belirte olarak kullanlmtr. Cmleyi Yaz

akamlar hava kararmaynca eve girmezdik. biiminde sylersek,

belirtecin ayn zamanda eylem olumsuzluk ekini (-ma) aldn

grrz. Ald ekle belirte olarak kullanlan, ayn zamanda eylem

anlam tayan bu szck bir eylemsidir.

Verilen rneklere gre, eylemlerden treyen eylemsiler; ad, sfat,

belirte grevinde kullanlmaktadr. Buna gre eylemsiler e ayrlr:

1. sim-Fiil (Adeylem)

Fiillerden -me (-ma), -mek (-mak), -i (-, -u, -) ekleriyle tretilip

isim grevinde kullanlan szcklerdir.

Haftann ilk gn okula gitmekten holanmazd.

Bu cmlede eylem (git-), -mek ekini alarak eylemsi olmutur. nk

bu szce, eylem olumsuzluk ekini getirebildiimiz gibi, szcn,

ad ekim eki olan -den hal ekini aldn gryoruz.

Aadaki rneklerde, koyu yazlan szckler isim-fiildir.

Kitap okumak en byk tutkumdur.

ocuk yatmamak iin trl bahaneler ne sryordu.

Yol kenarlar, parklar ieklenmeye balad.

gnden beri aramamasna zldm.

retmenimizin iir okuyuunu ok beeniyorum.

Sz verdii halde gelmeyiine kzdm.

Adeylemler, kalplaarak sfat grevinde kullanlabilir.

Babam szme yourdu ok sever.

ki yakay asma kpryle birbirine balayacaklar.

Bu cmlelerde, isim-fiil ekini alan szme, asma szckleri, yourt,

kpr adlarn niteleyerek sfat grevinde kullanlmtr.

Not: Eylem olumsuzluk eki -ma, -me adeylem eki -ma, -me ile

ekilce benzerlik gsterir. Cmlenin anlamndan bunu fark edebiliriz.

Bu okula gitme konusunda karar sizin.

Eer hastaysan, yarn okula gitme, dedi.

Birinci cmlede gitme szc, adeylem ekini alarak eylemsi

olmutur, ikinci cmlede, gitme szc, emir kipinin 2. tekil kiisi

ile ekimlenmi, olumsuzluk ekini (-me) alm bir eylemdir.

Not: Baz eylemler, adeylem eklerini alp kalplaarak bir varla ad

olur. Bu szckler artk eylemsi deildir.

u kazmay kreklerin yanna koyun.

Buray kazmay sakn unutmayn.

Birinci cmlede kaz- eylemine gelen -ma eki, onu kalc bir ad

haline getirmi, szck, eylem anlamn tamamen yitirmi. kinci

cmlede ise kaz- eylemi -ma ekini alm; ama eylemsi anlamn

yitirmemitir. Bylece ikinci cmledeki kazmay szcn Buray

kazmamay kararlatrdk. biiminde, eylem olumsuzluk ekiyle

birlikte kullanabilir ve onun eylemsi olduunu aka grebiliriz.

Aadaki cmlelerde, adeylem ekini ald halde bir varla ad

olarak eylemsi zelliini kaybeden szckler koyu renk olarak

yazlmtr.

Ahmet dnk YGS denemesine girmemi.

Gerekli bilgileri danmadan alabilirsiniz.

Dondurma, en ok, yaz aylarnda tketilir.

2. Sfat-Fiil (Orta)

Eylemlerden -an(-en), -as(-esi), -mez(-maz), -ar(-er, -r), -dik(-dk, -

tik, -tk), -ecek(-acak), -mi(-m) ekleriyle tretilip sfat grevinde

kullanlan szcklerdir.

Harman yerinde, sararm otlar bir keye ylmt.

Bu cmlede, sarar- eylemi, -m ekini alarak ot adn niteleyen

bir sfat olmutur. Eylem olumsuzluk ekini (-ma) de alabilen

(sararmam) bu szck ayn zamanda eylem anlam tamaktadr.

Dolaysyla sararm szc sfat-fiildir.

Aadaki cmlelerde koyu yazlan szckler, sfat-fiildir.

Krlan cam deitirmek iin camc ardk.

Buras gerekten grlesi bir yermi.

Kervanmz geilmez lleri geti.

Kk kasabalarda hep bildik sorunlarla karlatk.

Bize, evde, yapacak bir i brakmamt.

Sfat-fiiller, teki sfatlar gibi adlaabilir.

Soruyu bilenler dllendirildi.

Tandklar onu artk aramyordu.

ocuk grdklerini annesine anlatt.

Sfat-fiiller, -dik ve -acak ekiyle birlikte tamlanan (iyelik) eki alabilir.

Gideceim gn size haber veririm.

Sanat, yazd mektuplar kitap haline getirmi.

stediiniz kitaplar adresinize yollayacaz.

Sfat-fiiller bazen sfat grevinde kullanlmayabilir.

Bu konuyu daha nce rendiimi sylemedim.

Onun beni krmayacan sanyorum.

Bu grevi ok istediinizi biliyorum.

Yaknda geleceimi ona haber verin.

Not: Sfat-fiil eklerini alan baz szckler kalc isim olur

Gemiini bilmeyen geleceine yn veremez.

Yoksullara yakacak yardm yapld.

nl yazarla okurlar arasnda sk iliki olmal.

Evimizin giderlerini dzene sokmalyz.

Bu su, nisan aynda alayan haline gelirdi.

Sabahlar dolmua yetimek iin koturuyordu.

3. Ba-Fiil (Ula)

Eylemlerden -ip, (-p, -up, -p), -erek (-arak), -meden (-madan), -

meksizin (-makszn), -dike (-dka, -tka), -ince (-nca),-eli (-al),-

ken,-a (-a -a), -r -mez (- r -maz), -esiye (-asya), -casna

(-cesine) ekleriyle tretilip zarf grevinde kullanlan szcklerdir.

Cmleleri zaman veya durum ynyle tamamlar.

Kasadaki domatesleri, seerek ald.

Bu cmlede, se- eylemi, -erek ekini alarak yklemin nasl

yapldn belirtir. Yani belirte grevindedir. Bu szck, eylem

olumsuzluk ekini (-me) de alabildii iin ba-fiildir.

Aadaki cmlelerde koyu renkli szckler ba-fiildir ve bunlarn

cmleye katt anlamlar karlarnda verilmitir.

ocuklar gle oynaya evlerine gittiler. (durum)

Dersten onu be gee ktlar. (zaman)

Zaman yel olup akyor, ku olup uuyor. (durum)

iftlie doru istemeyerek yrd. (durum)

Sorulara dnmeden cevap verdi. (durum)

Yine farkna varmakszn senli benli olduk. (durum)

ocuun yzne baktka onu hatrlyordu. (zaman)

Akam olunca komular bahede toplanrd. (zaman)

Okulunu bitireli bir yl bile olmamt. (zaman)

Ders alrken odada kimseyi istemezdi. (zaman)

Sofraya oturur oturmaz bir bardak su istedi. (zaman)

Toprak yamuru doyasya imiti sanki. (durum)

Yamur bardaktan boanrcasna yayordu. (durum)

Zarf fiil eklerinden -ken ad soylu szcklere de eklenebilir. Bu

durumda, eklendii szce zarf grevi kazandrr ama onu eylemsi

yapmaz.

Yamur yaarken evden dar ktm.

Konuya balarken baz kaynak kitaplar tavsiye etti.

Dn evdeyken kapnn zili alverdi.

Babam renciyken burada kimsecikler yokmu.

Bu cmlelerin birincisinde ya- eylemine gelen ve ikincisinde

bala- eylemine gelen -ken eki zarf-fiil olutururken, ncsnde

ev ismine, drdncsnde renci ismine geldii iin zarf-fiil

oluturmamtr.

Not: Baz szckler ba-fiil eki alm grnse de ba-fiil olmayabilir.

Ona danmadan bu konuda karar verme.

Bavuru iin danmadan belge alabilirsiniz.

Annemin yapt sarmadan iki tane aldm. (ad)

naattaki tahta kalp bugn sklecek. (ad)

rnek 1:

nsanolu yzlerce yldr lmszlk, dirlik dzenlikle ilgili zlemlerini

ounlukla uzak bir ada grntsyle (I)birletirerek dile (II)getirmeyi

semi, gnlk yaamn kat (III)gerekliinden (IV)bunaldka

hayalindeki adann mutlu yalnzlna snmtr. nsann gnlnde

(V)yatan bu eilim, edebiyatn en zengin kaynaklarndan biri

olmutur.

Yukardaki parada numaralanm szcklerden hangisi fiilimsi

deildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

(1997-YS)

zm:

Bu parada, birletir- eylemi, -erek zarf-fiil ekini alarak; getir-

eylemi, -me isim-fiil ekini alarak; bunal- eylemi, -dka zarf-fiil

ekini alarak; yat- eylemi, -an sfat-fiil ekini alarak eylemsi olmutur.

Parada geen gerekliinden szc ise gerek adna -lik eki

getirilerek yaplan bir addr, eylemsi deildir.

Cevap C

rnek 2:

Aadaki ataszlerinin hangisinde sfat-fiil, tekilerden farkl bir

grevde kullanlmtr?

A) Sona kalan, dona kalr.

B) Veren eli herkes per.

C) Varn veren utanmam.

D) Ya kesen, ba keser.

E) Tekkeyi bekleyen, orbay ier.

(1989-YS)

zm:

A, C, D ve E seeneklerinde, sfat-fiil ekini alan szckler, nlerindeki

adlar dt iin sona kalan (kii), varn veren (kii), ya kesen

(kii), tekkeyi bekleyen (kii) adlam sfat olarak kullanlmtr. B

seeneinde ise sfat-fiil ekini alan szck (veren), nne geldii ad

(el) niteleyen bir sfattr.

Cevap B

rnek 3:

(I) Kk bir parkt buras. (II) ehrin yksek tepelerinden birindeydi.

(III) Yeni yaplmt. (IV) Kk amlar, iek bekleri, imenler,

darack yollar (V) Belediyeye ait, zerinde numaralar bulunan

kanepeler

Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde sfat-fiil vardr?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

(1998-YS)

zm:

Parann V. cmlesinde bulun- eylemi, -an sfat-fiil ekini alarak

kanepeler adn belirten bir sfat olmutur. teki cmlelerde ise

herhangi bir eylemsi yoktur.

Cevap E

rnek 4:

Evin bahesine dikilecek amlarn zerinde konmu bir sere,

durmadan cik cik edip arksn sylyordu. Evin tekir kedisi eie

uzanm, bir yandan rselenmi tylerini dzeltmek iin yalarken bir

yandan da az ilerdeki plkte sallana sallana gezinen kargaya

bakyordu.

Bu parada geen aadaki szcklerden hangisi, szck tr

bakmndan tekilerden farkldr?

A) dikilecek

B) konmu

C) durmadan

D) rselenmi

E) gezinen

(2003 SS)

zm:

Parada belirtilen szcklerin eylemsilerden olutuu grlyor.

Bunlardan durmadan eylemsisi, sylyordu eyleminin nasl

yapldn gsterdii iin belirte grevindedir. teki szckler,

sfat-fiil eklerini alarak (dikilecek amlar, konmu sere, rselenmi

tyler, gezinen karga) sfat grevinde kullanlmtr.

Cevap C

rnek 5:

Aadaki cmlelerin hangisinde geen ba-fiil, tekilerden farkl bir

sorunun yantdr?

A) Dncelerini hi ekinmeden sylerdi.

B) Sorular btn ynleriyle dnerek yantlyordu.

C) Snavdan hemen sonra gle oynaya evine gitti.

D) i zamannda bitirmek iin lesiye abalyordu.

E) Bence o, buraya geleli ok deiti.

(2004 SS)

zm:

Soruda, Dncelerini hi ekinmeden sylerdi. cmlesinde

ekinmeden zarf-fiili; Sorular btn ynleriyle dnerek

yantlyordu. cmlesinde dnerek zarf-fiili; Snavdan hemen

sonra gle oynaya evine gitti. cmlesinde gle oynaya zarf-fiili; i

zamannda bitirmek iin lesiye abalyordu. cmlesinde lesiye

zarf-fiili ykleme sorulan nasl sorusunun yantdr. Bence o,

buraya geleli ok deiti. cmlesinde ise geleli zarf-fiili ne zaman

sorusunun yantdr.

Cevap E

rnek 6:

(I)Sevmiyorum suyunda (II)ykanmam rzgar

(III)Dalgalarn gzmde ttyor mavi, yeil

imi (IV)gldrmyor sensiz ay klar

Ufkunda (V)ykselmeyen gneler gne deil

Bu dizelerde geen numaralanm szcklerden hangileri

eylemsidir?

A) I. ve II. B) II. ve III. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V.

zm:

Dizelerde geen ykanmam ve ykselmeyen szckleri -m, -

mi ve -an, -en eki alm birer sfat-fiildir.

Cevap C