Predmet: Finansijski menadžment

doc. dr. Saša Muminović

Podela vlasti

Zakonodavna

Skupština

Sudska

Sudovi

Izvršna

Vlada

Državni budžet

Državni proračun ili državni budžet je

pregled planiranih prihoda i rashoda

neke države u odreĎenom vremenskom

periodu.

Formuliše (sastavlja) ga izvršna, a

prihvata zakonodavna vlast.

Vrste budžeta

ravnotežni – kada su prihodi jednaki

rashodima

neuravnoteženi – kada su prihodi veći

od rashoda (budžetski suficit) ili kada su

prihodi manji od rashoda (budžetski

deficit)

Javni prihodi

Javni prihodi su prihodi države koji se mogu prikupiti u obliku :

Poreza

Doprinosa

Carina

Taksi

Naknada

Javnog duga

Ostalih prihoda

Karakteristike javnih prihoda

svi služe za podmirenja javnih potreba,

tj. državnih rashoda (javnih rashoda)

svi se ubiru u novcu

ubiru se periodično i konstantno

ubiru se uglavnom iz dohotka (obnovljivi

izvor), a vrlo retko iz imovine (nije

obnovljiv izvor)

Podela javnih prihoda I

originarni (izvorni) - prihodi koje je država ostvarila svojom ekonomskom aktivnošću, tj. na osnovu prava svoga vlasništva (npr. dividende od preduzeća u državnom vlasništvu)

derivativni (izvedeni) - prihodi koje država ostvaruje na temelju finansijskog suvereniteta (moći). Iz nečije ekonomske snage izvodi svoju ekonomsku snagu (npr. porezi)

Podela javnih prihoda II

redovni - prihodi koji se kontinuirano i

periodično ubiru (npr. porez na promet)

vanredni - prihodi koji se ubiru

povremeno, u vanrednim prilikama (npr.

teška elementarna nepogoda)

Podela javnih prihoda III

prihodi od stanovništva - graĎani

izdvajaju iz svojeg dohotka

prihodi od pravnih lica - prihodi od

privrednih jedinica (npr. porez na dobit,

doprinosi i sl.)

Podela javnih prihoda IV

prihodi širih političko-teritorijalnih

jedinica - pravo ubiranja ima država

prihodi užih političko-teritorijalnih

jedinica - pravo ubiranja imaju gradovi,

opštine

Podela javnih prihoda V

namenski (destinirani) - prihodi za koje

se unapred zna na šta će biti potrošeni

nenamenski (nedestinirani) - prihodi

koje država troši na bilo koje javne

rashode

Podela javnih prihoda VI

prihodi u novcu

prihodi u naturi

Podela javnih prihoda VII

ekvivalentni - prihodi za koje obveznik

ima pravo na protuuslugu (npr. doprinos

za zdravstveno osiguranje daje

besplatnu zdravstvenu zaštitu kao

protuuslugu)

prihodi opšte naknade - porezi i druga

davanja koja ne moraju u sebi

sadržavati ekvivalentnu protuuslugu

Porez

Porez je nedobrovoljno plaćanje državi

koje nije praćeno protivuslugom koju bi

od nje primio platilac poreza.

Poreski sistem i poreska politika

Poreski sistem predstavlja ukupnost

poreskih oblika jedne zemlje

Poreska politika

Kakakteristike poreza

Derivativnost (nisu rezultat ekonomske

aktivnosti države)

Prisilnost plaćanja

Opšti karakter (njima se finansiraju javni

rashodi)

Odsustvo neposredne protivnaknade

Novčano davanje

Opravdanje poreza

Teorija sile

Teorija ekvivalencije

Teorija žrtve

Apsolutno jednake žrtve

Proporcionalno jednake žrtve

Minimalne žrtve

Teorija suvereniteta

Poreska načela I (Adolph Wagner)

Finansijska

Izdašnost

Elastičnost

Ekonomska

Efikasnost

Umerenost poreskog tereta

Izbor poreskog izvora

Fleksibilnost

Stabilnost

Poreska načela II

Socijalno politička

Opštost

Ravnomernost

Pravno administrativna

Zakonitost

Minimiziranje administrativnog troška

Minimiziranje troška plaćanja poreza

Poreski kanoni (Adam Smith)

Opštost i srazmernost – svaki graĎanin je

dužan plaćati u skladu sa mogućnostima

OdreĎenost poreza – ureĎenost zakonom

Ugodnost plaćanja – naplaćuje se kada je

to najpovoljnije za poredskog obveznika

Ekonomičnost naplate – troškovi ubiranja

moraju biti što niži

U delu Bogatstvo naroda 1776.godine

Osnovni poreski pojmovi I

poreski obveznik - svako fizičko ili

pravno lice koje je na osnovu zakona

dužno platiti porez.

porezni platac - svako fizičko ili pravno

lice koje u ime i za račun poreznog

obveznika mora obračunati i uplatiti

porez (ne moraju u odreĎenom trenutku

biti ista lica)

Osnovni poreski pojmovi II

poreski destinatar - lice koja po nameri države mora snositi poreski teret bilo iz svog dohotka ili imovine.

konačni platac poreza - lice koja u stvarnosti plaća porez bez obzira da li je to namera države ili je taj porez prevaljen.

poreski jamac - fizičko ili pravno lice koja garantuje da će poreski obveznik platiti poresku obavezu.

poreska sposobnost - ekonomska mogućnost da se udovolji obavezi plaćanja poreza.

poreski izvor - sva dobra koja pripadaju poreznom obvezniku i iz kojih on mora platiti porez.

Osnovni poreski pojmovi III

poreska osnovica - osnova za obračun poreza.

otpis poreza - smanjivanje ili otpisivanje porezne osnovice zbog različitih elementarnih nepogoda.

odgoda plaćanja poreza - ukoliko trenutno nema sredstava poreski obveznik u odreĎenom periodu mora platiti obavezu ako mu poreska uprava odobri odgodu.

poreske olakšice i poreska oslobođenja -kada se od oporezivanja izuzimaju pojedini poreski izvori ili kada se u skladu sa poreznom politikom smanji poreska osnovica.

Vrste poreza

Porez na imovinu

Porez na prihode

Porez na potrošnju

Porez na imovinu

Porez na imovinu u statici

Nominalni porez na imovinu (imovina je

osnov)

Realni porez na imovinu (imovina je izvor)

Porez na imovinu u dinamici

Porez na prenos imovine sa naknadom

Porez na prenos imovine bez naknadom

Porez na uvećanu vrednost imovine

Porez na prihode

Porez na dohodak fizičkih lica

Cedularni (svaki prihod odvojeno )

Globalni (svi prihodi jednom progresivnom

stopom)

Kombinovani

Porez na dobit korporacija

Klasični sistem

Sistem poreske integracije

Porezi na potrošnju

Opšti porez na promet dobara i usluga

Višefazni porezi na promet (PP, PDV)

Jednofazni porezi na promet (u proizvodnju,

veleprodaji, maloprodaji)

Posebni porezi na potrošnju

Akcize

Poreska evazija

od latinskog glagola evadere, koji znači

izmaći, bežati, izbeći

U poreskoj terminologiji ovim pojmom

označavaju se različiti načini

izbegavanja plaćanja poreza.

Uzroci poreske evazije

ekonomsko i političko stanje u zemlji,

nejasnoće u zakonskim tekstovima,

neefikasnost poreske administracije,

visoka poreska davanja,

nestabilnost poreskih stopa,

stanje poreskog morala ....

Posledice evazije

nepovoljni fiskalni efekti,

reperkusije na ekonomsko-političkom

(slabljenje ekonomske osnove društva) i

reperkusije socijalno-političkom planu

(socijalne razlike koje izazivaju veliko

nezodavoljstvo graĎana, dovode do

odreĎenih socijalnih napetosti i remete

meĎuljudske odnose).

Vrste poreske evazije

Zakonita poreska evazija postoji kada

se izbegava plaćanje poreza i doprinosa

korišćenjem nedorečenosti propisa.

Nezakonita poreska evazija obuhvata

postupke poreskog dužnika usmerene

na izbegavanje plaćanja poreza kojim se

krši zakon

Nezakonita poreska evazija I

Potpuna postoji kada obveznik ne prijavi celokupan iznos ostvarenog prihoda ili svu imovinu koja podleže oporezivanju.

Delimična nezakonita poreska evazija postoji kada se poreskim vlastima prijave prihodi, imovina ili transakcije, ali se o njima daju nepotpuni ili netačni podaci, čime se umanjuje poreska obaveza.

Nezakonita poreska evazija II

Poreka utaja se, po pravilu, sreće kod

neposrednih poreza (porez na dohodak,

doprinosi za socijalno osiguranje i porez

na imovinu).

Krijumčarenje (kontrabanda) kod

posrednih poreza (akciza, carina i porez

na promet).

Prevaljivanje poreza

Lice koje je po zakonu dužno platiti

porez ne mora uvek biti krajnji nositelj

poreskog tereta.

Vrste prevaljivanja poreza

prevaljivanje unapred - poreska obaveza se prevaljuje na kupca kroz povećanje cena.

prevaljivanje unazad - poreska obaveza se prevaljuje na dobavljača kroz smanjivanje cene dobavljaču.

bočno prevaljivanje - povećanje poreza na jednom proizvodu se nastoji nadoknaditi povećanjem cene drugog proizvoda iz poslovnog programa preduzeća

Takse

Takse predstavljaju novčani ekvivalent za usluge koje čine organi državne administracije ili druga državna tela fizičkim i pravnim licima.

Takse se plaćaju na nematerijalne usluge koje pružaju državni organi a odnose se na administrativne, carinske i sudske organe. Naplata taksi zasniva se na dobrovoljnosti, naplaćuju se u novcu i veoma su star oblik javnih prihoda.

Takse

Administrativne

Konzularne

Carinske

Takse za zaštitu patenata

Katastarske

Sudske

Činovničke

Načela taksi

Legalitet – uvode se na osnovu zakona

Opštost – odreĎuju se unapred

Jednostavnost taksene tarife

Nekumuliranje taksi – ne smeju se

kumulativno naplaćivati od strane više

javnopravnih lica

Visina taksi

Visina takse zavisi od:

troškova koje državni organi imaju kada

pružaju uslugu,

od koristi koju ima obveznik kada pruža

uslugu, toga da li se usluga čini isključivo

korisniku usluge ili je prisutan opšti interes i

od toga da li postoji interes da se

destimuliše odreĎena delatnost

Naknade

Naknada predstavlja javni prihod koji

predstavlja administrativnu cenu za

korišćenje dobara od opšteg interesa

Naknade

Za korišćenje dobara od opšteg interesa

Za korišćenje gradskog graĎevinskog

zemljišta

Za korišćenje komunalnih dobara od

opšteg interesa

Doprinosi – vrsta parafiskaliteta

Namena trošenja je unapred utvrĎena

(destinirani prihod)

Doprinosi nisu prihod budžeta

Obaveza plaćanje se odnosi na

odreĎeni krug korisnika koji su povezani

odreĎenim ekonomskim socijalnim ili

drugim razlozima

Obaveza plaćanja nije utvrĎena

propisima državnog organa

Vrste doprinosa

Obavezni

penziono osiguranje,

socijalno osiguranje,

osiguranje za slučaj nezaposlenosti

Dobrovoljni

Dobrovoljno penziono osiguranje

Dobrovoljno zdravstveno osiguranje

Samodoprinos

Samodoprinos je lokalni javni prihod kojise razlikuje od fiskalnih prihoda u sledećem: rezultat je odluke budućih obveznika

destiniran javni prihod

uvodi se na nivou uže društveno-politickezajednice

uplaćuje se na poseban račun

visinu određuju sami građani

plaća se u novcu, naturi ili činidbom

uvodi se na određeno vreme

Javni zajmovi

Nastaju zaduživanjem (kredit) u zemlji

i/ili inostranstvu

Emisijom hartija od vrednosti u zemlji i/ili

inostranstvu

Kakteristike javnog zajma

pozajmljena sredstva se vraćaju uz kamatu

kamatna stopa na domaći javni dug je po

pravilu veća od stope inflacije

često (ali ne uvek) je destinirani javni

prihod

vanredni javni prihod

nefiskalni javni prihod

javnim zajmom se vrši meĎugeneracijska

raspodela tereta finansiranja države

Teorijski pravci kojima se

objašnjavaju javni zajmovi Klasična teorija ima negativan stav

prema javnom zajmu i prihvata javni zajam kao elemenat uspostavljanja budžetske ravnoteže koja je nastala pojavom vanrednih rashoda

Savremene teorije javni zajam vide kao instrument pokretanja investicionog ciklusa, koji može uticati na stabilizaciju privrednih tokova i promjenu privredne strukture

Osnovni razlozi za uzimanje

zajmova

Vremanska neusklaĎenost javnih

prihoda sa javnim rashodima

Povećanje državnog intervencionizma

u privredi

Vrste javnog zajma Prema teritorijalnom principu:

unutrašnji i spoljni

Prema vremenu vraćanja: Kratkoročni, srednjoročni i dugoročni (preko 5 godina)

Prema načinu otplate: rentni i amortizacioni

Prema nivou države: Centralni i lokalni

Prema pravnom statusu države i verovatnoći vraćanja duga od strane države: direktni i indirektni (garantovani)

Prema metodu i motivu upisa: dobrovoljni, patriotski i prinudni

Konverzija javnog zajma

• promena nekih elemenata javnog zajma (kamatna stopa, rok, prenosivost obveznica i dr.)

• obično dogaĎa u periodima kada su uslovi na tržištu povoljniji za državu nego što su bili u periodu emisije duga

• konverzija je po pravilu dobrovoljna i definisana ugovorom

Konsolidacija javnog zajma

• objedinjavanje većeg broja zajmova sa

različitim uslovima servisiranja u jedan

zajam sa jedinstvenim uslovima

servisiranja

• često se produžuje prosečni period

servisiranja duga

• smanjuju se troškovi administriraranja

javnog duga, sprečava kamatna

arbitraža i dr.

Održivost javnog duga

Održivost javnog duga podrazumeva:• redovno servisiranje javnog duga i

• servisiranje javnog duga ne ugrožava makroekonosmku stabilnost i rast privrede

Indikatori održivosti javnog duga:• odnos duga prema BDP (Mastrihtski uslov: dug

maksimalno 60% BDP)

• odnos fiskalnog deficita prema BDP (Mastrihtski uslov: deficit maksimalno 3% BDP)

• odnos izdataka za kamate prema poreskim prihodima, javnim rashodima ili BDP

• učešće prirasta duga prema rashodima i dr.

Nefiskalni javni prihodi

Nefiskalni javni prihodi predstavljaju

posebnu vrstu javnih prihoda, koje

država obezbjeĎuje po osnovu

državnog vlasništva nad ekonomskim

dobrima, ili po osnovu delatnosti

države, njenih organa odnosno od nje

ovlašćenih subjekata

Podela nefiskalnih javnih prihoda

Domenski prihodi (podrazumevaju

prihode koje država ostvaruje po osnovu

svojinskog raspolaganja imovinom)

Prihodi od državnih ustanova

Prihodi od državnih preduzeća

Pokloni, legati i napuštena imovina

Prihodi od koncesionih naknada

Podela nefiskalnih javnih prihoda

Prihodi ostvareni u procesu svojinsketransformacije

Prihodi od emisije novca

Prihodi od kamata na plasmanenovčanih i deponovanih sredstava

Višak prihoda ostvaren po završnom računu Narodne banke

Novčane kazne

Oduzeta imovinska korist

Dvostruko oporezivanje

Dvostruko oporezivanje (engl. double

taxation, nem. Doppelbesteuerung) je

situacija u kojoj dve poreske vlasti istog

ranga oporezuju za isto razdoblje isti

poreski objekt istim ili sličnih porezom

tako da je on oporezovan teže nego da

ga je oporezovala samo jedna od tih

vlasti

Vrste dvostrukog oporezivanja

Unutrašnje ili interno – unutar iste

države

Međunarodno ili eksterno – isti

poreski obveznik plaća isti ili istovrsni

porez na isti objekt za isto vremensko

razdoblje dvema državama

MeĎunarodno dvostruko

oporezivanje

Nastaje kad se istom poreskom

obvezniku po istoj poreskoj osnovi

nameću porezi u dve države

(npr. oporezivanje dohotka u zemlji u

kojoj dohodak nastaje i u zemlji

rezidentstva primaoca takvog dohotka)

Učinci međunarodnog

dvostrukog oporezivanja I Ekonomske posledice dvostrukog

oporezivanja su nepoželjne:

smanjenje rentabilnosti poslovnih projekta u inostranstvu,

ograničavanje mobilnosti faktora proizvodnje, uticaj na meĎunarodnu podelu rada,

smanjene direktnih stranih investicija,

dugoročno manji privredni rast

Učinci međunarodnog

dvostrukog oporezivanja II

Dvostruko oporezivanje dovodi do

diskriminacije poreskih obveznika,

narušavanja načela ravnomernosti u

raspodeli poreznog tereta, odnosno do

narušavanja načela pravednosti u

oporezivanju.

Izbegavanje međunarodnog

dvostrukog oporezivanja

Unilateralne mere,

Bilateralni ugovori,

Multilateralni ugovori.

Unilateralne mere

država donosi autonomno, a

primenjuju se na prekogranične

delatnosti poreskih obveznika

rezidentne države

Bilateralni ugovori

Vrsta meĎunarodnog ugovora koji je sklopljen izmeĎu dve države.

Od sredine 90-tih godina XX veka sklopljeno je oko 1500 bilateralnih ugovora o izbegavanju meĎunarodnog dvostrukog oporezivanja.

Model-ugovora o izbegavanju dvostrukog oporezivanja dohotka i kapitala koji je nastao u okviru OECD-a 1963., a izmenjen je i dopunjen 1977. godine poslužio je kao osnova gotovo svih postojećih bilateralnih ugovora o izbegavanju meĎunarodnog dvostrukog oporezivanja, s tim da su u svaki od ugovora uključena i rešenja koja odražavaju neke specifičnosti vezane uz zemlje ugovornice.

Multilateralni ugovori

Vrsta meĎunarodnog ugovora koji je sklopljen izmeĎu više država, a rešava problem dvostrukog oporezivanja.

Multilateralni ugovori nisu se pokazali kao dobro sredstvo rešavanja problema meĎunarodnog dvostrukog oporezivanja, zbog nemogućnosti usklaĎenja poreznih struktura unutar različitih poreznih jurisdikcija

Izbegavanje međunarodnog

dvostrukog oporezivanja Zaključeni ugovori (kojima se odreĎuje

poreski tretman, odnosno način oporezivanja rezidenata druge države ugovornice u Republici Srbiji, kao i poreski tretman, odnosno način oporezivanja rezidenata Republike Srbije u drugoj državi ugovornici) nakon ratifikacije od strane Narodne skupštine Republike Srbije, postaju integralni deo domaćeg poreskog zakonodavstva, i imaju primat nad pravom Republike Srbije.

Dvostruko oporezivanje i

kumuliranje poreza

Kumuliranje poreza – najmanje dve

poreske obaveze nastaju na osnovu

različitih poreskih dogaĎaja

Dvostruko oporezivanje – najmanje dve

poreske obaveze nastaju za isto lice na

osnovu istog poreskog dogaĎaja