Filozofia e edukimit(teme mikroteze)

1. 1. SHKOLLA E LARTË UNIVERSITARE JOPUBLIKE “JUSTICIA” FAKULTETI I SHKENCAVE HUMANE TË ZBATUARA DHE TË EDUKIMIT PROGRAM STUDIMI: “DREJTIM DHE ADMINISTRIM NË ARSIM” TEMË DIPLOME “FILOZOFIA E EDUKIMIT” TIRANË 2014

2. 2. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 2 Abstrakti Filozofia është një ushtrim intelektual dhe një aktivitet i vërtetë i kohës së lirë.Ky aktivitet intelektual është ne shërbim te shqetësimeve praktike të edukimit, sepse zgjedhja, veprimi, dhe gjykimi-shqetësime keto te sferës praktike-varen nga njohuritë intelektuale. Fjalet kyce:filozofi,edukim,filozofia e edukimit,intelekt Abstact The philosophy is an intellectual exercice and it is a true activity of leisure.This intellectual activity is of service to the practical concerns of education because choice,action,and judgment - the concerns of the practical realm-depend upon intellectual knowledge. Key words:Philosophy,education,philosophy of education,intellect

3. 3. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 3 Introduction Njerëzit shprehin mendimet dhe ruajne besime të caktuara që kanë të bëjnë me ate çfarë është e drejtë dhe çfarë është e mirë.Këto opinione kanë mbetur në një gjendje debati dhe herë pas here në një gjendje konfuzioni përsa i përket interpretimit.Fjala "filozofi" vjen nga dy fjalë greke që do të thote: "dashuri per urtësine." Filozofia është një analizë teorike apo logjike e parimeve themelore:sjellje,mendime,njohuri dhe natyra e universit. Filozofia është nje sistem besimi permes se cilit një person zhvillon lidhje me ekzistencën,realitetin,te vërteten,njohurite,ndershmërine,logjiken,etiken dhe estetikën. Cili pra, është një përkufizim i mirë i filozofisë? Përgjigjet për këtë pyetje,kane sjelle një debat te nxehtë për shumë shekuj. Filozofia, ashtu si arti, feja, apo ligji, është e vështirë për tu përcaktuar.Filozofia mund të mendohet si një përpjekje për të shpjeguar,per te rregulluar besime të caktuara dhe për ti përfshirë ato në funksionet e përditshme. Filozofët e mëdhenj kanë luftuar me dilemën dualiste mes mendjes dhe trupit për mijëra vjet.Mesuesit,gjithashtu,kanë një dilemë dualiste midis teorisë dhe praktikës.Gerald Gutek,në ‘’Perspektiva filozofike dhe ideologjike në Edukim’’, shkruan se "teoria pa praktikë është e pamjaftueshme;drejtimi I praktikës nga teoria është e paqëllimtë". Kur ne flasim për "filozofinë",ne po flasim rreth asaj se si ai e sheh botën. Çdo filozofi ka një ontologji(një pamje të asaj cka eshte realiteti), një epistemologji (një pamje të asaj se si ne e dime te jete ai realitet), dhe një aksiologji(ato koncepte të cilat janë vlerësuar në këtë realitet).Realiteti merr një këndvështrim te veçantë ose është i bazuar në konceptet specifike të natyrës njerëzore. Filozofia është një kërkim për një kuptim të përgjithshëm të vlerave dhe realitetit.Ajo nënkupton një shtytje të natyrshme dhe të domosdoshme të qenieve njerëzore për të njohur veten dhe botën në të cilën jetojnë,lëvizin,etj.Gjithashtu,filozofia është një sistem gjithëpërfshirës i ideve rreth natyrës njerëzore dhe natyrës se realitetit ku jetojmë.Për këtë arsye mund të thuhet se të gjitha aspektet e jetës së njeriut ndikohen nga reflektimet filozofike.Si fushë studimi,filozofia është një nga disiplinat më të vjetra.Ajo është konsideruar si nënë e të gjitha shkencave. Në fakt,ajo është në rrënjë të të gjitha njohurive.Deri ne shekullin e IXX,filozofia e edukimit pothuajse nuk ekzistonte.Edukimi ka ndertuar materialin e tij nga baza të ndryshme filozofike. Edukimi, ashtu si filozofia, është gjithashtu e lidhur ngushtë me jetën e njeriut. Prandaj, jeta duke qenë se eshte një aktivitet i rëndësishëm,edukimi është gjithashtu shumë i ndikuar nga filozofia.Edukimi ne nje aspekt tjeter mund te konsiderohet nje proces kulturor qe ndodh ne menyre jozyrtare në shoqëri nepermjet familjes,institucioneve me karakter fetar(si per shembull:kisha),medias,qeverisë, dhe moshatarëve.Ky proces gjithashtu ndodh ne menyre me zyrtare në mjediset shkollore.Prandaj,filozofët kanë pranuar me kohë rëndësinë e bashkëveprimit në mes qenieve njerëzore dhe shoqërisë. Pra,edukimi është transmetimi i vlerave. Shtrirja e filozofisë së edukimit është e kufizuar në fushën e edukimit dhe gjithashtu eshte e fokusuar drejt problemeve qe shfaq edukimi.Këto probleme përfshijnë

kryesisht: • Interpretimi i natyrës njerëzore,I botës dhe universit dhe lidhja e tyre me njeriun, • interpretimi i qëllimeve dhe idealeve të edukimit,

4. 4. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 4 • Marrëdhënia e komponentëve të ndryshëm të sistemit të edukimit, • Marrëdhëniet mes edukimit dhe fushave të ndryshme si sistemi ekonomik, rendi politik,progresi social,rikonstruksione kulturore etj, • Vlerat arsimore, • Teoria e diturisë dhe marrëdhëniet e saj me edukimin. Problemet e mësipërme përbëjnë qellimin e filozofisë së edukimit dhe shpjegojnë me se miri natyrën e saj. Kështu,qëllimi i filozofisë së edukimit per me teper sqarohet gjate punimit në vijim. Tabela e Permbajtjes Deklarate

5. 5. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 5 Abstrakt Introduction Tabela e permbajtjes 1. Kuptimi I Filozofise se Edukimit 1.1. Historiku I zhvillimit te filozofise se edukimit 1.2. Kuptimi I filozofise dhe edukimit 1.1.1 Kuptimi I filozofise 1.1.2 Kuptimi I edukimit 1.3 Deget e filozofise dhe edukimit 1.4 Natyra e filozofise se edukimit 1.5 Funksionet e filozofise se edukimit 1.6 Rendesia dhe Roli I filozofise se edukimit 1.5.1. Rendesia 1.5.2. Roli 1.7 Mardhenia midis filozofise se edukimit dhe stileve te mesimdhenies 2 Filozofia e edukimit dhe implikimet e saj 2.3 Ide-te 2.3.1 Idealizem 2.4 Pervoja 2.4.1 Empirizmi 2.4.2 Romantizmi 2.5 Zhvillimi 2.5.1 Teleologjia 3 Shkollat dhe qasjet e mendimit filozofik 3.1 Filozofite baze(paresore)me impakt ne edukim 3.1.1 Filozofia idealiste 3.1.1.1 Platoni 3.1.1.2 Shen Agustini 3.1.1.3 George Berkeley 3.1.1.4 George Wilhelm Friedreich Hegel 3.1.1.5 Josias Royce 3.1.1.6 Herman Harrell Horne 3.1.1.7 René Descartes 3.1.1.8 Immanuel Kant 3.1.2 Filozofia realiste 3.1.2.1 Aristoteli 3.1.2.2 Avicena 3.1.2.3 Shen Thoma Akuini 3.1.2.4 Philip H. Phenix 3.1.2.5 Francis Bacon 3.1.2.6 John Locke 3.1.2.7 Herbert Spencer

6. 6. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 6 3.1.2.8 Jean-Jacques Rousseau 3.1.2.9 Harry S. Broudy 3.1.2.10 Mortimer Adler Jerome 3.1.3 Filozofia pragmantiste 3.1.3.1 William James 3.1.3.2 John Dewey 3.1.3.3 Oliver Wendell Holmes 3.1.3.4 Jean-Jacques Rousseau 3.1.3.5 Auguste Comte 3.1.3.6 Charles Darwin 3.1.3.7 William Heard Kilpatrick 3.1.3.8 Nel Noddings 3.1.4 Filozofia ekzistencialiste 3.1.4.1 Soren Kierkegaard 3.1.4.2 Paul Sartre 3.1.4.3 Martin Buber 3.1.4.4 Friedreich Nietzsche 3.2 . Filozofite dytesore me impakt ne edukim 3.2.1 Filozofia komuniste 3.2.2 Filozofia analitike 3.2.2.1 Ludwig Wittengenstein 3.2.2.2 Gilbert Ryle 3.2.3 Filozofia rekonstruktiviste 3.2.3.1 Theodore Brameld 3.2.3.2 George Counts 3.2.4 Teoria kritike 3.2.4.1 Paulo Reglus Neves Freire 3.2.5 Filozofia instrumentaliste 3.2.6 Filozofia progresiviste 3.2.6.1 John Dewey 3.2.6.2 William Heard Kilpatrick 3.2.6.3 Jean Piaget 3.2.6.4 Jerome Bruner 3.2.7 Filozofia esencialiste 3.2.7.1 William Chandler Bagley 3.2.8 Filozofia perenaliste 3.2.8.1 Robert Maynard Hutchins 3.2.8.2 Mortimer Jerome Adler 3.2.9 Filozofia behavioriste

7. 7. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 7 3.2.9.1 Ivan Pavlov 3.2.9.2 Skinner 3.2.9.3 Watson 3.2.10 Filozofia konstruktiviste 3.2.10.1 Jean Piaget 3.2.1 1 Filozofia Humaniste 3.2.11.1 Jean- Jacques Rousseau 3.2.11.2 Abraham Maslow Konkluzione Bibliografia Kapitulli I Kuptimi I filozofise se edukimit

8. 8. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 8 Në thelb,edukimi dhe filozofia, janë dy disiplina te vecanta,megjithatë ata janë dy anët e të njëjtës monedhë.Kjo arsye prapa këtij pohimi nuk është larg nga ajo që ne kemi konsideruar tashmë. Arsimi është ana dinamike e filozofisë. Filozofia dhe Edukimi janë dy lule të një trungu,dy anët e një monedhe. Nuk mund te mendohet kurre njera pa tjetrën.Prania e njëres është jo e plotë pa tjetrin.Arti i edukimit nuk mund të kompletohet pa filozofine dhe filozofia nuk mund të konvertohet qëllimet dhe vlerat e saj pa edukimi;ka një ndërveprim të ngushtë mes të dyve. Filozofia është një disipline,metoda e të cilit është pedagogjike(Lonergan, 1957: 398).Për shkak të kësaj,praktikisht nuk ka asnjë çështje në arsim qe nuk është thelbësore ne filozofinë e edukimit.Filozofia ka dhënë vizionin dhe drejtimin e saj,pa të cilat arsimi e humbet rëndësinë e saj sociale.Në një kuptim të përgjithshëm edhe pse jo krejtësisht ekskluziv,arsimi është process I vazhdueshem gjatë gjithë jetës e sherben për të njohur të vërtetën dhe se kush jemi.Kjo te kujton maksimën më të madhe që nga antikiteti; Parimin

Sokratic 'njihe veten tënde'. Kjo ka te beje me kuptimin dhe misionin e edukimit kompleks të njeriut.Të jesh i arsimuar është të dish te njohesh veten dhe ne thelb filozofia është një mënyrë jetese.Në një kuptim më të gjerë,filozofia është një mënyrë për të kuptuar jetën,natyrën dhe të vërtetën.Ajo krijon idealet për një individ për t’i arritur ato gjate jetes.Edukimi nga ana tjetër është ana dinamike e filozofisë.Ajo është me aspekti aktiv dhe perben mjetet praktike të realizimit të idealeve në jetë.Arsimi është një domosdoshmëri e shenjtë e jetës si në aspektin biologjik ashtu edhe sociologjik. Eshtë e vërtetë se edukimi punon si një katalizator për një jetë më të mire apo nje jete shoqërore me te dëshirueshme.Nga një kuptim teknik,arsimi rinovon dhe rindërton struktura shoqërore në modelin e idealeve filozofike. Arsimi i vërtetë karakterizohet nga konvertimi intelektual,morali dhe fetar.Kjo do të thotë se qëllimi i edukimit ne te vertete është të sjellë transformim integral te situatës njerëzore me anë të reflektimit kritik. Në leksionet e tij mbi arsimin, Lonergan thotë: “Filozofia është një reflektim mbi gjendjen e njeriut në një nivel përfundimtar.Kjo është themelore duke menduar për gjendjen e njeriut.Dhe arsimi është mjeti me i madh për transformimin e gjendjes se njeriut.Ajo ndryshon mendjet dhe vullnetet e njerëzve.Si pasojë, filozofia dhe edukimi janë të ndërvarura (Lonergan, 1997:4).” Ata janë të ndërvarura në kuptimin se filozofia është komponent reflektues dhe edukimi është komponent aktiv,në nivelin e fundit të refleksionit dhe veprimit në jetën e njeriut.Arsimi është praktik në natyrë dhe filozofia është teoria. Në mënyrë ideale,filozofia udhëzon arsimin. Kjo është udhëzuesja dhe frymëzimi i arsimit.Ajo qartëson dhe përcakton qëllimet,trajnon mendjen për të menduar dhe për të qenë kritik, hap mendjen për shqetësime të mëdha dhe forcon dëshirën për të ditur. Arsimi është justifikim pragmatik i filozofisë.Për më tepër,një tjetër marrëdhënie e brendshme që është e ekspozuar nga filozofia është shqetësimi ne lidhje me veprimin shoqëror. Ai merret me çështjet që kanë të bëjnë me njeriun ndërsa jetojnë me të tjerët në shoqëri.Për më tepër arsimi është parë si një integrim i dimensionit teorik dhe praktik i mësimit. Si i tillë,arsimi është një horizonti ekzistencial dhe kjo mund të ketë rëndësi vetëm brenda një horizonti integrimi te plotë.Kjo kërkon një filozofi e cila është metodike, kritike dhe integrale. Duhet pranuar,marrëdhëniet themelore ndërmjet filozofisë dhe edukimit mund të analizohen si më poshtë.Kjo është filozofia që ofron për qëllime dhe edukimi e bën atë praktike. Është

9. 9. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 9 filozofikisht e vërtetë të thuhet se një mësues nuk është një mësues,në kuptimin e vërtetë të fjalës, nëse nuk është në gjendje për të zbuluar marrëdhëniet në mes të filozofisë dhe edukimit. Sipas Thomson, çdo mësues duhet të kuptojë rëndësinë e filozofisë në arsim. Në këtë aspekt, procesi i të mësuarit është një mënyrë aktive e të bërit të gjërave; kështu kurrikuli duhet të merret me realitetin e jetës. Edukimi mund, pra, të quhet me të drejtë nje filozofi e aplikuar.Filozofia është dituri, ndersa arsimi transmeton diturine nga një brez në tjetrin.Filozofia është në të vërtetë teoria e arsimit.Me fjalë të tjera,arsimi është ana dinamike e filozofisë, ose zbatimi i parimeve themelore të filozofisë. Fusha të ndryshme të filozofisë si filozofia politike,filozofia sociale,filozofia ekonomike,etj.kanë ndikim të madh në aspekte të ndryshme të edukimit arsimor si: procedurat, proceset, politikat, planifikimi dhe zbatimi i saj, nga të dy aspektet si teorike dhe praktike. Edukimi duhet të hetojë se si është I mësuar realiteti, se si e është mësuar e verteta, pse ekzistojnë shkollat, çfarë duhet të mësohen (programi mesimor), rolin e mësuesit, rolin e nxenesit, dhe qëndrimin e shkollës ndaj ndryshimeve.Në mënyrë që të kuptohet koncepti i filozofisë së edukimit është e nevojshme që së pari të shpjegohet kuptimi i dy termave:Filozofi dhe Edukim. Fjala ‘’Edukim’’ përdoret për të treguar nje aktivitet,proces apo sipermarrje.Si një aktivitet ose proces,edukimi mund të jetë formal ose informal, privat ose publik, individual apo shoqëror, por ajo gjithmonë konsiston në dispozita te kultivuara (aftësitë, shkathtësitë, njohuritë, besimet, qendrimet, vlerat, dhe tipare te karakterit) permes metodave të caktuara. Etimologjikisht, fjala ‘’edukim’’ rrjedh nga educare (latinisht),"bring up", e cila është e lidhur me educere ,"bring out"," bring forth what is within "," bring out potential " dhe ducere, "to lead". Të dyja këto koncepte bashkohen në pretendimin e famshem të Kantit se qëllimi i edukimit është ti mundësoje

njerëzimit aftesine për tu zhvilluar dhe për tu përmirësuar.Permendim ketu nje shprehje:’’Njeriu mund të bëhet njeri vetem nga edukimi ‘’(Kant 1803/1960:6). Në kuptimin e saj teknik, edukimi është proces me të cilin shoqëria me qëllim,transmeton njohuritë e veta te akumuluara, aftësitë dhe vlerat nga një brez në tjetrin.Edukimi per më tepër është definuar si "aftesia për të zhvilluar njohuri, karakterin e..,etj". Kështu, nga këto përkufizime, mund të supozohet se qëllimi i edukimit është që të zhvillojë njohuri, aftësi, apo karakterin e studentëve. Në Greqinë e lashtë,Sofistet(një grup mësuesish shëtitës),premtuan se do ti jepnin studentëve njohuritë dhe aftesite e nevojshme për të fituar pozitat me qytet-shtetin. Kështu,ne shohim se ka pikëpamje të ndryshme kuptimi dhe domethënie te termit ‘’edukim’’. Në kohët moderne ajo ka fituar dy drejtime të ndryshme kuptimi,konkretisht: (1)një udhëzim institucional, i dhënë zyrtarisht për nxenesit etj ne institucionet arsimore (2) një shkencë pedagogjike, qe studiohet nga nxenesitt e pedagogjise. 1.1 Historik I zhvillimit te filozofise se edukimit

10. 10. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 10 Për të kuptuar plotësisht sistemet tona arsimore,duhet të jemi të vetëdijshëm për zhvillimet e tyre evolucionare. B.C Në Athinën e lashtë, kritiku social Sokrati kishte tërhequr një rreth studentësh,njëri prej të cilëve ishte Platoni.Filozofia e Sokratit përqafoi një etikë që siguroi se njerëzit duhet të kërkojnë të jetojnë jetën nese ishin moralisht të shkëlqyer.Ashtu si Sokrati, Platoni hodhi poshtë pretendimet se sjellja etike është përcaktuar ne varesi te situatave dhe se arsimi do të mund të reduktohet në trajnim të specializuar professional.Ai deklaroi se njerëzit ishin të mirë dhe të nderuarkur sjellja e tyre ishte në përputhje me konceptet ideale dhe universale të së vërtetës,mirësisë dhe bukurisë. Në "alegorine e famshme te Shpellës, Platoni pohoi se informacioni që vjen tek ne nëpërmjet shqisave tona nuk ishte realitet, por thjesht një hije ose një kopje e papërsosur për të.Kjo filozofi e idealizmit shpalli natyrën shpirtërore të njeriut si dhe universin.Gjithashtu deklaroi se e mira,e vërteta dhe të bukura janë përherë pjesë e strukturës së një universi të lidhur me këtë,koherente,të rregullt dhe të pandryshueshme. Ndryshe nga idealistët,realistët pohojnë se ekzistojnë objekte pa marrë parasysh perceptimin tonë ndaj tyre.Realizmi mund të përkufizohet si një pozicion filozofik që pohon ekzistencën e një realiteti dhe mundësitë e qenieve njerëzore per fituar njohuri në lidhje me atë realitet.Ai më tej përshkruan se ne duhet t’a ‘’urdhërojmë’’ sjelljen tonë në përputhje me këtë njohuri. Nisur nga origjina aristoteliane,kjo filozofi argumenton se qëllimi kryesor i arsimit është që të kontribuojë në zbulimin,transmetimin dhe përdorimin e njohurive.Aristoteli, një student i Platonit, është i njohur si themelues i realizmit. 1000-1099 Shekulli i XI-te ishte një epokë e errët për arsimin.Pak njerëz në Evropën Perëndimore nuk kishin marrë asnjë lloj shkollimi.Njohja e romakëve e lashtë ishte ruajtur në katedrale dhe manastire.Kultura,e cila u përqëndruar rreth kishës,filloi të lulëzojë përsëri rreth vitit 1100. Anembanë globit,u dhane shume contribute per te ardhmnen e arsimit. Në Kinë, shtypja sipas llojit të luajtshem u shpik në vitin 1045 dhe u konsiderua një nga shpikjet më të fuqishme të kësaj epoke.Me sistemet e ardhshme arsimore duke u fokusuar në fjalën e shkruar,shpikja e shtypjes se qendrueshme hapi rrugën për botimet e ardhshme. Në vitin 1050 u hap shkolla më e hershme mjekësore italiane ne Salerno,Itali. 1100-1199 Një politikë arsimore I lejoj bujkrobërit për përgatitje profesionale.Ata gjithashtu u lejuan të merrnin njohuri fetare në mënyrë që te ishin pjesëmarres në kishë. Nderkohe ishin themeluar disa universitete në të gjithë Evropën në shekullin e XII-te.Në vitin 1108 u themeluar Universiteti I Bolonjes,Itali. Ky universitet konsiderohet të jetë universiteti më i lashte në botë.Universiteti u themelua kryesisht për studimin e ligjit romak.Në vitin 1150, u themelua Universiteti I Parisit,Francë.Ky universitet konsiderohet thënë të jetë universiteti më i madh në Mesjetë.Ne kete universitet ndiqeshin studimet universitare por nuk kishte orë te përshkruara apo njësi kreditesh.Në vitin 1167, u themelua Universiteti I Oxfordit,Angli. 1200-1299 Në shekullin e XIII-të, latinishtja u nda në faza, si gjuhë e universitetit.Për herë të parë, nxënësit u mësohet në gjuhën e tyre të përbashkët.

11. 11. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 11 Thomas Aquinas(1225) është i njohur si themelues i realizmit fetar.Thomas Aquinas hartoi një

"trekëndësh të arsimit." Baza e trekëndëshit përbëhej nga shtatë artet liberale;pjesa e mesme ishtë "dialektika"(stili i debatit me pyetje dhe përgjigje mbeshtetur tek Platoni bashke me Aristotelin dhe arsyetimi me silogjizma).Maja të trekëndëshit ishtë e ndarë mes studimin te ligjit dhe filozofisë. Arsimi Thomistik qëndron mbi arsyetimet që janë gjetur në filozofinë Artistoteliane dhe shkrimet e krishtera.Ai pohon se arsimi duhet të lehtësojë pjesëmarrjen aktive te çdo personi në kulturën e tijtë saj dhe ne histori.Realizmi fetar është përpjekur për të pajtuar besimin dhe arsyen,ose fenë dhe shkencën në një sintezë të plotë. 1300-1399 Rilindja prezantoi ide te reja që ndikuan arsim.Francis Petrach ka lindur në 1304.Ai është i njohur si dijetari i parë modern sepse u përqendrua në letërsinë klasike greke në vend të letërsisë mesjetare në kërkim për shembuj të përsosjes njerëzore.Ky interes në antikitetin klasik është tipar përcaktues i artistëve dhe mendimtareve te Rilindjes. Letra ishte një shpikje kineze(c.600 AD)qe ishte sjellë në Evropë nga arabët në shekullin e XI- të.Ka pasur një zhvendosje graduale nga përdorimi i papiruseve tek letra duke filluar ne Spanjë pastaj Itali,France,etj. 1400-1499. Arsimi në Rilindje ishte një çështje shumë selektive.Gratë dhe klasat e ulëta ishin ende te përjashtuar nga arsimi. Në të njëjtën kohë, ne Itali u shfaqen shkollat e para të mesme. Desiderius Erasmus,në vitin 1450,shkroi për nevojën per luajtje me lojëra te fëmijëve neper shkolla. Ai besonte se roli i mësuesit ishte për të inkurajuar fëmijët të mendojnë në vend të shfaqjes se mësimit te tij dhe fëmija ta mësojë atë fjalë për fjalë. 1500-1599 Gjatë shekullit të XVI-të,gratë filluan te fokusoheshin më shumë në mesimin e arteve liberale.Në vitin 1529, Juan Luis Vives publikoi udhëzimin e tij për një grua të krishterë. Erasmus dhe Sir Thomas More luajten një rol kyç humanist në futjen e të mësuarit në familjet e mëdha.Disa nga gratë e familjeve mbretërore dhe fisnike përfituan nga pikëpamja humaniste që vajzat duhet të marrin një arsim në artet liberale,si dhe në fushat më të zakonshme të sjelljes,mirëmbajtjes se shtëpise dhe njohuri themelore fetare. Shkrimet e publikuara gjatë kësaj periudhe ndikuan tek shkollat e mendimit dhe filozofite e përgjithshme te edukimit.Edicioni i parë i plotë i veprave të Aristotelit u publikua nga Erasmus në vitin 1531. Në vitin 1597,Francis Bacon botoi shkrimin e tij,te titulluar”Esete e planeve,civile dhe morale”(Essays of Counsels, Civil and Moral).Temat e përfshira ne kete shkrim I referoheshin te qenurit prindëror,martesës dhe jetës të vetme,miqësise rolit te edukimit,etj. 1600-1699 Evropianët u vendosen në rajone të ndryshme dhe kjo gje ndikoi në krijimin dhe mungesen e sistemeve arsimore.Priftërinjtë jezuitë u perqendruan tek kolonët dhe arsimuan indianët dhe fëmijët e kolonëve.Humbja e frëngjishtes nga britanikët në vitin 1763 i dha fund ëndrrave franceze per një perandorie dhe u zvogeluan përpjekjet e tyre arsimore.Ndikimi spanjoll ishte më i rëndë në Kaliforni,ku ishin vendosur një numër i konsiderueshem priftërinjsh dhe misionaresh

12. 12. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 12 françeskan per te mësuar indianët. Hollandezët kanë qenë me ndikim në New Amsterdam,i cili u bë New York kur moren britaniket. Kolonistët erdhen në Amerikë dhe I themeluan shkollat pikërisht si ato që ata njihnin në Evropë.Ata ishin të drejtuar dhe te mbështetur nga kisha.Kurrikula u përqëndrua në të mësuarit e shkronjave,numrave dhe lutjeve.Mjedisi I rreptë I të mësuarit nuk lejonte zanatet dhe vetëm një nga dhjetë fëmijë ndiqte shkollën.Ka pasur karakteristika të përbashkëta nga 13 kolonitë,te tilla si: 1) Arsimi ishte fetar;Qëllimi i saj kryesor ishte shpëtimi personal nga mekatet etj; 2) Edukimi u përqëndrua në klasë sociale:Sistemi i dyfishtë, sistemi klasor.Bijtë e punëtorëve duhet të kishin arsim minimal fillor në shkollat e përditshme ku ata kanë mësuar e 4Rs (lexim,shkrim,aritmetikë dhe fe); 3) Personi i arsimuar mirë duhet te dinte gjuhët klasike -latinisht dhe greqisht; 4) Me përjashtim të Dame School (kopshtit), arsimi ishte vetëm për djemtë; dhe 5) Shumica e fëmijëve në kohërat kolonialiste kryenin shkollimin e tyre përmes rrjeteve informale si familja,ferma dhe dyqane (ku praktikoheshin shumë djem).Familja ishte njësia më e rëndësishme shoqërore dhe ekonomike, dhe shpesh burimi më i rëndësishëm i edukimit bashke me arsimin. Kolonite e New England (Massachusetts,Connecticut, Rhode Island,Vermont dhe New Hampshire)ishin te vendosura nga puritanët intensivisht-fetar që ndoqën teologjinë e John Calvin.Ata besonin se të drejtët do të ruheshin dhe mëkatarët do të dënoheshin. Puritanët donin te besonin se

ishin te favorizuar sidomos nga Perëndia,sepse ata ishin punëtor,te lirë, te bindur ndaj ligjit,të bindur ndaj autoritetit fetare dhe civile dhe te shkolluar (referuar si puritan apo etikë protestante).Nuk kishte ndarje midis kishës dhe shtetit.Në fakt,kisha,shteti dhe shkollat ishin të lidhura ngushtë dhe drejtoheshin shpesh nga të njëjtit njerëz. Fëmijët kanë lindur në mëkat dhe janë konsideruar qenie te ‘’egra’’qe nevojiten masa të forta për t’I nenshtruar ato drejt rruges se drejte.Ata pritet të veprojnë si të rritur dhe eshte perdorur shpesh ndëshkimi fizik si në shtëpi ashtu edhe në shkollë për të kontrolluar sjelljen e fëmijëve.Shkollimi ishte shumë e rëndësishme si një mjet për edukimin e fëmijëve me ane te fese dhe bindjes ndaj ligjeve të kolonisë.Që në fillim të vitit 1642, Gjykata e Përgjithshme Massachusetts u kërkoi prindërve dhe mjeshtrave per tu njohur me faktin se fëmijët e tyre mund të lexojnë dhe të kuptojnë parimet dhe ligjet e kolonisë fetare.Në vitin 1647, Gjykata e Përgjithshme vendosi nje urdher ku I kërkohet çdo vendbanimi me 50 familje për të emëruar dhe per të paguar një mësues per arsimin fillor dhe çdo vendbanimi me 100 familje për të punësuar një mësues latin(per arsimin e mesem).Ligji i vitit 1642 si dhe atij te 1647 ishin të rëndësishme sepse treguan se qeveria koloniale ishte e shqetësuar për edukimin e qytetarëve të saj.Kjo i dha autoriteteve civile kontrollin e disa shkollave dhe tregoi se grumbullimi I tatimeve do të përdorej për të mbështetur shkollat. Ka pasur katër lloje të shkollave koloniale në New England: 1) Dame School ishin ekuivalente te kopshtitDjemtë dhe vajzat mësonin alfabetin dhe numrat. Vajzat gjithashtu mësonin gatim,qepje dhe detyra te brendshme shtëpiake; 2) Town School ishin ekuivalente te shkollës fillore.Ketu mësohej në gjuhen amtare dhe ofrohej një program bazë të 4 Rs-ve.Mesimi përmendësh dhe recitimi ishin strategji të përbashkëta mësimore qe aplikoheshin në shkollat e qytetit.Materialet e përdorura më së shumti ishin Hornbook dhe abetarja e New England.Nxenesit ishin të gjithë djem; 3) Shkollat e gramatikes latine ishin shkolla të mesme,kurrikulat e të cilëve I referohej ciklit të lartë kryesisht latin dhe grek.Shkolla e parë latine e ciklit të lartë është themeluar në Boston në

13. 13. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 13 vitin 1635.Bostoni mbështeti shkollën me të ardhurat permes një shitje toke,duke shënuar fillimin e arsimit publik në Amerikë.;dhe 4) Kolegjet Koloniale përgatisnin të rinjtë për ministri dhe shërbime qeveritare.Në vitin 1636, Massachusetts themeloi Kolegjin Haward,institucioni i parë i arsimit të lartë tek kolonitë.Kolegji kishte një regjistrim mesatar prej rreth 20 nxënës te gjinise mashkullore. Kolonitë jugore(Maryland,Virginia,Gjeorgji dhe Carolinas)krijuan sistemin e plantacion dhe një sistem hierarkik shoqëror.Pronarët e plantacioneve punësuan mjeshtra për të mësuar bijtë dhe bijat e tyre.Megjithatë, fëmijët e varfër rrallë kishte ndonjë mundësi për arsimim formal.Disa ishin në gjendje të ndiqnin shkollat e organizuara nga SPG (Shoqëri për Përhapjen e Ungjillit).Në përgjithësi,kolonitë jugore ia lane përgjegjësinë e edukimit prindërve dhe kishave. Në vitin 1637,filozofi francez René Descartes propozoi matematikën si modelin e përkryer për arsyetim dhe shpiku gjeometrine analitike.Në vitin 1658, John Amos Comenius botoi librin e parë per fëmijëve ilustruar me foto, Orbis Pictus (The World Illustrated).Libri u botua në çdo gjuhë evropiane.Nga ana tjeter,Comenius ishte një mësues i mirë, I cili mendonte se fëmijët kanë lindur me një mirësi natyrore dhe dëshirë për dije.Ai është i njohur tashme si babai i edukimit modern. 1700-1799 Shkollat filluan të jepnin lëndë më praktike si kontabilitet dhe algjebër.Pas luftës revolucionare dhe aty nga fundi i shekullit,ra kontrolli I kishes mbi shkollat në SHBA dhe në shumicën e vendeve të tjera perëndimore. Ne vitet 1776 dhe 1830, u shfaqen një numër I madh tendencash dhe modelesh të reja në arsimin amerikan.Arsimi u bë një përgjegjësi e shtetit:Kushtetuta e SHBA-se e ratifikuar në vitin 1788,nuk përmendi arsimin dhe për rrjedhojë u bënë përgjegjëse shtetet.Megjithatë, qeveria federale tregoi një interes te vecante në lidhje me zhvillimin e sistemeve arsimore shtetërore duke kaluar ordinancat veriperëndim ne vitet 1785 dhe 1787. Ligji i vitit 1785 ,me sakte neni 16 I ketij ligji,kërkonte qe çdo territor te linte mënjanë të ardhura për mbështetjen e arsimit(një vendbanim a territory ishte 6 milje katrorë dhe ndahej në 36 seksione).Ligji I vitit 1787 përfshinte një deklaratë per filozofite e edukimit dhene nga qeverite federale,ku citimisht thuhej se ishte "i nevojshëm për qeverisje të mirë dhe lumturinë e njerëzimit." Edukimi për qytetari u bë më i rëndësishem se arsimi për

shpëtim personal.Burrat si Franklin,Webster dhe Jefferson,e kuptuan se për të mbijetuar ne Republiken e re, qytetarët duhet të kishin një arsim për të qenë votues inteligjent.Konceptet e republikanizmit,shkencës dhe nacionalizmit u bënë elemente kryesore në arsimin amerikan: 1) Republikanizmi:Pohimi I John Locke se qeveria lind nga pëlqimin e të qeverisurve. Edukimi për qytetari republikane nënkuptoi dhënien e atyre aftësive,njohurive dhe qëndrimeve që do ta ndihmojnë te lulezoje Republiken e re 2) Shkencë:Një koncept Iluministe bazuar në besimin se individët mund të zbulojnë ligjet e universit.Opinioni shkencor bëri thirrje për eksperimentim dhe rishqyrtim të besimeve të pranuara. 3) Nacionalizmi:Ky koncept ka theksuar ndjenjën e identitetit dhe besnikërinë amerikane. Ka pasur shumë kontribues te medhenj ne mendimin arsimor gjatë shekullit të XVIII-te.. Benjamin Franklin(1706-1790),ishte themeluesi i Shoqërisë filozofike Amerikane.Në vitin 1731,ai themeloi bibliotekën e parë publike në Amerikë.Franklin mbrojti një arsim utilitar dhe shkencor dhe themeloi Akademine Philadelphia në vitin 1749.Akademia ofroi një program të bazuar në teologji dhe ne gjuhen latinisht por ai vec te tjerave ofroi kurse mesimi që aplikohen

14. 14. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 14 për jetën e përditshme të tilla si histori,algjebër,topografi, gjuhe modern.Në vitin 1779, akademia u bë Universiteti i Pensilvanisë. Thomas Jefferson (1743-1826),ishte president i Shoqatës filozofike Amerikane.Ai hodhi disa supozime: a) Shkollat duhet të prodhojnë një edukim publik; b) Shteti është përgjegjës për sigurimin e shkollave; c) Shkollat duhet të kene karakter laik dhe jo fetar; dhe d) Shkollat duhet të identifikojë individe të talentuar Interesi në kontrollin shtetëror të arsimit ka qenë në rritje.Një statut i miratuar në vitin 1785 deklaroi se të ardhurat e fituara nga shitja e tokës në qendër të çdo vendbanimi do të përdoret për shkollat fillore publike. Në vitin 1787, një tjetër urdhëresë konfirmoi këtë politikë të tokës,duke siguruar krijimin e shkollave fillore në territorin Northwest.Ai vendosi një standard të ri ndihmës federal për arsimin. Në Francë, Jean Jacques Rousseau botoi vepra letrare që reflektonin shkollën e tij të mendimit,natyralizmin.Në qendër të filozofisë së tij politike dhe te edukimit ishte besimi se karakteri i njeriut duhet të formohet në bazë të natyrës.Në “Emile”,romani didaktik te Rousseau, trajtonte tematike me qender një djalë qe përjetoi nje edukim natyror,qe kishte karakterin e tij të zhvilluar ne menyre te natyrshme,larg nga institucionet e korruptimit social.Në roman, ai identifikoi fazat e rritjes dhe te zhvillimit të njeriut, si dhe e organizoi edukimin sipas fazave te zhvillimit te Emile-së.Sipas Rousseau, femija është qenie një egër fisnike,një primitiv I paprekur nga shoqeria e korruptuar.Nevojat, instinktet dhe impulset e fëmijës janë për t'u besuar dhe per t’u mbështetu si përbërësit e parë të arsimit të mëtejshëm. 1800-1899 Kjo periudhe daton me Revolucionin Industrial qe reflektoi ndryshime si ne ekonominë amerikane ashtu dhe ne sistemin e saj arsimor. N ekete shekull u paraqiten shkollat publike, çerdhet, si dhe trajnimi i te gjithe mësuesve. Shoqëria amerikane ndryshoi nga një shoqëri rurale-bujqësore në një shoqëri urbane- industriale,e cila kërkonte punëtorë me aftësi baze të paktën si shkrim-lexim.Përgjigjet e arsimore për këtë nevojë përfshin: 1)Shkollat Industriale bazoheshin në idetë e William Maclure(1763-1840) i cili mësoi shkencën bazë dhe aplikimet e saj industriale dhe bujqësore.Ai mbështeti metodat Pestalozziane, dhe besonte se shkollat duhet të përdoren për të sjellë ndryshime shoqërore(filozofi i Rekonstruktionizmit Social); 2)Shkollat këshilluese bazoheshin në idetë e Jozef Lancaster(Shkollat Lancasteriane)që pretendonte se ishte e mundur për të edukuar nje numër të madh fëmijësh në mënyrë efektive dhe me nje çmim të ulët. 3)Shkollat e fëmijërisë ishin një prototip i qendrës moderne të kujdesjes,hartuar nga industrialisti skocez Robert Owen, për nënat e reja që punonin në fabrikat e tij. Këto përpjekje nuk ishin të mjaftueshme për të përmbushur nevojat e shoqërisë amerikane. Si pasojë, Shkolla e përbashkët,paraardhëse e shkollës publike amerikan erdhi në ekzistencë në mes të viteve 1830 dhe 1850. Ideja per kete lloj shkolle u rrit nga shkollat e kontrolluara në nivel lokal te New England.Mbështetësit e shkollës së përbashkët ishin reformatorë politik dhe arsimore te tille si Horace Mann,James Carter, Thaddeus Stevens,Henry Barnard, dhe Wm.T.Harris.Këta njerëz ishin besimtarë dhe mbrojtesë te idealit “Xheferson”në arsim

(koncepti se republika nuk mund të mbijetojë dhe të lulëzojë pa një qytetari të arsimuar);avokatë te arsimit

15. 15. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 15 publik si mjet për avancimin social dhe ekonomik për fëmijët e tyre dhe nacionalistët të cilët I dëshironin shkollat për të kultivuar vlera te përbashkëta,besnikëri dhe pranueshmeri per femijet me prejardhje te ndryshme etnike.Kundërshtarët e shkollës së përbashkët përfshinin pronarët e fabrikave,dhe plantacioneve;grupet pluraliste te cilet donin qe fëmijët e tyre te mësonin në gjuhën e tyre fenë dhe traditat;ata që nuk donin rritje te taksave nga ligjvënësit si dhe ata që nuk donin të paguanin taksa për mbështetjen e arsimit. Shkolla e zakonshme perfshinte nota nga 1 deri tek 8 dhe secili ishte ne klasën e vet me mësuesin e vet.Ajo ishte e lire sepse ajo u mbështet nga taksat.Shkolla e zakonshme ishte e detyrueshme,universale,larg sekteve dhe me personel te perbere nga mësues të trajnuar. Pas vitit 1850,shkolla e zakonshme u gjet në 2 versione kryesore: "Shkollë-Shtepi me një dhomë" qe I perngjante shkollave publike urbane qe gjenden në qytetet e mëdha si Boston dhe Nju Jork,si dhe “Shkolla-vend”.Dy meshkujt dhe femra,me shkallë të ndryshme arsimi profesional jepnin mesim. Plani i rregullt(Kurrikula)përfshinte 3Rs-te, dhe histori,gjeografi,art orator (ose të folurit publik).Metodat standarde ishin mësimi përmendësh dhe recitim. Henry Barnard (1811-1900) ishte një nga themeluesit e lëvizjes shkollore të përbashkët së bashku me Horace Mann.Ai ka punuar ne Rhode Island për të krijuar një sistem shkollor publik dhe pastaj vazhdoi të kryesojë në Universitetin e Wisconsin dhe për të shërbyer si Komisioner të parë amerikan i Arsimit (1867-1870).Ai editoi 2 revistat e para qe kishin te benin me arsimin- Journal Connecticut dhe Journal American.Ai propozoi që ne shkollat e zakonshme te mesoheshin aftësite bazë,vlerat qytetare,parimet e shëndetit dhe dietat, vëzhgimi i kujdesshëm dhe reflektimi(aftësitë e të menduarit).Ai mbështeti themelimin e shkollave normale për përgatitjen e mësimdhënësve dhe paga më të larta për mësuesit. William Torrey Harris (1835-1909) ishte një udhëheqës i madh arsimor pas Luftës Civile si inspektor i shkollave në St.Louis dhe pastaj si Komisioner amerikan i Arsimit(1889-1906). Ai mbrojti idene se shkollat transmetojnë trashëgiminë kulturore tek te rinjte përmes një planprogrami te dizajnuar me kujdes,duke theksuar vlerat e tilla si vetë-disiplinë,bindje,respekt për pronën dhe qytetari të mirë.Sipas Harris,St.Louis themeloi programin e parë të suksesshëm per kopshtet publike në vitin 1873. Në fillim të shekullit të 19-të, shkolla latine e ciklit të lartë u zëvendësua në masë të madhe nga akademite,një institucion privat që jepte mësime të ndryshme dhe praktike.Pas rastit Kalamazoo ne vitin 1874,në të cilën Gjykata e Lartë e Miçiganit vendosi se rrethet e shkollës mund të mbështesnin shkollat e mesme me ane te taksave,shkollat e mesme u bëne gjithnjë e më shumë popullore(për shkak se ata ishin të lira dhe se aty nxenesit trajnoheshin për punë në një shoqëri gjithnjë e me industrialiste).Shkollat e mesme evoluan nga institucionet akademike në fillim të shekullit 20. Në vitin 1821,Bostoni hap shkollën e parë të lartë publike ne vend dhe në vitin 1827, Massachusetts nxjerr një ligj që I kërkon qyteteve me 500 familje ose më shumë per themelimin e shkollave të larta.Se shpejti pasuan edhe shtetet e tjera.Qytetet filluan te themelojne shkolla të veçanta sekondare për vajzat. Bordi i parë shtetëror i arsimit është themeluar në Massachusetts në vitin 1837 dhe Horace Mann është sekretari i saj i parë.Në vitin 1839,Horace Mann fillon shkollën e parë të trajnimit të mësuesve të vendit në Massachusetts.Friedrich Froebel themeloi kopshtin e parë në Blakenburg,Gjermani.Ai përdori tregime,zanate.lojra dhe këngë për të stimuluar imagjinatën e fëmijëve dhe per ti ndihmuar ato të zhvillojnë aftësitë motorike Deri në vitin 1850,Revolucioni industrial ishte në aktivitet të plotë. Massachusetts miratoi ligjin e parë të detyrueshëm shkollor per frekuentim në SHBA në vitin 1852.Nga viti 1918, çdo shtet ka një ligj të ngjashëm.Në vitin 1862,Kongresi miraton aktin MORRILL ose i cili jep zona të gjera tokash federale per shtetet.Ai

16. 16. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 16 u kërkon atyre të shesin tokën dhe paratë ti perdorin për të krijuar kolegje bujqësore dhe teknike.Në vitin 1874,vendimi I Gjykates se Lartë te Michiganit vendosi se qeveritë vendore mund t’I

perdornin paratë e taksave për të mbështetur shkollat fillore dhe të mesme.Kongresi miraton aktin e dyte MORRILL në vitin 1890,e cila mban grantet nga shtetet që mohojnë pranimin e shkollave dhe të japë tokën në bazë të racës. 1900-1999 Në vitet 1950,Gjykata e Lartë e SHBA-se ndaloi segregacionin në shkollat publike.Në vitet vitin 1990, iu dha shume perparesi teknologjise dhe aplikimit te saj neper shkolla.Gjithashtu,ne kete periudhe u shfaqen shume ndryshime në filozofinë e edukimit dhe ne programin mësimor.Në vitin 1901, John Dewey shkroi “Fëmija dhe Kurrikula”dhe më vonë “Demokracia dhe Edukimi”,në të cilën ai tregon shqetësim për marrëdhëniet mes shoqërisë dhe arsimit.Dewey ishte një filozof, psikolog dhe mesimdhenes.Filozofia e tij e edukimit u fokusua në të nxënurit duke punuar në vend te mësimit rutine përmendësh.Ai kritikoi edukimin që thekson thjehste zbavitje dhe nje mjet per ti mbajtur nxenesit të zënë.Ne filozofinë e edukimit te Dewey iu vu theksi përvojës,aktivitetit dhe zgjidhjes se problemeve që ndihmuan për të riformuar të menduarit rreth edukimit dhe shkollimit. Edukimi progresiv,i cili ishte pjesë e lëvizjes më të madhe progresive në historinë e SHBA rreth viteve 1900-1920,ishte një antidot për arsimin tradicional si dhe konservativ.Ky edukim u bazua në filozofinë e pragmatizmit Jhn Dewey-së dhe tek puna e tij në laboratorin e Universitetin te Çikagos.(Më parë edukimi progresiv përfshiu evropianët si Rousseau,Pestalozzi,Froebel dhe Montessori).Në vend te theksimit te strategjive te vjetra si mesimi përmendësh dhe recitimi,mesimdhenesit progresiv mbrojten:aftesite e zgjidhjes se problemeve,të mësuarit me anë të perceptimit (të nxënurit duke punuar),përdorimi I interesave te fëmijës si bazë për zhvillimin e një kurrikulave,vetë-disiplina dhe metoda fleksibël(të mësuarit në grupe të vogla,kërkimore,te pavarura,udhëtime në terren,etj). Integrimi racor dhe heqja e dallimeve neper shkolla ishte një tjetër ngjarje e madhe në arsimin amerikan në shekullin e 20te.Akti i të Drejtave Civile i vitit 1964 mbrojti te drejtën e votimit, dhe garantoi të drejtat civile në punësim dhe arsim. Maria Montessori hapi shkollën e saj të parë në vitin 1907. Nga shume njerez, konsiderohet të jetë avokati kryesor i shekullit të 20-së për arsimin ne fëmijërinë e hershme. Anna Freud,Jean Piaget, Alfred Adler, dhe Erik Erikson studiuan nën ndikimin e Montessori dhe dhane kontributin e tyre në arsim dhe ne psikologjinë e fëmijës. Në vitin 1989, qeveritarët amerikanë krijuan Objektivat e Arsimit Kombëtar,të cilat fokusoheshin në rritjen e standardeve,rrogat e mesimdhenesve,kërkesat e diplomimit, dhe vlerësimi i shtetit.Administrata Klinton më vonë rindërtoi këto Objektiva ne vitin 2000,duke bërë thirrje për një ristrukturim qe fokusohet në rezultatet mbi procesin dhe rregullimin Deri në fund të mijëvjeçarit,gati 8 në çdo 10 shkolla publike kane qasje në internet,më shumë se dyfishi në vitin 1994.Ekzistojne debate mbi pasjen e softwareve më të përshtatshem dhe mbi organizimin e hardwareve në mjediset arsimore.Megjithatë, fondet shtetërore janë të caktuara nder te tjera për mbështetjen dhe integrimin e teknologjisë në programin mësimor. 1.2 Kuptimi I filozofise dhe edukimit

17. 17. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 17 1.2.1 Kuptimi I filozofise Filozofia ,fjalë për fjalë do të thotë dashuri per diturine; Kjo rrjedh nga dy fjalë greke d.m.th 'phileo' (dashuri) dhe 'Sophia' (urtësi). Subjekt i hetimit filozofik është realiteti në vetvete. Ka shkolla të ndryshme të filozofisë në varësi të përgjigjeve që ata kërkojnë për pyetjet ndaj realitetit. Është pjese e kërkimit,të kuptuarit e natyrës, njeriut dhe universit. Ka shumë fusha të ndryshme të tilla si filozofi e edukimit, filozofisë edukativo-sociale,filozofi politike,ekonomike,etj. Gjithashtu ka edhe qasje të ndryshme filozofike të tilla si idealizmi,natyralizmi,pragmatizmi,materializmi, dhe kështu me radhë. Filozofia Arsimore është filozofia e aplikuar për edukimin.Ajo përfshin reflektime kritike të cilat karakterizojnë filozofinë në përgjithësi dhe te cilat ndikojnë dhe drejtojnë gamën e eksperiencave dhe pasurive që mund të referohen si arsim. Filozofia e edukimit nuk ekziston në një vakuum, por brenda një konteksti të caktuar shoqëror dhe historik. Filozofia edukative ka tri dimensione: (1) personal-ka të bëjë me të paturit e një sërë besimesh personale në lidhje me atë që është e mirë, e drejtë dhe e vlefshme në arsim. (2) publik (3) profesional- ofron udhëzime të veçanta për praktikën e mësimdhënies. Filozofia merr në orbitën e saj të gjitha dimensionet e jetës njerëzore. Në mënyrë të ngjashme edukimi gjithashtu pasqyron natyrën e shumë aspekteve të jetës njerëzore. Prandaj, edukimi është i lidhur ngushtë me aspekte të

ndryshme të jetës së njeriut dhe mjedisit.Gjithashtu,termi ‘’edukim’’ ka një konotacion të gjerë. Është e vështirë për të përcaktuar edukimin sipas nje definicioni të vetem. Filozofët dhe mendimtarët si Sokrati deri tek Dewey1 në perëndim dhe një mori filozofësh indiane, kanë tentuar të definojnë termin ‘’edukim’’.Megjithatë,edukimi mund të kuptohet si nje ndikim i qëllimshem dhe sistematik I ushtruar përmes udhëzimeve dhe disiplinës. Kjo do të thotë,ndryshe zhvillim harmonik i të gjitha fuqive të qenies njerëzore si:fizike,sociale,intelektuale, estetike dhe shpirtërore. Elementet thelbësore në procesin mësimor janë:një mendje krijuese, një vetvete e mireintegruar, qëllime të dobishme shoqërore, përvojë lidhur me interesat e individit,me nevojat dhe mundësite të individit si pjese e një grupi shoqëror. Në zhvillimin historik të njeriut, edukimi ka qenë e drejtë e një pakice elitare. Ajo vetëm në shekujt e fundit u ka njohur si një e drejtë njerëzore.Diskutimi I ketij punimi mbi konceptin e edukimit dhe mbi konceptin e filozofisë,formojnë bazën e mbërritjes në përcaktimin e filozofisë së edukimit. 1.2.2 Kuptimi filozofik I Edukimit Në te gjitha shoqëritë njerëzore, e kaluara dhe e tashmja, kanë pasur një interes te caktuar në arsim.Disa mendimtare te shquar kanë pretenduar se mësimdhënia është profesioni i dytë më i vjetër.Për një gjë,është e qartë se fëmijët janë të lindur analfabet, ne lidhje mei normat dhe arritjet kulturore të komunitetit apo shoqërisë por me ndihmën e mësuesve profesionistë dhe amatoreve të përkushtuar në familjet e tyre dhe rrethana te menjëhershme (dhe me ndihmën, gjithashtu, të burimeve arsimore qe vihen në dispozicion ditet e sotme përmes mediave dhe 1 John Dewey(1859-1952),edukator,filozof,dhe psikolog amerikan.

18. 18. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 18 internetit,femijet mund te behen dhe autodidakt),brenda disa viteve ata mund të lexojnë, shkruajnë, llogarisin,etj.Edukimi gjithashtu shërben si një mekanizëm social-klasifikues dhe padyshim ka ndikim të madh në fatin ekonomik të individit.Edukimi I pajis individët me aftësi dhe njohuri te nevojshme materiale që u lejon atyre të përcaktojne dhe te ndjekin qëllimet e veta, dhe gjithashtu i lejon ata të marrin pjesë në jetën e komunitetit si qytetarë autonome me te drejta te plota. Rëndësia e madhe shoqërore e edukimit është nënvizuar, gjithashtu, nga fakti se kur një shoqëri është tronditur nga një krizë, kjo shpesh është marrë si një shenjë e avari arsimore; edukimi dhe mesimdhenesit, bëhen koka turku. Edukimi si transmetim I dijeve perkundrejt edukimit si nxitje e hetimit dhe aftësive të arsyetimit që janë të favorshme për zhvillimin e autonomise-keto jane çështje që historikisht kanë qenë të ngritura në debatin mbi qëllimet e edukimit. Cështjet e reja qe ngrihet sot jane: Keto njohuri dhe këto aftësi, duhet të jene pjesë e fushës së filozofisë së programit mësimor apo jo; tensioni mes edukimit liberal dhe edukimit profesional; cilës i duhet dhënë përparësi,edukimit për zhvillim personal apo edukimit për qytetari; dallimi(nëse ka) në mes të edukimimit dhe kultures;dallimi ne mes edukimit dhe mësimdhënies apo trajnimitdhe indoktrinimit; lidhja mes edukimit dhe mirëmbajtjes se strukturës klasore të shoqërisë; një sërë çështjesh të ndërlikuara rreth lidhjes mes edukimit dhe reformave sociale, fokusimi mbi edukimin nëse është në thelb konservator, apo nëse ajo mund të jetë ose jo një agjent i ndryshimit social. Prandaj, 1] Filozofia e edukimit është kritika e teorisë së përgjithshme të edukimit. 2]Ajo përbëhet prej vlerësimit kritik dhe reflektimit sistematik mbi teoritë e përgjithshme. 3]Kjo është një sintezë e fakteve arsimore me vlera edukative. Shkurtimisht, ajo është një proces i zgjidhjes së problemeve filozofike arsimore përmes metodës filozofike, nga një qëndrim filozofik të arrihet në konkluzione filozofike dhe rezultate. Kështu, ajo synon arritjen e përgjithshme,si dhe rezultate te plota. 1.3 Deget e filozofise se edukimit Ekzistojnë disa degë kryesore të filozofisë.Secila degë fokusohet në një aspekt të ndryshem dhe është në qendër filozofise se edukimit. I. Metafizika-merret me natyrën e realitetit,origjinën dhe strukturën e tij. Kjo është një përpjekje për të siguruar teori apo grupe parimesh racionale që përbëjnë çdo gjë që ekziston. Ky është studimi i Qenies si një e tërë. Besimet metafizike reflektohen në zgjedhjen e programit mesimor:A duhet të studiohet bota natyrore ?A duhet të përqëndrohet vemendja tek format shpirtërore apo tek idealet ? II. Epistemologjia-shqyrton natyrën dhe origjinën e dijes njerëzore.Besimet epistemologjike ndikojnë ne metodat e mësimdhënies." Si e dimë " është i lidhur ngushtë me mënyrën se si ne mësojme dhe për këtë arsye ,se si ne

duhet të mësojmë . Ajo promovon konceptin e dhenies ndihme per te tjerët në realizimin e njohurive. Për shkak se çdo individ manifeston aftësi dhe dije te caktuara,është brenda natyrës njerezore për të zbuluar rrugën

19. 19. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 19 më të mirë për të ndarë njohuri.Përkufizimi i gjerë i njohurive,I mundeson cdo individi nje lloj baze per gjykim dhe reflektim kritik. III. Etika-eshte studimi i asaj që është moralisht e mirë,e drejtë dhe arsyetimi për të shpjeguar sjelljen tonë morale. Ai është i lidhur zakonisht me aspektet sociale dhe politike të jetës. Etika dhe edukimi janë shume të integruar. Etika priret ti jape pergjigje pyetjeve:’’Çfarë duhet të mësojnë në lidhje me "të mirën " dhe " te keqen " dhe duhet ta mësojmë ne menyre direkte apo permes modelimit ?’’ IV. Filozofia politike analizon se si shoqëritë e hershme dhe te sotme janë të organizuara, te qeverisura dhe propozon mënyra për krijimin e shoqërive më të mira në të ardhmen.Si do të organizohet një klasë dhe kush do të thonë qe e ka pushtetin?Si do të analizohen institucionet sociale dhe qeveritë kombëtare ? V. Estetika ka të bëjë me natyrën e bukurisë .Merret me pyetjen: ‘’Cfare është bukuria?" Kjo gjithashtu ka të bëjë me themelet mbi të cilat bazohet aktgjykimi. VI. Logjika - ka të bëjë me zhvillimin e një grupi të veçantë praktikash dhe kufijve që lejojnë krijimin dhe zhvillimin e mendimit duke u mbeshtetur ne një ndjenjë të saktësinë (pra te menduarit në mënyrë efektive).Zjarri i logjikës është parë si një pastrues i mendimit,’’vyshket’’ në thellësitë e njohurive dhe duke u përpjekur për të zbuluar kuptimin e pyetjeve të caktuara rreth universit dhe ekzistencës sonë:Çfarë besojmë ne? Çfarë duhet të bëjmë?,e kështu me radhe. VII. Aksiologjia - studimi i asaj që është me vlerë. Kjo është një lloj provokimi për të shqyrtuar rregullat e zhvillimit të duhur. 1.4 Funksionet Harmonizimi i traditave te vjetra dhe me ato të reja në fushën e edukimit Në procesin e zhvillimit shoqëror traditat e vjetra mbeten të vjetëruara për popullin. Ata janë zëvendësuar nga traditat e reja. Por ky proces i zëvendësimit nuk është gjithmonë i qetë.Në të njëjtën kohë ajo qe duhet mbajtur mend eshte se se çdo 'vjetër' nuk është e vjetëruar dhe çdo ‘'new'’ nuk është e përsosur Prandaj, ekziston një nevojë per bashkë-koordinim e te dyjave në mënyrë qe te ruhet harmonia.Ky funksion mund të kryhet nga filozofia e edukimit. Sigurimi i planifikuesve arsimore,administratorëve dhe edukatorëve me vizion progresiv për të arritur zhvillimin arsimor: Spencer ka theksuar me të drejtë se vetëm një filozof i vërtetë mund të japë një formë praktike në arsim. Filozofia e edukimit ofron planifikues arsimore, administratorë dhe edukatorë me vizionin e duhur, e cila I udhëzon ata për të arritur qëllimet arsimore efikase Përgatitja e brezit të ri për të përballuar sfidat e kohëve moderne: -Sociologet kanë dhënë shume etiketa :kjo është mosha e informacionit dhe mosha e pasigurisë. Një shtesë më shumë në këtë listë mund të jetë se "mosha e pranishme është një moshë e globalizimit, si një fenomen mbërritës në vendngjarje ekonomike në vitin 1990 në Indi. Kjo parullë ka pasur pasojat e saj në strukturën politike shoqërore, ekonomike të vendit dhe pjese e të cilave eshte dhe edukimi. Filozofia e edukimit është një udhëheqës, drejtues dhe forcë çliruese që ndihmon të rinjtë si dhe shoqërinë në përgjithësi që të përballen me sfidat e kohëve moderne. 1.5 Rendesia dhe Roli

20. 20. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 20 Procesi arsimor varet nga katër aspekte themelore:institucioni i arsimit,mësuesit,kurrikulat dhe nxenesit. Këto katër aspekte lidhen fort me njëri-tjetrin.Në fakt,të gjitha aspektet janë duke u integruar në procesin arsimor të çdo institucionI arsimor.Është I njohur fakti se një filozofi e edukimit reflekton ne thelb një filozofi sociale.Një filozofi sociale konsiderohet si një plan për të udhëhequr procesin arsimor.Disa njerëz besojnë se aedukimi është rezultat i doktrinave filozofike, dhemesimdhenesit janë në fakt filozofë. Për më tepër, edukimi është një proces i mbajtjes dhe transferimit të trashëgimisë sociale gjatë gjithë historisë. Rëndësia e filozofisë se edukimit është bërë e qartë nga pikat e mëposhtme: Ne thelb ,kjo filozofi ndihmon për të kuptuar dhe për të ndryshuar procesin arsimor .Kjo per me tej ndihmon për të identifikuar konfliktet dhe kontradiktat në çdo teori.Ajo zhvillon kapacitetin njerëzor dhe gjithashtu sqaron konceptet dhe supozimet të cilat janë teoritë themelore edukative.Mund te them se rëndësia e studimit të filozofisë se edukimit në kohën e tashme është për të kuptuar thellësisht

procesin arsimor .Çdo aspekt themelor ka një funksion themelor në procesin arsimor . Së pari,institucioni i arsimit-shkolla-është institucion social edukativ i cili luan rol të rëndësishëm krah për krah me aspektet e tjera.Funksioni kryesor i shkollës është transferimi i trashëgimisë kulturore nga gjeneratat e mëparshme tek femijet.Përveç kësaj,brenda ambientit të shkollës,fëmijët mësojnë njohurti baze të tilla si : njohja e historisë,letërsisë,shkencë dhe gjuhës .Këto njohuri do te qartesohen duke i mësuar sipas kurrikulave specifike për çdo nivel dhe gradualisht duke filluar nga arsimi fillor në arsimin e lartë.Pas kësaj,më tej shkolla gjatë çdo fazë të edukimit rrit vlerat dhe ben te mundur realizimin e procesit të identitetit te nxenesve si dhe i njeh ato me parimet dhe të drejtat e njeriut.Pa dyshim,objektiv i rëndësishëm i çdo institucion arsimor është për të kualifikuar një person për jetën publike dhe për të qenë një anëtar efektiv i shoqërisë . Së dyti ,mësuesi është një nga aspektet themelore të procesit arsimor .Kalimi nga sistemi arsimor tradicional ne sistemin e e-learning(mësimi elektronik) ka sjelle disa ndryshime në rolin e mesimdhenesve.Mësuesi është një mentor,drejtor dhe udhëheqës arsimor në procesin arsimor.Nje mësues i suksesshëm është ai i cili është në gjendje të organizojë punën dhe jetën në klasë .Gjithashtu ,ai krijon një dëshirë tek çdo nxënës për të mesuar vullnetarisht dhe larg cdo presioni a autoriteti te ushtruar.Në konceptin e inteligjencës emocionale,një person i cili është në gjendje për të kuptuar emocionet e tij,ka aftësinë për të kuptuar dhe për të kontrolluar emocionet e të tjerëve.Në vazhdim,mësuesi ndikon tek nxënësi ne dy mënyra:ne ate emocionale dhe të sjelljes .Ai gjithashtu,kontribuon në arritjen e objektivave të procesit arsimor i cili është rezultat i rolit të tij efektiv.Sigurimi i një klime te ngrohte në klasë ndihmon për të fituar rezultate të mira ne mësim.Klima që është e dominuar nga ngrohtësia ka më shumë gjasa për të arritur objektivat qe ka shumica e mësuesve .U testua se ka një lidhje të fortë ndërmjet klimës gjatë procesit të mësimdhënies dhe rezultateve te mësimit .Natyrisht,kjo është një lidhje pozitive;sa më shumë te jetee pershtatshme klima e ofruar,aq me te mira do jene rezultatet e mësimit. Së treti ,kurrikuli nuk është më pak i rëndësishem se aspektet e tjera .Është përcaktuar si “të gjitha përvojat arsimore që ofrohen nga mësuesit në shkollë”.Një tjetër përkufizim është “te gjitha përvojat arsimore që janë të ofruara nga mësuesit qoftë në klasë ose jashtë klasës” .Përveç kësaj , ka disa dimensione që duhet të realizohen në çdo kurrikul.Këto dimensione janë objektivat,përmbajtja,metodat e mësimdhënies dhe vlerësimi.Nje objektiv tregon të gjitha njohuritë që janë krijuar nga institucioni arsimor dhe do te arrihen nga nxënësit .Përmbajtja është

21. 21. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 21 komponent i programit mësimor që organizon të gjitha njohuritë në një mënyrë të caktuar që të arrihen të gjitha objektivat. Të dy dimensionet e mëparshme do të shpjegohet nga metoda e mësimdhënies.Kjo nenkupton mënyrën që është përdorur për të ofruar informacion nga mësuesi për nxenesit.Vlerësimi ka për qëllim përcaktimin nëse studenti i ka arritur të gjitha objektivat arsimore në të gjitha fushat apo jo .Të gjitha aspektet e mëparshme bashkepunojne së bashku për të krijuar një mjedis të shëndetshëm dhe edukativ për nxënësin,i cili është konsideruar si një faktor themelor për të ndërtuar të ardhmen . Së fundi,roli i nxenesit është i paqartë në procesin arsimor.Siç është e ditur,nxënësi është qendra e arsimit.Për shembull , në Arabinë Saudite i trajtojnë nxënësit vetem si një marrës informacioni ,e cila është e papranueshme.Ky veprim krijon një boshllëk të madh mes nxënësit dhe mësuesit;gjithashtu,ajo ndryshon rolin e vërtetë të procesit arsimor.Një fushë diskutimi është praktikisht e rrallë në disa klasa ashtu si dhe një fushë krijuese .Të gjitha keto defekte mund dhe duhet të ndryshohen duke zbatuar strategji të reja dhe duke punësuar mësues të specializuar .Këto mësues janë në gjendje për të diskutuar dhe për të shpjeguar me sakte dhe me kuptueshme kurrikulat.Nxënësit me nevoja të posaçme janë një pjesë e lene ne harrese ndaj qasjes së arsimit.Megjithatë, kohët e fundit këto veprime janë ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme.Integrimi çon në ndryshimin e qëndrimit të studentit normale dhe pranimit te nxënësit me aftësi të kufizuara . Roli I filozofise se edukimit I. Filozofia e përgjithshme mund të jetë një nga subjektet në kurrikulën e arsimit të lartë dhe mund te jete dhe ne filozofinë e edukimit.Mesa duket duhet të jetë pjesë e programit

mësimor të edukimit të mësuesve, nëse mësuesit duhet të mendojmë me kujdes dhe në mënyrë të qartë në lidhje me atë që ata po bëjnë. II. Në një shoqëri në të cilën ekziston një sistem i vetëm i edukimit dhe qeveriset nga një teori e vetme mbizotëruese e edukimit,një filozof mund të bëj dy gjëra në lidhje me edukimin: Ai mund të analizoje konceptet dhe arsyetimin që është përdorur në lidhje me edukimin në mënyrë ti jap nje pamje me te qarte të menduarit te njerëzve Ai mund të kritikojnë sistemin dhe të kërkojë të reformoje atë me shpresën se prinderit,etj.do t'i zbatojnë në çështjet edukative III. Në një shoqëri pluraliste si SH.B.A,në të cilin ndërmarrja ekzistuese arsimore apo një segment i madh i saj është bazuar në një kompromis pune ndërmjet pikëpamjeve kontradiktore, një filozof përsëri mund të bëj disa gjëra: Një filozof mund të marrë rolin e udhëheqësit në formulimin dhe përmirësimin e një kompromisi ne lidhje me teorinë e edukimit. Ai pastaj mund të jetë thjesht një eklektik(por nuk duhet të jete),por ai mund të mbrojë planin e tij të kompromisit mbi bazën e një filozofie të tërë sociale. Në veçanti, ai mund të propozoj një filozofi të tërë për arsimin shkollor publik, duke e bërë të qartë se cilat dispozita ajo mund dhe duhet të kërkojë për të promovuar,se si ajo duhet ti promovojë ato,etj.

22. 22. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 22 1.6 MARRËDHËNIET NDËRMJET FILOZOFISE SE EDUKIMIT DHE STILEVE TE MESIMDHENIES Filozofia udhëzon procesin e edukimit në mënyra të ndryshme. Jane disa pyetje themelore që udhëheqin procesin e të mësuarit dhe të mësimdhënies. Ata janë: Cila është natyra e nxënësit? Cila është natyra e lëndës? Si duhet përdorur lënda për të udhëzuar nxenesit drejt aktivitete kuptimplota në nxënies? Çfarë duhet të shfaqin si tendence ne sjellje në mënyrë që të kryejnë pozicionin filozofik te dikujt? Përgjigjet e këtyre pyetjeve vetëm që do të ndihmojnë mësuesin për të identifikuar një seri preferencash,në krahasim me një grup sjelljesh që i përkasin kategorive reciprokisht ekskluzive për pyetjet e mëposhtme. Një përpjekje për t'iu përgjigjur këtyre pyetjeve është asgjë me shume se filozofia e mësimdhënies. Filozofia dhe pika të ndryshme filozofike na informojë se secila prej këtyre pyetjeve ka perspektiva të ndryshme filozofike që mund të konsiderohet si ekstreme në një vazhdimësi. Natyra e nxënësit John Locke2 është një rast interesant ne kete pike.Ai kishte qenë i kërkuar nga një kushëri dhe bashkëshortja e tij-ndoshta pjesërisht për shkak të trajnimit mjekësor te ofruar prej tij-për të dhënë këshilla mbi edukimin e djalit të tyre; prindërit e te riut ishin shume te shqetesuar, më shumë gjasa për shkak se djali kishte vështirësi në të mësuar.Locke,nga nje vend larg diku në Evropë,I shkruante prindërve te te riut një seri letrash, në të cilat I jepte këshilla në lidhje me çështje të tilla si prioritetet ne edukim,etj.Letrat përfundimisht u shfaqen te permbledhura në formën e nje të libri me titull‘’Disa mendime lidhur me edukimin’’ (1693),Pas 2 shekujsh,libri nder te tjera pati nje botim te perkthyer mbi 30 gjuhe te huaja. John Locke, në nje ese te tij ne lidhje me të kuptuarit njerëzor, hodhi konceptin e ‘’tabula rasa‘’ dhe ishte i pari qe shkroi për mendjen.Ai parashikonte funksionimin e mendjes ngjashem me një tabletë bosh dylli në të cilat të dhënat e marra në anë të shqisave do vendosnin pershtypjet.Te dhënat shqisore të cilat një nxënës absorbon formojne burimin e vërtetë të dijes. Çdo operacion komplekse mendor përfshire asocimin, interpretimin, apo vlerësimin e të dhënave dytësore çon në formulimin e dijes gjithnjë e më komplekse. Nxënësit shihen si përbërës të rëndësishëm te mjedisit në klasë, sepse ata mësojnë njëri-tjetrin dhe mësuesin e tyre në lidhje me problemet të cilat janë të rëndësishme për ta. Natyra e lëndës Termat ‘’amorf3 ’’dhe‘’I strukturuar’’janë përdorur për të përvijuar ekstremet e mendimit te mësuesit mbi natyrën e lëndës. Termi amorf ka qenë i rezervuar për të mësuarit përmendësh, e cila thekson se çdo gje e mësuar është e barabartë në rëndësi për çdo gje tjetër të mësuar, prandaj të rinjtë nuk janë të inkurajuar për të gjetur apo analizuar me tej marrëdhëniet midis gjerave të mësuara dhe asnjë gje nuk perben diferencen per to nga kendveshtrimi I te mesuarit apo te gjitha gjerat shfaqin te njejten rendesi pa u munduar te klasifikohen gjerat sipas rendesise. Ekstremi tjetër-‘’strukturuar’’ duhet të shikohet si të paturit e një strukturë natyrore e cila mund të ndihmojë për të shpjeguar marrëdhëniet midis komponentëve të saj dhe e cila mund të përdoret për të gjetur nje informacion të ri. 2 John Locke (29 gusht 1632 – 28 tetor 1704),lindur ne Angli.Eshte I

njohur ndryshe si babai I Liberalizmit Klasik 3 Që nuk ka trajtë të përcaktuar e të qartë; që nuk ka organizim ose ndërtim të rregullt; i patrajtë.

23. 23. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 23 Si duhet lenda ti udhezoje nxenesit per aktivitetet e të mësuarit? Nxënësit nga menyra sjellin në klasë qëndrime të cilat ndikojnë në mënyrën se si ata i perceptojnë faktet, konceptet dhe përgjithësimet. Ndonjëherë mësuesit janë me fat që kanë studentë të cilët sjellin me vete qëndrime pozitive ndaj lëndës. Më shpesh hasen studentë të cilët nuk sjellin me vete qëndrime shumë pozitive. Në situata të tilla,roli i mësuesve duhet të jetë te ndihmoje nxënësit të mendojnë në mënyrë kritike duke transformuar përgjithësimet,besimet dhe vlerat në hipoteza që mund të testohen.

24. 24. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 24 Kapitulli II Filozofia e edukimit dhe implikimet e saj Disa njerëz mendojnë se filozofia e edukimit është aspekti më i rëndësishëm I trajnimit te mësuesve.Të tjerë pretendojnë se ai është larguar aq shumë nga praktika në klasë sa eshte kthyer ne një humbje kohe. Ky kapitull fillon duke shpjeguar vlerën e filozofisë se edukimit përpara se të identifikohen tri kategori të mëdha filozofike - idetë, përvoja dhe zhvillimi. Filozofia e edukimit është e rëndësishme sepse ajo shpjegon se si lindin teoritë e edukimit.Duke shqyrtuar filozofinë e edukimit, jemi në gjendje të shohim dhe menyren se si keto teori e plotësojnë apo e kundërshtojnë njëri-tjetrin. Njohuri filozofike mund të sigurojnë një justifikim për metodologjite të mësimdhënies; zbulojnë dhe të sfidojne supozimet në lidhje me natyrën e mësimdhënies; dhe të sigurojnë një gjuhe adekuate për debat edukative. Së fundi, filozofia është me rëndësi jetike për promovimin e mësimdhënies si dhe një njohuri mbi aktivitetin profesional. Edukimi tenton të zhvillojë personalitetin në një drejtim të preferuar. 'Educare' dhe 'educere' vijnë së bashku këtu, sepse 'zhvillimi' tregon rritje dhe 'Drejtimi i preferuar' tregon një drejtim të veçantë për se rritja do të ndodhë. IDETE PERVOJE ZHVILLIM Idealizëm Empirizmi Romantizmi Teleologji4 -Teoria para praktikës Modeli Tekniko- Edukim I perqendruar Projektim Zhvillim -Te menduarit llogjik racionale te femijet I teorise kurrikule -Edukimi liberal 2.1 Ide-te Kjo kategori tregon se sa te rendesishme janë idete dhe se sa ato marin përparësi mbi përvojat.Idetë janë universale dhe te pandryshueshme.Nga kjo rrjedh një pamje e edukimit si përvetësim i nje trajnimi të nevojshem mendor për të kuptuar idetë.Kjo pikëpamje është meritokratike - vetëm ata që jane aftë për të menduarit abstrakt mund të përfitojnë nga trajnimi të tillë. 2.1.1 Idealizmi Doktrina filozofike që buron nga kategoria lidhur me Idetë është 'idealizmi "- nocioni se idetë përfaqësojnë realitetin. Idealizmi vjen nga Platoni, i treti mendimtar i shekullit BC, i cili besonte se nuk është një e vërtetë objektive, shprehur nëpërmjet botën se pandryshueshme te 'formave'. Këto forma ishin propozuar fillimisht nga mentori I Platonit,Sokrati, i cili nuk shkroi vete asgjë,por u shfaqën në një seri dialogjesh shkruar nga Platoni. Në këto, Sokrati angazhohet në diskutimet me qytetarë athinas, duke u tërhequr nga idetë e tyre per virtytin. 4 Nje doktrine filozofike qe mbeshtet faktin qe ekzistojne shkaqet perfundimtare.

25. 25. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 25 Për Sokratin, idetë ekzistojnë në dy mënyra: ata janë më të rëndësishme, dhe ata janë tashmë në ekzistencë. Në dialogjet e Sokratit, jepet shembulli i nje djaloshi skllav I cili nuk kishte njohuri gjeometrike, por ishte në gjendje të kuptonte një teoremë te vijezuar në rërë.Ai pretendonte se djali zotëronte tashmë kete njohuri në një farë mënyre.( Weiss ,2001).Sokrati besonte se ishin të vërteta objektive matematikore dhe më e rëndësishme se e vërteta rreth virtytit. Një tjetër arsye për angazhimin e Platonit në botën e ideve është pasiguria e asaj qe tregojne shqisat. Në dialogun e tij,Theaetus, ai tregon se bota e përvojës është mashtruese, e rastit dhe personale, me objekte te njëjta qe shfaqeshin ngjyre te bardhë nje here dhe gri në heren tjeter Të menduarit e Platonit ka implikime të rëndësishme për idetë rreth edukimit dhe dijes. Sipas Platonit, të jesh moralisht mirë duhet të posedosh njohuri të vërteta. Por procesi i përvetesimit te njohurive të vërteta është e dhimbshme, sepse shumica prej nesh janë të lidhur me zinxhirë me botën e shqisave, të paaftë të shikojnë përtej. Largpamesia dhe njohuritë e verteta përfshin tejkalimin e paragjykimeve dhe injorancen,gjithashtu kerkon nje trajnim rigoroz mendor dhe ideologjik(Republika Bk VII). Lartësia mendore gjatë aktivitetit

fizik rishfaqet si përvojë në shkrimet e shekullit XVII-te të filozofit francez Rene Deskartes. Dekarti është i famshëm për dualizmit qe ai propozoi te kete midis mendjes dhe trupit - pohimi se mendja dhe trupi janë entitete të ndara, vetëm mendje ka kontakt me realitetin. Trupi ben pjese ne botën e pushtuar nga ndjesi fizike dhe është e kontrolluar nga mendja, ashtu si vuri re Dekarti në ‘’Royal Garden’’(St Germaine në Paris)qe ishte e kontrolluar nga uji. Pikepamja rreth te menduarit e Dekartit ishte e ngjashme me atë të Platonit. Për të dy, idetë janë në mendje dhe shqisat janë mashtruese. Dekarti propozoi një metodë te 'dyshimit sistematik', në të cilin çdo gjë në univers do të ishte në pyetje derisa ai erdhi në diçka që ai mund të dyshoj. Në këtë mënyrë ai mbërriti në parimin e tij të famshëm, " Cogito ergo sum '-' Unë mendoj, pra une jam’’.Filozofi nuk mund të dyshojë se ai është duke menduar, prandaj ekzistenca e tij është vërtetuar. Duke krijuar një siguri, Dekarti vazhdoi, nga një sekuence zbritjesh logjike, të krijojë ekzistencën e universit. Platoni dhe Dekarti ilustruan karakteristikat kryesore të mendimit idealist, dhe idetë e tyre ishin instrumentale në formësimin e 'problemin te dijes' – cfare dime ne se dimë? Cili është roli i shqisave? Është çdo gjë që ne e dimë në mendje? Idealizmi ka tri implikime kryesore për edukimin: Theks mbi teorinë para praktikës; Theks mbi të menduarit logjik; Nje vlerë të lartë bashkangjitur me edukimin liberale. Teoria para praktikës Parimi se edukimi duhet të përqëndrohen vetëm në zhvillimin konceptual dhe moral,është një trashëgimi edukative e idealizmit. Edukimi duhet të merren me subjekte abstrakte të tilla si matematikë dhe filozofia,ku parimet shpjegohen para aplikimit. Roli i mësuesit është që të nxjerrë jashtë njohurite dhe parimet që nxënësit tashmë posedojnë dhe të ndihmojnë nxënësit për të organizuar këto te dyja ne menyre koherente. Në këtë pikëpamje të edukimit,mësuesit janë shumë të rëndësishme. Mësuesit janë gjithashtu të nevojshem për sqarimin e ideve, sepse tekstet janë te pamjaftueshme. Në vepren ‘’Phaedrus’’,Sokrati pohon se fjala e shkruar është subjekt i nje keqinterpretimi nga lexuesit. Dialogu është I preferueshem për shkak se mësuesi mund të ofrojë sqarim ose sfidë per

26. 26. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 26 keqinterpretimet, situate qe eshte udhërrëfyese per nxenesit drejt parimeve te vërteta dhe larg nga konkluzionet e gabuara. Në Librin I te Republika (37), sofisti Thrasymachus pohon se "drejtësia është avantazh i te fortit'. Sokrati e pyet atë në lidhje me këtë pohim. Këtu po jap një version te thjeshtuar te dialogut të tyre. Sokrati: A mendon se kjo është vetëm për të zbatuar të gjitha ligjet? Thrasymachus: Po. Ligjet janë bërë nga më të fortët ne avantazh te tyre në mënyrë qe të zbatohen të gjitha ligjet. Sokrati: A ben një sundimtar ndonjëherë gabime kur bën ligje? Thrasymachus: Po. Ndonjëherë ai mund të bëj një ligj qe nuk eshte ne avantazh te tij. Sokrati: Për shkak duhen te zbatohen të gjitha ligjet, prandaj ndonjëherë duhet t'iu bindemi ligjeve të cilat nuk janë në avantazhin e sundimtarit? Thrasymachus: Po. (Platoni 335 Republika a-d) Sokrati e çoi Thrasymachusin te bie në kundërshtim me vetveten.Pra drejtësia është dhe nuk është avantazh i te fortit. Pyetjet sokratike ose bashkëbiseduese ofrojne jo vetëm një teknikë të dobishme në klasë por një justifikim themelor te rolit të mësuesit. Në kohët e fundit, ka pasur një ringjallje interesi në pyetjet e mësimdhënësve dhe diskutim në klasë si një ndihmë për nxenesit ne pervetesimin e koncepteve.Per shembull, në Mbretërinë e Bashkuar ekziston nje program për fëmijët e shkollave fillore, qe quhet ‘’Te menduarit se bashku’’ I cili synon të zhvillojë të menduarit kritik nëpërmjet pyetjeve te përshtatura nga moshatarët dhe mësuesit (Dawes et al. 2000).Gjithashtu,ne kontekste të te mësuarit ne distance apo online, është e rëndësishme qe te krijohet një mjedis mësimi që lejon për me teper mundësine e interpretimeve të shumta në mënyrë që të udhëzojë nxënësit drejt kuptimi me te mire te koncepteve. Teoria para praktikës:Implikimet edukative Lëndët teorike vlerësohen më shumë ne kurrikul se sa lendet praktike Idetë e mëparshme te nxenesve janë krijuar. Idetë e gabuara janë sfiduar. Idetë janë të organizuara në një skicë subjekti. Teoritë e përgjithshme janë nxjerrë nga shembujt. Teoria është prezantuar dhe pastaj eshte testuar. Parimet e përgjithshme janë theksuar mbi shembuj të veçantë. Mësimi është i udhëzuar përmes dialogut dhe pyetjeve. Të kuptuarit e ideve është theksuar mbi mësimin përmendësh të

tyre. Të menduarit logjik Mendimi logjik është trashëgimia e dytë edukative e idealizmit. Qasjet dialoguese të tilla si ato të përdorura nga Platoni,çuan në të menduarin logjik dhe rregulla që janë të përcaktuara nga pasardhësi i Platonit, Aristoteli. Dy nga rregullat më te rëndësishme te Aristotelit jane:Formimi i konceptit dhe Arsyetimi deduktiv. Ky I fundit,rrjedh nga nje rast i përgjithshëm qe con ne nje rast të veçantë dhe qe shkakton nje konkluzion logjik. Aristoteli (1995) ofron një shembull te mirënjohur në një argument me tre hapa ,I cili quhet silogjizem:

27. 27. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 27 1. Premisa Major - të gjithë njerëzit janë të vdekshëm. 2. Premisa Minor - Sokrati është një njeri. 3. Përfundim - Sokrati është i vdekshëm. Këto ide janë bazat e ndërtimit te teoremes matematikore dhe gjeometrike. Ato na lejojnë për të shpjeguar pse disa argumente janë të paverteta, si rezultat i pasaktë I marrëdhënies midis objekteve dhe konkluzioneve e tyre. Rregullat e Aristotelit kanë pasur shume aplikime te tjera. Për shembull, në mënyrë që të vlerësojë argumentet, Aristoteli klasifikoi lloje të ndryshme të arsyetimit të rreme. Këto përfshijnë arsyetimin në të cilën argumenti është i perveshur nga ankesat,emocione ose nga kërcënime. Një demonstrim publik i rregullave te argumentit ende mbijeton në 'Viva Voce' ose ne mbrojtjen e tezës së doctorates e cila zhvillohej në Mesjetë. Të menduarit logjik dhe analitik ne edukim ,e ka rifituar rendesine ne shekullin e XX-te. Te Menduarit ‘’Descartes ‘',gjithashtu ka pasur implikime për edukimin bashkëkohor. Për shembull, dyshimi sistematik u bë një lajmëtar i empirizmit dhe metodave shkencore perëndimore.Kjo e fundit eshte veçanërisht e rëndësishme në mbrojtjet e edukimit të lartë ,roli i të cilit është që të zhvillojë te menduarit skeptic, kritik dhe të pavarur. Të menduarit logjik: Implikimet edukative Të menduarit kritik është i inkurajuar në shkolle. Skepticizmi është një qëndrim i vlerësuar akademik. Mesuesit jane ne kërkim te nje game te madhe mjetesh analitike. Të menduarit divergjent dhe kovergjent janë zhvilluar si pjesë e edukimit. Liria intelektuale dhe liria e fjalës çmohen nga institucionet akademike Të menduarit është promovuar si një aftësi e transferueshme. Edukimi Liberal Aristoteli pohoi se jeta e mirë mund të arrihet përmes edukimit në arte liberale, ku dija është vlerësuar per hijeshine dhe shpërblimit te saj .Kjo është trashëgimia e tretë edukative e idealizmit. Një edukim liberal I dedikohet studimit te parimet ose ideve teorike sepse qëllimi i njerëzimit është që të fitojë njohuri. Arsyet e Aristotelit për promovimin e edukimit liberal nuk ishin të lidhura vetem me mendjen. Një edukim liberal përbëhet nga subjekte të përshtatshme për qytetarin e lire dhe përfshin letërsinë dhe artet të cilat zhvillojne personin si nje i tërë. Newman pretendon se një edukim liberal promovon atributet e lirisë,qetësi, modernizim dhe dije - me pak fjalë, një zakon i mendjes filozofike (Heath 1959). Në te kundert,'’subjekte’' joliberale tregojne per shkathtësi qe absorbojne dhe degradojne mendjen si dhe janë të përshtatshme vetëm për skllevër dhe per ato qe u intereson vetem te fitojne para .Prandaj, nuk duhet të perfshihet nje subjekt në programin mësimor thjesht për shkak të vlerës së saj profesionale. Dualizmi kartezian ‘’mendje-trup’’ka ndikuar edhe në hartimin e kurrikulës ne te kaluarën; disa subjekte janë vlerësuar mbi të tjere për shkak të fokusimit të tyre në idetë dhe ne mendje, në kurriz të përvojës dhe trupit. Për shembull:Programi mësimor I gramatikes ne nje shkollë angleze dhe ne nje shkolle te mesme gjermane, reflekton një preference te pergjithshme per subjekte me karakter teorik dhe cerebral(mendor) qe jane superior ndaj subjekte me karakter praktik dhe fizik.

28. 28. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 28 Roli i I mesuesve te edukimit liberal osei projektuesve te planprogrameve edukative është t’i nderfusin nxënësit në shembujt me te mirë te mendimeve nga të gjitha moshat. Për Hirst5 (1965), programi mesimor duhet t’i edukoje nxënësit me të gjitha format e mëdha të te menduarit prandaj planprogrami duhet të jetë shume i gjerë. Edhe kur koncepti i përgjithshëm i edukimit liberal ishte nën sulm gjate shekullit të XX-te, ajo mbijetoi në një subjekt të quajtur ‘’Studime Liberale’’, qe mësohen si pjesë e arsimit i lartë dhe më tej. Edukimi liberal: Implikimet edukative Edukimi është vlerësuar për hijeshine sesa për dobinë e saj. Një kurrikul I ekuilibruar është i nevojshem për të zhvilluar tërë personin si intelektualisht dhe moralisht. Disa subjekte janë më të vlefshme se të tjerat - për shembull, artet dhe shkencat humane

janë vlerësuar mbi lëndët profesionale. Edukimi Liberal I prezanton nxënësit një varg disiplinash dhe mënyrash te menduari. Edukimi është një aktivitet kompleks njerëzor Debati dhe diskutimi inkurajohen në klasa liberale. 2.2 Përvojë Kategoria e dytë me e madhe e mendimit perëndimor,identifikuar në këtë kapitull pohon se përvoja është më e rëndësishme se teoria.Mësimi përfshin idene se dicka eshte 'bërë' ose eshte ‘’duke u bërë'. Kjo kategori është e ndarë në dy rryma filozofike: empirizmi dhe romantizmi 2.2.1 Empirizmi Pikëpamja se e gjithë dituria fitohet nga shqisat,mori rëndësi në shekullin e XVII-te, kur filozofi anglez John Locke në ‘’Essay Concerning Human Understanding’’,argumentoi se "nuk ka asgjë në mendje e cila nuk eshte parë nga shqisat"(Smith et al. 2004). Në këtë pikëpamje, mendja është një hapesire boshe në të cilën janë të shtypur pervojat.Sipas Locke,të gjitha idetë duke përfshirë dhe idetë abstrakte, vijnë ose nga shqisat ose nga reflektime të mendjes mbi përvojën ndijore. Ne shekullin e XVIII-te ,David Hume në ‘’Enquiry Concerning Human Understanding’’ (Hume 1739/2007),zhvilloi argumentin e Locks-ut. Në vendosjen e një shkence të natyrës njerëzore, Hume u përpoq të mbështetet vetëm në dëshminë e shqisave dhe përvojës. Ai mohoi ekzistencën e ideve të cilat nuk vijnë nga përvoja, përfshirë edhe ato të Perëndisë, njohurite,etj. Ai tha:’’Ne nuk mund të provojmë se një ngjarje është shkaku i një tjetre’’. Duke përdorur të njëjtin argument,Hume sulmoi parimin e induksionit-baza e metodave eksperimentale shkencore. Sipas Empirikëve,qe një deklaratë të jetë e vlefshme ajo ose duhet të jetë e vërtetë nga përkufizimi ose ajo duhet të jetë e hapur ndaj verifikimit nga përvoja. A.J .Ayer, një empirik I shek.XXI,miratoi këtë pikëpamje. Ai klasifikoj deklarata të vlefshme,analitike ose sintetike. Analitike: Verifikueshme duke analizuar domethënien e fjalëve: "Një beqar është një njeri i pamartuar ". Sintetike: Verifikueshme nga vëzhgimi empirik: "Zemra përmban katër dhoma’’ 5 Nje mesues anglez

29. 29. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 29 Ai hodhi poshtë deklaratat mbi etikën,estetikën dhe teologjisë me gjykime te thjeshta (Ayer 1952). Një kompromis mes idealizmit dhe empirizmin është gjetur në teorinë e dijes propozuar nga filozofi gjerman Immanuel Kant ne shek.e XVIII-te. Sipas kësaj teorie, bota përbëhet nga: Noumena - përfaqëson realitetin përfundimtar dhe te panjohur, por duke i dhënë mundesi të rritet në struktura organizuese mendore ose kategori; Fenomena - gjëra jane ashtu si ne na duken, strukturuar kategoritë mendore që organizojnë perceptimet tona. (Körner 1955: 91) Kjo zgjidhje shmang dualizmin ‘’mendje-trup’’.Kendveshtrimi I ndërmjetëm I Kantit sugjeron që mendja te strukturoje përvojen, ashtu si spektaklet strukturojne pamjet permes dekorimit. Mendimtarë te shek.XX-te si Noam Chomsky (1975) tregojnë per ‘’borxhin’’e tyre kundrejt teorise kantiane ku ata pretendojnë se strukturat gramatikore të gjuhës janë te lindura, por fjalori dhe përdorimi I fjalëve janë të mësuara nga përvoja. Implikimet edukative te empirizmit:modeli tekniko-racional Empirizmi të çon në pikëpamjen e zakonshme te edukimit 'mbushja e anijes se zbrazet '- që do te thote,dhënia e dijeve atyre qe u mungojne ato. Ajo nuk kërkon asgjë me shume nga nxënësit, sesa shmnagia e pasivitetit dhe vullnetit për të mësuar. Kjo pikëpamje del si rezultat i punës me natyre eksperimentale-psikologjike ne shek.XIX-te nga njerez si Pavlov,i cili mbeshteten rrymen e biheviorizmit. Theksi mbi strukturimin e kujdesshëm të stimujve dhe vëzhgimit te përgjigjeve të nxënësve çoi në konceptin behaviorist e 'Teknologjisë Se Edukimit '. Biheviorizmi kishte shumë ndikim në edukim, në pjesën e parë të shek.te XX-te sidomos në fushën e trajnimeve dhe kompetencave. Teoria e të mësuarit behaviorist ishte më fort e miratuar ne vendet e SHBA-se ,ku ka tradita të forta të psikologjisë eksperimentale. Benjamin Bloom,nje arsimtar amerikan, e zgjeroi modelin tekniko-racional(Bloom dhe Krathnohl 1956). Ai specifikon nivele te ndryshme të dijes (nga dija, vlerësim me i ulet dhe me i larte)dhe tregon se si ata mund të demonstrohen në sjellje të vëzhgueshme dhe të verifikueshme dhe jo në akte mendore: 1. Njohuri – demonstrohen nga definimi I ideve 2. Te kuptuarit - demonstrohen nga perifrazimi, njohja, ilustrimi dhe shpjegimi i ideve; 3. Aplikimi – demonstrohen nga transferimi, dhe organizimi I ideve; 4. Analiza - demonstrohen nga zbërthimi, kategorizimi, krahasimi dhe Idetë e kundërta; 5. Sinteza - demonstrohen nga përmbledhja, përgjithësim, integrimi dhe ndërtimi i ideve dhe argumenteve; 6. Vlerësimi - demonstrohen nga vlerësimi,diskriminimi i

ideve apo zgjidhja e problemeve dhe argumenteve. Implikimet Edukative te modelit tekniko-racional Mësimi është një shkencë dhe ka parime të përgjithshme. Mësuesi ose projektuesi përcakton se çfarë duhet mësuar dhe se si,sipas parimeve shkencore. Nxënësi mund t’i përgjigjet stimujve të te mësuarit në një mënyrë të parashikueshme. ModelI tekniko-racional funksionon mirë në trajnimin e aftësive dhe kompetencave, ku sjelljet mund të vëzhgohen.

30. 30. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 30 2.2.2 Romantizmi Romantizmi u shfaq në shekullin e XVIII-te për të siguruar një perspektivë alternative mbi rolin e përvojës në mësim.Jean-Jacques Rousseau ishte nje perkrahes I forte I romantizmit dhe kete rol e prezanton me se mire ne ate qe shpesh quhet teksti i parë didaktik i tij.‘’Émile’’ u botua në 1762/2007 dhe merret me edukimin e duhur te një djali. Për Rousseaun,gjinia ishte e përcaktuar biologjikisht dhe ai mendonte se një proces i ndryshëm edukimi ishte I domosdoshem për vajzat, siç tregohet në Emile et Sophie ou les solitaires (1780/1994), vazhdimi i Emile-s. Sipas Rusoit, njerëzit janë natyrshem te mire por t’u korruptuar nga civilizimet. Prandaj, fëmija duhet të mbahen larg nga shoqëria dhe të mësoj nëpërmjet ekspozimit ndaj ndikimeve natyrore - për shembull, në qoftë se fëmija thyen një dritare,ai duhet të vuaj pasojat e eres se ftohte,etj. Rousseau mendonte se edukimi formal, të tilla si ajo e fituar nëpërmjet leximit ose matematikës, duhet të shtyhet deri në themelet morale dhe psikologjike të personalitetit dhe te hidhet poshtë nëpërmjet ndërveprimit me botën natyrore. Vajzat duhet të mësojnë të jenë edukatorë kryesore të fëmijëve në sferën private dhe morale, ndërsa djemtë duhet te mësojnë të kryejnë përgjegjësitë e tyre publike në botë të gjerë. Romantizmi mbeshtet rëndësinë ne lidhje me emocionet dhe për këtë arsye për të edukimi i perfshin personin si nje i tërë. Kjo përfshinte kultivimin ndjesor dhe ve theksin tek individi, në krahasim me grupin. Ajo inkurajon vetëshprehjen dhe vetëaktualizimin. 'Kuptimi dhe ndjenja ishin primare; mendimi dhe abstraksioni ishin në shërbim të tyre '(Noddings 2007: 15). Implikimet edukative te romantizmit: Fëmija ne qendër te edukimit Ndryshe nga modeli tekniko-racional, i cili vendoste mësuesin në qendër të procesit arsimor, romantizmi vinte në qendër fëmijën. Teksti I Émile I Rousseau-t, e cila ishte nje lloj fondacioni për shumë teori aktuale të fëmijës ne qendër te edukimit.Për shembull: Metodat e mësimdhënies te Steiner theksojnë një edukim që balancon kokën, zemrën dhe duart (Easton 1997). Metodat e mësimdhënies te Montessorit e te mesuarit foshnjor vinin theksin te mjediset natyrore (Montessori 1912). Eksperimentet e A.S Neill me edukim progresiv në shkollën e tij të famshme, Summerhill, theksoi mirësinë natyrore të fëmijës dhe refuzimin e të gjithë mësimit të detyrueshëm, në favor të së drejtës së fëmijës për të zgjedhur ate se cfare do apo nuk do të mësoj.(Neill 1992). Implikimet edukative të fëmijës ne qendër te edukimit Qëllimi i edukimit është zhvillimi i personit si nje i tërë. Përvojat e fëmijës janë elemente qendrore të edukimit. Fëmijët duhet të jenë të lirë të zgjedhin se çfarë duan të mësojnë dhe si ta mësojne. Përvojat individuale, shprehja dhe kreativiteti janë inkurajuar si pjesë e kurrikules Planet individuale të mësimit mund të përdoret për të njohin karakteristikat e çdo fëmije. Të gjithë nxënësit janë të ndryshëm dhe individualiteti i tyre është i çmuar pa kushte. Edukuesi siguron një mjedis të përshtatshëm dhe të pasur.

31. 31. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 31 2.3 Zhvillimi Para shek.XX-te, zhvillimi, kategoria e tretë e mendimit perëndimor, iu bashkangjit me shume filozofisë sesa psikologjise, disiplina me të cilën ajo është e më së shumti e lidhur. Zhvillimi është formuar nga ideja se rritja e njeriut përfshin shpalosjen e një fare potenciali njohës ose biologjik drejt një destinacioni final. Edukimi përbëhet nga ofrimi i kushteve të favorshme për shprehjen e plotë të këtij zhvillimi. Për të kuptuar marrëdhëniet në mes të zhvillimit dhe edukimit, mendoj se eshte me e arsyetueshme te permend si metafore farën, e cila do të rriten me potencialin e saj të plotë në nje mjedis te pasur me ushqyes ose do te dështoje ne lulëzim për shkak të mungesës së ushqyesve te duhur. 2.3.1 Teleologjia Rryma filozofike që del nga kategoria e zhvillimit është teleologjia, studimi i qellimeve,i cila ka origjinën e vet në të menduarit aristotelian. Aristoteli ishte mendimtari i parë me madh qe eshte marrë në konsideratë ne lidhje me zhvillimin e organizmave natyrore. Ai ishte i interesuar në studimin

e proceseve natyrore dhe biologjike. Aristoteli ishte i vetëdijshëm për zhvillimin e gjërave të gjalla si një proces,karakterizuar nga faza pasardhëse apo embrione bimore dhe shtazore. Ai identifikoi tre lloje te parimeve te animimit, apo te 'shpirtrave',te gjallesave.(shih Figurën e meposhtme). Njerezit Shpirt racional Rritje,zhvillimNdjesiTe menduarit Kafshet Shpirt sensitivRritje,zhvillimNdjesi Bimet Shpirt ushqyesRritje,zhvillim Për shembull, Aristoteli pa natyrën e njeriut te përbërë nga: një element ‘’irracional’’, qe ben dallimin nga mbretëria e kafshëve,nje mbreteri oreksesh dhe pasionesh trupore ; një element racional dhe njohes,unik për njerëzit te cilet jane afte te kene pushtet mbi elementin iracional. Pergjate ekzistences se njerëzimit, forma më e lartë dhe më përmbushese e aktivitetit njerezor është e drejtuar tek përvetësimi i dijes dhe racionalitetit:"Të gjitha qeniet njerëzore nga natyra deshirojne të dine '(Aristoteli 1995). Kjo nuk është aspekt tjeter i racionalitetit, megjithatë mbetet nje aspekt moral. Njerëzit kërkojnë lumturinë si qëllim përfundimtar te tyre , dhe lumturia arrihet vetëm përmes ndjekjes racionale të nje jete të virtytshme. Për Aristotelin, përvetësimi i dijeve dhe arritja e lumturisë janë dy anët e të njëjtës monedhë. Qëllimet e zhvillimit njerëzor janë të përcaktuara, por metodat për arritjen e këtyre qëllimeve nuk janë te tilla.Përkundrazi, ato përfshijnë aktivitete të cilat duhet të jenë të kontrolluara dhe të mësuara. Natyra,zakoni dhe arsyeja janë tre forca njetrajtshmerisht të rëndësishme që duhet te

32. 32. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 32 kultivohen përmese dukimit, sipas Aristotelit (Politikë). Një prej detyrave kryesore të mesuesit është ti trajnojë të rinjte se si të kontrollojnë pjesën irracionale te natyres se tyre dhe se si të arrijne vetëdisiplinimin.Aristoteli e konsideron përsëritjen, shumë të rëndesishme si pjesë e këtij aspekti të edukimit. Për shembull, thelbi i nje sjellje morale është duke ndjekur rregullin e duhur dhe aftësinë per te vepruar sipas zakoneve te drejta.Në mënyrë të ngjashme, cilësitë intelektuale të tilla si racionaliteti janë prodhuar nëpërmjet parimeve te animimin. Aristoteli gjithashtu mendonte se ishte e rëndësishme balancimi i pjesës teorike, praktike dhe imagjinative,dhe ndryshe nga Platoni, ai miratoi lojen dhe kohen e lire si pjese e edukimit liberal. Implikimet edukative të te menduarit teleologjik : Hartimi i kurrikulës Te Menduarit aristotelian ka pasur ndikim në hartimin e kurrikules.Për shkak se njerëzit janë të shtyrë nga dëshira për të arritur qëllime të ndryshme është e rëndësishme për programin mësimor ,për të vendosur synime dhe objektiva të qarta.Modeli tekniko-racional i planifikimit të kurrikulës fokusohet në objektivat e mësimdhënies dhe mbi teknikat e duhura mësimore për t'i arritur ato . Implikimet për hartimin e kurrikules Nxenesit/Nxenesit duhet të dinë arsyen pse ata janë duke mësuar një temë Nxenesit/Nxenesit janë të motivuar nga qëllimet . Qëllimet jane te nevojshme te vendosen përmes vlerësimit . Kur qëllimet studentore janë të theksuara mire tek qëllimet mësimore ,është nje motivues efikas. Implikimet edukative te të menduarit teleologjik : zhvillimi i teorise Në epokën moderne,zhvillimi i teorive eshte i bashkangjitur ne disiplinen e psikologjisë moderne .Një nga mendimtarët më të rëndësishme në këtë fushe ishte teoricieni zvicerian Jean Piaget i cili, ashtu si Aristoteli , u ndikua shumë nga biologjia.

33. 33. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 33 Kapitulli III shkollat dhe qasjet e mendimit filozofik. Termi ‘’Metafizike’’,fjalë për fjalë do të thotë "përtej fizikes" Kjo zonë e filozofisë fokusohet në natyrën e realitetit. Metafizika tenton të gjejë unitetin në të gjithë fushat e përvojës dhe mendimit. Në nivelin metafizik, ka katër shkolla filozofike6 të mendimit që zbatohen për edukimin sot. Ata janë, idealizmi, realizmi, pragmatizmi dhe ekzistencializmi.Secili do të sqarohet ne vijim. Këto katër korniza sigurojne nje bazë te pergjithshme nga e cilat rrjedh filozofia e dukimit Filozofia e edukimit, siç e dime fokusohet në vlerat,besimet dhe qëndrimet në lidhje me procesin e rritjes së individëve dhe shoqërisë.Këto vlerat, besime dhe qëndrime përcaktojne drejtimin e edukimit tonë,veçanërisht synimet,qëllimet,objektivat, përmbajtjen,shpërndarjen dhe vlerësimin e arsimit. Tani,ne vijim do të trajtoj disa filozofi te edukimit të cilat do të na ndihmojnë për të kuptuar më mirë qëllimet e edukimit.Dy prej këtyre filozofive te pergjithshme apo filozofive te botes,idealizmi dhe realizmi janë nxjerrë nga filozofët e lashtë grek,Platoni dhe Aristoteli. Dy

janë më bashkëkohore, pragmatizmi dhe ekzistencializmi. Le të shqyrtojme secilën prej këtyre shkollave metafizike të mendimit. Te gjitha filozofite e siperpermendura I permbahen nje programiplani mesimor(curriculum) qe ne vetvete perbehet nga keto komponente:Metodat e mesimedhenies,menaxhimi I klases,vleresimi si dhe roli I mesuesit. a. Ndikimi i Sokratit Asnjë studim i filozofisë nuk do të jetë i plotë pa përmendur Sokratin. Ishte ai që i dha te tjereve frymëzim dhe udhëzim permes mësimeve te tij. Sokrati ishte një filozof grek dhe mësues,një figurë e diskutueshme në interpretimin e sotem të mendimit grek. Ai ka lindur në Athinë rreth 469 p.e.s, Te mirat materiale ishin të parëndësishme për Sokratin dhe ai kishte pak respekt për statusin social. Kur Sokrati u perqendruar tek filozofia, ai filloj diskutimin e tij me të gjithë ata që donin ta dëgjonin. Ai nuk dha mësim në kuptimin me të zakonshëm për shkak se ai nuk jepte ndonjë udhëzim zyrtar,leksione neper klasa,etj.Ai thjesht bënte pyetje dhe dominonte një argument në çdo kohë. Metoda e tij e hetimit (në pyetje Sokratike) I lejonte individit për të kërkuar përgjigje përndryshe nuk do konsiderohej. Ndikimi i tij është ende një faktor i madh në mendime dhe në mësimdhënie. 6 Një shkollë e peste e mendimit metafizik,quajtur Skolastikë, është aplikuar gjerësisht në shkolla katolike romake në filozofinë e edukimit e quajtur "Tomizmi". Ky I fundit kombinon filozofive idealist dhe ato realiste në një kuadër që harmonizon idetë e Aristotelit, realist, me nocione idealiste të së vërtetës. Thomas Aquinas, 1255-127, ishte nje teolog i cili shkroi "Summa Theologica," formalizimin e doktrinës së kishës. Lëvizja skolastikë inkurajon studimin logjik dhe filozofik te besimit n e kishë, legjitimon hetimin shkencor brenda një kuadri fetar.

34. 34. Filozofia e Edukimit Punim Mikroteze ‘’Filozofia e Edukimit’’ Page 34 Njerëzit shpesh kërkonin këshillën e tij për çështjet e sjelljes praktike dhe probleme edukative.Sokrati besonte se ai vetë nuk dinte asgjë dhe nuk kishte asgjë për të mësuar, por per te konsiderohej çdo pyetje si një çështje e hapur dhe të gjitha idete e hapura për tu sfiduar.Sokrati diskutoi vetëm shqetësimet njerëzore, ku përfshiheshin ato cka i bënte njerëzit e mirë si individë apo si qytetarë. Sokrati bente pyetje për ti bërë njerëzit të mendoheshin dhe ishte i pari qe ne lidhje me problemin e përkufizimit dhe thelbit, kërkonte gjithmonë prova demostrative. Sokrati kishte një besim të fortë se virtyti ishte njohuri. Për Sokratin, përsosmëria ishte njohuri e se mirës dhe e se keqes.Sokrati mendonte se injoranca e le njeriun ,jo më mirë se një skllav. Sokrati u përqendrua në përshkrimet fizike të universit dhe ne ecjen perpara me pyetje etike dhe logjike.Ai besonte se një person duhet të bëjë më të mirën për veten e tij. Mësimi nuk është perceptuar si kujtese e përgjigjeve, por si nje kërkim për to. Vetë-kontrolli ishte shumë i rëndësishem për Sokratin,si dhe studimi i gjuhës dhe retorikës. Retorika dhe gjuha ishin çelësat e suksesit privat dhe politik. Sokrati kishte shumë miq të rinj. Për shkak të metodave e tij të diskutueshme, Sokrati u akuzua nga qeveria e tij për korruptimin e mendjes se adoleshentëve dhe gjithashtu për faktin e të njohurit shume perëndi të tjera në Athinë. Sokrati u dënua të vdiste megjithatë, ai mund ta kishte shmangur vdekjen nëse do zgjidhte për të shkuar në robëri. Ai refuzoi ta bëjë këtë dhe thuhet se ka vdekur në 399 para Krishtit. Sokrati vdiq duke besuar se gjeja me e vertete nuk ishte trupi, por shpirti. Në çdo rast, pavarësia e tij ne te menduar gjithmonë do te admirohet. 3.1 Filozofite baze(paresore)me impakt ne edukim 3.1.1 Filozofia idealiste Idealizmi ishte filozofia dominuese nga mendimtarët e qytetërimeve perëndimore gjatë gjysmës së dytë të shekullit të IXX-te. “Ideal" do të thotë "një konceptim I objekteve si diçka që janë të përkryer,që kane karakter fisnik,vizionar dhe që ekzistojne vetëm në imagjinatën e njeriut “.Idealizmi është një qasje filozofike që ka si parim të saj qendror ,faktin se idetë janë vetëm realiteti i vërtetë, gjëja e vetme me vlerë të dish. Idealizmi eshte konsideruar nje filozofi konservatore.Në kërkim të së vërtetës, bukurisë, dhe drejtësisë që është jetëgjatë dhe e përjetshme,fokusi është në arsyetimin e të ndërgjegjshmes në mendje. Pikepamjet e idealizmit qendrojne se arsimi duhet të përqëndrohet në aspektet morale,shpirtërore dhe mendore të njeriut;dhe se e vërteta dhe vlerat janë absolute,pa kohë të caktuar dhe universale.Arsimi ka lidhje me idetë,konceptet dhe marrëdhëniet mes tyre,etj.Matematika është e rëndësishme për të zhvilluar të menduarit abstrakt;ndërsa historia dhe letërsia janë

të rëndësishme për zhvillimin moral dhe kulturor.Në përgjithësi, idealistë besojnë se idetë janë I vetmi realitet i vërtetë. Nuk është se të gjithë idealistë refuzojnë botën materiale por ata argumentojne se bota materiale është karakterizuar nga ndryshimi, paqëndrueshmëria dhe pasiguria, ndërsa disa ide janë te qendrueshme dhe te forta pra, ide-teori (angl.idea-ism)mund të jetënje term më i saktë përshkrues për këtë filozofi. Tre jane fjalët kyçe të idealizmit: rritje,imitim, dhe pjekuri. Duke imituar një model të sjelljes, ne piqemi dhe të rritemi drejt një ideali që përmban përsosjen e virtyteve. Parimet themelore të idealizmi,jane :