Fitsangana ho vavolombelo nahin'ny gny olo Tanôsy

Feon’ny gnyFiovà :Fitsanganaho vavolombelo nahin’ny gnyolo Tanôsy

Madagasikara

Feon’ny gnyFiovà :Fitsanganaho vavolombelo nahin’ny gnyolo Tanôsy

ITY BOKY TIKY DRA NATAOHO FAHATSIAROVA AGN’I

ANDREW LEES (1949 – 1994)

ZAY NIALY HO AN’NY GNYFANIMBASIMBA GN’ALA VÔ GNY BIBY MIEGNA AGNATINY AO ABY,NO MBÔ NAGNENTA GNYNAMANY MARO HAFA KOA MBA HIAROGNY TONTONLO IEGNA.

Feon’ny gny Fiovà

4

Zaka fampilira

FisaoranaIsaoranay eram-po eran-tsaina etahô aby ireo fokonolo izay nahafoy gny fotoany ho anay sy nana fahazotoa vô risi-po ka nifampizara taminay gny fiegna sy gny traikefa niegnany lahatamizay. Marihinay manoka etoa ireo zay tena nanatontosa gn’asa fanadihadia ka nangalaky feo gn’olo sasan-tsasany zay nijoro ho vavolombelo, tsy iza izay fa : Rodin Rakotovahiny, Joséphine Andriarimalala, Zanaboatsy, Monja Limbisoa, Félicia Mija, Brinaldine Razafiarivelo, Bruno Mbola ary Laha Magnanatsy.

Mendriky gny ome fisaora eto koa ireo mpitondra fanjakà eto amintsika sy eran’ny faritry izay nanome antsika alala ka nahazoantsika niasa tany anatin’ny fokontany sy ny kôminy rehetra tany. Ary da mbô mankasitrak’anazy avao koa amin’ny fiaraha-miasa sy gny fanohagna izay ataony amin’ny asantsika sy gny fisiantsika aty amin’ity faritry atsimon’i Madagasikara tiky.

Tsy nitanteraky zao fagnapariaha ataonay zao no tsy teo gny fampiofagna, vô gny fanohagna mikasiky gny fagnamboara horonan-tsary sy gny fanapariaha anazy azonay tamin’ny ekipan’i Panos any Londres, izay tsy iza fa Keren Ghitis, Siobhan Warrington, Olivia Bennett et Wendy Davies. Tsy nijano teo avao anefa fa mbô teo gny fitantana gny tetik’asa, ny fanatanteraha azy tamin’ireo toera voakasiky aby vô gny fagnapariaha an’izay asa aby zay izay nahin’ny ekipan’i Andrew Lees Trust, izay tsy iza fa : Yvonne Orengo, Claire Balbo, Loubien Ndriaka, Alda Astina Nomenjanahary, Andriamanalina Razafindramaka, Charlotte Razafindramanana, Claudia Rakotovoavy, Gerry de Lisle ary Hamed Moindjee. Isaoranay manoka avao koa reo olo nahafoy gny fotoany sy gny fahalalany ho an’ity tetik’asa tiky da i Antonie Kraemer, Amy Glass vô i Lucinda Broad sy reo olo nanatontosa gny fandikan-teny na tamin’ny teny gasy zay, na teny vazaha hônan’i Junassye Rabemazaka, Kate Anderson sy i Rockalain Fanomezantsoa. Fisaora lehibe tokoa gny omenay an’i Moat J. and Smith P (2007), Royal Botanic Gardens, Kew, tamin’ny saritany momba ny hazo mitsiry, sy Ny Haja Rakotozandriny tamin’ny fanamboara gn’asa ho boky.

Tsy ho nitanteraky zao asa zao no tsy teo gny tetik’asa ALT Projet Radio izay tohanan’i Vondro Erôpeana, ary koa gny fanohagna nataon’i FIDA (Fonds International de Développement Agricole), izay tetik’asa iraisam-pirenena ho amin’ny fampandrosoa gny vôly.


5

Zaka fampilira

Zaka fampilira Ty fitsangana vavolombelo tihö dra bôk’amy gny Faritsy Anôsy, Atsimon’i Madagasikara. Itihöky gny vôlohany nisorata mikasiky gny raha nirohônindreo Tena zava-dehibe gny nagnahiva any ty fitantarà tihô satria io gny fomba azahoan’ny gn’olo miroho mivanta amy gn’ olo mpanapakevitsy, miroho gny fandrosoa malaky nohon’ny gny fitrandraha fasimenty, miroho gny raha manahira mahazo andreo amy gny fiovàn’ny gny toetrandro dra eo koa gny raha manahira amy gny fiatreha gny hararaha.Ty fitsangana vavolombelo tihôky dra bôk’amy gny tetikasa HEPA (Hetahetam-Po Ambara) niforôgnin’ny ALT (Andrew Lees Trust) tamy gny firaha-miasa amy « Panos London » mba hahafahan’ny gny olo amy gny Faritsy Androy vô Anôsy mizara amin’olo aby ze tarainy amy gny raha misy, ze raha fetsiny mikasiky gny ala vô gny traik’efa anagnany.

« Sarotsy ho any fokonolo gny manô taratasy dra handefa an’igny amin’ny gny Fanjakà…Gn’ akamaroanay aby etiky dra tsy mahay manoratsy vô mamaky teny ». Constand, Sainte Luce

Gny fampità ze raha misy (fifandraisa) dra raha raiky mampandeha gny fandrosoa. Dra raha raiky tena ilà amin’ny gny tontolo iagnà mora simba. Eo koa gn’olo tsy ampiampy fiegna, indridra gny mpamokatsy ambohitsy lavitsy pôsitsy agny vô gn’apela. Magnampy anazy koa ny tsy faheza manoratsy mitariky amin’ny gny fatahora vô gny fagniliha.

Nisy gny fagnadihadia nahìn’i PNUD mikasiky gny “Fagnamafisa gny fifandraisa a Madagascar etahö” (2008). Fantatsy tamizay fa voafetra gny

famoahan’ny gn’olo gny hevitsiny vô sarotsy hoan’ny gn’olo gny mizaka gny hevitsiny amy gny fampitam-baovao nasiônaly na amy gny tany misy anazy eo. Gny hakamaroan’ny gny fivoria an-tanà, indindra gny ambanivohitsy dra tsy misy apela nohon’ny gn’apela ailiky vô izy tsy dra ampy faheza loatsy. Magnampy an’izay avao koa gny fomban-draza, mamehy amy ze raha ifamoria.

Ndre eo kanefa gny fiovà nindesiny gny mpitrandraky harena ambany tany iraisam-pirenena vô gny fampiasam-bolan’ny orin’asa maro amy gny faritsy Anôsy nanomboky tamy 2005, dra mbô tsy misy avao gny fivoria mipetraky, mivoha hoan’ny gny vahoaky mba hahafahan’ny gny mana-kevitsy hizaka ze raha misy marina.

Gny antony nagnahiva any ty fagnaparitaha tihô dra mba hisian’ny gny fifampiresafa amy gn’olo aby tsy misy fiavahany ; mba hagnamafisa gny fiatrehan’ny gn’olo Anôsy gny fampiasà ze fampitàm-baovao isa-karazany ; hagnambarà gny maha zava-dehibe gny fifandraisa (radio, telé, gazety, boky, internet) amy gny mampalaky gny fampandrosoa ; hagnampia gn’olo amy gny fahafahany amy gny raha ahìny miaraky amy gny fandraisany fanapahakevitsy

Haely atanàn’eto (Fort Dauphin), erany Madagasikara vô eran’izao tontolo zao gny fitsangana vavolombelo nahìn’ny gn’olo igny amizay dra ho mora amin’ny gny malala-tagna, gny mpandray fanapaha-kevitsy gny mpamatsy vola gny mahafantasty ze raha misy. Dra ho mora gny fampadrosoa. Haely amin’ny gny Radiô, amin’ny gny Tragnokala (internet) vô gny gazety aby seky gny raha nizakandreo.


6

Zaka fampilira

Fagnirianay koa ho any ty fagnaparitaha tihôky, gny mba hamporisiky gny manampahefa, gny manam-bola vô mana-pahaiza mba hiteno gny fitaraignan’ny gn’olo vô hamaly gny hetahetany, hampivoatsy gny fiaignan’ny gn’olo Anôsy.

Gny piara-miasaGny tetikasa HEPA dra nanomboky no fa i Andrew Lees trust (ALT) nanao fangataha tamy “Panos London” mba hagnampiany amy gny fampadrosoa vô gny fagnamafisa gny fandraisanan’anjara ara-teknikan’ny gny “projet Radio” ze madefa fampianara tsy voafaritsy ampahafantary amy gny Radiô-paritsy ho an’ny gn’olo ambanivohitsy vô gny magnodidy gny faritsy atsimon’ny Madagasikara. Fa folo tao lasa zay gny nanomboha ty “projet Radio” tihô. (Hita ao: www.andrewleestrust.org).“Panos London” zany ninday gny faheza mba hagnome fiofagna olo valo bôk’amy gny faritsy Anôsy, efatsy lelahy, efatsy apela; dra nisy koa mpiasa bôk’amy gny ALT Androy mba ho hanjary mpagnadihady gny ambanivohitsy vô hamory gny fitsangana vavolombelo amy gny tany iasany aby.

Fomba FagnantognaGny tombotsoa azo amy gny fitsangana vavolombeloamy gny raha zakà dra maro: tena nagnamafy gny fampiasà vô gny fahazahoa gny zaka isa-paritsy. Nandray anjara gn’ampela amin’gny fizarà gny traikefa; gny tsy fisian’ny gny filahara mifanao ambaratoga seky magnome fahafaha ho an’ny gn’olo hiroho; olo fantatsin’ny gny hadihadý gny mpagnadihady satria finily bôk’amy gny tanàndreo avao koa amizay seky matoky soa gn’olo amy gny hizakàny ze raha hotantaràny ; tsy misy mpagnelagnela gn’olo miroho fa dra izy avao gny mizaka gny raha tiàny hozakà Gn’olo hafa na vahiny tsy hahỳ fagnadihadia dra tsy mahazo mibiobio eo tsy hagnova gny raha hozakàny avao.Gny fitsangana vavolombelo dra fa nisy fandikà asoratsy, fandraisa-peo. Nampianary gn’olo hanao gny fagnadihadian’igny aby gny raha ahỳ no fa hangalaky feo gn’olo hagnotanian’igny. Nampian’izy tamy gny fagnohara fampihara gny fomba fagnahivanan’anazy. Gny raha hagnotaniany miaraky amy gny fomba fametrahany fagnotania, tokony tsy hiala amy gny tontolo iaigna vô gny

fahantrà nofa amy gny fanokafa gny fagnadihadia. Nomè fangalàpeo gny mpagnadihady kiraikiraiky dra nomè koa tambikarama mifagnaraky amy gny lera laniny tamy gny fagnahiva gny fagnadihadian’igny. 58 gny fitsangana ho vavolombelo niazo tamy gny fokotany dimy amy gny Androy vô Anôsy tagnatin’ny rô (2) vola. 41 tamin’io fa vita dika asoratsy vô vita dika amy gny zakam-bazaha. Nagnaramaso akeky gny fagnahivanan’io koa ALT Malgasy. Mbô nisy koa aza mpiasa bôk’ao tagnatiny gny nagnaraky gny fiofagna nampanôvin’ny Panos igny. Satria gny mpiasany ALT Malagasy io koa zany tena maharaky lahat’amy gny vôlohany gny antony nanaova gny tetikasa vô gny tiany hiavia. Tamy farany zao dra ze olo nihadihadỳ mizaka raha maro vô mahasariky gny finily haparitaky. Misy sarin’ny gn’olo nitsanga ho vavolombelon’io aby gny amy gny misy ze raha nitantaràny. Sady izy koa fa nagneky gny amy gny hagnaparitaha gny raha nitantaràny.

Gny raha hafa natao koaGny olon’aby tena nadray anjara dra samby nahazo dikany mitovy amy gny fitsangana vavolombelo nataondreo. Misy koa fikambana ara-kolotsay niforôgny taminy gny tao 2009 amy gny Faritsy Anôsy , tohin’ny gny famoria fitsangana vavolombelo voalohan’igny . Gny mpadray anjara aby dra samby magneky fa gny fiarova gny maha Tanôsy dra mety hiteraky fiovà malaky vô gny fandrosoa amy gny Faritsy. Gny fikambanan’ny gny mpanao kolotsay vô gny fombadraza dra mbô manohy vô mizara fitsangana vavolombelo am-bava bôk’amy gny Anôsy. Azo tsidihy gny http://www.andrewleestrust.org/aca.htm

Misy fitsangana vavolombelo 4 bok’amy gny Faritsy Androy koa fa naparitaky amy gny tragnokala (worldwide web) tamy gny aout 2008 mikasiky gny tena fiaignan’ny gn’olo agny, misy agnatin’io “film” nahin’ny gn’olo atanan’eo mikasiky gny tontolo iaignandreo miaraky amy gny fiatreha gny fandrosoa. Naparitaky amy gny Faritsy vo tam’izao tontolo izao gny “film” igny tamy gny fikaonandoha iraisam-pirenena amy gny fiovan’ny gny toetrandro.

Ahita fitsangana vavolombelo fa vita vô gny mpandray anjara gny amin’ny gny tragnokala: www.panos.uk.org/survivalstrategies nanomboky tamy gny vola agositra 2008.


7

Zaka fampilira

Andrew Lees TrustAndrew Lees Trust (ALT) dra niforo tamy gny tao 1995 tafaran’ny gny nahafaty an’i Andrew Lees tagnatin’ny gny Alan’ny Petriky, atsimon’ny Madagasikara. Gny fototsy itsanganany ty tetikasa tihô moa dra tetikasa ara-sosialy vô tontolo iaigna ze mikasiky gny fandresany gny olo atanà anjara amy gny fampivoara vô fahampia, tsy miaky amin’olo hafa amy ze raha taliavy andavananadro mba hampihè gny fiatraikany gny fahantra. Gny ALT dra mifantoky manoka amy gny fampivoara vô gny fahafaha arakasa tena ambôny hoany gny Malagasy, mba ho afaky mana lamin’asa vô magnatanteraky gny drafitsy amy gny tetik’asa amy gny faritsy vô gny toera niavia.

Andrew Lees gny filoha nitariky gny fagnangana gny Fikambana tsy miankina amin’ny fanjaka natao hô « Les Amis de la Terre » zay, zany hoe ireo olo naman’ity tany misy antsika tiky. Maro gny ezaky nahiny mba hiadia amin’ny loto maro isan-karazany ataon’ny gn’olo na gny orinasa ka mahavoa gny rano, gny ady amin’ny fagnavangongoa fako amin’ny toera tsy tokony hisy anazy no sady raran’ny gny fanjaka, da gny farany gn’ady amin’ny fahazoa manaparitaky vaovao amin’ny fomba malalaky sady tsy misy arakaraky. Tamin ‘ny vola septambra tao 1994 no nanatanterahany gny faniriany te hahita an’i Madagasikara vô gny hifampiresaky amin’ny fokonolo Anôsy atiky. Gny tena foto-diany tamin’io da gny hifagnakalo hevitsy amin’ny gn’olo mba hahafantarany gny eritseritsin-drereo mikasiky ty tetik’asa fitrandraha harena ambany tany «ilménite» misy tiky izay mety hanimba sy hamotiky gn’ala amin’igny sisin-tany aby igny.

Tamin’ny faramparan’ny gny tao 1994 igny amizay da nitsidiky gn’alan’i Petriky i Andrew sady nanday fitaova fangala sary mihetsiky lehibe zay mihitsy. Gny neritseretiny tamin’io da gny mba hangalany sary

faramparany gny hazo mitsiry maro isan-karazany vô gny rano amin’ny sisn-tanin’i Petriky igny alohan’ny hodiany an-dafy agny, feny nidanehin’ny gny hafanà be loatsy tanaty ala tany izy da tsy nahatanty. Nanomboky tamin’ny nifatezany gny nahavy gny mpanao gazety maro ho voasariky amin’ny gny momba an’i Madagasikara vô ty fitrandraha harena ambany tany tiky. Natsangan’ny gny havany vô gny namany amizao gny fikambana tsy mianky amin’ny fanjaka atao hô ALT (Andrew Lees Trust) tihôky mba ho fahatsiarova anazy. Nanomboky tamin’ny tao 1995 zany, gny tena asa nataon’ny ALT tamin’ity faritry atsimon’i Madagasikara tiky da nampivoitsy gny hetahetan’i Andrew mba hiaro gny tontolo iegna raiky vô gny fanomezan-danja ny tokony handraisan’ny fokonolo anjara amin’ny fitadiava gny vahaola hatao amin’ny ady amin’ny fiegna na ara-tsôsialy zay na gny fiarova gny tontolo iegna.

Nagnangana Vatolahy lehibe amizao gnan’ala Petriky amin’ny gny nilavoany igny eo mba ho fahatsiarova sinitry gny herim-po vô gny fahavognonan’i Andrew. Farany da nanjary tany masy ho an’ny gny fokonolo a Loharano eo gny toeran’igny.

No te hahafantatsy bebe kokoa da hentio gny www.andrewleestrust.org/andrew.htm

Fagnamariha mikasiky gny famoaha ty boky tikyFa nihakelezy tena vaky sasaky no sady nalahatsy magnaraky gny mahamety azy aby gny fanadihadia zay nalanay ka haboaky anatin’ity boky tiky. Hônan’izay koa gny fagnazava maro hita agnatiny ao da samby mana gny dikany aby : ao gny nahy anaty fognon-teny mahitsy indesy hagnazava gny raha tià ho zaka; da gn’anaty fognon-teny boribory gny dikan’ny gny teny alohany eo igny ; gny teboky telo da midika fa mbô misy tohiny gny zaka igny fa tsy niresin’aby. Gny raha tianay hiavia da gny mba tsy hiala lavitsy gny tena tia hambara gny raha voazaka ka hanjary hafa gny dikany, izay nahavy anay nangala tsy teo aby gny fagnontania madinidiniky, gny zaka mimpolimpoly vô gny andininy tsy de mazava soa amin’ny fanadihadia igny.


8

Fampahatsiahiva mikasiky gny Faritsy

MADAGASIKARANosy fahaefatsy amy gny halehibeny i Madagasikara, agnisan’ny gny firenena mahantra Afrika atiky, faha 143 amy gny 177 izy tamy gny tao 2007-2008 araky gny naboakin’ny gny Fandaharan’asa amy gny Firenena Mikamba mikasiky gny Fampandrosoa. Gny gny telo ampahaefatsin’ny (75%) gny Gasy dra mianky amy gny vôly gny velotegnany, zay seky gny mahavy andreo sahira amy gny fahasimban’ny gny tontolo iaigna hananiky zao. Gny avaratsin’ny Madagasikara dra matetiky simban’ny gny rivodoza, dra gn’atsimony kanefa tratsin’ny gny haintany vô gny fiovàn’ny gny toetrandro.Tamy martsa 2009 dra nisy gny fagnongana gny fanjaka nitarihin’i Marc Ravalomana. Gny fikambanamben’ny Firenena Afrikana, gny SADC (Fikambana ho Fampadrosoa gny Tany Atsimon’i Afrika) vô gny mpadridra iraisam-pirenena hafa, niezaky nandamy gny tsy fifagnaraha misy amy gny mpanao pôlitika sambihafa. Hananiky zao seky gny « Fitondrana Avon’ny Tetezamita» gny minday gny firenena hatramin’ny gny hisian’ny gny fifidiana gny ho Presidà mety hahỳ amin’ny 2010.

Gny faritsy AnôsyGny faritsy Anôsy dra hita amy gny kihony atsimo atsignanan’ny Madagasikara. Antsasaky gny ray tapitrisa gny isan’ny gn’olo ao. Mety ho gny telo ampahaefatsin’ny gn’olo ambohitsy dra mivelo ambanin’ny gny fahantra (INSTAT 2007), dra mitovitovy amizay avao koa gny isan’ny gny tsy mahay manoratsy vô mamaky teny. Tsy lavitsy an’izay koa gny isan’ny gn’olo tsy mahazo rano finômy malio.

Fampahatsiahivamikasiky gny Faritsy

Gn’Anôsy dra hita amy gny faritsy be andromora miaraky amy gny zavo amy gny vohitsy egny, Mety amy gny tany ao gny fomba fambolia maro samihafa, hônan’ny gny vôly amy gny raha avarotsy atsena egny, gny famboliam-bary, gny fambolia traka, gny fambolia voankazo, dra ao koa gny fambolia raha hany matetiky manahaky gny balahazo. Amizao mihè gny fiavian’ny gny andro mora ze tena misy fiatraikany amy gny vokatsy ambolè, vô gny fahità rano malio hinômy.


9


Gny faritsy amorondriaky moa dra gny mpagnarato vô gny fianakaviany gny mameno anazy. Gn’oramena vô gny tsitsiky dra aondra andafy agny. Mbô mandeha andranomamy egny koa gn’olo sasany na magnarato amy gny farihy egny, dra avily amy gny magnodidin’egny na ahỳ laoky atragno ao.

Gny raha managnay sambihafa dra maro isakarazany, manomboky amy gn’ala amorondriaky, gn’ala mando, gn’ala mampitohy gny faritsy mando amy gny faritsy maiky hatr’amy gn’ala agnaty ranomamy, gn’ala maiky fôhiky. Malaky gny fanapaha hazo amy gny toera ambany vô gny foton’ny gny vohitsy. Gny hazo tapahy io seky dra andrahoa fe gny hakamaroany dra agnaboara saribô.

Tôlagnaro gn’agnarany renivohitsin’ny gny Faritsy, mbô ahỳ hoe Fort-Dauphin avao koa (tamy gny fahaky gny fanjanahatany Francais) Mana garan-drôpilany miantoky gny fiavian’ny gny mpitsangatsanga i Fort Dauphin. Mandalo ao gny vazaha handeha a Berenty, tany misy sifaky vô maky amy gny sisiny Faritsin’ny Androy. Misy hifiliana soa sady maro gny amy gny tany fandraisa vahiny vô gny tany misariky gny mpizahatany. Gny fizahàtany dra raha raiky tena nanandaja tamy gny toekarenan’ny gny Faritsy tamizay fotoa maro zay.

Fitrandraha FasimentyNanomboky tamy gny tao 2005, Fort-Dauphin dra nahazo tombony tamy gny fagnampia gny asa miaraky amy PIC (Pôle Integré de Croissance) bok’amy gny Banky iraisa-pirenena. Napetraky izy io ho fototsin’ny gny drafitsy ho fampadrosoa gny faritsy amy ty fitrandraha fasimenty tihô. Gny QIT Madagascar Minerals (QMM) gny tompon’ny gny fitrandraha fasimenty agnatin’ny RioTinto ao. 80 isanjaton’ny gny vola miasa ao dra any QMM bok’amy Rio Tinto, dra gy 20 isanjatony gny bok’amy gny Fanjakà Gasy. Agnatin’ny gny 60 tao gny hitrandrahany gny fasimenty, 750 000 tonnes eo ho eo gny haondra a Canada agny ho karakarà.

Gny fasimenty dra fanagna ambanitany ao, mamirapiratsy ovà ho “dioxide de titane” mba hagnaboara gny raha ampiasà amy gny fandokoa, famotsia nify, sns. Ahitava fasimenty maro gny amy gny faritsy amorondriaky atsimo atsignanan’ny

Faritsy Anôsy, gny tena misy anazy dra amy gny fasiky menty ambanin’ny gn’ala amorondriaky egny.

Amizao gny fitrandraha fasimenty dra mamehy gny toekarena amy gny agnatin’ny Fort Dauphin ato. Fa misy sahady koa fiatraikany amy gny tontolo iaigna sady mbô eo koa gny famboaran-draha amy gny fiarahamony amy gny faritsy mampiasa gn’ala avao koa. Vokatsin’ny gny loto ahìn’ny gny famboaran-draha isankarazany manahaky gny famakiam-bohitsy (vato), nifindra bok’ambohitsy agny gn’olo nagnanto pôsitsy fezy mbô miaraky amy gny fomba fiaignany tamy gny faharaza igny, ezahiny hagnatratsy gny fiaigna apôsitsy satria izy koa very tany tsy misy hamokara.

Araky gny zakan’ny gn’olo atanà dra nihasarotsy gny fiagna amy gny Faritsy Anosy bôk’amy gny nanombohan’ny gny fagnamboara gny raha hampiasà ho amy gny fitrandraha (2005), dra nihe koa gny mpizahatany. Nihalafo aby gny vilin-draha nohon’ny gny fiavian’ny gny vazaha vô vahiny maro tamy gny famboaran-dala vô fitoliasambo igny. Nitombo gny fitaliavambola maro isakarazany, gny raha talian’ny gn’olo (Jiro, rano) manery agnilany avao koa. Gny tsy azo ialà dra nihalafo gny hofatragno, dra tena taliavy gny tragno hahỳ bureau, sady koa, dra manahira gny mitalia asa ao tratsin’ny gny fiavian’olo maro bôk’ivelany gny Faritsy, avy hitalia asa avao koa.

Gn’alaGny fitrandraha gny harena ambanin’ny tany igny dra hanahira gny tambohitsy amy gny hiovàn’ny gny fiaignany ze mianky tokoa amy gn’ala, kanefa gny fitrandrahan’igny hahỳ agnatin’ny gny 60tao.Gny Fanjakà dra mahazo tombony 20% amin’ny gny fitradraha fasimenty, dra voatery seky izy nanao gny fandamigna amy gny fiviliana gn’ala amorondriaky, amy gny tany misy gny harena ambany tany igny. Eo ho eo amy gny 6000ha gn’ala hitrandrahany gny fasimenty igny, agnatin’izay ao, tombagna ho eo amy gny 1097 ha gny voafaritsy ho ala harova sady voafehy gny filira ao.

Gny tambohitsy mandika hô gny ala faly dra gn’ala itobian’ny gny fagnahin’ny gny raza. Mianky amin’io


10


ala io seky gny fiaignany aby, gny fagnamboara tragno, gny sakafo, gn’ôly, gny raha handraria, gny raha madinidiniky egny nofa avy gny fahasahiragna, gny tsy fisian’ny gny hany.

Gny faritsy arova vaovao dra niarahan’ny “Rano sy Ala” vô i QMM gny nanangan’anazy. Nasia gny Dina (gny fitantagnan’ny gn’olo atanà) mba hamarita gny fandehana agn’ala. Izay gny midika fa gn’olo maro ambohitsy agny mampiasa gn’ala igny dra tsy maintsy madoa vola vô afaky militsy agnaty ala ao, dra mitovy amizay avao koa gny mangalaky raha ao, voasiva zany gn’olo tafilitsy agny. Gny hakamaroandreo dra mpabôly traka vô mpagnarato/mpaminta, zarany mahazo 1 dollar isan’andro. Dra mbô voatery tsy maintsy hikisaky, tsy hampiasa gny raha misy gny fitaliavambolany igny gn’amizao.

Gny tanyGn’olo sasany dra nafindra amy tany hafa mba hahafaha magnaboatsy gny fitoliasambo, gny famakia vato , gny lala vô gny tragno hisy gny mpiasan’ny gny mpitrandraky fasimenty igny. Gny hafa voarara tsy afaky hagnarato. Nisy gny fagnomeza vola tambin’ny gny tany ho an’ny gn’olo voakasikin’izay, indrindra fa gn’olo voatery nafindra. Fezy mbô misy tsy mazava gny mikasiky an’io. Maro gny niahy hô tsy ampy gny vola nomè igny no ampitahà amy gny vilin’ny gny tany igny na gny raha hafa manahaky gny riaky fagnaratova, satria gny vola igny tsy holovàn’ny gny taranaky. Gny tany/riaky/rano igny kanefa lasan’agny tsy afaky hameloma fianakavia sasy koa.

Gny hakamaroan’ny gn’olo (86%) dra mivelo amy gny tany (mpabôly). Gny fanagna tany dra mbô

magnaraky gny fomba tamy faharaza satria lafo sady sarotsy gny miahy “bornage” amy gny Fanjakà. Amy gny 90 isanjaton’ny (90%) gny mpambôly mana gny tany anazy ambatany, 8 isanjaton’ny (8%) avao gny misoratsy aminazy ara-panjakà. Gny fomba fagnomeza tambiny dra tsy azo ialà fa dra ho an’ny gn’olo mana tany misoratsy aradalàn’avao gny tena nahazo tombony.

Aly vaovao atrehyMiatriky gny tsy fahazahoandala na gny fahasimban’ ny gn’ala, gny tsy fahazahoamampiasa gny rano/riaky/tany, amizao dra tokony hitalia fomba hampiliram-bola vaovao gn’olo. Miaraky amy gny fiovàn’ny gny toetrandro, gny tsy fahampian’ny gny vola vô gny fandrarà maro isankarazany dra mihè gny fahafahan’ny gny mpamokatsy mamokatsy, voafetra gn’azony atao.

Nizaka i QMM RioTinto fa nandany vola 38 tapitrisa tamy gny Faritsy, tombagna ho 17 tapitsisa amin’io gny lany hoan’ny gn’olo mariny any Fort Dauphin (gazety l’express). Gn’olo sahira, tsy ampy fiveloma dra sahira amy gny fiatreha gny toekarena vaovao, mialy amy gny hararaha. Antony mahavy an’io gny tsy fahampian’ny gn’asa sady gny tsy fahaiza mamaky teny vô manoratsy. Ho an’ny gny hakamaroan’ny gny tambohitsy, gny fandania maro zay dra mbô tsy mampisy fiovà azo tsapà tagna ho amy gny hoavin’ny gny fianakaviany amy gny tônany agny.

VollaMalagasy Ariary MGA amizao,1000 malagasy ariary= 0.51 dollars(Oanda, 10/09/09)


11



12

Fampahafantara mikasiky gny tany kiraikiraiky

Zaka fôhiky amy gny raha azo alà amin’ny gny vaovao vô gny isa azo

Gny vaovao agnatin’ity raha hozakà magnarky tihôky dra raha nisy talohan’ny gny 14 septambra 2009 ko mety hiova tsiela araky gny raha misy.

Gny fisiany gny dokotera, gny mpampianatsy, agnatin’ny gny hôpitaly vô gny lakilasy amy gny faritsy raiky dra miovaova araky ny fifagnaraha nataon’ny gny Farisy. Mbô agnatini’ny gny mitalia gny isanin’ny gny fagnonera tany satria tsy ampy gny fagnotania ze aboaky mifandray amy gn’olo ambohisy vô gny mpagnara maso. Gny fikaroha azo bôk’amy QMM mizaka fa gny fitambran’ny gny vola tambin’ny gny tanin’olo nalà amy gny hamboara fitoliasambo vô gny tany famakia vohitsy amy gny hagnamboara raha nampiasà vato igny aby dra fa 4tapitrisa dolara gny vola naloa ho an’ny gn’olo 492 voakasiky. Vola fagnonera 100Ar/m2 hatramin’ny gny 400Ar/ m2 avao gny rinain’ny gn’olo tegny araky gny zakandreo. Eto dra tsy fantatsy sasy gny tena vilin’ny gny tany satria gn’olo mizaka fa mianky amy gny raha agnatin’ny gny tany igny ao hoe (gny isan’ny gny voankazo, tany lavavolo/ tsy nasà fa ela, gny vôly agnatiny ao) gny vilin’ny gny tany nahìn’ny QMM. Tsy misy vaovao azo raisy gny amin’ny gny Faritsy mba hagnazavà gny mikasiky an’io tambin’ny gny tany nalà io.

Gny vaovao mikasiky gny raha ataony QMM amy gny Faritsy dra azo bôk’amy gny tranokalan’ny (website) Rio Tinto, ao koa gny vaovao amin’gny gazety na koa fikaroha ahìn’ny gn’olo mikasiky gny Faritsy. Tsy misy isa hita mifanandrify amy gny mikasiky gn’ala arova a Sainte Luce.


Gny isan’ny gn’olo nifindra nohon’ny gny tetikasa fitrandraha fasimenty dra niazo tamin’ny gny tragnokalan’ny (website) gny Banky Iraisam-pirenena. Sarotsy gny ahazoa mary gny isanin’ny gn’olo bôk’amy gny Presidà Fokotany nohon’ny gny fisian’ny gny mpiasan’i QMM. Amizao dra fa tombagna avao gny isanin’ny gn’olo. Zay aby seky dra mitovy amin’ny gny fagnisaha gn’olo atanà. Tsy nisy fagnisaha gny hamaron’ny gn’olo tamy gny tao faraparany zay, ko ndre misy seky gny fitobonin’gn’olo amin’ny gny fisianin’ny gny fasimenty, sarotsy gny hizaka isa tena mary.

Soa ho fantatsy fa mbô tsy misy fitrandraha fasimenty gny a Petriky vô Sainte Luce. Amizao fotoa zao dra i Mandena gny fa iasà amin’ny gny fitrandraha, faritsy 2000 ha, avaratsy atsignanan’ny tany agnatin’ny Fort-Dauphin (tsy amorondriaky). Io zany midika fa tsy agnatin’ny gny faritsy niasan’ny tetikasa HEPA, ze mifantoky amin’ny gny farisy amorondriaky Androy vô gn’Anôsy, gny magnodidy an’ny Mandena . Gn’olo a Ilafisignana vô Ambinagnimbe, nohon’ny gny famakia vato, gny fagnamboara lala vô gny fitoliasambo vaovao, dra voatery nifindra vô very tany. Tsy mivanta loatsy amy gn’olo atanàn’eo gny fahasahiragna aterakin’ny gny fisian’ny gny fitrandraha amin’ny gny faritsy, fezy manaka andreo tsy handeha agn’ala, tsy hitalia hità vô tsy hagnarato/haminta amin’ny gny rano mamy/vinagny.

Amin’ny ankapobeny, gny fitaliava gny vaovao mazava vô gny fifanakaloza malalaky mikasiky gny raha misy amy gny Faritsy ao dra mbô sarotsy, indridra fa nisy gny fiovà malaky, azo bôk’amy gny


13


fandrosoan’ny gny Orinasa fasimenty vô gny asa fampivoara miaraky aminazy.

Fampahafantara mikasikygny tany kiraikiraiky

Ambinagnibe dra fokontany amorondriaky, 7km atsimon’ny Fort Dauphin. Tanà 7 gny mamoron’anazy, misy eo ho eo amy gn’olo 3 000 eo. Misy vinagny gny andrefany mariny riaky, arovan’ny gny tanà ambôniny eo, sady magnome fahafaha gn’olo amy gny fagnahivany tsitsiky.

Atsignanany ao misy hoba nagnahivan’ny QMM fitoliasambony igny. Fitoliasambo vô lala gny nahìny miaraky tamy gny fananganany gny famakiambato igny, dra tena nisy fiatraikany mivanta tamy gny fiaignan’ny gn’olo t’Ambinagnibe tegny.

Gny dikan’ny gny fandrarà vaovao dra tsy afaky manoly gny lakany a Somatraha (hoba misy gny fitoliasambon’ny QMM amizao) gny mpiandriaky ndre ratsy gn’andro. Misy ze hoba atô Bevava zay feny ratsy, mahery/be loatsy gn’onja aminazy ao dra tsy mety fa mamaliky laka. Ndre zay kanefa, tsy afaky mety mampiasa gny fitolian-daka namboarin’ny QMM mariny gny fitoliasambony igny gny mpiandriaky amizao satria ratsy gny riaky amy gny tandrify an’io hoba nahIny io, mbô mamaky lakan’avao koa satria be onja. Amizao, fa nifandiniky miaraky amy gny Mpiasa amy gny Faritsy ao gny mpiandriaky dra mbô hohita eo gny tohiny.

Gny fagnaratova gny tena asan’ny gn’olo Ambinagnibe egny, tsy gny lelahy tsy gn’ampela samby mamelo gny fianakaviany amin’io aby. Matetiky koa gn’apela mamarotsy ze azon’ny gny lelahy. Mbô asan’ny gn’ampela koa gny mandrary, miahy tsitsiky, manandrotsy. Eo ho eo amy gny 150 gn’olo niasa tamy QMM taloha fezy najanony satria fa tapitsy gny fagnamboara gny fitoliasambony igny. Dra, gny fisian’ny gny lala vaovao tamy gny fagnoregna gny famakiambato toly amy gny Fort dauphin agny igny dra nagnamora gny fandeahanan’ny gn’olo satria misy “bus” tsy tapaky mivezivezy bôka a Fort Dauphin mandeha a Ambinagnibe, dra mba mora kokoa seky gny findesan’ny gn’olo varotsy.

Nalàn’ny gny orinasa mpitrandraky fasimenty igny gny sasany amy gny tany Ambinagnibe egny vô gny mariniriny anazy amy gny nagnamboara gny lala vO gny fitoliasambo igny. Vokatsin’izay, nihè gny tany azo ambolia, misy fandrarà maro, tsy sarotsy gny talia gny hità, gny raha maro isakarazany egny manahaky gny fivegna. Maro gn’olo very tany, misy mizaka fa 100Ar/m2 gny tambin’ny gny nagnahivan’anazy, gny sasany mizaka 400Ar/m2. Fa amizao seky fa magnapoly gny fagnarahamaso gny fagnahiva gny tambin’ny gny tany igny gny mpiasa vaovao amy Faritsy ao.

Namboatsy lakilasy nivoha tamy ty tao tiky koa i QMM a Ambinagnibe ao, dra Hopitaly raiky a Lohalovoky (tanà agnatin’ny gny fokotany Ambinagnibe) egny. Ndre zay seky dra mbô mandigny dokotera gny hôpitaly igny, fa rasazy raiky avao gny miantoky gny fahasalaman’ny gn’olo egny. Misy tetikasa iraisampierenena na bôk’atanà eto avao, miasa mikasiky gny fahasalamà, gny rano finômy vô gny fahasalaman’ny gny reny vô gny zaza maro gn’egny, misy koa fikambana/tetikasa ampian’ny QMM amy gny famatsiambola, miasa mikasiky gny fagnabeaza (fianara) vô gny fagnaratôva

Nampanatena gny Banky Iraisampirenena fa hagnamboatsy raha maro egny feny dra mbô tsy hita hatramizao. Izy koa voatery nijano gny famatsiambolany tratsin’ity koronta pôlitika a Madagasikara eto tiky.

Gny tanàn’igny miaraky gny norondriaky egny dra matetiky misy pizahatany maro na vazaha/ vahiny mpiasa maro mitsiliky anazy fezy iereo misy tsy magnaja gny faly vô gny tontolo iaigna.

Petriky dra faritsy raiky misy ala managn’endriky mariny riaky, hita amy gny 32km miala any Fort Dauphin. Misy olo eo ho eo amy gny 900 gny amy gny tanàn’igny ao. Ao koa misy rano 3 mitambatsy hô farihy mivary magn’andriaky agny. Amy gny tanàn’igny egny dra hita aby o rano telo io miaraky amy gny vatovato maro isakarazany vô fasiky, gn’ala mariny gny rano igny egny.

Gny fitsangana vavolombelo seky dra nahý t’a Loharano, tanà avaratsy andrefan’ny Petriky. Magnarato gny tena fotopiveloman’ny gn’olo ao.


14



15


Misy avao koa vôly madinidiniky vô gny vokatsin’ny gn’ala igny.

Fa simbasimba gny hakamaroan’ny gn’ala egny. Gn’olo koa mambôly balahazo vô tamatesy amoron’ny gn’ala igny egny. Misy koa ala vinaky bôk’atsignana hatra andrefan’agny mba hagnamboara gny lala homban’ny gny tômobilin’ny QMM.

Misy fasimenty hotrandrahin’ny QMM amy gn’ala igny, fa nalàny gny 1320ha aminazy. Gny 120ha amin’io gny hahý faritsy arova. Fa nahìn’ny gny mpiasa’ny “Rano sy Ala” miaraky amy QMM gny famindrampitatagna amy gny fokonolo gny ala igny tamy 2008. Gny FIMPIAMP (Fikambanana Mpiara-mitantana ny Alan’ny Petriky) dra miandraikitsy gny ala arovan’igny mivanta, fa gny COBA (Comité de Base) gny magnaramaso gny ala ivelan’ny gny faritsy arovan’igny. Talohan’izay kanefa gn’olo dra fa nana gny fomba fitantagnany nilinovany tamy gny razany avao koa.

Nisy olo 324 gn’olo nampiasAn’ny QMM tamy gny fagnamboarandala. Fezy, andro vitsivitsy avao dra tapitsy gn’asa igny satria maro loatsy gn’olo niahy anazy. Nikaramà 2000Ar isanandro và isan’olo gny tamizay. Misy koa fikambana fambolia traka, fitezà tantely vô fambolia zanakazo gn’agny miaraky amy gny fiarahamiasa amy gny fandaharan’asa an’ny Sosialy amy QMM ao.

Raiky avao gny vovo fangalà rano hinômy ao. A Sarisambo agny kanefa vô misy Hopitaly raiky azo andehana, farany mariny agny. Lia tomboky tapak’andro koa kanefa gny fandehan’agny. Misy tetikasa iraisampirenena mikarakara gny fahasalaman’ny gny reny vô gny zaza gny amy gny hopitaly igny egny. Misy koa mikarakara vô mizara hany hoan’ny gny zaza tsy ampy lanja vô tsy ampy hany. Ao koa misy fagnentagna amy gny fambolia traka feny tsy mandeha soa satria misy tetikasa fampindramambola mba hahafahan’ny gn’olo mivily fitôva, kanefa gn’olo tsy mety hindrambola satria tsy matoky iereo, misalasala amy gny ho fandoavan’anazy. Gny tena manahira gn’olo agny koa dra gny findesa gny vokatsiny hitaliava lalambarotsy satria lavitsy sady ratsy gny lalan’egny.

Misy lakilasy vita amy gny hazo namboarin’ny QMM tagny tamy 1998, dra novàny birìky tamy 2008. Misy mpampianatsy 3 karamàn’ny gny Fanjakà gn’ao, dra misy mpampianatsy raiky karaman’ny gny fokonolo. Ndre zay seky, dra voatery mandeha tomboky gny zaza fa bebe magnanto lakilasy (CEG) a Manambaro agny, zay mbô mipetraky amin’olo koa na magnofa tragno. Fa nangataky CEG gny olon’agny fezy hatr’amizao dra mbô mandigny valiny avao.

Ste Luce. Avaratsy atsignanan’ny Fort Dauphin gny misy any Sainte Luce. Misy olo eo ho eo amy gny 1 400 gn’ao, mitôby amy gny tanà telo sambihafa: Ambandriky, Ampanasàtomboky vô Magnafiafy. Amy ty tanà tihôky gny mpamokatsy oramena voalohany. Io gny tena fototsin’ny gny velotegnandreo, feny misy mpagnelagnela (collecteur) mivily anazy amy ze viliny tiàny hagnahivany anazy dra raisin’ny gny orinasa Français Madapêche vô Martin pêcheur isaky gny fotoa fivohan’ny gny oramena.

Misy ala mando vô ala amorondriaky gny mandrakotsy gny faritsy misy ala agny, fe fa misy ampiasàn’I De Haulme agnahivany fitsangatsangana hoan’ny gny mpizahatany (tsy azo idiran’ny gn’olo tsy nahazo alala). Gny sasany amy gn’ala igny dra hotrandrahin’ny QMM. Misy 1900ha hotanany, gny 274ha amin’io ahý ala tahiry sady tena tsy azo trandrahy. Misy avao koa egny ala tantagnan’ny gny COBA (Comité de Base) araky gny “dina”, atao fangalà hità, fanapaha hazotragno, fangalàn’ôly, mahampy vô ze raha aby taliàn’agnala egny. Feny, tsy fqntqtsy marina hoe hatr’eza gny faritsin’io ala io.

No gny rano hinômin’avao dra tsy sarotsy talià gny a Ste Luce egny. Misy vovo 3 namboarin’ny FID (Fond International pour le Developpement, tetikasan’ny gny Fierenena Mikamba) tamy 2000 dra mbô mandeha soa gny rô aminazy. Misy koa vovo raiky hafa namboarin’ny QMM tamy 1999, dra pômpy ahý tagna rô, gny raiky hoan’ny gny lakilasy EPP Ambandriky egny, dra raiky ho an’ny gny hôpitaly (CSB) a Magnafiafy egny.

Gny hôpitaly (CSB) igny dra namboarin’ny QMM, fe gny Fanjakà gny mandoa gny karaman’ny gny rasazy miasa ao igny. Tsiefa gny raha manahira gn’olo vô gny marary egny satria maro gny raha


16

tsy ampy amy gny hôpitaly igny, manahaky gny fagnafody zay, ndre no misy dra mbô lafo koa gny viliny. Eo koa gny lakilasy EPP namboarin’ny QMM ho an’ny Ambandriky tamy 2004 igny, dra mpampianatsy raiky avao gny mampianatsy gny mpianatsy 185 ao. Nangataky mpampianatsy raiky koa fe mbô mandigny valiny bôk’amy gny Fanjakà. Gny zaza afaky CEPE amizay seky dra voatery mitoha magn’a Mahatalaky agny, 15km miala any any Ste Luce, no hanohy 6eme amy CEG. Misy avao koa egny lakilasy namboarin’ny FID a Magnafiafy ao tamy 1986.

Misy avao koa fambolia nampanaovin’ny gny tetikasa iraisampirenena na gny tetikasa Gasy, gny bôk’amy QMM, fezy gny manahira gn’olo dra gny hamarotany gny vokatsiny igny satria tena ratsy gny lala mandeha a Ste Luce egny indrindra amy gny fotoan’ny gny andromora.

Ilafitsignana dra tsy lavitsy fa 6km atsimo andrefan’ny Fort Dauphin gny misy anazy, akekin’ny gny misy kariera famakiambohitsy, namatsy vato gny famboara fitoliasambo any QMM vô gny famboaran-dalan’igny. Gny tena mpamatsy vato gny tanan’ny Fort Dauphin dra gny vohitsy andrefan’ny gny tanàn’igny, io kanefa tsy ela avao dra hampiova gny toetoetrin’ny gny tanà satria be gny raha niova.

Amy gn’olo 1500 mitôby a Ilafitsignana, 124 tragno amin’io dra voatery nifindra nonon’ny gny kariera (famakiambato) vô gny famboaran-dala (antontan’isa bôk’amy PIC), sady mbô maro koa gn’olo hafa very tany. Io olon’aby io dra fantasy amy gny agnara hoe “PAP’s” olo tratsin’ny gny vokatsin’ny gny tetikasa.

Tamy 2005/6 gny nanombohan’ny QMM nandoa gny volan’ny gny tanin’olo nalàny. Nampifilý gn’olo amy ze tiàny no vola na tany. Kanefa tsy nifily tany gn’olo fa vola avao satria ratsy, be fasiky vô tsy mamokatsy gny tany nieritseretin’iereo hasolo anazy. Araky gny zakan’ny gn’olo dra 100Ar/m2 hatr’amy gny 400Ar/m2 gny tambin’ny gny tanindreo nalà, arakaraky gny raha amy gny tany igny, no izy fa ela tsy niasà, misy vôly na vita “titre” (borné).

Fezy, araky gny nahìn’ny gny Banky Iraisampirenena, gny tambin’ny gny tany ndre tsy misy “titre” (tsy borné) dra 2000Ar/ m2.

Fagnampin’ny gny vola tambin’ny gny tany nalàn’igny, dra nahazo nomè tragno vaovao gny olo nafindra. QMM gny namboatsy gny tragno hahý môdely amy tragno hitobian’ny gn’olo igny. No fa nivita kanefa igny, orinasa a Fort Dauphin ao avao gny nanao gny tragno hafa aby, dra tsy nahìny soa gny tragno igny, gny sasany manafio gny rindriny no fa mora gn’andro.

Gny tena aly mafy atrehin’ny gn’olo zao dra gny fiatrefa gny tsy fahampian’ny gny velotegna. Gny fotoa fagnamboaran-draha hampiasàn’ny QMM igny amizao fa tapitsy, igny kanefa mba nisy olo 36 gny niasa tamy gny kariera igny tagny. Misy koa olo 10 bôk’a Ilafitsignana ao miasa amy QMM, miamby gny alakininy egny igny.

Ankoatsin’izay, dra miaraky amy gny teikasa hoan’ny gn’olo voatakôsiky tratsin’ny fisian’ny QMM, dra misy famatsiambola natao mba hampiroboroboa gny fambolia traka, gny teza raha manahaky gny akoho na lambo, gny fanjaira, gny fandraria, gny fagnaratôva vô miaraky amy gny raha maro hafa afaky hagnasoava gny fidirambolan’ny gn’olo. Dra mbô misy koa fampianara ho an’ny gny zaza be tao tokony nangalaky CEPE feny tsy afaky nianatsy tandakilasy tagny.

Gny tany tena mariny ahitava hôpitaly (CSB) dra gny a Lohalovoky (tanà alohan’ny gny hilitsy Ambinagnibe, Fokotanin’ny Ambinagnibe) ao avao, feny dra mbô tsy misy dokotera koa. Misy koa pômpy ahý amy tagna 7, dra pômpy misy “robinet” 5, kanefa misy simba dra mbô mandigny gny hagnamboara anazy sady hasia tragnony (pômpy “robinet”).

Tsy sarotsy gny fagnabeaza egny satria misy lakilasy EPP namboarin’ny QMM tamy 2005, dra misy mpianatsy 300 gn’ao, miaraky amy gny mpampianatsy 5 karamàn’ny gny Fanjakà.


Fanja - Sainte Luce

Sainte Luce

Fanja - Sainte Luce

19

O rary sihy io dra fa raha nahin’ny gny razanay taloha tagny dra mbô tohizanay tafara tato. Lahatamin’ny gny nitezan’endriko anahy dra

fa nandrary izy, dra izay koa gn’amelomako tegna hanany toa mandrary. Ai zay gny sy nahatofandreo anahy satria rary sihy gny asan-dreo. Gny rary sihy sy dra hahantoky zaza mianasy… Fa tafarafara tato mba nisondrosondrotsy gny vidin’gny tsihy fa dre zay dra mbô sy mifagnaraky amin’ny gny nivinesivesinay o vilin’io no mbô sy mahantoky gny fiegnenanay isan’andro.

Fanja - Sainte Luce

Fanja,ampela,22 tao.


20

Fanja - Sainte Luce

Taloha zaho nianasy dra no fa afaky CEPE aho niala dra nandary amizay. Gny fandraria moa seky sy raha vita andron-draiky izy io fa dra telo andro efas’andro, misy aza dra herignandro raiky vô mahavita sihy raiky, misy gny mahimba dra mahavita rô. Gny vilin’izay seky rô arivo zay na telo arivo gny vidin’izay sihy mahimba roa zay. Igny koa avily balahazo hohany, zara no maharaky an-tegna efas’andro igny fa ndreko sy mahatoly herign’andro.

Asa sarosy vô manahiragn’asa mandrary

Izy io dra faran’ny gny raha sarosy ahý, feny sy mahay velon-tegna hafa ankoasy gny rary sihy tegna dra sy akôry hahy… Hôn’izao seky gny kenokenon-draha atônay aminazy no fa handrary sihy zahay. Vô magneno akoho indraiky dra fa mandeha zahay miala an-tanan’etahô mandeha agn’ala agny mangalaky anazy. Ombota kirakiraky amizay gny mahampy igny… dra mandeha lahatagny koa zahay tokotokony amin’ny dimy folakandro eo. Sy mipetrapetraky fa vô avy dra mandeha koa mangalaky tanifosy agnozan’anazy…

Ambany tany agny gny misy anazy, mihaly dra misy fa mahatakasy dimy metasyvô mahita anazy, sahala amin’ny gny olo mihaly safira io zany. Io aseky fosy be gny raha igny lahatagny hagnozany gny mahampy igny soa mba miova gny lokony menso be igny. Sy lo koa izy amin’igny trasiny gny tanifosy igny fa mamanta maiky…

Fa izy dra sarosy satria sy mba misy masiny na no fa hangalaky anazy agny, tegna gny miroboky agnaty lavaky agny hangalaky anazy lahatagny. No tegna mangalaky gny tany fosy agny aza sagnatrian’izany gny hotrahan’ny gny tany ao seky tegna dra maty agnatiny ao tegna. Moly koa dra tatôvy koa gny tany fosy mavesasy igny lahatagny magnaly ho rôpolo kilô koa gny lanjan’igny amizay mbô mandeha magnaly 7km koa gny indesanan’igny lahatagny.Avy An-tanan’atiky igny vô igny gny agnozà gny mahampy igny malakilaky amizay se sy ho lo izy.

Kobagna gny tany fosy igny, dra koba sahala amin’ny gny mikoba mofo io. Dra izy manjary rano amizay

izy : ahinao amin’ny gny tagnanao izy dra sahala amin’ny gny pentiry io gn’ahiny an-tagnategna egny, igny vô afakofako amin’ny gny mahampy igny egny. Dra manjary fosy amizay seky gny mahampy igny fa sy menso sasy…

Efas’andro koa gny manapy an’io mahampy feno tany fosy io, zay vô maiky izy. Lisanin’amizay seky gny mahampy igny mba hahamora gny fandrarian-tegna dra vita lisa izy zay vô raren’amizay… Mandrary anazy amizay zahay tokony ho telo andro zay vô vita gny sihy raiky. Satria o raha io raha madinidiniky atambatambasy kô telo andro aseky vô mahavita gny sihy raiky, dra no fa mahavita ila sihy roa zahay vô akamba n’amizay, vita kamba igny… zerina koa...

Feon’ny gny Fiovà Fanja - Sainte Luce

21

Sarosy gny fagnahivan’anazy io. No mbô nisy gny raha nahavoavaha anazy, nisy masiny nagnampy anay mba nampalakilaky gny fagnamboaranay anazy dra mety ho nahatombo gny fiegnanay avao izy. Fa gny raha igny ase sarosy gny fagnahivan’anazy fa tagna gny miahy anazy kô.

Gny varosy sihyGny senan’ny Mahatalaky igny dra mbô 11 km lahata Magnafiafy etahô, Sainte Luce io. Lavisy io, mandeha magneno akoho koa zahay mandeha magnegny, sahalaky amin’ny 4 maraindray eo dra amin’ny sivy na amin’ny folo zahay vô avy a Mahatalaky egny. Avy mivarosy gny sihinay koa zahay, dra mivily gny raha madinidiniky tokony hilanay aminay egny dra amin’ny dimy koa zahay vô mihery etahô. Mandeha tomboky io zahay mandeha magnegny io fa sy misy tômôbily indresanay. Amizay avy atiky zahay vo misakafo.

Fa ndre nisondrosy ho ronjato sy arivo gny vilin’ny sihy raiky dra fa sy sazô gny fiegna n’amizao hanany zao… mba ray alin’egny izy na mba valo arivo egny vô sazo anazy. Aiy gny vary hanany zao aminay etahô fa efazato.

Zay roanjato sy arivo zehô, vary rô kapoaky gny vilin’amizay, dra gny sisan’izay avilinay petrôly, avily kafe. Fa taloha tagny izy ze ronjato zay nahatoky gny fiegnany, satria ni-ariary folo gny kapoaky gny vary tamizay.

Dra sy vazaha gny mandray gny sihinay etahô fa dra tandroy mpanao riso io gn’amarotanay anazy. Io gny mivily anazy a Mahatalaky agny indesiny magnandroy agny. Fa gn’atiky mbô sy misy “société” mivily sihy na mba vazaha hivily anazy. No mba vazaha aza ra gny avy atiky sy mba nilafo gny viliny no sahaly nahafaky gny fahasahiragnan-tegna ezy. Tandroy avao aseky gny mivily anazy, vidiny mora gny raha egny vô angalany tombom-barosy koa nofa avy teo…

Ino gny italiava gny sihyMaro gny raha afaky ampesa gny rary sihy… Fa raha nahin’gny razanay taloha tagny izy io dra nolovanay koa hanany zao. Io gn’andafihanay tragno… io

avao koa gn’agnahivanay temisy andrakofanay gny rindrinay io. Agnahivanay tanty fa io gny tena miasa aminay vô ilan’ny gn’ankamaroan’ny gn’olo. Izahay ambanivohisy atiky moa seky sy magnisy lamba vô serveta zao fa fandambagna gn’avelasinay, dra io gny isakafoananay. Mbô izy avao koa gn’agnahivanay valizy agnisian-damba vô fagnazà ze varanay.

Zay gny agnahivanay gny rary sihy, dra igny koa gny atorianay fa zahay sy mahavoavily kidoro “eponge” dra abelasinay gny sihy handrianay koa. Mahasolo gny latabasy vô gny seza zany gny agnahivanay an’igny kô dra hitandrareo fa dra sarobily aminay tokoa ty Mahampy tiky satria maro gny raha ilàn’anazy aminay etiky.

Mba magniry te hianasyMba nitianay avao gny mba nisy koa zany olo nampianasy anay rary sihy hafa koa mba nanao môdely hafa maro koa zahay, mba mety ho lafo avao koa izy amizay… Dra tena mazoto aho hitariky gny namako amizay satria sy efa gny namako tia an’izay fampianara zay…

Mba mitalia raha hafa soasoa misy hengohengony koa aseky gny mpivily, mitalia raha marevadrevaky hahateva gny mason’ny gn’olo… Asan-tegnan’aza gny manambitamby anazy gny hivilianany anazy, fen’izy tambitambezy io aseky dra mbô mora koa gny angalany anazy.

Dra mbô mety hajesiny ambanimbany indraiky aza io no fa tamoky loasy izy magnety gny sy fiovan’io isan’andro.

Sy ampy gny lalam-barosyMbô sy nisy fikambagna nasanga dre raiky aminay etahô lahatamizay satria samby sahiran’ny gny velon-tegna aby gny olon’aby dra sy manam-potoa hivorivoria hanangana fikambagna… Mba nitianay avao gny nisy fikambanan’ampela teto amizay dra mba nahazo tombosoa aby gny mpikamba tao vô mba nagnamora gny fiaignany zay. Ze fikambana zehôky aseky dra sy mensy nila fitaova maromaro vô vola hindesy mampivoasy anazy hôn’iregny


22

Fanja - Sainte Luce

fikambagna n’aby hitan-tegna regny. Feny sy misy mpitariky zahay dra samby miasa am-batany aby avao.

Fa ndre nana zay fikambanan’ampela zay zahay teto dra sy ho nifantanay avao signisy hô eza gny hivilia gny doria hambolenay…

Ty fambolea tiky moa dra tena ambikambin-draha avao aminahy fa ndre gny vola havily voa traka avao sy misy. No fa mahazo vola kelikely egny aho dra sy fôko havily voa-trak’igny fa mbô havily sakafo ho an’ny gny hasavaregnako.

Hôn’izao zaho sy mana arôzoara, sy mana borety, sy mana taim-bala (zeziky) aho fa taitain’akoho avao siposipony ahiko anazy agny. Zay koa mbô masaka aho, tagnan’avao gn’androziako anazy agny. Sy mahatrasy maro aseky zaho aminazy io;

« Nanjary sy azo mbànaseky gn’ala igny »

Mba nihafa izy no mba nisy nama zaho, izaho aseky sy mba mana-mbaly hagnampy anahy amin’ny gny velon-tegnako. Mandeha magnagn’ala agny aho mangalaky gny hazo hahiko fahisy, hamahera gny voly traka egny soa mba sy simba no sy hanihanin’akoho. Gn’ala igny koa aseky sy azo angala hita no sy kasikasihy fa gnan’ny vazaha (QMM) zao gn’ala igny.

Mahalasa anay aseky hô ala misiry aminay etahô dra andrarana anay fa hô an’ny gny vazaha QMM zao. Raran’aby zahay gny mangalaky hazo fa sy mensy mana taratasy atao hô “permis” zao vô mahazo mikitiky gn’ala igny. Gny tena mahavoa anazy tihô zany dra mbô aloa vola zao koa gny fahazoa an’ity « permis » tiky.

Izahay taloha sy vinilinay gny hità, sy vinilinay gny hazon-tragno, fa mandeha gn’apela mangalaky hita magnagn’ala agny dra samy minday ze azony lahatagny. Sahala amizay gny hazon-tragno, sy vilinay fa dra mandeha gny lelahy mangalaky hazon-tragno dra minday maro lahatagny ze sitrapony hainy fa hahavita o tragnony io. Amin’igny koa dra mbô afaky mivarosy hità gny apela sasany amize olo sy afaky mandeha agn’ala agny… Sahala amizao

gny ravim-panafoly dra sy vilim-bola io fa dra tekô n’agnala agny avao…

Dra fa agn’ala agny gny fangalanay zeko raha ilanay aby, hôn’izay koa dre gny mahampy. Taloha aza no mbô sy mahazo mahampy aheky aho dra mangalaky hita lahatagny, tatôviko dra atokoko a bezar egny mba hahazoako vola kelikely…

Fa hananizao seky fa niova aby gny raha fa sy azo kitikitihy gn’ala igny… Dra no mbô mitohy zay dra mety hisy voka-drasiny amin’ny gny fiegnako, gny fiegnan’ny taranako afara agny vô ho rasy aminahy gny fitantagnany gn’ala igny. Izahay tahô dra nampamboleny kininy aby. Mahalasa aseky gny kininy igny izy io sy igny gn’alany amin’ny gn’ala igny fa gn’alanay soa igny alany ho anazy dra gny kininy igny zao gny ho anay. Gny kininy izio sy hay hagnahiva tragno satria gny hazo igny volan-draiky avao izy io dra lo.

Mba samby nizaka gny fitaraignany vô gny fahitany gny raha misy aby gny fokonolo feny sy nahasakanan’i QMM sy hanao gny asany aminay etahô zay. Zahay koa aseky sy mba mananan’iza hitaraigna na kô mba hampitoro anay avao gny hombanay.

Very aby gny vara voa-jagnahary maro nanagnanay

Gny misy vazaha mandeha lahatagny, te hagnety biby agn’ala egny, te hagnety variky, dra mandoa vola amin’ny gny fokontany izy, dra mandeha agn’ala agny amizay gny vazaha igny magnety agn’ala agny. Aminay eto ase feno karazam-biby tian’ny gny vazaha ho hentia, fa gn’amizao izy sakanan’I QMM aby sy ekeny dre handehanan’olo gn’agny. Sy ekeny aseky gny handoa vola amin’ny gny fokontany gny vazaha…

Fa gn’aminay etahô sy mahafantasy an’izao dre raiky, fa mba tianay izy mba ho fidiram-bolanay tompony. Izahay gny tompon’io, misiry aminay eto o ala io. Izahay gny magnavohavo anazy mahavy anazy soasoa io… Fa gny fitiavanay anazy gny agnavohavoanay anazy hatramizao o.Sitrany zahay dra fa akoroboky an-davaky agny dra

Feon’ny gny Fiovà Fanja - Sainte Luce

23

alevim-belo satria sahalaky amin’ny gny mamono anay avao gny mangalaky gny alanay io. Dra tena magnôry tokoa seky gny mamesivesy ze lazan’i Magnafiafy (Sainte Luce) agnevon’ny gny ala menso vô gny moron-driaky mahafinarisy zay gny ho very fahatany avao. Izy raiky avao gny manan’anio toetoesy n’io sany ze kila raha hita ao aby ndre izy amoron-driak’io, dre amoron’ala.

« Mandoa vola abygny mamonjy hôpitaly »

Gny nahiny taminay teto dra hôpitaly… dra vovo-ndrano… dra fa izy zay sy misy raha hafa sasy nahiny teto ankoasin’io. Fa taloha zahay gny teraky dra mandeha takôny gny teraky igny dra indesy magna Mahatalaky agny, sy moramora eo… Fa hanany zao seky mba fa maharavoravo satria fa mariny anay ihôky gny hôpitaly igny dra mba fa eo avao koa gn’apela no fa hiteraky...

Sagnatria zao gny vovoan’ny gny tazo gny zanako dra tena manahirana n’ahy satria sy manam-bola aho hindesako gny zanako an-dôpitaly agny. Taloha dra fa gn’amin’ny gn’ala igny agny gny miteko ravin-zeky, dra mitaniky fa igny dra fa mahasitra gny zanako. Hanany zao sy mensy mandeha an-dôpitaly agny no fa marary, amizay koa gn’amin’ny gny hôpitaly agny mandoa vola fa sy raha andehandehana n’avao. Izay gny raha sy mba fantan’i QMM hô sy maimaim-poa gny mandeha an-dôpitaly.

Mihe gny haza an-driaky egnyIzy taloha dra nisy gny langouste, no sady nahavelo gny fagnahivan’anazy… Ndre kely gny viliny tamizay dra tena nahazoanay agn’ômby, nahavitanay tragno, nitezanay gny zananay aby io dra nahavitanay ze raha isan-karazany aby. Satria andron-draiky gny lelahy mandeha andriaky misy mahazo folo kilô, mahazo dimy ambin’ny folo kilô lahatagny. Amizao izy zara gny mahazo 100 grama lahatagny ; fa miova zany fa sy hay vasa gn’ino gny mampiova anazy io…

Izay koa aseky mbô ambany koa gny viliny. Mba sahala amin’izy sy misy sasy hanany zao, mba nahin-dreo be gny viliny mba nahatonky gny fiegnan-tegna avao. Dra tena mijaly zahay aminazy io satria gny mpivily gny tena mahazo tombony aminazy.

Gny tetikyampiasan’ny gny mpivily

Manahira n’anay ase ze raha zay io fa mampijaly anay, zahay sy mahita olo mahavany mivily anazy lafolafo... Gny langousta io dra fa misy mpivily koa irahin’ny gny mpivily anazy lahat’a Faradofay agny. Gny mba mialy varosy aminazy zahay dra sy ekeny fa atôny lafo zao gny vilin’ny gny essence, lafo gny vilin’ny gny tomobily, lafo gny vilin’ny gny zeko raha aby. Ay zahay laka gny ampesanay ko eza gny hahafantaranay fa zao vilin’ny gny essence lafo zao gny mampizesy gny vilin’ny langouste io.

Ay izy raiky avao seky gny mivily anazy atiky kô. Ino gny sy hanzesiany, hanzesiany anazy. Izay gny mampijaly anay io satria olon-draiky avao gny mividy anazy aty ka dra tena misy fiantraikany amin’ny gny fiegnanay tokoa io fizesean’io.

Sy hain’ny gny mpivily dre raiky hô sarosy no sady manahira gny fandehana n’an-driaky tiky, firifiry moa gny olo voan’ny accident na maty amin’egny, dra tena misy gny sy hita faty sasy aza. Sy raharahany aby zao dre zahay maty amin’igny agny fa gny tombosoa ho anazy avao gny hainy…

Sy misy fanjakà mandramby andrekisy amizay fa dra maty fahatany amin’igny egny avao gny hiamby an’izao fanjakà zao fa dra gny fokotany vô gny fokonolo gny mikarakara gny raha aby. Misy havahavanay collecteur zay gny mba magnampy anay etiky amin’ny gny fasahiragnanay no fa misy gny accident. Izy sy hô hagnome assurance fa mba magnome vary zay, magnome vola kely egny hivilianan-tegna ze raha taliavy amin’ny gny fahasahiragna n’igny.

Kely gny finoanay fa hisy« fivà, hihasoa » gny tanànay

I Sainte Luce nefa dra tena nalaza ho isan’ny gny vôlohany tamin’gny fivoara tetahô, kô zay gny tafara tato gny hanjary farany… dra sy tianay lahateo zay.

Sy misy raha fantan’ny gn’apela aminay etahô no sy gny rary igny avao, gny lelahy moa dra fa gny riaky igny gny fantany fa sy misy raha hafa koa. Izy io ase dra mba fa nadroso lavisy i Sainte


24

Olina - Sainte Luce

Luce zay no mba nirorosy avao gny asily vavy tetahôk’igny. Atôko fa nitafavoaky vô nivososy aby gny zaza tetahô zay nahay raha. Satria missionera gny nampianasy teto, nampianasy nanjaisy io, nampiansy nadrary io, nampiasy anglais io, nampiasy francais io, dra fa nihalavisy gny zaza tamin’ity tanà tiky teto zay…

Nanjary bado aby gny zaza aminay eto, tena sy mahay taratasy, satria sy nianasy ela no fa nahavita gny fianarany kelikeliky agny dra gn’apela nagnaraky gny nahin-dreniny avao nandrary sihy; gny lehilahy nandeha an-driaky hônan’ny gny nahin’ny gny ràny. Gny sy zay dra samy mambôly aby fa sy misy asa hafa hô mba ho ramose na ho mpanjaisy zao…

Dra fa fijalia avao gny fiegna n’etahô, satria sy misy afaky hiandrandra amin’ny gny fiova n’aseky fa asa tokana avao gny asa ahinay: no sy rary sihy dra riaky, rary sihy dra riaky, dra fa izay avao gn’asa ahinay ko… Gny mba nahavita fianara lavidavisy izy, mba nahaihay raha maro tagny izy mba mety ho nagnategna avao tegna hô mba hihasoa gny fiegnan’ny zaza afara ao. Feny sy zay gny raha misy, fa hijaly mihoasy gny fijalianay amizao gny fiegnandreo, satria hiova koa gny raha aby amizay: fa sy hisy sasy koa gny vokasy andriaky amizay, dra ho lany aby gny mahampy amizay, tena sy ho azo kasikasihy sasy dre gny moromorony gny rano fangalà mahampy igny... Ho fijalia ase izy amizay, fa sy misy sasy gny raha hivelomany.

Feon’ny gny Fiovà Olina - Sainte Luce

25

Olina,ampela,83 tao.

Ôlina gn’anarako, 80 taon’aho zao… vô 16 tao avao aho dra fa nanambaly. 18 taon’aho niteraky gny zanako voalohany, 21 taon’aho

niteraky gny faharô… Sy da naharisy loasy gny fanambaliako… Gny fa sy nanambaly amizay aho dra niatriky raiky gny velotegnanay moroanaky. Nahasoa-rasy anazy ase dra mbô nimora gny fiaigna tamizay – ariary zato dra ampy iaignan-tegna agnatin’ny gny herignandro…

Ay tegna aseky sara-baly mbô keliky da nisakeza tamin’olo hafa koa, da niteraky raiky taminazy koa. Niola raiky tamin’ny gny velo-tegnako tegny aho mba nanôvako gny raha manahira gny zanako, anatin’izay koa gny fianarany, dra tena nisarosy gny fiaignako tamizao…

Gn’ olo sasany mizaka aminahy hô : zeronao ra ty lambanay tahô amizay mba havilinay asena agny… Vô volandraiky gny niterahako dra fa nihery niahy gn’asa zaisiko igny aho. Dre gny zanako dra fa zasy gny feon’ny gny lamasina igny avao, da azon-tory agnotrognako eo avao… Sy ampy gny torimasoko aminio satria miasa avao dre gn’atoandro dre gny hariva sy matory.


26

Olina - Sainte Luce

« Siefa gny raha ahikomba hazahoako vola »

Nisy voka-drasiny tamin’ny gny fahasalamako aseky io fomba fiasako io… Nahasiaro gn’aiko ho mararirary aho... Nagnotany anahy gny dokotera hô ino gn’asanao madamo? gn’asako ho zaho manô anazy dra manzaisy io gny amelomako o zanako madiniky io... Magnamboasy gatô, makatria vô mofodipay koa aho. Dra nizaka aminahy amizay aseky gny dokotera igny hô “egneno manomboky amizao gny lamasina vô gny fagnamboaranao mofo o”; ay… ino avao dokotera gny hohaniko hitezako to zanako tahô fa izay gny velo-tegna haiko?

No manzaisy ase hanao ho gnyy dokotera igny manô anahy nagnanasy, mangala zaza raiky anao agnilanao eo magnody gny manivelin’ny gny lamasina igny, dra hanao amizay mba mireglé gny diany hampahitsy anazy avao... Dra narahina avao igny fa tegna te ho soa matô mamonzy dokotera. Naharisarisy 4 tao 5 taon’agny dra nahasiaro ho salama soa aho. Sy nahaligny koa aho gny fa nisoasoa fa dra nikatrokynanzaisy ndraiky. Tegna fa miha-antisy hananik’io, nefa gn’asa igny mihamafy. Ahin’aby zeko raha mba hazahoam-bola…. Vily gny fia dra asaly, igny tatôvy magnam-bohisy agny igny avily hitaliavan-kany. Misy koa gny avily le avao a Mahatalaky agny mba ahazoan’ariary havily hany ho an’ny gny zanako reo….hiantofa gny kahien-drereo, gny stilô, gny kraion zay…zeko gny raha ila amy gny fianaran-drereo.

« Misaosy gny Ray aman-dRenikoaho nampianasy anahy »

Zaho nianasy nahezako raha maro manahaky gny zaisy, gny peta-kofehy, gny mandily lamba, akanzo zay. Manahaky an’izay koa gny nahezako gny miahy gny mofo, gny magnamboasy gatô, dre sekafo hafa gn’apagnamboary anahy da haiko aby io. Gny ohasy misy vahiny lahatagny dre vazaha, dra izaho gny tokavy hiahy gny sakafon’iereo...

Mazoto aho ase gny mapianasy gny zanako fa dre zaho no sy nianasy sy nisy mba ho namelomako gn’aiko. Feny isôrako gny Ray aman-dReniko nampianasy anahy satria sy nifantako hô nanao

akory gny fiegnako no sy niansy aho zay. Nenaranay tamin’ny gny asilivavy teto aby ase gny franse, gny fomba fandrahoa vô gny zaisy isa-karazany...

Samby nianasy tamin’ny EPP aby gny zanako fa nofa mahazo diplôma CEPE dra mizano fa sy antoky sasy mba ho amin’ny gny ambônimbôny. Ze mianasy dra fa CEPE gny farany… gny CEPE amizao ase dra diplôma sy minday magneza sasy; nefa taloha io da nisy asany fa gn’amizao fotoa zao sy misy dikany….zeko miala fianara n’aseky dra miasa tany mambôly, maminta, miandriaky zay gny asan’ny zanako amin’izao, dra mandrary dra izy zay.

Sy mensy engà gny zaisy ignyDre mbô afaky miasa sara aho dra voatery sy mainsy nazanoko gny zaisy igny fa nisimba gny lamasina fanjairako igny… Tafara atiky ase fa nisondrosy gny viliny da sy afaky nivilysasy aho satria sy manambola hiviliana vaovao... Feny gny misy lamasina vô solomaso magnazava gny masoko aho dra mbô afaka aho miahy gn’asako igny ndraiky.


27

Hananik’izao ase dra miahy zorozorony miava egny, mangalangalaky misiposipo hità egny izay avao gn’ahiko mba hihinanako hany. Ai zao dra velo-tegna hahavelo, fe no mbô miay tegna se te hihina-kany dra miahy avao.

« Heniky gny fia maro ignyaby gny fianakaviaraiky manotolo »

Taloha, dra nalaza i Magnafiafy amin’ny gny fiakaran’ny gny fia, hônan’izay gny langouste, gny sisiky tena vokasy ka… Amy hananiky zao ase dra fa miova koa gny toesin’ny gn’andro dra fa sy hita firy aby gny fia lako taloha igny. Famintagnan’ny pêcheur gny fia zay…., gny lamatra, gny sihely, egny koa fia atô hô fosibôly egnihô zay. Feny amizao dra fa sy misy fia maro sasy fa minday mihè hoasany aby gn’azo, dre gny viliny dra fa minday mizesy isan’andro.

Izy taloha, gny atô hô fa hoavy gny asara miahy anitihô dra mansy gny tanà fa maro loasy gny fia… heniky gny fia maro igny aby gny fianakavia raiky manontolo da samby ensaky.

Arahy maso gny vilin’ny gnylangosta igny no mbô ahinykoa gny hampizesy gny viliny

Gny mahalasa gn’olo n’etiky aseky dra, sy gny pendriaky koa gny magnome gny vilin’ny gny langouste igny. Sy hay sasy vasa io agny gny vazaha mivily anazy sy mahasaky mivily sa ino gn’antony? Tianay ho fantasyavao ase gn’antony. Fa dra te hiakany avao tegna satria zeko vahiny na vazaha misangasanga a Magnafiafy etiky dra manô hô gny raha ilany vôlohany : « misy langosta dra hôtrino gny kilô ? » Gny fa vita gny alivarosy dra magnome vola izy.

Gny mahalasa, gny fa mivily langouste atanan’eto gny kôlektera, dra hafa gny viliny ivilianany anazy fa sy gny viliny zakan’ny gny pesera igny… Dre ialiam-barosy, sy sahin’ny gny vazaha zao koa gny viliny anôvanay anazy igny. Dra alefa avao fa akôry gny miavosy eo izy ko hai-tegna sambehin’igny kanô tegna mbô mamarosy anazy sahala amizay. Izy

lahateo koa sy hay enga maharisy fa dra roky; ko sy aleo izy alefa mora to zay samba…

Zay gn’azo lahatagny koa sy ampy firy fa zara tegna no mahazo 2 kilô, gny an’ny gny sasany aza 100g. Natombo aby dre gny fagnametaran’anazy (20cm vô azo avily) sy hiliram-bolabe amin’ny gny pêcheur. Gn’ilany atôny hô sy ampy metasy igny, dra hameriny agny avao koa ; mbô hafa koa gny andanzany an’igny. Sy natô an’izao hô aheregno an-drano agny tiky ra soa mbô afaky mitombo ho beventy, fa mbô magnamisy avao koa reo mitàna anazy. Magnome vola avansy gn’olo sasany koa gny kôlekitera havily vovo, vaha vô gny sakafony. Trasin’ny gny fahasahiragna igny amizao dra sy mainsy voasinton’ny gny avansy igny avao fa no sy zay dra maty mosary aby gny zaza. Gny fa mahazo vola avance lahatagny igny ase dra mivily vovo, mivily hanina koa satria sy ligny gny magnety gny zaza miezasy gny mosary igny, gny ivohan’ny gn’oran’igny mbô maharisy volany raiky roa vola

Monsa gny kôlekitera igny fa sy ampy gny vovo azo, satria gny vola igny nilaninareo amy raha hafa avao. Ai ino gny sy hizakàny fa izy agny midegnaky avao, gny tokony ho vidin’ny gny rahan’ny gny pesera atiky igny idegnafany agny avao, hafa gny karama azony isam-bola.

« Sy misy azon’ny gnypendriaky atô sasy »

Misy ze karazan-kazo agn’ala egny atô vitagnony zay, zay gn’ampiasain’ny gn’olo agnahiva laka satria iz’io moa meva soa mitsakoaky. Dre be manôkôry gny riaky igny dra miempo ambony avao gny laka vita amy gny vitagnony fa tsy mety milentiky.

Sy azo firàna koa hananik’izao gny hazo-ala agn’ala egny. Gny kininy avao gn’azo alà no dra misy beventy, feny izy sy agnahivan’ny gn’olo laka hindesin’andriaky fa mavesasy. Fa gn’izy agnahiva laka hapesan’andrano-matavy dra sy magnahy...

Mamarosy an-kamemo avao sy asitrapo dre raiky gny pesera, hatao akôry ai gny fia avy lahatagny igny dra gny mpivily avô koa gny mamesy gny viliny.


28

Olina - Sainte Luce

Foregnan-tegna agny zahay eo o tônina avao gny maty lahatamin’ny gny riak’igny, feny dra… dra sy re be sy re masay fa gny maty dra miempo agny igny sy hita. Sy misy mpitaray, sy misy mpitretre fa dra maty avao gny maty.

Magnôry gny mpinday fanzakà:« Mandiso fagnantenà »

No soa gny mpinday fanzakà, dra miova aby gny raha. Fa no rasy gny mpinday, dre maro gny tarain’ny gny vahoaky dra agny avao igny sy misy valiny…

Sy handreo pinday fanzakà matetiky gny mahavy zeko raha rasy aby io fa gn’olo irahin-drareo gny takôsiky. Ohasy no misy volabe eo natao home proze da sy avy agny igny fa hameriny avao dra sy vita gny proze igny. Dre mitarain’aseky zahay etiky dra sy misy miteno anazy fa samy amizao aby avao. Mandiso fanantenà aseky zay…

Nô fa misy aseky hany zarà na raha hafa nomen’ny gny fanjakà gny fokonolo atanan’eto, da tsy hay sasy koa gn’olo hahy hampanjarà an’igny. Satria misy hatia tegna gn’ao, gny raha tokony homeny gny mahantra vô gny maty mosary egny nanzary nalefa zinarany amin’ny havany aby.

Tokony ho zeren’ny mpitondra fanzakà akeky avô koa gny tarain’ny gny mpanzono vô gny mpamboly – fa misy avao koa gn’olo mivelona amin’ny raha hafa hônan’ny zono. Miakasy aby gny vidin’ny gny hany, gny lamba fa sy zakà sasy gny halafosany. Gny lamba tsy da asiako lanzany firy fa sy raha ho maty tegna dre sy misiky voro-damba fa ty raha amin’ity hany tiky gny zava-dehibe amin’ny velon-tegna. Tena sarosy gny mitalia gny hany hohanin’ny fianakavian-tegna hinaniky zao.

Sady sy ampy gny sakafono sy misy gny fitaliavam-bola

Hananiky zao no hoasy mbô nisy zaza koa…..dra azoko antoky fa sy afaky ho nampiada an’iereo aho amin’izao fiaigna fa sarosy zao. Sy ampy vary folo kapoaky dre raiky gny azo amin’ny gny karama zaisy igny. Da fa lôniky homa sosoa be rano avao gny zaza hananiky io.

Hanao manome vary gny zananao zao tena zava-dehibe aminay etiky.Tena foto-tsakafo ho an’ny gny zaza aminay etiky gny vary. Maro hany hônan’ny gny balahazo, gny bageda bemako, tsiefa gny hanikotra atiky fe tsy zakan’ny vavonin’ny zaza madiniky io. Ndre tegna be aza dra tian-tegna avao gny hihinam-bary isanandro nefa tsy takatsy gny vola fa mihalafo gny viliny da gny iafarany aseky dra mihina hany hafa avao, da fa ze hita dra hanina avao.

Fa gny zaza mbô kely lasaky gny telo tao da tsy mahalala zao tsy misy zao fa no fa resy izy dra tomagny mandra-pahazoany hany… voatery aseky gn’olom-be mihina balahazo satria gny zaza sy tia balahazo fa vary avao. Manzary arety hoa anazy aseky gny balahazo igny fa mbô tsy zakan’ny trony. Atao anizao dra miritirity mahia aby.

« Nihasoa gny fahasalamanay »Amizao fotoa zao fa mandroso gny fiaigna maro gny dokotera mpanara-maso gny fahasalamà, gny mamparary kibo, gny tsy mahasalama tsy efa gny raha hitany amy gny fahaizany . Izy aby gny mahafantasy gny mikrôby isan-karazany amy gny rano: latsahany ze ranom-pagnafody zay aseky gny rano da maty aby gny bibibiby mampararirary kibo aminazy...

Amizay aseky da nisy olo raiky tendrenay an-tanà eto hatao mpiamby gny fantsakà egny: tsy azo anasà ny moron’ny gny fantsakà egny satria rano miteraky ty rano tiky fa sy rano alà lohavovom-be ka dra mety hivarina ao aby gny loto… Izy dra tena nampisy fiovà amy gny fahasalamà gny nisian’ny tiky fantsakà tiky eto satria da hita fa tena mba salama aby gny zaza lahatamizay, tsy vatsinay etiky aseky gny hampandevy rano sanandro.

Fa niova nihasoa gny fahasalamanay zao satria fa misy hôpitaly gn’eto… No misy gny sy fahasalamàn’ireo ray aman-dreninay reo da indesin’izy lanjàn’ gn’olo mandeha magna Mahatalaky agny. Misy aza fa maty an-dala avao dra mihery fa lavisy loasy. Hônan’izay koa gny ampela mivesasy… misy dra teraky an-dala n’egny avao gny sasany satria sy mainsy mandeha an-tomboky 15 kilômetasy vô mahita hôpitaly.


29

Amy hananizao aseky dra fa magnanto rasazy aby gn’ampela nofa hiteraky na mbô bevoky, amizay izy manontanintany gn’arety vô mampanao analizy an-tegna, da fantany amizay gn’arety igny vô manorasy gny fanafody tokony hotaliavy... Misy izy kindraiky mampivily fanafody nefa gny olon’igny sy manam-bola. Nofa izy koa anefa manome fanafody maimaim-poana avao da avarosin’gny olon’ingny koa gny fanafody igny hahazoany vola.

Niavy aminay eto koazô fandrindram-piteraha zao

Gn’olo amin’ity tanan’itihô aseky dra tena miteraky, feny lahatamin’ny gny nampiliran’ny gny fanjakà ty fandrindram-piteraha tihô dra mba niovaova fa nihenke gny fiteraha teto. Gny fiaigna aseky fa mihasarosy, kô no mbô hiampy fiteza zaza maro dra hanahira... No maro loasy gny zaza dra manzary sy ho antoky gny ray aman-dreny sasy dre gny lamba hisikiny, gny hany ho haniny, gny fianara lahateo. Sy ho antoky aseky dra manjary rehan’eo avao, gny reny natô hikarakara igny zao sahira n-amin’ny gny fitezà igny eo dra sy afaky hiasa hameloman-tegna.

Soandraha fa mba magnaraky an’io fandrindram-

pianakavia io ase zahay atiky hananik’izao, fa ndre miteraky dra mba fa bebe fa feno enin-tao agny gny zaza zay vô miteraky koa. Dra isaora gny fanjaka n’igny fa dra namesivesy anay vahoaky tokoa.

«Ze manam-bolaavao gny to zaka »

An’I QMM aby ze raha, gny tany zay, gn’ala zay, ze ko raha aby tiky anazy aby. Dre gny tany lovan-tegna tamin’ny gny razan-tegna dra fa anazy aby io. Tena mahalasa ty raha tiky. Mety sy nalefan’ny gny ben’ny tanànay amin’ny mpitondra fanzakà zao agny vasa gny taray nataonay taminazy igny matoa i QMM mbô milesy milesy magnatiky avao manô gny sitra-po tiany hahy.No misy olo raiky na itegna apela tahô gny mandeha mitaray amin’ny mera agny da hatao an’izao koa hô sy misy raha fantan’ny gn’apela zao. Sy hatô apela tia zaka koa tegna ? Ahy ampagnohara gny zaza vô gn’ampela hô ino gny fantany ? eza gny ahafantarany an’izao ? izy io ko ze raha aby hidira ? Dre izy gny lelahy gny mahazo mizaka dra zao sy gn’ankabeazan’ny gny lelahy aby gny hekeny… io manan-draha io avô gny to zaka, ka ze aboakin’igny, ze raha zakan’igny dra marina aby zay.


30

Constand - Sainte Luce

Constand,lelahy,31 tao.

Sy dra tokony hapindresy gny fiaigna taloha vô gny hananiky zao…Taloha, gn’olo sy dra nanahirana n’anazy gny

sekafo vô gny vola hivilianan-draha… manahaky gny fisikina vô gn’agnomby. Gny vilin-draha koa moa taloha mora, ai nanôkôry fa dra nianasy aby gny zaza…Izahay tatroky raiky 7, fe dra mbô afaky nivily zeko raha nanahiranan’azy gny Ray aman-dReninay… [Hananiky zao] gn’olo dra mialy mafy vô mahita vola… aleon’ny gn’olo aseky mandany vola amin’ny gny hany tozay mivily fisikina…

Zaho hananiky zao dra fa minday valy amign’anaky, dra mahita gny hasarotan’ny gny fiaigna satria gny vokasy andriakegny minday mijesy. Gny hamaron’ny gn’azotegna lahat’andriak’egny amizao dra sy gninogninon’ny gn’azon-dRanay taloha…

Kanefa sy nampiasa vovo vô fitaova firy ereo taloha, fa gny faran’izay vovo maro gny 4 na 6 fe dra mahazo siefa nahavelomany anay… [Hananik’izao] gny piandriaky magnezakezaky hapitombo gny vokasy, dra apesan’aby gny fitôva isakarazany apitombô gny hamaron’ny gny vovo. Fe dra mbô sy ampy avao gn’azo.

« Gn’olo mitombo mihamaro »Sipakin’ny gny halafosa-piaigna hananik’izao dra gn’akabeazan’ny gn’olo dra miandriaky aby. Vô gny sasany koa mahita fa misy vola gn’asa riaky no tahiny tegna gny fa soa gny riak’igny.

Feon’ny gny Fiovà Constand - Sainte Luce

31

Akoas’izay etahô hanan’io… mitombo gn’olo. Mbô sy teto ndraiky ty tana tihôky feno kibôty siefa miahy an’ihô. Gny mahavoa anazy ase, sy mianasy aby izy miahy an’io. E siefa gn’antony mahavy an’izay, ko io mahavy anazy dra fa miandriaky dre mbô keliky.

Maro gn’olo gny miahy fisà hananik’izao mba hapihe gny zaza ateraky, sy dra misy vokany loasy igny …satria gn’akabezan’ny gny Ray aman-dReny sy mahavily fisikina ho an’ny gny zanany vô sy mahaantoky gny fianaran-janany…

Ko izay aby gny mahavy gny piandriaky nihamaro o fe gny vokasy mihe manahaky gny fia, gny langosta vô gny sisiky…

Magnindra raha koagny sy fanagna

Gny pendriaky ety dra mbô mampiasa o laka faha-Raza eo (laka-hazo), vô izy miahy an’io ase sy avinay gny mivenan’azy agnatiny agny loasy; nefa agny misy gny vokasy igny siefa… Ko zay mahavy anahy mizaka io hô mba nisy vedety mandeha amy môtera izy… dra mba afaky nandeha lavisy zahay no afaky mialy amy sioky vô gny riaky rasy.

Gny pendriaky dra mila laka matanjaky mba hahafahany miandriaky avao dre misioky gn’andro. Gn’atiky, gny fa misiok’asimo – dra ahinay hô: haranalaotsy – dra mitôby atanàn’aby gny pendriaky sy misy mendriaky. Zay gny mahavy gny pendriaky mamesivesy hô gny nisy vedety na sambo pamitan’io dra afaky niandriaky avao zahay dre rasy gny riaky sy marikariky ho azon-doza…

O laka apesanay amizao o, dra vata-kazo beventy avao nivagny mba azahoan’olo visivisy mitôby gn’agnatiny ao. Gny fa rendriky na mivaliky ase izy miahy anio dra sy misy hevisy sasy gn’azahoan’anazy fa dra agny. Akoas’izay, gny pendriaky sy mana lamba fiarova sy mapiletik’io. Sy mahalasa se fa dra mialy ay vatany gny pendriaky vô afaky mivelo… Ko o lamba fiarova sy mapiletik’io ase dra sy takasy fa lafo.

Sy vitan’izay, fa sy misy iankina na mikarakara, nô fa misy rendriky andriak’egny zahay dra eo aza misy gny maty, fe dre o vazaha dre raiky sy avy ety mba

misiliky anay zô-ndraha igny. Nefa nô gny fomba Gasy, dra mamono agnomby gn’olo ahy fandevy, fe izy zakako zao hô o kôlekitera io vô o patron io sy magnome agnomby…

Dra fa mialy gnainy raiky avao gny pendriaky, dra fa misaosy gny Zagnahary gny toly soa sy azon-doza.

Sy mainsy manarakygny sitrapon’ny kolektera

Zaho mahare fa miakasy zao gny vilin’ny gny fia vô gny langosta a Faradofay agny. Nagnino ase gn’olo n’etiky mandasaky gn’anazy mora avao io ? [Gny pendriaky] ra dra fitahin’o kôlekitera io… viliny amizay itiavany anazy avao. Dra mahalasa anio ra gny ahiny gny kôlekitera mifehy o vilin-dangosta io etiky. Gny pendriaky zany dra tokony ho izy avao gny magnome gny vilin’ny gny azony manahaky o pivarosy aby io, manahaky gny labodiky n’o karana eo dre gny pambôly….

Mino aho fa gny sy mahamaro gny pivily gny langosta-nay mahavy gny viliny rasy io dra avy amy o kôlekitera eo. Io ase gny manola gny tokony ho tombony ho anay io… dra nizaka avao aho amin’ny gny pendriaky namako hô : dra o kôlekitera io ra gny mamoro-kevisy io mba sy hapisondrosy gny vilin-dagosta…

Gny pendriaky ra dra hô misa ho any o kôlekitera io avao…O kôlekitera eo ase gny nivily laka ho anay satria lafo izy hanan’io dra mahatrasy roa hesy, ko eza hangnategna an’izay ? Dra nagneky avao gny laka vinilin’ny gny kôlekitera igny. Zeko azonay ase dra sy azo avily amin’olo-kafa fa izy nivily gny lakan’igny avao koa gny mivily anazy… Gny vilin-dagosta sy dra nifagnaraha tamin’izy nagnome gny lakan’igny, fe dra ereo kôlekitera avao gny hô magnina gny viliny.

Dra gny mihafy avao gnyhiriky aminazy

Sahala amizay gny hô fikambana, dra misy gn’eto fe dra mbô sy papiovaraha. Misy koa ONG namesivesy gny hagnampy gny pendriaky tamin’ny gny fiviliana laka… fe dra sy afaky nagnampy gny pendriaky 400 eto igny…


32

Constand - Sainte Luce

Gny hitako farafaharasiny mba hahavosisy anay amy o kôlekitera io dra gny magnaza vola vilin-dagosta io avao mba hiviliana laka… E maharisarisy aza tegna vô mahavory; fe dra inoako ra fa azo ahy zay dre lafo mahatrasy 400 000 aria ry gny vilin’ny gny laka…

Gny zaho mba manam-bola mihaza dre keliky avao, dra hivily laka vaovao zaho amin’izay dra misa anahy ambatako zaho. Dra zeko itiavako gny viliny agnahivako anazy… Gny maha marikariky anahy ase…tagnatin’ny gny 8 vola nivohan’ny gny langosta zay[lahatamin’ny 01 may], dra nihe gny vokasy.

Taloha, gny pendriaky dra samby nivily gny laka ho anazy. Gn’isambatan’olo ase dra samby miahy gny viliny itiavany anazy… Fe gny nisy pendriaky sy dra ampy loasy gny volany hivilianany laka, dra afaky mandomba avao gn’ilany mapisambo-bola… Gny fa afara agny izy gny fa mahavory, dra mandoa gny vola trinosany igny. Io dra azo natô taloha satria nagnaza gny fiharoa gn’olo, izy koa nanam-bola gn’olo taloha. Nisy koa gny pendriaky nanakalo gn’agnombiny laka.

Gny mahasoa gny labôlyGny pendriaky dra matanjaky azon’izy miven-dakan’io ; fe gny feny vô gny ranjony dra mahia. Gny heviso ase dra tokony mba hihira labôly koa gny pendriaky amizay mba matanjaky gny feny vô gny ranjony, mba mitasatasy koa azony izy miforisy andakanao lahatamin’ny gny marandrain’igny. Hananik’izao, dra misy ekipa 3 gn’atanan’eto fe gny mamezaky anay dra gny sy fanagna gôdasy, labôly vô maillots…

Isaky gny miahy labôly amy o ekipa lahat’ambalik’agny io zahay dra lasa gny amin’ny gny fitaovany, matetik’aza dra misy marasy gn’aminay azon’izy miahy labôly sy misy gôdasy io, nefa gny agnahivanay miasiky gôdasy. Gny pamaraky atanan’eto dra isaky gny propagande avao isaky gny 5 tao vô mba misy magnome fitaova anaova labôly. Mba hitaomandrereo gn’olo hifily anazy.

Misy olobe telo atanan’eto mba mahafô gn’androny mitariky anay amy o labôly io. Ereo tsy dra olo manambola fa izy tia labôly avao dra mahafô

gn’androny mitariky magnampy anay. Dra isaky gny fa mitiha labôly atana hafa agny zahay dra mindray aminay ereo.

Zahay mana fikambanan’ny gny tanora mba hagnesikesiky gny fanatanjahategna atanan’eto. Isaky gny hiay labôly atoera-kafa agny gny tanora etaho, dra samby mandoa vola gn’olo atanan’etaho fagnampia ami’ny gny frais. Dra miray hina gn’olo samby magnome gny fa misy fangataha fagnampia ara-bola ahin’ny gny tanora etahô… Io aseky dra hiantoha gny sekafo fa gny tanora etahô sy fotosasa loasy vô sy mana filiram-bola. Fa gny fandehana mamonjy gny toera hagnahiva labôly igny, dra samby mandeha tomboky avao gny tanora.

Gny Renin-jaza etahô drasamy zasasa aby

[Taloha gny Reniapela sasy] namonzy gny hôpitalin’ny Mahatalaky. Dra mandeha tomboky tokony ho 15km eo. Gny sasany sy nandeha agny fa dra namonzy gny Renin-jaza atanan’etahôky avao… O Renin-jaza reo ase dra fa lamy avao vô kofehy gny anapahany gny tali-pôsin’ny gny zaza igny…

Renin-jaza koa [Gny Reniko]. Dra haindrereo gny toeran’ny gny zaza igny atron-dreniny ao no ho saro-piterahan’izy na sy hagnahy avao. Gny ohasy fa fatany fa rasy gny toeran’ny gny zaza igny atron-dreniny ao, dra oriny gny apela mivesasy igny amizay izy dra sy magnahy gny fa miteraky. Gny Renin-jaza koa dra mahay ravisazo tanehy omeny gn’apela teraky.

Zaho aloha dra aleoko mamonzy Renin-jaza avao gny ohasy vory avao gny fitaovany vô gnôliny. Zay ase sy manô hô sy mila gny rasazy aho, fa ereo koa dra soa indrindra gny fa misy siloky dra magnome fanfoly izy, fe aseky dra hafa avao gny Renin-jaza fa za-draha…

Gny manahira amy o rasazy io, dra izy kindraiky sy eo fa manao vakansy satria izy piasa-panjakà. Ai gny Renin-jaza dra atanan’eto avao ; sy mandeha lavisy ereo. Sy manao an’izao teza ase izy io fa gny heviso avao dra naleo ampia o renin-jaza io ho nagnasoavany gn’asany.

Feon’ny gny Fiovà Constand - Sainte Luce

33

Gn’ala etiky dra fa sy hay takosehyGny mahavy an’izay dra, sy ampy sasy gny tany hambolea sipakiny gny fitomboan’ny gn’olo. Akabeazan’ny gn’olo aminay eto sisa dra mitetik’ala fa sy hita sasy gny hambolea… Hitan’ny gn’olo amizao ase fa mahavokasy gna gn’ala egny fa sy manahaky gny magnamoron’ny gny riak’igny, ko zay mahavy anay dra mbô mitetik’ala io.

Tafara tato izy, niavy gny QMM ta tanan’eto…Nizaka ereo fa tokony hoarova gn’ala… Gn’isam-batan’olo ta tanan’eto tamin’izay dra napagnahivin-drereo sonia fagneke fa hahy gny famindra-pitatagna gn’ala…

Gny fokon’olo, miaraky amin’ny gny ONG miasa aminay eto fa sy magneky gny hevisy QMM hitana n’io alanay io. Fe seky sy nahasakan’ny gny QMM o fa dra azony gn’ala magnamoronan’ny Magnafiafy tiky… Gny zakan-drereo moa hô : gny tetik’ala dra manimba gn’alan’ny Magnafiafy, ko avy ase hanan’izao dra tokony hangalaky fanapaha-kevisy momba o ala io.

Sy dra nagnola loasy gn’olo satria mbô magna gn’ala agny avô san’oandro o.

Dra gny varanay ra gny nalàManzenky izy hananikio fa gny QMM mandrara anay sy mahazo milisy sasy amy o alanay hô… Zay ase dra hô nangalaky gny varanay hiatrhanay ty halafosa-piaigna hananik’io…

Vôlohany, o ala io gny vesivese mba hagnampy gn’olo sahira amin’ny gny fiaigna hananik’io… Sy dra ho gn’olo n’aby gny hahafaky hiahy tragno biriky, fa zahay etiky dra mbô miahy tragno raty…Agn’ala egny ase gny ahitava gny raha hagnamboara n’anazy…Faharon’izay, soa gny vokasy amin’ny gny tetik’ala manahaky gny balahazo zay, gny bageda zay, gny vary zay dra maha-po gny vokasy azo amin’azy. Ko maro amin’ny gny pambôly gny

mitetik’ala mba hapitomboany gny tanim-bôliny. Fahatelon’izay, gn’ala igny dra misy raha soa siefa manahaky ravisazo ahy n’ôly…

Gny mbô azon’ny gn’olo ahy agnatin’ny gn’ala io ao dra gny malaky hità avao, fe dre zay dra mbô ambenan’ny gny garda fôren-drereo igny zeko milisy agny…

Lahatamin’ny gny nameperan’ny gny QMM anay sy hagnôsy o ala io loasy, dra nizaka amin’ny gn’olo atanan’eto ereo hô : « mambolea kininy handreo… Gny manahira amy kininy ase dra izy sy dra mety loasy agnamboara tragno. Telovolana avao gn’ela dra lo gny kininy gn’ohasy aorin’atany, satria sy dra mety amin’ny gny tany aty gny raha igny azon’ny gny be sira lôsy gny tany aty.

Fatiantoky hafa koaho an’ny fokonolo n’ilany

Taloha, gny fokonolo gny mita o ala io mivanta ; gny misy ase vazaha misiliky gn’ala vô gny biby agnatiny ao, dra gny fokonolo gny mandramby gny vola fazahoa milisy ao. Isa-tao dra mihamaro gny vazaha misangasangan’ao, misy pianasy vazaha siefa manao fikarohanao. Ko fisilihan’ireo vazaha reo o ala io ase dra mapili-bola gny fokonolo.

O tombosoanay io aby dra very hananikio… Hananikio gny piasan’ny QMM dra magnisy famatara gnakabeazan’ny gny biby velo agnatin’io ala io ao. Indraik’andro agny hanô an’izao izy hô : ze biby misy famatara dra anazy…

Ho famaragnako anazy dra gny fanjakan’avao gny mahay mifagnaraky aminazy, amizay izy afaky mialy gny tokony ho an’ny gny fokonolo… Sarosy amin’ny gn’olo gny hanorasy fitaregna vô hagnatisy anazy amin’ny gny fanjaka isan’ambaratongany. Gny akabeazanay eto tsy mahay taratasy aby… Fa soa aminazy dra mitarain’ambava avao manahaky zô ahisika zao.

Bruno - Ilafitsignana

Ilafitsignana

35


Bruno,lelahy,43 tao.

Fa nitakatsy gny dimy tao teo aho vô nianatsy, napilirin’Iabategna nianatsy. Izaho amin’io gny tena nampazoto anahy nianatsy dra gny

fahafatarako anazy zany no fa tegna mianatsy dra feno hakantia. Gny nandaniako gny fahazazako dra fa fianaran’avao satria zaho tena nagnantegna mafy fa ho tafavoaky. Egny no fa nitakatsy katriemo (quatrième) zaho dra najanon-driabako amizay fa tsy naharaky sasy gny vola handoava gn’ekôlaziko dra nizano tsy sitrapoko zaho.

Dra gny niafaràko noly ambanivolo amin’ny gny ray aman-dreniko atiky hitahy an’ereo. Dra gny atoandro aho mitahy an’Iabako mambôly. Gny hariva, magnarato… No fa nibebe amizay aho dra nanomboky nandeha raiky fa tsy niaraky amin’Iabako sasy fa nagnahy gny velotegnako manoka. Feny ndre eo zay dra mbô mitahy gny ray aman-dreniko avao signitsy aho…

No fa tafarafara tato dra nagnamboatsy tragno amizay aho tamin’ny gny vola niazoko nahazako lahatamizay igny fa hitoka-tragno fa hamelotegna raiky… Dra nifindra amin’ny tragnoko igny ao aho. Gny lamba hisikinako moa dra fa zaho avao gny niantoky anazy, hônan’izay koa gny raha ilàko tsimadinidiniky miharo gny ôly no ohatsy silok’aho. No fa nifeno 20 tao amizay aho dra nizaka amin’iabako fa handeha hanambaly amizay fa tegna hozaho fa mba te hitoka fa mahavy gn’aiko amizay.


36


Dra nanambaly amizay, dra nitoka-tragno… dra niteraky, dra nirorotsy soa avao gny fiaignanay rôlahy. Gny valiko igny koa amin’io mbô afaky magnampy anahy amin’ny gny tavy, dra no fa hariva aho vô mandeha magn’andrano… tsy maintsy niaraky niasa tegny zahay mba hagnasoasoavanay gny tokatragnonay.

« Nihanafana amizay gn’andro »Tafara tato amizay… nanomboky niovaova gn’andro fa tsy nanahaky gny taloha sasy gny vokatsy, ndre gn’andro mora dra fa niova aby fa tara gny fiaviany… Amin’igny seky dra tsy gny famboleam-bary raiky avao gny voakasik’izay andro maiky zay fa ndre gny vôly bageda vô gny balahazo dra niratsy aby. Nihamafana nihamafana avao gn’andro igny dra fa nanahira gny fambolea gny balahazo… Nofa ombota gny balahazo igny dra fa tsy gny tegnany igny sasy fa dra fa mihamadiniky mihamadiniky avao, tsy manahaky gny taloha!

No gny amin’ny gny vôly vary koa dra, taloha dra mahasesy telo vaha, efatsy vaha gny vary vokatsinay. Nefa izy amizao dra fa tanty raiky gny sisa. Tena niova be gny toetr’andro ka nanjary nagnotany agn’aiko agny avao aho hoe “ino loatsy gny nahazo ty andro tiky?”... Nanjary nisy fiatrekany tamy gny fiaigna-tokatragnonay seky io fiovan’ny toetr’andro io satria nihenihen’avao gny vokatsinay…

Gny fahazoako anazy zany gny tena nampihè gny vokatsinay dra gny fihegnan’ny gny ranon’ora koa. Gny horaky amin’igny dra fa eo ze mariniriny rano vô gny lemalemaky agny avao gn’azo ambolia… fa gny aboabo dra fa tsy hita sasy gny hambolia aminazy satria tsy azon-drano. Dra fa gny mariniriny foto-bohitsy any zay gny mbô misy tahirihiry rano fa gny tany aboabo fa tsy afaky ambolia vary fa tsy azon-drano sasy…

Gny toetr’andro taloha dra tena nirotsaky gn’andromora fa tafara tato izy dra tena tsy misy hevitsy fa gny hiafarany gny fiegnanay mety ho mosary vô hahantra, satria ndre rano hamboleanay tsy misy sasy.

« No tsy nisy rano vô gnyriaky igny dra nimaty zahay »

No fa tsy teo ty rano a Ilafitsignana tihô dra tena tsy nisy velotegna zahay fa nahantra. Satria fa zara no mahavelo anay gny vokatsy noho ty andro tiky. Dra aleonay mandeha an-drano egny mba hitalia tsindroky kely mba havilinay, hahitavanay vola… Fe ndre zay dra fa nihen’avao koa ndre gny fia fa tsy nanahaky gny taloha sasy. Na izay na tsy zay dra fa tsy maintsy miezaky avao mandeha magnarato fia mba hagnampinampy gny fambolea igny fa no tsy nisy gny fia dra fa tena nangataky t’andalambe tegny zahay zay!

Taloha… mbô tsy ampy lera raiky niavian’andrano eo tegna fa mahazo fia vaha raiky, misy aza dra rô vaha no misy gny fia… feny gny viliny amin’io dra tena mora! Hanany zao koa kanefa nihalafo gny vilin’ny gny fia fa gny hahazoanao anazy koa gny somary sarosarotsy. Tena mana “chance” tokoa hanao no nahazo ze vaha raiky zay fa zarabeny gny mahazo fia dimy ambinifolo agnatin’ny andro raiky…

Fe ndre eo zay dra vô maiky mamparisiky anay hiahy fia avao koa gny halafon’ny gny viliny igny… fa no tsy nisy ty rano vô ty riaky tiky zahay dra fa nimaty hanany zay.

« Malaim-bahiny ty ranoaminay eto tiky »

Gny raha raiky mety mampihè gny fia aminay etiky koa dra gny tsy fagnarahan’ny gn’olo gny fombafomba amin’ity rano ty etiky… satria fa maro loatsy gny mpivahiny aminay etiky. Sady ty rano aminay eto tihô dra tena malaim-bahiny, indrindra nofa manao lamba mena zay gny vahiny igny dra tena tsy tokony hagnitsaky gny rano igny.

Ankoatsin’izay dra tsy azo atao koa gny manasa hena manta vô gny henan-dambo an-drano egny fa halan’ny gny rano igny. Gny lasety vô ty vilagny ty koa hônan’izay… fa tsy mba magnaraky an’io gn’olo mitsangatsanga etiky fa dra mbô manao avao. Zao aby zany gny tena agnisan’ny mampihè gny fiaignanay etiky. Fe ndre eo ty toetr’andro tiky dra tena mino aho fa nohon’ny gny rano ota gny tena nampanjeky anazy…


37


Dra mbô raha raiky mahavy gny fihegnan’ny gny fia dra tiky jiro mazava nahin’i QMM amy gny tragnony egny aby tiky. Nofa hariva gn’andro dra tarafin’ny gny ziro igny gny rano io dra lefa aby gny fia fa matahotsy hazava, mandeha mitalia toera menzimenzy. Tena mampalahelo gny fiavian’ity asan’i QMM tiky satria ndre gny fia tokony ho tamà manjary tsy tamà dra mandeha mitalia toera takotako amin’igny agny dra mety moly magn’andriaky agny aza! Sarotsarotry aseky gny hahità fia aminay etiky hanany zao fa tsy misy sasy gny fia.

« Tsy mahagaga ndrematy gn’agnômbinay »

Renay zao fa hajano aby zao gny harato amin’ity rano tiky dra ho tapena zao izy tihô… dra mba hanao akôry zany gny hiafaran’ny gny fiaignanay? Eza gny hombanay? Ino gny raha hataonay… no izay tokoa gny raha hisy?

Gny raha misy amizao aloha dra samby mampiasa gny rano igny aby i QMM vô gny fokonolo etahô… Ao gny itrohan’i QMM gny rano ilàny amy gn’asany. Dra ao avao koa gny angalan’ny fokonolo fia no mbô andefasany gn’agnômbiny mba hinon-drano…

Tena hita fa maloto gny rivotsy iaignan-tegna tratsin’itiky raha amboarin’iereo tiky. Feno bon-tany aby ze ombànao. Gny rano igny moa fa tsy zakà sasy fa feno. Nefa gny rano igny gny inoman’ny gn’agnômbinay vô gn’akata egny gny sakafony. Io maloto aby io, feno bòtany. Tsy mahagaga no fonitsy maty kiraikiraiky aby gn’agnômbinay etiky… Gn’agnômbinay t’Ilafitsignana tetiky dra fa nahatratsy teo amy gny rônjato teo, feny izy amizao mety enipolo na dimapolo eo sisa!

Mba nitiànay no mba nisy “assurance” gn’agnômbinay fa tsy dra atôby ho matimaty avao fa asandreo io avao mamono gn’agnômbinay io… nefa no marary gn’agnômbinay reo dra mbô angalandreo vola koa zahay anaova vakisiny anazy na hiviliana fagnafoly ho anazy…

Tsy maintsy amin’io rano nilotòndreo io avao gny angalànay gny rano hinôminay satria tsy misy loharano afatsy io aminay etahô io. Atao an’izao maro gn’olo nahazo arety aminay etiky.

« Resy gny zananay »No gny voankazo koa gny zakà dra mety fa mihina voankazo maloto no sady misy arety azo bôk’amy gny vovoky avao zahay etiky. Sady mety io tokoa aza gny mahavy gny zaza vô gn’olom-be mararirary aminay etiky io…

Tsy mitsiry soa manahaky gny taloha igny sasy gny voankazo aminay etiky… zay seky tsy fantatsy sasy na avy amin’ny hainandro be loatsy vô gny tsy fisian’ny andromora io na, avy amin’ny vovoky vô gny rivotsy maloto iegnantsika henanizao tiky avao koa! Tamin’ny tao tiky zao dra tsy nahavokatsy voankazo ndre voany raiky zahay. Ndre vôsary zay, ndre mangy zay, tsy nisy… Kô nofa tsy misy vokatsy havily aseky dra tsy misy vola koa… Amizao zany zahay nofa minday fia havilinay a Faradofay egny dra fa magnararaotsy mivily ze hany tokony hilànay satria tsy misy gn’aminay etiky… Misy zahay fa tara vô militsy atrano nefa zahay gny minday gny bezaranay dizera amin’io. Misy koa nefa zahay dra tavela a Faradofay egny fa mbô tsy mahalafo… amin’igny aseky dra maty resy eo avao gny zananay miambin’anay. Mialoky ambany hazo mbegny avao iereo miamby gny hiavian’ny gny ray aman-dreniny lahatagny hinday hany dizera.

« Tsy maintsy mitaliaasa ambaliky agny »

Nalàn’i QMM aby gny tany Papango vô Fanjà. Io tsy viniliny fa raha nalàny avao. Zakàny zahay amin’io fa tsy ho anazy io tany io fa anay avao. Feny mahagaga anahiko gny mahita fa miitatsy miitatsy aminay atiky avao gny refin’ny gny tanin-dreo igny. No mba nizaka taminazy tagny zahay dra nizakàny fa mbô ho avy etiky izy handravonan’io. Feny dra tsy nipoly hatramizao.

Mampalahelo anay avao satria zahay tsy mba nomem-bola tamy tany hafa nalàny reo… Amizay koa mbô nafindran’i QMM amy gny toera feno olo zahay dra tena mijaly fa feno loatsy gny tanà igny…

Tsy maintsy mitalia asa zorny ambadimbadiky agny mba hihinanàn’ny gny fianakavia… zaho kanefa tsy hahay hitalia asa amy gny birô apôsitsy agny fa olo tsy mahay taratasy firy fa dra tsy maintsy ambanivolo


38


etihô avao… Dra ze ahitako asa na zorny egny zany gny andehanako.

Misy fiatrekany amy gny fiaignako avao zay… satria ho lavitsy anahy gny fianakaviako. Tsy ho hanjary gny fiaignanay fa mitalia anahy gny zanako vô gny valiko satria zaho gny loha-pianakavia atrano ao. Zaho gny mandahatsy gny raha aby ao isan’andro… nefa zaho tsy ho eo. Tena ho many gny fianakaviako zaho.

Ndre zay kanefa dra tsy misy azoko atao fa no tsy mahita asa eto aho dra tsy maintsy mandeha. Gny fiatraikany amin’ny fiainako amy gny maha raim-pianakavia anahy dra tena misy satria tsy afaky magnenty akeky gny fianakaviako aho fa lavitsy. Tokony hijano atanà eto avao zaho zany.

« Tsy afaky mampiasagn’ala igny sasy zahay »

Tena ala be ty ala tiky taloha fa nanomboky nitantagnan’i QMM anazy dra hô hitanay nihen’izy tiky… Izay gny tena nahasarotsy gny fiegnanay tetiky satria ze raha mikasiky anay dra mifampianky amin’ny ze raha agnatin’ny ala tiky ato aby. Ndre gny zananay zao tsy maintsy ho sahira nofa hitalia hazotragno satria tsy manambola hiviliana ambaliky agny… Mbô raha raiky manahira koa gny fitaliava hità handrahoa satria fa voaefitsy aby ndre gny fangalànan’io. Voatery zany tsy maintsy mivily saribô a Faradofay agny mba handrahoa…

No zaho zany manam-bahiny atrano ato dra tokony hagnoma hanikany kelikeliky aho, tokony hahandro harosoko gny vahiniko igny. Feny tsy afaky handroso raha ho anazy vetiketiky eo zaho satria tsy misy hità gn’aminahy ao… No mbô handeha agn’ala agny zaho zay vô hahandro ho an’ny vahiniko igny dra mbô ho ela dra farany mandeha avao gny vahiny igny tsy hahaligny. Zay aseky dra raha farany ze mahamegnatsy tokoa zay aminay etiky.

« Gny vokatsoan’ny gnylala vaovao igny »

Tena mahafapo anay aloha gny lala namboarin’i QMM igny… satria afaky mivengè amy gny lalan’igny

zahay minday gny vokatsinay miharo gny enta-mavesatsy indesinay aby magna Faradofay egny.

Mba fa tsy mandeha tomboky no tsy mitarazo enta mavesatry sasy zany zahay amizao nofa handeha apôsitsy. Sady amizay koa afaky mandeha aminay atiky gn’olo hivily gny vokatsinay. Ndre gny tômôbily igny koa dra mbô afaky militsy hatra atanàn’etahô hitatitsy anay miharo gny varotsinay. Tena tombony be ho anay tokoa zay.

« Novàn’ny gny vili-piaignaigny aby gny fomban-draza »

Gny mikasiky gny fanambalia… gny fanambalia taloha moa dra nisy gny sazozaza. Mbô apelatagnan’ny gny ray aman-dreniny eo avao gny zaza apela dra fa misy msazo. Misy mità anazy sahady zany, fa hanambaly anazy nofa be izy. Amin’igny fotoan’igny gny zaza apela igny gny misy raha taliàny na marary izy dra gny lehilahy nisazo anazy igny gny miantoky anazy…

Nofa kelikely egny amizay dra mizaka amy gny ràn’ny zaza apela igny amizay gny lehilahy igny fa hagnakatsy gny valin’igny amizay… No mbô hitan’ny gny ray aman-dreniny fa mbô tsy vonona gny apela igny dra mbô zakàny heky gny lelahy igny handigny kelikely ndraiky… Nofa afarafara ao amizay … dra mamônjy gny ray aman-drenin’ny gny apela igny ndraiky ralelahy hangataky gny valiny iny.

Nofa magneky amizay gny ray aman-dreny dra ahìn’amizao gny fanambalia igny. Toaky gasy 2 na 3 litatsy, raha hinômy kelikely vô agnômby raiky gny indesin’ny gny ray aman-drenin’ny lelahy igny homè gny ray aman-drenin’ny gn’apela… Gn’anilany atahô amin’io dra fa magnoma hany ho an’ny gny olon’aby. Zay avao dra fa ampy fa nahavita gny fanambalia taloha fa tsy mitalia raha maro.

Fa amizao dra tena niova gny raha aby. Fa tsy gny ray aman-dreny sasy gny mitalia valy ho an’ny gny zanany fa izy topony avao gny mitalia ze apela tiany hovaly… Amy gny fiovàn-draha aby tiky aseky dra fa tsy atao moramora avao miaraky amy gny fianakavia fa tena itokava olo maro ivelany


39


hanatriky eo. Satria nofa maro gn’olo magnatriky dra maro koa gny fagnomeza ho azon’ny gny mpanambaly.

Misy olo raiky amizay mipetraky agnilan’ny gny mporovaly regny eo hanisaky gny fanomeza niazondreo igny amason’ny gn’olo eo. Hôn’izao misy gny mahazo vilagny folo na rôpolo, lasety dimampolo, sotro telopolo dra mety misy aby aza mahazo agnômby raiky! Misy olo raiky amin’ny fianakavian’igny ao avao koa aza manisaky gny vola vô mizaka anazy mafy amign’olo maro eo… dra samby mitehaky eo aby nofa vita igny.

Gn’antony agnahivanan’io seky dra gny mba hagnampian’anazy mba hindesiny hagnahivany gny tokatragnon’iereo rôlahy. Taloha izy io dra gny ray aman-drenin’izy rôlahy avao gny magnampy anazy, miantoky an’izay.

« Miatriky fiaigna sarotsygny zanako amizao »

Tsy mba magnenga gny zanany ho sahira zao gny ray aman-dreny fa tsy maintsy mitalia raha hagnampiany gny zanany avao sinitsy hanagnan’ny gny zanany fiegna soasoa mihoatsy gn’anazy taloha teo. Sady zay gny tena mahavy gny tany raiky mifampitoliky samby miahy eo aby satria igny gny mba fotoa afaky hagnampia gny mpivaly vao igny.

Feny araky gny fieritseretako anazy dra tena ho tôzy fahasahiragna tokoa gny zananay… satria tsy misy tany malalaky sasy ndre hagnamboara tragno, ndre gny hasia zoloky. Nofa tsy mahita asa ambaliky agny zany gny zananay dra tena ho sahira amy gny fivelomany vô gny hamelomany gny taranakiny.


40

Say Louise - Ilafitsignana

Fahaky zahay mbô nasitiky tamin’ny gny fahavelon’iabanay dra mbô tadidiko hô nimora gny fiaigna… Mbô nitôby ta

Faradofay zahay tamin’io… niasa tamy «batellage» iabako tamin’io… dra mbô nianatsy zahay dra izy koa niasa tegny. Nofa retirety amizay izy dra nifindra a Ilafitsignana atiky zahay… Nampianarin’iabako amizay zahay nofa niavy a Ilafitsignana etiky feny tsy nanahaky gny ta Faradofay tagny, tamy ry masera tagny igny fa tena hafa.

Teto iabako gny nambôly satria eto gny tanindrazanay. Tamizay fotoana zay zahay dra tena nahavokatsy maro indrindra gny resa-bary satria

Say Louise, ampela,38 tao.


Feon’ny gny Fiovà Say Louise - Ilafitsignana

41

zahay koa amin’io tsy nisarotiny amy gny rano fa tena nisy gny rano… Hônan’izay gny resaky vôly balahazo dra tena nampazoto gny rangahy igny gny mitetiky gn’ala vohitsy igny hamboliany balahazo vô vary. Tena mahavokatsy maro be tokoa izy nofa avy eo dra ahìn’angony an-gony avao fa tena tsy lany hohaninay an-trano ao …

I dadanay dra mpiandriaky tena mahay avao koa. Nofa izy gny mandeha an-drano agny dra fa falifaly zahay fa ho afa-po koa hihina laoky maro. Hônizao nagnamboarany harato koa zahay mianalahy… Vô mamindra kelikely hanao dra fa mahita fia maro isakarazany amin’ny gny rano igny. Mandeha magn’agny amizay zahay mianalahy dra nofa mahazo zahay dra filìnay gny fia tiànay dra gny halanay arianay amin’gny rano igny fa tsy efa…

Karaza-pia maro gny azo tamin’io: gny sarô, hônanizao gny fiam-bazaha gny mazy. Zahay taloha tsy namarotsy fia zao… fa dra ahìnay laoky avao... Afaky mivily fisikina ho anay koa i dadanay nofa avy mangalaky gny vola retiretiny isam-bola igny.

“Mahazo vola avaondre mbô mianatsy”

Nafindra Ankaramena agny koa zaho tamy gny fotoan’androny. Dra agny koa aho zany mitoha fianara. Mandeha magna Manambaro agny amizay aho mivarotsy vary, satria tsaroako razako zay mambôly vary dra igny zany gny agnomezany ategna fa satria zafy io moa dra tiàny dra nomeny vary gony raiky. Sady gny taloha koa mbô nimoramora gny fiegna dra afaky magnome raha maimaimpoa ategna avao gny havategna. Dra io ho izy lisano dra avilio o vary io fa omeko anao. Avy amizay gny tsena dra naviliko gny vary nomen-drazako anahy igny amizay aho mba mahazo vola kely.

Amin’io ho hanao, gny namarotako gny vary igny dra ariary folo avao… No ampindresin’amy gny fiegna amizao ze vilim-bary zay dra tena tsy misy dikany… Ankoatsy gny varotsy vary igny nofa sabotsy alahady amizay zaho dra magnombotsy tonga mena dra aviliko amin’ny mpiahy riso anazy io fa hatao fagnafoly.

“Avy gny fotoam-pamokara”Niala nianatsy amizay aho zany dra sininton’iereo najano tamy gny fianarako, 4ème zaho amin’io fa hampanambalý zao. Gny olombe taloha io moa ko mbô kely avao tegna dra fa ampanambaliny.Egny amizao, nandeha gny tao, tsy nanjarinjary amizao koa gny tokatragnoko tamy gny fotoanandrony fa nisy disadisa dra nisaraky koa zahay. Dra noly amy gny ray aman-dreniko etiky aho. Izaho nipetraky amin’ny ray aman-dreniko eo igny avao koa dra fa nisy namônjy anay eto fa nangataky anahy ho valy.

Miasa amin’ny SIFOR gn’olo nangataky anahy igny amin’io dra militsy amin’ny 6 marandray dra mirava amin’ny 2 folakandro. Gn’avy lahatagny zany izy dra avy dra fangaly gny resiny dra avy dra agn’ahitsy agny. Izy lahateo koa moa olo tia mamboly dra mandeha soa gny vôlinay, mambôly bageda zahay, dra mambôly vary koa… tamizay aseky gny fiaigna dra mbô nisoa…

Hônanizao ndre gny vôly balahazonay dra tena mbô namokatsy soa aby… Ambany amin’ny toera amakian’ny QMM vato agnapoahany dinamita rik’egny gny misy gny toera ambolianay balahazo… Dra tena tsy nijaly mihitsy fa satria nisy gn’andromora dra ambolen’amizao gny balahazo dra fotony raiky avao dra hô fe gny habeny lahatagny. Gn’andromora moa gny mahasoa mampamokatsy gny vôly. Na vary gn’ambolenao na balahazo dra vokatsy aby taloha satria ampy rano soa aby gny vôly. Tsy mila asia zeziky zao sasy gny tanimbôly nofa hamboôy vary fa avy dra ambolen’avao fa ampy rano.

« Nanomboky amizaygny fiaigna sarotsy »

Izy amizao nimaty i dadanay dra nanomboky niova amizay gny fiaignanay… tsy misy nagnampy sasy zahay amin’ny gny resaky fambolia… Vita gny fandevegna anazy dra tsy nisy ho nitsapatsapà zahay fa lany nikarakarà gny faty igny aby gny tahiry kelinay teo… naroso gn’olo nagnaravagna anazy vô nanaova gny raha isa-karazany.

Dra nivesatsy amizay aho, nanjary nikoronta koa gny tokatragnonay morovaly. Gny taloha eo moa tsy


42


gny valitegna gny mampiapatan‘ategna fa gny ray aman-drenitegna… I neniko zany gny nikarakara anahy tamy gny fotoanandro io, izy gny sahiran’ny gny fitaliava gny hany… gny valiko igny dra fa namanta tsy nitoliky anay sasy… dra teo amizay gny nanomboky niova gny fiainako!

Nisy fotoan’andro zay raiky tadidiko zay nisy mosary nandalo. Foto-bia io gny halỳ dra igny gny adraso ahý bokoboko vô zay ho hany… Fe mandalo aseky gny tamin’io fa tsy manahaky gn’amizao fotoa zao mandavatao avao tiky.

« Miankin’amy gny vovoigny gny fiegnanay »

Tafara tato amizay zany zaho nofa nisaraky tamy valiko taloha igny, nisy lehilahy hafa nangalaky koa... Niaraky niasa tegny amizay zahay roa mba hanasoavanay gny fiegnanay. Dra nanamboatsy vovo amizay zahay, dra samby nangalaky hazo agn’ala agny ; nangalaky zao fahitsy zao, nangalaky bozaky fa izao aby gny fagnamboara gny vovo aminay etiky… gny taloha moa mbô nisy gn’ala dra tsy manahira gny fangalà gny hazo.

Apetrakinay an-drano egny amizay gny vovo igny… dra mifoha magneno akoho amizay hagnenty anazy… no sendra anazy misy moa dra igny gn’andesy magna Faradofay avily dra igny gny iviliana hany lahat’agny fa dra tena tsy misy raha atoko gny eo no tsy igny. Mba nagnohatsy nambôly avao zahay feny tsy mamokatsy gny tany igny fa tany fasiky tsy ampy rano…

Fezy kindraindraiky tsy misy raha gny vovo igny dra maty mosary tsy mihinan-kany zahay amin’igny andro igny… Farany nahita tetiky gn’olo fa nofa mahazo maromaro izy agnatin’ny andro raiky dra ahaza gny vola sisany mba hitsinjova gn’andro hafa tsy ahazoa fia igny fa havily hany.

« Tsy mety afa-po gny lelahy »Avy teo amizay aho dra nivesatsy gny zanako faharô. Gny tena mahalatsalatsa anahy zany dra nisy koronta ndraiky koa gny tokatragnonay dra tapa-kevitsy izy fa hisaraky zahay, hengany aho fa hihery amin’ny valiny taloha igny agny izy…

Gn’olo mitalaky zany dra mitsara anahy manao hô zaho gny tsy mahay minday tokatragno na manapagnahy. Fa ndre zaho koa dra teholatsalatsa avao fa magnino nofa latsaky anaky amindreo zaho dra isarahany. Kanefa araky gny fitsaràko gny vatako zany hô tsy dra magnahy loatsy amin’ny findesa tokatragno na malaim-baly, fa gny lelahy gny sarotsy atao. Zay zany gny fahafantarako anazy.

Tsy mità hazo zoro gn’apela no atery fa tsy maintsy moly amy gny ray aman-dreniny. Dra noly aho miaraky gny zanako… Dra egny aho tsy nanambaly koa satria naterin’ny valiko igny. Dra egny niteza raiky egny amizay, gny zanaky amin’io fa rô. Gny valy vinaliko aby igny zany dra tsy mba nisy nitoliky anay moroanaky.

« Nihanandroso gny fiaignako,nivarobarotsy »

Eo amizay zany zaho mieritseritsy hô ino gny raha hivelomanay moroanaky tiky? Eo amizay zaho zany mieritseritsy hô aleo aho mitalia varotsy moramora a Faradofay agny mba haviliko hônan’ny gny kivoavoa mandarina zay, fary na voangy mba mora reo isaky gny tsena. Feny zay tsy maintsy mitalia vola havily anazy heky. Feny, tsy misy vola zaho amin’io ndre raiky! Farany nandeha nanao ragnandria gny havako agny aho hôny mba misy voangy handrareo, misy raha, mba velômindrareo aho fa itiky aho miteza raiky tsy hitako gny hivelomanay. Mba ze lafoko ateriko eo. Tsy nisarotiny koa moa gny havako reo fa dra nagnome fa satria iereo olo mamokatsy voankazo maro.

Avy teo amizay aho nitalia vola havalibaliko, amizay aho mba mahazo tombombarotsy ho anahy ambatako. Dra nizaka tamin-drohavako ndraiky koa zaho mba hampindram-bola anahy… no fa manambola amizay tegna dra mivily raha atsena ao dra magnome avao koa gny havako igny. Akôry tegna hifanasaky aminazy amy gny tombombarotsy igny! Nanomboky nahazo voankazo maro amizay zaho haviliko atsena egny. Nofa mahazo vola egny dra igny koa gn’indesiko mitety tsena fa lahat’amizay aseky dra nampinday enta olo avao, dra mba kely nandehandeha gny tsenako.


43

Dra nivily lakan’amizay koa aho amy gny vola kely mba nivoavoriko teo. Ty ho zaho gny raha manahira ko aleo anapahako hevitsy akoa fa hinday laka koa aho. Zaho amin’io fa mavesatsy koa feny tsy nahasakan’anahy tsy hivèn-daka io fa dra lasan’avao aho amy troky be nivèn-daka hitety ze tsena magnodidy tegny.

« Nifanototsy nandehaan-drano egny »

Atôko fa tsy mivelo amy gny fambolia sasy zahay Ilafitsinana manontolo… Fa mihalany zany gny fia satria fa ao aby gny fiegnena amizao amin’ny rano io ao… gn’ambatsy vô gny sarô moa dra fa tena fa holily amizao. Gny fiambazaha aza mba atao mba misy feny dra kiraikiraiky avao. Gny angora lò zay, gny varavarà zao moa dra fa ten a tsy hita nefa gny tamy taloha dra mibion’avao mangalaky anazy… manahaky gny tofoky zao dra fa sarotsy gny iboahany amizao…

Taloha gny fia ndre hanao mariny magnaraky gny sisiny igny avao dra fa mahazo anazy… hanany zao kanefa, tsy maintsy mandeha an-daliky egny vô mahazo fia. Hô raha milefa, lomay lavitsy zay gny fian’igny…

Zahô zao no hitantara amy gny zanategna vô gny zafitegna hô ino aby gny karaza-pia taloha nampalaza ty ranontsika tiky, dra fa tsy misy sasy fa sarotsy gny hizaka anazy. Fa gny raha tsapako avao dra gny mena hariva gny tena mihamaro aminay etiky… Dra fa gny tsikiliboky zay vô gny

tsitsiky gny misy avao isan’andro isan’andro feny dra madinidiniky aza gn’azo aminazy!

Tamy gny taloha zany nisy gny tantely dra io zany gny indesy manapaky gny zaza ; gny vary hôsy zany andrahoa amy gny hità vandagnira. Zao aby zany gny fomba taloha. Feny, mampalahelo fa very izy amizao fa satria very gny fomban-draza… Mainin’ny gny tanignandroky gny horaky igny, tsy misy gny hambolia gny vary hôsy igny. Dra gny tantely zao moa, ino moa gny vonjen’ny gny tantely tsy gn’ala? Gn’ala zao tsy misy ; hôn’izao gny hità vandagnira zao ala gny mampisy gny vandagnira fa tsy hitsiry atanety etiky avao fa gny vohitsy igny gny itsiriany io.

Rebahin’ny Colas zany gny vohitsy igny dra tena mahalatsa fa tena ahìniereo mahitsy aza. Satria ao gny angalàn’iereo gny vato agnamboarany port io… feny ao avao koa gny misy gn’ala egny… gny fandehan’io vohitsy io, ndre io zany gn’ahý tantara raza amy gny zananay vô gny zafinay dra tena hagnakany zany gny zanaky miharo gny zafy satria tsy mahita maso hô nisy vohitsy terahô.

Zay zany gny mahavy gny fomban-draza taloha aby very satria izy zakà zahô, gny raha tokony hilain’aby amy resaky famorà (savatsy, tapaky) tsy azo sasy fa lafo. Hônanizao gny dokotera dra fa alàn’avao, dra zakà i dokotera hô angalarin’avao fa zay zany gny fomba hananiky io. Satria tsy misy gny handraisa ny fianakavia hô haroso gn’olo nasà. Tsy ampy gny hatoraky dra voatery zany izy zakà amy gny fianakavia hô angalarin’avao.


44


« Tany zara nomahavokatsy sisa »

Gny taninay misy gny faritsy tokony ho azon’ny rano zany io lasan’ny QMM agny io. Ohatsy zao gny fianakavianay dra nana tany, dra tena tsy maty rano mihitsy ze horakinay azon’ny QMM zay; tsy maty rano io ndre tsy mora gn’andro fa tsy ritsy. Tena mampalahelo zany fa niazon’i QMM aby io !

Hônanizao koa gny tanim-balahazonay zao dra amy gny vohitsy igny egny. Gn’ankabeazan’ny taninay reo ndre manany gn’andro dra mambôly avao zahay dra mitsiry avao gny balahazo satria mangatsiaky gny vohitsy igny satria misy gny ala. Fa gny sisa tsy azon’ny QMM zao dra gny tany karakain’aminazy igny gny sisaky aminazy hanany io. Tany tsy dra mamokatsy firy no fasipasiky zay gny sisa!

Gny fizaràn’ny fambolianay ambanivolo atiky moa dra misy gny vary agnivo, gny vary aloha, dra misy zao tsipala zao… agnatin’ny taon’ny raiky igny gny mizara ze fambolia telo zay. Hanany zao tsy afaky mambôly afa-tsy indraiky avao gn’olo agnatin’ny taony raiky igny satria tsy ampy gny rano… tena mampatahotsy fa tsy misy mihitsy aza!

« Maloto gny rano igny »Zahay amizao zany dra tena mana olan’amy gny rano… satria mananiky gny tanignandroky dra ritsy gny rano. Faharôn’izay gny bò-tany vô gny vovokin’ny dinamita igny nofa mipoaky dra mibò gny tany, mibò lahateo koa moa gny gazin’ny dinamita lahat’agny dra mipàky amy gny rano hinôminay amy ty ranon-drazanay lohavovo tiky… lohavovo zany gny agnaran’ny rano atsakanay amizao fa vovo zany gn’ambanivolo etiky. Ka io zany gny ibozan’ny dinamita io satria o ranonay io tsy milomboky.

Mbô tsy nahavitàn’ny QMM pômpy zahay satria zahay mbô tsy agnatin’ny limitin’ny gny nalà-tragno fa gn’olo agnatin’ny limity nalà tragno zany gny nahavitàn’iereo pômpy. Ndre iereo nahavitàn’ny QMM pômpy io zany dra fa mitaray satria kindraikindraiky amy ty tanignandroky tiky, tsy mahateraky gny rano. Nofa maro koa gny fitanan’anazy fa tsy olon-draiky gny miahy

anazy io dra simba izy. Asa atao akôry gny fagnamboaran’anazy io? Mbô tsy firy taon’avao dra fa simba!

« Maloto gny rivotsy iaignanay »Fa ndre gny rivotsy iaignanay tsy mitovy amy gny taloha sasy. Satria, amizao miain’amy gny bò-tany; miain’amy gny gazy apoakin’ny gny dinamita isanandro tiky zahay. Izy io mipoaky amy gny roambinifolo, dra mipoaky koa izy amy gny dimy, isanandro. Mba akôry aza gny fototsy gny fiegnenanay amizao?

Zao ndre o zanako io hanany io zao dra mikohaky … Moiva isa-karazany gny aretin’ny gny zaza na gny olom-be indrindra amy ty resaky kohaky itiky dra tena miahy loatsy. Zaho zao dra miteza mena fa zaza volany raiky sy tapany moa izy tiky, dra fa kohaky zany gny nahazo anazy no vô teraky…

Ko tokony mba hisy hôpitaly maimaimpoa koa zany gn’aminay etiky… mba hitsaboanay, satria tsy misy vola zahay Ilafitsignana etiky fa olo tena mijaly. Gny hôpitaly hindesan’anazy koa amin’io dra mbô tena lavitsy, a Faradofay agny zahay gny hitoha hôpitaly. Io koa zany dra raha tsy mety hitako fa tsy tokony handigny hô fa marary mafy gn’olo vô mandeha dokotera. Zahay etiky koa dra tokony mba hatorotoro mikasiky gny fitandrova amin’ny gny fahasalamà satria mba tokony hisy ohatsy gny fiarova na amy gny rano hinôminay zay. Ndre tsy ho voaaro moa gny rivotsy hiegnena, dra mba tokony harova gny rano hinôminay. Zay zany gny fiangaviako amindrareo fanjakà na ry zareo QMM, gny mba handraisandrareo atagna gny momba gny fahasalamànay satria handrareo gny toponandraikitsin’ny gny fangalà gny taninay t’etiky. Tsy ho nisy zany ze raha aby zao no tsy gny fangalà an’ity taninay tiky.

« Gny tombotsoa vôgny voka-dratsiny »

Gny tombotsoany aminay Ilafitsinana eto zany dra amy gny resaky tragno zany novà tragno vifotsy aby gny tragnonay etiky. Feny, izy taloha gny tragnonay dra trano falafa aby… Dra gny lala koa


45

dra tena mazava aby gn’arabe igny fa tsy teritery sasy fa nanjary nalalaky, fa tsy mieritseritsy an’ny gny lalan’igny zahay. Izy amizao fa ahazoan’ny gny tômôbily mandeha aby. Dra mbô hagnamboatsy lala hatrà Ilafitsignana potitsy Ankarefo egny iereo, amizay mba magnakeky an’ny Manatantely. Dra agny zany gny hapomban’anio arabe io. Dra ampazahoa atanàn’agny soa magnamora gny findesan’ny gn’olo varotsy magn’atsena agny.

No nizaràm-bola amizay zahay tambin’ny taninay nalàndreo igny, dra misy olo sasany gny nizaka fa sambatsy zahay fa nahazo vola be. Kanefa zaho tsy manao anahy ho sambatsy… Gn’antony anôvako hô tsy sambatsy, dra nohon’ny gny vola niazoko tamin’ny gny tany igny tsy natao ho anahy raiky fa tsy maintsy zaràko aminay fokony aby. Satria gny tany igny tanin’ny gny razanay fa tsy taniko zaho raiky. Zahay fokony io zany misy 5 gny manjara o vola eo… zay zahay dimy zay mbô samby mana gny zananay aby. Dra io tsy maintsy eniky gny vola igny aby.

Gny vola azo igny koa moa dra mbô tsy mitovy satria hônan’ny gn’anay zao gny tany be velarany, kanefa tsy misy voavoan-draha mitsiry dra tsy raharahàndreo fanjakà zany gny habe velaran’ny gny taninay igny fa dra nalàny mora avao. Kanefa io taninay io dra tena mahavokatsy na bageda zay na vary, na balahazo zay. Io gny sakafo haninay amin’io tany io isan-tao isan-tao. Feny ataon’iereo tsy dra misy vokatsy loatsy zao ko izay zany gny tsy naha ampy gny vola azoko taminazy io.

Ndre tamy gny fizarà gny vola-tanin’ny gn’olo zany dra tsy mitovy… gny nambôly mangy, kôkô, letisý zao dra nahazo vola bebe.

Tsy afaky gny mizaka zaho hô nahazo vola be satria tsy vôniky gny taony raiky fa ndre gny ambolany, ataoko tsy ho aritsin’ize vola zay… izy gny hany, izy gny itsaboategna, gny avily sira, gny avily menaky, dra hatr’amy gny hità aza. Gny hità moa dra azoko zakà amindrareo fa tsy misy sasy gn’aminay etahô fa tsy maintsy mivily charbon à Faradofay egny zany.

« Mitovy aby gny raha avily »Manahaky anahy zao nofa nahazo gn’anjarako, gny fikasako dra hamoha varobarotsy madinidiky… dra gny sisany atao sakafo… dra gn’ilany ikarakarà gny zaza madiniky… Feny samby miahy gny varobarotsy igny aby koa gn’olo etiky, dra tena mitovy aby gny raha avily. Dra be tsy mandeha gny varotsy. Ko ratsy seky gny tsena. Tsy misy tombony aseky fa be andrahôn’avao gny balahazo avily igny nofa tsy lafo… Eo amizay aseky tsy misy gny havalikaliky fa lany hanin’avao gny tombony igny. Dra farany mihè mihèn’avao gny vola igny fa tsy mitombo ndre raiky.

Ndre gny nahazo vola manahaky anay, ndre gny sasany tsy nahazo fa tsy agnatin’ny limity amy gny tany azon’ny QMM io kanefa dra mijaly mira aminay avao koa amizao… Gny nahazao vola igny moa dra namavatsy gn’azo. Gny tsy nahazo igny sahira, satria tsy namokatsy firy gny tany igny fa tsy misy andro mora… Dra fa gny rano igny agny zany gn’iveloma ndre fa tsy firy koa gn’azo lahat’agny.

« No tsy mahay taratasy gny zananay dra ho ratsy gny hoaviny » No mba bebe gny vola apelatagnako dra mba tsy hijaly gny taranako afara agny fa mba afaky mianatsy soa manohy lavidavitsy dra ho tafita.

Feny dra tena mampalahelo anahy no tsy mahita vola hampianarako gny zanako aho fa sahala amin’ny zaho mihitsy gny manitriky anazy agnaty lavaky mba tsy hahatafita anazy ko naha bado anazy… Hiezaky mafy avao zaho mba hahatafavoaky gny rô amin’ny zanako. Mba sitrany maha antoky gny fianakavianay afara agny igny!

Zay zany gny hiafaran’ny gny taranaky fara aman-dimby aminay eto amizao. Gn’eo zany gny bado dra ho matiantoky afara agny fa satria izy tsy hahay raha aseky! Tsy misy raha hahatafavoaky anazy fa tsy hahita asa izy. Ndre gny tanindrazanay aseky tsy misy holovàny sasy satria fa niazon’i QMM. Dra ino gny raha hiafaran’ny gny taranako fa dra hijaly! Tsy fantatsy gny hahazo anazy… fa zay zany gny mahavy gny zafinay tsy misy raha ho tsapatsapà…


46

Sirily - Ilafitsignana

Sirily,lelahy,42 tao.

I Sirily gn’agnarako: gny zanako enin’izy ao, efasy lelahy rô ampela.

Taloha, zahay vô nateran-dranay dra sy nisarosarosy aminay gny velon-tegna fa nimora aby, dre gny fambolea dra tena niroborobo soa satria nimora gn’andro. Tena nahavokasy maro zahay tratrin’ny gn’andro mora igny, misy aza da lo avao gny vokasinay fa maro loasy sy afaky ho hany indraiky mandeha aby. Fa amizao simba aby gny vôlinay, gn’olo dra tena mahasiaro mijaly sy mosary aby fa maikin’ny tanign’androky no gn’andro koa sy misy ora.

Nampidiry nianasy amin’izao zahay tamin’ny lakilasin-dry Masera zao t’Ilafisignana teto…. Izy tafaran’igny koa dra nafindra a Ambinagnibe egny…

Nangalaky CEPE sixième amizao koa zaho, no nangalaky CEPE sixième aho indrô nangalaky sy nahafaky. Nizaka amin-drako amizay aho fa tara loasy ty fianara tiky fa sy hanohy sasy aho fa hiasa. Tamy vôlohany sy nagneky ràko fa mbô nitiany hianasy avao aho fa hovany lakilasy hafa koa, feny zaho fa nizaka anazy fa hiasa fa sy mazoto dra sy nagnola ezy fa nagnaraky gn’anahiko avao.

Feon’ny gny Fiovà Sirily - Ilafitsignana

47

Gny fitadiavam-bola azo ataoNalan’izay rangahy atô Mbola menty teto zay aho, fe fa nimaty izy, nalany hokaramany hiarak’andro. Zaho ho zaho sy hiarak’andro isam-bola fa hitalia agnomby ho anahy isa-tao gny tiako. Nandeha koa zaho nalan’i rangahy ta Masianaky ery zay koa aho dra nahavita roa taona koa aho tegny… Ka io ho zaho dra mbô sy ampy io fa mbô hanohy hikarama ndraiky aho… feno efasy tao gny niasako dra nahavory agnômby efasy ho andrako aho zay vô nizaka aminazy amizay fa hijano sy hikarama amin’olo sasy.

Egny amizay aho nanomboky nambôly koa, dra nahiko voalohany amizao gny tetik’ala… Sy nisy sy nagnontany anahy gn’olo hô hataoko ino aby ty balahazo maro namboleko tiky… Tinaoko amizao rabalahazo amy tany atô Ambinagny ery zay fa haviliko egny. Dra nizaka andrako ndraiky aho fa hivily agnômby amin’ny vola vilin’ny balahazo igny. Nahazoako agnomby raiky koa lahatagny, temboay lahata Ankaramena agny, vilin’agnômby tamizao mbô efasy arivo.

Gny fanambalia vôgn’andraikisy gn’an-tokatragno

Niavy teo amizay aho fa nibebe da niahy an’izao ringa zao, oh ay tegna mbô zaza igny moa koa ! nindesiny gny hazaza igny tokoa dra miahy ze raha aby tià hatô, mbô eo koa gny herim-batako igny. Zaho amin’io zaza fa ah, fa mitakasy valo amby folo tao matanjaky, mipaky nitolon’amizao zahay… Satoky roapolo taona aho da ho rako angalako ampela hanao. Feny sy naneky aho fa zaho mbô zaza tihô fa hanambaly ho zaho manô an-drako.Sy naneky mihisy ràko fa da nihizingizy dra farany aho nagnaraky avao, hatao akory moa fa zakan-dray aman-dreny gny raha egny, kô no gny ray aman-dreny moa gny mizaka sy afaky hanô akôry tegna fa sy mainsy magnaraky ze zakany avao… nanambaly amizao aho, ay tegna mbo zaza igny feno roapolo tao soa aho amin’io. Nakariko agnatiny herinandro gny valiko gny voatoka hisara miaramila aho, dra nandeha miaramila amizay koa aho.

Lasa nanao miaramila amizao aho da gny valiko igny najano an-tanana amin’ny ray aman-dreniko

eo. Tagny amizao aho dra gadragadra isan’andro avao amin’ny miaramila avao sipaky ny mi-decouche matory ambaliky agny. Vitan’igny amizay, sy nahafô ro rako nalany aho nofa nahafeno valo vola tao nalany tagny… Avy an-tanà teo amizao aho sy mainsy nandramby andraikisy hamelo gny valy igny.

Feno taony raiky gny fanambalianay dra lasaky amy zao zaza raiky, ampela io. Egny, gn’asako amin’io indesiko miteza gn’anako miaraky amy valiko, nambôly aho vô nagnarato. Tena mbô nahavelo anay soa aman-sara gny harato tamin’io, satria tena mbô nimaro gny fia azo.

Hitako zany fa ho zakako sara gny mandeha an-driaky da mba nangataky tamin-drohavako Ambinagnibe egny io aho mba hitohana amin-dreo egny koa, satria ry lahireo fa ela nandehanan’an-driaky egny io no tena mahita gny teknikan’ity raha tiky. Dra sy nandà koa moa ry lahireo fa sy malain-kava no mitalia fahamaro avao kô… dra niaraky nandeha zahay.

Eo amizay nofa niahy an’igny aho dra hitako fa dra tena mahazo be gny mandeha an-driaky vô mamarosy sihely tozay gny taloha igny. Izy tafarafara tato koa da niavy koa zay zokilahiko zanaky mpirahavavy aminahy zay nitaona anahy hiahy langouste koa. Nandò gny langouste igny amizao, telo andro avao aho dra nahazo agn’omby raiky... Niahy gny langouste igny egny amizay aho no sady mandeha an-driaky avao tagnatin’ny gny taony raiky.

Be herim-po no fa mahazomaro lahatan-drano egny

Ndraiky andro zahay voan’ny accident fa natotan’ny gny riaky igny dra longa gny lakanay…. Sy niasa heky aho tanatin’ny gn’andro visivisy fa mbô banoky gny riaky igny. Avy teo aho nihery niahy langouste ndraiky dra mihiriky anaty rano egny zahay. Ndraiky andro amizao zaho fa banoky gny hiriky igny, finefin’ny gny riaky igny natotany ndra an-tamboho eo. Lasan’agny aby gny azoko laha tamy riaky igny egny da nifefy aminy kokon’igny tinapaky gny riaky agny dra izy agny zay.


48


Niakasy amizay aho ndraik’andro takamboan’egny, magnety gny rano fagnaratoako atô Andranasy atahô zay, enteako ry lahireo aby misingnepokepoky amin’ny gny rano igny dra mangalaky. Aleo aho ho zaho hiherin’amin’ny gny rano sy manonta igny egny fa sy ho velona amin’ity tany ity aho fa halako ity fa masiaky loasy ity riaky tiky mamono; niherina amizao aho lahategny dra a Lafisignana n’etiky.Vaky amizao zay fia atô say fosy zay... Tena mafy amin’ny gn’ampela ty asa tiky satria feno signisy gny vaham-barosy da mavesasy… Fa izy amizao fotoan’izao fa maro gn’olo mahay anazy dra sy mahita firy sasy zahay. Mbô eto koa magnampy anazy gny haben’ny gny harato ampesan’ereo vô gny karazan’ny gny harato igny, misy fiantraikany aby io.

Miara-miasaNôfa nirô gny zananay, fa niteraky lelahy raiky koa zahay, dra sy mainsy niezaky aho hitalia bebe kokoa… Avy lahatan-drano agny dra am-bôly agny. Izy avy eo toly amizao koa zay fia atô manzy zay, dra samby nandrombaky nagnarato aby koa gn’olo.

Nomeko vola amizao I valiko handehanany hivily manzy dra avily a Faradofay agny koa nôfa avy teo. Dre gny fia azoko lahatan-drano egny koa zany dra naharo amin’ny gny manzy igny ao aby mba hindesy havily a Faradofay agny aby. Dra zinakako I valiko tamizay fa sy vitany gn’olon-draiky gnyfiegna fa mila miasa aby zahay rô mba hagnasoasoavanay gny fiegnan-tokatragnonay.

Vô sindraiky avy misakafo maraindray dra a Faradofay hivarosy fia. Mahasiaro tegna ho rokaky fe dra miezaky avao fa mafy gny velon-tegna. Zahay dra mahazo vola feny sy ampy torimaso satria sady tara vô matory gny hariva no mbô mifoha maraindray koa. Hô an’izao gny vôly agnahisy dra fa sy vitako sasy fa dra agnaramanay olo avao. Mikasiky gny famboleam-bary moa da nitokavin’aby o havahavanay ze mba afaky hagnampy io mba hiahy anazy miaraky aminay.

Izy avy teo amizao… nanomboky nagnarato sisiky koa zahay, dra tena nahazo maro.

Ninday fahasahiragnaho anahy gny Atihenako

Nanomboky nararirary tegny aho, nikohaky matetitetiky trasin’ny gn’asa mahery igny… sarosy gny velon-tegna. Egny dra no fa marary aza dra mijano n’aheky koa agnatin’ny gny rô herign’andro hisabo tegna heky.

Nô fa niantisy amzao gny ray aman-dreniko dra tena nisahira mafy aho fa indrindra no fa nimaty rangahy igny. Tena niova gny fiaignako satria taloha dra enganay amindreo eo gny zananay dra lasa zahay morovaly miasa an-koraky egny na an-drano agny. Ay maty amizao rako, dra sahira... dra magnaly sahirana koa zay vao tafatrahana koa.

Tamin’ny gny fatin-dràko aseky dra nanôva harava be… Sy mainsy amonoan’agnômby maromaro, satria izay gny lily aminay ety… magnaraky anazy aby ze raha mihesikesiky. Ze raha tegna, o teza raha-tegnan’io magnaraky gny ray aman-dreny igny aby. Zakan’ny gn’olona koa tegna no sy manao an’izay hô « ry lahireo tahô ra ko nandevina an’izao rany zao avao man ?».

Niezaky amin’ny gny velo-tegnadre maro gny sakasaka

Sy mainsy manohy gny velon-tegnako aho no vô maiky niasa mafy hamelomako gny valy amin’anako… Nimania-na koa raharato ezao, da nandeha soa vao gn’asa lahat’amizay. Izy teo koa izy da niazon’ny arety amin’ny harato zay koa aho gny raha atao kista zay…Nindesin’ny valiko tamy hôpitaly amizao da nihitan’ny dokotera fa kista tokoa gny raha egny ko dra avy dra nirasà. Noly an-tragno amizay no fa avy teo fe dra nirinaran’ny gny dokotera sy hanakôsiky rano no sy satoky enim-bola.

Soa fa nampianariko magnarato i valiko fa no sy nanarako nitana gny haratoko igny izy io fa niamby ze ho nindesiko avao, ko sy nijaly zahay miroanaky, satria zaho sy afaky hiasa no sy afaky enim-bola. Teraky amizao gny zaza fahatelo. « Tena mbô sy ampy soa gny herim-batako gny hiasa fa aleo hanao ravaly mimania amin’ity raha tiky » ho zaho manao an’i valiko.

Feon’ny gny Fiovà Sirily - Ilafitsignana

49

Nahare koa zahay fa nandeha tamy prezidà tao zao vazaha Qit Fer zao fa mitalia olo hampiasa… Da lasan’aho nandeha tagny vasa mba tahinagnahary avao fa zaho ito fa sy mahatoly harato sasy. Naharasy anazy sy naharisy gn’asa igny fa telo volana avao dra vita…

Niherina amizao aho amy harato igny, natiako kaik’igny dra sy nisy nihesikesiky gny operation-ko igny… Mbô hahavelon’ansika ndraiky ty raha tiky ho zaho tamin’ny valiko fa tondraky gny sisiky igny tiky, gny fian’igny koa nanjary nihalany, amizay sy gny mpiandriaky aby gny mahazo anazy.

« Miasa amim-bazaha zaho zao »Lasany fanjakà amizao gny taninay da nomeny an’i Qit Fer ihô… Nahazo fia maro avao zahay isan’andro satria nihakely gny olo mandeha an-driaky fa an-tagnan’ny gn’asam-bazaha amin’I Quit Fer igny agny aby. Hônizao dre izy sy misy igny da mba mahazo antegnategnam-baha tegna lahatagny…

Tafara tato amizao nanomboky gny fagnamboara gny port igny. Avy gny fampipoaham-bato amin’izao dinamita zao amin’ny vohisin’i Ehoala igny egny, da miahy gn’anazy avao koa gny COLAS magnamboasy gny lala homban-drereo igny. Ezao mampijaly anay henany tahô.

Amizao aho zany miasa amin’ny vazaha raiky zay… fa no sy miasa da sy misy hotavandrà gn’an-tragno agny isaky gny fara-vola… Gny miasa an-drano da mbo afaky mijano aminazy ao no fa kamokamo fa zaho sy mainsy miasa isan’andro fa no sy zay da sy

mandramby karama feno amin’ny fara-vola… zao koa zao gny fia fa sy misy firy satria fa miharasy gny rano igny… ka tena manahira gny fiveloman’aminazy.

« Manjary manô gny sy fatôamizao sipakin’ny gny sy fanagna »

Gny vola azo igny koa aseky keliky, dreko sy ampy hanôva raha hafa fa dra fa gny havily hany avao. Izy avily hany igny aza mbô sy raha ampy gny raha ilan’an-tragno ao aby, dra fa raha lôniky fa atô avao…

Taloha nefa gny vola azo tamin’ny vokasy vô gny fia sy raha mba avily hany na fanafoly fa ahazanay… Ho zao dre gny raha no fa silosiloky gny zana-tegna da fa miteko ravin’ôly agn’ala agny avao dra mahavelon’anazy dra sitra fa sy italiava dokotera. Fa amizao fa sy afaky mandeha agn’ala agny sasy gn’olo dre marary fa sy azo ombà gn’ala igny…

Ay izy amizao, vola aby zeko raha mihesiky… no fa siloky, dre gny vola hagnadesan’anazy amin’ny gny dokotera vô gny havily gn’ôliny dra fa sy misy. Sarosy gny fanôva vizity anazy amy hopitaly à Faradofay egny... E zao gny manô hitrosa dre amin’ny gny ray aman-dreny zay dre amin’olo an-tanà eto dra sy mahazo satria fa sy eo sasy gny tannin-tegna hagnomezan’olo trosa an-tegna igny…

Farany dra fa miamby gn’arety igny, manjeky zay vô mandeha egny apôsisy egny hamonjy dokotera... Vôtery manao-tao fahatany aseky trasin’ny gny sy fanagnam-bola egny. Nanjary lany vola be koa satria sy mainsy tanan’ny gny dokotera eo mandra-pahasitran’ny gn’olo marary igny.



50

« Ota ty taninay tiky »Agnisan’ny gny raha tena mana gny hasiny manoka aminay atiky ty rano tiky. Ry lahireo a Ilafisignana n’egny dra manan’ny gny ranony avao koa atô hô Vatovondrona zay, dra ao gny fanôvan’ereo soro vô gny fombafomban-draza n’aby io… Gny aminay etahô dra izay arahô zay, Mahalasa gn’agnarany, dra eo gny fijoroan’ny gn’olo vô fangatahan’ereo fitahia vô zeko raha manahiran’anazy aby… Hônizao no siloky gny zaza dra mandeha egny mangataky mijoro dra sitra…

Eo amin’ny gny tôgny igny eo gn’olo gny mizaka fa no vosira soa gny siloky igny na no tanteraky gny raha angatahiny dra sy mensy mipoly eo izy minday vola an-kesiny an-kesiny na koa minday agnôndry hahiny soron’eo ho fisaora gny raza. Tafara tato nisy nanimba gny tôgny igny dra nanjary sy nimasy sasy gny toeran’igny fa niota faly.

Voka-drasin’izayNomen’ny QMM vola aby ze olo nangalany tany igny mba ho vilin’ny gny tanin’igny, feny sy firy gny vola niazonay, dreko sy maharaky gny hasavaregna n’aby. Maro zahay taranakin’i Renibenay vô iababenay ko dra sy mensy ipitipitiha sikelikely aby zahay morofoko satria gny tany igny tanin’ny gny razanay fa sy an’olo raiky avao. Sy hita moa fa itegna gasy dra sy mainsy magnaza gny fihavana vô gny firaisan-kina igny…

Mba nihafa koa gny fiegnanay no ohasy ka sy vola avao gny nomen’iQMM anay fa mba nasiany tohany, tany kelik’egny hamboleanay mba ho nahazoanay vola no fa avy eo. Eza ko gny vola igny avao no nomen’anay, vô lany gny vola igny dra fanegnena sisa azo atao fa gny vola igny fa sy eo sasy.

Dra ity sy fisian’ny andro mora tiky gny tena mahavoa anay atiky… Sy gny vazaha gny mità gn’andro mora, fa dra famonoan’ny gny zagnahary anay avao tiky; satria izy gny magnamoran’andro vô magnamain’anazy. Feny gny fangalan’ny gny vazaha gny taninay gny tena mahavoa be anay hônan’itahô fa sy de izay loasy, fa dra tena voa be zahay… Niraraky agnatin’ny gny loharano igny ao aby gny bon’ny dinamita igny. Nefa io rano io gny fasakanay

lahatamizay mbô fahaky gny razam-benay… Nitaray tamin’i QMM zahay dra nagnamboarany pômpy isan-tanà… feny no fa kasihin’ny gny zaza gny pômpy igny dra simba na vaky dra sy afaky amboary sasy…

Nagnamboaran’i QMM lakilasy avao koa zahay ho an’ny gny taranakay afara.

Niteraky disadisa gnyfamarita-tany igny

Maro gny disadisa taminay teto nanomboky nampiharoa n’anay, fa manahira avao gn’olo sy miharo tanà gny nanjary naharo dra manjary misy gny fifanafintohigna madinidiky. Taloha dra fa izy fokony avao gny miharo tanà fa sy misy olo hafa, izy amizao manjary miharo tanà aby gny olo samihafa dra sy mainsy mifandefisy fa tanan-draiky.

Ho zao dre gny miteza raha hônan’ny gn’akoho, gn’agnômby dra fa manakôsiky aby satria sy ampy na sy misy mihinsy aza gny toera hitezana anazy… Maro anefa gn’olo nivily agn’ômby amin’ny gny vola niazony teo igny… maro koa gny agn’ômby maty mosary… Misy tany avao zany mba misy akata kelikely, feny sy afaky hihinanay gn’eo fa mbô limitin’i QMM zao dra sy azo kasikasihy.

« Sy antoky gny hoavin’nygny zananay »

Tena hijaly gny taranako tônany agny satria gny vola nomen’i QMM igny sy raha ampy fa kelikeliky avao, fa tokony mba hentean’iereo avao hô mihasarosy zô fiegna zao. Dra gny mponin’Ilafisignana gny tena raraky loasy dre eo gny hafa, ka mba mila fagnampia gny taranakinsika afara ao. Sapako fa tokony hambôly izy nefa eza gny tany hamboleany? sy misy. Dre gny hampianas’anaky izy amizao dra sy haharaky satria sy manam-bola handefasany anazy amin’ny gny lakilasy ambônimbôny…

Gn’olo sasany moa dra mbô mahazo vola lahatamin’i QMM avao, dra misy avao koa gn’ilany zay mbô miasa aminazy. No i QMM gny sy mampiasa ansika sasy ndraik’andro agny dra tena zay zahay vô ho hita tarasy fa mijaly tokoa… sy ho antoky zany gny hoavin’ny gny zananay tônany agny.


Ambinanibe


52

Jean-Claude - Ambinanibe

Jean-Claude, lelahy,39 tao.

Taloha, gny toe-piaignategna zay dra azo atô nisoa avao. Zaho dra piandriaky, vô mambôly avao koa ahiko fahamarony… In-telo isa-

taon’aho gny mambôly, dra nahavokasy maro; A izy hananik’io sy misy gny vokasy fa nalan’ny gny Fanjakà sy andrariny gny taninay. Ko izy hananiky hô sahira zahay amin’ny gny hany ho hany fa sy tompon’ny gny tanim-bôlinay igny sasy… Akoasy zay… Somatraha, dra rinaran-drereo sy azo amitagna sasy nefa dra ao gny velotegnanay ahazoanay fia siefa amin’ny gny riaky igny.

Ndre nahazo vola takalon’ny gny taniko igny aho, dra eriseretiko fa sy ampy ho tavoky gny famokaran’ny gny tany igny gny vola nomeny. Io vola io koa aseky dra nagnamboarako tragno sika samy mahita anazy hôky vô nivilianako zeko raha manahiranan’ahy andavan’andro. Ndre navily ahinavao aza o vola io, dre ko sy naharisy volandraiky…. Ndre ahỳ zô asa am-bazaha zao dra mbô fijalia sy fantasy haharisy fa mazoto izy mandroaky sy mazoto izy mampiasa.

Feon’ny gny Fiovà Jean-Claude - Ambinanibe

53

Fatiantoky lako ho anay gnyfandraran’anay sy hiandriakyamy o hobanay io

[Somatraha] dra fatiantoky lahibe ho anay… Somatraha taloha dra nisy vokasy nahavelo. Gny vô atoraky gny harato no fa soa gny riaky, dra mahatrasy 20 gn’asansa azonay. Dre gn’olo lavisy matetiky mandalo eo mahazo langosta kilo raiky dra atô hô sy mahazo.Zahay dra magna 3 kilô na 4 kilô isan’andro gn’azonay. Mamesivesy asek’aho fa o vokasy hô dra mba tokony holovan’ny gny zanategna vô gny taranaky afara agny…

Taloha tamin’ny gny vazaha (QMM) mbô sy niavy tetiky, dra a Somatraha ao gny herin’ny gny velo-tegnanay. Amin’ny gny asiotry igny, volana mai hatramin’ny gny volana août, miandriaky zahay a Somatraha ao agnatin’ny gny telo na efa-bola eo, avy eo zahay vô magnà Bevava agny… Io aseky dra miankina amin’ny sioky fa miankina amin’izay koa gny mahasoa vô maharasy gny riaky. Sy manô an’izao teza aseky izio fa manahaky gny vary vô gny sako hanin’io avao koa, gny mihina balahazo gn’androany, mihina sako koa gny kaiky dra mihinam-bary koa gny herôny…

Taloha tokony ho 30 metasy eo gny fitolian-dakanay. Fa lahatamin’ny gny nangalan’ny QMM o toeran’io hagnamboarany [port], dra zara gny misy hitoliany gny lakanay – satria niakasy gny riak’igny avy amy o asan’ny QMM hôky. Gna Bevava ao aseky dra masiaky gny riaky, sahira zahay gny fa manoly laka dra misy amin’ny gny lakan’atoly igny misy riasy. O riasy amy o lakan’io aseky dra misy voka-drasiny amin’ny gny velotegnanay andriak’egny afara agny. Taloha dra mahatrasy 400 eo gny laka mitoly a Bevava ao, fa izy hananik’io zara gny mahatrasy 20 gny laka mitoly ao…

Gny ezaky nahinay dra sy misy vokany – dre mivily laka vao zahay – satria gny sioky asimo vô gny lahata signana dra mahery, mahavy gny riaky ho be vô ho rasy dra io gny manimba gny lakanay… Gny fitolian-dakanay dra fa sy hay fa miakasy gny riaky, ko zay gny mahavy anay sy hametraky gny lakanay eo sasy. Gn’olo sasany dra mapiakasy gny lakany ambônimbôny mba sy ho takasy gny riaky misondrosy igny.

«Sy tavoky gny ho niazoko gny nomen-drereo anahy amin’ny gny taniko igny fa dra very agny avao »

Gny fomba nandrefesan-drereo gny taniko io dra sy ara-dalana fa nitinombatomban’avao fa sy rinefy… Tamy tomboky avao gny nandrefesa gny lavany vô gny sakany gny taniko igny. Nagnino iereo sy nampiasa metasy ? zaho tehahafatasy gny tena mary [Mangarahara] … fa sy taviky gny ho niazoko gny nomen-drereo anahy amin’ny gny taniko igny fa dra very agny avao…

Dra fa in-dimy aho zay gny nitaray.Fe atramin’izao dra mbô sy misy valiny avao. Iereo napanategna anahy fa hagnome vola mifagnaraky amin’ny gny hasoan’ny gny taniko igny ; fe be amin’ny gn’olo ze fa nahazo gny sy afa-po. Akoas’izay gny sasany amin’ny gny apaha-taniko dra sy tafilisy misorasy aminahy azon’izy sy rinefy fa tinombatomban’avao igny. Dra nalaniereo filma amin’ny gny taviko igny eo aho naboan-drereo amy télé agny. Hananik’io azoko agn’eriserisy fa nahindrereo dokam-barosy avao gny filma igny fa sy misy tombony ho anahy. Dra ango aho sy haiko sasy gn’ahỳ !

Io tany io dra nilovanay tamin-dRoazanay… Ka o tany io zany dra tokony ho an’ny gny taranakay afaragny, fe izy hananiky hô ! sy inoako fa dre gny zanako gny zafiko sy hahazo tombony amin’io.

Dre gny fagnajaria arasekafodra maha-marikariky

[Taloha] akoasy gny bageda dra mbô namokasy sako aho. O vokasiko io dra maharisy enim-bola fito-vola. Gny sako dra namokasy intelo isa-taon’aho. Gny fa vinesivesiko aseky gny vola nomenan’ahy tamin’ny gny tanim-bôliko igny dra sy ampy. Nihararôtin-drereo gny sy fahezako taratasy…Zaho sy manaka gny asan’ny QMM, fe gny hihinanako vô gny zanako hany gny magnôry anahy io. Dra nieriserisy aho hô hiakasy amin’izay tokony hiakarako agny [tribunal] mba sy hamerivereana anahy amy taniko hô… [fe] marikariky koa aho, tegna sy dra mahay raha loasy. Dra nagneky sy asitrapo gny nivilianan-drereo (QMM) gny taniko igny aho satria sy dra haiko loasy gny raha misy.


54

Jean-Claude - Ambinanibe

« Gny Fanjaka dra mivaza anay »O Somatraha io sy vôn’izy fa hobanay faharaza fa tanim-bôlinay koa. Tamin’ny gny fivoria nahy tamy birôn’I Maire a Faradofay tegny, dra nalefa tamin’ny télé io, ho ereo nizaka fa hagnamboasy fitolian-daka ho an’ny mpiandriaky a Somatraha ao, satria fa manomboky fera gny fandehana a Somatraha ao. Sy zay aseky gny raha misy hananiky io – fa sy azo andehana gnao. Sarosy taminahy gny nino fa hagnamboasy fitolian-daka ho anay iereo, dre gny hangalaky hità a Somatraha egny dra fa rinara…Sy vôn’izay fa dre gny tany fa niazony igny dra mbô nitariny nagnamin’ny tanim-bôlinay sisa, vô magnariny gny fasan-droroazanay…

Amy hananiky zao ereo, dra mbô mapisatosatoky raha amy o tany io. Nagnotany andrereo zaho fa hitako ereo dra mbô magnametasy ty tany tihô. Namaly ereo hô magnametasy lala fa sy tany. Fe dra mapisatoky raha ereo amin’ny gny efi-tany. Vesivesiko aseky dra, gny fanjakà rà mivaza anay tambohisy io.

« Zahay sy agnomby [biby] »Ino gn’ahiko hanan’izao, gna Somatraha rarà ? nefa ao gny fiegnenako. Aminay atananeto dra sy nisy nianasy. Dre misy gny nianasy, dra mbô sy hahita asa. Hananik’izao, dre ereo mana diplôma io dra mbô sy mahita asa vô sandraky gny maro sy nianasy… Zahay sy manahaky gny biby hofepera amin’ny gny tognotogno; dra hafô aby gny velo-tegnanay no vô raranakoa gna Bevava ao. Ho eza aseky zahay ?

Dra sy hainay sasy gny vesivesen’ny gny fanjakà vô gny vazaha (QMM)… Tambôlohany nagnamboasy lala rereo; avy eo dra nagnamboasy lala hafa magna-Somatraha. Zahay nieriserisy fa avy atiky rereo hagnampy amin’ny gny asa fambolea, kay raha hafa gny nahiny sy nihinaraharanay. Lahatamin’ny gny nanôva sonia taratasy igny, dra nanjary andrereo gny tanimbôlinay.

« Gnakabeazan’ny gny volaazo igny dra nandoava trosa aby »

Gny raha nahiko vôlohany dra nagnamboasy

tragno satria fantako fa sy haharisy dra lany o vola nomendrereo o… Farafaharasiny mba mana tragno hitobian’ny gn’asavaregnako aho. Dra mbô nagnamboasy tragno 6 metasy hafa aho tamin’ny gny vola niazoko o…

Dra hitako fa nisy vokany lahibe avy amin’ny gny volako igny… [fe] dra tokony naloako koa gny trosako misy zanany lako igny. Zay nahavy anahy namboasy tragno 6 metasy avao o. Gny vola azoko isak’izaho magn’andriaky dra mahatrasy 10 000 na 30 000 ariary. Ko izay gn’apindresiko amin’ny gny vola nomen’anahy tamin’ny gny taniko igny, dra mahasiaro ho matiantok’aho… Gnakabeazany dra nandoava trosa…

Gny vola milisy aminahy hananiky io dra mihe mihena avao sipakin’ny gny nandrarana anay amy riak’io o. Dra voatery aseky tegna mitrosa mba sy hahamaty mosary gny asavaregnako. Sy hita gny hatô… Rarà gny miandriaky, gny tany hambolea sy misy sasy, zahay hananik’io dra topony mangataky gn’atiny.

Fapagnategna sy misyDra tiako gny zanako no mba mianasy. Zaho lahateo sy mahay taratasy, dra sy tiako koa gny zanako hanahak’anahy… [fe] gny tiako hianasy gny zanako dra alefa a Faradofay egny. Sarosy aseky gny handefasan’anazy hianasegny agny tegna sy manambola. Fe no mba te hagnampy anay vatany gny fanjakà, dra mba hagnamboasy lakilasy aminay atanan’eto…

Zaho dra mità gny raha ahin’ny gny fanjakà mikasiky gny fagnampian’anay…Izahay vahoaky moa, dra fa very hevisy amy o fapagnategna poakaty isaky gny misy fifiliana. Zeko nilasaky ho fily dra samy nizaka aby hô « hamboary ty lala aminareo eto tiky »… Dra namboarin-drereo gny lala fe sy tamin’ny gny nieriseretan’anazy, dra izy sy vita hôky. Nitotofan-drereo fasik’avao zeko loaky amin’ny gny arabe igny, sy nihasoa aseky fa dra nagnindra gny harasiny…

Dra mbô napagnategna koe rereo fa hagnisy jiro ty farisy misy anay tiky vô miharo hagnazava gny lalan’igny, fe hatr’amizao, dra fapagnategna poak’aty avao sy avy eo. Io aby gny fapagnategna nahin’ny gn’izeko nilasaky ho fily.

Feon’ny gny Fiovà Jean-Claude - Ambinanibe

55

« Gny fisian’ny bisy dranapibelasy gny fiaignanay etiky »

Dra tena ravo aho amin’ny gny fisian’io bisy io. Dre manan’entanaho sy avy mandeha tomboky, fe gny manambola dra mandeha bisy. Ohasy androany I valiko nandefa gonim-balahazo lahatagny amy bisy io. Dra izy nandeha tomboky satria sy ampy gny vola ho niondragnany miaraky amin’ny gny entan’igny. Io aseky dra magnampy anay amy mary fa tegna tokony handeha tomboky amin’entam-be taloha dra fa aondra amin’ny gny bisy igny avao.

Gny vatany fa misy vola keliky zahay dra mandramby bisy. Gny fisian’io bisy magn’Ambinagnibe etiky io dra magnazava gny fiaignanay fa zahay eto io tô menzy apotosy gny jiro ! Misy ambanivolo faratapon’ny lavisy fa sy Sarisambo vô I Agnalapasy? fe izy dra misy hôpitaly ho an’ny gny vahoak’ao; dra izay anôvako hô mba anay Ambingnibe koa zao gny misy bisy mba ahitan’ny gn’olo fa miezaky magnasoa gny fiaignanay avao koa zahay.


56

Sambo - Ambinanibe

Sambo,lelahy,46 tao.

Gny fiaignako taloha dra nisoa, manahaky gn’olo maro atanan’eto. Izaho dra mivelon’amy gny asa famitagna…

Gn’asa famitagna dra fa fombanay atanan’eto laha-temaka. Akoasy gny famitagna, dra mambôly koa gn’olo. Dra vokasy ety aby gny bageda, taboara, vôgnemba vô gny sako. Gn’olo dra mahavokasy gny fa mambôly fe gny fidiram-bolan’ny gny maro etiky velohany dra gny famintagna…

A Somatraha ao gny hoba velohany soa amin’ny gny famitagna… Gny fa rasy gny riaky a Bevava ao, dra a somatraha ao gny amitagnan’ny gny pendriaky. Gn’ola n’Abevava ao aseky dra sy hay vesivese gny fiovaovan’ny gny riak’igny. Sy megnasy mivaliky tampoky : atsasa-dera dra mahavany mivaliky rasy izy soa igny, dra miovaova manahaky anizay avao…

Dre mifofosy gny pendriaky hahazo siefa, dra sy mindray amin’ny gny azo a Somatraha ao. Gny pendriaky amizao dra 5 000 ariary avao gn’azony agnatin’ny gny andron-draiky ; dra mahala gn’izy mahazo 20 000 ariary. Dra hô volabe fe gny pendriaky aseky sy dra isan’andro gny miandriaky a Bevava ao, ko izay gny mahavy gny filiram-bolanay dra hô mihevaheva avao io.

“Mapangirifiry anaygny lakanay simba”

Dre ereo miasa ao isan’andro o ra dra mahita anay latamin’ny gny velohany afaky magnamary fa a Somatraha ao gny hoba soa loasy ho an’ny gny pendriaky.

Ai rinaran-drereo gny mendriaky a Somatraha ao,

Feon’ny gny Fiovà Sambo - Ambinanibe

57

dra a Bevava ao gny nahy fitolian-daka hananiky io… Maro amin’ny gny laka gny simba azon’ny gny harasin’ny gny riaky amin’ny fanolian’anazy eo. Amy o laka an-jatony ta Bevava tao, dra laka 20 eo avao sisaky hananik’izao. Io gny mapijaly dra mapangirifiry pendriaky vô gny asavaregnany.

[Hananik’izao], sy vitan’ny gn’olo sy mahazo miandriaky a Somatraha ao, fa dre gny mambôly vô gny mangalaky hità egny dra sy azo atô aby… [Amin’ny gny sy fazahoa milisy egny io] dra manjeky gny fahasahiragna vô ho maro amin’ny gn’olo gny ho matin’ny gny mosary.

Mora loasy gny vili-tanyMahafantasy aho fa maro gn’olo sasany mahare hô gn’olo n’Ambinagnibe ao nahazo vola tmin’ny QMM. Vesivesen-drereo dra pagnarivo aby gn’olo n’Ambinagnibe ao. Homeko ohasy handreo, manôkôry… gny iafarany dra… Gn’olo sy dra nahazo gny tavoky gny vinesivesiny ho azo.

Tany keliky avao gny mba nengan-dRako ho anay, dra izaho vô gny rahalahiko 3 vô gn’anakaviko raiky… O vola 500 000 ariary niazo tamin’ny QMM io dra zinaranay 5 toko, dra gny 100 000 ariary nomenay an-dReninay. Avieo dra nifampizara 100 000 ariary isam-batan’olo zahay…

Sy tiako gny ahaôry gny sasany aminay, dra vantany vô nahazo gny vola igny aho dra nitalily ro rahalahiko reo vô gn’anakaviko nanombatomba gny tavoky gny ho vilin’ny gny tanin-dRanay io. Dra vezaky fa tany 3,5 hekitara dra 500 000 ariary avao gn’azo amin’azy, o tany io koa moa nisorasy tamin-dRanay.

Gny nahavoa anay dra gny sy fahezan-draha, dre ro rahalahiko reo vô gn’anakaviko dre zaho sy dra nana-kevisy loasy nikadahà amin-dreo gny taviky gny honiazo tamy tanin-dRanay io. Ai manôkôry, fa dra vezaky amin’ny gny ze raha teo aby zay zahay hananik’io.

« Fahasoava nihelasy »Dre eo aby zao, gn’olo atanan’eto dra samby nagnasoa gny tragnony aby; magnino izy hanany hô, dra niova gny tanan’igny. Gny tiako zakan’aseky dra nihamazava

ty tanà tiky. Tamin’ny gny nagnoregnan’anitahô, dra nanôkôry gny haravoan’ny gn’olo. Taminio dra hita fa samby magnavohavo gn’anazy gn’olo. Hananik’izao, dra samby mitôby amy tragno vifosy aby…

Ai manôkôry, fa dra hô helasy avao gny haravoa nisy tamy fagnoregna tragno igny izy hô samby miatriky fiaigna mahazasy igny : Ino koa gny ho hanisika kaiky ? Dra raha mahalasa, gny mitôby amy trgno soa igny gny ho matin’ny gny mosary. Matetik’aho gny mahita olo atanan’eto mitôby amy tragno soa, dra magnoaky avao sipakiny gny mosary.

Gny gazety nagnarasy gn’olo n’etoZaho dra ravo gny nisian’izao mba azahoako mizaka gny heviso gny raha maha maha marikariky anahy, vô gny fasahiragna-piaignako. Sy hapagnelo gny lohako, dra avavaso aby zeko ao. Gny zaho sy mamavasy lahat’ampoko ao gny raha maha marikaeiky anahy, dra hitombo gny troko hô tron-dabiera [dre homehy avao dra fa magnaly hahavaky anazy]. Zaho sy raha mpinon-dabiera, dra engao hamavarako anazy. Vesiveseko hô soa gny mizaka gny hevisitegna tozay mitan’anazy atrotegna ao avao…

E mbô sizy zahay fa agnatin’ny gny fijalian’igny mbô nalefa amy gazety koa gny nandanian’ny gn’olo n’Aminagnibe eto gny vola lahatamy QMM igny… Nao dra ninômanay labiera avao, kanefa sy ninômanay labiera fa nagnahivanay gny fijalianay. Ko dra vandy ze agnaty gazety agny zay. Eo zay mbô sy nitaha gny valiny, dra nitaha; eo zay sy mbô nangalaky gny zanany sy vita fomba, dra nivily agnomby da nangalaky; eo zay nagniry hagnôri-tragno, da niahy. Nareo mahita anazy hanany hô fa dra kiraikiraiky avao gny tragno raty Ambinagnibe eto fa dra vifosy aby.

Akoasizay, dra voatery gn’olo nivily na nagnamboasy laka n’aby ndraiky nanoloan’ny gny simba vô vaky igny. Gn’anahy mizaka zao dra laka rô gn’anahy vaky agny aby, dra hamoro ndraiky aho hananik’izao ase. Zaho koa namboasy ty tragnoko tiky vô gn’anjanako. Akoas’izay dra mbô nivily fisikina ho an’ny gny asavaregnako aho, nivily hany vô gny raha agnaty tragnoko ato….

Nitiako rà o olo nagnarasy anay io dra mba nahita gny fijalianay vô gny fahasahiragnanay mialy amy ty


58

Sambo - Ambinanibe

hasarota-piaigna haniky hô. Hô zahay dra miamby gny Zagnahary hamelo ; mitahy gny Zagnahary, dra mahita hany tegna. Gny sy mitahy moa izy, dra mindray amin’ny gny zaza narian-dreny agnaty ala zao mitolitoliky avao.

« Sy mamesivesy gny hamanga »Gn’olo atanan’eto sy dra manak’atô loasy… Zay sy agnahivanay valibalikio… ao koa gny sy fahezan-drahanay. Gn’apela zao sy afaky manao risoriso miala ty tanà tihôky. Fa dra mandigny zeko azon’ny gny valiny lahatan-driaky egny avao haviliny asena agny.

Dre gny zaza vatany vô mila fianara dra T1, dra fa andriak’egny. Dre mianasy izy gny fa sabosy vô alahady dra fa andriak’egny. Gny fa alasinainy dra fa malainday gny hianasy fa zasy gny misapasapa vola lahatan-driaky egny. A izy hananik’izao ase mijano, sy fantasinay amin’izay ase gny hanôvanay gny fiegnenanay satria sy zasy anay gny mandeha mamanga.

Gny t’Ambinagnibe aza ra sy nipamanga sy nandeha, dre gny safira nalaza a Ilakaky agny io dra sy magnagny gn’eto fa dra amy riaky igny egny avao.

Dre mijaly zahay dra sy mandeha fa dra eto avao. Fa laha-temaka homakany dra andriaky egny sy homakany dra egny. Zay ase gny nitezana anay, ko sy misy gny mamesivesy hagnenga gny asa-riaky gn’eto. Sagnatriaviko amy Somatraha zay sy hagnome hany anay.

« Gny dokotera symitôby atanan’eto »

Eriseretiko fa mahavy gn’arety aminay eto dra avy amin’ny gny sy fampiasanay kabone. Fa zahay lahela zay dra mive-n’agn’ahisy egny avao. Ko gny lalisy maloto lahatagny igny miely eranio eranio amy ty tana tiky…

Nagnamboasy hôpitaly i QMM avarabarasy o lakilasy io eo, sy misy koa akoas’izay fa dra io gn’anay etiky aby…Akôry gny haravoan’ny gn’olo ! fe nitianay koa gny nisy gny taminay Ambinagny etiky…Gny tianay ase dra mba mitôby ety gny dokotera fa o anay ahô zao mitôby a Faradofay agny. Misy gny siloky

hariva na sasa-kaly, dra mandigny maraindray vô mandeha an-dôpitaly. Sy siaky tegna mandrain’igny tôzy anazy fa dra agnabo gny masoandro igny vô avy izy. Dra fa rasirasy avao aza gny tognotognonay gny manahaky an’izay izy.

Fa gny nitiavanay anazy, dra mba nisy hôpitaly koa gn’aminay Ambinagny etiky vô dokotera mazoto hitôby etiky…Nitianay koa aseky dra dokotera mahay miara-monina, mifanerasera amin’olo fa sy o ilany ehô zay masiaky sy hay pehipehy hariva gny misy siloky hariva tampoky. Gn’akabeazany gny dokotera moa dra sy mahay mifanerasera amin’ny gny tambanivolo.

« Ninday fahazavà gny lala »Gny lala aminay tetiky moa dra fasiky nagnoriky gny moron-driaky igny. Dra namboarin’izy tamy andro raiky zay, nisy vazaha namboasy anazy fe sy vitasoa fa nahy vitavitan’ny makasôny avao. Taloha, fa avy gn’andromora dra sarosy amin’ny gny tômôbily gny magnety, dra falin’ny gny sôfera gna tanan’etiky. Zay gny mahasarosy gny fire magn’etiky io… Dra tian’ny gn’olo avao gny nanahaky gny lala fomban’ny gny tômôbilin’ny QMM arahô zay, fe…

Gn’olo n’etiky dra mahafantasy fa sy hainy gny hamboasy o lalan’io, izy lahateo koa sy mana fiasa… Ko amy o vazaha manô hô hagnampy gn’olo n’io. Gny fa ahiny hô vita izy dra e ho zahay… Zahay aza rà manahaky o « sango aven’amany io » avao, viteo ho izy, e ho zahay. Dra nisoa izy azara gny nivita soa nazava gny arabenay, tô igny fahazavà velohany io !

Gn’ola n-amin’ny gnyfapenara aminay eto

O lakilasy io sy naôry atanan’eto, ko sy hainay gny magnara-maso gny papianasy egny. Eo koa gn’ilany nahazo vola tamy QMM igny, dra nandefa gny zanany hianasy a Marillac amy ndry masera egny na a Faradofay agny. Io aseky dra hô mahavisy gny zaza mianasy amy o lakilasy aminay eto hô.

En plus... l’enseignant n’était pas engagé. Je pense qu’il n’était pas assez sérieux pour éduquer les enfants de cette région... Donc, à cause d’un

Feon’ny gny Fiovà Sambo - Ambinanibe

59

manque d’entretien, il n’est pas étonnant que l’école commence à tomber en ruine. C’est dommage que l’école n’ait pas été construite à Ambinagny pour que la communauté locale puisse surveiller le progrès...

Sy vônik’izay… fa gny papianasy koa mosalahy. Sy misy fahazotoan’ny gny papianasy rà gny hapianasy gny zaza amy ty farisy tiky…Sy misy fagnavohavoa, ko sy mahalasa gny muhasimba o lakilasy io. Ai akôry, o lakilasy io sy naôry t’Ambinagny eto mba ho nahezan’ny gn’olo nagnara-maso anazy…

Gn’olo dra fa namesivesy gny hitoliky amy CISCO agny mba ho nitaray papianasy fagnampiny. Fe gny tena tian’ny gn’olo dra mba nisy malala-tagna nagnome tômôbily hangalaky vô magnatisy gny zananay hianasy a Marillac vô a Faradofay agny.

Tianay avao zay aza, mba sy mifoha magneno akoho gny renepela mamana hany hagnatrasy gny a Marillac agny. Hagnatrasy gny a Faradofay agny. Mamondro tragno a Faradofay agny gn’ilany mahitahiteo zay aza, mamondro tragno agny hitobohan’ny gny zanany hianasy. Fa gny lakilasy etahô, dra fa videô avao gny magneno ao isan’andro.

Soro-dRazaSy da mbô hitahitako tety loasy ze soro zehô, fa gny soron’etiky dra gny riaky igny matetiky hitako. Dra gny faly, eo zay ze trasy milafaly dra eferà. Fa gny resaky soro sy hitako.

Taloha moa nisy zô hazomanga zao, dra igny gny isorogna. Ai gny ety ase sy misy an’izay sasy. Fa hoasy zao etahôky : zaho gny be amy ty fatrangé ty eto, gny misy raha maha marikariky anahy amy o zanako hô, dra izaho gny manorona n’azy mitata anazy. En misy moa amy tany ilany agny mbô mana hazomanga. Mamono agnomby amin’ny gny hazomanga igny egny, alà gny liony atendry gny marary igny, dra mitata gn’olombe vô mamafirano. Gny mitahy gny Zagnahary dra janga izy. O soron’io moa ra sahala amin’ny gny toratorak’ahỳ. Gny tahi-piaigna gn’olon’igny dra velo; sy tahi-piaignan’izy dra maty avao sinisy gny marary igny. Fad a hafa avao gny dokotera.

Gny soron’andriaky, ohasy zao avy ty tao tiky. Izy hananiky zay zany tao fivelomanany, dra tokony ho siefa zay gny sihely, gny valahara, gny siosy; fe sy misy. Ai akôry ra ty raha tihô sy misy io ? ai sorôgnisika ra o hobasikan’io vasa fa ota avao, agny moa fahotan’io fa o habôtibôty io. Vasa ra gny amin’ny gny hoban’ny gn’olo ilany agny fa gny aminay a Bevava ao fa sy nihay boté gn’ao. Ndre gn’a Somatraha ao nô fa misy malotoloto zany gn’egny dra… izy io moa gny riaky io raha ilapilapian’io devoly io, dra sososy zany gny raha igny manambiombion’egny dra sy mamokasy gn’andriaky egny.

Ai taliavasika olombe ra ty raha tihô hangatahisika. Dra mandeha zany zahay mangataky misoronan’igny. Da ze raha tianay isorognan’anazy ase isorognanay anazy manahaky gny akoho zay. Zay zany gny fandehan’ny gny raha igny, dra misy amin’izay ase gny vokasy manahaky gny fia isakarazany vô gny langosta.

« Mitohy avao gny fiaignanay »Lahatamin’ny gny nandrara gny maminta a Somatraha ao, dra mandany gn’androko aho mirerirery magnaraky gny moron-drano igny. Gn’ohasy misy raha manahiranan’anahy ko ilako vola meky, dra malaky kôkô aho haviliko…

Gny tanim-bôly Ambinagnibe ety sy dra hay agnahiva karazam-bôly siefa. Sy misiry ety gny ledisy vô gny mangy, ko izay mahavy gn’olo mambôly kôkô avao io. Gny fa rasy gn’andro sy misy raha gn’andriaky egny, dra mba mamonjy o varosy kôkô io dre sy firy gny vola azony. Sy vônik’izay avao fa ao koa gny lamonty, gny votaky vô gny nato mindray amin’ny gny voa-kazo amy ty farisy tiky. Sy avily aseky fa hanin’avao….

O varosy kôkô ahiko io ase dra ivilianako hany ho an’ny gny asavaregnako. O zanako reo dra tia mahandro, hônan’izay gny fa balahazo na vary fa dra ifandravà, dra ereo aby samby mizara gny hanin’igny. Manahaky an’izay aby gn’ahiko ampandignasa gny hahasoa gny riaka a Bevava ao. Gny mitahy gny Zagnahary, dra hiandriak’aho kaiky mba hahazo fia ho an’ny gny asavaregnako vô havily koa ; dra magnagny magnagny manahaky an’izay avao gny fiegnenanay.


60

Rosette - Ambinanibe

Rosette,ampela,54 tao.

Apela toka-tegna eto Ambinagnibe zaho , gny fianakaviako zany visivisy, dra gny zanako zao eny : efasy gny lelahy dra rô gn’apela.

Gny fivelomanay eto Ambinanibe zany dra fa o fian’io, dra fa manday fia lahat’Ambinanibe eto zahay, avarosy à Faradofay egny, dra Faradofay koa zahay minday balahazo koa na bageda koa lahategny, zay gny fiegnenanay sady fivelomanay eto. Fa zahay eto moa sy mana fiveloma hafa agny no sy gny riaky zay vô gny rano. Fa dre eo i Bevava dra sy mba itomagnianay loasy. Gny antony sy itomagnianay agny Bevava zany da agnatin’ny gn’andro raiky avao izy gny hinananay hany. Fa i Somatraha eo zany dra io gny fiegnenanay, io na amin’ny gny fia zay, na amin’ny gny langouste, na amin’ny gny deda, na amin’ny gny coquillage na androvo.

Fa i Bevava eo zany no fa siosioky asimo hoasy an’ihô izy dra fa mipetraky aby zany gny zaza, satria rasy gny rano. Itegna antisy toa moa dra fa sy afaky sasy fa agny moa hinanategna haninio sy gny zaza.

Feon’ny gny Fiovà Rosette - Ambinanibe

61

« Sy hitanay sasy gnyfomba hahinay hahatafavoakygny fiegnanay »

Aminay i Somatraha eo gny sakafonay hônan’ny gny horaky amin’ny mpambôly io, igny gny foto-piegnanay lahatam’izay ka hatramin’izao. Fa zahay nangalana an’ny Somatraha zahô da tena sahira amin’ny gny velotegnanay. Tena sy hainay sasy hô eza zahay gny hahita hany ho hany, ino gny sakafonay amin’izao fa sy misy sasy gny hameloma-tegna. Zahay henaniky zao da tena voamafy sy hita sasy gny lala homba, amy ty rano tihôky, zao dra fa midodododo aby gny haratobe… izy taloha zao, nitelo tondro gny harato nampiasa, izy hananik’izao dra raha tiky maromaso zany manahaky fagnahafam- bary io, io gn’agnahivan’ny haratobe fa sy misy sasy gny fia dre hiveloma.

Ao Ankisikisiky ao zany gny fitolian’ny gny lakanay. Feny sy afaky mitoly ao zahay hanany tahô satria sy misy sasy gn’arabe hilisao fa namboarin’ereo goudron lahatamin’ny gny karieran’i QMM a Lafitsignana agny dra ge amin’ny gn’atô Somatraha ao, satria ao gny nagnamboaran’ereo gny port igny… Nefa nofa ao gny itolian’ny gny lakanay dra tena mandry gny sainay fa sy misy raha atahoranay… Amizao zany dra voatery sy mensy nahy a Bevava agny aby gny lakanay, nefa gn’ao no fa siok’asimo gn’andro dra maro gny laka simba fa mahery loasy gny rano ao. Fa ho misy vasa efajato mahery zao gny laka tao vaky aby lahatam’izay.

Fa dre sy nomeny an’i Somatraha zahay zany no mba niazonay nambole ze tany mbo sy nahavitan’ereo tragno dra mba nihina kelikely tegny avao zahay… Io se dra tena sy eken’ny gny mpiasa amy QMM mpiambin’anazy io dre gny milisy amin’ny gny tany reo egny, embenana aby dre gny amin’ny gn’ala egny agny satria fa nifariparitan’i QMM aby gn’anazy amin’igny… zay anie tena mahavoa anay Ambinagnibe eto sy mahavany dre gny hila hità na hô hangalaky voan-kazo amin’igny agny io.

« Sy nomen’asa aby zahay »Dre namboarany port izy, ko mba tokony nomeny lala kelikeliky avao zahay mba hombanay magna Ankisikisiky egny. Sy izay gny nahiny fa dra vômaiky

finenony gny goudron, vato dra ge ankaran’amin-drefiha agny amizay sy misy lala hidiranay an-tanimbôlinay egny sy handehananay miandriaky ; ay izy se dra mbô mamboasy hatramin’izao izy hô…

Dre sy nengany handeha andriaky zahay dra mba nihafa koa no mba nivoaray hiasa amin’ny gny fagnamboara gny port a Somatraha egny igny, mba fa mandray vola isam-bola gn’agnaran’izay. Nefa zahay Ambinanibe etahôky be gny sy tokavy fa gny sahala gn’amin’ny Andramaka igny egny gny tokavy, gn’Etsihary igny agny tokavy, hatramin’ny gny a Toliara amy Tananarivo igny agny aby. Zahay, zahay tompon’ny gny tany igny Ambinanibe etahô nala gny taninay nefa sy nomen’asa zahay.

Kanefa zahay Ambinanibe etahô dra tokony ho tinokan’ereo hiasa, satria zahay tena mazoto gny hiasa… gny zananay amy zao sy misy miasa… roa amin’ny gn’anahy zao gny zanako gny sy miasa.

Gny nahavy gny fiovaTamy vônalomany zany nisy lelahy miasa amy Qmm ao zay niavy aminay eto mba hiresaky tamy prezida-nay… Niavy dra nangataky alala hagnamboara arabe vô nangataky toera amin’ny gny ranon’i Somatraha fa hasia port.

Nihazavany tamizay aby fa dre zaho mandeha magnetiky mangataky io arabe io o, no mangataky gny riaky hasia port io koa hô izy dra sy ho an’ny gny fivoarako fa ho fivoarany gny zanakin-drareo aby tônany. Dra nagneky aby zahay : « a mariny zay ». Dra tena niravo aby tokoa fa hô ty fangatahan’ny ty lehilahy tiky hinday fivoara ho an’ny gny tanànay no sady koa hahafahan’ny zananay hianasy vô hahita asa…

Dra agny amizao, isan’andro magn’etiky, isan’andro magn’etiky gny lelahy igny. Izy no fa teo dra niova tampoky amizay fa sy maneky gny lehibeny agny fa hisia tragno aby koa gn’etiky, vô hamboara tragno hiasan’ny gny zanakinay zao. Nanomboky nifampanontany gn’olo satria lasalasa fa arabe gny nangatahiny, riaky hisia port gny nangatahiny ko avieo koa fa hagnamboasy tragno a Ehoala koa ezy. Ehoala io nefa gny toera misy gny tany famboleanay. “Sy raha halàko avao an’izy io, fa home vola kelikely hanareo, vola tokony hahafa-po anareo”


62

Rosette - Ambinanibe

Natô gny fifagnaraha,maro gny nanegny

Gny sasany taminay moa dra tena nihizingizy fa sy hatakalo vola gny tanin-dreo… gn’ilany ase nagneky sifiliny avao no fa gny raha nalan’ny gny vazaha dra fa miengoegna fa sy afaky tohery sasy igny fa aleo dra fa enkegno agny avao zay vola zay dra omeo agny…

Sy nagneky gny hangalan’ny gny vazaha an’i Ehoala aho. “ eza koa seky gny hitekoasika traka ?” ho zaho manô gny namako aby.

Dre teo gny fandavan’ny gny sasasasany taminay dra sy nihemosy ereo fa dra sy mensy alany gny tany. Dra niahy sonia amizao ndre gny mazoto ndre gny sy te hagnome gny taniny. Izy kelikelin’igny dra fa ninday metasy aby nagn’etiky. Gny tena nahalasa anay koa seky dra nimetariny an-tomboky, isahy raiky, rô magnagny magnagny zay no nampiasany dra tena sy mazava aminay no sy mety raha zao haben’ny gny taninay zao.

Vita amizay gny tombatomba natao dra navoaky tamy gny télén’ ny Tananarivo, Toliara, Faradofay fa dra eo amin’ny gny efapolo tapitrisa eo gny vola homena anay. No fa nahare an’igny zahay dra nagneky fa hô efapolo tapitisa gny vola ho azo – gny sasany moa nanao hô : « dra mbô miboaky amy télé avao zay ra fa mbô sy hita maso »… Izy no nahy amizao gny raha igny, no fa natao gny fizara gny vola igny dra nahy ambaratonga gny fizara gny rahegny, dra keliky avao gny niazonay...

Maro gny nifaly vô afa-pon’ny gny vola niazony fa nisy avao koa gny nanegny no nahita gny vola egny. Satria no ampitovy amin’ny gn’azonay amin’ny gny tanimbôlinay gny valeran’ny gny vola igny dra tena sy firy, dreko sy maharaky gny faramandimbinay afara agny aby.

« Sy nifantanay ho hônan’izaogny fiafarany »

No fa nivita gny tombatomba mikasiky gny taninay igny, dra nimaro gn’olo gny nanegny vô nitaray eran’io eran’io. Nandeha zahay nangataky an-dranomasobe, nandeha tamin’i Prefet de Region tagny, nandeha tamy Mera, nandeha tamy QMM

tagny aby. Naodiny amizao zany gny metasy gny tany igny fa ariary zato zao gny metasy. Be aza gn’olo dra tena sy nahazo vola dre ariary folo satria nahy tany lavavolo zao gny taniny kanefa gny tany Ehoala sy mba nisy ze lavavolo zao, fa dre rakemba na rangahy dra samy mandaly aby, mitoboky miasa amy o fasikio. Sy nisy tany lavavolo zao gny aminay eto fa raha tià hatô hangalà gny taninay maimaim-poa n’avao io…

Zaho vatategnako zao olo toka-tegna aho, dra tena sy ampy gny vola niazoko tamin’o taniko aby io. Izaho nefa dra tena misorasy amy gny tany, da tena nanan-tany zaho nomen’ny gny ray aman-dreniko anahy… tany dimy fa dre sahala amin’ny gny tragno vakaky io sy vitako amin’azy. Nefa dra tokony ho nilafo gny nivilianany anazy aminahy satria dra mbô aleo mahazo maro koa aho gny mambôly tozay gny vola sy ampy nomena anahy igny.

Sy nampoizinay ho hônan’izao gny niafaran’ty raha tiky… Fa dre zay zany no mba nomeny asa gny zanananay dra mba nihafahafa. Dre zahay dimapolo tao toa aza no mba nisy hô fafafafa vitra tegny na fafa tragno avao dra sy mba ho niola.

Mihalany gny sindrok’andranofa mahantra loasy gn’olo

Sy namokasy firy sasy gny rano igny, sy nanahaky gny taloha. Taloha zao zahay dra tena mahazo sisiky vô fia marobe. Hanany zao zara no gny ho hany androany avao gny azo dra zay. Dra gny fampiasà ty haratobe tiky gny tena mamono anay io… Satria amin’ny gny haratobe igny zany indesiny aby dre gny fia be, dre gny madinidiniky mbô tokony hitombo. Nefa taloha dra zao telo tondro zao avao gny amboariny…

Izao harato kelikely gny masony hônan’ny gny lay moky io zao hanan’io gny ampiasan’ny gn’olo amizay mahazo siefa. Gny masitikera ra, io gnahy afaran’ny gny harato igny eo, kôfiny aby amizay zany gn’atoliny atamboho ety. Alan’ereo miaraky amin’ny gny lomosy io aby zany, dra fa apetraky miaraky amy gny lomosy igny eo ze fia azo amizay sy lo... Dra fa izahay sy mana harato toa avao gny mampiasa gny vovo mba hamelomanay gny zananay.

Feon’ny gny Fiovà Rosette - Ambinanibe

63

Tena mampalahelo anay io, fe sarosy aminay zany gny hizaka anazy amin’ny gny haratony igny, satria ihinanany hany gny raha igny no sady amelomany gny savaregnany… Fa io dra tena apiasany dre atoandro dre hariva.

Fa vasa gny fanjakà vasa gny hizaka hô zaozao tiky zay ereo vô hagnaraky, fa no hô zahay samby tompon-tany avao dra sy tenôny zaka dre to.Satria igny koa seky gny velon-tegnan-drereo igny kô, na hô ome asa koa ezy vasa

Loza hafa koa ho an’nygny fia ze mbô tavela

Tena maharavo anahy gny sy ampiasan’ny gn’olo aminay ambany etiky gny haratobe igny satria hitanay fa mandany gny fia igny… Fa zahay taloha sy nandia mosary zao, dre zahay vovo avô gny nahinay, dra kely mba ahazoanay fisikina ho an’ny gny zananay igny. Izy amizao fotoan’izao, lahatamin’ny gny niavian’ny gny haratobe atô amy ty mostikera tiky, dra sy hitako sasy fa dra tena sy misy fia gny ami-tihô ety.

Dre gny dokotera aza mahita anazy dra tena lasa, mahita gny mastiker’egny tandrohotan’ny gn’olon’aby hindesy magnarato igny. Sy mba misy miteno dre raiky izy dre mamantoky fa hiarova amin’ny gny moky, amin’ny gny sifasy gny moky gny nagnomezany anazy io. Dra samby lasana avao mandeha an-drano egny mampiasa anazy hangala fia madiniky.

Ndre eo aby zao haratobe zahô dra izy indràn’ity ranobe hananiky tiky zao gnaminay eto. No fa be gny rano na gny riaky dra tena voamafy zahay etiky satria sarosy gny hahitanay fia. Hananiky zao aloha dra tena mbô anatin’ny gny aly sarosy amin’ny gny fiaigna I Ambinanibe.

« Masina aminay o rano io taloha »Fa gny taloha, fahak’izy razamben-dry dadako atô Remandria zay, dra avy teo koa i Marafosy zay, zanak’i Remandrian’io, ereo gny mpitata vô mpagnome fafi-rano magnolosy gny rano vô gny riaky aminay etiky. Izy zany gny nitetiky ty tanà tikytamin’ny gny vôlohany vô hinanton’gny maro satria hitany fa nisy sindroky gny teto, dra nihantognin’ny gny fianakavia amizay vô niatasy niatasy avô zany gny tanâ.


64

Gny fahezako anazy zany, zakan’olo gny raha igny hô : “sy azo atô gny magnary fako an-drano egny… Gny hena sy azo sasan’an-drano egny, gny lasety vô gny vilagny sy azo atao egny aby, dre no misy olo avy nisapa lambo dra tokony hisasa tagna heky vô misapa gny rano igny”. Feny amizao fotoan’izao izy dra fa sy fesitegnan’aby gny toeran’ny gn’olo hananik’io fa sy magnaraky gny falifalin-draza n’igny; dre mahafesy koa dra sy te hiteno.

No fa mamono agnômby gn’olo dra misororoky magnegny aby gny raha tagnôvany gny hena egny nefa dra fa zinaka ereo hô ka vonônareo an-drano egny no ka sasanareo egny gny hen’egny… Io se sy raha olo tompontany fa o raiky mpikarama mpila ravin’ahisy io, satria fa maro aby gn’olo mpikarama aminay etiky tozay zahay topotany, fa dre mizaka zany zahay dra atôny ho vandy gny raha igny.

Miteraky sy fisian-kany se ze raha zay, satria sy magnome fia firy hônan’ny gny taloha sasy gny rano igny. Gn’olo aseky fa manô gny raha faly anazy, sy raha hiboaky aby gny fia egny, izy fa hoseny gny haratobe lahateo sandraky izy misy faly aby hô. Ota gny rano igny.

Gny talily mikasiky gny rano igny araky gny faharegnesako anazy dra sy nandefisy io na tompontany na mpivahiny no fa eo gny sy magnaraky anazy fa mbô minday gny raha faly anazy igny sahala amin’ny gny lambo no agnômby zakà zahô dra voavoan-draha egny izy, voan’gny signin’ny gny rano igny. Fa gny taloha dra sy nitezan-dambo gny teto satria gny lambo no fa mafana gn’andro ko mahita rano izy dra sy mahaligny fa mibaboky amorondrano eo izy zay. Sarosy aseky gny hagnakisaha n’anazy hihalavisy gny rano igny…

Fa hananik’io zany dra fa miteza anazy aby zahay etiky, hôn’izao dra fa be gny lambon’ny gny sasany mibaboky amin’ny gny rano egny agny… dre faly ze raha zay. Feny zahay no fa nizaka hô fahero gny lambonareo dra namahisy aby zahay tompo-tanà. Fa gny mahavoa anay hananik’io dra gny mpiahy boucher magn’etiky, satria fa nozaka n’izy zany mba hagnakisaky gny agnômbiny lavisy gny

rano igny feny dra igny vô anasany anazy amoron-drano eo.

Gny adidy atô no fa misy faty Gny fomba atôn’ny gn’olon’io zany no misy gny fahafatesa, dra mamono agnômby. Fa no sy manan’agnômby izy dra sy mensy atôny gny fomba hahitany vola hiviliany agnômby.

Fa gny sy misy agnômby ho vonô gn’aminay ambanivolo etiky dra maha megnasy fa ahin’ny gn’olo fizaka hô « a gny faty tamin-dry ano tao igny dra nahy levi-bado avao, fa dra sy mba nisy agnomby raiky na akoho raiky ahin’aminazy ». Sy mensy atô zany gny hahitavan’agnomby hamahana gn’olo avy magnatriky gny faty igny no gny mamangy an-tegna voan-draha igny.

« Mbô tena mità gny fihavanan’igny gn’olo »

Zahay taloha vakoa gny nahinay lafiky amin’ny gny tragnonay dra mahampy; fa amizao izy dra tena « balatôme ». Vily amin’ny gny karany agny io dra ampiasanay. Dra tena nisy fiovà gn’eto amizao. Fa gny t’Ambinagnibe teto sy nisy zao raha magneno atô hô CD zao, sy nisy lekitera zao fa izy zahay amizao zany tena niova fa avy ty CD tiky. Fa mana mebla zao aby gn’olo fa sy milafiky amin’ny gny sihy sasy. Gny sasany aza fa mana tragno étage aby, dra gny tragnon’ny gn’ilany fa misy vifosy gny tafony.

Gny napisy gny fiovan’io zany dra gny vola vily tany lahatamin’ny QMM igny… Fa narian’agny gny vakoa miaraky amin’ny gny mahampy vô gny vendra n’igny satria miria gny tragnon’ny gny namany koa izy…

Feny mbô mità gny firesa-mony vô gny fihavanan’igny gn’olon’etiky. No misy namako zao avy misiliky anahy etiky dra tokony hatoroko gny havako aby igny hô havako koa ty olo tiky. Gn’antony anoroako anazy seky dra amizay dre sy eo zaho, no fa mifankasendriky amin’ny gn’olo n’atanàn’etahô izy na amin’ny gny havako dra fa sy misalasala fa resin’ereo sahala amin’ny gny vata-tegnako avao. Sady no misy raha manahiranan’azy koa dra afaky matoky andreo koa izy.


Petriky


66

Zanaboatsy - Petriky

Zanaboatsy,lelahy,58 tao.

Mpambôly zany gn’asako dra fito gny zanako : efatsy gny lehilahy dra telo gn’apela… Ndre fa manam-baly zany gny zanako rarô

dra mbô mipetraky miaraky aminahy eto aby avao io satria voan’ny gn’arety kepikepiky zao dra malemy. Gny zanako apela vôlohany io zany niteraky telo dra rô koa gny an’ny gny raiky faharô io… io zaho aby avao gny miteza anazy!

Dra tena mampitarain’anahiko io, satria sarotsy gny hahatafavoaky gny fiegnako vô gny hitsinjovako gny hoavin’ny gny taranako no zao raha aby antofako zao, miampy ty bain-tany tiky – fa i QMM ataoko bain-tany io - .

Tapitsy naviliko aby gny fanagnako feny dra mbô tsy mahantoky gny hany hohanin’ny gny zanako avao io. Zay mbô eo koa gny hiantofa gny fianaran’ny zanako a Manambaro vô a Faradofay agny! Fa no nimora gn’andro dra nimoramora aminahy zao raha aby izao satria afaky nambôly zaho, dra ho nahavokatsy maro ho namelomako gny taranako.

Dra nihararôtin’i QMM zahay amy gny taninay satria fantany fa tsy hahatohitsy anazy. Izay koa gny hamaroanay etahô aby io dra raha tsy nianatsy aby ko dra fa magneky an-kamemo avao ze raha zakàny fa tsy akôry hahý.

Feon’ny gny Fiovà Zanaboatsy - Petriky

67

Ndre gny velo, ndre gny matydra mitalia an’io ala io sinitsy

Nofa maiky gn’andro na tsy avy gn’andro mora a Petriky etiky dra fa igny ala igny gn’ivelomanay… io ala io gny fototsy gny fiegnanay… Agn’ala egny gny fangalànay voankazo hohaninay nofa maiky gn’andro… egny koa gny angalànay hazotrano hagnamboaranay trano.

Hônanizao koa no marary zahay na gny zananay dra fa agn’ala agny gny italiavanay gny ôlin’izay… Misy ze raiky atao hô vahipiky zay dra tena ilànay isan’andro satria gny voany alànay hohany dra gny vahipiky iny andrarianay, agnamboaranay tanty, agnamboaranay vovo. Gny tombokoho io dra mbô miasa aminay hônan’ny vahipiky avao koa… Avilinay amizay gny tanty igny dra avily hany gny vola azo aminazy.

Gn’ala egny dra magnaraky gny sisin’ny rano igny… Nofa avy mihaza agn’ala agny zahay mitalia ze raha mety hohaninay dra mandeha koa magn’andrano eny… Rô gny rano aminay eto: gny ranon’Eloha vô gn’Andragnasy… Avilinay amizay ze azonay lahatany…

Nofa misy maty dra fa misy zay hazo raiky zay agn’ala egny fagnamboaranay vata-paty… Miray hina amizay zao tanà efatsy atao hô Mokala, Loharano, Agnalamahasoa vô i Karinoro zao, razan-draiky izy efatsy io manao sary fokon-draza raiky. Mifamotoa amize rano amoron-dranto Eloha ao zay amizay izy efatsy hifagnina gny raha tokony hahý vô hifanjara asa nofa misy maty gny raiky amin’ireo amy tanà reo… Vita zay fagnina zay vô militsy agnaty alan’i Petriky ao gny vatan-delahy hitalia gny hazo hagnamboara vatapaty igny…

Manendry zaza efatsy lahatamin’ny tanà io kiraikiraiky amizay gny tompom-paty igny mba hamono gny agnômby igny vô handrasa hena hamahana gn’olo magnarava eo. Bôk’eo vô mandeha mitalia hità agn’ala agny mandra-pahamasahan’ny hena… Masaky gny hena dra mihina amizay fa holy atanàn’agny amizay hagnamboatsy gny vata igny dra gn’olo beventy aby hifagnina mikasiky gny fandevegna. Fomba taloha aby zany io fa gny hananizao fa niova aby gny fandehan-draha… fa

niahy ty fasa “ciment” tiky aby gn’olo fa tsy misy gn’ala, gny sasany niahy fasangato fa tsy mitalia fahasahiragna sasy.

Tena fahavoaza lehibeBain-tany, e bain-tany zay gny nitokavako an’i QMM satria gny bain-tany nofa atarogn’androky, gn’atamboho avao gny matiny. Fa gny an’i QMM matiny gn’atamboho no matiny gn’andrano. Io hitanay amin’izao asany zao…

Zao nitrandrahiny koa gn’ala igny dra mihamalio hananiky zao, mihamazava koa seky gny rano igny. Gn’ala egny izy tohan’ny gny rano igny io ! Ialofan’ny gny fia gny talinjon’ny gn’ala egny satria izy tsy tia mazava… Izy hananizao tarafin’ny jiro a Ilafitsignana egny io gny fia dra hiparasaky hilomay magna-driaky agny satria tsy tiàny gny rano igny no vô mazava…

Dre tsy ho raràny zahay amy gny rano fa mahazo maihy fia avao dra tsy hisy firy gny fia satria gny fian’igny matahotsy gny feon’ny motera iny no sady matahotsy gny jiro mazava igny dra hilomay tsy hialoky eo sasy!

Gn’ala gny fototsy gny fiaignanayMisy zalahy telo lahy zay aminay eto miasa amin’i QMM, hambôly voankazo zao hasolo gny hazo maro vô gn’ala tinapaky tamy gny toera niasàndreo igny… Feny tsy inoako hô mbô hitsiriàn-draha sasy koa gn’a Ilafitsignana egny!

Tena mampalahelo gny mahazo gny zaza reo, fa izy feno volany raiky gny niasàny dra ajanony heky koa, dra ampandoaviny vola rô aly (20. 000 Ar) koa vô zay mandray gn’asa igny. Itegna tokony hahazo vola amy ze asa ataotegna eo koa zao gny manjary manome vola mba hahazoategna gny asategna taloha igny ndraiky…

Dra fa nanomboky nananga gny pôlisin’ala, gny garde forêt izy mba handrara anay tsy hikitikitiky gn’ala egny no sady koa fa hagnefitsy gn’ala tahiry misy gny biby sisa tavela. Gny faritsy sisa tavela amy gn’ala egny zany dra fa nitanan’i QMM koa fa hotrandrahany, tsy manan-tany faly igny tsy mana horaky fa dra ze tiàny avao gn’ataony.


68

Zanaboatsy - Petriky

Io gny tena mahasarotiny anay amign’ala egny io tavikin’io gny ray aman-dreninay mamônjy anay. Hônan’ny gny fikolokoloan’ny gny ray aman-dreny gny zanany io. Nofa misy hain’andro dra fa mialoky ambanin’ny gny helikin’ny gny ray aman-dreninay ao avao zahay. Nofa maiky gn’andro igny dra fa homa gny voankazo agnaty ala egny avao zahay, dra mamovo, bôk’eo mivarotsy ze azonay fa tsy mamarotsy agnômby.

Gny ôly mety ho hita agn’ala aoDra tena ilànay tokoa moa gn’ala egny fa ao gny tena misy gn’ôly isakarazany igny! Gny hamaroan’ny gny ravikazo agnaty ala ao seky dra ilàn’ny gny vatanay aby. Tsy manahaky gn’arety taloha gn’arety amizao, satria fa maro gn’olo lahat’andafy agny gny avy amitsika eto dra minday arety lahat’agny – dra igny amizao gny mifangaro ao aby dra manjary tsy voavahan’ny gny olombe sasy.

Fezy taloha, ndre olombe raiky gny miatriky gny aretin’igny dra fa mahavita anazy ndre ravikazo avao gn’ampiasàny. Ohatsy zao no misy mikohaky dra fa vahironto avao gn’ampangalàny gny olon’igny. Dra sady mino gny ranon’ôly namboary tamin’ny vahironto igny zany, no hosora tantely lahatagn’ala agny igny koa gny tratrany. Io zany gny mahavy anay sarotiny amign’ala igny io no sady mampalahelo anay amin’ity asan’i QMM tiky io. Satria raràny zahay tsy hilitsy ao feny tena ilànay aby gny raha agnatign’ala igny ao…

Gny fiegnan’ny mpiara-mony aminahy vô gny fiegna-pianakaviako dra fa fijalia satria zao sisa zahay. Ndre hôpitaly tsy misy aminay eto. Etôny gn’a Manambaro vô gn’a Faradofay agny gny hivilianay fagnafody no misy marary! Zahay tiky dra tena mijaly fa lavitsy dokotera. Etôgny gn’a Manambaro vô a Sarisambo agny zay vô hahità dokotera. Zao no agny koa gny handehanategna hinday marary dra mety ho lavo na haratsy gn’olo milanja gny marary igny satria lavo mifoha amin’ny lala ratsy igny!

Mba te honagnamboatsy gny lalan’igny gny fokonolo aminay etiky feny tsy mana fitaova hindesy hanamboara ze lala zay dra nitôby. Mba niforaiy anay i QMM dra mba nagnampy anay nagnazarizary anazy ndraiky. Gny fokonolo aminay etahô dra

mahay miray hina feny ho an’ny ze miada gny mahay an’izay fagnamboaran-dala zay. Fa ho anay tahô nofa tsy mitsindroky dra maty… tsy mana-potoa hanaovany an’izay gny hakamaroan’ny gn’olo fa tsy maintsy manao gny velotegnany mba hamelomany gny fianakaviany.

« Main-tany gn’aminayeto isan’andro »

Gny fiegnako taloha tamin’ny mbô tsy nisian’i QMM dra niada, tsy nisy raha nahaôry. Ndre manany gn’andro, fa io taninandroky io moa dra fa nisy taloha, dra mba misy moran’andro avao no fa avy gny fotoany. Fa amizao nanomboky niavian’i QMM taminay teto dra niharatsy gn’andro no misy hain-tany isan’andro…

Taloha no vô ho latsaky gn’andro na ho maiky gny tany dra fa fantan’ny gn’olo atanà eo zay… dra fa mamantatsy avao hô ora bôk’atsimo tiky na ora bôk’avaratsy. Fa fantan’ny gn’olo avao no homora koa gn’andro amin’ity na tsy ho mora. Mianky amy gny fahafantaranay gny toetrin’ny gn’andro avao gny andehananay mambôly… fa no fa fantanay izy fa ho ratsy dra tena tsy mandeha heky aby fa dra fa miamby gny fotoa magnaraky koa. Fa izy amizao fa tsy zay sasy.

Voka-tsoa sasa-tsasanyNanomboky namakia gny lala lahata Manambaro dra hatr’Ambovo agny igny dra niada zahay fa tsy misy mpanimba gny vôly balahazo vô bagedanay… Ndre tsy misy mpiamby dra tsy atahora satria milefa agn’ala agny aby gny lambo igny mahare gny feon’ny môteran’ny masiniben’i QMM io izy.

Nomen’i QMM fagnajarian-drano koa zahay mba hinomanay rano madio fe dra lotôn’ny gny zaza, anoratorahany vato na fako maloto koa gny raha igny. Tokony ho nasian’i QMM rakony io raha io amizay mba miaro anazy amy gny loto. Ndre maloto zany io dra fa tsy magnahy fa tsy ho nahazo rano zahay no tsy i QMM.

Maro aminay gny mahafantatsy fa tokony harova io rano io mba tsy haloto, fe ndre zay dra mbô tsiefa avao koa gny tsy te hiraharaha fa ndre madio ndre

Feon’ny gny Fiovà Zanaboatsy - Petriky

69

maloto io dra tsy mampiova gny fiegnany. Misy gny sasany zao mandeha matsaka rano dra tsy mba sasàny gny sihoa indesiny igny fa avy dra tovôziny amin’ny sihoany maloto igny gny rano iny dra mandeha agnaty rano agny aby gny loto tagnaty sihoa tao igny. I QMM moa dra fa tsy nizaka sasy fa raha fa nomenay andrareo io ho izy dra fa anareo koa gny mikarakara azy.

« Tsy nasian’i Ramose hasiny mihit-sy zahay ray aman-dreny »

Dra mba nahavitàn’i QMM lakilasy koa zahay. Io lakilasy io aseky dra tena namokatsy taloha. Fa izy amizao gny zanakay dra fa miparasaky eran’io aby avao fa malay hianatsy amin’ny ze ramose ehô zay satria izy tsy raha misy raha fantany no tsy ty afera pôlitikiny ty avao. Sady dra fa ataony tsy misy antony zahay ray aman-dreny fa dra ataony be hao an-damba zao avao… No ohatsy tsy mitapaky gny volon’ny gny zaza dra zakàny hoe: “ay izy io ko maty gny randrareo amin’ny renin-drareo hanareo tsy mangala-bolo io?”…

Gny fampianara hanany dra fa tsy amy gny lalany sasy tsy manahaky gny taloha. Taminay taloha dra nisy inspecteur zay misafo anay etiky magnara-maso gny mpampianatsy isan-kerinandro na isam-bola. Fa amizao nanomboky niavian’ity ZAP CISCO tiky dra tsy nisy fisafoa sasy fa dra fa manao ze tiàny hatao avao gny ramose. Hônizao nofa avy gny fifidiana Maire na adjoint dra fa militsy ho kandidà koa I ramose morovaly. Tsy raharahany ndre tsy

mianatsy aby heky koa gny zaza fa mbô sahiran’ny gny prôpagandy igny izy rarô.

Mba hetahetanay zany gny hisian’ny gny CEG aminay etahô mba hanohizan’ny gny zananay fianara nofa afaky CEPE 6ème izy… Tena sahira zahay satria tsy hay gny hizara gny talia vola egny fa keliky tsy ampy, tsy misy gny hohany no andefasa zaza hianatsy igny kô dra aleo gny zaza gn’ajano tsy manohy nofa avy amin’ny CEPE igny eo. Zay mbô lavitsy koa gn’a Faradofay egny no handefasa zaza hianatsy… tsy vitan’izy lavitsy avao fa mbô eo koa gny haniny egny vô gny handriany nofa hariva no tsy misy havan-tegna gn’egny.

Mbô misy gny fagnantenàgny ho avy

Sady mambôly zany zaho no nivily agnômby tamin’ize vola keliko teo. Gn’agnômby gny tena nandaniako gny volako. Ko no misy raha mahazo gny agnômby reo dra very gny volako. Soa avao fa mbô nanan’agnômby aho. Ko nofa maiky amizay gn’andro dra mangalaky raiky amin’ny agnômbiko reo zaho mba hikarakaràko gny fianaran-janako, gn’ekôlaziny, gny fisikinany vô gny bokiny. Gny ambin’ny gny vola igny amizao nanôvako varobarotsy raha kelikely ilàn’ny gn’olo atanà etahô isan’andro. Io nianarako zô “épicerie” zao. Tena nandroso gny varobarotsy igny… dra gny vola tombom-barotsy azoko tamin’igny avao gny nahavitàko gny trano vìfotsy misy tafo kalbanô ihôky.


70

Kazy - Petriky

Zahay amin’ny ty tany tiky dra tena mijaly ahin’gny taninandroky. Dre mamelon-tegna zahay, dre miezaky amin’ny gny velon-tegna

dra sy ampy zay fa maiky gn’andro… Zahay amizao dra mambôly vary, mambôly balahazo, mambôly bageda, tamatesa, mambôly mahalay, tsaramaso, kolonjy fe dra sy misy lalam-be amin’izao fa maiky gn’andro… Dra mba sy nisy ora avao gny taloha fa izy henany zao dra tena sy misy dre kidikidy. Oran-draiky tamin’ny gny tao lasa igny avao dra mbô izy agny zay. Dra mbô sy misy andro morana koa, tihô gny ahiny vôly aminay atiky sola aby…

Kazy,ampela,50 tao.


Feon’ny gny Fiovà Kazy - Petriky

71

Nahinay koa gny vôly vary dra sy nisy nagnome aby afa-sy gny misy rano mikiririky rikegny avao. Fa gny tany nitamà gn’andro morana atihô dra sy misy raha dre raiky. Gny akoraky be agny ihô, dra sy misy raha dre raiky. Farany dra fa angan’avao gn’agnômby hihina amin’ny gny horaky kelikely nisiry rikegny.

« Sy misy andro mora dre raiky »Nahy koa gny vokasy hafa, gny balahazo zao dra tinongy dra nimiaky aby avao sy nisy andro mora nagnorik’anazy. Gny sako ihô dra izy ihô gny natôny… tombohin’avao dra ome gn’agnômby avao. No sy lasaka koa gn’andro ihô dra mamoro lahatamin’ny gny vôlohany koa zany zahay ihô mambôly ndraiky…

Sy fanta-tegna gny sy mahalasaky anaz’io, sy hay. Tegna sy zagnahary hahay anazy hô akory tiky andro sy lasaky tiky ? Fe gny taloha nisy ora, vô vinsy n’aby gn’olo tamizay. Izy amizao izy dra mosary gny magnisaky anay atiky isa-tao isa-tao…

Tokony hitata hanô fijoroa n’avao zahay amy ty raha mahazo anay tiky Satria fa sy misoro sasy gn’ankamaroan’ny gn’olo amizao fa matin’ny ty velon-tegna tiky dra fa sy mamesivesy ze fijoroa zay sasy. Vasa gny fivoarana koa gny maha ota an’ny tiky taninay tiky ? Gny toera fanôvanay gny fijoroa dra ambônin’ny tiky rano mandeha tiky… zay ao gny fijoroan’ny razam-benay taloha. No fa avy gny tao « volamaka » dra amizay vô mijoro. Amin’ny ty vola n’itiky zao gny agnateranay « fôsy » amin’ny gny rano ambôny etahô…Dra no fa avy mijoro amin’igny izy sisaky dra mandro eo amizay, magnampy gny hasaveregnanay dra lasaky amizay gn’andro.

Gny fomba atô no fa mahavokasyNo fa vokasy koa gny vary dra alanay gny vôloham-bôly igny dra aterinay amin’ny gny mpitan-kazomanga mpijoro igny agny… Vita igny zay zahay vô mahazo malaky, homa n’anazy.Fe fa maty aby sisaky gn’olombe hazomanga fagnateranay anazy igny. Dra sy nagnary gny fomba igny gny zaza tafara tato fa dra mbô magnatisy gny vôloham-bokasy igny ambanin’ny gny hazobe nisy gny Hazomanga igny eo.

Gny ravin’ôly aminay etoGny razam-benay vô gny ray aman-dreninay taloha teo dra mitekoteko ravin’ôly amin’ny gny tany ala e Petriky eriky dra etiny lahatagny dra tanehy dra ampinômy n’amizay gny marary igny dra mangasiaky manara. Hônan’izao zahay taloha , gny nahabeventy anay tahô dra ravin’ôly aby avao…

Fa izy henany zao sesaky to zaza afara tahô dra fa fagnafoly vazaha zao koa gny miasa aminazy fa sy gny ravin’ôly igny sasy… Fa nangan’agny gny mitaniky ravin’ôly nahazasy igny…. Gny nahavy an’izay dra gny fidiran’ny gny vazaha tetahô, izy gny mahazo lala n’amisika eto loasy hanany kô manomboky nengan’agny gny nahin’ny razam-be taloha igny.

Eo avao koa zany gny vesivesy manô hô : « gny fagnafolim-bazaha io no fa siloky tegna hananik’izao dra mitely n’anazy avao na miahy pikira dra miova eo no ho eo gn’arety tegna », atô hô mahavonjy hananiky gny fagnafolim-bazaha igny. Igny zao ohasy no misy olo marary ka mino gny ravin’ôly igny dra lihaniky vô ho sitra satria dra telo andro agny zay tegna vô salama soa…

Maro karazany gny ravin’ôly aminay etiky : egny gny « fagnota », dra egny gny « tingotingo », dra egny gny « ravi- fagnola », dra egny gny «soazagnahary» amin’ny gn’ala egny aby zao. Fampiasan’ny gny razam-benay taloha aby zao fampinôminy anay tamin’ny zahay mbô nikelikeliky. Gny « fagnota » igny dra nô fa avy gny devoly manamposampon’ategna dra tekô gny «fagnota » dra ampinomina antegna. Gny “tingotingo” igny dra nô mikohaky tegna minona amin’igny dra masaky. Gny teraky koa ampinômina amin’ny gny « tingotingo » iny aby zay.

Gny « fagnola » igny koa dra afaky ampiasa no mahararirary gny vanin-tôlan-tegna, mety aby no marimarisy igny koa gny holisitegna dra tanehy aveo izy dra androa n’amizay. Gn’olo sasany aza dra avy dra alany gny fagnola igny dra atetiny an-tegna amin’ny gny farisy maharary igny eo. Gny “Soazagnahary” igny koa dra sahala amizay: tanehina koa dra inomin-tegna, igny moa dra fisaboana amin’ny gny tegna misy raha magnakôsik’ategna, na mamoriky ategna.


72

Kazy - Petriky

Tokony harova gn’alavô gny raha amin’azy ao aby

Azonay trandrahin’io ala io, satria mbô anay aby i Loharano. No fa maiky aseky gn’andro igny dra agny gny fiasanay, mandeha zahay mangala “vahipiky” agn’ala agny. Igny gny rarin-dry zazareo dra avily isarihan-dreo gny vahiny dra mahazo vola zahay… Izy amin’io amizao main’andro zao no mbô misy voany gn’egny dra mbô alanay koa ho hany, fa sakafonay atiky ze vahipiky zay, feny sy nanahaky gny taloha sasy fa izy hanany zao sipaky gny velon-tegna tiky dra amelomanay tegna koa gny tahony igny rarenay dra avily. Amin’igny ala igny koa gny hazo-tragno dra egny zahay mangalaky agnamboara to tragno aby tahô.

Zao sy mapisiry anazy sasy hanany tahô fa mampihe n’anazy io satria agnahivan’olo tragno gny hazony, dra mbô miahy koa gny mpanao saribô fa lososy gny a Sihala vô gny a Apefinala eriky.Dre zahay a Loharano eto dra gny Tambovo egny gny tena topon’io ala io dra miharo aminay koa i Apefinala vô Sihala fa mitohy aminazy. Agnevo gny misy gn’ala igny dra afaky miharo aminay koa gny tanà magnolisy anazy reo.

Nisy fagnadihadia natô teto dra tapaky tamizay fa hifily olo visivisy zahay hanô zao dina zahô, feny mbô sy nahy gny raha igny hatramizao. Nisy chauffeur-ni QMM raiky miaraky amin’ny gn’olon’ny fanjakà miharo an’io sefony io gny niavy tetiky nagnazava gny fomba hiambena vô hisinjova gny ala igny fa ho rarà sy ho azo atô gny mangalaky hazo-tragno vô gny manô charbon.

Mbô sy zahay topo-tany eto zany gny raran’aminazy io fa ry zareo ambalika agny, izahay topo-tany mbô mahazo milisy avao. Feny mbô sy manomboky fa dra mbô fagnazava n’avao. Mbo sy misy gardien hiambina an’io ala io zao.

« Tena ho voa mafy seky zahay »Fa ho voarara aby zeko raha agnatin’ny gn’ala ePetriky igny izy hananiky zao no fa avy i QMM fa ho trandrahiny… Tena hagnova raha maro amin’ny gny fiegnanay zany ze raha zehô.

Igny ala mahazo gny sisin’ny gny rano igny koa gny fialokalofan’ny gny fia, kanefa no fa sy misy gn’ala ho risy gny rano dra sy hisy koa gny fia… Ho lany gn’ala igny sy hisy ravi-kazo hatô ôly sasy, sy hisy vahipiky, sy hisy hazon-tragno sasy…

Tena ho rasy gny vokasin’ny gny fiavian’itiky QMM tiky aminay eto… satria hitrandraky gn’ala io hiasa ao. No fa vita gny fagnamboara port à Somatraha ariky zao afaky dimy taona dra hivalik’atiky izy hitetiky gn’alasika koa… dra hijaly loasy zahay no lasany o ala io, fa io ala vô o rano io gny fivelomanay.

Feny vazaha reo sy vany fa dra manoin’avao zahay no fa misy raha taliaviny aminay, e dra manoin’apatahora n’avao… Dre tanà tiky, no misy raha tiany halà hiasany eto, dra vitany gny mamindra anay amin’ny gny toera-kafa.

Indesy a bezara agny gny vokasyZao zahay zao voan’ny gny mivily hany satria sy afaky miasa amin’ny gn’ala egny sasy. Akoasy gny fagnahiva to vahipiky tahô, dra miahy gny harato mandeha an-driaky gny mba fivelomanay…. Hanany zao seky dra fa ty harato tiky sisa, fe dre gny fia sy misy firy sasy, io avô gny fivelomanay dra igny gny avily agnahiva sakafo, hisikina.

Dra fa mandeha antomboky avao mitarazo gny vokasiny mandeha à Faradofay egny minday bageda zay, minday tamatesa, minday vary, eo koa gny voamay. Io dra tômy sikakelikakeliky na mitalia zalahy maherim-bata tegna hitarazo anazy asoroky, feny sy mensy mbô karaman’avao koa vô ahandroa sakafo ro olo reo.

No tegna mandeha androany igny mahalafo androany dra moly amin’ny gn’androny igny avao… Misy gny sasany sy mahalafo dra mizano egny avao mandany gny varosy igny dra afaky telo andro vô mipoly atanan’atiky koa.

Feon’ny gny Fiovà Kazy - Petriky

73

Fa ny à Manambaro ato gny tena mariny anay vô sy maharokaky gny minday varosy ao… Fa gnà Manambaro ato zahay sy mahalany loasy dra zay gny indesanay anazy à Faradofay egny io, fa egny mba pôsisy be amizay mba lany siela izy.

« Dra avy aminay etikygny dokotera »

Gny manifa-troky, gny areti-tazo, aretin’andoha zao gny mpahazo anay etiky matetiky. Soa fa vita vakisiny aby gny zaza aminay etiky… satria misy dokotera laha tà Sarisambo egny zay mampanao vakisiny dra avy aminay etiky miahy anazy an-dakilasy ao. Fa izy tamin’ny gny taloha, nôfa avy gny andro fagnahivany vakisiny dra magnato egny tegna…

Mba tokony hisy hôpitaly gn’aminay à Loharano eto fa dra tena mijaly… Hôn’izao gny misy reniapela hiteraky na olo marary mafy dra tena sahira zahay seky hamonjy gny hôpitalin’ny Sarisambo zay agny na mandeha tomboky milanja anazy agnatin’ny gny telo lera eo ho eo ho à Manambaro agny.

Teto taloha dra tiky lala raiky tiky gny fandehananay, feny hanany zao dra nisy koa ty lala raiky hafa namboarin’ny QMM tiky… Io lala taloha io moa dra lososy gny harasiny, fa dra tomobily 4x4 vô mahafaky magnatiky fa gny hafa dra sy afaky. No fa hitan’I QMM fa rasy loasy gny lala n’igny, sy hay andehana dra ampitokaviny i President hipalia zalahy hagnamboamboasy anazy. Matetiky aza dra ivilianan’ny QMM vary vô hena dra zarana amin’ny fokonolo ze magnampy magnatsary gny lalan’igny ; vasa mbô ho vita soa avao io tônany agny.

« Misy lakilasy aby gny tanà iaby »Gny zananay moa dra mianasy amin’ny gny tragno namboarin’ny QMM ambany eriky io, fa mahampy efasy na dimy tao zay gny nagnamboarany o lakilasy io. Misy T1 hatramin’ny gny T5 seky eo, dra no fa T5 amizay izy mahafaky lahateo dra magalaky fagnadigna nà Manambaro egny , mahafaky an’igny izy dra mifindra mianasy amin’ny lakilasy CEG toa, mbô à Manambaro ao avao koa io. Zay mbô sy mahafaky dra mbô miherin’ato ndraiky. Fa rô gny

papagnanasy aminay ety amizao, mikarama amin’ny gny fanjakan’aby izy rô, taloha izy « suppléants » zao avao gny nampianasy tetiky.

Tamin’ny mbô sy nisy o lakilasy io dra mianasy à Sarisambo eriky zahay. Dra mandeha telo lera vô avy egny, dra mandeha magnegny amizay zahay mbô nianasy tegny dra fa mivasy sakafo lahateto. Dra mirava gny fa lera, dra misakafo heky, dra milisy koa no fa folakandro. Amin’ny dimy hariva rava igny vô moly lahatagny. Dra manahaky an’izay avao isan’andro. Fa izy hananiky zao sesaky dra fa misy lakilasy aby gny atiky. Moramora aby se gny fianaran’ny gny zaza hanany zao fa dra fa an-tanan’aby gny lakilasy…

Zahay tamin’ny gny taloha dra tena magnaja vô manompo gny ray aman-dreninay. Hôn’izao zahay gny mangala kità, ohasy zao mifankatendriky an-dala gny olobe vô gny zaza dra minday gny entan’ny gn’olobe igny gny zaza egny dre sy zanany. Fa gn’amizao ndra gny entan-drany gny sy indesiny, dre gny asan-drany sy ahiny, ndre gny horaky sy hoseny, dre gny kitay sy taliaviny.

No fa zakà gny zaza hananiky dra sy miteno zaka ndreko raiky fa dra mahita raha hamalia gny ray aman-dreniny avao. No fa anary izy dra mamaly hô taloha an’izay fa sy gny hanany, sy azo anary sasy fa minday gny lohany avao. Rô na telo amin’ny gny zaza gny ho azo hanary, fa gn’ilany dra fa minday gny lohany sy kanty igny dra fa sy miteno gn’anasy gny ray aman-dreny.

Sy maharisy gny volaGny tany igny zany tanindrazan-tegna fe alàny, gny vokasin-tegna hatô sakafo igny alany… Satria gny vola omeny igny sy raha haharaky gny fiaignan-tegna fa mbô eo koa gny anaky, gny zafy, gny zafiafy hovelomin-tegna. Sy haharaky an’izay gny vola homeny antegna igny sady gny tany igny koa fa sy an-tegna.

Zay gny mahavy anahy hizaka hô famonoa n’antegna ity fangalà tany tiky io. Fa gny ety mbô sy misy fa gny Ambinagnibe vô Ilafiasignana egny no fa hitanay misy.


74

Soarohy - Petriky

Gn’eriseriso dra gny mba hagnasoa gny fiaignako. Dra mbô sy tafavoaky avô zaho amin’ny gny fiaigna dre fa mambôly vô

miteza raha….

Magnotany gn’aiko zaho manô hô: Ino gny hagnahivako gny fiaignako no gny fambolean’igny sy mamokasy araky gny eriseretan’anazy? Ahiko aby gny hevisy hahasoa gny famboleako, fe dra mbô sy mamokasy avao. Mifanakalo hevisy amin’ny gny havako mpambôly io aho momba gny fambolea bageda, gny balahazo, gny kilitra fe dra mbô sy mampiova raha avao zay.Dra marikarik’aho hananik’io mikasiky gny fiaignako vô ty saveregnako tahô. Manôkôry ase gny hamelomako andrereo ?

Soarohy,ampela,50 tao.

Feon’ny gny Fiovà Soarohy - Petriky

75

Gn’asa vô gny fahasahiragnamadinidiky

Amin’ny gny gn’androsika hanany zao dra samby sahiran’aby gny lelahy hagnaregna gny fiaignan’ny gny hasaveregnany fe lososy loasy gn’anahy amy maha-apela anahy… Taloha anefa sy da nanahira loasy gny nagnampy gny fianakavia no sahira. Ai hananik’io samy miatriky gn’anazy gn’isam-batan’olo.

Tamin’ny gn’andro taloha dra sy hay gny hamaron’ny gny vokasy balahazo vô gny bageda. Nanahaky an’izay koa dre gny vôly vary. Dra mbô saroako gn’olo mitata-bary akorak’egny vô gny hamaron’ny gny vokasy tamizao…. Ai hananik’izao, gny ankamaroan’ny gn’ilim-bary dra sy misiry….

Taloha zaho mandrary sihy gny hariva da mambôly gn’atoandro. Gny fiaignanay tamizao dra nisoa satria samby mapidi-bola zahay morovaly. Dra nimora sy nanahira anahy gny niahy gn’asako tamizao, zaho lahateo tamizay mbô nanambaly, ko dra nagnampy anahy izy.

Dra hô volamena gnyfia hananik’izao

Akoasy gny fambolea vô gny rary ahiko igny, dra mbô namintan’avao koa aho. Dra nahazo fia siefa. Gn’azoko ase sy dra hanin’aby fa atanina koa gn’ilany mba hahy laoky amin’ny gn’andro hafa magnaraky koa. Nofa lako loasy gny fia azoko dra mbô aviliko a Manambaro agny gn’ilany … Gny vola azoko amin’ny gny varosy fia igny seky gny ivilianako fisikina ho an’ny gny hasavaregnako…

Amy hananiky zao dre no 2 na 3 kapoaky avao gn’azo lahatagny, dra sy vany hany… fa dra indesy avily a Manambaro agny… Gny vola azo igny amizay vô avily vary na balahazo. Ai gn’azo lahatagny igny ase sy ampy, dre gny hany vily aminazy sy ampy koa dra hô zaho gny malay hivily hany siefa ho an’ny gny hasavaregnako nefa gny vola gny sy ampy.

Impiry avao zaho gny mahazo fia ….fe dra sy fôko hohanin’ny gny zanako gny raha soa igny fa dra to avily mba hivilianay vary na balahazo. Amizay koa aseky nô vô fia folo avao dra sy ampy

ho haninay moroanaky fa dra aleo homam-bary mba mahavinsy soa.

« Sy misy raha mandeha amin’nygny lalany sasy hananik’izao »

Tamin’ny taloha dra mitahy an-dreniko amin-drako aho amin’ny gny velon-tegna madinidiniky an-tragno ao vô gny an-koraky egny... Sy mitôby avao fa magnoriky zay omban’ny gny renin-tegna dra samy mambôly miharo anazy. Tian’ny gny zaza o fotoa iharoharoany amin’ny gny ray aman-dreniny io.

Lisaniko amizao gny vary igny dra avily magna Manambaro agny, ariary folo gny kapoakiny amin’io. No amizao andronsika zao gny mizaka dra sy misy dikany ze ariary folo zehôky, feny taloha zay dra mbô nivola be. Ravoravo zahay fa mbô nihinan-kany ampy soa taloha.

Fotoa raiky sy mba halignonay satria tena fotoa maresaky aminay etiky gny fahavokaran’ny gny vary igny tagn’androny. Maharisy andro maromaro aza. Samby mameno gny tragnambony amizay aby gn’olo. Dra atôn’ny gny zanan-tegna fa vandy aseky no mizaka tegna fa ariary folo gny kapoakin’ny gny vary fofôhin’igny izy laha takoraky agny igny… feno tragno gny vary amin’io. Izy amy hanany zao izy fa sy hita sasy gny vary efapolo vaha isaky gny mahavokasy igny fa vaha raiky avao gn’azo lahat’akorak’egny… Dre io kilitra io koa dra raha tena vokasy be taminay tetiky taloha – nefa sy misy sasy aby izy hananik’izao…

Ino aseky gny raha hahiko hananik’izao? Sy afaky gny hitoboky avao tegna handigny hotolora. Sarosy amin’ny gny maha olon’an-tegna gny sy hitalia hany, hambôly mba hitaliavam-bola… Atô an’izao aseky no fa an-tragno ao aho dra mandeha gn’eriserisiko midiniky gny hiafaran’ito hasaverenako ito.

Hafa avao gny fiegna taloha… taloha gn’olo sy mba mijaly hany zao no sady mahavokasy maro ampy hohaniny sara…Izy hanany zao dre gny vôgnin’ny gny vahipiky sy azo ala sasy. Gny tena mahalasa aseky dra zara hanao gny mahita anazy io, nefa io gny tena fihaninay taloha.


76

Soarohy - Petriky

Gn’ala egny gny iankinan’nygny fiegnanay

Vahipiky io sy ambolen’io fa voankazo agn’ala Petriky egny gny isiriany… dra no fa mamoa izy dra haninay gny voany, fa gny taliny igny rarenay ahy tanty, ahy sihy vô vaha hangalanay ora… misy koa ezy atônay fisia raha an-tragno ao hônan’ny gny valany zay, sotro na lasety. No fa fotoan’ny gny vahipiky aseky, da igny gn’alan’ny gn’olo haniny solon’ny gny vary, balahazo na bageda...

Gny olo aminay etahô aseky dra fa miandrandra avao an’ty alan’i Petriky tihô fa ao aby gny misy gny fiaignan-tegna hônan’ny hany ho hany zay, gny hazon-tragno zay, zeko raha aby ila andavan’andro. Sy gny lelahy avao fa dre gn’apela sy manambaly hônanahy dra mandeha mangalaky vinda agn’ala agny aby hagnamboara sihy havarosy hihinanan-kany…Avy teo amizay dra rareko gny vinda n’igny agnamboarako vaha hangala fia vô ora, na hagnamboara tanty dra andesy hamonjy sena magna Manambaro amizay fa havily. Dra gny volan’igny koa gny iviliana hany hoan’ny gny zaza zay vô moly… fa no sy izay dra tena mapangosoky gny foko mahita gny zanako ho mosary handry amizao avao sy misy hany ho hany. No fa maiky ase gny tany dra fa gn’ala igny gny iankinan’ny gny fiaignan-tena hamenofenoa ze raha sy misy an-tragno ao.

“Gny riaky igny koa gny fiegnanay” Gny rano ne-Petriky aloha riky gny mamelon’anay etahôky… dra fa izy gny mba magnampy gny velon-tegnanay etihô... tena misiry amin’igny egny koa gny vendra dra malak’akoa zahay apela, malaky gny vendran’igny horarenay agnamboara sihy vô tanty hindesinay mamelon-tegna amin’ny gny tokantragno. Amy hananik’izao aseky dra fa sy misy sasy gny vendra sipaky gny afo mahazo anazy.

Sarosy amy gny zanako aseky gny hino fa hô mora taliavy sady dra mbô ny mora koa gny vilim-piaigna vô gny fomba fitaliavam-bola niveloma tamin’ny gny taloha fa sy manahaky gn’amin’ny hananik’izao. Hananiky zao gn’olo mandeha magna Faradofay agny fa agny koa gny ahità gny vendran’igny, fa zaho aseky sy mahatoha agny sasy sipaky gny velon-tegna tiky… azony zaho miherinkery etahô avao mambôly fa igny gny hamelomako gny zanako.

Egny amizay aseky dra mivily mahampy magn’ Ankaramena aho vô igny gny raré agnahiva sihy vô gny tanty havarosy asena agny… gny vola azo igny koa aseky gn’avily hany ho hanin’ny gny zaza. Gny fisikina dra sy azon-tegna, fa sy azo vesivese sasy gny hivily anazy fa dra mbô gny havily hany heky gny masaky andohan-tegna n’ao...

Gny fiadagnako taloha fa miova fa sy ao sasy fa aly mafy ty fiegna tiky… dra fa gny vesivesy amin’ny

Feon’ny gny Fiovà Soarohy - Petriky

77

gny fitaliava gny hany ho an’ny gny vatako vô gny zanako gny milisy agn’eriseriso.

« Dra aleon’ny gn’olo mandehamagna-drano egny to zay hambôly»

Fa sy nahitam-bokasy firy sasy gny fambolea satria maiky gny tany dra naleon’ny gn’olo niroron’amin’ny gny rano igny agny koa. Sady dre eo zay dra mbô miamby enimbola vô miakasy gny vokasy. Nefa gny famitagna n’igny vô sindraiky magnegny avao amin’ny gn’andron’igny dra fa minday fia magnan-tragno agny.

Dra fa nivarosy pasa gny nahiko fiveloma, dra minday magna Manambaro agny. No minday folo kapoaky tegna zay igny mahazo arivo… hananik’izao aseky fa mihe gny pasa igny dra fa zara no dimy kapoaky na efasy kapoaky gny azo lahatagny, igny koa gn’avarosy. Sy mamarosy magna Faradofay agny aho fa dra a Manambaro mariny ehôky avao. Sady tegna koa aseky sy manam-bola hatao fore handehana tômôbily magna Faradofay egny dra aleo avao mandeha tomboky magna Manambaro…

Nisondrosy aby gny vilin’ny gny fia nefa gn’azon-tegna amin’ny gny rano igny egny sy ampy… Dra fa aleon’ny gn’olo aseky mandeha magnan-drano egny fa sy misy gny fambolea dra fa misiposipo gny vinda avao sisa. Zay gny mahavy gn’olo etiky miasa mafy io hananiky zao, satria fa gny velon-tegna magnan-driaky sisa gny hindesy hameloma gn’anaky.

Gny lehilahy aseky mampiasa gny harato, dra gn’apela mandrary vaha fa igny koa gn’agnaratoan’ereo amin’igny egny. Igny amizay gn’andesy havily a bezara agny, satria aleon’ny gn’olo mamarosy fia mba hahazo vola hiviliana hany ho hanin’ny gny zanany.

« No mba nana radiô aho mbanapisasaky gny vesivesiko »

Tiako gny miteno radiô fe sy manam-bola hiviliana n’aho; nô nanagnako gny radiô dra mba niteno aho hampisasaky gny vesivesiko vô itenomako vaovao. Nofiko aseky gny hô no fa moly atragno avy lahat’agnahisy agny aho dra mba miteno anazy.

No manam-bola aho dra mivily ze raha tian’ny gny foko … izay zany gny mahavy gny manambola mahazo gny raha tiany vô mahavita gny sitrapony aby io… Hô raha hitako aho avy rokaky lahatagny igny dra mandrimandry ambony fandriako eo no miteno anazy... Feny amin’ny maha reny toka-tegna anahiko aseky dra am-poko ato avao ze vesivesiko zay...

Gny fahafaha mianasyGny raha mahafalifaly anahiko hananiky zao aseky dra afaky mianasy an-dakilasy agny miharo amin’ny gny zanaky gn’olo maro aby gny zanako... Maro gny fangataha nahin’ny fokonolo taloha mikasiky gny lakilasy dra farany resy lahasy avao gny fanjakà lahatagny amin’ny gny fagnamboara gny lakilasyaminay etahô. Mbô ny tragno raty aheky izy tamin’ny gny vôlohany. Samy nifagnaraky amin’ny gny fagnamboaran’anazy aby zahay fokonolo zay vô niavy amizay aseky gny fanjaka nagnampy anay.

Roa tao tafara atiky amizay… niavy i QMM namboasy gny tragno igny… dra nihavaoziny gny lakilasy igny nahiny trgno-vato. Nangnampy teo aby amizay zahay fokonolo samby nitahy anazy teo… mampipaipaiky vato zahay dra mitao n’anazy. Dra mba nagnanasy gny zanako aho hô mianara soa handrareo fa izaho fa sy nahay dra handrareo koa mbô sy hahay ? Gny sy nahavitako gny fianarako dra zaho nagnampy gny reniko niteza o zaiko io fa gny zôkiko telo vôlohany reo gny nianasy...

Vô sielasiela zay dra nisy koa gny fianara ho an’ny gn’olo sy mahay mamaky teny vô manorasy taminay teto. Dra nilisy aho fa nisariky gny saiko gny raha igny no sady tiako. Feny rôrô andro avao aho gny nianasy tao dra nijano fa sy mahita soa... Gny magnenty gny taratasy igny aho dra hô mikamban-drô gny fagnantiako gny sorasy amin’igny egny, dra tena mizara gny fagnantiako anazy. Mety solomaso gny fagnevan-tegna sy mahita tahô ho zaho feny zaho sy mana, dra zay aby aseky gny nampijano gny hamaroanay tetahô.Zaho tamin’ny fotoagn’andron’io aseky dra izaho gny finily hahy filoha mpitariky gny mpianasy. Dra sy nagnola koa aho fa tiako gny raha mikasiky gny fahaiza taratasy.


78

Ny votoatin-dresaky

« Gny fagniriako »Maro zahay teto nahatrasy hatramy zato tagny gny zaza nianasy. Amizay koa mbô mazoto aby io. Ze afaky fagnadigna amizay zany isan-tao dra miakasy magna Manambaro agny manohy gny fianaran’igny.

Misy zanako raiky zao hananik’izao minasy a Manambaro agny fa hangalaky BEPC, dra fa mangataky mafy amin-Jagnahary avao aho gny hahafaky anazy amin’ny gny fagnadigna hatôny. Hô hitako indro sahady gny haravoako no afaky eo izy satria fa indrô nangalaky izy zay fe sy niafaky… dra amboniko avao aseky gny sainy mba sy ho kivy, fa gn’ankamaroan’ny gny zanako dra fa nijano fianara aby... Zaho da tena manantegna fa ho tafita to zanako mbô mianasy tahô.Gny fanirian’ny gny foko no mba mitahy anahiko gny Zagnahary da mba hahay raha aby gny zanako ito. No mahita asa mifanaraky amy gny fianara nataony aby iereo andraky dra mba afaky hiteza anahiko afara any.

« Mitalia rano aby zeko fambolea »Tara gny vôly sipala hananiky zao fa trasin’ny ty tanignandroky tiky, maiky gn’andro sy misy andro mora. Sy manô gny fambolea varihôsy mirangazay io gny sipala fa mana-taony. Dra fa tara igny gny vôly sipala, fa tapisy gny datin’ny gny famafaza gn’ilim-bary sipala igny. Fa matahosy gn’olo sino hisy mosary avao koa… Dra fa gny volana zanvie igny avao zany gn’olo gny mamboly vary, satria sy misy gn’andro mora. Sy afaky mamboly dre zana-kazo voany raiky gn’olon’aby…

Nofa tapisy gny vôly sipala dra milisy amin’ny gny vôly hafa koa zay hônan’ny gny bageda zay, gny balahazo, gny tamatesy zay… ambolenay etiky aby io. Sy mensy mandrôzy an-tanim-bôly egny isan’andro zany ze mambôly tamatesy no te hana vokasy soa fa tia rano izy io. Feny ze raha zay manahira no sady sarosy fa sy raha vôly kelikely izy io fa tany lahibe kô dra fa rombahina amin’igny filasahan’ny gn’andromora igny aseky gny vôly tamatesa sô mba misiry soa.

Hafan’ny gny tamatesa igny da nahazo voa-traka maro hambole koa zahay tetiky, feny dra mbô mitalia rano avao koa io. Dra aleon’ny gn’olo zany mandrôzy gny tanim-bôliny dre izy gny mahatrasy agny amin’ny gny efapolo horaky agny aza gny habeny.

Nagniraky olo gny fanjakà lahatagny hizara voa-traka aminay etiky… zinaka amizay gny fokonolo hagnahy fikambana, dra olo dimy gny miharo raiky. No fa hifanjara gny voa-traka igny amizay dra misy raiky amin’ny gn’olo dimy reo amizay gny misolo tegna an’ereo mangalaky gny fiasà hambolea n’aby : gny lazoara zay lahatagny, dra fangaly, io gny omena anazy antagna mba hagnamora gny famboleany. Eo amizay aseky dra samy mambôlimbôly an’igny eo. Dra misy olo raiky lahatamin’ny gny fanjakà mpitandrin’anazy dra miakasy magnatiky izy misafo anazy.

« Lany fagnahy aho mamesivesyty fahasarota-piaigna tiky »

Mihamaro san’andro gny zaza sy mahasitraky gny ray aman-dreniny indrindra fa gny reniny trasin’ny ty velon-tegna fa sarosy hanany tiky; Dra fa an-drano egny avao tegna madra-paharivan’ny gn’andro igny mipalia fia vô velon-tegna hafa maro fa gny zanan-tegna dra fa angana an-tanà atiky.

Lany fagnahy aho mamesivesy ty fahasarota-piaigna tiky. Hôn’izay mba misy fanjakà lahatagny magnome anjara asa hameloman-tegna to zaza tahô. Sy gny lelahy avao izy te hanan’anjara asa amin’ny gny fanjakà io soa mahavelon-tegna, fa itegna apela koa dra mahafaky miasa. Nô fa amizay eo aseky dra mba fa mahaleo tegna koa zahay apela fa mba afaky miamelo-tegna raiky.

Gny fahafantarako anazy zany dra izay gny mahavy gn’olo maro mitalia toera amin’ny gny fanjakà ao io, satria hanohagnany vô hagnasosoavany gny fiegnan’ny gny fianakaviany… Gny raha mba ilako itaraignako eto zao dra gny mba hahitako asa dre asa ino dre asa ino sy mifily aho fa mbô afaky miasa sara hamelomako gny zanako.


79

Ny votoatin-dresaky

Ny votoatin-dresaky

Nofintigny tagnatin’ny tiky an-dalany vitsivitsy tiky gny raha tian’ny gny fehezan-teny sasan-tsasany ho zakà tamin’ny nagnahivanay fagnadihadia amin’ny zaka Antanosy nandritry gny tetik’asa HEPA igny. Teo gny nitarainan’iereo fa tena sarotsy gny fiegna amin’izao fotoan’izao satria fa asakasaky vô mahità vola vô gny hany ho hany isan’andro. Fognitsy azon’ny ty tetik’asa mitrandraky fasimainty tiky aby na rarany tsy ho azonay idira aby gny tany, gn’ala, gny riaky vô gny rano aminay etiky ndre io gny hery sy anton’ny gny fiegnanay isan’andro. Nanjary niteraky voka-dratsy amin’ny fisianay ambanivohitsy etiky anefa zay raha zay satria ao gny misy gny foto-tsakafonay no mbô ao avao koa gny antoky gny fivelomanay hoavy.

Nitariky fivoara tampotampoky gny fisian’ity fitrandraha harena ambany tany tiky, hôn’izao gny fanamboaran-dala, gny fiavian’ny gny vazaha maro hagnatiky nefa iereo tsy mba manaja na manaraky gny fombafomba na gny fady vô gny lilin-draza misy an-tanàna eto. Tian’ny gny tambohitsy tokoa ny fagnasoava maro nahy tamin-dreo teto hônan’ny fanamboara hôpitaly vô gny lakilasy, feny tsy neritseretiny hô vilin’ny gny taniny nala igny zay ka nanjary tsy nifanaraky tamin’ny fahazoany azy. Nohazavany tao aby fa tamin’ny fifanaraha farany mikasiky gny vilin-tany igny dra tena nahavery lavitsy ty tsy fahaizan-taratasy tiky.

Miegna anatin’ny gny ady mafy vokatsy gny fiovan’ny gny toetr’andro vô gny fitomboan’ny gn’olo zao gny fokonolo, nefa gny fisian’ity fitrandraha fasimainty tiky koa vô maiky mampalaky anilany gny fahasimban’ny gny tontolo iegna tsikelikely. Nanjary nanimba gny fiegnan’ny gny vahoaky nahavelon-tena tsara taloha teo igny no mbô niteraky fahasahiragna bevata ho anazy koa gny fisian’ny gny fiova sy famepera gn’asa fahiny andavan’andro hônan’ny gny fambolea zay vô gny fandehana an-drano igny.

TANY Vö TAMBINY

Gn’olo tsy mahafantatsy raha hafa afatsy gny nianarany tamy gny ràny vô reniny, Manahaky gny vôly balahazo vô bageda. Mijaly zahay amizao satria nalan’aminay gny taninay... Amizao, mijaly gn’olo a Ilafitsignana etihô satria very gny raha mba ahafahany mamokatsy hany...

Reviry, lelahy, 40 tao, Ilafitsignana

Nambôly t’agnala tagny vô tamoromorony tegny zahay. Malalaky gny fandehana tegny tamizay. Amy gny fotoa andraràn’ny gny Fanjakà tsy hangalà oramena, dra mambôly balahazo, bageda vô tsako gn’ahìnay. Amizao, fa tsy mety sasy zay, satria fa manahira gny ahitava tany hambolia... (Sady) gny tany koa fa tsy mahavokatsy manahaky gny taloha sasy. Gny tena manahiran’aminazy dra zahay tsy manambola hiviliana zeziky.

Rakoto, lelahy, 30 tao, Sainte Luce

Zinakan’ny gny Fanjakà zahay hagneky ze vola omeny ndre firy ndre firy satria ho voa rô hoy izy zahay, ho very tany no tsy hahazo vola... Zaho mieritseritsy fa finitakin’ny QMM zahay.


80

Ny votoatin-dresaky

Gny vola tambin’ny gny tany igny mety ho lany avao agnatin’ny gn’andro raiky na andro vitsivitsy, kanefa gny taninay igny tsy mety ho lany fa hijano eo an-taony maro. Tena hijaly gny taranakinay afara agny, tsy handova gny taninay iereo. Dra fa gny tragnonay avao gny mba hotamagniny. Tokony mba honilinovandreo gny taninay, mba namboliany miaraky amy gny taranaky mifandimby afara agny.

Marie Louise, apela, 62 tao, Ilafitsignana

ALA

Nifily olo vitsivitsy iereo hiambin’ala. No fa hilitsy agny gn’olo dra tsy maintsy mandoa vola...Tsy afaky mandrary tanty vô tsihy sasy gn’olo satria tsy mahazo militsy mangalaky raha agnala agny sady zahay koa tsy manambola haloa amy gny sara-pitatagna tsy maintsy aloa igny. Tokony hangàndreo hampiasàn’olo avao gn’ala satria io gny antokin’ny gny fiaignanay. Feny, fagnirianay avao seky zay. Zahay mpambôly io tsy afaky handresy lahatsy gny vazaha hagnova gny hevitsiny.

Manintsy, apela, 40 tao, Petriky

Fangalàndrazako ze raha taliany gn’a Petriky egny. Gn’ala igny gny nahabeazandreo gny zanany. Taloha, gn’olo avao nanapaky hazobe indraiky isaky gny rô na telo tao. Fetsin’ny gn’olo gny maha zavadehibe gn’ala. Nahindreo avao sinitsy gny tsy hahalany anazy... Taloha, nanapaky hazo hafa iereo. Gny hazo miempo dra nahỳ hagnamboara laka. Dra gny rano vô gny alan’ny Petriky magnampy amy gny raha hafa taliavin’ny gn’olo andavanandro. Mangalaky gôlety hahỳ fahitsin’ny gny tokotany a Petriky agny koa gn’olo... Io (Petriky) gny ôlinay. Amizao, tsy afaky mitsabo gny fianakaviako zaho satria tsy afaky militsy agny sasy.

Tsilefa, lelahy, 83 tao, Petriky

FEPETSIN’NY GNY TOEKARENA

Misy fotoa, dra ho resin’ny gny fiaigna zaho. tsy mba nisy raha nahaory anaha gny taloha. hanany zao, ndre savo tsy voavilik, ndre siramamy, sira ze raha madinidiniky talian’atragno ao isanandro. Dra ho nofinofy avao ra gny fahazarako mihina kafe vo mofo. Dra fa kindraiky gny ahitegna gny engitsengitsy manahaky anizay. io zany dra magnamabara gny hatr’eza gny fahantrako...Finitakin’ny QMM tamy gny taniny gn’olo. Nahin’ny QMM fitaova gny fanjaka hangalany gny tanin’olo. Zaho mieritseritsy fa tena hain’ny QMM gny nampiasa gny fanjaka satria hain’ny QMM fa atahoran’ny gn’olo gny fanjaka, satria sazin’iereo zahay no tsy mgnaraky ze raha zakandreo.

Paulette, apela, 37 tao, Ilafitsignana

Maro gny zafiko dra mahafeno tragno. Tsy maintsy miahy ze hihinanany isanandro zaho, miahy ze hisiinany ndre sarotsy satria tsy mana mana fidirambola zaho. miahy tsihy, tanty vo manandrotsy fa tsy mahavelo loatsy sasy. Miay amy fahantra zahay amizao... valiko dra miasa mafy feny dra ho tsy misy dikany avao gny herimbatany fa maro loatsy gny zaza velominay. Niezaky namboly koa zahay feny ho tsy mety soa satria maiky gn’andro dra tsy mitsiry gny raha ambole.

Josephine, apela, 56 tao, Sainte Luce

Gny hakamaroan’ny gn’olo niresin’ny QMM niasa dra bok’ivelany any aby, dra nohon’io gny nahavy gny fisondrotan’ny vilipiagna, satria gny olon’aby io zany manambola hiviliany raha ndre ambony gny viliny satria be gny karamany. Tsy tian’ny QMM gny hagnome karama be anay olo bok’atana eto. Ay ino se gny azonay atao? Zahay tsy afaky mifagnenjiky amy gny olo vahiny io sady gny olon’eto tsy manamb ola sady mahantra.

Tema Germaine, apela, 42 tao Ilafitsignana


81

Ny votoatin-dresaky

Htanao zao fa zaho fa antitsy, dra fa tsy afaky mahita asa sasy zaho hahazahoako vola. dra mbo madiniky aby gny sady mavesatsy aminaha gny fotoa hitezako andreo. Nalan’aminaha any gny taniko. Zaho tsu manahaky gn’olo sasany ze... got hired by foreigners. Io olon’io zany afaky manambola hanohanany gny fianakaviany. zaho fa antitsy, tsy nahazo asa dra tsy afaky miantoky soa gny hameloma gny fianakaviako. zay gny mampalahelo anahy.

Tsitafandry, lelahy, 75 tao, Ilafitsignana

FOMBANDRAZA - FALY

Amy gny maha valin’ny gny mpiandriaky, tsy azoko atao gny mihogo volo no mbo andriaky agny izy. tsy mahazo mandro zaho. tsy afaky magnenty fitaratsy, tsy mamafa tragno, tsy manasa. gny mba azoko atao zao dra mitoby avao, mivavaky hoanazy amy gny hitoliany soa amantsara atamboho etiky satria tena sarotsy gn’asa andriaky egny. Nor am I allowed to have an argument with anyone. dra no tsy magnaja o faly aby i zaho, dra mety ho voandraha, hivaliky andriaky egny gny valiko...

Flogone, apela, Ambinanibe

Maro gny vahiny avy ambanivohitsy atiky tsy magnaja gny fomba. vokatsin’izay, mihe gny isany gny fia vo gny karazan’ny gny fia... Gn’olombahiny avy atanan’etaho tsy magnaraky gny lily amy gny famonoa vô fanasa agnômby amorondrano egny. Sady iereo koa minday ravaky volamena avao nofa milomagno andrano egny. Fagnampin’izay, misy olo sasany minday lamba mena magnariny gny rano igny; misy mampiasa esa amitagna. Misy olo mihina lambo vo henan’ôsy dra misasa andrano egny avao. Fagnampin’izay, gny fipoahan’ny gny dinamita dra nagnindra gny fahasimban’ny gny tontolo iaigna. manahaky an’izay aby gny mahavy gny fahasahiragnan’ny gny raha andrano egny.

Brinaldine, apela, 42 tao, Ilafitsignana

Gn’olo zany magnoma soro amy gny hoba igny agny. Dadabeko gny mpisoro. Izy raiky avao gny mitsodrano vo mampipoly gny hasin’ny gny hoba igny amizay mba hahazahaoa gny vokatsy azo mahazatsy. No fa avy mamaono agnomby, dra tndrahan’i dadabeko lio gny andriaky egny, dra indesin’ny gny onja igny agny amizay gny lio igny dra tsy hita sasy, dra mitata amizay seky gny dadabeko igny. Vita zay, dra zaran’amy gny olo telo tana amizay gny hena.

Mija, apela, 28 tao, Sainte Luce

FANDROSOA ATANA

Dra fa ratsy lahat’amizay avao o lalan’iho. Mbo tsy hitako ndre indraiky gny mba nagnatsarian anazy. Nohon’io zany dra manahira gn’olo gny hinday varotsy aminay etiky. No tsy zay dra mandeha a Faradofay egny gn’olo hivily hany, tsy tian’ny gn’olo gny handeha etiky azon’ny gny lala ratsy io. Misy koa kindraikindraiky simba andalan’egny avao gny fian’igny tratsin’ny gny halavitsiny gny lala. Nohon’izay, tsy dra mety amin’olo loatsy gny mivarotsy fia magn’a Faradofay egny ndre ambony gny viliny egny, dra voatery seky mamarotsy mora etiky avao... mitoby amy ty fasikinay tiho avao zahay... miforitsy amy gny mosarinay.

Marinette, apela, 40 tao, Sainte Luce

Gny mba mahafaly anahy dra misy pompy mandeha 3 na 4 eo gny atana’eto. Taloha, pompy raiky avao gny teto dra tena nijaly gny valy amanjananay satria dra filaharambe gny hangalaky rano sady kindraiky dra moly avao gny dizera. Amizao... dra ze fotoa tiandreo hangala rano avao amizay seky gny andehanandreo hanany zao sady dra fa tsy mandigny sasy.

Damy, lelahy, 29 tao, Ambinanibe


82

Ny votoatin-dresaky

No tsy naan’ny QMMgny taninay vo tsy rinarany gny harato, dra nahazo tombotsoa bok’aminazy avao gn’olo manahaky gny vovo, fagnatsaria gny lalanay,.. Io zany gny ninday pitsangatsanga (touristes) maro tamy ty taninay tihoky. Dra mbo QMM koa gny nagnampy tamy gny fagnatsaran’ny gn’olo gny fagnamboarany gny tragnony. Taloha, dra raha bok’agnala egny aby avao gny nampiasan’ny gn’olo, manahaky gny raty, feny amizao, maro gn’olo manafo amy gny vifotsy.

Felicia, apela, 19 tao, Ambinanibe

RENIRANO VO RANOMAMY

Taloha tagny, zahay dra fa zatsy avao gny miahy tsitsiky vo fia amoromorony egny avao. Nanomboky tamy gny nitomboan’ny gny mpagnarato, dra tsy gny fia beventy avao gny lasa fa ndre gny tokony hagnatoly dra alan’aby... dra manjary fahasahiragna ho an’ny gn’olo etiky seky zay satria tsy afaky magnome gny fia fomen’igny sasy gny rano igny....

Limbisoa, lelahy, 22 tao, Ambinanibe

Taloha, maro gny mpiandriaky samby mana gny laka anazy ambatany... nahazatsy anay koa gny namboatsy ambatanay gny lakanay, feny amizao fa voarara gny magn’agnala egny sady fa mihalafo gny viliny gny laka, fa mihasarotsy gny famboaran-daka... gny mpagnelagnela mamitaky anay amy gny tsena. Haindreo fa gny mpagnarato ts manambola hiviliana laka amy gny 200.000Ar dra magnararaotsy gny tognotogno amizay iereo... gny ahiny anazy zany dra azon’ny gny mpiandriaky ampiasa avao gny lakan’ny gny magnelagnelan’igny feny izy avao gny mitogno gny vlin y hiviliany gny oramena igny... fezy, niova aseky gny fifagnarahan’igny satria nazetsin’ny gny tena pivily apotony agny gny viliny...

Alter, lelahy, 65 tao, Sainte Luce FAGNABEAZA

Tokony mba ho tonga say gny Fanjaka amy gny tsy fahampian’ny gny fampianara etihoky satria niahy sonia fiagnaraha miaraky amy QMM zahay, tsy nisy nahay sonia fa dra debotondro aby avao. Dra mahamegnatsy. Mety hohararaotin’ny gn’olo gny tsy fahaizanay taratasy.

Mbola, lelahy, 67 tao, Ambinanibe

Gny naha soa anazy, QMM namboatsy lakilasy tam ty tana tihoky. Miaraky amy mpampianatsy bok’amy T1 hatramy T4. Feny, raiky amy mpampianatsy iho mamolava dra tsy afaky mianatsy soa seky gny zaza, tsy afaky mifantoky amy gny fianaran’igny ao...matahotsy hahiny... Gny mpampianatsy raiky koa, apela, marary lava avao sady nizaka ho hiala...Ko ndre eo aseky gny fiezahan’ny gny ray amandreny hampianatsy gny zanany, dra mbo tsy mianatsy avao koa gny zanany. Fe tsy misy raha azonay ahy sek satria zahay tsy mahay mampianatsy. Zaho mieritseritsy fa hovery avao ty tao-pianara tihoky.

Lala, femme, 40 ans, Sainte Luce

Zaho matoky fa no tapakevitsy hamboatsy lakilasy etiky i QMM andro raiky agny, dra hahiny manahaky tamy gny nangatahany alala taminay tamy gny hagnamboara lala megn’amy port igny koa. Tsy homen’ny QMM maimaimpoan’avao o lakilasy io... Mety zaho avao vasa gny ratsy gny vetsivetsiko anazy, fa zaho zany tsy matoky any QMM amy gny raha nahiny. Tokony namboatsy lakilasy ho an’ity tana tiho heky QMM talohan’ny gny nagnamboarany fitolia-sambo iho... Haiko fa soa gny raha namboarin’ny QMM aby iho sady taliavin’ny gn’olo... feny namboarin’ny QMM io mba hahiny fitaova, hitakiany raha.

Ilay, lelahy, Ambinanibe


83

Ny votoatin-dresaky

FAHASALAMA

Fa mihalany na fa sarotsy gny talia (agnaty ala) gny ravikazo fitsaboa aretin-jaza vo agny zeky ahy ho 150 maladies (ahipotsy) zay,.. Mbo mitovy amizay avao koa gny talia gn’oly hahy gn’apela teraky. Tokony mino tanik’oly manahaky finoma dite io gn’apela teraky. Fezy, fa tsy hita talia sasy seky o hazo o hanany zao...

Limbisoa, lelahy, 22 tao, Ambinanibe

Nanomboky tamy gny niavian’ny QMM tetihoky, dra nilitsy isa-tragny iereo nampianatsy gn’olo gny findesa gny fiaigna. Nagnampy anay iereo tamy gny fagnomeza rano madio azo inomy, fikarakara sakafo madio, dra nagnome torohevitsy koa mikasiky gny fandiova gny tragno vo gny fatrange. Vokatsin’izay, mivoatsy gny fiaignanay sady fa tsy maro sasy gny marary.

Julienne, apela, 46 tao, Ambinanibe

Misaotsy gny Fanjaka nametraky gny FISA satria no tsy nisy io, dra nifamoringory gny zanan’olo sady tena niraraky gn’olo. Miaraky amy ty tsy fahampian’ny gny vokatsin’ny gny fia tiho, tsy haiko manao akory gny ho niveloman’ny isa-pianakavia. Tamy zaho nana gny zanako volohany zay, tamy 1985, dra mbo niazo nahy gny vili-piaigna... Amizao, 7 gny zanako sady aly mafy gny fameloman’anazy. Soandraha, niahy FISA valiko dra tamy 5 tao farany zay zahay tsy mba nisy nivesatsy.

Flemmond, lelahy, 48 tao, Sainte Luce

FAMBOLIA VO GNY FAHAVITA ARASAKAFO

Amy gny fotoan’ny gny mosary, mihina voan’ny gny Voavavy gn’olo; amizao, nanomboky gny agnala agny tsy azo nidira, dra tena hosahira gn’olo nofa avy gny mosary.

Kasambo, lelahy, 70 tao, Petriky

Taloha, maro gny mpamboly bok’atany hafa agny mitoha rano atiky satria mbo nimaro gny fia tetaho tamizay. Tena mbo nisoa gny fiaigna tamizay. Gny vokatsin’ny voly natakalo fia. Fezy (amizao) amizao fihegnan’ny gny vokatsy zao, tsy manakalo fia sasy gny mpamboly. Vokatsin’izay, tsy ampy gnytahiry amy gny hany atanan’eto sady gny hakamaroan’ny gn’olo dra sahira mitalia hany honany. Ndre mamarotsy fia gny piandriaky, tsy ampy hiviliana hany gny vola azony

Tselegna, apela, Sainte Luce

Mandeha atavy/horaky agny gn’apela izy amin’io resy dra mora rokaky. Matetiky, tsy mihina aza iereo gny maraindray. Anobiany hanin’avao gn’eo hohanin’ny gny zanany maraindray. Mihafy iereo tsy mihina, sady koa gny hanin’igny tsy ampy hohanin’ny gn’olo maro... Gy kilitra 80 kapoaky nambolenay igny fa maiky aby. Sady koa, (gny tsaramaso) gny tsako igny aby tsy nitsiry. Gny mba tombotsoanay tamy gny vokatsinay dra fa gny mba nihinanan’ny gn’agnombinay gny raviny... Gny taninandroky vô gny tsy fisian’ny gny andromora gny tena antony nahavy an’io. Vokany, mijaly zahay…tena mijaly loatsy.

Tema Pauline, apela, 30 tao, Petriky

FIOVAN’NY GNY TONTOLO IAIGNA

Ino gn’antony maha maro maty gny agnômby amizao? Tsy hain’ny gn’olo na matin’ny gn’arety izy io na tratsin’ny gny dinamita nahin’ny COLAS igny. No fa amy gny fotoa fipoahan’ny gny dinamita igny, mitaritaky eran’ny gny magnodidy gny botany igny dra hô raho. Draindraikin’igny, maloto aby gny gny zeky tokony


84

hohanin’ny gny agnômby. Zay seky gny mahavy gn’olo miahy an’izao hô gny zeky misy aretin’igny mamonon gny agnômbinay io…Misy raha tsy mety… Mitovy amizay avao koa ndre gny tantely agnala agny. Matetiky, tsy misy aza gny tantely atanan’eto. Mety nohon’ny gny gazy miparitaky eran’io igny dra mitily lavitsy agny gny tantely igny.

Miha, lelahy, Ilafitsignana Gny tena manahira gn’olo etiky zany dra gny tsy fahampian’ny gny rano. Tokony hahy gny hahitava rano miteraky dra mihaly vovo gn’olo, maharitsy elabe ty vovo raiky tihô vô miteraky rano. Zaho mieritseritsy fa mety bôk’amy gny hainandro matetiky igny nahamaiky gny lohandrano igny io. Gny fiaigna koa mbô sarotsy. Gny zaza atan’eto aby zao dra mandeha mianatsy tsy mandro avao, ndre gny tagnany vô gny tombony tsy sasany. Gn’olo mihina avao tsy manasa tagna. Minday lamba maloto aby avao gn’olo. Io zany magnambary hatr’eza gny fahantranay. Dra zay zany, zahay fa miay amy gny fijalia, ino sasay koa raha hozakako?

Marinette, apela, 40 tao, Sainte Luce

Amizao gny tognotgno, lasan’agny aby gny tany fambolian’igny, maloto gny rano finômy, gny sasany amy gny vohitsy mariny ehôky igny niravà, dra gn’ndromora tsy misy, gn’agnômby tsy misy rano malio hinômy. Matimaty gn’gnômby, mifandimby mifandimby avao. Gny zeky koa maty tratsin’ny gny tsy fisian’ny gn’andromora.

Brinaldine, apela, 42 tao, Ilafitsignana

Taloha elabe tagny, tamy gny fotoa mbô nazava, tamy zahay mbô afaky niasa zany gny tiako ho zakà. Dra mioma avao sinitsy zahay amy gny oram-be…Feny amizao, tsy hainay hô nagnino mihamafana mihamafana avao isantao. Taloha, nofa mambôly vary amy gny horaky kilikiliky avao zahay, dra afaky mahavokatsy maro hiantofanay gny hanin’ny gny fianakavianay. Amizao, ndre hanao mambôly vary an-kehitarany, dra vary tanty raiky avao gny vokatsinao. Zahay aza latsa avao hô nagnino Petriky fa tsy afaky magnome manahaky gny vokatsy nahiny taloha igny. Vasa mety izy nanjary tanim-bazaha io tsy tiany io, mety zay mahavy haintany io. Maty navalikin-Jagnahary gny tany, nanjary misy hainandro, miteraky mosary… zay zany gny mahavy anay malahelo- satria gny haintany manimba anay. Sarotsy aminay mandiniky gny antony mahavy gny fiovaovan’ny gny toetrandro. Gny raha mba azoko zakà zany dra vavolombelo zahay mahita gny fiovà…

Lambo, lelahy, 72 tao, Petriky

GNY HOAVY

Amizao zaho fa mihaantitsy vô tsy tiako hohita gny fiatrehan’ny gny zanako gny fahasarotan’ny gny fiaigna. Manahirantsain’anahy gny hoavin’ny gny zanako satria mampatahotsy anahy gn’olo mifamono amy gny hahazahoany tombony bebe kokoa amy gny harena misy sisa. Mampatahotsy anahy aby manô akôry gny zanako no fa manambaly tônany agny, manôn’akôry gny hahitany hany hohaniny. Matahotsy zaho amy gny hoavin’ny gny zanako feny zaho tsy afaky magnampy andreo.

Benagnomby, lelahy, Sainte Luce

Tsy manahira gny vazaha gny manimba gn’ala igny. Zinarazarandreo aza gny vohitsy be igny ko. Dra sarotsy amy gn’olo gny hitantara amy gny taranaky afara agny hô nisy vohitsy feno ala any gny tetahô: tany nifagalàn’olo hita, fanolahan’agnômby, vô fihazà biby agnala agny. Gny sasany amy gny vohitsy igny zao fa nanjary tragno vô lala.

Miha, lelahy, Ilafitsignana


Andrew Lees Trust da fikambana tsy miankina amin’ny fanjakà, an’Angletera agny gny misy gny foiben’izy io. Gn’asan’ity fikambana tiky zany damampahafantatsy vô mampianatsy gn’olo mikasiky gny fampandrosoa eo amin’gny toera misy anazy anivon’ny gny fiaraha-monina eo, no sady koa magnenta gny fokonolo mba hiaro vô hagnavohavo gny tontolo iegna soa mba miova, mivoatsy gny fiegnan’iereo no mbô mampijetsy koa gny hararaha zay misy aty amin’ity faritsy atsimon’i Madagasikara tiky : www.andrewleestrust.org

Gny tetik’asa Panos an’Angletera agny io da sampan-draiky amin’gny tetik’asa tsy mampidi-bola any reo. Io zany gny magnenta gny vahoaky amin’ny gny toera mahantra vô lavitsy tsy mahita fandrosoa mba handray anjara amin’gny ady hevitsy mikasiky gny fandrosoa iraisam-pirenena amin’ny alalan’ny ze tetik’asa misaha gny fitôvam-pifandraisa vô gny serasera aby:www.panos.org.uk

Nagnamboatry, nanatontosa gny fagnonta gny boky: © Andrew Lees Trust & Panos London, 2009Tsy azo atao gny mandika vô gny mangalaky an-tahaky.

No te hangalaky na hampiasa gny teny voazaka agnatin’ity boky tiky(na mitalia fagnazava misimisy mahakasiky gny tetik’asa) da ireto gny hantony na tokavy:

Gny sary : © Andrew Lees Trust, Antonie KraemerTsy azo atao gny mandika vô gny mangalaky an-tahaky.Gn’asa ho boky : Myh Design, Ny Haja Rakotozandriny

Andrew Lees Trustc/o Warchild5 Anglers LaneLondonNW5 3DGtel: + 44 (0) 20 7424 [email protected]

ALT (Madagasikara)BP 293LibanonaFt Dauphin 614Madagascar Tel: +261 (0) 3312 [email protected]

Documents

Fitsangana ho vavolombelo nahin'ny gny olo Tanôsy