Hội thảo quốc tế Khu vực và việc làm phi chính thức Phương pháp thống kê, Tác động kinh tế và Chính sách công

International Conference The Informal Sector and Informal Employment

Statistical Measurement, Economic Implications and Public Policies

PROGRAM BOOK

This International Conference is organized by VASS (Vietnam Academy of Social Sciences) and IRD (Institut de Recherche pour le Développement), in partnership with GSO (General Statistical Office), MOLISA (Ministry of Labour, War Invalids and Social Affairs), with support from the following international organizations: - AFD (Agence Française de Développement); - DFID (Department for International Development); - ILO (International Labour Organization); - UNDP (United Nations Development Programme); - and the World Bank.

Hội thảo do Viện Khoa học Xã hội Việt Nam (VASS), Viện nghiên cứu Phát triển (IRD) phối hợp cùng Tổng cục thống kê (GSO),Bộ Lao động,Thương binh và Xã hội MOLISA và các tổ chức quốc tế: - Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) - Viện Nghiên cứu Bộ Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh (DFID) - Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) - Chương tr.nh Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) - và Ngân hàng Thế giới (WB)

2

Objective of the Conference In spite of its predominant economic weight in developing countries, little is known about the informal sector and informal employment, which is still a “huge black hole” of our knowledge largely neglected by public policies. However, an increasing number of surveys have been conducted over the last few years; concepts and methodology to measure this sector have progressed; some international research has also been done. It is therefore time to take stock of all these advances and to think of new directions. Moreover, in Việt Nam as in other developing countries, the current international economic crisis is provoking huge employment losses and employment restructuring. This increases the interest for the informal sector, which is one of the main victims of the crisis. The purpose of the International Conference on the Informal Sector and Informal Employment is to look into the definition and statistical measurement of the concepts, analyse the economic implications of these phenomena, and study public policies implemented. More than fifteen years have passed since the 1993 adoption of a common international definition of the informal sector (International Labour Organization). The time has come to look at what we have learned from all the experiences worldwide, as much in terms of economic analyses and statistical measurement as in terms of policies implemented. In addition to this theme, which has taken on new significance with the process of globalization and crisis, the International Conference will break new ground by bringing together three types of audiences who rarely have the opportunity to discuss and compare their approaches: researchers, statisticians and the development community that develops and implements the economic policies. The aim of the Conference is to move forward along three directions:

Advance towards defining common approaches to the measurement and definition of the informal sector and the informal employment in developing countries, on the basis of the work by the Delhi Group coordinated by the United Nations and the ILO (national experiences of informal sector and informal employment surveys, implementation challenges);

Present and discuss the comparative outcomes of recent economic papers on the informal sector and the informal employment (and related issues) by academic researchers and international organizations that have benefited from the availability of new data drawn from statistical surveys; this work provides a better understanding of how the sector operates and its dynamics;

As regards the new international poverty reduction strategies and in the crisis context, use the diagnoses and past experiences to help define targeted assistance policies for the informal sector and job creation (in particular, impact evaluation studies).

Steering committee

The steering committee defines the main orientations of the Conference. It is composed of representatives of each of the institutions participating to the Conference.

Scientific committee

- Đỗ Trọng Khanh, Director of the Methodology Department, General Statistics Office, Hà Nội - Michael Grimm, Professor, Institute of Social Studies, The Hague - Ralf Hussmans, Senior Statistician, International Labour Office, Geneva - Lê Văn Dụy, Deputy Director, Institute of Statistical Science (ISS), General Statistics Office, Hà Nội - Benoit Massuyeau, Agence Française de Développement, Hà Nội - Nguyễn Thắng, Director, Centre of Analysis and Forecasting (CAF), Vietnam Academy of Social Sciences, Hà Nội - Martin Rama, Chief economist, World Bank Vietnam, Hà Nội - Vũ Quốc Huy, Professor, College of Economics, Việt Nam National University, Hà Nội - Alex Warren-Rodriguez, United Nations Development Programme, Hà Nội - Research team, Institut de Recherche pour le Développement, DIAL, Hà Nội

Organizing committee

- Trần Thị Lan Anh, VASS, Stéphane Lagrée, AFD/VASS/EFEO and Bùi Thu Trang, AFD/VASS, Hà Nội - Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto and François Roubaud, IRD, DIAL, Hanoi

3

Objectifs de la Conférence

En dépit de leur poids prédominant dans les pays en développement (PED) et en transition, le secteur et l’emploi informels restent à ce jour largement méconnus et constituent un véritable « trou noir » pour la connaissance tout en étant négligés par les politiques publiques. Cependant, un nombre croissant d’enquêtes statistiques ont été réalisées au cours des dernières années ; les concepts et les méthodologies de mesure ont progressé sensiblement ; des recherches de qualité ont été entreprises dans de nombreux pays. Il est donc opportun de capitaliser ces expériences diverses et de réfléchir aux enjeux à venir. De plus, au Việt Nam comme dans les autres PED et pays en transition, la crise économique en cours à l’échelle mondiale se traduit par des pertes d’emplois massives et des restructurations profondes sur le marché du travail. Cette situation renforce l’intérêt pour le secteur et l’emploi informels, qui constituent les principales variables d’ajustement de la crise. L’objectif de la Conférence internationale sur le secteur et l’emploi informels est de s’interroger sur les concepts et la mesure statistique du phénomène, d’analyser les implications économiques de sa présence voire de son développement, et d’étudier les politiques mises en place ou à promouvoir dans ce domaine. Plus de quinze ans se sont écoulés depuis l’adoption d’une définition internationale commune du secteur informel (Organisation Internationale du Travail). Il est temps de tirer les enseignements de ce que nous avons appris dans le monde, aussi bien en matière d’analyse économique et de mesure statistique, que de politiques économiques mises en oeuvre. Par ailleurs, la Conférence internationale cherche à mettre en relation trois types de publics qui ont rarement l’occasion d’échanger et de confronter leurs approches : les chercheurs, les statisticiens et la communauté du développement qui élabore et met en place les politiques économiques. L’objectif de la Conférence est d’avancer dans trois directions :

adoption d’approches communes pour la définition et la mesure du secteur et de l’emploi informels dans les PED, sur la base des travaux réalisés par le Groupe de Delhi, coordonné par les Nations Unies et le BIT (expériences nationales d’enquêtes sur le secteur et l’emploi informels : mise en place, contraintes et solutions) ;

présentation et discussion des résultats comparatifs d’études économiques et de recherches récentes sur le secteur et l’emploi informels (ainsi que sur des thématiques associées) par le monde académique et les institutions internationales, qui ont bénéficié de la mise à disposition de nouvelles données tirées des enquêtes statistiques ; ces travaux procurent une meilleure compréhension de la façon dont ce secteur opère et de sa dynamique ;

en lien avec les nouvelles stratégies internationales de lutte contre la pauvreté dans un contexte de crise, mobilisation des diagnostics et expériences passés pour mieux élaborer les politiques d’appui au secteur informel et à la création d’emplois (en particulier, les études d’évaluation d’impact).

Comité d’orientation Le comité définit les orientations de la Conférence. Il est composé de représentants de chacune des institutions organisatrices. Comité scientifique - Đỗ Trọng Khanh, Directeur du département méthodologie, Office Général des Statistiques, Hà Nội - Michael Grimm, Professeur, Institut des Etudes sociales, La Haye - Ralf Hussmans, Statisticien senior, Organisation Internationale du Travail, Genève - Lê Văn Dụy, Directeur-adjoint de l’Institut des Sciences Statistiques, Office Général des Statistiques, Hà Nội - Benoit Massuyeau, Agence Française de Développement, Hà Nội - Nguyễn Thắng, Directeur du Centre d’analyses et de prévisions, Académie des Sciences Sociales du Việt Nam, Hà Nội - Martin Rama, économiste en chef, Banque mondiale, Hà Nội - Vũ Quốc Huy, Professeur, Ecole d’économie, Université Nationale du Việt Nam, Hà Nội - Alex Warren-Rodriguez, Programme des Nations-Unis pour le Développement, Hà Nội - Equipe de recherche, Institut de Recherche pour le Développement, DIAL, Hà Nội Comité d’organisation - Trần Thị Lan Anh, ASSV, Stéphane Lagrée, AFD/ASSV/EFEO et Bùi Thu Trang, AFD/ASSV - Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto et François Roubaud, IRD, DIAL, Hà Nội

4

CONTENT

5

Objective of the Conference 3

PROGRAM SUMMARY 7

DETAILED PROGRAM 8

PLENARY SESSION 18 Ralf Hussmanns, Informal sector and informal employment – International statistical standard definitions and their measurement 19 Marc Bacchetta, Globalization and informal jobs in developing countries 38 PARALLEL SESSIONS 45

II.1. Economic and institutional constraints 46 II.2. Concepts and measures (1): National Experiences 53 II.3. The vietnamese case in perspective 61 II.4. Sectoral allocation and social constraints 66 III.1. Micro and macro Dynamics 72 III.2. Concepts and measures (2): National Experiences 77 III.3. International Projects: Statistics and Research 84 III.4. Policies and cross cutting issues 88

PLENARY SESSION: Taking Stock / Challenges 94

LIST OF PARTICIPANTS 189 (Speakers, co-authors and chairmen)

General Information 196

6

PROGRAM SUMMARY

Thursday, May 6 PLENARY SESSION (I)

I.1. Opening session I.2. Global approach (keynote speakers)

• The dynamics of the informal sector and policy challenges • Challenges involved by the measurement of the informal sector and informal employment Discussions

Lunch break

PARALLEL SESSIONS (II)

Session II.1 Economic

& Institutional Constraints

Four presentations Discussions

Tea break

Three presentations

Discussions

Session II.2 Concepts and

Measures: National Experiences

Four presentations Discussions

Tea break

Four presentations

Discussions

Session II.3 The Vietnamese Case

in Perspective

Four presentations Discussions

Tea break

Four presentations

Discussions

Session II.4 Sectoral Allocation

& Social Constraints

Three presentations Discussions

Tea break

Three presentations

Discussions

Friday, May 7

PARALLEL SESSIONS (III)

Session III.1 Micro and Macro

Dynamics

Four presentations Discussions

Tea break

Three presentations

Discussions

Session III.2 Concepts and

Measures: National Experiences

Three presentations

Discussions

Tea break

Three presentations Discussions

Session III.3 International Projects

Three presentations Discussions

Tea break

Three presentations

Discussions

Session III.4 Policy and Cross-

Cutting Issues

Four presentations Discussions

Tea break

Three presentations

Discussions

Lunch break

PLENARY SESSION (IV) IV.1. Round table: Prospects in terms of measurement, analysis and policy

• Wrap up of the parallel sessions (main findings and discussions) • Round table: Tacking stock / learning from the conference Discussions

IV.2. Closing session

7

DETAILED PROGRAM

Thursday, May 6, 2010 (8:00 – 12:00)

8:00 am Registration of the participant

I. PLENARY SESSION: GLOBAL APPROACH

Chairman: NGUYEN Xuan Thang (VASS) Opening Session

8:30 Speech of the President of VASS (Mr DO HOAI NAM)

8:40 Speech of the General Director of IRD (Mr Michel LAURENT)

8:50 Speech of the Vice Minister of MoLISA (Mr NGUYEN THANH HOA)

9:00 Speech of the Representative of the GSO (Mr NGUYEN BICH LAM)

9:10 Speech of the UN Resident Coordinator (Mr John HENDRA)

Tea break

Chairman: NGUYEN Thang (VASS)

9:50 Informal sector and informal employment - A cross-country analysis of key data based on the international statistical standard definitions (R. HUSSMANNS, ILO, Geneva)

10:20 Globalization and Informal Jobs in Developing Countries (M. BACCHETTA, Economic Research and Statistics Division, WTO, Geneva)

10:50 Discussions

Lunch break

8

Thursday, May 6, 2010 (13:30 – 17:30)

PARALLEL SESSIONS

II.1. ECONOMIC AND INSTITUTIONAL CONSTRAINTS

13:30 Barriers of entry and capital returns in informal activities: Evidence from Sub-Saharan Africa (M. GRIMM, ISS, La Haye; J. KRUGER & J. LAY, University of Goëttingen)

13:50 Heterogeneous informal jobs and segmentation of the Turkish labour market (M. BEN SALEM, I. BENSIDOUN I., CEE, France) Emplois informels hétérogènes et segmentation du marché du travail turc

14:10 Corruption and the informal sector in Sub-Saharan Africa (E. LAVALLEE, Université Paris Dauphine, DIAL, France, F. ROUBAUD, IRD-DIAL, Hanoi)

14:30 Efficiency of informal production units and its determinants: applying the quantile regression method in the case of Antananarivo (F. RAKOTOMANANA, INSTAT, Madagascar) Efficacité des unités de production informelles et ses déterminants : utilisation de la méthode de régression par quantile sur le cas de l’agglomération d’Antananarivo (Madagascar)

14:50 Discussions

15:10 Tea break

15:30 Employment in India’s Informal sector: size, patterns, growth and determinants (I. BAIRAGYA, Institute for Social and Economic Change, Bangalore, India)

15:50 The integration of the informal sector into the formal sector: sub-contracting in craft villages in the Red river delta (S. FANCHETTE, IRD, Hanoi, NGUYEN XUAN HOAN, CASRAD, Hanoi) L’intégration du secteur informel au secteur formel : la sous-traitance dans les villages de métier du delta du fleuve Rouge

16:10 Microfinance and self-employment in rural South-India: analysis of a failure (I. GUERIN, IRD/Paris I University, France ; ROESCH M., CIRAD, France & VENKATASUBRAMANIAN, Institut Français de Pondichery, India) Microfinance et auto-emploi en Inde rurale du Sud: analyses d’un échec

16:30 Discussions

19:00 Dinner (hosted by the MOLISA)

Chair facilitator: Jacques CHARMES (IRD) Chair discussant: Jean-Marc SIROËN (Paris Dauphine University)

9

Thursday, May 6, 2010 (13:30 – 17:30)

PARALLEL SESSIONS

II. 2. CONCEPTS AND MEASURES (1): NATIONAL EXPERIENCES

13:30 The informal sector and informal employment: What is the most adequate instrument in Africa? (E. RAMILISON, Afristat, Mali) Secteur et emploi informels : Quel instrument de mesure pour l’Afrique ?

13:50 Two decades of surveys on informal sector and informal employment in Mexico (G. LUNA, R. MARTINEZ & NEGRETE R., INEGI, Mexico)

14:10 The methodology of the 1-2-3 survey: the vietnamese experience (NGUYEN THI HUYEN, NGUYEN VAN DOAN, LE VAN DUY, GSO-ISS, Vietnam)

14:30 The informal sector in Morocco: approach, methodology and evolution (M. BENNANI, Direction de la Statistique, Morocco) Le secteur informel au Maroc: approche, méthodologie et évolution

14:50 Discussions

15:10 Tea break

15:30 The ENAHO: a tool for measuring and analyzing the informal sector in Peru. (N. HIDALGO, INEI, Peru) Las ENAHO: Un instrumento para la medición y análisis del sector informal. La experiencia peruana

15:50 Development and informal sector: Sixteen years of studies and analyses in Cameroon (J.G.B. SHE ETOUNDI, INS, Cameroon) Développement et secteur informel : Seize ans d’études et d’analyse au Cameroun

16:10 An original 1-2 mixed survey to capture the informal sector in Mongolia (I. BADAMTSETSEG, NSO, Mongolia)

16:30 A methodological alternative to measure the labour market in rural areas in Colombia (ALVARO SUAREZ R., Universidad de los Andes Colombia) Una alternativa metodologica para la mediacion del mercado laboral en zonas rurales en Colombia

16:50 Discussions

19:00 Dinner (hosted by the MOLISA)

Chair facilitator: Martin BALEPA (AFRISTAT) Chair discussant: Benoit MASSUYEAU (AFD)

10

Thursday, May 6, 2010 (13:30 – 17:30)

PARALLEL SESSIONS

II.3. THE VIETNAMESE CASE IN PERSPECTIVE

13:30 Shedding light on a huge blackhole: the informal sector in Hanoi and Ho Chi Minh City (LE VAN DUY, NGUYEN THI HUYEN, NGUYEN HUU CHI, PHAN THI NGOC TRAM, GSO-ISS, Vietnam)

13:50 An approach to the informal sector in Vietnamese metropolises: from the knowable towards the unknown (P. GUBRY, IRD, France; LE THI HUONG, HIDS, Vietnam; NGUYEN THI THIENG, IPSS, Vietnam & PHAM THUY HUONG, NEU, Vietnam) Approches du secteur informel dans les métropoles vietnamiennes : du connaissable vers l’inconnu

14:10 Informal Employment for Rural Migrants in Urban Labor Market in the Red River Delta: a comparative analysis of sector choice and earnings with urban migrants and urban residents (Hanoi, Hai Phong and Hai Duong) (NGUYEN HUU CHI, National Economic University, IRD, Vietnam)

14:30 Impacts of international migration on employment in the informal sector: the case of Vietnam (TRAN THI BICH, NGUYEN HUU CHI, NGUYEN THI XUAN MAI, AND NGO THI PHUONG THAO, The National Economics University of Hanoi)

14:50 Discussions

15:10 Tea break

15:30 Diversification in land and labor allocation in response to shocks among small-scale farmers in central Vietnam (TUNG PHUNG DUC & H. WAIBEL, Leibniz University of Hannover, Germany)

15:50 Informal micro-finance: institutional framework to stimulate development in rural areas (NGUYEN VAN HUAN, VASS, Vietnam) Tài chính vi mô phi chính thức : Một thế chế tự nguyên thúc đẩy sự phát triển nông thôn

16:10 Wage determinants and discriminations among immigrant laborers: The case of the Mekong Delta, Viet Nam (HUYNH TRUONG HUY, Antwerpen University, Belgium)

16:30 The benefits of formalization: evidence from Vietnamese SMEs (J. RAND & N. TORM, University of Copenhagen, Danemark)

16:50 Discussions

19:00 Dinner (hosted by the MOLISA)

Chair facilitator: Adam FFORDE (Victoria University, Melbourne) Chair discussant: Alex WARREN-RODRIGUEZ (UNDP)

11

Thursday, May 6, 2010 (13:30 – 17:30)

PARALLEL SESSIONS

II.4. SECTORAL ALLOCATION AND SOCIAL CONSTRAINTS

13:30 Impact of Informal Sector on Poverty and Employment in Nepal – Micro-level Study of Chitwan District (M.K. AGARWAL, University of Lucknow, R. C. DHAKAL, Nepal)

13:50 Domestic work and informal employment in Africa: what trade off for women?(J. HERRERA, IRD, DIAL & C. TORELLI, INSEE, DIAL, France) Travail domestique et emploi informel en Afrique : quel arbitrage pour les femmes ?

14:10 Intergenerational transmission of self-employed status in the informal sector: a constrained choice or better income prospects? Evidence from seven West-African countries (L. PASQUIER DOUMER, IRD-DIAL, France) Entrepreneur dans le secteur informel : un choix contraint ou une rente intergénérationnelle ? Le cas de sept pays ouest-africains

14:30 Discussions

15:00 Tea break

15:30 To be or to become an informal sector worker in Cameroon: the role of social capital and of capital (C. KANA KENFACK , INS, Cameroun) Etre ou devenir travailleur du secteur informel au Cameroun : le rôle du capital social et du capital

15:50 Does forced solidarity hamper entrepreneurial activity? Evidence from seven West-African countries (M. GRIMM, Erasmus University of Rotterdam, Netherland; F. GUBERT, IRD-DIAL, France; O. KORIKO, Afristat, Mali, J. LAY, University of Goëttingen, Germany, C.J. NORDMAN, IRD-DIAL, France)

16:10 Satisfaction at work and informal sector in Vietnam (J.-M. WACHSBERGER, Université de Lille III, DIAL, France, M. RAZAFINDRAKOTO, F. ROUBAUD, IRD, DIAL, Hanoi) Satisfaction dans l’emploi et secteur informel au Vietnam

16:30 Discussions

19:00 Dinner (hosted by the MOLISA)

Chair facilitator: DANG Nguyen Anh (VASS) Chair discussant: Xavier OUDIN (IRD, DIAL)

12

Friday, May 7, 2010 (8:30 – 12:15)

PARALLEL SESSIONS

III. 1. MICRO AND MACRO DYNAMICS

Chair facilitator: NGUYEN Thi Lan Huong (ILSSA) Chair discussant: NGUYEN Thang (VASS)

8:30 Links between Poverty Dynamics and the Labor market in Peru. The Role of the Informal Sector (N. HIDALGO, INEI, Peru, J. HERRERA, IRD, DIAL, France)

8:50 Labor informality in Latin America : poverty and vulnerability (R. MAURIZIO, Universidad Nacional de General Sarmiento, Argentina)

9:10 Effect of rural women informal economic activities on employment creation in Imo state, Nigeria (E.C. ONYENECHERE, Imo State University, Nigeria)

9:30 Panel data analysis of the dynamics of labour allocation and earnings in Vietnam (NGUYEN HUU CHI, National Economic University, Vietnam, C. J. NORDMAN, IRD-DIAL, France, F. ROUBAUD, IRD, DIAL, Hanoi)

9:50 Discussions

10:10 Tea break

10:30 Informality and income mobility in Mexico and Argentina: a pseudo-panel analysis (F. GROISMAN, University of Buenos Aires, Argentina)

10:50 Paths between the formal and the informal sectors. Case study on Thailand: case study on Thailand (X. OUDIN, IRD-DIAL, France) Trajectoires entre le secteur moderne et le secteur informel. Etude de cas sur la Thaïlande

11:10 Assessing the impact of the global crisis on the labour market and the informal sector in Vietnam (J.-P. CLING, M. RAZAFINDRAKOTO, F. ROUBAUD, IRD-DIAL, Hanoi, Vietnam)

11:30 Discussions

Lunch break

13

Friday, May 7, 2010 (8:30 – 12:15)

PARALLEL SESSIONS

III. 2. CONCEPTS AND MEASURES (2): NATIONAL EXPERIENCES

Chair facilitator: DO Trong Khanh (GSO) Chair discussant: Margarita GUERERO (UN-ESCAP)

8:30 The informal sector and National accounts (M. SERUZIER, Comptable national, France) Secteur informel et Comptabilité nationale

8:50 Measurement and integration of the informal sector in the National accounts: the case of Peru (J.-L. ROBLES, INEI, Peru) Medición e Integración del Sector Informal en el Sistema de Cuentas Nacionales: el caso peruano

9:10 Macro-economic statistical and accounting cooking; a paradox of the Cameroon survey on employment and the informal sector (B. LEENHARDT (DIAL, France) et M. KUEPIE (DIAL-CEPS, France, Luxembourg) Cuisine macroéconomique, statistique et comptable autour d’un paradoxe de l’enquête camerounaise

9:30 Discussions

10:00 Tea break

10:30 Trying to operationalize the informal sector and employment concepts and elaborating the economic accounts of IPUs using the surveys on employment and the informal sector in Cameroon (R. A. AMOUGOU, A. D. DZOSSA, J. FOUOKING, S. NEPETSOUN et J. TEDOU, INS, Cameroun) Essai d’opérationnalisation des concepts du secteur informel et d’emploi informels et élaboration des comptes des UPI à la lumière des enquêtes sur l’emploi et le secteur informel au Cameroun.

10:50 Measuring the informal sector: the 1-2 survey experience in Sri Lanka (C. WEERAKOONE, NSO, Sri Lanka)

11:10 The informal sector in Morocco National accounts (Y.A. KHELLOU, Direction de la Statistique, Morocco) Le secteur informel dans les comptes nationaux marocains

11:30 Discussions

Lunch break

14

Friday, May 7, 2010 (8:30 – 12:15)

PARALLEL SESSIONS

III. 3. INTERNATIONAL PROJECTS: STATISTICS AND RESEARCH

Chair facilitator: Rie VEJS KJELDGAARD (ILO) Chair discussant: Marc BACCHETTA (WTO)

8:30 ‘1-2’ Surveys for Estimating Informal Employment and Value-added of Informal Sector Enterprises: Results of Three National Surveys in Asia (Mongolia, Philippines and Sri Lanka) (M. GUERRERO, UN-ESCAP, Bangkok)

8:50 The action plan to improve the statistics on informal sector in Africa – PASSIA (M. BALEPA, AFRISTAT, Bamako) Le Plan d’Action pour l’amélioration des Statistiques sur le Secteur Informel en Afrique – PASSIA.

9:10 Towards a Reliable and Cost-Effective Data Collection Strategy for the Informal Sector and Informal Employment (D.S. MALIGALIG, ADB, Manila)

9:30 Discussions

10:00 Tea break

10:30 Women and Men in the Informal Economy 2010 - A Statistical Picture: plans for an updated report (J. HEINTZ, Univ. of Massachusetts, J. VANEK, WIEGO, USA)

10:50 Unlocking potential: tackling economic, institutional and social constraints of informal entrepreneurship in Sub-Saharan Africa (M. GRIMM, Rotterdan University, F. GUBERT, C. NORDMAN, IRD-DIAL, J. LAY, University of Goëttingen)

11:10 Is informal normal? Towards more and better jobs (J. R. De LAIGLESIA & J. JUTTING, OCDE)

11:30 Discussions

Lunch break

15

Friday, May 7, 2010 (8:30 – 12:15)

PARALLEL SESSIONS

III. 4. POLICIES AND CROSS CUTTING ISSUES

Chair facilitator: Kirsty MASON (DFID) Chair discussant: Azita BERAR AWAD (ILO)

8:30 Vietnam - Informality and Social and Health Insurance Issues (P. CASTEL, Economist, Hanoi, GIAN THANH CONG, ILSSA, Vietnam)

8:50 Estimating the returns to education in Cameroun informal sector (P. NGUETSE TEGOUM, Ministry of economy, Cameroon)

9:10 When the informal is never entirely informal, and the formal is never entirely formal (A. FFORDE and P. SHEEHAN, The Centre for Strategic Economics Studies, Victoria University, Melbourne)

9:30 Migrants and Residents’ Living Standards in Hanoi and Hochiminh City (Hanoi and Hochiminh Provincial People Committees / Statistics Offices and UNDP, Vietnam)

9:50 Discussions

10:10 Tea break

10:30 Policy approaches towards the informal economy: the debate on transition to formality (A. BERAR AWAD, ILO, Geneva)

10:50 Are there limits to informality growth in South America? (F. VERDERA Catholic University, Lima)

11:10 Assessment and challenges of impact evaluation methodology: the example of microfinance in Morocco (T. BERNARD, AFD, France)

11:30 Discussions

Lunch break

16

Friday, May 7 2010 (13:30 – 17:30)

IV. PLENARY SESSION: TAKING STOCK / CHALLENGES

Wrap up of different sessions

13:30 Concept and Measures: National experiences (II.2), Benoit MASSUYEAU

13:37 Concept and Measures: National experiences (III.2), Margarita GUERRERO

13:44 Economic & Institutional Constraints (II.1), Jean-Marc SIROËN

13:51 Sectoral Allocation and Social Constraints (II.4), Xavier OUDIN

13:58 Micro and Macro Dynamics (III.1), Nguyen THANG

14:05 The Vietnamese Case in Perspective (II.3), Alex WARREN-RODRIGUEZ

14:12 Policy and Cross-cutting Issues (III.4), Azita BERAR AWAD

14:19 International Projects (III.3), Marc BACCHETTA

14:30 Discussions

15:10 Tea break

15 :30 Insights on the informal sector : Interview of François BOURGUIGNON (video Hanoi-Paris) (Director of Paris School of Economics, France)

16:00 Round Table: measurement, research and policies: which prospects? Introduced by: Martin RAMA, François ROUBAUD, Rie VEJS KJELDGAARD

16:45 Discussions 17:30 Closing session

Cocktail (hosted by the GSO-ISS)

Chair: VU Quoc Huy (University of Economics and Business, VNU)

Chair: Joann VANEK (WIEGO)

17

PLENARY SESSION

Global approach

Ralf Hussmanns, Informal sector and informal employment – International statistical standard definitions and their measurement, Department of Statistics International Labour Office, Geneva Marc Bacchetta, Ekkehard Ernst, Juana P. Bustamante. Globalization and informal jobs in developing countries, International Labour Organization, International Institute for Labour Studies, World Trade Organization, Geneva, 2009

18

Informal sector and informal employment – International statistical standard definitions and their measurement

Ralf Hussmanns

Department of Statistics International Labour Office, Geneva

Contents

1. Introduction 2. Definitions

2.1 International statistical definition of employment in the informal sector 2.2 International statistical definition of informal employment 2.3 Related issues

2.3.1 Jobs at the borderline of status-in-employment categories 2.3.2 Further sub-divisions of informal jobs 2.3.3 Statistics on informal employment in the absence of data on informal

sector employment 2.3.4 Informal jobs in agriculture 2.3.5 Informal sector/employment vs. underground/illegal production

3. Measurement 3.1 Labour force surveys as a source of data on informal sector

employment/informal employment 3.2 Survey questions 3.2.1 Employment in the informal sector 3.2.2 Informal employment

References

Annex I: Resolution concerning statistics of employment in the informal sector, adopted by the 15th International Conference of Labour Statisticians (January 1993) (Extract) Annex II: Guidelines concerning a statistical definition of informal employment, endorsed by the 17th International Conference of Labour Statisticians (November-December 2003) 1. Introduction In January 1993, the Fifteenth International Conference of Labour Statisticians (15th ICLS) adopted an international statistical definition of the informal sector, which was subsequently included in the revised international System of National Accounts (SNA 1993)1. Inclusion in the SNA of the informal sector definition was considered essential as it would make it possible to identify the informal sector separately in the accounts and, hence, to quantify the contribution of the informal sector to the gross domestic product. In order to obtain an internationally agreed definition of the informal sector, which was acceptable to labour statisticians as well as national accountants, the informal sector had to be defined in terms of characteristics of the production units (enterprises) in which the activities take place (enterprise approach), rather than in terms of the characteristics of the persons involved or of their jobs (labour approach). A criticism sometimes made of the informal sector definition adopted by the 15th ICLS is that persons engaged in very small-scale or casual self-employment activities may not report in statistical surveys that they are self-employed, or employed at all, although their activity falls within the enterprise-based definition. Another criticism is that informal sector statistics may be affected by errors in classifying certain groups of employed persons by status in employment, such as outworkers, subcontractors, free-lancers or other workers whose activity is at the borderline between self-employment and wage

1 Chapter IV of the SNA 1993 only reproduced the main parts of the definition. The SNA 2008 provides more detail as it includes a full chapter on Informal aspects of the economy (SNA 2008, Chapter 25).

19

employment. Women are more likely than men to be engaged in such activities. Still another criticism is that an enterprise-based definition of the informal sector is unable to capture all aspects of the increasing so-called ‘informalisation’ of employment, which has led to a rise in various forms of informal (or non-standard, atypical, alternative, irregular, precarious, etc) employment, in parallel to the growth of the informal sector that can be observed in many countries. From the very beginning, it had however been clear that the informal sector definition adopted by the 15th ICLS was not meant to serve this purpose, which goes far beyond the measurement of employment in the informal sector. For the above-mentioned reasons, the Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group) joined statistics users in concluding that “the definition and measurement of employment in the informal sector need(ed) to be complemented with a definition and measurement of informal employment” (CSO/India 2001). ‘Employment in the informal sector’ and ‘informal employment’ are concepts, which refer to different aspects of the ‘informalisation’ of employment and to different targets for policy-making. One of the two concepts cannot replace the other. They are both useful for analytical purposes and, hence, complement each other. However, the two concepts need to be defined and measured in a coherent and consistent manner, so that one can be clearly distinguished from the other. Statistics users and others often tend to confuse the two concepts because they are unaware of the different observation units involved: enterprises on the one had, and jobs on the other. During its 90th Session (2002), the International Labour Conference (ILC) engaged in an extensive discussion on ‘Decent work and the informal economy’, which emphasised repeatedly the need for more and better statistics on the informal economy and requested the ILO to assist member States in the collection, analysis and dissemination of consistent, disaggregated statistics on the size, composition and contribution of the informal economy (ILO 2002a). However, in order to be able to collect statistics on the informal economy, one needs to have a definition of the informal economy. The ILC used the term ‘informal economy’ as referring to “all economic activities by workers and economic units that are – in law or in practice – not covered or insufficiently covered by formal arrangements” (ILO 2002a). The ILO report on ‘Decent work and the Informal Economy’ (ILO 2002b), which had been prepared as a basis for the discussion by the ILC, defined employment in the informal economy as comprising two components: (i) employment in the informal sector as defined by the 15th ICLS, and (ii) other forms of informal employment (i.e. informal employment outside the informal sector). As part of the report, the ILO developed a conceptual framework for employment in the informal economy. The framework lent itself to statistical measurement as it built upon internationally agreed statistical definitions, which were used because of their consistency and coherence. It enables measures of employment in the informal sector to be complemented with broader measures of informal employment (Hussmanns 2001; 2002). At its fifth meeting, the Delhi Group endorsed the framework and recommended it to countries for testing (CSO/India 2001). Subsequently, several countries (Brazil, Georgia, India, Mexico and the Republic of Moldova) tested the framework successfully. The conceptual framework developed by the ILO was submitted to the 17th ICLS (November-December 2003) for discussion. The 17th ICLS examined the framework, made some minor amendments to it, and adopted guidelines endorsing it as an international statistical standard (ILO 2003). These guidelines, which are attached as an annex to the present paper, complement the 15th ICLS Resolution concerning statistics of employment in the informal sector. The work by the Delhi Group and its members was essential to the development and adoption of the guidelines. The 17th ICLS unanimously agreed that international guidelines were useful in assisting countries in the development of national definitions of informal employment, and in enhancing the international comparability of the resulting statistics to the extent possible. It also realized that such guidelines were needed in support of the request, which had been made by the ILC in 2002, that the ILO should assist countries in the collection, analysis and dissemination of statistics on the informal economy. The concept of informal employment is considered to be relevant not only for developing and transition countries, but also for developed countries, for many of which the concept of the informal sector is of limited relevance. The 17th ICLS acknowledged, however, that the relevance and meaning of informal employment varied among countries, and that therefore a decision to develop statistics on it would depend on national circumstances and priorities.

20

During discussions on terminology, some considered the term ‘informal employment’ as being too positive and thus potentially misleading for policy purposes. Others feared that statistics users might have difficulties to understand the difference between ‘informal employment’ and ‘employment in the informal sector’ and confuse the two terms. Nevertheless, the term ‘informal employment’ was retained by the 17th ICLS because of its broadness, and because there was no agreement regarding the use of an alternative term, such as ‘unprotected employment’. The paper is organised as follows: Section 2 of the paper summarises and explains the international statistical definitions of the informal sector and of informal employment as adopted by the 15th and 17th ICLS in 1993 and 2003. It also deals with a number of related issues, including the links of the concepts of informal sector and informal employment with the concept of the non-observed economy. Section 3 discusses the possibilities and limitations of labour force surveys as a source of data on employment in the informal sector and informal employment. To illustrate how the information can be obtained, examples of possible survey questions are included.

2. Definitions

2.1 International statistical definition of employment in the informal sector

The 15th ICLS (ILO 2000) defined employment in the informal sector as comprising all jobs in informal sector enterprises, or all persons who, during a given reference period, were employed in at least one informal sector enterprise, irrespective of their status in employment and whether it was their main or a secondary job. Informal sector enterprises were defined by the 15th ICLS on the basis of the following criteria: • They are private unincorporated enterprises (excluding quasi-corporations)2, i.e. enterprises

owned by individuals or households that are not constituted as separate legal entities independently of their owners, and for which no complete accounts are available that would permit a financial separation of the production activities of the enterprise from the other activities of its owner(s). Private unincorporated enterprises include unincorporated enterprises owned and operated by individual household members or by several members of the same household, as well as unincorporated partnerships and co-operatives formed by members of different households, if they lack complete sets of accounts.

• All or at least some of the goods or services produced are meant for sale or barter, with the possible inclusion in the informal sector of households which produce domestic or personal services in employing paid domestic employees.

• Their size in terms of employment is below a certain threshold to be determined according to national circumstances3, and/or they are not registered under specific forms of national legislation (such as factories’ or commercial acts, tax or social security laws, professional groups’ regulatory acts, or similar acts, laws or regulations established by national legislative bodies as distinct from local regulations for issuing trade licenses or business permits), and/or their employees (if any) are not registered.

• They are engaged in non-agricultural activities, including secondary non-agricultural activities of enterprises in the agricultural sector4.

The relevant paragraphs of the 15th ICLS Resolution are reproduced in Annex I to this paper. The meaning of the term ‘sector’ follows the SNA. For national accounting purposes, a sector (institutional sector) is different from a branch of economic activity (industry). It simply groups

2 In the SNA, such enterprises are called ‘household unincorporated enterprises’ or ‘household enterprises’ because they form part of the SNA institutional sector ‘households’. Since readers, who are not familiar with the SNA framework, often misinterpret these terms, the term ‘private unincorporated enterprises’ is used in this paper. 3 During its third meeting, the Delhi Group recommended that for international reporting the size criterion should be defined as less than five employees (CSO/India 1999). 4 The 15th ICLS recognised that, from a conceptual point of view, there was nothing against the inclusion, within the scope of the informal sector, of private unincorporated enterprises engaged in agricultural and related activities, if they met the criteria of the informal sector definition. The recommendation to exclude agricultural and related activities from the scope of informal sector surveys, and to measure them separately, was however made for practical data collection reasons.

21

together similar kinds of production units, which in terms of their principal functions, behaviour and objectives have certain characteristics in common. The result is not necessarily a homogeneous set of production units. For the purposes of analysis and policy-making, it may thus be useful to divide a sector into more homogeneous sub-sectors. Informal sector enterprises as defined by the 15th ICLS cannot be considered a sub-sector of the SNA institutional sector ‘households’ because the definition only takes the productive activities of households into account. Informal sector enterprises represent, however, a subset of household unincorporated enterprises. The term ‘enterprise’ is used here in a broad sense, referring to any unit engaged in the production of goods or services for sale or barter. It covers not only production units, which employ hired labour, but also production units that are owned and operated by single individuals working on own account as self-employed persons, either alone or with the help of unpaid family members. The activities may be undertaken inside or outside the enterprise owner’s home, and they may be carried out in identifiable premises, unidentifiable premises or without fixed location. Accordingly, self-employed street vendors, taxi drivers, home-based workers, etc. are all considered enterprises.

2.2 International statistical definition of informal employment

The conceptual framework endorsed by the 17th ICLS relates the enterprise-based concept of employment in the informal sector in a coherent and consistent manner with a broader, job-based concept of informal employment. A person can simultaneously have two or more formal and/or informal jobs. Due to the existence of such multiple jobholding, jobs rather than employed persons were taken as the observation units for employment. Employed persons hold jobs that can be described by various job-related characteristics, and these jobs are undertaken in production units (enterprises) that can be described by various enterprise-related characteristics. Thus, using a building-block approach the framework disaggregates total employment according to two dimensions: type of production unit and type of job (see the matrix included in Annex II). Type of production unit (rows of the matrix) is defined in terms of legal organisation and other enterprise-related characteristics, while type of job (columns of the matrix) is defined in terms of status in employment and other job-related characteristics. Production units are classified into three groups: formal sector enterprises, informal sector enterprises, and households. Formal sector enterprises comprise corporations (including quasi-corporate enterprises), non-profit institutions, unincorporated enterprises owned by government units, and those private unincorporated enterprises producing goods or services for sale or barter which are not part of the informal sector. The definition of informal sector enterprises has already been given in Section 2.1 above. Households as production units are defined here as including households producing goods exclusively for their own final use (e.g. subsistence farming, do-it-yourself construction of own dwellings), as well as households employing paid domestic workers (maids, laundresses, gardeners, watchmen, drivers, etc.)5. Households producing unpaid domestic or personal services (e.g., housework, caring for family members) for their own final consumption are excluded, as such activities fall presently outside the SNA production boundary and are not considered employment. Jobs are distinguished according to status-in-employment categories and according to their formal or informal nature. For status in employment, the following five ICSE-93 groups are used: own-account workers; employers; contributing family workers; employees; and members of producers’ cooperatives. The breakdown by status in employment was needed for definitional purposes; however, it was also considered useful for analytical and policy-making purposes. There are three different types of cells in the matrix included in Annex II. Cells shaded in dark grey refer to jobs, which, by definition, do not exist in the type of production unit in question. For example, there cannot be contributing family workers in household non-market production units. Cells shaded in light grey refer to formal jobs. Examples are own-account workers and employers owning formal

5 The 15th ICLS definition of the informal sector excludes households producing goods exclusively for their own final use, but provides an option to include households employing paid domestic workers. The framework presented in this paper and adopted by the 17th ICLS does not use this option and, hence, excludes households employing paid domestic workers from the informal sector. The exclusion is in line with a recommendation made by the Delhi Group during its third meeting (CSO/India 1999).

22

sector enterprises, employees holding formal jobs in formal sector enterprises, or members of formally established producers’ cooperatives. The remaining, un-shaded cells represent the various types of informal jobs. The 17th ICLS defined informal employment as the total number of informal jobs, whether carried out in formal sector enterprises, informal sector enterprises, or households, during a given reference period (see Annex II). It comprises: • Own-account workers and employers employed in their own informal sector enterprises (Cells 3

and 4). The employment situation of own-account workers and employers can hardly be separated from the type of enterprise, which they own. The informal nature of their jobs follows thus directly from the characteristics of the enterprise.

• Contributing family workers, irrespective of whether they work in formal or informal sector enterprises (Cells 1 and 5). The informal nature of their jobs is due to the fact that contributing family workers usually do not have explicit, written contracts of employment, and that usually their employment is not subject to labour legislation, social security regulations, collective agreements, etc.6.

• Employees holding informal jobs, whether employed by formal sector enterprises, informal sector enterprises, or as paid domestic workers by households (Cells 2, 6 and 10)7. According to the guidelines endorsed by the 17th ICLS, employees are considered to have informal jobs if their employment relationship is, in law or in practice, not subject to national labour legislation, income taxation, social protection or entitlement to certain employment benefits (advance notice of dismissal, severance pay, paid annual or sick leave, etc.) for reasons such as: non-declaration of the jobs or the employees; casual jobs or jobs of a limited short duration; jobs with hours of work or wages below a specified threshold (e.g. for social security contributions); employment by unincorporated enterprises or by persons in households; jobs where the employee’s place of work is outside the premises of the employer’s enterprise (e.g. outworkers without employment contract); or jobs, for which labour regulations are not applied, not enforced, or not complied with for any other reason8.

• Members of informal producers’ cooperatives (Cell 8). The informal nature of their jobs follows directly from the characteristics of the cooperative of which they are member9.

• Own-account workers engaged in the production of goods exclusively for own final use by their household (such as subsistence farming or do-it-yourself construction of own dwellings), if considered employed according to the 13th ICLS definition of employment10 (Cell 9).

The major new element is the above definition of informal jobs of employees. However, given the large diversity of informal employment situations found in different countries, the 17th ICLS had to

6 Family workers with a contract of employment and/or wage would be considered employees. 7 Cell 7 refers to employees holding formal jobs in informal sector enterprises. Such cases, which are included in employment in the informal sector but excluded from informal employment, may occur when enterprises are defined as informal in using size as the only criterion, or where there is no administrative link between the registration of employees and the registration of their employers. However, the number of such employees is likely to be small in most countries. Where the number is significant, it might be useful to define the informal sector in such a way that enterprises employing formal employees are excluded. Such a definition has been proposed, for example, for Argentina (Pok 1992) and is in line with the 15th ICLS resolution, which includes the non-registration of the employees of the enterprise among the criteria for defining the informal sector (ILO 2000). 8 The definition corresponds to the definition of unregistered employees as specified in paragraph 9 (6) of the informal sector resolution adopted by the 15th ICLS. It encompasses the ICSE-93 definitions of non-regular employees, workers in precarious employment (casual workers, short-term workers, seasonal workers, etc.) and contractors. 9 Producers’ cooperatives, which are formally established as legal entities, are incorporated enterprises and, hence, part of the formal sector. Members of such formally established producers’ cooperatives are considered to have formal jobs. Producers’ cooperatives, which are not formally established as legal entities, are treated as private unincorporated enterprises owned by members of several households. They are part of the informal sector if they also meet the other criteria of the definition. 10 The definition specifies that persons engaged in household production for own final use should be considered employed if their production represents an important contribution to the total consumption of the household.

23

leave the operational criteria for defining informal jobs of employees for determination by countries in accordance with national circumstances and data availability. The impact on the international comparability of the resulting statistics was recognized by the 17th ICLS. An important definitional issue is the possible discrepancy between the formality of employment situations and their reality. Sometimes employees, although in theory protected by labour legislation, covered by social security, entitled to employment benefits, etc., are in practice not in a position to claim their rights because mechanisms to enforce the existing regulations are lacking or deficient. Or the regulations are not applied when the employees agree to waive their rights, because they prefer to trade in higher take-home pay for legal and social protection. For these reasons, the 17th ICLS definition of informal jobs of employees covers not only employment situations, which are de jure informal, but also employment situations, which are de facto informal (“in law or in practice”). Employment in the informal sector encompasses the sum of Cells 3 to 8. Informal employment encompasses the sum of Cells 1 to 6 and 8 to 10. The sum of Cells 1, 2, 9 and 10 is called informal employment outside the informal sector. Informal employment outside the informal sector comprises the following types of jobs: • Employees holding informal jobs in formal sector enterprises (Cell 2) or as paid domestic workers

employed by households (Cell 10); • Contributing family workers working in formal sector enterprises (Cell 1); • Own-account workers engaged in the production of goods exclusively for own final use by their

household, if considered employed according to the 13th ICLS definition of employment (Cell 9). Of these, Cell 2 (employees holding informal jobs in formal sector enterprises) tends to generate the largest interest among researchers, social partners and policy-makers. It should be noted that the 17th ICLS did not endorse the term ‘employment in the informal economy’, which had been used by the ILO to refer to the sum of employment in the informal sector and informal employment outside the informal sector (Cells 1 to 10). The 17th ICLS agreed that, for statistical purposes, it would be better to keep the concepts of informal sector and of informal employment separate. The informal sector concept, as defined by the 15th ICLS, needed to be retained because it had become part of the SNA, and because a large number of countries, as documented by the ILO (ILO 2002c), were collecting statistics based on it.

2.3 Related issues

2.3.1 Jobs at the borderline of status-in-employment categories

It is widely recognized that certain types of jobs are difficult to classify by status in employment because they are at the borderline of two or more of the ICSE-93 groups, especially between own-account workers and employees. An example is outworkers (home-workers). The framework presented in this paper and adopted by the 17th ICLS makes it possible to capture all outworkers in informal employment, irrespective of their classification by status in employment. Outworkers would be included in Cells 3 or 4, if they are deemed to constitute enterprises of their own as self-employed persons, and if these enterprises meet the criteria of the informal sector definition. Persons working for such informal outworking enterprises as contributing family workers would be included in Cell 5, and persons working for them as employees in Cells 6 or 7. Outworkers working as employees for formal sector enterprises would be included in Cell 2, if they have informal jobs, and in the light grey cell next to Cell 2, if they have formal jobs. Thus, problems in assigning jobs to status-in-employment categories affect data on informal employment based on the labour approach to a lesser extent than they affect data on employment in the informal sector based on the enterprise approach. They would lead to classification errors rather than coverage errors. However, further work is needed to develop methodologies, which would help to reduce such classification errors.

2.3.2 Further sub-divisions of informal jobs

As part of its guidelines, the 17th ICLS mentions that, for purposes of analysis and policy-making, it may be useful to disaggregate the different types of informal jobs, especially those held by employees. Such a typology and definitions should be developed as part of further work on classifications by status in employment at the international and national levels. A strategy for developing a typology of

24

atypical forms of employment, based on the International Classification of Status in Employment (ICSE-93), has been outlined by Mata Greenwood and Hoffmann (2002).

2.3.3 Statistics on informal employment in the absence of data on informal sector employment

Some countries may wish to develop statistics on informal employment, although they do not have statistics on employment in the informal sector. Other countries may wish to develop statistics on informal employment, but find that a classification of employment by type of production unit is not much relevant to them. Unless such countries want to limit the measurement of informal employment to employee jobs, they need to specify appropriate definitions of informal jobs of own-account workers, employers and members of producers’ cooperatives, which do not explicitly use the informal sector concept.

2.3.4 Informal jobs in agriculture

In respect of the statistical treatment of persons engaged in agricultural activities a similar issue arises for countries, which, in line with paragraph 16 of the 15th ICLS resolution, exclude agriculture from the scope of their informal sector statistics. In order to be able to classify all jobs (including agricultural jobs) as formal or informal, these countries will have to develop suitable definitions of informal jobs in agriculture other than those held by persons engaged in subsistence farming (Cell 9). This applies, in particular, to jobs held in agriculture by own-account workers, employers and members of producers’ cooperatives. Regarding the definition of informal employee jobs in agriculture, it is most likely that the same criteria can be used as for the definition of informal employee jobs in other activities11.

2.3.5 Informal sector/employment vs. underground/illegal production

The 17th ICLS requested the links between the concepts of informal employment and non-observed economy to be indicated. In the preamble to its guidelines, it therefore mentioned that an international conceptual framework for measurement of the non-observed economy already existed. The framework was developed as part of a handbook for measurement of the non-observed economy, which was published in 2002 by the OECD, IMF, ILO and CIS STAT (Interstate Statistical Committee of the Commonwealth of Independent States) as a supplement to the SNA 1993 (OECD et. al. 2002). The handbook puts the informal sector in a broader context of non-observed economy and relates it to four other concepts, with which it is often confused: underground production; illegal production; household production for own final use; and production missed due to deficiencies in data collection programmes12. The SNA 2008 defines illegal production as comprising (i) the production of goods or services whose sale, distribution are possession is forbidden by law, and (ii) production activities which are usually legal but become illegal when carried out by unauthorised producers (European Commission et. al, 2009). Examples are drug trafficking or abortions practiced by unauthorised persons. Concealed (or underground) production is defined in the SNA 2008 as production activities, which are legal when performed in compliance with relevant standards or regulations, but which are deliberately concealed from public authorities. An example is the sale of legal goods or services without tax declaration. The SNA 2008 acknowledges that, in practice, it may not always be easy to draw a clear borderline between underground production and illegal production. For conceptual purposes, one can however use the above-mentioned definitions to distinguish three types of production activities: (i) activities, which are legal and not underground; (ii) activities, which are legal, but underground; and (iii) activities, which are illegal. As indicated in Diagram 1 below, any type of production units (formal sector enterprises; informal sector enterprises; households) can be engaged in any type of activities (legal, not underground; legal, underground; illegal). Nevertheless, it is widely known that in developing and transition countries

11 Negrete (2002) already discussed these issues in his paper for the sixth meeting of the Delhi Group and made some suggestions for Mexico. 12 The need to distinguish the concept of the informal sector from the concept of the hidden or underground economy had already been recognized by the 15th ICLS in paragraph 5 (3) of its Resolution concerning statistics of employment in the informal sector.

25

most informal sector activities are neither underground nor illegal, as they represent simply a survival strategy for the persons involved in them and for their households. This greatly facilitates the conduct of surveys on the informal sector in these countries.

Diagram 1

Activities Legal

Production units

Not underground Underground Illegal

Formal sector enterprises Informal sector enterprises

(a)

Households (b)

(a) As defined by the 15th ICLS (excluding households employing paid domestic workers). (b) Households producing goods exclusively for their own final use and households employing

paid domestic workers.

The activities carried out by production units are undertaken by persons employed in formal jobs or in informal jobs. This conceptual link is shown in Diagram 2 below, which combines Diagram 1 with a simplified version of the matrix adopted by the 17th ICLS as part of its guidelines. The result is a three-dimensional cube composed of 18 smaller cubes (or 45 smaller cubes, if the full version of the matrix is used). Each of the smaller cubes stands for a specific combination of type of production unit, type of activity, and type of job. Each of the smaller cubes can be defined, and examples can be given for the employment situations represented by it. This will hopefully help to sort out the widespread confusion concerning the use of the terms ‘informal sector’, ‘informal employment’ and ‘underground or illegal production’, which currently still exists.

Diagram 2

Activities

Legal Illegal

Not underground Underground

Productionunits

Formalsector

enterprises

Informalsector

enterprises

Households

26

3. Measurement

3.1 Labour force surveys as a source of data on informal sector employment/ informal employment

Many countries have already made positive experiences in the use of labour force surveys as a source of data on employment in the informal sector (ILO 2002c). In addition, labour force surveys appear to be the most appropriate survey instrument for applying the definition of informal employment adopted by the 17th ICLS. Monitoring the number and characteristics of the persons working in the informal sector, or in informal employment, and the conditions of their employment and work can be achieved by periodically including, in an existing labour force survey, a few additional questions pertaining to the informal sector or informal employment definitions and to the characteristics of informal sector employment or informal employment. The costs of doing so are relatively low. The additional questions should be asked of all persons employed during the reference period of the survey, irrespective of their status in employment. In this way, it is possible to collect comprehensive data on the volume and characteristics of informal sector employment or informal employment and to obtain information on employment and working conditions from all categories of informal workers, including employees and contributing family workers13. These data can be related at the macro-level to the corresponding data on formal sector employment or formal employment and on unemployment as obtained from the same source, and at the micro-level to all the other information collected in the same survey concerning the persons in question. In other words, the total population (or working age population) can be classified into employed, unemployed and economically inactive persons, and the employed can be sub-classified by status in employment, the informal vs. formal nature of their jobs, the type of production units (formal sector enterprises, informal sector enterprises, or households) in which the activities are undertaken, etc. A labour force survey can also be used as the first phase of a mixed household and enterprise survey on the informal sector. Labour force surveys are often conducted at a higher frequency than specialised, in-depth informal sector surveys. Thus, the data obtained from the former concerning the evolution of labour inputs to informal sector activities or informal jobs can be used to extrapolate data from the latter concerning other characteristics (e.g. value added) of the informal sector or informal employment. Employees may find it difficult to provide information on some of the criteria used to define the informal sector, especially the legal organisation, bookkeeping practices and registration of the enterprise for which they work. It is, however, possible to obtain an estimate of the total number of persons employed in the informal sector using only the information on the characteristics of their enterprise (including legal organisation, bookkeeping practices, registration and/or number of persons engaged) provided by respondents identified as employers or own-account workers. Another possibility is to base the estimate on all respondents irrespective of their status in employment, and to obtain from respondents, who are employees, approximate information on the legal organisation, type of accounts and registration of the enterprise for which they work. For this purpose, one or two questions on income tax or social security deductions from the salary or on the type of enterprise (government agency, public enterprise, factory, bank, insurance company, commercial chain, small workshop, shop or restaurant, etc.) are required. Both approaches have been used in the sequence of questions included in Section 3.2.1 below. It should be noted that the estimate of total employment in the informal sector obtained through the first approach is likely to have a higher sampling error than the estimate obtained through the second approach. Persons can be classified in the informal sector or informal employment only if they have been identified as employed in the first place. To ensure that all informal sector activities or informal jobs are covered, it is often necessary to make special probes on activities or jobs that might otherwise go unreported as employment. For example, special probes may be required for unpaid work in small family enterprises, activities undertaken by women on their own account at or from home, undeclared

13 This is an advantage as compared with stand-alone informal sector surveys, where usually all information on the informal sector enterprise and its work force is obtained from the enterprise owner.

27

activities, casual jobs, and informal activities performed as secondary jobs by farmers, government officials or employees of the private formal sector14. In order to capture adequately the work of children in the informal sector or in informal jobs, it may also be necessary to lower the minimum age limit, which the surveys use for measurement of the economically active population. In designing or re-designing the survey sample, care should be taken to include an adequate number of areas where informal workers live. There are certain limitations to the use of labour force surveys as a source of data on informal sector employment or informal employment: Often, labour force surveys only collect information on the characteristics of the respondent’s main job. In many countries, however, a large number of informal sector activities or informal jobs are undertaken as secondary jobs. Thus, it is essential that the questions for identification of the informal sector or informal employment be asked not only in respect of the respondents’ main jobs, but also in respect of their secondary jobs. Otherwise, the size of the informal sector or informal employment is likely to be underestimated. Informal sector employment or informal employment is obtained as part of total employment, which is usually measured in relation to a short reference period such as one week. Since many informal sector activities or informal jobs are characterised by seasonal and other variations over time, the data on informal sector employment or informal employment obtained for a short reference period may not be representative for the whole year. Improved representation of the time dimension can be achieved by repeating the measurement several times during the year in the case of quarterly, monthly or continuous surveys, or by using a longer reference period such as one year in the case of annual or less frequent surveys. Estimation of the number of informal sector enterprises is difficult, if not impossible. This is because the number of informal sector enterprises is not identical with the number of informal sector entrepreneurs, due to the existence of business partnerships. The possibilities for disaggregating the data by branch of economic activity (industry) and other characteristics depend upon the sample size and design. Sometimes, the number of informal workers included in the survey sample is too small to make any detailed sub-classifications.

3.2 Survey questions

3.2.1 Employment in the informal sector

Usually, the following information on persons employed in the informal sector or informal employment is already available from a labour force survey: • Socio-demographic characteristics: sex, age, marital status, relationship to the reference person of

the household, level of education, place of usual residence, urban vs. rural area, etc.; • Household/family characteristics: number of household/family members, household/family type,

etc.; • Hours of work and earnings; • Kind of economic activity (industry), occupation and status in employment; • Other characteristics of the job: full-time vs. part-time work, job permanency (permanent,

temporary, seasonal, occasional, etc. job). The information obtained from the survey question(s) on kind of economic activity makes it possible to identify persons engaged in agriculture, forestry and fishing activities (ISIC Rev. 4, Section A), domestic employees employed by households (ISIC Rev. 4, Group 970 – Activities of households as employers of domestic personnel), as well as persons engaged in the production of goods for own final use (ISIC Rev. 4, Group 981 - Undifferentiated goods-producing activities of private households for own use). It should also be noted that, if properly designed, questions on the form of registration of the enterprise can cover not only the criterion of non-registration, but at the same time also the criteria of kind of ownership, legal organisation and type of accounts, which are used to define private unincorporated

14 The underreporting of secondary jobs in labour force surveys is a widespread phenomenon requiring special attention.

28

enterprises (excluding quasi-corporations)15. Thus, only few questions need to be added to a labour force survey questionnaire in order to identify persons employed in the informal sector. An example based on the type of questions, which many countries ask in their labour force surveys, is given below. For all respondents except paid domestic workers: Q1: How many persons (including yourself) usually work in your enterprise/the enterprise or institution which employs you?

(If the enterprise/institution has more than one establishment, the number of persons usually working in the largest establishment should be reported.) 1. Less than 10 2. 10 to 19 ) Go to Q4 3. 20 to 49 ) 4. 50 to 99 ) 5. 100 or more )

(Size classes to be determined according to national circumstances.) Q2: Please give the exact number: /_/_/ Q3: How many of the persons working in your enterprise/the enterprise or institution which

employs you, are … ? Total Male Female

1. Owners (incl. business partners) /_/_/ /_/_/ /_/_/ 2. Contributing family workers /_/_/ /_/_/ /_/_/ 3. Paid employees /_/_/ /_/_/ /_/_/ 4. Unpaid employees /_/_/ /_/_/ /_/_/

(Note: If it is difficult to obtain information on the characteristics of enterprises from employees, an estimate of employment in the informal sector by sex and status in employment can be obtained only on the basis of the answers to Q3 provided by informal own-account workers and employers. Q3 is also needed for application of the harmonised definition of informal sector recommended by the Delhi Group, which specifies the size criterion in terms of less than five paid employees (Central Statistical Organisation/India 1999).)

For employees other than paid domestic workers: Q4: Are you employed by ... ?

1. Government ) Go to Q10 2. Public or state-owned enterprise ) 3. Non-profit institution, NGO, association, etc. ) 4. Private enterprise Q5: Does the employer deduct income tax and/or social security contributions from your salary?

1. Yes 2. No

For employers, own-account workers, contributing family workers and employees of private enterprises: Q6: Which is the legal organisation/status of your enterprise/the enterprise which employs you?

1. Joint stock company, corporation ) Go to Q10 2. Limited liability company/partnership ) “ 3. Registered cooperative ) “ 4. Ordinary partnership ) Go to Q8 5. Individual ownership ) “ 6. Do not know

Q7: Which type of enterprise do you have/employs you?

15 In some countries (e.g. Turkey), the type of tax payment by enterprises depends upon their legal organisation and registration, which also determine the type of accounts to be submitted by the enterprise. In such cases, a question on the type of tax payment may be more easily understood by survey respondents than questions on the registration of the enterprise.

29

1. Factory or plantation 2. Bank or insurance company 3. Commercial/restaurant/service chain 4. Construction company 5. Private hospital or school 6. Engineering firm, architects’/lawyer’s/doctor’s office, etc. 7. Farm, small workshop/garage/shop/restaurant/service undertaking 8. Other, specify …

(Note: Code 7 may serve as a proxy for the identification of informal sector enterprises, if no information is provided in Q6 and other questions.)

Q8: Has your enterprise/the enterprise which employs you, already been registered? 1. Yes 2. Is in the process of being registered ) Go to Q10 3. No ) “ 4. Do not know ) “ 5. Do not want to answer ) “ Q9: Under which form is the enterprise registered?

(Response categories to be determined according to national circumstances.) (Note: The sequence includes no question on the type of accounts because the number of quasi-corporations tends to be very small in most countries.)

For all respondents: Q10: Where do you mainly undertake your work?

1. At your home (no special work space) 2. Work space inside or attached to your home 3. Factory, office, workshop, shop, kiosk, etc. independent from home 4. Farm or agricultural plot 5. Home or workplace of client 6. Employer’s home 7. Construction site 8. Market or bazaar stall 9. Street stall 10. No fixed location (mobile) 11. Other, specify …

(Note: While ‘place of work’ is not used as a criterion to define the informal sector or informal employment, a question on it is nevertheless useful to help identify certain sub-groups of informal workers, such as home-based workers and street vendors.)

3.2.2 Informal employment

To obtain data on the number of persons in informal employment, it suffices to include some questions for the identification of informal jobs of employees. For all other categories of status in employment, the classification of jobs as informal follows directly from the status in employment of the job and/or the characteristics of the enterprise in which the job is undertaken. Thus, the survey questions, which are suggested below as a possible basis to start from, refer to employees only. Countries such as Brazil, India, Mexico, Panama, Russian Federation, South Africa, Turkey, the Ukraine and Zimbabwe have used the following operational criteria to define informal employment: lack of coverage by the social security system, lack of entitlement to paid annual or sick leave, lack of a written employment contract, or the casual/temporary nature of the work. The following example is based on a sequence of questions that was tested during 2003 in the continuous labour force survey of the Republic of Moldova (Department for Statistics and Sociology 2003). For employees only: Q11: Were you employed on the basis of a ... ?

1. written contract 2. oral agreement

30

Q12: Is your contract or agreement of a ... ? 1. limited duration

2. unlimited duration Q13: Does your employer pay social contributions (pension fund and unemployment fund) for you?

1. Yes 2. No 3. Do not know

Q14: Do you benefit from paid annual leave or compensation for unused leave? 1. Yes 2. No 3. Do not know

Q15: Would you benefit from paid sick leave in case of illness? 1. Yes 2. No 3. Do not know

Q16: In case of birth of a child, would you be given the opportunity to benefit from maternity leave? 1. Yes 2. No 3. Do not know 4. Not applicable

Q17: Unless there is a fault of yours, could you be dismissed by your employer without advance notice? 1. Yes 2. No 3. Do not know

Q18: In case of dismissal, would you receive the benefits and compensation specified in the labour legislation? 1. Yes 2. No

3. Do not know As a result of the test, the principle ‘no work, no pay’ was used to classify employee jobs as informal. Accordingly, questions Q13, Q14 and Q15 were chosen for defining informal jobs of employees in operational terms. Q16, Q17 and Q18, which did not work well during the test, were deleted from the survey questionnaire as from January 2004. The other questions were included in the survey questionnaire on a permanent basis. On the basis of the sequence of questions presented in Section 3.2.1 above, employers, own-account workers and contributing family workers employed in the informal sector (excluding persons producing goods exclusively for own final use by their household) can be identified through the following combination of response categories: • if legal organisation and size of the enterprise are used as criteria: Q1 = 1 and Q3.3 < 5 and (Q6 = 4-5 or (Q6 = 6 and Q7 = 7)); • if legal organisation and non-registration of the enterprise are used as criteria: Q6 = 4-6 and Q8 = 2-5. Employees employed in the informal sector (excluding paid domestic workers) can be identified through the following combination of response categories: • if legal organisation and size of the enterprise are used as criteria: Q1 = 1 and Q3.3 < 5 and Q4 = 4 and (Q6 = 4-5 or (Q6 = 6 and Q7 = 7)); • if legal organisation and non-registration of the enterprise are used as criteria: Q4 = 4 and Q5 = 2 and Q6 = 4-6 and Q8 = 2-3. Persons in informal employment would include (i) employers and own-account workers having informal sector enterprises, (ii) all contributing family workers, (iii) producers of goods exclusively for own final use by their household (if considered employed), and (iv) those employees (including paid domestic workers) who respond with “No” to questions Q13 or Q14 or Q15.

31

It should be emphasised that the questions Q1-Q18 shown above and their response categories are meant to be merely indicative of the kind of information needed to identify employment in the informal sector and informal employment. Their exact wording will have to be determined by each country itself in light of its national circumstances. Some of the questions may not even be relevant to all countries, in which case they should be omitted or be replaced by other, more pertinent questions. Not only self-respondents, but also proxy-respondents should be able to answer such questions, if properly designed. In the case of proxy-respondents, it will however be more difficult to obtain accurate information for some of the questions.

References

Central Statistical Organisation/India (1999): Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), Report of the Third Meeting (New Delhi, 17-19 May 1999); New Delhi, 1999

Central Statistical Organisation/India (2001): Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), Report of the Fifth Meeting (New Delhi, 19-21 September 2001); New Delhi, 2001

Department for Statistics and Sociology/Republic of Moldova (2003): Employment in the Informal Economy in the Republic of Moldova; Chisinau, 2003

European Commission; IMF; OECD; United Nations; World Bank (2009): System of National Accounts 2008; New York, 2009

Hussmanns, Ralf (2001): Informal sector and informal employment: elements of a conceptual framework; Paper presented at the Fifth Meeting of the Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), New Delhi, 19-21 September 2001

Hussmanns, Ralf (2002): A labour force survey module on informal employment (including employment in the informal sector) as a tool for enhancing the international comparability of data; Paper presented at the Sixth Meeting of the Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), Rio de Janeiro, 16-18 September 2002

International Labour Office (2000): Resolution concerning statistics of employment in the informal sector, adopted by the Fifteenth International Conference of Labour Statisticians (January 1993); in: Current International Recommendations on Labour Statistics, 2000 Edition; International Labour Office, Geneva, 2000

International Labour Office (2002a): Effect to be given to resolutions adopted by the International Labour Conference at its 90th Session (2002), (b) Resolution concerning decent work and the informal economy; Governing Body, 285th Session, Seventh item on the agenda; Geneva, November 2002 (doc. GB.285/7/2)

International Labour Office (2002b): Decent Work and the Informal Economy; Report of the Director-General; International Labour Conference, 90th Session; Report VI; International Labour Office, Geneva, 2002

International Labour Office (2002c): ILO Compendium of official statistics on employment in the informal sector; STAT Working papers, No. 2002-1; International Labour Office, Bureau of Statistics, Geneva, 2002

International Labour Organization (2003): Guidelines concerning a statistical definition of informal employment, endorsed by the Seventeenth International Conference of Labour Statisticians (November-December 2003); in: Seventeenth International Conference of Labour Statisticians (Geneva, 24 November - 3 December 2003), Report of the Conference; Doc. ICLS/17/2003/R; International Labour Office, Geneva, 2003

Inter-Secretariat Working Group on National Accounts (1993): System of National Accounts 1993; Brussels/Luxembourg, New York, Paris, Washington, D.C., 1993

Mata Greenwood, Adriana; Hoffmann, Eivind (2002): Developing a conceptual framework for a typology of atypical forms of employment: Outline of a strategy; Invited paper prepared for the Joint UNECE-Eurostat-ILO Seminar on Measurement of the Quality of Employment, Geneva, 27-29 May 2002

Negrete, Rodrigo (2002): Case studies on the operation of the concept of “Informal Employment” as distinct from “Informal Sector Employment”; Paper presented at the Sixth Meeting of the Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), Rio de Janeiro, 16-18 September 2002

32

OECD; IMF; ILO; CIS STAT (2002): Measuring the Non-Observed Economy – A Handbook; Paris, 2002

Pok, Cynthia (1992): Precariedad laboral: Personificaciones sociales en la frontera de la estructura del empleo; Paper prepared for the Seminario Interamericano sobre Medición del Sector Informal (Lima, 26-28 August 1992); Instituto Nacional de Estadística y Censos (Argentina), Buenos Aires, 1992

ANNEX I

Resolution concerning statistics of employment in the informal sector, adopted by the 15th International Conference of Labour Statisticians (January 1993)

[Extract] Concept 5 (1) The informal sector may be broadly characterized as consisting of units engaged in the production of goods or services with the primary objective of generating employment and incomes to the persons concerned. These units typically operate at a low level of organization, with little or no division between labour and capital as factors of production and on a small scale. Labour relations - where they exist - are based mostly on casual employment, kinship or personal and social relations rather than contractual arrangements with formal guarantees. (2) Production units of the informal sector have the characteristic features of household enterprises. The fixed and other assets used do not belong to the production units as such but to their owners. The units as such cannot engage in transactions or enter into contracts with other units, nor incur liabilities, on their own behalf. The owners have to raise the necessary finance at their own risk and are personally liable, without limit, for any debts or obligations incurred in the production process. Expenditure for production is often indistinguishable from household expenditure. Similarly, capital goods such as buildings or vehicles may be used indistinguishably for business and household purposes.

Operational definitions

Informal sector 6 (1) For statistical purposes, the informal sector is regarded as a group of production units which, according to the definitions and classifications provided in the United Nations System of National Accounts (Rev. 4), form part of the household sector as household enterprises or, equivalently, unincorporated enterprises owned by households as defined in paragraph 7. (2) Within the household sector, the informal sector comprises (i) "informal own-account enterprises" as defined in paragraph 8; and (ii) the additional component consisting of "enterprises of informal employers" as defined in paragraph 9. (3) The informal sector is defined irrespective of the kind of workplace where the productive activities are carried out, the extent of fixed capital assets used, the duration of the operation of the enterprise (perennial, seasonal or casual), and its operation as a main or secondary activity of the owner.

Household enterprises

7. According to the United Nations System of National Accounts (Rev. 4), household enterprises (or, equivalently, unincorporated enterprises owned by households) are distinguished from corporations and quasi-corporations on the basis of the legal organization of the units and the type of accounts kept for them. Household enterprises are units engaged in the production of goods or services which are not constituted as separate legal entities independently of the households or household members that own them, and for which no complete sets of accounts (including balance sheets of assets and liabilities) are available which would permit a clear distinction of the production activities of the enterprises from the other activities of their owners and the identification of any flows of income and capital between the enterprises and the owners. Household enterprises include unincorporated enterprises owned and operated by individual household members or by two or more members of the same household as well as unincorporated partnerships formed by members of different households.

33

Informal own-account enterprises

8 (1) Informal own-account enterprises are household enterprises (in the sense of paragraph 7) owned and operated by own-account workers, either alone or in partnership with members of the same or other households, which may employ contributing family workers and employees on an occasional basis, but do not employ employees on a continuous basis and which have the characteristics described in subparagraphs 5 (1) and (2). (2) For operational purposes, informal own-account enterprises may comprise, depending on national circumstances, either all own-account enterprises or only those which are not registered under specific forms of national legislation. (3) Registration may refer to registration under factories or commercial acts, tax or social security laws, professional groups' regulatory acts, or similar acts, laws, or regulations established by national legislative bodies.

Enterprises of informal employers

9 (1) Enterprises of informal employers are household enterprises (in the sense of paragraph 7) owned and operated by employers, either alone or in partnership with members of the same or other households, which employ one or more employees on a continuous basis and which have the characteristics described in subparagraphs 5 (1) and (2). (2) For operational purposes, enterprises of informal employers may be defined, depending on national circumstances, in terms of one or more of the following criteria: (i) size of the unit below a specified level of employment; (ii) non-registration of the enterprise or its employees. (3) While the size criterion should preferably refer to the number of employees employed on a continuous basis, in practice, it may also be specified in terms of the total number of employees or the number of persons engaged during the reference period. (4) The upper size limit in the definition of enterprises of informal employers may vary between countries and branches of economic activity. It may be determined on the basis of minimum size requirements as embodied in relevant national legislations, where they exist, or in terms of empirically determined norms. The choice of the upper size limit should take account of the coverage of statistical inquiries of larger units in the corresponding branches of economic activity, where they exist, in order to avoid an overlap. (5) In the case of enterprises, which carry out their activities in more than one establishment, the size criterion should, in principle, refer to each of the establishments separately rather than to the enterprise as a whole. Accordingly, an enterprise should be considered to satisfy the size criterion if none of its establishments exceeds the specified upper size limit. (6) Registration of the enterprise may refer to registration under specific forms of national legislation as specified in subparagraph 8 (3). Employees may be considered registered if they are employed on the basis of an employment or apprenticeship contract which commits the employer to pay relevant taxes and social security contributions on behalf of the employee or which makes the employment relationship subject to standard labour legislation. 10. For particular analytical purposes, more specific definitions of the informal sector may be developed at the national level by introducing further criteria on the basis of the data collected. Such definitions may vary according to the needs of different users of the statistics.

Population employed in the informal sector

The population employed in the informal sector comprises all persons who, during a given reference period, were employed (in the sense of paragraph 9 of resolution I adopted by the Thirteenth International Conference of Labour Statisticians) in at least one informal sector unit as defined in paragraphs 8 and 9, irrespective of their status in employment and whether it is their main or a secondary job.

Treatment of particular cases

14. Household enterprises, which are exclusively engaged in non-market production, i.e. the production of goods or services for own final consumption or own fixed capital formation as defined by the United Nations System of National Accounts (Rev. 4), should be excluded from the scope of

34

the informal sector for the purpose of statistics of employment in the informal sector. Depending on national circumstances, an exception may be made in respect of households employing domestic workers as referred to in paragraph 19. 16. For practical reasons, the scope of the informal sector may be limited to household enterprises engaged in non-agricultural activities. With account being taken of paragraph 14, all non-agricultural activities should be included in the scope of the informal sector, irrespective of whether the household enterprises carry them out as main or secondary activities. In particular, the informal sector should include secondary non-agricultural activities of household enterprises in the agricultural sector if they fulfil the requirements of paragraphs 8 or 9. 17. Units engaged in professional or technical activities carried out by self-employed persons, such as doctors, lawyers, accountants, architects or engineers, should be included in the informal sector if they fulfil the requirements of paragraphs 8 or 9. 18 (1) Outworkers are persons who agree to work for a particular enterprise, or to supply a certain quantity of goods or services to a particular enterprise, by prior arrangement or contract with that enterprise, but whose place of work is not within any of the establishments, which make up that enterprise. (2) In order to facilitate data collection, all outworkers should be potentially included in the scope of informal sector surveys, irrespective of whether they constitute production units on their own (self-employed outworkers) or form part of the enterprise, which employs them (employee outworkers). On the basis of the information collected, self-employed and employee outworkers should be distinguished from each other by using the criteria recommended in the United Nations System of National Accounts (Rev. 4). Outworkers should be included in the informal sector, or in the population employed in the informal sector, if the production units, which they constitute as self-employed persons or for which they work as employees fulfil the requirements of paragraphs 8 or 9. 19. Domestic workers are persons exclusively engaged by households to render domestic services for payment in cash or in kind. Domestic workers should be included in or excluded from the informal sector depending upon national circumstances and the intended uses of the statistics. In either case, domestic workers should be identified as a separate sub-category in order to enhance international comparability of the statistics.

ANNEX II

Guidelines concerning a statistical definition of informal employment, endorsed by the Seventeenth International Conference of Labour Statisticians (November-December 2003)

The Seventeenth International Conference of Labour Statisticians (ICLS), Acknowledging that the relevance of informal employment varies among countries, and that a decision to develop statistics on it is therefore determined by national circumstances and priorities, Noting that the term ‘informal economy’ is used by the ILO as including the informal sector as well as informal employment, and that as a supplement to the System of National Accounts 1993 an international conceptual framework for measurement of the non-observed economy already exists, which distinguishes the informal sector from underground production, illegal production, and household production for own final use, Recalling the existing international standards on statistics of employment in the informal sector contained in the Resolution concerning statistics of employment in the informal sector adopted by the Fifteenth ICLS (January 1993), Noting the recommendation made by the Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), during its Fifth Meeting, that the definition and measurement of employment in the informal sector need to be complemented with a definition and measurement of informal employment, Emphasizing the importance of consistency and coherence in relating the enterprise-based concept of employment in the informal sector to a broader, job-based concept of informal employment, Considering the methodological work, which the International Labour Office and a number of countries have already undertaken in this area, Supporting the request, which was made by the International Labour Conference in paragraph 37(n) of the Resolution concerning decent work and the informal economy adopted during its 90th Session

35

(2002), that the International Labour Office should assist countries in the collection, analysis and dissemination of statistics on the informal economy, Recognizing that the considerable diversity of informal employment situations poses limits to the extent to which statistics on informal employment can be harmonized across countries, Realizing the usefulness of international guidelines in assisting countries in the development of national definitions of informal employment, and in enhancing the international comparability of the resulting statistics to the extent possible, Endorses the following guidelines, which complement the Resolution concerning statistics of employment in the informal sector of the Fifteenth ICLS, and encourages countries to test the conceptual framework on which they are based. 1. The concept of informal sector refers to production units as observation units, while the concept of informal employment refers to jobs as observation units. Employment is defined in the sense of paragraph 9 of the Resolution concerning statistics of the economically active population, employment, unemployment and underemployment adopted by the Thirteenth ICLS. 2. Informal sector enterprises and employment in the informal sector are defined according to the Resolution concerning statistics of employment in the informal sector adopted by the Fifteenth ICLS. For the purpose of statistics on informal employment, paragraph 19 of the Resolution concerning statistics of employment in the informal sector adopted by the Fifteenth ICLS should be applied to exclude households employing paid domestic workers from informal sector enterprises, and to treat them separately as part of a category named ‘households’. 3. (1) Informal employment comprises the total number of informal jobs as defined in subparagraphs (2) to (5) below, whether carried out in formal sector enterprises, informal sector enterprises, or households, during a given reference period. (2) As shown in the attached matrix, informal employment includes the following types of jobs: (i) own-account workers employed in their own informal sector enterprises (cell 3); (ii) employers employed in their own informal sector enterprises (cell 4); (iii) contributing family workers, irrespective of whether they work in formal or informal sector

enterprises (cells 1 and 5); (iv) members of informal producers’ cooperatives (cell 8); (v) employees holding informal jobs (as defined in subparagraph (5) below) in formal sector

enterprises, informal sector enterprises, or as paid domestic workers employed by households (cells 2, 6 and 10);

(vi) own-account workers engaged in the production of goods exclusively for own final use by their household (cell 9), if considered employed according to paragraph 9 (6) of the Resolution concerning statistics of the economically active population, employment, unemployment and underemployment adopted by the Thirteenth ICLS.

(3) Own-account workers, employers, members of producers’ cooperatives, contributing family workers, and employees are defined in accordance with the latest version of the International Classification of Status in Employment (ICSE). (4) Producers’ cooperatives are considered informal, if they are not formally established as legal entities and also meet the other criteria of informal sector enterprises specified in the Resolution concerning statistics of employment in the informal sector adopted by the Fifteenth ICLS. (5) Employees are considered to have informal jobs if their employment relationship is, in law or in practice, not subject to national labour legislation, income taxation, social protection or entitlement to certain employment benefits (advance notice of dismissal, severance pay, paid annual or sick leave, etc.). The reasons may be the following: non-declaration of the jobs or the employees; casual jobs or jobs of a limited short duration; jobs with hours of work or wages below a specified threshold (e.g. for social security contributions); employment by unincorporated enterprises or by persons in households; jobs where the employee’s place of work is outside the premises of the employer’s enterprise (e.g. outworkers without employment contract); or jobs, for which labour regulations are not applied, not enforced, or not complied with for any other reason. The operational criteria for defining informal jobs of employees are to be determined in accordance with national circumstances and data availability. (6) For purposes of analysis and policy-making, it may be useful to disaggregate the different types of informal jobs listed in paragraph 3 (2) above, especially those held by employees. Such a

36

typology and definitions should be developed as part of further work on classifications by status in employment at the international and national levels. 4. Where they exist, employees holding formal jobs in informal sector enterprises (cell 7 of the attached matrix) should be excluded from informal employment. 5. Informal employment outside the informal sector comprises the following types of jobs: (i) employees holding informal jobs (as defined in paragraph 3 (5) above) in formal sector

enterprises (cell 2) or as paid domestic workers employed by households (cell 10); (ii) contributing family workers working in formal sector enterprises (cell 1); (iii) own-account workers engaged in the production of goods exclusively for own final use by

their household (cell 9), if considered employed according to paragraph 9 (6) of the Resolution concerning statistics of the economically active population, employment, unemployment and underemployment adopted by the Thirteenth ICLS.

6. Countries, which do not have statistics on employment in the informal sector, or for which a classification of employment by type of production unit is not relevant, may develop statistics on informal employment, if desired, in specifying appropriate definitions of informal jobs of own-account workers, employers and members of producers’ cooperatives. Alternatively, they may limit the measurement of informal employment to employee jobs. 7. Countries, which exclude agricultural activities from the scope of their informal sector statistics, should develop suitable definitions of informal jobs in agriculture, especially with respect to jobs held by own-account workers, employers and members of producers’ cooperatives.

Conceptual Framework: Informal Employment

Jobs by status in employment

Own-account

workers Employers Contributi

ng family workers

Employees Members of producers’

cooperatives

Production

units by type

Informal

Formal

Informal

Formal

Informal Informal

Formal

Informal

Formal

Formal sector

enterprises

1

2

Informal sector

enterprises(a

)

3

4

5

6

7

8

Households

(b)

9

10

(a) As defined by the Fifteenth International Conference of Labour Statisticians (excluding

households employing paid domestic workers). (b) Households producing goods exclusively for their own final use and households employing

paid domestic workers. Note: Cells shaded in dark grey refer to jobs, which, by definition, do not exist in the type of production unit in question. Cells shaded in light grey refer to formal jobs. Un-shaded cells represent the various types of informal jobs. Informal employment: Cells 1to 6 and 8 to 10. Employment in the informal sector: Cells 3 to 8. Informal employment outside the informal sector: Cells 1,2, 9 and 10.

37

Globalization and informal jobs in developing countries

Marc Bacchetta, Ekkehard Ernst, Juana P. Bustamante International Labour Organization, International Institute for Labour Studies, World Trade

Organization, Geneva, 2009

Globalization has had a limited effect in reducing labour market vulnerabilities in many developing economies...

Over the past decade, world trade has expanded significantly. By 2007, global trade had reached more than 60 per cent of world GDP, compared with less than 30 per cent in the mid-1980s. Few would contest that increased trade has contributed to global growth and job creation. However, strong growth in the global economy has not, so far, led to a corresponding improvement in working conditions and living standards for many. Absolute poverty has declined, thanks to the economic dynamism of recent years, the efforts of private companies, migrant workers and their remittances and the international development community. Nevertheless, in many instances, labour market conditions and the quality of employment growth have not improved to the same degree. In many developing economies, job creation has mainly taken place in the informal economy, where around 60 per cent of workers find income opportunities. However, the informal economy is characterized by less job security, lower incomes, an absence of access to a range of social benefits and fewer possibilities to participate in formal education and training programmes – in short, the absence of key ingredients of decent work opportunities. These persistent labour market vulnerabilities have prevented developing countries from fully benefiting from the dynamics of globalization. Despite the fact that the informal economy is typically characterized by strong economic dynamism, rapid entry and exit and flexible adjustment to change in demand, informality limits the potential for developing countries to benefit fully from integration into the world economy. In particular, large informal economies prevent countries from developing a sizeable, diversified export base, as the capacity of companies to grow is constrained. Notwithstanding the well-known difficulties of securing reliable data on informality (as explained in this study), the work reported here suggests that countries with larger informal economies experience lower export diversification – an increase in the incidence of informality by 10 percentage points is equivalent to a reduction in export diversification of 10 per cent. Informal employment makes it difficult for workers to acquire formal generic skills that can be used productively in a variety of occupations. Similarly, firms operating in the informal economy are often small and face barriers to growth, preventing them from offering high-quality goods and services. And when economies are opening up, the informal economy often acts as an adjustment buffer for workers who lose their jobs, further depressing decent working standards in a manner that would not occur if alternative employment opportunities were available in the formal economy. In a nutshell, informal sector firms lack the capacity to generate sufficient profits to reward innovation and risk-taking – two essential ingredients for long-term economic success. Estimates suggest that countries analysed in this study lose up to 2 percentage points of average economic growth due to their informal labour markets. Finally, globalization has added new sources of external economic shocks. For instance, global production chains can transmit macroeconomic and trade shocks through several countries at lightning speed, as observed in the current economic crisis. Moreover, in such circumstances developing countries run the risk of entering a vicious circle of higher rates of informality and rising vulnerability. Countries with larger informal economies experience worse outcomes following adverse shocks. Indeed, estimates suggest that countries with above-average sized informal economies are more than three times as likely to incur the adverse effects of a crisis as those with lower rates of informality. Addressing informality is, therefore, not only a matter of concern in terms of social equity. It also helps to improve a country’s dynamic efficiency, as the informal economy constitutes a drag on the capacity to foster high value-added production and compete in the world economy. Encouraging formalization of both workers and firms will also help countries to raise more fiscal revenue, improving their ability to stabilize their economies and mitigate the adverse consequences of external shocks. As the current crisis has demonstrated, countries already characterized by vulnerable labour

38

markets are also the most poorly placed to respond to deteriorating economic conditions. Reducing the size of the informal economy is therefore a key policy objective from a developmental perspective. This study argues that it is possible to address these challenges and lower informality rates in developing countries, despite the additional pressure that heightened globalization can impose on labour markets. Indeed, trade reforms have the potential to yield long-term labour market benefits with the right opening strategy – including the timing of reforms and the enhancement of support policies such as “aid for trade” – combined with an appropriate mix of domestic policies. A successful policy approach requires an adequate understanding of the transmission channels through which labour markets are affected by trade reforms. The challenges arising from the existence of informal economies need also to be identified in terms of how they hamper fuller participation in international trade, lower export diversification and weaken resilience to economic shocks.

...as economic dynamism has not reduced high informality rates

Determining the size of informal economies and documenting trends in informal employment is no easy task. On the basis of a broad-based definition of informality that covers different “varieties of informality”, this study documents substantial cross-country variations and persistent informality rates among a selection of countries in Africa, Asia and Latin America. Indeed, informality rates can reach up to 90 per cent in specific cases or be as low as 30 per cent in others. In addition, large differences exist in the incidence of informality, depending on a person’s skill level. High-skilled workers are estimated to be five times less likely to find themselves in the informal economy than low-skilled workers. In addition, occupational choice strongly influences the risk of informality. Self-employment appears to be associated with informality in more than 50 per cent of all cases, whereas working for small enterprises with less than five employees decreases this risk to around 30 per cent. More importantly, however, informality rates can be shown to be highly persistent over time, responding only weakly to accelerations in economic growth or trade openness. Indeed, only a few countries show a persistent decline in informality following trade opening. This calls into question some of the earlier claims on the benefits of stronger growth and trade integration for employment creation (in the formal sector). It suggests that policies – the regulatory stance on the labour market, coordination with trade reforms and trade support policies – play a crucial role in determining the capacity of countries to benefit from international trade integration and stronger growth in terms of employment.

In some instances trade reforms have increased labour market vulnerabilities in the short term…

Economic theory offers little in terms of strong predictions regarding the effect of trade opening on informality. Theoretical models have focused predominantly on cases where trade opening leads to an increase in informal employment, discussing the conditions under which informal wages will rise or fall. The fact that available models embody many differences makes it difficult to compare results and isolate the role of specific modelling assumptions. Nevertheless, theoretical results point to a number of essential elements that need to be considered for a better understanding of the linkages between globalization and the informal economy. If capital is mobile across sectors, the informal economy can benefit from increased demand for its goods and services and informal wages could rise. Informal labour markets could benefit even more from trade reforms if their products were tradable directly on international markets – a precondition that seems unlikely to be met in many countries, however, as shown later in this study. On the other hand, to the extent that vertical, complementary relationships exist between the formal and the informal economy (such as interlinked production chains), structural adjustment in the formal economy following trade reforms may adversely affect the informal economy – at least in the short run. Notwithstanding the plausibility in theory of these transmission channels, trade reforms have been shown in many instances to result in labour market reactions which differ from those posited by these a priori linkages. For instance, globalization and trade integration may be expected to lead labour-abundant countries to specialize in labour-intensive, low-skilled industries. It was hoped that this would result in an increase in wages for low-skilled labour or improved working conditions, including by means of an increase in the number of formal sector jobs for low-skilled workers. Evidence suggests, however, that the skill premium has increased both in developed and in emerging economies, making low-skilled workers (relatively) worse off. This has been partly explained by the fact that international investment is complementary to the demand for high-skilled labour. Large multinationals

39

need to hire qualified personnel in emerging countries to be able to organize their international production chains effectively, which explains that skill premia have also increased in those countries. Alternatively, it has been suggested that skill-biased technology change may be linked to the observed increase in skill premia. As technology diffuses at a global level, countries will experience an increase in high-skilled labour demand, regardless of an abundant supply of low-skilled labour. Moreover, skill-biased technology may be increasingly linked to greater trade openness. Indeed, empirical evidence shows that trade opening has led to the development and diffusion of skilled-biased technologies. The limited amount of evidence available does not allow us to draw any general conclusions regarding the effect of trade opening on informal employment. Evidence from Latin American countries suggests that these effects strongly depend on country-specific circumstances. Cross-country differences in the (short-term) reaction of informal labour markets to trade reforms also seem to be driven by differences in the sectoral reallocation of both capital and labour, partly as a reaction to differences in policy implementation.

…and seem to bring benefits to employment and wages only over the longer term

Ultimately, the difficulties encountered in empirical studies attempting to identify clearly the effects of trade openness on the informal economy seem partly related to the fact that a distinction has to be made between short- and long-run effects. The estimates presented in this study point to the possibility that, over the near term, trade opening causes informal labour markets to grow, requiring protected companies in the formal sector to adjust and to reallocate jobs and workers. Over the longer term, however, the improved economic dynamism that can be expected from more intensive trade has the potential to strengthen formal sector employment growth. This result can partly reconcile differences in interpretation among the individual analyses reviewed in this study. It is also in line with more recent cross-country studies that show the potential of trade reforms to increase output in the informal sector, whereas informal employment declines, pointing to an increase in productivity of the informal economy that can be observed after trade reforms. The empirical analysis in this study also offers evidence that domestic policies play a key role in explaining the success that countries have experienced following trade reforms.

Informal labour markets have weakened export performance in developing countries...

Informality is not only influenced by international trade, it will also have an impact on the capacity of a country to engage in trade and to grow. However, the available empirical literature documenting possible causal effects running from informality to trade is not well-developed. Much of the work in this area relies on indirect inferences and is highly aggregated. Little is known about the microeconomics of informality and job dynamics, firm creation and growth. On the basis of existing evidence and original empirical analysis, the study nevertheless identifies four potential channels through which informal labour markets can affect trade and macroeconomic performance: (a) large informal economies may narrow the degree of export diversification; (b) they may limit firm size and hence productivity growth; (c) they may act as a poverty trap preventing successful reallocation of jobs within the formal economy; and (d) on the positive side, they may provide cheap intermediate goods and services that boost the competitiveness of formal firms in international markets. Export diversification has long been seen as a precondition of successful growth and development, with the possible exception of very advanced (small) countries that can fully reap the benefits from international trade by specializing in niche markets. In failing to diversify exports – in particular by moving up from demand-inelastic, price-sensitive commodity exports to semi-final and final goods – countries run the risk of being locked into a specialization pattern with little potential for innovation and value creation. Such unfavourable specialization dynamics may be linked, in part, to regulatory failures or lack of trade reforms. In addition, however, the study argues that a large informal economy relative to the formal economy is an additional determinant of low export diversification. This effect is shown to be unrelated to the actual trade openness of a country and exists over and above other factors that might influence export diversification, such as country size. Informality may also inhibit trade success because informal firms often lack the necessary size fully to exploit economies of scale. However, firm size, productivity growth and export opportunities are closely linked. Not only can large firms benefit from scale economies, they also have easier access to

40

high-skilled labour and bank (including trade) credit. They tend to be more reliable in fulfilling sales contracts on time when compared to smaller firms, which is a valuable asset when establishing long-term client relationships. In this regard, the lack of access to appropriate managerial staff and the fact that small firms are locked into local trading networks seem to be the most pervasive mechanisms. Experiences in individual countries seem to confirm this general picture. Faced with a sudden decline in the average size of firm, countries typically lose international market shares and start to trade less. This effect is reinforced by the tendency of smaller firms to serve mainly the local market, thereby losing touch with international customers (e.g. in responding to their preferences) and access to international distribution channels. Informality can also act as a barrier to economic restructuring. It is estimated that around 10 per cent of all jobs are being destroyed every year in many countries, regardless of their particular economic and institutional conditions, and many of those losing their jobs are faced with the choice between unemployment and informal employment. However, in countries lacking even the most basic social protection systems, unemployment may not be an option. Hence, entry into informal employment is high; but so is exit from it, and levels of churning in the informal economy are similar to those observed in the formal economy. Even though this makes informal segments of the economy appear dynamic, many workers stay in the informal economy for prolonged periods and exit from informal employment is often towards ever-lower ends of the labour market, including joblessness and withdrawal from the market. Moreover, it is much more difficult for informal employees to return to the formal labour market, especially in the lower-tier segments of the market. For those countries where empirical analysis is available, the study estimates that, once in the informal labour market, the likelihood of becoming unemployed in a given year is twice as likely as a return to formal employment. In addition, it is more than twice as likely that such workers will remain informally employed. The same evidence shows that, although job reallocation is important for successful structural adjustment, the informal economy may prevent necessary transition between different segments of the formal economy, partly as the result of a loss of human and social capital for those who remain in the informal economy for protracted periods. This can mean that labour shortages arise in those sectors which prosper following trade reforms, with the result that companies in these sectors tend to shed capital and opt for smaller plant size, lowering their export opportunities and preventing countries from benefiting more fully from trade opening. Finally, informal economies have been considered essential in order for formal firms in vertical supply chains to compete successfully on international markets. Similarly, it has been argued that the existence of a large informal economy is important for the success of export processing zones (EPZ). However, available empirical evidence leads to ambiguous conclusions in this regard. Firms that have recourse to inputs from the informal economy may themselves be in a weak position on global markets and struggle to survive. These firms would tend to use inputs from the informal economy as a last resort, in order to cope with increased global competition. This cannot be considered a winning strategy to gain market shares. Moreover, available evidence suggests that the ability of the informal economy to support otherwise unprofitable formal firms is potentially harmful for future economic development and growth. In particular, gains in price-competitiveness through the use of intermediates from the informal economy can be shown to come at the cost of smaller average firm size, lower potential growth and reduced productivity increases. This constitutes a drag on long-term economic performance and success in international trade.

...and created poverty traps for countries with vulnerable labour markets

Informality is associated with increased vulnerability of countries to economic shocks. Moreover, informality raises the likelihood of being affected by such shocks. The combination of these two tendencies can create a vicious circle, weakening the long-term performance of a country, lowering the potential benefits it can derive from trade and reducing economic well-being. Volatility in growth performance and the frequency of extreme economic events (such as rapid growth spurts and sudden growth reversals) tend to rise with the size of the informal economy. Countries with above average sized informal economies are almost twice as likely to experience extreme economic events, compared to countries with less informal employment. Empirical evidence in the literature tends to confirm this adverse association between informality and business cycle volatility – informality both acts as a direct cause for higher business cycle volatility and represents a symptom for other institutional

41

deficiencies that render a country less resilient to shocks, such as the absence of automatic stabilizers or the presence of regulatory distortions. The study shows that high rates of informality drive countries towards the lower, more vulnerable end of global production chains. Economies with larger informal sectors may attract particular types of capital flows related to the existence of a large low-wage labour pool. Specifically, some emerging economies and developing countries seem to have tried in the past to use the size of their informal economy as an argument for international investors to take advantage of low labour costs. For instance it is sometimes argued that EPZs may lower labour costs compared to the rest of the economy through the selective or partial application of labour laws and regulations. On the other hand, governments may set up zones in areas and sectors most affected by high informality rates, with the objective of improving working conditions there. Empirical evidence suggests that this objective has not always been met. This is partly related to the fact that informal labour markets or EPZ often occupy the weakest place in the global production chain, which prevents firms operating in this area from appropriating a large enough share of international value added to grow and innovate. While local working conditions may improve to a certain extent in such circumstances – at least in comparison to the situation prevailing before trade and investment opening – these arrangements are unlikely to offer countries the opportunity to establish benefits from international integration. In the end, countries may be left with labour market conditions that are little better than those existing before economic opening. At the same time, the economy may have been rendered more vulnerable to international shocks.

Policies play a decisive role in raising benefits from globalization in developing countries…

A major conclusion of this joint ILO–WTO study is that no simple or linear relationship exists between trade opening and the evolution of informal employment. Initial increases in the size of the informal economy may later be reversed when the formal sector grows faster as a result of increased trade openness. Countries differ in their reaction to trade reforms. Some countries experience substantial increases in informality rates, others may sustain none at all, or even benefit at the outset from growth in the formal economy. This wide variety of results is reflected in the different conclusions reached by the studies summarized here. The core point, however, is that policies matter.

…by enabling formalization processes…

This study considers three ways of achieving greater complementarities between the trade and decent work agendas. In the first instance, it focuses on the importance of enabling conditions for formalization, regardless of the degree to which a country is integrated into the world economy. It must be recognized that strategies aimed at formalization cannot offer a quick fix to labour market problems in developing countries. However, with around 60 per cent of employees in developing countries working in the informal economy, large parts of society are deprived of adequate income and career opportunities. At the same time, high informality rates limit the availability of government resources that could be used productively, depress aggregate demand growth and hamper a country’s successful integration into the world economy. Policies to create conditions to support informal firms and workers – with the aim of bringing them into the formal economy over the long term – could, therefore, not only help to improve working conditions but also contribute to a significant engine of growth. A distinction needs to be made between policies that foster the formalization of firms and those aimed at workers. For the former, incentives can be strengthened by lowering costs of formalization and raising benefits. Often, this can be achieved through regulatory and administrative changes that bear no budgetary costs for policy-makers. For instance, reducing red tape, lowering the burden of taxation (in particular for start-ups and small companies) and supporting firms in tapping into (local) capital markets are examples of strategies that countries can implement. Such measures may involve limited budgetary costs, but generate potentially large benefits over the longer term. In addition, public procurement can be used to stimulate demand from the formal economy, thereby enticing informal firms to enter the formal economy. Regarding the improvement of enabling conditions for informal employees, policies should focus on providing: (a) support for employees to transit out of informality; (b) investment in infrastructure so as to promote productivity of informal firms and facilitate formalization; and (c) a basic network of social protection for those who continue to be employed informally. In this regard, a strong emphasis

42

should be placed on training facilities and programmes for informal employees, given the strong (negative) relationship identified in this study between the level of education and the incidence of informality. Where possible, such policies could rely on existing training infrastructure within the informal economy, making such policies less burdensome in budgetary terms and improving their efficiency. In addition, in order to reach informal employees in the upper-tier segment, modifications in the tax schedule and, possibly, the introduction of a greatly simplified tax code could help to strengthen compliance with tax and labour regulation, increase labour supply in the formal economy and boost tax revenues. Increased revenues could be used to improve job creation in the formal economy more directly by introducing targeted hiring or appropriate wage subsidies. In combination with adequate training opportunities, such policies have the potential to improve the labour market dynamics of the formal economy substantially. Not all informal employees can be reached by these policies. Building up support systems for those who remain in the informal economy is, therefore, crucial. Providing at least basic social protection can help to limit vulnerabilities in this market and improve the functioning of the informal labour market. However, the fear of potentially high fiscal burden that such policies may entail, especially in countries with large informal economies, has prevented a more widespread application of this approach. In this regard, available evidence suggests that a minimum social floor can be provided at an affordable cost without jeopardizing fiscal sustainability. Moreover, in countries where some self-organization of the informal economy has occurred – for instance, through workers’ associations – governments could support such self-help insurance mechanisms by providing the necessary collateral, without actually running the insurance schemes themselves. More generally, local communities and initiatives should be used as multipliers to help implementing policies in the informal economy, thereby improving their efficiency. Social dialogue between employers and workers, including at the national level, is crucial to the success of formalization strategies.

…implementing trade reforms with an eye on job creation…

Second, trade reforms can be implemented in an employment-friendly way, making the reallocation of jobs more conducive to further employment growth. Even though little is known about the microeconomic aspects of the transformation dynamics following trade reforms, some general principles have proved in the past to constitute a set of robust policies with the potential to make trade reforms more labour market friendly. To begin with, a gradual process may be necessary to help policy-makers, workers and firms adjust to the new environment. As noted in the study, reducing trade barriers is likely to raise labour market vulnerabilities in the short run, despite the potential promise of benefits over the longer term. Policy-makers need to take this trade-off into account when striking the balance between different reform options. In this regard, the flexibilities extended to developing countries in WTO trade negotiations and embedded in the rules should help mitigate potential short run adjustment costs. Nevertheless, the opening process should be free of distortions as far as possible. Opening only parts of the economy and keeping certain sectors or firms protected from foreign competition is likely to worsen distortions in the economy without necessarily bringing any macroeconomic benefits. Also, trade opening should not only be limited to import competition – the development of an export-oriented sector is crucial to lowering adjustment costs associated with trade reforms and helping workers to switch from import-competing sectors to the export-oriented ones. In this context the Aid for Trade initiative can play an important role. Both regional and multilateral trade-opening can prove useful in diversifying the economy. Finally, the study argues that trade reforms should be announced credibly. Adjustment will take place more rapidly if workers and firms are convinced that moves towards more open trade will not be reversed. Implementing the Decent Work Agenda is needed in this respect.

…and exploiting complementarities between trade and labour market reforms.

Third, the study stresses the importance of coherence between trade and labour market policies. Earlier approaches have tended to rely on the belief that benefits from trade would automatically “trickle down” towards employment creation and wage growth. These approaches do not appear to have yielded satisfactory results and should be complemented with a more forceful recognition of interactions between trade and decent work. One approach has been to seek the integration of a number of labour standards into international trade agreements, in particular the core labour standards

43

as defined by the ILO Declaration of 1998 – such as the freedom of association and the effective recognition of the right to collective bargaining; the elimination of all forms of forced or compulsory labour; the effective abolition of child labour; and the elimination of discrimination in respect of employment and occupation. While this approach has not met with consensus in the WTO, where, as stated in the Singapore Ministerial Declaration, Members recognized the ILO's responsibility to "set and deal with" labour standards, some bilateral trade agreements contain such provisions. Little, however, is known about the degree to which workers in the countries concerned have actually benefited from such provisions. It would appear that substantial spillovers may exist from formal sector labour market standards to working conditions in the informal economy. Carefully designed increases in legal minimum wages, for instance, may also raise the remuneration of informally employed workers and may even – as indicated in this study – increase incentives for formal sector job creation. Another instrument to help countries adjust to trade opening is the wider deployment of active labour market policies. If properly designed, such policies have proven in the past to be cost-effective tools for dealing with job reallocation, even in times of structural adjustment (which typically takes place after trade opening). Such policies require, however, the development of public employment services, which can gather the relevant labour market information (for instance, on firm restructuring, bankruptcy, job vacancies and local training needs of firms). In addition, further funds are needed to provide resources for necessary (re-)training and job-search support services for unemployed and informally employed workers. It is vital that such arrangements are adequately funded and staffed in order for them to appear credible to informal employees and the unemployed. Long waiting times and low-quality job counselling and training services can frustrate those seeking to use these services and limit their interest in accessing them. Existing evidence suggests that effective active labour market policies rarely cost more than 1.5 per cent of GDP. In many transition economies in Eastern Europe, not more than 1 per cent of GDP is spent, a sum that could be provided partly by official development aid in those countries that lack the fiscal capacity to implement such a system. More fundamentally, trade and labour market policies need to be implemented in a coordinated way. The supply side needs to be strengthened in line with trade opening to allow long-term benefits of international integration to emerge quickly. It may be sufficient in the first instance to reduce impediments to firm growth and employment creation, such as administrative burdens or the lack of clearly identified property rights or appropriate policy mix, as discussed above. The process of trade opening may uncover some of the most binding constraints on firm growth and employment creation. Policy-makers can, therefore, also use trade opening as a discovery device. Finally, close collaboration between ministries can foster further information exchange and be used to establish, and subsequently refine, a broad reform agenda. To the furthest extent possible, international organizations should provide coherent support for policy reform, as well as technical assistance in designing, implementing and coordinating these welfare-enhancing reforms.

44

PARALLEL SESSIONS

ABSTRACTS (by session)

45

II.1. ECONOMIC AND INSTITUTIONAL CONSTRAINTS

Barriers of entry and capital returns in informal activities: Evidence from Sub-Saharan Africa M. GRIMM*, ISS, La Haye; J. KRUGER** & J. LAY***16. (Preliminary draft, work in progress, this version October 2009) *International Institute of Social Studies, Erasmus University Rotterdam, The Hague, The Netherlands, ** University of Goettingen, Germany, *** German Institute of Global and Areas Studies (GIGA), Hamburg; University of Goettingen, Germany

This paper investigates the patterns of capital entry barriers into informal activities and capital returns in a number of Sub-Saharan African economies using a unique micro data set on informality covering seven West-African countries. Our assessment of initial investment of micro and small enterprises (MSEs) suggests that only few activities seem to exhibit considerable entry barriers. Our analysis of capital returns appears to confirm earlier findings of very high returns to capital in African MSEs of around 15 percent per month. An analysis of these returns at different levels of capital stock suggests that this also holds at very low levels of capital. Yet, returns are even higher at higher levels of capital.

--------------------------------

Heterogeneous informal jobs and segmentation of the Turkish labour market (M. BEN SALEM, I. BENSIDOUN I., CEE, France)

Studies on the operation of labour markets in developing economies have experienced a revival in the past decade due to two factors. The first—and without doubt the most important—concerns efforts by labour statisticians to define the concept of informality and thus allow to be better defined what until then had escaped much of the statistical system. The second relates to renovation in how to understand the reasons for informal employment. While the traditional approach conceived informal employment as an employment of last resort to escape unemployment, a new trend has emerged since the late nineteen nineties that highlights the voluntary elements of informal work. Therefore, according to the paradigm in which we find now ourselves, which may be a combination of these two polar cases (forced versus chosen informal employment), the economic policy measures to be taken are not the same.

This article proposes, after describing the various approaches proposed in the literature for understanding the reasons for informal employment, to identify the pattern that prevails in the Turkish labour market. More specifically, it aims to take into account a possible heterogeneity of informal jobs and thus the existence of different segments within the informal sector. This approach seeks to break away from the homogeneous vision of informal jobs, which can be either forced (consistent with the approach based on segmentation of the labour market) or chosen (as suggested, following Maloney [2004], in a number of recent studies). The difficulty here resides in the unobservable nature of informal workers belonging to different segments. To overcome this, we analyse, following Launov and Günther (2006, 2009), a mixture of finite regression models. This method allows us to detect simultaneously potential segments by estimating the probabilities of belonging to different segments and estimate a regression model for each one. Furthermore, this approach creates the possibility of shedding light on the voluntary nature or not of informal employment by comparing the estimated probabilities of belonging to different segments to the theoretical probabilities that would result from competitive labour markets, under the assumption of a maximizing income behaviour by labourers.

16 The authors gratefully acknowledge funding from the World Bank’s Multi Donor Trust Fund (MDTF) “Labor Markets, Job Creation, and Economic Growth, Scaling up Research, Capacity Building, and Action on the Ground” for the project on “Unlocking potential: Tackling economic, institutional and social constraints of informal entrepreneurship in Sub-Saharan Africa”. Special thanks are due to AFRISTAT and DIAL, in particular Constance Torelli and Francois Roubaud, for providing and preparing the datasets used in this paper.

46

Emplois informels hétérogènes et segmentation du marché du travail turc market (M. BEN SALEM, I. BENSIDOUN I., CEE, France)

Les travaux sur le fonctionnement des marchés du travail dans les économies en développement ont connu depuis une décennie un renouveau favorisé par deux facteurs. Le premier, et sans doute le plus décisif, concerne les efforts entrepris par les statisticiens du travail pour définir le concept d'informel et permettre ainsi à ce qui jusque-là échappait en grande partie à l’appareil statistique d'être mieux recensé. Le second a trait au renouvellement de la manière d’appréhender les raisons d'être de l'emploi informel. Alors que l'approche traditionnelle concevait l'emploi informel comme un emploi en dernier ressort pour échapper au chômage, un nouveau courant a émergé depuis la fin des années quatre-vingt-dix qui met en avant le caractère volontaire du travail informel. Or, selon le paradigme dans lequel on se trouve, qui peut être une combinaison de ces deux cas polaires (emploi informel subi versus choisi), les mesures de politique économique à prendre ne seront pas les mêmes.

Cet article propose, après avoir rappelé les différentes approches proposées dans la littérature pour comprendre les raisons d'être de l’emploi informel, d’identifier la configuration qui prévaut sur le marché du travail turc. Plus précisément, l’intention est de tenir compte d’une éventuelle hétérogénéité des emplois informels et donc de l’existence de différents segments au sein de l’informel. Cette démarche cherche à s’affranchir de la vision d’emplois informels homogènes qui seraient soit subis (conformément à l’approche en termes de segmentation du marché du travail), soit choisis (comme le suggèrent, à la suite de Maloney (2004), nombre de travaux récents). La difficulté réside ici dans le caractère inobservable de l’appartenance des travailleurs informels aux différents segments. Pour la dépasser, nous estimons, à la suite de Günther & Launov (2006, 2009), un mélange de modèles de régression fini. Cette méthode permet simultanément de détecter les éventuels segments, par l’estimation des probabilités d’appartenir aux différents segments, et d’estimer pour chacun un modèle de régression. Au-delà cette approche fournit la possibilité d’apporter un éclairage sur la nature volontaire ou non de l’emploi informel en comparant les probabilités estimées d’appartenance aux différents segments à des probabilités théoriques qui résulteraient d’un fonctionnement concurrentiel du marché du travail sous l’hypothèse d’un comportement de maximisation du revenu de la part des travailleurs.

--------------------------------

Corruption and the informal sector in Sub-Saharan Africa (E. LAVALLEE, Université Paris Dauphine, DIAL, France, F. ROUBAUD, IRD-DIAL, Hanoi)

This paper explores the link between corruption and the informal sector. Most of the literature focuses on macro data and cross section analysis, which presents important shortcomings. It usually relies on perception indexes and indirect macroeconometric estimates to measure corruption and the informal economy respectively. In another strand, our approach is based on micro data drawn from an original set of 1-2-3 surveys conducted in seven major West African cities (Abidjan, Bamako, Cotonou, Dakar, Lome, Niamey and Ouagadougou), where more than 6,000 informal production units (IPUs) have been interviewed. Consequently, some methodological strong points should be stressed: the paper is based on a representative sample of the informal sector and its definition is in line with the international recommendations; corruption is captured through real experience and not perception. Three main conclusions emerge from our analysis. First, only a minority of IPUs declares they had to pay bribes, making informality more an issue of weak law enforcement than corruption. Second, the determinants of corruption for the IPUs affected are similar to those prevailing in the formal sector: the most visible and profitable businesses being the most likely to face corruption. Finally, experience of corruption seems to have a disincentive effect on the will to formalize.

--------------------------------

47

Efficiency of informal production units and its determinants: applying the quantile regression method in the case of Antananarivo (F. RAKOTOMANANA, INSTAT, Madagascar)

Difficulties in access to the means of production, resources and primary materials are some of the problems found by informal sector workers in their daily activities. This prevents them from functioning optimally and efficiently. To promote the activities of this sector, interventions should focus on improving their efficiency. This study aims to evaluate the degree of technical efficiency of production units in the informal sector, identify their determinants and draw lessons for support policies to microenterprises.

Many methods exist to estimate technical effectiveness such as the Stochastic Frontier Analysis (SFA) and the Data Development Analysis (DEA). In this study, the method of regression by quantile initiated by R. Koenker and G. Basset (1978) is used. The degree of inefficiency of a unit of production is defined as the relation between the observed value of the performance variable and the predicted value of this same variable by the regression equation as obtained for a sufficiently high quantile considered as the reference value attained with a maximum efficiency. In the first instance, the study enables us to estimate the production functions for different categories of informal production units according to economic performance and evaluate the elasticities of the production factors. In a second instance, it provide a descriptive analysis of the efficiency of informal production units. Then, by using a statistical model, the analysis identifies the effects on the degree of efficiency of different factors, including not only the socio-economic characteristics of the unit of production and the socio-demographic characteristics of the whole ensemble, but also factors in the socio-economic environment such as corruption and access to credit. Considering the results of the analysis, recommendations are proposed at the end of the study for policy support to microenterprises.

Efficacité des unités de production informelles et ses déterminants : utilisation de la méthode de régression par quantile sur le cas de l’Agglomération d’Antananarivo (Madagascar), Faly Hery Rakotomanana IRD/DIAL (Paris) – INSTAT (Madagascar)

Les difficultés d’accès aux facteurs de production, aux ressources et aux matières premières font parties des problèmes rencontrées par les opérateurs du secteur informel dans l’exercice de leurs activités. Cela leur empêche de fonctionner de manière optimale et efficace. Pour promouvoir les activités de ce secteur, des actions devraient avant tout axer sur l’amélioration de leur efficacité. Cette étude vise à évaluer le degré d’efficacité technique des unités de production du secteur informel, d’identifier ses déterminants et d’en tirer des leçons en matière de politique d’appui aux microentreprises.

Plusieurs méthodes existent pour estimer l’efficacité technique telle que le Stochastic Frontier Analysis (SFA) et le Development Data Analysis (DEA). Dans cette étude, la méthode de régression par quantile initiée par Koenker R. et G. Basset (1978) est mobilisée. Le degré d’inefficacité d’une unité de production est défini comme le rapport entre la valeur observée de la variable de performance et la valeur prédite de cette même variable par l’équation de régression obtenue pour un quantile suffisamment élevé considérée comme la valeur de référence atteinte avec une efficacité maximale. Dans un premier temps, l’étude permet d’estimer les fonctions de production pour les différentes catégories d’unités de production informelles selon la performance économique et d’évaluer les élasticités des facteurs de production. Dans un deuxième temps, elle fournit une analyse descriptive de l’efficacité des unités de production informelles. Ensuite, à l’aide d’un modèle statistique, l’analyse dégage les effets sur le degré d’efficacité des différents facteurs comprenant non seulement les caractéristiques socio-économiques de l’unité de production et les caractéristiques socio-démographiques du chef de l’unité, mais aussi l’environnement socio-économique comme la corruption et l’accès au crédit. Compte tenu des résultats obtenus, des recommandations en matière de politique d’appui aux microentreprises sont proposées à la fin de l’étude.

--------------------------------

48

Employment in India’s Informal sector: size, patterns, growth and determinants (I. BAIRAGYA17, Institute for Social and Economic Change, Bangalore, India)

The informal sector from time immemorial has had a significant contribution to the employment and gross domestic product of the developing economies in general and Indian economy in particular. High labour intensity of production is the main reason for huge employment generation in the informal sector. Thus, it is important to measure the size of informal employment in India in comparison with other developing, developed and transition countries. It is generally argued that informal sector uses labour intensive technology. Thus, in this context it is also important to segregate the total unorganized sector’s NDP into different factor income. However, the factor intensity in informal sector may vary over time. This dynamism needs to be measured. The first objective of this paper is to measure the trends and patterns of informal employment and factor income in India. The second objective of this paper is to estimate the determinants of informal sector’s employment and test the hypothesis whether the determinants of informal sector’s employment in the underdeveloped and developed regions in India are same or different using the National Sample Survey unit level data. Interestingly, it is observed that the factors that determine informal employment in developed regions are in some cases different from the factors that determine employment in the underdeveloped one. We found that while developed regions within the country follows features akin to that of developed countries of world, the underdeveloped regions follow the features of developing world. Thus our analysis suggests that there exists duality within a same country. Key words: Informal sector’s employment, informal employment, factor income, determinants, developing countries, developed countries, underdeveloped regions, developed regions.

--------------------------------

The integration of the informal sector into the formal sector: sub-contracting in craft villages in the Red river delta (S. FANCHETTE, IRD, Hanoi, NGUYEN XUAN HOAN, CASRAD, Hanoi)

1) An ancient local production system and large consumer of labour. There are approximately 1,000 craft villages in the Red River Delta, which occupy more than one million workers in full or part time employment. These villages are mostly organized in clusters, in which either the production process is fragmented (e.g., a step in the production process, part of an article) or villages specialize in a particular product (e.g., a type of silk, a type of noodle). This localized production system has existed for many centuries (a millennium for some villages) and has survived the most difficult periods of Vietnamese history …hence, its resilience, flexibility and ability to use village labour in one of the most populous regions in the world (over 1,000 inhabitants per km2), where rice can not fully support the population. Some 80% of businesses are family-owned and unregistered. They benefit from considerable flexibility in the hiring of labour due to the outsourcing of tens of family workshops belonging to a cluster of villages simultaneously dedicated to agriculture. At the same time, according to the sector (e.g., basketry, metallurgy, woodworking or textiles), these villages attract many workers from other communes or provinces in a more or less seasonal way. The most dynamic clusters employ more than 20,000 people, half of which comes from the outside. The ability to hire or subcontract labour is not solely in the purvey of formal enterprises: certain unregistered enterprises can employ many tens of people through seasonal employment and subcontracting. 2) Formal and informal enterprises connected by sub-contracting: the necessary revision of the definition of "informality" Registered enterprises: the drivers of clusters with fragile status in the context of global economic crisis and a decline in exports

17 This paper is a part of the author’s on-going doctoral dissertation. The author is very grateful to his Ph.D. supervisor Prof. M. R. Narayana for his valuable and constructive suggestions at various stages of the development of this paper. Without his encouragement it would not have possible to write this paper. The author is also grateful to B. P. Vani and Manojit Bhattacharjee for their useful comments. However, the usual disclaimers apply.

49

- Class differentiation: enterprises, cooperatives and private companies with registered invoices; - The first two have the legal capacity to export; - They can provide orders for State Enterprises because they have registered invoices; - They are prioritized by public policy for artisinal crafts (e.g., craft areas, subsidized credit, or access to craft fairs); and - They are bound by numerous taxes, state regulations, and social and environmental laws.

The majority of unregistered enterprises: - Four types of enterprises:

- Enterprises that employ labour, subcontract and execute orders from major registered exporting companies; - Enterprises that employ labour and have their own national customers; - Small family workshops that do not employ labour and perform the more manual part of the production process on behalf of the two previous types of businesses (these families engage simultaneously in agriculture or other trades and they have set up their workshop in their homes); and - Small mechanized workshops that perform part of the production process for which they have a machine (e.g., cutting, shredding, processing of special holes, or bending) for the first two types of enterprises or registered businesses.

- Not paying taxes on revenues; - Transferring know-how within the family and hiring unpaid family workers; - Not subject to regulation by the province or district; - Very large flexibility in the use of labour (e.g., unpaid family, apprentices and sub-contractors).

This presentation addresses the relationship between formal and informal enterprises from the perspective of sub-contracting and clustering. Through several case studies (e.g., clusters of paper-making, knitting, woodcraft and basketry), we analyze the different types of hiring relationships among businesses and their evolution in the context of the international economic crisis and integration into the WTO. We ask about the reasons for the dominance of subcontracting in some sectors and the particular context of the Red River Delta, where lack of space and abundance of labour dominate.

L’intégration du secteur informel au secteur formel : la sous-traitance dans les villages de métier du delta du fleuve Rouge. (Sylvie Fanchette, géographe IRD, Nguyễn Xuân Hoản, CASRAD, Hanoi)

1) Un système de production localisé ancien et grand consommateur de main-d’oeuvre On compte environ 1000 villages de métier dans le delta du fleuve Rouge qui occupent plus d’un million d’actifs à temps plein ou partiel. Ils sont organisés majoritairement en clusters au sein desquels soit le processus de production est fragmenté (une étape, une partie d’un article) soit les villages sont spécialisés en un type de produit particulier (une variété de soie, un type de nouille…). Ce système de production localisé existe depuis plusieurs siècles (un millénaire pour certains villages) et est parvenu à traverser les périodes les plus difficiles de l’histoire du Vietnam…d’où sa résilience, sa flexibilité et sa capacité à employer la main-d’œuvre villageoise dans une des régions les plus peuplées du monde (plus de 1.000 habitants/km2) où la riziculture ne peut subvenir entièrement à l’entretien des populations. 80% des entreprises sont de type familial et sont non déclarées. Elles bénéficient d’une grande flexibilité de l’embauche de la main d’œuvre du fait de la sous-traitance de dizaines d’ateliers familiaux appartenant au cluster de villages qui s’adonnent en parallèle à l’agriculture. En parallèle, selon les secteurs (vannerie, métallurgie, menuiserie, textile…), ces villages attirent de nombreux ouvriers d’autres communes ou d’autres provinces de façon plus ou moins saisonnière. Les clusters les plus dynamiques font travailler plus de 20.000 personnes, dont la moitié provient de l’extérieur. La capacité à embaucher ou à sous-traiter de la main-d’œuvre n’est pas uniquement l’apanage des entreprises formelles : certaines des entreprises non déclarées peuvent faire travailler plusieurs dizaines de personnes de façon saisonnière et en sous-traitance.

50

2) Des entreprises formelles et informelles liées par des relations de sous-traitance : la nécessaire révision de la définition de l’ « informel » * Les entreprises déclarées: les locomotives des clusters mais au statut fragile dans un contexte de crise économique mondiale et de diminution des exportations

- différents statuts : compagnies, coopératives et entreprises privées avec factures ; - Les deux premières ont la capacité juridique à exporter ; - Elles peuvent assurer les commandes des entreprises d’État car elles ont des factures ; - Elles sont prioritairement ciblées par les politiques publiques en faveur de l’artisanat (zones

artisanales, crédits bonifiés, accès aux foires artisanales…) ; - Elles sont astreintes à de nombreuses taxes, contrôle de l’État et aux lois sociales et

environnementales. * Une majorité d’entreprises non déclarées : - quatre types d’entreprises :

- les entreprises qui embauchent de la main d’œuvre, sous-traitent et exécutent les commandes des grandes entreprises déclarées exportatrices ; - les entreprises qui embauchent de la main-d’œuvre et ont leurs propres clients nationaux ; - les petits ateliers familiaux qui n’embauchent pas de main-d’œuvre et exécutent la partie du processus de production la plus manuelle pour le compte des deux types d’entreprises précédentes. Ces familles pratiquent en parallèle l’agriculture ou d’autres métiers et ont installé leur atelier dans leur résidence. - les petits ateliers mécanisés qui exécutent la partie du processus de production pour lequel ils ont une machine (découpe, râpe, façonnage de trous spéciaux, pliage…) pour les deux premiers types d’entreprises ou les entreprises déclarées.

- pas de paiement d’impôts sur le revenu ; - Transmission des savoir-faire au sein de la famille, et embauche des travailleurs familiaux non rémunérés ; - pas assujettis au contrôle par la province ou le district ; - très grande flexibilité de l’utilisation de la main-d’œuvre (familiale non rémunérée, apprentis et sous-traitants). Cette présentation traite des relations entre les entreprises formelles et informelles par le biais de la sous-traitance et de l’appartenance au cluster. A travers plusieurs études de cas (clusters du papier, du tricot, de la menuiserie d’art et de la vannerie) nous analyserons les différents types de relations d’embauches entre entreprises et leur évolution dans le contexte de la crise économique international et de l’intégration à l’OMC. Nous nous interrogerons sur les raisons de la dominance de la sous-traitance dans certains secteurs, et le contexte particulier du delta du fleuve Rouge où le manque de place et l’abondance de la main-d’œuvre dominent.

--------------------------------

Microfinance and self-employment in rural South-India: analysis of a failure (Isabelle Guérin, Research Unit « Development and Societies » (Institute of research for Development/Paris I University) Marc Roesch (CIRAD), Venkatasubramanian (French Institute of Pondicherry) For the past two decades, microfinance has been considered an efficient tool for self-employment creation in developing countries. This has been particularly true in rural India, where through strong support from public authorities, international donors and local NGOs, the microfinance sector has developed considerably over the past decade. This paper draws on several field studies conducted in rural areas in Tamil Nadu over the last five years, using mainly a socioeconomic approach to demonstrate that the impact of microfinance on self-employment is in fact very limited. The first section addresses the inherent fuzziness of “self-employment” as a concept. If the term is restricted to entrepreneurs who genuinely control the means of production and access to the market, then the proportion of self-employed people is in fact much smaller than what is usually claimed. As in many other rural areas, Indian rural employment is characterized by the increasing importance of non-agricultural income. However this is mostly derived from waged and casual labour, and is mostly based on a daily wage or piece rate.

51

The second part of this paper demonstrates that in the context studied here, contrary to official rhetoric, the direct effects of microfinance on households’ livelihood portfolios are in fact very limited. On the one hand, microloans are largely used for purposes that do not generate direct income, such as health, education and the repayment of pre-existing debts. Moreover, little potential exists for the expansion of self-employment. Besides households’ risk aversion, local market functioning is a key explanatory factor, in particular owing to a lack of local demand, alongside the hierarchical structure and social segmentation of the local markets.

Microfinance et auto-emploi en Inde rurale du Sud: analyses d’un échec (Isabelle Guérin, UMR Développement et Sociétés – Institut de Recherche pour le Développement/Université Paris I –, Marc Roesch, CIRAD,Venkatasubramanian, Institut Français de Pondichery)

Depuis deux décennies la microfinance est considérée comme un outil privilégié de promotion de l’auto-emploi dans les pays en développement. C’est particulièrement le cas en Inde rurale. Fortement appuyée par les autorités publiques, les bailleurs de fonds internationaux et les ONG locales, la microfinance s’est fortement développée au cours de la dernière décennie. S’appuyant sur plusieurs enquêtes de terrain menées en en zones rurales au Tamil Nadu au cours des dernières années et privilégiant une approche socioéconomique, cet article montre que les effets de la microfinance en matière d’auto-emploi non agricole sot marginaux. Une première section revient sur le flou conceptuel relatif à la notion d’auto-emploi. Si l’on restreint l’usage du terme à des activités reposant sur le contrôle des moyens de production et d’accès au marché, alors la proportion de personnes en situation d’auto-emploi est beaucoup plus restreinte que ce qui est habituellement avancé. L’emploi rural indien se caractérise, comme ailleurs, par une importance croissante d’emplois non agricoles, c’est essentiellement par le biais de l’emploi salarié précaire (payé à la journée ou à la pièce). Une seconde section montre que contrairement à la rhétorique officielle, dans le contexte étudié la microfinance a un impact direct limité sur le portefeuille d’activité des familles. D’une part on observe que les microcrédits sont utilisés en grande partie pour des usages ne générant pas de revenu direct (santé, éducation, remboursement d’anciennes dettes, etc.). D’autre part le potentiel de développement de l’auto-emploi est marginal. C’est autant une question d’aversion au risque de la part des familles que de fonctionnement des marchés locaux, en particulier l’insuffisance de la demande locale, le fonctionnement hiérarchique et la segmentation sociale des marchés locaux.

52

II. 2. CONCEPTS AND MEASURES (1): NATIONAL EXPERIENCES

The informal sector and informal employment: What is the most adequate instrument in Africa? (E. RAMILISON18, Afristat, Mali)

This study attempts to show which instrument is the most appropriate to measure informal sector and informal employment in Africa. To do so, two approaches are adopted. The first one deals with the harmonization of concepts and indicators, as well as with the development of common methodology in measurement. For this purpose, assessment at the international level - either in the framework of task forces, missions of U.N. organizations or technical support to countries - plays a crucial role. To follow-up and analyze the impact of regional economic policies, we also emphasize the federator role of the regional systems for their need of harmonized information. In the second approach, our aim in using African experiences in the field is to reveal which collect methodology fulfills international requirement on the measure of informal sector and informal employment. To this end, tested methodologies are reviewed in order to highlight their strengths and weaknesses.

Secteur et emploi informels : Quel instrument de mesure pour l’Afrique ? (Eric Norbert RAMILISON, Observatoire Economique et Statistique d’Afrique Subsaharienne)

Cette étude tente de montrer quel type d’instrument est le plus indiqué pour mesurer le secteur et l’emploi informels en Afrique. Pour ce faire, deux approches différentes sont retenues. Dans la première, il y est avant tout question d’harmonisation dans les concepts et les indicateurs mais parfois aussi dans l’élaboration de méthodologie commune de mesure. A cet effet, les réflexions menées au niveau internationales, que soit à travers les groupes de travail, que dans le cadre de la mission d’organismes onusiens ou d’appui techniques aux pays, jouent un rôle de premier plan. On souligne aussi ici le rôle fédérateur des systèmes régionaux, pour leur besoin en informations harmonisées pour le suivi et l’analyse d’impact de politiques économiques régionales. Dans la seconde approche, il s’agit, à partir d’expériences africaines en la matière d’affirmer laquelle des méthodologies de collecte, remplissent au mieux les exigences internationales sur la mesure du secteur et de l’emploi informels. Les méthodologies expérimentées sont pour cela passées en revues pour mettre en évidence leur force et leur faiblesse.

--------------------------------

Two decades of surveys on informal sector and informal employment in Mexico (G. LUNA, R. MARTINEZ & NEGRETE R., INEGI, Mexico)

Mexico’s has consolidated a systematic observation on the informal phenomenon in its both dimensions: employment and economic significance. Under the basic philosophy of a mixed modular survey and being aware of some of its limitations the benefits have outweighed the objections usually made to this methodology which has proven its flexibility as well capacity to incorporate the conceptual precisions and recommendations made by the XV, XVII ICLS and the Delhi Group, testing them and finding some areas that ought to be fine tuned at the conceptual level. The maturity process reached a point where a equilibrium and a division of tasks between the first phase (Labor Survey) and the second (the module) in the present decade allows to produce data on a quarterly basis so to monitor how informal labor force either operating in the informal sector or outside it under new contracting modalities -inimical to labor protection schemes- have emerged and to do so under the integrated consisted frame of the first stage using the same set of weighting factors. In this way the role of the module as a second stage has been specialized in order to have a deep insight from time to time on the nature of activities conducted under a micro scale, the context and problematic surrounded them and the economic flows generated liable to be aggregated for national account purposes. In this way the effort made had informed the public debate helping to dispel myths as well misunderstandings around

18 Eric Norbert RAMILISON. This article was submitted while the author was research economist in CREAM (Madagascar). It has then been enriched while the author was recruited by AFRISTAT as an Expert Régional en Système d’Information sur le Travail in a project funded by ACBF (African Capacity Building Foundation).

53

this phenomenon. The transcendence of this scheme only has been reached after repeating it for many years so to positioning it firmly in the statistical landscape. During all this time some complexities emerging from the nature of the task were faced and solved. However due the nature of the task some bold decisions have been taken as well some orthodoxy broken. Approaching informality in Mexico is a more challenging issue that it was twenty years ago, demanded imagination and resolution on behalf all the survey’s human resources involved in all the preparation stages from design and field operation to data processing. In this context the paper avows to convey what does this mean, bringing to light some issues NSOs does not use to speak openly nor frankly about them. Mexico’s experience with mixed modular surveys addressing the informal sector phenomenon goes back to 1987 when the joint research programs conducted by IRD and INEGI (Mexico’s NSO) where materialized first in a Pilot Survey on Informal Sector (EPSI by its Spanish acronym) and then in 1988/89 with the National Survey on Informal Economy (ENEI) and effort made to collect data in Mexico’s seven biggest urban areas at the time. However it is not since 1992 when this effort has been properly considered part of INEGI’s statistical system to the point to be conducted on a regular basis and having as an objective both formal and informal non-farm micro businesses. So with ENAMIN (Spanish acronym of National Survey on Micro Businesses) and with the financial support of Mexico’s Ministry of Labour, ENAMIN became in the nineties a regular module of the Labour Force Survey, the survey started to disseminate data first on the micro businesses as a whole and latter on specifically on the informal sector as such so to estimate its share in the GDP.

--------------------------------

The methodology of the 1-2-3 survey: the Vietnamese experience (Nguyen Thi Thu Huyen, Nguyen Van Doan, Le Van Duy, Institute of Statistical Science, Vietnam)

As in most developing countries, the informal sector is everywhere in Vietnam and many households, in particular the poor, derive all or part of their earnings from this sector. However, until 2007, statistical information on the economic weight of the informal sector was scarce. Therefore, the Institute of Statistical Science (ISS) of the General Statistics Office (GSO) of Vietnam has decided to conduct, in partnership with the French research institution DIAL-IRD, a project aiming at collecting and providing comprehensive information of informal sector and informal employment. Based on the methodology of 1-2-3 survey and the context regarding data collection in GSO of Vietnam, the project introduced a strategy to gather information on the informal sector as following: (i) a new improved design for the existing Labour Force Survey (LFS), which has been conducted in August 2007, within the scope of the planned budget; and (ii) a specific Informal Sector Survey (ISS), grafted onto the LFS, which was conducted in December 2007 in Hanoi and in January 2008 in Ho Chi Minh City. This specific survey is dedicated at providing reliable estimates of the importance of the informal sector, taking into account international standards and adapting it to national context. This survey is conducted the second round in 2009, with aiming to consolidate the methodology, to get some results on the dynamics of the informal sector over time, and especially assess the impact of the economic crisis on the informal sector and also on households involved in this sector. This paper seeks at presenting the concepts, the operational definitions and the survey methodology, including: the adopted definition to measure informal sector and informal employment, the generic scheme of the 1-2-3 survey, its implementation in Hanoi and Ho Chi Minh City to show how the gap between principles and empirical experiences has been bridged, how specific technical issues have been solved in the field 2007/2008 and also 2009 and the issues which remain to be solved.

--------------------------------

54

The informal sector in Morocco: Approach, Methodology and Evolution (Bennani Mekki, Head of Division of Household Surveys in the Department of Statistics, Morocco)

Conscious of the challenges related to the informal sector and their consequent debates, the Department of Statistics under the High Planning Commission has established a system of statistical surveys at the national level that allows for a comprehensive study of the informal sector. This was made possible by the implementation, for the first time in 1999, of a national survey on the informal sector, following the "mixed" approach of combining households and informal producers based on a system of surveys (survey 1-2-3). This initial investigation has provided a wealth of extremely relevant data and the use that has been made of that data has been no less important. However, given the different socio-economic changes that the country has experienced since this date and the growing information needs in this area, a new survey was conducted in 2007 to update the available data and certain indicators, notably the ones showing the importance of this sector in terms of production, revenue creation, the fight against employment and the social integration of large segments of the population. The main purpose of this presentation is to share with the other participants the Moroccan experience in this area, especially through recorded changes in: 1. Approach used and methodological issues for assessing the non-agricultural informal sector; 2. Characteristics of informal production units; 3. Characteristics of household proprietors of informal production units; 4. Legal and administrative framework in which these units operate; and 5. Certain qualitative aspects related to the organization of units operating in this sector

Le secteur informel au Maroc: approches, méthodologie et évolution, BENNANI MEKKI, Chef de division des enquêtes auprès des ménages à la Direction de la Statistique, Haut Agdal Rabat Consciente des enjeux liés au secteur informel et des débats suscités , la Direction de la Statistique relevant du Haut Commissariat au Plan, a mis en place un dispositif d’enquêtes statistiques au niveau national permettant une étude approfondie du secteur informel. Ceci a été concrétisé par la réalisation, pour la première fois en 1999, d'une enquête nationale sur le secteur informel suivant l’approche "mixte", basée sur un système d’enquêtes, qui combine les ménages et les producteurs informels (enquête 1-2-3). Cette première investigation a fourni une masse de données extrêmement pertinentes et l'utilisation qui en a été faite est non moins importante. Cependant, compte tenu des différents changements socio-économiques, qu'a connus le pays depuis cette date et des besoins informationnels accrus dans ce domaine, une nouvelle enquête a été réalisée en 2007 en vue d'actualiser les données disponibles et de mettre à jour certains indicateurs notamment ceux relatant l'importance de ce secteur en matière de production, de création de revenus, de promotion d’emplois, de lutte contre le chômage et d’intégration sociale de larges franges de la population. L’objet principal de cette présentation est de partager avec les autres participants la portée de l'expérience marocaine dans ce domaine notamment à travers les évolutions enregistrées au niveau : 1. De l'approche poursuivie et des aspects méthodologiques pour observer le secteur informel non agricole 2. Des caractéristiques des unités de production informelles 3. Des caractéristiques ménages propriétaires des unités de production informelles 4. Du cadre juridico-administratif dans lequel exercent ces unités 5. Et de certains aspects qualitatifs liés à l'organisation des unités opérant dans ce secteur

--------------------------------

55

The ENAHO: a tool for measuring and analyzing the informal sector in Peru. (N. HIDALGO, INEI, Peru)

The economic censuses, surveys of businesses and administrative records are not adequate to measure the importance of the informal sector in the economy or to understand its links with the formal sector. Two main characteristics of informal production units (IPU) explain this assertion. First, most of the IPUs’ activities are performed in makeshift setups or within the household. Secondly, there is a high failure rate of IPUs. In sum, the IPUs are "invisible" to the surveys and censuses and make the administrative records obsolete very quickly. Following the guidelines of mixed surveys and 123 surveys developed by Roubaud, the National Statistics and Informatics Institute (INEI) of Peru since 2001 implemented a specific module on "self-employed or employer" for in-depth research of the IPUs’ activities and particularly provide a better estimate of mixed income and informal employment. The informal sector definition adopted complies with the recommendations of the ILO and the latest revision of national accounts system. The presentation will focus on the major changes that have been made to the original design of the 123 surveys. In particular, it identifies the following innovations: a) In a first phase and in the employment module of the National Household Survey, the self-employed or employer, owner of the Informal Production Unit is to be determined. In this phase, informality is a business or enterprise that is not registered as a legal entity (company), or does not have an accounting system (quasi-corporation). Phases 1, 2 and 3 of the survey are conducted through interviews with persons 14 years and older. b) Having identified the owner of the IPU, the second phase of the 123 survey design thoroughly investigates the characteristics of the IPU. It is performed simultaneously with Phase 1. This phase investigates the entire population of informal production units (excluding incorporated companies), instead of considering a sub-sample to be investigated within a deferred period. This avoids potential misjudgement and allows to obtain a sufficient size sample to better analyze the informal production units profile. b) Similarly, phase 3 aims at clarifying the source of IPUs’ final demand and is also carried out simultaneously with the other phases of the survey. It takes into account the population of households present in phase 1 (employment). This brings the statistical device to a kind of "matched" employer / employee survey which allows a joint analysis of poverty, labor market characteristics and the IPU. c) Considering the high variability of mixed income of the IPU, the module of the National Household Survey for the Informal Self-Employed was designed as a permanent module of the survey. The total sample is distributed geographically and temporally throughout the year, allowing a better estimation of annual aggregates of the informal sector to the national accounts in particular. d) The IPU module was spread geographically to non-agricultural rural areas. The scheme helps analyzing to what extent the diversification strategies to non-agricultural productive activities constitutes a successful strategy, in order to reduce the risk of poverty, predominantly in rural households. e) Beyond establishing the IPU profile, the fundamental questions about the informal sector have to do with its growing segment’s ability to generate more value added, which is better articulated with the productive apparatus and inserted more successfully in the international market. Answering these questions requires a panel monitoring of the same IPU. f) Finally, we have adopted quality control systems at different stages of the survey. In designing the questionnaires, it’s important to identify the person to be interviewed who is not the direct informant, in order to control the total added value and profits calculations in the field. In the field operation, it is essential designing a monitoring system that minimizes non-reply and partial reply and which allows the control of indirect interviews. In the processing of information, we proceed with the evaluation and correction of misjudgment as the result of no interview and indirect interviews (indirect informant profile better qualified).

56

Las ENAHO: Un instrumento para la medición y análisis del sector informal. La experiencia peruana, Nancy Hidalgo (INEI) Los censos económicos, las encuestas a establecimientos o los registros administrativos no son instrumentos adecuados para medir la importancia del sector informal en la economía ni para entender sus vínculos con el sector formal. Dos características centrales de las unidades de producción informales (UPI) fundamentan tal aserción. En primer lugar, la actividad de la mayor parte de las UPI se lleva a cabo de manera ambulatoria o al interior de domicilios de los hogares. En segundo lugar, se observa una alta tasa de mortalidad de las UPI. En suma, las UPI son "invisibles" a dichas encuestas y censos o hacen muy rápidamente obsoletos los registros administrativos. Siguiendo los lineamientos de las encuestas mixtas y luego de las encuestas 123 desarrolladas por Roubaud, el Instituto Nacional de Estadística e Informática (INEI) del Perú desde el año 2001, implementó un módulo específico sobre "el trabajador independiente o patrono" destinado a investigar en profundidad las actividades de las UPI y en particular proporcionar una mejor estimación del ingreso mixto y del empleo informal. La definición de sector informal adoptada se conforma con las recomendaciones de la OIT y de la última revisión del sistema de cuentas nacionales. La ponencia se centrará en las principales modificaciones que han sido aportadas al diseño original de las encuestas 123. En particular se detallarán las siguientes innovaciones: a) En una primera fase y en el módulo de empleo de la Encuesta Nacional de Hogares-ENAHO se determina al trabajador independiente o patrono, dueño de la Unidad Productiva Informal. En esta fase se definen como informales a aquella persona que tiene un negocio o empresa que no está constituida en registrada como persona jurídica (Sociedad), o no tiene un sistema de contabilidad (cuasi-sociedad). Las fases 1, 2 y 3 de la encuesta se levantan por entrevista directa a las personas de 14 años y más. b) Habiéndose identificado al dueño de la UPI, en la segunda fase correspondiente al diseño de las encuesta 123 se investiga a fondo las característica de la UPI. Se realiza en forma simultánea a la fase 1. En esta fase se investiga el universo completo de las Unidades de Producción Informal (se excluyen las empresas constituidas en sociedades), en vez de considerar una sub-muestra a investigarse en un periodo diferido. Se evita así, los posibles sesgos de atrición y se obtiene una muestra de tamaño suficiente para poder analizar más finamente el perfil de las Unidades Productivas Informales. b) Del mismo modo, la fase 3, destinada a precisar el origen de la demanda final de las UPI también se efectúa de manera simultánea a las otras fases de la encuesta y consideró igualmente el universo de los hogares presentes en la fase 1 (empleo). Ello acerca el dispositivo estadística a una suerte de encuesta "apareada" empleador/empleado permite un análisis conjunto de pobreza, características de mercado de trabajo y de las UPI. c) Considerando la alta variabilidad de los ingresos mixtos provenientes de las UPI, el módulo del Trabajador Independiente Informal de la ENAHO, se diseño como un módulo permanente encuesta. La muestra total se distribuye geográfica y temporalmente a lo largo del año, esto permite una mejor estimación de los agregados anuales del sector informal para fines de cuentas nacionales particularmente. d) Se extendió la cobertura geográfica del modulo sobre las UPI al área rural no agrícola. Ello permitirá analizar hasta qué punto las estrategias de diversificación de las actividades productivas hacia fuera de la agricultura constituye o non una estrategia exitosa de disminución de riesgos de pobreza, predominante en los hogares rurales. e) Más allá de de poder establecer el perfil de las UPI, las interrogantes principales respecto al sector informal conciernen a su capacidad para que un segmento creciente del mismo pueda transformarse en generador de mayor valor agregado, articularse con mayor intensidad al aparato productivo e insertarse con mayor éxito en el mercado internacional. Poder responder a estas interrogantes requiere un seguimiento en panel de las mismas UPI. f) Finalmente, se han adoptado sistemas de control de calidad en las diferentes etapas de la encuesta. En el diseño de cuestionarios, se identifica la persona que proporciona las entrevistas en caso de que no sea el informante directo, control de totales para el cálculo del valor agregado y la ganancia en campo. En la operación de campo, con el diseño de un sistema de monitoreo que permita reducir al mínimo la no respuesta total y parcial; y el control del porcentaje de entrevistas indirectas. En el

57

procesamiento y consistencia de la información, evaluación y corrección de los sesgos producto de la no entrevista y las entrevistas indirectas (perfil de informante indirecto mejor calificado).

--------------------------------

Development and informal sector: Sixteen years of studies and analyses in Cameroon (J.G.B. SHE ETOUNDI, INS, Cameroon)

After a period of relative prosperity, marked in the first instance by the development of agricultural cash crops (particularly cotton, cocoa and coffee), Cameroon experienced the joys of oil by the end of 1970s. This phenomenon was accompanied by the emergence of an industrial embryo around mainly the cities of Yaounde and Douala and an increase in general administrative services. This state of affairs created a situation of relative affluence for the population and mainly for those cities, which lead to an acceleration of urbanization in the country, accompanied by the proliferation of new neighborhoods with poor housing and basic amenities. The economic crisis that hit the country in the late 1980s had a negative impact on industrial upgrading, which was already very low as already noted. Thus, people who were somehow integrated for better or for worse into industrial businesses and administration found themselves from one day to the next without a job, despite the interventions of the Breton Woods institutions, interventions that were also criticized by a sector of the population. For its part, the administration, deprived of oil resources, faced with declining revenue tax (due to the decrease of business activity) and mismanagement, was unable to continue recruitment of young people flocking to the labour market. Faced with this situation, the Cameroonian population, for which more than 64% is considered young, launched themselves into different activities to survive. This state of affairs resulted in a sudden and dazzling development, which is now called the informal sector, to the point that the NIS has estimated its contribution to GDP to be 52% and its contribution to employment to be 80%. Since then, it was considered necessary to understand this phenomenon either to stem it or to improve it for the well being of those populations. And so since 1993, the Government, supported by a community of development partners, delegated the task to the NIS. The studies concerned, respectively, the micro-economic domain by conducting household surveys and monographs and the macroeconomic domain through the national accounts and the construction of economic models, an area in which these data were combined with other data sources and/or concepts defined at the international level. The objective of this paper is to give the contribution of the National Institute of Statistics of Cameroon in the knowledge of the informal economy through the tools and methods used and results obtained. A notice will also be given on the meaning of concepts and the prospects that open before us.

Développement et secteur informel : Seize ans d’études et d’analyse au Cameroun Cameroon (J.G.B. SHE ETOUNDI, INS, Cameroon)

Après une période de relative prospérité marquée dans un premier temps par le développement de l’agriculture à travers les cultures de rente (coton, cacao, café notamment), le Cameroun a connu les joies de l’avènement du pétrole à la fin des années 70. Ce phénomène s’est accompagné de l’installation d’un embryon industriel autour principalement des villes de Yaoundé et de Douala, et d’un accroissement généralisé des services administratifs. Cet état de chose a crée une situation de relative aisance des populations et principalement de celles des villes, ce qui a conduit à une accélération de l’urbanisation du pays, accompagné de la multiplication des nouveaux quartiers à habitat précaire et équipements sommaires. La crise économique qui a atteint le pays à la fin des années 80, a eu un impact négatif sur le tissu industriel qui était déjà lui même très faible comme nous l’avons déjà relevé. Ainsi, les populations qui s’étaient intégrées tant bien que mal dans les entreprises industrielles et dans l’administration, se sont retrouvées du jour au lendemain sans emploi, malgré l’intervention des institutions de BRETON WOODS, intervention par ailleurs décrié par une frange de la population. L’administration pour sa part, privée des ressources pétrolières, confrontée à la diminution des recettes fiscale, (suite à la diminution de l’activité des entreprises) et la mauvaise gestion, n’a pu poursuivre les recrutements des jeunes qui arrivaient massivement sur le marché du

58

travail. Face à cette situation, la population camerounaise qui est jeune à plus de 64%, s’est lancé dans divers activités pour survivre. Cet état de chose a donc entrainé un développement subit et fulgurant de qui est appelé aujourd’hui secteur informel, au point où l’INS a estimé sa contribution au PIB à 52%, et à 80% sa contribution à l’emploi. Dès lors il s’est avéré nécessaire de comprendre ce phénomène pour soit l’endiguer, soit l’améliorer pour le bien être des populations. C’est ainsi que dès l’année 1993, le Gouvernement, appuyé par la communauté des partenaires au développement, a confié à l’INS cette tâche. Les études menées ont concerné respectivement le domaine microéconomique par la réalisation des enquêtes auprès des ménages et des monographies, et le domaine macroéconomique à travers la comptabilité nationale et la construction des modèles économiques, domaine dans lesquels ces données ont été combinées à d’autres sources données et où des concepts définis au niveau international ont été étudiés et vérifiés. L’objectif du papier est de donner la contribution de l’Institut national de la Statistique du Cameroun dans la connaissance de l’économie informelle à travers les outils et méthodes utilisés, et les résultats obtenus. Un avis sera également donné sur le sens des concepts et les perspectives qui s’ouvrent devant nous.

--------------------------------

An original 1-2 mixed survey to capture the informal sector in Mongolia (I. BADAMTSETSEG, NSO, Mongolia)

NSO conducted this survey with technical assistance from the United Nations Economic and Social Comission for Asia and the Pacific (UNESCAP) and with methodology and recommendations from the Development Institute for Analysis of Long term (DIAL) of France. The DIAL has conducted the informal sector survey as a module of the labour force survey. The institute developed multi-stage tool known as “1-2”, which defines whether worker in the LFS is working in the informal sector, then those who are working in informal sector will be surveyed in the second phase. Our country has done HUEMs by this methodology. Conducting LFS quarterly, allowed to us to conduct the HUEMS by the “1-2” method. The survey on household unincorporated enterprises producing for market conducted by the National Statistical Office of Mongolia covered about 1500 HUEMs, in four quarters in order to reflect seasonal fluctuation during the year. The objectives of the survey of HUEMs were basically focused on identifying the number of HUEMs, their contribution to the economy and problems faced by them. The results were used to estimate the value added produced in this sector, which allows for the review of the results of other censuses and surveys and for a comparison with other countries using the same definition of HUEMs and the same methodology.

--------------------------------

A methodological alternative to measure the labour market in rural areas in Colombia (ALVARO SUAREZ R., Universidad de los Andes Colombia)

Colombia's experience in the implementation of household surveys dates back to the 1960s. It aimed at obtaining information on the employment status, underemployment and other labor market categories.

1. In 1963, CEDE - School of Economics, Universidad de los Andes, made the first measurement in the cities of Bogota and Girardot

2. In 1967, CEDE improved the methodology and performed a second survey in the cities of Bogota, Barranquilla, Bucaramanga, Cali, Ibague, Manizales and Medellín.

3. Between 1970 and 1975, the National Bureau of Statistics - NBS, carried out 9 surveys in which different technical, methodological and operational alternatives were tested to reach a standardized survey system

4. Between 1976 and 2000, under a unified technical and methodological framework, NBS conducted the "National Household Survey - NHS"

5. Between 2001 and 2006, the NBS applied the "Continuous Households Survey of Households - CHS"

59

6. And from 2006 (June), the "Great Integrated Household Survey - GIHS." The Measurement of the Informal Sector was initiated in 1984 and held every 2 years until 2000 in the National Household Survey. Between 2000 and 2006 the measurement was made annually in the Continuous Household Survey and from 2006, it has been conducted quarterly in the Great Integrated Household Survey. Building on the recommendations of the Delhi Group, the measurement process has been reviewed since 2006. Bogotá (Colombia) became part of the pilot tests that the ILO had planned to conduct in various cities worldwide in 1995 (Manila in the Philippines and Dar es Salaam in Tanzania), to test both the conceptual basis as well as the data collection methodology proposed by ICLS-1993. In addition, Colombia was chosen as a pilot country of the Andean Community of Nations - ACN (made at the time by Bolivia, Colombia, Ecuador, Peru and Venezuela), to implement the 1-2-3 survey between 2001 and 2002. Employment in rural areas was measured for the first time in 1978, then in 1988 and from 1991 the measurement has been conducted annually. As a contribution from the academy to statistical development in the country, CEDE - School of Economics, University of the Andes is carrying out the technical and methodological design of the "Longitudinal Survey on Colombian Household Dynamics - Household Panel”, which includes new questions in the labor issue as minimum acceptable income, informal sector and rural employment measurement based on the concept of usually active population, among others.

Una alternativa metodológica para la medición del mercado laboral en zonas rurales en Colombia, Alvaro Suarez R., CEDE – Universidad de los Andes

La experiencia de Colombia en la aplicación de encuestas a hogares para obtener información sobre la situación del empleo, subempleo y otras categorías del mercado laboral, se remonta a la década de 1960, así:

7. En 1963, el CEDE – Facultad de Economía de la Universidad de los Andes, realiza la primera medición en las ciudades de Bogotá y Girardot

8. En 1967, el CEDE perfeccionó la metodología y realiza un segundo ejercicio en las ciudades de Bogotá, Barranquilla, Bucaramanga, Cali, Ibagué Manizales y Medellín.

9. Entre 1970 y 1975, el Departamento Administrativo Nacional de Estadística – DANE, realiza 9 encuestas en las que se probaron diferentes alternativas técnicas, metodológicas y operativas para llegar a un sistema estandarizado de encuestas

10. Entre 1976 y 2000, bajo un esquema técnico y metodológico unificado, el DANE llevó a cabo la “Encuesta Nacional de Hogares - ENH”

11. Entre 2001 y 2006, el DANE aplicó la “Encuesta Continua de Hogares - ECH” 12. Y a partir de 2006 (Junio), la “Gran Encuesta Integrada de Hogares – GEIH”.

La Medición del Sector informal se inicio en 1984 y se mantuvo cada 2 años hasta 2000 en la Encuesta Nacional de Hogares. Entre 2000 y 2006 se hizo anualmente en la Encuesta Continua de Hogares y a partir de 2006 trimestralmente en la Gran Encuesta Integrada de hogares. Aprovechando las recomendaciones del Grupo de DELHI se ha hecho un reproceso de la serie desde 2006. Bogotá (Colombia) hizo parte de las pruebas piloto que la OIT tenía previsto realizar en diferentes ciudades del mundo durante 1995 (Manila en Filipinas y Dar es Salaam en Tanzania), para probar tanto la base conceptual como la metodología de recolección de datos propuesta por la CIET–1993. Así mismo, Colombia fue elegida como país piloto de la Comunidad Andina de Naciones – CAN (conformada en ese entonces por Bolivia, Colombia, Ecuador, Perú y Venezuela), para aplicar la encuesta 1-2-3 entre 2001 y 2002. El empleo en zonas rurales se mido por primera vez en 1978, luego en 1998 y a partir de 1991 se cuenta con aplicaciones anuales. Como un aporte desde la academia al desarrollo estadístico del país, el CEDE – Facultad de Economía de la Universidad de los Andes está haciendo el diseño técnico y metodológico de la “Encuesta Longitudinal sobre Dinámica de los Hogares Colombianos – Panel de Hogares”, que incluye temas novedosos en el tema laboral como los salarios de reserva, sector informal y la medición del empleo rural a partir del concepto de población habitualmente activa, entre otros.

60

II.3. THE VIETNAMESE CASE IN PERSPECTIVE

Shedding light on a huge blackhole: the informal sector in Hanoi and Ho Chi Minh City (LE VAN DUY, NGUYEN THI HUYEN, NGUYEN HUU CHI, PHAN THI NGOC TRAM, GSO-ISS, Vietnam)

The informal sector plays an important role in the socioeconomic life of many developing countries, including Vietnam. However, there has been no research in Vietnam that goes deeply into the basic characteristics of the informal sector over the recent years. In 2007 and 2008, the Vietnamese Institute of Statistical Science joined IRD/ DIAL from France to conduct informal sector measurement in Vietnam’s biggest cities: Ha Noi and Ho Chi Minh city. The presentation pretends to put forward some of the main characteristics of the informal sector in these two cities. The measurement came out that the informal sector involves one third of the two cities’ labor force whose average age ranges between 39 and 40 and who has a low educational level. With an average size of 1.5 people, the informal producton unit is rather small. Seventy percent of these businesses employ only one person. Thirty seven to forty percent of the informal households carry their activities in mobile stations and have no access to such basic public services as electricity, water or telephone. . Their income is much lower than in the formal sector (equal to only 2/3 of the formal sector) and very inequitably distributed. However, the informal sector still makes up 12% of the added value of Ha Noi and Ho Chi Minh cities’ economy. Despite its considerable contribution, the informal sector is regarded as the sideline activity as it has few connection with other sectors of the economy, 75% of its products serve the informal households themselves. Most of the informal households have no business registration as they deem it not to be compulsory and that business registration only helps to avoid trouble in doing business. In such conditions, the informal households have pessimistic belief about the future and show no willing for their offsprings to continue with their businesses. The research shows the importance of the informal sector in generating jobs and contributing to the added value of the cities’ economy. Still it receives few attention from the authorities. It’s our recommendation to conduct another economic reform, even if it is more complicated and its outlook unpredictable. Traditional tools to regulate the labor market (raising the minimum wage and social insurance, enhancing the role of the unions) are not applicable to the informal sector in such conditions. Other viable policies are suggested such as proper job training, giving them access to credit and bigger market, collecting taxes to re-invest in the sector and reducing red tape.

--------------------------------

An approach to the informal sector in Vietnamese metropolises: from the knowable towards the unknown (P. GUBRY, IRD, France; LE THI HUONG, HIDS, Vietnam; NGUYEN THI THIENG, IPSS, Vietnam & PHAM THUY HUONG, NEU, Vietnam)

Few studies were able to select the workers in the informal sector according to the detailed definition adopted by the 15th International conference of labour statisticians (January, 1993). Vietnam is not an exception. In these conditions, one may think of “approaching” the informal sector by means of various indicators characterizing the workers of this sector. The level of non wage-earning employment is a way to differentiate the informal sector from the formal one; in Vietnam, where residential registration still exists, the holding of a short-term temporary residential permit (KT4) is another one. Apart from the 2007 Labour survey implemented by the General Statistics Office, which enabled to select “non registered enterprises”, two recent operations allow to approach the informal sector in both Vietnamese metropolises, Hanoi and Ho Chi Minh City: - the 2004 Census of Ho Chi Minh City, which is the only operation having directly noted down the residential status from the whole population of the city; - the survey “Migration, poverty and urban environment: Hanoi and Ho Chi Minh City”, implemented in partnership between the Institute for Population and Social Studies (IPSS, Hanoi), the Ho Chi Minh

61

City Institute for Development Studies (HIDS) and the Institute of Research for Development (IRD, France); this survey notably provides information about employment status (among which ‘Independent worker’). Thus these two operations enable to indirectly characterize the workers of the informal sector according to their socioeconomic characteristics. They also allow to make geographic distinctions between districts. Finally, neither the ‘residential status’, nor the number of ‘independent workers’ seem able to estimate the level of informal employment, but they enable the analysis of some important characteristics of precariousness. However these operations, like all similar operations, exclusively apply to the “resident population” in the city (thus for a duration of six months or more), whether it is migrant or not; they totally omit the temporary movers or “visitors”, present for less than six consecutive months in the city and who are thus considered as residents in their place of origin. These persons form an important stock of “floating population”, the main characteristic of which in Vietnam is that it often came to the city to work, while living between city and countryside. These visitors in the city are never counted in the representative surveys while the large majority of them precisely work in the informal sector and constitute the main part of the urban “poor” and the least poor of the countryside… We are here in the unknown, which highlights the pressing necessity of a representative survey on the subject of temporary moves and poverty in Vietnamese metropolises. The Statistical Office has just implemented an Urban Poverty Survey (UPS) intended to bridge part of this gap; it can still be improved. A sample survey based on a sample of blocks is proposed here. Only a more complete knowledge of informality will enable to initiate policies intended to improve the consideration and the functioning of the informal sector, essential in the Vietnamese context, and to improve the living standards of the workers and the concerned families.

Approches du secteur informel dans les métropoles vietnamiennes : du connaissable vers l’inconnu, P. GUBRY, IRD, France; LE THI HUONG, HIDS, Vietnam; NGUYEN THI THIENG, IPSS, Vietnam & PHAM THUY HUONG, NEU, Vietnam)

Peu d’études ont été en mesure de sélectionner les travailleurs du secteur informel selon la définition détaillée adoptée par la 15e conférence internationale des statisticiens du travail (janvier 1993). Le Viêt-nam ne fait pas exception. Dans ces conditions, on peut songer « approcher » le secteur informel par le biais de différents indicateurs caractérisant les travailleurs de ce secteur. Le niveau de l’emploi non salarié est un moyen pour différencier le secteur informel du secteur formel ; au Viêt-nam, où perdure l’enregistrement résidentiel, la détention d’un permis de résidence temporaire à courte durée (KT4) en est un autre. En dehors de l’enquête emploi de 2007 menée par l’Office Général de la Statistique, qui a permis de sélectionner les « entreprises non enregistrées », deux opérations récentes permettent d’approcher le secteur informel dans les deux métropoles vietnamiennes, Hanoi et Hô Chi Minh Ville : - le recensement de Hô Chi Minh Ville de 2004, qui est la seule opération ayant relevé directement le statut résidentiel sur l’ensemble de la population de la ville ; - l’enquête « Migration, pauvreté et environnement urbain : Hanoi et Hô Chi Minh Ville », menée en coopération entre l’Institute for Population and Social Studies (IPSS, Hanoi), le Ho Chi Minh City Institute for Development Studies (HIDS) et l’Institut de Recherche pour le Développement (IRD, France) ; cette enquête donne notamment l’information sur le statut dans l’emploi (dont « travailleur indépendant »). Ces deux opérations permettent donc de caractériser indirectement les travailleurs du secteur informel selon leurs caractéristiques socio-économiques. Elles permettent aussi de faire des distinctions géographiques entre arrondissements. Finalement, ni le ‘statut résidentiel’, ni le nombre de ‘travailleurs indépendants’ ne semblent être en mesure d’évaluer le niveau de l’emploi informel, mais ils permettent d’analyser certaines caractéristiques importantes de la précarité. Cependant ces opérations, comme toutes les opérations similaires, portent exclusivement sur la « population résidente » en ville (donc pour une durée de six mois ou plus), qu’elle soit migrante ou non ; elles occultent totalement les personnes en déplacement temporaire ou « visiteurs », présents pour moins de six mois consécutifs en ville et qui sont donc considérées comme résidentes dans leur lieu d’origine. Ces personnes forment un important stock de « population flottante », dont la

62

caractéristique principale au Viêt-nam est qu’elle est souvent venue en ville pour y travailler, tout en vivant entre ville et campagne. Ces visiteurs en ville ne sont jamais comptés dans les enquêtes représentatives alors que leur grande majorité travaille précisément dans le secteur informel et forme l’essentiel des « pauvres » en ville et des moins pauvres de la campagne… Nous sommes ici dans l’inconnu, ce qui met en lumière la nécessité impérieuse d’une enquête représentative sur le thème des déplacements temporaires et de la pauvreté dans les métropoles vietnamiennes. L’Office de la Statistique vient de réaliser une enquête sur la pauvreté urbaine (UPS) destinée à combler une partie de cette lacune ; elle peut encore être améliorée. Une enquête par sondage basée sur un échantillon d’îlots est ici proposée. Seule une connaissance plus complète de l’informalité permettra de concevoir des politiques destinées à améliorer la prise en compte et le fonctionnement du secteur informel, essentiel dans le contexte vietnamien, et à améliorer les conditions de vie des travailleurs et des familles concernées.

--------------------------------

Informal Employment for Rural Migrants in Urban Labor Market in the Red River Delta: a comparative analysis of sector choice and earnings with urban migrants and urban residents (Hanoi, Hai Phong and Hai Duong) (NGUYEN HUU CHI, National Economic University, IRD, Vietnam)

This paper uses the data obtained from Vietnam Migration Survey in 2004 to investigate the question on rural-urban migration and the participation of rural migrants in urban labor market, particularly in informal employment, in a comparative perspective. The urban centers chosen in this study are three cities (Hanoi, Hai Phong and Hai Duong) considered as having largest inward flows of rural migrants from provinces within the Red River Delta as well as other regions. We carried out comparative analysis to shed light on the differences in terms of sector choice and earnings between rural migrants and those who migrate from other urban area as well as urban natives. The question to be answered through these analysis is whether those who migrate from rural areas and are informally employed are discriminated against. Classical hypothesis on the role of informal employment playing as temporary state has also been tested in this paper by logit regression analysis. Results suggest earnings discrimination against informal workers, no matter whether their departure is. However, among them, rural migrants are found to be more disadvantaged. We found no evidence on the correlation between state of being informally employed and the intent to leave for both rural and urban migrants. This implies that though engaging in jobs with income level located in the lower end of overall earnings distribution, rural migrants who held informal jobs in the urban labor market of these city centers have been better off than before the migration.

--------------------------------

Impacts of international migration on employment in the informal sector: the case of Vietnam (TRAN THI BICH, NGUYEN HUU CHI, NGUYEN THI XUAN MAI, AND NGO THI PHUONG THAO, The National Economics University of Hanoi)

This paper investigates the impact of international migration on job creation in the informal sector in Vietnam. Using the national representative household data in 2008, the results show no differential in self-employment between migrant and non-migrant households. International migration does matter only if business scales are taken into account. The study reveals the ineffectiveness of government policies in stimulating returnees and migrant households to establish family enterprises. As a result, rather than investing in production, a proportion of remittances is spent on other purposes, causing the situation of not working. Our results also show a high unemployment rate among returnees, raising concerns about the lasting impact of international migration.

--------------------------------

63

Diversification in land and labor allocation in response to shocks among small-scale farmers in central Vietnam (TUNG PHUNG DUC & H. WAIBEL, Leibniz University of Hannover, Germany)

The paper analyzes the relationship between the allocation of labor and land, the number of crops grown and income sources of rural households in Vietnam, and different types of shocks and risks. It uses data from the first phase of a household survey conducted within the scope of the DFG research project “Impact of Shocks on the Vulnerability to poverty: Consequences for Development of Emerging Southeast Asian Economies”. The results suggest that households diversify their portfolios (labor and land) into different income generating- activities in order to cope with shocks. Households that have experienced more shocks deversify their crops and income sources higher than others. In addition, the high-risk expectation households diversify their labor more than the low risk expectation households. The access to credit and market, irrigration and land fragmentation, the number of household labor, the education of the household head, and the wealth of the household are also very important factors that impact on the diversification level of the households. Keywords: Diversification, risk management, risk coping strategies, Vietnam

--------------------------------

Informal micro-finance: institutional framework to stimulate development in rural areas (NGUYEN VAN HUAN, Vietnamese Academy of Social Sciences, Vietnam)

The informal sector is playing an important role as it contributes to job creation. According to a 2008 survey conducted by the Vietnamese Institute of Economics in the Southern Economic Zone, the informal sector created over 30 per cent of jobs in the rural areas. Informal micro-finance is playing an important role in helping the informal sector function better, thereby creating more jobs for the poor in rural Vietnam. Non-government voluntary mechanisms based on social bonds are having an important impact on the development of micro-finance. It is time for some formal mechanism to go along with a voluntary arrangement in order to organize micro-finance as a means to support the effective functioning of the informal sector, which will in turn contribute to job creation for the rural poor after WTO accession. Possible ways to develop the necessary institutions that may promote the development of micro-finance may include:

- Facilitation of the transformation of micro-finance groups into consistent, standard-based and well-organised groups;

- Development of a legal framework on micro-finance with due considerations given to WTO implications so as to maximize the benefits of WTO membership;

- Formation of a forum for information exchange across rural micro-finance groups; - Development of a human resources strategy to make sure of the capacity of micro-finance

groups to provide financing in an efficient and convenient manner to the rural poor using the rural informal mechanisms.

- Enhancement of financial education provided by rural credit organizations to women micro-finance groups and farmer micro-finance groups.

- Development of insurance to guard against risks involved in micro-finance. The institutional solutions aimed at promoting informal micro-finance in conjunction with self-sustained, community-based mechanisms should be seen in the context of the pounding impacts of market mechanism, which is eroding the voluntarism that used to glue rural communities together. The positive aspects of such micro-finance structures as they develop should help to improve the cohesion of rural communities in the face of market risks and other risks in life.

--------------------------------

64

Wage determinants and discriminations among immigrant laborers: The case of the Mekong Delta, Viet Nam (HUYNH TRUONG HUY, Antwerpen University, Belgium)

Economic development towards manufactures and exports is often associated with a transition of labor structure away from agricultural sector and rural area. Rural to urban migration of the Mekong Delta is increasingly recorded and accounts for 31.5% of the total migrants living in Ho Chi Minh city, where is the most attractive destination for most migrants in Viet Nam. This paper attempts to analyze wages and determinants of wages among immigrant laborers who are from the Mekong Delta region. Mincer-type model of wages is used to measure marginal effects of wages along with variables of human capital. Several interesting findings are following: first, human capital stock has significant positive effects on monthly wage for general laborers; especially, job-skill is seen as a decisive factor on wage. Secondly, wage discriminations are found among immigrant laborers concerning residence registration, marital status, classes of working, and ownership statuses of work unit. Further results also contribute effectively to a better understanding of this domain in Viet Nam as well as in the Mekong Delta region.

--------------------------------

The benefits of formalization: evidence from Vietnamese SMEs (J. RAND & N. TORM, University of Copenhagen, Danemark)

Based on unique panel data consisting of both formal and informal firms, this paper examines the relationship between legal status and firm level outcomes in micro, small and medium enterprises (SMEs) in Vietnam. The paper highlights the complexity of defining firm informality, and using different formality definitions, we investigate whether formalization is associated with a change in profits, investments, access to credit and the status of workers, controlling for initial conditions or time-variant factors that may simultaneously influence the decision to formalize and subsequent firm performance. We find causal evidence that becoming officially registered leads to an increase in profits and investments, and a decrease in the use of casual labor thereby improving contract conditions for workers. Thus, we conclude that formalizing is beneficial both to firms and the workers in these firms. Keywords: Formality, Employment, Vietnam

65

II.4. SECTORAL ALLOCATION AND SOCIAL CONSTRAINTS

Impact of Informal Sector on Poverty and Employment in Nepal – Micro-level Study of Chitwan District (M.K. AGARWAL, University of Lucknow, R. C. DHAKAL, Nepal)

When the landlocked Himalayan kingdom of Nepal is still struggling to raise the level of its economic growth and development, majority of the people find refuge in the informal sector in the absence of slow growing formal sector. The present micro level study is about the rural and urban locations of the Chitwan district, also known as ‘Rapti Valley’. Most of the people are engaged in the informal sector that has varying effects on them in terms of income generation. The latter seems to be determined mainly by the household property, level of literacy and the number of persons employed in any unit. Although there is no apparent differentiation in the income earnings between males and females, the latter seem to be more efficient and articulate in many ways. Income earnings have been higher in the urban location than the rural. Income level and the factors determining it seems to vary among different social groups in the district. For a better development of the informal sector, government must play the role of effective facilitator.

--------------------------------

Domestic work and informal employment in Africa: what trade off for women? (J. HERRERA, IRD, DIAL & C. TORELLI, INSEE, DIAL, France)

In spite of the ongoing process of demographic transition in most of African countries, the participation of women in the labor market remains still relatively weak. The fall of dependency ratios is closely related to increases in household income and a weaker poverty incidence. One of the keys to understand the weakness of female activity ratios must be sought in the analysis of the determinants of time allocation between house work and market oriented labor. From identical surveys 123 carried out in 10 African countries, we draw up here an assessment of the importance and profile of the domestic work compared to market-oriented work. The analysis of time use within the households enables us to tackle the question of intra-household inequalities (seldom studied) in the allocation of the domestic and market oriented labor. A simple time-allocation model taking into account the socio-economic characteristics of individuals and households (gender, religion, migratory status, education, etc) as well as the demographic characteristics, by controlling the country specific effects makes it possible to better understand the trade-offs between the two forms of activity.

Travail domestique et emploi informel en Afrique : quel arbitrage pour les femmes ? Javier Herrera (IRD-DIAL), Constance Torelli (INSEE-DIAL)

En dépit du processus en cours de transition démographique dans la plupart des pays africains, la participation des femmes au marché du travail reste encore relativement faible. La baisse des ratios de dépendance est étroitement liée à de meilleurs revenus et à une incidence plus faible de la pauvreté. Une des clefs pour comprendre la faiblesse des taux d’activité féminins doit être cherchée dans l’analyse des déterminants de l’allocation entre travail domestique et emploi. A partir des enquêtes 123 identiques menées dans 10 pays africains, on dresse ici un bilan de l’importance et du profil du travail domestique par rapport au travail marchand. L’examen de l’usage du temps au sein des ménages nous permet d’aborder la question d'inégalités intra-ménage (aspect rarement étudié) dans la répartition des tâches domestiques. Un modèle simple d’allocation du temps prenant en compte les caractéristiques socio-économiques des individus et ménages (sexe, religion, statut migratoire, éducation, etc.) ainsi que les caractéristiques démographiques, en contrôlant les effets spécifiques pays permet de mieux comprendre l’arbitrage entre les deux formes d’activité.

--------------------------------

66

Intergenerational transmission of self-employed status in the informal sector: a constrained choice or better income prospects? Evidence from seven West-African countries (L. PASQUIER DOUMER, IRD-DIAL, France)

Social reproduction is the highest for self-employed as shown by an extensive literature from developed and developing countries. Very few studies however document the reason for this high intergenerational correlation of the self-employed status. The rare studies deal with US data and show that offspring of self-employed benefit from a comparative advantage when they are themselves self-employed. This is mainly due to the intergenerational transmission of informal human capital in the form of general managerial skills and/or enterprise-specific skills. Transmission of physical capital contributes also to this advantage but to a lesser extent.

The purpose of this paper is to test if second-generation self-employed has a comparative advantage relatively to first-generation ones in the African context. It aims at highlighting the debate between the vision of informal sector as the less-advantaged sector of a dualistic labor market and the one as a sector of personal choice and dynamic entrepreneurship. The existence of a comparative advantage supports the second hypothesis. This question is particularly relevant in the African context as inequalities and social immobility are very high and as informal sector is the main job provider and the source of income of a large part of the population. Using 1-2-3 surveys collected in the commercial capitals of seven West African Economic and Monetary Union (WAEMU) countries in 2001-2002, this paper shows that the second-generation informal self-employed does not have better outcomes than the first-generation self-employed, except when they inherit a tradition in the choice of the sector of activity. So, in the African context, having a self-employed father does not provide any comparative advantage in terms of profit or sales and is not sufficient for the transmission of a valuable informal human capital. The high rate of occupational immobility across generations of informal self-employed owners is then not explained by the existence of such comparative advantage but more probably by the structure of the labour market, the transmission of a taste for independence and autonomy and/or a low capacity to aspire. On the other hand, informal entrepreneurs whose inherit of an enterprise-specific tradition have a comparative advantage when their capital does not exceed a certain threshold. Their comparative advantage is partly explained by the transmission of enterprise-specific human capital acquired thanks to experiences in the familial enterprise and by the transmission of social capital that guarantee a better clientele and a reputation. Better access to capital does not contribute to this advantage. Proxies of human, physical and social capitals are unable however to explain a large part of the comparative advantage. It suggests the existence of an ability bias.

Entrepreneur dans le secteur informel : un choix contraint ou une rente intergénérationnelle ? Le cas de sept pays ouest-africains, Laure Pasquier-Doumer, UMR DIAL-IRD

Dans les pays développés comme dans les pays en développement, il apparaît que la reproduction sociale est la plus forte chez les petits entrepreneurs : la corrélation entre le statut professionnel des parents et celui de leurs enfants est la plus élevée lorsque les parents sont des indépendants. Les études portant sur les Etats-Unis montre que les enfants de micro-entrepreneurs ont un avantage comparatif lorsqu’ils suivent la voie de leurs parents principalement, à travers la transmission intergénérationnelle d’un capital humain informel. Ce capital peut prendre la forme de compétence générale de gestion d’une entreprise ou encore des compétences spécifiques à un secteur particulier. La transmission de capital physique joue également un rôle mais de plus faible ampleur.

L’objet de cet article est d’évaluer si dans le contexte africain, la seconde génération d’entrepreneurs informels dispose d’un avantage comparatif relativement aux entrepreneurs de première génération, c’est-à-dire ceux dont les parents n’étaient pas indépendants dans le secteur informel. Il vise ainsi à éclairer le débat sur le secteur informel qui oppose la vision du secteur informel comme secteur à faibles rendements, réservé aux exclus d’un secteur formel saturé et que l’on intègre de façon contrainte, à celle d’un secteur dynamique, très hétérogène et dans lequel les rendements des capitaux humains et physiques peuvent être plus élevés que dans le secteur formel. La mise en évidence de l’absence ou de la présence d’une rente intergénérationnelle des entrepreneurs informels de seconde

67

génération va dans le sens respectivement de la première et de la seconde de ces hypothèses. Cette question est d’autant plus pertinente dans le contexte africain que les inégalités et l’immobilité sociale sont particulièrement élevées en Afrique et que le secteur informel y est le principal pourvoyeur d’emploi et la source de revenu d’une grande partie de la population. A partir des enquêtes 1-2-3 réalisées dans les sept capitales de l’Union Economique et Monétaire Ouest-Africaine (UEMOA) en 2001-2002, cet article montre que les entrepreneurs de seconde génération n’ont pas de meilleurs résultats en termes de profit ou de ventes que ceux de première génération, sauf lorsqu’ils suivent une tradition familiale dans le choix de leur secteur d’activité. Ainsi, il apparaît qu’avoir un père indépendant dans un secteur de l’informel différent du sien ne permet pas d’acquérir des compétences générales de gestion d’une entreprise, valorisable sur le marché. Le taux élevé d’immobilité sociale parmi les enfants d’entrepreneurs ne semble donc pas s’expliquer par la transmission d’un avantage comparatif mais plutôt par un choix contraint par la structure du marché du travail ou par la transmission d’un goût pour l’indépendance ou encore par une autolimitation des aspirations. En revanche, les entrepreneurs qui héritent d’une tradition familiale spécifique à un secteur dispose d’un avantage comparatif lorsque leur entreprise ne dépasse pas un certain niveau de capital. Cet avantage comparatif s’explique en partie par la transmission intergénérationnelle de capital humain informel spécifique à leur activité et acquise en se formant dans l’entreprise familiale. Il s’explique également par la transmission d’un capital social assurant un réseau de clientèle et une réputation. Il est en revanche peu lié à un meilleur accès au capital. Une part importante de cet avantage reste cependant inexpliquée mettant en avant la présence d’hétérogénéité inobservée.

--------------------------------

To be or to become an informal sector worker in Cameroon: the role of social capital and of capital (C. KANA KENFACK, INS, Cameroun)

In this study, we propose to determine the role of social capital and human capital on the fact of being or becoming employed in the informal sector. To do this, in reviewing the assumptions of an existing model, we have proposed a theoretical framework for choosing between self-employment in the formal and informal sectors. The results of this theoretical model show that an individual whose human capital and social capital are high is more likely to move towards self-employment in the formal sector, especially given the reduced entry costs. The analysis was made using three types of econometric models. The multinomial model allowed us to understand the impact of the individual and environmental characteristics of a person employed in the informal sector; the transition model allowed us to identify the influence of these same characteristics on becoming employed in the informal sector; and, finally, the model of regime change allowed us to understand the influence of the income difference between being self-employed in the formal and informal sectors on the decision to be self-employed in the informal sector. According to our results, human capital influences the probability of being, becoming or remaining self-employed. Persons with higher education are more likely to be or become self-employed in the formal sector. However, in the informal sector, the probability of being, becoming or remaining self-employed is higher with at least high school education. The social environment has a positive impact on the transition from self-employment in the informal sector to an employee with a salary. Persons whose father receives a salary or is self-employed are more likely to become self-employed in the informal sector with a salary. Finally, the difference in potential revenue is not a particularly important factor for the choice between self-employment in the formal sector and self-employment with salary in the informal sector. These results will certainly help the Cameroon government when it seeks to put in place a strategy for the migration of informal activities to formal ones. Keywords: Self-employed, informal sector, human capital, social capital, multinomial model, transition model, model of regime change.

68

Etre ou devenir travailleur du secteur informel au Cameroun : le rôle du capital social et du capital, KANA KENFACK CHRISTOPHE, Statistician and Economist Engineer Dans cette étude, nous nous sommes proposés de déterminer le rôle du capital social et du capital humain sur le fait d’être ou de devenir travailleur du secteur informel. Pour cela, en révisant les hypothèses d’un modèle existant, nous avons proposé un fondement théorique de l’arbitrage entre travail indépendant du secteur formel et du secteur informel. Les résultats de ce modèle théorique font apparaître qu’un individu dont le capital humain et le capital social sont élevés est davantage susceptible de s’orienter vers l’emploi indépendant du secteur formel, notamment du faite de la réduction des coûts d’entrée engendrée. L’estimation économétrique a été faite à l’aide de trois types de modèle économétrique. Le modèle multinomial a permis d’appréhender l’impact des caractéristiques individuelles et environnementales d’une personne sur le fait d’être travailleur du secteur informel; le modèle de transition a permis de saisir l’influence des mêmes caractéristiques sur le fait de devenir travailleur du secteur informel, en fin, le modèle de changement de régime nous a permis d’appréhender l’influence de la différence de revenu entre travailleur indépendant du secteur formel et du secteur informel sur la décision d’être travailleur indépendant du secteur informel. Au regard des résultats obtenus, le capital humain a une influence sur la probabilité d’être, de devenir ou de rester travailleur indépendant. Les personnes ayant suivies des études supérieures ont plus de chance d’être ou devenir des travailleurs indépendants du secteur formel. Alors que dans le secteur informel, la probabilité d’être, de devenir ou de rester travailleur indépendant est plus élevée lorsqu’on a suivi au plus des études secondaires. L’environnement social a un impact positif sur la transition dans le statut d’indépendant du secteur informel avec salarié. Les personnes dont le père est salarié ou indépendant ont plus de chance de devenir travailleur indépendant du secteur informel avec salarié. En fin le différentiel de revenu potentiel ne constitue pas un facteur particulièrement important pour l’arbitrage entre travail indépendant du secteur formel et travail indépendant du secteur informel avec salarié. Ces résultats aideront certainement le gouvernement camerounais au moment où il cherche à mettre en place une stratégie de migration des activités informelle vers les activités formelles. Mots clés: Travailleur indépendant, secteur informel, capital humain, capital social, modèle multinomial, modèle de transition, modèle de changement de régime.

--------------------------------

Does forced solidarity hamper entrepreneurial activity? Evidence from seven West-African countries19 (M. GRIMM, Erasmus University of Rotterdam, Netherland; F. GUBERT, IRD-DIAL, France; O. KORIKO, Afristat, Mali, J. LAY, University of Goëttingen, Germany, C.J. NORDMAN, IRD-DIAL, France)

Today, it is widely recognized that social networks are an important determinant for entrepreneurial success, in particular in a context in which capital, labour and insurance market imperfections prevail. However, many anthropologists emphasize that some forms of social networks, such as kinship ties can also have adverse effects because such ties are often based on abusive redistributive pressure and forced solidarity. The empirical backup of such effects is rather weak and the existing evidence is rather of anecdotic nature. In this paper, we develop a model of the urban household and derive testable assumptions on how social network capital affects the household’s allocation of resources to productive activities. Using an original data set of West-African entrepreneurs, we find that local social networks within the city have positive effects on factor use and hence value added. Transfers within these local city networks seem to be based on reciprocity. However, we also find robust negative effects associated with social networks tied to the village of origin. These effects get diluted

19 This research is part of a project entitled “Unlocking potential: Tackling economic, institutional and social constraints of informal entrepreneurship in Sub-Saharan Africa” (http://www.iss.nl/informality) funded by the Austrian, German, Norwegian, and Korean Government through the Multi Donor Trust Fund Project: “Labor Markets, Job Creation, and Economic Growth, Scaling up Research, Capacity Building, and Action on the Ground”. The financial support is gratefully acknowledged

69

with geographical distance, probably because with rising distance it is easier to hide the generated income and to protect it from abusive demands. We also find evidence that households transfer less out of profits if they split up their enterprises. An expansion of formal support mechanisms that can help if social networks are lacking and the implementation or expansion of existing basic support systems, in particular insurance against basic risks may reduce the necessity for inter-household transfers and make it easier for entrepreneurs to save and to invest. Key-words: Kinship, Forced solidarity, social networks, informal sector, firm growth, West-Africa.

--------------------------------

Satisfaction at work and informal sector in Vietnam (J.-M. WACHSBERGER, Université de Lille III, DIAL, France, M. RAZAFINDRAKOTO, F. ROUBAUD, IRD, DIAL, Hanoi)

Regarding the informal sector in developing countries, two schematic opposite views prevail. According to the first one, which is more specifically an economic views, this sector could be the sign of the labour market segmentation induced by the structural excess of labour supply and the insufficient absorption capacity of the modern sector in peripheral economies. This sector will then merely form a reserve of labour supply for the formal sector. It constitutes a dominated form of production where low remuneration, precarious working conditions and a high-rate of underemployment are prevailing. On the contrary, a second view, more often put forward by anthropologists and sociologists, tends to consider the informal sector as form of popular and familiar economy, anchored in traditional values, a space for solidarity and sociability, or a stepping stone for nascent entrepreneurs, poor but creative and proud of their autonomy. This paper is aiming at contributing to this debate by investigating the job satisfaction procured by the informal sector in Vietnam. Elaborating on recent works conducted in other developing countries on this issue, we consider that job satisfaction is a sound indicator to evaluate the quality of jobs. Comparing the level of job satisfaction in the informal sector and other institutional sectors provides key element to evaluate the nature and the role of the informal sector. Our empirical data come from the last Labor Force Survey, conducted in 2009 by the General Statistics Office of Vietnam, on a 16,000 household representative sample at the national level. In this survey, the job satisfaction question is formulated as follows “All things considered, how satisfied is [NAME] with his/her job?”. Five options are offered to the interviewee, along an ordinal scale: “Very unsatisfied”, “Unsatisfied”, “Nor unsatisfied, nor satisfied”, “Satisfied”, “Very satisfied”. Taking into account the socio-demographic characteristics of the individuals, income and labour conditions attached to the job, this study intends to estimate the intrinsic value of working in the informal sector compared to other kind of jobs (public, private formal, etc.).

Satisfaction dans l’emploi et secteur informel au Vietnam, Jean-Michel Wachsberger, DIAL, Lille 3, France, Mireille Razafindrakoto et François Roubaud, IRD, DIAL, Hanoi On peut opposer schématiquement deux grandes visions du secteur informel dans les pays en développement. Selon la première, plus spécifiquement économique, ce secteur pourrait être la marque d’une segmentation du marché du travail provoquée par l’excédent structurel de main d’œuvre et l’insuffisante capacité d’absorption du secteur moderne des économies périphériques. Il constituerait alors une simple réserve de main d’œuvre pour le secteur formel et une forme de production dominée au sein de laquelle prévaudraient la faiblesse des rémunérations, la précarité des conditions de travail et un taux élevé de sous-emploi. La seconde vision, plus fréquemment défendue par des sociologues ou des anthropologues, tend à considérer au contraire le secteur informel comme une économie populaire et familiale ancrée dans les valeurs morales traditionnelles, un espace de solidarité et de convivialité, ou encore une pépinière d’entrepreneurs pauvres mais inventifs et fiers de leur indépendance. Ce travail vise à apporter une contribution à ce débat en s’intéressant à la satisfaction que les emplois du secteur informel au Vietnam procurent à ceux qui les exercent. Dans la lignée de travaux récents menés dans d’autres pays en développement sur ce thème, on fait ici l’hypothèse que la satisfaction dans l’emploi constitue un bon indicateur pour évaluer la qualité de ces emplois. La comparaison des

70

degrés de satisfaction des emplois dans l’informel avec ceux des emplois dans les autres secteurs peut être alors un élément clé pour réfléchir à la nature et la fonction du secteur informel. On exploite ici les données de l’enquête emploi (Labor Force Survey) de l’Office Général de la Statistique de 2009 menée auprès d’un échantillon représentatif de la population nationale de 16 000 ménages. Dans cette enquête, la satisfaction dans l’emploi est observée directement à partir de la question « En tenant compte de tout, dans quelle mesure êtes-vous satisfait de votre travail » dont les modalités de réponse sont « Très insatisfait, Insatisfait, Normal, Satisfait, Très satisfait ». En tenant compte des caractéristiques sociodémographiques des individus, des revenus générés par les emplois et des conditions dans lesquelles ils s’exercent, l’étude se propose de rendre compte de la valeur qu’ont les emplois dans le secteur informel aux yeux de ceux qui les occupent, notamment en comparaison d’autres types d’emplois (publics, etc.).

71

III. 1. MICRO AND MACRO DYNAMICS

Links between Poverty Dynamics and the Labor market in Peru. The Role of the Informal Sector (N. HIDALGO, INEI, Peru, J. HERRERA, IRD, DIAL, France)

The studies on poverty or those about labor markets have generally been carried out with static approaches and independently of each other. Nevertheless, the link between both is implicit in the assessment of the impact of growth on the generation of good quality jobs and in policies seeking to reduce poverty through the small enterprise's access to microcredit or even in policies that favors productivity increase through in-the-job professional training. Beyond the design of policies, studying the links between labor market and poverty is justified considering of household's primary income and the main characteristics of poverty. In effect, the main source of household income is labor income and workers in informal production units (IPU) accounts for the bulk of the poor. For these reasons, beyond the individual/household characteristics (supply factors) in the analysis of the labor market, it becomes necessary to include among the primary income determinants the characteristics of the production units (demand factors) where workers earn their incomes. In this article we explored the links between poverty and labor market dynamics for the non poor and poor, focusing mainly on the IPU, most of them being very small. We will analyze income growth decomposing its different sources and will focus on labor income. These will be decompose in those factors related to household's demography (number of members, participation rate); those linked directly to the individual remunerations (worked hours, hourly incomes), to the sectoral allocation (branch). Finally, following the methods proposed by Oaxaca-Ramson we will decompose the evolution of hourly incomes by distinguishing changes in returns and changes in workers' characteristics. We will combine a cross section analysis with a dynamic approach using panel data allowing to examine jointly poverty and labor market transitions. We will show to what extent and how the dynamics of the labor market has played a role in the exits and entrances in poverty.

--------------------------------

Labor informality in Latin America : poverty and vulnerability (R. MAURIZIO, Universidad Nacional de General Sarmiento, Argentina)

Analysis of the informal sector is very relevant in Latin America. More than half of workers in the region are employed in informal activities, mainly as own-account workers or wage earners in small enterprises. The number of informal workers grew steadily during the nineties –associated with insufficient generation of formal jobs in a context of low social protection- and stopped increasing in recent years as a consequence of a greater expansion of employment. However, beyond this regional global panorama, the relevance and structure of informality is very heterogeneous within the region. In some countries, the informal sector represents a relatively low proportion of employment and is more structured. In other countries, the sector is more precarious and workers are at the bottom end of income distribution. Additionally, a close relationship between informality, precariousness and poverty can be found in the countries of the region. This paper aims at analyzing two important aspects related to informality from a comparative point of view. The first is the association between informality and labor precariousness and income segmentation. The second is the relationship between informality and poverty. In order to conduct the study, we selected four countries whose informal sectors are significantly different from each other in their sizes and characteristics. On the one hand, Argentina and Chile whose informal sectors are relatively small in the Latin American context, and, on the other hand, Brazil and Peru, where the opposite is true. Data used in this paper comes from household surveys. This study will contribute to the debate on both the design of public policies for the informal sector and of those policies aimed at giving higher social protection, especially for the most vulnerable groups. Keywords: Labor informality, Latin America, poverty, social protection

--------------------------------

72

Effect of rural women informal economic activities on employment creation in Imo state, Nigeria (E.C. ONYENECHERE, Imo State University, Nigeria)

The current economic situation in Nigeria is not encouraging because of high rate of inflation, youth restiveness, rising unemployment, rising poverty rate, poor performance of public economic sector and decreasing per capital income. However, throughout the third world countries informal economic activities are seen as avenues for poverty reduction, employment generation and improvement in the standards of living. Against this backdrop, this study was carried out to determine the effect of rural women informal economic activities on employment creation. On the whole 2340 respondents were through simple random sampling technique selected for the study. The selection of 9 Local Government Areas and 18 autonomous communities for the study was by randomized stratified sampling technique. The data generated were analyzed using parametric and non-parametric scales. The results show that the greatest contribution of rural women informal economic activities in the study area is the reduction of perennial and seasonal unemployment in the rural areas. This was closely followed by improvement in per capita income and the mobilization and utilization of rural resources. It also revealed that it is farming petty trading, and food/fish processing that contribute significantly to the creation of employment opportunities among rural dwellers in Imo state, South-east Nigeria, artisan/handicraft does not. The paper recommends that government should provide necessary support and regulatory frame-work to enhance their activities. Rural women in the informal sector need constant supply of electricity, water and other basic infrastructure. Government should revamp its old policies as well as formulate/implement newer policies and programmes that will effectively stimulate demand for goods and services in the rural informal sector, and teach the women entrepreneurs’ basic techniques of management, plus the use of new equipment and technology. Keywords: Women, Employment, Rural, Informal, Economic.

--------------------------------

Panel data analysis of the dynamics of labour allocation and earnings in Vietnam (NGUYEN HUU CHI, National Economic University, Vietnam, C. J. NORDMAN, IRD-DIAL, France, F. ROUBAUD, IRD, DIAL, Hanoi)

In spite of its predominant economic weight in developing countries, little is known about informal sector dynamics vis-à-vis the formal sector. Some works have been done in this field using household surveys, but they only consider some emerging Latin American countries (Argentina, Brazil, Colombia and Mexico) and more recently South Africa. As a matter of consequence, there is still no way to generalize these (diverging) results to other part of the developing world, in particular in countries where the informal sector is the most widespread (Sub-Saharan African, and more generally poor countries). In addition, most of the existing empirical literature on developing countries has analyzed informal sector in a cross-sectional framework. Taking advantage of the rich VHLSS dataset in Vietnam, in particular its three waves panel data (2002, 2004, 2006), we conduct an empirical investigation focusing on two related and specific issues: In a first analysis, we assess the formal/informal earnings gaps. We estimate fixed effects and quantile regressions to control for unobserved individual characteristics, focusing particularly on heterogeneity within both the formal and informal sectors. Our results suggest that the informal sector earnings gap highly depends on the workers’ job status (wage employment vs. self-employment) and on their relative position in the earnings distribution. Penalties may in some cases turn into premiums. Gender issues are also examined. By comparing our results with studies in other developing countries, we draw some conclusions highlighting the Vietnam’s labour market specificity with regard to gaps in earnings along the distribution. In a companion paper, we focus on state dependence and job mobility in Vietnam. While it is important to understand why people work in the informal sector, studies on developing countries often neglect the underlying labour market dynamics and more specifically state dependence. Current labour market outcomes may indeed affect future employment prospects, a phenomenon called (true) state dependence. Taking account of the possibility of state dependence has been shown to be an important factor in the analysis of labour market dynamics. For policy makers in developing countries, this issue

73

is of great importance. For instance, it might be crucial to know whether informal sector jobs are transitory experiences of the working career and stepping stones to better jobs or whether there exists an “informal job trap” sticking informal workers into chronic poverty. Using the same VHLSS panel dataset, we estimate a dynamic discrete choice model using a four states multinomial logit model with random effects. The control of unobserved heterogeneity in the model allows us to detect true state dependence. The preliminary results show that state dependence may be of importance in the Vietnamese case. Keywords: informal sector, earnings gap, transition matrix, state dependence, panel data, quantile regressions, dynamic discrete choice model, Vietnam.

--------------------------------

Informality and income mobility in Mexico and Argentina: a pseudo-panel analysis (F. GROISMAN, University of Buenos Aires, Argentina)

The purpose of this paper is to analyze the mobility of labor income in Mexico and Argentina, and its link to labor informality. Given that informal employment is widespread in both economies, this paper proposes to incorporate this dimension in the analysis of income mobility. The hypothesis that guides the research is that labor informality is an expression of segmentation in the labor market; hence, high incidence of informal employment would lead to low levels of relative income mobility. The evidence obtained suggests that labor incomes may vary around the average in groups of workers with similar characteristics, without substantially altering the income differentials between these groups. This scenario supports the need to implement policies oriented to increase mobility in order to reduce high levels of inequality in these economies. Among them, policies would specifically be aimed at improving educational standards and eradicating income differentials associated with the formality/informality of jobs.

--------------------------------

Paths between the formal and the informal sectors. Case study on Thailand (X. OUDIN, IRD-DIAL, France)

The dualism and lack of relations between the informal sector and the modern sector is a recurrent topic in the literature on the subject. The differences in income, indirect wages (social protection), working conditions and job stability, as well as the level of education are the most commonly mentioned characteristics to differentiate the two sectors. These are entry barriers to the modern sector while the informal sector is considered as a refuge for those unable to obtain a stable and protected job. Many case studies have confirmed this dualistic view, usually based on the lack of economic relations between the two sectors. However, the passages of individuals between sectors are frequent and this shed a different light on the issue of relations between the two sectors. According to the dualistic view, these passages are theoretically impossible, and when they occur, are always from the informal sector into the modern sector. The study of the career paths of a sample of entrepreneurs in the informal sector in Thailand overturned this type of analysis. We found instead that many informal entrepreneurs in the past have held a job in the modern sector. The same analysis from a sample of persons employed in the modern sector shows that the reverse is rare: very few would leave a job as self employed to work as a wage-worker in the modern sector. However, informal sector employees move more often to the modern sector. In both samples, we can analyse the change of status by characteristics of the individuals as well as by the reason of this change. Most often, the move toward informal is made voluntarily with the objective of improving the quality of work and life. Independent work remains the ideal of life for many Thais. This paper explores the educational and career paths of these workers by selected characteristics and type of trajectory. Comparisons are made with Vietnam from a survey conducted in 1996.

74

The study of transitions in the work life challenges an overly dualistic vision of the economy and the society. Without denying the structural differences between the two sectors, we find that the analysis of segmented labor markets does not necessarily correspond to the experiences of individuals.

Trajectoires entre le secteur moderne et le secteur informel, Etude de cas sur la Thaïlande, Xavier Oudin, IRD-DIAL, France Le dualisme et l’absence de liens entre le secteur informel et le secteur moderne sont un thème récurrent de la littérature sur le sujet. Le différentiel de revenus, de salaires indirects (protection sociale), de conditions de travail et de stabilité de l’emploi, le niveau d’éducation requis sont les caractéristiques les plus souvent citées qui différencient les deux secteurs, au détriment du secteur informel. Ces barrières à l’entrée du secteur moderne font alors du secteur informel un secteur refuge pour des personnes incapables d’obtenir un emploi stable et protégé. De nombreuses études de cas corroborent cette vision dualiste, basées le plus souvent sur l’absence de relations économiques entre les deux secteurs. Il est cependant un aspect peu étudié qui est celui des passages des individus entre secteurs. Selon la vision dualiste, ces passages sont théoriquement impossibles, et quand ils ont lieu, sont toujours dans le sens du secteur informel vers le secteur moderne. L’étude des trajectoires professionnelles d’un échantillon d’entrepreneurs du secteur informel en Thaïlande infirme ce type d’analyse. On constate au contraire que de nombreux entrepreneurs informels ont occupé dans le passé un emploi du secteur moderne. La même analyse, à partir d’un échantillon de personnes occupant un emploi dans le secteur moderne montre que l’inverse est rarissime : on ne quitte pas un emploi de travailleur indépendant pour un emploi salarié dans le secteur moderne. Cependant, les salariés du secteur informel évoluent volontiers vers le secteur moderne. Dans ces deux échantillons, on peut analyser les changements de statuts selon les caractéristiques des personnes concernées et selon les raisons de ce changement. Le plus souvent, le passage vers l’informel est désiré et se traduit une amélioration de la qualité de l’emploi. L’idéal de vie professionnelle pour les Thaïlandais reste celui d’un travail indépendant, plutôt que salarié, même dans de bonnes conditions. Ce papier explore les trajectoires éducatives et professionnelles de ces travailleurs selon diverses caractéristiques et types de trajectoire. Des comparaisons sont faites avec le Vietnam à partir d’une enquête en 1996. L’étude des transitions dans la vie professionnelle remet en question une vision trop dualiste de l’économie et de la société. Sans nier les différences structurelles entre les deux secteurs, on s’aperçoit qu’une représentation rigide de la segmentation du marché du travail ne correspond nécessairement pas au vécu des individus.

Assessing the impact of the global crisis on the labour market and the informal sector in Vietnam (J.-P. CLING, M. RAZAFINDRAKOTO, F. ROUBAUD, IRD-DIAL, Hanoi, Vietnam)

Although the impact was less dramatic than in other Asian countries, Vietnam has been affected by the international crisis which started in 2008, resulting in a significant slowdown of economic growth. This paper aims at assessing the impact of this economic crisis on employment, unemployment and the informal sector. We start by describing the structure and evolution of the labour market in Vietnam over the last decade. Three characteristics especially deserve to be underlined: the low but growing share of wage employment; the declining share of agriculture, which still represents half of total employment; and the predominant share of the informal sector, which is the first employer out of agriculture. Our projections forecast that employment in the informal sector will grow, even without the crisis and even with a high rate of economic growth such as observed during the last few years. This is consistent with the dualist approach of the informal sector, where the modern formal sector cannot absorb all the labour supply, which is growing quickly because of urban/rural transition and demographic growth. This feature will result in an urgent need to put in place specific policies to tackle informal sector low productivity and its manpower’s lack of labour protection. Contrarily to previous studies on this subject, we anticipate a very small increase of unemployment because of the crisis. According to our simulations, most of the impact of the crisis in terms of

75

employment was actually felt in the informal sector, where most new entrants on the labour market and laid-off workers will end up working. We also put in evidence the formidable flexibility of the labor market in Vietnam, which permits to mitigate the negative impact of the global crisis. Our calculations based on the first results of the Labour Force Survey 2009 (conducted after the beginning of the economic recovery) show indeed a slight growth of the informal sector between 2007 and 2009. While the main structures of the labor market remained globally unaffected, the principal variable of adjustment during the slowdown has actually been the working hours. On the other hand, to compensate for this contraction in available hours, more workers had to find additional sources of income by getting a second job, which lead to an increase of the multi-activity rate.

76

III. 2. CONCEPTS AND MEASURES (2): NATIONAL EXPERIENCES

The informal sector and National accounts (M. SERUZIER, Comptable national, France)

Thanks to the work of statistician’s studies (formalized through two of their conferences), the informality phenomenon is now quite widely known, and topical surveys could be established in many of the relevant countries. On the other hand, and in parallel, various national accountants have been developing over many years specific methods to evaluate the parts of the unknown economy or little-known by way of statistical surveys, thus succeeding in reaching, even without naming it, a certain measure of informality. Most evidently, the informal sector, as well as the informal employment, belong to these areas national accountancy is seeking to measure. Notwithstanding, concepts convergence took some time to be implemented: the last reviewing of the SCN only recently formalized the importance the informal economy occupies in the central framework². And a lot of work remains to be done to ensure the convergence of methods which will allow proper measurement. It is toward this convergence that this very paper wishes to contribute. As far as statistical production is concerned, surveys currently available bring forward a vital information as to our knowledge of informality; however, it remains unable to inform us on its relative share of the national economy. For its part, national accountancy does not have the necessary conceptual tools to directly measure this informality. We all agree it is its duty to measure it, but as part of a larger framework. The convergence of concepts is a necessary prerequisite. In order to situate the measurement of informality in reference to the rest of the economy of the country, a required step is to describe properly the modalities of informality elaboration in the SNA’s (System of National Account) framework. The most important factor, however, concerns the measure of the economy itself, whether formal or informal. Thanks to the surveys being carried out, it is now possible to reach a direct statistical measure of this informal economy, even if it is more particularly concerned with statistical non-observation. On the other hand, an exhaustive evaluation of the national economy by the national accountants can fill in the part of the informal economy that statistics cannot take into account. But if this macro-economic evaluation is used as a basis, we are then in a position to build an account of the informal sector that is compatible with the other aggregates of the national economy. This is what the SNA manual refers to as a “satellite account”. Our first paragraph focuses on the contribution made by the 2008 SCN reviewing, allowing us to describe the content of the proposed partnership (§.2). As one of the measurement difficulties springs from the failings of statistics, one paragraph is devoted to their impact on the workings of the national accountant, workings it is our duty to explain to those less familiar with the context (§.4). It will then be possible to introduce a method that has already been used in various countries, to allow integrated measurement of the informal economy: this presentation caters mostly for national accountants willing to implement it. One specific paragraph aims specifically at the elaboration of a job matrix, a strategic step with this methodology. But evaluation of the informal economy inside the central framework is not sufficient to provide an account of all its specificities; this measurement must be reinforced by the setting-up of a satellite account (§.7). These measures point to the need of new statistical requirements, which we will be introduced in §.8.

Secteur informel et comptabilité nationale, un partenariat nécessaire, M. SERUZIER, Comptable national, France

Grâce aux travaux des statisticiens du travail (formalisés dans le cadre de deux de leurs conférences), le phénomène de l’informalité est maintenant bien cerné, et des enquêtes adaptées ont pu être mises en place dans de nombreux pays concernés. Par ailleurs, et parallèlement, certains comptables nationaux ont développé depuis longtemps des méthodes pour évaluer les zones de l’économie pas ou peu connues par les enquêtes statistiques, parvenant ainsi, sans la nommer, à une certaine mesure de l’informalité. Et ceci n’est pas surprenant, car aussi bien le secteur informel que l’emploi informel appartiennent aux domaines que cherche à mesurer la comptabilité nationale.

77

Pour autant, la convergence des concepts a mis du temps à se mettre en place : c’est tout récemment que la dernière révision du SCN a formalisé la place que l’économie informelle occupe dans le cadre central. Et beaucoup de travail reste à faire pour assurer la convergence des méthodes qui en permettent la mesure. C’est à cette convergence que la présente communication souhaite contribuer. Du côté de la production statistique, les enquêtes actuellement disponibles apportent une information de première main pour la connaissance de l’informalité ; mais elles ne peuvent informer sur sa part relative dans l’économie nationale. Et pour sa part, la comptabilité nationale ne dispose pas des instruments conceptuels lui permettant une mesure directe de cette informalité. Certes, il lui revient de la mesurer, mais comme une partie d’un ensemble plus vaste. La convergence des concepts est un préalable nécessaire. C’est pourquoi il convient de bien décrire les modalités selon lesquelles l’informalité prend place au sein des concepts proposés par le SCN (Système de Comptabilité Nationale), condition nécessaire pour en situer la mesure en référence au reste de l’économie du pays. Mais le plus important porte sur la mesure proprement dite de l’économie, qu’elle soit formelle ou informelle. Grâce aux enquêtes qui se mettent en place, il est maintenant possible d’approcher une mesure statistique directe de cette économie informelle, même si la non observation statistique la concerne plus particulièrement. En contrepartie, une évaluation exhaustive de l’économie nationale par les comptables nationaux est en mesure de combler la partie de l’économie informelle que la statistique n’est pas en mesure d’observer. Et sur la base de cette évaluation macroéconomique, on est alors en mesure de construire un compte de l’informalité compatible avec les autres agrégats de l’économie nationale. C’est ce que le manuel du SCN désigne sous le terme de « compte satellite ». Le premier paragraphe de ce document fait le point sur la contribution de la révision 2008 du SCN, ce qui permet de décrire le contenu du partenariat proposé (§.2). Comme une des difficultés de la mesure provient des insuffisances de la statistique, un paragraphe est consacré à leur impact sur les travaux du comptable national, travaux qu’il convient de présenter à ceux qui ne sont pas du « métier » (§.4). Il est alors possible d’introduire à une méthode déjà utilisée dans différents pays, qui permet une mesure intégrée de l’économie informelle : cette présentation est plus particulièrement destinée aux comptables nationaux désireux de la mettre en œuvre. Un paragraphe spécifique est d’ailleurs consacré à l’élaboration de la matrice des emplois, point stratégique de cette méthodologie. Mais la mesure de l’économie informelle au sein du cadre central est insuffisante pour rendre compte de toutes ses caractéristiques ; cette mesure doit être complétée par l’élaboration d’un compte satellite (§.7). Et tout ceci fait apparaître de nouveaux besoins statistiques, lesquels sont présentés au §.8.

-------------------------------

Measurement and integration of the informal sector in the National accounts : the case of Peru, José Luis ROBLES FRANCO, Economist at the Universidad Nacional Mayor de San Marcos, with a Masters in Economics, in the field of Business and Regional Development. Household Account Executive Director of the National Accounts under the National Statistics Institute, Lima - Peru

The new National Accounts System Manual (SCN93_2008) in Chapter 25 provides recommendations to countries for the measurement of Informal Sector and Informal Employment in the Economy, taking as framework the Resolutions of the XV and XVII International Conference of Labour Statisticians (ICLS) in 1993 and 2003 respectively. The SCN93_2008 seeks to achieve international comparability in the measurement of the economy, providing the conceptual framework and considerations for the measurement of informal sector, based on criteria that may be operational. In this context we present the document "Proposal for the Measurement and Integration of the Informal Sector in the National Accounts System" from the author's experience in the development of National Accounts of Peru and specifically in the preparation of Household Accounts. The Informal Sector is part of the Household Institutional Sector of National Accounts System. The households in the economy play the role of final consumers. However, and especially in many developing countries, households also play a productive role as owners of unincorporated business, except quasi-corporations. It is within this scenario that the informal sector develops. It is emphasized that the analysis unit of the informal sector is the production unit or establishment owned by households. The measurement criteria arise from operational definitions and mixed survey

78

methodologies or two phase survey methodologies: home business and households. It is to be noted as well the intensive use of the employment and income pattern, and their compatibility with the other institutional sectors’ accounts of the economy. The new SCN93_2008 raises the matter of the development of the production accounts and income generation in the informal sector, as well as the employment implied in these productive units. It also presents some criteria for the measurement of informal employment in the economy in accordance with the Seventeenth ICLS.

Medición e Integración del Sector Informal en el Sistema de Cuentas Nacionales : el caso peruano, Expositor: José Luis Robles Franco, Economista por la Universidad Nacional Mayor de San Marcos, con estudios de Maestría en Economía, mención Desarrollo Empresarial y Regional. Director Ejecutivo de Cuentas de Hogares de la Dirección Nacional de Cuentas Nacionales del Instituto Nacional de Estadística de Lima - Perú

El nuevo Manual del Sistema de Cuentas Nacionales (SCN93_2008) en su capítulo 25 da recomendaciones a los países para la medición del Sector Informal y del Empleo Informal en la Economía, tomando como marco las Resoluciones de la XV y XVII Conferencias Internacionales de Estadísticos del Trabajo (CIET) de 1993 y 2003 respectivamente. El SCN93_2008 busca lograr la comparabilidad internacional en la medición de la economía, aportando el marco conceptual, así como consideraciones para la medición del sector informal, a partir de criterios susceptibles de operativizar. En este contexto se presenta el documento “Propuesta de Medición e Integración del Sector Informal en el Sistema de Cuentas Nacionales”, a partir de la experiencia del autor en la elaboración de las Cuentas Nacionales de Perú y específicamente en la elaboración de las Cuentas de los Hogares. El Sector Informal es parte del Sector Institucional de los Hogares del Sistema de Cuentas Nacionales, los hogares en la economía desarrollan su función de consumidores finales, sin embargo, y principalmente en muchos países en desarrollo, los hogares también desarrollan una función productiva como propietarios de empresas no constituidas en sociedad, excluidas las cuasi sociedades. Es en este escenario donde se desenvuelve el sector informal. Se subraya que la unidad de análisis del sector informal es la unidad productiva o establecimiento propiedad de los hogares, y se plantean criterios de medición a partir de definiciones operativas y metodologías de encuestas mixtas o en dos fases al hogar y a los negocios de los hogares; así como la utilización intensiva de la matriz de empleo e ingresos, y su compatibilización con las otras cuentas de los sectores institucionales de la economía. En concordancia con el nuevo SCN93_2008 se plantea la elaboración de las cuentas de producción y generación del ingreso del sector informal, así como el empleo inmerso en estas unidades productivas. Se plantean también algunos criterios para la medición del empleo informal de la economía en concordancia con la XVII CIET.

-------------------------------

Macro-economic statistical and accounting cooking; a paradox of the Cameroon survey on employment and the informal sector (B. LEENHARDT (DIAL, France) et M. KUEPIE (DIAL-CEPS, France, Luxembourg)

Our first purpose is to focus on the national coverage of the EESI 2005 survey, important innovation in surveys on informal sectors in sub Saharan Africa. Part 1 consists in a comparison between the results of the survey and the estimates from National Accounts: convergence in terms of total value added of the informal sector, but, on the other hand, in terms of employment, the survey shows a much more important number of informal sector workers than in employment matrix used in the estimate of National accountants. Another result of the survey is to be reported: the weight of non agricultural informal sector in rural areas in terms of value added (more than the third of the value added of the informal sector), as well as in terms of employment (more than half of the non agricultural informal employment is in rural areas).This last result confirms what many economists have been saying for years, but had never been demonstrated, at least in Africa. Another purpose of this paper is of methodological order. Which confidence interval and margin of error can be associated to the results of the survey? We propose the calculation of a “generalized” margin of error, by adding to the traditional margin of sampling error (which implies a perfect

79

sampling) an estimate of the errors linked to the survey itself (observation errors, non response, don’t know…) as well as margins due to statistical or macro variables outside the survey (coverage error, in particular on the population). From a methodological point of view, the EESI 2005 survey with the “Douala Yaoundé paradox20”, confronts us with a noteworthy problem in terms of reliability and margin of errors. The last part of the paper deals with the explanation of the paradox. A good part of this differential is due to the random sampling, so we suggest that in future operations the stratified sampling method (which leads to more efficient statistical estimates) of the informal production units (IPU) to be surveyed in phase 2, be

1) implemented from the start in the sampling frame of phase I, 2) based on variables as economic sectors.

Two other teachings of the survey have to be noted : • Unlike what Messrs de Mel, McKenzie et Woodruff assert in their paper « Measuring

microenterprise profits : Don’t ask how the sausage is made », the second phase of the survey is a necessity, because the improvement of the accuracy of recalculated incomes of phase 2 from declared incomes of phase I. During phase 1, it appears that the richer they are, the more they hide their income, the poorer they are, the more they hide their poverty.

• Statistics clearly point out the issue of the (relative) high incomes and inequalities within the informal sector. The drawback of this result, which increases the variance of informal incomes, is that the size of the sample should be more important.

As a conclusion, we wish to emphasize the optimal organization of different statistical tools/methods for National accounting and macroeconomic decision making in developing countries:

1. 123 surveys on the informal sector… 2. …which allow reliable integration of informal sub sectors in National accounts through

ERETES... 3. …then the projection of accounts and of input output matrix integrating “informal mode of

production” through a quasi accounting model as TABLO, in order to obtain provisional accounts for the following years, estimates for the present year and the next year.

-------------------------------

Trying to operationalize the informal sector and employment concepts and elaborating the economic accounts of IPUs using the surveys on employment and the informal sector in Cameroon (R. A. AMOUGOU, A. D. DZOSSA, J. FOUOKING, S. NEPETSOUN et J. TEDOU, INS, Cameroun)

Following the pioneering survey type 1-2-3 on employment, the informal sector and poverty in Yaounde in 1993, the first national survey of the type 1-2 on employment and the informal sector (EESI 1) conducted in Cameroon in 2005 has confirmed the importance of the informal sector in the national economy. These surveys have provided an opportunity to sketch out a Cameroonian answer to problems in the operationalization of the concept of informality and then measure the contribution of the informal sector to the economy. This answer, as part of the EESI 1, is the result of a close collaboration throughout the entire survey process between survey statisticians and national accountants within the INS, as well as between the INS and the National Employment Fund. This laudable consultation with the principal users of the results of these surveys could have promoted a broader consensus on the results, if it had been extended to other partners and users of the statistical information system. The concepts of administrative registration and formal accounting used to define the informal sector changed between the two surveys. The extension of the geographical scope of the investigation to rural areas while restricting (as in standard surveys of this type) the second phase to units of non-agricultural informal production has been a judicious choice, despite certain constraints. Similarly,

20 The cumulated informal value added given by the survey would be more important in the administrative capital city, Yaoundé, than in the economic capital city, Douala.

80

beyond the concept of the informal sector, the recent development of informal employment now appears to be a more practical alternative to better explore the EESI 2, expected in 2010. From the collection and analysis of data emerged some problems and proposed solutions. These issues include: (i) determining the UPI universe to be considered in the analysis, (ii) reconstructing the operating accounts of UPI, and (iii) the problem of annualized economic aggregates. This article summarizes important aspects of the methodology of the type 1-2 surveys on employment and the informal sector in Cameroon inscribed as part of a shared experience. It is a contribution to the critiques of the system for collecting and analysing data to improve the quality, adaptation to local realities, and usefulness of results for users.

Essai d’opérationnalisation des concepts du secteur informel et d’emploi informels et élaboration des comptes des UPI à la lumière des enquêtes sur l’emploi et le secteur informel au Cameroun, René Aymar AMOUGOU, Anaclet Désiré DZOSSA, Joseph FOUOKING, Stéphane NEPETSOUN et Joseph TEDOU, INS Yaoundé, CAMEROUN

A la suite de l’enquête pionnière de type 1-2-3 sur l’emploi, le secteur informel et la pauvreté à Yaoundé en 1993, la première enquête nationale de type 1-2 sur l’emploi et le secteur informel (EESI 1) réalisée au Cameroun en 2005 a confirmé l’importance du secteur informel dans l’économie nationale. Ces enquêtes ont donné l’occasion d’esquisser une réponse camerounaise aux problèmes d’opération des concepts d’informalité et de mesure de sa contribution du secteur informel à l’économie. Cette réponse, dans le cadre de l’EESI1, est le fruit d’une collaboration étroite durant tout le processus entre les statisticiens d’enquête et les comptables nationaux au sein de l’INS, et entre l’INS et le Fonds National de l’Emploi. Cette concertation louable avec certains principaux utilisateurs des résultats de ces enquêtes, si elle avait été élargie à d’autres partenaires et utilisateurs du système d’information statistique, aurait pu favoriser le consensus au sujet des résultats. Les notions d’enregistrement administratif et de comptabilité formelle utilisées pour définir le secteur informel ont évolué entre les deux enquêtes. L’extension du champ géographique de l’enquête au milieu rural tout en restreignant (comme dans les enquêtes classiques de ce type) la phase 2 aux unités de production informelles non agricoles a été une option judicieuse en dépit de quelques contraintes. De même, au-delà du concept de secteur informel, le développement récent de celui de l’emploi informel semble être dorénavant une alternative plus pratique, à mieux explorer lors de l’EESI 2 prévue en 2010. Au terme de la collecte et de l’exploitation des données sont ressortis quelques problèmes et propositions de solutions. Ces problèmes portent sur : i) la détermination de l’univers des UPI à considérer dans l’analyse, ii) le problème de reconstitution des comptes d’exploitation des UPI, et iii) le problème d’annualisation des agrégats économiques. Cet article qui synthétise des aspects importants du bilan méthodologique des enquêtes de type 1-2 sur l’emploi et le secteur informel au Cameroun s’inscrit dans le cadre d’un partage d’expérience. Il se veut une contribution à la démarche visant à critiquer le dispositif de collecte et d’exploitation des données pour en améliorer la qualité, l’adaptation aux réalités locales, et l’utilité des résultats pour les utilisateurs.

-------------------------------

Measuring the informal sector: the 1-2 survey experience in Sri Lanka (C. WEERAKOONE, NSO, Sri Lanka)

The total labour force of Sri Lanka was around 8 million and the total employed population was about 7.6 million in year 2008. Sri Lanka Quarterly Labour Force Survey is the main source for labour force statistics. A national statistical definition to identify informal sector employment was established in year 2006 by considering guidelines given in the 15th ICLS resolution and 17th ICLS resolution. According to the labour force survey statistics the informal sector employment in Sri lanka is about 62% of total employment in year 2008. The survey of Household Unincorporated Enterprises with at least some Market output (1-2 Survey) was conducted by the Department with the collaboration of UNESCAP in 2008/09. It was conducted parallel to labour force survey in two Phases. At the first

81

phase of the survey Household Unincorporated Enterprises with at least some Market Production (HUEMs) were identified and at the next phase detailed information were collected from the identified non-agricultural HUEMs. The survey period was from fourth quarter 2008 till third quarter 2009. The results of the HUEM survey reveal that total estimated number of HUEM is around 2.2 million and half of that is Agricultural enterprises the Services and Industry sector HUEMs represent 35% and 15% of total HUEMs respectively. The survey results revealed that about 50% of these unincorporated enterprises located within housing premises of the operators. Further about 41% of nonagricultural HUEMs engage in trade activities such as grocery, retail trade other special retail trade…..etc. followed by manufacturing activities (32%) such as manufacturing apparels, milling and grindings...etc. Registration of the business is rare among the HUEMs and about 65% of HUEMs were not registered in any of the given institute and more operators believe that their businesses do not need to be registered. Further informal employment is about 74% of total employment for Sri Lanka considering both job and social security.

-------------------------------

The informal sector in Morocco National accounts (Y.A. KHELLOU, Direction de la Statistique, Morocco)

The theme of the informal sector and its measurement in the national accounts is undoubtedly a major interest in the current macroeconomic environment of developing countries. All these countries seem interested by the role played by this sector in their economies: it is a creator of wealth as it absorbs a significant part of unemployment. The Moroccan economy is not immune to this situation, which led the country to conduct a series of statistical investigations in an effort to better understand this sector and measure its contribution to the production process, income generation and the creation of employment. The Moroccan experience in approaching the informal sector is part of the development of national accounting and responds to the problem of completeness in these accounts. It is important to emphasize that this experience has gone through three phases: The first phase: It began in the early 80s, during which we were interested in estimating the production of individual enterprises based on employment statistics. The second phase: This phase is marked by the completion of the first survey in this area: "The National Survey of Local Informal Enterprises 1988.” However, this survey covered only non-agricultural economic units located in the urban milieu and characterized by the absence of accounting. The third phase: At the beginning of this phase, the Department of Statistics will begin the reform of the national accounts with the implementation of SCN 1993 and the formation of a new base year as 1998. To do so, it was necessary to conduct a proper quantification of the significance of the informal sector in the Moroccan economy through the implementation of a specific survey on this sector. As a first mixed investigation (establishment/household) was conducted in 1999-2000, it covered all non-agricultural production units not keeping accounts and that were targeted beginning from the survey on employment. This survey allowed us, alongside the structures surveys (which focused on companies with a full accounting) and surveys of government investment, to make the Moroccan national accounts based on the new base year of 1998. In 2006-2007, the Directorate of Statistics conducted a new survey that will allow us to study similar changes in the sector and will be a pillar to the establishment of the new base year as 2006 by the Moroccan National Accounts. It should be noted that estimates of employment in the informal sector have been used to monitor the sector's output between the two surveys (1999-2006). At this symposium, my contribution will focus on the experience of the Moroccan National Accounts in these matters through: - Presentation of a series of accounts of the branches of activity relevant to the informal sector: production, VA and payment of salaries… - Presentation of the series on informal sector employment expressed in full-time equivalents.

82

Le secteur informel dans les comptes nationaux marocains, Y.A. KHELLOU, Direction de la Statistique, Morocco

La thématique du secteur informel et de sa mesure par la comptabilité nationale constitue sans doute un centre d’intérêt majeur dans le contexte macroéconomique actuel des pays en voie de développement. Tous ces pays semblent concernés par le rôle que joue ce secteur dans leurs économies : il est créateur de richesses comme il absorbe une partie notable du chômage. L’économie marocaine n’échappe pas à cette réalité ce qui a poussé à mener un ensemble d’investigations statistiques dans le but de mieux appréhender ce secteur et de mesurer sa contribution dans le processus de production, la génération des revenus et la création d’emploi. L'expérience marocaine en matière d'approche du secteur informel entre dans le cadre des travaux relatifs à l'élaboration des comptes nationaux et répond au souci d’exhaustivité de ces comptes. Il est important de souligner que cette expérience a connu trois phases : La première phase :

Elle remonte au début des années 80, lors de cette phase on s’intéressait à l’estimation de la production des entreprises individuelles en se basant sur les statistiques sur l’emploi. La deuxième phase :

Cette phase est marquée par la réalisation de la première enquête dans ce domaine : " l’enquête nationale sur les entreprises non structurées localisées 1988". Mais, cette enquête n’a porté que sur les unités économiques non agricoles localisées dans le milieu urbain et caractérisées par l’absence de comptabilité. La troisième phase :

Au début de cette phase, la Direction de la Statistique va entamer la réforme des comptes nationaux avec la mise en place du SCN 1993 et la constitution d’une nouvelle année de base1998. Pour se faire, il a été nécessaire de procéder à une véritable quantification du poids du secteur informel dans l’économie marocaine par la réalisation d’une enquête spécifique sur ce secteur. Ainsi une première enquête mixte (établissement//ménage) a été réalisée en 1999-2000, elle a couvert l’ensemble des unités de production non agricoles ne tenant pas de comptabilité et qui ont été repérées à partir de l’enquête sur l’emploi. Cette enquête a permis, à coté des enquêtes de structures (qui portent sur les entreprises disposant d’une comptabilité complète) et des enquêtes sur l’investissement des administrations publiques, la confection des comptes nationaux marocains de la nouvelle année de base 1998. En 2006-2007, la direction de la statistique a réalisée une nouvelle enquête similaire qui permettra d’étudier l’évolution du secteur et qui sera un des piliers de la mise en place de la nouvelle année de base 2006 par la Comptabilité Nationale marocaine. Il faut noter que les estimations de l’emploi dans le secteur informel ont été utilisées pour le suivi de la production du secteur entre les deux enquêtes (1999-2006). Lors de ce colloque ma contribution portera sur l’expérience de la comptabilité nationale marocaine en la matière et ce à travers : - La présentation des séries des comptes des branches d’activité relavant du secteur informel : production, VA et rémunération des salaries… - La présentation de la série de l’emploi du secteur informel exprimé en équivalent plein temps.

83

III. 3. INTERNATIONAL PROJECTS: STATISTICS AND RESEARCH

‘1-2’ Surveys for Estimating Informal Employment and Value-added of Informal Sector Enterprises: Results of Three National Surveys in Asia (Mongolia, Philippines and Sri Lanka) (M. GUERRERO, UN-ESCAP, Bangkok)

This paper discusses the methodology and presents selected results of two-phased surveys implemented in Sri Lanka, Philippines and Mongolia as a core component of the 2006-09 United Nations Development Account Project “Interregional Cooperation on the Measurement of the Informal Sector and Informal Employment”21. This Project aimed to contribute to the global efforts at identifying, adapting, and testing cost-effective and sustainable data collection strategies for estimating employment in the informal sector, informal employment and the contribution of informal sector enterprises to the economy as measured by GDP. The first phase of the two-phased or ‘1-2’ survey is a modification of an existing household labour force survey that expands measurement objectives to include estimating employment in informal sector enterprises and informal employment. Further, through additional questions, jobs being undertaken in household unincorporated enterprises engaged in market production (HUEMs) are identified. Phase two is a survey of HUEMs sampled from the units identified in phase one, designed to estimate value added of informal sector enterprises as well as obtain information on their organization, business characteristics, constraints and other policy-relevant issues. Each national survey when designed and implemented represented a variation of this basic model that reflects country-specific contexts and policy-related issues in the questionnaires as well as their existing statistical infrastructures and survey management processes. Yet, the data collected were standardized and a common tabulation plan was followed in order to provide not only nationally-relevant data but also internationally comparable results.

-------------------------------

The action plan to improve the statistics on informal sector in Africa – PASSIA (M. BALEPA, AFRISTAT, Bamako, Mali)

Measuring the informal sector takes an increasing place in the working programme of statisticians and economists in Africa. This measure concerns the production of goods and services, the income distribution and employment creation. Moreover, poverty reduction strategies imply taking into account the informal sector in Africa. It is therefore absolutely necessary that all statistical stakeholders increase their efforts, in order to contribute to a better knowledge of this sector and to build relevant growth and poverty reduction strategies in African countries. Since the end of the 1980s, methodological advances have been attained in Africa, by putting in place tools and approaches better adapted to measuring and monitoring the informal sector. DIAL and AFRISTAT have played a key role in this regard, through the 1-2-3 surveys which have been conducted in most Sub-Saharan African countries and through labour force surveys. Following the recommendations of the First and Second Meetings of the African Statistical Commission, which were held respectively in January 2008 and January 2010 in Addis-Abeba (Ethiopia) and drawing from the results of the International Workshop on the Informal Sector organized by AFRISTAT in October 20008 in Bamako (Mali), Africa has adopted at the beginning of 2010 the Action Plan to improve the statistics on the informal sector in Africa (PASSIA), covering the period 2010-2012. The global objective of PASIA is to offer to stakeholder of the informal sector in Africa an integrated framework for the next three years, in order to contribute to improve statistics on the informal sector and informal employment, and to make them more comparable, while organizing a more frequent and more regular dissemination of the results. In order to reach this objective, PASIA has been structured

21 For more information, refer to: http://www.unescap.org/stat/isie/index.asp

84

along two lines: on the one hand, coordinating regional activities; on the other hand, supporting the national working plans on the informal sector. This paper presents PASIA and describes in detail the activities which are planned along these two regional and national dimensions, as well as their schedule; it also analyses the conditions required for this Action Plan to succeed and the potential risks.

Le Plan d’Action pour l’amélioration des Statistiques sur le Secteur Informel en Afrique – PASSIA, Martin BALEPA, Directeur Général d’AFRISTAT, Bamako (Mali)

La mesure du secteur informel prend une part de plus en plus importante dans les activités des statisticiens et des économistes des pays d’Afrique. Cette mesure porte sur la production des biens et services, la distribution des revenus et la création d’emplois. De plus, les stratégies de réduction de la pauvreté sont étroitement liées à prise en compte du secteur informel en Afrique. Il est donc indispensable que tous les partenaires de la statistique renforcent leurs efforts afin de contribuer à une meilleure connaissance de ce secteur et bâtir des stratégies pertinentes de croissance et de réduction de la pauvreté dans les pays africains. Depuis la fin des années 80, des progrès méthodologiques ont été accomplis en Afrique pour mettre en place des outils et approches plus adaptés à la mesure et au suivi du secteur informel sous l’impulsion notamment de DIAL et d’AFRISTAT notamment à travers les enquêtes 1.2.3 dans la plupart des pays d’Afrique subsaharienne et les enquêtes sur la force de travail. Suite aux recommandations des première et deuxième sessions de la Commission africaine de statistique, tenues respectivement en janvier 2008 et janvier 2010 à Addis-Abeba (Éthiopie) et aux travaux du séminaire international sur le secteur informel organisé par AFRISTAT en octobre 2008 à Bamako (Mali), l’Afrique a adopté au début de l’année un Plan d’action pour l’amélioration et le suivi des statistiques du secteur informel en Afrique pour la période 2010-2012 (PASIA). L’objectif global du PASIA est d’offrir aux acteurs du secteur informel en Afrique un cadre de travail intégré pour les trois prochaines années (2010-2012) dans le but de contribuer au renforcement et à la comparabilité des statistiques sur le secteur informel et l’emploi informel ainsi qu’à leur mise à disposition plus fréquente et régulière. Afin de répondre à cet objectif, les activités du PASIA ont été structurées autour de deux axes : d’une part, l’animation et la conduite des activités régionales et d’autre part, l’appui à la mise en œuvre des programmes de travail nationaux sur le secteur informel. La présente communication a pour but de présenter autour de ces deux axes stratégiques, le détail des activités à mettre en œuvre, leur chronogramme ainsi que les conditions de réussite et risques du plan d’action.

-------------------------------

Towards a Reliable and Cost-Effective Data Collection Strategy for the Informal Sector and Informal Employment (D.S. MALIGALIG, ADB, Manila)

In order to reorient economic policies to promote decent work and create more and better employment opportunities, the informal sector and those engaged in informal employment has to be analyzed. However, data on the informal sector are not usually collected by national statistical systems, especially those in developing countries because of the very nature of the production units that belong to this sector. They have low level of organization and technology and there is no marked distinction between labor and capital or between household and production operations. In the case of informal employment, although the 2003 International Conference of Labor Statisticians has described informal employment, application of this definition in labor force surveys has not yet been institutionalized in many countries and hence, informal employment statistics are yet to be included in the official set of labor and employment statistics. This paper describes the implementation of the "1-2" survey, a variation of the double phase sampling in three countries – Armenia, Bangladesh and Indonesia under an Asian Development Bank's technical assistance project (RETA 6430: Measuring the Informal Sector). This data collection approach has been designed to directly measure informal employment and the contribution of the informal sector to GDP. The paper will also present the results of the ongoing exhaustive evaluation on the survey data

85

from the three countries to validate the reliability and cost-effectiveness of this approach. The paper will also discuss some innovations that were introduced in measuring informal employment and in designing the second phase of the survey to reduce field operations costs and data inconsistencies.

-------------------------------

Women and Men in the Informal Economy 2010 - A Statistical Picture: plans for an updated report (J. HEINTZ, Univ. of Massachusetts, J. VANEK, WIEGO, USA)

This paper presents a research strategy for developing new international estimates of informal employment, including detailed discussion of methodology, definitions, targeted countries, and various extensions to the basic statistics. The use of official statistics by researchers, policy-makers and advocates is essential in supporting the continued collection and development of data. This is especially true with new statistical topics, such as the informal sector and informal employment. In 2002 the ILO and WIEGO produced the first international compilation of statistics on the informal economy with regional estimates and substantive analyses. This has become a widely-cited reference which has been used to show the importance of informal employment in and to advance further efforts in methods and data collection. The original publication used an indirect residual approach to derive national estimates of informal employment. The indirect method was essential due to the absence of direct measurement of informal employment in national surveys at the time. Subsequently, the ICLS has recommended a definition of informal employment and many more countries have collected data that allows the application of the ICLS definition of both informal sector and informal employment. The ILO and WIEGO are now planning a new, updated publication which will cover more countries with as many direct estimates of informal employment as possible. This paper summarizes the scope of the project, the research strategy pursued, and the challenges involved in compiling these estimates.

-------------------------------

Unlocking potential: tackling economic, institutional and social constraints of informal entrepreneurship in Sub-Saharan Africa (M. GRIMM, Rotterdan University, J. LAY, University of Goëttingen)

In the past two decades, research on the informal sector has emphasized the heterogeneity of this part of the economy, e.g. in terms of entry costs, firm size, access to credit, forward- and backward linkages as well as human and physical capital endowments. Yet, not much research has investigated the causes of this heterogeneity and the implied inefficiencies. This is true in particular for Sub-Saharan Africa (SSA), where informality dominates urban labor markets. Understanding these causes and the implied inefficiencies is however necessary to design policy interventions that are able to remove the most binding constraints for informal entrepreneurs. Based on a concept of informality adapted to the African context and a comprehensive theoretical framework, the proposed project analyzes the quantitative importance of various constraints to informal enterprises. We distinguish between (i) economic constraints, such as capital market imperfections, the lack of insurance and the lack of demand for informal sector products, (ii) institutional constraints, such as ill-managed government regulations and exposure to corruption, and, (iii) social constraints, such as sharing obligations with the extended family. We intend to examine the nature and the relative importance of these constraints, their interaction and the channels through which they impact on enterprise performance. The empirical basis of our research program is a unique micro data set on informality (1-2-3 surveys) covering seven West-African countries, Madagascar, Peru and Vietnam. For the case of Madagascar we also offer an evaluation of the short and long term effects of a micro-credit program. The integration of the insights emanating from the analysis of the above-mentioned constraints will allow us to evaluate policy options that are able to unlock potential in the informal sector. Our networks, in particular those of AFRISTAT in Sub-Saharan Africa, will ensure that findings reach potential users through workshops, conferences and training events. This research project is funded by the Austrian, German, Norwegian, and Korean Government through the Multi Donor Trust Fund

86

Project: “Labor Markets, Job Creation, and Economic Growth, Scaling up Research, Capacity Building, and Action on the Ground” and part of the World Bank/IZA "Employment and Development" program. The project is administered by the World Bank's Social Protection & Labor Unit. Participating institutes are the International Institute of Social Studies (ISS) of Erasmus University Rotterdam (lead), AFRISTAT and the Centre of Applied Research at AFRISTAT (CERA) in Bamako, Mali, DIAL in Paris, France, the German Institute of Global and Area Studies (GIGA) in Hamburg, Germany and the Institute for the World Economy (IfW) in Kiel, Germany. The projected started in November 2009 and will end in October 2011.

-------------------------------

Is informal normal? Towards more and better jobs (J. R. De LAIGLESIA & J. JUTTING, OCDE)

Informal employment is the norm, not the exception, in many parts of the world: More than half of all jobs in the non-agricultural sectors of developing countries—over 900 million workers—can be considered informal. In some regions, including sub-Saharan Africa and South Asia, over 80 per cent of non-agricultural jobs are informal. On top of this, the majority of agricultural jobs are also informal, including those of self-employed farmers as well as the great majority of day and casual labourers. By collecting and analysing longitudinal data on the prevalence of informal employment, we confirm a stable negative relationship between informality and the level of development. However, counter to traditional dualistic models, we find that growth in the last two decades has been associated with increased informality. The drivers of persisting informality are then analysed with particular focus on the differences across gender and the role of mobility. In both cases, an analytical framework that considers multiple tiers within informal employment is found a more useful representation than either pure dualistic models or models where informality results merely from the choice of the worker. Indeed, this helps understand that while women are not systematically more likely to be informal across countries, they are found in the most vulnerable forms of informal employment. Finally, we derive a policy framework based on three pillars: (i) Creating more and better jobs in both the informal and the formal sector, (ii) promoting and protecting the productivity of poor, including informal workers and (iii) providing incentives for those who choose to exit the formal economy. The latter in particular necessitates a combination of positive incentives to make formality attractive, and better enforcement of labour and social protection laws and regulations. The optimal mix of policies will depend on the country context and in particular the characteristics of informal employment in each economy. In the light of this, it is necessary to improve data collection in a way that allows policy makers to make informed decisions. It is necessary in particular to recognise the many shades of grey that exist between the purely formal and the purely informal economy, and adapt policies and interventions accordingly.

87

III. 4. POLICIES AND CROSS CUTTING ISSUES

Vietnam - Informality and Social and Health Insurance Issues (P. CASTEL, Economist, Hanoi, GIAN THANH CONG, ILSSA, Vietnam)

Despite usually low progress of coverage rates of health and social insurance in countries with large agricultural and urban informal sectors, Vietnam has embarked in policies that aim at reaching mandatory health insurance universal coverage in 2014 and that pursue the expansion of the participation in the pension system of the workers of the informal sector. Do these well-intentioned policies have any chance of success? In other words, are the workers of the informal sector ready to buy health or social insurance? This paper presents the results of a series of studies that have been realized in the Ministry of Labor to inform policy makers about the different aspects of these issues. In the sector of health insurance, most of the evidence points out that the workers of the informal sector perceive that health insurance won’t significantly help them reduce their family’s health care spending. If this is true, households with many members working in the informal sector will probably be reluctant in joining. The health insurance law stipulates, however, that employers must pay 2/3 of the cost of health insurance of their employees. This measure could facilitate workers’ participation if enterprises do not complain about the resulting increase in labor costs. If wages in the informal sector are flexible, such impact should be limited, however. The paper presents the result of a study that looks at this issue by studying the relationship between the change in the minimum wages and the changes in wages and employment in the sector of the small and medium enterprises in Vietnam. In the sector of social insurance, several surveys have been realized to analyze the determinants of the willingness of the workers of the informal sector to participate in a voluntary pension system. Hypothetically, 34.5% of the respondents would be ready to participate in an actuarial pension system. Predictions show that in comparison, in the voluntary pension system in Vietnam, the unattractive cost-benefit relation for the persons who just can contribute for a short period should lead to a much lower participation of older people. The studies related to the transfer of the members of the Farmers Pension Fund of the Nghe An province confirmed the prediction. The vesting period of 20 years to be eligible for pension, strongly reduced the attractiveness of the national scheme. The paper concludes with some general remarks on the policy implications.

-------------------------------

Estimating the returns to education in Cameroun informal sector (P. NGUETSE TEGOUM, Ministry of economy, Cameroon)

This paper discusses the returns to schooling in Cameroon within the informal sector. This is to evaluate the extent to which having followed the basic education successfully influences the hourly earnings of workers of the informal sector. Then it analyzes the benefits of the first cycle of secondary education. The methodology used is based on the matching methods and the selection on unobservable models. The data used are those of the survey on employment and the informal sector conducted in 2005 by Cameroon National Institute of Statistics. The results confirm the positive impact of schooling on the income of informal sector workers. The benefits brought by the completion of basic education are estimated at 20% in the non-agricultural sector and at 28% within the agricultural sector. In addition, if unskilled workers now return to school and obtain the FSLC (or an equivalent certificate) this will increase their income by 22% to 25%. The effects of the possession of the GCEOL on the income of the workers of the non-agricultural informal sector are estimated at 33%. But in the agricultural sector this certificate may have no effect on earnings. Education also plays a fundamental role in the occupation status of individuals. The probability of entering into the formal sector increases with the level of education. The study recommends the implementation of measures aiming to increase education supply, especially in rural areas, improving the quality of education. There government should implement a national social education policy in favor of the poor; take measures for the follow up of the informal sector and facilitate the entry of young graduates into the labor market.

88

When the informal is never entirely informal, and the formal is never entirely formal - reflections on public policy implications with reference to Vietnam and in international perspective (A. FFORDE and P. SHEEHAN, The Centre for Strategic Economics Studies, Victoria University, Melbourne)

Based upon a discussion of Vietnam’s recent economic history, and drawing upon comparative work on the role played by the service sector in economic growth, the paper examines the coginitive issues that arise in attempting to enhance policy-makers’ perceptions of the actual and potential value of the informal sector in securing better growth performance. The paper argues that the ‘crisis of confidence’ in policies towards informal sectors reflects well-known issues in the field, and proposes measures to mitigate them. Outline : 1 Introduction 2 ‘But the organised market is not organised, and the unorganised market is organised’ – categorial tensions and recent economic history in Vietnam (AF) 3 The services sector and informal activities – comparative issues (PS) 4 Why is the informal so often ignored? (AF/PS) 5 Mitigating measures (AF/PS)

-------------------------------

Migrants and Residents’ Living Standards in Hanoi and Hochiminh City (Hanoi and Hochiminh Provincial People Committees / Statistics Offices and UNDP, Vietnam)

Previous surveys in Vietnam (e.g. Vietnam’s Household Living Standards Survey) have under-sampled some important urban groups, most notably migrants. Additionally, it is widely believed that migrants are more heavily represented among the urban poor and suffered from lower living standards than are non-migrant city residents. The Umbrella Project was established to provide “support for in-depth assessment of urban poverty in Hanoi and Ho Chi Minh City”. Specifically, the Urban Poverty Survey (UPS-09) was undertaken with three main objectives: (i) to assess the depth of urban poverty in Hanoi and HCMC, with a focus on capturing information on migrants and unregistered households in addition to the registered population; (ii) to analyze the characteristics of the urban poor, with special attention to their employment and earnings, as well as their ownership of durables and their ability to cope with risk; and (iii) to identify key issues of urban poverty, including why poor people in the cities are poor. The UPS was a household questionnaire-based survey which was designed to cover all the population residing in Hanoi and Ho Chi Minh City at the time of the survey, including persons living in households and individual persons living in group quarters, hostels, dormitories and other establishments, as well as other persons not living in households, such as workers sleeping on construction sites and the homeless, with the exception of the persons living in prisons, hospitals and military barracks, and full-time students. A two-stage stratified sample design was used for the UPS and based on the updated sampling frame of EAs from the recent population census 2009. The sample frame was also stratified into the prioritized group and non-prioritized group based on a number of proxy indicators to make sure higher selection possibilities given to areas with a higher percentage of the poor and transient population. A number of new methodologies had been applied in listing period, household definition, and questionnaire design to efficiently capture survey units and to collect reliable information. The survey results showed demographic characteristics of migrants and residents in Hanoi and Hochiminh city, of which most of migrants are young (20-30 years old) and unmarried individuals. In comparison with residents, most of migrants were at worse-off statuses and in more vulnerable living conditions. On average, compared to residents, migrants were suffered from more frequent change of dwelling due to frequent job change and increasing renting fee; they had lower education attainment and tended to go to non-public schools, had lower gross enrolment rate and net enrolment rates at different levels, had a higher rate of not seeing doctor when sick partly due to lack of money and time

89

(especially for migrant individuals and domestic workers). 56.6% of migrants have no health insurance (due to lack of awareness/knowledge, money and permanent registration) compared to 33.7% of residents. Migrants had lower employment status than residents; most of them (63.4%) were simple technical workers and engaged in short-term, non-contract, low-salary and unstable jobs with less benefit and social security. A multi-dimension poverty measure, which included poverty rate and 6 other non-monetary poverty dimensions, was also developed and tested for the dataset. The measure was to look at not only income but also other deprivations of education, health, housing, etc. which showed a relatively comprehensive picture of migrants’ and residents.

-------------------------------

Policy approaches towards the informal economy: the debate on transition to formality (A. BERAR AWAD, ILO, Geneva)

In this presentation by Azita Berar from ILO, the emphasis will be laid on analyzing the changing nature of the informal economy in the last decade, and the evolution in the policy approaches addressing the question of expanding informality in developed and developing countries. Drawing on new country analysis and on international and national policy dialogues around the objective and feasibility of transition to formality, the author will reflect on the recent thinking and present ILO’s integrated policy framework for Decent Work Strategies and the Informal Economy. The Integrated Policy Framework includes seven policy areas (see diagramme hereunder) that encompass the essential elements of public policies as well as the behaviour of key actors in the labour markets. It is proposed as an integrated lens to understand the major drivers of formality and informality in today’s labour markets as well as a framework for devising effective and coherent policies that can be responsive to diverse realities of informal economy across countries and to the heterogeneity of situations of groups of workers and businesses in informality. The impact of the current global economic and jobs crisis on the informal economy will be analyzed, as well as the extent to which the debate on policy paradigms and the recovery programmes include the crucial dimension of informality in labour markets. 1. The informal economy : a changing reality of the global economy In 2010, the majority of the world’s labour force in developing countries works and produces in conditions of informality. The rise of informal economy in developed countries is drawing attention of policy makers. However, in both developed and developing countries the characteristics of workers in informal employment and those of informal businesses and entrepreneurs have significantly changed in tandem with the changing economic and social policies, the globalization and the rise of new forms of production and work organization strategies. What was called the informal sector in the 1970’s has evolved considerably. The various segments of informal employment including the emergence of new forms of precarious employment will be analyzed to highlight diversity of country situations and heterogeneity of individual or sub-groups’ interactions in the labour markets. 2. Policy approaches to curb informality in labour markets: what works? Policy approaches to deal with informality too have evolved in tandem with the changing diagnostic frameworks emanating from different individual and institutional perspectives. Recent country experiences in Asia and Latin America will be briefly highlighted to show that a narrow conception of what contributes to informality and a policy approach that focuses on a single policy instrument or a one-size fits all solution does not work. The good practices suggest a coherent perspective and a strong role for public policies grounded on broad-based social partnership. 3. Decent Work Strategies and transition to formality: need for an integrated and coherent perspective of public policies Drawing and analyzing international experiences and good practices emerging from different regions, the ILO’s integrated Diagnostic and Policy framework will be presented and discussed. Role and nature of policy under each of the seven areas for public policies in tackling the challenge of informality will be discussed. So will the interactions and coherence across different policy areas.

90

TRANSITION TO

FORMALITY

Growth strategies and quality employment generation

Regulatory environment, including enforcement of ILS & core rights

Organization, representation and social dialogue

Equality: gender, ethnicity, race, cast, disability, age

Entrepreneurship, skills, finance, management, access to markets

Extension of social protection, social security, social transfers

Local (rural and urban) development strategies

DECENT WORK STRATEGIES FOR THE INFORMAL ECONOMY

4. Crisis and informality: resilience and recovery The impact of the global financial and jobs crisis on the economies and dynamics of formality and informality will be discussed in the light of available evidence. The inclusion of informality in the Global Jobs Pact, the ILO’s response to the crisis widely supported by the international Community including the G20 will be briefly presented in order to draw attention to the composition of recovery packages adopted by counties and the extent of inclusion of specific concerns to prevent further informalization of labour markets.

-------------------------------

Are there limits to informality growth in South America? (F. VERDERA Catholic University, Lima)

Labor Informality (Employment in the Urban Informal Sector, UIS) in South America arose in the 70s and will remain for decades. A proper understanding of this phenomenon and its policy implications needs a long-term view. Against this purpose, there are lack of continuous data, changes in definitions and measurement, and some pressure for its urgent formalization, following the UIS legal approach. To confront the UIS challenge is not enough to pay attention to its small annual variations; we are dealing with huge proportions of urban employment, consequence of the evolution of a structural problem. Diagnosis, the measurement and proposals for solutions cannot be limited to, nor centered only in legal aspects. This paper attempts a different view based on a long period analysis, for ten South American countries from 1970 to 2008. The determinants of IUS growth are both demographic and economic. Among the first, there are the important increase of the Economically Active Population (EAP), following Active Age Population (AAP) and of female activity rate (FAR) growth. On the other hand, structural economic trends led to significant fluctuations in GPI and labor productivity and as a whole, to the formal sector employment reduction. As consequence, Urban Informal Employment grew while the rate of unemployment could rise, decrease or be relatively stable. The limits for the IUS to keep increasing in the long-run arise from the projection of its determinants: EAP will continue its growth slow down and will reach a ceiling, due to AAP and FRA previous decline, while labor productivity and GPI growth will increase formal employment, with the absorption of new EAP. Surplus labor will decline, leading to UIS decrease.

-------------------------------

91

Assessment and challenges of impact evaluation methodology: the example of microfinance in Morocco (T. BERNARD, AFD, France)

From virtually none ten years ago, the number of impact evaluations related to development interventions has tremendously increased over the recent years, reaching more than two hundred completed or on-going studies so far. Central in this evolution is the widely shared idea that impact evaluations constitute a unique opportunity to bridge the gap between researchers' and policy makers' communities, and contribute to development effectiveness through better knowledge of "what works and what does not" among development approaches. Thus, the most famous example in Mexico showed how researchers were able to quantify the effect of Progresa on school enrollment and health outcomes, which has led to important policy consequences in Mexico itself, but also in other Latin-American countries where the approach has been replicated. Further, the data collected has constituted the basic material for dozens of additional journal articles exploring the impact of Progresa on outcomes as diverse as women empowerment, migration or community-level social relationships. Yet, while several Progresa-like success stories exist, not all impact evaluations are as successful in Bridging researchers and policy-makers, and in measuring whether a program has reached its objectives. In fact, interventions are more or less suited to actual measures of their effectiveness even among the ones with clearly defined treatment and control groups. Further, bridging often requires extra efforts to align the often diverging interests of researchers and policy makers. Based on the French Development Agency's experience in piloting impact evaluations, this paper explores conditions under which measures and bridges may actually occur. The discussion relies on an on-going study assessing the impact of micro-credit on rural poverty in Morocco. The study relies on an experimental design whereby otherwise comparable villages were allocated to treatment and control groups during the expansion of micro-credit interventions in remote rural areas. This was greatly facilitated by the project's operator commitment and willingness to affect its project's design to ensure the robustness of the evaluation outcomes. An extensive datacollection effort was undertaken, involving more than five thousand households, with supervision from high-level researchers from northern universities, associated with experienced data-collection firms from each country. The study is to be completed by the end of 2010. Yet, the study reveals important difficulties in measuring the effect of the underlying intervention. Unlike Progresa where compliance rates to the proposed "treatment" was perfect, an important limit to lies in the relatively low take-up rate of the targeted population for the microcredit products proposed. To account for it, a purposive sample limited to those households with the highest probability of contracting a loan was used. The probability itself was based on a combination of fifteen household characteristics and a set of parameter estimated from a pilot survey. Overall, the study is unable to evaluate the impact of the program on its beneficiaries under normal conditions. Further, despite important sample size and selection, and further encouragement designs, take-up rates remained below expectations such that the minimum detectable effects are correspondingly very important, jeopardizing the studies' ability to detect impact over the course of the study. Another important issue relates to the length of the evaluation procedure and the time necessary for impacts to materialize. The Progresa program conditioned a monetary transfer to educational and health behavior. Impact in terms of such behaviors (school enrolment, disease prevalence) was therefore likely to materialize in the short run and one can expect that the near-full effect of the program was captured over the course of the evaluation. The effect of micro-credit on poverty, are however likely to take place in the longer run. An evaluation study running over a two to three years span is in therefore unlikely to capture most of the program's impact on beneficiaries. A nonsignificant result could then lead to a misplaced conclusion that the program "does not work" when it actually does. In sum, expected results from the study will be limited to identifying households' behavior when a given constraint is relaxed. These contributions are of crucial interest for the comprehension of development issues, and the experimental design on which it rests is a necessary improvement towards the comparability of results across studies and related accumulation of knowledge. Yet, the study may fail to effectively measure the underlying programs impact on their beneficiaries, for which it was

92

designed in the first place. In such cases, the program's implementing agencies may feel frustrated by the produced results, and bridging may consequently be limited. Overall, the Progresa model of impact evaluations that delivers both on measuring project outcomes, and bridging researchers and policy makers is not always replicable. Researchers and policy-makers often have diverging understanding of so-called impact: the former are interested in testing theories while the latter are concerned with valuing the changes in outcomes that can be attributed to a program. Imperfect compliance, long term effects and other issues such as a programs' instability through time may induce departure from a Progresa-like setting. In such cases, it seems important to clarify the type of results that impact evaluations can or cannot deliver, and promote such studies with the clearer objective of contributing to public knowledge rather than actually testing a program's effectiveness.

93

IV. PLENARY SESSION: TAKING STOCK / CHALLENGES

Video Conference Interview of François Bourguignon22

Director of the Paris School of Economics Hanoi-Paris, 14th April 2010

Introduction: We are very pleased to have with us today Professor Francois Bourguignon. Professor Bourguignon is a global authority in development economics. Among others, he was the Chief Economist of the World Bank between 2003 and 2007, years during which he brought several issues to the forefront of the world in development, including work on inequalities and especially on assessing the impact of development policies. Both of them were really pushed ahead in their field. Professor Bourguignon is also very well known in academic circles. He founded the prestigious DELTA in Paris and he is at present leading the Paris School of Economics. He was also the editor of the European Economic Review and has published very numerous articles on economic issues and development issues. So it is a privilege for us to have Professor Bourguignon to share his views on issues related to the informal sector for this international conference on the informal sector and informal employment being held in Hanoi, May 6th and 7th, 2010. Professor Bourguignon, we have several questions from our side. So let us turn to the first one.

Question: Professor Bourguignon, in order to characterize the informal sector we can say that initially the informal sector was more of an empirical concept and was considered as a residual, backward, and disconnected sector, which is supposed to disappear with industrialization and development. But nowadays different views prevail. At the micro-level, some authors claimed that working in the informal sector can be a real and deliberate choice, not necessarily a constrained choice due to a lack of job opportunities in the modern formal sector. So how do you explain these very different views.

F. Bourguignon: OK, thank you very much for the question. First, let me say that I am very happy to attend this conference although through video. I would have much preferred to be in Hanoi. I have not visited Vietnam for sometime now and I am very sorry that my schedule didn’t allow me to travel to Hanoi with that opportunity. OK, let’s get to this very important topic, which is informality which is a topic which has been present in development economics forever. We have to remember that, basically, informality is the reserve army that we find in Marx and it is the unlimited supply of labour that we find in this very well known model by Arthur Lewis. What is important in this concept of informality that it is associated with poverty and the idea is really that fighting informality somehow should be fighting poverty. Reducing informality should somehow be reducing poverty. Now, when you say that this is an empirical concept, I am not completely convinced by that. It seems to me that the reserve army that I was mentioning before, all the Lewis definition of duality or dualism, is more of an intellectual construct, which is making a lot of sense and which corresponds obviously to some reality. But those people never ask themselves what will be the empirical content of this. Now that we have data to try to characterize informality— and then I guess that in the discussion we will get back to the issue of how do we define informality—but now that we have some data, we are realizing that things are not as simple as we would like them to be. We realize, in particular, that informality does not seem to be declining systematically with growth. This is really problematic because we think about growth as the first solution or the most important way we can get rid of poverty and if we associate poverty and informality then we would like to see growth systematically reducing informality. Then we find this is not completely the case—again, maybe we will come back to that issue a little later with the definition of informality—but what we observe today is that there is a change that corresponds to what development economists always thought, which is that there is a shift in economic activity from the rural sector to the urban sector. 22 The interview was conducted by Martin Rama (World Bank, Hanoi), Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto and François Roubaud (Institut de Recherche pour le Développement, DIAL, Hanoi) through a video conference. The interviewers wish to thank the World Bank teams in Hanoi and in Paris for organizing the video conference. Special thanks to Nicolas Meyer (World Bank Institute, Paris).

94

And to the extent that we can consider that in many developing countries rural sector is informal, from that point of view we have declining informality. But at the same time —and this is what is troublesome in what we observe today— we have an increase in the informality of the urban sector or at least we have growth in the urban sector where we see growing at the same both the formal and informal sector. The kind of interrogation that we have in front of us is really this part, the urban informality more than rural informality and then your analysis saying that in informality we have both two types of behaviour: people who decide that they would be better in the informal sector to do whatever they can do or have to do and then you have people who cannot get a job in the formal sector and take anything that is available, which is in the informal sector. And it is very difficult, as we know, to make a distinction between those two cases. But we know that they are present and the most important question, I would say, in analyzing informality is trying to answer that question.

Question: I think you addressed already the question of the dynamics of the informal sector, but I don’t know if you still want to elaborate on this because many people think that the informal sector is going to progressively disappear when a country has developed. But this is not what is actually happening in many developing countries. That is the case of Vietnam. We made some projections with my colleagues and these projections suggest that the share of the informal sector of total employment will increase in the next few years, knowing that the informal sector is already the first employer in Vietnam out of agriculture. So how do you analyse this situation?

F. Bourguignon: So the question is: what are the dynamics of informality, what can we expect, what is happening, and how can we explain what we observe? What we expect, ideally, is of course that economic growth will progressively eliminate the informal sector. This is more or less what we observed in today’s developed countries. In History, we could see that there was an informal sector in Europe, there was an informal sector in the United States and progressively with economic growth these sectors have disappeared. We could say there still are—and many sociologists in particular say that there still are informal sectors in those countries—but they are of a very tiny size. Now, why would this not work? Why is it the case that apparently in many developing countries there is some growth —I will not say that we have fast growth but some growth— yet the informal sector remains in relative terms more or less constant? At the same time, the urban population is growing. Now there are various explanations for that. One explanation is to say that at the same time that growth is taking place, there is technical change. There are the imports of foreign technologies coming from developed countries that are less intensive in labour, which means that growth is taking place in the non-agricultural part of the economy but with less and less employment content, which means that the formal sector is growing in output but much less quickly in terms of employment. We have observed that in many countries. For example, if we look at China, we observe that at the beginning just after the reforms in the 1980s, the development of the Chinese manufacturing sector was accompanied by a big increase in formal employment. At some stage the employment creation by the export manufacturing sector in China dropped considerably and today the elasticity between employment and output in manufacturing in China is very low. What is behind that is this kind of substitution that I was mentioning before. But then there are other possible explanations. Another explanation in many countries in particular in Latin America would be that growth simply has not been fast enough to eliminate informality. Again, if we refer to the case of Europe, if we look at Europe after the Second World War there is definitely an informal sector in Europe in those days. It virtually disappeared during the twenty years after the world war but at the same time we must admit that the rate of growth has been extremely high for 25-30 years in a row. So this is what is explaining the disappearance of the informal sector. In Latin America and in many countries, growth has been very sluggish over the twenty last years, then because of that informality is remaining something important. Then the final possible explanation is what we were saying before about for some people it is in those societies something which is quite attractive to be in the informal sector because you are avoiding paying taxes, paying contributions to social security, etc. Informality is attractive because it is another type of organization of production. This is not for all types of production. Of course, if you have a big company, it is very difficult to imagine that you will not be in the formal sector. But for a small production unit, yes, this is definitely a choice and, again, in some countries we seem to observe that the persistence of the informal sector is associated with that choice. Let me finish that by saying that I

95

read the book that was mentioned on informality in Vietnam23 and I saw it was a very nice book, which was in particular summarizing very well the basic questions about formality and informality. I thought that the Vietnamese story about this was quite interesting. But one big issue in that book and in some other work in Asia on informality is really the issue of empirical definition of what is the informal sector.

Question: Your referring to the definition brings us to a question that we were keen to ask, which is given the heterogeneity of the informal sector, which you referred to, the fact that at one end you have people who voluntarily choose to be part of it and you have other people who are constrained, it is difficult to know what is driving different people into the informal sector. That also has implications for the definition. It is quite striking that, while there is some consensus on international definitions of, say, the unemployment rate—even if we can discuss what is the meaning of the unemployment rate in different countries—we do have consistent data across countries, we do not have anything defensible in relation to the informal sector. So the question is given this fuzziness or this heterogeneity of the informal sector, how do we go about a definition and what are the implications for policy and research?

F. Bourguignon: This is something that is absolutely central to the whole debate. The other day I was trying to get some views about informality in several countries in the world, recent work which had been done on informality. Then I found this paper on China where the story was, basically, that most job creation in China was informal. The proportions, which we are given, were absolutely huge and I could not believe that it was the case that the informal sector was so big. Then I looked into the definition that was used. In the definition, it was essentially non-state-owned corporations and companies that are not publicly traded. So this gives you a definition of the formal sector that is extremely restrictive. Now it is the case in China that the initial situation was state-owned companies and no companies at all—the rest was completely informal. Then they moved into more and more private companies, which are incorporated, etc., but which are not necessarily publicly traded, which means that the definition of informality in all this work does not compare with the definition of informality in other countries: for example in Latin America where the definition is more based on the size of the production unit where people are being employed, with most of the self-employed is considered as people being informal and family work being considered as informal and then all the others. Now there is always the problem with what is the threshold in terms of size. Is it two employees, five employees? What do we do with small retail stores that are completely formal but have a small number of employees? This field is extremely difficult. But I would say that, from that point of view, there may not be good ways of making international comparisons. What really matters I would say is simply the analysis of the evolution of informality within a country making or maintaining the definition of informality constant. So if you have labour force surveys, like you have in the case of Vietnam, and if those surveys are taken at regular points of time, then it is possible to follow the evolution of the informal sector. But it is quite essential that we have this kind of consistency in the way in which data are being collected. I remember that I started working a long time ago (25 years ago or maybe more) on the informal sector in Columbia and I was using a labour force survey and then one day the Statistical Office decided not to ask any questions anymore about the size of companies. So I was not able to continue my analysis to have the complete series of evolution of the informal sector in Columbia because of that. So it is quite important. Now, there is a lot of debate about this. I know that—and, again, this is something you have in the Vietnam book—some people are considering whether there is a labour contract or not is the definition of informality, whether there are payments or contributions to social security is part of it. All this is debatable. I simply want to conclude this by mentioning one definition that we worked on with our colleague Martin and my colleague when I was in the World Bank Stefano Scarpetta, who is now in the OECD in Paris. We wrote a paper which was called “Good Jobs, Bad Jobs,” where—I mean this is an old ILO story—but where we thought that the right and interesting concept was to look at it in 23 Cling J.-P., Nguyễn Thị Thu Huyền, Nguyễn Hữu Chí, Phan Thị Ngọc Trâm, Razafindrakoto M. and Roubaud F., 2010. The Informal Sector in Vietnam: A focus on Hanoi and Ho Chi Minh City, Thê Gioi Publisher, Hanoi (also published in Vietnamese).

96

terms of the earnings associated with the job and to consider that a good job was a job that the earnings which you would get would allow you, if you were living in a typical household, to get out of absolute poverty; and a bad job would be a job, the earnings of which would not allow you to do that. We thought that it was a nice way to look at not formality-informality because you have bad jobs in the formal sector and good jobs in the informal sector but the correspondence is quite strong between formality-informality and good jobs-bad jobs. This is a concept that you can follow over time in a rather easy way and, if you want to get into international comparisons, it is possible to get international comparisons.

Question: Thanks. I just want to make a small point: you mentioned that 25 years ago you were working on Columbia and the informal sector—in fact, it was more than 30 years ago. It is a very very long time and you have seen the evolution in this field, both from the research and the policy side. So we have talked about economic facts, micro and macro behaviour and we have talked about definitions. Let’s now go to policy because even if we don’t know exactly what is the informal sector—there is some debate on the definition—I think that at least one clear point is clear that the jobs in this sector are precarious jobs. So we got the key issue of protection and social protection for the informal sector workers. In Vietnam, in particular, but many countries in the region have embarked on a program of universal coverage protection scheme. The question here is probably we know how to do to protect people when they are wage workers, but what to do with the self-employed people which are the bulk of the informal sector? So my question is related to this. Vietnam will get a mandatory scheme for the wage workers and a voluntary scheme for the self-employed and it’s not functioning at this first time very well. So what is your advice on this, your ideas, and do you have some examples of some countries which have succeeded in this field?

F. Bourguignon: OK, thank you very much for this question about policy and you’re right that, at the end, this really is the important question. Is it possible to do something about this informality and is it possible to think of policies that would indeed reduce the precariousness of those jobs? I think this is a kind of paradoxical question, in the sense that if you think about policy which is addressing the issue of informality, at the same time you might be increasing informality: because for many people informality is a kind of natural reaction to imposing some regulations in the labour market, in the kind of relationship between an employer and an employee—even in the case where the employer and the employee are the same person—and because of that any change in the policy environment will have an impact on informality and formality. I must say that I don’t know exactly the way in which this issue has to be raised in the case of Vietnam and Asian countries. I know a little better the case of Latin American countries, in particular the case of Mexico where this issue has really been at the centre of the public debate for quite some time. The debate has really been on what is explaining why. I mean: what explains why somebody would prefer to be informal than formal and the answer to that is because there are extra costs to being formal that are not paid by informal employees and because of that people would prefer to go to the informal sector. Now, what are those costs? The costs are, in the general, the contribution to social security, in particular for example to health insurance. So you cannot say really that this is a pure cost. When a formal worker is paying or the employer, which is more or less the same thing when there is no minimum wage legislation, when the formal employee is paying a contribution to get health insurance there is a benefit which corresponds to that contribution. So from that point of view you could say that if the health insurance system was completely neutral from an actuarial point of view—if everybody was paying exactly what is the expected cost of health care—then there would be no problem. This would be a completely neutral operation. Somebody is paying for an insurance and gets the health care when this person is getting sick. Now, there are two problems with that. One problem is that it may be the case that the payment is too high and in that case the cost is too high with respect to the benefit and therefore you are better off in the informal sector. Or it may be the case that the cost is much lower than the benefit, in which case many people would be attracted by formal employment but because the cost of labour for the employers will be high many people will not be accepted in the formal sector. So whatever the situation, any kind of disequilibrium between cost and benefit of protection insurance—the case of health insurance is probably the simpler case—is producing this informality whether it is voluntary informality or whether it is forced informality.

97

So if you think, to describe in those terms, what would be the solution? The solution probably is to offer health insurance to everybody, to make health insurance universal. To say from now on everybody will have access to health care. This will be publicly funded, as in many countries in the world. Let’s take the case of the United Kingdom. For many decades this has been the case in the UK. This is funded by the tax collected by the state. This is universal and because of that one source of informality or one source of segregation of the labour market into formal-informal is disappearing. Now, if in the formal sector, employers want to offer their employees more, they can always take an additional insurance that will pay for or cover some risks that are not paid for by the universal system. So in other words if we believe and in some countries —I am not saying that this is the case in all countries— but in some countries the issue of all these fringe benefits which come with formal employment are the cause for this formality-informality distinction. If we believe that it is the major cause for that then probably the solution is to try to universalize as quickly as possible some basic services and if you do that to some extent the concept itself of informality might simply disappear. Then you are back to formality being more what is the kind of labour contract, what are the rules when a worker is being laid off, what is the compensation, etc. Informality will be at another level of the dimension of the employer-employee relationship, but it seems to me that at least in some countries one important cause will have been removed. But I am absolutely convinced that this is very country specific and I don’t think it is a general recipe. But this means that at least this is a kind of issue that has to be looked at in order for policy to be able to address the issue of informality.

Professor Bourguignon, thank you for being with us today and for sharing your experiences with us.

F. Bourguignon: OK, thank you very much to all of you and it was really very nice talking with you. Again, I am really sorry that I cannot make it to Hanoi. This has been a real pleasure. So good luck and I hope that you have a very nice conference. Bye.

98

Hội thảo quốc tế Khu vực và việc làm phi chính thức Phương pháp thống kê, Tác động kinh tế và Chính sách công

International Conference The Informal Sector and Informal Employment

Statistical Measurement, Economic Implications and Public Policies

CHƯƠNG TRÌNH

99

Mục tiêu hội thảo

Mặc dù chiếm tỉ trọng lớn trong các nền kinh tế đang phát triển và quá độ, khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức hiện vẫn ít được biết đến và được coi là « hố đen » chưa được tính đến trong hoạch định các chính sách công. Tuy nhiên, trong thời gian qua, số lượng các cuộc điều tra thống kê về khu vực phi chính thức ngày càng nhiều, đã có nhiều khái niệm và phương pháp đo lường được đưa ra, nhiều nghiên cứu có chất lượng đã được tiến hành tại các quốc gia. Vì vậy, đây là thời điểm thích hợp để tổng hợp các kinh nghiệm khác nhau, phân tích các cơ hội và thách thức trong tương lai. Tại Việt Nam cũng như các quốc gia đang phát triển và chuyển đổi, khủng hoảng kinh tế trên quy mô toàn cầu là nguyên nhân làm mất việc làm hàng loạt và tái cơ cấu sâu rộng thị trường lao động. Tình hình cho thấy ích lợi của khu vực và việc làm phi chính thức, các yếu tố điều chỉnh trong thời kỳ khủng hoảng. Mục tiêu của Hội thảo quốc tế về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức nhằm thảo luận về các khái niệm và phương pháp thống kê đo lường hiện tượng này, phân tích các tác động kinh tế của việc tồn tại và phát triển của khu vực kinh tế phi chính thức và nghiên cứu các biện pháp hiện hành cũng như các giải pháp cần áp dụng trong tương lai để phát triển khu vực này. Hơn 15 năm đã trôi qua kể từ khi xuất hiện định nghĩa quốc tế chung về khu vực phi chính thức (Tổ chức Lao động Quốc tế). Đây là thời điểm thuận lợi để điểm lại những hiểu biết về vấn đề này trên quy mô toàn cầu dưới góc độ phân tích kinh tế và đo lường thống kê cũng như các chính sách kinh tế được áp dụng. Ngoài ra, Hội thảo quốc tế này là nơi hội tụ của ba nhóm đối tượng vốn rất ít có dịp gặp gỡ và trao đổi cách tiếp cận: các nhà nghiên cứu, các chuyên gia thống kê và các nhà hoạch định và thực thi chính sách kinh tế. Hội thảo nhằm ba mục tiêu cụ thể sau:

Thống nhất cách định nghĩa và đo lường khu vực và việc làm phi chính thức tại các quốc gia đang phát triển, trên cơ sở các công tr.nh nghiên cứu của Nhóm Delhi do Liên Hợp Quốc và Văn phòng Lao động Quốc tế điều phối (kinh nghiệm điều tra quốc gia về khu vực và việc làm phi chính thức: quá trình triển khai, khó khăn gặp phải, giải pháp áp dụng);

Giới thiệu và thảo luận các kết quả so sánh nghiên cứu kinh tế và các nghiên cứu gần đây về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức (cũng như các chủ đề khác có liên quan) do giới nghiên cứu và các tổ chức quốc tế thực hiện trên cơ sở được cung cấp bộ số liệu mới cập nhật từ các cuộc điều tra thống kê; các công trình này đã làm rõ phương thức vận hành cũng như tính năng động của khu vực kinh tế phi chính thức;

Phối hợp với các chiến lược quốc tế mới nhằm giảm nghèo trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, vận dụng các phân tích và kinh nghiệm đã có để hoạch định tốt hơn các chính sách hỗ trợ khu vực kinh tế phi chính thức và tạo việc làm (đặc biệt là các nghiên cứu đánh giá tác động).

Ban chỉ đạo

Ban này bao gồm đại diện của các cơ quan đồng tổ chức và có nhiệm vụ đưa ra những định hướng cho Hội thảo.

Hội đồng Khoa học

- Đỗ Trọng Khanh, Vụ trưởng, Vụ phương pháp, Tổng cục thống kê, Hà Nội - Michael Grimm, Giáo sư, Viện nghiên cứu xã hội, La Haye - Ralf Hussmans, Chuyên gia thống kê, Tổ chức Lao động Quốc tế, Geneva - Lê Văn Dụy, Phó viện trưởng, Viện khoa học thống kê, Tổng cục thống kê, Hà Nội - Benoit Massuyeau, Cơ quan phát triển Pháp, Hà Nội - Nguyễn Thắng, Giám đốc, Trung tâm phân tích và dự báo, Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Hà Nội - Martin Rama, Chuyên gia kinh tế trưởng, Ngân hàng Thế giới, Hà Nội - Vũ Quốc Huy, Giảng viên, Đại học kinh tế, Đại học quốc gia, Hà Nội - Alex Warren-Rodriguez, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc, Hà Nội - Nhóm nghiên cứu, Viện nghiên cứu phát triển, DIAL, Hà Nội

Ban tổ chức

- Trần Thị Lan Anh, VASS, Stéphane Lagrée, AFD/VASS/EFEO và Bùi Thu Trang, AFD/VASS - Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto và FrançoisRoubaud, IRD, DIAL, Hà Nội

100

MỤC LỤC

101

Mục tiêu hội thảo 100

CHƯƠNG TRÌNH TỔNG THỂ 103

CHƯƠNG TRÌNH CHI TIẾT 104

PHIÊN TOÀN THỂ 114 Ralf Hussmanns, Khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức – Phân tích giữa các nước trên cơ sở dữ liệu chủ yếu và các định nghĩa chuẩn thống kê quốc tế tác giả 115 Marc Bacchetta, Toàn cầu hóa và việc làm phi chính thức tại các nước đang phát triển 135

PHIÊN CHUYÊN ĐỀ 143

II. 1. CÁC RÀNG BUỘC KINH TẾ VÀ THỂ CHẾ 144 II. 2. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP (1):

KINH NGHIỆM CÁC QUỐC GIA 149 II.3. TRIỂN VỌNG TẠI VIỆT NAM 155 II.4. PHÂN BỔ VIỆC LÀM THEO KHU VỰC

VÀ RÀNG BUỘC XÃ HỘI 160 III.1. TÍNH NĂNG ĐỘNG VI MÔ VÀ VĨ MÔ 164 III. 2. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP (2):

KINH NGHIỆM CÁC QUỐC GIA 169 III. 3. CÁC DỰ ÁN QUỐC TẾ: THỐNG KÊ VÀ NGHIÊN CỨU 174 III. 4. CHÍNH SÁCH VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN NGÀNH 178

PHIÊN TOÀN THỂ: ĐÁNH GIÁ / THÁCH THỨC 184

DANH SÁCH THÀNH VIÊN 190 (Báo cáo viên; đồng tác giả; chủ toạ)

Thông tin chung 196

102

CHƯƠNG TRÌNH TỔNG THỂ

Ngày 6/5 PHIÊN TOÀN THỂ(I)

I.1. Khai mạc I.2. Tiếp cận tổng thể (Tham luận then chốt) • Tính năng động của khu vực kinh tế phi chính thức và những thách thức về chính sách • Những thách thức trong đo lường khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính

thức Thảo luận

Ăn trưa

PHIÊN CHUYÊN ĐỀ (II)

Phiên II.1 Ràng buộc về kinh

tế và thể chế

3 tham luận Thảo luận

Giải lao

4 tham luận Thảo luận

Phiên II.2 Khái niệm và phương pháp: kinh nghiệm các

quốc gia

4 tham luận Thảo luận

Giải lao

4 tham luận Thảo luận

Phiên II.3 Triển vọng tại

Việt Nam

4 tham luận Thảo luận

Giải lao

4 tham luận Thảo luận

Session II.4 Phân bố theo khu vực và ràng buộc

về xã hội

3 tham luận Thảo luận

Giải lao

3 tham luận Thảo luận

Ngày 7/5

PHIÊN CHUYÊN ĐỀ (III)

Phiên III.1 Tính năng động vi

mô và vĩ mô

3 tham luận Thảo luận

Giải lao

4 tham luận Thảo luận

Phiên III.2 Khái niệm và phương pháp: kinh nghiệm các

quốc gia

3 tham luận Thảo luận

Giải lao

3 tham luận Thảo luận

Phiên III.3 Các dự án quốc tế

3 tham luận Thảo luận

Giải lao

3 tham luận Thảo luận

Phiên III.4 Chính sách và vấn đề liên ngành

4 tham luận Thảo luận

Giải lao

3 tham luận Thảo luận

Ăn trưa PHIÊN TOÀN THỂ (IV)

IV.1. Hội nghị bàn tròn: Triển vọng nào cho việc đo lường, nghiên cứu và hoạch định chính sách

• Tổng hợp của các phiên chuyên đề (kết quả chủ yếu, thảo luận) • Bàn tròn: Đánh giá / bài học rút ra từ Hội thảo Thảo luận

IV.2. Bế mạc

103

CHƯƠNG TRÌNH CHI TIẾT

Thứ năm ngày 6/5/2010 (8:00 – 12:00)

8:00 Đăng ký đại biểu

I. PHIÊN TOÀN THỂ: TIẾP CẬN TỔNG THỂ

Khai mạc Chủ tọa: Nguyễn Xuân Thắng (VASS)

8:30- Phát biểu của Chủ tịch Viện KHXH Việt Nam (ông Đỗ Hoài Nam)

8:40- Phát biểu của Tổng giám đốc IRD (ông Michel LAURENT)

8:50- Phát biểu của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (Thứ trưởng Nguyễn Thanh Hòa)

9:00- Phát biểu của Phó tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê (ông Nguyễn Bích Lâm)

9:10- Phát biểu của đại diện các nhà tài trợ (ông Jhon HENDRA)

Giải lao

Chủ tọa: Nguyễn Thắng (VASS)

9:50 Khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức: phân tích so sánh ở một số quốc gia trên cơ sở dữ liệu chủ yếu và các định nghĩa thống kê chuẩn quốc tế (R. HUSSMANS, Tổ chức Lao động Quốc tế, Geneva)

10:20 Toàn cầu hóa và việc làm chính thức tại các nước đang phát triển (M. BACCHETTA, Vụ Nghiên cứu Kinh tế và Thống kê, Tổ chức Thương mại Thế giới)

10:50 Thảo luận

Ăn trưa

104

Thứ năm ngày 6/5/2010 (13:30 – 17:30)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

II.1. CÁC RÀNG BUỘC KINH TẾ VÀ THỂ CHẾ

13:30 Những rào cản đối với việc cung cấp và thu hồi vốn trong các hoạt động phi chính thức: Kinh nghiệm thu được từ khu vực Cận Sahara của châu Phi (M.GRIMM, ISS, La Haye; J. KRUGER & J. LAY, Đại học Goëttingen)

13:50 Việc làm phi chính thức không đồng nhất và phân đoạn thị trường lao động ở Thổ Nhĩ Kỳ (BEN SALEM M., BENSIDOUN I., CEE, Pháp)

14:10 Tham nhũng và khu vực kinh tế phi chính thức ở cận Sahara châu Phi (E. LAVALLEE, Đại học Paris Dauphine, DIAL, Pháp)

14:30 Tính hiệu quả của các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức và những yếu tố quyết định : sử dụng hồi quy phân vị « quantile » trong nghiên cứu trường hợp của đô thị lớn Antananarivo (Madagascar) (F. RAKOTOMANANA, INSTAT, Madagascar

14:50 Thảo luận

15:10 Giải lao

15:30 Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức ở Ấn Độ: quy mô, loại hình, tăng trưởng và các yếu tố quyết định (I. BAIRAGYA, Viện Nghiên cứu biến động Kinh tế và Xã hội, Bangalore Ấn Độ)

15:50 Chuyển đổi từ khu vực kinh tế phi chính thức sang khu vực kinh tế chính thức : việc gia công tại các làng nghề đồng bằng sông Hồng (S. FANCHETTE, IRD, Nguyễn Xuân Hoản, CASRAD, HÀ Nội)

16:10 Tài chính vi mô và lao động tự làm tại nông thôn miền Nam Ấn Độ: phân tích bài học thất bại (I. GUERIN, Viện Nghiên cứu Phát triển, Pháp Pháp ; ROESCH M., CIRAD, Pháp & VENKATASUBRAMANIAN, Institut Français de Pondichery, Ấn Độ)

16:30 Thảo luận

19:00 Tiệc tối chiêu đãi (do Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội mời)

Chủ tọa điều khiển: Jacques CHARMES (IRD) Chủ tọa báo cáo: Jean-Marc SIROEN (Đại học Paris Dauphine)

105

Thứ năm ngày 6/5/2010 (13:30 – 17:30)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

II. 2. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP (1): KINH NGHIỆM CÁC QUỐC GIA

13:30 Khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức: công cụ đo lường nào cho châu Phi (E. RAMILISON, AFRISTAT, Mali)

13:50 Hai thập niên điều tra về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức ở Mê hi cô (G. LUNA, R. MARTINEZ & NEGRETE R., INEGI, Mexico)

14:10 PHƯƠNG PHÁP LUẬN ĐIỀU TRA 1-2-3: KINH NGHIỆM ÁP DỤNG Ở VIỆT NAM (Nguyễn Thị Thu Huyền, Nguyễn Văn Đoàn, Lê Văn Dụy, Tổng cục Thống kê - Viện Khoa học Thống kê, Việt Nam)

14:30 Khu vực kinh tế phi chính thức ở Ma rốc : cách tiếp cận, phương pháp luận và sự phát triển (M. BENNANI, Cơ quan thống kê, Ma rôc)

14:50 Thảo luận

15:10 Giải lao

15:30 Điều tra ENAHO: phương pháp đo lường và phân tích khu vực kinh tế phi chính thức ở Pê ru (N. HIDALGO, INEI, Peru)

15:50 Sự phát triển của khu vực kinh tế phi chính thức : 16 năm nghiên cứu và phân tích ở Ca mơ run (J.G.B. SHE ETOUNDI, Viện thống kê quốc gia, Ca mơ run)

16:10 Điều tra gốc hỗn hợp 1-2 nguyên bản nhằm thu thập thông tin về khu vực kinh tế phi chính thức ở Mông Cổ (I. BADAMTSETSEG, Cơ quan Thống kê quốc gia, Mông Cổ)

16 :30 Một phương pháp khác nhằm thống kê thị trường lao động ở khu vực nông thôn của Colombia (ALVARO SUAREZ R., Universidad de los Andes Colombia)

16:50 Thảo luận

19:00 Tiệc tối chiêu đãi (do Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội mời)

Chủ tọa điều khiển: Martin BALEPA (AFRISTAT) Chủ tọa báo cáo: Benoit MASSUYEAU (AFD)

106

Thứ năm ngày 6/5/2010 (13:30 – 17:30)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

II.3. TRIỂN VỌNG TẠI VIỆT NAM

13:30 Khu vực kinh tế phi chính thức tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh (Lê Văn Dụy, Nguyễn Thị Thu Huyền, Nguyễn Hữu Chí, Phan Thị Ngọc Trâm, Tổng cục thống kê, Viện KH thống kê, Việt Nam)

13:50 Các cách tiếp cận khu vực kinh tế phi chính thức tại các thành phố lớn của Việt Nam: từ biết đến không biết (P. GUBRY, IRD, Pháp; Lê Thị Hương, HIDS, Việt Nam; Nguyễn Thị Thiềng, IPSS, Việt Nam & Phạm Thúy Hương, Đại học Kinh tế quốc dân, Việt Nam)

14:10 Việc làm phi chính thức của lao động nông thôn di cư trong thị trường lao động thành thị vùng đồng bằng sông Hồng: phân tích so sánh về lựa chọn ngành và thu nhập của lao động di cư từ thành thị và lao động thành thị bản địa ở Hà Nội, Hải Phòng và Hải Dương (Nguyễn Hữu Chí, Đại học Kinh tế Quốc dân, IRD, Việt Nam)

14:30 Ảnh hưởng của di cư quốc tế đến việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức: trường hợp của Việt Nam (Trần Thị Bích, Đại học Kinh tế Quốc dân, Việt Nam)

14:50 Thảo luận

15:10 Giải lao

15:30 Sự đa dạng hoá trong phân bổ đất đai và lao động nhằm ứng phó với các cú Sốc và rủi ro của các hộ gia đình miền Trung Việt Nam (Phùng Đức Tùng & H. WAIBEL, Đại học Leibniz Hannover, Germany)

15:50 Tài chính vi mô phi chính thức : Một thể chế tự nguyên thúc đẩy sự phát triển nông thôn (Nguyễn Văn Huân, VASS, Việt Nam)

16:10 Các yếu tố quyết định thu nhập và phân biệt đối xử đối với lao động nhập cư ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam (Huỳnh Trường Huy, Đại học Antwerpen, Bỉ)

16:30 Lợi ích của việc chính thức hoá: minh chứng từ các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam (J. RAND & N. TORM, Đại học Copenhagen, Danemark)

16:50 Thảo luận

19:00 Tiệc tối chiêu đãi (do Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội mời)

Chủ tọa điều khiển: Adam FFORDE (Victoria University, Australia) Chủ tọa báo cáo: Alex WARREN-RODRIGUEZ (UNDP)

107

Thứ năm ngày 6/5/2010 (13:30 – 17:30)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

II.4. PHÂN BỔ VIỆC LÀM THEO KHU VỰC VÀ RÀNG BUỘC XÃ HỘI

13:30 Tác động của khu vực kinh tế phi chính thức đến nghèo đói và việc làm ở Nêpan – Một nghiên cứu nhỏ tại huyện Chitwan (M.K. AGARWAL, Đại học Lucknow, R. C. DHAKAL, Nepal)

13:50 Công việc nội trợ và việc làm phi chính thức tại châu Phi : lựa chọn nào cho phụ nữ? (J. HERRERA, IRD, DIAL & C. TORELLI, INSEE, DIAL, Pháp)

14:10 Sự chuyển giao vị thế tự doanh qua nhiều thế hệ trong khu vực kinh tế phi chính thức: một sự lựa chọn hạn chế hay các triển vọng tốt hơn cho thu nhập? Bằng chứng đến từ 7 quốc gia Tây Phi (L. PASQUIER DOUMER, IRD-DIAL, Pháp)

14:30 Thảo luận

15:00 Giải lao

15:00 Là lao động hay trở thành lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức tại Ca mơ run ; vai trò của vốn xã hội và vốn con người (C. KANA KENFACK , Viện thống kê quốc gia, Ca mơ run)

15:50 Sự đoàn kết có tính chất bắt buộc có gây hại cho hoạt động kinh doanh hay không? Bằng chứng từ 7 quốc gia Tây Phi (M. GRIMM, Erasmus Đại học Rotterdam, Hà Lan; F. GUBERT, IRD-DIAL, Pháp; O. KORIKO, Afristat, Mali, J. LAY, Đại học Goëttingen, Đức, C.J. NORDMAN, IRD-DIAL, Pháp)

16:10 Sự hài lòng trong công việc và khu vực kinh tế phi chính thức ở Việt Nam (J.-M. WACHSBERGER, Đại học Lille III, DIAL, Pháp, M. RAZAFINDRAKOTO, F. ROUBAUD, IRD, DIAL, Hà Nội)

16:30 Thảo luận

19:00 Tiệc tối chiêu đãi (do Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội mời)

Chủ tọa điều khiển: Đặng Nguyên Anh (VASS) Chủ tọa báo cáo: Xavier OUDIN (IRD, DIAL)

108

Thứ sáu ngày 7/5/2010 (8:30 – 12:15)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

III.1. TÍNH NĂNG ĐỘNG VI MÔ VÀ VĨ MÔ

Chủ tọa điều khiển: Nguyễn Thị Lan Hương (ILSSA) Chủ tọa báo cáo: Nguyễn Thắng (VASS)

8:30 Mối liên quan giữa các động thái của nghèo đói và thị trường lao động ở Pêru. Vai trò của khu vực kinh tế phi chính thức (N. HIDALGO, INEI, Peru, J. HERRERA, IRD, DIAL, Pháp)

8:50 Lao động phi chính thức ở châu Mỹ La tinh: nghèo đói và tính dễ bị tổn thương (R. MAURIZIO, Đại học quốc gia Sarmiento, Argentina)

9:10 Tạo việc làm thông qua những hoạt động kinh tế phi chính thức của phụ nữ nông thôn bang Imo (E.C. ONYENECHERE E.C., Đại học bang Imo, Nigeria)

9:30 Phân tích số liệu mảng về sự thay đổi của phân bố lao đông và thu nhập ở Việt Nam (Nguyễn Hữu Chí, Đại học Kinh tế Quốc dân, Việt Nam, C. J. NORDMAN, IRD-DIAL, Pháp)

9:50 Thảo luận

10:10 Giải lao

10:30 Việc làm phi chính thức và sự thay đổi thu nhập ở Mê hi cô và Ac hen ti na: phân tích pseudo-lặp (F. GROISMAN, Đại học Buenos Aires, Ac hen ti na)

10:50 Hành trình giữa khu vực kinh tế hiện đại và khu vực kinh tế phi chính thức. Nghiên cứu trường hợp của Thái Lan (X. OUDIN, IRD-DIAL, Pháp)

11:10 Đánh giá tác động tiềm tàng của cuộc khủng hoảng toàn cầu đối với thị trường lao động và khu vực kinh tế phi chính thức ở Việt Nam (J.-P. CLING, M. RAZAFINDRAKOTO, F. ROUBAUD, IRD-DIAL, Hà Nội, Việt Nam)

11:30 Thảo luận

Ăn trưa

109

Thứ sáu ngày 7/5/2010 (8:30 – 12:15)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

III. 2. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP (2): KINH NGHIỆM CÁC QUỐC GIA

Chủ tọa điều khiển: Đỗ Trọng Khanh (GSO) Chủ tọa báo cáo: Margarita GUERERO (UN-ESCAP)

8:30 Khu vực kinh tế phi chính thức và tài khoản quốc gia (M. SERUZIER, Comptable national, Pháp)

8:50 Thống kê khu vực kinh tế phi chính thức và tích hợp khu vực kinh tế này vào tài khoản quốc gia (B. LEENHARDT (DIAL, Pháp) và M. KUEPIE (DIAL-CEPS, Pháp, Luxembourg)

9:10 Phương pháp và sự tích hợp khu vực kinh tế phi chính thức vào hệ thống tài khoản quốc gia : trường hợp của Pê ru (J.-L. ROBLES, INEI, Peru)

9:30 Thảo luận

10:00 Giải lao

10:30 Thử chi tiết hóa các khái niệm về khu vực và việc làm phi chính thức và xây dựng tài khoản các đơn vị kinh tế phi chính thức trên cơ sở các cuộc điều tra về việc làm và khu vực kinh tế phi chính thức tại Ca mơ run( R. A. AMOUGOU, A. D. DZOSSA, J. FOUOKING, S. NEPETSOUN và J. TEDOU, Viện thống kê quốc gia, Ca mơ run)

10:50 Điều tra 1-2 tại Sri Lanka (Chandani WEERAKOONE, Cơ quan Thống kê Sri Lanka)

11:10 Khu vực kinh tế phi chính thức trong tài khoản quốc gia của Ma rôc (Y.A. KHELLOU, Cơ quan thống kê, Ma rôc)

11:30 Thảo luận

Ăn trưa

110

Thứ sáu ngày 7/5/2010 (8:30 – 12:15)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

III. 3. CÁC DỰ ÁN QUỐC TẾ: THỐNG KÊ VÀ NGHIÊN CỨU

Chủ tọa điều khiển : Rie VEJS KJELDGAARD (ILO) Chủ tọa báo cáo: Ralf HUSSMANNS (ILO)

8:30 Các cuộc điều tra ‘1-2’ để ước lượng việc làm phi chính thức và giá trị tăng thêm của các doanh nghiệp trong khu vực kinh tế phi chính thức: Kết quả của 3 cuộc điều tra quốc gia tại châu Á (M. GUERRERO, UN-ESCAP, Bangkok)

8:50 Kế hoạch hành động để cải thiện và giám sát số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức tại châu Phi - PASSIA (M. BALEPA, AFRISTAT, Bamako)

9:10 Hướng tới một Chiến lược đáng tin cậy và hiệu quả về mặt chi phí nhằm thu thập dữ liệu về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức (D.S. MALIGALIG, ADB, Manila)

9:30 Thảo luận

10:10 Giải lao

10:30 Phụ nữ và nam giới trong khu vực kinh tế phi chính thức năm 2010 – một bức tranh thống kê: lên kế hoạch báo cáo cập nhật (J. Heintz, Đại học Massachusetts & J. Vanek ,WIEGO, USA)

10:50 Giải phóng tiềm năng: Tháo bỏ những trở ngại kinh tế, thể chế và xã hội cho các doanh nghiệp phi chính thức ở châu Phi cận Xa-ha-ra (M. GRIMM, Đại học Rotterdan, F. GUBERT, C. NORDMAN, IRD-DIAL, J. LAY, Đại học Goëttingen)

11:10 Phi chính thức có phải là điều bình thường hay không? Hướng tới nhiều việc làm hơn và làm việc tốt hơn (J. R. De LAIGLESIA và J. JUTTING, OCDE)

11:30 Thảo luận

Ăn trưa

111

Thứ sáu ngày 7/5/2010 (8:30 – 12:15)

CÁC PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

III. 4. CHÍNH SÁCH VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN NGÀNH

Chủ tọa điều khiển: Kirsty MASON (DFID) Chủ tọa báo cáo: Azita BERAR AWAD (WTO)

8:30 Việt Nam – Một số vấn đề về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trong khu vực phi chính thức (P. CASTEL, Nhà Kinh tế, Việt Nam, GIẢN Thành Công, ILSSA)

8:50 Ước tính lợi ích thu nhập của trình độ học vấn trong khu vực kinh tế phi chính thức ở Ca mơ run (P. NGUETSE TEGOUM, Bộ Kinh tế , Ca mơ run)

9:10 Khi phi chính thức không bao giờ hoàn toàn là phi chính thức, và chính thức không bao giờ hoàn toàn là chính (A. FFORDE và P. SHEEHAN, Đại học Victoria , Australia)

9:30 Điều kiện sống và làm việc của dân nhập cư và dân ngụ cư ở Thành phố Hà nội và Hồ Chí Minh (Uỷ ban nhân dân thành phố/Cục Thống kê Hà Nội và Hồ Chí Minh và UNDP)

9:50 Thảo luận

10:10 Giải lao

10:30 Các cách tiếp cận chính sách đối với khu vực kinh tế phi chính thức: Thảo luận về chuyển dịch sang chính thức (A. BERARD, ILO, Geneva)

10:50 Có tồn tại giới hạn nào cho sự gia tăng khu vực kinh tế phi chính thức ở Nam Mỹ? (F. VERDERA (ILO, Peru)

11:10 Ước định và những thách thức của phương pháp đánh giá tác động: ví dụ về tài chính vi mô ở Ma rốc (TANGUY, AFD, Pháp)

10:30 Thảo luận

Ăn trưa

112

Thứ sáu ngày 7/5/2010 (13:30 – 17:30)

IV. PHIÊN TOÀN THỂ: ĐÁNH GIÁ / THÁCH THỨC

Chủ tọa: Joann VANEK (WIEGO)

Tổng hợp các phiên chuyên đề

13:30 Khái niệm và phương pháp: kinh nghiệm các quốc gia (II.2), Benoit MASSUYEAU

13:37 Khái niệm và phương pháp: kinh nghiệm các quốc gia (III.2), Margarita GUERRERO

13:44 Ràng buộc kinh tế và thể chế (II.1), Jean-Marc SIROEN

13:51 Phân bố theo khu vực và ràng buộc về xã hội (II.4), Xavier OUDIN

13:58 Tính năng động vi mô và vĩ mô (III.1), NGUYỄN Thắng

14:05 Triển vọng tại Việt Nam (II.3), Alex WARREN-RODRIGUEZ

14:12 Chính sách và vấn đề liên ngành (III.4), Marc BACCHETTA

14:19 Các dự án quốc tế (III.3), Ralf HUSSMANNS

14:30 Thảo luận

15:10 Giải lao

Chủ tọa: Vũ Quốc Huy (Đại học kinh tế, VNU)

15 :30 Tìm hiểu về khu vực kinh tế phi chính thức: truyền phỏng vấn ông François BOURGUIGNON (Hà Nội – Paris) (Giám đốc Đại học kinh tế Paris, Pháp)

16:00 Hội nghị bàn tròn: triển vọng nào cho việc đo lường, nghiên cứu và hoạch định chính sách Dẫn dắt: Martin RAMA, François ROUBAUD, Rie VEJS KJELDGAARD

16:45 Thảo luận 17:30 Bế mạc

Tiệc cocktail (do Tổng cục thống kê mời)

113

PHIÊN TOÀN THỂ

Tiếp cận tổng thể

Ralf Hussmanns, Khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức – Phân tích giữa các nước trên cơ sở dữ liệu chủ yếu và các định nghĩa chuẩn thống kê quốc tế tác giả, Vụ Thống Kê, Văn Phòng Tổ Chức Lao Động Quốc Tế, Geneva

Marc Bacchetta, Ekkehard Ernst, Juana P. Bustamante, Toàn cầu hoá và việc làm phi chính thức tại các nước đang phát triển Tổ Chức Lao Động Quốc Tế, Viện Nghiên Cứu Lao Động Quốc Tế, Tổ Chức Thương Mại Thế Giới, Geneva, 2009

114

Khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức – Phân tích giữa các nước trên cơ sở dữ liệu chủ yếu và các định nghĩa chuẩn thống kê quốc

tế tác giả, Vụ Thống Kê,

Ralf Hussmanns Văn Phòng Tổ Chức Lao Động Quốc Tế, Geneva

Mục lục

1. Mở đầu 2. Định nghĩa

2.1 Định nghĩa thống kê quốc tế về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức 2.2 Định nghĩa thống kê quốc tế về việc làm phi chính thức 2.3 Các vấn đề liên quan 2.3.1 Việc làm nằm giữa ranh giới các nhóm phân loại tình trạng việc làm 2.3.2 Phân loại chi tiết việc làm phi chính thức 2.3.3 Thống kê về việc làm phi chính thức khi thiếu số liệu về việc làm trong khu

vực kinh tế phi chính thức 2.3.4 Việc làm phi chính thức trong nông nghiệp 2.3.5 Phân biệt khu vực kinh tế phi chính thức/việc làm phi chính thức và sản xuất

ngầm/sản xuất bất hợp pháp 3. Phương pháp thu thập thông tin

3.1 Các cuộc điều tra lực lượng lao động sử dụng làm nguồn số liệu về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức/việc làm phi chínhthức

3.2 Các câu hỏi điều tra 3.2.1 Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức 3.2.2 Việc làm phi chính thức

Tài liệu tham khảo Phụ lục I: Quyết nghị về thống kê việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức, được Hội nghị

Quốc tế các nhà Thống kê Lao động lần thứ 15 (1/1993) thông qua (lược trích) Phụ lục II: Hướng dẫn định nghĩa thống kê về việc làm phi chính thức, thông qua tại Hội nghị

Quốc tế các nhà Thống kê Lao động lần thứ 17 (11-12/2003)

1. Phần mở đầu

Vào tháng Giêng 1993, Hội nghị Quốc tế các nhà Thống kê Lao động lần thứ 15 (ICLS15) đã thông qua định nghĩa thống kê quốc tế về khu vực kinh tế phi chính thức và định nghĩa này sau đó đã được đưa vào Hệ thống Tài khoản Quốc gia (SNA 1993) quốc tế sửa đổi.24 Việc đưa định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức vào SNA được coi là một bước tiến quan trọng vì cho phép xác định riêng khu vực kinh tế phi chính thức trong các tài khoản này và nhờ đó lượng hóa được mức đóng góp của khu vực kinh tế phi chính thức vào tổng sản phẩm trong nước. Để có được một định nghĩa đồng thuận quốc tế về khu vực kinh tế phi chính thức, được cả các nhà thống kê lao động cũng như các nhà tài khoản quốc gia trong nước chấp nhận, khu vực kinh tế phi chính thức phải được định nghĩa theo các đặc trưng của đơn vị sản xuất (doanh nghiệp) nơi diễn ra các hoạt động (tiếp cận theo doanh nghiệp), chứ không phải theo những đặc điểm của người tham gia lao động hay công việc họ làm (tiếp cận theo lao động). Định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS15 thông qua đôi khi bị chỉ trích vì những người tham gia các hoạt động kinh tế có quy mô rất nhỏ hay người tự làm không có chủ đích có thể không khai báo trong các cuộc điều tra thống kê rằng mình là người tự làm hay đang có việc làm, mặc

24 Chương IV của SNA 1993 chỉ nêu lại những phần chính của định nghĩa. SNA 2008 nêu chi tiết hơn vì có cả một chương đầy đủ về Các khía cạnh phi chính thức của nền kinh tế (SNA 2008, Chương 25).

115

dù hoạt động của họ cũng đúng với định nghĩa về doanh nghiệp. Một chỉ trích khác là các thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức có thể ảnh hưởng đến sai số trong phân loại một số nhóm lao động có việc làm cụ thể theo tình trạng việc làm, như lao động gia công, người thầu phụ, người làm công tự do hay các loại lao động khác có loại hình công việc nằm ở ranh giới giữa lao động tự làm và lao động làm công ăn lương. Phụ nữ là đối tượng thường tham gia vào những hoạt động loại này nhiều hơn nam giới. Một chỉ trích khác nữa là định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức trên cơ sở doanh nghiệp không thể bao quát hết được tất cả các khía cạnh của ‘quá trình phi chính thức hóa’ của việc làm ngày càng tăng, dẫn tới gia tăng các loại việc làm phi chính thức (hoặc là không chuẩn, không điển hình, thay thế, không theo quy tắc, không ổn định v.v), xuất hiện đồng thời với sự tăng trưởng của khu vực kinh tế phi chính thức quan sát được ở nhiều nước. Tuy nhiên ngay từ đầu, rõ ràng định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS15 thông qua đã không nhằm mục đích vượt quá xa khỏi phạm vi đo lường tỉ lệ việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức này. Vì những lý do nói trên, Nhóm chuyên gia Thống kê Khu vực Kinh tế phi chính thức (Nhóm Delhi) đã nhất trí với người sử dụng thông tin thống kê khi kết luận rằng “định nghĩa và đo lường việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức cần được bổ sung bằng một định nghĩa và phương pháp đo lườngvề việc làm phi chính thức” (CSO/Ấn Độ 2001). ‘Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức’ và ‘việc làm phi chính thức’ là những khái niệm chỉ những mặt khác nhau của ‘tính phi chính thức hoá’ của việc làm và những mục tiêu khác nhau nhằm hoạch định chính sách. Hai khái niệm này không thể thay thế cho nhau. Cả hai khái niệm đều cần cho phân tích và vì vậy bổ sung cho nhau. Tuy nhiên, hai khái niệm này cần được xác định và đo lường một cách chặt chẽ và thống nhất nhằm có thể phân biệt rõ giữa khái niệm này với khái niệm kia. Người sử dụng thông tin thống kê và các đối tượng khác thường nhầm lẫn giữa hai khái niệm này vì không biết rõ những đơn vị quan sát khác nhau liên quan: một bên là doanh nghiệp và một bên là việc làm. Trong phiên họp lần thứ 90 (2002), Hội nghị Lao động Quốc tế (ILC) đã tiến hành thảo luận nhiều về ‘Việc làm đàng hoàng và kinh tế phi chính thức’, liên tục nhấn mạnh yêu cầu phải có nhiều số liệu thống kê chất lượng hơn về kinh tế phi chính thức và yêu cầu ILO hỗ trợ các quốc gia thành viên trong thu thập, phân tích và phổ biến số liệu thống kê thống nhất, chi tiết về quy mô, thành phần và mức đóng góp của kinh tế phi chính thức (ILO 2002a). Tuy nhiên, để có thể thu thập số liệu thống kê về kinh tế phi chính thức, ta cần có định nghĩa về kinh tế phi chính thức. ILC sử dụng thuật ngữ ‘kinh tế phi chính thức’ để chỉ “mọi hoạt động kinh tế của người lao động và các đơn vị kinh tế mà theo luật định hay trên thực tế, không thuộc phạm vi hay thuộc phạm vi không đầy đủ của các thỏa thuận chính thức” (ILO 2002a). Báo cáo của ILO về ‘Việc làm đàng hoàng và kinh tế phi chính thức’ (ILO 2002b) được sử dụng làm cơ sở thảo luận của ILC nhằm xác định việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức gồm hai phần: i) việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức theo định nghĩa của ICLS15 và ii) các loại việc làm phi chính thức khác (như việc làm phi chính thức ngoài khu vực kinh tế phi chính thức). Trong báo cáo, ILO đã xây dựng khung khái niệm về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức. Khung khái niệm này dựa trên đo lường thống kê vì được dựa trên các định nghĩa thống kê đã được quốc tế công nhận và được sử dụng vì đảm bảo tính nhất quán và chặt chẽ. Khung khái niệm cho phép đo lường việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức với sự bổ sung ranh giới của việc làm phi chính thức (Hussmanns 2001; 2002). Trong phiên họp lần thứ 5, Nhóm Delhi đã thông qua khung khái niệm này và khuyến nghị các quốc gia áp dụng thử (CSO/India 2001). Sau đó, một số nước (Braxin, Georgia, Ấn Độ, Mêhicô và Cộng hoà Moldova) đã thử nghiệm thành công khung khái niệm này. Khung khái niệm được ILO cải tiến sau đó được trình bày tại ICLS lần thứ 17 (11-12/2003) để thảo luận. ICLS 17 đã xem xét khung khái niệm, thực hiện một số sửa đổi nhỏ và phê chuẩn các hướng dẫn thông qua khung khái niệm, coi đây là một tiêu chuẩn thống kê quốc tế (ILO 2003). Những hướng dẫn này (xem Phụ lục tài liệu này) bổ sung cho Quyết nghị của ICLS 15 về thống kê việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức. Nỗ lực của Nhóm Delhi và các nước thành viên là hết sức quan trọng đối với việc soạn thảo và thông qua các hướng dẫn này. ICLS 17 đã nhất trí rằng những hướng dẫn quốc tế này sẽ có ích trong việc hỗ trợ các nước khi xây dựng định nghĩa quốc gia về việc làm phi chính thức cũng như trong tăng cường tới mức tối đa so sánh quốc tế các kết quả thống kê. Hội nghị cũng nhận thấy rằng các hướng dẫn này là cần thiết trong hỗ trợ thực hiện yêu cầu của ILC năm 2002 rằng ILO cần trợ giúp các nước trong thu thập, phân tích, phổ biến số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức.

116

Khái niệm việc làm phi chính thức được coi là phù hợp không chỉ với các nước đang phát triển và quá độ mà còn cả với các nước phát triển, vì ở nhiều nước phát triển khái niệm này vẫn còn có liên quan. Tuy nhiên, ICLS 17 cũng thừa nhận rằng sự phù hợp và ý nghĩa của việc làm phi chính thức có sự khác biệt giữa các nước, vì vậy, quyết định triển khai thống kê về nội dung này sẽ phụ thuộc vào bối cảnh và sự ưu tiên của từng quốc gia. Trong các thảo luận về thuật ngữ, một số ý kiến cho rằng thuật ngữ ‘việc làm phi chính thức’ là quá tích cực và có thể dẫn đến hiểu nhầm về mục tiêu chính sách. Số khác lại e ngại rằng người sử dụng thông tin thống kê có thể thấy khó hiểu về sự khác biệt giữa ‘việc làm phi chính thức’ và ‘việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức’, dẫn đến nhầm lẫn giữa hai thuật ngữ. Tuy nhiên, thuật ngữ ‘việc làm phi chính thức’ vẫn được ICLS 17 giữ nguyên vì có tính khái quát và cũng do không đạt được sự đồng thuận về việc sử dụng thuật ngữ thay thế nào khác, chẳng hạn như ‘việc làm không được bảo hộ’. Báo cáo được bố cục như sau: Phần 2 tóm tắt và giải thích các định nghĩa thống kê quốc tế về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức được ICLS lần thứ 15 và 17 thông qua các năm 1993 và 2003, cũng như một số vấn đề liên quan, như mối liên hệ giữa các khái niệm về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức với khái niệm về kinh tế chưa được quan sát. Phần 3 thảo luận các khả năng và hạn chế của các cuộc điều tra lực lượng lao động là nguồn dữ liệu về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. Để minh họa phương thức thu thập thông tin, trong báo cáo có dẫn chứng những ví dụ về các câu hỏi điều tra có thể nảy sinh.

2. Định nghĩa

2.1 Định nghĩa thống kê quốc tế về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức

ICLS lần thứ 15 (ILO 2000) định nghĩa việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức bao gồm tất cả các việc làm trong các doanh nghiệp phi chính thức hay tất cả những người được tuyển dụng làm việc trong một thời kỳ nhất định ở ít nhất một doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức, bất kể tình trạng việc làm thế nào và công việc đó là việc làm chính hay việc làm thứ hai. Doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS 15 định nghĩa dựa trên các tiêu chí sau: • Là các doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân (ngoại trừ doanh nghiệp dạng bán tư

cách pháp nhân)25, tức là những doanh nghiệp thuộc sở hữu của cá nhân hay hộ gia đình không được coi là thực thể pháp nhân riêng rẽ độc lập với chủ sở hữu, không có hệ thống kế toán hoàn chỉnh cho phép phân biệt về mặt tài chính trong các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp với các hoạt động khác của chủ sở hữu. Các doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân gồm các doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân thuộc sở hữu và được điều hành bởi một thành viên hộ gia đình hay một số thành viên trong cùng một hộ gia đình, cũng như các công ty hợp danh và hợp tác xã không có tư cách pháp nhân do thành viên của các hộ gia đình khác nhau thành lập nên, nhưng không có hệ thống kế toán hoàn chỉnh.

• Tất cả hay ít nhất một số loại hàng hóa, dịch vụ sản xuất ra được tiêu thụ hay trao đổi, có thể bao gồm cả các hộ gia đình thuộc khu vực kinh tế phi chính thức cung cấp các dịch vụ làm thuê công việc gia đình hoặc cá nhân khi thuê mướn lao động làm thuê công việc gia đình có trả lương tạinhà.

• Quy mô lao động dưới một ngưỡng nhất định được xác định dựa trên bối cảnh của từng quốc gia26, và/hoặc không được đăng ký theo luật định của từng quốc gia cụ thể (như các quy định về sản xuất hoặc thương mại, luật thuế hay luật bảo hiểm xã hội, các quy chế của hội nghề nghiệp hay đạo luật, luật hay quy định tương tự được các cơ quan luật pháp quốc gia ban hành, ngoài quy định địa phương về cấp giấy phép thương mại hay giấy phép kinh doanh), và/hoặc khi người lao động (nếu có) không đăng ký.

25 Trong SNA, những doanh nghiệp loại này được gọi là ‘doanh nghiệp hộ gia đình không có tư cách pháp nhân’ hay ‘doanh nghiệp hộ gia đình’ vì là một bộ phận của khu vực thể chế ‘hộ gia đình’ trong SNA. Do độc giả không quen với lược đồ của SNA nên thường hiểu sai các thuật ngữ này. Bởi vậy, báo cáo sẽ sử dụng thuật ngữ ‘doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân’. 26 Trong phiên họp lần thứ 3, Nhóm Delhi đề xuất để phục vụ công tác báo cáo quốc tế, tiêu chí về quy mô cần được xác định là dưới 5 lao động (CSO/India 1999).

117

• Tham gia các hoạt động phi nông nghiệp, kể cả hoạt động phi nông nghiệp làm thêm của các doanh nghiệp hoạt động trong ngành nông nghiệp.27

Các đoạn tương ứng trong Quyết nghị của ICLS 15 được trích dẫn trong Phụ lục I của báo cáo này. Ý nghĩa của thuật ngữ ‘khu vực’ áp dụng theo SNA. Trong tài khoản quốc gia, một khu vực (khu vực thể chế) khác với một lĩnh vực hoạt động kinh tế (ngành). Khu vực chỉ đơn thuần là tập hợp các loại hình đơn vị sản xuất kinh doanh tương tự, mà về mặt chức năng, hành vi và mục tiêu cơ bản có những đặc điểm chung nhất định. Kết quả không hẳn là một tập hợp các đơn vị sản xuất kinh doanh đồng nhất. Vì vậy, trong phân tích và hoạch định chính sách, cần phân chia khu vực thành các lĩnh vực nhỏ đồng nhất hơn. Doanh nghiệp trong khu vực kinh tế phi chính thức theo định nghĩa của ICLS 15 không được coi là một khu vực cấp dưới thuộc khu vựcthể chế ‘hộ gia đình’ trong SNA vì định nghĩa này chỉ tính đến hoạt động sản xuất của hộ gia đình. Tuy vậy, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức lại đại diện cho nhóm các doanh nghiệp hộ gia đình không có tư cách pháp nhân. Khái niệm ‘doanh nghiệp’ được sử dụng ở đây được hiểu theo nghĩa rộng đề cập đến bất kỳ đơn vị nào tham gia hoạt động sản xuất hàng hóa, dịch vụ để bán hay trao đổi. Doanh nghiệp theo nghĩa này không chỉ bao gồm các đơn vị sản xuất kinh doanh có thuê mướn lao động mà còn cả các đơn vị sản xuất thuộc quyền sở hữu và điều hành của các cá nhân riêng lẻ tự hạch toán kinh doanh như người tự làm, kể cả làm một mình hay có sự giúp đỡ của các thành viên hộ gia đình không hưởng lương, hưởng công. Các hoạt động này có thể được thực hiện tại nhà của chủ doanh nghiệp hay ở nơi khác; ở những địa điểm xác định, không xác định hoặc không có vị trí cố định. Tương tự như vậy, người bán hàng rong tự doanh, tài xế taxi, người làm việc tại nhà v.v đều được coi là doanh nghiệp.

2.2 Định nghĩa thống kê quốc tế về việc làm phi chính thức

Khung khái niệm được ICLS 17 thông qua liên quan đến khái niệm việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức dựa trên cách tiếp cận từ phía doanh nghiệp liên hệ một cách chặt chẽ và thống nhất với khái niệm rộng hơn về việc làm phi chính thức dựa trên cách tiếp cận từ phía công việc. Một người có thể có đồng thời hai hay nhiều hơn hai việc làm chính thức và/hoặc việc làm phi chính thức. Do sự đa dạng như vậy công việc là cách tiếp cận tốt về việc làm hơn người làm công việc đó. Người lao động làm các công việc có thể được mô tả bằng nhiều đặc trưng công việc đa dạng, những công việc này lại được thực hiện ở các đơn vị sản xuất kinh doanh (doanh nghiệp) với những đặc trưng doanh nghiệp khác nhau. Do vậy, sử dụng phương pháp lắp ghép, khung lý thuyết đã phân chia tổng việc làm theo hai tiêu chí: loại đơn vị sản xuất kinh doanh và loại việc làm (xem ma trận ở Phụ lục II). Loại đơn vị sản xuất kinh doanh (hàng ngang của ma trận) được xác định theo tính pháp nhân của tổ chức hay đặc điểm khác liên quan đến doanh nghiệp, còn loại việc làm (hàng dọc của ma trận) được xác định theo tình trạng việc làm và các đặc trưng khác liên quan đến công việc. Các đơn vị sản xuất kinh doanh được chia thành 3 nhóm: doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức và hộ gia đình. Doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức gồm các công ty (kể cả doanh nghiệp dạng bán tư cách pháp nhân), tổ chức phi lợi nhuận, doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân thuộc sở hữu nhà nước và những doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân sản xuất hàng hóa, dịch vụ để bán hay trao đổi không thuộc khu vực kinh tế phi chính thức. Định nghĩa doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức đã nêu trong Mục 2.1 ở trên. Hộ gia đình được định nghĩa ở đây là các hộ sản xuất hàng hóa chỉ phục vụ nhu cầu sử dụng cuối cùng của riêng mình (như nông nghiệp tự cung tự cấp, tự xây dựng nhà ở), cũng như các hộ gia đình có thuê mướn lao động làm công việc gia đình trả lương tại nhà (người giúp việc, người giặt giũ, làm vườn, gác cổng, lái xe v.v)28. Các hộ gia đình cung cấp dịch vụ làm công việc tại nhà hay 27 ICLS 15 công nhận rằng trên quan điểm khái niệm sẽ không có trở ngại gì nếu tính cả doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhânhoạt động nông nghiệp và hoạt động có liên quan đến nông nghiệp, trong phạm vi khu vực kinh tế phi chính thức, với điều kiện thỏa mãn các tiêu chí trong định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức. Tuy nhiên cũng có kiến nghị về loại trừ hoạt động nông nghiệp và hoạt động có liên quan đến nông nghiệp ra khỏi phạm vi điều tra về khu vực kinh tế phi chính thức để thống kê riêng vì các lý do thu thập số liệu trong thực tiễn. 28 Định nghĩa của ICLS 15 về khu vực kinh tế phi chính thức không bao gồm các hộ gia đình sản xuất hàng hóa chỉ để đáp ứng mục đích sử dụng cuối cùng của riêng mình nhưng cũng cho phép tính đến các hộ gia đình có thuê mướn lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà có trả lương. Khung khái niệm trình bày trong báo cáo này và được ICLS 17 thông qua không sử dụng quy định riêng này và do đó loại trừ những hộ gia đình có thuê

118

phục vụ cá nhân không hưởng tiền công (như làm việc nhà, chăm sóc gia đình) phục vụ nhu cầu tiêu dùng cuối cùng của riêng mình không được tính vì các hoạt động đó hiện không thuộc phạm vi sản xuất của SNA và không được coi là việc làm. Việc làm được phân biệt theo tình trạng việc làm và theo tính chính thức hay phi chính thức. Ma trận sử dụng năm nhóm tình trạng việc làm thuộc Phân loại tình trạng việc làm quốc tế (ICSE-93) như sau: lao động tự làm; chủ lao động; đóng góp của lao động gia đình; người làm thuê; và thành viên hợp tác xã sản xuất. Phân loại theo tình trạng việc làm là cần thiết cho mục tiêu định nghĩa nhưng cũng cần cho các công việc phân tích và hoạch định chính sách. Có 3 loại ô khác nhau trong ma trận ở Phụ lục II. Các ô màu sẫm chỉ những việc làm theo định nghĩa không tồn tại ở đơn vị sản xuất kinh doanh đang đề cập đến. Chẳng hạn không thể có lao động gia đình đóng góp ở các đơn vị sản xuất kinh doanh hộ gia đình không mang tính thị trường. Những ô màu nhạt chỉ việc làm chính thức. Ví dụ như người lao động tự làm và chủ lao động sở hữu doanh nghiệp thuộc khu vực chính thức, người làm thuê các công việc chính thức trong các doanh nghiệp chính thức hay thành viên của hợp tác xã sản xuất được thành lập chính quy. Những ô còn lại không tô màu đại diện cho sự đa dạng của việc làm phi chính thức. ICLS 17 định nghĩa việc làm phi chính thức là tổng số việc làm phi chính thức, dù thực hiện trong doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thứckhu vực chính thức, doanh nghiệp thuộc khu vực phi chính thức hay tại hộ gia đình trong một thời kỳ nhất định (xem Phụ lục II), bao gồm: • Người lao động tự làm và chủ lao động làm việc trong doanh nghiệp riêng của họ thuộc khu vực

kinh tế phi chính thứckhu vực kinh tế phi chính thức (ô 3 và ô 4). Tình trạng việc làm của các lao động tự làm và chủ lao động khó có thể tách rời khỏi loại hình doanh nghiệp mà họ sở hữu. Tính phi chính thức của việc làm của họ do đặc điểm phi chính thức của doanh nghiệp quy định.

• Đóng góp của lao động gia đình, bất kể họ làm việc ở doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thứckhu vực phi chính thức hay chính thức (ô 1 và ô 5). Tính phi chính thức trong công việc của họ là do thực tế đóng góp của lao động gia đìnhthường không rõ rang, không có hợp đồng lao động bằng văn bản và công việc của họ thường không chịu sự điều chỉnh của luật lao động, quy định về bảo hiểm xã hội hay thỏa ước tập thể v.v.29

• Người làm thuê công việc phi chính thức, dù làm thuê cho doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức hay là lao động làm thuê công việc gia đình tại gia được hộ gia đình trả lương (ô 2, ô 6 và ô 10).30 Theo hướng dẫn được ICLS 17 thông qua, người lao động được coi là có việc làm phi chính thức nếu quan hệ lao động của họ, dù theo luật hay trên thực tế, không chịu sự điều chỉnh của luật lao động, quy định về thuế thu nhập, bảo trợ xã hội hay quy định về quyền lợi lao động nhất định của quốc gia (thông báo trước khi cho nghỉ việc, trợ cấp thôi việc, nghỉ phép năm hay nghỉ ốm có hưởng lương v.v) vì những lý do như: việc làm hay lao động không công khai; công việc không ổn định hay việc làm trong thời gian ngắn; việc làm có số giờ làm việc hay mức lương dưới ngưỡng quy định (để đóng bảo hiểm xã hội chẳng hạn); việc làm trong doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân hay việc là của thành viên trong hộ gia đình; việc làm mà nơi làm việc nằm ngoài địa điểm sản xuất kinh doanh của chủ lao động (như người làm gia công không có hợp đồng lao động); hay việc làm không thuộc phạm

mướn lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà có trả lương ra khỏi khu vực kinh tế phi chính thức. Việc loại trừ này phù hợp với đề xuất của Nhóm Delhi trong phiên họp lần thứ 3 (CSO/India 1999). 29 Lao động gia đình có hợp đồng lao động và/hoặc được trả lương, trả công được coi là người làm công. 30 Ô 7 chỉ các lao động làm thuê các công việc chính thức trong doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thứckhu vực kinh tế phi chính thức. Những trường hợp như vậy được tính vào việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức nhưng không được tính vào việc làm phi chính thứckhu vực kinh tế phi chính thức và chỉ xảy ra khi doanh nghiệp được định nghĩa là phi chính thức nếu chỉ căn cứ vào tiêu chuẩn quy mô lao động, hoặc xảy ra ở các doanh nghiệp không có liên hệ hành chính nào giữa việc đăng ký cho lao động làm thuê với đăng ký của chủ lao động. Tuy nhiên, số lượng những lao động làm thuê các công việc chính thức ở các doanh nghiệp phi chính thức ở hầu hết các nước thường nhỏ. Nếu có số lượng đáng kể thì có thể cần định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức theo cách trong đó loại trừ các doanh nghiệp có thuê mướn lao động chính thức. Chẳng hạn, định nghĩa này đã được đề xuất ở Áchentina (Pok 1992) và phù hợp với nghị quyết của ICLS 15, trong đó có tính việc không đăng ký lao động ở các doanh nghiệp là một tiêu chí định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức (ILO 2000).

119

vi điều chỉnh, thực thi của các quy định về lao động, hay không được tuân thủ vì những lý do khác.31

• Thành viên hợp tác xã sản xuất phi chính thức (ô 8). Tính phi chính thức trong công việc của họ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi đặc điểm phi chính thức của hợp tác xã mà họ là thành viên.32

• Lao động tự làm tham gia sản xuất hàng hóa chỉ để đáp ứng tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình mình (như nông nghiệp tự cung tự cấp hay tự xây nhà ở), nếu được coi là làm thuê theo định nghĩa của ICLS 13 về việc làm33 (ô 9).

Yếu tố mới chủ yếu ở đây là định nghĩa nêu trên về việc làm phi chính thức của người làm thuê. Tuy nhiên, do tính đa dạng của việc làm phi chính thức ở nhiều nước khác nhau nên ICLS 17 đành phải để các quốc gia tự xác định các tiêu chí thực tiễn trong định nghĩa việc làm phi chính thức của người lao động làm thuê tùy vào hoàn cảnh cụ thể và số liệu có được ở từng quốc gia. Tác động của việc so sánh quốc tế các số liệu thống kê có được đã được ICLS 17 công nhận. Một vấn đề quan trọng về định nghĩa nữa là khả năng có sự khác biệt giữa tính chất chính thức của các tình huống việc làm và tính thực tiễn của nó. Đôi khi, người lao động làm thuê dù trên lý thuyết được luật lao động bảo vệ, có bảo hiểm xã hội, được hưởng các lợi ích về lao động v.v nhưng trên thực tế lại không có khả năng đòi hỏi các quyền lợi này do cơ chế thực thi quy định hiện hành còn thiếu hay yếu. Hoặc do các quy chế không được áp dụng khi người lao động đồng ý từ bỏ quyền lợi của mình, bởi vì họ thích đổi việc thực hiện đúng các quy định pháp lý và bảo hiểm xã hội để nhận lấy mức lương thuần cao hơn. Vì những lý do này mà định nghĩa ICLS 17 về việc làm phi chính thức của người lao động không chỉ đề cập đến các tình huống việc làm mang tính phi chính thức về mặt pháp lý mà cả các tình huống việc làm mang tính phi chính thức trên thực tế (“theo luật hay trong thực tế”). Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức bao gồm tổng các ô từ 3-8. Việc làm phi chính thức là tổng các ô từ 1-6 và từ 8-10. Tổng các ô 1, 2, 9 và 10 được gọi là việc làm phi chính thức ngoài khu vực kinh tế phi chính thức. Việc làm phi chính thức ngoài khu vực kinh tế phi chính thức gồm các loại công việc sau: • Lao động làm thuê có việc làm phi chính thức trong doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính

thức (ô 2) hay lao động làm thuê công việc gia đình được hộ gia đình thuê và trả lương (ô 10); • Đóng góp của lao động gia đình ở doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức (ô 1); • Lao động tự làm tham gia sản xuất hàng hóa chỉ để đáp ứng tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình

mình, nếu được coi là làm thuê theo định nghĩa việc làm của ICLS 13 (ô 9). Trong số này, ô 2 (lao động làm thuê có việc làm phi chính thức trong doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức) thường được giới nghiên cứu, các tổ chức xã hội và nhà hoạch định chính sách quan tâm nhiều nhất. Cần lưu ý rằng ICLS 17 không nhất trí với thuật ngữ ‘việc làm trong kinh tế phi chính thức’ đã được ILO sử dụng để chỉ tổng việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức ngoài khu vực kinh tế phi chính thức (các ô 1-10). ICLS 17 nhất trí rằng để tính toán thống kê, cần tách biệt các khái niệm về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. Khái niệm về khu vực kinh tế phi chính thức theo định nghĩa của ICLS 15 cần được giữ nguyên vì đã là một bộ phận của SNA và vì một số lớn các nước theo tổng hợp của ILO (ILO 2002c) đã và đang thu thập số liệu thống kê dựa trên cơ sở đó.

31 Định nghĩa này phù hợp với định nghĩa về lao động làm thuê không đăng ký đã nêu trong đoạn 9 (6) trong Quyết nghị về khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS 15 thông qua, bao gồm cả các định nghĩa ICSE-93 về lao động làm thuê không thường xuyên, lao động làm công việc không ổn định (lao động ngẫu nhiên, ngắn hạn, mùa vụ v.v) và lao động nhận thầu phụ. 32 Hợp tác xã sản xuất, được thành lập chính thức như những đơn vị pháp nhân, là các doanh nghiệp có tư cách pháp nhân và do vậy, thuộc khu vực kinh tế khu vực kinh tế chính thứcchính thức. Các thành viên của những hợp tác xã sản xuất được thành lập chính thức này được coi là có việc làm chính thức. Hợp tác xã sản xuất không được thành lập chính thức như những đơn vị pháp nhân được coi là doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân thuộc sở hữu của các thành viên của một số hộ gia đình, và sẽ thuộc khu vực kinh tế phi chính thứckhu vực kinh tế phi chính thức nếu đáp ứng được các tiêu chí khác trong định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức. 33 Định nghĩa này xác định những người tham gia hoạt động sản xuất gia đình vì mục đích đáp ứng tiêu dùng cuối cùng được coi là được lao động thuê mướn nếu hoạt động sản xuất của họ có đóng góp đáng kể vào tổng mức tiêu dùng của hộ gia đình.

120

2.3 Các vấn đề liên quan

2.3.1 Việc làm nằm ở ranh giới của phân loại về tình trạng việc làm

Điều được thừa nhận rộng rãi là có một số loại việc làm nhất định khó có thể phân loại theo tình trạng việc làm vì nằm ở ranh giới của hai hay nhiều nhóm ICSE-93, nhất là giữa nhóm lao động tự làm và lao động làm thuê. Một ví dụ là người gia công (lao động tại nhà). Khung khái niệm trình bày trong báo cáo này và được ICLS 17 thông qua cho phép bao quát mọi đối tượng lao động gia công trong việc làm phi chính thức, dù được phân loại thế nào theo vị trí công việc. Lao động gia công được đưa vào ô 3 hay ô 4 nếu họ thành lập lên doanh nghiệp riêng với tư cách người lao động tự làm, và nếu những doanh nghiệp này đáp ứng được các tiêu chí trong định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức. Những người làm việc cho các doanh nghiệp gia công phi chính thức như vậy là lao động đóng góp của gia đình được đưa vào ô 5, còn những người lao động làm thuê được đưa vào các ô 6 hay ô 7. Lao động gia công làm thuê cho doanh nghiệp ở khu vực kinh tế chính thứcthức được đưa vào ô 2 nếu có việc làm phi chính thức và vào ô màu xám nhạt cạnh ô 2 nếu có việc làm chính thức. Như vậy, vấn đề sắp xếp việc làm vào các nhóm tình trạng việc làm sẽ ảnh hưởng đến số liệu về việc làm phi chính thức dựa trên cách tiếp cận về lao động ít hơn mức độ ảnh hưởng đến số liệu về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thứckhu vực kinh tế phi chính thức dựa trên cách tiếp cận doanh nghiệp. Những vấn đề này sẽ dẫn đến sai số do phân loại hơn là sai số do phạm vi. Tuy nhiên, cần tiếp tục cải tiến phương pháp luận nhằm giảm thiểu những sai số do phân loại như vậy.

2.3.2 Phân loại chi tiết việc làm phi chính thức

Trong các nội dung hướng dẫn, ICLS 17 có đề cập rằng để phục vụ việc phân tích và hoạch định chính sách có thể cần chia nhỏ các loại việc làm phi chính thức, nhất là việc làm của lao động làm thuê. Cần xây dựng hệ thống phân loại và các định nghĩa theo hướng này để tiếp tục phân loại theo tình trạng việc làm ở cấp quốc tế và quốc gia. Chiến lược xây dựng các loại hình việc làm không điển hình dựa trên Phân loại Tình trạng việc làm Quốc tế (ICSE-93) được trình bày trong nghiên cứu của Mata Greenwood và Hoffmann (2002).

2.3.3 Thống kê về việc làm phi chính thức khi không có số liệu về việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức

Có những nước muốn thực hiện thống kê về việc làm phi chính thức dù không có số liệu thống kê về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức. Các nước khác lại muốn thực hiện thống kê về việc làm phi chính thức nhưng nhận thấy việc phân loại việc làm theo loại đơn vị sản xuất kinh doanh không phù hợp lắm với nước mình. Trừ trường hợp muốn hạn chế việc tính toán việc thu thập thông tin về việc làm phi chính thức đối với lao động làm thuê, các nước sẽ cần chỉ rõ những định nghĩa phù hợp về việc làm phi chính thức đối với lao động tự làm, chủ lao động và thành viên hợp tác xã sản xuất, là những định nghĩa không được sử dụng rõ ràng trong khái niệm khu vực kinh tế phi chính thức.

2.3.4 Việc làm phi chính thức trong nông nghiệp

Xét theo khía cạnh xem xét thống kê đối tượng tham gia hoạt động nông nghiệp, nhiều nước thường gặp phải một vấn đề chung, đó là theo khoản 16, Quyết nghị của ICLS 15, nông nghiệp được loại ra khỏi phạm vi thống kê khu vực kinh tế phi chính thức. Để có thể phân loại tất cả các loại hình việc làm (kể cả việc làm nông nghiệp) vào nhóm chính thức hay phi chính thức, những nước này sẽ phải có các định nghĩa phù hợp về việc làm phi chính thức trong nông nghiệp khác với những định nghĩa về người tham gia lao động nông nghiệp tự cung tự cấp (ô 9). Cụ thể, điều này sẽ áp dụng đối với việc làm trong nông nghiệp của lao động tự làm, chủ lao động và thành viên hợp tác xã sản xuất. Theo định nghĩa về lao động làm thuê phi chính thức trong nông nghiệp, hầu như chắc chắn cùng một tiêu chí sẽ được sử dụng trong định nghĩa lao động làm thuê phi chính thức trong các hoạt động khác.34

34 Negrete (2002) đã thảo luận về những vấn đề này trong tham luận của mình tại hội nghị lần thứ 6 của Nhóm Delhi và đưa ra một số đề xuất dành cho Mêhicô.

121

2.3.5 Phân biệt khu vực kinh tế phi chính thức/việc làm phi chính thức và sản xuất ngầm/sản xuất bất hợp pháp

ICLS 17 yêu cầu chỉ rõ mối liên hệ giữa các khái niệm về việc làm phi chính thức và kinh tế chưa được quan sát. Vì vậy, trong phần giới thiệu hướng dẫn, hội nghị có đề cập rằng hiện đã có khung khái niệm quốc tế về định lượng kinh tế chưa được quan sát. Khung lý thuyết này được đề cập trong cẩm nang hướng dẫn đo lường kinh tế chưa được quan sát do OECD, IMF, ILO và CIS STAT (Ủy ban Thống kê liên bang của Cộng đồng các Quốc gia Độc lập) xuất bản năm 2002, bổ sung vào SNA 1993 (OECD và các cộng sự 2002). Cuốn cẩm nang này đặt khu vực kinh tế phi chính thức trong bối cảnh rộng hơn của kinh tế chưa được quan sát rộng hơn và có liên hệ với 4 khái niệm khác thường hay nhầm lẫn là: sản xuất ngầm; sản xuất bất hợp pháp; sản xuất hộ gia đình để dùng riêng cho tiêu dùng cuối cùng và sản xuất bị bỏ sót do thiếu các chương trình thu thập số liệu.35 SNA 2008 định nghĩa sản xuất bất hợp pháp là hoạt động bao gồm: i) sản xuất hàng hóa, dịch vụ bị pháp luật cấm buôn bán, phân phối, sở hữu, ii) các hoạt động sản xuất bình thường là hợp pháp nhưng sẽ trở thành phi pháp khi được thực hiện bởi người sản xuất không được phép (Ủy ban Châu Âu và các cộng sự, 2009). Ví dụ gồm có buôn lậu ma túy hay hành nghề nạo phá thai trái phép. Sản xuất che dấu (sản xuất ngầm) được định nghĩa trong SNA 2008 là các hoạt động sản xuất vốn hợp pháp khi được thực hiện tuân thủ các tiêu chuẩn, quy định tương ứng nhưng cố tình che dấu với cơ quan công quyền. Một ví dụ là việc buôn bán các hàng hóa, dịch vụ hợp pháp nhưng không khai báo thuế. SNA 2008 thừa nhận rằng trên thực tế không phải lúc nào cũng có thể dễ dàng phân định ranh giới rõ ràng giữa sản xuất ngầm và sản xuất bất hợp pháp. Tuy vậy, để xây dựng khái niệm, ta có thể sử dụng các định nghĩa nêu trên để phân biệt 3 loại hoạt động sản xuất: i) những hoạt động hợp pháp và không phải hoạt động ngầm; ii) những hoạt động hợp pháp nhưng là hoạt động ngầm; iii) những hoạt động phi pháp. Như trình bày trong Đồ thị 1 dưới đây, bất kỳ loại hình đơn vị sản xuất kinh doanh (doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức; doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức; hộ gia đình) có thể tham gia bất kỳ loại hình hoạt động nào (hợp pháp, không phải hoạt động ngầm; hợp pháp, là hoạt động ngầm; phi pháp). Tuy nhiên, ai cũng biết rằng ở các nước đang phát triển và quá độ, hầu hết các hoạt động ở khu vực kinh tế phi chính thức đều là hoạt động ngầm hoặc phi pháp vì chỉ là phương cách sinh tồn của những người tham gia các hoạt động đó cũng như làm cho gia đình. Điều này tạo điều kiện nhiều cho việc thực hiện điều tra khu vực kinh tế phi chính thức ở những nước này.

Đồ thị 1

Hoạt động Hợp pháp

Đơn vị sản xuất kinh doanh

Không phải hoạt động ngầm

Hoạt động ngầm Phi pháp

Doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức

Doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức (a)

Hộ gia đình (b) (c) Theo định nghĩa của ICLS 15 (trừ các hộ gia đình có thuê lao động làm công việc gia đình tại

nhà có lương). (d) Các hộ gia đình sản xuất hàng hóa chỉ để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cuối cùng của riêng mình

và các hộ có thuê mướn lao động làm công việc gia đình tại nhà có lương. Những hoạt động của các đơn vị sản xuất kinh doanh được thực hiện bởi người làm thuê những công việc chính thức hay phi chính thức. Mối liên hệ về khái niệm này được thể hiện trong Đồ thị 2 dưới đây, trong đó kết hợp Đồ thị 1 với một phiên bản rút gọn của ma trận được ICLS 17 thông qua trong các hướng dẫn của mình. Kết quả là một khối lập phương 3 chiều gồm 18 hình lập phương nhỏ (hay 45 khối lập phương nhỏ, nếu sử dụng ma trận đầy đủ). Mỗi khối lập phương nhỏ đại diện cho kết hợp 35 Yêu cầu phân biệt khái niệm về khu vực kinh tế phi chính thức với khái niệm khu vực kinh tế giấu diếm hay ngầm đã được ICLS 15 thừa nhận trong khoản 5 (3) Quyết nghị của Hội nghị về thống kê việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức.

122

cụ thể của một loại đơn vị sản xuất kinh doanh, loại hoạt động và loại việc làm. Mỗi khối lập phương nhỏ có thể được định nghĩa với các ví dụ về các tình huống việc làm mà khối lập phương đó đại diện. Hy vọng cách làm này sẽ giúp giải quyết vấn đề khúc mắc phổ biến khi sử dụng các thuật ngữ ‘khu vực kinh tế phi chính thức’, ‘việc làm phi chính thức’ và ‘sản xuất ngầm hay phi pháp’ vẫn tồn tại hiện nay.

Đồ thị 2

Ho¹t ®éng

Hîp ph¸p

Phi ph¸pKh«ng ph¶i ho¹t ®éng ngÇm

Ho¹t ®éng ngÇm

§¬n vÞ s¶nxuÊt kinhdoanh

Doanh nghiÖpthuéckhu v?c

KTPCT

Doanh nghiÖpthuéckhuv?cchÝnh

thøc

Hé gia ®×nh

3. Phương pháp thu thập thông tin

3.1 Các điều tra về lực lượng lao động cung cấp nguồn dữ liệu về việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức/việc làm phi chính thức

Nhiều nước đã có những kinh nghiệm tích cực trong việc sử dụng các điều tra lực lượng lao động làm nguồn dữ liệu về việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức (ILO 2002c). Ngoài ra, các điều tra về lực lượng lao động có lẽ là công cụ điều tra phù hợp nhất để áp dụng định nghĩa về việc làm phi chính thức được ICLS 17 thông qua. Giám sát số lượng và đặc trưng của lao động làm việc trong khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức cũng như có thể thu thập thông tin về các điều kiện việc làm và công việc bằng cách định kỳ bổ sung một số câu hỏi về định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức và các đặc trưng của việc làm thuộc khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức, kể cả trong điều tra lực lượng lao động. Chi phí của hoạt động này là khá thấp. Cần hỏi bổ sung tất cả những người có việc làm trong thời kỳ điều tra, dù họ có tình trạng việc làm như thế nào. Bằng cách này, ta có thể thu thập số liệu toàn diện về khối lượng và các đặc trưng về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức cũng như thu thập thông tin về việc làm và điều kiện làm việc ở tất cả các loại hình việc làm phi chính thức, kể cả người lao động làm thuê và đóng góp của lao động gia đình.36 Những số liệu này có thể có liên quan ở mức vĩ mô với các số liệu tương ứng về việc làm ở khu vực kinh tế chính thức hay lao động chính quy và số liệu về thất nghiệp có được từ cùng một nguồn, và ở mức vi mô với tất cả các thông tin khác thu thập được trong cùng điều tra về những đối tượng cần quan tâm. Nói cách khác, tổng dân số (hay dân số trong độ tuổi lao động) có thể được phân loại thành người có việc làm, thất nghiệp và dân số không hoạt động kinh tế, trong đó người có việc làm được phân loại tiếp tục theo tình trạng việc làm, theo tính phi chính thức hay chính thức của công việc, loại đơn vị sản xuất kinh doanh (doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức hay hộ gia đình) nơi diễn ra các hoạt động v.v. Cũng có thể sử dụng điều tra 36 Đây là một ưu điểm so với điều tra độc lập về khu vực kinh tế phi chính thức, trong đó thường thu thập tất cả các thông tin về doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức và lực lượng lao động từ chủ doanh nghiệp.

123

về lực lượng lao động như giai đoạn đầu trong khảo sát kết hợp hộ gia đình và doanh nghiệp về khu vực kinh tế phi chính thức. Các điều tra về lực lượng lao động thường được thực hiện ở tần suất cao hơn các điều tra chuyên sâu về khu vực kinh tế phi chính thức. Vì vậy, những số liệu thu thập được từ điều tra lực lượng lao động liên quan đến sự tiến triển của các yếu tố đầu vào lao động tới các hoạt động trong khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức có thể được sử dụng để ngoại suy số liệu từ điều tra chuyên sâu về khu vực kinh tế phi chính thức liên quan đến những đặc trưng khác (như giá trị tăng thêm) của khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức. Người lao động có thể cảm thấy khó cung cấp thông tin về một số tiêu chí được sử dụng để định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức, nhất là về tính pháp nhân, sổ sách kế toán và đăng ký của doanh nghiệp họ làm thuê. Tuy nhiên, ta vẫn có thể ước tính tổng số người lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức mà chỉ cần sử dụng thông tin về các đặc trưng của doanh nghiệp (như tính pháp nhân, sổ sách kế toán, tình trạng đăng ký và/hoặc số người lao động tham gia) do những đối tượng điều tra là chủ lao động hay lao động tự làm cung cấp. Một khả năng khác nữa là dựa trên tính toán về tất cả đối tượng điều tra bất kể tình trạng việc làm, cũng như thu thập thông tin tương đối từ các đối tượng điều tra là người lao động về tính pháp nhân, loại tài khoản và tình trạng đăng ký của doanh nghiệp họ làm thuê. Để làm được việc này, cần có một hoặc hai câu hỏi về khấu trừ thuế thu nhập hay bảo hiểm xã hội từ tiền lương hay về loại hình doanh nghiệp (cơ quan nhà nước, doanh nghiệp nhà nước, nhà máy, ngân hàng, công ty bảo hiểm, chuỗi cửa hàng, xưởng sản xuất nhỏ, cửa hàng hay hàng ăn v.v). Cả hai phương thức trên đều đã được sử dụng trong bộ câu hỏi nêu trong Phần 3.2.1 dưới đây. Cần lưu ý rằng tính toán tổng việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức theo phương thức thứ nhất thường có sai số chọn mẫu cao hơn tính toán theo phương thức sau. Chỉ có thể phân loại lao động ở khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức nếu đã được xác định là đối tượng có việc làm ngay từ đầu. Để bảo đảm bao quát hết mọi hoạt động trong khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức, ta cần thực hiện một số thăm dò đặc biệt về các hoạt động hay việc làm có thể vì lý do nào đó không được khai báo. Chẳng hạn, có thể sẽ cần có các thăm dò đặc biệt về việc làm không được trả lương ở các doanh nghiệp gia đình nhỏ, các hoạt động của phụ nữ lao động tự làm hay tại nhà, các hoạt động không công khai, việc làm ngẫu nhiên và các hoạt động phi chính thức coi như việc làm thêm của nông dân, cán bộ nhà nước hay người lao động ở khu vực tư nhân chính thức.37 Để bao quát đầy đủ việc làm của trẻ em ở khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức, ta cũng cần hạ thấp giới hạn tuổi tối thiểu được sử dụng trong các điều tra thu thập thông tin về dân số đang hoạt động kinh tế. Trong thiết kế hay thiết kế lại mẫu điều tra, ta cần thận trọng bao hàmsố lượng vùng phù hợp nơi có lao động phi chính thức sinh sống. Có một số hạn chế trong sử dụng điều tra lực lượng lao động làm nguồn số liệu về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức là: Thông thường, các điều tra lực lượng lao động chỉ thu thập thông tin về đặc điểm việc làm chính của đối tượng điều tra. Tuy nhiên, ở nhiều nước, một số lượng lớn các hoạt động ở khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức tồn tại dưới dạng việc làm thứ hai. Vì vậy, điều cần thiết là phải hỏi các câu hỏi để xác định khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức không chỉ về việc làm chính của đối tượng mà cả các công việc thứ hai. Nếu không, quy mô của khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức rất có thể sẽ bị tính toán thiếu. Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức là một phần trong tổng việc làm và thường được tính toán trong một thời kỳ ngắn như một tuần chẳng hạn. Do nhiều hoạt động ở khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức có đặc trưng theo mùa vụ và các biến số khác trong thời kỳ nên số liệu về việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức thu được trong một thời kỳ ngắn có thể không đại diện cho cả năm. Có thể cải thiện tính đại diện về mặt thời gian bằng cách lặp lại việc tính toán vài lần trong năm như hàng quý, hàng tháng hay điều tra liên tục, hoặc bằng cách sử dụng thời kỳ dài hơn như một năm chẳng hạn, trong trường hợp điều tra hàng năm hay ít thường xuyên hơn. Tính toán số lượng doanh nghiệp trong khu vực kinh tế phi chính thức là một việc khó nếu không muốn nói là không thể thực hiện được. Lý do là vì số lượng doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi

37 Tình trạng khai báo thiếu về việc làm thứ hai trong các cuộc điều tra về lực lượng lao động là một hiện tượng phổ biến cần đặc biệt chú trọng.

124

chính thức không giống với số lượng doanh nhân ở khu vực kinh tế phi chính thức, do sự tồn tại của các liên kết kinh doanh. Khả năng phân tách số liệu theo lĩnh vực hoạt động kinh tế (ngành) và các đặc trưng khác phụ thuộc vào quy mô và thiết kế mẫu. Đôi khi, số lượng lao động phi chính thức trong mẫu điều tra lại quá nhỏ để thực hiện phân loại chi tiết.

3.3 Câu hỏi điều tra

3.3.1 Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức

Thông thường, các thông tin sau về lao động làm việc trong khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức đã có sẵn trong điều tra về lực lượng lao động: • Các đặc điểm nhân khẩu học xã hội như: giới tính, độ tuổi, tình trạng hôn nhân, quan hệ với đối

tượng cần quan tâm trong hộ gia đình, trình độ học vấn, nơi thường trú, thành thị hay nông thôn v.v;

• Các đặc điểm của hộ gia đình: số lượng thành viên gia đình, loại hình hộ gia đình v.v; • Số giờ làm việc và thu nhập; • Loại hình hoạt động kinh tế (ngành), nghề nghiệp và tình trạng việc làm; • Các đặc điểm công việc khác: làm toàn bộ thời gian hay bán thời gian, tình trạng ổn định công

việc (không thời hạn, tạm thời, mùa vụ, thỉnh thoảng v.v). Thông tin thu được từ các câu hỏi điều tra về loại hình hoạt động kinh tế cho phép xác định các đối tượng tham gia hoạt động nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp (ISIC bản sửa đổi lần 4, Phần A), lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà (ISIC sửa đổi lần 4, Nhóm 970 – Hoạt động làm thuê công việc gia đình trong các hộ gia đình), cũng như những người tham gia sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu sử dụng cuối cùng của cá nhân (ISIC sửa đổi lần 4, Nhóm 981 – Hoạt động sản xuất các sản phẩm vật chất tự tiêu dùng của hộ gia đình). Cần lưu ý rằng, nếu được thiết kế tốt, các câu hỏi về loại hình đăng ký doanh nghiệp sẽ bao quát được không chỉ tiêu chí không đăng ký mà cả tiêu chí về loại hình sở hữu, tính pháp nhân và loại hạch toán, là những yếu tố được sử dụng để xác định doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân (trừ loại hình bán công ty).38 Do vậy, chỉ cần bổ sung một số ít câu hỏi vào bộ câu hỏi điều tra lực lượng lao động để xác định người làm việc trong khu vực kinh tế phi chính thức. Dưới đây là một ví dụ dựa trên loại câu hỏi được nhiều nước sử dụng trong điều tra về lực lượng lao động. Đối với tất cả các đối tượng điều tra trừ lao động làm công việc gia đình có lương: CH 1: Có bao nhiêu người (kể cả bản thân ông/bà) thường làm việc trong doanh nghiệp của ông/bà

hay doanh nghiệp, tổ chức tuyển dụng ông/bà? (Nếu doanh nghiệp/tổ chức có hơn một cơ sở thì khai số người thường làm việc ở cơ sở lớn nhất). 1. Dưới 10 người 2. 10 - 19 ) Chuyển sang CH 4 3. 20 - 49 ) 4. 50 - 99 ) 5. 100 trở lên )

(Các nhóm quy mô được xác định theo hoàn cảnh từng nước) CH 2: Xin cho biết con số chính xác: /_/_/ CH 3: Có bao nhiêu người làm việc trong doanh nghiệp của ông/bà hay doanh nghiệp, tổ chức

tuyển dụng ông bà? Tổng Nam Nữ số

1. Chủ DN (kể cả đồng sử hữu) /_/_/ /_/_/ /_/_/ 2. Lao động đóng góp cho gia đình /_/_/ /_/_/ /_/_/ 3. Lao động làm thuê/hưởng lương /_/_/ /_/_/ /_/_/ 4. Lao động không hưởng lương /_/_/ /_/_/ /_/_/

38 Ở một số nước (như Thổ Nhĩ Kỳ), loại thuế doanh nghiệp phải nộp phụ thuộc vào tính pháp nhân và đăng ký, cũng là những yếu tố xác định loại hạch toán của doanh nghiệp. Trong trường hợp này, câu hỏi về loại thuế phải nộp sẽ dễ hiểu hơn đối với đối tượng điều tra so với câu hỏi về đăng ký doanh nghiệp.

125

(Ghi chú: khó có thể thu thập thông tin về đặc điểm của doanh nghiệp từ người lao động, chỉ có thể tính toán việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức theo giới tính và tình trạng việc làm dựa trên câu trả lời của CH 3 do lao động tự làm và chủ việc làm phi chính thức cung cấp. Cũng cần sử dụng CH 3 khi áp dụng định nghĩa chung về khu vực kinh tế phi chính thức do Nhóm Delhi đề xướng, trong đó quy định tiêu chí quy mô dưới 5 lao động làm thuê/hưởng lương (Cục Thống kê Trung ương Ấn Độ 1999).

Đối với lao động làm thuê mà không phải là lao động làm công việc gia đình hưởng lương: CH 4: Ông/bà được tuyển dụng bởi ...?

1. Nhà nước ) Chuyển đến CH 10 2. Doanh nghiệp nhà nước và vốn Nhà nước ) 3. Tổ chức phi lợi nhuận, phi chính phủ hiệp hội v.v) 4. Doanh nghiệp tư nhân CH 5: Chủ lao động có khấu trừ thuế thu nhập và/hoặc bảo hiểm xã hội từ tiền lương/tiền công

của bạn không? 1. Có 2. Không

Đối với chủ lao động, lao động tự làm, lao động đóng góp cho gia đình và lao động trong doanh nghiệp tư nhân: CH 6: Tính pháp nhân của doanh nghiệp của ông/bà hay doanh nghiệp tuyển dụng ông/bà là gì?

7. Cty cổ phần, góp vốn ) Chuyển đến CH Q10 8. Cty TNHH/liên danh ) “ 9. HTX có đăng ký ) “ 10. Hợp tác thông thường ) Chuyển đến QH 8 11. Sở hữu cá nhân ) “ 12. Không rõ

CH 7: Doanh nghiệp của/thuê ông/bà thuộc loại nào? 9. Nhà máy hay đồn điền 10. Ngân hàng hay công ty bảo hiểm 11. Chuỗi cửa hàng/nhà hàng/dịch vụ 12. Công ty xây dựng 13. Bệnh viện hay trường tư thục 14. Hãng chế tạo, văn phòng kiến trúc sư/luật sư/bác sỹ v.v 15. Nông trại, xưởng sản xuất/gara/cửa hiệu/hàng ăn/dịch vụ nhỏ 16. Loại khác, ghi rõ ... (Chú ý: Mã 7 có thể được sử dụng thay thế trong xác định doanh nghiệp khu vực kinh tế phi chính thức, nếu không có thông tin nào thu thập được từ CH 6 và các câu hỏi khác).

CH 8: Doanh nghiệp của/thuê ông/bà đã đăng ký chưa? 1. Đã đăng ký 2. Đang tiến hành đăng ký ) Chuyển đến CH 10 3. Chưa ) “ 4. Không rõ ) “ 5. Không muốn trả lời ) “ CH 9: Doanh nghiệp đăng ký dưới hình thức nào?

(Câu trả lời được quy định theo hoàn cảnh từng nước) (Chú ý: bộ câu hỏi trên không có câu hỏi nào về loại hạch toán vì số lượng doanh nghiệp loại bán tư cách pháp nhân thường rất nhỏ ở hầu hết các nước.)

Đối với mọi đối tượng điều tra: CH 10: Ông/bà chủ yếu làm việc ở đâu?

12. Ở nhà (không có nơi chuyên để làm việc) 13. Chỗ làm việc bên trong hay gắn liền với nhà 14. Nhà máy, văn phòng, xưởng sản xuất, cửa hàng, kiốt, v.v, tách biệt nhà ở 15. Nông trại hay ruộng nông nghiệp 16. Nhà hay nơi làm việc của khách hàng 17. Nhà của chủ lao động 18. Công trường

126

19. Chợ hay quầy hàng 20. Quầy hàng trên phố 21. Không có địa điểm cố định (di động) 22. Nơi khác, ghi rõ ...

(Chú ý: Tuy ‘nơi làm việc’ không được coi là tiêu chí định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức hay việc làm phi chính thức nhưng câu hỏi về nội dung này sẽ giúp xác định một số nhóm nhỏ việc làm phi chính thức như lao động tại nhà và người bán hàng rong.)

3.2.2 Việc làm phi chính thức Để thu thập số liệu về số người có việc làm phi chính thức, cần bổ sung một số câu hỏi để xác định các việc làm phi chính thức của lao động. Đối với mọi nhóm tình trạng việc làm khác, việc phân loại việc làm phi chính thức được thực hiện căn cứ trực tiếp vào tình trạng việc làm của việc làm và/hoặc đặc điểm của doanh nghiệp thực hiện việc làm đó. Vì vậy, các câu hỏi điều tra gợi ý dưới đây coi như cơ sở ban đầu sẽ chỉ đề cập đến người lao động. Những nước như Brazil, Ấn Độ, Mêhicô, Panama, LB Nga, Nam Phi, Thổ Nhĩ Kỳ, Ukraina và Dimbabuê đã sử dụng những tiêu chí thực tiễn sau để định nghĩa việc làm phi chính thức: không đủ tiêu chuẩn tham gia bảo hiểm xã hội, không được hưởng phép năm hay nghỉ ốm có lương, không có hợp đồng lao động bằng văn bản hay công việc có tính chất ngẫu nhiên/tạm thời. Ví dụ sau dựa trên bộ câu hỏi đã sử dụng thử vào năm 2003 trong một điều tra lực lượng lao động liên tục ở CH Mônđôva (Cục Thống kê và Xã hội học 2003). Chỉ áp dụng cho người lao động: CH 11: Ông/bà được tuyển dụng theo... ?

3. hợp đồng bằng văn bản 4. hợp đồng miệng

CH 12: Hợp đồng của ông/bà ... ? 1. có thời hạn 2. không có thời hạn

CH 13: Chủ lao động có trả các khoản đóng góp xã hội (bảo hiểm lương hưu và thất nghiệp) cho ông bà không? 4. Có 5. Không 6. Không rõ

CH 14: Ông/bà có được hưởng phép năm có lương hay bù lương số ngày phép không sử dụng không? 4. Có 5. Không 6. Không rõ

CH 15: Ông/bà có được nghỉ ốm có lương khi ốm đau không? 4. Có 5. Không 6. Không rõ

CH 16: Khi sinh con, ông/bà có được hưởng chế độ nghỉ thai sản không? 5. Có 6. Không 7. Không rõ 8. Không áp dụng

CH 17: Trừ trường hợp có lỗi, ông/bà có bị cho thôi việc không báo trước không? 4. Có 5. Không 6. Không rõ

CH 18: Trường hợp bị thôi việc, ông/bà có được nhận các chế độ, bồi thường quy định trong luật lao động không? 1. Có 2. Không 3. Không rõ

127

Từ kết quả kiểm nghiệm, nguyên tắc ‘không làm, không hưởng lương’ được sử dụng để phân loại các việc làm thuê không chính thức. Theo đó, các câu hỏi 13, 14 và 15 được chọn để xác định việc làm phi chính thức của người làm công trong thực tế. Câu hỏi 16, 17 và 18 không đem lại hiệu quả nhiều trong kiểm nghiệm và bị loại khỏi bộ câu hỏi điều tra từ tháng 1/2004. Các câu hỏi khác được bổ sung chính thức vào bộ câu hỏi điều tra. Dựa trên bộ câu hỏi trình bày trong Phần 3.2.1 ở trên, có thể xác định được các đối tượng chủ lao động, lao động tự làm và lao động đóng góp vào gia đình có việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức (trừ người sản xuất hàng hóa chỉ phục vụ sử dụng cuối cùng của hộ gia đình) bằng cách kết hợp các nhóm câu trả lời như sau: Nếu tính pháp nhân và quy mô doanh nghiệp được sử dụng làm tiêu chí: CH 1 = 1 và CH 3.3 < 5 và (CH 6 = 4-5 hay (CH 6 = 6 và CH 7 = 7)); Nếu tính pháp nhân và không đăng ký của doanh nghiệp được sử dụng làm tiêu chí: CH 6 = 4-6 và CH 8 = 2-5. Lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức (trừ lao động làm thuê công việc gia đình có lương) được xác định bằng cách kết hợp các nhóm trả lời như sau: Nếu tính pháp nhân và quy mô doanh nghiệp được sử dụng làm tiêu chí: CH 1 = 1 và CH 3.3 < 5 và CH 4 = 4 và (CH 6 = 4-5 hay (CH 6 = 6 và CH 7 = 7)); Nếu tính pháp nhân và không đăng ký của doanh nghiệp được sử dụng làm tiêu chí: CH 4 = 4 và CH 5 = 2 và CH 6 = 4-6 và CH 8 = 2-3. Người có việc làm phi chính thức bao gồm: i) chủ lao động và lao động tự làm có doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức, ii) mọi lao động đóng góp cho gia đình, iii) người sản xuất hàng hóa chỉ sử dụng cuối cùng trong hộ gia đình mình (nếu được coi là có việc làm), iv) người lao động (kể cả lao động làm thuê công việc gia đình tại hộ có hưởng lương) trả lời “Không” ở CH 13, 14 hay 15. Cần nhấn mạnh rằng các câu hỏi từ 1 – 18 ở trên và các câu trả lời chỉ được sử dụng để cho biết loại thông tin cần thiết nhằm xác định tình hình việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. Từ ngữ chính xác sẽ được xác định bởi từng nước tùy theo hoàn cảnh mỗi nước. Một số câu hỏi trên có thể không phù hợp với tất cả mọi nước, và khi đó cần loại ra hay thay thế bằng câu hỏi phù hợp hơn. Cần cho phép không chỉ đối tượng tự trả lời mà cả người trả lời thay được trả lời các câu hỏi trên, nếu câu hỏi được xây dựng phù hợp. Tuy nhiên, trường hợp trả lời thay sẽ khó thu được thông tin chính xác hơn ở một số câu.

Tài liệu tham khảo

Cục Thống kê Trung ương Ấn Độ (1999): Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), Report of the Third Meeting (New Delhi, 17-19 May 1999); New Delhi, 1999

Cục Thống kê Trung ương Ấn Độ (2001): Expert Group on Informal Sector Statistics (Delhi Group), Report of the Fifth Meeting (New Delhi, 19-21 September 2001); New Delhi, 2001

Cục Thống kê, Xã hội học/CH Moldova (2003): Employment in the Informal Economy in the Republic of Moldova; Chisinau, 2003

Ủy ban Châu Âu; IMF; OECD; Liên hợp quốc; Ngân hàng Thế giới (2009): System of National Accounts 2008; New York, 2009

Hussmanns, Ralf (2001): Informal sector and informal employment: elements of a conceptual framework; Tham luận tại Hội nghị lần thứ 5 Nhóm chuyên gia về Thống kê khu vực kinh tế phi chính thức (Nhóm Delhi), New Delhi, 19-21/9/2001

Hussmanns, Ralf (2002): A labour force survey module on informal employment (including employment in the informal sector) as a tool for enhancing the international comparability of data; Tham luận tại Hội nghị lần thứ 6 Nhóm chuyên gia về Thống kê khu vực kinh tế phi chính thức (Nhóm Delhi), Rio de Janeiro, 16-18/9/2002

Tổ chức Lao động Quốc tế (2000): Resolution concerning statistics of employment in the informal sector, thông qua tại Hội nghị quốc tế các Nhà thống kê lao động lần thứ 15 (1/1993); trong: Current International Recommendations on Labour Statistics, Ấn bản năm 2000; Tổ chức Lao động Quốc tế, Geneva, 2000

Tổ chức Lao động Quốc tế (2002a): Effect to be given to resolutions adopted by the International Labour Conference at its 90th Session (2002), (b) Resolution concerning decent work and the

128

informal economy; Cơ quan chủ trì, phiên họp 285, nội dung thứ 7 trong chương trình nghị sự; Geneva, 11/2002 (tài liệu số GB.285/7/2)

Tổ chức Lao động Quốc tế (2002b): Decent Work and the Informal Economy; Báo cáo Tổng giám đốc; Hội nghị Lao động Quốc tế, phiên họp 90; Báo cáo VI; Tổ chức Lao động Quốc tế, Geneva, 2002

Tổ chức Lao động Quốc tế (2002c): ILO Compendium of official statistics on employment in the informal sector; Tài liệu công vụ STAT, số 2002-1; Tổ chức Lao động Quốc tế, Cục Thống kê, Geneva, 2002

Tổ chức Lao động Quốc tế (2003): Guidelines concerning a statistical definition of informal employment, endorsed by the Seventeenth International Conference of Labour Statisticians (November-December 2003); trong: Hội nghị thống kê lao động quốc tế lần 7 (Geneva, 24/11 – 3/12/2003), Báo cáo Hội nghị; Tài liệu số ICLS/17/2003/R; Tổ chức Lao động Quốc tế, Geneva, 2003

Nhóm chuyên trách liên ban thư ký về Tài khoản quốc gia (1993): System of National Accounts 1993; Brussels/Luxembourg, New York, Paris, Washington, D.C., 1993

Mata Greenwood, Adriana; Hoffmann, Eivind (2002): Developing a conceptual framework for a typology of atypical forms of employment: Outline of a strategy; Tham luận chuẩn bị cho Hội thảo chung UNECE-Eurostat-ILO về xác định chất lượng việc làm, Geneva, 27-29/5/2002

Negrete, Rodrigo (2002): Case studies on the operation of the concept of “Informal Employment” as distinct from “Informal Sector Employment”; Tham luận tại hội nghị Nhóm chuyên gia Thống kê khu vực kinh tế phi chính thức lần thứ 6 (Nhóm Delhi), Rio de Janeiro, 16-18/9/2002

OECD; IMF; ILO; CIS STAT (2002): Measuring the Non-Observed Economy – A Handbook; Paris, 2002

Pok, Cynthia (1992): Precariedad laboral: Personificaciones sociales en la frontera de la estructura del empleo; Tham luận chuẩn bị cho Seminario Interamericano sobre Medición del Sector Informal (Lima, 26-28/8/1992); Instituto Nacional de Estadística y Censos (Áchentina), Buenos Aires, 1992

PHỤ LỤC I

Quyết nghị về thống kê việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức được Hội nghị Thống kê Lao động Quốc tế lần thứ 15 thông qua (tháng 1/1993)

[lược trích] Khái niệm 5 (1) Khu vực kinh tế phi chính thức có đặc điểm chung là bao gồm những đơn vị tham gia sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có mục tiêu chính là tạo việc làm và thu nhập cho những người liên quan. Những đơn vị này thường hoạt động ở mức độ tổ chức thấp, với không hoặc ít sự phân chia giữa các yếu tố đầu vào của sản xuất như lao động và vốn và thường có quy mô nhỏ. Các quan hệ lao động, nếu có, chủ yếu dựa trên tuyển dụng tình cờ, quan hệ họ hàng hay quan hệ cá nhân và sự quen biết chứ không dựa trên các thỏa thuận hợp đồng với sự bảo đảm chính thức. (2) Các đơn vị sản xuất kinh doanh trong khu vực kinh tế phi chính thức có những đặc trưng của các doanh nghiệp hộ gia đình. Tài sản cố định và tài sản khác được sử dụng không thuộc về đơn vị sản xuất kinh doanh mà thuộc chủ sở hữu. Những đơn vị sản xuất kinh doanh này không thể tự mình tham gia vào các giao dịch hay ký kết hợp đồng với đơn vị khác, hay gánh nhận các trách nhiệm. Chủ sở hữu phải tự chịu rủi ro trong huy động nguồn tài chính cần thiết và phải chịu trách nhiệm cá nhân, không giới hạn đối với bất kỳ khoản nợ hay trách nhiệm nào phát sinh trong quá trình sản xuất kinh doanh. Tương tự, các tài sản cơ bản như nhà cửa, xe cộ có thể được sử dụng không phân biệt thuộc sở hữu của doanh nghiệp hay của hộ gia đình. Định nghĩa thực hành Khu vực kinh tế phi chính thức 6 (1) Để tiện việc thống kê, khu vực kinh tế phi chính thức được coi là một nhóm các đơn vị sản xuất kinh doanh, theo như định nghĩa và phân loại của Liên hợp quốc về Hệ thống Tài khoản Quốc gia (bản sửa đổi 4), hình thành nên một bộ phận của khu vực hộ gia đình tương ứng là các doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân thuộc sở hữu của hộ gia đình theo định nghĩa tại khoản 7.

129

(2) Trong khu vực hộ gia đình, khu vực kinh tế phi chính thức gồm: i) “các doanh nghiệp tự làm phi chính thức” định nghĩa tại khoản 8; ii) thành phần bổ sung bao gồm các “doanh nghiệp của chủ lao động phi chính thức” định nghĩa tại khoản 9. (3) Khu vực kinh tế phi chính thức được định nghĩa không phụ thuộc vào loại hình nơi làm việc là nơi triển khai hoạt động sản xuất, mức độ tài sản vốn cố định được sử dụng, thời hạn hoạt động của doanh nghiệp (lâu năm, mùa vụ hay ngẫu nhiên), cũng như hoạt động của doanh nghiệp là hoạt động chính hay thứ hai của chủ sở hữu. Doanh nghiệp hộ gia đình 7. Theo Hệ thống Tài khoản quốc gia của Liên hợp quốc (bản sửa đổi 4), doanh nghiệp hộ gia đình (hay tương tự là các doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân thuộc sở hữu của hộ gia đình) được phân biệt với các công ty hay tổ chức bán tư cách pháp nhân dựa trên tính pháp lý của đơn vị và loại hạch toán mà đơn vị sử dụng. Doanh nghiệp hộ gia đình là những đơn vị tham gia sản xuất hàng hóa, dịch vụ không cấu thành pháp nhân riêng biệt độc lập với hộ gia đình hay thành viên hộ gia đình sở hữu doanh nghiệp, không có hệ thống sỗ sách kế toán hoàn chỉnh (kể cả bảng cân đối tài sản có và tài sản nợ) nhằm cho phép phân biệt rõ ràng giữa hoạt động sản xuất của doanh nghiệp với các hoạt động khác của sở hữu chủ và xác định bất kỳ luồng thu thập và vốn nào giữa doanh nghiệp và sở hữu chủ. Doanh nghiệp hộ gia đình gồm các doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân thuộc quyền sở hữu và điều hành của cá nhân các thành viên gia đình hay hai hoặc nhiều hơn hai thành viên của cùng hộ gia đình cũng như các hình thức hợp tác không có tư cách pháp nhân giữa các thành viên của các hộ gia đình khác nhau. Doanh nghiệp tự làm phi chính thức 8 (1) Doanh nghiệp tự làm phi chính thức là các doanh nghiệp hộ gia đình (cùng ý nghĩa như trong khoản 7) thuộc quyền sở hữu và điều hành của các lao động tự làm, hoặc một mình hoặc có hợp tác với các thành viên của cùng hay khác hộ gia đình, có thể tuyển dụng không thường xuyên các lao động đóng góp cho gia đình và lao động khác nhưng không tuyển dụng lao động thường xuyên và có những đặc điểm như mô tả trong các mục 5 (1) và (2). (2) Về thực tiễn hoạt động, doanh nghiệp tự làm phi chính thức có thể bao gồm tất cả các doanh nghiệp tự làm hay chỉ gồm những doanh nghiệp tự làm không đăng ký theo các quy định luật pháp quốc gia cụ thể, tùy hoàn cảnh mỗi quốc gia. (3) Hoạt động đăng ký có thể là đăng ký theo luật về sản xuất hay thương mại, luật thuế hay bảo hiểm xã hội, quy chế của tổ chức nghề nghiệp hay các luật, đạo luật tương tự, hoặc các quy định của cơ quan pháp luật quốc gia. Doanh nghiệp của chủ lao động phi chính thức 9 (1) Doanh nghiệp của chủ lao động phi chính thức là các doanh nghiệp hộ gia đình (theo ý nghĩa ở khoản 7) thuộc quyền sở hữu và điều hành của các chủ lao động, hoặc tự mình hoặc có hợp tác với các thành viên của cùng hay khác hộ gia đình, tuyển dụng một hay nhiều lao động thường xuyên và có những đặc điểm mô tả ở các mục 5 (1) và (2). (2) Về thực tiễn hoạt động, doanh nghiệp của chủ lao động phi chính thức có thể được định nghĩa, tùy vào hoàn cảnh của mỗi quốc gia, theo một hay nhiều tiêu chí sau: (i) quy mô của đơn vị dưới một mức lao động cụ thể; (ii) không đăng ký doanh nghiệp hay lao động. (3) Tuy tiêu chí quy mô chủ yếu chỉ số lượng lao động được thuê thường xuyên nhưng trên thực tế, tiêu chí này có thể được xác định theo tổng số người lao động hay số lượng người tham gia trong một thời kỳ nhất định. (4) Giới hạn trên về quy mô trong định nghĩa doanh nghiệp của chủ việc làm phi chính thức có thể khác nhau giữa từng nước và lĩnh vực hoạt động kinh tế. Giới hạn này có thể được xác định dựa trên các tiêu chuẩn về quy mô tối thiểu theo quy định của pháp luật liên quan, nếu có, hay theo các định mức dựa trên kinh nghiệm. Khi lựa chọn giới hạn trên về quy mô cần tính đến mức phân bổ thống kê của các đơn vị lớn trong lĩnh vực hoạt động kinh tế tương ứng, nếu có, nhằm tránh trùng lặp. (5) Trong trường hợp doanh nghiệp có hoạt động ở nhiều hơn hai cơ sở, tiêu chí quy mô về nguyên tắc phải áp dụng cho từng cơ sở chứ không phải cả doanh nghiệp. Theo đó, một doanh nghiệp phải được coi là thỏa mãn tiêu chí về quy mô nếu không có cơ sở nào vượt quá giới hạn trên về quy mô quy định. (6) Hoạt động đăng ký doanh nghiệp có nghĩa là đăng ký theo các quy định luật pháp quốc gia cụ thể như nêu trong mục 8 (3). Người lao động được coi là đã đăng ký nếu được tuyển dụng theo hợp đồng lao động hay học nghề trong đó chủ lao động cam kết trả các khoản thuế và đóng góp bảo hiểm xã hội

130

liên quan thay mặt người lao động hay có quan hệ lao động tuân theo quy định chung của pháp luật về lao động. 10. Để phân tích cụ thể, các định nghĩa cụ thể hơn về khu vực kinh tế phi chính thức có thể được xây dựng ở cấp quốc gia bằng cách áp dụng thêm các tiêu chí dựa trên số liệu thu thập được. Những định nghĩa này có thể khác nhau tùy vào nhu cầu của người sử dụng thống kê. Dân số tham gia lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức Dân số tham gia lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức gồm tất cả những người được thuê mướn trong thời kỳ nhất định (với ý nghĩa như trong khoản 9 của nghị quyết I được Hôi nghị Thống kê Lao động Quốc tế lần thứ 13 thông qua) tại ít nhất một đơn vị phi chính thức được định nghĩa tại các khoản 8 và 9, bất kể tình trạng việc làm và công việc đó là công việc chính hay công việc thứ hai. Xử lý các trường hợp cụ thể 14. Doanh nghiệp hộ gia đình chỉ tham gia vào hoạt động sản xuất kinh doanh phi thị trường, tức là sản xuất hàng hóa, dịch vụ để tiêu dùng cá nhân riêng hay hình thành vốn cố định riêng theo định nghĩa của Hệ thống Tài khoản Quốc gia của Liên hợp quốc (bản sửa đổi 4), sẽ được loại trừ khỏi phạm vi khu vực kinh tế phi chính thức khi thực hiện thống kê về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức. Tùy thuộc vào hoàn cảnh quốc gia, các hộ gia đình sử dụng lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà đề cập trong khoản 19 có thể được loại trừ. 16. Về thực tiễn, phạm vi của khu vực kinh tế phi chính thức có thể được giới hạn ở các doanh nghiệp hộ gia đình tham gia vào hoạt động phi nông nghiệp. Nếu tính cả quy định tại khoản 14, mọi hoạt động phi nông nghiệp phải được tính vào phạm vi của khu vực kinh tế phi chính thức, bất kể đó là hoạt động chính hay phụ của doanh nghiệp hộ gia đình. Đặc biệt, khu vực kinh tế phi chính thức bao gồm cả các hoạt động phi nông nghiệp bổ trợ của doanh nghiệp hộ gia đình trong khu vực nông nghiệp nếu thỏa mãn các điều kiện tại khoản 8 hay 9. 17. Những đơn vị tham gia vào các hoạt động chuyên môn hay kỹ thuật được thực hiện bởi người lao động tự làm như bác sỹ, luật sư, kế toán, kiến trúc sư hay kỹ sư, được coi là thuộc khu vực kinh tế phi chính thức nếu thỏa mãn các điều kiện nêu tại khoản 8 hay 9. 18 (1) Lao động gia công là những người đồng ý làm việc cho một doanh nghiệp cụ thể hay cung cấp một lượng hàng hóa hay dịch vụ nhất định cho một doanh nghiệp cụ thể, theo thỏa thuận hay hợp đồng có trước với doanh nghiệp đó, nhưng có nơi làm việc không nằm trong bất kỳ cơ sở nào của doanh nghiệp đó. (2) Để tạo điều kiện thu thập số liệu, mọi lao động gia công đều có thể được tính vào phạm vi điều tra khu vực kinh tế phi chính thức, cho dù có tự mình cấu thành đơn vị sản xuất (lao động gia công tự làm) hay là một phần của doanh nghiệp tuyển dụng họ (lao động ngoài làm thuê) hay không. Dựa trên những thông tin thu thập được, lao động gia công tự làm và lao động làm thuê phải được phân biệt với nhau dựa trên những tiêu chí đề xuất của Hệ thống Tài khoản Quốc gia của Liên hợp quốc (bản sửa đổi 4). Lao động gia công phải được tính vào khu vực kinh tế phi chính thức, hay nhóm dân số tham gia lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức, nếu các đơn vị sản xuất cấu thành với tư cách lao động tự làm hay làm thuê, thỏa mãn những điều kiện nêu trong các khoản 8 hay 9. 19. Lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà là những người chỉ tham gia thực hiện các dịch vụ tại nhà ở hộ gia đình và được trả công bằng tiền mặt hay hiện vật. Lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà được tính hay loại trừ khỏi khu vực kinh tế phi chính thức tùy thuộc vào hoàn cảnh quốc gia và mục đích thống kê. Dù trong trường hợp nào thì lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà cũng được định nghĩa là một nhóm lao động riêng để tăng cường khả năng so sánh thống kê quốc tế.

PHỤ LỤC II

HƯớNG DẫN Về DịNH NGHIA THốNG KE VIệC LAM PHI CHINH THứC, DƯợC HộI NGHị QUốC Tế CAC NHA THốNG KE LAO DộNG LầN THứ 17 THONG QUA

(11-12/2003) Hội nghị Quốc tế các nhà Thống kê Lao động lần thứ 17 (ICLS) Công nhận rằng tính phù hợp của việc làm phi chính thức tùy thuộc điều kiện từng nước và vì vậy, quyết định thực hiện thống kê về vấn đề này cũng tùy thuộc vào hoàn cảnh và ưu tiên của quốc gia, Lưu ý rằng thuật ngữ ‘khu vực kinh tế phi chính thức’ được ILO sử dụng bao gồm cả khu vực kinh tế phi chính thức cũng như việc làm phi chính thức, và một khung lý thuyết quốc tế về xác định kinh tế chưa được quan sát đã được bổ sung vào Hệ thống Tài khoản Quốc gia 1993, trong đó phân biệt khu

131

vực kinh tế phi chính thức với hoạt động sản xuất ngầm, sản xuất phi pháp và sản xuất hộ gia đình để sử dụng tiêu dung cuối cùng, Dựa trên những tiêu chuẩn thống kê quốc tế hiện có về khu vực kinh tế phi chính thức có trong Nghị định về thống kê việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS 15 thông qua (1/1993), Ghi nhận đề xuất của Nhóm Chuyên gia về Thống kê khu vực kinh tế phi chính thức (Nhóm Delhi), trong Phiên họp lần thứ 5, rằng định nghĩa và cách tính việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức cần được bổ sung bằng một định nghĩa và cách tính toán về việc làm phi chính thức, Nhấn mạnh tầm quan trọng của sự nhất quán và chặt chẽ trong việc liên hệ khái niệm dựa trên tiếp cận doanh nghiệp về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức với khái niệm rộng hơn dựa trên tiếp cận việc làm về việc làm phi chính thức, Xem xét công tác xây dựng phương pháp của Tổ chức Lao động Quốc tế và một số quốc gia trong lĩnh vực này, Ủng hộ đề nghị của Hội nghị Lao động Quốc tế nêu trong khoản 37(n), Quyết nghị về bảo đảm việc làm và khu vực kinh tế phi chính thức thông qua tại phiên họp thứ 90 (2002), rằng Tổ chức Lao động Quốc tế cần hỗ trợ các nước trong thu thập, phân tích và phổ biến số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức, Công nhận rằng tính đa dạng đáng kể của các tình huống việc làm phi chính thức đặt ra những giới hạn về phạm vi hoạt động cân đối số liệu thống kê về việc làm phi chính thức giữa các nước, Công nhận tính hữu ích của các hướng dẫn quốc tế trong hỗ trợ các quốc gia xây dựng định nghĩa quốc gia về việc làm phi chính thức và trong tăng cường khả năng so sánh quốc tế giữa các kết quả thống kê tới mức tối đa cho phép, Ủng hộ những hướng dẫn bổ sung cho Quyết nghị về thống kê việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức của ICLS 15 sau đây và khuyến khích các quốc gia kiểm nghiệm khung khái niệm là cơ sở của hướng dẫn. 1. Khái niệm về khu vực kinh tế phi chính thức coi các đơn vị sản xuất là đơn vị quan sát, còn khái niệm về việc làm phi chính thức coi việc làm là các đơn vị quan sát. Việc làm được định nghĩa theo nội dung nêu trong khoản 9, Quyết nghị về thống kê dân số tham gia hoạt động kinh tế, tình trạng việc làm, thất nghiệp và thiếu việc làm được ICLS 13 thông qua. 2. Doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức được định nghĩa theo Quyết nghị về thống kê việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS 15 thông qua. Để thực hiện thống kê về việc làm phi chính thức, khoản 19 của Quyết nghị về thống kê lao động ở khu vực kinh tế phi chính thức được ICLS 15 thông qua phải được áp dụng để loại trừ các hộ gia đình có thuê mướn lao động tại nhà ăn lương từ doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức, và tính riêng nhóm đối tượng này dưới tên gọi ‘hộ gia đình’. 3. (1) Việc làm phi chính thức bao gồm tổng số việc làm phi chính thức được định nghĩa trong các mục (2) và (5) dưới đây, dù ở doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức hay hộ gia đình, trong một thời kỳ nhất định. Như trình bày trong bảng ma trận kèm theo, việc làm phi chính thức bao gồm các loại việc làm sau: (i) lao động tự làm làm việc tại các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức của riêng

mình (ô 3); (ii) chủ lao động làm việc tại các doanh nghiệp của mình thuộc khu vực kinh tế phi chính thức (ô 4); (iii) lao động đóng góp cho gia đình, bất kể làm việc ở doanh nghiệp chính thức hay phi chính thức

(ô 1 và 5); (iv) thành viên hợp tác xã sản xuất phi chính thức (ô 8); (v) lao động làm công việc phi chính thức (theo định nghĩa tại mục (5) dưới đây) ở các doanh

nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức, doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức, hay lao động tại nhà làm thuê cho hộ gia đình (ô 2, 6 và 10);

(vi) lao động tự làm tham gia sản xuất hàng hóa chỉ để tiêu dùng riêng cuối cùng của hộ gia đình (ô 9), nếu được coi là có việc làm theo khoản 9 (6) của Nghị định về thống kê dân số đang hoạt động kinh tế, tình trạng việc làm, thất nghiệp và thiếu việc làm được ICLS 13 thông qua.

(3) Lao động tự làm, chủ lao động, thành viên hợp tác xã sản xuất, lao động đóng góp vào gia đình và lao động làm thuê được định nghĩa theo Phân loại tình trạng việc làm quốc tế (ICSE) mới nhất.

132

(4) Hợp tác xã sản xuất được coi là phi chính thức nếu không phải là pháp nhân được thành lập chính thức và đáp ứng các tiêu chí khác về doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức xác định trong Quyết nghị về thống kê việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức của ICLS 15.

(5) Lao động được coi là có việc làm phi chính thức nếu có quan hệ lao động, theo pháp luật và trên thực tế, không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật lao động quốc gia, thuế thu nhập, bảo hiểm xã hội hay các quyền lợi lao động nhất định (thông báo trước khi cho nghỉ việc, trợ cấp thôi việc, nghỉ phép năm và nghỉ ốm hưởng lương v.v.), với những lý do sau: không công khai việc làm hay người lao động; việc làm ngẫu nhiên hay có thời hạn ngắn; việc làm có số giờ làm việc hay mức lương dưới ngưỡng quy định (như mức đóng góp bảo hiểm xã hội); việc làm ở doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân hay làm việc cho hộ gia đình; việc làm có nơi làm việc bên ngoài cơ sở của doanh nghiệp thuê lao động (như lao động bên ngoài không có hợp đồng lao động); hay những việc làm mà các quy định về lao động không áp dụng, không được thực thi hay tuân thủ vì bất kỳ lý do nào khác. Các tiêu chí thực hành trong định nghĩa việc làm phi chính thức của người làm thuê sẽ được xác định tùy vào hoàn cảnh quốc gia và các số liệu có được.

(6) Để phục vụ phân tích và hoạch định chính sách, có thể cần phân biệt các loại hình việc làm phi chính thức nêu trong mục 3 (2) ở trên, đặc biệt là việc làm của người làm thuê. Phương pháp hệ thống phân loại và định nghĩa cần được xây dựng trong khi tiếp tục phân loại tình trạng việc làm ở cấp quốc tế và quốc gia.

4. Nếu được, người lao động có việc làm chính thức ở các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức (ô 7 trong ma trận kèm theo) phải được loại ra khỏi khu vực việc làm phi chính thức.

5. Việc làm phi chính thức ngoài khu vực kinh tế phi chính thức bao gồm các loại việc làm sau: (i) lao động có việc làm phi chính thức ( quy định tại mục 3 (5) ở trên) trong doanh nghiệp thuộc

khu vực kinh tế chính thức (ô 2) hay lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà có hưởng lương được hộ gia đình thuê (ô 10);

(ii) lao động đóng góp vào gia đình ở doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế chính thức (ô 1); (iii) lao động tự làm tham gia sản xuất hàng hóa chỉ tiêu phục vụ dùng riêng cuối cùng của hộ gia

đình (ô 9), nếu được coi là có việc làm theo khoản 9 (6) của Quyết nghị về thống kê dân số đang hoạt động kinh tế, tình trạng việc làm, thất nghiệp và thiếu việc làm được ICLS 13 thông qua.

6. Các nước không có số liệu thống kê về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức hay có cách phân loại việc làm theo loại đơn vị sản xuất kinh doanh không phù hợp có thể thực hiện thống kê về việc làm phi chính thức nếu muốn, khi xây dựng định nghĩa phù hợp về việc làm phi chính thức về lao động tự làm, chủ lao động và thành viên hợp tác xã sản xuất. Mặt khác, các nước cũng có thể hạn chế việc tính toán mức việc làm phi chính thức ở mức công việc làm thuê.

7. Các nước không tính hoạt động nông nghiệp vào số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức cần xây dựng định nghĩa phù hợp về việc làm phi chính thức trong nông nghiệp, nhất là việc làm của lao động tự làm, chủ lao động và thành viên hợp tác xã sản xuất.

133

Khung khái niệm: Việc làm phi chính thức

Việc làm theo tình trạng công việc

Lao động tự làm Chủ lao động

Lao động đóng góp

cho gia đình

Lao động làm thuê

Thành viên HTX sản xuất

Loại đơn

vị sản xuất kinh

doanh

Phi chính thức

Chính thức

Phi chính thức

Chính thức

Phi chính thức

Chính thức

Phi chính thức

Chính thức

Phi chính thức

Doanh nghiệp

thuộc khu vực kinh tế chính thức

1

2

Doanh nghiệp

thuộc khu vực kinh tế phi chính

thức (a)

3

4

5

6

7

8

Hộ gia đình

(b) 9

10

(a) theo định nghĩa của Hội nghị Thống kê Lao động Quốc tế 15 (trừ hộ gia đình có thuê mướn lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà).

(b) Hộ gia đình sản xuất hàng hóa chỉ phục vụ tiêu dùng cuối cùng riêng và hộ gia đình có thuê mướn lao động làm thuê công việc gia đình tại nhà.

Chú ý: các ô tô đậm chỉ việc làm theo định nghĩa không tồn tại tại loại đơn vị sản xuất kinh doanh đang nói đến. Các ô tô nhạt chỉ việc làm chính thức. Các ô không tô màu chỉ các dạng việc làm phi chính thức. Việc làm phi chính thức: Ô 1 – 6 và 8 – 10. Việc làm ở khu vực kinh tế phi chính thức: Ô 3 – 8. Việc làm phi chính thức ngoài khu vực kinh tế phi chính thức: Ô 1, 2, 9 và 10.

134

Toàn cầu hóa và việc làm phi chính thức tại các nước đang phát triển

Marc Bacchetta, Ekkehard Ernst, Juana P. Bustamante Tổ Chức Lao Động Quốc Tế, Viện Nghiên Cứu Lao Động Quốc Tế, Tổ Chức Thương Mại Thế

Giới, Geneva, 2009

Toàn cầu hóa ít có tác động làm giảm tính dễ tổn thương của thị trường lao động ở nhiều nước đang phát triển... Trong thập niên vừa qua, thương mại thế giới đã tăng đáng kể. Tới năm 2007, thương mại toàn cầu đạt hơn 60% GDP thế giới, so với chưa đầy 30% hồi giữa thập niên 1980. Ít ai phản đổi việc thương mại gia tăng đã đóng góp vào tăng trưởng và tạo việc làm trên khắp thế giới. Tuy nhiên, tăng trưởng mạnh trong nền kinh tế toàn cầu cho tới nay chưa dẫn tới cải thiện điều kiện làm việc và mức sống cho nhiều người. Nghèo tuyệt đối đã giảm, nhờ sự năng động kinh tế của những năm qua, các nỗ lực của các doanh nghiệp tư nhân, lao động di cư với tiền gửi của họ và cộng đồng phát triển quốc tế. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các điều kiện thị trường lao động và chất lượng tăng trưởng việc làm không được cải thiện ở mức tương đương. Ở nhiều nước đang phát triển, tạo việc làm chủ yếu diễn ra trong kinh tế phi chính thức, nơi khoảng 60% lao động tìm được cơ hội mang lại thu nhập. Tuy nhiên, kinh tế phi chính thức có các đặc điểm: ít được bảo hiểm công việc, thu nhập thấp, thiếu tiếp cận một loạt các lợi ích xã hội và ít cơ hội để tham gia các chương trình giáo dục và đào tạo chính thức – tóm tại, thiếu những thành tố chủ yếu của cơ hội việc làm đàng hoàng. Những yếu tố dễ tổn thương dai dẳng về thị trường lao động đã khiến nhiều nước không thể thu được lợi ích đầy đủ từ sự năng động của toàn cầu hóa. Mặc dù kinh tế phi chính thức thường có đặc điểm tiêu biểu là có cơ chế chuyển dịch kinh tế mạnh mẽ, gia nhập và rút lui nhanh, điều chỉnh linh hoạt trước thay đổi về cầu, nhưng tính phi chính thức lại hạn chế tiềm năng để các nước đang phát triển thu được lợi ích đầy đủ từ sự hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Đặc biệt, kinh tế phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn ngăn cản các nước trong việc phát triển một nền tảng xuất khẩu quy mô lớn và đa dạng, do năng lực tăng trưởng của các doanh nghiệp bị hạn chế. Bất chấp khó khăn mà ai cũng biết trong việc thu thập được những số liệu đáng tin cậy về tính phi chính thức (như được giải thích trong nghiên cứu này), công trình được báo cáo ở đây cho thấy rằng các nước có tỷ lệ lớn về kinh tế phi chính thức có mức độ đa dạng hóa xuất khẩu thấp hơn – tỷ lệ phi chính thức tăng 10 điểm phần trăm tương đương với giảm đa dạng hóa xuất khẩu 10%. Việc làm phi chính thức khiến cho người lao động khó có được những kỹ năng phổ thông mà có thể sử dụng hữu ích trong nhiều loại công việc khác nhau. Tương tự, các doanh nghiệp hoạt động trong kinh tế phi chính thức thường là nhỏ và phải đối mặt với các rào cản tăng trưởng, cản trở họ cung cấp các hàng hóa và dịch vụ chất lượng cao. Và khi các nền kinh tế đang mở cửa, kinh tế phi chính thức thường là đệm đỡ cho những lao động mất việc làm, vì thế làm giảm hơn nữa tiêu chuẩn làm việc theo cách mà sẽ không xảy ra nếu có các cơ hội việc làm khác trong khu vực chính thức. Nói tóm lại, các doanh nghiệp trong khu vực kinh tế phi chính thức thiếu năng lực tạo đủ lợi nhuận để thưởng cho việc sáng tạo và mạo hiểm – hai thành tố chủ chốt cho thành công kinh tế dài hạn. Các ước tính cho thấy những nước được phân tích trong nghiên cứu này mất tới 2 điểm phần trăm tăng trưởng kinh tế trung bình do thị trường lao động phi chính thức. Cuối cùng, toàn cầu hóa bổ sung thêm nguồn sốc kinh tế từ bên ngoài. Ví dụ, các chuỗi sản xuất toàn cầu có thể truyền những cú sốc kinh tế vĩ mô và thương mại qua vài nước với tốc độ chớp nhoáng, như ta quan sát thấy qua cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay. Hơn nữa, trong những tình huống như vậy, các nước đang phát triển có nguy cơ sa vào vòng luẩn quẩn của mức độ phi chính thức cao hơn và tính dễ tổn thương gia tăng. Những nước có kinh tế phi chính thức lớn chịu hậu quả nghiêm trọng hơn sau các cú sốc. Thực thế, các ước tính cho thấy những nước có kinh tế phi chính thức lớn hơn mức trung bình có xác suất cao gấp ba lần về hệ quả tiêu cực của khủng hoảng so với những nước có tỷ lệ phi chính thức thấp hơn. Vì vậy, xử lý tình trạng phi chính thức không chỉ là một vấn đề cần quan tâm xét về công bằng xã hội. Nó còn giúp cải thiện hiệu quả động của một nước, do kinh tế phi chính thức cản trở năng lực của một nước trong việc củng cố sản xuất giá trị tăng thêm cao và cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu. Khuyến khích sự chính thức hóa của cả người lao động và doanh nghiệp sẽ giúp các nước nâng cao nguồn thu ngân sách, cải thiện năng lực ổn định hóa nền kinh tế và giảm nhẹ hậu quả tiêu cực từ các cú sốc bên ngoài. Như cuộc khủng hoảng hiện tại cho thấy, các nước từng được miêu tả

135

với đặc điểm thị trường lao động dễ tổn thương cũng là những nước ở vị thế kém nhất để đối phó với các điều kiện kinh tế xấu đi. Giảm bớt quy mô của kinh tế phi chính thức, do đó, là mục tiêu chính sách chủ chốt nhìn từ giác độ phát triển. Nghiên cứu này đưa ra luận điểm rằng có thể giải quyết những thách thức này và làm giảm tỷ lệ phi chính thức ở các nước đang phát triển, bất chấp áp lực gia tăng mà toàn cầu hóa ở mức độ cao hơn có thể đặt lên các thị trường lao động. Thực thế, cải cách thương mại có tiềm năng tạo ra những lợi ích thị trường lao động dài hạn với chiến lược mở cửa phù hợp – gồm cả chọn thời điểm cải cách và nâng cao các chính sách hỗ trợ như “Viện Trợ Vì Thương Mại” – kết hợp với một hỗn hợp các chính sách trong nước phù hợp. Một cách tiếp cận chính sách thành công đòi hỏi phải hiểu thấu đáo các kênh truyền dẫn mà qua đó các thị trường lao động chịu ảnh hưởng của các cải cách thương mại. Các thách thức nảy sinh từ sự tồn tại của kinh tế phi chính thức cũng cần phải được xác định về cách chúng cản trở sự tham gia đầy đủ hơn vào thương mại quốc tế, làm giảm đa dạng hóa xuất khẩu và làm suy yếu sức đề kháng trước các cú sốc kinh tế.

...bởi tính năng động kinh tế không làm giảm được tỷ lệ phi chính thức cao Xác định quy mô của kinh tế phi chính thức và ghi nhận các xu hướng trong việc làm phi chính thức không phải là việc đơn giản. Trên cơ sở định nghĩa rộng về phi chính thức bao quát “nhiều loại phi chính thức” khác nhau, nghiên cứu này ghi lại những khác biệt giữa các nước và các tỷ lệ phi chính thức dai dẳng giữa một nhóm chọn lọc các nước ở châu Phi, châu Á và Mỹ La-tinh. Thực thế, tỷ lệ phi chính thức có thể lên tới 90% trong một số trường hợp cụ thể hay cũng có thể chỉ là 30% ở các nước khác. Ngoài ra, tồn tại những khác biệt lớn về tỷ lệ phi chính thức, tùy thuộc vào trình độ kỹ năng của người lao động. Người lao động có kỹ năng cao được ước tính có xác suất làm trong kinh tế phi chính thức thấp hơn tới năm lần so với người lao động có kỹ năng thấp. Ngoài ra, lựa chọn nghề nghiệp ảnh hưởng mạnh tới rủi ro về tính phi chính thức. Hơn 50% trường hợp lao động tự làm dường như gắn liền với tính phi chính thức, trong khi đó làm việc cho các doanh nghiệp nhỏ dưới 5 lao động có tác dụng giảm bớt rủi ro này xuống còn 30%. Tuy nhiên, quan trọng hơn là tỷ lệ phi chính thức có thể cao một cách dai dẳng theo thời gian, chỉ phản ứng ở mức yếu trước sự tăng tốc về tăng trưởng kinh tế hoặc cởi mở thương mại. Thực thế, chỉ một vài nước thể hiện sự giảm bớt tính phi chính thức sau khi mở cửa thương mại. Điều này đặt ra nghi vấn với một số những tuyên bố trước đây về lợi ích của tăng trưởng mạnh hơn và hội nhập thương mại đối với tạo việc làm (trong khu vực kinh tế chính thức). Nó gợi ý rằng chính sách – quan điểm điều tiết thị trường lao động, phối hợp với cải cách thương mại và các chính sách hỗ trợ thương mại – đóng một vai trò chủ chốt trong việc quyết định năng lực của các nước để hưởng lợi từ hội nhập thương mại quốc tế và tăng trưởng mạnh hơn về khía cạnh việc làm.

Trong một số trường hợp cải cách thương mại đã làm gia tăng tính dễ tổn thương thị trường lao động trong ngắn hạn … Lý thuyết kinh tế không có mấy tác dụng để tiên đoán tốt về tác động của mở cửa thương mại lên tính phi chính thức. Các mô hình lý thuyết chủ yếu tập trung vào những trường hợp mà mở cửa thương mại dẫn tới gia tăng việc làm phi chính thức, thảo luận về những điều kiện mà theo đó lương trong khu vực kinh tế phi chính thức sẽ tăng hoặc giảm. Những mô hình hiện có hàm chứa nhiều sự khác biệt khiến cho khó có thể so sánh các kết quả và tách riêng vai trò của các giả định cụ thể dùng để lập mô hình. Tuy nhiên, các kết quả lý thuyết chỉ ra một số những yếu tố quan trọng cần xem xét để có thể hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa toàn cầu hóa và kinh tế phi chính thức. Nếu vốn chuyển động giữa các khu vực thì kinh tế phi chính thức có thể hưởng lợi từ sự gia tăng nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ và nhờ thế lương trong kinh tế phi chính thức có thể tăng lên. Thị trường lao động phi chính thức có thể hưởng lợi nhiều hơn nữa nếu các sản phẩm của khu vực này được trao đổi thương mại trực tiếp – một điều kiện tiếc là dường như khó có thể xảy ra ở nhiều nước, như phần sau của nghiên cứu này cho thấy. Mặt khác, ở mức độ mà mối quan hệ bổ trợ theo chiều dọc tồn tại giữa kinh tế chính thức và kinh tế phi chính thức (như các chuỗi sản xuất kết nối với nhau), điều chỉnh cơ cấu trong kinh tế chính thức sau cải cách thương mại có thể ảnh hưởng tiêu cực lên kinh tế phi chính thức – ít ra là trong ngắn hạn. Cho dù là có thể tin vào lý thuyết về các kênh truyền dẫn này, các cải cách thương mại được chứng tỏ trong nhiều trường hợp là đem lại những phản ứng thị trường lao động có khác hơn so với những phản ứng mà những mối liên hệ đã biết đưa ra. Ví dụ, toàn cầu hóa và hội nhập thương mại có thể dẫn tới việc các nước có nhiều lao động chuyên biệt hóa vào những ngành thâm dụng lao động, kỹ năng thấp.

136

Đã từng có hy vọng rằng điều này sẽ dẫn tới tăng lương cho lao động kỹ năng thấp hoặc cải thiện điều kiện làm việc, kể cả thông qua tăng việc làm trong khu vực chính thức cho lao động kỹ năng thấp. Tuy nhiên, bằng chứng cho thấy rằng mức chênh lương trả cao hơn cho kỹ năng cao hơn đã tăng ở cả các nước phát triển lẫn nước đang nổi lên, khiến cho lao động kỹ năng thấp bị thiệt hơn so với trước (một cách tương đối). Điều này phần nào được giải thích bởi thực tế rằng đầu tư quốc tế thường đi kèm với cầu lao động kỹ năng cao. Những công ty quốc gia lớn cần thuê nhân sự có chất lượng để có thể tổ chức các dây chuyền sản xuất của họ được hiệu quả, điều này giải thích sự gia tăng về mức chênh lương theo kỹ năng ở cả những nước này nữa. Ngoài ra, cũng có gợi ý rằng việc thay đổi công nghệ thiên về kỹ năng có thể gắn với sự gia tăng về phân biệt lương theo kỹ năng. Khi công nghệ phổ biến ở cấp toàn cầu, các nước sẽ trải qua sự gia tăng về cầu lao động kỹ năng cao, cho dù họ có nhiều lao động kỹ năng thấp. Hơn nữa, công nghệ thiên về kỹ năng có thể gắn liền với mức độ mở cửa thương mại lớn hơn. Thực thế, bằng chứng thực nghiệm cho thấy mở cửa thương mại đã dẫn tới sự phát triển và phổ biến các công nghệ thiên về kỹ năng. Số lượng bằng chứng hạn hẹp có được không cho phép chúng tôi rút ra kết luận tổng quát về hệ quả của mở cửa thương mại lên việc làm phi chính thức. Bằng chứng từ các nước Mỹ La-tinh cho thấy rằng những hệ quả này phụ thuộc mạnh mẽ vào hoàn cảnh của từng nước. Những khác biệt giữa các nước về phản ứng (ngắn hạn) của thị trường lao động không chính thức đối với cải cách thương mại cũng dường như phụ thuộc vào những khác biệt trong tái phân bổ cả vốn lẫn lao động giữa các khu vực, một phần nào đó như là sự phản ứng trước những khác biệt về thực hiện chính sách

…và dường như chỉ đem lại lợi ích về việc làm và lương trong dài hạn

Cuối cùng, những khó khăn gặp phải trong các nghiên cứu thực nghiệm cố gắng xác định rõ hiệu ứng của mở cửa thương mại lên kinh tế phi chính thức dường như phần nào liên quan tới thực tế rằng cần phải phân biệt giữa hệ quả ngắn hạn và hệ quả dài hạn. Các ước tính được trình bày trong nghiên cứu này chỉ ra khả năng rằng, trong ngắn hạn, mở cửa thương mại khiến thị trường lao động phi chính thức tăng thêm, đòi hỏi các công ty được bảo hộ trong khu vực kinh tế chính thức phải điều chỉnh và tái phân bổ việc làm và lao động. Tuy nhiên, về dài hạn tính năng động kinh tế được cải thiện dự kiến sẽ có được từ thương mại mạnh mẽ hơn có tiềm năng củng cố tăng trưởng việc làm trong khu vực kinh tế chính thức. Kết quả này có thể phần nào điều hòa những khác biệt trong diễn giải giữa những phân tích cá lẻ được xem xét trong nghiên cứu này. Nó cũng khớp với những nghiên cứu xuyên các nước gần đây hơn cho thấy tiềm năng của cải cách thương mại làm tăng sản lượng trong khu vực kinh tế phi chính thức, trong khi việc làm phi chính thức lại giảm, chỉ ra sự gia tăng năng suất trong khu vực kinh tế phi chính thức mà có thể quan sát được sau cải cách thương mại. Phân tích thực nghiệm trong nghiên cứu này cũng cho bằng chứng rằng chính sách trong nước đóng vai trò then chốt để giải thích thành công mà các nước trải nghiệm sau các cải cách thương mại.

Các thị trường lao động phi chính thức làm suy yếu kết quả xuất khẩu ở các nước đang phát triển... Tính phi chính thức không chỉ bị ảnh hưởng bởi thương mại quốc tế, mà nó còn có tác động lên năng lực của một nước trong việc tham gia thương mại và tăng trưởng. Tuy nhiên, các nghiên cứu thực nghiệm hiện nay về các tác động nhân quả theo chiều từ tính phi chính thức tác động lên thương mại thì lại chưa có mấy. Nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực này là dựa vào sự suy đoán gián tiếp và mang tính tổng hợp cao. Còn ít hiểu biết về kinh tế vi mô của tính phi chính thức và sự dịch chuyển của việc làm, việc tạo lập và tăng trưởng của doanh nghiệp. Trên cơ sở các bằng chứng hiện tại và phân tích thực nghiệm gốc, nghiên cứu này dù sao cũng xác định ra được bốn kênh tiềm năng qua đó các thị trường lao động phi chính thức có thể ảnh hưởng tới kết quả thương mại và kinh tế vĩ mô: (a) kinh tế phi chính thức có tỷ trọng lớn có thể thu hẹp mức độ đa dạng hóa xuất khẩu; (b) nó có thể hạn chế quy mô của doanh nghiệp và qua đó hạn chế tăng trưởng năng suất; (c) nó có thể có vai trò như một bẫy nghèo cản trở việc tái phân bổ thành công việc làm trong nội bộ khu vực kinh tế chính thức; và (d) về mặt tích cực, nó có thể cung cấp hàng hóa và dịch vụ trung gian giá rẻ có tác dụng thúc đẩy tính cạnh tranh của các doanh nghiệp chính thức trên thị trường quốc tế. Đa dạng hóa xuất khẩu từ lâu đã được xem là điều kiện tiền đề để tăng trưởng và phát triển thành công, với ngoại lệ có thể là trường hợp những nước (nhỏ) rất tiên tiến có khả năng thu lợi ích tối đa từ thương mại quốc tế bằng cách chuyên biệt hóa vào các thị trường ngách. Nếu không đa dạng hóa xuất

137

khẩu – nhất là bằng cách thoát ra khỏi những mặt hàng sơ chế mà cầu ít co giãn và giá hay biến động chuyển sang những hàng hóa bán thành phẩm và thành phẩm – thì các nước sẽ có nguy cơ bị nhốt vào một hình thái chuyên biệt hóa với rất ít tiềm năng sáng tạo đổi mới hay tạo giá trị. Một sự chuyên biệt hóa bất lợi như vậy, có thể phần nào gắn với những thất bại trong điều tiết hoặc thiếu cải cách thương mại. Tuy nhiên, ngoài ra nghiên cứu cũng đưa ra luận điểm rằng một kinh tế không chính thức chiếm tỷ trọng lớn cân xứng với kinh tế chính thức là một yếu tố quyết định nữa về mức độ đa dạng hóa xuất khẩu thấp. Hiệu ứng này được chứng tỏ là không liên quan tới độ mở thương mại của một nước và tồn tại vượt qua những yếu tố khác có thể ảnh hưởng tới đa dạng hóa xuất khẩu, ví dụ như quy mô của quốc gia. Tính phi chính thức còn có thể cản trở thành công của thương mại bởi vì các doanh nghiệp phi chính thức thường thiếu quy mô cần có để có thể khai thác đầy đủ hiệu quả theo quy mô. Trong khi đó, quy mô doanh nghiệp, tăng trưởng năng suất và cơ hội xuất khẩu là gắn liền với nhau. Các doanh nghiệp lớn không chỉ có khả năng thu được lợi ích từ hiệu quả theo quy mô mà họ còn tiếp cận dễ dàng hơn tới lao động kỹ năng cao và tín dụng ngân hàng (kể cả tín dụng thương mại). Họ thường có độ tin cậy cao hơn về việc hoàn thành các hợp đồng bán hàng đúng hạn hơn so với các doanh nghiệp nhỏ, đây là một đặc điểm có giá trị khi thiết lập quan hệ khách hàng lâu dài. Về mặt này, việc thiếu tiếp cận cán bộ quản lý phù hợp và thực tế là doanh nghiệp nhỏ chỉ quanh quẩn trong mạng lưới thương mại nội địa dường như là những cơ chế thường gặp nhất. Kinh nghiệm ở mỗi nước dường như đều khẳng định bức tranh chung này. Khi gặp phải sự sụt giảm đột ngột về quy mô trung bình của doanh nghiệp, các nước thường mất đi thị phần quốc tế và bắt đầu giảm trao đổi thương mại. Hiệu ứng này được củng cố hơn nữa bởi xu hướng các doanh nghiệp nhỏ chủ yếu phục vụ cho thị trường nội địa , do đó mà không nắm bắt được khách hàng quốc tế (ví dụ, trong việc đáp ứng thị hiếu của họ) và không tiếp cận được các kênh phân phối quốc tế. Tính phi chính thức còn có thể cản trở việc tái cơ cấu nền kinh tế. Ước tính khoảng 10% tất cả mọi việc làm bị mất đi mỗi năm ở nhiều nước, bất kể điều kiện kinh tế và thể chế, và nhiều người bị mất việc phải đối mặt với sự lựa chọn: hoặc thất nghiệp hoặc việc làmphi chính thức. Tuy nhiên, ở những nước chưa có hệ thống bảo trợ xã hội cơ bản nhất, thì thất nghiệp không phải là một lựa chọn. Vậy nên, tỷ lệ chọn việc làmphi chính thức là cao; nhưng tỷ lệ thoát ra khỏi khu vực chính thức cũng cao, và mức độ gia nhập kinh tế phi chính thức là tương đương với mức độ bỏ việc trong kinh tếchính thức. Mặc dù điều này khiến cho các bộ phận phi chính thức của nền kinh tế có vẻ năng động, nhưng nhiều lao động vẫn nằm trong kinh tế phi chính thức trong thời kỳ kéo dài và việc thoát khỏi việc làm phi chính thức chỉ là chuyển sang các phân đoạn thấp của thị trường lao động, thậm chí là thất nghiệp và rút khỏi thị trường. Hơn nữa, sẽ khó hơn nhiều để lao động phi chính thức quay lại thị trường lao động chính thức, nhất là ở những phân đoạn dưới của thị trường. Với những nước có số liệu phân tích thực nghiệm, nghiên cứu ước tính rằng một khi đã ở trong thị trường lao động phi chính thức, xác suất trở nên thất nghiệp trong một năm cao gấp đôi so với xác suất trở lại việc làm chính thức. Ngoài ra, xác suất cũng cao gấp đôi về việc lao động đó vẫn tiếp tục làm việc phi chính thức. Cũng những bằng chứng đó cho thấy mặc dù tái phân bổ việc làm là quan trọng để đảm bảo điều chỉnh cơ cấu, nhưng kinh tế phi chính thức có thể cản trở sự dịch chuyển cần thiết giữa các phân đoạn khác nhau của nền kinh tế chính thức, một phần là do mất đi vốn con người và vốn xã hội với những người ở trong kinh tế phi chính thức trong những thời kỳ kéo dài. Điều này có thể làm nảy sinh tình trạng thiếu lao động trong những ngành phát triển mạnh sau cải cách thương mại, và hệ quả là các doanh nghiệp trong những ngành này thường cắt giảm vốn và chọn quy mô nhà máy nhỏ, điều này làm giảm cơ hội thương mại của họ, khiến cho đất nước không hưởng lợi được đầy đủ từ việc mở cửa thương mại. Cuối cùng, kinh tế phi chính thức được coi là quan trọng để các doanh nghiệp chính thức trong chuỗi cung ứng theo chiều dọc có thể cạnh tranh thành công trên thị trường quốc tế. Tương tự, từng có luận điểm rằng sự tồn tại của một kinh tế phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn là quan trọng đối với thành công của các khu chế xuất. Tuy nhiên, các bằng chứng thực nghiệm dẫn tới những kết luận không rõ ràng về mặt này. Những doanh nghiệp có sử dụng đầu vào từ kinh tế phi chính thức thì bản thân họ có thể có vị thế yếu kém trên thị trường quốc tế và phải vất vả mới tồn tại được. Những doanh nghiệp này thường có xu hướng sử dụng đầu vào từ kinh tế phi chính thức như là cách “cực chẳng đã”, cốt để đối phó với cạnh tranh toàn cầu gia tăng. Không thể nói điều này là chiến lược thắng cuộc để chiếm lĩnh thị phần. Hơn nữa, các bằng chứng cho thấy khả năng của kinh tế phi chính thức hỗ trợ cho những doanh nghiệp chính thức mà lẽ ra không có lợi nhuận có thể gây hại cho sự phát triển và tăng trưởng kinh tế trong tương lai. Cụ thể, có thể thấy rằng những lợi ích về cạnh tranh giá thông qua sử dụng

138

hàng hóa trung gian từ kinh tế phi chính thức đi kèm với cái giá đánh đổi về quy mô nhỏ của doanh nghiệp nói chung, tăng trưởng tiềm năng thấp và năng suất tăng kém. Điều này tạo ra lực cản đối với kết quả kinh tế dài hạn và thành công trong thương mại quốc tế.

...và tạo ra bẫy nghèo cho những nước có thị trường lao động dễ tổn thương Tính phi chính thức gắn liền với tính dễ tổn thương của các nước trước các cú sốc kinh tế. Hơn nữa, tính phi chính thức làm tăng xác suất bị ảnh hưởng bởi những cú sốc như vậy. Sự kết hợp của hai xu hướng này có thể tạo ra một vòng luẩn quẩn, làm suy yếu kết quả dài hạn của một nước, làm giảm những lợi ích tiềm năng có thể thu được từ thương mại và làm giảm phúc lợi. Sự biến động về kết quả tăng trưởng và tần suất của những sự kiện kinh tế cực đoan (như những đợt tăng trưởng bốc lên rồi đột ngột giảm mạnh) thường có xu hướng gia tăng cùng theo quy mô của khu vực kinh tế không chính thức. Những nước có kinh tế phi chính thức trên mức trung bình có xác suất cao gấp đôi về khả năng trải qua những sự kiện kinh tế cực đoan, so với những nước có ít việc làm phi chính thức hơn. Bằng chứng thực nghiệm trong các nghiên cứu thường khẳng định mối liên hệ bất lợi này giữa tính phichính thức và biến động chu kỳ kinh tế – tính không chính thức vừa là nguyên nhân trực tiếp gây ra biến động chu kỳ kinh tế cao hơn lại vừa là triệu chứng thể hiện những yếu kém thể chế khiến cho một nước ít có sức đề kháng với các cú sốc, do không có các yếu tố bình ổn tự động hoặc do tồn tại những méo mó điều tiết. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ phi chính thức cao thường đẩy các nước tới những nấc thấp, dễ tổn thương trong chuỗi sản xuất toàn cầu. Những nền kinh tế có khu vực kinh tế phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn có thể hấp dẫn những loại ngụồn vốn quan tâm tới sự tồn tại của nguồn lao động lương thấp. Cụ thể, một số nền kinh tế đang nổi lên và các nước đang phát triển dường như đã từng cố gắng sử dụng quy mô kinh tế phi chính thức của mình làm lý lẽ cho rằng nhà đầu tư quốc tế sẽ có lợi nhờ chi phí lao động thấp. Ví dụ, đôi khi người ta lý luận rằng các khu chế xuất có thể giảm chi phí lao động thấp hơn so với phần còn lại của nền kinh tế thông qua việc áp dụng chọn lọc hoặc một phần các luật và quy định về lao động. Mặt khác, chính quyền có thể thiết lập các đặc khu ở những ngành hoặc khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi tỷ lệ phi chính thức cao, nhằm mục đích cải thiện điều kiện làm việc ở đó. Các bằng chứng thực nghiệm cho thấy mục tiêu này không phải lúc nào cũng đạt được. Điều này phần nào liên quan tới thực tế rằng các thị trường lao động không chính thức hoặc khu chế xuất thường giữ chỗ kém nhất trong chuỗi sản xuất toàn cầu, khiến cho những doanh nghiệp hoạt động trong khu vực này không thể chiếm một phần đủ lớn trong giá trị tăng thêm quốc tế để có thể tăng trưởng và đổi mới. Trong khi những điều kiện làm việc có thể cải thiện ở một chừng mực nhất định trong những hoàn cảnh như vậy – ít ra là so với tình huống trước khi mở cửa thương mại và đầu tư – những cách bố trí này khó có thể đem lại cho các nước cơ hội để xác lập lợi ích từ hội nhập quốc tế. Cuối cùng, điều kiện thị trường lao động có thể chẳng khá hơn là bao so với trước khi mở cửa kinh tế. Đồng thời, nền kinh tế có thể còn trở nên dễ tổn thương hơn trước các cú sốc quốc tế.

Chính sách đóng vai trò quyết định trong việc nâng cao lợi ích từ toàn cầu hóa ở các nước đang phát triển … Một kết luận lớn của nghiên cứu chung này của ILO–WTO là không có mối liên hệ đơn giản hay tuyến tính nào tồn tại giữa mở cửa thương mại và diễn biến của việc làm phi chính thức. Những sự tăng lên ban đầu về quy mô của kinh tế phi chính thức có thể bị đảo ngược khi khu vực chính thức tăng nhanh hơn như là một kết quả của độ mở cửa thương mại lớn hơn. Các nước có những phản ứng khác nhau đối với cải cách thương mại. Một số nước trải qua sự tăng mạnh về tỷ lệ phichính thức, các nước khác thì không bị tăng, hoặc thậm chí còn hưởng lợi ngay từ đầu từ sự tăng trưởng trong nền kinh tế chính thức. Sự khác biệt lớn này được phản ánh thành những kết luận khác nhau của các nghiên cứu khác nhau được tóm tắt ở đây. Tuy nhiên, điểm cốt yếu là: chính sách là quan trọng.

…bằng cách tạo thuận lợi cho các quá trình chính thức hóa … Nghiên cứu này xem xét ba cách để đạt được sự bổ trợ lẫn nhau lớn hơn giữa thương mại và chương trình nghị sự về việc làm đàng hoàng. Trong trường hợp thứ nhất, nó tập trung vào tầm quan trọng của việc tạo điều kiện thuận lợi cho chính thức hóa, bất kể mức độ hội nhập vào nền kinh tế thế giới của một nước. Phải nhận thức rằng các chiến lược nhằm chính thức hóa không thể ngay lập tức giải quyết được các vấn đề thị trường lao động ở các nước đang phát triển. Tuy nhiên, với khoảng 60% người lao

139

động ở các nước đang phát triển là trong kinh tế phi chính thức, thì phần lớn xã hội đang bị mất đi cơ hội thu nhập và việc làm đầy đủ. Đồng thời, tỷ lệ phi chính thức cao hạn chế nguồn lực chính phủ có thể sử dụng hữu hiệu, làm giảm tăng trưởng tổng cầu và cản trở đất nước hội nhập thành công vào nền kinh tế thế giới. Các chính sách nhằm tạo điều kiện hỗ trợ các doanh nghiệp và người lao động phi chính thức – với mục đích đưa họ vào nền kinh tế chính thức về dài hạn – do đó có thể không chỉ giúp cải thiện điều kiện làm việc mà còn đóng góp vào động cơ tạo tăng trưởng. Cần phải phân biệt giữa các chính sách củng cổ sự chính thức hóa của các doanh nghiệp và những chính sách nhằm vào người lao động. Với loại chính sách đầu, có thể tăng cường khuyến khích bằng cách giảm chi phí của việc chính thức hóa trong khi nâng cao lợi ích. Thường có thể đạt được mục đích này bằng cách thay đổi về quy định và hành chính không gây ra gánh nặng chi phí cho những người làm chính sách. Ví dụ, giảm bệnh giấy tờ quan liêu, giảm gánh nặng thuế (nhất là cho các doanh nghiệp mới gia nhập và doanh nghiệp nhỏ) và hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận thị trường vốn (trong nước) là những ví dụ về các chiến lược mà các nước có thể thực hiện. Những biện pháp như vậy có lẽ ít tốn kém ngân sách, nhưng lại có thể tạo ra lợi ích lớn về dài hạn. Hơn nữa, có thể sử dụng mua sắm đấu thầu công để thúc đẩy cầu từ nền kinh tế chính thức, qua đó tạo động cơ để các doanh nghiệp không chính thức gia nhập nền kinh tế chính thức. Về việc cải thiện điều kiện thuận lợi cho người lao động phi chính thức, các chính sách cần tập trung cung cấp: (a) hỗ trợ cho người lao động chuyển dịch ra khỏi khu vực kinh tế phi chính thức; (b) đầu tư cơ sở hạ tầng để thúc đẩy năng suất trong các doanh nghiệp phi chính thức và tạo điều kiện chính thức hóa; và (c) một mạng lưới bảo trợ xã hội cơ bản cho những ai vẫn tiếp tục làm việc trong khu vực kinh tế phi chính thức. Về mặt này, cần chú trọng các cơ sở và chương trình đào tạo dành cho lao động phi chính thức, xét quan hệ (ngược chiều) mạnh được xác định trong nghiên cứu này giữa trình độ học vấn và tỷ lệ phi chính thức. Nếu có thể, những chính sách như vậy nên tận dụng cơ sở hạ tầng đào tạo hiện có trong kinh tế phi chính thức, để đỡ tạo gánh nặng ngân sách, và cải thiện tính hiệu quả của chúng. Ngoài ra, để có thể với tới những lao động phi chính thức nằm ở các phân đoạn cao, thì cần điều chỉnh biểu thuế và, có thể là việc áp dụng một mã số thuế đơn giản hóa hơn nhiều có thể giúp nâng cao tuân thủ các quy định về thuế và lao động, tăng cung lao động trong nền kinh tế chính thức và thúc đẩy nguồn thu thuế. Nguồn thu tăng lên có thể được dùng nhằm cải thiện tạo việc làm trong nền kinh tế chính thức một cách trực tiếp thông qua tuyển dụng nhằm đối tượng hoặc trợ cấp lương phù hợp. Kết hợp với các cơ hội đào tạo đầy đủ, những chính sách như vậy có thể cải thiện động năng thị trường lao động của nền kinh tế chính thức một cách đáng kể. Những chính sách này không thể đến được tới với tất cả mọi lao động phi chính thức. Xây dựng các hệ thống hỗ trợ cho những người vẫn còn ở lại trong khu vực kinh tế phi chính thức vì lẽ đó là rất quan trọng. Việc cung cấp bảo trợ xã hội cơ bản giảm thiểu những sự dễ tổn thương trong thị trường này và cải thiện chức năng của thị trường lao động không chính thức. Tuy nhiên, nỗi e ngại gánh nặng ngân sách cao mà những chính sách này sẽ kéo theo, nhất là ở những nước có khu vực kinh tế phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn, đã cản trở việc áp dụng rộng rãi hơn cách tiếp cận này. Về phương diện này, những bằng chứng có được cho thấy rằng một mức sàn bảo trợ tối thiểu có thể được cung cấp với chi phí chịu được mà không làm phương hại tới tính bền vững tài khóa. Hơn nữa, ở những nước mà đã có đôi chút tự tổ chức trong khu vực kinh tế phi chính thức – ví dụ, thông qua các hiệp hội của người lao động – thì chính phủ có thể hỗ trợ cho những cơ chế tự bảo hiểm bằng cách cấp hỗ trợ thêm, mà không cần phải tự mình quản lý các chương trình bảo hiểm. Rộng hơn, các cộng đồng và sáng kiến địa phương có thể được sử dụng với tư cách số nhân để giúp thực thi chính sách trong khu vực kinh tế phi chính thức, qua đó cải thiện tính hiệu quả. Đối thoại xã hội giữa chủ doanh nghiệp và người lao động, kể cả ở cấp quốc gia, là điều then chốt để có thành công trong chiến lược chính thức hóa.

…thực thi cải cách thương mại chú ý tạo việc làm …

Thứ hai, các cải cách thương mại có thể được thực hiện theo cách thân thiện với việc làm, làm cho việc tái phân bổ việc làm dẫn tới tăng trưởng thêm việc làm. Mặc dù còn có ít hiểu biết về những khía cạnh kinh tế vi mô của động năng trong quá trình chuyển đổi sau cải cách thương mại, nhưng một số nguyên tắc chung đã tỏ ra là những thành tố tạo nên một loạt chính sách vững vàng với tiềm năng làm cho cải cách thương mại thân thiện hơn với thị trường lao động. Trước hết là có thể cần một quá trình từ từ để giúp các nhà làm chính sách, người lao động và doanh nghiệp điều chính thích nghi với môi trường mới. Như đã lưu ý trong nghiên cứu, giảm rào cản thương mại có thể làm gia tăng tính dễ tổn

140

thương về ngắn hạn, cho dù có nhiều tiềm năng hứa hẹn các lợi ích lâu dài. Các nhà làm chính sách cần lưu ý tới sự đánh đổi này khi đi tìm sự cân bằng phù hợp giữa các phương án cải cách khác nhau. Về phương diện này, những sự linh hoạt dành cho những nước đang phát triển trong đàm phán thương mại WTO và được đưa vào các quy định sẽ giúp giảm nhẹ bớt những chi phí điều chỉnh có thể có về ngắn hạn. Tuy nhiên, quá trình mở cửa sẽ phải càng ít sự méo mó càng tốt. Nếu chỉ mở một số phần của nền kinh tế trong khi duy trì bảo hộ cho một số khu vực hoặc doanh nghiệp khác khỏi sự cạnh tranh nước ngoài thì chắc chắn sẽ làm tệ hơn nữa những méo mó trong nền kinh tế mà lại không nhất thiết đem lại chút lợi ích kinh tế vĩ mô nào. Đồng thời, mở cửa thương mại không nên chỉ giới hạn ở cạnh tranh hàng nhập khẩu – mà phát triển khu vực hướng xuất khẩu là điều then chốt để giảm chi phí điều chỉnh đi liền với cải cách thương mại và giúp lao động dịch chuyển từ những ngành cạnh tranh với nhập khẩu sang những ngành hướng xuất khẩu. Trong bối cảnh này sáng kiến Viện Trợ Vì Thương Mại có thể đóng một vai trò quan trọng. Mở cửa thương mại khu vực và đa phương có thể tỏ ra hữu ích trong việc đa dạng hóa nền kinh tế. Cuối cùng, nghiên cứu đưa ra luận điểm rằng cải cách thương mại cần phải được công bố sao cho người ta tin được. Điều chỉnh sẽ diễn ra nhanh hơn nếu lao động và doanh nghiệp thấy tin rằng các bước đi hướng tới thương mại cởi mở sẽ không bị đảo ngược. Thực hiện Chương Trình Nghị Sự Việc Làm Đàng Hoàng là cần thiết xét theo khía cạnh này.

…và khai thác tính bổ trợ lẫn nhau giữa cải cách thị trường lao động và thương mại. Thứ ba, nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của sự gắn kết giữa chính sách thương mại và chính sách thị trường lao động. Các cách tiếp cận trước đây thường có xu hướng tập trung vào niềm tin rằng lợi ích từ thương mại sẽ tự động “nhỏ giọt” xuống tới tạo việc làm và tăng lương. Những cách tiếp cận này dường như không đem lại kết quả thỏa đáng và cần phải được bổ sung bằng sự nhìn nhận mạnh hơn về các tương tác giữa thương mại và việc làm đàng hoàng. Một cách tiếp cận là tìm cách tích hợp một số tiêu chuẩn lao động vào trong các hiệp định thương mại quốc tế, nhất là những tiêu chuẩn lao động cốt lõi được đề ra trong Tuyên Bố ILO 1998 – như quyền tự do lập hội và thừa nhận thực tế về quyền đàm phán tập thể; xóa bỏ mọi hình thức lao động cưỡng ép hoặc bắt buộc; xóa bỏ lao động trẻ em trên thực tế; và xóa bỏ phân biệt đối xử về việc làm và nghề nghiệp. Trong khi cách tiếp cận này chưa đạt được sự đồng thuận trong WTO, nơi mà, như được nêu trong Tuyên Bố Bộ Trưởng Singapore, các thành viên thừa nhận trách nhiệm của ILO là "đề ra và xử lý " các tiêu chuẩn lao động, thì một số hiệp định thương mại song phương có nêu những điều khoản như vậy. Tuy nhiên, còn ít hiểu biết về mức độ mà người lao động ở những nước liên quan hưởng lợi trên thực tế từ những điều khoản đó. Dường như có những hiệu ứng tràn đáng kể từ các tiêu chuẩn thị trường lao động ở khu vực chính thức lan sang kinh tế phi chính thức. Ví dụ, những mức tăng được thiết kế cẩn thận về lương tối thiểu luật định có thể cũng làm tăng mức thù lao cho các lao động phi chính thức và thậm chí còn có thể – như nghiên cứu này cho thấy – làm tăng động cơ để tạo việc làm trong khu vực chính thức. Một công cụ khác để giúp các nước điều chỉnh với việc mở cửa thương mại là việc triển khai rộng rãi hơn các chính sách thị trường lao động tích cực. Khi được thiết kế phù hợp, những chính sách như vậy đã tỏ ra là những công cụ hiệu quả về chi phí để xử lý tái phân bổ việc làm, ngay cả trong những thời điểm điều chỉnh cấu trúc (thường diễn ra sau khi mở cửa thương mại). Tuy nhiên, những chính sách như vậy đòi hỏi phải phát triển dịch vụ việc làm công cộng có khả năng thu thập những thông tin thị trường lao động (ví dụ, về tái cấu trúc doanh nghiệp, phá sản, việc tìm người và nhu cầu đào tạo nội địa của các doanh nghiệp). Ngoài ra, còn cần thêm vốn để cung cấp nguồn lực cho các dịch vụ (tái) đào tạo và hỗ trợ tìm việc cho người thất nghiệp và lao động không chính thức. Điều quan trọng là những cơ chế này phải có đủ nguồn tài chính và nhân lực để tạo sự tin tưởng trong con mắt lao động không chính thức và người thất nghiệp. Thời gian chờ đợi kéo dài, chất lượng dịch vụ đào tạo và tư vấn việc làm kém có thể làm nản lòng những người cần sử dụng dịch vụ và làm giảm sự quan tâm của họ để tiếp cận những dịch vụ đó. Bằng chứng hiện có cho thấy rằng các chính sách thị trường lao động hữu hiệu ít khi có chi phí cao hơn 1,5% GDP. Ở nhiều nền kinh tế chuyển đổi ở Đông Âu, người ta chỉ tiêu chưa đầy 1% GDP, một số tiền có thể được tài trợ một phần từ nguồn ODA ở những nước mà năng lực ngân sách không đủ để thực hiện một hệ thống như vậy. Điều căn bản hơn là chính sách thương mại và chính sách thị trường lao động cần phải được thực hiện có phối hợp với nhau. Phía cung cần phải được củng cố phù hợp với mở cửa thương mại để cho phép hiện thực hóa được những lợi ích dài hạn của hội nhập quốc tế. Ban đầu có thể chỉ cần giảm bớt những

141

trở ngại đối với tăng trưởng doanh nghiệp và tạo việc làm, như giảm gánh nặng hành chính hay giải quyết tình trạng quyền sở hữu không rõ ràng hoặc đề ra hỗn hợp chính sách phù hợp, như đã nêu ở phần trước. Quá trình mở cửa thương mại có thể làm lộ ra một số những hạn chế lớn nhất đối với tăng trưởng doanh nghiệp và tạo việc làm. Vì vậy, các nhà làm chính sách có thể sử dụng mở cửa thương mại như là công cụ để phát lộ vấn đề. Cuối cùng, hợp tác chặt chẽ giữa các bộ có thể thúc đẩy trao đổi thông tin và là cơ hội để đề ra và tinh chỉnh một chương trình nghị sự cải cách rộng rãi. Ở chừng mực cao nhất có thể, các tổ chức quốc tế nên cung cấp hỗ trợ nhất quán cho cải cách chính sách, cũng như hỗ trợ kỹ thuật để thiết kế, thực hiện và phối hợp các cải cách nâng cao phúc lợi này.

142

PHIÊN CHUYÊN ĐỀ

TÓM TẮT (theo phiên họp)

143

II. 1. CÁC RÀNG BUỘC KINH TẾ VÀ THỂ CHẾ

Những rào cản đối với việc cung cấp và thu hồi vốn trong các hoạt động phi chính thức:Kinh nghiệm thu được từ khu vực Cận Sahara của châu Phi, Michael Grimm*, Jens Kruger**, Jann Lay*** (Bản thảo sơ bộ, đang trong quá trình nghiên cứu, đây là phiên bản tháng 10 năm 2009), *Viện Nghiên cứu xã hội Quốc tế, Đại học Erasmus tại Rotterdam, The Hague, Hà Lan, ** Đại học Goettingen, Đức, *** Viện Nghiên cứu toàn cầu và khu vực của Đức (GIGA), Hamburg; Đại học Goettingen, Đức

Báo cáo này nghiên cứu các loại rào cản đối với việc cung cấp vốn cho các hoạt động phi chính thức và việc thu hồi vốn ở một số nền kinh tế thuộc khu vực Cận Sahara của châu Phi, trên cơ sở sử dụng một bộ dữ liệu vi mô độc đáo về tính phi chính thức ở bảy nước Tây Phi. Kết quả đánh giá đầu tư ban đầu của các doanh nghiệp nhỏ và cực nhỏ cho thấy chỉ một số ít hoạt động có vẻ như gây cản trở đáng kể cho việc cung cấp vốn như vậy. Kết quả phân tích của chúng tôi về thu hồi vốn dường như khẳng định thêm phát hiện trước đây về mức thu hồi vốn rất cao (khoảng 15%/tháng) của các doanh nghiệp nhỏ và cực nhỏ ở châu Phi. Kết quả phân tích các khoản thu hồi vốn này ở các mức vốn khác nhau cho thấy điều này cũng đúng với mức độ vốn đầu tư rất thấp. Song, với mức vốn đầu tư vốn càng cao thì mức thu hồi vốn càng cao.

--------------------------------

Việc làm phi chính thức không đồng nhất và phân đoạn thị trường lao động tại Thổ Nhĩ Kỳ (M. BEN SALEM, I. BENSIDOUN I., Trung tâm Nghiên cứu Việc làm)

Những nghiên cứu về hoạt động của thị trường lao động trong những nền kinh tế đang phát triển đã có sự đổi mới từ một thập kỷ nay nhờ hai yếu tố. Yếu tố thứ nhất, và chắc là có tính quyết định nhất, liên quan đến các nỗ lực của các nhà thống kê lao động trong việc định nghĩa quan niệm phi chính thức và nhờ vậy tập hợp được một phần lớn thông tin mà trước kia từng bị lọt khỏi bộ máy thống kê. Yếu tố thứ hai liên quan đến việc đổi mới cách nắm bắt những lý do tồn tại của việc làm phi chính thức. Trong khi cách tiếp cận truyền thống cho rằng việc làm phi chính thức là lựa chọn cuối cùng để khỏi rơi vào tình trạng thất nghiệp, thì một trường phái mới nổi từ cuối những năm 90 lại nhấn mạnh khía cạnh tình nguyện của việc làm phi chính thức. Vậy mà, theo mô hình mà chúng ta có hiện nay, có thể là một sự kết hợp giữa hai trường hợp đối lập (việc làm phi chính thức đành phải chấp nhận đối lập với việc làm phi chính thức được chọn), các biện pháp do các chính sách kinh tế đưa ra sẽ không giống nhau.

Bài tham luận này, sau khi nhắc lại các cách tiếp cận khác nhau đã được đề cập đến trong các nghiên cứu để hiểu lý do tồn tại của việc làm phi chính thức, sẽ thử xác định tình trạng xác thực nhất trên thị trường lao động Thổ Nhĩ Kỳ. Cụ thể hơn, ý định của chúng tôi là tính đến một sự không đồng nhất có thể tồn tại của việc làm phi chính thức cũng như sự tồn tại của các phân đoạn thị trường khác nhau trong nội bộ khu vực kinh tế phi chính thức. Bước đi này nhằm vượt qua cách nhìn nhận việc làm phi chính thức đồng nhất, những việc làm này hoặc phải chấp nhận (như qua cách tiếp cận theo phân đoạn thị trường lao động), hoặc được lựa chọn (như rất nhiều nghiên cứu gần đây, theo bước Maloney (2004), đã gợi ý). Khó khăn nằm ở đặc điểm không quan sát được các lao động phi chính thức thuộc các phân đoạn khác nhau nào. Chúng ta sẽ khắc phục khó khăn này theo kiểu của Günther & Launov (2006, 2009), thông qua đánh giá một hỗn hợp hữu hạn các mô hình hồi quy. Phương pháp này cho phép đồng thời phát hiện ra các phân đoạn, qua xác suất ước tính thuộc về các phân đoạn khác nhau, và đánh giá chọn cho mỗi phân đoạn một mô hình hồi qui. Xa hơn nữa, cách tiếp cận này mang tới khả năng làm rõ bản chất tự nguyện hay không tự nguyện của việc làm phi chính thức thông qua việc so sánh xác suất ước tính của việc thuộc về các phân đoạn khác nhau và xác suất lý thuyết xuất phát từ hoạt động cạnh tranh của thị trường lao động với giả thiết về hành vi tối đa hóa thu nhập của người lao động.

--------------------------------

144

Tham nhũng và khu vực kinh tế phi chính thức ở Cận Sahara châu Phi (E. Lavallée, Fr. Roubaud, DIAL Phát triển, Thể chế và Toàn cầu hóa, Đại học Paris Dauphine và IRD Viện nghiên cứu phát triển) Báo cáo này nghiên cứu mối liên quan giữa những tham nhũng và khu vực kinh tế phi chính thức. Phần lớn tài liệu tập trung vào các kết quả phân tích dữ liệu vĩ mô và phân tích mẫu tiêu biểu, và đây chính là sai sót nghiêm trọng. Việc phân tích thường dựa vào chỉ số nhận thức về tham nhũng và các kết quả tính toán gián tiếp về kinh tế lượng vĩ mô nhằm đo lường mức độ tham nhũng và kinh tế phi chính thức một cách riêng rẽ. Mặt khác, cách tiếp cận của chúng tôi dựa trên dữ liệu vi mô thu được từ một loạt các cuộc điều tra 1-2-3 diễn ra tại 7 thành phố lớn ở Tây Phi (Abidjan, Bamako, Cotonou, Dakar, Lome, Niamey và Ouagadougou) thông qua việc phỏng vấn hơn 6.000 cơ sở sản xuất phi chính thức (IPU). Từ đó xác định được một số điểm quan trọng về phương pháp luận cần nhấn mạnh là: báo cáo dựa trên một mẫu đại diện cho khu vực kinh tế phi chính thức và định nghĩa của nó phù hợp với khuyến nghị quốc tế; tham nhũng được phản ánh qua trải nghiệm thực tế chứ không phải qua nhận thức. Từ kết quả phân tích rút ra ba kết luận chính. Thứ nhất, chỉ có một số ít IPU nói rằng họ phải hối lộ, như vậy đối với khu vực phi chính thức thì vấn đề là thực thi luật yếu kém chứ không phải là tham nhũng. Thứ hai, yếu tố quyết định tới tham nhũng đối với các IPU bị ảnh hưởng cũng tương tự như những yếu tố phổ biến trong khu vực chính thức: các doanh có uy tín và làm ăn có lãi nhất cũng có nhiều khả năng phải đối mặt với tham nhũng nhiều nhất. Cuối cùng, thực tiễn tham nhũng dường như là yếu tố làm giảm ý chí về việc chính thức hóa.

--------------------------------

Tính hiệu quả của các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức và các yếu tố quyết định: sử dụng phương pháp hồi quy theo phân vị cho trường hợp đô thị lớn Antananarivo (Madagascar) Tham luận của Faly Hery Rakotomanana IRD/DIAL (Paris) – INSTAT (Madagascar)

Khó khăn trong tiếp cận với các yếu tố sản xuất, nguồn lực và nguyên vật liệu là những vấn đề lớn nhất mà những nhà điều hành trong khu vực kinh tế phi chính thức gặp phải trong hoạt động của mình. Điều đó ngăn cản họ hoạt động một cách tối ưu và hiệu quả. Để thúc đẩy các hoạt động của khu vực này trước hết cần có các hành động nhằm cải thiện tính hiệu quả của họ. Nghiên cứu này nhằm đánh giá mức độ hiệu quả kỹ thuật của các cơ sở sản xuất phi chính thức, tìm ra các yếu tố quyết định và từ đó rút ra các bài học về chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ.

Có nhiều phương pháp để đánh giá tính hiệu quả kỹ thuật như phương pháp phân tích biên giới nhiễu (Stochastic Frontier Analysis - SFA) và phương pháp phân tích dữ liệu phát triển (Development Data AnalysisDEA). Nghiên cứu này sử dụng phương pháp hồi quy theo phân vị do Koenker R. et G. Basset (1978) khởi xướng. Mức độ không hiệu quả của một đơn vị sản xuất kinh doanh được xác định bởi quan hệ so sánh giữa trị số quan sát của biến đo hiệu quả với trị số dự đoán của chính biến đó xác định được từ phương trình hồi qui thiết lập được đối với một mức phân vị đủ lớn có thể chọn làm giá trị tham chiếu đạt được với mức hiệu quả tối đa

Trong thời gian đầu, nghiên cứu cho phép đánh giá các chức năng sản xuất của các loại hình đơn vị sản xuất kinh doanh khác nhau theo hiệu quả kinh tế và đánh giá độ co giãn của các yếu tố sản xuất. Giai đoạn hai đưa ra bản phân tích mô tả tính hiệu quả của các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức. Sau đó, bằng một mô hình thống kê, phân tích nêu ra tác động lên tính hiệu quả của các yếu tố khác nhau bao gồm không chỉ những đặc điểm kinh tế-xã hội của cơ sở sản xuất, các đặc điểm nhân khẩu học-xã hội của người chủ đơn vị, mà còn cả môi trường kinh tế-xã hội như tham nhũng và khả năng tiếp cận nguồn tín dụng. Sau khi xem xét kết quả đạt được, những khuyến cáo về mặt chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp siêu nhỏ được nêu ra ở cuối công trình nghiên cứu.

--------------------------------

145

Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức ở Ấn Độ: Quy mô, loại hình, tăng trưởng và các yếu tố quyết định, Indrajit Bairagya39, Nghiên cứu sinh về kinh tế, Viện Nghiên cứu cải cách xã hội và kinh tế, Nagarbhavi, Bangalore - 560072, Karnataka, Ấn Độ.

Từ xa xưa, khu vực kinh tế phi chính thức đã góp phần đáng kể cho việc làm và tổng sản phẩm trong nước (GDP) ở các nền kinh tế đang phát triển nói chung và nền kinh tế của Ấn Độ nói riêng. Sản xuất sử dụng nhiều lao động là yếu tố mang lại khả năng tạo việc làm rất lớn cho khu vực kinh tế phi chính thức. Vì vậy, cần phải đo lường quy mô của khu vực việc làm phi chính thức ở Ấn Độ so với các nước phát triển, các nước chuyển đổi và các nước đang phát triển khác. Nói chung, báo cáo cho rằng khu vực kinh tế phi chính thức sử dụng công nghệ có hàm lượng lao động cao. Như vậy, cũng cần phải phân tách tổng NDP của khu vực phi chính thức này thành các thu nhập nhân tố. Tuy nhiên, hàm lượng lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức có thể thay đổi theo thời gian. Cần phải đo lường biến động này. Mục tiêu thứ nhất của báo cáo là xác định xu thế cũng như loại hình việc làm phi chính thức và thu nhập nhân tố ở Ấn Độ. Mục tiêu thứ hai của báo cáo là xác định các yếu tố có ý nghĩa quyết định đối với việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức và thử nghiệm giả thuyết liệu các yếu tố này ở các vùng kém phát triển và các vùng phát triển của Ấn Độ giống nhau hay khác nhau dựa trên dữ liệu theo đơn vị Điều tra mẫu Quốc gia. Một phát hiện thú vị là các yếu tố có ý nghĩa quyết định tới việc làm phi chính thức ở các vùng phát triển, trong một số trường hợp, lại khác với các yếu tố có ý nghĩa quyết định ở vùng kém phát triển. Chúng tôi thấy rằng các vùng phát triển ở Ấn Độ có những nét giống như các nước phát triển trên thế giới, còn các vùng kém phát triển ở nước này thì mang những đặc điểm của các nước đang phát triển. Kết quả phân tích của chúng tôi cho thấy tồn tại hai nhóm có đặc điểm khác nhau như vậy trong cùng một quốc gia.

Các từ chủ chốt: Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức, việc làm phi chính thức, thu nhập nhân tố, các yếu tố quyết định, các nước đang phát triển, các nước phát triển, các vùng kém phát triển, các vùng phát triển.

--------------------------------

Sự tham gia của khu vực kinh tế phi chính thức vào khu vực kinh tế chính thức: việc gia công trong các làng nghề tại vùng đồng bằng sông Hồng (Sylvie Fanchette, Nhà địa lý, IRD, Nguyễn Xuân Hoản, CASRAD, Hanoi)

1) Một hệ thống sản xuất bản địa lâu đời và sử dụng nhiều nhân công. Có khoảng 1000 làng nghề tại vùng đồng bằng sông Hồng, sử dụng hơn một triệu lao động toàn thời gian hoặc bán thời gian. Phần lớn những làng nghề này được tổ chức theo hình thức tổ hợp mà trong đó hoặc quy trình sản xuất được chia nhỏ (một khâu, một phần của sản phẩm) hoặc các làng chuyên sản xuất một loại sản phẩm đặc biệt (một loại lụa, một loại mỳ…). Hệ thống sản xuất bản địa này tồn tại từ nhiều thế kỷ (thậm chí là một thiên niên kỷ đối với một số làng) và đã trải qua nhiều giai đoạn khó khăn của lịch sử Việt Nam, nhờ đó có được sự bền bỉ, linh hoạt và khả năng sử dụng nhân công trong làng của một trong các khu vực đông dân nhất trên thế giới (hơn 1.000 người/km2), nơi nghề trồng lúa không thể hỗ trợ đầy đủ việc nuôi sống người dân 80% doanh nghiệp thuộc sở hữu gia đình và không đăng ký kinh doanh. Các doanh nghiệp này có sự linh hoạt đáng kể trong việc thuê lao động thông qua việc gia công cho hàng chục xưởng sản xuất gia đình thuộc tổ hợp sản xuất của làng, song song với hoạt động nông nghiệp. Và cũng như vậy, theo lĩnh vực (đan mây tre, luyện kim, chế biến gỗ, dệt may ...), các làng quê này thu hút nhiều công nhân từ các xã khác, tỉnh khác tới làm việc theo mùa vụ. Các tổ hợp năng động nhất sử dụng trên 20.000 người, một nửa trong số đó đến từ bên ngoài. Khả năng thuê lao động hoặc hợp đồng gia công không phải là chỉ cách thức của các doanh nghiệp chính thức: một số các doanh nghiệp không đăng ký cũng có thể thuê hàng chục lao động theo mùa vụ hoặc dưới hình thức lao động gia công.

39 Báo cáo này là một phần nội dung trong luận văn tiến sĩ mà tác giả đang thực hiện. Tác giả xin chân thành cảm ơn thầy hướng dẫn Giáo sư M.R. Narayana về những ý kiến đóng góp, gợi ý mang tính xây dựng và có giá trị của Ông ở các giai đoạn thực hiện báo cáo này. Nếu không có sự động viên, khuyến khích của Giáo sư thì có lẽ tác giả không thể hoàn thành báo cáo. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn B.P. Vani và Manojit Bhattacharjee đã cung cấp những ý kiến rất bổ ích cho báo cáo.

146

2) Các doanh nghiệp chính thức và không chính thức liên kết thông qua hợp đồng gia công : sự cần thiết phải xem lại định nghĩa « phi chính thức » * Các doanh nghiệp có đăng ký : vai trò đầu tầu của các tổ hợp nhưng rất mong manh trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu và xuất khẩu giảm sút : - Các loại hình : công ty, hợp tác xã và doanh nghiệp tư nhân có hóa đơn ; - Hai loại đầu tiên có tư cách pháp lý để xuất khẩu ;

- Những doanh nghiệp này có thể nhận đơn đặt hàng của các doanh nghiệp Nhà nước vì có hóa đơn ; Các chính sách nhà nước để phát triển nghề thủ công thường nhằm vào các doanh nghiệp này ; - Các doanh nghiệp này phải trả nhiều loại thuế, chịu kiểm soát của Nhà nước và phải tuân thủ các luật pháp xã hội và môi trường.

* Đa số các doanh nghiệp không đăng ký kinh doanh : - bốn loại hình doanh nghiệp :

- các doanh nghiệp tuyển dụng nhân công, nhận gia công và thực hiện các đơn đặt hàng lớn của các doanh nghiệp xuất khẩu có đăng ký kinh doanh ; - các doanh nghiệp tuyển dụng nhân công và có khách hàng trong nước riêng của mình ; - các xưởng sản xuất gia đình nhỏ không tuyển dụng nhân công và thực hiện phần công việc sản xuất thủ công cho hai loại hình trên ; - các xưởng sản xuất nhỏ thực hiện phần công việc có sử dụng máy móc (xẻ, bào, đục lỗ đặc biệt, tạo li …) cho hai loại hình doanh nghiệp đầu tiên hoặc cho các doanh nghiệp có đăng ký kinh doanh.

- không trả thuế thu nhập ; - truyền nghề trong nội bộ gia đình, sử dụng lao động gia đình không trả lương ; - không chịu sự kiểm soát của tỉnh hoặc huyện ; - rất linh hoạt trong việc sử dụng lao động gia đình không trả lương, thợ học nghề và thợ gia công). Bài nghiên cứu này giới thiệu mối quan hệ giữa các doanh nghiệp chính thức và phi chính thức thông qua việc gia công và việc tập trung thành tổ hợp. Qua nhiều nghiên cứu tình huống (tổ hợp sản xuất giấy, đan, mộc mỹ nghệ và mây tre đan) chúng tôi sẽ phân tích các mối quan hệ khác nhau trong việc tuyển dụng giữa các doanh nghiệp và sự tiến triển trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế quốc tế và gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới. Chúng tôi nghiên cứu vì sao việc gia công nắm giữ vai trò chủ đạo trong một số lĩnh vực, và bối cảnh đặc biệt của vùng đồng bằng sông Hồng, với đặc điểm thiếu nơi sản xuất kinh doanh và sử dụng nhân công dồi dào.

--------------------------------

Tài chính vi mô và lao động tự làm ở vùng nông thôn miền Nam Ấn Độ: Phân tích bài học thất bại Isabelle Guérin, Đơn vị Nghiên cứu « Phát triển và Xã hội » (Viện Nghiên cứu phát triển/Đại học Paris I) Marc Roesch (CIRAD), Venkatasubramanian (Viện Nghiên cứu Pondicherry của Pháp)

Trong hai thập kỷ qua, tài chính vi mô được coi là một công cụ hữu hiệu để tạo ra việc làm tự do ở các nước đang phát triển. Điều này đặc biệt phù hợp với khu vực nông thôn ở Ấn Độ. Nhờ có sự hỗ trợ tích cực của các cơ quan có thẩm quyền của nhà nước, các nhà tài trợ quốc tế và các tổ chức phi chính phủ trong nước, khu vực tài chính vi mô đã phát triển ở mức độ đáng kể trong thập kỷ qua. Báo cáo này dựa trên kết quả của một số nghiên cứu thực địa đã được tiến hành tại các khu vực nông thôn ở Tamil Nadu trong 5 năm qua, trong đó chủ yếu áp dụng cách tiếp cận kinh tế-xã hội để chứng minh rằng tài chính vi mô trên thực tế có tác động rất hạn chế đối với việc làm tự do. Phần thứ nhất đề cập tới vấn đề cố hữu đó là tính mập mờ của khái niệm “lao động tự làm”. Nếu chỉ áp dụng khái niệm này đối với doanh nhân thực sự kiểm soát phương tiện sản xuất và tiếp cận thị trường thì tỷ lệ lao động tự làm trên thực tế nhỏ hơn nhiều so với quan niệm thông thường của chúng ta. Giống như ở nhiều vùng nông thôn khác, nét đặc trưng của việc làm ở nông thôn Ấn Độ là nguồn thu nhập phi nông nghiệp ngày càng trở nên quan trọng hơn. Tuy nhiên, nguồn thu nhập này phần lớn xuất phát từ lao động hưởng lương và lao động theo mùa vụ và chủ yếu dựa trên tiền công hàng ngày hay mức khoán theo công việc. Phần thứ hai của báo cáo cho thấy rằng trong bối cảnh được nghiên cứu ở đây, trái với những gì được ca ngợi trong các báo cáo chính thức, ảnh hưởng trực tiếp của tài chính vi mô đối với sinh kế của các hộ gia đình trên thực tế là rất hạn chế. Mặt khác, các khoản nợ nhỏ chủ yếu được sử dụng vào những

147

công việc mà không mang lại thu nhập trực tiếp như khám chữa bệnh, học hành và trả các khoản nợ trước đây. Hơn nữa, có rất ít tiềm năng cho việc mở rộng phạm vi lao động tự làm. Ngoài lý do phòng ngừa rủi ro cho các hộ gia đình, sự vận hành của thị trường địa phương là yếu tố chính giải thích cho điều đó, đặc biệt do thiếu cầu ở địa phương kèm theo cơ cấu cấp bậc về quyền lực và sự phân chia nhỏ lẻ về mặt xã hội của thị trường địa phương.

148

II. 2. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP (1): KINH NGHIỆM CÁC QUỐC GIA

KHU VỰC KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC VÀ VIỆC LÀM PHI CHÍNH THỨC, CÔNG CỤ ĐO LƯỜNG NÀO DÀNH CHO CHÂU PHI (Eric Norbert RAMILISON40, Viện Quan sát Kinh tế và thống kê châu Phi Nam Sa-ha-ra)

Nghiên cứu này muốn chỉ ra loại công cụ nào phù hợp nhất để đo lường khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức tại châu Phi. Để làm điều đó, hai cách tiếp cận khác nhau đã được áp dụng. Theo cách tiếp cận đầu tiên, trước hết đó là hài hòa hóa các khái niệm và các chỉ số và đôi khi là hài hòa hóa trong xây dựng phương pháp đo lường chung. Vì mục đích đó, các cuộc thảo luận được thực hiện ở cấp độ quốc tế thông qua các nhóm công tác hay trong khuôn khổ nhiệm vụ của các cơ quan thuộc Liên hợp quốc hoặc hoạt động hỗ trợ kỹ thuật cho các nước, đóng vai trò quan trọng hàng đầu. Ở đây ta cũng nhấn mạnh vai trò tập hợp của các hệ thống khu vực nhằm đáp ứng nhu cầu của các hệ thống này về thông tin hài hoà hóa phục vụ công tác giám sát và phân tích tác động của các chính sách kinh tế khu vực. Theo cách tiếp cận thứ hai, xuất phát từ các kinh nghiệm châu Phi về lĩnh vực này, khẳng định phương pháp nào trong số các phương pháp thu thập thông tin đáp ứng tốt nhất những yêu cầu quốc tế về đo lường khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. Các phương pháp đã thử nghiệm được đưa ra đánh giá để làm rõ những điểm mạnh cũng như hạn chế của chúng.

--------------------------------

Hai thập kỷ điều tra khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức ở Mêhicô (G. LUNA, R. MARTINEZ & NEGRETE R., INEGI, Mexico)

Cơ quan Khảo sát các cơ sở vi mô quốc gia ở Mêhicô đã hoàn thiện một hệ thống quan sát về hiện tượng phi chính thức trên cả hai khía cạnh: việc làm và hàm ý kinh tế. Dựa vào triết lý cơ bản về cuộc điều tra modun hỗn hợp, đồng thời nhận thức được hạn chế cũng như phương pháp điều tra hỗn hợp này sẽ mang lại lợi ích nhiều mặt hơn là sự phản đối. Phương pháp này đã chứng tỏ tínhlinh hoạt cũng như khả năng kết hợp sự chính xác khái niệm và khuyến nghị của Hội nghị quốc tế các nhà thống kê lao động lần thứ XV, XVII và nhóm Delhi, thử nghiệm những khuyến nghị này và tìm ra những điểm cần được điều chỉnh ở mức độ khái niệm. Quá trình thử nghiệm này đã phát triển đến một mức độ mà sự cân bằng và sự chia sẻ công việc giữa pha đầu tiên (Điều tra lao động) và pha 2 (Điều tra các modun) cho phép xác định dữ liệu hàng quý. Các dữ liệu này được sử dụng để giám sát lực lượng lao động phi chính thức hoạt động trong khu vực kinh tế phi chính thức hay bên ngoài khu vực này dưới các hình thức hợp đồng mới– khác với các chính sách bảo vệ lao động. Việc giám sát được thực hiện theo một khuôn khổ tích hợp và nhất quán của pha 1 sử dụng cùng tệp quyền số. Bằng cách này, vai trò của điều tra modun trong pha 2 được chuyên biệt để đôi lúc có thể nhìn nhận sâu sắc hơn về bản chất các hoạt động được tiến hành ở mức độ vi mô, bối cảnh và các vấn đề xung quanh nó và dòng chảy kinh tế được tạo ra sẽ được tổng hợp vào hệ thống tài khoản quốc gia. Những nỗ lực thống kê này cung cấp thêm thông tin cho cuộc tranh luận công khai và giải tỏa những vấn đề chưa được hiểu biết thấu đáo quanh vấn đề này. Điều tra này chỉ đạt được sự độc đáo sau khi nó đã được thực hiện nhiều lần để rồi được định vị chắc chắn trong ngành thống kê. Trong toàn bộ quá trình này đã xuất hiện một vài khó khăn phải đối mặt từ bản chất công việc cần được giải quyết. Tuy nhiên do bản chất của công việc, một số quyết định táo bạo được đưa ra và một số nguyên tắcchính thống đã bị phá vỡ. Hai mươi năm trước, tiếp cận tínhphi chính thức ở Mêhicô là một vấn đề rất khó khăn, đòi hỏi sự tưởng tượng và quyết tâm để điều tra toàn bộ lực lượng lao động, nó liên quan đến tất cả các công đoạn chuẩn bị từ thiết kế điều tra, điều tra tại địa bàn đến xử lý dữ liệu. Trong bối cảnh này, tài liệu này có ý định truyền tải thông tin, giới thiệu những vấn đề mà các cục thống kê quốc gia chưa nói tới hoặc không đề cập một cách thỏa đáng.

40 Eric Norbert RAMILISON. Bài viết này được viết theo lời kêu gọi đóng góp tham luận khi tác giả còn là Nhà Nghiên cứu-Kinh tế tại CREAM (Madagascar). Sau đó bài viết được phát triển thêm khi tác giả được AFRISTAT tuyển dụng làm Chuyên gia khu vực về Hệ thống Thông tin Việc làm trong khuôn khổ dự án do Quỹ Tăng cường Năng lực cho châu Phi (ACBF) tài trợ.

149

Kinh nghiệm Mêhicô trong việc điều tra modun hỗn hợp về khu vực kinh tế phi chính thức có lịch sử từ năm 1987 khi một chương trình nghiên cứu chung giữa IRD và cơ quan thống kê của Mêhicô được thực hiện thông qua việc điều tra thí điểm khu vực kinh tế phi chính thức và sau đó trong các năm 1988/89 với cuộc điều tra toàn quốc khu vực kinh tế phi chính thức và nỗ lực thu thập thông tin ở 7 khu vực đô thị lớn của Mêhicô. Nhưng phải đến năm 1992 khi nỗ lực này được đưa vào hệ thống thống kê của Cơ quan thống kê quốc gia để thực hiện thường xuyên nhằm thu thập thông tin về các đơn vị SXKDvi mô phi nông nghiệp chính thức và phi chính thức. Những năm 90, với sự tài trợ của Bộ Lao động Mêhicô, việc điểu tra toàn quốc các đơn vị SXKD vi mô trở thành một modun thường xuyên của điều tra lực lượng lao động. Cuộc điều tra này đã bắt đầu phổ biến dữ liệu về các đơn vị SXKD vi mô nói chung và sau đó phổ biến số liệu chuyên về khu vực kinh tế phi chính thức để tính toán đóng góp của khu vực này trong tổng sản phẩm trong nước.

--------------------------------

PHƯƠNG PHÁP LUẬN ĐIỀU TRA 1-2-3: KINH NGHIỆM ÁP DỤNG Ở VIỆT NAM, Nguyễn Thị Thu Huyền, Nguyễn Văn Đoàn, Lê Văn Dụy, Viện Nghiên cứu Khoa học Thống kê

Giống như hầu hết các quốc gia đang phát triển, hoạt động của khu vực kinh tế phi chính thức xuất hiện khắp mọi nơi ở Việt Nam và trong nhiều hộ gia đình, đặc biệt là các hộ gia đình nghèo có thu nhập toàn bộ hoặc một phần từ khu vực này. Tuy nhiên, những năm 2007 trở về trước, thông tin đo lường về sự đóng góp của khu vực này trong nền kinh tế còn khá khiêm tốn. Do vậy, Viện Nghiên cứu Khoa học Thống kê (Tổng cục Thống kê) đã chủ trì, phối hợp với Cơ quan Nghiên cứu Phát triển, Thể chế và Phân tích Dài hạn (DIAL-IRD) của Pháp thực hiện Dự án nhằm có được các số liệu thống kê đầy đủ về khu vực kinh tế phi chính thức (KTPCT) cũng như việc làm phi chính thức. Trên cơ sở nghiên cứu phương pháp luận Điều tra 1-2-3 và các phương pháp thu thập thông tin hiện đang sử dụng ở Việt Nam. Dự án đã đề ra chiến lược thu thập thông tin về khu vực KTPCT như sau: (i) thiết kế cải tiến mới cuộc điều tra Lao động Việc làm (LĐ&VL) được tiến hành vào tháng 8/2007 trên phạm vi cả nước; và (ii) tiến hành cuộc điều tra chuyên biệt (điều tra khu vực KTPCT), dựa trên dàn mẫu của điều tra LĐ&VL, vào tháng 12 năm 2007 tại Hà Nội và tháng 01 năm 2008 tại TP. Hồ Chí Minh. Điều tra chuyên biệt này cung cấp các ước lượng sát thực về các chỉ tiêu quan trọng của khu vực KTPCT, áp dụng kinh nghiệm quốc tế và phù hợp với bối cảnh quốc gia. Cuộc điều tra chuyên biệt này được tiến hành lặp lại vào cuối năm 2009 nhằm củng cố phương pháp luận điều tra và nghiên cứu sự biến động của các hộ sản xuất kinh doanh phi chính thức, đặc biệt nghiên cứu tác động của khủng hoảng đến khu vực KTPCT cũng như đến các hộ gia đình tham gia vào khu vực này. Báo cáo này tập trung trình bày các khái niệm, định nghĩa thực hành về khu vực KTPCT và việc làm phi chính thức; lược đồ chung của Điều tra 1-2-3; quá trình thực hiện lược đồ điều tra này tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, phương pháp gắn kết giữa lý thuyết và thực nghiệm, cũng như các vấn đề kỹ thuật cụ thể đã áp dụng ở địa bàn điều tra năm 2007/2008 cũng như năm 2009 và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện.

--------------------------------

Khu vực kinh tế phi chính thức tại Maroc: cách tiếp cận, phương pháp luận và quá trình thay đổi, BENNANI MEKKI, Trưởng Bộ phận điều tra hộ gia đình tại Ban Thống kê BP 178 Haut Agdal Rabat Nhận thức được những thách thức gắn liền với khu vực kinh tế phi chính thức và các cuộc tranh luận diễn ra, Ban Thống kê thuộc Uỷ ban Kế hoạch đã xây dựng một hệ thống các cuộc điều tra thống kê quốc gia nhằm nghiên cứu chuyên sâu về khu vực kinh tế phi chính thức. Mục tiêu này đã được cụ thể hóa khi lần đầu tiên vào năm 1999 chúng tôi đã tiến hành một cuộc điều tra quốc gia về khu vực kinh tế phi chính thức theo phương pháp tiếp cận «hỗn hợp» dựa vào hệ thống các cuộc điều tra và điều tra kết hợp về hộ gia đình và các đơn vị kinh tế phi chính thức (điều tra 1-2-3). Cuộc điều tra đầu tiên này đã giúp thu thập khối lượng lớn các dữ liệu rất có giá trị và các dữ liệu này cũng đã được tận dụng khai thác. Tuy nhiên từ đó đến nay, Maroc đã có nhiều thay đổi về mặt kinh tế-xã hội và nhu cầu thông tin trong lĩnh vực này ngày càng gia tăng nên một cuộc điều tra khác đã được thực hiện năm 2007 nhằm mục đích chỉnh lý các dữ liệu hiện có và cập nhật một số chỉ số, nhất là các

150

chỉ số thể hiện tầm quan trọng của khu vực này trong hoạt động sản xuất, tạo thu nhập, tạo thêm việc làm, giảm thất nghiệp và hội nhập xã hội cho một bộ phận lớn dân cư. Mục tiêu chính của bài thuyết trình là chia sẻ với các đại biểu kinh nghiệm của Maroc trong lĩnh vực này, nhất là thông qua những thay đổi được ghi nhận về : 1. Cách tiếp cận áp dụng và các khía cạnh phương pháp luận để quan sát khu vực kinh tế phi chính thức phi nông nghiệp 2. Đặc điểm của các đơn vị kinh tế phi chính thức 3. Đặc điểm các hộ gia đình là chủ sở hữu các đơn vị kinh tế phi chính thức 4. Khuôn khổ pháp lý-hành chính trong đó các đơn vị kinh tế hoạt động 5. Và một số khía cạnh định tính liên quan đến tổ chức của các đơn vị kinh tế hoạt động trong khu vực này.

--------------------------------

Cuộc điều tra Hộ gia đình toàn quốc : Công cụ đo lường và phân tích khu vực kinh tế phi chính thức. Kinh nghiệm của Peru, Nancy Hidalgo (Viện Thống kê và Tin học Nhà nước)

Các cuộc tổng điều tra kinh tế, điều tra doanh nghiệp và các hồ sơ hành chính là không đầy đủ để đo lường tầm quan trọng của khu vực kinh tế phi chính thức trong nền kinh tế hay để hiểu về mối liên hệ giữa khu vực này với khu vực kinh tế chính thức. Nhận định trên được khẳng định bởi hai đặc điểm chủ yếu của các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức. Thứ nhất, hầu hết các hoạt động kinh tế phi chính thức có địa điểm lưu động hoặc được thực hiện tại các hộ gia đình. Thứ hai, các đơn vị sản xuất kinh doanh thường có thời gian tồn tại ngắn. Tóm lại, các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức thường khó có thể được quan sát trong các cuộc điều tra, tổng điều tra và khiến cho các hồ sơ hành chính trở nên lạc hậu nhanh chóng. Dựa vào hướng dẫn của Roubaud về điều tra hỗn hợp và điều tra 123, Viện Thống kê và Tin học Quốc gia Peru đã áp dụng từ năm 2001 modun về lao động tự làm hay chủ lao động để nghiên cứu sâu hơn về các hoạt động của các đơn vị sản xuất kinh doanh và nhất là để ước tính tốt hơn thu nhập hỗn hợp và việc làm phi chính thức. Việc áp dụng định nghĩa về khu vực kinh tế phi chính thức tuân theo các khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế và nội dung tái bản gần đây nhất về hệ thống tài khoản quốc gia. Bài trình bày sẽ tập trung vào những thay đổi quan trọng đối với thiết kế nguyên thủy của điều tra 123. Đặc biệt sẽ tập trung vào những điểm mới sau đây : a) Pha 1 và modun việc làm của điều tra hộ gia đình toàn quốc nhằm xác định các lao động tự làm hay chủ lao động, là chủ sở hữu của đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức. Pha 1 định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức gồmcác đơn vị sản xuất kinh doanh hay doanh nghiệp không đăng ký kinh doanh và không có tư cách pháp nhân (Công ty), hoặc không có hệ thống kế toán (bán tư cách pháp nhân). Pha 1,2 và 3 của cuộc điều tra được tiến hành thông qua phỏng vấn các cá nhân từ 14 tuổi trở lên. b) Sau khi xác định được người chủ đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức, pha 2 của thiết kế điều tra 123 khảo sát đặc điểm của các đơn vị này. Công việc này được tiến hành song song với Pha 1. Pha này điều tra toàn bộ danh sách các đơn vị sản xuất kinh doanh (trừ các công ty có tư cách pháp nhân), thay vì xem xét điều tra mẫu con trong pha 2. Cách làm này tránh được sai sót và tìm được mẫu đủ để phân tích tốt hơn các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức. c) Cũng như vậy, pha 3 có mục đích làm rõ nguồn gốc nhu cầu tiêu dùng cuối cùng của các đơn vị sản xuất kinh doanh và được tiến hành đồng thời với các pha khác của cuộc điều tra. Pha này xem xét toàn bộ các hộ gia đình ở pha 1 (việc làm). Điều này mang đến một phương sách thống kê nhằm khảo sát hỗn hợp cả người sử dụng lao động và người lao động, từ đó cho phép phân tích kết hợp tình trạng nghèo đói, đặc điểm thị trường lao động và các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức. d) Nhận thức được sự biến động lớn về thu nhập hỗn hợp của các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức, modun về lao động tự làm phi chính thức trongcuộc điều tra Hộ gia đình toàn quốc được xây dựng thành một modun thường xuyên của cuộc điều tra. Tổng số mẫu được phân bổ trên toàn lãnh thổ và tạm thời trong cả năm, cho phép thu được các ước lượng tốt hơn về các chỉ tiêu tổng hợp hàng năm của khu vực kinh tế phi chính thức cung cấp cho tài khoản quốc gia. e) Modun về đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức được phân bổ mẫu theo địa lý ở vùng nông thôn phi nông nghiệp. Công việc này giúp phân tích phạm vi nào của sự đa dạng hoá các hoạt

151

động sản xuất phi nông nghiệp từ đó tạo ra một chiến lược hiệu quả nhằm giảm rủi ro nghèo đói, thường xảy ra trong các hộ gia đình nông thôn. f) Bên cạnh việc thiết lập mô tả các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức, các câu hỏi chủ đạo về khu vực kinh tế phi chính thức được xây dựng theo hướng liên hệ với khả năng một bộ phận của khu vực này tạo ra giá trị tăng thêm, phối hợp tốt hơn với các bộ máy sản xuất khác và hội nhập tốt hơn vào thị trường quốc tế. Để trả lời được câu hỏi này cần có giám sát lặp trên cùng đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức. g) Cuối cùng, chúng tôi áp dụng hệ thống quản lý chất lượng trong các giai đoạn khác nhau của cuộc điều tra. Trong việc thiết kế bảng hỏi, điều quan trọng là phải xác định được người được phỏng vấn mà không phải là người cung cấp thông tin trực tiếp, để có thể kiểm soát được thông tin về tổng giá trị tăng thêm và tính toán lợi nhuận tại địa bàn. Việc xây dựng một hệ thống kiểm tra có thể giảm thiểu việc không trả lời hoặc trả lời không đầy đủ, đồng thời kiểm soát tỷ lệ phỏng vấn gián tiếp. Trong việc xử lý thông tin, chúng tôi tiến hành đánh giá và hiệu chỉnh những sai sót xảy ra do không thực hiện phỏng vấn và phỏng vấn gián tiếp (mô tả người cung cấp thông tin gián tiếp đại diện hơn).

--------------------------------

Phát triển và khu vực kinh tế phi chính thức: 16 năm nghiên cứu và phân tích tại Camerun, SHE ETOUNDI Joseph Guy Benjamin, Chuyên gia thống kê kinh tế, Phó Tổng Giám đốc Viện Thống kê Quốc gia Camerun

Sau một giai đoạn tương đối thịnh vượng nhờ trước hết vào nền nông nghiệp phát triển với nhiều loại cây trồng sinh lợi (đặc biệt là bông, cacao, cà-phê), Camerun hân hoan trước sự lên ngôi của dầu mỏ vào cuối những năm 1970. Kèm theo hiện tượng này là việc hình hành nền móng nền công nghiệp xung quanh các thành phố, đặc biệt là Yaoundé và Douala và gia tăng nhanh chóng các cơ quan hành chính. Nó giúp những người dân, nhất là những người dân tại các thành phố sống tương đối sung túc, điều này thúc đẩy quá trình đô thị hóa đất nước nhưng cũng làm xuất hiện hàng loạt các khu dân cư tạm bợ và các công trình thô sơ mới. Khủng hoảng kinh tế đã tác động đến Camerun vào cuối những năm 80 và ảnh hưởng tiêu cực đến nền công nghiệp vốn rất yếu kém như chúng tôi đã giới thiệu. Do đó, những người dân trước đó gia nhập các xí nghiệp công nghiệp và bộ máy hành chính trong chốc lát rơi vào tình trạng thất nghiệp bất chấp sự can thiệp của các định chế BRETON WOODS, sự can thiệp vốn bị một bộ phận dân cư chỉ trích. Bộ máy hành chính, do mất nguồn thu từ dầu mỏ và phải đối mặt với sự giảm sút nguồn thu ngân sách từ thuế (do các doanh nghiệp giảm hoạt động) và quản lý kém, đã không thể tiếp tục tuyển dụng lực lượng lao động trẻ đang ồ ạt gia nhập thị trường lao động. Trước tình hình đó, người dân Camerun với tỷ lệ thanh niên chiếm trên 64% đã làm nhiều công việc khác nhau để tồn tại. Tình trạng này đã kéo theo sự phát triển nhanh chóng của cái mà hiện ta gọi là khu vực kinh tế phi chính thức và mức đóng góp của khu vực này vào GDP theo đánh giá của Viện Thống kê Quốc gia lên tới 52% và giúp tạo tới 80% việc làm. Do đó, cần phải tìm hiểu hiện tượng này hoặc để ngăn chặn, hoặc để cải thiện nó vì lợi ích của người dân. Chính vì vậy ngay từ năm 1993, Chính phủ với sự hỗ trợ của các đối tác phát triển đã giao cho Viện Thống kê Quốc gia nhiệm vụ này. Các nghiên cứu được tiến hành chủ yếu liên quan đến lĩnh vực kinh tế vi mô thông qua các cuộc điều tra hộ gia đình và thực hiện các chuyên khảo, và lĩnh vực kinh tế vĩ mô thông qua hệ thống kế toán quốc gia và xây dựng các mô hình kinh tế, lĩnh vực trong đó các dữ liệu đã được kết hợp với các nguồn dữ liệu khác và các khái niệm được định nghĩa ở cấp độ quốc tế đã được nghiên cứu và kiểm chứng. Mục đích của bài tham luận là giới thiệu đóng góp của Viện Thống kê Quốc gia Camerun vào quá trình tìm hiểu kinh tế phi chính thức thông qua các công cụ và phương pháp được sử dụng và các kết quả đạt được. Bài tham luận cũng sẽ trình bày quan điểm về ý nghĩa của các khái niệm và những triển vọng mở ra trước mắt chúng ta. Bài tham luận sẽ bao gồm 4 phần chính sau : ĐỀ DẪN Sự lên ngôi của khu vực kinh tế phi chính thức tại Camerun : Bối cảnh kinh tế-xã hội và nguyên do của các công trình nghiên cứu

Thay đổi tình hình kinh tế của đất nước Phản ứng của người dân trước tình hình kinh tế

152

Đánh giá mức độ thiếu việc làm và thất nghiệp Các vấn đề nảy sinh khác

Đánh giá hiện tượng : Lĩnh vực kinh tế vi mô

Quyết định về việc định nghĩa các khái niệm Điều tra hộ gia đình Chuyên khảo về các ngành đặc thù

Lĩnh vực kinh tế vĩ mô Định nghĩa các khái niệm và tổng hợp các dữ liệu kinh tế vi mô Đánh giá việc làm và đánh giá hoạt động sản xuất Các vấn đề đặc thù liên quan đến đánh giá việc làm

Mở rộng các nghiên cứu Điều tra ở quy mô quốc gia Tài khoản vệ tinh của khu vực kinh tế phi chính thức Các lĩnh vực khác

Các bài học chủ đạo Những thông tin chính và những ghi nhận được công bố ; Tác động của các hiện tượng tới ý nghĩa của các khái niệm sử dụng

Các vấn đề còn tồn tại và triển vọng Đánh giá việc làm ; Đánh giá một số tổng mức (lương…) ; Xuất hiện tính phi chính thức trong một số lĩnh vực xã hội (giáo dục, y tế…) ; Xây dựng các tài khoản vệ tinh của khu vực kinh tế phi chính thức.

Kết luận

--------------------------------

Cuộc điều tra gốc hỗn hợp 1-2 nhằm thu thập thông tin về khu vực kinh tế phi chính thức ở Mông Cổ, B. BADAMTSETSEG, Cơ quan Thống kê Quốc gia, Mông Cổ.

Cơ quan Thống kê Quốc gia đã tiến hành cuộc điều tra này với sự trợ giúp kỹ thuật của Ủy ban Kinh tế - Xã hội Châu Á - Thái Bình Dương của Liên Hợp Quốc (UNESCAP) cũng như theo phương pháp luận và khuyến nghị của Cơ quan Phát triển, Thể chế và Phân tích Dài hạn (DIAL) của Pháp. DIAL đã tiến hành điều tra khu vực kinh tế phi chính thức như một modun của cuộc điều tra Lao động và Việc làm. Cơ quan DIAL đã xây dựng một công cụ điều tra nhiều pha được gọi là điều tra “1-2” nhằm xác định xem người lao động là đối tượng của cuộc điều tra Lao động và Việc làm đang làm việc trong khu vực kinh tế phi chính thức hay không, rồi sau đó những ai đang làm việc trong khu vực này sẽ được điều tra trong pha 2. Nước chúng tôi đã tiến hành điều tra các doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân hộ gia đình có ít nhất một vài sản phẩm bán hoặc trao đổi trên thị trường (HUEM) theo phương pháp này. Việc điều tra Lao động và Việc làm hàng quý cho phép chúng tôi điều tra HUEM theo phương pháp “1-2”. Cơ quan Thống kê Quốc gia của Mông Cổ đã tiến hành điều tra khoảng 1500 HUEM trong vòng 4 quý nhằm nghiên cứu tình hình biến động theo mùa vụ trong năm. Mục tiêu cơ bản của cuộc điều tra HUEM là xác định số lượng các HUEM, đóng góp của họ đối với nền kinh tế và các vấn đề mà họ phải đối mặt. Kết quả điều tra được sử dụng để tính giá trị tăng thêm mà khu vực này tạo ra, qua đó cho phép đánh giá kết quả của các cuộc tổng điều tra và các cuộc điều tra khác cũng như so sánh với các nước sử dụng khái niệm HUEM và phương pháp luận giống như Mông Cổ.

153

Một phương pháp khác để thống kê thị trường lao động ở vùng nông thôn Colombia, Alvaro Suarez R., Khoa Kinh tế - Đại học Andes

Colombia có kinh nghiệm thực hiện điều tra hộ gia đình từ những năm 1960. Điều tra hộ gia đình nhằm mục đích thu thập thông tin về tình trạng việc làm, thiếu việc làm và một vài phân loại khác của thị trường lao động.

1. Năm 1963, Khoa Kinh tế, Đại học Andes thực hiện việc thống kê việc làm lần đầu tiên ở các thành phố Bogota và Girardot.

2. Năm 1967, Khoa Kinh tế hoàn thiện về phương pháp luận điều tra và thực hiện cuộc điều tra lần thứ 2 tại các thành phố Bogota, Barranquilla, Bucaramanga, Cali, Ibague, Manizales và Medellin.

3. Từ năm 1970 đến 1975, Cục Thống kê Quốc gia thực hiện 9 cuộc điều tra áp dụng kỹ thuật, phương pháp luận và cách thức thực hành mới được thử nghiệm nhằm hoàn thiện một hệ thống điều tra chuẩn.

4. Từ năm 1976 đến 2000, Cục Thống kê Quốc gia thực hiện cuộc Điều tra Hộ gia đình Toàn quốc trên cơ sở lược đồ kỹ thuật và phương pháp luận thống nhất.

5. Từ năm 2001 đến 2006, Cục Thống kê Quốc gia áp dụng Điều tra liên tục Hộ gia đình. 6. Và từ tháng 6 năm 2006, Cục Thống kê Quốc gia áp dụng Điều tra Hộ gia đình Tích hợp với

Quy mô lớn. Thống kê khu vực kinh tế phi chính thức được bắt đầu từ năm 1984 và được tiến hành 2 năm một lần cho tới năm 2000 trong cuộc điều tra hộ gia đình toàn quốc. Từ năm 2000 đến 2006, thống kê này được thực hiện hàng năm thông qua cuộc Điều tra liên tục Hộ gia đình. Kể từ năm 2006, cuộc điều tra được thực hiện hàng quý trong thông qua cuộc điều tra Hộ gia đình Tích hợp với Quy mô lớn. Theo khuyến cáo của Nhóm Delhi, quá trình đo lường được xem xét lại từ năm 2006. Thành phố Bogota của Colombia nằm trong chương trình thí điểm mà Tổ chức Lao động quốc tế định thực hiện ở một số thành phố trên toàn thế giới năm 1995 (bao gồm Manila của Philippines và Dar es Salaam của Tanzania). Cuộc điều tra thử nghiệm về mặt khái niệm và phương pháp thu thập dữ liệu do Hội nghị quốc tế các nhà thống kê Lao động đề xuất năm 1993. Ngoài ra, Colombia cũng được chọn làm quốc gia thí điểm của cộng đồng các nước Andes (lúc đó bao gồm Bolivia, Colombia, Ecuador, Peru và Venezuela) để áp dụng điều tra 1-2-3 trong các năm 2001 và 2002. Việc làm ở vùng nông thôn được thống kê lần đầu tiên vào năm 1978, sau đó vào năm 1998 bắt đầu từ năm 1991, thống kê việc làm ở vùng nông thôn được thực hiện hàng năm. Một trong những đóng góp của giới học viện cho sự phát triển thống kê của quốc gia, Khoa Kinh tế Đại học Andes đã thiết kế về mặt kỹ thuật và phương pháp luận cho cuộc “Điều tra dài hạn về biến động hộ gia đình ở Colombia –Điều tra lặp về hộ gia đình”, bao gồm các câu hỏi mới về chủ đề lao động như mức lương tối thiểu có thể chấp nhận được, thống kê khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm nông thôn dựa vào khái niệm dân số đang hoạt động kinh tế, v.v…

154

II.3. TRIỂN VỌNG TẠI VIỆT NAM

KHU VỰC KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC Ở HAI THÀNH PHỐ HÀ NỘI VÀ HỒ CHÍ MINH, LE VAN DUY, NGUYEN THI HUYEN, NGUYEN HUU CHI, PHAN THI NGOC TRAM, GSO-ISS, Vietnam

Khu vực kinh tế phi chính thức giữ vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội của nhiều nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Trong những năm trước đây, dường như không có một nghiên cứu nào ở Việt Nam nghiên cứu về các đặc trưng cơ bản của khu vực kinh tế phi chính thức. Năm 2007/ 2008 Viện Khoa học Thống kê phối hợp với IRD/ DIAL Pháp tiến hành điều tra về khu vực kinh tế phi chính thức tại hai thành phố lớn nhất của Việt Nam: Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Báo cáo này giới thiệu một số nét đặc trưng cơ bản của KVKTPCT ở hai thành phố này. Kết quả điều tra cho thấy khu vực kinh tế phi chính thức (KVKTPCT) là nơi cung cấp khoảng 1/3 số việc làm cho người lao động ở hai thành phố. Tuổi bình quân của người lao động ở khu vực này khoảng 39-40 tuổi và phần đông có trình độ học vấn thấp. Quy mô của các hộ SXKD phi chính thức rất nhỏ bé, bình quân một hộ chỉ có 1,5 lao động. Tỷ lệ hộ SXKD chỉ có một lao động khá cao, chiếm trên 70% số hộ. Có tới 37-40% số hộ thuộc KVKTPCT không có địa điểm kinh doanh cố định, chính vì vậy họ cũng ít có điều kiện tiếp cận với các dịch vụ công cơ bản như điện, nước, điện thoại,...Thu nhập của khu vực này thấp hơn nhiều so với các khu vực hộ SXKD chính thức (chỉ bằng khoảng 2/3) và đặc biệt là có phân bố rất không đều: đa phần người lao động có mức thu nhập thấp hơn mức thu nhập trung bình của khu vực này. Tuy vậy, KVKTPCT cũng đóng góp tới khoảng 12% giá trị tăng thêm của hai thành phố. Tuy có đóng góp đáng kể cho GDP, song khu vực này cũng chỉ được coi là hoạt động bên lề của nền kinh tế vì nó rất ít có mối quan hệ với các khu vực kinh tế khác: trên 75% số sản phẩm của nó tạo ra phục vụ cho các hộ gia đình. Đa phần các hộ SXKD thuộc KVKTPCT không đăng ký kinh doanh vì họ cho rằng luật pháp không bắt họ phải làm vậy và nếu có đăng ký kinh doanh thì cũng chỉ là nhằm tránh bị phiền hà trong quá trình kinh doanh mà thôi. Với điều kiện sản xuất kinh doanh khó khăn và thu nhập thấp, đa phần các hộ SXKD phi chính thức cho rằng họ không có tương lai và không muốn con cái của họ tiếp tục công việc kinh doanh của mình. Các kết quả điều tra thu được từ hai thành phố lớn nhất nước về KVKTPCT đã chứng minh tầm quan trọng của khu vực này trên cả bình diện tạo công ăn việc làm lẫn đóng góp vào giá trị gia tăng của địa phương. Một thực tế cần phải ghi nhận là KVKTPCT ở Việt Nam chưa thực sự được sự quan tâm của các nhà chức trách. Do vậy một điều quan trọng đối với chính quyền là phải tiến hành một cuộc cải cách kinh tế lần thứ hai, phức tạp hơn, khó hình dung hơn. Các công cụ điều tiết thị trường lao động truyền thống như thay đổi mức lương tối thiểu, tăng cường bảo hiểm xã hội, tăng cường vai trò của tổ chức công đoàn,... dường như không thể áp dụng được với KVKTPCT như nó vốn tồn tại. Vì vậy cần phải có một số chính sách khả dĩ có ảnh hưởng trực tiếp tới khu vực này như đào tạo nghề phù hợp cho người lao động, tạo điều kiện cho họ tiếp cận với các nguồn tín dụng cũng như thị trường lớn, thu thuế để đầu tư lại cho khu vực này và hạn chế hiện tượng nhũng nhiễu đối với họ.

--------------------------------

Phi chính thức : từ biết đến không biết, (P. GUBRY, IRD, France; LE THI HUONG, HIDS, Vietnam; NGUYEN THI THIENG, IPSS, Vietnam & PHAM THUY HUONG, NEU, Vietnam)

Không nhiều nghiên cứu đưa ra cách thức xác định lao động khu vực phi chính theo định nghĩa chi tiết được thông qua tại Hội thảo quốc tế lần thứ 15 của các chuyên gia thống kê lao động (tháng 1 năm 1993). Việt Nam cũng không là trường hợp ngoại lệ. Trong bối cảnh đó chúng tôi có thể tiếp cận khu vực phi chính thức theo các tiêu thức khác nhau mang nét đặc trưng của lao động khu vực này. Tỷ lệ lao động làm công không hưởng lương là một trong những tiêu chí để phân biệt khu vực phi chính thức với khu vực chính thức ; ở Việt Nam, nơi đăng ký hộ khẩu thường trú vẫn còn tồn tại, thì giấy đăng ký tạm trú ngắn hạn (KT4) cũng là một tiêu chí có thể sử dụng để phân biệt khu vực phi chính thức và chính thức.

155

Ngoài cuộc điều tra về việc làm của Tổng cục Thống kê năm 2007 cho phép lựa chọn các “doanh nghiệp không đăng ký”, hai cuộc điều tra mới đây cũng cho phép tiếp cận khu vực phi chính thức tại hai khu vực đô thị lớn nhất Việt Nam là Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh. Cụ thể là :

- Cuộc điều tra dân số giữa kỳ tại TP.HCM năm 2004 : là cuộc điều tra duy nhất trực tiếp đề cập đến tình trạng sinh sống của toàn bộ dân cư thành phố.

- Cuộc điều tra “Di dân, nghèo đói và môi trường đô thị tại Hà nội và TP.Hồ Chí Minh” do Viện dân số và các vấn đề xã hội (IPSS, Hà Nôi), Viện nghiên cứu phát triển TP.Hồ Chí Minh (HIDS) và Viện nghiên cứu phát triển (IRD, Cộng hòa Pháp) phối hợp thực hiện. Cuộc điều tra này chủ yếu đề cập đến các thông tin liên quan đến tình trạng việc làm (trong đó có lao động tự do).

Hai cuộc điều tra này cho phép nhận biết một cách gián tiếp lao động khu vực phi chính thức theo các đặc điểm kinh tế-xã hội. Ngoài ra, thông qua hai cuộc điều tra này, chúng tôi cũng có thể thấy được sự khác biệt về mặt địa lý theo quận huyện. Tóm lại, có vẻ như “tình trạng cư trú” cũng như “lao động tự do” cũng không cho phép chúng tôi đánh giá đầy đủ về mức độ/tỷ lệ việc làm phi chính thức, nhưng thông qua hai cuộc điều tra này cũng có thể phân tích một số đặc điểm quan trọng của lực lượng lao động này. Cũng như tất cả các cuộc điều tra tương tự, hai cuộc điều tra nêu trên mới tập trung chủ yếu vào “dân cư sinh sống thường xuyên” ở thành thị (bao gồm những người sống ở thành phố từ 6 tháng trở lên), không phân biệt họ là người di cư hay không mà bỏ qua toàn bộ những người di chuyển tạm thời, sống ở thành phố dưới 6 tháng. Những người này được coi là dân cư tại nơi mà họ ra đi. Họ tạo thành bộ phận “dân cư lưu động” khá lớn ở thành thị, ra thành phố làm việc và sinh sống lúc ở thành phố, lúc ở quê, hình thành nên một nét đặc trưng của Việt Nam. Những người sinh sống tạm thời này không bao giờ được tính đến trong các cuộc điều tra chọn mẫu, tuy nhiên đại bộ phận họ làm việc trong khu vực phi chính thức và phần lớn là “những người nghèo” ở thành thị và ít nghèo hơn so với những người sống ở nông thôn. Với đối tượng này, chúng tôi hoàn toàn không thể nhận biết. Điều đó chứng tỏ tính cấp thiết phải thực hiện một cuộc điều tra chọn mẫu về di chuyển tạm thời và nghèo đói tại khu vực đô thị Việt nam. Cuộc điều tra về nghèo đói tại khu vực đô thị doTổng cục Thống kê (UPS) được thực hiện mới đây đã khắc phục phần nào sự thiếu hụt về thông tin. Cuộc điều tra này có thể hoàn thiện hơn nữa. Chúng tôi đề xuất một cuộc khảo sát trên cơ sở mẫu điều tra là các tổ dân phố. Chỉ có sự hiểu biết đầy đủ về khu vực phi chính thức mới có thể đưa ra các chính sách nhằm hoàn thiện việc tính toán và vận hành khu vực phi chính thức, đặc biệt là trong bối cảnh của Việt Nam, và nâng cao điều kiện sống của người lao động và gia đình họ.

--------------------------------

Việc làm phi chính thức của lao động nông thôn di cư trong thị trường lao động thành thị vùng Đồng bằng Sông Hồng: phân tích so sánh về sự lựa chọn khu vực và thu nhập với lao động di cư từ thành thị và lao động thành thị bản địa ở Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Nguyễn Hữu Chí, NEU, DIAL, Hanoi, Vietnam

Bài viết sử dụng nguồn dữ liệu thu được từ cuộc Điều tra Di cư ở Việt Nam năm 2004 để tìm hiểu về di cư lao động nông thôn - thành thị và sự tham gia của lao động nông thôn di cư vào thị trường lao động khu vực thành thị, đặc biệt là vào việc làm phi chính thức, trong một tiếp cận phân tích so sánh. Nghiên cứu tập trung phân tích trường hợp ba trung tâm đô thị là Hà Nội, Hải Phòng và Hải Dương, những nơi được nhìn nhận trong số những thành phố tập trung luồng lao động nông thôn di cư đến nhiều nhất từ ngay trong nội vùng Đồng bằng Sông Hồng cũng như từ những nơi khác. Chúng tôi thực hiện các phân tích so sánh để làm rõ những sự khác biệt về sự lựa chọn khu vực và thu nhập từ lao động giữa những người di cư từ nông thôn với những người di cư từ thành thị cũng như với cư dân thành thị bản địa. Câu hỏi nghiên cứu mà chúng tôi quan tâm tìm hiểu đó là phải chăng có sự phân biệt đối với những lao động di cư từ nông thôn và tham gia vào việc làm phi chính thức ở thành thị. Giả thuyết cổ điển cho rằng việc làm phi chính thức có vai trò là tình trạng việc làm tạm thời đối với lao động nông thôn di cư đến khu vực thành thị cũng được kiểm chứng trong nghiên cứu này thông qua phương pháp phân tích hồi quy logistic.

156

Các kết quả phân tích cho thấy nhìn chung có sự phân biệt thu nhập đối với lao động có việc làm phi chính thức, bất kể những lao động đó có nguồn gôc từ đâu. Tuy nhiên trong số họ, lao động di cư từ nông thôn là những người gặp nhiều bất lợi hơn cả về thu nhập. Chúng tôi không nhận thấy có bằng chứng về mối quan hệ giữa việc tham gia vào việc làm phi chính thức ở thành thị với dự định tìm kiếm một công việc khác đối với cả lao động di cư từ nông thôn và lao động di cư từ thành thị. Điều này ngụ ý rằng mặc dù tham gia vào những công việc với mức thu nhập thuộc nhóm thấp trong phân bố thu nhập, các lao động di cư từ nông thôn tham gia vào việc làm phi chính thức trên thị trường lao động ở các trung tâm đô thị này có thể đã thực sự đạt được việc làm và thu nhập tốt hơn với những gì họ có trước khi di cư.

--------------------------------

Tác động của di cư quốc tế tới việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức: trường hợp của Việt Nam, Trần Thị Bích, Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội Bài viết này nghiên cứu tác động của di cư quốc tế tới việc tạo việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức ở Việt Nam. Sử dụng số liệu điều tra hộ gia đình toàn quốc năm 2008, kết quả cho thấy không có khác biệt về lao động tự làm giữa hộ di cư và hộ không di cư. Di cư quốc tế chỉ có ý nghĩa nếu xét tới quy mô doanh nghiệp. Nghiên cứu chỉ ra sự không hữu hiệu của chính sách khuyến khích người hồi hương và hộ gia đình di cư thành lập doanh nghiệp hộ gia đình. Vì thế, thay vì đầu tư sản xuất, một phần tiền gửi được chi dùng cho các mục đích khác, gây ra tình trạng không làm việc. Các kết quả của chúng tôi cũng cho thấy tỷ lệ thất nghiệp cao ở nhóm những người hồi hương, nêu mối quan ngại về tác động lâu dài của di cư quốc tế.

--------------------------------

Đa dạng hóa trong phân bổ đất đai và lao động nhằm ứng phó với các cú Sốc và rủi ro của các hộ gia đình miền Trung Việt Nam, TUNG PHUNG DUC & H. WAIBEL, Leibniz University of Hannover, Germany

Nghiên cứu phân tích mối quan hệ giữa việc phân bổ đất đai và lao động, số lượng cây trồng và số nguồn thu nhập của các hộ gia đình ở khu vực nông thôn của Việt Nam với các loại cú sốc và rủi ro. Nghiên cứu sử dụng số liệu của điều tra hộ gia đình vòng 1 được thực hiện bởi Dự án nghiên cứu DFG 756 “Tác động của các cú Sốc đến tổn thương và nghèo đói: Hậu quả của các nền kinh tế mới nổi ở Đông Nam Á”. Các kết quả nghiên cứu cho thấy các hộ gia đình đã sử dụng giải pháp đa dạng hóa trong phân bổ đất đai và lao động vào các hoạt động tạo ra thu nhập khác nhau để ứng phó với các cú Sốc. Các hộ gia đình gặp phải nhiều hơn các cú Sốc trong quá khứ có xu hướng đa dạng hóa cây trồng và nguồn thu nhập nhiều hơn so với các hộ khác. Mặt khác, các hộ gia đình có dự đoán các rủi ro mà họ gặp phải trong tương lai nhiều hơn có sự phân bổ lao động sang các ngành nghề khác nhau cao hơn so với các hộ còn lại. Tiếp cận với tín dụng, thị trường, thủy lợi và sự manh mún về đất đai, số lao động trong hộ gia đình, trình độ giáo dục của chủ hộ, và sự giàu có của chủ hộ cũng là các nhân tố rất quan trọng tác độ đến mức độ đa dạng hóa của hộ gia đình.

--------------------------------

157

Tài chính vi mô phi chính thức : Một thế chế tự nguyên thúc đẩy sự phát triển nông thôn, NGUYEN VAN HUAN, VASS, Vietnam

Khu vực phi chính thức đang đóng vai trò quan trọng tạo thêm việc làm. Theo kết quả khảo sát năm 2008 của Viện Kinh tế Việt Nam tại Vùng Kinh tế trọng điểm Phía Nam, khu vực phi chính thức tạo hơn 30% việc làm cho khu vực nông thôn. Tài chính vi mô phi chính thức đang đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cho khu vực phi chính thức hoạt động tốt tạo thêm việc làm cho người nghèo khu vực nông thôn. Những thể chế tự nguyên phi quan phương đang có tác động quan trọng đến sự phát triển của tài chính vi mô. Đã đến lúc cần có một thể chế chính thức kết hợp với thể chế tự nguyện hỗ trợ cho tài chính vi mô phát triển đóng vai trò quan trọng hỗ trợ cho khu vực kinh tế phi chính thức hoạt động có hiệu quả, góp phần tạo thêm việc làm cho người nghèo khu vực nông thôn hậu WTO. Các giải pháp cơ bản xây dựng các định chế giúp cho tài chính vi mô phát triển có thể là:

- Hỗ trợ cho các nhóm tài chính vi mô chuyển đổi thành các nhóm có tổ chức hoạt động có tiểu chuẩn và thống nhất.

- Xây dựng khung pháp lý cho các tài chính vi mô cần tính đến các yếu tố tác động của WTO và do đó tận dụng được những lợi thế gia nhập WTO.

- Cần xây dựng diễn đàn nhằm trao đổi thông tin giữa các nhóm tài chính vi mô trên địa bàn khu vực nông thôn.

- Xây dựng cơ chế chính sách đào tạo nguồn nhân lực cho tài chính vi mô phi chính thức trở thành lực lượng cung cấp vốn cho người nghèo thuận tiện dựa trên các thể chế phi quan phương trong nông thôn.

- Tăng cường sức mạnh hướng dẫn nghiệp vụ tài chính vi mô của các tổ chức Tín dụng nông thôn cho các nhóm tài chính vi mô của phụ nữ, của Hội nông dân.

- Xây dựng cơ chế bảo hiểm rủi ro cho khu vực tài chính vi mô. Những giải pháp thể chế thúc đẩy tài chính vi mô phi chính thức trong mối quan hệ với các định chế tự nguyên, liên kết cộng đồng trong nông thôn cần đặt trong bối cảnh có tác động mạnh của nền kinh tế thị trường đang phá vỡ sự kết dính tự nguyện cộng đồng trước đây. Mặt tích cực của sự phát triển các tài chính vi mô kiểu này cũng giúp cho sự liên kết cộng đồng trong nông thôn tốt hơn trước những rủi ro thị trường và đời sống.

--------------------------------

Những yếu tố quyết định lương và phân biệt đối xử trong lao động nhập cư: Trường hợp người di cư từ đồng bằng sông Cửu Long, Huỳnh Trường Huy, Trung Tâm Nghiên Cứu Văn Hóa Và Di Cư , Đại Học Antwerpen

Phát triển kinh tế theo hướng chế tác và xuất khẩu thường gắn liền với sự dịch chuyển trong cơ cấu lao động thoát khỏi nông nghiệp và nông thôn. Di cư từ nông thôn ra thành thị ở đồng bằng sông Cửu Long càng ngày càng được ghi nhận nhiều hơn và hiện chiếm 31,5% tổng số người di cư đang sống ở thành phố Hồ Chí Minh, là thành phố hấp dẫn nhất với đa số người di cư nội địa Việt Nam. Bài viết này cố gắng phân tích lương và các yếu tố quyết định lương trong số các lao động nhập cư đến từ khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Mô hình lương kiểu Mincer được sử dụng để đo lường các hiệu ứng biên của lương theo các biến về vốn con người. Một số phát hiện đáng chú ý gồm: thứ nhất, vốn con người có tác động dương đáng kể tới lương tháng của người lao động nói chung; đặc biệt, kỹ năng tay nghề được xem là yếu tố tác động tiên quyết tới lương; thứ hai, sự chênh lệch về lương được tìm thấy trong các lao động nhập cư liên quan tới hộ khẩu, tình trạng hôn nhân, tầng lớp lao động, và tình trạng sở hữu các đơn vị sản xuất kinh doanh. Các kết quả khác cũng góp phần giúp hiểu rõ hơn vấn đề này ở Việt Nam và khu vực đồng bằng song Cửu Long.

158

CÁC LỢI ÍCH CỦA VIỆC CHÍNH THỨC HÓA: MINH CHỨNG TỪ CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM, John Rand và Nina Torm, Khoa Kinh Tế, Đại Học Copenhagen Dựa trên số liệu chuỗi bao quát cả doanh nghiệp chính thức và doanh nghiệp phi chính thức, bài viết này xem xét mối liên hệ giữa tình trạng pháp lý và các kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh ở các doanh nghiệp vi mô, nhỏ và vừa (SMEs) ở Việt Nam. Bài viết nêu bật tính phức tạp của việc định nghĩa tính phi chính thức của doanh nghiệp, và sử dụng các định nghĩa khác nhau về tính chính thức, chúng tôi khảo sát để xem liệu chính thức hóa có gắn với sự thay đổi gì về lợi nhuận, đầu tư, tiếp cận tín dụng và tình trạng của người lao động, có kiểm soát những điều kiện ban đầu hoặc những yếu tố biến thiên theo thời gian mà có thể cùng một lúc ảnh hưởng tới quyết định chính thức hoá và kết quả họat động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp về sau. Chúng tôi thấy có bằng chứng nhân quả cho thấy việc đăng ký chính thức dẫn tới gia tăng lợi nhuận, đầu tư, và giảm sử dụng lao động phi chính thức, qua đó cải thiện điều kiện hợp đồng cho người lao động. Vậy nên, chúng tôi kết luận rằng chính thức hóa là có lợi cho cả doanh nghiệp và người lao động ở những doanh nghiệp này. Phân loại JEL: J24, O17, O53 Từ khóa: Tính chính thức, việc làm, Việt Nam

159

II.4. PHÂN BỔ VIỆC LÀM THEO KHU VỰC VÀ RÀNG BUỘC XÃ HỘI

Tác động của khu vực kinh tế phi chính thức đến Đói nghèo và Việc làm ở Nê-pan – Nghiên cứu quy mô nhỏ ở huyện Chitwan, Tiến sĩ Manoj Kumar Agarwal, Phó Giáo sư, Khoa Kinh tế học, Đại học Lucknow, Tiến sĩ Ram Chandra Dhakal, Khoa Kinh tế học, Khu giảng đường Birendra, Đại học Tribhuwan

Khi vương quốc Nê-pan nằm sâu trong đất liền, sát cạnh dãy núi Hi-ma-lay-a, đang gắng sức cải thiện mức tăng trưởng và phát triển kinh tế quốc gia, phần lớn người dân phải đi tìm chỗ dựa trong khu vực kinh tế phi chính thức, do khu vực kinh tế chính thức phát triển quá chậm. Nghiên cứu quy mô nhỏ này được thực hiện ở các vùng nông thôn và thành thị thuộc huyện Chitwan, còn được biết đến dưới tên gọi “Thung lũng Rapti”. Hầu hết người dân ở đây tham gia khu vực kinh tế phi chính thức, và điều này có những ảnh hưởng khác nhau đến việc tạo ra thu nhập của họ. Việc tạo ra thu nhập dường như chủ yếu được quyết định bởi tài sản của hộ gia đình, trình độ học vấn và số người làm việc ở mỗi đơn vị. Mặc dù không có sự khác biệt rõ rệt về mức thu nhập giữa nam giới và phụ nữ nhưng phụ nữ dường như làm việc hiệu quả hơn và có khả năng giao tiếp lưu loát hơn. Mức thu nhập ở vùng thành thị cao hơn so với vùng nông thôn. Mức thu nhập và các yếu tố xác định mức thu nhập dường như có sự khác biệt giữa các nhóm xã hội khác nhau trong huyện. Chính phủ cần tạo điều kiện hỗ trợ một cách hiệu quả để phát triển khu vực kinh tế phi chính thức tốt hơn.

--------------------------------

Công việc nội trợ và việc làm không chính thức tại châu Phi : lựa chọn nào cho phụ nữ ? Javier Herrera (IRD-DIAL), Constance Torelli (INSEE-DIAL)

Mặc dù đa phần các quốc gia châu Phi đang bắt đầu quá trình dịch chuyển dân số, phụ nữ vẫn còn ít tham gia vào thị trường lao động. Tỉ lệ phụ thuộc giảm gắn chặt với mức thu nhập cao và tỉ lệ nghèo đói giảm đi. Một trong những mấu chốt để lý giải tỉ lệ lao động nữ thấp chính là phân tích các yếu tố quyết định việc phân chia thời gian giữa việc nội trợ và đi làm. Trên cơ sở cuộc điều tra 123 được thực hiện đồng loạt tại 10 quốc gia châu Phi, chúng tôi có bảng tổng kết về tầm quan trọng và đặc điểm lao động nội trợ so với việc đi làm trên thị trường lao động. Nghiên cứu việc sử dụng thời gian cho việc nhà giúp ta tìm hiểu vấn đề bất bình đẳng trong gia đình (vấn đề rất ít được nghiên cứu) trong cách chia sẻ công việc nhà. Mô hình đơn giản về phân chia thời gian có tính đến các đặc điểm kinh tế xã hội của các cá nhân và hộ gia đình (giới tính, tôn giáo, nguồn gốc di cư, giáo dục, v.v.) cũng như các đặc điểm dân số và có tính đến hiệu ứng khác biệt giữa các quốc gia giúp chúng ta hiểu rõ hơn lựa chọn giữa hai hình thức hoạt động này.

--------------------------------

Sự chuyển giao vị thế tự doanh qua nhiều thế hệ trong khu vực kinh tế phi chính thức: một sự lựa chọn hạn chế hay các triển vọng tốt hơn cho thu nhập? Bằng chứng đến từ 7 quốc gia Tây Phi, Laure Pasquier-Doumer, UMR DIAL-IRD Tự doanh là hình thức tái sản xuất xã hội cao nhất, như đã được chỉ ra trong nhiều tư liệu từ các quốc gia phát triển và đang phát triển. Tuy nhiên, mới có rất ít các nghiên cứu ghi chép lại nguyên nhân dẫn đến mối tương quan mạnh mẽ giữa các thế hệ trong vị thế tự doanh. Một số nghiên cứu hiếm hoi đã phân tích các dữ liệu của Hoa Kỳ và cho thấy, con cháu của những người tự doanh sẽ có lợi thế tương đối lớn hơn, khi mà bản thân họ cũng là những người tự doanh. Điều này chủ yếu là do sự chuyển giao vốn con người không chính thức giữa các thế hệ, dưới dạng chuyển giao các kỹ năng quản lý chung và/hoặc kỹ năng cụ thể liên quan đến doanh nghiệp. Sự chuyển giao vốn vật chất cũng góp phần làm tăng lợi thế, nhưng ở mức độ nhỏ hơn. Mục đích của bài viết này là kiểm chứng xem thế hệ tự doanh thứ hai có được lợi thế so sánh tương đối so với những thế hệ đầu tiên trong bối cảnh châu Phi hay không. Bài viết sẽ nhấn mạnh đến cuộc tranh luận về hai quan điểm: một là xem xét khu vực kinh tế phi chính thức như một khu vực ít lợi thế hơn trong thị trường lao động hai cấp; hai là xem xét khu vực này như một khu vực có sự lựa chọn cá

160

nhân và hoạt động kinh doanh năng động. Sự tồn tại một lợi thế so sánh càng hỗ trợ cho giả thuyết thứ hai. Vấn đề này đặc biệt thích hợp trong bối cảnh châu Phi, nơi mà sự bất bình đẳng và bất biến của vị thế xã hội đặc biệt mạnh mẽ, và khu vực kinh tế phi chính thức là nơi cung cấp việc làm và nguồn thu nhập chính cho phần lớn dân số. Thông qua sử dụng các cuộc điều tra 1-2-3 được tiến hành ở các thủ đô thương mại của 7 quốc gia thuộc Liên minh Kinh tế Tiền tệ Tây Phi (WAEMU) trong hai năm 2001-2002, bài viết này cho thấy, thế hệ thứ hai tự doanh phi chính thức không đạt được kết quả tốt hơn so với thế hệ thứ nhất, ngoại trừ việc thế hệ thứ hai được thừa hưởng truyền thống lựa chọn ngành nghề. Do đó, trong bối cảnh châu Phi, việc có một ông bố làm nghề tự doanh không đem lại một lợi thế so sánh nào về mặt lợi nhuận hay bán hàng, và yếu tố này chưa đủ để chuyển giao vốn con người không chính thức và có giá trị. Tỷ lệ không thay đổi ngành nghề qua các thế hệ làm nghề tự doanh rất cao, nhưng không thể giải thích điều này bằng sự hiện diện của lợi thế so sánh, mà có lẽ phải giải thích bằng cấu trúc của thị trường lao động, sự chuyển giao mong muốn được làm việc độc lập, tự chủ và/hoặc ít tham vọng. Mặt khác, các chủ doanh nghiệp phi chính thức được kế thừa truyền thống cụ thể của doanh nghiệp và sẽ có lợi thế so sánh khi nguồn vốn không vượt quá một ngưỡng nhất định. Lợi thế so sánh của các doanh nghiệp tự doanh này có thể được giải thích phần nào bằng sự chuyển giao vốn con người cụ thể của doanh nghiệp nhờ kinh nghiệm đã có với doanh nghiệp tương tự, và bằng sự chuyển giao vốn xã hội – điều này đảm bảo cho doanh nghiệp có được nhóm khách hàng quen và uy tín tốt hơn. Điều kiện tiếp cận nguồn vốn tốt hơn không có ý nghĩa gì cho lợi thế này. Tuy nhiên, các biến số đại diện cho vốn con người, vốn vật chất và vốn xã hội không thể giải thích được phần lớn lợi thế so sánh này. Do đó, có thể có độ chệch về phương diện khả năng.

--------------------------------

LÀ LAO ĐỘNG HAY TRỞ THÀNH LAO ĐỘNG TRONG KHU VỰC KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC TẠI CAMEROUN : VAI TRÒ CỦA VỐN XÃ HỘI VÀ VỐN CON NGƯỜI, KANA KENFACK CHRISTOPHE, Nhà thống kê và Chuyên gia kinh tế, Viện Thống kê Quốc gia

Trong nghiên cứu này, chúng tôi tìm hiểu vai trò của vốn xã hội và vốn con người trong việc tham gia hoặc sẽ tham gia vào thị trường lao động tại khu vực kinh tế phi chính thức. Để tìm hiểu, trên cơ sở cập nhật các giả thiết sử dụng trong một mô hình sẵn có, chúng tôi đưa ra một cơ sở lý luận trong lựa chọn giữa việc là lao động tự làm trong khu vực kinh tế chính thức và lao động tự làm trong khu vực kinh tế phi chính thức. Các kết quả chạy mô hình lý thuyết cho thấy khi một cá nhân có nhiều vốn xã hội và vốn con người thì nhiều khả năng sẽ hướng vào hoạt động độc lập trong khu vực kinh tế chính thức, đặc biệt khi các chi phí đầu vào giảm đi. Ước lượng được đưa ra trên cơ sở ba mô hình kinh tế lượng. Mô hình đa nhân tố cho phép đánh giá tác động của các đặc điểm cá nhân và môi trường của một cá thể đối với việc tham gia vào thị trường lao động tại khu vực kinh tế phi chính thức, mô hình chuyển đổi giúp nắm rõ tác động của các đặc điểm này đối với việc trở thành lao động tại khu vực kinh tế phi chính thức và mô hình thay đổi cơ chế đã làm rõ tác động của khác biệt thu nhập giữa lao động tự làm trong khu vực kinh tế chính thức và phi chính thức. Trên cơ sở kết quả đạt được, cho thấy vốn con người có ảnh hưởng lớn đến xác suất trở thành hoặc ổn định của lao động tự làm. Những cá nhân có trình độ học vấn cao có nhiều cơ hội trở thành lao động tự làm trong khu vực kinh tế chính thức. Còn đối với khu vực kinh tế phi chính thức, khả năng là, sẽ là và ổn định của lao động tự làm sẽ cao hơn nếu các cá nhân cótrình độ học vấn phổ thông. Môi trường xã hội có tác động tích cực trong quá trình chuyển đổi vị trí công việc từ lao động từ làm trong khu vực kinh tế phi chính thức có thuê lao động hưởng lương. Những người có bố là lao động hưởng lương hoặc lao động tự làm có nhiều cơ hội trở thành lao động tự làm tại khu vực kinh tế phi chính thức có thuê lao động hưởng lương. Sự khác biệt về thu nhập không phải là một yếu tố đặc biệt quan trọng trong lựa chọn giữa vị trí lao động tự làm trong khu vực kinh tế chính thức và khu vực kinh tế phi chính thức hay lao động hưởng lương. Các kết quả nghiên cứu sẽ phục vụ hữu ích chính phủ Cameroun trong chiến lược chuyển các hoạt động phi chính thức sang hoạt động chính thức. Từ khóa: Lao động tự làm, khu vực kinh tế phi chính thức, vốn con người, vốn xã hội, mô hình đa nhân tố, mô hình chuyển đổi, mô hình thay đổi cơ chế.

161

Sự đoàn kết có tính chất bắt buộc có gây hại cho hoạt động kinh doanh hay không? Bằng chứng từ 7 quốc gia Tây Phi41, Michael Grimm, Viện Nghiên cứu Xã hội Quốc tế, Đại học Erasmus Rotterdam,, The Hague, Hà Lan, Flore Gubert, DIAL-IRD, Paris, Pháp, Ousman Koriko, AFRISTAT, Bamako, Ma-li, Jann Lay, Viện Các khoa học Khu vực và Toàn cầu Liên bang Đức (GIGA), Hamburg và Đại học Göttingen, Đức, Christophe J. Nordman, DIAL-IRD, Paris, Pháp

Một điều được công nhận rộng rãi trong thời đại hiện nay, đó là các mạng lưới xã hội là yếu tố quan trọng quyết định thành công của doanh nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh mà các thị trường vốn, lao động và bảo hiểm còn nhiều điểm chưa hoàn hảo. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu nhân học đã nhấn mạnh rằng, một số hình thức mạng lưới xã hội, ví dụ như các mối quan hệ họ hàng cũng có thể đem lại những ảnh hưởng bất lợi vì chúng thường dựa trên sức ép tái phân phối bị lạm dụng và sự đoàn kết có tính bắt buộc. Cơ sở thực chứng để chứng minh những ảnh hưởng này khá hạn chế, và những bằng chứng hiện tại thường mang tính giai thoại nhiều hơn. Trong bài viết này, chúng tôi đã phát triển một mô hình hộ gia đình thành thị và đưa ra những giả định có thể kiểm chứng về cách thức mà vốn mạng lưới xã hội có thể ảnh hưởng đến sự phân bổ nguồn lực cho hoạt động sản xuất của các hộ gia đình. Bằng cách sử dụng bộ dữ liệu gốc của các doanh nghiệp ở Tây Phi, chúng tôi phát hiện thấy, các mạng lưới xã hội địa phương trong thành phố có những ảnh hưởng tích cực đến việc sử dụng nhân tố sản xuất và do đó, đem lại giá trị tăng thêm cho sản xuất. Sự chuyển nhượng nguồn lực trong các mạng lưới tại thành phố dường như dựa trên cơ sở tương hỗ. Tuy nhiên, chúng tôi cũng tìm thấy những ảnh hưởng tiêu cực mạnh mẽ gắn liền với các mạng lưới xã hội liên kết với làng quê gốc. Những ảnh hưởng này bị loãng đi theo khoảng cách địa lý, có lẽ bởi vì khoảng cách càng lớn thì càng dễ che giấu thu nhập được tạo ra và dễ bảo vệ thu nhập khỏi những yêu cầu mang tính lạm dụng. Chúng tôi cũng tìm thấy những chứng cứ cho thấy các gia đình chuyển nhượng lợi nhuận ít hơn nếu họ chia tách doanh nghiệp của mình. Việc mở rộng các cơ chế hỗ trợ chính thức có thể có ích, nếu thiếu vắng các mạng lưới xã hội và nếu việc thực hiện hay mở rộng các hệ thống hỗ trợ cơ bản hiện có, nhất là hệ thống bảo hiểm tránh những rủi ro cơ bản, có thể giúp giảm bớt sự cần thiết phải chuyển nhượng nguồn lực giữa các hộ gia đình và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tiết kiệm và đầu tư dễ dàng hơn. Từ khóa: quan hệ họ hàng, sự đoàn kết có tính bắt buộc, các mạng lưới xã hội, khu vực kinh tế phi chính thức, sự tăng trưởng của các hãng, Tây Phi.

--------------------------------

Sự hài lòng trong công việc và khu vực kinh tế phi chính thức ở Việt Nam, Jean-Michel Wachsberger, DIAL, Lille 3, France, Mireille Razafindrakoto et François Roubaud, IRD, DIAL, Hà Nội

Ta có thể đối lập hai cách tiếp cận về khu vực không chính thức tại các nước đang phát triển. theo cách tiếp cận đầu, đặc biệt trên giác độ kinh tế, khu vực này có thể là dấu hiệu của phân đoạn thị trường lao động được hình thành do thừa cơ cấu nhân lực và thiếu năng lực hấp thụ của khu vực kinh tế ngoại vi. Nó hình thành một lượng dự trữ nhân lực cho khu vực phi chính thức và một hình thức sản xuất với những đặc điểm nổi bật là thù lao thấp, điều kiện làm việc bấp bênh và tỉ lệ thiểu dụng lao động cao. Cách tiếp cận thứ hai, thường được các nhà xã hội học và nhân học ủng hộ, coi khu vực kinh tế phi chính thức là nền kinh tế dân dã, mang tính gia đình gắn chặt với các giá trị đạo đức truyền thống, một không gian đoàn kết và thân tình hoặc là vườn ươm chủ doanh nghiệp nghèo nhưng đầy sức sáng tạo (Touré, 1985) và tự hào về tính độc lập. Nghiên cứu này mong muốn đóng góp vào phần thảo luận bằng việc việc tìm hiểu về sự hài lòng mà lao động phi chính thức mang lại cho bản thân người lao động tại Việt Nam. Trong khuôn khổ các công trình nghiên cứu của Razafindrakoto và Roubaud (2009) về thị trường lao động tại các thủ đô của 8 nước châu Phi, ở đây giả thiết được đưa ra là mức độ hài lòng trong công việc, một chỉ tiêu phù hợp để đánh giá chất lượng của các công việc này. So sánh mức độ hài lòng về công việc trong khu vực

41 Nghiên cứu này là một phần của dự án có tên “Giải phóng tiềm năng: Giải quyết những trở ngại kinh tế, thể chế và xã hội trong các doanh nghiệp phi chính thức ở châu Phi cận Xa-ha-ra” (http://www.iss.nl/informality) do Chính phủ Áo, Đức, Na-uy và Hàn Quốc tài trợ thông qua Dự án Quỹ Tín thác của nhiều nhà tài trợ: “Các thị trường lao động, tạo dựng công ăn việc làm và tăng trưởng kinh tế, mở rộng nghiên cứu, xây dựng năng lực và hành động dựa vào công chúng”. Chúng tôi xin chân thành cám ơn sự hỗ trợ tài chính này.

162

kinh tế phi chính thức với các công việc trong khu vực khác có thể là yếu tố chủ đạo nhằm tìm hiểu đến bản chất và chức năng của khu vực kinh tế phi chính thức. Chúng tôi sử dụng số liệu của cuộc điều tra lao động và việc làm (Labor Force Survey) của Tổng cục Thống kê năm 2009 tiến hành trên mẫu đại diện trên tổng thể 16 000 hộ. Trong điều tra này, sự hài lòng trong công việc được quan sát trực tiếp qua câu hỏi « Sau khi tính đến tất cả các yếu tố, Ông bà hài lòng thế nào về công việc » với các dạng thức trả lời như sau « Rất không hài lòng, Không hài lòng, Bình thường, Hài lòng, Rất hài lòng». Căn cứ các đặc điểm xã hội và dân số của các cá thể, thu nhập từ công việc và điều kiện làm việc, nghiên cứu tìm cách xác định giá trị của các công việc trong khu vực phi chính thức theo đánh giá của bản thân người lao động trên cơ sở so sánh với các loại công việc khác (ở cơ quan Nhà nước, v.v.).

163

III.1. TÍNH NĂNG ĐỘNG VI MÔ VÀ VĨ MÔ

Mối liên quan giữa các động thái của nghèo đói và thị trường lao động ở Pêru. Vai trò của khu vực kinh tế phi chính thức, Nancy Hidalgo (INEI), Javier Herrera (IRD-DIAL) Nói chung, các nghiên cứu về nghèo đói hay về thị trường lao động đã được tiến hành theo cách tiếp cận tĩnh và độc lập với nhau. Tuy nhiên, mối liên quan giữa hai lĩnh vực đó không được thể hiện rõ trong đánh giá tác động của tăng trưởng đối với kết quả tạo việc làm có chất lượng tốt và trong các chính sách nhằm xóa đói giảm nghèo thông qua việc tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhỏ tiếp cận với tín dụng vi mô hay thậm chí trong các chính sách khuyến khích tăng năng suất lao động thông qua đào tạo ngành nghề chuyên môn tại chỗ. Ngoài việc phục vụ cho mục đích xây dựng chính sách, việc nghiên cứu mối liên quan giữa thị trường lao động và nghèo đói là cần thiết xét về phương diện nguồn thu nhập chính và các đặc tính chủ yếu của nghèo đói. Trên thực tế, nguồn thu nhập chính của hộ gia đình là từ lao động và phần lớn người nghèo làm việc trong các đơn vị sản xuất kinh doanh phi chính thức (IPU). Vì những lý do này, ngoài đặc điểm của cá nhân và hộ gia đình (các yếu tố bên cung) được nêu trong kết quả phân tích thị trường lao động, cũng cần phải bổ sung đặc điểm của các đơn vị sản xuất (các yếu tố bên cầu) là nơi mang lại thu nhập cho người lao động trong các yếu tố quyết định nguồn thu nhập chính. Trong bài viết này, chúng tôi nghiên cứu mối quan hệ giữa các động thái của thị trường lao động và nghèo đói đối với người nghèo và người không nghèo, chủ yếu tập trung vào các IPU mà phần lớn có quy mô rất nhỏ. Chúng tôi sẽ phân tích mức tăng trưởng về thu nhập trên cơ sở tách biệt các nguồn thu và chú trọng vào thu nhập từ lao động. Các nguồn này sẽ được phân tách theo các yếu tố liên quan tới đặc điểm nhân khẩu của hộ gia đình (số nhân khẩu, tỷ lệ tham gia); các yếu tố liên quan trực tiếp tới thù lao của cá nhân (số giờ làm việc, thu nhập theo giờ) và tới sự phân bổ theo ngành (chi nhánh). Cuối cùng, áp dụng các biện pháp do Oaxaca-Ramson đề xuất, chúng tôi sẽ phân tích quá trình thu nhập theo giờ thông qua việc phân biệt những thay đổi về mức thu nhập và những thay đổi về đặc điểm của người lao động. Chúng tôi sẽ kết hợp việc phân tích mẫu điển hình với cách tiếp cận động trên cơ sở sử dụng dữ liệu lặp cho phép kiểm tra sự chuyển đổi thị trường lao động và nghèo đói. Chúng tôi sẽ trình bày các động thái của thị trường lao động đã có ảnh hưởng như thế nào và đóng vai trò như thế nào đối với các trường hợp lâm vào nghèo đói và thoát khỏi nghèo đói.

--------------------------------

LAO ĐỘNG PHI CHÍNH THỨC Ở CHÂU MỸ LA TINH: NGHÈO ĐÓI VÀ TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG, Roxana Maurizio, Đại học Quốc gia General Sarmiento – CONICET, Áchentina

Việc phân tích khu vực kinh tế phi chính thức là rất phù hợp ở châu Mỹ La tinh. Hơn một nửa số lao động trong khu vực tham gia các hoạt động phi chính thức, chủ yếu là lao động tự làm hay người làm công ăn lương trong các doanh nghiệp nhỏ. Số lao động phi chính thức liên tục tăng vào những năm 90 - xuất phát từ tình trạng không đủ việc làm chính thức trong khi mức độ bảo trợ xã hội thấp - và ngừng tăng vào những năm gần đây do hậu quả của việc tiếp tục mở rộng phạm vi việc làm. Tuy nhiên, ngoài bức tranh toàn cảnh của khu vực như trên, mức độ phù hợp và cấu trúc của việc làm phi chính thức ở các nước trong khu vực rất khác nhau. Ở một số nước, khu vực kinh tế phi chính thức có tỷ lệ việc làm tương đối thấp và mang tính cấu trúc nhiều hơn, trong khi ở một số nước khác, khu vực này bấp bênh hơn và người lao động nằm ở cuối bảng phân phối thu nhập. Ngoài ra, có thể thấy tồn tại mối quan hệ khăng khít giữa tính phi chính thức, tính bấp bênh và nghèo đói ở các nước trong khu vực. Báo cáo này nhằm phân tích hai khía cạnh quan trọng liên quan tới tính phi chính thức từ quan điểm so sánh. Thứ nhất là mối liên hệ giữa tính chất phi chính thức và bấp bênh của lao động với sự chia cắt thị trường theo thu nhập. Thứ hai là mối quan hệ giữa tính phi chính thức và nghèo đói. Để tiến hành nghiên cứu, chúng tôi đã chọn ra bốn nước có khu vực kinh tế phi chính thức khác nhau đáng kể về quy mô và đặc điểm. Áchentina và Chi-lê có khu vực kinh tế phi chính thức tương đối nhỏ trong bối cảnh của châu Mỹ La tinh, trong khi khu vực kinh tế phi chính thức của Braxin và Pêru thì ngược lại. Dữ liệu sử dụng trong báo cáo được lấy từ kết quả của các cuộc điều tra hộ gia đình. Nghiên cứu này sẽ góp phần hỗ trợ cho cuộc thảo luận về thiết kế các chính sách công cho khu vực kinh tế phi chính

164

thức cũng như các chính sách nhằm nâng cao mức độ bảo trợ xã hội, đặc biệt đối với các nhóm dễ bị tổn thương nhất. Các từ chủ chốt: Lao động phi chính thức, châu Mỹ La tinh, nghèo đói, bảo trợ xã hội

--------------------------------

TẠO VIỆC LÀM THÔNG QUA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN Ở BANG IMO, NIGIÊRIA. ONYENECHERE, TS. Emmanuella Chinenye, Khoa Địa lý và Quản lý môi trường, Trường Đại học Bang Imo, Owerri, Nigiêria Bức tranh kinh tế hiện nay ở Nigiêria không phải là sáng sủa bởi tỷ lệ lạm phát cao, tình trạng thanh thiếu niên khó dạy bảo, tỷ lệ thất nghiệp và nghèo đói gia tăng, khu vực kinh tế nhà nước hoạt động kém hiệu quả và thu nhập bình quân đầu người giảm sút. Tuy nhiên, ở các nước thuộc thế giới thứ ba, hoạt động kinh tế phi chính thức được xem như con đường dẫn tới xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm và nâng cao mức sống cho người dân. Nghiên cứu này được tiến hành trong bối cảnh như vậy để xác định xem các hoạt động kinh tế phi chính thức của phụ nữ nông thôn có tác dụng tạo ra việc làm như thế nào. Thông qua phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên đã chọn được tổng số 2.340 người để phỏng vấn phục vụ cho nghiên cứu. Có tất cả 9 cơ quan chính quyền địa phương và 18 nhóm cộng đồng tự trị đã được lựa chọn bằng phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên phân tầng. Các dữ liệu tổng hợp được phân tích theo các thang đo tham số và phi tham số. Kết quả cho thấy tác dụng lớn nhất của các hoạt động kinh tế phi chính thức của phụ nữ nông thôn ở khu vực nghiên cứu là góp phần hạn chế tình trạng thất nghiệp kinh niên và theo mùa vụ ở các vùng nông thôn. Điều này dẫn đến kết quả nâng cao mức thu nhập bình quân đầu người cũng như tăng cường huy động và sử dụng các nguồn lực ở nông thôn. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng chính các hoạt động buôn bán nông sản nhỏ lẻ và chế biến thực phẩm/cá góp phần đáng kể vào việc tạo ra cơ hội việc làm cho dân cư nông thôn ở Bang Imo, miền Đông Nam Nigiêria, trong khi các nghề thủ công mỹ nghệ lại không có tác dụng như vậy. Báo cáo khuyến nghị Chính phủ các nước cần cung cấp những sự hỗ trợ cần thiết và đưa ra khung pháp chế nhằm tăng cường các hoạt động kinh tế phi chính thức của phụ nữ nông thôn. Phụ nữ nông thôn hoạt động trong lĩnh vực phi chính thức cần được cung cấp thường xuyên điện, nước và các điều kiện hạ tầng cơ bản khác. Chính phủ cần đổi mới các chính sách cũ cũng như xây dựng/thực hiện các chương trình, chính sách mới nhằm kích cầu đối với các hàng hóa và dịch vụ trong khu vực kinh tế phi chính thức ở nông thôn và hướng dẫn nữ doanh nhân về các kỹ thuật quản lý cơ bản và biết cách sử dụng các công nghệ và thiết bị mới. Các từ chủ chốt: Phụ nữ, việc làm, nông thôn, phi chính thức, kinh tế

--------------------------------

Phân tích dữ liệu mảng về sự năng động trong phân bố lao động và thu nhập ở Việt Nam, Nguyễn Hữu Chí, NEU, DIAL, Hanoi, Vietnam, Christophe J. Nordman, IRD-DIAL, Paris, France, François Roubaud, IRD-DIAL, Hanoi, Vietnam

Mặc dù chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế của các nước đang phát triển, tính năng động của khu vực phi chính thức trong mối quan hệ so sánh với khu vực chính thức hiện vẫn ít được biết đến. Đã có một số nghiên cứu được thực hiện dựa vào các cuộc điều tra hộ gia đình nhằm tìm hiểu về chủ đề này nhưng mới chỉ đề cập đến một số nền kinh tế đang nổi lên ở khu vực Châu Mỹ La tinh (Argentina, Brazil, Colombia và Mexico) và gần đây là về Nam Phi. Do vậy, hiện vẫn chưa có cơ sở để có thể khái quát những kết quả nghiên cứu (khá khác nhau) này cho các quốc gia còn lại của khu vực đang phát triển trên thế giới, đặc biệt là đối với những nước nơi mà khu vực kinh tế phi chính thức phát triển rộng khắp như ở Châu Phi tiểu vùng sa mạc Sahara hay tựu chung là ở những nước nghèo. Hơn nữa, hầu hết các nghiên cứu thực nghiệm trước đây về khu vực này ở các nước đang phát triển thường hạn chế trong khuôn khổ phân tích dữ liệu chéo. Dựa trên cơ sở khai thác nguồn dữ liệu phong phú của Điều tra Mức sống hộ gia đình Việt Nam (VHLSS), đặc biệt là dữ liệu mảng kết nối kết quả điều tra các năm 2002, 2004 và 2006, nghiên cứu này trình bày kết quả phân tích thực chứng tập trung vào hai nội dung cụ thể sau:

165

Phân tích thứ nhất được đề cập trong bài viết là về những khoảng cách thu nhập của lao động giữa hai khu vực chính thức và phi chính thức. Phân tích hồi quy phân vị theo mô hình tác động cố định được sử dụng trong phân tích này nhằm kiểm soát những đặc tính cá nhân không quan sát được, đặc biệt tập trung vào tính không đồng nhất trong bản thân các khu vực chính thức và phi chính thức. Các kết quả cho thấy khoảng cách thu nhập trong khu vực phi chính thức phụ thuộc nhiều vào vị thế công việc của người lao động (giữa công việc làm công với công việc tự làm) và vị trí tương đối của họ trong phân bố thu nhập. Sự bất lợi về khoảng cách thu nhập trong một số trường hợp lại rơi vào nhóm thu nhập cao. Vấn đề khoảng cách thu nhập theo giới cũng được tìm hiểu trong nghiên cứu này. Bằng việc so sánh các kết quả thu được với các nghiên cứu thực hiện ở các nước đang phát triển khác, chúng tôi nêu lên một số kết luận khái quát đặc điểm riêng của thị trường lao động ở Việt Nam về khoảng cách thu nhập của lao động theo các mức khác nhau trong phân bố thu nhập. Trong một nghiên cứu cùng loạt, chúng tôi tập trung vào sự phụ thuộc tình trạng và thay đổi việc làm ở Việt Nam. Mặc dù việc tìm hiểu về nguyên nhân của việc tham gia vào việc làm trong khu vực phi chính thức là vấn đề quan trọng, nhưng các nghiên cứu ở các nước đang phát triển lại thường ít tập trung tìm hiểu về sự năng động ẩn chứa bên trong của thị trường lao động, cụ thể là về sự thay đổi phụ thuộc theo tình trạng việc làm. Tình trạng hiện tại trên thị trường lao động quả thực có thể tác động đến những triển vọng việc làm cử người lao động trong tương lai, và đó là hiện tượng gọi là sự phụ thuộc tình trạng (thực sự). Thực tế cho thấy việc xem xét về khả năng có thể xảy ra sự phụ thuộc tình trạng là một thành tố quan trọng trong nghiên cứu về sự năng động trên thị trường lao động. Vấn đề này đặc biệt quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách ở các nước đang phát triển. Chẳng hạn, việc tìm hiểu xem phải chăng việc làm phi chính thức là sự trải nghiệm trong quá trình chuyển đổi nghề nghiệp và là bước nền tảng để tìm đến những việc làm tốt hơn hay phải chăng việc làm phi chính thức là “cái bẫy” níu giữ các lao động phi chính thức trong cảnh nghèo đói kinh niên là những vấn đề thiết yếu cần quan tâm. Cũng với bộ số liệu mảng VHLSS, chúng tôi ước lượng mô hình lựa chọn năng động theo dạng mô hình hồi quy logistic biến phụ thuộc đa lựa chọn với tác động ngẫu nhiên. Việc kiểm soát yếu tố không đồng nhất không được quan sát trong mô hình cho phép chúng tôi xác định được sự phụ thuộc tình trạng thực sự. Các kết quả ban đầu cho thấy sự phụ thuộc tình trạng khá rõ rệt đối với trường hợp Việt Nam. Các từ khóa: khu vực phi chính thức, khoảng cách thu nhập, ma trận chuyển đổi, sự phụ thuộc tình trạng, dữ liệu mảng, hồi quy phân vị, mô hình lựa chọn năng động, Việt Nam.

--------------------------------

VIỆC LÀM PHI CHÍNH THỨC VÀ SỰ THAY ĐỔI THU NHẬP Ở MÊHICÔ VÀ ÁCHENTINA: PHÂN TÍCH PSEUDO-LẶP, Fernando Groisman, Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Áchentina (CONICET) và rường Đại học Buenos Aires (UBA), Buenos Aires, Áchentina Mục đích của báo cáo này là phân tích sự thay đổi thu nhập từ lao động ở Mêhicô và Áchentina cũng như mối liên quan của nó với việc làm phi chính thức. Trong bối cảnh việc làm phi chính thức phổ biến ở cả hai nền kinh tế, báo cáo đề xuất bổ sung khía cạnh này khi phân tích sự thay đổi thu nhập. Nghiên cứu dựa trên giả thuyết cho rằng việc làm phi chính thức biểu thị tình trạng manh mún của thị trường lao động; như vậy, tỷ lệ việc làm phi chính thức cao dẫn đến sự thay đổi thu nhập thấp. Những chứng cứ thu được cho thấy thu nhập từ lao động có thể dao động xung quanh mức trung bình trong các nhóm lao động có những đặc điểm tương tự mà không làm thay đổi đáng kể mức chênh lệch về thu nhập giữa các nhóm đó. Kịch bản như vậy càng cho thấy sự cần thiết phải thực hiện các chính sách theo định hướng tăng sự thay đổi để giảm mức độ bất bình đẳng hiện đang rất cao ở các nền kinh tế này. Trong số đó, mục tiêu cụ thể của chính sách là nâng cao chuẩn mực giáo dục và xóa bỏ sự chênh lệch về thu nhập gắn với việc làm chính thức hay phi chính thức.

166

Hành trình giữa khu vực kinh tế hiện đại và khu vực kinh tế phi chính thức, Nghiên cứu trường hợp Thái Lan, Xavier Oudin Sự tồn tại mang tính lưỡng hợp và thiếu vắng mối liên hệ giữa khu vực kinh tế phi chính thức và khu vực kinh tế hiện đại là một chủ đề hay được nhắc đến trong các tài liệu về đề tài này. Khác biệt về thu nhập, lương gián tiếp (bảo trợ xã hội), điều kiện làm việc và mức độ ổn định của công việc, trình độ học vấn cần thiết là những đặc điểm hay được nêu ra nhất để phân biệt hai khu vực kinh tế này theo hướng coi nhẹ khu vực kinh tế phi chính thức. Những rào cản để tiếp cận khu vực kinh tế hiện đại khiến khu vực kinh tế phi chính thức trở thành nơi nương tựa của những người không có khả năng kiếm được việc làm ổn định và có bảo hiểm. Rất nhiều nghiên cứu tình huống xác minh cách nhìn nhận mang tính nhị nguyên này và chúng thường dựa vào sự thiếu vắng mối quan hệ kinh tế giữa hai khu vực. Tuy nhiên, một khía cạnh còn ít được nghiên cứu đó là sự chuyển dịch của các cá thể giữa hai khu vực. Theo cách nhìn nhận nhị nguyên, sự chuyển dịch này về mặt lý thuyết là không thể thực hiện được, còn nếu có thì luôn theo hướng từ khu vực kinh tế phi chính thức chuyển sang khu vực kinh tế hiện đại. Nghiên cứu quá trình làm việc của một nhóm mẫu các chủ doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức tại Thái Lan đã phủ nhận kết quả phân tích này. Ngược lại người ta nhận thấy nhiều chủ doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức trước đây từng có việc làm tại khu vực kinh tế hiện đại. Phân tích tương tự được tiến hành trên một nhóm mẫu những người đang có việc làm tại khu vực kinh tế hiện đại chứng tỏ rằng rất hiếm khi điều ngược lại xảy ra : người ta không từ bỏ một công việc của người lao động độc lập để đổi lấy việc làm công ăn lương tại khu vực kinh tế hiện đại. Tuy nhiên, người làm công ăn lương tại khu vực kinh tế phi chính thức sẵn sàng chuyển sang khu vực kinh tế hiện đại. Trong cả hai nhóm mẫu này, ta có thể phân tích những đặc điểm của việc thay đổi địa vị theo đặc điểm của các cá nhân có liên quan và theo lý do của sự thay đổi. Thường thì việc chuyển sang khu vực kinh tế phi chính thức là theo mong muốn và thể hiện sự cải thiện chất lượng công việc. Cuộc sống nghề nghiệp lý tưởng đối với người Thái Lan vẫn là có một công việc độc lập hơn là làm công ăn lương kể cả trong điều kiện tốt. Bài viết này nghiên cứu những quá trình học tập và công tác của những lao động này theo các đặc điểm và loại hành trình. Các so sánh với trường hợp Việt Nam cũng được tiến hành trên cơ sở cuộc điều tra thực hiện năm 1996. Kết quả nghiên cứu về các quá trình chuyển đổi nghề nghiệp đặt lại vấn đề về cách nhìn nhận nặng tính lưỡng hợp về nền kinh tế và xã hội. Dù không phủ nhận những khác biệt về mặt cơ cấu giữa hai khu vực, ta cũng nhận thấy rằng cách nhìn nhận mang tính cứng nhắc về phân đoạn thị trường lao động không nhất thiết đồng nhất với trải nghiêm thực tế của các cá nhân.

--------------------------------

Đánh giá tác động tiềm tàng của cuộc khủng hoảng toàn cầu đối với thị trường lao động và khu vực kinh tế phi chính thức ở Việt Nam, Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto và François Roubaud, Vietnam

Mặc dù với mức độ không nghiêm trọng như ở các nước Châu Á khác, song cuộc khủng hoảng toàn cầu bắt đầu từ năm 2008 đã ảnh hưởng tới Việt Nam và làm suy giảm đáng kể tốc độ tăng trưởng kinh tế. Báo cáo này nhằm đánh giá tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế đối với tình hình việc làm, thất nghiệp và khu vực kinh tế phi chính thức. Trong phần mở đầu, chúng tôi mô tả cấu trúc và quá trình phát triển của thị trường lao động ở Việt Nam trong thập kỷ qua. Có ba đặc điểm cần đặc biệt nhấn mạnh là: tỷ lệ lao động làm công ăn lương tuy thấp nhưng đang tăng lên; tỷ trọng nông nghiệp giảm song vẫn chiếm một nửa tổng số việc làm; và khu vực kinh tế phi chính thức chiếm tỷ trọng áp đảo và là khu vực số một thu hút lao động ngoài ngành nông nghiệp. Theo dự báo của chúng tôi việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức sẽ tăng lên kể cả trong trường hợp không có khủng hoảng và thậm chí ở tốc độ tăng trưởng kinh tế cao như chúng ta đã chứng kiến một vài năm gần đây. Điều này phù hợp với cách tiếp cận nhị nguyên của khu vực kinh tế phi chính thức, tức là khu vực kinh tế chính thức hiện đại không thể hấp thu toàn bộ số cung lao động đang tăng lên nhanh chóng trong bối cảnh chuyển đổi thành thị/nông thôn và dân số gia

167

tăng. Đặc điểm này sẽ dẫn đến nhu cầu cấp bách phải đưa ra những chính sách cụ thể để khắc phục tình trạng năng suất lao động thấp và thiếu cơ chế bảo vệ cho người lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Trái ngược với những kết quả nghiên cứu trước đây về vấn đề này, chúng tôi dự đoán tỷ lệ thất nghiệp gia tăng do tác động của khủng hoảng sẽ rất ít. Theo mô phỏng của chúng tôi, phần lớn tác động của khủng hoảng về mặt việc làm được cảm nhận thực sự rõ rệt trong khu vực kinh tế phi chính thức, ở đó hầu hết những người mới tham gia vào thị trường lao động và những lao động bị mất việc cuối cùng sẽ có việc làm. Chúng tôi cũng có chứng cứ cho thấy tính linh hoạt rất lớn của thị trường lao động ở Việt Nam, và tính linh hoạt đó cho phép giảm thiểu tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng toàn cầu. Những tính toán của chúng tôi dựa trên kết quả ban đầu của cuộc Điều tra Lao động và Việc làm năm 2009 (được tiến hành vào thời điểm bắt đầu phục hồi kinh tế) cho thấy thực sự khu vực kinh tế phi chính thức có tăng trưởng đôi chút trong giai đoạn 2007 - 2009. Tuy những cấu trúc chính của thị trường lao động vẫn chưa bị ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu, song biến số điều chỉnh chính trong thời kỳ suy thoái thực sự là giờ làm việc. Mặt khác, để bù đắp lại sự thu hẹp về giờ làm việc này, ngày càng có nhiều người lao động phải kiếm việc làm thứ hai để có thêm thu nhập, và điều này làm tăng tỷ lệ đa hoạt động.

168

III. 2. KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP (2): KINH NGHIỆM CÁC QUỐC GIA

KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC VÀ TÀI KHOẢN QUỐC GIA MỐI QUAN HỆ ĐỐI TÁC CẦN THIẾT, Michel Séruzier Nhờ các công trình của các nhà thống kê về lao động (thể hiện qua hai hội thảo), hiện tượng phi chính thức đã được xác định rõ ràng và các cuộc điều tra phù hợp đã được thực hiện tại nhiều quốc gia có liên quan. Ngoài ra, song song với hiện tượng này, một số nhà tài khoản quốc gia từ lâu đã phát triển các phương pháp đánh giá các khu vực của nền kinh tế chưa hoặc ít được các cuộc điều tra thống kê quan tâm đến, nhờ đó, mức độ phi chính thức trong chừng mực nào đó đã được đo lường mặc dù chưa có tên gọi. Và điều này không gây ngạc nhiên bởi khu vực phi chính thức cũng như việc làm phi chính thức nằm trong số các lĩnh vực mà tài khoản quốc gia tìm cách đánh giá. Tuy nhiên, để đồng nhất được các khái niệm thì cần phải có thời gian: việc điều chỉnh Hệ thống Tài khoản Quốc gia gần đây mới chính thức hóa vị trí của kinh tế phi chính thức trong lược đồ trung tâm. Và để đồng nhất được các phương pháp đánh giá khu vực kinh tế này thì sẽ còn cần nhiều nỗ lực. Và bài tham luận của tôi muốn đóng góp vào quá trình đồng nhất này. Về khía cạnh sản xuất thông tin thống kê, các cuộc điều tra hiện nay cung cấp thông tin ban đầu cho phép hiểu được thế nào là phi chính thức nhưng chúng không thể thông tin về tỷ trọng tương đối của phi chính thức trong nền kinh tế quốc dân. Và về phần mình, tài khoản quốc gia không có các công cụ khái niệm cho phép đo lường trực tiếp kinh tế phi chính thức. Đúng là hệ thống tài khoản quốc gia phải đo lường khu vực này nhưng với tư cách là một bộ phận của tổng thể rộng lớn hơn. Đồng nhất các khái niệm là một điều kiện tiên quyết. Chính vì vậy, cần phải mô tả kỹ các phương thức theo đó kinh tế phi chính thức có được vị trí trong số các khái niệm được Hệ thống Tài khoản Quốc gia đề xuất, điều kiện cần để xác định cách đo lường khu vực này so với phần còn lại của nền kinh tế quốc dân. Nhưng điều quan trọng nhất liên quan đến chính việc đo lường của nền kinh tế, dù đó là chính thức hay phi chính thức. Nhờ các cuộc điều tra được triển khai, hiện có thể trực tiếp đo lường kinh tế phi chính thức dù cho khu vực này thường không quan sát được về mặt thống kê. Bù lại, việc đánh giá toàn diện nền kinh tế quốc dân bởi các nhà tài khoản quốc gia có khả năng lấp đầy phần kinh tế phi chính thức mà thống kê chưa quan sát được. Và trên cơ sở đánh giá kinh tế vĩ mô này, ta có thể xây dựng một tài khoản của khu vực kinh tế phi chính thức phù hợp với những chỉ tiêu tổng hợp khác của nền kinh tế quốc dân. Điều này được cuốn cẩm nang về Hệ thống Tài khoản Quốc gia gọi là một «tài khoản vệ tinh». Phần đầu tiên của bài thuyết trình điểm lại sự đóng góp của Hệ thống Tài khoản quốc gia được điều chỉnh năm 2008, điều này cho phép mô tả nội dung của mối quan hệ đối tác được đề xuất (§.2). Một trong những khó khăn khi đo lường là thiếu thông tin thống kê, do đó một phần trong bài thuyết trình sẽ phân tích tác động của việc thiếu thông tin thống kê đối với công việc của nhà tài khoản quốc gia, công việc mà tôi sẽ giới thiệu cho những ai không hoạt động trong lĩnh vực này tại phần §.4. Từ đó, bài thuyết trình sẽ dẫn dắt tới một phương pháp đã được sử dụng tại nhiều quốc gia để đo lường tổng hợp kinh tế phi chính thức : phần trình bày này đặc biệt dành cho các nhà tài khoản quốc gia mong muốn áp dụng phương pháp này. Ngoài ra, tôi sẽ dành riêng một phần để giới thiệu quá trình xây dựng ma trận việc làm, vấn đề chiến lược của phương pháp này. Nhưng việc đo lường kinh tế phi chính thức trong khuôn khổ trọng tâm không đủ để phân tích tất cả những đặc điểm của nó ; do đó công việc đo lường này phải được bổ sung bằng việc thiết lập một tài khoản vệ tinh (§.7). Và tất cả điều này làm xuất hiện nhu cầu thống kê mới và những nhu cầu này được giới thiệu trong phần §.8.

-------------------------------

THỐNG KÊ KHU VỰC KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC VÀ TÍCH HỢP KHU VỰC KINH TẾ NÀY VÀO HỆ THỐNG TÀI KHOẢN QUỐC GIA, José Luis Robles Franco, chuyên gia kinh tế của Trường Đại học Mayor San Marcos, có bằng thạc sỹ kinh tế, chuyên về phát triển khu vực và doanh nghiệp, Trưởng phòng Xây dựng Tài khoản hộ gia đình trong Hệ thống Tài khoản Quốc gia thuộc Viện Thống kê Quốc gia, Lima – Peru Cuốn hướng dẫn mới về Hệ thống Tài khoản Quốc gia (SCN93_2008) ở chương 25 khuyến cáo các quốc gia về phương pháp thống kê khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức trong nền kinh tế, dựa vào Quyết nghị XV và XVII của Hội nghị quốc tế các nhà thống kê lao động các năm

169

1993 và 2003. Cuốn hướng dẫn mới này nhằm mục đích thực hiện so sánh quốc tế về lĩnh vực định lượng kinh tế, đưa ra khung khái niệm và đánh giá đối với việc đo lường khu vực kinh tế phi chính thức trên cơ sở các tiêu thức khả thi. Trong bối cảnh đó, chúng tôi giới thiệu tài liệu Đề xuất về thống kê khu vực kinh tế phi chính thức và tích hợp khu vực kinh tế này vào hệ thống tài khoản quốc gia. Tài liệu này được viết trên cơ sở kinh nghiệm của tác giả trong việc phát triển hệ thống tài khoản quốc gia của Peru và nhất là trong việc xây dựng tài khoản hộ gia đình. Khu vực kinh tế phi chính thức là một bộ phận của khu vực hộ gia đình trong hệ thống tài khoản quốc gia. Hộ gia đình có vai trò là người tiêu dùng cuối cùng trong nền kinh tế. Tuy nhiên, và đặc biệt là ở các nước đang phát triển, hộ gia đình có vai trò sản xuất và là các chủ doanh nghiệp cá thể. Đây chính là môi trường ở đó khu vực kinh tế phi chính thức phát triển. Cần phải nhấn mạnh rằng đơn vị phân tích của khu vực kinh tế phi chính thức là đơn vị sản xuất kinh doanh do hộ gia đình làm chủ. Tiêu thức để định lượng dựa vào những định nghĩa khả thi và các phương pháp điều tra hỗn hợp hay điều tra hai pha: kết hợp điều tra doanh nghiệp hộ gia đình và điều tra hộ gia đình. Cũng cần phải chú ý đến việc sử dụng thường xuyên tiêu thức việc làm và thu nhập cũng như khả năng so sánh với tài khoản khác của nền kinh tế. Hướng dẫn SCN93_2008 đưa ra vấn đề về tài khoản sản xuất và tài khoản tạo thu nhập của khu vực kinh tế phi chính thức cũng như vấn đề việc làm trong khu vực này. Cuốn hướng dẫn này cũng đưa ra một số tiêu thức cho việc thống kê việc làm phi chính thức trong nền kinh tế dựa vào Quyết nghị XVII của Hội nghị quốc tế các nhà thống kê lao động.

-------------------------------

Khía cạnh kinh tế vĩ mô, thống kê và kế toán xung quanh nghịch lý của cuộc điều tra tại Camerun, Blaise LEENHARDT Cán bộ nghiên cứu cộng tác tại DIAL và nhà tư vấn độc lập và Mathias KUEPIE Cán bộ phụ trách nghiên cứu tại CEPS/INSTEAD và cán bộ nghiên cứu cộng tác tại DIAL

EESI 2005 : tầm quan trọng của phi chính thức nông thôn phi nông nghiệp, giới hạn sai số, thu nhập cao tương đối và chênh lệch trong khu vực kinh tế phi chính thức.

Trước tiên chúng tôi muốn nêu bật, thông qua cuộc điều tra về việc làm và khu vực kinh tế chính thức EESI được tiến hành tại Camerun năm 2005, sự đổi mới thể hiện qua việc tiến hành các cuộc điều tra về khu vực kinh tế phi chính thức tại châu Phi trên quy mô quốc gia. Do đó, trong phần đầu tiên chúng tôi tiến hành so sánh các kết quả cuộc điều tra với những ước lượng rút ra từ các tài khoản, và chúng tôi nhận thấy có sự trùng khớp về tổng giá trị tăng thêm của khu vực kinh tế phi chính thức. Trái lại về vấn đề việc làm, cuộc điều tra cho thấy khu vực kinh tế phi chính thức có số lượng việc làm lớn hơn nhiều so với kết quả mà chúng tôi có được từ các ma trận việc làm ẩn theo ước lượng của các tài khoản quốc gia. Một đóng góp khác của khu vực kinh tế phi chính thức cũng cần nhắc đến đó là tỷ trọng của phi chính thức phi nông nghiệp xét về giá trị tăng thêm (chiếm hơn 1/3 tổng giá trị tăng thêm của khu vực kinh tế phi chính thức) cũng như về việc làm (hơn 1/2 số lượng việc làm phi chính thức phi nông nghiệp được tạo ra tại khu vực nông thôn). Việc định lượng tầm quan trọng của khu vực kinh tế phi chính thức phi nông nghiệp khẳng định điều đã được dự đoán từ nhiều năm trước nhưng cho đến nay vẫn chưa được chứng minh, ít nhất là tại châu Phi. Một mục tiêu khác của bài viết liên quan đến phương pháp luận. Khoảng tin cậy và giới hạn không chắc chắn nào có thể gắn với các kết quả điều tra ? Chúng tôi đề xuất tính toán một «giới hạn không chắc chắn tối đa » bằng cách thêm vào giới hạn chọn mẫu truyền thống (giả sử đây là chọn mẫu hoàn hảo) ước lượng sai số có liên quan đến cuộc điều tra (sai số được gọi là sai số phi chọn mẫu hay sai số đo lường, sai số do không trả lời, sai số về định nghĩa, về điều tra) cũng như đến các biến thống kê hay biến kinh tế vĩ mô bên ngoài cuộc điều tra, ví dụ như sai số về phạm vi, nhất là về tổng thể hộ gia đình được điều tra. Về mặt phương pháp, cuộc điều tra 2005 đặt ra, trên thực tế cùng với nghịch lý «Douala Yaoundé»42, vấn đề đáng chú ý về độ tin cậy và giới hạn sai số !

42 Giá trị tăng thêm phi chính thức tích luỹ được lấy từ kết quả cuộc điều tra tại thủ đô hành chính của Camerun Yaoundé lớn hơn so với tại thủ đô kinh tế Douala.

170

Chính phần tiếp theo của bài tham luận sẽ dành để tìm lời giải thích cho nghịch lý này. Phần lớn sự sai biệt này là do sự ngẫu nhiên khi chọn mẫu của cuộc điều tra EESI và chúng tôi đề xuất cho các cuộc điều tra trong tương lai, việc phân tầng (cho phép nâng cao độ chính xác của các ước lượng) các đơn vị kinh tế phi chính thức thuộc đối tượng điều tra được thực hiện trước ngay khi thực hiện cơ sở điều tra pha 1 (thay vì chỉ nghĩ đến việc đó sau khi thực hiện pha 1 như hiện nay), và mặt khác dựa vào các biến như ngành hoạt động kinh tế. Hai bài học khác được rút ra :

• Chất lượng rất cao của thu nhập được tính toán lại trong pha 2 của cuộc điều tra so với thu nhập của pha 1, và điểm mạnh là chỉ thực hiện pha hai này của cuộc điều tra, trái với những gì mà Mel, McKenzie và Woodruff khẳng định trong bài viết của họ « Đo lường lợi nhuận của các doanh nghiệp vi mô : Đừng hỏi xúc xích được làm thế nào » (Measuring microenterprise profits : Dont ask how the sausage is made). Chúng tôi chứng minh rằng trong cuộc điều tra pha 1, những người giàu thuộc khu vực kinh tế phi chính thức càng giàu thì càng muốn che giấu thu nhập của họ còn người nghèo thuộc khu vực kinh tế phi chính thức thì ngược lại, càng nghèo họ càng muốn che giấu sự nghèo khổ của họ.

• Vấn đề thu nhập cao tương đối và chênh lệch trong khu vực kinh tế phi chính thức về mặt thống kê có thể hiểu được. Điểm bất lợi của kết quả này đó là khi làm tăng phương sai của thu nhập phi chính thức thì cũng cần phải tăng cỡ mẫu.

Cuối cùng, chúng tôi kết luận bằng cách kết hợp theo cách mà chúng tôi cho tối ưu các công cụ/phương pháp thống kê phục vụ cho việc thiết lập các tài khoản và đưa ra các quyết định về kinh tế vĩ mô tại các nước đang phát triển : các cuộc điều tra theo phương pháp 1-2-3 về phi chính thức cho phép thiết lập bằng ERETES các tài khoản quốc gia cuối cùng có gộp phần không chính thức, sau đó chiếu các tài khoản này và TES kết hợp phương thức sản xuất phi chính thức với một mô hình gần như là mô hình kế toán dạng TABLO để tạo ra các tài khoản tạm thời cho những năm gần nhau, các ước lượng cho năm hiện tại và dự báo cho năm tiếp theo…

-------------------------------

Thử chi tiết hóa các khái niệm về khu vực và việc làm phi chính thức và xây dựng tài khoản các đơn vị kinh tế phi chính thức trên cơ sở các cuộc điều tra về việc làm và khu vực kinh tế phi chính thức tại Camerun, René Aymar AMOUGOU, Anaclet Désiré DZOSSA, Joseph FOUOKING, Stéphane NEPETSOUN và Joseph TEDOU, INS Yaoundé, CAMEROUN Sau cuộc điều tra tiên phong theo phương thức 1-2-3 về việc làm, khu vực kinh tế phi chính thức và nghèo khổ tại Yaoundé năm 1993, cuộc điều tra quốc gia đầu tiên theo phương thức 1-2 về việc làm và khu vực kinh tế phi chính thức (EESI 1) tại Camerun năm 2005 đã khẳng định tầm quan trọng của khu vực kinh tế phi chính thức trong nền kinh tế quốc dân. Các cuộc điều tra này cho phép đề xuất lời giải đáp của Camerun đối với những vấn đề về khái niệm phi chính thức và đánh giá mức đóng góp của khu vực kinh tế phi chính thức đối với nền kinh tế. Lời giải đáp này, trong khuôn khổ EESI 1 là kết quả của sự phối hợp chặt chẽ cả một quá trình giữa các nhà thống kê điều tra và các nhân viên kế toán quốc gia thuộc Viện Thống kê Quốc gia, và giữa Viện Thống kê Quốc gia và Quỹ Việc làm Quốc gia. Sự phối hợp đáng biểu dương này cùng với một số đối tượng sử dụng kết quả các cuộc điều tra, nếu được mở rộng ra các đối tác khác và các đối tượng sử dụng khác của hệ thống thống tin thống kê, có thể đã tạo điều thuận lợi cho việc đạt được đồng thuận về các kết quả. Các khái niệm đăng ký hành chính và kế toán chính thức được sử dụng để định nghĩa khu vực kinh tế phi chính thức đã thay đổi trong giai đoạn giữa hai cuộc điều tra. Việc mở rộng phạm vi địa lý của cuộc điều tra tới khu vực nông thôn đồng thời giới hạn (giống như các cuộc điều tra truyền thống dạng này) pha 2 ở các đơn vị kinh tế phi chính thức phi nông nghiệp là sự lựa chọn đúng đắn mặc dù còn một số ràng buộc. Tương tự, ngoài khái niệm khu vực kinh tế phi chính thức, việc phát triển gần đây của khái niệm việc làm phi chính thức dường như là giải pháp thay thế thiết thực hơn và sẽ được nghiên cứu kỹ hơn tại cuộc điều tra EESI 2 dự kiến thực hiện vào năm 2010. Về thu thập và khai thác các dữ liệu, xuất hiện một số vấn đề và đề xuất giải pháp. Những vấn đề này liên quan đến : i) xác định phạm vi các đơn vị kinh tế phi chính thức cần xem xét trong phân tích, ii) tổ chức lại các tài khoản kinh doanh của các đơn vị kinh tế phi chính thức, và iii) lập các kết quả tổng hợp kinh tế theo năm.

171

Bài viết này tổng hợp các khía cạnh quan trọng về phương pháp luận của các cuộc điều tra 1-2 về việc làm và khu vực kinh tế phi chính thức tại Camơrun và chia sẻ kinh nghiệm. Bài viết nhằm đóng góp vào quá trình nhận xét về hệ thống thu thập và khai thác dữ liệu nhằm nâng cao chất lượng của công việc này và điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn địa phương, và nâng cao tính hữu dụng của các kết quả đối với người sử dụng.

-------------------------------

Điều tra 1-2 tại Sri Lanka, C. WEERAKOONE, NSO, Sri Lanka

Sri Lanka có lực lượng lao động khoảng 8 triệu người, và tổng số dân có việc làm vào khoảng 7,6 triệu người vào năm 2008. Điều tra Lực lượng lao động Hàng quý ở Sri Lanka là nguồn số liệu thống kê chủ yếu về lực lượng lao động. Năm 2006, định nghĩa thống kê quốc gia nhằm xác định việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức được đưa ra dựa trên các hướng dẫn trong Quyết nghị của Hội nghị Quốc tế các nhà thống kê lao động lần thứ 15 và lần thứ 17. Năm 2008, theo điều tra lực lượng lao động, việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức ở Sri Lanka chiếm khoảng 62% tổng số việc làm. Điều tra Các Doanh nghiệp Hộ gia đình không có tư cách pháp nhân có ít nhất một số sản phẩm cung cấp cho thị trường (Điều tra 1-2) đã được Vụ tiến hành trên cơ sở phối hợp với UNESCAP trong hai năm 2008/2009, song song với điều tra lực lượng lao động và gồm hai pha. Pha 1, nhằm xác định các doanh nghiệp hộ gia đình không có tư cách pháp nhân có ít nhất một số sản phẩm cung cấp cho thị trường (gọi tắt là HUEM), pha hai thu thập thông tin chi tiết từ các HUEM hoạt động phi nông nghiệp. Thời gian điều tra kéo dài từ quý 4/2008 đến quý 3/2009. Kết quả điều tra HUEM cho thấy, tổng cộng có khoảng 2,2 triệu HUEM và một nửa trong số đó là các doanh nghiệp hoạt động nông nghiệp; các doanh nghiệp thuộc ngành dịch vụ chiếm 35% và ngành công nghiệp chiếm 15%. Kết quả điều tra cũng cho thấy, khoảng 50% các doanh nghiệp hộ gia đình không có tư cách pháp nhân này được đặt ngay tại nhà của chủ doanh nghiệp. Khoảng 41% số doanh nghiệp HUEM phi nông nghiệp buôn bán các mặt hàng như rau quả, bán lẻ, hoặc các hình thức bán hàng đặc biệt khác, v.v., tiếp đó là các hoạt động sản xuất, chế tạo (chiếm 32%) ví dụ như sản xuất quần áo, máy xay, máy mài, v.v. Rất hiếm HUEM đăng ký kinh doanh và khoảng 65% HUEM không được đăng ký ở bất kỳ cơ quan nào; nhiều chủ doanh nghiệp HUEM cho rằng, việc đăng ký hoàn toàn không cần thiết. Việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức chiếm khoảng 74% tổng số việc làm ở Sri Lanka, nếu xét đến cả hai phương diện bảo hiểm công việc cũng như bảo hiểm xã hội.

-------------------------------

TÍCH HỢP KHU VỰC KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC VÀO HỆ THỐNG TÀI KHOẢN QUỐC GIA CỦA MAROC, Yattou AIT KHELLOU, Trưởng Ban nghiên cứu về tài khoản xã hội và kinh tế chưa được quan sát. Vụ Hạch toán Quốc gia

Trong bối cảnh kinh tế vĩ mô hiện nay của các nước đang phát triển, chủ đề khu vực kinh tế phi chính thức và đánh giá khu vực này thông qua hệ thống tài khoản quốc gia chắc chắn là chủ đề thu hút sự quan tâm rộng rãi. Tất cả các nước này dường như đều có liên quan do vai trò của khu vực kinh tế phi chính thức trong nền kinh tế : khu vực này là nguồn tạo ra của cải và thu hút một bộ phận lớn người thất nghiệp. Nền kinh tế Maroc cũng không phải là ngoại lệ, đây là động lực của việc thực hiện một loạt các cuộc điều tra thống kê nhằm tìm hiểu rõ hơn khu vực này và đánh giá mức độ đóng góp của khu vực vào quá trình sản xuất, tạo thu nhập và việc làm. Kinh nghiệm của Maroc về phương pháp tiếp cận khu vực kinh tế phi chính thức nằm trong khuôn khổ các nghiên cứu liên quan đến xây dựng tài khoản quốc gia và đáp ứng nhu cầu xây dựng các tài khoản hoàn chỉnh. Cần nhấn mạnh rằng kinh nghiệm của Maroc được phân ra làm 3 giai đoạn : Giai đoạn thứ nhất : Giai đoạn này bắt đầu từ đầu những năm 80, chúng tôi quan tâm đến việc đánh giá hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp cá thể dựa vào các kết quả thống kê về việc làm. Giai đoạn hai : Giai đoạn này được đánh dấu bởi việc thực hiện cuộc điều tra đầu tiên trong lĩnh vực này : «điều tra quốc gia về các doanh nghiệp phi chính thức thường trú năm 1988 ». Nhưng cuộc điều tra này chỉ nhằm vào các đơn vị sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp thường trú tại khu vực đô thị và không có sổ sách kế toán.

172

Giai đoạn ba : Đầu giai đoạn này, Vụ Thống kê sẽ tiến hành cải cách hệ thống tài khoản quốc gia với việc triển khai SNA 1993 và lập năm cơ sở mới 1998. Để thực hiện việc này, cần phải định lượng cụ thể khu vực kinh tế phi chính thức trong nền kinh tế Maroc thông qua việc thực hiện một cuộc điều tra riêng về khu vực này. Do đó, cuộc điều tra hỗn hợp đầu tiên (đơn vị kinh tế/hộ gia đình) đã được thực hiện năm 1999-2000, cuộc điều tra nhằm vào tất cả các đơn vị sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp không có sổ sách kế toán và được xác định từ cuộc điều tra về việc làm. Cuộc điều tra đã cho phép, xét về khía cạnh các cuộc điều tra các tổ chức (về các doanh nghiệp có sổ sách kế toán hoàn chỉnh) và các cuộc điều tra về đầu tư của các cơ quan hành chính, xây dựng các tài khoản quốc gia của Maroc theo năm cơ sở mới 1998. Năm 2006-2007, Vụ Thống kê đã thực hiện cuộc điều tra tương tự để đánh giá mức độ biến đổi của khu vực kinh tế phi chính thức và đây sẽ là một trong các trụ cột để triển khai năm cơ sở mới 2006 cho Hệ thống Tài khoản Quốc gia Maroc. Cần lưu ý rằng những kết quả ước lượng về việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức đã được sử dụng để theo dõi hoạt động sản xuất của khu vực này trong giai đoạn giữa hai cuộc điều tra (1999-2006). Tại hội thảo, bài tham luận của tôi sẽ giới thiệu kinh nghiệm của hệ thống kế toán quốc gia Maroc trong lĩnh vực này thông qua : - Giới thiệu các tài khoản của các ngành hoạt động thuộc khu vực kinh tế phi chính thức : sản xuất, giá trị tăng thêm và trả lương… - Giới thiệu việc làm phi chính thức quy đổi ra việc làm toàn bộ thời gian.

173

III. 3. CÁC DỰ ÁN QUỐC TẾ: THỐNG KÊ VÀ NGHIÊN CỨU

Các cuộc điều tra ‘1-2’ để ước lượng việc làm phi chính thức và giá trị tăng thêm của các doanh nghiệp trong khu vực kinh tế phi chính thức: Kết quả của 3 cuộc điều tra quốc gia tại châu Á, Margarita F Guerrero, UN-ESCAP, Bangkok Bài viết này trình bày phương pháp luận và một số kết quả của các cuộc điều tra hai pha được thực hiện tại Xri Lan-ca, Phi-líp-pin và Mông Cổ, được coi là hợp phần nòng cốt của Dự án Tài khoản Phát triển do LHQ thực hiện từ năm 2006 đến 2009 với tên gọi “Hợp tác liên khu vực để đo lường khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức”43. Dự án này nhằm mục đích đóng góp cho các nỗ lực toàn cầu trong việc xác định, điều chỉnh và kiểm chứng các chiến lược thu thập dữ liệu một cách bền vững và hiệu quả về chi phí để ước lượng việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức, việc làm phi chính thức, và sự đóng góp (đo lường theo GDP) của các doanh nghiệp trong khu vực kinh tế phi chính thức đối với nền kinh tế. Pha một của cuộc điều tra hai pha, còn gọi là cuộc điều tra ‘1-2’, đó là dạng cải tiến của điều tra lực lượng lao động hộ gia đình đang triển khai nhằm mở rộng các mục tiêu thống kê và bổ sung phần ước lượng việc làm trong các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. Ngoài ra, thông qua các câu hỏi bổ sung, có thể xác định những việc làm ở các doanh nghiệp hộ gia đình không có tư cách pháp nhân tham gia sản xuất thị trường (HUEM). Pha hai là cuộc điều tra các HUEM được lấy mẫu từ các đơn vị đã xác định trong pha một, pha hai được thiết kế để ước lượng giá trị tăng thêm của các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế phi chính thức, cũng như thu thập các thông tin về cách thức tổ chức của các doanh nghiệp đó, các đặc điểm kinh doanh, các trở ngại, hạn chế và những vấn đề khác liên quan đến chính sách. Mỗi một cuộc điều tra quốc gia, khi được thiết kế và triển khai, đều đại diện cho một hình thái biến thể của mô hình cơ bản, trong đó phản ánh các bối cảnh cụ thể của quốc gia và các vấn đề liên quan đến chính sách trong bảng câu hỏi, cũng như các hạ tầng thống kê và quy trình quản lý điều tra hiện tại. Ngoài ra, những dữ liệu thu được đều được chuẩn hóa, và một kế hoạch lập bảng thống nhất đã được triển khai để có thể cung cấp dữ liệu liên quan đến quốc gia cũng như các kết quả so sánh được ở cấp độ quốc tế.

-------------------------------

Kế hoạch hành động để cải thiện và giám sát số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức tại châu Phi (PASIA), giai đoạn 2010-2012, Martin BALEPA, Tổng Giám đốc AFRISTAT, Bamako (Mali)

Việc đo lường khu vực kinh tế phi chính thức chiếm một phần ngày càng quan trọng trong các hoạt động của các nhà thống kê và kinh tế tại các nước châu Phi. Sự đo lường liên quan đến sản xuất hàng hoá, dịch vụ, phân phối thu nhập và tạo việc làm. Hơn nữa, chiến lược giảm nghèo đói liên quan mật thiết với việc chú trọng đến khu vực kinh tế phi chính thức ở châu Phi. Điều cần thiết là tất cả những người làm về thống kê cố gắng hơn nữa để giúp cho khu vực này được biết đến nhiều hơn và để xây dựng những chiến lược phát triển và xoá đói giảm nghèo phù hợp tại các nước châu Phi. Từ cuối những năm 80, đã có nhiều tiến bộ về phương pháp nghiên cứu tại châu Phi để có thể đưa vào các công cụ và cách tiếp cận phù hợp hơn cho việc đo lường và giám sát khu vực kinh tế phi chính thức với sự thúc đẩy của DIAL và AFRESTAT, đặc biệt là thông qua các điều tra 1-2-3 trong phần lớn các nước châu Phi cận Sahara và các điều tra về lực lượng lao động. Theo khuyến cáo của kỳ họp thứ nhất vào tháng 1/2008 và thứ hai vào tháng 1/2010 của Cục Thống kê châu Phi tại Addis-Abeba (Éthiopie) và các công trình nghiên cứu của hội thảo quốc tế về khu vực kinh tế phi chính thức do AFRISTAT tổ chức vào tháng 10/2008 tại Bamako (Mali), châu Phi đã thông qua vào đầu năm một Kế hoạch hành động để cải thiện và giám sát số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức tại châu Phi (PASIA), giai đoạn 2010-2012. Mục tiêu tổng thể của PASIA là mang lại cho những cán bộ làm việc trong lĩnh vực liên quan đến khu vực kinh tế phi chính thức một khung làm việc tích hợp cho ba năm tới (2010-2012) với mục đích

43 Xem thông tin chi tiết tại địa chỉ http://www.unescap.org/stat/isie/index.asp

174

cống hiến cho sự tăng cường và cho phép so sánh các số liệu thống kê về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức, cũng như để có thể sử dụng chúng một các thường xuyên và đều đặn hơn. Để đạt được mục tiêu này, các hoạt động của PASIA đã được sắp xếp theo hai trục: một mặt là tổ chức chỉ đạo các hoạt động cấp vùng và mặt khác hỗ trợ việc triển khai các chương trình làm việc cấp quốc gia về khu vực kinh tế phi chính thức. Bài tham luận này muốn giới thiệu xung quanh hai trục chiến lược, chi tiết các họat.động cần triển khai, lịch trình thực hiện cũng như các điều kiện thành công và các rủi ro của kế hoạch hành động.

-------------------------------

Hướng tới một Chiến lược đáng tin cậy và hiệu quả về mặt chi phí nhằm thu thập dữ liệu về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức, Dalisay S. Maligalig, Chuyên gia thống kê cấp cao, Ngân hàng Phát triển châu Á

Nhằm mục đích định hướng lại các chính sách kinh tế để tăng thêm việc làm đàng hoàng và tạo ra nhiều cơ hội việc làm tốt hơn, cần có nghiên cứu phân tích về khu vực kinh tế phi chính thức và những người tham gia các công việc phi chính thức. Tuy nhiên, hiện tại, các hệ thống thống kê quốc gia thường không thu thập dữ liệu về khu vực kinh tế phi chính thức, nhất là ở những quốc gia đang phát triển, do tính chất của các đơn vị sản xuất kinh doanh thuộc khu vực kinh tế phi chính thức. Đây thường là những đơn vị sản xuất kinh doanh được tổ chức ở trình độ thấp, công nghệ thủ công và không có sự phân biệt rõ rệt giữa lao động với vốn, hoặc giữa các hoạt động của hộ gia đình với các hoạt động sản xuất kinh doanh. Về việc làm phi chính thức, mặc dù Hội nghị Quốc tế Các nhà Thống kê Lao động năm 2003 đã mô tả việc làm phi chính thức, nhưng việc áp dụng định nghĩa này trong các cuộc điều tra về lực lượng lao động vẫn chưa được thể chế hóa ở nhiều quốc gia, và do đó, số liệu thống kê về việc làm phi chính thức vẫn chưa được đưa vào bộ số liệu thống kê chính thống về lao động và việc làm. Bài viết này mô tả việc thực hiện điều tra “1-2”, một biến thể của hoạt động chọn mẫu hai pha tại 3 quốc gia – Ác-mê-nia, Băng-la-đét và In-đô-nê-xia – trong khuôn khổ dự án hỗ trợ kỹ thuật của Ngân hàng Phát triển châu Á (RETA 6430: Đánh giá khu vực kinh tế phi chính thức). Cách tiếp cận thu thập dữ liệu này được thiết kế để trực tiếp đánh giá việc làm phi chính thức và sự đóng góp của khu vực kinh tế phi chính thức vào GDP. Bài viết cũng sẽ trình bày các kết quả của đánh giá toàn diện đang triển khai về các dữ liệu điều tra từ 3 quốc gia nhằm chứng thực tính tin cậy và hiệu quả chi phí của cách tiếp cận này. Bài viết cũng sẽ thảo luận một số điểm đổi mới đã được áp dụng trong đánh giá việc làm phi chính thức, và trong thiết kế phahai của cuộc điều tra nhằm giảm bớt các chi phí hoạt động thực địa và hạn chế sự thiếu nhất quán của dữ liệu.

-------------------------------

Phụ nữ và nam giới trong khu vực kinh tế phi chính thức năm 2010 – một bức tranh thống kê: lên kế hoạch báo cáo cập nhật, James Heintz , Viện Nghiên cứu Kinh tế Chính trị, Trường Đại học Massachusetts – Amherst, và Joann Vanek, Giám đốc, Chương trình Thống kê, Phụ nữ và việc làm phi chính thức: Toàn cầu hóa và Tổ chức (WIEGO)

Bài viết này đề cập đến một chiến lược nghiên cứu nhằm xây dựng các ước tính quốc tế mới về việc làm phi chính thức, với nội dung gồm mô tả chi tiết về phương pháp luận, các định nghĩa, các quốc gia là đối tượng nghiên cứu, và nhiều vấn đề mở rộng khác liên quan đến thống kê cơ bản. Việc sử dụng số liệu thống kê chính thống của các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách và người vận động chính sách là lý do cơ bản nhằm khuyến khích nỗ lực thu thập thông tin và phát triển dữ liệu một cách thường xuyên. Điều này đặc biệt thích hợp với các chủ đề thống kê mới, như chủ đề về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. Năm 2002, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và WIEGO đã xuất bản cuốn sách thống kê tổng hợp đầu tiên của quốc tế về kinh tế phi chính thức với các số liệu ước lượng theo vùng và nhiều phân tích sâu sắc. Cuốn sách này đã trở thành nguồn tài liệu tham khảo rộng rãi và được sử dụng để chứng minh tầm quan trọng của việc làm phi chính thức, đồng thời nhằm tiếp tục cải tiến các phương pháp và việc thu thập dữ liệu. Tại thời điểm đó, bản gốc của cuốn sách sử dụng cách tiếp cận số dư gián tiếp để tìm ra các ước lượng về việc làm phi chính thức ở

175

cấp quốc gia. Phương pháp ước tính gián tiếp này rất quan trọng, do vào thời gian đó không có thước đo trực tiếp nào về việc làm phi chính thức trong các cuộc điều tra của các nước. Sau đó, Hội nghị Quốc tế các nhà thống kê lao động (ICLS) đã đưa ra một định nghĩa về việc làm phi chính thức và có nhiều quốc gia hơn đã thu thập dữ liệu cho phép áp dụng định nghĩa của ICLS về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức. ILO và WIEGO hiện đang lên kế hoạch xuất bản một ấn phẩm mới, cập nhật, bao quát nhiều quốc gia hơn và cố gắng đưa ra càng nhiều ước lượng trực tiếp về việc làm phi chính thức càng tốt. Bài viết này tóm tắt phạm vi dự án nghiên cứu, chiến lược nghiên cứu và những thách thức có thể gặp phải khi tổng hợp các ước lượng này.

-------------------------------

Giải phóng tiềm năng: Tháo bỏ những trở ngại kinh tế, thể chế và xã hội cho các doanh nghiệp phi chính thức ở châu Phi cận Xa-ha-ra, Michael Grimm, Viện Nghiên cứu Xã hội Quốc tế, Đại học Erasmus, Rotterdam, The Hague, Hà Lan Trong hai thập kỷ vừa qua, các nghiên cứu về khu vực kinh tế phi chính thức đã nhấn mạnh sự không đồng nhất của khu vực này, ví dụ như liên quan đến các chi phí gia nhập, quy mô doanh nghiệp, tiếp cận tín dụng, các mối quan hệ sản xuất và tiêu thụ, cũng như sự nắm giữ nguồn vốn con người và vật chất. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu nhằm tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến sự không đồng nhất này và sự thiếu hiệu quả do nó gây ra. Điều này đặc biệt đúng đối với khu vực châu Phi cận Xa-ha-ra (SSA), nơi mà các thị trường lao động thành thị bị chi phối bởi tính chất phi chính thức. Việc tìm hiểu những nguyên nhân và sự thiếu hiệu quả nói trên là điều cần thiết để xây dựng những can thiệp chính sách nhằm xóa bỏ những hạn chế gây trở ngại nhiều nhất cho các doanh nghiệp phi chính thức. Dựa trên khái niệm về tính phi chính thức đã điều chỉnh cho bối cảnh châu Phi và dựa trên một lược đồ lý thuyết toàn diện, dự án đề xuất sẽ tiến hành phân tích định lượng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của nhiều trở ngại đối với các doanh nghiệp phi chính thức. Chúng tôi phân biệt giữa (i) các trở ngại kinh tế, ví dụ như sự không hoàn hảo trong thị trường vốn, thiếu bảo hiểm và thiếu nhu cầu đối với các sản phẩm của khu vực kinh tế phi chính thức, (ii) các trở ngại thể chế, ví dụ như sự yếu kém trong quản lý thực thi các quy định của chính phủ, hoặc tình trạng tham nhũng, và (iii) các trở ngại xã hội, ví dụ như việc chia sẻ các nghĩa vụ với gia đình mở rộng. Chúng tôi dự kiến nghiên cứu bản chất và mức độ nghiêm trọng tương đối của các trở ngại này, mối quan hệ tương tác giữa các trở ngại và các kênh mà thông qua đó, các trở ngại này tác động đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Cơ sở thực chứng cho chương trình nghiên cứu của chúng tôi là một bộ dữ liệu vi mô duy nhất hiện có về tính phi chính thức (thông qua các cuộc điều tra 1-2-3) của các nền kinh tế ở 7 quốc gia Tây Phi, Ma-đa-gat-xca, Pê-ru và Việt Nam. Trong trường hợp của Ma-đa-gat-xca, chúng tôi cũng tiến hành đánh giá các ảnh hưởng ngắn hạn và dài hạn của một chương trình tín dụng quy mô nhỏ. Khi tổng hợp các hiểu biết thấu đáo rút ra từ kết quả phân tích các trở ngại nói trên, chúng tôi sẽ có thể đánh giá các phương án chính sách giúp giải phóng tiềm năng của khu vực kinh tế phi chính thức. Các mạng lưới của chúng tôi, đặc biệt là mạng lưới của AFRISTAT tại châu Phi cận Xa-ha-ra, sẽ đảm bảo việc phổ biến những kết quả tìm hiểu này đến các đối tượng sử dụng tiềm năng thông qua các hội thảo, hội nghị và khóa đào tạo tập huấn. Dự án nghiên cứu này do Ngân hàng Thế giới tài trợ thông qua Quỹ Tín thác của Nhiều nhà tài trợ (MDTF), và có tên gọi “Các thị trường Lao động, Tạo công ăn việc làm và Tăng trưởng Kinh tế, Mở rộng Nghiên cứu, Xây dựng năng lực, và Hành động dựa vào công chúng” với chủ đề Tìm hiểu tính phi chính thức của thị trường lao động tại các quốc gia đang phát triển, và là một phần của chương trình “Việc làm và Phát triển” của Ngân hàng Thế giới/IZA. Dự án do Ban Lao động và Bảo trợ Xã hội của Ngân hàng Thế giới quản lý. Các viện nghiên cứu tham gia gồm có Viện Nghiên cứu Xã hội Quốc tế (ISS) thuộc Đại học Erasmus Rotterdam (thành viên tham gia chính), AFRISTAT và Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng thuộc AFRISTAT (CERA) tại Bamako, Mali, DIAL tại Paris, Pháp, Viện Nghiên cứu Các khu vực và Toàn cầu LB Đức (GIGA) tại Hamburg, Đức, và Viện Kinh tế Thế giới (IfW) tại Kiel, Đức. Dự án bắt đầu triển khai từ tháng 11/2009 và sẽ kết thúc vào tháng 10/2011.

176

PHI CHÍNH THỨC CÓ PHẢI LÀ ĐIỀU BÌNH THƯỜNG KHÔNG?, HƯỚNG TỚI NHIỀU VIỆC LÀM HƠN VÀ VIỆC LÀM TỐT HƠN, Johannes Jütting và Juan R. de Laiglesia, Trung tâm Phát triển của OECD Ở nhiều nơi trên thế giới, việc làm phi chính thức là điều bình thường, không phải là ngoại lệ: hơn một nửa tổng số việc làm trong các ngành phi nông nghiệp tại các quốc gia đang phát triển – nghĩa là hơn 900 triệu người lao động – có thể được coi là những người làm các công việc phi chính thức. Ở một số khu vực, bao gồm châu Phi cận Xa-ha-ra và Nam Á, hơn 80% số việc làm phi nông nghiệp cũng là việc làm phi chính thức. Trên hết, đa số việc làm nông nghiệp lại là việc làm phi chính thức, bao gồm các hình thức như nông dân tự sản xuất nông nghiệp và phần lớn người lao động công nhật và lao động không có việc làm cố định. Bằng cách thu thập và phân tích các dữ liệu bảng về tỷ lệ việc làm phi chính thức, chúng tôi khẳng định có mối quan hệ tỷ lệ nghịch ổn định giữa tính chất phi chính thức với mức độ phát triển. Tuy nhiên, trái với các mô hình nhị nguyên truyền thống, chúng tôi thấy rằng, sự tăng trưởng kinh tế trong hai thập kỷ vừa qua gắn liền với sự gia tăng tính phi chính thức. Các động lực dẫn đến sự tồn tại dai dẳng của tính phi chính thức cũng được phân tích, trong đó đặc biệt chú trọng đến sự khác biệt giữa giới và vai trò của sự dịch chuyển. Trong cả hai trường hợp, có thể thấy rằng mô tả bằng một khung phân tích, trong đó xem xét các tầng bậc của việc làm phi chính thức, sẽ có ích hơn là các mô hình nhị nguyên thuần túy hay mô hình mà trong đó tính phi chính thức đơn thuần là kết quả từ sự lựa chọn của người lao động. Thực ra, điều này giúp ta hiểu được, mặc dù phụ nữ ở tất cả các nước ít nhận các công việc phi chính thức hơn nhưng họ lại nằm trong số những đối tượng làm các công việc phi chính thức dễ bị tổn thương nhất. Cuối cùng, chúng tôi đề xuất một khung chính sách dựa trên 3 trụ cột: (i) tạo ra nhiều việc làm hơn và việc làm tốt hơn cả ở khu vực kinh tế chính thức cũng như khu vực kinh tế phi chính thức, (ii) thúc đẩy và bảo vệ năng lực sản xuất của người nghèo, kể cả những người lao động phi chính thức, và (iii) cung cấp động cơ khuyến khích cho những ai muốn rời khỏi khu vực kinh tế chính thức. Đặc biệt, trụ cột cuối cùng cần đến sự kết hợp những cơ chế khuyến khích tích cực để làm cho khu vực kinh tế chính thức trở nên hấp dẫn hơn, và các luật và quy định về lao động và bảo trợ xã hội được thực thi tốt hơn. Sự hòa trộn các chính sách một cách tối ưu sẽ lệ thuộc vào bối cảnh quốc gia và nhất là các đặc điểm của việc làm phi chính thức ở từng nền kinh tế. Trong bối cảnh này, cần phải cải tiến công tác thu thập dữ liệu nhằm tạo điều kiện cho các nhà hoạch định chính sách có đầy đủ thông tin làm cơ sở ra quyết định. Cũng cần phải nhận thức rằng, có nhiều mảng màu xám tồn tại giữa khu vực thuần túy chính thức và khu vực thuần túy phi chính thức, để điều chỉnh các chính sách và can thiệp một cách tương xứng.

177

III. 4. CHÍNH SÁCH VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN NGÀNH

Vietnam – Một số vấn đề về Bảo hiểm xã hôi, Bảo hiểm y tế trong khu vực phi chính thức, Castel Paulette, Gian Thanh Cong

Mặc dù việc triển khai BHYT và BHXH chậm chạp ở các nước có khu vực phi chính thức lớn tập trung trong khu vực nông nghiệp nông thôn, Việt nam đã bắt tay vào đề xuất các chính sách nhằm tiến đến thực hiện bảo hiểm y tế toàn dân vào năm 2014 và thực hiện mở rộng sự tham gia vào hệ thống bảo hiểm hưu trí đối với người lao động trong khu vực phi chính thức. Liệu những chính sách đầy ý nghĩa này có cơ hội để thành công? Nói cách khác, liệu những người lao động tham gia trong khu vực phi chính thức có sẵn sàng tiếp cận những dịch vụ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế? Bài nghiên cứu này sẽ trình bày những kết quả của một số các nghiên cứu đã được thực hiện nhằm đưa ra những thông điệp đối với các nhà làm chính sách từ nhiều khía cạnh khác nhau đối với những vấn đề trên Đối với vấn đề BHYT, hầu như tất cả các bằng chứng đều chỉ ra rằng người lao động trong khu vực phi chính thức đều không cho rằng BHYT sẽ giúp họ giảm đi nhiều những gánh nặng từ chi phí y tế. Nếu điều này là đúng, những hộ gia đình với rất nhiều thành viên làm việc trong khu vực phi chính thức sẽ có xu hướng không sẵn sàng tham gia. Tuy nhiên, luật BHYT quy định, doanh nghiệp sẽ phải chi trả 2/3 chi phí BHYT cho người lao động, chỉ có duy nhất yếu tố này sẽ thúc đẩy khả năng tham gia của người lao động nếu các doanh nghiệp không phàn nàn về khả năng chi phí lao động sẽ tăng lên tương ứng. Mặc dù vậy, nếu tiền lương là linh họat, những tác động đó đến người lao động có thể được hạn chế. Nghiên cứu sẽ trình bày những kết quả của việc xem xét mối quan hệ giữa việc thay đổi tiền lương tối thiểu với thay đổi tiền lương và việc làm trong khu vực các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam. Đối với BHXH, một số các cuộc điều tra gần đây đã được thiết kế để phân tích những yếu tố quyết định đến khả năng sẵn sàng tham gia của người lao động trong khu vực phi chính thức vào hệ thống bảo hiểm xã hội tự nguyện.. Về lý thuyết, 34,5% số người được hỏi tự nguyện tham gia vào hệ thống hưư trí. Dự báo cho thấy, trong hệ thống bảo hiểm xã hội tự nguyện ở Việt Nam, mối quan hệ giữa chi phí và lợi ích kém hấp dẫn đối với những người tham gia có thời gian đóng ngắn có khả năng làm giảm sự tham gia của nhóm lao động có tuổi. Những nghiên cứu liên quan đến việc chuyển giao một số thành viên tham gia quỹ BH nông dân Nghệ An sang hệ thống BHXH tự nguyện đã khẳng định điều này. Thời gia đóng lên đến 20 năm để có thể đủ điều kiện hưởng lương hưu là một trong những yếu tố chính làm giảm hẳn mức độ hấp dẫn của hệ thống được triển khai trên toàn quốc Nghiên cứu sẽ kết luận với một số khuyến nghị chính sách .

-------------------------------

ƯỚC TÍNH LỢI ÍCH THU NHẬP CỦA TRÌNH ĐỘ HỌC VẤN TRONG KHU VỰC KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC Ở CA-MƠ-RUN, NGUETSE TEGOUM Pierre, Bộ Kinh Tế, Kế Hoạch Và Phát Triển Khu Vực (MINEPAT, Yaoundé), Ca-mơ-run

Bài viết này thảo luận lợi ích thu nhập của trình độ học vấn ở Ca-mơ-run trong khu vực kinh tế phi chính thức. Mục đích là để đánh giá xem việc hoàn thành giáo dục cơ bản ảnh hưởng ở mức độ nào tới thu nhập theo giờ của người lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Sau đó nó phân tích lợi ích của giáo dục trung học cơ sở. Phương pháp luận sử dụng là dựa trên phương pháp đối chiếu và chọn những mô hình không quan sát được. Số liệu được sử dụng là số liệu điều tra việc làm và khu vực kinh tế phi chính thức do Viện Thống Kê Quốc Gia Ca-mơ-run tiến hành năm 2005. Kết quả khẳng định tác động dương của học vấn tới thu nhập của người lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Lợi ích đem lại từ việc hoàn thành giáo dục cơ bản được ước tính là 20% trong khu vực phi nông nghiệp và 28% ở trong ngành nông nghiệp. Ngoài ra, nếu lao động không có tay nghề giờ đây quay lại trường học và lấy bằng FSLC (hoặc chứng nhận tương đương) thì điều này sẽ làm tăng thu nhập của họ khoảng từ 22% tới 25%. Hiệu ứng của việc có bằng GCEOL tới thu nhập của người lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức và phi nông nghiệp được ước tính là 33%. Nhưng trong ngành nông nghiệp thì tấm bằng này lại không tạo ra hiệu ứng gì về thu nhập. Trình độ học vấn cũng đóng vai trò cơ bản đối với tình trạng nghề nghiệp của cá nhân. Xác suất gia nhập khu vực kinh tế chính thức gia tăng theo trình độ học vấn.

178

Nghiên cứu khuyến nghị thực hiện các biện pháp nhằm tăng cung giáo dục, nhất là ở khu vực nông thôn, và cải thiện chất lượng giáo dục. Chính phủ nên thực hiện chính sách giáo dục xã hội quốc gia có lợi cho người nghèo; thực hiện các biện pháp để giám sát khu vực kinh tế phi chính thức và tạo điều kiện để thanh niên tốt nghiệp tham gia thị trường lao động. Từ khóa: Lợi ích của học vấn; khu vực kinh tế phi chính thức; mô hình lựa chọn; đối chiếu điểm xu hướng; Ca-mơ-run

-------------------------------

Khi phi chính thức không bao giờ hoàn toàn là phi chính thức, và chính thức không bao giờ hoàn toàn là chính thức "- những phản ảnh về tác động của chính sách công đối với Việt Nam và trong bối cảnh quốc tế. Giáo sư Adam Fforde và giáo sư Peter Sheehan, Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Chiến lược, Trường Đại học Victoria. Dựa trên một cuộc thảo luận về lịch sử kinh tế Việt nam gần đây, và phác thảo về công trình nghiên cứu so sánh vai trò của khu vực dịch vụ trong tăng trưởng kinh tế, bài viết phân tích những vấn đề về mặt nhận thức để các nhà hoạch định chính sách hiểu rõ hơn giá trị thực tế và tiềm tàng của khu vực kinh tế phi chính thức trong việc bảo đảm tăng trưởng tốt hơn. Bài viết đưa ra luận điểm rằng "Khủng hoảng niềm tin" về các chính sách đối với các khu vực kinh tế phi chính thức phản ảnh các vấn đề được nhiều người biết đến trong lĩnh vực này, và đưa ra các biện pháp giảm thiểu tác động của nó. Nội dung: 1. Giới thiệu 2. "Nhưng thị trường có tổ chức lại không được tổ chức, và thị trường không có tổ chức thì lại được tổ chức"- căng thẳng về phân loại và lịch sử kinh tế gần đây tại Việt Nam 3. Khu vực dịch vụ và các hoạt động phi chính thức – các vấn đề so sánh 4. Tại sao phi chính thức thường bị bỏ qua? 5. Các biện pháp giảm nhẹ

-------------------------------

Điều kiện sống và làm việc của dân nhập cư và dân ngụ cư ở Thành phố Hà nội và Hồ Chí Minh, Uỷ ban nhân dân thành phố/Cục Thống kê Hà Nội và Hồ Chí Minh và UNDP, Hội thảo quốc tế về Khu vực phi chính thức Các cuộc điều tra mẫu trước đây ở Việt Nam (như Điều tra Mức sống Hộ gia đình Việt Nam) đã không khảo sát được một số bộ phận dân cư quan trọng ở khu vực thành thị, đặc biệt là dân nhập cư. Hơn nữa, dân nhập cư thường được cho là tập trung nhiều trong bộ phận người nghèo khu vực thành thị và đang sống trong những điều kiện khó khăn hơn những người dân ngụ cư có hộ khẩu của các thành phố. Dự án Ô do UNDP hỗ trợ đã được thiết lập nhằm cung cấp “hỗ trợ cho đánh giá sâu về tình trạng nghèo đô thị ở thành phố Hà Nội và Hồ Chí Minh”. Cụ thể, khảo sát Nghèo đô thị (UPS-09) đã được tiến hành với 3 mục tiêu chính sau: (i) đánh giá mức độ nghèo đói ở hai thành phố trong đó tập trung thu thập thông tin về dân nhập cư và các hộ gia đình không có đăng ký hộ khẩu; (ii) phân tích đặc tính của dân nghèo đô thị trong đó tập trung vào vấn đề việc làm, thu nhập cũng như sở hữu tài sản và khả năng đối phó với rủi ro; và (iii) xác định các vấn đề cơ bản của nghèo đô thị trong đó có việc lý giải nguyên nhân nghèo. UPS-09 là điều tra hộ gia đình dựa trên bảng hỏi và được thiết kế để bao phủ tất cả các bộ phân dân cư sinh sống tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian điều tra, bao gồm những người sống trong hộ, những cá nhân sống tại các khu nhà tập thể, ký túc xá và các khu trọ, những công nhân sống tại các công trình xây dựng hay những người không nhà cửa. Tuy nhiên, điều tra không khảo sát các tù nhân, bệnh nhân trong viện, quân nhân trong quân ngũ và sinh viên chỉ đi học không đi làm. Thiết kế mẫu phân tầng 2 giai đoạn được áp dụng cho UPS và dàn mẫu địa bàn điều tra dựa trên Tổng điều tra dân số 2009. Dàn mẫu được phân thành 2 tầng ưu tiên và không ưu tiên dựa trên một số tiêu chí nhằm mục đích chọn được nhiều dân nghèo và nơi ở không ổn định vào mẫu. Một số phương pháp mới cũng

179

được áp dụng trong giai đoạn lập bảng kê, định nghĩa hộ gia đình và thiết kế bảng hỏi để có thể giảm thiểu khả năng mất mẫu và đảm bảo thu được thông tin đáng tin cậy. Kết quả điều tra cho thấy các đặc tính nhân khẩu học của người nhập cư và ngụ cư ở Hà Nội và Hồ Chí Minh, trong đó hầu hết dân ngụ cư là những cá nhân trẻ (20-30 tuổi) và chưa lập gia đình. So sánh với dân ngụ cư, đa số dân nhập cư đang sống trong những điều kiện khó khăn và rủi ro hơn. Nhìn chung, dân nhập cư thường bị thay đổi chỗ ở nhiều do công việc thay đổi và giá thuê nhà tăng; họ cũng có trình độ giáo dục thấp hơn và thường đi học trường tư, tỷ lệ nhập học chung và theo tuổi thấp hơn ở tất cả các cấp học, đồng thời cũng có tỷ lệ đi khám bệnh khi ốm đau thấp hơn, một phần là do thiếu tiền và thời gian (đặc biệt đối với nhóm cá nhân nhập cư và giúp việc gia đình). 56,6% dân nhập cư không có bảo hiểm y tế (do thiếu hiểu biêt, thông tin và thiết tiền hoặc không có hộ khẩu) so với 33,7% dân ngụ cư. Dân nhập cư có vị thế trong công việc thấp hơn; đa số họ (63,4%) làm những việc lao động giản đơn, ngắn hạn, không hợp đồng, lương thấp và không ổn định với ít hoặc không có chế độ lương hưu/phúc lợi. Phương pháp đo lường nghèo đa chiều cũng được xây dựng và áp dụng cho số liệu UPS với việc sử dụng tỷ lệ nghèo và sáu chỉ tiêu khác thể hiện các khía cạnh phi thu nhập/chi tiêu. Phương pháp này nhằm nghiên cứu thiếu hụt về thu nhập và các thiếu hụt khác về giáo dục, y tế, nhà ở, v.v… và thể hiện được bức tranh tương đối toàn diện về tình trạng của dân nhập cư và ngụ cư.

-------------------------------

Các cách tiếp cận chính sách đối với khu vực kinh tế phi chính thức: thảo luận về chuyển dịch sang chính thức, Azita Berard, ILO, Vụ Trưởng Vụ Chính Sách Việc Làm Trong bài trình bày này của tác giả Azita Berar đến từ ILO, tác giả chú trọng phân tích bản chất đang biến đổi của khu kinh vực kinh tế phi chính thức trong thập niên qua, và diễn biến trong các cách tiếp cận chính sách xử lý vấn đề sự gia tăng của tính phi chính thức ở các nước phát triển và đang phát triển. Dựa vào phân tích mới và các đối thoại chính sách quốc tế và quốc gia xung quanh mục tiêu và tính khả thi của việc dịch chuyển sang chính thức, tác giả sẽ phản ánh về tư duy mới hình thành và lược đồ chính sách tích hợp của ILO hiện nay về Chiến Lược Việc Làm Đàng Hoàng Và Khu Vực Kinh Tế Phi Chính Thức. Lược đồ Chính Sách Tích Hợp bao gồm bảy lĩnh vực chính sách (xem sơ đồ dưới đây) bao quát những thành tố căn bản của các chính sách công cũng như hành vi của các tác nhân chính trên thị trường lao động. Lược đồ này được đề xuất với tư cách một lăng kính tích hợp để tìm hiểu những yếu tố thúc đẩy chủ chốt về tính chính thức và phi chính thức trên thị trường lao động ngày nay cũng như với tư cách một lược đồ để xây dựng những chính sách hiệu quả và nhất quán mạch lạc có khả năng đáp ứng những thực tế đa dạng của khu vực kinh tế phi chính thức ở nhiều nước khác nhau cũng như tính không đồng nhất trong các hoàn cảnh của các nhóm người lao động và đơn vị kinh doanh trong khu vực kinh tế phi chính thức. Bài viết sẽ phân tích về tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế và việc làm toàn cầu hiện nay đến kinh tế phi chính thức, cũng như về mức độ các khuôn mẫu chính sách và chương trình phục hồi kinh tế có thể bao hàm cả những khía cạnh then chốt về tính phi chính thức trên thị trường lao động. 1. Khu vực kinh tế phi chính thức: một thực tế đang biến đổi của nền kinh tế toàn cầu Năm 2010, đa số lực lượng lao động ở các nước đang phát triển làm việc và sản xuất trong khu vực kinh tế phi chính thức. Sự nổi lên của khu vực kinh tế phi chính thức đang thu hút sự chú ý của các nhà làm chính sách. Tuy nhiên, ở cả nước phát triển lẫn nước đang phát triển, đặc điểm của các doanh nghiệp và doanh nhân phi chính thức đã biến đổi đáng kể song song với những thay đổi về chính sách kinh tế và xã hội, quá trình toàn cầu hóa và sự nổi lên của các hình thức sản xuất mới cũng như các chiến lược tổ chức công việc. Những gì được gọi là khu vực kinh tế phi chính thức từ những năm 1970 đã biến đổi đáng kể. Những phân đoạn khác nhau của việc làm phi chính thức gồm cả sự xuất hiện của những hình thái mới về việc làm bấp bênh sẽ được phân tích nhằm nêu bật tính đa dạng trong hoàn cảnh của các nước và tính không đồng nhất của các tương tác cá nhân hoặc tiểu nhóm trong thị trường lao động. 2. Các cách tiếp cận chính sách để giảm bớt tính phi chính thức trên thị trường lao động: cách nào hiệu quả? Các cách tiếp cận chính sách để đối phó với tình trạng phi chính thức cũng đã biến đổi theo cùng với những lược đồ chẩn đoán thay đổi xuất phát từ các góc nhìn cá nhân và tổ chức khác nhau. Những kinh nghiệm gần đây ở các nước châu Á và Mỹ La-tinh sẽ được nêu ngắn gọn để thấy rằng một khái

180

niệm hẹp về những gì góp phần vào sự phi chính thức và một cách tiếp cận chính sách tập trung vào một công cụ chính sách duy nhất hoặc một giải pháp đánh đồng cho mọi tình huống sẽ không hiệu quả. Những cách làm tốt cho thấy nên có tầm nhìn nhất quán mạch lạc và vai trò mạnh mẽ của các chính sách công được đặt trên nền tảng đối tác xã hội rộng rãi. 3. Các chiến lược việc làm đàng hoàng và sự dịch chuyển sang tính chính thức: cần có tầm nhìn tổng hợp và nhất quán về chính sách công Xem xét và phân tích các kinh nghiệm quốc tế và cách làm tốt từ nhiều vùng khác nhau, lược đồ tích hợp Chẩn Đoán Và Chính Sách của ILO sẽ được trình bày và thảo luận, Vai trò và bản chất của từng chính sách trong bảy lĩnh vực chính sách công để giải quyết vấn đề của tính phi chính thức sẽ được thảo luận. Cũng sẽ có thảo luận về sự tương tác và nhất quán mạch lạc giữa các lĩnh vực chính sách khác nhau.

Dịchchuyển

sang tínhchínhthức

Chiến lược tăng trưởng và tạo việc làm bình đẳng

Môi trường pháp luật, gồm buộc tuânthủ ILS và các quyền cơ bản

Tổ chức, diễn giải và đối thoại xã hội

Bình đẳng về giới, dân tộc, chủng tộc, nhóm xã hội, tàn tật, tuổi.

Quan hệ kinh doanh, kỹ năng, tàichính, quản lý, tiếp cận thị trường

Mở rộng bảo đảm xã hội, bảo hiểm xãhội, chuyển giao xã hội

Chiến lược phát triển vùng, miền(nông thôn và thành thị)

LƯỢC ĐỒ VIỆC LÀM ĐÀNG HOÀNG CỦA KINH TẾ PHI CHÍNH THỨC

4. Khủng hoảng và tính phi chính thức: sức đề kháng và phục hồi Tác động của cuộc khủng hoảng tài chính và việc làm toàn cầu lên các nền kinh tế và động thái giữa tính chính thức và phi chính thức sẽ được thảo luận dưới ánh sáng của những bằng chứng có được. Việc đưa khu vực kinh tế phi chính thức vào Thỏa Ước Việc Làm Toàn Cầu, phản đáp của ILO với cuộc khủng hoảng, nhận được sự ủng hộ rộng rãi của cộng đồng quốc tế kể cả G20 cũng sẽ được trình bày để lưu ý tới các cấu thành của các gói phục hồi mà các nước thực hiện và mức độ thể hiện trong các gói đó những mối quan tâm cụ thể cốt để tránh sự phi chính thức hóa hơn nữa các thị trường lao động.

-------------------------------

Có tồn tại giới hạn nào cho sự gia tăng khu vực kinh tế phi chính thức ở Nam Mỹ?, Francisco Verdera V., Giáo Sư Kinh Tế, Đại Học Công Giáo, Lima, Peru Tính phi chính thức của lao động (việc làm trong Khu Vực Kinh Tế Phi Chính Thức Ở Đô Thị) ở Nam Mỹ tăng cao trong những năm 70 và sẽ tiếp tục tăng trong nhiều thập niên. Để hiểu thấu đáo hiện tượng này và ý nghĩa chính sách của nó thì phải có tầm nhìn dài hạn. Nhưng mục đích này gặp rào cản do thiếu số liệu liên tục và có thay đổi trong định nghĩa và phương pháp đo lường, cũng như gặp phải một số áp lực phải chính thức hóa ngay lập tức, theo cách tiếp cận pháp lý về khu vực kinh tế phi chính thức ở đô thị. Để đối phó với thách thức thì không thể đủ nếu chỉ quan tâm tới những biến động nhỏ hàng năm; chúng ta đang đề cập tới những tỷ lệ lớn về việc làm ở đô thị, hệ quả của một quá trình diễn biến của vấn đề cơ cấu việc làm. Chẩn đoán, đo lường và đề xuất giải pháp không thể bị giới hạn, và cũng không nên tập trung chỉ vào khía cạnh pháp lý. Bài viết này cố gắng đưa ra một quan điểm khác dựa trên phân tích dài hạn tại mười nước Nam Mỹ từ năm 1970 tới năm 2008. Những yếu tố quyết định sự gia tăng của khu vực kinh tế phi chính thức ở đô thị vừa mang tính nhân khẩu học vừa mang tính kinh tế. Trong số các yếu tố nhân khẩu học, có sự gia tăng quan trọng về Dân

181

Số đang Hoạt Động Kinh Tế, tiếp theo sự gia tăng Dân Số Trong Độ Tuổi Lao động và Tỷ Lệ nữ đang Hoạt Động Kinh tế. Mặt khác, các xu hướng kinh tế cấu trúc dẫn tới sự biến động lớn về GPI và năng suất lao động và xét tổng thể làm giảm việc làm trong khu vực kinh tế chính thức. Hệ quả là việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức ở đô thị gia tăng trong khi tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng, giảm hoặc tương đối ổn định. Mức độ mà khu vực kinh tế phi chính thức ở đô thị tiếp tục tăng đến đâu trong dài hạn phụ thuộc vào việc dự báo các yếu tố quyết định của nó:dân số đang hoạt động kinh tế sẽ tiếp tục tăng, rồi tăng chậm dần và đạt mức trần, do dân số trong độ tuổi lao động và tỷ lệ nữ đang hoạt động kinh tế giảm, trong khi tăng năng suất lao động và tăng GPI sẽ làm tăng việc làm chính thức, với việc hấp thụ thêm EAP. Lao động dư sẽ giảm, dẫn tới tăng khu vực kinh tế phi chính thức ở đô thị.

-------------------------------

Tiếp cận phương pháp đánh giá tác động và những thách thức:Ví dụ về tài chính vi mô ở Ma-rốc, Tanguy Bernard, Cơ quan Phát triển Pháp AFD

Gần 10 năm trước, số lượng các nghiên cứu về đánh giá tác động liên quan đến các can thiệp phát triển đã gia tăng khác thường và đến nay đã đạt đến con số hơn 200 nghiên cứu, kể cả các nghiên cứu đã hoàn thành hoặc đang triển khai. Điểm trọng tâm trong tiến trình này là ý tưởng được chia sẻ rộng rãi, theo đó các đánh giá tác động được cho là tạo ra cơ hội duy nhất nhằm gắn kết giữa cộng đồng các nhà nghiên cứu với cộng đồng các nhà hoạch định chính sách, đồng thời góp phần tăng cường hiệu quả phát triển thông qua hiểu biết tốt hơn về "điều gì tốt và điều gì không tốt" trong các cách tiếp cận phát triển. Ví dụ nổi tiếng nhất ở Mê-hi-cô đã cho thấy, các nhà nghiên cứu tìm ra cách để định lượng ảnh hưởng của chương trình Progresa đối với tỷ lệ nhập học của trẻ emvà tình trạng sức khỏe, từ đó đã đề xuất những chính sách quan trọng không chỉ đối với Mê-hi-cô mà còn đối với các quốc gia châu Mỹ La-tinh khác, nơi lặp lại cách tiếp cận này. Ngoài ra, dữ liệu thu thập được là cơ sở tư liệu cho rất nhiều bài báo nghiên cứu về tác động của chương trình Progresa đến nhiều vấn đề khác, từ sự trao quyền cho phụ nữ đến di cư hay các mối quan hệ xã hội trong cộng đồng. Thế nhưng, mặc dù đã có một số câu chuyện thành công như Progresa, không phải mọi đánh giá tác động đều thành công trong việc tạo ra cầu nối giữa các nhà nghiên cứu với các nhà hoạch định chính sách, và trong việc đánh giá xem chương trình có đạt được các mục tiêu đề ra hay không. Thực ra, các can thiệp hầu như đều gần phù hợp với các thước đo tính hiệu quả trên thực tế, kể cả trong những can thiệp có các nhóm nghiên cứu và nhóm đối chứng được xác định một cách rõ ràng. Hơn nữa, để tạo ra cầu nối, thường phải có thêm nhiều nỗ lực nhằm hài hòa các mối quan tâm rất khác nhau của các nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách. Dựa trên kinh nghiệm của Cơ quan Phát triển Pháp về thí điểm các nghiên cứu đánh giá tác động, bài trình bày này sẽ tìm hiểu về các điều kiện giúp cho các thước đo và cầu nối thực sự xảy ra. Nội dung trình bày dựa trên một nghiên cứu đang triển khai nhằm đánh giá tác động của tín dụng vi mô đối với người nghèo ở vùng nông thôn Ma-rốc. Nghiên cứu này dựa trên thiết kế thực chứng, trong đó các làng có thể so sánh với nhau được phân chia vào hai nhóm nghiên cứu và nhóm đối chứng trong khoảng thời gian thực hiện việc mở rộng can thiệp tín dụng vi mô tại các vùng nông thôn hẻo lánh. Nghiên cứu nhận được sự hỗ trợ tích cực của cơ quan điều hành dự án thông qua cam kết và mong muốn tạo ảnh hưởng đến thiết kế dự án để đảm bảo tính chính xác của các kết quả đánh giá. Nhiều hoạt động thu thập dữ liệu đã được tiến hành, điều tra hơn 5.000 hộ gia đình, với sự giám sát của các cán bộ nghiên cứu cấp cao từ các trường đại học ở miền bắc, liên kết với các công ty giàu kinh nghiệm thu thập dữ liệu ở từng vùng. Nghiên cứu này dự kiến sẽ hoàn thành vào cuối năm 2010. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng gặp nhiều khó khăn trong việc đo lường ảnh hưởng của can thiệp cơ bản. Không giống như chương trình Progresa với mức độ tuân thủ “nghiên cứu” hoàn hảo, một hạn chế lớn của nghiên cứu này nằm ở chỗ tỷ lệ tiếp nhận can thiệp của nhóm đối tượng được nhận các sản phẩm tín dụng vi mô khá thấp. Để xem xét điều này, một mẫu chủ đích đã được chọn lựa từ tổng thể các hộ gia đình có xác suất ký hợp đồng vay tín dụng vi mô cao nhất. Bản thân yếu tố xác suất này được xây dựng dựa trên sự kết hợp 15 đặc điểm của các hộ gia đình và một tập hợp các tham số được ước lượng từ cuộc điều tra thí điểm. Nhìn chung, nghiên cứu không thể đánh giá tác động của chương trình đối với người thụ hưởng trong các điều kiện thông thường. Ngoài ra, mặc dù quy mô mẫu và việc chọn mẫu được tiến hành cẩn trọng và nhiều thiết kế khác được đưa ra để khuyến khích nhưng tỷ lệ tiếp

182

nhận chương trình tín dụng vi mô vẫn thấp hơn so với mong đợi, đến mức mà các ảnh hưởng tối thiểu thể phát hiện được cũng trở thành quan trọng, và điều này có thể ảnh hưởng xấu đến khả năng của các nghiên cứu về tác động khác trong suốt thời gian đánh giá. Một vấn đề quan trọng khác liên quan đến độ dài thời gian của quy trình đánh giá và thời gian cần thiết để các tác động xảy ra trên thực tế. Chương trình Progresa đặt điều kiện trợ cấp tiền mặt cho các hành vi tích cực về giáo dục và y tế. Do vậy, tác động liên quan đến những hành vi này (thể hiện qua tỷ lệ trẻ em nhập học, hoặc tỷ lệ mắc bệnh) có nhiều khả năng trở thành hiện thực trong một thời gian ngắn, và ta có thể mong đợi rằng chương trình sẽ đạt được hiệu quả gần như đầy đủ trong thời gian đánh giá. Trái lại, ảnh hưởng của tín dụng vi mô đối với đói nghèo có khả năng xảy ra chậm hơn. Một nghiên cứu đánh giá kéo dài từ 2 đến 3 năm khó có thể nắm bắt phần lớn tác động của chương trình đối với người thụ hưởng. Khi đó, kết quả thu được là không có ý nghĩa và có thể dẫn đến kết luận sai lầm rằng chương trình “hoạt động không hiệu quả”, trong khi sự thật lại là ngược lại. Tóm lại, các kết quả mong đợi từ nghiên cứu này sẽ bị giới hạn trong việc xác định hành vi của hộ gia đình khi được tháo bỏ một trở ngại sẵn có. Những đóng góp này có ý nghĩa quan trọng đối với tính toàn diện của các vấn đề phát triển, và thiết kế thực chứng của nghiên cứu là một bước tiến cần thiết để hướng tới khả năng so sánh được các kết quả của các nghiên cứu khác nhau và giúp ích cho việc tích lũy kiến thức. Tuy nhiên, nghiên cứu có thể không đo lường được một cách hiệu quả các tác động căn bản của chương trình đối với người thụ hưởng, như ý định thiết kế ban đầu. Trong trường hợp này, các cơ quan thực hiện chương trình có thể cảm thấy nản lòng với những kết quả đánh giá và do đó, việc thiết lập cầu nối sẽ bị hạn chế. Nhìn chung, không phải lúc nào ta cũng có thể lặp lại mô hình đánh giá tác động của chương trình Progresa, trong đó đánh giá vừa đo lường được các kết quả tác động của dự án, vừa kết nối được các nhà nghiên cứu với các nhà hoạch định chính sách. Các nhà nghiên cứu và nhà hoạch định chính sách thường có cách hiểu rất khác nhau về điều được gọi là tác động: các nhà nghiên cứu quan tâm đến việc kiểm chứng lý thuyết, trong khi các nhà hoạch định chính sách quan tâm đến việc xác định giá trị của các thay đổi trong kết quả tác động mà chương trình có thể là nguyên nhân. Sự tuân thủ không hoàn hảo, ảnh hưởng dài hạn, và các vấn đề khác như tính không ổn định của chương trình trong các thời kỳ có thể làm cho đánh giá lệch hướng khỏi khung thiết kế giống như Progresa. Trong những trường hợp như vậy, dường như điều quan trọng là phải làm rõ loại kết quả mà các đánh giá tác động có thể đem lại hoặc không thể đem lại, và hoàn thiện những nghiên cứu này với mục tiêu rõ ràng hơn nhằm đóng góp vào sự hiểu biết chung, thay vì thực sự kiểm chứng tính hiệu quả của chương trình.

183

IV. PHIÊN TOÀN THỂ: ĐÁNH GIÁ / THÁCH THỨC

Hội nghị truyền hình Phỏng vấn của François Bourguignon44

Hiệu trưởng Trường Kinh tế Paris Hanoi-Paris, 14 tháng Tư 2010

Giới thiệu: Tôi rất vui mừng giới thiệu với chúng ta ngày hôm nay có Giáo sư Francois Bourguignon. Giáo sư là chuyên gia toàn cầu trong lĩnh vực kinh tế học phát triển. Ông là Kinh tế gia Trưởng của Ngân hàng Thế giới từ năm 2003 đến 2007, trong những năm này ông đã đưa ra thảo luận một số vấn đề hàng đầu của thế giới về sự phát triển, bao gồm nghiên cứu về bất bình đẳng và đặc biệt đánh giá ảnh hưởng của các chính sách phát triển. Cả hai vấn đề đều là mối quan tâm hàng đầu trong lĩnh vực kinh tế phát triển. Giáo sư Bourguignon cũng được nhiều người biết đến trong giới học thuật. Ông là người sáng lập tổ chức DELTA danh tiếng tại Paris và hiện tại ông là người đứng đầu Trường Kinh tế Paris. Ông cũng là Tổng Biên tập của Thời báo Kinh tế châu Âu và đã xuất bản nhiều bài báo về vấn đề kinh tế và phát triển. Vì vậy thật là vinh dự cho chúng ta khi được Giáo sư Bourguignon chia sẻ quan điểm của ông về những vấn đề liên quan đến khu vực kinh tế phi chính thức cho cuộc hội thảo quốc tế về khu vực kinh tế phi chính thức và việc làm phi chính thức được tổ chức tại Hà nội ngày 6 và 7 tháng 5 năm 2010. Thưa Giáo sư Bourguignon, chúng tôi có một vài câu hỏi. Đây là câu hỏi thứ nhất.

Câu hỏi: Thưa Giáo sư Bourguignon, để mô tả khu vực kinh tế phi chính thức, chúng ta có thể nói rằng trước đây khu vực kinh tế phi chính thức là một khái niệm thực tiễn và được coi là khu vực gây phiền toái, tụt hậu và thiếu kết nối, sẽ biến mất khi công nghiệp hoá và phát triển. Nhưng ngày nay nhiều quan điểm khác đã chiếm ưu thế. Ở mức độ vi mô, một số chuyên gia cho rằng làm việc ở khu vực kinh tế phi chính thức có thể là sự lựa chọn thực sự và thận trọng, không nhất thiết là một sự lựa chọn ép buộc do thiếu cơ hội việc làm trong khu vực chính quy hiện đại. Vì vậy ông giải thích những quan điểm khác biệt này như thế nào? F. Bourguignon: Cảm ơn rất nhiều về câu hỏi của bạn. Trước hết, xin nói rằng tôi rất vui được tham dự cuộc hội thảo này mặc dù qua cầu truyền hình. Đáng lẽ tôi có mặt ở Hà nội thì tốt hơn. Tôi đã không đến Việt Nam được và tôi rất xin lỗi vì lịch làm việc không cho phép tôi đến Hà nội lần này. Nào, hãy đi vào chủ đề rất quan trọng này, chủ đề phi chính thức mà lại hiện diện trong kinh tế học phát triển mãi mãi. Chúng ta phải nhớ rằng, về cơ bản, phi chính thức là đội quân dự bị mà chúng ta tìm thấy ở học thuyết Marx và cũng là nguồn cung lao động vô hạn mà ta tìm thấy trong mô hình rất nổi tiếng của Arthur Lewis. Điều quan trọng trong khái niệm phi chính thức này đi liền với đói nghèo và chống lại phi chính thức cũng là chống lại đói nghèo. Giảm phi chính quy là giảm đói nghèo. Bây giờ, khi các bạn nói rằng đây là một khái niệm theo kinh nghiệm, tôi thực sự không tin điều này cho lắm. Dường như đội quân dự bị mà tôi đề cập trước đây, tất cả định nghĩa của Lewis về tính hai mặt hay thuyết nhị nguyên còn hơn cả nền tảng trí tuệ, điều mà có rất nhiều ý nghĩa và rõ ràng tương xứng với thực tại. Nhưng các thuyết gia này chưa bao giờ tự hỏi mình cái gì sẽ là nội dung theo kinh nghiệm của vấn đề này. Bây giờ chúng ta có dữ liệu và cố gắng mô tả tính phi chính thức — và sau đó tôi đoán rằng trong cuộc thảo luận chúng ta sẽ quay trở lại vấn đề về việc làm thế nào để định nghĩa tính phi chính thức - nhưng bây giờ chúng ta có một số dữ liệu, chúng ta đang thấy rằng mọi việc không đơn giản như chúng ta mong muốn. Chúng ta thấy rõ rằng, đặc biệt tính phi chính thức dường như không giảm một cách có hệ thống cùng với sự tăng trưởng. Đây thực sự là vấn đề nan giải vì chúng ta nghĩ về sự tăng trưởng như là giải pháp đầu tiên hoặc giải pháp quan trọng nhất thoát khỏi đói nghèo và nếu chúng ta kết hợp đói nghèo và tính phi chính thức và sau đó chúng ta lại muốn thấy sự tăng trưởng có hệ thống và giảm tính phi

44 Cuộc phỏng vấn được thực hiện bởi Martin Rama (Ngân hàng Thế giới tại Hà Nội, Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto và François Roubaud (Viện Nguyên cứu Phát triển, DIAL, Hà Nội) qua hội nghị truyền hình. Những người phỏng vấn mong muốn cảm ơn đội ngũ nhân viên Ngân hàng Thế giới tại Hà Nội và tại Paris về việc tổ chức hội nghị truyền hình này. Đặc biệt cảm ơn Nicolas Meyer (Viện Ngân hàng Thế giới tại Paris).

184

chính thức. Sau đó chúng ta nhận thấy rằng đây không phải hoàn toàn đúng - một lần nữa, có thể chúng ta sẽ quay lại vấn đề này với định nghĩa tính phi chính thức - nhưng những gì chúng ta quan sát hôm nay là một sự thay đổi phù hợp với những nhà kinh tế phát triển luôn nghĩ đến, đó là sự dịch chuyển của hoạt động kinh tế từ khu vực nông thôn ra khu vực thành thị. Chúng ta có thể cho rằng khu vực nông thôn là phi chính thức tại nhiều nước đang phát triển, từ quan điểm đó chúng ta làm yếu đi tầm quan trọng của khu vực kinh tế phi chính thức. Nhưng đồng thời - và đây là những gì rắc rối trong quan sát của chúng ta ngày nay - chúng ta đã tăng tính phi chính thức trong khu vực thành thị hoặc ít nhất chúng ta đã có tăng trưởng trong khu vực thành thị nơi mà chúng ta thấy cả khu vực chính thức và phi chính thức cùng tăng trưởng. Câu hỏi trước mắt chúng ta thực sự trong phần này, phi chính thức ở thành thị nhiều hơn phi chính thức ở nông thôn và sau đó phân tích của bạn nói rằng trong tính phi chính thức chúng ta có 2 kiểu hành vi: những người mà quyết định họ sẽ khấm khá hơn trong khu vực kinh tế phi chính thức sẽ làm bất cứ những gì có thể hay phải làm và sau đó bạn có những người không thể có việc làm ở khu vực chính thức và họ nhận bất cứ việc gì có sẵn, đó là việc làm trong khu vực kinh tế phi chính thức. Và như chúng ta biết, rất khó có thể phân biệt giữa các trường hợp này. Nhưng chúng ta biết vấn đề này là hiện hữu và câu hỏi quan trọng nhất, tôi muốn nói rằng trong phân tích tính phi chính thức là cố gắng tìm ra câu trả lời cho câu hỏi đó.

Câu hỏi: Tôi nghĩ rằng ông đã trả lời được câu hỏi về sự biến động của khu vực kinh tế phi chính thức, nhưng tôi không biết nếu ông còn muốn đi sâu hơn vào vấn đề này vì nhiều người nghĩ rằng khu vực kinh tế phi chính thức sẽ dần biến mất khi đất nước phát triển. Nhưng đây không phải những gì thực sự diễn ra tại các nước đang phát triển. Việt Nam là một điển hình. Chúng tôi đã đặt kế hoạch với các đồng nghiệp và những kế hoạch này gợi ý rằng tỷ trọng của khu vực kinh tế phi chính thức toàn bộ việc làm sẽ tăng trong một vài năm tới, biết rằng khu vực kinh tế phi chính thức đã là khu vực tạo công ăn việc làm chủ yếu tại Việt Nam nếu chưa tính sản xuất nông nghiệp. Vậy ông phân tích tình huống này như thế nào?

F. Bourguignon: Vậy câu hỏi là: Sự biến động của phi chính thức là gì? Chúng ta mong đợi gì? Chuyện gì sẽ diễn ra và làm thế nào chúng ta có thể giải thích những gì chúng ta quan sát? Những gì chúng ta mong đợi một cách lý tưởng tất nhiên là tăng trưởng kinh tế sẽ loại bỏ nhanh chóng khu vực kinh tế phi chính thức. Đây là ít nhiều những gì chúng ta đã quan sát ngày hôm nay tại các nước phát triển. Trong lịch sử, chúng ta có thể thấy khu vực kinh tế phi chính thức ở châu Âu, khu vực kinh tế phi chính thức tại Mỹ và khi có sự tăng trưởng kinh tế các khu vực này dần dần biến mất. Chúng ta có thể nói rằng nó vẫn còn đó - các nhà xã hội học nói riêng cho biết vẫn còn có khu vực kinh tế phi chính thức tại các nước này - nhưng với quy mô rất nhỏ. Bây giờ, tại sao nó không hoạt động? Tại sao trường hợp này lại hình như tại các nước phát triển có một ít tăng trưởng. Tôi sẽ không nói rằng chúng ta sẽ có tăng trưởng nhanh chóng mà không là tăng trưởng một ít- tuy nhiên khu vực kinh tế phi chính thức vẫn tồn tại dù ít hay nhiều? Đồng thời, dân số thành thị đang tăng. Bây giờ thì có nhiều cách giải thích cho điều đó. Một giải thích cho rằng có tăng trưởng thì đồng thời có sự thay đổi về kĩ thuật. Nhập khẩu công nghệ nước ngoài từ các nước phát triển ít ngành cần nhiều lao động, điều đó có nghĩa tăng trưởng diễn ra trong thành phần phi nông nghiệp của nền kinh tế nhưng với nhu cầu việc làm ngày càng ít đi, điều đó có nghĩa khu vực kinh tế chính thức có năng suất tăng nhưng tạo ít việc làm. Chúng ta đã quan sát điều đó tại nhiều nước. Ví dụ, nếu chúng ta nhìn vào Trung Quốc, chúng ta thấy rằng sau cải tổ vào những năm 1980, sự phát triển của khu vực sản xuất của Trung Quốc đã kèm theo số lượng lớn tăng thêm trong việc làm chính thức. Ở chừng mực nào đó, việc làm tạo ra bởi khu vực sản xuất công nghiệp phục vụ xuất khẩu ở Trung Quốc đã giảm đáng kể và ngày hôm nay hệ số co giãn giữa việc làm và năng suất trong sản xuất công nghiệp là rất thấp tại Trung Quốc. Những gì ở đằng sau đó là sự thay thế như đã đề cập trước đây. Nhưng tiếp theo là một số cách giải thích khác. Tại nhiều nước, cụ thể là các nước thuộc châu Mỹ La tinh, tăng trưởng đơn giản là không đủ nhanh để loại bỏ tínhphi chính thức. Một lần nữa, nếu chúng ta xem xét trường hợp châu Âu, nếu nhìn vào châu Âu sau Thế Chiến II thì nhất định có khu vực kinh tế phi chính thức trong thời gian đó. Nó gần như biến mất sau 20 năm sau chiến tranh nhưng đồng thời chúng ta thừa nhận rằng tỉ lệ tăng trưởng cực kỳ cao trong 26-30 năm liên tục. Vì vậy điều này giải thích cho sự biến mất của khu vực kinh tế phi chính thức. Tại nhiều nước thuộc châu Mỹ La tinh, tăng trưởng rất chậm chạp trong vòng 20 năm trước đây, vì thế nên tính phi chính thức vẫn còn quan trọng.

185

Tiếp theo là một giải thích cuối cùng. Đó là điều mà chúng ta đề cập trước đây về việc có một vài người trong xã hội bị thu hút bởi khu vực kinh tế phi chính thức vì họ muốn trốn thuế, các khoản chi trả đóng góp cho bảo hiểm xã hội v.v. Phi chính thức có sức hút vì nó là một loại hình khác của tổ chức sản xuất kinh doanh và không phải loại hình dành cho tất cả các loại tổ thức sản xuất kinh doanh. Tất nhiên, nếu bạn có một công ty lớn, thật khó có thể tưởng tượng rằng bạn sẽ thuộc khu vực kinh tế phi chính thức. Nhưng với một cơ sở sản xuất nhỏ thì khu vực kinh tế phi chính thức nhất định là một sự lựa chọn. Một lần nữa, tại một số nước, chúng ta thấy rằng khu vực kinh tế phi chính thức là một lựa chọn. Tôi xin kết thúc bằng cách nói rằng tôi đã đọc một quyển sách có đề cập đến phi chính thức tại Việt Nam và tôi thấy quyển sách đó rất hay, nó đặc biệt đã tóm lược rất tốt về những thắc mắc cơ bản về chính thức và phi chính thức45. Tôi đã nghĩ rằng câu chuyện của Việt Nam về điều này cũng khá thú vị. Nhưng, một vấn đề lớn trong quyển sách kia và trong một số tài liệu khác của châu Á về phi chính thức là việc định nghĩa thực hành thế nào là khu vực kinh tế phi chính thức.

Câu hỏi: Ông đề cập đến định nghĩa làm chúng tôi đưa ra câu hỏi về tính không đồng nhất của khu vực kinh tế phi chính thức. Thực tế, thứ nhất có những người tình nguyện lựa chọn khu vực này và có người bị ép buộc, thật khó biết được điều gì khiến những người khác nhau tham gia vào khu vực kinh tế phi chính thức. Nó cũng có những hàm ý của định nghĩa. Đáng chú là, trong khi có một số nhất trí về định nghĩa mang tính chất quốc tế, cho biết, tỉ lệ thất nghiệp, cho dù chúng ta có thể thảo luận ý nghĩa của tỉ lệ thất nghiệp là gì ở các nước khác nhau thì chúng ta phải có dữ liệu nhất quán của các nước khác nhau, chúng ta không có gì để biện hộ trong mối liên hệ với khu vực phi chính thức. Vì vậy câu hỏi đưa ra là sự mờ nhạt và không đồng nhất của khu vực kinh tế phi chính thức, làm thế nào chúng ta có thể tuyên truyền về định nghĩa và những gợi ý nào cho chính sách và nghiên cứu?

F. Bourguignon: Đây hoàn toàn là trọng tâm của toàn bộ cuộc tranh luận. Hôm trước tôi đang cố gắng có được một vài quan điểm về tính phi chính thức ở một vài nước trên thế giới, và công việc gần đây đã hoàn thành về tính phi chính thức. Sau đó tôi tìm thấy một tờ báo về Trung Quốc có câu chuyện thế này. Về cơ bản, hầu hết sự tạo ra việc làm ở Trung Quốc đều là phi chính thức. Tỉ lệ tương quan đưa ra thật khổng lồ và tôi không thể tin được số trường hợp trong khu vực kinh tế phi chính thức là rất lớn. Sau đó tôi xem xét định nghĩa đã sử dụng. Trong định nghĩa, về cơ bản thì các công ty và tập đoàn không thuộc sở hữu nhà nước thì không trao đổi mậu dịch công khai. Điều này đưa đến định nghĩa của khu vực kinh tế chính thức là vô cùng hạn chế. Bây giờ trường hợp ở Trung Quốc, tình huống trước đây là chỉ có các công ty thuộc sở hữu nhà nước và không có doanh nghiệp nào khác là chính thức, còn lại đều hoàn toàn là phi chính thức. Tiếp đến, ngày càng nhiều các công ty tư nhân kết hợp chặt chẽ với nhau, nhưng không nhất thiết giao dịch công khai. Điều đó có nghĩa rằng định nghĩa về phi chính thức ở đây khác với định nghĩa đó ở các quốc gia khác: ví dụ ở châu Mỹ La tinh định nghĩa dựa vào quy mô của đơn vị sản xuất nơi nhân công được thuê vào làm việc, với hầu hết doanh nghiệp tự làm chủ là phi chính thức, cũng như sản xuất hộ gia đình cũng được cho là phi chính thức. Bây giờ vấn đề là ngưỡng bắt đầu về mặt quy mô. Đó là 2 hay 5 nhân viên? Chúng ta làm gì với các cửa hàng bán lẻ nhỏ bé hoàn toàn chính thức nhưng có ít nhân viên? Lĩnh vực này vô cùng khó. Từ quan điểm đó tôi muốn nói rằng, có thể sẽ không có cách tốt để làm những so sánh mang tính chất quốc tế. Vấn đề thực sự là nằm ở việc phân tích sự phát triển phi chính thức trong một quốc gia làm nên khái niệm hoặc giữ nguyên khái niệm phi chính thức. Vì vậy mới có các cuộc điều tra về lực lượng lao động, giống như trường hợp của Việt Nam. Nếu những cuộc điều tra này được tiến hành đều đặn trong một thời gian, thì tiếp theo là sự phát triển của khu vực chính thức. Nhưng điều thiết yếu là chúng ta phải có cách thu thập dữ liệu theo cách nhất quán. Tôi nhớ rằng tôi bắt đầu làm việc từ rất lâu (25 năm trước hoặc có thể hơn) về khu vực kinh tế phi chính thức ở Columbia và tôi đã sử dụng điều tra về lực lượng lao động. Sau đó Cơ quan Thống kê quyết định không đặt thêm câu hỏi câu nào về quy mô của các công ty. Vì vậy tôi đã không thể tiếp tục hoàn thành việc phân tích chuỗi phát triển của khu vực kinh tế phi chính thức tại Columbia. Điều này khá quan trọng. Bây giờ, có rất nhiều tranh cãi về vấn đề này. Tôi biết rằng đây là vài điều được nói đến trong cuốn sách về Việt Nam. Một vài người cho rằng cho dù có hợp đồng lao động hay không thì vẫn là khái

45 Cling J.-P., Nguyễn Thị Thu Huyền, Nguyễn Hữu Chí, Phan Thị Ngọc Trâm, Razafindrakoto M. và Roubaud F., 2010. Khu vực kinh tế phi chính thức ở Việt Nam: Kết quả điều tra tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Thế giới, Hà Nội (bản tiếng Việt cũng được xuất bản).

186

niệm phi chính thức. Dù có đóng bảo hiểm xã hội vẫn là một phần trong đó. Tất cả đều đáng bàn cãi. Tôi đơn giản muốn kết luận điều này bằng việc đề cập một khái niệm mà chúng tôi làm việc với anh Martin và đồng nghiệp của tôi khi tôi đang làm việc tại Ngân hàng Thế giới Stefano Scarpetta, và bây giờ là OECD tại Paris. Chúng tôi viết một bài báo có tên "Những việc làm tốt, Những việc làm tồi" nơi - tôi muốn nhắc đến một câu chuyện cũ về ILO - những nơi mà chúng tôi nghĩ rằng quan niệm đúng đắn và thú vị để xem xét về mặt thu nhập gắn liền với công việc và được cho là việc làm tốt là việc mà thu nhập cho phép bạn thoát khỏi đói nghèo nếu bạn sống trong một hộ gia đình điển hình; và một việc làm tồi cũng là một việc làm mà thu nhập từ nó không cho phép bạn làm điều đó. Chúng tôi đã nghĩ rằng đó là cách thú vị để xem xét tính chính thức hay phi chính thức bởi vì bạn có việc làm tồi trong khu vực kinh tế chính thức và việc làm tốt trong khu vực kinh tế phi chính thức và sự tương quan khá mạnh giữa chính thức – phi chính thức và việc làm tốt-việc làm tồi. Đây là quan niệm bạn có thể sử dụng trong một thời gian dài dễ dàng hơn và nếu bạn muốn đi vào so sánh mang tính chất quốc tế thì điều đó cũng có thể.

Câu hỏi: Xin cảm ơn. Tôi muốn có một ý nhỏ: Ông có nói rằng 25 trước đây ông làm việc tại Columbia và khu vực kinh tế phi chính thức trên thực tế đã có từ hơn 30 năm trước. Đó là một thời gian dài và ông đã nhìn thấy sự phát triển trong lĩnh vực này, từ cả phía nghiên cứu lẫn chính sách. Chúng ta đã bàn tới các yếu tố kinh tế, hành vi vi mô và vĩ mô; chúng ta cũng đã nói đến các khái niệm. Bây giờ chúng ta nói đến chính sách vì cho dù chúng ta không biết chính xác khu vực kinh tế chính thức là gì - có vài tranh luận về khái niệm - Tôi nghĩ có ít nhất một điểm rõ ràng là việc làm trong khu vực này là những việc làm bấp bênh. Chúng ta nói đến vấn đề bảo vệ và bảo hộ xã hội cho người lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Tại Việt Nam nói riêng, và cả nhiều nước trong khu vực đã bắt tay vào chương trình bảo hộ ở quy mô toàn cầu. Câu hỏi ở đây có lẽ là chúng ta biết làm thế nào để bảo vệ những nhân công khi họ là người lao động hưởng lương, nhưng làm thế nào với những người tự làm chủ trong khu vực kinh tế phi chính thức? Câu hỏi của tôi liên quan đến vấn đề này. Việt Nam sẽ bảo hiểm bắt buộc cho những người lao động hưởng lương và là bảo hiểm tự nguyện đối với những người tự làm chủ, nhưng điều này vận hành chưa tốt trong thời gian đầu. Vì vậy ông có lời khuyên nào, ý tưởng nào về vấn đề này, và ông có thể cho một vài ví dụ của một số nước thành công trong lĩnh vực này?

F. Bourguignon: Vâng, cảm ơn rất nhiều về câu hỏi liên quan đến chính sách, đây thực sự là câu hỏi quan trọng. Có thể làm một số việc cho tính phi chính thức và có thể nghĩ ra các chính sách nhằm giảm tính bấp bênh của các việc làm? Tôi nghĩ đây là một loại câu hỏi có mâu thuẫn vì nếu bạn nghĩ về chính sách giải quyết vấn đề phi chính thức, đồng thời bạn có thể tăng phi chính thức: bởi vì đối với nhiều người phi chính thức là một kiểu phản ứng tự nhiên áp đặt một số quy định trong thị trường lao động, trong mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động—thậm chí có trường hợp người sử dụng lao động và người lao động đều là một - và vì thế bất cứ thay đổi nào trong môi trường chính sách sẽ có ảnh hưởng đến chính thức và phi chính thức. Tôi phải nói rằng tôi không biết đích xác cách mà trong đó vấn đề này được đưa ra đối với trường hợp của Việt nam và các nước châu Á. Tôi biết rõ hơn một chút về trường hợp của các nước thuộc châu Mỹ La tinh, cụ thể là trường hợp của Mê hi cô nơi mà vấn đề này đã thực sự vài lần trở thành trọng tâm của các cuộc tranh cãi công khai. Cuộc tranh cãi về cái gì để giải thích tại sao. Ý tôi là: điều gì khiến một ai đó thích phi chính thức hơn là chính thức và câu trả lời đó là bởi vì người lao động phi chính thức không trả một số chi phí phụ trội trong như trong khu vực kinh tế chính thức và vì lẽ đó người ta thích khu vực kinh tế phi chính thức hơn. Những chi phí đó là gì? Đó là, đóng góp cho bảo hiểm xã hội nói chung, hay như bảo hiểm y tế nói riêng. Vì vậy bạn không thể nói rằng đây là chi phí đơn thuần. Khi một người lao động hoặc người sử dụng lao động chi trả dù nhiều hay ít thì cũng giống nhau khi không có qui định về lương tối thiểu. Khi một người lao động trong khu vực kinh tế chính thức chi trả khoản đóng góp cho bảo hiểm y tế thì họ có quyền lợi tương đương với sự đóng góp đó. Vì vậy bạn có thể cho rằng hệ thống bảo hiểm y tế hoàn toàn trung lập với quan điểm của chuyên viên thống kê bảo hiểm - nếu mọi người chi trả chính xác những gì mọi người mong đợi từ hệ thống dịch vụ y tế - thì không có vấn đề gì. Đây hoàn toàn là vận hành trung lập. Ai đó đóng bảo hiểm sẽ nhận được dịch vụ y tế khi bị ốm. Liên quan đến điều này có hai vấn đề. Vấn đề thứ nhất có thể là trường hợp số tiền trả quá cao và trong trường hợp này chi phí rất cao so với quyền lợi được hưởng và vì vậy tốt nhất bạn nên ở trong khu vực kinh tế phi chính thức. Hoặc có trường hợp chi phí thấp hơn nhiều so với quyền lợi được hưởng, trong trường hợp này nhiều người sẽ thu hút bởi việc làm chính thức nhưng vì chi phí bỏ ra cho lao động của người sử dụng lao

187

động cao nên nhiều người sẽ không được nhận vào khu vực kinh tế chính thức này. Vì vậy, cho dù tình huống gì, bất kể thể loại không cân xứng nào giữa chi phí và quyền lợi của bảo hiểm-trường hợp bảo hiểm y tế đơn giản hơn - đang sản sinh ra phi chính thức cho dù phi chính thức tự nguyện hay phi chính thức bắt buộc. Vì vậy nếu bạn nghĩ, để diễn tả những thuật ngữ này, giải pháp sẽ là gì? Giải pháp có thể là đưa ra bảo hiểm cho tất cả mọi người, bảo hiểm y tế cho toàn dân. Để nói rằng từ đây tất cả mọi người có thể tiếp cận với dịch vụ y tế. Đây là hoạt động được tài trợ bởi khu vực công như nhiều quốc gia trên thế giới. Hãy xem trường hợp của nước Anh qua nhiều thập kỉ. Quỹ này được xây dựng từ tiền thuế của nhà nước. Vấn đề này trở nên phố biến bởi vì một nguồn lực của phi chính thức hoặc nguồn lực phân biệt của thị trường lao động đổ vào chính thức – phi chính thức đang biến mất. Bây giờ nếu trong khu vực chính thức, người sử dụng lao động ưu đãi người lao động hơn nữa, họ luôn có thể mua bảo hiểm phụ thêm sẽ chi trả hoặc trang trải rủi ro cho các khoản không được chi trả bởi hệ thống bảo hiểm xã hội. Vì vậy, nói cách khác nếu chúng ta tin tưởng và ở một vài quốc gia -tôi không nói trường hợp này đúng cho tất cả các quốc gia - nhưng ở một số quốc gia vấn đề của tất cả các phúc lợi phi tiền tệ đi liền với việc làm chính thức và đây là nguyên nhân của sự phân biệt chính thức - phi chính thức. Nếu chúng ta tin rằng đây là nguyên nhân chính thì có lẽ giải pháp là cố gắng phổ cập càng nhanh càng tốt một số dịch vụ cơ bản, nếu các bạn làm được thì khái niệm về phi chính thức ở chừng mực nào đó có thể dễ dàng biến mất. Sau đó các bạn quay trở lại với chính thức đó là kiểu hợp đồng lao động, những quy định gì khi người lao động bị thôi việc, chế độ đền bù như thế nào v.v. Phi chính thức có thể ở một mức độ nào đó sẽ là thước đo mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động. Nhưng dường như theo tôi thấy ít nhất ở một số nước nguyên nhân quan trọng sẽ được loại bỏ. Nhưng tôi hoàn toàn tin rằng đây là ở trường hợp một quốc gia cụ thể và tôi không nghĩ đây là một công thức chung cho tất cả. Nhưng điều đó có nghĩa rằng ít nhất vấn đề này được xem xét để cho chính sách có thể giải quyết được vấn đề phi chính thức.

Giáo sư Bourguignon, xin cảm ơn ông về sự chia sẻ kinh nghiệm với chúng tôi ngày hôm nay

F. Bourguignon: Vâng, cảm ơn tất cả các bạn và tôi thực sự rất vui khi nói chuyện với các bạn. Lần nữa tôi rất xin lỗi vì không có mặt tại Hà Nội được. Chúc các bạn thành công và hội nghị sẽ thành công. Xin chào tất cả các bạn.

188

189

LIST OF PARTICIPANTS (Speakers, co-authors and chairmen)

DANH SÁCH THÀNH VIÊN (Báo cáo viên; đồng tác giả; chủ toạ)

A Manoj Kumar AGARWAL University of Lucknow Lucknow INDIA René AMOUGOU Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON B Marc BACCHETTA World Trade Organization Geneva SWITZERLAND Badama BADAMTSETSEG National Statistical Office Oulan Bataar MONGOLIA Indrajit BAIRAGYA Institute for Social and Economic Change Bangalore INDIA Martin BALEPA AFRISTAT Bamako MALI Mekki BENNANI Direction de la Statistique Rabat MOROCCO Melika BEN SALEM Centre d’Etudes de l’Emploi Noisy le Grand FRANCE Isabelle BENSIDOUN Centre d’Etudes de l’Emploi Noisy le Grand FRANCE Azita BERAR AWAD International Labour Organization Geneva SWITZERLAND

Tanguy BERNARD Agence Française de Développement Paris FRANCE François BOURGUIGNON Ecole d’Economie de Paris Paris FRANCE C Paulette CASTEL Hanoi VIETNAM Jacques CHARMES Institut de Recherche pour le Développement Marseille FRANCE Jean-Pierre CLING Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Hanoi VIETNAM D ĐẶNG Nguyên Anh Vietnamese Academy of Social Sciences Hanoi VIETNAM Ram Chandra DHAKAL University of Lucknow Lucknow INDIA ĐỖ Hoài Nam Vietnamese Academy of Social Sciences Hanoi VIETNAM ĐỖ Trọng Khanh General Statistics Office Hanoi VIETNAM Anaclet Désiré DZOSSA Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON

F Sylvie FANCHETTE Institut de Recherche pour le Développement Hanoi VIETNAM Adam FFORDE Centre for Strategic Economic Studies Victoria University Melbourne AUSTRALIA Joseph FOUOKING Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON G GIẢN Thành Công Institute for Labour Science and Social Affairs Ministry of Labour, Invalids and Social Affairs Hanoi VIETNAM Michael GRIMM International Institute of Social Studies Erasmus University Rotterdam The Hague THE NETHERLANDS Fernando GROISMAN Universidad de Buenos Aires Buenos Aires ARGENTINA Flore GUBERT Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Paris FRANCE Patrick GUBRY Institut de Recherche pour le Développement Paris FRANCE Margarita GUERRERO United Nations Economic and Social Commission for Asia & Pacific Bangkok THAILAND

Isabelle GUERIN Institut de Recherche pour le Développement Paris FRANCE H James HEINTZ University of Massachusetts Boston UNITED STATES John HENDRA United Nations Hanoi VIETNAM Javier HERRERA Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Paris FRANCE Nancy HIDALGO Instituto Nacional de Estadistica e Informatica Lima PERU Ralf HUSSMANNS International Labour Organization Geneva SWITZERLAND HUỲNH Trường Huy Leibniz University Hanover GERMANY J Johannes JUTTING Organisation de Coopération et de Développement Economiques Paris FRANCE K Christophe KANA KENFACK Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON

191

Yattou Ait KHELLOU Direction de la Statistique Rabat MOROCCO Ousmane KORIKO AFRISTAT Bamako MALI Jens KRUGER University of Gottingen Gottingen GERMANY Mathias KUEPIE Centre d’Etudes de Populations, de Pauvreté et de Politiques Socio-Economiques, DIAL Paris L Juan Ramon de LAIGLESIA Organisation de Coopération et de Développement Economiques Paris FRANCE Michel LAURENT Institut de Recherche pour le Développement Marseille FRANCE Emmanuelle LAVALLEE Université Paris Dauphine, DIAL Paris FRANCE Jann LAY German Institute of Global and Areas Studies University of Gottingen Hamburg GERMANY Blaise LEENHARDT Paris FRANCE LÊ Thị Hương Ho Chi Minh City Institute for Development Studies HCMC VIETNAM

LÊ Thị Loan General Statistics Office HCMC VIETNAM LÊ Văn Dụy Institute of Statistical Science General Statistics Office Hanoi VIETNAM Maria G. LUNA Instituto National de Estadistica e Informatica Aguasclientes MEXICO M Dalisay S. MALIGALIG Asian Development Bank Manila PHILIPPINES Refugio MARTINEZ Instituto National de Estadistica e Informatica Aguasclientes MEXICO Kirsty MASON Department for International Development Hanoi VIETNAM Benoit MASSUYEAU Agence Française de Développement Hanoi VIETNAM Roxana MAURIZIO Universidad Nacional de General Sarmiento Los Polvorines ARGENTINA N Rodrigo NEGRETE Instituto National de Estadistica e Informatica Aguasclientes MEXICO

192

Stéphane NEPETSOUN Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON NGO Thi Phuong Thao National Economics University Hanoi VIETNAM Pierre NGUETSE TEGOUM Ministry of Economy, Planning and Regional Development Yaoundé CAMEROON NGUYỄN Bích Lâm General Statistics Office Hanoi VIETNAM NGUYỄN Bùi Linh United Nations Development Programme Hanoi VIETNAM NGUYỄN Hữu Chí National Economics University Hanoi VIETNAM NGUYỄN Thanh Hòa Ministry of Labour, Invalids and Social Affairs Hanoi VIETNAM NGUYỄN Thắng Centre for Analysis and Forecasting Vietnamese Academy of Social Sciences Hanoi VIETNAM NGUYỄN Thi Lan Hương Institute for Labour Science and Social Affairs Ministry of Labour, Invalids and Social Affairs Hanoi VIETNAM NGUYỄN Thị Thu Huyền Institute of Statistical Science General Statistics Office Hanoi VIETNAM

NGUYỄN Thị Thiềng Institute of Population and Social Studies National Economics University VIETNAM NGUYỄN Thị Xuân Mai National Economics University Hanoi VIETNAM NGUYỄN Văn Đoàn Institute of Statistical Science General Statistics Office Hanoi VIETNAM NGUYEN Van Huan Vietnam Institute of Economics Vietnamese Academy of Social Sciences Hanoi VIETNAM NGUYEN Xuan Hoan Center for Agrarian Systems Research and Development Vietnamese Academy of Social Sciences Hanoi VIETNAM NGUYEN Xuan Thang Vietnamese Academy of Social Sciences Hanoi VIETNAM Christophe NORDMAN Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Paris FRANCE O Emma C. ONYENECHERE Imo State University Owerri NIGERIA Xavier OUDIN Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Paris FRANCE

193

P Laure PASQUIER-DOUMER Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Paris FRANCE PHẠM Thúy Hương National Economics University Hanoi VIETNAM PHAN Thị Ngọc Trâm Institute of Statistical Science General Statistics Office Hanoi VIETNAM PHÙNG Đức Tùng Leibniz University Hanover GERMANY R Faly RAKOTOMANANA Institut National de la Statistique Antananarivo MADAGASCAR Martin RAMA World Bank Hanoi VIETNAM Eric RAMILISON AFRISTAT Bamako MALI Mireille RAZAFINDRAKOTO Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Hanoi VIETNAM Jose Luis ROBLES FRANCO Instituto National de Estadistica e Informatica Lima PERU

Marc ROESCH Centre de coopération internationale en recherche agronomique pour le développement Paris FRANCE François ROUBAUD Institut de Recherche pour le Développement, DIAL Hanoi VIETNAM S Michel SERUZIER Paris FRANCE Peter SHEEHAN Centre for Strategic Economic Studies Victoria University Melbourne AUSTRALIA Joseph SHE ETOUNDI Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON Jean-Marc SIROEN Université Paris Dauphine, DIAL Paris FRANCE Alvaro SUAREZ Universidad de los Andes Bogota COLOMBIA T Joseph TEDOU Institut National de la Statistique Yaoundé CAMEROON Constance TORELLI Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques, DIAL Paris FRANCE Nina TORM University of Copenhagen Copenhagen DENMARK

194

195

TRẦN Thị Bích National Economics University Hanoi VIETNAM V Joann VANEK Women in Informal Employment Globalizing and Organizing New York UNITED STATES Georges VENKATASUBRAMANIAN Institut Français de Pondichery Pondichery INDIA Francisco VERDERA Universidad Catolica Lima PERU Rie VEJS LJELDGAARD International Labour Organization Hanoi VIETNAM

VŨ Quốc Huy Faculty of Development Economics Vietnam National University Hanoi VIETNAM W Jean-Michel WACHSBERGER Université Lille III, DIAL Paris FRANCE Hermann WAIBEL Leibniz University Hanover GERMANY Alex WARREN-RODRIGUEZ United Nations Development Programme Hanoi VIETNAM Chandani WEERAKOONE National Statistical Office Colombo SRI LANKA

General Information / Thông tin chung Help and emergencies, please contact the following persons:

1. Ms. Bui Thu Trang (French, Vietnamese)

Phone number: 0904181747

2. Stéphane Lagrée (French, English, Vietnamese)

Phone number: 0903233901

3. Jean-Pierre Cling (French, English, Spanish)

Phone number: 0904005413

4. Mireille Razafindrakoto (French, English, Malagasy)

Phone number: 0912639941

5. François Roubaud (French, English, Spanish)

Phone number: 0906078236

196