FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA

NEOIDEALIZM WŁOSKI

Dwóch największych filozofów włoskich pierwszych dekad XX wieku stanowią neoideliści: Croce i Gentile

Benedetto Croce

(1864-1952) Giovanni Gentile (1875-1944)

Benedetto Crocego Wywodził się z rodziny arystokratycznej; matka od najmłodszych lat wpajała w niego zamiłowanie do sztuki, literatury i historii.

Życie jego jednak przeplatały ogromne tragedie.

W wieku 17 lat stracił w trzęsieniu ziemi w Casaniciola oboje rodziców i jedyną siostrę. Z bratem zamieszkali na 3 lata w Rzymie u wuja, polityka i filozofa heglisty Silvia Spaventy;

Croce i jego trzy córki: Silvia, Alda, Elena, (Lidia)

Biografia intelektualna

Croce był człowiekiem niezwykle pracowitym i płodnym intelektualnie

Już jako dwudziestolatek pisał teksty do różnych czasopism; mając lat trzydzieści, publikował już obszerne prace monograficzne

1900 rok – to moment kardynalny w jego biografii intelektualnej, publikuje Tesi fondamentali di un’estetica come scienza dell’espressione e linguistica generale – ROZPOCZYNA SIĘ EPOKA CROCEAŃSKA

(4 tomowa Filozofia ducha)

Na jego temat niejednokrotnie stwierdza się, że Włosi od czasów Galileusza nie mieli większej umysłowości od Crocego

Życie publiczne

Od 1921 był ministrem edukacji, przez dwie kadencje, w rządzie Giolittiego

Przez całe życie liberał, antyfaszysta i antykomunista.

Po wojnie zaproponowano mu prezydenturę; odmówił;

Od 1902 publikuje i trwa to przez 40 lat czasopismo La critica (dostępne obecnie online)

W 1947 zakłada w Neapolu Istituto Italiano per gli Studi Storici

Główna teza metafizyczna Crocego

Istnieje tylko jedna rzeczywistość (antydualizm platoński), tzn. ta która nas otacza, jest ona w pełni procesualna, tzn. ona wiecznie się staje.

Dla Crocego ponadto jest ona przede wszystkim duchowa, a to ze względu na charakter naszego poznania. To, co znamy, to wytwór naszego poznania (wątek kantowski).

FILOZOFIA CROCEGO TEORIA POZNANIA

Swoją filozofię sam Croce nazywał filozofią ducha, jako że zajmował się głównie analizą naszego poznania oraz wytworów tegoż poznania

Wyróżniał 4 formy – etapy poznania; 2 teoretyczne i 2 praktyczne

Teoretyczne to: Praktyczne to:

Intuicja (I etap) (przedracjonalna forma poznawcza; jej wytworem jest sztuka)

Intelekt (II etap)

(poznanie pojęciowe; jego wytworem jest filozofia-historia)

Wola tego, co partykularne (III etap)–

poznanie i realizacja dóbr własnych (jej wytworem jest ekonomia i prawo)

Wola tego, co powszechne (IV etap)–

poznanie i realizacja dóbr ogólnych (jej wytworem jest etyka)

INTUICYJNY POZIOM POZNIANIA, czyli estetyka Croceańska

PRZEANALIZUJEMY CZTERY KWESTIE:

a) Co to jest intuicja czysta, czyli czym jest akt

artystyczny?

b) Zagadnienie jedności intuicji i języka

c) Kim jest artysta?

d) Czym jest sztuka?

a) INTUICJA CZYSTA (resp. fantazja,

wyobraźnia) cd

Pierwszy etap naszego poznania stanowi poznanie intuicyjne (jest ono przedracjonalne, czyli zanim zaczniemy rozumować, analizować itd. najpierw mamy z rzeczywistością kontakt intuicyjny)

Intuicja czysta wg Crocego to synteza a priori 3 składników:

bezkształtnej materii (rezultat kontaktu z rzeczywistością fizyczną)

osobowości (to, co najbardziej indywidualne w nas, nasza psychika, nasza emocjonalność)

wizji kosmicznej (poczucie jedności z całym uniwersum)

Kosmiczny wymiar intuicji „[...] w każdym tworze

fantazji [intuicji - A.F.] jest cały ludzki los, wszystkie nadzieje, iluzje, cierpienia i radości, wielkość i marność, dramat wewnętrzny rzeczywistości, która staje się i wzrasta wiecznie na sobie samej, cierpiąc i ciesząc się”

a) INTUICJA CZYSTA CD

Croce głosi tezę homo artisticus

Jako że każdy człowiek posiada z natury intuicyjny poziom poznania, zatem każdy (do pewnego stopnie) jest artystą, tworzy sztukę [o tym później]

Koncepcja intuicji czystej ma wskazywać przede wszystkim na to, że nasz źródłowy kontakt ze światem ma charakter na wskroś indywidualny. Przymiotnik „czysty” wskazuje natomiast na to, że nasz pierwszy poznawczy kontakt ze światem nie ma charakteru racjonalnego.

b) JEDNOŚĆ INTUICJI I JĘZYKA

U podstawy tezy o jedności poznania intuicyjnego i języka, stoi inna teza, a mianowicie teza o jedności intuicji i ekspresji.

„intuicja niewyrażona nie jest nawet intuicją”

Mówiąc o ekspresji Croce ma na myśli wszelki rodzaj manifestacji ludzkiej: oratorskiej, obrazowej, muzycznej itd..

b) JEDNOŚĆ INTUICJI I JĘZYKA cd

Język jako że ma w pełni charakter ekspresyjny, zatem – zdaniem Crocego – w swej istocie powstaje na płaszczyźnie intuicyjnej naszego poznania.

Ma to kardynalne konsekwencje dla teorii języka.

b) JEDNOŚĆ INTUICJI I JĘZYKA cd

Język jest dziełem duchowym, powstaje na drodze kreacji, jest żywą ekspresją, wyobrażeniem spontanicznie wytworzonym przez fantazję.

Zatem jest jak sztuka czymś totalnie niepowtarzalny, indywidualnym

Czym są gramatyki? Kwestia przekładu z jednego języka na inny?

„[...] słowo jest jednością, nie zaś łańcuchem wyobrażeń, łańcuch

bowiem nie wyjaśnia, lecz raczej zakłada ekspresję do

wyjaśnienia. [...] język jest tworem duchowym (creazione

spirituale) i zawsze nim będzie [...]. Błąd [w tym względzie, A.F.]

pochodził stąd, że nie pamiętano o ogólnej zasadzie estetycznej,

zgodnie z którą ekspresje już wytworzone z konieczności

powracają do impresji i w ten sposób dają początek nowym

ekspresjom. Kiedy tworzymy nowe słowa, zazwyczaj

przekształcamy stare, zmieniając lub poszerzając ich znaczenie,

ale to działanie nie jest asocjacją, lecz kreacją, mimo że tworzenie

ma za materiał impresje człowieka od wieków żyjącego w

społeczeństwie, nie zaś jakiegoś hipotetycznego człowieka

prymitywnego [...].”

C) KIM JEST ARTYSTA?

Kiedy znajdujemy się w Rzymie naprzeciw Kapitolu, wielkiego dzieła autorstwa Michała Anioła, nasuwa się pytanie: kogo spośród setki osób, które uczestniczyły w realizacji tego dzieła należy nazwać artystą?

C) KIM JEST ARTYSTA? cd

Croce nam odp.: artystą jest każdy, bo każdy posiada intuicję, jednakże zaraz potem dodaje:

„Malarz jest malarzem dlatego, że widzi to, co inni tylko czują lub przeczuwają, ale nie widzą [...] gdyż wyrazić w sposób pełny pewne stany duszy może tylko ten, kto ma wyższą zdolność i większą dyspozycyjność”

d) CZYM JEST SZTUKA?

Sztuka jest intuicją, powstaje zatem w pełni na tym przedracjonalnym poziomie poznania.

Prawdziwa sztuka jest doskonałą syntezą trzech składników: bezkształtnej materii, osobowości, wizji kosmicznej.