Embed Size (px)
Citation preview
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent
Academiejaar 2015-2016
Financiële werknemersparticipatie: Verzoening tussen arbeid en kapitaal?
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’
Ingediend door
Ewout Burssens
(studentennr. 01007526)
Promotor: Prof. Dr. Christophe Van Der Elst Commissaris: Ines Vandevelde
2
3
4
5
INHOUDSOPGAVE
DEEL 1: INLEIDING .............................................................................................................. 9 DEEL 2: WAAROM WERKNEMERSPARTICIPATIE? ................................................ 13
I. DE DOELSTELLINGEN ..................................................................................................... 13 1. Corrigeren van een ongelijke vermogensverdeling en bevordering van productieve investeringen .................................................................................................................... 13
a) Correctie ongelijke vermogensverdeling .......................................................................................... 13 b) Bevordering productieve investeringen ............................................................................................ 14
2. Instrument tegen werkloosheid, inflatie en stagnatie ............................................... 15 II. DE ARGUMENTEN PRO & CONTRA ................................................................................ 15
1. De argumenten pro werknemersparticipatie ............................................................ 16 a) Stimulerende effecten ........................................................................................................................ 16 b) Loonflexibiliteit ................................................................................................................................ 16 c) Macro-economische effecten ............................................................................................................ 17 d) Beter doorkomen van de crisis .......................................................................................................... 20
2. De argumenten contra werknemersparticipatie ....................................................... 20 a) Verzwakking van de eigendomsrechten ............................................................................................ 20 b) Inefficiëntie van groepsstimulansen ................................................................................................. 21 c) Verhoogde risico-element voor de werknemers ................................................................................ 21 d) Verzwakking van de vakbonden ....................................................................................................... 22
III. ANALYSE VAN DE DOELSTELLINGEN EN DE ARGUMENTEN ........................................ 23 DEEL 3: VERSCHILLENDE VORMEN VAN WERKNEMERSPARTICIPATIE ...... 25
I. WINSTDEELNEMING ....................................................................................................... 25 1. Winstdeelname sensu stricto of andere deelneming in de financiële resultaten ...... 25 2. Onderscheid naargelang de verschillende berekeningswijzen ................................. 26 3. Collectieve formules van prestatiebeloning en formules van individuele prestatiebeloning ............................................................................................................. 27 4. Onderscheid tussen een onmiddellijk uitbetaalde en een uitgestelde winstdeling ... 28 5. Met of zonder fondsvorming ..................................................................................... 29
II. KAPITAALDEELNEMING ................................................................................................ 30 1. De Vermogensaanwasdeling (VAD) ......................................................................... 30 2. Ondernemingsspaarplannen: Investeringsloon/ Spaarloon ..................................... 32 3. Aandeelhouderschap voor personeel ....................................................................... 33
III. OVERNAME VAN DE ONDERNEMING DOOR DE WERKNEMERS .................................... 34 IV. ANALYSE VAN DE VERSCHILLENDE MOGELIJKHEDEN ................................................ 35
DEEL 4: DE BELGISCHE REGELGEVING A.D.H.V. EEN BEKNOPT HISTORISCH OVERZICHT .......................................................................................................................... 39
I. REGELGEVING WERKNEMERSPARTICIPATIE .................................................................. 39 1. Fiscale initiatieven in de jaren ‘80 ........................................................................... 39 2. De eerste (mislukte) wetgevende inititatieven die verder gingen dan het fiscale ..... 40 3. Art. 52septies in de nieuwe vennootschapswet van 1991 ......................................... 41 4. De Europese programma’s voor de economische politiek op middellange termijn. 43 5. Het memorandum van de commissie inzake deelneming van de werknemers in de vermogensvorming ........................................................................................................... 44 6. Het eerste PEPPER-rapport ..................................................................................... 45 7. Aanbeveling van de raad betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten. .......................................................................................... 46 8. De loonmatigingswet en de wet van 10 juli 1998 inzake winstdeelnemingen. ......... 47 9. De wet van 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid. ............................................................................................................. 48
6
10. De wet van 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en de winst van de vennootschappen ......................................................................................... 48
a) Totstandkoming ................................................................................................................................. 48 b) Krachtlijnen van de wet .................................................................................................................... 49
11. De niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen ................................................. 51 II. VENNOOTSCHAPSRECHTELIJKE UITWERKINGEN .......................................................... 53
1. Vennootschapsrechtelijke uitwerking winstdeelname .............................................. 53 2. Vennootschapsrechtelijke uitwerking kapitaaldeelname ......................................... 56
a) Kapitaalverhoging ............................................................................................................................. 56 b) Verwerving reeds bestaande aandelen .............................................................................................. 58 c) Aandelenopties of warrants ............................................................................................................... 59 d) Extra: Overname van de onderneming door de werknemers ............................................................ 61
III. ANALYSE VAN DE REGELGEVING ................................................................................ 62 DEEL 5: RECHTSVERGELIJKEND LUIK ...................................................................... 65
I. FRANKRIJK ..................................................................................................................... 65 1. Inleiding .................................................................................................................... 65 2. Geboorte van de participatiesystemen ..................................................................... 65
a) L’intéressement of de winstdeling in speciën (1959) ....................................................................... 65 b) La participation of de vermogensaanwasdeling (1967 – 1) .............................................................. 67 c) Les plans d’épargne of de bedrijfsspaarplannen (1967 – 2) .............................................................. 68 d) Les plans d’actionnariat of de aandeelhoudersplannen (1973) ......................................................... 69
3. Een alomvattend wettelijk kader in 1986 ................................................................. 69 a) L’intéressement ................................................................................................................................. 70 b) La participation ................................................................................................................................. 70 c) Les plans d’épargne & les plans d’actionnariat ................................................................................. 71
4. De huidige stand van zaken ...................................................................................... 72 a) L’intéressement ................................................................................................................................. 72 b) La participation ................................................................................................................................. 72 c) Les plans d’épargne ........................................................................................................................... 73
5. Andere participatiemogelijkheden ............................................................................ 74 a) Aandelenopties (1970) ...................................................................................................................... 74 b) Overname van de onderneming door de werknemers (employee buy-outs) (1984) ......................... 74
6. Conclusie .................................................................................................................. 75 II. VERENIGD KONINKRIJK ................................................................................................ 77
1. Inleiding .................................................................................................................... 77 2. Approved plans ......................................................................................................... 79
a) Winstdeelname .................................................................................................................................. 79 b) Kapitaaldeelname .............................................................................................................................. 82
3. Unapproved plans .................................................................................................... 88 4. Conclusie .................................................................................................................. 90
III. RECHTSVERGELIJKENDE ANALYSE ............................................................................. 94 1. Hoe breed gaat de werknemersparticipatie? ........................................................... 94 2. Werkt de werknemersparticipatie als correctiemechanisme? .................................. 95 3. Wat werkt er wél? ..................................................................................................... 95
a) De verplichting in het Franse systeem .............................................................................................. 95 b) De employee-owned businesses in het Verenigd Koninkrijk ........................................................... 96
DEEL 6: ALGEMEEN BESLUIT ........................................................................................ 97
DEEL 7: SLOTGEDACHTE – WERKNEMERSPARTICIPATIE IN DE NIEUWE DEELECONOMIE .............................................................................................................. 101 DEEL 8: BIBLIOGRAFIE .................................................................................................. 105
7
8
9
DEEL 1: INLEIDING 1. De crisis(sen) van de laatste jaren brengen ons ertoe alsmaar meer vragen te
stellen over maatschappelijke verhoudingen en ongelijkheid binnen onze
samenleving. Waar het vermogen van enkele superrijken blijft toenemen, ziet de
armste helft van de wereldbevolking zijn vermogen steeds maar dalen.1 Een van de
bekendste auteurs die zich in deze materie heeft vastgebeten is Thomas Piketty met
zijn stelling dat het gemiddelde rendement op vermogen hoger ligt dan de gemiddelde
groei van de economie, en misschien nog meer met de conclusie dat er structurele
veranderingen nodig zijn om deze tendens om te draaien.2
2. Dat deze crisistijden ons voor grote uitdagingen geplaatst hebben en dat in de
toekomst nog zullen doen, staat voor alle partijen buiten kijf. De vraag naar welke
acties we nu dienen te ondernemen, zorgt dan wel weer voor discussie in onze
nationale politiek. Terwijl de heersende partijen de economie weer willen
aanzwengelen door grote ondernemers en investeerders juist niet te veel in de weg te
leggen, blijft links zich vastbijten in stokpaardjes als de vermogens- en
vermogenswinstbelasting.3
3. In deze scriptie wil ik als onderzoeksvraag naar voren schuiven of de
tegenstelling tussen arbeid en kapitaal niet op een andere manier verzoend kan
worden, meer bepaald door het concept “Financiële werknemersparticipatie”. Dit idee
is op zich niet nieuw, de verschillen tussen het inkomen van arbeiders en dat van
kapitaalverschaffers hebben in het verleden al meermaals tot discussies aanleiding
gegeven. Waar de financiële werknemersparticipatie na WOII door verschillende
partijen naar voren werd geschoven als de heilige graal om deze perikelen op te
lossen, is dit concept intussen grotendeels terug weggezakt. Nochtans is de
1 X, “62 superrijken bezitten evenveel als armste helft van de wereld”, De Standaard, 17 januari 2016, http://www.standaard.be/cnt/dmf20160117_02072592. 2 W. VAN BERGEN & M. VISSER, De kleine Piketty, het kapitale boek samengevat, Antwerpen, Business contact, 2014, 9. 3 J. Abbeloos, “PS provoceert met vermogensbelasting”, De Standaard, 5 januari 2015, http://www.standaard.be/cnt/dmf20150104_01457462.; X, “Waar is die taxshift?”, Knack, 23 juli 2015, http://www.knack.be/nieuws/belgie/waar-is-die-taxshift/article-normal-589075.html.; X, “Van Overtveldt en Peeters botsen over lagere vennootschpasbelasting”, Knack Trends, 30 januari 2016, http://trends.knack.be/economie/beleid/van-overtveldt-en-peeters-botsen-over-lagere-vennootschapsbelasting/article-normal-652541.html.
10
problematiek rond de inkomensverschillen vandaag de dag, onder meer dankzij
Piketty, wel weer brandend actueel.4 Ik wil de discussie met deze herbekijken en
onderzoeken welke waarde deze “oplossing” in de toekomst nog kan hebben.
4. Ik wens hierbij te benadrukken dat ik in dit werk geenszins beoog een
politieke mening door te drukken. Vermogensongelijkheid mag dan wel zonder meer
een vaststelling zijn, heel wat kwesties omtrent dit begrip zoals de vraag naar
rechtvaardigingsgronden en of het al dan niet nodig is om hier meer op te reageren
(eventueel via overheidsingrijpen), zijn voor interpretatie vatbaar en vaak afhankelijk
van persoonlijke overtuigingen. Deze scriptie stelt louter de vraag of de financiële
werknemersparticipatie een mogelijke piste kan vormen voor zij die een ingrijpen hier
wel degelijk nodig achten. In die context hoop ik met deze thesis eens een alternatieve
uitweg te bekijken.
5. Tot slot volgt hier reeds een kort overzicht van de indeling van deze
masterproef. Het eerste deel zal handelen rond het waarom van financiële
werknemersparticipatie. Dit omvat zowel de doelstellingen die erachter schuilgaan als
de pro-en contra-argumenten van het hele gegeven. In de eerste plaats zorgt dit dus
voor een link tussen de kwestie van de vermogensverdeling en het
participatieconcept, in de tweede plaats voor een totaalbeeld van de positieve en
negatieve effecten die we ermee zouden kunnen uitlokken.
6. Het tweede deel omvat een overzicht van de mogelijke vormen van financiële
werknemersparticipatie. In dit deel laten we de wetgeving nog even achterwege en
kijken we onbevooroordeeld naar de bedrijfseconomische mogelijkheden. Hoewel
men vragen zou kunnen stellen omtrent een dergelijk economisch getint overzicht in
een juridische scriptie, maak ik mij sterk dat een basisinzicht in deze materie
onontbeerlijk is voor een goed begrip van dit werkstuk.5
4 W. VAN BERGEN & M. VISSER, De kleine Piketty, het kapitale boek samengevat, Antwerpen, Business contact, 2014, 20. 5 Het zou mijns inziens dan ook een vergissing zijn hier direct naar de wetgeving te grijpen en alzo blind te blijven voor eventuele alternatieven waar de wetgever niet voor geopteerd heeft.
11
7. We weten nu waarom we de werknemersparticipatie hier juist onderzoeken en
we zijn bekend met de verschillende bedrijfseconomische opties. Pas in het derde deel
gaan we vervolgens de wetgeving erbij halen. Dit zullen we doen aan de hand van een
historisch overzicht dat ons van het prille begin met de nodige internationale
invloeden tot de hedendaagse regelgeving zal brengen. Door enerzijds in de eerste
twee delen een minder juridisch getinte inleiding te zien en anderzijds onze wetgeving
van vandaag a.d.h.v. een historisch overzicht te bestuderen in het derde deel, zouden
we hierna perfect in staat moeten zijn de hedendaagse voorschriften in al hun facetten
te begrijpen en er zelfs eventueel kritische bedenkingen bij te maken.
8. We kunnen onze Belgische wetgeving uiteraard slechts ten volle naar waarde
schatten door deze te vergelijken met de regelgeving in de ons omringende landen.
Een rechtsvergelijkend luik dringt zich dan ook op in het vierde deel. Het Verenigd
Koninkrijk en vaker nog Frankrijk worden in deze materie naar voren geschoven als
voortrekkers binnen de Europese grenzen. Op het bredere internationale toneel
worden dan weer de VS en zelfs Japan vaak als goede voorbeelden aangehaald. Maar
aangezien ook België zich dient te bewegen binnen de grenzen die de EU heeft
uitgezet, lijkt een vergelijking met de voornoemde andere (althans voorlopig nog)
EU-landen hier nuttiger.
9. Op het einde van elk van de vier voorgaande delen wordt er een korte analyse
gegeven van het hoofdstuk in het licht van de onderzoeksvraag. Daarin zal ik enkele
conclusies, bedenkingen en persoonlijke meningen formuleren die ons uiteindelijk in
het laatste deel: “Algemeen besluit” zullen helpen om tot een conclusie te komen.
Aan de hand daarvan hoop ik dan ook een gefundeerd antwoord op de
onderzoeksvraag te kunnen bieden. Afsluitend wil ik met de slotbedenking uit het
zesde deel nog even een beknopte blik naar de toekomst werpen.
12
13
DEEL 2: WAAROM WERKNEMERSPARTICIPATIE?
I. De doelstellingen
10. De suggestie om werknemersparticipatie in te zetten als instrument om de
ongelijke vermogensverdeling te corrigeren (één van de kerngedachten van deze
scriptie) is op zich niet nieuw. Voorstellen rond participatie zijn in het verleden reeds
in verschillende contexten aan bod gekomen. De belangrijkste mogelijke
doelstellingen worden hier opgesomd.
1. Corrigeren van een ongelijke vermogensverdeling en bevordering van productieve investeringen
a) Correctie ongelijke vermogensverdeling
11. Vele van de vroegste voorstellen omtrent financiële participatie vertrekken
vanuit deze ietwat idealistische opvatting.
- Charles de Gaulle begon ooit met werknemersparticipatie om de verhouding
tussen arbeid en kapitaal te hervormen. Dit kaderde binnen een volledig nieuw
maatschappelijk model waarin hij een “troisième voie” wilde ontwikkelen, een
soort “centrale” politiek die zich situeerde tussen het communisme enerzijds
en het kapitalisme anderzijds.6
- Ook toen ze in de jaren ’60 en ’70 voor het eerst in de Europese Unie (toen
nog de Europese Gemeenschappen) opdoken, was dat in het kader van de
vermogensvorming voor werknemers. Men dacht er ook hier een mogelijkheid
in te zien om de bestaande vermogens-en inkomensverdeling te doorbreken.7
6 Een politiek die een verzoening tussen rechts en links moet vormen, vandaag de dag vooral veel gebruikt in het Verenigd Koninkrijk (“The third way”). Tony Blair was de man die het concept aldaar nieuw leven inblies.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 51.; M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 148.; A. MELLBYE, “A brief history of the third way”, The Guardian, 10 februari 2003, http://www.theguardian.com/politics/2003/feb/10/labour.uk1. 7 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49.
14
- De vroegste wetsvoorstellen bij ons komen eigenlijk zelfs al te laat om nog op
dit uitgangspunt geïnspireerd te zijn. Zelfs in het eerste wetsontwerp in 1987
(Het ontwerp Eyskens-Maystadt – Zie infra randnummer 63) gaat het de
toenmalige beleidsmakers eerder over de stimulering van risicodragend
kapitaal en de industriële investeringen, wat dus veeleer onder het volgende
puntje zal thuishoren.8
b) Bevordering productieve investeringen
12. Om een economische groei te handhaven, zijn er voldoende investeringen
nodig en net daarvoor achten de beleidsmakers de (besparingen uit) financiële
participatie vaak geschikt.9 Voorbeelden:
- In het eerste programma voor de economische politiek op middellange termijn
wordt op Europees niveau voor het eerst (zie infra randnummer 69) een goede
anti-inflatoire inkomenspolitiek, die kan leiden tot besparingen in de
gezinshuishoudingen, gelinkt aan de investeringen die mogelijks vanuit die
besparingen kunnen gekanaliseerd worden naar de sectoren met een hoge
financieringsbehoefte.10
- In België wordt hier -zoals reeds aangehaald- gewag van gemaakt in de eerste
wetsontwerpen zoals die van Eyskens–Maystadt en Cooreman (zie infra
randnummer 63). 11 Het richten van de werknemersparticipatie naar
productieve besparingen zou de kapitaalstructuur van onze ondernemingen
moeten verbeteren.
8 Wetsontwerp (M. EYSKENS & PH. MAYSTADT) houdende fiscale en andere bepalingen met het oog onder meer op de bevordering van de modernisering van de economie en de begunstiging van de winstdelende bezoldigingen, Parl.St., Kamer 1986-87, nr. 864/1, 1. 9 M. DE CLERCQ, Economie toegelicht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 655.; F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst- en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 28. 10 Mededeling van de Raad nr. 67/264/EEG, 25 april 1967 betreffende het programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb.L. 25 april 1967, afl. 79, 1548-1549. 11 Wetsvoorstel (M. COOREMAN) tot invoering van een systeem van participatiebewijzen, de bedrijfsspaarplannen en de participatiebijdrage, met het oog op de financiële participatie van de werknemers in de onderneming van de werkgever, Parl.St., Senaat 1990-91, nr. 1175/1.
15
- Ook in Frankrijk is dit sinds de verzamelwetgeving van 1986 de
overheersende overweging (zie infra randnummer 116).12
2. Instrument tegen werkloosheid, inflatie en stagnatie
13. In de jaren ’70 en ’80 wordt het idee opgerakeld door economisten in de strijd
tegen werkloosheid, stagnatie en inflatie. Hoe dit juist in zijn werk zal gaan, wordt
verder besproken onder randnummers 18 t.e.m. 22: “macro-economische effecten”.
De vraag naar de zin of onzin van werknemersparticipatie zal dus ook voor een deel
een economische kwestie zijn. Toch wil ik deze (weliswaar beperkt) bespreken in
deze scriptie, gezien het vreemd zou zijn een hele studie te wijden aan dit concept,
zonder na te gaan waarom dit nu net een interessante piste kan zijn.
II. De argumenten pro & contra
14. Sommige argumenten pro of contra zullen verschillen naargelang de
doelstelling die we als uitgangspunt nemen, andere zullen dan weer voor meerdere
situaties gelden. We volgen hier de indeling van het PEPPER-rapport (één van de
belanrgijkste publicaties op Europees niveau rond werknemersparticipatie zie infra
randnummer 73) volgens hetwelk zowel de argumenten pro als contra
werknemersparticipatie kunnen worden ingedeeld in drie categorieën (pro:
stimulerende effecten (A), loonflexibiliteit (B) en macro-economische effecten (C);
contra: verzwakking van de eigendomsrechten (A), inefficiëntie van
groepsstimulansen (B), het verhoogde risico-element voor de werknemers (C)).13 We
zullen deze echter nog aanvullen met andere (recentere) argumenten (pro: beter
doorkomen van de crisis (D); contra: verzwakking van de vakbonden (D)) om tot een
totaalbeeld van de huidige argumentatie te komen.
12 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 74. 13 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 12 & 15.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 20-22.
16
1. De argumenten pro werknemersparticipatie
a) Stimulerende effecten 15. De werknemersparticipatie zou de werknemers meer motiveren (goede
resultaten zijn nu immers ook voor hen extra voordelig en niet enkel voor het
bedrijf).14 Waar een vast loon slechts leidt tot suboptimale inspanningen, kan een
beloning in functie van het concrete resultaat rekening houden met de intensiteit en de
kwaliteit van de gedane inspanningen.15 Overigens lijken participatiesystemen tot een
opvallende mentaliteitswijziging te kunnen leiden; over het algemeen wordt er een
betere verstandhouding tussen de onderneming en de werknemers gecreëerd, wat zich
onder meer uit in een lagere afwezigheidsgraad en minder ontslagen. 16 Alles in
aanmerking genomen zou de participatie zowel tot een hogere arbeidsproductiviteit
als tot een hogere efficiëntie binnen het bedrijf moeten leiden.17
b) Loonflexibiliteit 16. Door invoering van de werknemersparticipatie maak je de verloning een heel
stuk flexibeler.18 Hierdoor zullen de lonen ook automatisch veel sneller reageren op
de macro-economische situatie en dus beter bestand zijn tegen eventuele externe
14 M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 142-143.; J.E.MEADE, “The theory of labour-managed firms and of profit-sharing”, The economic journal, vol.82 nr. 325 (special issue), 1972, 403.; D.A.C. ZOETHOUT, Winstdeling door werknemers, Purmerend, J. Muusses, 1949, 38. 15 R. STALLAERTS, “Inleiding. Participatie en financiële participatie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (11) 13. 16 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 12.; J.R.CABLE & F.R.FITZROY, “Productive efficiency, incentives and employee participation: some preliminary results for West Germany”, Kyklos, 1980, vol. 33 issue 1,(100) 117-118.; M. WEITZMAN & D. KRUSE, “Profit Sharing & Productivity” in L.G.PUTTERMAN & R.S.KROSZNER (eds.), The economic nature of the firm: a reader (second edition), Cambridge, Cambridge University Press, 1996, 295-296.; R. FITZROY & K.KRAFT, Mitarbeiterbeteiligung und Mitbestimmung im Unternehmen, Berlin, De Gruyter, 1987, 13. 17 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 12. 18 M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 143-144.
17
schokken.19 Hieruit zou dan nog volgen dat de fluctuaties in tewerkstelling over het
algemeen lager zouden liggen.20
17. Een meer algemene opmerking die hier soms terugkomt in het kader van de
lonen is dat het volgens sommige auteurs op zich niet vreemd hoeft te zijn dat
werknemers naast hun gewone loon nog een financiële tegenprestatie voor eventuele
verbeterde bedrijfsresultaten ontvangen. Ze hebben immers op hun manier ook een
bijdrage hiertoe geleverd, net zoals de investeerders (en zij ontvangen er wel een
tegenprestatie voor). Dit kan zo ineens ook een stap zijn naar een betere verdeling van
de resultaten van de productie-inspanningen.21
c) Macro-economische effecten
18. Hoewel op economisch vlak de absolute basis misschien moet gezocht worden
bij professor Jaroslav Vanek en zijn co-operatief systeem, kunnen we toch zonder
twijfel stellen dat Martin L. Weitzman de vader van de werknemersparticipatie mag
heten.22 In die laatste zijn boek “The Share Economy, conquering stagflation” werkt
hij de theoretische basis uit voor een systeem waarbij een deel van de lonen van
werknemers wordt verbonden met een index die gelinkt is aan de resultaten van het
bedrijf.23 Dit alles past in het grotere geheel om van een variabele tewerkstelling met
vaste lonen naar een vaste tewerkstelling met variabele lonen te gaan.24 Naast de
19 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 13.; J.B.MITCHELL, “Gain-sharing: An anti-inflation reform”, Challenge, vol. 25 n°3, 1982, (18) 24.; S. KÉSENNE, “De ‘Share Economy’ van Weitzman” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (21) 27. 20 D.C. JONES, T. KATO & J. PLISKIN, “Profit sharing and gainsharing, a review theory, incidence & effects – Working paper no. 125” in Levy economics institute’s economic working paper archive, 1994, 10. 21 Memorandum van de commissie, (79)190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 29.; . VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst- en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 26-27. 22 J.E.MEADE, “The theory of labour-managed firms and of profit-sharing”, The economic journal, vol.82 nr. 325 (special issue), 1972, 402. 23 M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 3. 24 M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 39-48.
18
klassieke redenen die in dit hoofdstuk besproken worden, promoot Weitzman deze
theorie in het kader van een heel nieuw economisch systeem dat de arbeidsmarkt
grondig moet hervormen.
19. Weitzmans systeem zal hier slechts vereenvoudigd worden uitgelegd (een
gedetailleerde bespreking van zijn werk zou immers tot een scriptie op zich kunnen
leiden). Kort gesteld nemen werkgevers werknemers in dienst zolang de marginale
opbrengst van de laatst aangenomen werknemer hoger is dan de marginale kost ervan
(de marginale opbrengst daalt wel naargelang de tewerkstelling stijgt).25 Bij hoge en
vaste lonen komen we echter sneller op dat punt, waardoor er een aanbodsoverschot
zal zijn, wat dus neerkomt op een hoge werkloosheid.26 In een systeem met meer
variabele lonen, kan de marginale kost van de werknemer dalen wat tot een beter
evenwicht tussen vraag en aanbod zal leiden. Conclusie: door de lonen af te stemmen
op de bedrijfsresultaten, zullen ze wellicht iets lager gaan liggen (wat de inflatie in
bedwang zal houden), maar komen we dichter in de buurt van een volledige
tewerkstelling (wat de stagnatie zal verhelpen).27
20. Er komen wel wat commentaren op het systeem van Weitzman waarin de
lagere lonen voor de reeds bestaande werknemers (althans op korte termijn) het
grootste struikelblok lijken te vormen.28 Er worden heel wat vraagtekens gezet bij de
bereidheid van de huidige personeelsleden om loon in te leveren ten voordele van
25 G.J.BORJAS, Labor Economics – fifth edition, Boston, McGraw-Hill, 2010, 93. 26 M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 46. 27 Immers, indien we gewoon een hogere tewerkstelling krijgen zonder de lonen onder controle te houden, zou de inflatie wel gaan stijgen volgens de Philipscurve. Omgekeerd kunnen er nu tegen inflatie monetaire maatregelen genomen worden zonder het gevaar op een hoge werkloosheid als gevolg.; G.J.BORJAS, Labor Economics – fifth edition, Boston, McGraw-Hill, 2010, 530.; M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 2-3.; F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ED.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 29. 28 M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), harvard university press, 1984, 106 & 114.; S.B.WADHWANI, “Profit-sharing and Meade’s discriminating labour-capital partnerships: a review article”, Oxford Economic Papers, vol. 39, nr. 3, 1987, 423.; K.W. ROTHSCHILD, “Is there a Weitzman miracle?” in K.W. ROTHSCHILD, Employment, wages and income distribution, Critical essays in economics, Londen, Routledge, 1993, (173) 182.
19
nieuwe arbeidskrachten, wat ervoor zorgt dat Weitzmans systeem enkel werkt
wanneer er niet terzelfdertijd aan werknemers medezeggenschap wordt toegekend.29
21. Bekend economist en Nobel-laureaat James Meade bouwt verder op het werk
van Weitzman en stelt zelfs voor om de werknemers simpelweg aandelen te geven
van het bedrijf voor zolang ze er werken.30 Hij wil dus enerzijds “capital shares”
behouden, vergelijkbaar met de reeds bestaande aandelen, maar anderzijds ook
“labour shares” in het leven roepen als speciale aandelen die een deel zullen gaan
uitmaken van de verloning. 31 Verder geeft Meade wél de mogelijkheid om
bijkomende werknemers aan te nemen onder andere voorwaarden dan de reeds
bestaande werkkrachten, een keuze die bij Weitzman niet aan de orde was. Misschien
geeft dit op het eerste zicht niet zo’n groot verschil, maar het zorgt er wel voor dat een
combinatie met medezeggenschap nu ook op de agenda kan komen. Dit is een niet te
onderschatten bijkomende dimensie, zeker aangezien de meeste economen het er wel
over eens zijn dat participatie meer kans geeft op een productiviteitsverhoging
wanneer de werknemers en het management samenwerken.32
22. Door de ideeën van zowel Weitzman als Meade hier zeer summier weer te
geven, hebben we bondig de basis op macro-economisch vlak gezien van zowel
deelneming in de winst als van deelneming in het kapitaal. Natuurlijk kan men in de
analyse van deze stelsels nog veel verder gaan, maar een simpel beeld van de
grondslag zou voor deze scriptie ruim moeten volstaan.
29 G. GABURRO, “Labour and Participation” in G. GABURRO, Ethics and Economics, Catholic thinkers in the 20th century, Heidelberg, Physica-Verlag, 1997, 149-152. 30 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 15. 31 S.B.WADHWANI, “Profit-sharing and Meade’s discriminating labour-capital partnerships: a review article”, Oxford Economic Papers, vol. 39, nr. 3, 1987, 422.; D.M.NUTI, “On traditional cooperatives and james meade’s labour-capital discriminating partnerships” in EUI working papers, Florence, European university institute, 1988, 12. 32 Want wanneer die mogelijkheid niet bestaat zullen de reeds bestaande werknemers de tewerkstelling niet verder willen laten groeien dan tot op het punt waar de winst per werknemer maximaliseert (i.p.v. tot het punt waarop zo veel mogelijk werknemers kunnen aansluiten); S.B.WADHWANI, “Profit-sharing and Meade’s discriminating labour-capital partnerships: a review article”, Oxford Economic Papers, vol. 39, nr. 3, 1987, 423.; D.C. JONES, T. KATO & J. PLISKIN, “Profit sharing and gainsharing, a review theory, incidence & effects – Working paper no. 125” in Levy economics institute’s economic working paper archive, 1994, 11.
20
d) Beter doorkomen van de crisis
23. Dit laatste argument pro werknemersparticipatie geldt voor ondernemingen
waar men aan kapitaalparticipatie (niet louter winstdeelneming) doet (onderscheid zie
infra randnummer…). Het is vooral in de Engelse literatuur (niet toevallig het land
waar men tegenwoordig ook het meest belang hecht aan de zogenaamde “employee-
owned businesses”) dat men deze kwestie onderzocht en tot de conclusie kwam dat
dergelijke ondernemingen minder snel mee gaan fluctueren met de economische
situatie en daardoor ook in tijden van recessie veerkrachtiger zijn dan die
ondernemingen die de klassieke structuren volgen.33 Een bijkomend pluspunt waar in
de huidige economisch onzekere tijden redelijk veel belang aan wordt gehecht.
2. De argumenten contra werknemersparticipatie
a) Verzwakking van de eigendomsrechten 24. In het PEPPER-rapport wordt gesproken van het in de hand werken van een
zogenaamde “erosie van eigendomsrechten”. Men vreest meer bepaald dat
werknemersparticipatie louter een sluier vormt voor het achterliggende linkse idee
van een herverdeling van de rijkdom. Men gaat nog verder in de kritiek en stelt dat
het management op deze manier zijn controle zal verliezen, kapitaalaanbrengers geen
gezag meer zullen hebben en werknemers ook hoe langer hoe meer structurele
participatie zullen gaan opeisen, wat voorgaande gevaren enkel maar zou
versterken.34
33 Men zal er bijvoorbeeld minder snel extra personeel aannemen of een kapitaalverhoging gaan doorvoeren wanneer men uitbreidingsmogelijkheden ziet (en ze staan er omgekeerd ook eerder weigerachtig tegenover snel werknemers te ontslaan in mindere periodes), wat hen stabieler zal maken in economisch mindere periodes.; Rechtsvergelijking Verenigd Koninkrijk zie infra randnummer 159 ; G. NUTTALL, Sharing success: The Nuttall review of employee ownership, Department for business, innovation and skills, 4 juli 2012, 24-25, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/31706/12-933-sharing-success-nuttall-review-employee-ownership.pdf.; J. LAMPEL, A. BHALLA & P.P. JHA, “The employee owned business model during growth and adversity: How well does it hold up?”, The European Business review, 17 juli 2012, http://www.europeanbusinessreview.com/?p=2408. 34 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 16.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 22.
21
b) Inefficiëntie van groepsstimulansen 25. Doordat we de winstdeelneming op groepsniveau zouden toepassen, krijgt
elke werknemer een bijkomende vergoeding die slechts in beperkte mate gelinkt is
aan zijn of haar eigen inspanningen.35 De vraag zal aldus zijn of die incentive dan wel
nog voldoende sterk is, en belangrijker nog, of werknemers dan niet gewoon zullen
proberen teren op het werk van hun collega’s (het zgn. free-rider-effect).36 Over deze
problematiek werden reeds verschillende discussies gevoerd, onder meer over de
vraag of er dan meer controle van bovenaf zou moeten worden ingevoerd om het
werk van individuele werknemers beter te monitoren (wat de beheerskosten zou doen
stijgen), dan wel of de werknemers zelf voldoende gemotiveerd zouden zijn en
zouden waken over de gezamenlijke inspanningen.37
c) Verhoogde risico-element voor de werknemers 26. Dit betreft één van de meest pertinente argumenten tegen participatie,
namelijk dat werknemers er niet zoals de verschaffers van kapitaal voor kunnen
kiezen om hun arbeid te gaan verdelen over verschillende sectoren. Zij zullen
nagenoeg verplicht worden om ‘al hun eieren in dezelfde korf te plaatsen’.38 Op deze
manier zouden werknemers dus niet enkel het reeds bekende risico op werkloosheid
lopen, maar zal hen ook nog eens een bijkomend risico op inkomensverlies ten deel
35 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 16.; J.E.MEADE, “The theory of labour-managed firms and of profit-sharing”, The economic journal, vol.82 nr. 325 (special issue), 1972, 403.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 22. 36 D.C. JONES, T. KATO & J. PLISKIN, “Profit sharing and gainsharing, a review theory, incidence & effects – Working paper no. 125” in Levy economics institute’s economic working paper archive, 1994, 10. 37 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 22.; A. ALCHIAN & H. DEMSETZ, “Production, information costs, and economic organization”, The American economic review, vol. 62 nr. 5, Nashville, American economic association, 1972, 779-781. 38 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 17.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 22-23.
22
vallen als het slecht gaat met het bedrijf.39 Al dient wel opgemerkt dat dit risico niet in
alle participatiesystemen (in dezelfde mate) aanwezig zal zijn.40
d) Verzwakking van de vakbonden 27. Voor de vakbonden vormt de werknemersparticipatie over het algemeen geen
eenvoudige kwestie. De mogelijkheid dat een werknemer meer overhoudt op het
einde van de maand door een winstdeling of in een sterkere positie komt te staan door
aandelenbezit kan men enerzijds moeilijk afwijzen, maar de keerzijde van de medaille
is dat de werknemers hierdoor afhankelijker worden van hun bedrijf en de
vakverenigingen aldus aan invloed zouden kunnen gaan verliezen. Deze dualiteit
verklaart wellicht de erg uiteenlopende meningen die we –zeker in het begin– bij de
verschillende vakbonden aantreffen.41
28. Over het algemeen moeten we toch vaststellen dat de teneur bij de Belgische
bonden (ondanks steeds meer genuanceerde meningen van de sociale partners op
Europees niveau) overwegend negatief blijft.42 Het socialistische vakverbond ABVV
werpt zich meestal op als de tegenstander bij uitstek en gebruikt daarvoor grotendeels
de hier reeds aangehaalde contra-argumenten zonder daarbij hun zorg rond het verlies
van vakbondsinvloed te verbergen.43
39 J.E.MEADE, “The theory of labour-managed firms and of profit-sharing”, The economic journal, vol.82 nr. 325 (special issue), 1972, 428. 40 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 23. 41 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 21-22.; V. VANSTEELANDT, Bedrijfs-medebezit van de werknemer, onuitg. thesis Rechten UGent, 1965, 69-70. 42 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 6.; E. VERREET, “Word aandeelhouder bij je eigen werkgever”, Vacaturemagazine, 13 november 2010, http://www.vacature.com/artikel/actua-word-aandeelhouder-bij-je-eigen-werkgever. 43 Het standpunt van het ABVV werd in 2003 scherpgesteld in hun brochure: “Aandeelhouder van je werkgever, schone schijn.”, terug te vinden bij de publicaties op hun website: https://www.abvv.be/c/document_library/get_file?uuid=d64574f0-d59f-442c-835d-8bdc16bd10c2&groupId=10134.
23
III. Analyse van de doelstellingen en de argumenten
29. Van de aangehaalde doelstellingen zullen de correctie van de ongelijke
vermogensverdeling en de bevordering van de productieve investeringen het meest
pertinent blijken, temeer omdat de werknemersparticipatie als instrument tegen
werkloosheid, inflatie en stagnatie een eerder theoretisch argument vormt dat
voornamelijk slechts zou kunnen spelen in het kader van een ietwat onrealistisch
grote omwenteling van de hedendaagse arbeidsverhoudingen (dat laatste geldt
overigens ook grotendeels voor het pro-argument van de macro-economische
effecten). Wat leren we daarnaast uit een afweging van de overige argumenten pro &
contra?
- De stimulerende effecten zijn van groot belang maar dreigen getemperd te
worden door de inefficiëntie van groepsstimulansen. Persoonlijk durf ik hier
optimistisch de overweging te maken dat indien men de positieve effecten van
de individuele inspanningen voldoende aanschouwelijk maakt voor de
individuele werknemer, men de negatieve gevolgen van het free-rider-effect
kan pogen te beperken (al betreft dit uiteraard geenszins een juridisch
discussiepunt).
- Aan de overige twee pro-argumenten (de loonflexibiliteit en het beter
doorkomen van de crisis) valt daarentegen weinig te tornen.
- Een grote zorg aan liberale zijde draait rond de verzwakking van de
eigendomsrechten. We zullen nog zien dat deze bekommernis door wetgevers
meestal gecounterd wordt door een maximumpercentage.44 Daarnaast bestaan
er ook diepgaandere discussies die de basisstelling dat men zonder kapitaal
geen zeggenschap heeft in een onderneming in vraag stellen. Het valt volgens
sommige auteurs ten stelligste te betwijfelen dat we het eigendomsbegrip van
artikel 544 B.W. onverkort in al z’n exclusiviteit moeten toepassen op de
eigenaars van het kapitaal van de vennootschap, waardoor we de personen die
binnen die onderliggende onderneming functioneren de facto daarvan
44 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 3.
24
uitsluiten.45 Stellingname in deze discussies zal ook dikwijls politiek en
maatschappelijk geïnspireerd blijken.
- Aan linkse zijde zijn dan weer het verhoogde risico-element voor werknemers
en de verzwakking van vakbonden de geliefkoosde contra-argumenten. Dat
risico-element valt nochtans behoorlijk te milderen door fondsvorming bij
winstdeelname (zie infra randnummer 43) of door diversificatie van de
beleggingen bij de systemen van kapitaaldeelname (zie infra randnummer 50).
Door tussenvehikels zoals spaar-en beleggingsinstellingen kan er een
portefeuille ontstaan die ook de meer risico-averse werknemers
tegemoetkomt.46 Bij het argument van de verzwakking van de vakbonden ten
slotte, lijkt men dan weer te vergeten dat dit een mes is dat langs twee kanten
snijdt. Waar men een verzwakking van de bonden vreest, zal men immers
anderzijds misschien een grotere identificatie van de werknemer met zijn
onderneming zien. Aan welk van deze twee mogelijkheden men de grootste
waarde hecht, betreft alweer voornamelijk een politieke en/of
maatschappelijke keuze.
30. Als we al deze argumenten tegen elkaar afwegen, lijken de positieve toch
eerder de bovenhand te nemen. De tegenargumenten lijken immers ofwel politiek
getint en dus afhankelijk van persoonlijke overtuigingen, ofwel slechts een tempering
van de voordelen of ten slotte eenvoudig te weerleggen door kleine aanpassingen door
te voeren in de gebruikte participatiemethodes.
31. Hieruit valt af te leiden dat indien men één van de aangehaalde doelstellingen
oogt te bereiken (zoals correctie van de ongelijke vermogensverdeling), de financiële
werknemersparticipatie op het eerste zicht zeker en vast een te overwegen optie lijkt.
45 M. LAMBRECHTS & A. VAN PUT, “Eigendom en kapitaalparticipatie. Een kwestie van uitsluiting en van ontsluiting.” in P. HUMBLET, Tegenspraak cahier 19. Arbeid & Kapitaal, (on) verzoenbaar?, Gent, Mys & Breesch, 1999, 128-132. 46 H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 167-171.
25
DEEL 3: Verschillende vormen van werknemersparticipatie 32. Financiële participatie door werknemers is een begrip dat op vele manieren
kan worden ingevuld. Om die verschillende vormen te bespreken, kunnen we best
beginnen vanuit een onderscheid tussen winstdeelneming en kapitaaldeelneming.47
Bij beiden zullen we steeds vertrekken vanuit de bedrijfseconomische ideeën die
eraan ten gronde liggen.
I. Winstdeelneming
1. Winstdeelname sensu stricto of andere deelneming in de financiële resultaten
33. Als we spreken over winstdeelneming, hebben we het over alle systemen
waarbij de werknemers een recht verkrijgen op de winst van de onderneming waarin
ze zijn tewerkgesteld.48 Dit kan op zich echter al verwarrend zijn, gezien men het niet
altijd eens zal zijn over wat men nu als winst aanmerkt: bedoelt men de brutowinst, de
nettowinst, de overwinst, de gereserveerde of uitkeerbare winst,…?49
34. Om het nog wat complexer te maken, zal men onder “winstdeelneming” ook
vaak die formules verstaan die een link leggen met andere criteria zoals de omzet, de
toegevoegde waarde of de productiviteit van de onderneming. 50 Deze hebben
uiteraard ook te maken met het economisch resultaat maar kunnen we bezwaarlijk
47 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 7.; G. KEUTGEN, “Avant-propos” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, (5) 5-6. 48 Ze verkrijgen dit recht op basis van hun arbeidsverhouding; F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 30.; F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 45. 49 Normaal gezien zal men enkel de netto-winst in aanmerking nemen en meestal gaat men uit van het bedrijfseconomisch winstbegrip.; F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 12. 50 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 48-49; F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 45.; M. ARMSTRONG, Armstrong’s handbook of reward management practice, 4th edition, London, Kogan Page, 2012, 300-301.
26
gelijkstellen met winst sensu stricto. Het lijkt aldus meer aangewezen en correcter de
term “Deelname in de (financiële) resultaten” te gebruiken wanneer we deze
categorieën onder één noemer willen brengen.51
2. Onderscheid naargelang de verschillende berekeningswijzen
35. Als we het hebben over de winstdeelneming sensu stricto, weten we nu al dat
de calculatiemaatstaf kan variëren. De berekening zelf kan natuurlijk ook
verschillende vormen aannemen.52 Het lijkt het meest voor de hand te liggen dat men
hier een vaste formule voor zal gebruiken om te berekenen hoeveel er bijvoorbeeld op
jaarbasis zal gedeeld worden in de winst, al is er in theorie ook de mogelijkheid dat
men dit als discretionaire bevoegdheid jaarlijks aan het management overlaat.53
Voordeel van dat laatste systeem is natuurlijk de flexibiliteit ervan in vergelijking met
het eerste.
36. Bovenop de twee genoemde systemen nodigt een winstdelingsregime ook uit
tot het stellen van boven-en ondergrenzen. Het lijkt aannemelijk dat men toch ook de
zekerheid wil inbouwen dat men enerzijds onder een bepaald winstbedrag geen
uitkeringen moet doen en anderzijds ook geen té zware bonussen moet uitbetalen in
een eventueel topjaar.54 Al valt best te argumenteren dat dat laatste geen rol zou
mogen spelen als men een échte herschikking in de verhouding arbeid-kapitaal wil
bewerkstelligen.
37. Als we nu het eerder genoemde onderscheid tussen winstdeelname sensu
stricto en het bredere begrip deelname in de (financiële) resultaten doortrekken, zullen
we ook zien dat de berekeningsformules voor de deelname die bijvoorbeeld gelinkt
51 In het Engels is dit onderscheid duidelijker verwoord in de termen profit-sharing en gain-sharing.; M. ARMSTRONG & H. MURLIS, Reward Management, a handbook of remuneration strategy and practice, 5th edition, Londen, Sterling, 2004, 354. 52 F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 46. 53 M. ARMSTRONG, Armstrong’s handbook of reward management practice, 4th edition, London, Kogan Page, 2012, 299. 54 M. ARMSTRONG, Armstrong’s handbook of reward management practice, 4th edition, London, Kogan Page, 2012, 299.; F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 30.
27
wordt aan de toegevoegde waarde, de productiviteit,… uiteraard ook iets complexer
zullen zijn. Er zijn hieromtrent al heel wat mogelijke methodes de wereld in gezonden
zoals het Rucker plan, het Scanlon plan en Improshare, doch van een algemeen
aanvaarde standaardformule konden we nooit spreken.55
3. Collectieve formules van prestatiebeloning en formules van individuele prestatiebeloning
38. Wanneer we over deze systemen van prestatiebeloning spreken, hebben we op
de eerste plaats de collectieve beloningsvormen voor ogen. Deze algemene systemen
mogen niet verward worden met formules van individuele prestatiebeloning waar
bijvoorbeeld een kleine groep van het personeel of een individuele werknemer een
bonus zal krijgen wanneer bepaalde objectieven bereikt worden.56
39. We naderen hier het ietwat vage raakvlak tussen financiële participatie en
prestatiebeloning (vaag aangezien het één zeer vaak gepaard zal gaan met het ander).
Individuele prestatiebeloning op zich is echter niet het onderwerp van deze paper.
Binnen die systemen van variabel loon en bonussen, moeten we de collectieve
regelingen die wij zien simpelweg als een van de vele mogelijkheden beschouwen.57
Om deze scheidingslijn toch enigszins in stand te houden, zullen we vaak zien dat er
als voorwaarde om van financiële participatie te spreken, wordt aangegeven dat het
moet openstaan voor alle werknemers (vaak met uitzondering van het management).58
55 Meer informatie over deze systemen in: D. D’ART, Economic democracy and financial participation, Londen, Routledge, 1992, 24-36.; M. ARMSTRONG & H. MURLIS, Reward Management, a handbook of remuneration strategy and practice, 5th edition, Londen, Sterling, 2004, 357. 56 F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 45. 57 S. STENUICK, “De bonussen” in Sociale praktijkstudies, Mechelen, Wolters Kluwer, 2012, 1.; B. NYSSEN, “Les différentes techniques de participation du travailleur aux bénéfices de l’entreprise qui l’occupe ou du groupe dont celle-ci fait partie” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, 63. 58 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 8.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 48.; M. BOURLARD, “La participation des travailleurs au capital de l’entreprise” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, 129.
28
Er valt hier zeker en vast te argumenteren dat individuele prestatiebeloning als
stimulans nog beter kan werken dan een collectief systeem, maar het meten van een
individuele output is natuurlijk heel wat moeilijker.59
40. Let wel, men kan binnen de collectieve systemen wel met andere individuele
parameters rekening houden en bijvoorbeeld het deel in de winst laten variëren
naargelang de anciënniteit.60
4. Onderscheid tussen een onmiddellijk uitbetaalde en een uitgestelde winstdeling
41. Als meest eenvoudige systeem denken we aan een participatie die
onmiddellijk wordt uitbetaald, maar ze kan even goed uitgesteld worden (Een
mengvorm van deze twee is uiteraard ook denkbaar).61 Wanneer we bijvoorbeeld
kijken naar de Verenigde Staten, zien we daar vooral veel winstdeelnemingen met
uitgestelde betaling (deferred sharing plans), wat op zich zeker niet verwonderlijk
hoeft te zijn aangezien men in de USA in het welgekende pijlersysteem van de
pensioenen slechts ongeveer veertig procent van het totale pensioen uit z’n eerste
pijler (de social security) blijkt te halen.62 Het is dan ook logisch dat men het
bijkomend appeltje voor de dorst van de winstdeelneming opspaart om dat beperkte
pensioen aan te vullen.
42. Ook in België weten we intussen dat de eerste pijler, het wettelijk
pensioenstelsel, steeds meer op losse schroeven komt te staan door de moeilijkheden
59 D.C. JONES, T. KATO & J. PLISKIN, “Profit sharing and gainsharing, a review theory, incidence & effects – Working paper no. 125” in Levy economics institute’s economic working paper archive, 1994, 10. 60 M. ARMSTRONG, Armstrong’s handbook of reward management practice, 4th edition, London, Kogan Page, 2012, 299. 61 F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 30-31.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49. 62 1e pijler: het wettelijk pensioenstelsel, 2de pijler: het extralegale stelsel (aanvullende collectieve systemen), 3de pijler: het individuele fiscale stelsel en 4de pijler: het niet-fiscale luik.; Het is dus logisch dat men daar meer naar de alternatieve pensioenopbouw gaat kijken.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 68.; G.S. FIELDS & O.S. MITCHELL., Retirement, penions and social security, Cambridge, MIT press, 1984, 13.
29
qua financiering. Naast pijler twee en drie, wordt er nu ook alsmaar meer aandacht
besteed aan de vierde pijler: een niet-fiscaal luik.63 Het is binnen dat niet-fiscale
stelsel dat we de mogelijkheid van financiële werknemersparticipatie zouden moeten
situeren. 64 Aangezien de bijkomende tweede pijler (aanvullende collectieve
pensioenen, bijvoorbeeld de groepsverzekering) en derde pijler (het individuele
pensioensparen, bijvoorbeeld de pensioenspaarverzekering of het pensioenspaarfonds)
de problemen nog steeds niet volledig lijken op te lossen, daar de tweede pijler reeds
een beperkt rendement had nog voor men de minimumrente verlaagde en de derde
pijler een individueel sparen vereist dat dan nog eens aan een fiscale heffing wordt
onderworpen, is de toegenomen aandacht voor pijler vier niet verwonderlijk.65 Het
lijkt mij een uiterst interessante onderzoeksvraag in welke mate dit inderdaad een
oplossing zou kunnen bieden.
5. Met of zonder fondsvorming
43. Als we binnen de grenzen van de eigen onderneming blijven, worden de
geblokkeerde geldbedragen simpelweg onder het eigen personeel verdeeld
(bedrijfsgebonden systemen). Een andere mogelijkheid bestaat echter in de oprichting
van één of verscheidene fondsen. De vrijgemaakte gelden komen dan in die fondsen
terecht en werknemers kunnen hier deelnemingscertificaten of aandelen van
verkrijgen.66 Dergelijke fondsen kunnen over verschillende ondernemingen heen
worden opgericht, volledige sectoren behelzen of zelfs nationaal georganiseerd
63 B. GODTS & R VAN BEEK, Pensioenen, een uitdaging of een dilemma?, Meerbeek-Kortenberg, Edipro, 2007, 20.; J. STEENACKERS, “Onze tips om zelf voor je pensioen te zorgen”, Knack Trends – Moneytalk, 25 juni 2015, http://moneytalk.knack.be/geld-en-beurs/pensioen/onze-tips-om-zelf-voor-je-pensioen-te-zorgen/article-normal-581715.html. 64 B. GODTS & R VAN BEEK, Pensioenen, een uitdaging of een dilemma?, Meerbeek-Kortenberg, Edipro, 2007, 49-50. 65 J. STEENACKERS, “Het aanvullend pensioen, een noodzaak”, Knack – Trends, 14 november 2014, http://trends.knack.be/economie/finance/het-aanvullend-pensioen-een-noodzaak/article-normal-511031.html.; N. SAELENS, “Aanvullend pensioen levert mager spaarpotje op”, Knack Trends – Moneytalk, 21 mei 2015, http://moneytalk.knack.be/geld-en-beurs/pensioen/aanvullend-pensioen-levert-mager-spaarpotje-op/article-normal-572155.html.; R. WAUTERS, “Sociale partners bereiken akkoord: Rente op uw aanvullend pensioen wordt variabel”, De Morgen, 15 oktober 2015, http://www.demorgen.be/economie/sociale-partners-bereiken-akkoord-rente-op-uw-aanvullend-pensioen-wordt-variabel-b0af2460/. 66 Memorandum van de commissie, nr. (79) 190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 30.
30
worden (collectieve systemen).67 Het grote voordeel bij laatstgenoemde systemen is
uiteraard dat we op deze manier geen bijkomende sociale verschillen creëren tussen
werknemers van bv. enerzijds welvarende en anderzijds minder rendabele
ondernemingen.
II. Kapitaaldeelneming 44. We kunnen werknemers ook laten participeren in het kapitaal van de eigen
onderneming. 68 Hoewel dit dus meestal als tweede categorie naast de
winstdeelneming wordt gezet, dient toch opgemerkt dat hier in zekere zin ook in de
winst kan gedeeld worden, meer bepaald via dividenden (maar we zullen dat
mechanisme eerder als een “indirecte winstdeling” zien).69
1. De Vermogensaanwasdeling (VAD) 45. Deze techniek is het meest verwant met de winstdeelneming gezien het hier
net een deel van die deelname in de winst zal zijn die men zal omzetten in aandelen
(of andere vermogensaanspraken). Dus via deze systemen kan het
aandeelhouderschap van werknemers gestoeld zijn op een deelname in de winst.70
46. Welk deel van de winst men in deze context bedoelt, blijkt al uit de benaming:
het gaat hier niet om de uitkeerbare winst zoals we gewoonlijk bij een eenvoudige
winstdeling hebben, maar wel om de winsten die in de onderneming worden
gehouden (en dan meer bepaald die overwinst (winst na aftrek van een billijke
vergoeding aan alle productiefactoren) die terug in de onderneming wordt
geïnvesteerd).71 Een groot verschil is dus dat de werknemers bij een winstdeling vrije
67 F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 46. 68 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 18. 69 F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 48. 70 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49.; F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 49-50. 71 F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. Doctoraats-proefschrift, Economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 13-15.
31
beschikking hebben t.a.v. hun bestedingsmogelijkheden (aangezien het aandeel in de
winst wordt uitgekeerd in contanten), waar de aanspraken op vermogensaanwas
gewoonlijk geconcretiseerd worden in waardepapieren en dat dus niet het geval is.72
Deze waardepapieren zouden idealiter moeten beheerd worden door een fonds dat
belegt en beheert in naam en voor rekening van de werknemers.73
47. Over het gebruik van de term “vermogensaanwasdeling” bestaat echter wel
wat discussie aangezien “vermogensaanwas” eigenlijk meer inhoudt dan enkel de
ingehouden overwinst (zo’n aanwas kan ook een andere oorzaak hebben zoals bv. een
absolute waardevermeerdering door de inkoop van eigen aandelen). Sommigen zullen
hierdoor de voorkeur geven aan de term “overwinstdeling” maar ook dat is niet
volledig correct gezien het enkel over die overwinst mag gaan die als
vermogensaanwas wordt ingehouden.74 Enkel door de twee termen te combineren
krijgen we een volledig correcte afbakening van het begrip.
48. Klassiek wordt hier nog een onderscheid gemaakt tussen de
ondernemingsgewijze vermogensaanwasdeling en de collectieve
vermogensaanwasdeling. Bij het ene gaat het enkel over deelname in de winst van het
eigen bedrijf, bij het andere krijg je vermogensaanspraken op de aanwas van meerdere
bedrijven samen bekeken.75
72 De werknemers zullen bijvoorbeeld aandelen, obligaties, participatiebewijzen,… kunnen ontvangen.; F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 18.; H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 13-14. 73 B. DUBOIS & M. DELCOUR, “De financiële participatie van werknemers” in H. BRAECKMANS & E. WYMEERSCH, Het gewijzigde vennootschapsrecht 1991: het nieuwe recht van de NV, BVBA en coöperatieve vennootschap na de wetten van 18 en 20 juli 1991, Antwerpen, Maklu, 1992, 282. 74 F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 16. 75 Dit kan bijvoorbeeld op sectoraal of op regionaal niveau; H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 14.; F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 17.
32
2. Ondernemingsspaarplannen: Investeringsloon/ Spaarloon 49. Een deel van het loon zal hier gebruikt worden voor de financiering van
productieve investeringen.76 Gewoonlijk zal dit dan ook niet in contanten aan de
werknemer worden uitbetaald, maar zal het bij voorkeur als een vermogensaanspraak
zoals een aandeel of een obligatie worden uitgevaardigd.77 Zo wordt er automatisch
geïnvesteerd zonder tussenstop op de rekening van de werknemer. Wat men hier
precies zal bedoelen met “een deel van het loon” is echter voor interpretatie vatbaar
aangezien meerdere mogelijkheden denkbaar zijn: men kan een deel van het reeds
bestaande loon gebruiken of hier specifiek een loonsverhoging voor toekennen.78 Hier
sluit meteen de opmerking bij aan dat de termen spaarloon en investeringsloon géén
synoniemen zijn (hoewel ze dikwijls –verkeerdelijk– door elkaar gebruikt worden).
Het onderscheid tussen deze twee ligt erin dat de toekenning van het loonbestanddeel
bij een spaarloon geschiedt binnen de productiviteitsruimte (m.a.w. uit de overwinst
wordt gehaald), waar dat bij een investeringsloon daar zelfs nog boven kan liggen.79
50. Er zijn ook systemen die de investeringen hier gaan proberen diversifiëren en
dus naast het beleggen in de eigen onderneming of bedrijfstak, via het
investeringsloon ook beleggingen elders in het bedrijfsleven willen mogelijk maken.
Als dat de opzet is, werkt men meestal via een beleggingsfonds of een soortgelijke
financiële instelling. Men zal dan de stortingen of (veeleer) de vermogenstitels alweer
overmaken aan zo’n fonds in ruil voor een deelneming of participatiebewijs.80 Eén
76 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49.; F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 33. 77 H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 15. 78 F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 21. 79 F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 22. 80 H. DELEECK, “Vermogensaanwasdeling en investeringsloon”, Arbbl. 1969, (1665) 1668.; F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 20.; H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 15.
33
van de belangrijkste voordelen bij zo’n methode is de risicoreductie die we bekomen
door spreiding van het belegde vermogen.81
51. Een ander belangrijk element hier is de dwangmatige blokkering gedurende
een zekere periode. Deze is uiteraard vereist om blijvende investeringen te
waarborgen en alzo het systeem niet uitgehold te zien. 82 Dit kan echter wel
verschillen van onderneming tot onderneming, evenals andere parameters zoals
berekeningswijze en rendement.83
52. Het achterliggende doel ten slotte, blijkt al bij al dus hetzelfde als bij de
vermogensaanwasdeling, maar het investeringsloon is in die zin iets flexibeler dat er
geen direct verband hoeft te bestaan met de winst van de onderneming.84 Om hoeveel
het hier dan juist zal gaan, zal bijgevolg bepaald worden door wetgeving of
collectieve onderhandelingen, wat dan weer als voordeel zal hebben dat het
investeringsloon gemakkelijker bepaalbaar en dus iets praktischer zal zijn.85 Over het
algemeen kunnen we dus wel stellen dat het investeringsloon –weliswaar vanuit
dezelfde doelstelling– iets minder revolutionair te werk gaat.
3. Aandeelhouderschap voor personeel
53. Er zijn naast de twee reeds besproken systemen ook nog andere manieren om
werknemers ertoe in staat te stellen aandelen te verwerven in hun onderneming.86 Als
we nu nog even geen rekening houden met een eventueel wettelijk kader, zijn er 81 J.J. HAZENBERG, E. KAMPHOF & G. ROELOFS, “Beleggingsinstellingen” in Serie bank-en effectenbedrijf, Amsterdam, Nederlands instituut voor het bank-en effectenbedrijf, 1996, 15. 82 Bijvoorbeeld zo’n participatiebewijs zoals besproken in voorgaande alinea, zou dan pas na een periode van enkele jaren kunnen verzilverd worden door de eigenaar. 83 F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 20.; H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 15-16. 84 Dit zorgt er onder meer voor dat IL als substituut voor VAD zou kunnen dienen in de minder rendabele sectoren van de economie.; F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 24-25.; H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 15. 85 We moeten hier niet wachten op de bekendmaking van de bedrijfsresultaten.; F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift, Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 24. 86 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49.
34
verscheidene mogelijkheden zoals financiële hulp verlenen aan werknemers om
aandelen aan te kopen aan de gewone marktprijs enerzijds of anderzijds (zonder
financiële hulp) de aandelen aan het personeel laten tegen een gunstkoers of eventueel
zelfs gratis.87 Wat echter nog meer als alternatief zal worden aangehaald, is de
methode van de aandelenopties of de “stock option plans”.88 De werknemers hebben
bij gebruik van dit procedé de mogelijkheid gedurende een welbepaalde periode
aandelen te verwerven tegen een vooraf vastgestelde prijs.89 De mogelijke winst voor
de werknemers ligt alzo in het realiseren van een meerwaarde (verschil tussen de
optieprijs en de koers op het ogenblik van het lichten van de optie).90
III. Overname van de onderneming door de werknemers
54. Verdergaand maar wel verwant aan de kapitaalparticipatie kunnen we hier ook
de zogenaamde “employee buy-out” of de overname van de onderneming door de
werknemers vernoemen.91 Waar het immers een optie is dat de controle over een
vennootschap wordt verworven door een andere vennootschap a.d.h.v. het
bemachtigen van van een meerderheid van de aandelen als overnametechniek, is dit
ook perfect mogelijk voor natuurlijke personen. De employee buy-out kunnen we als
een van de mogelijke varianten daarvan zien.92
87 F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 33-34. 88 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49.; F. VAN DEN BULCKE, “Financiële participatie van werknemers als managementstrategie” in R. STALLAERTS (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, (43) 49. 89 Art. 41, 3° Wet 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen.; C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 13.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 49. 90 N. WELLEMANS, Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 30.; F. VAN DEN BULCKE, “Vormen en systemen van winst-en kapitaalparticipatie door werknemers” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 34. 91 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 99. 92 K. BYTTEBIER, Handboek fusies en overnames, Antwerpen, Intersentia, 2012, 217-220.
35
55. In België wordt hier echter zeer weinig over gesproken en gaat er veel meer
aandacht uit naar zogenaamde “Management buy-outs”. De overname gebeurt hier
door het zetelende management en zal voor het uitvoerende personeel weinig
betekenis hebben.93 De management-led employee buy-outs dienen hier ten slotte nog
vermeld als tussencategorie. Deze systemen kunnen bijvoorbeeld gunstige opties zijn
om familiale ondernemingen die met opvolgingsproblemen zitten, een mogelijkheid
te geven om a.d.h.v. een overname de onderneming toch voortgezet te zien.94
IV. Analyse van de verschillende mogelijkheden
56. Als er als collectieve beloningsvorm een systeem van winstdeelname
georganiseerd wordt, lijkt fondsvorming op het eerste zicht tot de meest eerlijke
resultaten te leiden. Het lijkt mij immers een gerechtvaardigde zorg dat men het risico
loopt bijkomende sociale verschillen te creëren tussen werknemers van rendabele en
minder rendabele ondernemingen of sectoren in het algemeen (zie supra randnummer
43). Het werken met een zo groot mogelijk fonds zou in theorie tot de meest billijke
situatie moeten leiden. Uiteraard denken we hier wel aan de verzwakking van het
stimulerend effect maar vanaf het moment dat men de collectieve beloningsvormen
gaat toepassen op een grote onderneming, krijgt men de facto te maken met de
bekende problematiek van het free-rider-effect. Of men het nu op een grote
onderneming, een volledige sector of zelfs op een nog grotere schaal toepast, een
beperkte weerslag van dit effect zal men m.i. hoe dan ook altijd moeten accepteren.
57. Verder omtrent het onderscheid tussen de winstdeelname sensu stricto en de
andere deelneming in de financiële resultaten, de onmiddellijk uitbetaalde of de
uitgestelde winstdeling en de verschillende berekingswijzen, lijkt het minder
93 Zo’n management buy-out wordt bij ons gedefinieerd door K. Byttebier als: “Een transactie waarbij een meerderheidsbelang (of eventueel zelfs een minderheidsbelang) in het aandelenkapitaal van de vennootschap wordt overgenomen met het oog op het verwerven van zeggenschap door of samen met het zetelende management.”; K. BYTTEBIER, Handboek fusies en overnames, Antwerpen, Intersentia, 2012, 219.; W. MAES, De financiering van management buyouts: een empirische analyse, onuitg. masterproef toegepaste economische wetenschappen UGent, 2004, 1. 94 W. MAES, De financiering van management buyouts: een empirische analyse, onuitg. masterproef toegepaste economische wetenschappen UGent, 2004, 83.
36
noodzakelijk een standpunt in te nemen. Dit gaat eerder om een kwestie van
afspraken (met de in dit hoofdstuk aangehaalde bedenkingen in rekening).
58. Voor wat betreft de kapitaaldeelname sluit de vermogensaanwasdeling hier het
best bij aan. De ondernemingsspaarplannen ogen in elk geval minder realistisch
aangezien men daar ofwel de werkgever verplicht een loonsverhoging door te voeren
(ongeacht de bedrijfsresultaten), ofwel de werknemer een deel van z’n loon laat
afstaan. Een systeem dat afhangt van de gerealiseerde winst lijkt hoe dan ook
makkelijker verdedigbaar.
59. We kunnen bij zo’n vermogensaanwasdeling aan dezelfde zorgen als bij de
winstdeelname tegemoet komen door een collectief systeem op te zetten.95 Men zou
hier in theorie zelfs perfect de keuze aan de werknemer kunnen laten omtrent de vraag
of hij zijn winstdeelname al dan niet in waardepapieren wil omzetten. De
personeelsleden zouden dan enerzijds simpelweg voor een uitbetaling kunnen gaan,
maar anderzijds ook de mogelijkheid moeten hebben dit bijvoorbeeld naar aandelen te
converteren indien zij dit wensen. De tussenkomst van zo’n fonds dat belast wordt
met het beheer van de beleggingen zou in dat laatste geval zeker geen overbodige
luxe zijn, temeer om hier ook te vermijden dat enkel zij die over de nodige kennis ter
zake beschikken er van zouden kunnen profiteren. Door op een zo groot mogelijke
schaal te werken met zo’n collectief systeem en aldus ook dat fonds gezamenlijk te
organiseren zouden overigens ook de beheerskosten hiervan kunnen gedrukt worden.
Ten slotte kunnen we de beleggingen hier ook diversifiëren om te pogen het
verhoogde risico-element voor de werknemer te verhelpen.
60. Dit mag dan wel allemaal zeer aanlokkelijk klinken, deze ideeën zal men niet
probleemloos kunnen toepassen op de praktijk. De mogelijkheden die hier namelijk in
theorie als het meest billijk kunnen worden ervaren (collectieve systemen,
diversificatie van beleggingen, op grote schaal werken,…), zullen ongetwijfeld op
veel verzet van de best scorende ondernemingen kunnen rekenen. Wat over het
algemeen als de meest eerlijke verdeling kan gezien worden, zal voor de meest
rendabele ondernemingen immers neerkomen op het afgeven van een deel van hun 95 H. DELEECK, Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 167-171.
37
winst. Als we dat dan nog eens combineren met diversificatie van beleggingen, kan
dit in de meest extreme gevallen neerkomen op het aanwenden van de winst van een
goed draaiende onderneming om te investeren in een bedrijf dat zelf (recent) niets aan
de winstcijfers van het collectieve systeem heeft bijgedragen. Wat betreft loutere
winstdeelname mogen deze bezwaren dan wel niet onoverkomelijk lijken, op vlak van
kapitaaldeelname zien de barrières er toch minder overbrugbaar uit.
38
39
DEEL 4: De Belgische regelgeving a.d.h.v. een beknopt historisch overzicht
I. Regelgeving werknemersparticipatie
1. Fiscale initiatieven in de jaren ‘80
61. Qua kapitaaldeelname kenden we in België vanaf jaren ’80 enkele kleinere
fiscale initiatieven.96 Te beginnen met “het K.B. van 1982 tot aanmoediging van de
inschrijving op of de aankoop van aandelen of bewijzen van deelgerechtigheid in
Belgische vennootschappen” dat over de gehele bevolking het aandelenbezit door
particulieren moest promoten via een fiscaal gunstregime (en zo de facto ook al op de
werknemers inwerkte). 97 Een jaar later kwam de “Monory-bis wetgeving”, die
specifiek een fiscale voorkeursbehandeling in het leven riep voor de aandelen die
werknemers aankochten bij de vennootschap-werkgever.98 Hoewel dit laatste zou
kunnen gezien worden als een eerste stap in het creëren van een wettelijk kader rond
werknemersparticipatie, blijkt zulks op dat moment voor de wetgever slechts een
minimale bekommernis te zijn. 99 We mogen het belang hiervan dan ook niet
overdrijven.
62. Voor de volledigheid dienen hier ook nog de wetgeving op
innovatievennootschappen en de wetgeving op stock-options vermeld (beiden dateren
uit 1984). Die eerste zorgde voor het stimuleren van beleggingen in zogenaamde
“hoogtechnologische ondernemingen” (maar was geen lang leven beschoren).100 De
96 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 21 & 24.; M. BOURLARD, “La participation des travailleurs au capital de l’entreprise” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, (125) 131-132. 97 Deze wet was geïnspireerd op een Franse wet van René Monory (toenmalig Frans minister van financiën).; K.B. 9 maart 1982 houdende aanmoediging van de inschrijving op of de aankoop van aandelen of bewijzen van deelgerechtigheid in Belgische vennootschappen, BS 12 maart 1982.; L. COPPENS, “En toen werden aandelen heel gewoon”, De Standaard, 15 maart 2006, http://www.standaard.be/cnt/g5coteo8. 98 Wet 28 december 1983 houdende fiscale en begrotingsbepalingen, BS 30 december 1983. 99 Wetsontwerp houdende fiscale en begrotingsbepalingen, Parl.St., Kamer 1983-84, nr. 758/15, 14.; G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 27. 100 Art. 72 herstelwet 31 juli 1984.; Art. 18 wet van 28 december 1990 houdende verscheidene fiscale en niet-fiscale bepalingen.; M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European
40
tweede verwezenlijkte een belastingvrijstelling op de meerwaarde die werknemers
konden verwezenlijken op aandelenopties (deze wetgeving is intussen opgeheven en
vervangen – zie infra).101
2. De eerste (mislukte) wetgevende inititatieven die verder gingen dan het fiscale
63. We zien tot dusver enkel een paar fiscale bepalingen en geenszins een
allesomvattend kader. Hoewel men op het beleidsniveau duidelijk kennis heeft van
het gegeven, duurt het vervolgens toch nog jaren vooraleer men denkt aan een
volwaardig en sluitend wetgevend optreden. Eyskens en Maystadt zijn de eersten die
het zullen proberen met hun “wetsontwerp tot bevordering van winstdelende
bezoldigingen”.102 Zij spreken voor het eerst over het koppelen van de bezoldigingen
van werknemers aan de maatschappelijke winst van de werkgever-vennootschap.103
Hun ontwerp zal er echter niet doorkomen en luidt een reeks in van mislukte
pogingen: de wetsvoorstellen Cooreman, De Grauwe, Delcroix, Dehaene en
Pinxten,… Geen enkel van deze initiatieven zal het tot wet brengen. 104
community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 25.; M. BOURLARD, “La participation des travailleurs au capital de l’entreprise” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, (125) 132-133.; I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemers-participatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 472. 101 Art. 45 wet van 27 december 1984 houdende fiscale bepalingen, BS 29 december 1984, 16202-16204.; M. BOURLARD, “La participation des travailleurs au capital de l’entreprise” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, (125) 133-135.; C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 14. 102 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 8. 103 Wetsontwerp (M. EYSKENS & PH. MAYSTADT) houdende fiscale en andere bepalingen met het oog onder meer op de bevordering van de modernisering van de economie en de begunstiging van de winstdelende bezoldigingen, Parl.St., Kamer 1986-87, nr. 864/1, 11-12. 104 Wetsvoorstel (M. COOREMAN) tot invoering van een systeem van participatiebewijzen, de bedrijfsspaarplannen en de participatiebijdrage, met het oog op de financiële participatie van de werknemers in de onderneming van de werkgever, Parl.St., Senaat 1990-91, nr. 1175/1.; Wetsvoorstel (P. DE GRAUWE) tot invoering van een winstdelingsregeling voor werknemers, Parl.St., Kamer 1995-96, nr. 542/1.; Wetsvoorstel (L. DELCROIX) inzake ondernemingsparticipatie, Parl.St., Senaat 1996-97, nr. 1-624/1.; Wetsvoorstel (J. DEHAENE) inzake de werknemersparticipatie in het kapitaal van hun onderneming, Parl.St., Senaat BZ 1999, nr. 2-65/1.; Wetsvoorstel (K. PINXTEN) met betrekking tot de werknemersparticipatie in de winst en het resultaat van KMO’s, Parl.St., Kamer 2000-01, nr. 1067/001.; .; I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de
41
3. Art. 52septies in de nieuwe vennootschapswet van 1991 64. Wanneer het vennootschapsrecht in 1991 hervormd wordt, zal men hier dan
maar een artikel invoeren om het reeds in de praktijk voorkomende gebruik van
werknemers die deelnemen aan kapitaalverhogingen van hun onderneming te
reguleren.105 Er moet ook wel direct aan toegevoegd dat dit toenmalige artikel
52septies niet ruimer mag geïnterpreteerd worden dan dat, men had absoluut niet de
bedoeling om hiermee een algemeen participatiesysteem in te voeren, het betreft
enkel en alleen het inschrijven op die kapitaalverhogingen door het personeel.106 De
facto wordt er dan ook maar één vorm van kapitaaldeelname gestimuleerd, nl. de
aankoop van aandelen aan een gunstkoers. 107 Hiertoe moeten eerst enkele
voorwaarden vervuld zijn, vervolgens wordt het voorkeurrecht van de bestaande
aandeelhouders beperkt en ten slotte zal men dan voor een (begrensd) goedkoper
bedrag op die aandelen kunnen inschrijven.108
65. In wezen draagt de wetgever maar weinig bij aan de situatie in het veld met
deze regelgeving. We hebben nog steeds een situatie die de facto tot een participatie
leidt terwijl er op vennootschapsrechtelijk (maar ook sociaal en fiscaal) vlak nog zeer
veel onduidelijkheden zijn. In het vennootschapsrecht lijkt de situatie door de strenge
voorwaarden immers (zeker vanuit werkgeversoogpunt) eerder belemmerd dan
werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 461. 105 Art. 12 Wet 18 juli 1991 tot wijziging van de wetten betreffende de handelsvennootschappen gecoördineerd op 30 november 1935 in het kader van een doorzichtige organisatie van de markt van de ondernemingen en van de openbare overnameaanbiedingen (hierna “De nieuwe vennootschapswet”), BS 26 juli 1991, 16531-16532; F. T’KINT & Y. DE CORDT, “La participation des travailleurs au capital: Aspects de droit des sociétés” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, (149) 159.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 91. 106 J. LIEVENS, De nieuwe vennootschapswet (wet van 18 juli 1991), Gent, Mys & Breesch, 1991, 80-81.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 92. 107 B. DUBOIS & M. DELCOUR, “De financiële participatie van werknemers” in H. BRAECKMANS & E. WYMEERSCH, Het gewijzigde vennootschapsrecht 1991: het nieuwe recht van de NV, BVBA en coöperatieve vennootschap na de wetten van 18 en 20 juli 1991, Antwerpen, Maklu, 1992, 286. 108 Voorwaarden zoals: De vennootschap moet in de laatste twee boekjaren minstens twee dividenden hebben uitgekeerd, de aandelen moeten stemrecht verlenen,…; Art. 12 van de nieuwe vennootschapswet 18 juli 1991.
42
vooruitgeholpen.109 Op gebied van fiscaliteit en sociale zekerheid is er heel wat
onenigheid over belastingen of bijdragen op de zogenaamde décôte.110
66. Opmerkelijk is dus dat als er in de jaren ’80 en begin jaren ’90 in België al
enkele regelgevingen rond participatie toch doorkomen, deze enkel handelen over
kapitaaldeelname, van winstdeelname is er zelfs nog geen melding. Wanneer men als
werkgever dan toch (naar het voorbeeld van andere landen) een winstdeelneming wou
invoeren, viel men terug op zowat het enige aanknopingspunt dat men toen reeds kon
vinden, namelijk de winstbewijzen, een systeem dat men vandaag de dag nog steeds
zal gebruiken (zie infra).111
67. Dat de wetgeving de feiten achterna holde blijkt zo bijvoorbeeld duidelijk in
de bekende zaak rond Agfa-Gevaert. Hier geeft het invoeren van zo’n
winstdeelneming via winstbewijzen zonder dat er een duidelijk kader rond bestond
namelijk aanleiding tot heel wat discussie. Het zal meer bepaald de RSZ zijn die
Agfa-Gevaert dagvaardt om betaling van sociale zekerheidsbijdragen te bekomen op
de dividenden die voortvloeien uit de toegekende winstbewijzen.112 Waar deze eis van
de RSZ in eerste aanleg gegrond en in hoger beroep ongegrond verklaard werd, zal
cassatie ermee instemmen aangezien de winstbewijzen en dividenden volgens hen
loon in arbeidsrechtelijke zin uitmaken.113 Dit valt echter te verklaren doordat de
winstbewijzen rechtstreeks verband hielden met de arbeid, onverhandelbaar waren en
slechts recht gaven op dividenden onder voorwaarde van het in dienst blijven van de
109 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 92. 110 Het voordeel voor de werknemer door het gunstregime te vergelijken met de aandelen aan gewone beurskoers: is dit een (belastbaar) voordeel/ een deel van het loon? Of dient dit louter beschouwd als een tegenprestatie voor de vijfjarige blokkering?; B. DUBOIS & M. DELCOUR, “De financiële participatie van werknemers” in H. BRAECKMANS & E. WYMEERSCH, Het gewijzigde vennootschapsrecht 1991: het nieuwe recht van de NV, BVBA en coöperatieve vennootschap na de wetten van 18 en 20 juli 1991, Antwerpen, Maklu, 1992, 297. 111 Bestonden al sinds de wet tot wijziging van de wetten op de vennootschappen van koophandel van 25 mei 1913, BS 1 juni 1913, 3585-3596. ; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 89. 112 O. DE KOSTER, “Zijn dividenden uit winstbewijzen dan toch loon?” (noot onder Cass. 11 september 1995), JTT 1995, 435. 113 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 42.
43
werknemer.114 Het valt evenwel op dat Cassatie zich beperkt tot een antwoord binnen
deze strikte voorwaarden, zelfs zij lijken zich op dat moment niet te wagen aan een
algemene kwalificatie van dividenden of winstbewijzen als bijdrageplichtig loon.115
4. De Europese programma’s voor de economische politiek op middellange termijn.
68. Terwijl wij in België dralen, zit men op Europees niveau niet stil. Op zoek
naar de eerste sporen in Europa van dergelijke ideeën, komen we uit bij de
programma’s voor de economische politiek op middellange termijn.116
69. In het eerste programma voor de economische politiek op middellange termijn
(1967) wordt er reeds gesproken over de nood aan een stijging van de productieve
investeringen in de lidstaten.117 Aangezien hiervoor alle soorten van besparingen (van
de overheid, zelffinanciering, maar ook van gezinshuishoudingen) voor in aanmerking
worden genomen, komt men erop uit dat ook de inkomenspolitiek hier zijn rol in zou
kunnen spelen. Nieuw is hier dat men nu ook de link zal leggen tussen die twee.118
114 M. DE VOS, “Winstdeling door werknemers en de sociaalrechtelijke loonbegrippen: Het Hof van Cassatie werpt de steen in de kikkerpoel.” (noot onder Cass. 11 september 1995), RW 1995 – 96, (865) 872. 115 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 42. 116 In 1957 hadden de toenmalige zes Europese lidstaten immers het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap ondertekend, op basis waarvan algemene economische samenwerking een deel van de Europese integratie ging uitmaken. In 1964 vervolgens, besloot de toenmalige Raad van de Europese Economische Gemeenschap een comité voor economische politiek op middellange termijn in te stellen. Van hieruit zullen de impulsen komen voor die programma’s.; Art. 2 lid 1 & 5 Besluit van de Raad nr. 64/247/EEG, 15 april 1964 tot instelling van een comité voor de economische politiek op middellange termijn, Pb. 22 April 1964, afl. 64, 1031-1033.; Voorwoord bij de mededeling van de Raad nr. 67/ 264/EEG, 25 april 1967 betreffende het programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb. 25 april 1967, afl. 79, 1513-1514. 117 Mededeling van de Raad nr. 67/ 264/EEG, 25 april 1967 betreffende het programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb. 25 april 1967, afl. 79, 1531. 118 Er wordt gesproken over: “Overwegen een vermogenspolitiek tot ontwikkeling te brengen die het verlangen van de werknemers naar een groter aandeel in de productie verenigt met de behoeften op het gebied van investeringen.”; Mededeling van de Raad nr. 67/ 264/EEG, 11 april 1967 betreffende het programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb. 25 april 1967, afl. 79, 1548-1549.
44
70. In het tweede programma (1969) worden de progressieve ideeën al iets
aanschouwelijker en heeft men het al specifiek over systemen van deelnemingen in de
winst en investeringsloonstelsels.119
71. Het vierde programma (1977) ten slotte, moeten we situeren binnen een
periode waarin de Europese gemeenschappen voor het eerst te maken krijgen met een
op economisch vlak iets woeligere periode.120 Het bedwingen van de hoge inflatie zal
hier dan ook één van de belangrijkste bekommernissen worden.121 Bij het zoeken naar
oplossingen voor die laatstgenoemde problematiek, zal de werknemersparticipatie
opnieuw in beeld komen. Eén van de belangrijkste oorzaken van de inflatie betrof
immers de ongecontroleerde en overigens onrechtvaardig verdeelde
inkomensontwikkeling. Om hier toch beter grip op te krijgen, stelt men voor de
inkomens meer af te stemmen op de werkelijke resultaten van de groei, gecombineerd
met een sterkere deelneming van de loontrekkenden aan de vermogensvorming.122
5. Het memorandum van de commissie inzake deelneming van de
werknemers in de vermogensvorming 72. De ideeën rond de werknemersparticipatie vinden zo alsmaar meer doorgang
en er wordt de volgende jaren door de commissie hard gewerkt aan een
“Memorandum inzake deelneming van de werknemers in de vermogensvorming”.123
Hierin wordt alle bijeengesprokkelde kennis van de voorgaande jaren verzameld. Niet
enkel worden alle mogelijke doelstellingen die men zou kunnen bereiken via de
participatie opgesomd, ook worden zo goed als alle vormen die we al in de
economische literatuur vonden nu voor het eerst samengebracht.124 Naast de eerder al
119 Besluit van de Raad nr. 69/157/EEG, 12 mei 1969 betreffende het tweede programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb.L. 30 mei 1969, afl. 129, 79 & 95-96. 120 Mededeling van de raad, 24 juni 1976 betreffende de gemeenschappelijke verklaring aanvaard op de driepartijenconferentie inzake de werkgelegenheid en stabiliteit in de gemeenschap, Pb.C. 28 juli 1976, afl. 173, 1-2.; F. NAERT & S. VANDEN BUSSCHE, De Europese unie economisch bekeken, Antwerpen, Intersentia, 2004, 11-12. 121 Besluit van de Raad nr. 77/294/EEG, 14 maart 1977 houdende vaststelling van het vierde programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb.L. 25 april 1977, afl. 101, 4. 122 Besluit van de Raad nr. 77/294/EEG, 14 maart 1977 houdende vaststelling van het vierde programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb.L. 25 april 1977, afl. 101, 21-22.; M. DE CLERCQ, Economie toegelicht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 21. 123 Dit in samenwerking met deskundigen van de regeringen en de sociale partners. 124 Doelstellingen zoals: een bezitvormingsbeleid met o.a. focus op verwerving eigen woning, besparingen nodig voor de productieve investeringen maar vooral ook een correctie van de
45
vermelde winstdeelnemingen en investeringsloonstelsels (zie supra) krijgen we nu
ook zaken zoals een risicodragende vermogensaanwas, verkoop van aandelen tegen
voorkeurskoers en stock-option plans voorgeschoteld.125 Bovendien nog interessant in
dit memorandum is de bijlage waarin we een beknopt overzicht per land terugvinden
omtrent de gevoerde politiek wat betreft het bezitvormingsbeleid.126 Inzake dat laatste
zien we overigens ook hier de povere resultaten van België tot dusver.
6. Het eerste PEPPER-rapport 73. Het meest lijvige en ambitieuze document krijgen we vervolgens in 1991 in
onze schoot geworpen met het PEPPER-rapport, waarin PEPPER staat voor:
“Promotion of employee participation in profits and enterprise results”. Dit zal het
eerste werk vanuit Europa zijn dat zich louter en alleen toespitst op financiële
werknemersparticipatie, het komt er nadat de Europese commissie officieel het
standpunt had ingenomen een instrument voor werknemersparticipatie te willen
uitvaardigen. 127 Naast een “general framework” met de economische motieven,
verschillende mogelijkheden, pro’s en contra’s,… bevat het een zeer uitgebreide
weergave van de stand van zaken in alle (toenmalige) lidstaten van de Europese
Gemeenschap.
74. Het Pepper-verhaal eindigt overigens niet bij dit eerste rapport, de komende
jaren zal de EU er nog 3 uitvaardigen.128 De volgende rapporten zijn echter minder
ongelijke vermogensverdeling.; Memorandum van de commissie, nr. (79) 190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 19. 125 Memorandum van de commissie, nr. (79) 190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 27-30. 126 Memorandum van de commissie, nr. (79) 190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 20-26 & 39-53. 127 Communicatie van de commissie, nr. (89) 568, 29 november 1989, houdende haar actieprogramma betreffende de implementatie van het gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden, 33-34. 128 Rapport van de commissie, COM(96)697 final, 8 januari 1997, Pepper 2, promotie van werknemersparticipatie in winst en ondernemingsresultaten in de lidstaten, Luxemburg, office for official publications of the European communities, 43 p.; J. LOWITZSCH, The PEPPER III Report, Promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Berlijn, 2006, 351 p.; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee
46
belangrijk omdat ze lang niet meer zo ambitieus zullen zijn als het eerste en in
hoofdzaak dienen om de vooruitgang van de lidstaten sinds het vorige rapport te
bekijken.129
7. Aanbeveling van de raad betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten.
75. Pas in 1992 zal deze hele ontwikkeling uitmonden in de aanbeveling van de
raad betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en
resultaten (inclusief aandelenparticipatie). 130 Aangezien deze aanbeveling echter
behoorlijk beperkt blijkt, is het zeker nuttig voorgaand (beknopt) historisch overzicht
van de werknemersparticipatiegedachte binnen Europa in acht te nemen en daarnaar
terug te grijpen voor meer gedetailleerde besprekingen.
76. Wat staat er dan wel in de aanbeveling? Eerst en vooral dient het opgemerkt
dat er veel aandacht wordt gegeven aan de rol van de sociale partners. Dat is niet echt
verwonderlijk, men wil hen geruststellen gezien hun wantrouwige houding tegenover
participatie.131 Voorts meer ter zake vragen ze van de lidstaten adequate wettelijke
structuren, stimulerende maatregelen en het ter beschikbaar stellen van een ruim scala
aan vormen en voorwaarden. Dit blijft allemaal redelijk vaag, voor inhoudelijke
ideeën moeten we al eerder naar de bijlage bij de aanbeveling gaan kijken.132 Daarin
vinden we dan wel weer enkele interessante vereisten zoals een nood aan regelmaat,
participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, xx + 240 p. 129 Bijvoorbeeld de kritiek op de erg passieve houding van de Belgische regering na het eerste PEPPER-rapport wordt in het tweede rapport niet onder stoelen of banken gestoken.; Rapport van de commissie, COM(96)697 final, 8 januari 1997, Pepper 2, promotie van werknemersparticipatie in winst en ondernemingsresultaten in de lidstaten, Luxemburg, office for official publications of the European communities, 12. 130 Aanbeveling van de raad, nr. 92/443/EEG, 27 juli 1992 betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten (inclusief aandelenparticipatie), Pb.L. 26 augustus 1992, 53-55. 131 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 21-22.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 2. 132 Naast de bijlage bij de aanbeveling is het hier dus ook wenselijk de voorgaande Europese documenten zoals het memorandum (zie supra) te bekijken.
47
participatie op vrijwillige basis, het openstaan voor alle werknemers, een vooraf
vastgelegde vorm (berekening en een bepaald plafond),…133
8. De loonmatigingswet en de wet van 10 juli 1998 inzake winstdeelnemingen.
77. Het enthousiasme vanwege Europa lijkt bij deze duidelijk maar België wacht
toch nog twee jaar, tot de wet van 10 juli 1998 tot bepaling van de voorwaarden
waaronder de winstdeelnemingen niet meegerekend worden voor de berekening van
de loonkostontwikkeling, om het nog eens over financiële participatie te hebben.134
Nuttig hier is dat men een definiëring van het begrip “winstdeelneming” geeft en
reeds de opmerking dat de winstdeelname geen substituut kan zijn voor loon of enig
ander voordeel. 135 Voor de rest heeft deze wet heeft echter een zeer beperkt
toepassingsgebied: zij kadert louter binnen de reglementering betreffende de
loonmatiging. Ze geeft meer bepaald de voorwaarden aan waaronder de
winstdeelnemingen niet worden meegerekend voor de berekening van de
loonkostontwikkeling. 136
133 Deze zijn echter grotendeels rechtstreeks overgenomen uit het (gewijzigde) voorstel van de commissie.; Voorstel van de commissie, nr. (92)193 def., 5 mei 1992, gewijzigd voorstel voor een aanbeveling van de Raad betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en –resultaten (inclusief aandelenparticipatie), Pb.C. 3 juni 1992, 5-10.; Bijlage bij aanbeveling van de raad, nr. 92/443/EEG, 27 juli 1992 betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten (inclusief aandelenparticipatie), Pb.L. 26 augustus 1992, 55. 134 J. VANTOURNHOUT & P. HUMBLET, Loonmatiging en de loonnorm 2011-2012, Gent, Story Publishers, 2011, 69.; G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 8-12.; I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 473-474. 135 Art. 2 & 3 Wet 10 juli 1998 tot bepaling van de voorwaarden waaronder de winstdeelnemingen niet meegerekend worden voor de berekening van de loonkostontwikkeling, BS 19 augustus 1998. 136 Art. 4 Wet 10 juli 1998 tot bepaling van de voorwaarden waaronder de winstdeelnemingen niet meegerekend worden voor de berekening van de loonkostontwikkeling, BS 19 augustus 1998.; De wet van 26 juli 1996 tot bevordering van de werkgelegenheid en preventieve vrijwaring van het concurrentievermogen (de loonmatigingswet), BS 01 augustus 1996.
48
9. De wet van 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid.
78. Met de wet van 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de
werkgelegenheid 1998, zetten we dan wel weer twee kleine stapjes in de goede
richting.137 Ten eerste voerde men enkele (para)fiscale gunstregels in voor de reeds
bekende kapitaalverhoging ten gunste van het personeel.138 Ten tweede werkte men
de rechtsonzekerheid weg die bestond rond aandelenopties door ook hier een nieuw
en verbeterd wettelijk kader rond te bouwen.139
10. De wet van 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal
en de winst van de vennootschappen
a) Totstandkoming 79. Het is pas nog eens twee jaar later, in 2001, dat we met de wet betreffende de
werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen écht
die “adequate wettelijke structuur” op poten zetten waar Europa om gevraagd had.140
Door de omvang (42 artikels) en de bravoure waarmee deze wet werd aangekondigd
als dé participatiewetgeving die eindelijk moest zorgen voor een kader zoals de
meeste van onze buurlanden dat al hadden, verdient deze wet een iets uitgebreidere
bespreking dan de voorgaande initiatieven.141
80. In de memorie van toelichting wordt de link met het Europese niveau
duidelijk. Niet enkel zegt men formeel geïnspireerd te zijn door de twee aanbeveling
van 1992 en de twee tot dan toe uitgegeven PEPPER-rapporten. Ook haalt men enkele 137 M. DE VOS, “inleiding en situering” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 3. 138 Art. 48-49 Wet 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen, BS 1 april 1999. 139 Art. 41-47 Wet 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen, BS 1 april 1999.; C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 14. 140 Aanbeveling van de raad, nr. 92/443/EEG, 27 juli 1992 betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten (inclusief aandelenparticipatie), Pb.L. 26 augustus 1992, 53. 141 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, Parl.St., Kamer 2000-2001, doc. 50 1043/01, 8.; I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 460.
49
beginselen uit de Europese doctrine waarop men de eigen nieuwe wetgeving zal
steunen.142 Hieraan voegt men ten slotte een paar eigen principes toe, voornamelijk op
fiscaal vlak omwille van de eigenheid van zulke materie.
b) Krachtlijnen van de wet 81. Elke werkgever kan een participatieplan invoeren. Dit zal normalerwijze via
een specifieke collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) gaan, hoewel de werkgever-
vennootschap ook kan opteren voor invoering via een “toetredingsakte” wanneer het
een vennootschap zonder vakbondsafvaardiging betreft.143 Beiden komen in die zin
op hetzelfde neer dat ze een feitelijk vetorecht aan werknemersorganisaties geven.144
82. In verdere artikelen worden enkele elementen uit de aanbeveling overgenomen
en verder uitgewerkt zoals dat alle betrokken werknemers moeten de mogelijkheid
hebben aan het participatieplan deel te nemen (wij voegen er wel aan toe dat
anciënniteit van één jaar een vereiste mag zijn).145 Er worden bijvoorbeeld ook enkele
grenzen gesteld aan het totaal bedrag van deelnames in kapitaal of winst en de
onbeschikbaarheidsvereiste wordt gepreciseerd in een blokkeringsperiode.146
83. In artikel 9 §1, 2° van de wet valt volgende bepaling op: “Het participatieplan
vermeldt verplicht de al dan niet verplichte toetreding van de werknemers.” Hier
geven we zelf een redelijk vrije interpretatie aan de bijlage bij de aanbeveling die het
had over “vrijwillige participatie”. De facto zal dit dan wel eerst goedgekeurd worden 142 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, Parl.St., Kamer 2000-2001, doc. 50 1043/01, 11. 143 Art. 3 – 4 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.; M. DE VOS, “Het participatieplan” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 59. 144 Het ene doordat een voorafgaand akkoord nodig is in de cao, het andere doordat werknemers bedenkingen bij de toetredingsakte kunnen geven waarover overeenstemming zal moeten bereikt worden alvorens de akte in werking kan treden.; C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 231. 145 Art. 5 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001. 146 Niet hoger dan 10% van de totale bruto loonmassa en 20% van de winst van het boekjaar na belasting voor wat betreft de maximumdrempels en twee tot vijf jaar voor wat betreft de blokkering.; Art. 6 & 11 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.
50
door de werknemersorganisatie(s), maar of dat die voorwaarde volledig honoreert is
maar de vraag.
84. Een tweede ietwat afwijkende bepaling vinden we dan weer in artikel 10 van
de nieuwe wet. Hoewel het principe is dat de deelname een collectief voordeel moet
zijn, bepaalt artikel 10 dat er in de cao ook “objectieve criteria” kunnen bepaald
worden die de uitkeringen voor de werknemers kunnen individualiseren.147 Dit past
dus niet echt in de algemene filosofie van de wet en is er wellicht eerder
doorgekomen op vraag van de werkgeversorganisaties die zo’n diversificatie graag
wilden kunnen toepassen als extra motivatie of om het kaderpersoneel extra voordelen
te kunnen geven.148
85. In het volgende hoofdstuk van de wet gaat het over een intermediaire
structuur, namelijk de “coöperatieve participatievennootschap”. Deze zal ter
beschikking staan van de werknemers om de ingebrachte deelnames in het kapitaal te
bezitten en beheren.149 Dit is een last minder voor de werknemers en verenigt alle
participaties zodat ze ook een blok kunnen vormen met de verzamelde
beslissingsmacht. 150 Wanneer de onbeschikbaarheidsperiode eindigt, kan de
werknemer gewoon de uitkering vragen van de waarde van zijn aandelen.151
86. Voor kleine vennootschappen is er het speciale systeem voorzien van het
investeringsspaarplan. Aangezien de aandelen die worden uitgegeven in het kader van
een participatieplan stemgerechtigd moeten zijn, zou de versnippering van de macht
147 Art. 10 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.; Memorie van toelichting bij het wetsontwerp betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, Parl.St., Kamer 2000-2001, doc. 50 1043/01, 39. 148 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 491. 149 Art. 12 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001. 150 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 503. 151 Volgens art. 374 W.Venn. tenzij anders bepaald in het participatieplan of de statuten van de coöperatieve vennootschap.; Art. 15 §3 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemers-participatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.
51
in zulke vennootschappen anders wellicht snel te groot worden.152 De toegekende
winst in het kader van het participatieplan wordt dan door de werknemers ter
beschikking gesteld van de vennootschap in het kader van een niet-achtergestelde
lening.153
87. Wat betreft de fiscale en parafiscale elementen volstaat het voor deze scriptie
te zeggen dat deze (naast het stimulerende effect) een opvallend autonome
behandeling kennen. 154 Kapitaalparticipaties gunstiger behandeld dan
winstdeelnemingen omdat werknemers betrekken bij het besluitvormingsproces net
een grote doelstellingen is van de wet werknemersparticipatie.
11. De niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen 88. In de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 90 van 20 december 2007 bereikten
de sociale partners een akkoord omtrent een nieuw systeem van “niet-recurrente
resultaatsgebonden voordelen”.155 Ten eerste dient direct opgemerkt dat dit niet tot
vervanging van de wetgeving rond kapitaaldeelname kan leiden, aangezien
loonbeschermingswet van 12 april 1965 uitdrukkelijk toepasselijk werd verklaard op
deze nieuwe regeling.156 Dat wil zeggen dat de uitkering van het voordeel in geld
moet gebeuren en dus niet in natura of in de vorm van aandelen.157 Ten tweede
verschilt dit stelsel, ondanks dat het ook gaat om voordelen verbonden aan de
collectieve resultaten van een onderneming (of groep van ondernemingen), wel
degelijk van de klassieke winstdeelnemingsgedachte aangezien die voordelen zullen
afhangen van het bereiken van duidelijk aflijnbare, meetbare en verifieerbare
doelstellingen.158 Die doelstellingen moeten volgens de CAO expliciet in een plan
152 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 508. 153 Art. 18 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001. 154 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 467. 155 Omgezet in een wettelijke regeling in de Wet van 21 december 2007 betreffende de uitvoering van het interprofessioneel akkoord 2007-2008. 156 Wetsvoorstel betreffende de uitvoering van het interprofessioneel akkoord 2007-2008, Parl.St. Kamer 2007-08, nr. 0594, 8. 157 A. VANDERSCHAEGHE, Niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen (loonbonus), Mechelen, 2008, Kluwer, 14. 158 Art. 3 CAO nr. 90 van 20 december 2007 betreffende de niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen (zoals gewijzigd door cao nr. 90bis van 21 december 2010).
52
worden opgenomen samen met zaken zoals de referteperiode waarop de
doelstellingen betrekking hebben en de follow-up en controle om na te gaan of ze
effectief bereikt zijn.159 Hoewel die doelstellingen dus ook inderdaad kunnen gaan om
verhoging van de winst of omzet, zijn er ook talloze andere mogelijkheden zoals
bijvoorbeeld het vergroten van de klantenportefeuille of vermindering van de
foutenlast in het werk.160 Over het algemeen kan men met het systeem van niet-
recurrente resultaatsgebonden voordelen veel korter op de bal spelen dan met de wet
werknemersparticipatie van 2001. Er kunnen specifiekere doelstellingen gesteld
worden, men kan deze duidelijk onderscheiden en opvolgen en de bonussen kunnen
los van het al dan niet verwezenlijken van winst gemoduleerd worden.
89. Ook wat betreft het fiscale en parafiscale luik valt deze regeling voordelig uit,
fiscaalrechtelijk geldt er namelijk een vrijstelling (en vormt het voordeel voor de
werkgever een aftrekbare bedrijfskost), terwijl er op het gebied van de sociale
zekerheid slechts een patronale bijdrage van 33% gevraagd werd.161 Zeker als we dit
bijvoorbeeld vergelijken met een winstdelingsregeling o.b.v. de wet
werknemersparticipatie (waar fiscaal gezien een bronbelasting van 25% na een
solidariteitsbijdrage van 13,07% voor de sociale zekerheid wordt doorgevoerd en de
deelname in de winst niet als beroepskost voor de werkgever wordt gezien).162
Intussen is er echter ook een nieuwe solidariteitsbijdrage op de niet-recurrente
bonussen toegevoegd van 13,07% ten laste van de werknemer die bovenop de reeds
159 Art. 8, 2°, 3° en 4° CAO nr. 90 van 20 december 2007 betreffende de niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen (zoals gewijzigd door cao nr. 90bis van 21 december 2010). 160 A. VANDERSCHAEGHE, Niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen (loonbonus), Mechelen, 2008, Kluwer, 10.; N. WELLEMANS, Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 411. 161 A. VANDERSCHAEGHE, Niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen (loonbonus), Mechelen, 2008, Kluwer, 16-17.; P. VANBELLEN, “Beloningen in de vermogenssfeer” in J. DAEMS, E. DEBRUYNE, I. DE TROYER, L. DE VRIESE, W. HUBER, M. MOHR, D. VAN BELLE, P. VANBELLEN, B. VAN GOETHEM, D. VAN WAL, Beter belonen, hoe optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij professional, 2012, 395. 162 Art. 33 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.; Art. 117, §1 Wetboek van de met de inkomstenbelastingen gelijkgestelde belastingen.; C. CHEVALIER, “Fiscale aspecten van financiële werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 193-197.
53
bestaande bijdrage van 33% komt, waardoor de kloof met winstdeelname o.b.v. de
wet van 2001 toch weer gedicht wordt.163
II. Vennootschapsrechtelijke uitwerkingen 90. Aangezien de wet werknemersparticipatie van 2001 geen bepalingen bevat die
de totstandkoming of implementatie van de participaties vennootschapsrechtelijk
regelen, moeten we hier grotendeels terugvallen op de reeds bestaande instrumenten
in deze context. 164 M. Tison bestempelt dit erg treffend als de
“vennootschapsrechtelijke neutraliteit” van deze wet, een erg belangrijk principe dat
nochtans uit slechts één zinsnede dient afgeleid: “Iedere werkgever kan -
onverminderd de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen- het initiatief
nemen tot invoering van een participatieplan.” Hoewel de Raad van State hier zijn
bedenkingen bij had, ging de regering er toch van uit dat de geldende
vennootschapswetgeving moest volstaan.165
1. Vennootschapsrechtelijke uitwerking winstdeelname 91. Wanneer we als vennootschap-werkgever een winstdeelneming willen
doorvoeren, denken we in de eerste plaats aan een uitkering hiervan in speciën.
Voordat er een specifieke participatiewetgeving bestond, was dit echter niet zo’n
aantrekkelijke optie, gezien deze winstuitkeringen dan dezelfde fiscale en parafiscale
behandeling kenden als gewone loonsverhogingen (net wat men zo graag wilde
vermijden a.d.h.v. alternatieve verloning).166
163 Art. 75 Programmawet 27 december 2012.; X., “Nieuwe solidariteitsbijdrage op niet-recurrente bonussen: vanaf wanneer?”, Fiscoloog 2013, afl. 1325, 14. 164 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, Parl.St., Kamer 2000-2001, doc. 50 1043/01, 24.; M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 109. 165 Adv. RvS bij het wetsontwerp betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, Parl.St., Kamer 2000-2001, doc. 50 1043/01, 85. 166 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 101.
54
92. Men ging als oplossing voor de winstdeelname dan maar een systeem met
uitgifte van winstbewijzen gebruiken.167 Deze vallen best te vergelijken met aandelen,
met als voornaamste verschil dat winstbewijzen worden uitgegeven ter vergoeding
van inbrengen die niet tot het kapitaal hebben bijgedragen, waar dat bij aandelen wel
het geval hoort te zijn.168 Zij kunnen dus worden uitgegeven in ruil voor arbeid of
diensten (die niet of moeilijk waardeerbaar zijn), wat hen uitermate geschikt maakt
voor de winstdeelname van werknemers. 169 Hier dient wel opgemerkt dat de
wetgeving hieromtrent erg beperkt is, wat voor de nodige rechtsonzekerheid kan
zorgen.170 Daardoor zullen we enerzijds vooral moeten terugvallen op algemene
principes en lijkt een duidelijke regeling in de statuten ter zake anderzijds ten zeerste
aanbevolen.171 Hier kunnen dan regels in worden opgenomen rond dividendrecht,
overdraagbaarheid en stemrecht.172
93. Deze winstbewijzen konden dan voor dividendenuitkeringen gaan zorgen die
weliswaar onderworpen waren aan roerende voorheffing maar waarop men geen
sociale zekerheidsbijdragen hoopte te moeten betalen.173 Dat laatste was echter buiten
de RSZ gerekend die daaromtrent in 1995 voor het Hof van Cassatie zijn slag
167 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 12. 168 Art. 483 W.Venn.; H. BRAECKMANS & R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 476.; G. POPPE, “winstbewijzen” in H. BRAECKMANS (ed.), De N.V. in de praktijk, Mechelen, Kluwer, losbl. I.2.3., 2002, afl. 93, 1. 169 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 12. 170 In het wetboek van vennootschappen vinden we de mogelijkheid zelfs enkel uitdrukkelijk terug bij de naamloze vennootschappen. 171 D. ROELENS & S. STEEVENS, “Winstbewijzen praktisch bekeken”, TRV 2010, (283) 283.; G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 12. 172 G. POPPE, “winstbewijzen” in H. BRAECKMANS (ed.), De N.V. in de praktijk, Mechelen, Kluwer, losbl. I.2.3., 2002, afl. 93, 18.; D. ROELENS & S. STEEVENS, “Winstbewijzen praktisch bekeken”, TRV 2010, (283) 283.; G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 12. 173 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 89-90.; P. VANBELLEN, “Beloningen in de vermogenssfeer” in J. DAEMS, E. DEBRUYNE, I. DE TROYER, L. DE VRIESE, W. HUBER, M. MOHR, D. VAN BELLE, P. VANBELLEN, B. VAN GOETHEM, D. VAN WAL, Beter belonen, hoe optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij professional, 2012, 353.
55
thuishaalde omtrent de welbekende winstbewijzen van Agfa-Gevaert. 174 Ingevolge
deze uitspraak dienden er nu dus ook sociale bijdragen op betaald te worden.
94. Verder kennen de winstbewijzen nog twee nadelen: ten eerste kunnen ze enkel
worden uitgegeven in de naamloze vennootschap, de commanditaire vennootschap op
aandelen of eventueel de Europese vennootschap die z’n zetel heeft in België.175 In de
BVBA of de CVBA is de uitgifte van winstbewijzen daarentegen zelfs verboden.176
Een tweede probleem betreffende winstbewijzen is dat deze eigenlijk niet passen
binnen het kader van onze participatiewetgeving van 2001. Artikel 2, 16° van de wet
bepaalt immers expliciet dat de winst wordt uitgekeerd in speciën.177 Ook in het kader
van de kapitaaldeelname (“deelname in aandelen of deelbewijzen met stemrecht”)
lijkt het niet mogelijk gebruik te maken van winstbewijzen –in dit geval dan met
stemrecht– behoudens enkele creatieve en te contesteren interpretaties.178 Dit alles wil
daarom nog niet zeggen dat winstdeelname via winstbewijzen ten dode opgeschreven
is, maar ze zal het wellicht meestal moeten afleggen tegen het voordeligere systeem
van de wet van 2001.179
174 Cass. 11 september 1995, AR S940041N. 175 Art. 460 W.Venn.; Art. 657 W.Venn.; Art. 5 Verordening van de Raad, nr. 2157/2001, 8 oktober 2001, betreffende het statuut van de Europese vennootschap, Pb.L. 10 november 2001, afl. 294, 4.; T. MOTMANS & M. BRESSELEERS, “Winstbewijzen revisited” in R. HOUBEN & S. RUTTEN, Actuele problemen van financieel, vennootschaps- en fiscaal recht: feestbundel 20 jaar werkgroep financieel recht, Antwerpen, Intersentia, 2007, (157) 159. 176 Art. 232, lid 3 W.Venn.; Art. 356, lid 2 W.Venn. 177 M. TISON, “Typologie van participatievormen” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, (31) 32-33. 178 M. TISON, “Typologie van participatievormen” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, (31) 33-34. 179 Ondanks dat we met de winstdeelname in speciën in een hoger fiscaal tarief vallen (doordat men niet zozeer de winstdeelneming maar wel de kapitaaldeelname wil stimuleren) en er een sociale bijdrage gevraagd wordt van 13,07% (“solidariteitsbijdrage”) die dus gelijk ligt aan de persoonlijke sociale zekerheidsbijdrage, kan het door wegvallen van de werkgeversbijdrage toch nog een verschil maken.; A. VAN PUT, “Wet van 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen. Een eerste analyse van de participatiewet”, RW 2001-02, (617) 625.; C. CHEVALIER, “Fiscale aspecten van financiële werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, (191) 193.
56
2. Vennootschapsrechtelijke uitwerking kapitaaldeelname 95. Wanneer de beslissing genomen is om werknemers te laten deelnemen in het
kapitaal van de onderneming, rest ons nog de keuze tussen verschillende
vennootschapsrechtelijke technieken om dit te bewerkstelligen. We onderscheiden
hier drie grote mogelijkheden: deelname via een kapitaalverhoging (1), deelname in
reeds bestaande aandelen (2) of de toekenning van aandelenopties of warrants (3).180
De invulling zal wel sterke verschillen vertonen naargelang de vennootschapsvorm.
Aangezien een gedetailleerde omschrijving van de mogelijkheden per verschillende
vennootschapsvorm echter te ver zou leiden, beperken we ons tot de grote lijnen en
dan meer bepaald de benadering bij de NV en de BVBA (als meest gebruikte
vennootschapsvormen).181
a) Kapitaalverhoging
i. Kapitaalverhoging met beperking of opheffing van het voorkeurrecht
96. Een kapitaalverhoging lijkt op het eerste zicht inderdaad een logische keuze,
maar we stuiten dan snel op het probleem van het voorkeurrecht. Bij de NV of de
BVBA zal het namelijk zo zijn dat de aandelen waarop in geld wordt ingeschreven,
eerst aan de reeds bestaande aandeelhouders moeten aangeboden worden.182 Hier valt
echter toch aan te ontsnappen. Bij de naamloze vennootschap en de commanditaire
vennootschap op aandelen heeft men een specifieke wetsbepaling voorzien waardoor
het voorkeurrecht kan beperkt of opgeheven worden ingevolge een besluit van de
algemene vergadering, er moet wel direct aan toegevoegd dat dit een redelijk strenge
en omslachtige procedure betreft en het misschien niet wenselijk is deze jaarlijks te
moeten herhalen.183 Er bestaat voor beiden weliswaar nog een tweede mogelijkheid
180 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 18.; M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 115. 181http://bestat.economie.fgov.be/BeStat/BeStatMultidimensionalAnalysis?loadDefaultId=589 182 Art. 309 & 592 W.Venn.; H. BRAECKMANS & R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 586. 183 Art. 596 W.Venn.; G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 19-20.; H. BRAECKMANS & R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012,
57
waarbij we deze bevoegdheid aan de raad van bestuur kunnen overlaten indien deze
mogelijkheid statutair is vermeld onder de regeling van het “toegestaan kapitaal”.184
Bedrijven zullen wellicht voor het goede verloop graag van deze tweede optie gebruik
maken. In de BVBA ten slotte bestaat die mogelijkheid tot opheffing van het
voorkeurrecht niet en zal er bijgevolg een unanimiteit vereist zijn van alle
aandeelhouders om tot een akkoord te komen rond de toetreding van derden.185
ii. Specifieke verhoging van het kapitaal voor het personeel 97. Een tweede mogelijkheid in de naamloze vennootschap bestaat er in te kiezen
voor de specifieke procedure van ‘de kapitaalverhoging ten voordele van het
personeel’ zoals voorzien in artikel 609 van het wetboek vennootschappen (het oude
artikel 52septies van de gecoördineerde wetten op de handelsvennootschappen, zie
supra randnummer 64).186 Dit betreft een soort versoepeld regime waarbij minder
pleegvormen in acht dienen genomen te worden dan bij de klassieke beperking of
opheffing van het voorkeurrecht.187 Hoewel dit veelbelovend klinkt, dient het belang
van dit artikel zeker niet overschat. Door de al bij al beperkte vereenvoudiging t.a.v.
589.; C. PIETTE, “het voorkeurrecht en het recht van voorrang” in Advocatenpraktijk, vennootschappenrecht (8), Mechelen, Kluwer, 2011, 26-27.; M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 118. 184 De raad van bestuur kan tot een kapitaalverhoging overgaan binnen de grenzen van het toegestaan kapitaal. Indien statutair toegelaten mag zij ook overgaan tot een kapitaalverhoging met beperking/opheffing van voorkeurrecht ten gunste van het personeel; Art. 581 W.Venn.; Art. 605, 2° W.Venn.; H. BRAECKMANS & R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 566.; C. PIETTE, “het voorkeurrecht en het recht van voorrang” in Advocatenpraktijk, vennootschappenrecht (8), Mechelen, Kluwer, 2011, 28-29. 185 Denken we aan individueel afstand van voorkeurrecht van alle aandeelhouders.; M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 121.; C. PIETTE, “het voorkeurrecht en het recht van voorrang” in Advocatenpraktijk, vennootschappenrecht (8), Mechelen, Kluwer, 2011, 24. 186 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 19.; M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 119-120. 187 M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 120.
58
de reguliere procedure bleef het succes van deze stimulans tot werknemersparticipatie
eerder klein.188
98. Een ander probleem is ook hier de “onverzoenbaarheid” van deze bepaling uit
het wetboek vennootschappen met de wet werknemersparticipatie van 2001. Die wet
gaat immers uit van een tweedeling winst- en kapitaaldeelname. Kunnen we deze
regeling waarbij werknemers met hun –veronderstelde– eigen middelen inschrijven
op aandelen dan wel zomaar onder één van deze twee gaan brengen? Stellen we ons
bijvoorbeeld een scenario voor waarin een winstdeelname gevolgd zou worden door
een verplichte inschrijving op aandelen, de facto zullen we dan simpelweg onder de
twee verschillende regelingen tegelijk vallen wat nog zwaardere verplichtingen en
zelfs inconsistenties met zich zou meebrengen. 189 Bijvoorbeeld qua
blokkeringsperiode of gronden tot opheffing van de onbeschikbaarheid bevatten
beiden immers verschillende bepalingen.190
b) Verwerving reeds bestaande aandelen
99. De vennootschap kan er i.p.v. nieuwe aandelen te creëren ook voor opteren
reeds bestaande aandelen te verwerven en deze dan toe te kennen aan de
werknemers.191 Als men dit dan zal doen met de winstfractie die voor het personeel is
voorbehouden, verschilt dit economisch gezien niet zo erg veel van de vorige optie.
Het betreft wel een redelijk complexe procedure gezien dit in eerste instantie de
inkoop van eigen aandelen inhoudt door de vennootschap (waar de wetgever altijd
188 Art. 609 W.Venn.; A. HAELTERMAN, “Participatieschema’s voor werknemers. Impact wijziging vennootschappenwet” in Aandelen delen. De dividendkwestie., Brussel/Kalmthout, Biblo, 1991, 22.; G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 23. 189 M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 120. 190 Art. 609 §1 lid 4 & §3 lid 1 W.Venn.; Art. 11 §1 & §3 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.; J.MALHERBE & Y. DE CORDT, “La participation des travailleurs au capital et aux bénéfices des sociétés: Aspects de droit des sociétés” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation des travailleurs au capital et aux bénéfices des sociétés, Brussel, Bruylant, 2001, (205) 237. 191 M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 123.
59
weigerachtig tegenover staat).192 Het probleem van de complexe procedure wordt
echter wel een beetje getemperd voor de naamloze vennootschappen door het iets
soepelere regime voor de inkoop ten behoeve van het personeel waarbij geen besluit
van de algemene vergadering van aandeelhouders meer zou nodig zijn, zodat dit ook
een plausibele optie wordt. 193 Voor de besloten vennootschappen met beperkte
aansprakelijkheid bestaat er geen afwijkend regime voor de bestaande, zware
procedure en zal de verwerving van reeds bestaande aandelen dus grotendeels geen
valabel alternatief vormen voor de kapitaalverhoging.194
c) Aandelenopties of warrants 100. Een aandelenoptie of een “stock-option” is een overeenkomst waarin een
overdrager (de optiegever) een optie toekent aan een begunstigde (de optiehouder)
waarbij aan die laatste een recht wordt toegekend om op een bepaald tijdstip of
gedurende een bepaalde periode tegen een vooraf vastgestelde prijs een aantal
aandelen te kopen (call-optie) of te verkopen (put-optie).195 Door de brede in de wet
ingeschreven definitie van het begrip “optie” kunnen we hier verschillende
instrumenten onderbrengen, ook warrants en converteerbare obligaties. 196 In de
context van de werknemersparticipatie zullen deze dus neerkomen op een
vennootschap die aan haar personeelsleden zo’n call-optie toekent.197 Zo kan de
192 B. POUSEELE, J. SANDRA, F. SOETAERT, G. VERHAEGHE, Inkoop eigen aandelen, Kortrijk, UGA, 2006, 10. 193 Art. 620 §1 lid 2 W.Venn.; M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 124.; B. POUSEELE, J. SANDRA, F. SOETAERT, G. VERHAEGHE, Inkoop eigen aandelen, Kortrijk, UGA, 2006, 15. 194 M. TISON, “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de werknemersparticipatie” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 125-126. 195 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 28c.; N. WELLEMANS, Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 30. 196 K. GEENS & C. CROES, “Vennootschapsrechtelijke aspecten van de nieuwe wet van 26 maart 1999 in verband met aandelenopties”, TRV 1999, (207) 209-210.; H. BRAECKMANS & R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 478-481. 197 C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 13.; N. WELLEMANS, Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 30.; P. VANBELLEN, “Beloningen in de vermogenssfeer” in J. DAEMS, E. DEBRUYNE, I. DE TROYER, L. DE VRIESE, W. HUBER, M. MOHR, D. VAN BELLE, P. VANBELLEN, B. VAN GOETHEM, D. VAN WAL, Beter belonen, hoe
60
werknemer participeren in de onderneming en dat alles –indien de koers van het
aandeel stijgt na het toekennen van de optie– zelfs tegen een voordeligere prijs dan de
marktprijs. De werknemer kan ofwel de meerwaarde onmiddellijk te gelde maken
door de aandelen direct door te verkopen ofwel de aandelen in zijn portefeuille
houden en verder blootgesteld worden aan het klassieke beleggersrisico.198
101. Qua wetgeving stuiten we bij deze opties echter op hetzelfde probleem als bij
de winstbewijzen of de specifieke verhoging van het kapitaal voor het personeel,
namelijk dat de wet werknemersparticipatie van 2001 hier niet op afgestemd is.199 We
moeten dus grotendeels naar andere wetgeving gaan kijken en daarbij is het van
belang een onderscheid te maken tussen die opties die onder de (facultatieve) stelsels
van 1984 of 1999 vallen en de gemeenrechtelijke buitenwettelijke aandelenopties.200
Zoals reeds gezien in het historisch overzicht, poogde de wetgever in 1984 de
aandelenopties fiscaal al aantrekkelijker te maken door de meerwaarde die men als
werknemer kan realiseren door het lichten van de optie onder bepaalde voorwaarden
vrij te stellen van belasting.201 Deze wet was echter erg restrictief en vindt vandaag de
dag enkel nog toepassing voor de opties die zijn toegekend voor 1 januari 1999 en
kent dus steeds minder belang.202 Thans wordt de fiscale behandeling geregeld door
de wet van 26 maart 1999 en die stelt de optie –indien ze wordt gegeven naar
aanleiding van de beroepsactiviteit– belastbaar als een voordeel van alle aard op het
ogenblik van de toekenning.203
optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij professional, 2012, 332. 198 C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 13-14.; N. WELLEMANS, Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 30. 199 M. TISON, “Typologie van participatievormen” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 35. 200 P. VANBELLEN, “Beloningen in de vermogenssfeer” in J. DAEMS, E. DEBRUYNE, I. DE TROYER, L. DE VRIESE, W. HUBER, M. MOHR, D. VAN BELLE, P. VANBELLEN, B. VAN GOETHEM, D. VAN WAL, Beter belonen, hoe optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij professional, 2012, 333. 201 Ibidem. 202 Art. 47, §2, lid 2 Wet 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen, BS 1 april 1999. 203 Het belastbaar voordeel wordt overigens gewaardeerd a.d.h.v. forfaitaire percentages van de onderliggende aandelen (bij niet-beursgenoteerde opties) en eventueel aangevuld met het verschil tussen de prijs van de optie en de waarde van het aandeel.; Art. 42, §1 & art. 43, §1 & §3 Wet 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de werkgelegenheid 1998 en
61
102. De optieplannen kunnen ook, al dan niet bewust, buiten deze wettelijke
stelsels gehouden worden.204 De verschillen liggen dan bijvoorbeeld in tijdstip van
belastbaarheid en belastbare grondslag, ook sociale zekerheidsbijdragen zou men dan
niet kunnen ontlopen.205 Als we deze simpele a contrario gedachtegang volgen, lijkt
gebruik van deze gemeenrechtelijke techniek dus allesbehalve voordelig. Hier dient
echter direct aan toegevoegd dat deze redenering gebaseerd is op de standpunten van
de ministers van Financiën en Sociale zaken in deze materie, bijgetreden door de
fiscus. In de rechtsleer en rechtspraak worden deze stellingen ten zeerste
bekritiseerd.206 Het is dan ook afwachten of deze opvatting standhoudt.
103. Verder vereisen zo’n opties natuurlijk ook dat de vennootschap er uiteindelijk
effectief effecten voor kan uitgeven. In abstracto hebben we hiervoor dezelfde
mogelijkheden als bij de directe kapitaaldeelname, namelijk een kapitaalverhoging
doorvoeren of werken met reeds bestaande aandelen.207
d) Extra: Overname van de onderneming door de werknemers 104. Deze optie gaat uiteraard iets verder maar door haar verwantschap met de
kapitaalparticipatie verdient ze het hier zeker (weliswaar beknopt) te worden
aangehaald. Een buy-out zal in de meeste gevallen worden doorgevoerd door het
oprichten van een nieuwe vennootschap (waarin de nodige fondsen worden
houdende diverse bepalingen, BS 1 april 1999.; P. VANBELLEN, “Beloningen in de vermogenssfeer” in J. DAEMS, E. DEBRUYNE, I. DE TROYER, L. DE VRIESE, W. HUBER, M. MOHR, D. VAN BELLE, P. VANBELLEN, B. VAN GOETHEM, D. VAN WAL, Beter belonen, hoe optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij professional, 2012, 340.; N. WELLEMANS, Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 31.; C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 16-17. 204 Bijvoorbeeld door aanvaarding buiten de gestelde termijn. 205 C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 43.; . VANBELLEN, “Beloningen in de vermogenssfeer” in J. DAEMS, E. DEBRUYNE, I. DE TROYER, L. DE VRIESE, W. HUBER, M. MOHR, D. VAN BELLE, P. VANBELLEN, B. VAN GOETHEM, D. VAN WAL, Beter belonen, hoe optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen, Standaard Uitgeverij professional, 2012, 336. 206 G. DAMME & F. RUELENS, “Werknemersparticipatie” in B. BEHEYDT (ed.), de NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 37.; C. DELMARCELLE, Stock-options – vergelijking en praktische vragen, Mechelen, Kluwer, 2010, 43-44. 207 K. GEENS & C. CROES, “Vennootschapsrechtelijke aspecten van de nieuwe wet van 26 maart 1999 in verband met aandelenopties”, TRV 1999, (207) 209.
62
samengebracht) die de oude zal overnemen 208 Meestal zal men de financieringslast
van de overname pogen af te wentelen op de over te nemen vennootschap.209 Vroeger
stuitten we hier dan echter op het verbod van het toenmalige artikel 52ter van de
vennootschappenwet dat verbood dat een vennootschap middelen voorschoot,
leningen toestond of zekerheden stelde met het oog op de verkrijging van haar
aandelen of winstbewijzen door derden.210 In 2008 werd dit artikel (ondertussen
overgenomen in artikel 629 van het wetboek vennootschappen) echter gewijzigd
waardoor het verlenen van financiële bijstand voor het verwerven van eigen aandelen
wel mogelijk werd, zij het onder strikte voorwaarden.211 Hierdoor werd ook deze
optie nu zonder omwegen mogelijk in het Belgische vennootschapsrecht.212
III. Analyse van de regelgeving 105. De wetgever heeft er in België erg lang over gedaan om inzake
werknemersparticipatie een genoegzaam instrument aan te reiken waar de
zakenwereld mee aan de slag kon. De verwachting dat met de wet van 2001 alle
onduidelijkheden en belemmeringen omtrent werknemersparticipatie zouden
uitgeklaard zijn was echter ijdele hoop. Er zijn reeds tal van mogelijke zwakheden
aangehaald zoals het feitelijke vetorecht voor de vakbonden, de
vennootschapsrechtelijke neutraliteit, de zware procedure,…213
208 Hoewel dit in theorie ook rechtstreeks kan gebeuren, zonder oprichting van die nieuwe rechtspersoon.; K. TROCH, Ondernemingsfinanciering bij de overname van vennootschappen, Brussel, Larcier, 2011, 129.; K. VERHELST, “De management buy-out in België. Een reflectie over de juridische en fiscale aspecten van een leveraged management buy-out in Belgische context”, T.Fin.R. 2007, 227-228. 209 K. TROCH, Ondernemingsfinanciering bij de overname van vennootschappen, Brussel, Larcier, 2011, 132-139. 210 J. LIEVENS, “De gevaren van artikel 52ter vennootschappenwet – inzonderheid in de context van een management buy-out”, Not.Fisc.M., 1994, 13. 211 L.A. DENYS & B. VAN BRUYSTEGEM, “Vennootschapsrechtelijke verrichtingen en gebeurtenissen en hun fiscale relevantie” in J. DEFOORT, J. DILLEN, A. TIBERGHIEN & L.A. DENYS (eds.), Vennootschap en belastingen, 2008, (227) 356.; D. BRULOOT, “Wetboek vennootschappen wordt op drie punten gewijzigd”, Juristenkrant, 26 november 2008, 5. 212 Al dient hier wel opgemerkt dat de exacte juridische constructies en financieringstechnieken hiervan nog steeds behoorlijk complex kunnen zijn. Zie hierover bijvoorbeeld: K. TROCH, Ondernemingsfinanciering bij de overname van vennootschappen, Brussel, Larcier, 2011, x + 183 p. 213 J. RASKING, “Werknemersparticipatie kan eindelijk van start gaan”, De Standaard, 22 januari 2002, http://www.standaard.be/cnt/dexa22012002_076.
63
106. Wat in het kader van deze scriptie dan weer in het oog springt is het gebrek
aan alternatief om dergelijk systeem ook op grotere schaal in te voeren. In de wet
werknemersparticipatie is er immers enkel sprake van de mogelijkheid een
participatieplan in te voeren voor een “vennootschap” of een “groep van
vennootschappen”.214 Dit laatste mag echter niet zo ruim geïnterpreteerd worden dat
vennootschappen die anders niets met elkaar te maken hebben nu wel zouden kunnen
samenwerken omtrent de financiële participatie van hun werknemers.215 We kunnen
onze wetgever dit moeilijk kwalijk nemen, aangezien hij ook maar de Europese
aanbeveling volgt, die zichzelf ook beperkt tot het niveau van de onderneming.216 Dit
is echter toch vreemd aangezien men op Europees niveau zelf onder meer in het
memorandum van de commissie en het PEPPER-rapport nog de zorgen rond risico’s
en bijkomende sociale verschillen (die zo’n grote schaal zouden verantwoorden)
aanhaalde.217
107. Het is op zich niet onlogisch dat het gebrek aan breder werkende systemen ons
op vlak van kapitaalparticipatie niet gerust kan stellen omtrent de risico’s en de
creatie van bijkomende sociale verschillen. Op het vlak van winstdeelname kunnen
we daarnaast ook begrijpen dat er nieuwe en beter aangepaste systemen werden
uitgedacht zoals de niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen in de
veronderstelling: “Als we het dan toch klein gaan houden, kunnen we beter een
regelgevend kader uitwerken dat korter op de bal kan spelen en flexibeler is.”
108. Daarenboven dienen we hier ook rekening te houden met de belangrijke
opmerking dat de wet werknemersparticipatie van 2001 een subsidiair karakter heeft, 214 Art. 8, §1 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001. 215 Het gaat slechts om moeder-en dochtervennootschappen, vennootschappen die deel uitmaken van een consortium of die onder controle staan van één van voornoemde vennootschappen.; I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 475. 216 Aanbeveling van de raad, nr. 92/443/EEG, 27 juli 1992 betreffende de bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten (inclusief aandelenparticipatie), Pb.L. 26 augustus 1992, 53-55. 217 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 17.; Memorandum van de commissie, nr. (79) 190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 30.
64
wat enerzijds inhoudt dat de reeds vroeger bestaande regels ook blijven gelden en
anderzijds dat je ook naast deze wetgeving kan gaan.218 Groot gebrek is dan natuurlijk
dat je niet geniet van de fiscale/parafiscale gunstregels.219 Daardoor lijkt de kans
eerder klein dat werkgevers of werknemers zich daartoe zouden laten verleiden.
218 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 469. 219 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 478.
65
DEEL 5: RECHTSVERGELIJKEND LUIK
I. Frankrijk
1. Inleiding 109. Volgens het eerste PEPPER-rapport heeft Frankrijk in vergelijking met andere
Europese landen de langste en oudste traditie wat betreft geïnstitutionaliseerde
werknemersparticipatie.220 In vergelijking met België lijkt dat alvast niet gelogen
want tegenover ons land kwamen de participatie-ideeën er duidelijk veel sneller van
de grond. Zo kennen we in Frankrijk al in 1917 een wet die de mogelijkheid geeft om
aan de werknemers naast hun loon ook een gratis “arbeidsaandeel” toe te kennen en
deze in een coöperatieve vennootschap te storten (cfr. de “capital shares” en “labour
shares” van James Meade – zie supra). 221 Hoewel dit systeem een facultatief karakter
kende en misschien niet zo wijdverspreid raakte als men gehoopt had, is het
desalniettemin behoorlijk opvallend en weinig lovenswaardig om zien dat dezelfde
denkwijze in België pas een kleine eeuw later in een wettelijke regeling gegoten
wordt.222
2. Geboorte van de participatiesystemen
a) L’intéressement of de winstdeling in speciën (1959) 110. Een eerste echte actieve aanmoediging van financiële participatie vinden we
bij de Fransen reeds in 1959 in hun eerste ordonnantie rond deelname van de
werknemers in de ondernemingsresultaten. 223. Deze ordonnantie voert een facultatief
220 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 66. 221 De zogenaamde “sociétés anonymes à participations ouvrières”.; La loi (FR) 26 april 1917 sur les sociétés anonymes à participation ouvrière, JORF 28 april 1917.; V. VANSTEELANDT, Bedrijfs-medebezit van de werknemer, onuitg. thesis Rechten UGent, 1965, 6. 222 De coöperatieve participatievennootschap zoals omschreven in de artikels 12 t.e.m. 17 in de wet werknemersparticipatie van 2001.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 51. 223 Dit staat meteen in schril contrast met onze aanmoedigingsinitiatieven die uiteindelijk slechts in de jaren ’80 met enkele kleinere fiscale gunstregels op het toneel verschijnen.; Memorandum van de commissie, nr. (79) 190, 28 augustus 1979, Deelneming van de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese gemeenschappen, supplement 6/79, 40.; Ordonnance n° 59-126 (FR) 7 januari 159 association ou interessement des travailleurs a l’entreprise, JORF 9 januari 1959, 641.; S. BLIND, La participation et l’intéressement des travailleurs, les plans d’épargne de l’entreprise, Parijs, Les éditions
66
stelsel van winstdeelname in speciën in, werknemers kunnen een periodieke cash-
bonus toegekend krijgen, gelinkt aan de winst, productiviteit of andere vrij overeen te
komen ondernemingsresultaten. 224 Als we dit linken aan het eerder gemaakte
onderscheid tussen winstdeelname sensu stricto en deelname in de financiële
resultaten, zal dit dus eerder onder dat tweede begrip vallen.225 De ordonnantie bevat
enerzijds al een aantal elementen die we vandaag de dag nog steeds in de meeste
reglementeringen rond participatie zullen terugvinden zoals dat het participatieplan
moet openstaan voor alle werknemers of de berekeningswijze van de participaties er
duidelijk in vermeld moet worden, maar herbergt anderzijds ook een aantal
betwistbare voorwaarden zoals de obligate tijdrovende ex ante controle van het
ingevoerde participatieplan door een speciaal opgerichte commissie.226
111. Als we zulke kleine gebreken koppelen aan de weerstand van vakbonden en
werkgevers, komen we erop uit dat de winstdelingsmechanismes, ondanks de fiscale
voordelen en het enthousiasme van de overheid onder aanvoering van de Gaulle, niet
direct een groot succes waren.227
d’organisation, 1968, 261-264.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 71 224 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 69.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 52. 225 Zie supra deel 3: “Verschillende vormen van werknemersparticipatie”. 226 Art. 2, 1°, art. 3 & art. 5, lid 1 Ordonnance n° 59-126 (FR) 7 januari 159 association ou interessement des travailleurs a l’entreprise, JORF 9 januari 1959. 227 De vakbonden vreesden een te grote afhankelijkheid van de werknemers t.a.v. hun werkgevers terwijl de werkgevers de winst niet uit hun handen wilden zien glippen.; V. VANSTEELANDT, Bedrijfs-medebezit van de werknemer, onuitg. thesis Rechten UGent, 1965, 6 & 73.; M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 66.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 51.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 72.
67
b) La participation of de vermogensaanwasdeling (1967 – 1) 112. In 1967 volgt dan ook al de volgende ordonnantie die een indrukwekkende
stap in de participatie-filosofie zet.228 Een winstdelingsstelsel werd nu namelijk
verplicht voor alle ondernemingen vanaf een bepaalde grootte (meer dan 100, later
zelfs verlaagd naar 50 werknemers, zie infra). 229 Concreet wordt er in deze
ondernemingen een speciale winstdelingsreserve aangelegd (“la réserve spéciale de
participation”) waar jaarlijks een bedrag tot 50% van de winst na belasting aan
gedoneerd kan worden. Deze bedragen worden dan voor enkele jaren geblokkeerd om
vervolgens naar rato van het salaris te worden uitgekeerd aan de werknemers.230 In
tussentijd kunnen ze belegd worden en dat kan zowel in de eigen onderneming als
daarbuiten (als gemengd).231
113. De invoering van dit systeem geschiedt door contractuele overeenkomsten
(bijvoorbeeld een CAO) waarin de precieze modaliteiten van het stelsel verder
kunnen worden gepreciseerd. Voor de punten waarop men niet afwijkt van de
bepalingen van de ordonnantie, zal de wettelijk voorgestelde participatieformule
gelden.232 Ook dit stelsel wordt aangemoedigd met enkele aanzienlijke fiscale en
parafiscale voordelen.233
228 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 73. 229 Art. 1 Ordonnance n° 67-693 (FR) 17 augustus 1967 relative à la participation des salariés aux fruits de l’expansion des entreprises, JORF 18 augustus 1967.; S. BLIND, La participation et l’intéressement des travailleurs, les plans d’épargne de l’entreprise, Parijs, Les éditions d’organisation, 1968, 49. 230 Art. 2, lid 1 & art. 3, lid 1 Ordonnance n° 67-693 (FR) 17 augustus 1967 relative à la participation des salariés aux fruits de l’expansion des entreprises, JORF 18 augustus 1967.; J.P.M. STUBBE, Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg. doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 287. 231 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 54. 232 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 73-74. 233 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 72.
68
c) Les plans d’épargne of de bedrijfsspaarplannen (1967 – 2) 114. Een tweede ordonnantie van 1967 voert de bedrijfsspaarplannen (plans
d’épargne) voor werknemers in.234 Ze zal echter meteen ook verder gaan dan een
eenvoudige winstdeelname en werknemers nu ook de mogelijkheid bieden een
effectenportefeuille te gaan vormen.235 Zowel besparingen die uit de twee voorgaande
regelingen (de ordonnanties van 1959 en 1967) voortkomen als werkgeversbijdragen
of zelfs een deel van het eigenlijke loon van de werknemers kunnen worden
aangewend ter financiering van deze spaarplannen.236 We kunnen dit in sommige
gevallen reeds als een eerste vorm van kapitaaldeelname in de strikte zin van het
woord zien aangezien, naast het verwerven van aandelen in gemeenschappelijke
beleggingsfondsen en in “SICAV’s” (sociétés d’investissement à capital variable, wat
wij kennen als een “BEVEK”), ook vermogenstitels in de eigen onderneming tot de
mogelijkheden behoren. 237 Verder bevat deze wetgeving alweer de klassieke,
onvermijdelijke elementen zoals een blokkeringsperiode, de vereiste dat het systeem
openstaat voor alle werknemers en maximumgrenzen.238
234 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 77. 235 De kanalisering naar productieve investeringen is immers politiek gezien de volgende stap.; “il apparaît de plus en plus nécessaire de favoriser la formation d’un mouvement régulier de capitaux vers les placements à long terme.”.; Art. 1, lid 1 Ordonnance n° 67-694 (FR) 17 augustus 1967 relative aux plans d’épargne d’entreprise et modifiant la loi n°65-997 du 29 novembre 1965, JORF 18 augustus 1967.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 55. 236 Dat laatste valt op omdat het aan het loon zelf kan raken wat meestal uit den boze is.; J.P.M. STUBBÉ, Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg. doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 290.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 77. 237 S. BLIND, La participation et l’intéressement des travailleurs, les plans d’épargne de l’entreprise, Parijs, Les éditions d’organisation, 1968, 223.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 55. 238 Art. 3, art. 5, lid 1 & art. 7 Ordonnance n° 67-694 (FR) 17 augustus 1967 relative aux plans d’épargne d’entreprise et modifiant la loi n°65-997 du 29 novembre 1965, JORF 18 augustus 1967.
69
d) Les plans d’actionnariat of de aandeelhoudersplannen (1973)
115. De kapitaaldeelname maakt zo zijn intrede en in de jaren ’70 komen er nog
meer wetgevende initiatieven om deze verder uit te diepen. In 1973 bijvoorbeeld
wordt er een wet uitgevaardigd die het de ondernemingen mogelijk moet maken
aandelen uit te geven (of in te kopen) op de markt en ze aan te bieden aan hun
werknemers tegen een gunsttarief met het oog op een kapitaaldeelname.239 Deze
directe participatie kent echter geen onmiddellijk succes. Ondanks de fiscale
aanmoedigingen komen we in de eerste jaren aan nog geen 100 ondernemingen waar
de plannen worden toegepast.240 Desalniettemin mogen we ook hier stilstaan bij het
vooruitstrevend karakter van deze wet. Het zal pas 18 jaar later zijn dat we ook in
België zulke reglementering zullen invoeren.241 We kunnen A. Van Put overigens
alleen maar bijtreden in zijn analyse dat die eerste Belgische regeling in 1991 (die
artikel 52septies aan de vennootschapswet toevoegde) grotendeels van de Franse wet
van 1973 is overgeschreven.242 We zien immers opvallende gelijkenissen zoals dat de
vennootschap in de loop van de laatste drie boekjaren minstens twee dividenden moet
uitgekeerd hebben, dat de aandelen op naam moeten gesteld zijn en dat ze gedurende
5 jaar onoverdraagbaar zullen zijn.243
3. Een alomvattend wettelijk kader in 1986
116. Alle reeds opgenoemde systemen worden in 1986 samengebracht in de
“ordonnance relative à l’intéressement et à la participation des salariés aux résultats
de l’entreprise et à l’actionnariat des salariés”.244 Na 1986 komen er uiteraard nog
239 Loi n° 73-1196 (FR) 27 december 1973 relative à la souscription ou à l’acquisition d’actions de sociétés par leurs salariés, JORF 30 december 1973, 14148-14150.; 240 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 78. 241 Art. 12 van de nieuwe vennootschapswet 18 juli 1991, BS 26 juli 1991, 16531-16532. 242 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 56. 243 Art. 2, lid 2 & Art. 7 lid 2 Loi n° 73-1196 (FR) 27 december 1973 relative à la souscription ou à l’acquisition d’actions de sociétés par leurs salariés, JORF 30 december 1973, 14149. 244 Later aangepast a.d.h.v. de wet van 7 november 1990.; Ordonnance n° 86-1134 (FR) 21 oktober 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salariés aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF 23 oktober 1986, 12771-12775.; A. ARSEGUEL, “La nature juridique et la portée du dépôt des accords d’intéressement”, Droit social 1991, 126.
70
verschillende wijzigingen, maar we staan bij deze wetgeving van 30 jaar geleden toch
iets langer stil aangezien deze ordonnantie altijd de basis gebleven is van de regeling
rond financiële werknemersparticipatie in Frankrijk.245 Daarenboven verdient het de
nodige aandacht dat dit behoorlijk complete kader er reeds 15 jaar voor het onze was.
Bovendien zien we over het algemeen pas na deze regelgeving echt de tendens naar
een toegenomen interesse en gebruik van de participatiesystemen.246
a) L’intéressement 117. Het aantal vrijwillige winstdelingsregelingen verdubbelde in 2 jaar tijd. Dit
heeft wellicht te maken met de flexibilisering waardoor er nu verschillende
berekeningswijzen van de winstdelingsbonussen mogelijk zijn naargelang de functie
van de werknemer en zaken zoals de tijdrovende ex ante controle werden
afgeschaft.247 Een andere belangrijke nieuwigheid is het maximumplafond van 20%
van de totale bruto loonmassa, later gewijzigd naar 10 of uitzonderlijk 15%.248
b) La participation 118. Ook de verplichte werknemersparticipatie in de ondernemingsresultaten van
bedrijven met meer dan 100 werknemers kent versoepelingen zoals de mogelijkheid
tot inkorting van de blokkeringsperiode (van 5 naar 3 jaar) in ruil voor een kleiner
fiscaal voordeel.249 Verder werd deze regeling zelfs uitgebreid door ze van toepassing
245 Bijvoorbeeld de indeling in drie hoofdstukken die we vandaag de dag nog net hetzelfde terugvinden in de code de travail. 246 A. ARSEGUEL, “La nature juridique et la portée du dépôt des accords d’intéressement”, Droit social 1991, 127. 247 Art. 3, 4° ordonnance n° 86-1134 (FR) 21 oktober 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salariés aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF 23 oktober 1986, 12771.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 73.; J.P.M. STUBBE, Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg. doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 288. 248 Art. 2, lid 3 ordonnance n° 86-1134 (FR) 21 oktober 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salariés aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF 23 oktober 1986, 12771.; Art. 3 loi n° 90-1002 (FR) 7 november 1990 modifiant l’ordonnance n° 86-1134 du 21 octobre 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salaries aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF 11 november 1990, 13846.; P. DESBRIERES, Participation financière, stock-options et rachats d’entreprise par les salariés, Parijs, Economica, 1991, 21. 249 Art. 13, lid 2 ordonnance n° 86-1134 (FR) 21 oktober 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salariés aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF
71
te maken op alle ondernemingen die meer dan 50 (i.p.v. 100) personen te werk
stellen.250 Wat daarenboven ook opvalt, is dat de Franse regering nu ook het
achterliggende doel van de bevordering van productieve investeringen veel
duidelijker gaat aanhangen.251 Dit is echter niet dezelfde doelstelling als de initiële
herverdelingsgedachte waar men onder De Gaulle mee begonnen was.252 Het lijkt
aannemelijk dat de invloed van Europa hier een rol in speelt, gezien de participatie
met het oog op verhoging van de productieve investeringen daar ondertussen reeds
verschillende malen is aangehaald, alsook simpelweg de nood tot aanzwengelen van
de economie.253
c) Les plans d’épargne & les plans d’actionnariat 119. De wetgeving op de bedrijfsspaarplannen van 1967 en die op de
aandeelhoudersplannen van 1973 worden in de wet van 1986 samengebracht.254 De
directe kapitaaldeelname kende tot op dit punt nog geen al te groot succes, wat
wellicht te wijten was aan het grote risico dat eraan verbonden is voor de
werknemers.255 In economisch moeilijke tijden zou men immers niet enkel z’n job
kunnen verliezen maar riskeert men ook nog eens de waarde van de
beleggingsportefeuille te zien kelderen. De oprichting van collectieve
23 oktober 1986, 12773.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 75. 250 Art. 5 loi n° 90-1002 (FR) 7 november 1990 modifiant l’ordonnance n° 86-1134 du 21 octobre 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salaries aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF 11 november 1990, 13847.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 53. 251 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 74. 252 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 51. 253 De vier programma’s voor economische politiek op de middellange termijn en het memorandum van de commissie inzake deelneming van de werknemers in de vermogensvorming zijn immers ondertussen uitgegeven. 254 Dit is op zich geen vreemde keuze gezien de finaliteit van de wet van 1973 perfect onder te brengen valt bij de mogelijkheden van de wet van 1967.; P. DESBRIÈRES, Participation financière, stock-options et rachats d’entreprise par les salariés, Parijs, Economica, 1991, 28. 255 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 78.
72
beleggingsfondsen met soepele samenstelling van de beleggingsportefeuille zou hier
een oplossing voor moeten bieden.256
4. De huidige stand van zaken
a) L’intéressement 120. Het eerste systeem, dat van de winstdeling of de “intéressement”, is voor het
laatst bijgesteld door de wet Macron in 2015.257 We hebben reeds gezien dat sinds de
invoering van de bedrijfsspaarplannen in 1967 de opbrengsten van de winstdeelname
konden worden aangewend voor de financiering van die “plans d’épargne”. Een
nieuwigheid onder de nieuwe wet zou nu zijn dat dit vanaf 2016 automatisch gebeurt
indien de werknemer niet specifiek aangeeft het anders te willen.258 Zo worden de
regelingen van de winstdeelneming en die van de kapitaaldeelneming nog veel sterker
aan elkaar gelinkt.259 Met 36,6% van de werkende bevolking had in 2013 nog altijd
een substantieel deel van de Fransen toegang tot zo’n winstdelingssysteem.260
b) La participation 121. De participation of de verplichte winstdeelname in ondernemingen met 50
werknemers of meer blijft ook overeind. Op enkele kleine wijzigingen (zoals
256 Zie over risicoreductie het deel kapitaaldeelneming in deel 3: “verschillende vormen van werknemersparticipatie” 257 Een wet van de Franse minister van economie, Emmanuel Macron, die bedoeld was om de Franse economie uit het slop te trekken.; A. MOUTON, “Emmanuel Macron: ‘Het probleem van Frankrijk zijn wijzelf.’”, Knack Trends, 3 maart 2015, http://trends.knack.be/economie/mensen/emmanuel-macron-frans-minister-van-economie-het-probleem-van-frankrijk-zijn-wijzelf/article-normal-538245.html.; N. CHEYSSON-KAPLAN, “Les principales mesures de la loi Macron en faveur de l’épargne salariale”, Le monde, 11 februari 2015, http://www.lemonde.fr/argent/article/2015/02/11/les-principales-mesures-de-la-loi-macron-en-faveur-de-l-epargne-salariale_4574350_1657007.html. 258 Art . 150, lid 1 Loi n° 2015-990 (FR) 6 augustus 2015 pour la croissance, l’activité et l’égalité des chances économiques, JORF 7 augustus 2015. 259 J.P. LIEUTIER, "Participation financière, participation à la gestion : philosophies et ambiguïtés de l'épargne salariale et de l'actionnariat salarié", Droit social 2014, 500. 260 Volgens cijfers van “la direction de l’animation de la recherche, des études et des statistiques” of “DARES” in de commerciële sector, de landbouwsector buiten beschouwing gelaten, http://travail-emploi.gouv.fr/IMG/pdf/2015-055-2.pdf.
73
beperking van de anciënniteitsvereiste) na, is hier niet veel meer aan veranderd.261 In
2013 had nog 43,3% van de werkende bevolking in Frankrijk toegang tot dit stelsel.262
c) Les plans d’épargne 122. Het systeem van de plans d’épargnes of de bedrijfsspaarplannen (waar het
systeem van de aandeelhoudersplannen (l’actionnariat) in geïntegreerd is) zorgt
vandaag de dag nog steeds voor de bekende 5 jaar lang geblokkeerde besparingen.263
Men poogt enerzijds via allerhande mogelijke beleggingsvehikels de besparingen in
de richting van steeds risicovollere beleggingen te duwen, maar anderzijds blijft men
via diversificatie toch ook een beetje veiligheid inbouwen. 264 Veel gebruikte
constructies zijn hierbij de SICAV’s (sociétés d’investis265sement à capital variable)
en de FCPE’s (Fonds commun de placement d’entreprise).266 De plans d’épargne
entreprise zijn misschien wel de populairste participatiemechanismes; ze stonden in
2013 namelijk ter beschikking van 45,5% van de Franse werknemers.267 Overigens
valt op te merken dat dergelijke bedrijfsspaarplannen ook vanuit andere doelstellingen
kunnen worden opgezet; zo ontwierp men in 2001 een vergelijkbaar systeem dat een
soort van pensioensparen faciliteert.268
261 Art. 2 loi n° 2001-152 (FR) 19 februari 2001 sur l’épargne salariale, JORF 20 februari 2001, 2774. 262 Volgens cijfers van “la direction de l’animation de la recherche, des études et des statistiques” of “DARES” in de commerciële sector, de landbouwsector buiten beschouwing gelaten, http://travail-emploi.gouv.fr/IMG/pdf/2015-055-2.pdf. 263 Al zijn er tal van uitzonderingen waarbij een vroegere deblokkering mogelijk is.; Art. L3332-16, lid 2 Code du travail (FR). 264 Art. L3332-15 Code du travail (FR).; Y. SAINT-JOURS, “Les principales dispositions de la loi du 19 février 2001 sur l’épargne salariale.”, Recueil Dalloz 2001, 1179. 265 Art. 3321-1 – 3326-2 Code du travail (FR). 266 Art. 1 Décret n° 57-1342 (FR) 28 december 1957 relatif aux fonds communs de placement, JORF 29 december 1957, 11903.; R. ROBLOT, Les SICAV, les fonds communs de placement, Paris, Association nationale des sociétés par actions, 1980, 11. 267 Volgens cijfers van “la direction de l’animation de la recherche, des études et des statistiques” of “DARES” in de commerciële sector, de landbouwsector buiten beschouwing gelaten, http://travail-emploi.gouv.fr/IMG/pdf/2015-055-2.pdf. 268 “Plan partenarial d’épargne salarial volontaire” (PPESV), gewijzigd in “plan d’épargne pour la retraite collectif” PERCO.; Art. 3334-1 – 3335-2 Code du travail (FR).
74
5. Andere participatiemogelijkheden
a) Aandelenopties (1970) 123. Waar we de kapitaaldeelname ook al in andere wetgevende initiatieven tot
bloei zagen komen in de jaren '70, dient hier voor de volledigheid ook de “loi relative
à l’ouverture d’options de souscription ou d’achat d’actions au bénéfice du personnel
des sociétés” uit 1970 vermeld. Deze voert enkele artikels in de Franse
vennootschapswet in die ervoor zorgen dat er aandelenopties kunnen worden verstrekt
aan het personeel.269 Een wetgevend kader dat bij ons 14 jaar later pas in beeld komt
en zelfs 29 jaar later pas op punt gesteld wordt.270
b) Overname van de onderneming door de werknemers (employee buy-outs) (1984)
124. In 1984 wordt er nog een opvallende wetgeving aangenomen in Frankrijk,
meer bepaald omtrent de overname van ondernemingen door hun werknemers.271
Deze is iets minder vernieuwend te noemen aangezien ze grotendeels gebaseerd is op
het idee van de “(Leveraged) management buy-outs” dat reeds bestond in de
Verenigde Staten.272 Zo’n management buy-out wordt bij ons gedefinieerd door K.
Byttebier als: “Een transactie waarbij een meerderheidsbelang (of eventueel zelfs een
minderheidsbelang) in het aandelenkapitaal van de vennootschap wordt overgenomen
met het oog op het verwerven van zeggenschap door of samen met het zetelende
management.” 273 Dit kan een gunstige optie zijn om bijvoorbeeld familiale
ondernemingen met opvolgingsproblemen, een mogelijkheid te geven a.d.h.v. een
overname door het management, de onderneming toch voortgezet te zien.274
269 Loi n° 70-1322 (FR) 31 december 1970 relative à l’ouverture d’options de souscription ou d’achat d’actions au bénéfice du personnel des sociétés, JORF 3 januari 1971, 77-78.; Vandaag de dag geregeld in art. 225-177 van de Code de commerce (FR). 270 Zie supra deel 4 : « De Belgische regelgeving a.d.h.v. een beknopt historisch overzicht ». 271 De RES (Rachats d’entreprise par les salaries).; Deze wetgeving werd overigens gewijzigd in 1987.; Loi n° 84-578 (FR) 8 juli 1984 sur le développement de l’initiative économique, JORF 11 juli 1984, 2203-2207.; Loi n° 87-416 (FR) 17 juni 1987 sur l’épargne, JORF 18 juni 1987, 6521-6523. 272 B. LE COURT, Transmission d’entreprises: vente, donation, reprise par les salaries, Parijs, Delmas, 1986, 134.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 56. 273 De.; K. BYTTEBIER, Handboek fusies en overnames, Antwerpen, Intersentia, 2012, 219. 274 W. MAES, De financiering van management buyouts: een empirische analyse, onuitg. masterproef toegepaste economische wetenschappen UGent, 2004, 83.
75
125. Hoe dan ook waait dit idee ook over naar Frankrijk waar het wordt opgepikt
binnen de daar sterk heersende participatiegedachte. Zij zullen er dan ook niet enkel
een wettelijk kader rond maken, maar een stap verder gaan en dit alweer actief gaan
aanmoedigen.275 Een korte analyse van deze wetgeving leert ons dat er normaal
gezien een overnameholding wordt opgericht en dat men de schuld die voortvloeit uit
de overname zo veel mogelijk bij die holding zal leggen (zo wordt deze niet louter
gedragen door de werknemers-overnemers).276 Als aan alle wettelijke voorwaarden is
voldaan, zullen uiteindelijk zowel de werknemers als die holding van enkele fiscale
en financiële gunstregels genieten.277
6. Conclusie 126. Als we naar de Franse systemen kijken, springt “la participation” ongetwijfeld
het meest in het oog. Het was behoorlijk verregaand en beslist een markante keuze om
een winstdeling, waar vele landen (waaronder België) nog niet eens één wetgevende
bepaling over gemaakt hadden, verplicht te gaan stellen in bepaalde gevallen.
Frankrijk is dan ook tot op vandaag de absolute leider in Europa op het vlak van
profit-sharing. Op basis van een jaarlijks onderzoek van het “EFES” (“European
federation of employee share ownership”) zien we immers dat zelfs in 2015 van alle
onderzochte (beursgenoteerde) ondernemingen nog bijna 90% aan winstdeelname
doet.278 Indrukwekkend als we zien dat bijvoorbeeld eerste achtervolger Ierland het
met een goede 16% moet stellen.279
275 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 79. 276 Deze wordt dus louter opgericht voor die RES: om de overname te realiseren en de meerderheid van de kapitaalaandelen van de overgenomen vennootschap vast te houden.; S. LACROIX-DE SOUSA, “Le rachat de l’entreprise par les salariés: une stratégie payante?”, Droit Social 2014, 517. 277 P. DESBRIERES, Participation financière, stock-options et rachats d’entreprise par les salariés, Parijs, Economica, 1991, 42-43. 278 Al heeft dit wellicht ook te maken met dat men voor het merendeel van de kapitaaldeelnames langs de profit-sharing zal passeren.; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 100.; M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 100-101,http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf. 279 M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 100-101,
76
127. Het succes van de “profit-sharing” lijkt ook zijn vruchten af te werpen voor
het kapitaalbezit onder de werknemers. Waar Frankrijk op Europees vlak dan
misschien niet de absolute leider is qua percentage van het kapitaal dat door de
werknemers wordt gecontroleerd als we naar de totale cijfers kijken, is het dat wel als
we het leidinggevend personeel buiten beschouwing laten en enkel naar de “gewone
werknemers” kijken. 280 Van de 357 door de EFES onderzochte Franse
ondernemingen, zijn er zo 120 of zo’n 34% waar de werknemers voor meer dan 50%
eigenaar zijn.281 Een pak boven het Europese gemiddelde van 6,7%.282
128. Het is van belang hier te vermelden dat men hier geen verkeerde conclusies
mag trekken uit het veel minder voorkomen van kapitaaldeelnemingssystemen op
zich.283 De “intéressement”, “participation” en “plans d’épargne” zullen immers allen
doorgaans als “profit-sharing” gecategoriseerd worden.284 Maar aangezien deze ook
stuk voor stuk (direct of indirect) kunnen bijdragen tot kapitaaldeelname (zie infra),
moeten ze ook daarbij in rekening worden gebracht.
129. Ook opmerkelijk in Frankrijk is toch wel de –misschien niet zo opvallende–
achterliggende mentaliteitswijziging. Waar De Gaulle ooit met de
werknemersparticipatie begon om de verhouding tussen arbeid en kapitaal te
hervormen als onderdeel van zijn “troisième voie”-politiek (zie supra randnummer
11), veranderde de Franse wetgever in 1986 het geweer van schouder en was het niet
zo zeer meer die vorm van “herverdeling”, maar wel de verhoging van het aantal
http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf. 280 M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 49 & 52, http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf 281 “Controlling ownership”; M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 138 & 146, http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf 282 Het gaat immers om 388 van de 2596 onderzochte ondernemingen.; M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 145-146. http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf 283 N. KLUGE & P. WILKE, Board-level participation and workers’ financial participation in Europe, European Trade Union institute for research, education and Health and safety, Brussels, 2007, 17. 284 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 98.
77
productieve investeringen dat men als voornaamste doel naar voren schoof. Deze
zienswijze werd vorig jaar nog bevestigd door de mogelijkheid tot automatische
aanwending van besparingen uit de “intéressement” naar de “plans d’épargne”
ingevolge de wet Macron (zie supra randnummer 120).
II. Verenigd koninkrijk
1. Inleiding 130. Ook in het Verenigd Koninkrijk duiken er in de geschiedenis al zeer vroeg
enkele participatie-achtige systemen op. Eind 19de eeuw wordt er in de ijzer, staal-en
koolindustrie onder andere al voor de overgrote meerderheid met een “sliding scale”
gewerkt die de lonen moest linken aan de prijzen op de markt wat doet denken aan
prestatiegebonden verloning.285 In de moderne geschiedenis echter, kwam financiële
participatie er erg weinig voor. Wanneer men in de jaren ’70 met enkele wetgevende
voorstellen op de proppen komt, zou nog geen 2% van de werknemers in Groot-
Brittannië op dat moment betrokken zijn bij winstdeelnemingsplannen.286
131. De wetgevende initiatieven komen dan ook nog eens moeilijk van de grond,
wat wellicht te wijten valt aan de sterke politieke verdeeldheid omtrent dit onderwerp
en dan meer bepaald de tegenstellingen tussen de ‘Conservative party’, de ‘Labour
party’ en de ‘Liberal Democratic party’. Waar de conservatives zo de eersten zullen
zijn om de participatiesystemen te promoten, is de Labour party er in de geschiedenis
altijd tegen gekant geweest (voornamelijk uit schrik dat het de vakbonden zou
verzwakken).287 De eventuele wetgevende initiatieven zullen dus in de beginperiode
sterk afhangen van welke partij er aan de macht is.288
285 C. HANES, “The rise and fall of the sliding scale, or why wages are no longer indexed to product prices”, Explorations in economic history 2010, afl. 47, 49-51.; M.L.WEITZMAN, The Share economy, conquering stagflation, Cambridge (Mass.), Harvard university press, 1984, 78. 286 F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 81. 287 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 148. 288 Een eerste mooie illustratie van wat die politieke verschillen teweegbrengen zien we in het begin van de jaren ’70. Als de conservatieven namelijk in 1972 voor het eerst wetgeving met
78
132. Bovendien blijft het belang van de wetgevende initiatieven ook in het
Verenigd Koninkrijk beperkt. We zullen immers zien dat winst- en kapitaaldeelname
zowel binnen als buiten het wetgevend kader mogelijk zijn. Als men binnen het
wetgevende kader blijft, krijgt men enerzijds te maken met een reeks (soms
stringente) voorwaarden die men dient na te leven, maar kan men anderzijds wel
genieten van een hoop fiscale gunstregels.289 Vooraleer men daar aanspraak op kan
maken, zal men wel eerst een ex ante controle moeten doorlopen bij de fiscus. De
benaming van deze systemen komt voort uit die laatste voorwaarde, we spreken hier
immers over “approved plans”, verwijzend naar de goedkeuring die een onderneming
alzo moet krijgen om zo’n plan in te voeren.290
133. Het is echter ook perfect toegelaten eigen systemen van winst-of
kapitaaldeelname in te voeren zonder te voldoen aan de wettelijke voorwaarden. Een
voorafgaande controle door de fiscus is dan uiteraard ook niet meer nodig, maar
anderzijds maakt men dus ook geen aanspraak meer op belastingverminderingen-of
vrijstellingen. In zo’n geval spreekt men simpelweg van “unapproved plans”. Het is
overigens ook toegestaan beide systemen terzelfdertijd toe te passen binnen één
onderneming.291 Het is bijvoorbeeld denkbaar dat men enkele “unapproved plans”
invoert bovenop de bestaande “approved plans” om niet gebonden te zijn door de
maxima die de wetgever oplegt.292
fiscale gunststelsels rond werknemersparticipatie uitvaardigen, zal die in 1973 alweer onmiddellijk aan de kant geschoven worden wanneer de Labour party aan de macht komt. 289 D. EMERY, “Understanding employee share ownership”, The Telegraph, 22 mei 2003, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-employee-share-ownership-schemes.html 290 Part 1 Schedule 9 Finance Act 1978, 89-92. 291 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 174. 292 J. LOWITZSCH & I. HASHI (eds.), The promotion of employee ownership and participation, final report, Europese Unie, 2014, 126, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-dg-markt_en.pdf
79
2. Approved plans
a) Winstdeelname
i. Winstdeelname met aandelenverwerving: profit-sharing schemes.
134. Vreemd genoeg is het in 1978 toch de Labour party die –onder druk van de
liberalen– de basis voor de financiële werknemersparticipatie zal leggen.293 In de
“Finance act” van dat jaar wordt er een volledig hoofdstuk gewijd aan de “profit
sharing schemes” waar het alweer vooral enkele belastingvrijstellingen zijn die voor
de aanmoediging zullen moeten zorgen.294 Hier zien we dan voor het eerst de notie
van de “approved schemes” opduiken en kon men dus pas van de vrijstellingen
genieten na goedkeuring door de fiscus.295
135. De benaming “profit sharing schemes” of winstdelingsmechanismes is
trouwens misleidend aangezien de wet onmiddellijk ook bepaalt dat de bedragen die
men hier uit ophaalt dienen bestemd te worden voor de aankoop van aandelen van de
onderneming.296 Hoe zal dit dan in zijn werk gaan? De Engelse wetgever kiest ervoor
om beheersinstellingen (“trusts”) te laten oprichten aan wie die aandelen zullen
worden toevertrouwd. 297 Na het uitzitten van een “period of retention” of
blokkeringsperiode kan de werknemer de aandelen dan op eigen naam laten
overdragen of ze door de trustees laten verkopen.298 Andere voorwaarden waaraan
men moet voldoen om het plan door de “Inland revenu administration” te laten
293 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 76. 294 Sect. 53 – 61 Finance act 1978, 44-57. 295 M. POOLE, “The United Kingdom: Financial participation – The new productivity instrument of employers?” in VAUGHAN WHITEHEAD et al., Workers’ financial participation: East-West experiences, Genève, ILO, 1995, 106.; A. VOÛTE, Aandelen voor werknemers: motivatie door participatie, Deventer, Kluwer, 1991, 24. 296 F. VAN DEN BULCKE, Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg. doctoraatsproefschrift , Faculteit economische en toegepaste economische wetenschappen UGent, 1986, 259. 297 Een fonds zonder rechtspersoonlijkheid waaraan de juridische eigendom wordt overgedragen die daar door de ‘trustees’ zal worden beheerd terwijl de economische eigendom nog steeds bij de gerechtigden (de ‘beneficiaries’) ligt.; Employee trusts: Schedule 11 Finance act 1978, 96-97.; Art. 122 WIPR.; J.P.M. STUBBÉ, Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg. doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 274. 298 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 78.
80
goedkeuren zijn onder meer een openstaan voor alle werknemers (met eventueel een
anciënniteitsvereiste) aan gelijke deelnemingsvoorwaarden en een maximumwaarde
per jaar respecteren.299
136. In 1979 komen de conservatieven alweer aan de macht en dat vormt het
startschot voor verschillende uitbreidingen van deze participatiewetgeving. Waar de
oorspronkelijke blokkeringsperiode bijvoorbeeld 5 jaar bedroeg met slechts volledige
vrijstelling van belasting na 10 jaar, werd deze in 1985 al gereduceerd naar een
tweejarige blokkering met volledige vrijstelling na 5 jaar. Ook het maximumbedrag
dat een onderneming mocht delen steeg van 500 pond per werknemer per jaar naar
maxima van 5000 en later zelfs 6000 pond.300
137. Vanaf 2001 konden er geen profit-sharing schemes meer worden
goedgekeurd.301 Dit systeem zal worden vervangen door “Share incentive plans” (zie
infra randnummer 147).302
ii. Profit related pay (PRP) 138. Een veel zuiverdere vorm van winstdeelname is dan de “profit related pay” of
winstafhankelijke beloning waar een deel van het loon dus kan gelinkt worden aan de
ondernemingsprestaties (cfr. Weitzman). 303 Dit systeem werd in het Verenigd
299 Deze voorwaarden zijn vergelijkbaar met de voorwaarden die we ook in Frankrijk tegenkwamen, enkel de invulling ervan kan verschillen (bijvoorbeeld de anciënniteitsvereiste bleef veel beperkter in Frankrijk).; J.P.M. STUBBÉ, Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg. doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 274-276.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 77-78. 300 M. UVALIC, The Pepper Report, promotion of employee participation in profits and enterprise results in the member states of the European community, Luxembourg, Office for official publications of the European communities, 1991, 152. 301 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 174. 302 D. EMERY, “Understanding employee share ownership”, The Telegraph, 22 mei 2003, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-employee-share-ownership-schemes.html. 303 J. LEARMOND-CRIQUI, “Profit related pay: Creating a win-win situation”, Practical Law 1994, 21.
81
Koninkrijk aangemoedigd via fiscale gunstmaatregelen sinds 1987. 304 Het zijn
wederom enkel de systemen die goedgekeurd en geregistreerd worden door de fiscus
die van de vrijstellingen kunnen genieten.305 Hiervoor moet dan weer aan enkele
voorwaarden voldaan zijn zoals dat minstens 80% van de werknemers bij het plan
moet betrokken worden onder gelijke voorwaarden of dat het plan duidelijk moet
aangeven over welke referentieperiode de profit related pay wordt berekend.306
139. De stimuleringsmaatregelen worden dan zelfs nog opgedreven doorheen de
komende jaren (vrijstelling van inkomensbelasting zal bijvoorbeeld voor het geheel
i.p.v. de helft van de winstafhankelijke beloning gaan gelden) en dat lijkt zijn
vruchten ook af te werpen.307 De PRP-systemen werden steeds populairder in de jaren
’80 en ’90 en zouden naar de eeuwwisseling toe uitgebreid zijn tot zo’n 40% van de
Britse ondernemingen.308 De Britse overheid vindt het dan welletjes geweest en met
ingang van 1 januari 2000 wordt de profit-related pay gewoon belastbaar zoals elke
andere bonus.309
140. Al te veel restanten van deze opwelling vinden we vandaag echter niet meer
terug. Als we naar de cijfers rond winstdeelneming in het Verenigd Koninkrijk anno
2015 kijken, stellen we vast dat die eerder matig tot gemiddeld zijn.310
304 Eerst opgenomen in de ‘Finance (No.2) act’ van 1987, later overgenomen in sect. 169 – 184 van de ‘income and corporations taxes act’ van 1988. 305 Sect. 169 & 171 Income and corporations taxes act 1988, 150-151. 306 Dat laatste zal normaal gezien met periodes van 12 maanden werken.; J. LEARMOND-CRIQUI, “Profit related pay: Creating a win-win situation”, Practical Law 1994, 21.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 87. 307 Sect. 171 Income and corporations taxes act 1988, 150-151.; Sect. 37 Finance act 1991, 26. 308 T. HINDLE, The economist guide to management ideas and gurus, Londen, Profile Books Ltd., 2008, 146. 309 W. SINCLAIR & B. LIPKIN (eds.), St-James’s place tax guide 2014-2015, Londen, Springer, 2014, 119. 310 M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 100-101, http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf
82
b) Kapitaaldeelname
i. Aandelenoptieplannen 141. Bij de “savings-related share option schemes”, ook wel de “save-as-you-earn
schemes” of “Sharesave” genoemd, worden er aandelenopties ter beschikking gesteld
van de werknemers en dienen deze dan betaald te worden met besparingen die ze uit
hun loon hebben opgebouwd.311 Praktisch zal er een drie- of vijfjarig spaarplan gestart
worden en verkrijgt de werknemer opties voor het maximum aantal aandelen dat hij
zou kunnen aankopen met zijn opgespaarde tegoeden aan de afgesproken
uitoefenprijs. 312 De klassieke techniek van de aandelenopties wordt hier dus
gecombineerd met die gereglementeerde spaarcontracten die overigens aan een fiscaal
gunststelsel onderworpen zijn.
142. Deze regeling werd ingevoerd in de Finance act van 1980 en is tot op de dag
van vandaag steeds wat verder uitgebreid.313 Waar men bijvoorbeeld vroeger als
werknemers slechts maximum 50 pond per maand aan zo’n systeem kon afdragen,
mag dat nu oplopen tot 500 pond.314 De prijs van de optie (die wordt vastgelegd op
het ogenblik dat de optie verleend wordt en zelfs dan al verlaagd kan worden) mocht
vroeger dan weer niet minder dan 90% van de marktwaarde op dat moment bedragen,
nu mag dat zakken tot 80%.315
143. Wanneer men de vooraf bepaalde periode doorlopen heeft, zal er steeds een
vrijgestelde bonus aan de besparingen worden toegevoegd. Vervolgens staat de
311 Sect. 5, b Schedule 10, Finance act 1980.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 84.; A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 79-80. 312 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 177. 313 Sect. 47 & Schedule 10 Finance act 1980. 314 Sect. 13-14 Schedule 10 Finance act 1980.; A. PALIN, “Q&A: saving as you earn”, The financial Times, 31 juli 2015, http://www.ft.com/cms/s/0/fca73a66-350d-11e5-b05b-b01debd57852.html#axzz46T3f1dwW.; D. EMERY, “Understanding employee share ownership schemes”, The Telegraph, 22 mei 2003, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-employee-share-ownership-schemes.html. 315 Ibidem.
83
werknemer voor de keuze: ofwel kan hij de opties uitoefenen en de aandelen
aansluitend langer houden of zelf verkopen, ofwel kan hij de besparingen en die
vrijgestelde bonus in cash uitgekeerd krijgen.316 Dankzij deze systematiek is dit een
risicovrij systeem voor de werknemers.317
144. Recent zijn er nog enkele belangrijke wetswijzigingen doorgekomen,
bijvoorbeeld de Finance act van 2014. Het is onder meer deze wijziging die dat
maximum af te dragen bedrag op 500 pond heeft gelegd, maar belangrijker nog, die
ook dit systeem nu zal bevrijden van die obligate ex ante controle.318 Men zal dit nu
vervangen door een systeem van zelfcontrole en loutere notificatie.319 Waar we ons
bij de profit-sharing schemes dus al konden verbazen over hoe lang de Engelsen deze
voorafgaande goedkeuringssystemen volhielden, kunnen we dat hier des te meer,
maar ze lijken toch hoe dan ook altijd na verloop van tijd te verdwijnen.
ii. Selective Share options 145. Dit volgende initiatief werd ingevoerd door de Finance act van 1984 en
verwierf bekendheid onder verschillende benamingen (“Selective share option
schemes”, “Discretionary share option schemes” en “(Approved) Executive share
option schemes” of “ESO’s”).320 Dit iets minder sociale voorstel bevordert het
gebruik van stock-option plannen die in tegenstelling tot het reeds besproken SAYE-
316 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 177. 317 Tenzij men de aandelen behoudt, in dat geval wordt men gewoon onderworpen aan de volatiliteit van de markt en het klassieke beleggersrisico.; E. SIMON, “How employee share schemes work”, The Telegraph,21 juni 2011, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/investing/8587463/How-employee-share-schemes-work.html 318 Schedule 8, part 2 “SAYE option schemes”, Finance act 2014, 292-296. 319 De HMRC (Her majesty’s revenue and customs) moet wel nog op de hoogte gebracht worden van de ingevoerde “SAYE-schemes” maar de organisator ervan moet zelf nagaan of de wettelijke voorwaarden vervuld zijn en dat in een verklaring bevestigen. Verder moet er dan ook nog jaarlijks een aangifte gedaan worden met de info die de HMRC vereist maar dat zal nu online kunnen gebeuren.; Finance act 2014 c.26, Explanatory note, section 51 & schedule 8, part 2, puntje 58. 320 Sect. 38 Finance act 1984, 25-27.: M. POOLE, “The United Kingdom: Financial participation – The new productivity instrument of employers?” in VAUGHAN WHITEHEAD et al., Workers’ financial participation: East-West experiences, Genève, ILO, 1995, 106.
84
stelsel niet voor het gehele personeel moeten gelden.321 Men zal vrij kunnen bepalen
welke werknemersgroepen van dit systeem gebruik mogen maken en dat zal in de
praktijk grotendeels voorbehouden zijn voor de kaderleden en het leidinggevend
personeel. 322 Deze systemen kenden al redelijk snel meer succes dan de
spaaroptieplannen voor alle werknemers. Eind jaren ’80 keurde men bijvoorbeeld
meer dan 3000 selective share option schemes goed tegenover slechts iets meer dan
700 spaaroptieplannen (ook hier is zo’n “approval” aanvankelijk immers een
vereiste). 323 Het meest opvallende verschil met de savings-related share option
schemes is ten slotte misschien wel het maximumbedrag aan opties dat men kan
verwerven. De grens ligt hier namelijk zo maar even op 100.000 pond wat in schril
contrast staat met de waarde aan aandelen waarvoor je zelf kan sparen met een
maandelijkse afdracht van 50 pond in de spaaroptieplannen.324 Wanneer in 1995 al
een kleine 4500 schema’s goedgekeurd zijn, acht de overheid dan ook de tijd
gekomen om de fiscale voordelen af te schaffen. In 1996 zal men dit systeem
vervangen door de “company share option plans” (zie infra).325
iii. Company share option plans (CSOP) 146. Zoals gezegd wordt dit nieuwe systeem eigenlijk ingevoerd a.d.h.v. een
aanpassing van de regelgeving van de selective share options die toen verdwenen. Het
kan dan ook in zekere zin gezien worden als een afgezwakte versie van dat laatste
doordat het ondanks enkele wijzigingen (zoals de limiet die van 100.000 pond naar
30.000 zakt) nog steeds grotendeels voor het leidinggevend personeel wordt 321 Gebruik van het ene programma sluit het andere niet uit, een onderneming kan aan verschillende van deze systemen tegelijk deelnemen. J.P.M. STUBBÉ, Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg. doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 281. 322 A. VAN PUT, Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, 80-81. 323 Mede vandaar dat men de toegekende belastingvoordelen (die dezelfde waren als die voor de spaaroptieplannen) in 1988 gedeeltelijk terugschroeft.; F. VAN DEN BULCKE, “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers: Europese toepassingen en ervaringen.” in F. VAN DEN BULCKE (ed.), Beloon inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 85. 324 Enig tegengewicht kan misschien wel liggen in het feit dat de prijs van de optie hier niet lager mag liggen dan de waarde op moment van toekenning, dus geen vermindering met 20% toegelaten zoals dat wel kan bij de SAYE-schemes. Schedule 10, puntje 5, 2 & 13 Finance act 1984, 167-169. 325 Rapport van de commissie, COM(96)697 final, 8 januari 1997, Pepper 2, promotie van werknemersparticipatie in winst en ondernemingsresultaten in de lidstaten, Luxemburg, office for official publications of the European communities, 31.
85
voorbehouden.326 Dit blijkt ook duidelijk uit de cijfers van het laatste PEPPER-
rapport. Waar de CSOP’s in 2006 met zo’n 3000 “approved plans” veruit het
populairste participatieschema in het Verenigd Koninkrijk mag heten, vallen er toch
minder werknemers onder dan onder de SAYE schemes waarvan er nochtans drie
keer minder goedgekeurd zijn.327
iv. Share incentive plans (SIP’s)
147. Met de profit sharing schemes afgeschaft en de savings-related-share options
en company share option plans die enkel opties kunnen verlenen, voelt men in 2000
de nood om dit aan te vullen met een breed nieuw kader dat er zal komen onder de
naam “All-employee-share-ownership plans”, later gewijzigd naar de benaming
“Share incentive plans” of “SIP’s”.328 Eenvoudig gesteld omvat deze regeling zowel
de mogelijkheid gratis aandelen aan de werknemers te verschaffen als de
handelswijze waarbij het personeel aandelen aankoopt met sommen die in mindering
van hun salaris genomen worden.329 In totaal zullen hier 4 verschillende soorten
aandelen ter sprake komen. Met de vereiste dat het dient open te staan voor alle
werknemers (op bijvoorbeeld een mogelijke anciënniteitsvereiste na) en de
achterliggende opbouw van een trust waarin de aandelen zullen geplaatst worden,
zien we enkele duidelijke gelijkenissen met de afgeschafte regeling rond de profit-
326 Bijvoorbeeld om topmanagers te lokken en aan zich te binden. Ook bijvoorbeeld de mogelijkheid die de werkgever heeft om het recht tot uitoefenen van de opties te linken aan een voorwaarde (conditional options) zoals het behalen van bepaalde resultaten, past in dit kader; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 177.; D. EMERY, “Understanding employee share ownership schemes”, The Telegraph, 22 mei 2003, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-employee-share-ownership-schemes.html. 327 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 174. 328 Schedule 8 Finance act 2000.; D. EMERY, “Understanding employee share ownership schemes”, The Telegraph, 22 mei 2003, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-employee-share-ownership-schemes.html 329 Sect. 1, Schedule 8, Part 1 Finance act 2000, 237.
86
sharing schemes.330 Ten slotte werd ook hier de vereiste van een formele goedkeuring
door de fiscus in 2014 vervangen door een eenvoudige online meldingsplicht.331
148. De gratis aandelen (1) zal men simpelweg “free shares” gaan noemen en
kunnen jaarlijks a rato van een waarde van 3600 pond per werknemer worden
uitgegeven.332 Pas als men de aandelen gedurende een periode van 5 jaar in de trust
laat zitten, geniet men ten volle van de fiscale voordelen van het SIP.333 Interessant is
hier dat het toekennen van deze aandelen als een beloning kan gebruikt worden indien
een vooraf opgesteld doel bereikt wordt.334
149. De “partnership-shares” (2) worden aangekocht vanuit de trust met een deel
van de werknemers’ verloning voor belasting. Qua retentieperiode verschilt dit niet
van de “free shares” maar het maximum ligt hier met 1800 pond of 10% van het loon
(het laagste van deze twee bedragen) beduidend lager.335 Dit systeem kan ten slotte
niet afhankelijk gemaakt worden van prestaties, de “partnership shares” moeten
openstaan voor alle werknemers aan gelijke voorwaarden.336 Bij deze partnership
shares kan daarbovenop nog een bijkomende beloning aan de werknemer gegeven
worden in de vorm van “matching shares” (3). Dit houdt in dat men per aandeel dat
men o.b.v. dat systeem koopt, nog 1 of zelfs 2 gratis aandelen extra ontvangt.337 Deze
zullen onder dezelfde voorwaarden ook van de fiscale gunstregels genieten.
330 A. LANGLEY, Employee reward structures, fifth edition, Londen, Spiramus press, 2005, 191. 331 M. FRY & L. COHEN, “Legislative comment, Finance act 2014 notes: sections 49-52 and schedules 8-9: employee share schemes”, British tax review 2014, 386-396. 332 Sect. 49, 2 Finance act 2014, 43. 333 Tenzij uitzonderlijke omstandigheden zoals bijvoorbeeld overlijden.; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 176. 334 Alsook modulering van het aantal aandelen dat men zal uitkeren.; De zgn. “performance allowances” in Sect. 25 Schedule 8 Finance act 2000, 245. 335 Sect. 49, 2 Finance act 2014, 44. 336 A. LANGLEY, Employee reward structures, fifth edition, Londen, Spiramus press, 2005, 191. 337 Sect. 51, 2 Schedule 8 Finance act 2000, 253.; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 177.
87
150. Via al deze aandelen zullen de beheerders van de trust (trustees) na verloop
van tijd ook dividenden gaan ontvangen. Men kan ervoor opteren deze te gaan
herinvesteren in zogenaamde “dividend shares” (4) (of die keuze overlaten aan de
werknemers).338 Ook deze aandelen kunnen niet prestatiegebonden zijn en dienen aan
gelijke voorwaarden aan alle participatiedeelnemers te worden aangeboden.339
v. Enterprise management incentive schemes (EMI-schemes) 151. Een ander systeem dat net zoals de SIP’s in de Finance act van 2000 het
levenslicht zag, is dat van de “enterprise management incentive schemes” of “EMI-
schemes”. 340 Deze regeling werd ingevoerd met als bedoeling kleinere
ondernemingen te helpen zodat ook zij hoogopgeleide, succesvolle personeelsleden
zouden kunnen aantrekken.341 Die doelstelling probeert men te bereiken door hen te
helpen een aantrekkelijk verloningssysteem voor belangrijke medewerkers uit te
bouwen, waarbij men hen zal toelaten aandelenopties uit te geven die fiscaal zijn
vrijgesteld.342 Er wordt een grens getrokken op 30 miljoen pond bruto-activa of 250
werknemers om de kleine ondernemingen van de grote te onderscheiden. Als een
onderneming die limieten overschrijdt, kan ze dus géén gebruik maken van dit
systeem.343 Verder zijn er ook grenzen voor wat betreft het maximum uit te keren
bedrag aan opties per jaar (3 miljoen pond) en hoeveel een individuele werknemer
jaarlijks zo kan ontvangen (250.000 pond).344
338 Deze aandelen dienen dan van dezelfde klasse te zijn (dezelfde rechten verlenen) als de aandelen waarop de dividenden verkregen werden. Sect. 53 Schedule 8 Finance act 2000, 253.; A. LANGLEY, Employee reward structures, fifth edition, Londen, Spiramus press, 2005, 192. 339 A. LANGLEY, Employee reward structures, fifth edition, Londen, Spiramus press, 2005, 192. 340 Schedule 14 Finance act 2000, 330-358. 341 Section 9, Schedule 14 Finance act 2000, 333.; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 177. 342 K. MOODY, Employment-related securities and unlisted companies, second edition, Londen, Spiramus, 2010, 223 343 Men heeft dit opgetrokken van 15 naar 30 miljoen pond.; Art. 2-3 The enterprise management incentives (gross asset requirement) order 2001.; Sect. 33, 3.1 Finance act 2008, 16. 344 Hoewel die laatste grens al verschillende malen verhoogd werd, blijft de overheid (voorlopig nog) standvastig wat betreft de 3 miljoen-grens.; E. MOORE, “Share schemes: Red tape deters companies from giving incentives”, Financial Times, 2 juli 2012,
88
152. Hoewel dit dus een schema is dat slechts voor een beperkte categorie
ondernemingen en personen bedoeld is, zal het in 2006 reeds het tweede meest
doorgevoerde participatieplan in het Verenigd Koninkrijk worden. 345 Dit heeft
wellicht veel te maken met de royale fiscale voordelen, J. Winch noemt dit in The
Telegraph dan ook “The most tax-advantageous share scheme ever introduced in the
UK”.346
vi. Employee ownership trust buy-out (EOT buy-out)
153. Enkele Jaren geleden zou deze optie nog niet tot de mogelijkheden behoren,
maar sinds 2014 heeft men in het Verenigd Koninkrijk besloten ook hier de overname
van de onderneming door de werknemers te stimuleren.347 De EOT buy-out toont
significante gelijkenissen met het Franse systeem (cfr. De Franse wetgeving van
1984). Hier zal het echter geen holding maar de “trust” zijn waaraan de aandelen
worden overgedragen en het wordt ook specifiek als oplossing naar voren geschoven
in bedrijven met opvolgingsproblemen.348
3. Unapproved plans 154. Enerzijds gaan al de reeds uit de doeken gedane systemen de transformatie
doormaken van voorafgaande goedkeuring naar zelfcontrole en notificatie, anderzijds
kon en kan men ook altijd kiezen voor het alternatief waarbij men géén goedkeuring
gaat vragen of notificeren, bijvoorbeeld omdat men al weet dat men toch niet aan de
vereisten voldoet. Zoals eerder reeds vermeld weerhoudt niets u er dan van om alsnog
een winst-of kapitaaldeelname te introduceren, maar op de fiscale voorrechten kan er
dan geen aanspraak gemaakt worden. Deze “alternatieve” participatiesystemen staan
http://www.ft.com/intl/cms/s/0/756c17ae-bbaa-11e1-9436-00144feabdc0.html#axzz46jiirMfh.; Sect 6,1, Schedule 14 Finance act 2001, 163. 345 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 174. 346 J. WINCH, “If you work for a firm, why not own it too?”, The Telegraph, 1 september 2013, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/10277157/If-you-work-for-a-firm-why-not-own-it-too.html. 347 Finance Bill (No. 2) 2013/14, Schedule 33, 557-581. 348 J. LOWITZSCH & I. HASHI (eds.), The promotion of employee ownership and participation, final report, Europese Unie, 2014, 127, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-dg-markt_en.pdf
89
bekend onder de benaming “unapproved plans”.349 Deze term blijkt vreemd genoeg
de dag van vandaag nog steeds als omschrijving daarvan te dienen, ook al zijn er voor
de tegenhangers geen goedkeuringen meer nodig.350 Het dient nog opgemerkt dat
aangezien deze plannen niet geregistreerd worden, er ook geen exacte cijfers of
statistieken van zijn, wat het moeilijk maakt de verspreiding ervan in kaart te
brengen.351
155. Welke structuren vinden we hier dan in de praktijk? Naast alternatieve versies
van de bestaande “approved plans”, vallen hier nog enkele opmerkelijke variaties te
vermelden, waarvan de “Long-term incentive plans” of “LTIP’s” het meest
gecontesteerd zijn. Het idee achter deze plannen is nochtans niet onlogisch, door de
vervulling van specifieke doelstellingen op lange termijn te belonen met aandelen,
kan men de bestuurders op die manier aanmoedigen om zich in te zetten op een
manier die de onderneming en haar waarde op lange termijn opvijzelt.352 In de
praktijk liggen deze systemen nu echter meer en meer onder vuur nadat een comité
van enkele onafhankelijke experts in 2015 tot de conclusie kwam dat deze systemen
de remuneratie van managers naar een onverantwoord hoog niveau opdrijven zonder
een gelijkaardige verbetering in de bedrijfsprestaties met zich mee te brengen.353
156. Twee andere categorieën die hierbij nog het vermelden waard zijn, zijn de
“restricted share schemes” en de “phantom share option schemes”. Die eerste kunnen
ofwel gaan om aandelen die ‘beperkingen’ bevatten die mettertijd verdwijnen (na het
halen van enkele vooropgestelde doelstellingen), ofwel om aandelen die geblokkeerd
zijn en die pas vrijkomen na een vooraf bepaalde periode (als tegen dan alweer de 349 Deze plannen kunnen dus verschillende, uiteenlopende vormen aannemen, ze hoeven geen rekening te houden met de wettelijke begrenzingen van de approved plans. 350 J. LOWITZSCH & I. HASHI (eds.), The promotion of employee ownership and participation, final report, Europese Unie, 2014, 126, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-dg-markt_en.pdf 351 J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 174. 352 En niet bijvoorbeeld louter om op korte termijn zo veel mogelijk winst te maken.; A. SMITH, “Executives’ long-term incentive plans must die”, Financial Times, 31 mei 2015, http://www.ft.com/cms/s/0/f8191e74-05e2-11e5-b676-00144feabdc0.html#axzz46rYUumVa 353 J. GARSIDE, “Long-term incentive plans for bosses ‘damage firms’”, The Guardian, 13 mei 2015, http://www.theguardian.com/business/2015/may/13/long-term-incentive-plans-for-bosses-damage-firms.
90
doelen bereikt zijn).354 De tweede categorie omvat cash-bonussen waarvan de omvang
bepaald wordt door het verschil tussen de vroegere optieprijs en de marktprijs op het
moment van uitoefenen van de optie.355
4. Conclusie 157. Wanneer het in het Verenigd Koninkrijk vandaag de dag over financiële
participatie van werknemers gaat, zal men het vaak louter over kapitaaldeelname
hebben. De enige te registreren systemen van winstdeelname die we daar hadden
(Profit-sharing schemes & Profit-related pay) zijn immers in het begin van deze eeuw
reeds verdwenen.356 We kunnen deze stelling echter niet zomaar doortrekken naar de
“unapproved schemes”, het is niet omdat er geen fiscaal gunststelsel meer rond
bestaat, dat het niet meer zal gebruikt worden. Volgens cijfers van de derde
“European company survey” zal namelijk toch 1 op de 4 Britse ondernemingen een
vorm van winstdeelname aanbieden.357
158. Wat onder meer door de afschaffing van de voordelen rond winstdeelname
ook opvalt is dat de Britse overheid meer een beleid voert waarin men bepaalde
systemen wel stimuleert, maar er ook –eens dit zijn vruchten heeft afgeworpen en de
populariteit van de schema’s is toegenomen– niet voor terugdeinst de
stimuleringsmaatregelen vervolgens af te bouwen of aan te passen (zie bijvoorbeeld
ook selective share options). Dit alles kadert in de vaststelling dat het Verenigd
Koninkrijk enerzijds niet zo zeer de grote voortrekker is geweest wat betreft
werknemersparticipatie in Europa maar dat zij er anderzijds vandaag de dag
354 D. EMERY, “Understanding employee share ownership”, The Telegraph, 22 mei 2003, http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-employee-share-ownership-schemes.html 355 Ibidem. 356 Al moet hier wel aan toegevoegd dat men in 2014 voor bepaalde cash-bonussen toch alweer een fiscaal gunststelsel heeft ingevoerd.; J. LOWITZSCH & I. HASHI (eds.), The promotion of employee ownership and participation, final report, Europese Unie, 2014, 126, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-dg-markt_en.pdf 357 J. LOWITZSCH & I. HASHI (eds.), The promotion of employee ownership and participation, final report, Europese Unie, 2014, 130, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-dg-markt_en.pdf
91
misschien wel het meest dynamisch mee bezig blijven.358 Recente initiatieven zoals
de reeds aangehaalde fiscale stimulering van de EOT buy-outs of de blijvende
aanmoediging vanuit de laatste regeringen voor de “public service mutuals” (een
organisatie die openbare diensten verricht maar niet langer deel van de publieke
sector uitmaakt in die zin dat ze niet meer door de staat gecontroleerd en beheerd
wordt maar wel door de werknemers) ondersteunen deze vaststelling.359
159. Zo wordt het echter onmiddellijk duidelijk dat ook de recentere initiatieven
zich vooral op het vlak van kapitaaldeelname blijven ontwikkelen. De laatste jaren liet
de Britse regering zich dan ook veelvuldig positief uit over het “employee ownership”
concept.360 De argumenten die men aanhaalt verschillen op zich niet veel van de
klassieke economische aspecten die in dit werk reeds aan bod kwamen, daarom lijkt
het op het eerste zicht vreemd dat men juist nu deze omwenteling wil bewerkstelligen.
Het wordt echter logischer wanneer we enkele studies bekijken die aangeven dat de
“employee-owned businesses” de financiële crisis veel beter doorstonden.361 Zowel
hun prestaties als hun graden van tewerkstelling bleven veel meer op niveau in
vergelijking met “non employee-owned businesses” (zie supra randnummer 23) .362
358 Zie bijvoorbeeld in 2011 nog een studie van de “office of tax simplification” en in 2012 nog de “Nutall review” en de verklaring van de Britse regering: “Blueprint for British businesses to become employee-owned”.; J. LOWITZSCH & I. HASHI (eds.), The promotion of employee ownership and participation, Europese Unie, 2014, 125, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-dg-markt_en.pdf 359 Dit laatste met wisselend succes.; J. DUDMAN, “Why Francis Maude is wrong to think all public services can be mutual”, The guardian, 22 december 2014, http://www.theguardian.com/public-leaders-network/2014/dec/22/francis-maude-wrong-public-services-mutuals.; J. DUDMAN, Civil service pensions fiasco: “Nearly Christmas and no money in the Bank”, The guardian, 22 december 2014, http://www.theguardian.com/public-leaders-network/2014/dec/22/civil-service-pensions-fiasco-mycsp-christmas 360 Zie “announcement” van de Brits regering: “Action to boost employee ownership sector approved”, 30 oktober 2012, https://www.gov.uk/government/news/action-to-boost-employee-ownership-sector-approved. 361 J. LAMPEL, A. BHALLA & P.P. JHA, “The employee owned business model during growth and adversity: How well does it hold up?”, The European Business review, 17 juli 2012, http://www.europeanbusinessreview.com/?p=2408.; G. NUTTALL, Sharing success: The Nuttall review of employee ownership, Department for business, innovation and skills, 4 juli 2012, 24-25, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/31706/12-933-sharing-success-nuttall-review-employee-ownership.pdf. 362 Ibidem.
92
160. Al deze argumenten worden door de regering de laatste jaren meermaals
ingeroepen en deze promotie lijkt zijn effect niet te missen, wat resulteert in een
snelle groei van deze ondernemingen (met een recordtoename van 10% in 2014).363
Naar mijn mening moet men echter wel opletten voor de huidige goednieuwsshow die
sommige politiekers en journalisten van dit alternatief maken. Natuurlijk klopt het dat
er onmiskenbaar positieve gevolgen aan verbonden zijn zoals de grote kans op een
productiviteitstoename door meer betrokkenheid en motivatie van de werknemers.364
Ook de positieve gemiddelde bedrijfsresultaten en toegenomen verkoopcijfers pleiten
daarenboven in het voordeel van de aanhangers. 365 Enige nuance lijkt mij
desalniettemin noodzakelijk.
161. Een eerste bedenking die ik hierbij wil maken, is dat we er waarschijnlijk toch
wel van mogen uitgaan dat deze ondernemingen het ook al goed deden vóór de
overname door werknemers en we dergelijke positieve resultaten toch niet enkel en
alleen horen toe te schrijven aan het “employee-owned” element. Een onderneming
die het slecht doet en met voortzettingsproblemen kampt zal zo bijvoorbeeld toch
veeleer in aanmerking komen voor stopzetting dan dat men werknemers er warm voor
zou kunnen maken deze over te nemen.
162. Een tweede bedenking betreft het reeds verschillende malen aangehaalde
risico-element. Hier wordt naar mijn mening in sommige Engelse artikels te licht
overgegaan. De kwestie blijft immers toch dat zo’n overname normaliter
investeringen vergt. Bij een directe kapitaaldeelname (waarbij de werknemers zelf de
aandelen overnemen) brengt dat toch een behoorlijk risico mee bij een gebeurlijk
faillissement. Men probeert de techniek met de “employee ownership trust” dan naar
363 Zie “announcement” van de Brits regering: “Action to boost employee ownership sector approved”, 30 oktober 2012, https://www.gov.uk/government/news/action-to-boost-employee-ownership-sector-approved.; M. PAGANO, “Nick Clegg wants to spread the John Lewis magic of giving power to employees”, International Business Times, 5 februari 2015, http://www.ibtimes.co.uk/margareta-pagano-nick-clegg-wants-spread-john-lewis-magic-giving-power-employees-1486744. 364 A. BOUNDS, “Employee owned UK companies raise their game”, Financial times, 1 juli 2015, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/a4805388-1f44-11e5-aa5a-398b2169cf79.html#axzz47aj2aaYD. 365 “3,4% increase in operating profit year-on-year, 2,4 % increase in productivity year-on-year and 4,6% increase in sales year-on-year” volgens cijfers van het jaarlijkse rapport van de Engelse “Employee ownership association”: http://employeeownership.co.uk/eoa-report-2015/
93
voren te schuiven als een soort van risicoloos alternatief, wat tot op zekere hoogte ook
klopt, maar als men de financiering dan volledig zonder individuele
werknemersbijdragen wil bewerkstelligen, zal men bijvoorbeeld moeten terugvallen
op fondsen die de onderneming zelf de laatste jaren daartoe heeft opgespaard (waar
alweer wellicht enkel ruimte voor zal zijn indien het de onderneming voor de wind
gaat) of zelfs gedeeltelijk op de generositeit van de vorige eigenaar(s).366 Hoe dan ook
lijkt het weinig waarschijnlijk dat deze systemen echt van de grond zouden komen
indien men de fiscale incentives hier zou weghalen.
163. Overigens wil ik ook mijn twijfels uiten omtrent de eerder aangehaalde
tendens om de openbare diensten op deze manier aan overheidscontrole te onttrekken
in de zogenaamde “public service mutuals”.367 De “employee-ownership” mag dan
recent een booming business zijn in het Verenigd Koninkrijk, de vraag of men zaken
zoals pensioenen en gezondheidszorg direct dient mee te sleuren in dit experiment
zou ik terughoudender beantwoorden. Eerst en vooral dient hier wel benadrukt te
worden dat dit voor een groot deel een politieke keuze betreft en het vanuit een
liberaal standpunt zeker een begrijpelijke handelswijze is om tot een soort van
privatisering te komen. Aan de andere kant vallen enkele van de voornaamste redenen
die in deze scriptie worden aangehaald om de participatiemodellen te overwegen,
moeilijk te rijmen met de “public service mutuals”. Waar het bijvoorbeeld een mooie
theorie leek om de productiviteit te laten toenemen met het oog op verhogen van de
winst en dan via deelname in die winst een grotere totale compensatie voor de
werknemers te bekomen, kan het prioritaire karakter van hoge winsten nastreven in de
openbare sector veel meer in vraag gesteld worden, daar velen hier meer gewicht
zullen toekennen aan het inzetten op een goede dienstverlening. Er zijn verder nog
meer bezwaren zoals het verhoogde risico-element (dat zich nu niet enkel tot de
366 Dit komt tot uiting in het antwoord van Andy Street (baas van John Lewis, het meest bekende voorbeeld van een “employee-owned company” in het Verenigd Koninkrijk) op de vraag waarom er nog niet meer bedrijven zijn die volgens dezelfde systematiek werken: “Sadly there are few people in this world as philantropic or noble as its founder, John Spedan Lewis.”; M. PAGANO, “Nick Clegg wants to spread the John Lewis magic of giving power to employees”, International Business Times, 5 februari 2015, http://www.ibtimes.co.uk/margareta-pagano-nick-clegg-wants-spread-john-lewis-magic-giving-power-employees-1486744. 367 “Organisations that have left the public sector but continue delivering public services” volgens de website van de Britse overheid, https://www.gov.uk/government/get-involved/take-part/start-a-public-service-mutual.
94
werknemers maar ook tot de “begunstigden” van de diensten uitbreidt) of de
onbekendheid van de langetermijneffecten.
III. Rechtsvergelijkende analyse
1. Hoe breed gaat de werknemersparticipatie? 164. Dat Frankrijk qua ontstaan en invoering van de participatieschema’s het
voorbeeldland bij uitstek geweest is, moge duidelijk zijn. De basis van al hun
participatievormen is al gelegd nog voordat men in het Verenigd Koninkrijk en in ons
land de eerste “tax-incentives” voor respectievelijk de “profit sharing schemes” of de
aankoop van aandelen van de vennootschap-werkgever heeft ingevoerd. We zien dat
vandaag de dag nog steeds doorwerken in hun absolute Europese leiderspositie op
vlak van winstdeelname en derde plaats qua kapitaalbezit van werknemers.368
165. Dat laatste sluit aan bij een andere belangrijke vaststelling, namelijk dat
Frankrijk er in vergelijking met België en het Verenigd Koninkrijk veel meer in slaagt
om systemen uit te werken die in de breedte werken (hiermee wordt bedoeld dat ze
voor een groot aantal werknemers gelden en zo een groot aantal deelnemers
bereiken). Dit is op zich niet onlogisch gezien het merendeel van de
kapitaaldeelnames voortkomt uit de winstdeelnemingssystemen die stuk voor stuk de
vereiste kennen dat ze moeten openstaan voor alle werknemers (met eventueel wel
een anciënniteitsvereiste).369
166. Dat de Engelse en Belgische systemen minder breed werken, wordt duidelijk
als we de verdeling bekijken tussen de gewone werknemers enerzijds en het
leidinggevend personeel anderzijds. We zien immers bijvoorbeeld in het onderzoek
van de EFES dat in het Verenigd Koninkrijk gemiddeld slechts 28% van de
werknemers zo’n deelnemingen zal krijgen en in België daalt dit zelfs tot 9,4%
(tegenover 37,4% in Frankrijk), waaruit valt af te leiden dat de Engelse en Belgische
368 M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 48 & 101, http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf 369 “All plans must be broad-based”; J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report: Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, 100.
95
participaties veel meer voor de “happy few” zullen zijn dan de Franse.370 Die laatste
vaststelling moeten we misschien vandaag de dag voor het Verenigd Koninkrijk
enigszins temperen gezien de recente toename van de “employee-owned businesses”
(zie supra randnummer 159).
2. Werkt de werknemersparticipatie als correctiemechanisme? 167. Over het algemeen moeten we dus vaststellen dat de werknemersparticipatie
als instrument om de ongelijke vermogensverdeling te corrigeren grotendeels faalt.
Juridisch gezien beschikt men nochtans wel degelijk vaak over de mogelijkheid tot de
invoering van “broad-based schemes”, maar in de praktijk nemen de plannen tot
participatie voor het leidinggevende personeel meestal ruimschoots de bovenhand.
Het voelt ietwat ironisch aan dat ik reeds meermaals in deze scriptie aanhaalde hoe
men –handelend vanuit de doelstelling rond correctie van de ongelijke
vermogensverdeling– de participatieplannen best zo breed mogelijk houdt, zelfs over
de ondernemingsgrenzen heen, terwijl men er vandaag de dag zelfs binnen de grenzen
van de individuele onderneming niet in slaagt alle werknemers hierbij te betrekken.
3. Wat werkt er wél? 168. Na het rechtsvergelijkend onderzoek kunnen we hier twee zaken aanhalen die
toch van deze algemene vaststelling afwijken en waar we dus alsnog op zouden
kunnen verder borduren:
a) De verplichting in het Franse systeem 169. Dat fiscale gunstregels wel degelijk effect hebben, mag geen verrassing zijn.
Toch lijken ze er niet toe in staat een totale mentaliteitswijziging te bewerkstelligen.
Men blijft er immers toch, hoewel de incentives evenzeer bestaan voor de algemene
schema’s, voornamelijk gebruik van maken voor schema’s voor het leidinggevend
personeel. Misschien kunnen we derhalve uit het Franse systeem leren dat we niet
bevreesd moeten zijn voor het invoeren van een verplichting om deze hindernis te
overwinnen.
370 M. MATHIEU, Annual economic survey of employee share ownership in European countries, Brussel, European federation of employee share ownership, 2015, 146, http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%202015.pdf
96
b) De employee-owned businesses in het Verenigd Koninkrijk 170. De reeds aangehaalde positieve effecten van deze ondernemingen (op vlak van
productiviteit, graden van tewerkstelling, doorkomen van de crisis,…) zijn enerzijds
aanlokkelijk en zorgen anderzijds voor een positieve en aanmoedigende instelling die
de groei ervan in de hand werkt. Toch voeg ik hier nogmaals aan toe dat we in al ons
enthousiasme de gevolgen voor de werknemers zelf niet uit het oog mogen verliezen.
Men dient dus aan de gevaren te denken alsook aan het feit dat dit simpelweg niet
voor elke onderneming zal weggelegd zijn.
97
DEEL 6: ALGEMEEN BESLUIT
171. Het eerste hoofdstuk omtrent de streefdoelen en argumenten rond financiële
werknemersparticipatie heeft ons geleerd dat indien we één van de daar aangehaalde
doelstellingen willen bereiken, de werknemersparticipatie op zich geen vreemde
keuze is. Of het nu vanuit een nood aan productieve investeringen of -waar het in
deze scriptie voornamelijk over gaat- eerder vanuit de vraag of het een correctie van
de ongelijke vermogensverdeling kan teweegbrengen, de argumenten pro zullen
grotendeels de contra-motieven overvleugelen. Of die mogelijke motieven al dan niet
wenselijk zijn laat ik graag in het midden. Het volstaat m.i. te erkennen dat daar
binnen bepaalde politieke strekkingen wel degelijk over wordt nagedacht.
172. Het eerste hoofdstuk stelt ons dus niet meteen voor een probleem, maar bij het
tweede ligt dat al iets anders. In een ideale wereld zouden we in het kader van een
winstdeelname wel degelijk een zo groot mogelijk (bijvoorbeeld nationaal) fonds
kunnen oprichten waar bedrijven vanaf het moment dat ze een bepaalde winst halen,
een bijdrage in dienen te storten.371 Hoe meer bedrijven het goed doen, hoe groter het
totaalbedrag en hier zouden alle werknemers van de aangesloten bedrijven van
kunnen meegenieten. Het zou zaak zijn een percentage te handhaven dat enerzijds niet
te hoog ligt zodat goed scorende bedrijven geen te hoge sommen moeten afdragen in
vergelijking met de anderen en anderzijds hoog genoeg zodat de individuele
werknemer een significant extraatje krijgt in economisch betere tijden. Dit ietwat
utopisch beeld houdt helaas geen rekening met de weerstand die wellicht zou geboden
worden tegen zo’n methode door de grote, welvarende bedrijven die normaal gezien
al geen voorstander zijn van een verplichting tot winstdeling t.a.v. hun eigen
personeel, laat staan ten gunste van de werknemers van andere ondernemingen. Dat is
overigens niet de enige belemmering, men kan ook nog twijfelen aan de
doeltreffendheid van de stimulus op zo’n grote schaal, er dienen dan ook goede
afspraken te komen over het beheer van zo’n fonds, er komt wellicht veel meer druk
op bedrijven in moeilijkheden om deze er snel tussenuit te halen,…
371 Hierdoor wordt er tegemoet gekomen aan de zorgen omtrent het creëren van bijkomende sociale verschillen tussen werknemers van rendabele en minder rendabele bedrijven of sectoren.
98
173. Waar we bij de winstdeelname dus al op een behoorlijke reeks moeilijkheden
stuitten, speelt dat bij kapitaaldeelname des te meer. Bij de kapitaaldeelnalmes
gebaseerd op een vermogensaanwasdeling krijgen we een combinatie van de reeds
aangehaalde problemen inzake winstdeelname met de problemen rond differentiatie
van beleggingen. Zoals reeds aangehaald in de analyse van het tweede deel
“verschillende vormen van werknemersparticipatie”, zal men wellicht niet aanvaarden
dat goed scorende ondernemingen een deel van hun winst geïnvesteerd zien in de
slechtere leerlingen van de klas. Een kapitaaldeelname op grond van een
ondernemingsspaarplan (spaarloon of investeringsloon) lijkt echter al helemaal
uitgesloten daar men dan ofwel zelfs de verlieslatende ondernemingen gaat
verplichten een loonsverhoging door te voeren ofwel de werknemers gaat dwingen
een deel van hun loon om te zetten in risicokapitaal.372
174. Laten we ons dan voorlopig op die meer rea listische winstdeelname focussen.
Als we er dan al zouden toe komen om dat idee verkocht te krijgen, moeten we nog
altijd voorbij onze wetgeving. Ook hier zullen we echter op verschillende barrières
stuiten:
- Het initiatiefrecht om een participatiemechanisme in te voeren, ligt in België
volgens de huidige regelgeving enkel en alleen bij de werkgever. 373 Indien die
laatste niet voor het idee gewonnen is, houdt het hier al op. Als men dus een
boost wil geven aan deze systemen, zijn de mogelijkheden onmiddellijk
beperkt.
- In onze wetgeving zijn er ook maximumpercentages bepaald die de financiële
participaties moeten begrenzen.374 Dit is bijvoorbeeld perfect verstaanbaar
vanuit de zorg omtrent de verzwakking van de eigendomsrechten (zie supra
372 Zeker vanuit de doelstelling “correctie van de ongelijke vermogensverdeling”, lijken zo’n scenario’s veel te riskant. 373 I. DE WILDE, “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 480.; M. DE VOS, “Het participatieplan” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 52-53. 374 Art. 6 Wet 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen, BS. 9 juni 2001.; J. RASKING, “Werknemers-participatie kan eindelijk van start gaan”, De Standaard, 22 januari 2002, http://www.standaard.be/cnt/dexa22012002_076.
99
randnumer 15) maar beperkt dan ook meteen de mogelijkheden om een
grotere verandering door te voeren.
- Door de wijze van invoering krijgen we ook, zoals reeds aangehaald, in feite
te maken met een vetorecht voor de vakbonden375 De weerstand van die
bonden mag dan wel vooral groot zijn voor wat betreft de kapitaaldeelnames,
ook hier is het denkbaar dat zij liever geen te grote afhankelijkheid creëren
tussen de economische prestaties en de vergoeding voor de werknemer.376
175. Kortom, de situatie lijkt muurvast te zitten. Men kan dan wel enkele
wondermiddeltjes bedenken zoals het hele gegeven verplicht stellen zoals men in
Frankrijk ooit gedeeltelijk deed (dan is er natuurlijk nog de hindernis van de
wetgeving maar die kan men desnoods wel wijzigen). Maar of zo’n drastische
tussenkomsten realistisch en überhaupt wenselijk te noemen zijn, valt ten zeerste te
betwijfelen.
176. Samengevat brengt dit alles ons tot een ietwat gekke vaststelling; waar we de
beperkte toepassing van de werknemersparticipatie in België initieel eerder afwijzend
benaderden en we ons ervoor opmaakten hier de nodige commentaar op te
formuleren, moeten we nu misschien gewoon wel vaststellen dat dit de dag van
vandaag simpelweg de enige logische keuze is. In onze hedendaags samenleving, met
de heersende maatschappelijke keuzes en mogelijkheden en de vigerende wetgeving,
lijkt de werknemersparticipatie als een leuk extraatje voor die ondernemingen die
ervoor openstaan zowat het hoogst haalbare.
177. Wil dit zeggen dat we de werknemersparticipatie dan maar beter volledig
afschrijven? Dat is dan misschien ook net iets te voorbarig. Op vlak van de correctie
van de ongelijke vermogensverdeling lijkt de kans dan wel klein dat
werknemersparticipatie de wereld zal veranderen, het blijft een op zich interessant
idee dat in sommige concrete gevallen zeker nog zijn betekenis kan hebben. Om dat
ook aan te tonen, wordt er in de hierna volgende slotgedachte even nagedacht over
375 M. DE VOS, “Het participatieplan” in C. CHEVALIER, M. DE VOS, M. TISON, C. VAN DER ELST, financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 56-57. 376 Denk bijvoorbeeld maar aan de bereidheid tot uitoefenen van het stakingsrecht indien men daarmee de economie en dus ook de eigen eventuele bonus schaadt.
100
een nieuwe dimensie die misschien aan het concept kan gegeven worden. Kortom,
een Copernicaanse omwenteling zal de werknemersparticipatie dan wel niet snel
teweegbrengen, maar een plaats in de vuilbak verdient het ook nog lang niet.
101
DEEL 7: SLOTGEDACHTE – WERKNEMERSPARTICIPATIE IN DE NIEUWE DEELECONOMIE
178. We hebben al een tijdje te maken met de opkomst van ondernemingen die zich
niet aan het klassieke model van arbeidsrelaties houden, denken we maar aan de alom
bekende voorbeelden van de taxidienst Uber, overnachtingsdienst Airbnb of de
nieuwe trends waarbij je hobbykoks aan huis laat komen. De nieuwe economische
initiatieven en bijhorende online platformen schieten als paddenstoelen uit de grond
en we hebben er wellicht nog lang niet het laatste van gezien.377
179. Dergelijke nieuwigheden stellen ons uiteraard ook voor enkele nieuwe
uitdagingen. Laat ons het voorbeeld van de taxidienst Uber hier even ter illustratie
gebruiken. Hoewel zij wereldwijd één van de belangrijkste spelers geworden zijn in
het aanbieden van personenvervoer, hebben zij geen enkele chauffeur echt “in
dienst”.378 Het hoeft niet te verbazen dat deze werkwijze een aantal decennia geleden
nog totaal ondenkbaar was. De voorbije jaren is er dan ook al heel wat inkt gevloeid
over enkele prangende vragen die zo’n nieuwe constructies met zich meebrengen,
voornamelijk over het statuut van de “werknemers” en de verplichtingen van de
“werkgevers” in die verhouding.
180. Eén van de meest pertinente kwesties gaat dus ook bij Uber over het statuut
dat deze chauffeurs dienen te krijgen. Zijn het simpelweg werknemers? Of toch eerder
zelfstandigen? De taxidienst zelf gaat logischerwijs ten volle voor die laatste optie,
die voor hen veel minder verplichtingen en kosten zal meebrengen. De chauffeurs zelf
daarentegen zullen zich beter beschermd achten in het keurslijf van de klassieke
werknemer.379 Eind vorig jaar vroeg Bart Tommelein, toen nog staatssecretaris voor
bestrijding van sociale fraude, aan de RSZ om deze kwestie uit te klaren en voor eens 377 P. VANHAM, “Laten we in 2016 de nieuwe economie omarmen”, De Morgen, 31 december 2015, http://www.demorgen.be/opinie/laten-we-in-2016-de-nieuwe-economie-omarmen-bed59c81/. 378 G. QUOISTIAUX & A. MOUTON, “Wordt iedereen zelfstandige?”, Knack Trends, 20 augustus 2015, http://trends.knack.be/economie/beleid/wordt-iedereen-zelfstandige/article-normal-595487.html. 379 X., Uber biedt klagende chauffeurs 100 miljoen in belangrijke rechtszaak, De redactie, 22 april 2016, http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.2636273.; H. OSBORNE, “Uber faces court battle with drivers over employment status”, The Guardian, 19 juli 2016, https://www.theguardian.com/technology/2016/jul/19/uber-drivers-court-tribunal-self-employed-uk-employment-law.
102
en altijd duidelijk te maken tot welke categorie die chauffeurs volgens de Belgische
wetgeving dienen gerekend te worden. 380 Men kwam hierbij tot de verwachte
conclusie dat de chauffeurs in principe zelfstandigen zijn. Een nederlaag voor de
chauffeurs, die dus zelf voor hun ziekteverzekering en pensioen zullen moeten
zorgen.381 Als we daarbij nog eens de brandstof en verzekering rekenen die de
bestuurders zelf ook moeten ophoesten, opgeteld met de 20% die ze aan Uber zelf
moeten afstaan, blijft er al absoluut niet veel meer over.
181. Valt er dan toch niets te regelen dat de taxidienst zelf ook voor een deel
tussenkomt in de sociale zekerheidskosten van die chauffeurs? Dat is een behoorlijk
netelige kwestie. Het probleem ligt hem vooral in het feit dat we moeten werken met
de bestaande regelgeving die niet direct een tussenweg biedt.382 Professor Marc De
Vos roept hier dan ook begrijpelijk op tot een gemoderniseerde arbeidsregulering om
deze sectoren van een afdoend wettelijk kader te voorzien. De vraag omtrent het
statuut van de chauffeurs is immers geen kwestie van zwart-wit (er zijn zowel voor de
indeling als zelftandige als voor die van werknemer immers argumenten), waarom
zou de oplossing dat dan wel moeten zijn? Het is net hier dat de
werknemersparticipatie als idee opnieuw naar voren kan geschoven worden.
182. Een voorstel zou kunnen zijn om het bedrag dat het bedrijf moet bijdragen aan
sociale zekerheidspremies te laten afhangen van de winst die ze maken.383 Het overige
deel kan dan nog steeds aan de chauffeur zelf worden overgelaten. Deze vorm van
winstparticipatie zou zowel de chauffeurs kunnen sussen die gedeeltelijk worden
380 X. “RSZ is duidelijk: Uber-chauffeurs zijn zelfstandigen, geen werknemers”, De Morgen, 14 september 2015, http://www.demorgen.be/binnenland/rsz-is-duidelijk-uber-chauffeurs-zijn-zelfstandigen-geen-werknemers-bc3e430c/. 381 J. KERREMANS, “Opinie: Uber goedkoop, ten koste van wat?”, De redactie, 12 mei 2015, http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/opinie/1.2336819. 382 Professor Marc De Vos omschrijft dit zeer treffend als “het moeten oplossen van een vraag uit de 21ste eeuw met instrumenten van het begin van de 20ste eeuw”.; M. DE VOS, “Opinie: ‘Ik heb medelijden met de rechters die moeten oordelen over de nieuwe deeleconomie’”, Knack, 30 juli 2015, http://www.knack.be/nieuws/belgie/ik-heb-medelijden-met-de-rechters-die-moeten-oordelen-over-de-nieuwe-deeleconomie/article-opinion-590511.html. 383 Ook al maakt Uber vandaag de dag geen grote winsten, op termijn zal dat meer en meer de bedoeling zijn.; S. FOCKEDEY, “Uber is geen techbedrijf”, Knack Trends, 13 oktober 2015, http://trends.knack.be/economie/e-business/uber-is-geen-techbedrijf/article-opinion-616925.html.
103
tegemoet gekomen in hun eisen rond een betere sociale bescherming, maar ook Uber
zelf dat de garantie krijgt enkel te moeten bijdragen wanneer het bedrijf het goed doet.
183. We mogen hierbij echter niet vergeten dat de belemmeringen die omtrent
financiële werknemersparticipatie (zoals reeds aangehaald) bij de reguliere
ondernemingen al spelen, hier even goed de kop zouden kunnen opsteken. Het grote
voordeel echter, is dat we met de nieuwe “deeleconomie” aan het startpunt staan van
wat sommigen een “vierde industriële revolutie” noemen.384 Het opkomen van deze
volledig nieuwe sector lijkt dan ook het uitgelezen moment om deze keer wél vanaf
het begin mee op de kar te springen. In deze context valt er ongetwijfeld geen tijd te
verliezen, nu er namelijk nog heel wat twijfel heerst en de sector nog niet zozeer
verworven rechten kan voorleggen, is er nog ruimte voor deze ideeën. Ik hoop met
deze kort slotgedachte bij te dragen aan de oproep om het debat rond nieuwe
arbeidsregulering breed te houden en buiten het klassieke kader te denken.
384 P. VANHAM, “Laten we in 2016 de nieuwe economie omarmen”, De Morgen, 31 december 2015, http://www.demorgen.be/opinie/laten-we-in-2016-de-nieuwe-economie-omarmen-bed59c81/.
104
105
DEEL 8: BIBLIOGRAFIE
I. Regelgeving
1. België
a) Wetgeving
- Wetboek vennootschappen.
- Wetboek van de met de inkomstenbelastingen gelijkgestelde belastingen.
- Wetboek internationaal privaatrecht
- De wet van 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de
werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen, BS 1 april 1999.
- De wet van 28 december 1983 houdende fiscale en begrotingsbepalingen, BS
30 december 1983.
- De wet van 28 december 1990 houdende verscheidene fiscale en niet-fiscale
bepalingen, BS 29 december 1990.
- De herstelwet van 31 juli 1984, BS 10 augustus 1984.
- De wet van 27 december 1984 houdende fiscale bepalingen, BS 29 december
1984.
- De Wet van 18 juli 1991 tot wijziging van de wetten betreffende de
handelsvennootschappen gecoördineerd op 30 november 1935 in het kader
van een doorzichtige organisatie van de markt van de ondernemingen en van
de openbare overnameaanbiedingen of “De nieuwe vennootschapswet”, BS 26
juli 1991.
- De wet van 25 mei 1913 tot wijziging van de wetten op de vennootschappen
van koophandel, BS 1 juni 1913.
- De wet van 10 juli 1998 tot bepaling van de voorwaarden waaronder de
winstdeelnemingen niet meegerekend worden voor de berekening van de
loonkostontwikkeling, BS. 19 augustus 1998.
- De wet van 26 juli 1996 tot bevordering van de werkgelegenheid en
preventieve vrijwaring van het concurrentievermogen of “de
loonmatigingswet”, BS 01 augustus 1996.
- De wet van 26 maart 1999 betreffende het Belgisch actieplan voor de
werkgelegenheid 1998 en houdende diverse bepalingen, BS 1 april 1999.
106
- De wet van 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal
en in de winst van de vennootschappen, BS 9 juni 2001.
- De wet van 21 december 2007 betreffende de uitvoering van het
interprofessioneel akkoord 2007-2008, BS 31 december 2007.
- De programmawet van 27 december 2012, BS 31 december 2012.
- Het K.B. van 9 maart 1982 houdende aanmoediging van de inschrijving op of
de aankoop van aandelen of bewijzen van deelgerechtigheid in Belgische
vennootschappen, BS 12 maart 1982.
b) Wetgevende initiatieven
- Wetsontwerp (M. EYSKENS & PH. MAYSTADT) houdende fiscale en
andere bepalingen met het oog onder meer op de bevordering van de
modernisering van de economie en de begunstiging van de winstdelende
bezoldigingen, Parl.St., Kamer 1986-87, nr. 864/1.
- Wetsvoorstel (M. COOREMAN) tot invoering van een systeem van
participatiebewijzen, de bedrijfsspaarplannen en de participatiebijdrage, met
het oog op de financiële participatie van de werknemers in de onderneming
van de werkgever, Parl.St., Senaat 1990-91, nr. 1175/1.
- Wetsvoorstel (P. DE GRAUWE) tot invoering van een winstdelingsregeling
voor werknemers, Parl.St., Kamer 1995-96, nr. 542/1.
- Wetsvoorstel (L. DELCROIX) inzake ondernemingsparticipatie, Parl.St.,
Senaat 1996-97, nr. 1-624/1.
- Wetsvoorstel (J. DEHAENE) inzake de werknemersparticipatie in het kapitaal
van hun onderneming, Parl.St., Senaat BZ 1999, nr. 2-65/1.
- Wetsvoorstel (K. PINXTEN) met betrekking tot de werknemersparticipatie in
de winst en het resultaat van KMO’s, Parl.St., Kamer 2000-01, nr. 1067/001.
- Wetsontwerp betreffende de werknemersparticipatie in het kapitaal en in de
winst van de vennootschappen, Parl.St., Kamer 2000-2001, nr. 1043/01.
- Wetsontwerp houdende fiscale en begrotingsbepalingen, Parl.St., Kamer
1983-84, nr. 758/15.
- Wetsvoorstel betreffende de uitvoering van het interprofessioneel akkoord
2007-2008, Parl.St. Kamer 2007-08, nr. 0594.
107
2. Frankrijk
a) Wetgeving
- Le code du travail.
- Le code de commerce.
- La loi 26 april 1917 sur les sociétés anonymes à participation ouvrière, JORF
28 april 1917.
- La loi n° 73-1196, 27 december 1973 relative à la souscription ou à
l’acquisition d’actions de sociétés par leurs salariés, JORF 30 december 1973.
- La loi n° 90-1002, 7 november 1990 modifiant l’ordonnance n° 86-1134 du 21
octobre 1986 relative à l’intéressement et à la participation des salaries aux
résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des salaries, JORF 11 november
1990.
- La loi n° 2015-990, 6 augustus 2015 pour la croissance, l’activité et l’égalité
des chances économiques, JORF 7 augustus 2015.
- La loi n° 2001-152, 19 februari 2001 sur l’épargne salariale, JORF 20 februari
2001.
- La loi n° 70-1322, 31 december 1970 relative à l’ouverture d’options de
souscription ou d’achat d’actions au bénéfice du personnel des sociétés, JORF
3 januari 1971.
- La loi n° 84-578, 8 juli 1984 sur le développement de l’initiative économique,
JORF 11 juli 1984.
- La loi n° 87-416, 17 juni 1987 sur l’épargne, JORF 18 juni 1987.
- L’ordonnance n° 59-126 de 7 januari 159 association ou interessement des
travailleurs a l’entreprise, JORF 9 januari 1959.
- L’ordonnance n° 67-693 de 17 augustus 1967 relative à la participation des
salariés aux fruits de l’expansion des entreprises, JORF 18 augustus 1967.
- L’ordonnance n° 67-694 de 17 augustus 1967 relative aux plans d’épargne
d’entreprise et modifiant la loi n°65-997 du 29 novembre 1965, JORF 18
augustus 1967.
- L’ordonnance n° 86-1134, 21 oktober 1986 relative à l’intéressement et à la
participation des salariés aux résultats de l’entreprise et à l’actionnariat des
salaries, JORF 23 oktober 1986
108
- Décret n° 57-1342, 28 december 1957 relatif aux fonds communs de
placement, JORF 29 december 1957
3. Verenigd Koninkrijk
a) Wetgeving
- Finance Act 1978.
- Income and corporations taxes act 1988.
- Finance act 1980.
- Finance act 1984.
- Finance act 1991.
- Finance act 2000.
- Finance act 2001.
- Finance act 2008.
- Finance Bill (No. 2) 2013/14
- Finance act 2014.
4. Europese Unie
a) Besluiten, verorderingen, aanbevelingen,…
- Besluit van de Raad nr. 64/247/EEG, 15 april 1964 tot instelling van een
comité voor de economische politiek op middellange termijn, Pb. 22 April
1964, afl. 64, 1031-1033.
- Mededeling van de Raad nr. 67/264/EEG, 25 april 1967 betreffende het
programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb. 25 april
1967, afl. 79, 1513-1567.
- Besluit van de Raad nr. 69/157/EEG, 12 mei 1969 betreffende het tweede
programma voor de economische politiek op middellange termijn, Pb.L. 30
mei 1969, afl. 129, 1-96.
- Besluit van de Raad nr. 77/294/EEG, 14 maart 1977 houdende vaststelling van
het vierde programma voor de economische politiek op middellange termijn,
Pb.L. 25 april 1977, afl. 101, 1-40.
109
- Mededeling van de raad, 24 juni 1976 betreffende de gemeenschappelijke
verklaring aanvaard op de driepartijenconferentie inzake de werkgelegenheid
en stabiliteit in de gemeenschap, Pb.C. 28 juli 1976, afl. 173, 1-2.
- Aanbeveling van de raad, nr. 92/443/EEG, 27 juli 1992 betreffende de
bevordering van werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en resultaten
(inclusief aandelenparticipatie), Pb.L. 26 augustus 1992, afl. 245, 53-55.
- Verordening van de Raad, nr. 2157/2001, 8 oktober 2001 betreffende het
statuut van de Europese vennootschap, Pb.L. 10 november 2001, afl. 294, 1-
21.
- Gewijzigd voorstel van de commissie, nr. (92)193 def., 5 mei 1992 voor een
aanbeveling van de Raad betreffende de bevordering van
werknemersparticipatie in bedrijfswinsten en –resultaten (inclusief
aandelenparticipatie), Pb.C. 3 juni 1992, afl. 140, 5-10.
- Memorandum van de commissie, (79)190, 28 augustus 1979, Deelneming van
de werknemers in de vermogensvorming, Bulletin van de Europese
gemeenschappen, supplement 6/79, 91 p.
b) Andere Europese publicaties
- UVALIC M., The Pepper Report, promotion of employee participation in
profits and enterprise results in the member states of the European
community, Luxembourg, Office for official publications of the European
communities, 1991, x + 216 p.
- Rapport van de commissie, COM(96)697 final, 8 januari 1997, Pepper 2,
promotie van werknemersparticipatie in winst en ondernemingsresultaten in
de lidstaten, Luxemburg, office for official publications of the European
communities, 43 p.
- J. LOWITZSCH, I. HASHI & R. WOODWARD (eds.), The PEPPER IV Report:
Benchmarking of employee participation in profits and enterprise results in
the member and candidate countries of the European union, Polen, 2009, xx +
240 p.
- Communicatie van de commissie, nr. (89) 568, 29 november 1989, houdende
haar actieprogramma betreffende de implementatie van het
gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden, 54 p.
110
II. Rechtspraak
- Cass. 11 september 1995, AR S.94.0041.N, R.S.Z./ Agfa Gevaert.
III. Rechtsleer
1. Boeken
- VAN BERGEN W. & M. VISSER, De kleine Piketty, het kapitale boek
samengevat, Antwerpen, Business contact, 2014, 80 p.
- VAN PUT A., Ondernemingsparticipatie, de weg naar democratie in de
onderneming, Gent, Mys & Breesch, 1994, XII + 154 p.
- DELEECK H., Vermogensaanwasdeling en investeringsloon, een
terreinverkenning, Antwerpen, Standaard, 1967, 208 p.
- CHEVALIER C., DE VOS M., TISON, M., VAN DER ELST C., financiële
participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer,
2001, xviii + 240 p.
- DE CLERCQ M., Economie toegelicht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 700 p.
- WEITZMAN M.L., The Share economy, conquering stagflation, Cambridge
(Mass.), harvard university press, 1984, vi + 167 p.
- ZOETHOUT D.A.C., Winstdeling door werknemers, Purmerend, J. Muusses,
1949, 86 p.
- FITZROY R. & KRAFT K., Mitarbeiterbeteiligung und Mitbestimmung im
Unternehmen, Berlin, De Gruyter, 1987, ix + 351 p.
- BORJAS G.J., Labor Economics – fifth edition, Boston, McGraw-Hill, 2010,
xvi + 560 p.
- ARMSTRONG M., Armstrong’s handbook of reward management practice, 4th
edition, London, Kogan Page, 2012, xiv + 442 p.
- ARMSTRONG M. & MURLIS H., Reward Management, a handbook of
remuneration strategy and practice, 5th edition, Londen, Sterling, 2004, xiv +
690 p.
- D’ART D., Economic democracy and financial participation, Londen,
Routledge, 1992, xxiii + 355 p.
- FIELDS G.S. & MITCHELL O.S., Retirement, pensions and social security,
Cambridge, MIT press, 1984, 172 p.
111
- GODTS B. & VAN BEEK R., Pensioenen, een uitdaging of een dilemma?,
Meerbeek-Kortenberg, Edipro, 2007, 288 p.
- DELMARCELLE C., Stock-options – vergelijking en praktische vragen,
Mechelen, Kluwer, 2010, 130 p.
- WELLEMANS N., Alternatieve verloning. Hoe het loon van uw werknemers
optimaliseren?, Limal, Anthemis, 2014, 709 p.
- BYTTEBIER K., Handboek fusies en overnames, Antwerpen, Intersentia, 2012,
xxxiii + 1083 p.
- LIEVENS J., De nieuwe vennootschapswet (wet van 18 juli 1991), Gent, Mys &
Breesch, 1991, xi + 175 p.
- NAERT F. & VANDEN BUSSCHE S., De Europese unie economisch bekeken,
Antwerpen, Intersentia, 2004, xxx + 431 p.
- VANTOURNHOUT J. & HUMBLET P., Loonmatiging en de loonnorm 2011-2012,
Gent, Story Publishers, 2011, 136 p.
- VANDERSCHAEGHE A., Niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen
(loonbonus), Mechelen, 2008, Kluwer, iv + 52 p.
- BRAECKMANS H. & HOUBEN R., Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2012, xlii + 950 p.
- POUSEELE B., SANDRA J., SOETAERT F., VERHAEGHE G., Inkoop eigen
aandelen, Kortrijk, UGA, 2006, 185 p.
- TROCH K., Ondernemingsfinanciering bij de overname van vennootschappen,
Brussel, Larcier, 2011, x + 183 p.
- BLIND S., La participation et l’intéressement des travailleurs, les plans
d’épargne de l’entreprise, Parijs, Les éditions d’organisation, 1968, 343 p.
- DESBRIERES P., Participation financière, stock-options et rachats d’entreprise
par les salariés, Parijs, Economica, 1991, 229 p.
- ROBLOT R., Les SICAV, les fonds communs de placement, Paris, Association
nationale des sociétés par actions, 1980, 252 p.
- LE COURT B., Transmission d’entreprises: vente, donation, reprise par les
salaries, Parijs, Delmas, 1986, 197 p.
- VOÛTE A., Aandelen voor werknemers: motivatie door participatie, Deventer,
Kluwer, 1991, xi + 319 p.
- HINDLE T., The economist guide to management ideas and gurus, Londen,
Profile Books Ltd., 2008, 322 p.
112
- SINCLAIR W. & LIPKIN B. (eds.), St-James’s place tax guide 2014-2015,
Londen, Springer, 2014, 470 p.
- LANGLEY A., Employee reward structures, fifth edition, Londen, Spiramus
press, 2005, 454 p.
- MOODY K., Employment-related securities and unlisted companies, second
edition, Londen, Spiramus, 2010, 488 p.
- STENUICK S., “De bonussen” in Sociale praktijkstudies, Mechelen, Wolters
Kluwer, 2012, x + 139 p.
- HAZENBERG J.J., KAMPHOF E. & ROELOFS G., “Beleggingsinstellingen” in
Serie bank-en effectenbedrijf, Amsterdam, Nederlands instituut voor het bank-
en effectenbedrijf, 1996, 109 p.
- PIETTE C., “het voorkeurrecht en het recht van voorrang” in
Advocatenpraktijk, vennootschappenrecht (8), Mechelen, Kluwer, 2011, iv +
63 p.
2. Bijdragen in verzamelwerken
- VAN DEN BULCKE F., “Vormen en systemen van winst- en kapitaalparticipatie
door werknemers” in VAN DEN BULCKE F. (ed.), Beloon inzet met kapitaal,
Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 25-45.
- VAN DEN BULCKE F., “Winstdeling en aandeelhouderschap van werknemers:
Europese toepassingen en ervaringen.” in VAN DEN BULCKE F. (ed.), Beloon
inzet met kapitaal, Antwerpen, Uitgeversbedrijf Tijd NV, 1989, 47-117.
- STALLAERTS R., “Inleiding. Participatie en financiële participatie” in
STALLAERTS R. (ed.), Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, 11-20.
- VAN DEN BULCKE F., “Financiële participatie van werknemers als
managementstrategie” in STALLAERTS R. (ed.), Financiële participatie,
Leuven, Garant, 1992, 43-63.
- DAMME G. & RUELENS F., “Werknemersparticipatie” in BEHEYDT B. (ed.), de
NV in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl. III.9, 2014, afl. 163, 100 p.
- DE VOS M., “inleiding en situering” in CHEVALIER C., DE VOS M., TISON M.,
VAN DER ELST C., financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei
2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 1-4.
113
- TISON M., “Typologie van participatievormen” in CHEVALIER C., DE VOS M.,
TISON M., VAN DER ELST C., financiële participatie door werknemers: de wet
van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 31-48.
- DE VOS M., “Het participatieplan” in CHEVALIER C., DE VOS M., TISON M.,
VAN DER ELST C., financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei
2001, Antwerpen, Kluwer, 2001, 49-108.
- TISON M., “Algemene vennootschapsrechtelijke aspecten van de
werknemersparticipatie” in CHEVALIER C., DE VOS M., TISON M., VAN DER
ELST C., financiële participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001,
Antwerpen, Kluwer, 2001, 109-140.
- CHEVALIER C., “Fiscale aspecten van financiële werknemersparticipatie” in
CHEVALIER C., DE VOS M., TISON M., VAN DER ELST C., financiële
participatie door werknemers: de wet van 22 mei 2001, Antwerpen, Kluwer,
2001, 191-218.
- KEUTGEN G., “Avant-propos” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET
SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation
financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, 5-8.
- NYSSEN B., “Les différentes techniques de participation du travailleur aux
bénéfices de l’entreprise qui l’occupe ou du groupe dont celle-ci fait partie” in
DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ
CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs,
Brussel, Bruylant, 1998, 63-74.
- BOURLARD M., “La participation des travailleurs au capital de l’entreprise” in
DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ
CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation financière des travailleurs,
Brussel, Bruylant, 1998, 125-148.
- T’KINT F. & DE CORDT Y., “La participation des travailleurs au capital:
Aspects de droit des sociétés” in DÉPARTEMENT DE DROIT ÉCONOMIQUE ET
SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN (ed.), La participation
financière des travailleurs, Brussel, Bruylant, 1998, 149-186.
- J.MALHERBE & Y. DE CORDT, “La participation des travailleurs au capital et
aux bénéfices des sociétés: Aspects de droit des sociétés” in DÉPARTEMENT DE
DROIT ÉCONOMIQUE ET SOCIAL DE L’UNIVERSITÉ CATHOLIQUE DE LOUVAIN
114
(ed.), La participation des travailleurs au capital et aux bénéfices des sociétés,
Brussel, Bruylant, 2001, 205-294.
- KÉSENNE S., “De ‘Share Economy’ van Weitzman” in STALLAERTS R. (ed.),
Financiële participatie, Leuven, Garant, 1992, 21-32.
- WEITZMAN M. & KRUSE D., “Profit Sharing & Productivity” in PUTTERMAN
L.G. & KROSZNER R.S. (eds.), The economic nature of the firm: a reader
(second edition), Cambridge, Cambridge University Press, 1996, 288-296.
- ROTHSCHILD K.W., “Is there a Weitzman miracle?” in ROTHSCHILD K.W.,
Employment, wages and income distribution, Critical essays in economics,
Londen, Routledge, 1993, 173- 184
- GABURRO G., “Labour and Participation” in GABURRO G., Ethics and
Economics, Catholic thinkers in the 20th century, Heidelberg, Physica-Verlag,
1997, 145 – 154.
- LAMBRECHTS M. & VAN PUT A., “Eigendom en kapitaalparticipatie. Een
kwestie van uitsluiting en van ontsluiting.” in HUMBLET P., Tegenspraak
cahier 19. Arbeid & Kapitaal, (on)verzoenbaar?, Gent, Mys & Breesch, 1999,
121-152.
- DUBOIS B. & DELCOUR M., “De financiële participatie van werknemers” in
BRAECKMANS H. & WYMEERSCH E., Het gewijzigde vennootschapsrecht
1991: het nieuwe recht van de NV, BVBA en coöperatieve vennootschap na de
wetten van 18 en 20 juli 1991, Antwerpen, Maklu, 1992, 273-323.
- VANBELLEN P., “Beloningen in de vermogenssfeer” in DAEMS J., DEBRUYNE
E., DE TROYER I., DE VRIESE L., HUBER W., MOHR M., VAN BELLE D.,
VANBELLEN P., VAN GOETHEM B., VAN WAL D., Beter belonen, hoe
optimaliseer je lonen van weknemers en bedrijfsleiders?, Antwerpen,
Standaard Uitgeverij professional, 2012, 321-399.
- MOTMANS T. & BRESSELEERS M., “Winstbewijzen revisited” in HOUBEN R. &
RUTTEN S., Actuele problemen van financieel, vennootschaps- en fiscaal
recht: feestbundel 20 jaar werkgroep financieel recht, Antwerpen, Intersentia,
2007, 157-206.
- HAELTERMAN A., “Participatieschema’s voor werknemers. Impact wijziging
vennootschappenwet” in HAUSTRAETE J., HAELTERMAN A., STEYAERT C. &
DE SWERT G., Aandelen delen. De dividend kwestie., Brussel/Kalmthout,
Biblo, 1991, 9-46.
115
- DENYS L.A. & VAN BRUYSTEGEM B., “Vennootschapsrechtelijke verrichtingen
en gebeurtenissen en hun fiscale relevantie” in DEFOORT J., DILLEN J.,
TIBERGHIEN A. & DENYS L.A. (eds.), Vennootschap en belastingen, 2008,
227-384.
- POOLE M., “The United Kingdom: Financial participation – The new
productivity instrument of employers?” in VAUGHAN WHITEHEAD et al.,
Workers’ financial participation: East-West experiences, Genève, ILO, 1995,
105-124.
3. Doctoraatsproefschriften & Masterproeven
- VANSTEELANDT V., Bedrijfs-medebezit van de werknemer, onuitg. thesis
Rechten UGent, 1965, xi + 149 p.
- VAN DEN BULCKE F., Vermogensaanwas en investeringsloon, onuitg.
doctoraatsproefschrift , Faculteit economische en toegepaste economische
wetenschappen UGent, 1986, x + 740 p.
- MAES W., De financiering van management buyouts: een empirische analyse,
onuitg. masterproef toegepaste economische wetenschappen UGent, 2004, ix
+ 93 p.
- STUBBE J.P.M., Werknemersparticipatie - fiscaalrechtelijke en
civielrechtelijke aspecten van werknemersparticipatie, onuitg.
doctoraatsproefschrift, Universiteit Amsterdam, 1988, 387 p.
4. Bijdragen in tijdschriften
a) België
- DELEECK H., “Vermogensaanwasdeling en investeringsloon”, Arbbl. 1969,
1665-1677.
- DE WILDE I., “Commentaar bij de nieuwe wet betreffende de werknemers-participatie
in het kapitaal en in de winst van de vennootschappen”, TSR 2001, 455-534.
- DE KOSTER O., “Zijn dividenden uit winstbewijzen dan toch loon?” (noot
onder Cass. 11 september 1995), JTT 1995, 435-437.
- DE VOS M., “Winstdeling door werknemers en de sociaalrechtelijke
loonbegrippen: Het Hof van Cassatie werpt de steen in de kikkerpoel.” (noot
onder Cass. 11 september 1995), RW 1995 – 96, 865-872.
116
- X., “Nieuwe solidariteitsbijdrage op niet-recurrente bonussen: vanaf
wanneer?”, Fiscoloog 2013, afl. 1325, 14.
- ROELENS D. & STEEVENS S., “Winstbewijzen praktisch bekeken”, TRV 2010,
283-303.
- VAN PUT A., “Wet van 22 mei 2001 betreffende de werknemersparticipatie in
het kapitaal en in de winst van de vennootschappen. Een eerste analyse van de
participatiewet”, RW 2001-02, 617-629.
- GEENS K. & CROES C., “Vennootschapsrechtelijke aspecten van de nieuwe
wet van 26 maart 1999 in verband met aandelenopties”, TRV 1999, 207-222.
- VERHELST K., “De management buy-out in België. Een reflectie over de
juridische en fiscale aspecten van een leveraged management buy-out in
Belgische context”, T.Fin.R. 2007, 216-287.
- LIEVENS J., “De gevaren van artikel 52ter vennootschappenwet – inzonderheid
in de context van een management buy-out”, Not.Fisc.M., 1994, 13-18.
- BRULOOT D., “Wetboek vennootschappen wordt op drie punten gewijzigd”,
Juristenkrant, 26 november 2008, 5.
b) Frankrijk
- LIEUTIER J.P., "Participation financière, participation à la gestion :
philosophies et ambiguïtés de l'épargne salariale et de l'actionnariat salarié",
Droit social 2014, 500-505.
- ARSEGUEL A., “La nature juridique et la portée du dépôt des accords
d’intéressement”, Droit social 1991, 126-130.
- SAINT-JOURS Y., “Les principales dispositions de la loi du 19 février 2001 sur
l’épargne salariale.”, Recueil Dalloz 2001, 1179-1187.
- LACROIX-DE SOUSA S., “Le rachat de l’entreprise par les salariés: une stratégie
payante?”, Droit Social 2014, 517-522.
c) Verenigd Koninkrijk
- LEARMOND-CRIQUI J., “Profit related pay: Creating a win-win situation”,
Practical Law 1994, 21-30.
117
- FRY M. & COHEN L., “Legislative comment, Finance act 2014 notes: sections
49-52 and schedules 8-9: employee share schemes”, British tax review 2014,
386-396.
IV. Economische papers
- JONES D.C., KATO T. & PLISKIN J., “Profit sharing and gainsharing, a review
theory, incidence & effects – Working paper no. 125” in Levy economics
institute’s economic working paper archive, 1994, 31 p.
- MEADE J.E., “The theory of labour-managed firms and of profit-sharing”, The
economic journal, vol.82 nr. 325 (special issue), 1972, 402-428.
- CABLE J.R. & FITZROY F.R., “Productive efficiency, incentives and employee
participation: some preliminary results for West Germany”, Kyklos, 1980, vol.
33 issue 1,(100) 100-121.
- MITCHELL J.B., “Gain-sharing: An anti-inflation reform”, Challenge, vol. 25
n°3, 1982, 18-25.
- WADHWANI S.B., “Profit-sharing and Meade’s discriminating labour-capital
partnerships: a review article”, Oxford Economic Papers, vol. 39, nr. 3, 1987,
421-442.
- NUTI D.M., “On traditional cooperatives and james meade’s labour-capital
discriminating partnerships” in EUI working papers, Florence, European
university institute, 1988, 26 p.
- ALCHIAN A. & DEMSETZ H., “Production, information costs, and economic
organization”, The American economic review, vol. 62 nr. 5, Nashville,
American economic association, 1972, 777-795.
- HANES C., “The rise and fall of the sliding scale, or why wages are no
longer indexed to product prices”, Explorations in economic history 2010, afl.
47, 45 p.
V. Krantenartikels
- X, “62 superrijken bezitten evenveel als armste helft van de wereld”, De
Standaard, 17 januari 2016,
http://www.standaard.be/cnt/dmf20160117_02072592.
118
- ABBELOOS J., “PS provoceert met vermogensbelasting”, De Standaard, 5
januari 2015, http://www.standaard.be/cnt/dmf20150104_01457462.
- X, “Waar is die taxshift?”, Knack, 23 juli 2015,
http://www.knack.be/nieuws/belgie/waar-is-die-taxshift/article-normal-
589075.html
- X, “Van Overtveldt en Peeters botsen over lagere vennootschpasbelasting”,
Knack – Trends, 30 januari 2016, http://trends.knack.be/economie/beleid/van-
overtveldt-en-peeters-botsen-over-lagere-vennootschapsbelasting/article-
normal-652541.html.
- VERREET E., “Word aandeelhouder bij je eigen werkgever”,
Vacaturemagazine, 13 november 2010,
http://www.vacature.com/artikel/actua-word-aandeelhouder-bij-je-eigen-
werkgever.
- MELLBYE A., “A brief history of the third way”, The Guardian, 10 februari
2003, http://www.theguardian.com/politics/2003/feb/10/labour.uk1.
- STEENACKERS J., “Onze tips om zelf voor je pensioen te zorgen”, Knack
Trends – Moneytalk, 25 juni 2015, http://moneytalk.knack.be/geld-en-
beurs/pensioen/onze-tips-om-zelf-voor-je-pensioen-te-zorgen/article-normal-
581715.html.
- STEENACKERS J., “Het aanvullend pensioen, een noodzaak”, Knack – Trends,
14 november 2014, http://trends.knack.be/economie/finance/het-aanvullend-
pensioen-een-noodzaak/article-normal-511031.html.
- SAELENS N., “Aanvullend pensioen levert mager spaarpotje op”, Knack
Trends – Moneytalk, 21 mei 2015, http://moneytalk.knack.be/geld-en-
beurs/pensioen/aanvullend-pensioen-levert-mager-spaarpotje-op/article-
normal-572155.html.
- WAUTERS R., “Sociale partners bereiken akkoord: Rente op uw aanvullend
pensioen wordt variabel”, De Morgen, 15 oktober 2015,
http://www.demorgen.be/economie/sociale-partners-bereiken-akkoord-rente-
op-uw-aanvullend-pensioen-wordt-variabel-b0af2460/.
- COPPENS L., “En toen werden aandelen heel gewoon”, De Standaard, 15 maart
2006, http://www.standaard.be/cnt/g5coteo8.
- MOUTON A., “Emmanuel Macron: ‘Het probleem van Frankrijk zijn wijzelf.’”,
Knack Trends, 3 maart 2015,
119
http://trends.knack.be/economie/mensen/emmanuel-macron-frans-minister-
van-economie-het-probleem-van-frankrijk-zijn-wijzelf/article-normal-
538245.html.
- CHEYSSON-KAPLAN N., “Les principales mesures de la loi Macron en faveur
de l’épargne salariale”, Le monde, 11 februari 2015,
http://www.lemonde.fr/argent/article/2015/02/11/les-principales-mesures-de-
la-loi-macron-en-faveur-de-l-epargne-salariale_4574350_1657007.html.
- EMERY D., “Understanding employee share ownership schemes”, The
Telegraph, 22 mei 2003,
http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/2955689/Understanding-
employee-share-ownership-schemes.html
- PALIN A., “Q&A: saving as you earn”, The Financial Times, 31 juli 2015,
http://www.ft.com/cms/s/0/fca73a66-350d-11e5-b05b-
b01debd57852.html#axzz46T3f1dwW.
- SIMON E., “How employee share schemes work”, The Telegraph, 21 juni
2011,
http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/investing/8587463/How-
employee-share-schemes-work.html
- MOORE E., “Share schemes: Red tape deters companies from giving
incentives”, Financial Times, 2 juli 2012,
http://www.ft.com/intl/cms/s/0/756c17ae-bbaa-11e1-9436-
00144feabdc0.html#axzz46jiirMfh
- WINCH J., “If you work for a firm, why not own it too?”, The Telegraph, 1
september 2013,
http://www.telegraph.co.uk/finance/personalfinance/10277157/If-you-work-
for-a-firm-why-not-own-it-too.html.
- SMITH A., “Executives’ long-term incentive plans must die”, Financial Times,
31 mei 2015, http://www.ft.com/cms/s/0/f8191e74-05e2-11e5-b676-
00144feabdc0.html#axzz46rYUumVa
- GARSIDE J., “Long-term incentive plans for bosses ‘damage firms’”, The
Guardian, 13 mei 2015,
- http://www.theguardian.com/business/2015/may/13/long-term-incentive-
plans-for-bosses-damage-firms.
120
- DUDMAN J., “Why Francis Maude is wrong to think all public services can be
mutual”, The guardian, 22 december 2014,
http://www.theguardian.com/public-leaders-network/2014/dec/22/francis-
maude-wrong-public-services-mutuals.
- DUDMAN J., Civil service pensions fiasco: “Nearly Christmas and no money in
the Bank”, The guardian, 22 december 2014,
http://www.theguardian.com/public-leaders-network/2014/dec/22/civil-
service-pensions-fiasco-mycsp-christmas
- LAMPEL J., BHALLA A. & JHA P.P., “The employee owned business model
during growth and adversity: How well does it hold up?”, The European
Business review, 17 juli 2012,
http://www.europeanbusinessreview.com/?p=2408.
- PAGANO M., “Nick Clegg wants to spread the John Lewis magic of giving
power to employees”, International Business Times, 5 februari 2015,
http://www.ibtimes.co.uk/margareta-pagano-nick-clegg-wants-spread-john-
lewis-magic-giving-power-employees-1486744.
- BOUNDS A., “Employee owned UK companies raise their game”, Financial
times, 1 juli 2015, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/a4805388-1f44-11e5-aa5a-
398b2169cf79.html#axzz47aj2aaYD.
- RASKING J., “Werknemers-participatie kan eindelijk van start gaan”, De
Standaard, 22 januari 2002, http://www.standaard.be/cnt/dexa22012002_076.
VI. Andere bronnen
- Brochure van het ABVV: “Aandeelhouder van je werkgever, schone schijn.”
https://www.abvv.be/c/document_library/get_file?uuid=d64574f0-d59f-442c-
835d-8bdc16bd10c2&groupId=10134.
- Brochure van “la direction de l’animation de la recherche, des études et des
statistiques” of “DARES” met cijfers over de “participation, intéressement &
épargne salariale en 2013”. http://travail-emploi.gouv.fr/IMG/pdf/2015-055-
2.pdf.
- MATHIEU M., Annual economic survey of employee share ownership in
European countries, Brussel, European federation of employee share
ownership, 2015, 1-139.
121
http://www.efesonline.org/Annual%20Economic%20Survey/2015/Survey%20
2015.pdf.
- KLUGE N. & WILKE P., Board-level participation and workers’ financial
participation in Europe, European Trade Union institute for research,
education and Health and safety, Brussels, 2007, 26 p.
- LOWITZSCH J. & HASHI I. (eds.), The promotion of employee ownership and
participation, final report, Europese Unie, 2014, x + 159 p.
http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/141028-study-for-
dg-markt_en.pdf
- Aankondiging van de Brits regering: “Action to boost employee ownership
sector approved”, 30 oktober 2012,
https://www.gov.uk/government/news/action-to-boost-employee-ownership-
sector-approved.
- Het jaarlijkse rapport van de Engelse “Employee ownership association”,
http://employeeownership.co.uk/eoa-report-2015/
- NUTTALL G., Sharing success: The Nuttall review of employee ownership,
Department for business, innovation and skills, 4 juli 2012, 24-25,
https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/
31706/12-933-sharing-success-nuttall-review-employee-ownership.pdf.
122
