Upload
knope
View
213
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/16/2019 Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy
1/4
Collectanea Theologica
56 (1986) fasc, III
ks.
NORBERT MENDECKI, W I E D E Ń
FILISTYNI, ARAMEJCZYCY
r KANANEJCZYCY
W DRUGIEJ P O Ł O W I E
DRUGIBGQ
T Y S I Ą C L E C l PRZED
CHR.
Po upadku
p a ń s t w a
Hetytów na p r z e ł o m i e XIII i XII wieku
i w y g a ś n i ę c i u hegemonii
Egiptu, w
Palestynie z a i s t n i a ł a dogodna
sytuacja
do
powstania
w
tym rejonie nowych p o t ę g Z okazji sko
rzystali
F ilistyni i
Aramejczycy.
F ilistyni 1 przybyli do
Palestyny
z
obszaru
Morza Egejskiego.
O
ich
pochodzeniu
nie
wiemy
nic
konkretnego.
W e d ł u g
Starego
Testamentu
przybyli
Filistyni z
wy
spy Kaphthor,
tj. z
Krety
(egipska
nazwa Kft jw
w
p r z y b l i ż e -
niu Keftiu) i s t ą d t e ż s ą
nazwani
Kaftorytami 2. Historyczne
i archeologiczne dokumenty w s k a z u j ą na obszar kulturowy Wysp
Egejskich i zachodniej z ę ś i Azji Mniejszej. Nie znaczy
to
ż e Fi
listyni
pochodzili
z tych okolic, bo mogli tutaj d ł u ż s z y czas jedynie
z a t r z y m a ć
s i ę 3.
Nie jest t e ż r z e c z ą
p e w n ą
ich
pochodzenie z Pól
wyspu
B a ł k a ń s k i e g o 4.
Pierwsza wzmianka J
F ilistynach
pochodzi z r. 1177 przed Chr.
= ósmy rok panowania Ramzesa
III).
Faraon Ramzes III
p o d b i ł
Filistynów
i
niejakich Tkl
(pisane
Tkr
w
o b r ę b i e
p a l e s t y ń s k i m
(Syria?,
W y b r z e ż e Fenickie?,
pólnocna- Palestyna?).
Tkl osiedlili s i ę
na W y b r z e ż u
Fenickim
a ż
do
góry Karmel, F ilistyni z a ś na p o ł u -
dniowym obszarze
w y b r z e ż a
p o m i ę d z y
Nahr
el-Oga a Wadi
Gazze 5.
1
Nazwa
egipska
Plst,
pisana
Prst,
akkadyjska
Paiastu,
Pilistu,
hebraj
ska Pelisztim,
por.
H. D
o n n e r,
Geschichte des Volkes
Israel
und serner
Naclibarn: in
Grundzii.gen,
cz.
I, Gottingen 1984, 42;
por. t e ż A.
v a n
den
B o r n M. We i p P e r
t, art. Philister,
w: H. H a a g,
Bioei-Lexikoti
Einsiedeln 2 1968,
1379-1382,
szczeg. 1379.
2
Por. Rdz 10,14;
Pwt
2,23; Am 9,7; Jr 47,4; 1 Krn 1,12; por.
1 Sm
30,14; SD 2,5; Ez 25,16, w e d ł u g H. D o n n e r, dz cyt., 42. Gwardia przy
boczna
Dawida z ł o ż o n a z Filistynów nazwana jest Kreti i Pleti
albo
Keretyci
i Peletyci (u Wujka Cereci i
Feleci)
w: 1 Krl 1,38.44; 2
Sm
8,18; 15,18;
20,7.23; 1 Krn 18,17,
por.
L. P io t r ow i c z art.
Filistyni,
w: E. ą r o w -
s k i
PEB,
I, P o z n a ń 1959,
386-387,
szczeg. 386.
8
L. P
i
o
t
r o
w
i
c z,
dz
cut.;
386
4 Por.
R. H e r b i g,
PhiZister
und Dorier, 3DI 55 (1940) 58-89;
M.-L.
-
H. E r l e n m e y e r, Philister und
Kreter,
Or 29 (1960) 121-150; 30 (1961)
269-293; 33 (1964) 199-237;
F. B
o r
k, Philistiiisch.e
Nameti und Vokabeln,
AfO
13 (1940)
226-230.
5 Por.
A. A l t,
Agyptische
Tempel in
Paliistina und
die Landnahme
der
Philister
(1944), KS 1,216-230; B. H
r o u
d
a, Die
Einwanderung
der
Philister in Paliistina, Vorderasiatische Archaologie, Fs
A. Moortgat
(1964)
126-135.
8/16/2019 Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy
2/4
44
ks. NORBERT
MENDECKI
Osiedlenie s i ę
Filistynów
w tym
rejonie
n a l e ż y w i ą z a ć z poli-
t y k ą
faraonów, b r o n i ą c y c h s i ę przeciwko ludom morza . O d t ą d
Filistyni
mieli s t a n o w i ć bastion, b r o n i ą c y d o s t ę p u do Egiptu, tzn.
byli niejako k o l o n i ą w o j s k o w ą Egipcjan. Na
u w a g ę z a s ł u g u j e
fakt,
ż e
na
obszarze, na
którym
osiedlili
s i ę
Filistyni,
nie
b y ł o
od
p o ł o w y
drugiego t y s i ą c l e c i a ż a d n y c h
silnych
m i a s t p a ń s t w kananejskich.
Te
ren
ten
(tzw. egipskie dobra królewskie)
p o d l e g a ł
b e z p o ś r e d n i e m u
z a r z ą d o w i egipskiemu (np. Gaza, Askalon i inne)
6. Tutaj
w i ę c osie-
dlili
s i ę
Filistyni
t w o r z ą c
f e d e r a c j ę
p i ę c i u
miast: Gaza, Askalon
(Askalom), Asdod, Ekron i
Gath.
C h o c i a ż
Filistyni
ograniczyli s i ę tylko do tego regionu Palesty
ny,
próbowali
p o d b i ć inne
tereny,
np.
ś r o d k o w ą
c z ę ś ć Palestyny.
Filistyni
u w a ż a l i siebie za
spadkobierców
egipskiej hegemonii nad
P a l e s t y n ą
nawet
wtedy,
kiedy
Egipt
u t r a c i ł
w p ł y w y
w
tym
rejo
nie i nie b y ł w stanie z o r g a n i z o w a ć nowych wypraw. Roszczenia
Filistynów, d z i a ł a j ą c y c h niejako z
ramienia
Egiptu , d o t y c z y ł y
r ó w n i e ż ś r o d k o w e j górzystej c z ę ś c i
Palestyny. Tutaj
napotykali
Filistyni
jednak na
opór
innych grup n a r o d o w o ś c i o w y c h d ą ż ą c y c h
podobnie
jak
Filistyni, do
hegemonii nad
P a l e s t y n ą . Grupy te
okre
ś l a m y
j e d n ą
w s p ó l n ą
n a z w ą Aramejczycy.
Pierwsza wzmianka o
Aramejczykach
(Aramu) pochodzi z cza-
sów Tiglat
Pilezara I (1115-1076)
7.
Dawny p o g l ą d
jakoby
Ara
mejczycy
p r z y w ę d r o w a l i do Palestyny z p ó ł n o c n o w s c h o d n i e j c z ę -
ś c i Pustyni
Arabskiej, u t r a c i ł
na
znaczeniu. Dzisiaj przyjmuje
s i ę
na
o g ó ł ż e pojawienie
s i ę
Aramejczyków ma z w i ą z e k
z
w ę r ó w ą
ludów, z m i e n i a j ą c y c h dotychczasowe granice p a ń s t w . Nie wyklucza
s i ę
jednak
m o ż l i w o ś c i ż e j a k i e ś grupy
nomadów
p r z y b y ł y do
Pa
lestyny ze stepów czy z obszarów pustynnych
8.
Aramejczycy nie
stanowili homogennej
grupy,
a w ich
s k ł a d w c h o d z i ł y n a s t ę p u j ą c e
narody: Amonici, Moabici, Edomici
oraz
plemiona, z
których
'wy-
r ó s ł
p ó ź n i e j s z y
Izrael,
o s i a d ł e
na zachód od
Jordanu.
Plemiona
te
z o s t a ł y
z a g r o ż o n e
przez
f a l ę
f i l i s t y ń s k ą w d z i e r a j ą c ą s i ę w g ł ą b
górzystego
obszaru Palestyny.
Z walk p o m i ę d z y
Filistynami
a
ple
mionami
izraelskimi
w y r o s ł o nowe p a ń s t w o .
Kanarrejska
l u d n o ś ć Palestyny
w
drugiej
p o ł o w i e drugiego
ty-
s i ą c l e c i a
przed
Chr. nie
s t a n o w i ł a
jednolitej grupy.
Rdz 15,19-21
wymienia
oprócz
Kananejczyków
jeszcze Kenitów, Kenizytów, Kad
monitów, Hetytów,
Peryzzytów,
Refaitów, Amorytów, Girgaszy-
tów i Jebusytów. W mieszaninie
narodów
d o m i n o w a ł jednak ele-
ment
semicki
9.
H
o
nn
r,
dz. cut. 42.
7 J. W o 1s k i, art,
Aramajczycy
w: E. D ą b r o w s k i PEB I, dz cyt.
84-85, szczeg, 84.
8
H. D
o n n
er,
dz. cut. 43.
9 J. Wo 1s k i, art. Kananejczycy w: E. D ą b r o
ws
k i PEB I, dz.
cyt.
641.
8/16/2019 Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy
3/4
5
ILISTYNI, ARAMEJCZYCY I KANANEJCZYCY
C h a r a k t e r y s t y c z n ą
c e c h ą
Kananejczyków jest ich
kultura mie j -
ska, która p o c z ą t k a m i s i ę g a czasów
chalkolitu
(4 t y s i ą c l e c i e przed
ChL).
Owa kultura
miejska
p r z e ż y w a okres
rozkwitu w
czasach
b r ą z u
ś r e d n i b r ą z 2000-1600 przed
Chr., p ó ź n y b r ą z
1600-1200
przed
Chr.).
Na równinach
p a l e s t y ń s k i c h
z n a j d o w a ł
s i ę
c a ł y
sze
reg m i a s t - p a ń s t w
kananejskich.
Do równin
tych n a l e ż ą : Równina
W y b r z e ż a
zatoka Akko, Równina Megiddo, zatoka Betszean,
Rów
nina. Górnego Jordanu oraz
równina na
wschód od Jordanu 10.
Zachodnia c z ę ś ć kraju, l e ż ą c e g o
na
zachód
od
Jordanu,
pokry
ta J3csami
b y ł a
s ł a b o
zaludniona.
W i ę k s z e miasta p a l e s t y ń s k i e sta
n o w i ł y centra polityczne. o k ó ł nich s k u p i a ł y s i ę mniejsze miejsco
w o ś c i tzw. miasta-córki = r z y l e g ł e
miasta)
i
wioski
(por. Lb
21,25.32;
Joz
15,45;
Sdz
11,26 i
inne).
Owe kananejskie m i a s t a - p a ń s t w a m i a ł y s t r u k t u r ę monarchicz
n ą Na czele s t a ł monarcha,
w y w o d z ą y s i ę
z arystokracji, w nie
których wypadkach w c h o d z i ł w s k ł a d dynastii. \V egipskich do
kumentach monarcha ten nazwany jest: "wielki z...", w tekstach
z Alalah, Amarna i
Ugaryt
-
m ę ż c z y z n a
z...",
ponadto
w
tekstach
z Amarna
t a k ż e
"szef, burmistrz", w Starym Testamencie c z ę s t o
"król" (Joz 8,1; 9,1; 10,1; 11,1 i inne) 11.
D boku monarchy s t a ł a arystokracja miejska,
nazwana
w tek
stach
z
Alalah
"szefowie,
magistrat",
w
listach
z
Amarna
-
"pa
now.e miasta", w Starym Testamencie r ó w n i e ż - "panowie, mia
sta." (Jaz 24,11;
Sdz
9,2; 1 Sm 23,11 i inne) oraz "starsi" Pwt 19,12;
Joz 9.11;
Sdz
8,14 i inne} ",
Oprócz
m i a s t - p a ń s t w
r z ą d z o n y c h przez monarchów, spotykamy
niekiedy m i a s t a - p a ń s t w a r z ą d z o n e przez
a r y s t o k r a c j ę .
Dla
przy
k ł a d u : Sychem (Sdz 9),
Sukkot
i Penuel (Sdz 8,5-9), Gibeon (Joz 9).
Miejska
kultura
Kananejczyków
p o z o s t a ł a
na d ł u g o w
p a m i ę c i
Izraela
(por.
p ó ź n y
tekst
deuteronomicki
Pwt
19,1 n),
g d y ż
wywie
r a ł a
ona jeszcze przez d ł u g i czas w p ł y w na ż y c i e
polityczno-gospo
darcze i religijne Izraelitów.
DIE
PHILISTER,
DIE ARAMAER
UND
DIE
KAN
AANXER
IN DER ZWEITEN HALFTE DES
2. JAHRTAUSENDS V. CHR.
Nach dem
Untergang
des
Hettiterreiches
im 13.112. Jahrhundert v. Chr.
und
r.ach
dem Erloschen der
agyptischen Hegemonie entstand in Palastina
eine
Situation, die
die
Bildung
neuer
Machte
begiin.stigte.
Diese giinstige
Si
tuation
niitzten die Philister und clie
Aramaer, Die Philister kamen aus dem
Mittelmeerraum nach Palastina und
wurden in
der Kiistenebene zwischen
dem Nahr
el Oga
und dem Wadi
Gazze
als Militarkolonen der Agypter
seBhait.
:1
H. D
o n
11
e r,
dz. cui. 51.
JJ
H.
Donne r
dz. cyt. 51.
H. Donne r tiz cyt. 51.
8/16/2019 Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy
4/4
46
ks.
NORBERT
MENDECKI
Das
Auftreten
der Aramaer hangt mit Bevolkerungsumschlchtungen in-
nerhalb
der KulturHinder
des
Fruchtbaren
Halbmondes zusammen. Zu
den
Aramaern
gehórten
neben
anderen die Israeliten; diese
gerieten
bald mit
den
Philistern in Konflikt.
Aus dieser militarischen Auseinandersetzung
ent-
stand
wieder eine neue Macht.
Die
bodenstandige
BevOlkerung
in
Palastina waren
die vorwiegend als
Stadter lebenden Kanaanaer,
Diese
Kultur pragte
Iange Zeit das Wesen der
Israeliten; das bezeugt unter anderem auch der spatdeuteronomische Text
Dtn 19,1f.