##Fakültənin adı: Filologiya ##İxtisas : Müasir Azərbaycan dili ##Bölmə: Azərbaycan ##Qrup № - si: 401(qiyabi) ##Fənnin adı: Müasir Azərbaycan dili (sintaksis) ##Müəllimin adı: dos.S.S.Sadıqova ##Kafedra müdiri: f.ü.e.d. Mahirə Nağı qızı Hüseynova ##Kafedra üzrə işçi qrupunun üzvləri: 1. dos. Y. Qəhrəmanova ## 2. dos. dos.E.Abışov ## 3. b/m. Z.Təhməzov

## M Ü N D Ə R İ C A T ##1. Sintaksisin mövzusu, məqsəd və vəzifələri. Sintaktik əlaqələr. səh 1-6##2. Söz birləşmələri. İsmi, feili və zərfi birləşmələr. səh 6-15##3. Cümlə, onun əlamətləri, tərkibi və üzvləri. səh 15-30##4. Sadə cümlə. Sadə cümlənin mürəkkəbləşməsi. səh 30-35##5. Mürəkkəb cümlə. Mətn sintaksisi. səh 35-41## book_id=186//book_name=Müasir Azərbaycan dili (sintaksis)// ##fk=107// ks=03 //fn= 186// sumalltest= 695 //

##num=1// level= 1// sumtest=37 // name= Sintaksisin mövzusu, məqsəd və vəzifələri. Sintaktik əlaqələr // 1. “Gözəl insan” birləşməsinin tərəfləri arasında hansı sintaktik əlaqələr var. A) tabesizlikB) idarə C) uzlaşma D) yanaşma E) tabelilik 2. Hansı birləşmədə yanaşma əlaqəsi var? A) ədəbiyyat kitabıB) şəhərdən qayıdanda C) külək səsi D) dəniz havası E) sehirli nağıl 3. Nümunədə hansı sintaktik əlaqə yoxdur? Eşqdir mehrabı uca göylərin.A) tabesizlik B) yanaşma C) uzlaşma D) idarə E) yanaşma və uzlaşma 4. Sifətin ismə yanaşması hadisəsi hansı cərgədəki söz birləşmələrində özünü göstərir? A) Ən parlaq ulduz, duzsuz xörək, yamyaşıl çəmən B) Beş kitab, birinci sinif, xeyli adam C) Meşədəki hadisə, daş bina D) Dəmir qapı, gümüş qaşıq, rəngli şəkil E) Bu zirzəmi, duyan şair, oxumaq üçün çalışmaq5. Feli sifətin ismə yanaşması hadisəsi hansı cərgədəki söz birləşmələrində özünü göstərir? A) Uzaqdan məktub, dağlarda döyüş, ağ qızılB) Quş kimi uçmaq, kağız kimi ağarmaq, oxumaq üçün kitab C) Baxdığım film, oxunmuş gündəlik, düşünən beyin D) Beş dəstə sünbül, bu zirzəmi, bir cüt ceyran E) Səliqəli yazı, durub baxmaq, dünən gəlmək 6. Ismi birləşmələr başqa, savayı, qeyri, əlavə sözləri ilə xüsusiləşərkən hansı əlaqədə olur? A) İdarə

1

B) Yanaşma C) Uzlaşma D) İdarə, yanaşma E) İdarə, uzlaşma. 7. II növ təyini söz birləşmələrində uzlaşma yalnız hansı şəxsə görədir? A) I şəxsə görəB) III şəxsə görə C) II şəxsə görə D) Bütün şəxslərə görə E) Heç bir şəxsə görə. 8. Hansı cərgədə nümunələrin hamısı uzlaşma əlaqəli tərəflərdən ibarətdir? A) Qarlı aşırım, onun sözü, Muxtarın kitabıB) Əli gəldi, mən tələbəyəm, adamlar tələsirlər C) Sən gələndə, tarix danışır, o gözəldir D) Kitaba baxır, gül baxçası, nazik köynək E) Evdə oturanda, kitaba baxan, onun sözü 9. Uzlaşma əlaqəsi hansı məna əlaqəli birləşmələr arasında olur? A) Relyativ əlaqə B) Relyativ və obyekt əlaqəsi C) Predikativ və atributiv əlaqə D) Obyekt və atributiv əlaqəsi E) Tabesizlik əlaqəsi 10. İdarə əlaqəsi hansı qrammatik əlaqəli söz birləşmələrinin arasında olur? A) Üçüncü və birinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasındaB) Təyini söz birləşmələrinə daxil olmayan ismi birləşmələrin birinci növündə C) Birinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasında D) İkinci və üçüncü növ təyini söz birləşmələri arasında E) İkinci və birinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasında 11. Uzlaşma əlaqəsi hansı cümlə üzvləri arasında olur? A) Vasitəsiz tamamlıq - ismi xəbərB) Tamamlıq - xəbər C) Zərflik - ismi xəbər D) Mübtəda - xəbər E) Təyin - təyin olunan 12. İdarə əlaqəsi hansı söz birləşməsinin tərəfləri arasındadır? A) Kitabdan oxumaq B) Şirin zarafat C) O oxuyur. D) Güləyən qız E) Səbəbsiz həyəcanlanmaq 13. İkinci və üçüncü növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasında hansı sintaktik əlaqə növü olur? A) UzlaşmaB) İdarə C) Uzlaşma və idarə D) Yanaşma E) Uzlaşma və yanaşma 14. İdarə əlaqəsi hansı məna əlaqəli söz birləşmələrinin tərəfləri arasında olur ? A) Obyekt və relyativ əlaqə B) Atributiv və predikativ əlaqə C) Relyativ əlaqə D) Yalnız atributiv əlaqə E) Predikativ əlaqə 15. İdarə əlaqəsinin göstəricisi bənddəkilərdən hansıdır? A) Cəm.B) Hal şəkilçiləri.C) Şəxs

2

D) Xəbərlik E) Mənsubiyyət 16. Kəmiyyətə görə uzlaşma nə zaman özünü fərqli şəkildə göstərir? A) Birinci şəxsin cəmindəB) Birinci şəxsin təkində C) İkinci şəxsin təkində D) Üçüncü şəxsin cəmində E) Üçüncü şəxsin təkində. 17. İdarə əlaqəsi ilə yaranan birləşmələrin tabe edən tərəfi ən çox hansı nitq hissəsindən ibarət olur? A) Fel B) İsim C) Əvəzlik D) Məsdər E) Say 18. Kəndimiz bütün fəsillərdə səfalı və gözəl olur - cümləsində uzlaşma əlaqəsinin əsas tərəfi olan söz hansıdır? A) fəsillərdəB) bütün C) gözəl D) səfalı E) kəndimiz 19. Yel kimi keçməsin vaxt üstümüzdən - cümləsində uzlaşma əlaqəsi hansı sözlər arasındadır? A) yel kimiB) yel kimi keçməsin C) üstümüzdən keçməsin D) vaxt keçməsin E) yel kimi üstümüzdən 20. İdarə - uzlaşma əlaqəli söz birləşməsi hansı cərgədədir? A) Sənin taleyin B) dağlardan uca C) Daş bina D) Gözəllər gözəli E) Çay dəsgahı 21. Hansı cümlədə uzlaşma əlaqəsi pozulub? A) Qoca palıdın səsi titrədi.B) Qılınclar yenə də parladı. C) Sən bu saat azad gəzirsən, gülürsən, danışırsan (S. Rəhimov) D) Mən həmişə səni gözləyirəm. E) Dərsə gecikən mənəm. 22.Yalnız idarə əlaqəsinə aid olan cərgəni göstərin. A) istedadlı tələbə, onu gətirmək B) maraqlı kitab, qapını açmaq C) evdən gəlmək, bizdən uzaqlaşmaqD) gözəl insan, şəhərdə yaşamaq E) yazmağı öyrənmək, yaşıl bağlar 23. “Azadlığın bayrağını hər zaman, Azərbaycan qoruyacaq yağıdan” Seçilmiş sözlər haqqında aşağıdakı fikirlərdən hansı düzgündür ? A) İdarə olunanlar tabe sözlərdir. B) Hər üçü düzəltmə sözlərdir. C) Hər üçü mənsubiyyətə görə dəyişmişdir. D) Hər üçü konkret mənalı isimlərdir. E) Toplu isimlərdir. 24. İsmin hal şəkilçiləri hansı sintaktik əlaqənin formal əlamətidir: A) İdarə

3

B) Yanaşma C) Tabesizlik D) Uzlaşma E) Həm uzlaşma , həm idarə 25. Mübtəda ilə xəbər arasında hansı sintaktik əlaqə növü vardır? A) İdarə B) Yanaşma C) UzlaşmaD) Tabesizlik E) Uzlaşma və idarə 26. “Uca dağlar, gen dərələr Ürək açan mənzərələr” (S. Vurğun) Mətndə sintaktik əlaqənin hansı növü vardır? A) TabesizlikB) İdarə C) Uzlaşma D) Yanaşma E) Uzlaşma, yanaşma 27. Söz birləşməsi və cümlədə sözlər arasındakı qrammatik bağlılıq hansı terminlə ifadə olunur? A) həmcinslikB) sintaktik əlaqələr C) məna bağlılığı D) tabesizlik E) cümlənin qrammatik əsası 28. Hansı feli birləşmədə yanaşma əlaqəsi var? 1 - tez düşünən 2 - qəsdən susmaq 3 - çətinə düşmək4 - hazırlanmış yemək 5 - Arifdən soruşmaq A) 1, 2 B) 1, 3 C) 2, 5 D) 3, 5 E) 1, 5 29. Yanaşma əlaqəsində olan ismi birləşmələri seçin: 1 - çətin məsələ 2 - dağdan enəndə 3 - sevimli diyar 4 - filmə baxmaq 5 - səhər yola düşmək A) 1, 3 B) 2, 3 C) 3, 4 D) 4, 5 E) 1, 5 30. Uzlaşma əlaqəsinin göstəricilərini hansılardır? 1 - Şəxs sonluqları 2 - Hal şəkilçiləri 3 - Mənsubiyyət şəkilçiləri 4 - Leksik şəkilçilər 5-leksik-qrammatik şəkilçilərA) 1, 3 B) 2, 4 C) 2, 3 D) 2, 4

4

E) 1, 5 31. İdarə əlaqəsinin qrammatik göstəriciləri hansıdır? 1 - şəxs sonluqları 2 - hal şəkilçiləri 3 - mənsubiyyət şəkilçiləri A) 2 B) 1 C) 1, 2 D) 3 E) 2, 3 32. İdarə əlaqəsinə aid olanları göstərin. 1 - tamamlıqla xəbər arasında olur 2 - tamamlıqla zərfliklər arasında olur 3 - kəmiyyət zərfliyi ilə xəbər arasında olur 4 - əsas göstəricisi hal şəkilçisidir 5 - tərz bildirən feli birləşmələrin tərəfləri arasında olur A) 1, 4 B) 1, 5 C) 2, 4 D) 4, 5 E) 2, 5 33. Uzlaşma əlaqəsi olur: 1 - III növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasında 2 - II növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasında 3 - vasitəsiz tamamlıqla xəbər arasında 4 - mübtəda ilə xəbər arasında 5 - zərfliklıə xəbər arasında A) 1, 2, 4 B) 2, 4, 6 C) 1, 5 D) 2, 6 E) 2, 3, 5 34. Uyğunluğu müəyyən edin: I - Yanaşma əlaqəsi II - İdarə əlaqəsi III - Uzlaşma əlaqəsi 1 - gözəl insan 2 - kitaba baxır 3 - biz tələbəyik 4 - yağlı xörək 5 - siz gəlirsiniz 6 - anamı görəndə A) I - 1, 4; II - 2, 6; III - 3, 5 B) I - 2, 5; II - 1, 3; III - 4, 5 C) I - 1, 3; II - 2, 5; III - 4, 6 D) I - 1, 4; II - 2, 5; III - 3, 6 E) I - 1, 5; II - 2, 4 III - 4, 6 35. Uyğunluğu müəyyən edin: I - Uzlaşma əlaqəsi II - İdarə əlaqəsi III - Yanaşma əlaqəsi 1 - Əli danışır 2 - mən tələbəyəm 3 - yazmağı öyrənmək 4 - işləyənə mane olmaq 5 - sarı don 6 - yavaş danışmaq

5

A) I - 1, 2; II - 3, 4; III - 5, 6 B) I - 2, 3; II - 1, 6; III - 4, 5 C) I - 2, 3; II - 2, 4; III - 4, 6 D) I - 4, 5; II - 3, 5; III - 1, 2 E) I - 1, 5; II - 3, 4 III - 2, 6 36. Uyğunluğu müəyyən edin: I - İdarə əlaqəsi II - Yanaşma əlaqəsi III - Uzlaşma əlaqəsi 1 - odlu sözlər 2 - beşdən az 3 - bizdən uzaqlaşmaq 4 - dərələr titrədi 5 - mənim kitabım 6 - həmin adam A) I - 2, 3; II - 1, 6; III - 4, 5 B) I - 1, 4; II - 2, 5; III - 5, 6 C) I - 1, 3; II - 2, 5; III - 4, 6 D) I - 2, 5; II - 1, 4; III - 4, 5 E) I - 1, 6; II - 2, 4 III - 4, 6 37. Sintaktik əlaqələrlə verilən nümunələr arasında uyğunluğu müəyyən edin: I - Uzlaşma əlaqəsi II - Yanaşma əlaqəsi III - İdarə əlaqəsi 1 - qılınclar parıldadı 2 - işləyənə mane olmaq 3 - uzunsov qarpız 4 - işə bələd 5 - Əli kimi sənətkar 6 - biz gəldik A) I - 1, 6; II - 3, 5; III - 2, 4 B) I - 3, 4; II - 2, 4; III - 5, 6 C) I - 2, 5; II - 1, 4; III - 4, 5 D) I - 1, 3; II - 2, 5; III - 4, 6 E) I - 1, 6; II - 2, 4 III - 4, 6 ##num=2// level= 1// sumtest=38 // name= Söz birləşmələri. İsmi, feili və zərfi birləşmələr // 1. Məcaziləşmə söz birləşmələrinin hansı növlərini müəyyənləşdirir? A) Sabit və sərbəst B) İsmi və feli C) Feli və zərfi D) Təyini və qeyri - təyini E) İsmi və zərfi. 2. Tabe tərəfi sayla ifadə olunmuş birinci növ təyini söz birləşmələrini göstərin. A) Onuncu sinif B) Qədim xalq C) Tənha adam D) Gözəl qız E) Saf su 3. “Yaxşıları qiymətləndirəndə” feli birləşməsində tabe tərəfin nə ilə ifadə olunduğunu göstərin. A) Sifətlə B) İsimlə C) Zərflə D) Fellə E) Əvəzliklə 4. “Gümüş qaşıq”, “Qızıl üzük” söz birləşməsində tabe tərəflər hansı nitq hissəsinə aiddir? A) İsim

6

B) Sifət C) Say D) Fel E) Əvəzlik 5. Söz birləşmələrinin birində isim tabe tərəf kimi işlənib? A) Taxta qapı B) Buludlu hava C) Bugünkü hava D) Şəhərdəki bina E) Mənəvi qida 6. Nümunələrdən biri söz birləşməsi sayıla bilməz. A) Səndən ötrü B) Sözün qüdrəti C) Dəyərli məsləhət D) Şirvan gözəli E) Qaranquşlar gələndə 7. Üçüncü növ təyini söz birləşmələrindən birinin hər iki tərəfi sifətlə ifadə olunmuşdur? A) Gənclərin sevimlisi B) Yaxşıların xeyirxahlığı C) Dəmirlərin istisi D) Körpələrin şirinliyi E) Qocaların qayğısı 8. Bu sıralardan hansı təyini söz birləşmələrinə aiddir? A) Durna teli, qarlı gecə, yaz yağışı B) Qartal baxışlı, dağlardan uca, dəmir qapı C) Dostların çoxu, “Fərhad və Şirin”, ağız suyu D) “Atalar və oğullar”, “Romeo və Cülyetta”, “Hərb və sülh” E) Kitabın üzü, gözü yaşlı, açıq söz 9. Zərf birləşməsini göstərin. A) Bir qədər ucadan, xeyli geridə, xeyli gec B) Tamamilə yavaş, çox kəskin, ucadan danışmaq C) Vaxtdan uca, lazımı söz, xeyli geridə D) Sabahkı iş, keçmişin səhvi, insanın dostu E) Dostlardan bəziləri, qarlarla örtülü, uzun hekayə 10. Hansı zərf birləşməsidir? A) Çox kəskin B) Xəstədən ötrü dərman C) Əxlaqlı insan D) Onlardan ikisi E) Keçmiş danışır 11. Bu sıralardan hansı təyini söz birləşmələrinə daxil olmayan ismi birləşmələrdir? A) Boynu bükük, qan rəngli, daş ürəkli B) Gülməli hadisə, vuruşan ordu, yeməli alma C) Bir oğlan, cib dəsmalı, oğlan evi D) Kitabın cildi, bağ evi, uşağın səsi E) Qara göz, xeyli adam, şirin söz 12. Aşağıdakı sıralardan hansı sabit söz birləşməsidir? A) Başını piyləmək, ürəyinə gəlmək, abırdan salmaq B) Yoldan keçmək, başını daramaq, gözünü yummaq C) İntiqam almaq, atasını yandırmaq, dərsini öyrənmək D) Dil tökmək, meyvə yemək, dərsini vermək E) Evə aparmaq, körpüdən keçmək, açıq ürək 13. “Fəhlə - gənclər”, “maşın - traktor” tipli birləşmələr hansı birləşmələrə aiddir? A) Təyini söz birləşmələrinə daxil olmayan ismi birləşmələr (əlavəli birləşmələr)B) Birinci növ təyini söz birləşmələri C) İkinci növ təyini söz birləşmələri D) Adlıq hallı feli birləşmələr

7

E) Üçüncü növ təyini söz birləşmələri 14. Hansı xüsusiyyət sərbəst söz birləşməsinə aid deyil? A) Söz birləşmələrinin komponentlərinə ayrılıqda sual vermək olmur. B) Söz birləşmələrinin tərəfləri mütəhərrik olur. C) Söz birləşmələrinin komponentlərinin hərəsinin özünə məxsus vurğusu olur. D) Söz birləşmələrinin komponentlərinə ayrılıqda sual vermək olur. E) Söz birləşmələri müstəqil sözlərin birləşməsindən əmələ gəlir. 15. Birinci növ təyini söz birləşməsini göstərin. A) Ləpələnən dəniz B) Qızıldan üzük C) Qarışqadan yavaş D) Həyatdan uzaq E) Gözləri süzgün 16. Hansı model birinci növ təyini söz birləşməsinin modeli deyil ? A) Məsdər + isim B) Say + isim C) Feli sifət + isim D) Əvəzlik + isim E) Sifət + isim 17. Hansı sərbəst birləşmədir? A) Su tökmək B) Dil tökmək C) Könlünü almaq D) Başa çıxmaq E) Ürəyindən keçmək. 18. Hansı sabit birləşmədir? A) Dil tökmək B) Açıq qapı C) Evə getmək D) Kitab oxumaq E) Evə gəlmək. 19. Biri I növ təyini söz birləşməsinin I tərəfi ola bilməz: A) Məsdər B) Əvəzlik C) İsim D) Say E) Sifət 20. Biri sadə söz birləşməsidir. A) Musiqidən danışan B) Getdiyim həmin yol C) Gördüyüm o günlər D) Səhər mağazadan kitab almaq E) Həmin möhkəm daş hasar 21. İsmi birləşmələrə aid verilənlərdən biri yanlışdır. A) Dildə az işlənir. B) Əsas tərəfi isimlərlə ifadə olunur . C) Təyini söz birləşmələri də adlanır D) Üç növü var E) Həm parçalanaraq, həm də birlikdə vahid cümlə üzvü olur. 22. Aşağıdakı sıralardan hansı mürəkkəb birləşmələrə aiddir? A) Dərs kitabının cildi, şadlığından sevinən uşaq B) Evə sarı getmək, yaşıl çəmən C) Bahar fəsli, oxumaq həvəsi D) Məktəbə tərəf getmək, bahar fəsli E) Yaşıl çəmən, şadlığından sevinən uşaq. 23. Sintetik yolla əmələ gəlmiş ismi birləşmələrin sırasını göstərin: A) Dağın zirvəsi, bizim arzumuz, məktəb direktoru

8

B) Gözəl həyat, uca dağ, belə bağ, üç dost C) Bizim arzumuz, məktəb direktoru, beş kitab, dadlı meyvə D) Evin qapısı, üç dost, belə bağ, gözəl həyat E) Gümüş qaşıq, məktəb direktoru, gözəl həyat. 24. I növ təyini söz birləşməsi haqqında səhv fikir hansıdır? A) Birləşmənin I tərəfi yalnız sadə sözlərdən ibarət olur, II tərəfi isə qrammatik şəkilçi qəbul etmir. B) Birləşmənin ikinci tərəfi - əsas sözü, əsasən, isimlə ifadə olunur C) Birləşmənin birinci tərəfi isim, sifət, say, əvəzlik və feli sifətlə ifadə olunur D) Birləşmənin tərəflərinin hər biri ayrı - ayrılıqda cümlə üzvü olur E) Bu növ birləşmənin əmələ gəlməsində heç bir formal əlamət və qrammatik şəkilçi iştirak etmir 25. II növ təyini söz birləşmələrində hansı əlaqələr olur. A) Uzlaşma, idarə, B) İdarə, yanaşma C) Uzlaşma, yanaşma. D) Yanaşma E) İdarə 26. Biri qeyri - təyini söz birləşməsi deyil: A) Qurumuş budaq B) Könül adlı C) Gözləri yaşlı D) Aydan arı E) Gümüşdən qaşıq 27. Bizim gözü yaşlı bədbəxt eşqimiz Atalı - analı yetimə bənzər (B. Vahabzadə) Nümunədə altından xətt çəkilmiş söz birləşməsi söz birləşmələrinin hansı növünə aiddir? A) Qeyri - təyini söz birləşməsi B) Feli - sifət tərkibi C) Məsdər tərkibi D) I növ təyini söz birləşməsi E) Zərf birləşməsi. 28. Biri “zərf + zərf” modelində deyil: A) Dostdan aralı B) Tamamilə yanaşı C) Xeyli geridə D) Çox kəskin E) Xeyli gec 29. Hansı sözlərlə II növ təyini söz birləşməsi yarana bilər? Ağac, meşə, çay, yarpaq . A) 1, 4 B) 2, 3 C) 1, 2 D) 2, 4 E) 1, 3 30. Təyini söz birləşməsinə aid olmayan birləşmələri seç. 1 - dağdan ağır 2 - boz rəng 3 - əldən çevik 4 - başında papaq 5 - divar qəzeti 6 - sehirli nağıl A) 1, 3, 4 B) 1, 5, 6 C) 3, 4, 5 D) 1, 2, 5 E) 2, 3, 4 31. II növ təyini söz birləşməsini seçin. 1 - şirin söhbət

9

2 - alimin fikri 3 - ananın arzusu 4 - vətən həsrəti 5 - sağlam fikir 6 - mədəniyyət sarayı A) 4, 6 B) 1, 4 C) 2, 6 D) 3, 5 E) 1, 3 32. Hansı növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri arasındakı əlaqə növü yanaşmadır? 1 - I növ təyini söz birləşməsi 2 - II növ təyini söz birləşməsi 3 - III növ təyini söz birləşməsi A) 1 B) 2 C) 3 D) 1, 2 E) 2, 3 33. İsmi birləşmələri I növ, II növ, III növ olmaqla ardıcıl düzün. 1 - dağın ətəyi 2 - yazılmış qanun 3 - Azərbaycan gözəli A) 2, 3, 1 B) 1, 2, 3 C) 2, 1, 3 D) 3, 2, 1 E) 1, 3, 2 34. Mübtədası sayla, feli-sifətlə, zərflə ifadə olunmuş cümlələri ardıcıllıqla göstərin.1 - Ora bizim üçün artıq əlçatmaz idi.2 – Onbirincilər son zəngə hazırlaşırlar.3 – Gördüklərimiz bunlar olmuş, görəcəkləriniz də bunlar olacaq, başqa heçnə olmayacaq.A) 2, 3, 1 B) 1, 2, 3 C) 2, 1, 3 D) 3, 2, 1 E) 1, 3, 2 35. Xəbəri zərflə, qayıdış növ fellə, mürəkkəb adla ifadə olunmuş cümlələri ardıcıllıqla göstərin.1 – Bu şeirlərin hamısı Ərtoğrul Cavidindir.2 – Sel kimi töküldü göydən yağışlar.3 – Ferma müdiri də içəridədir.A) 3, 2, 1 B) 1, 2, 3C) 2, 3, 1D) 2, 1, 3E) 1, 3, 236. Uyğunluğu müəyyən edin: I - I növ təyini söz birləşmələri II - II növ təyini söz birləşmələri III - III növ təyini söz birləşmələri 1 - oxuyan şagird, yazan tələbə 2 - yaz səhəri, bulaq suyu 3 - onların dostları, Dilşadın səsi 4 - cəllad bıçağı, ana qucağı 5 - maraqlı dərs, xeyli əsər 6 - Gəncənin havası, oxuyanların səsi

10

A) I - 1, 5; II - 2, 4; III - 3, 6 B) I - 2, 4; II - 1, 4; III - 5, 6 C) I - 2, 5; II - 3, 4; III - 4, 5 D) I - 1, 6; II - 4, 5; III - 3, 6 E) I - 1, 6; II - 2, 4 III - 4, 6 37. İsmi birləşmələrlə verilən nümunələr arasında uyğunluğu müəyyən edin: I - I növ təyini söz birləşmələri II - II növ təyini söz birləşmələri III - III növ təyini söz birləşmələri 1 - Nizaminin əsərləri, bağların meyvəsi 2 - sular sonası, kolxoz sədri 3 - xalq məhəbbəti, yol qeydləri 4 - tarixi hadisə, günəşli ölkə 5 - ləpələnən dəniz, gülməli hadisə 6 - sənin təklifin, oxumağın xeyri A) I - 4, 5; II - 2, 3; III - 1, 6 B) I - 3, 4; II - 1, 5; III - 5, 6 C) I - 1, 5; II - 2, 4; III - 3, 5 D) I - 2, 6; II - 4, 5; III - 3, 6 E) I - 1, 3; II - 2, 5 III - 5, 6 38. Uyğunluğu müəyyən edin I - ismi birləşmələr II - feli birləşmələr 1 – yüksək qalxmaq 2 - hündür bina 3 – insanlara səadət gətirmək 4 - kitabın cildi 5 - məktəb direktoru6 – kitabdan oxumaq A) I - 2, 4, 5; II - 1, 3, 6 B) I - 1, 4, 5; II - 2, 3, 6 C) I - 3, 4, 5; II - 1, 2, 6 D) I - 4, 5, 6; II - 1, 2, 3 E) I - 2, 3, 5; II - 1, 4, 6 39. Biri təsirlik hallı feli birləşmə deyil: A) Qayalara yazdığım B) Kitab oxumaq C) Həyəti süpürmək D) Həyatı sevmək E) Ağacları qoparmaq 40. Məkan əlaqəli feli birləşməni göstərin: A) Şəhərə getmək B) İşləməyə gedənlər C) Beş tələbə D) Oxuyan qız E) Maraqlı kitab 41. Ən çox nəzərə çarpan xüsusiləşmə tipi hansıdır? A) Feli tərkiblərin xüsusiləşməsi B) Yalnız feli sifətlərlə C) Ismi birləşmələrlə D) Yalnız feli bağlama ilə E) Yalnız ismi birləşmələrlə. 42. «Üç həftə əvvəl Mehriban bütün fəlakətlərinə bu adamın səbəb olduğunu söylədikdə, Səlim o adamla xüsusi surətdə görüşmüşdü» - cümləsində xüsusiləşmə nə ilə ifadə olunub? A) Feli bağlama tərkibi ilə B) Məsdər tərkibi ilə

11

C) Zərfliklə D) Tamamlıqla E) Feli sifət tərkibi ilə. 43. Hansı “fel + fel” formalı feli birləşmədir? A) Durub baxmaq B) Həyətə baxmaq C) Birdən gülmək D) Kənara çəkilmək E) Birdən getmək. 44. Molla işim yaşdı, yazım, yazmayım? Huşum, başım çaşdı, yazım, yazmayım? Bu cümlələrdə altından xətt çəkilmiş fellər hansı felin hansı forması ilə ifadə olunub? A) Əmr forması B) Vacib forması C) Arzu forması D) Xəbər forması E) Lazım forması 45. Hansı feli birləşmədə birinci tərəf hərəkətin subyektini bildirir? A) Könüllülər yola düşərkən B) Kitabı oxuyarkən C) Məktəbə gedəndə D) Xeyli işləmək E) Soyuqdan əsəndə 46. Hansı feli birləşmədə birinci tərəf hərəkətin obyektini bildirir? A) Gülü dərmək B) Ucadan gülmək C) Qaranquşlar gələndə D) Tezdən durmaq E) Sevincdən ağlamaq 47. Ancaq feli birləşmələrdən ibarət sıranı göstərin. A) Oxumağa hazırlaşmaq, yaşamaq üçün yemək, şadlığından ağlamaq B) Şadlığından ağlamaq, vaxtdan uca, evə getmək C) Gedə bilmək, müəllim olmaq, yaza bilmək D) Könüllər yolçusu, sevincdən ağlamaq, şadlığından ağlamaq E) Bülbül kimi oxumaq, ürək dostu, az işləmək 48. Adlıq hallı feli birləşmələrdən ibarət olan cərgəni göstərin. A) O gələndə, müəllim danışarkən, sən gəlincə B) Əli oxuyarkən, evdən gələndə, kitabı alanda C) Bağda gəzəndə, kitab oxumaq, maşın ilə gəzmək D) Beşdən üçü çıxanda, oxumağa getmək, dağdan enəndə E) Məktubu oxuyanda, evə sarı getmək, sənə baxan 49. Təsirlik hallı feli birləşmələrdən ibarət olan cərgəni göstərin. A) Həyatı sevmək, kitab oxuyan, ağacları sulayandaB) Onu görəndə, o gələrkən, sən gedəndə C) Qapıları açmaq, qütbləri fəth eləyən, müəllim danışanda D) Onu çağıranda, mən gələr - gəlməz, gün çıxmadan E) Məktəb uşaqlarına baxmaq, beşdən üçü çıxmaq 50. Çıxışlıq hallı feli birləşmələri göstərin. A) Evdən getmək, qorxudan dinməyəndə, susuzluqdan yananB) Dərsə hazırlaşmaq, danışa bilmək, yaza bilmək C) Tez olmaq, müəllim olmaq, gedə bilmək D) Dərs oxuyanda, yaxşı olmaq, çox olmaq E) Bahar gələndə, lazım olan, yaza bilmək 51. Yönlük hallı feli birləşmələrdən ibarət olan cərgəni göstərin. A) Dağlara qalxan şəhərə getmək, kəndə çatandaB) Əlini qoyanda, adam bıçaqlamaq, payları bölüşdürmək C) Bizi əsir etmək, adamı vurmaq, yeri belləmək

12

D) Söz axtarmaq, adamı vurmaq, zamanı gözləmək E) Zamanı gözləmək, dağa çıxmaq, düşməni vurmaq 52. Məkan əlaqəli feli birləşmələri göstərin. A) Məktəbə getmək, şəhərə getmək, xaricə göndərmək B) Günahsız yerə tutulmaq, sabaha keçirmək, beş manata satmaq C) Bakıya gedən, yarı qiymətə satmaq, nədənsə qorxmaq D) Hər şeyə inanmaq, evə girən, axşama saxlamaq E) Bir aya qurtarmaq, dörd yerə bölmək, axşama yaxın qayıdarkən 53. Zaman əlaqəli yerlik hallı feli birləşmələrindən ibarət cərgəni göstərin. A) Qışda yağan, baharda açan, həmin vaxtda gəlmək B) Heyran olmaq, müvəffəqiyyətdən sevinmək, vəhşilikdən heyrətə gələn C) Sözdən kədərlənmək, qəsdən kədərlənmək, boş yerə əsəbiləşmək D) Ondan gen düşəndə, xilas etmək, lazım olmaq E) Şadlanıb ağlamaq, sənə çatacaq çiçək, ondan ayrılmaq 54. Obyekt əlaqəli yerlik hallı birləşmələrindən ibarət cərgəni göstərin. A) Kitabda yazılan, elmdə fərqlənən, işdə ucalmaqB) Döyüşdə zəfər çalan, isti havada yatan, bir aya qurtarmaq C) Yarı qiymətə satmaq, içəri girən, acıqlı - acıqlı baxanda D) Tuta bilmək, kəndə aparmaq, iblisə uymaq E) Sizi çağıran, kəndə çatanda, üfüqlərə göz dikən 55. Çıxışlıq hallı feli birləşmələrdən ibarət cərgəni göstərin. A) Evdən gedəndə, dağdan enmək, ağacdan düşərkən B) Salam vermək, ürək açmaq, yollara baxmaq C) Sizi dinləyəndə, səmaya baxanda, saz çalanda D) Kitabı açanda, reallığa meyl, sevgiyə inananda E) Məhəbbət ağlayanda, həsrət danışanda, göz yumularkən 56. Cümlə üzvlərindən biri məsdər birləşməsi ilə ifadə olunmuşdur? A) Böyüyün sözünə baxmaq borcumuzdur B) Qardaşım idarə müdiridir C) Dərslərə yaxşı hazırlaşanları təriflədilər D) Yuxarı tərəfə baxdıqda müəllimi gördük E) Dovşanı yuvasınadək qovdum. 57. Cümlə üzvlərindən biri feli bağlama birləşməsi ilə ifadə olunmuşdur: A) Nazir başını dik tutaraq danışırdı B) Qonşu ölkədən gələnlər yaxşı qarşılandılar C) Hamı məktəbin direktorunu gözləyirdi D) Dərslərə vaxtında gəlmək vəzifəmizdir E) Təyyarə quş kimi uçurdu 58. Aşağıdakılardan hansı təsirlik hallı feli birləşmələr üçün əsas əlamətdir? A) İkinci tərəfin təsirli fellərlə ifadə olunması. B) İkinci tərəfin təsirsiz fellərlə ifadə olunması. C) Bu birləşmələrin ümumi mənzərəsi “ismin təsirlik halı + fel”. D) Bu birləşmələrə xas olan obyekt təsirlik hallı sözlə təsirli felin vəhdətindən meydana çıxır. E) Obyekt mənası ikinci tərəfi təsirli fellə ifadə olunan birləşmələrdə özünə möhkəm yer tutur. 59. İkinci tərəfi təsirli fellərlə ifadə olunan təsirlik hallı feli birləşmələrdən ibarət cərgəni göstərin. A) Sözləri eşitmək, səni duyduqca, şaxtanı hiss etmək. B) Şəhəri gəzmək, bağı dolanmaq, körpünü keçmək. C) İşi başlamaq, atı minmək, dağı aşmaq. D) Dağı qalxmaq, şəhəri gəzmək, körpünü keçmək. E) Dağı çıxmaq, hekayə danışmaq, şəhəri gəzmək. 60. Hansı feli birləşmələrin birinci tərəfi yer bildirən isimlərlə, ikinci tərəfi isə müxtəlif semantik qruplara daxil olan təsirsiz və təsirli fellərlə ifadə olunub? A) Məkan əlaqəli feli birləşmələrB) Zaman əlaqəli feli birləşmələrC) Məkan və zaman əlaqəli feli birləşmələrD) Səbəb əlaqəli feli birləşmələr

13

E) Zaman və səbəb əlaqəli feli birləşmələr61. Biri feli birləşmədir: A) bağa köçəndə B) maraqlı görüş C) silahlı adam D) hiss etmək E) yuxarı mərtəbə 62. Asılı tərəfi subyekt olan feli bağlama tərkibi: A) mən deyəndə B) müəllimin dediyiC) diqəti cəlb etmək D) evi təmir edən E) tamaşaya baxanda 63. Asılı tərəfi hərəkətin obyektini bildirən feli birləşmə tərkibi: A) işləri tamamlamaq B) Cəmil gedərkən C) mən oxuyanda D) cəld getmək E) kənddə dincəlmək 64. Asılı tərəfi hərəkətin zamanını bildirən feli birləşmələr: A) axşam yola düşəndə B) şəhərə yola düşən C) çox oxuyan D) birə - beş ödəmək E) az çalışdıqda 65. Asılı tərəfi hərəkətin obyekti olan feli bağlama tərkibi: A) günəşi qarşılayanda B) mən gələndə C) tamaşada oynayan D) evləri təmizləmək E) torpağı becərən 66. Feli birləşmələri seçin 1 - kəndin yolu 2 - bizim kitabımız 3 - günəş doğmadan 4 - mən düşdüyüm 5 - qapını açmaq 6 - məktəb binası 7 - yaxşı əsər A) 3, 4, 5 B) 2, 6, 7 C) 1, 2, 3 D) 2, 4, 7 E) 1, 5, 6 67. Zaman əlaqəli yerlik hallı, obyekt əlaqəli yerlik hallı, çıxışlıq hallı feli birləşmələri ardıcıllıqla göstərin.1 – Susuzluqdan yanmaq2 – Həmin vaxtda gəlmək3 – Elmdə fərqlənənA) 2, 3, 1 B) 1, 2, 3C) 3, 2, 1D) 2, 1, 3E) 1, 3, 268. Uyğunluğu müəyyən edin: I - Adlıq hallı feli birləşmələr II - Təsirlik hallı feli birləşmələr

14

III - Yönlük hallı feli birləşmələr 1 - Əsəd gələndə 2 - evə gələndə 3 - sən danışanda 4 - yola baxanda 5 - səni görəndə 6 - kitabı alanda A) I - 1, 3; II - 5, 6; III - 2, 4 B) I - 1, 4; II - 2, 6; III - 3, 5 C) I - 2, 3; II - 1, 4; III - 5, 6 D) I - 3, 4; II - 1, 5; III - 2, 6 E) I - 1, 3; II - 2, 4; III - 5, 6 69. Uyğunluğu müəyyən edin: I - Yönlük hallı feli birləşmələr II - Yerlik hallı feli birləşmələr III - Çıxışlıq hallı feli birləşmələr 1 - evdə oturanda 2 - bağda yatanda 3 - sənə baxmaq 4 - dağdan enəndə 5 - evdən gələndə 6 - ağaca çıxan A) I - 3, 6; II - 1, 2; III - 4, 5 B) I - 1, 2; II - 3, 5; III - 4, 6 C) I - 1, 3; II - 2, 4; III - 5, 6 D) I - 1, 4; II - 2, 3; III - 5, 6 E) I - 4, 5; II - 1, 3; III - 2, 6 ##num=3// level= 1// sumtest=110 // name= Cümlə, onun əlamətləri, tərkibi və üzvləri // 1. Ən kütləvi ünsiyyət vasitəsi hesab olunan, həm də başqa cümlə növlərinə nisbətən daha çox işlənən cümlə növü hansıdır? A) Nəqli B) Sual C) Əmr D) Nida E) İnkar 2. Ədatların hansı məna növü əmr cümləsində iştirak etməz? A) sual ədatları B) əmr C) qüvvətləndirici D) dəqiqləşdirici E) məhdudlaşdırıcı 3. Sual cümlələrindən biri yalnız intonasiya ilə yaranmışdır: A) Sən “Xəmsə”ni oxumusan? B) Evdən məktub almısanmı? C) hansı tarixi şəxsiyyətləri tanıyırsınız? D) Məgər bu torpaq babalardan yadigar deyilmi? E) Divardan hansı şəkli asmışdılar? 4. Sual cümlələrinin vəzifələrinə aid deyil. A) Hiss, həyəcan bildirmək. B) Müəyyən bir məsələni öyrənmək. C) Nəyisə müəyyənləşdirmək. D) Müəyyən bir məsələyə münasibət bildirmək. E) Müəyyən bir məsələni konkretləşdirmək. 5. Bu cümlələrdən hansı sual ədatı vasitəsilə düzəlir? A) Adam da sevgini gizli saxlarmı? (M. İbrahimov) B) Harada oxuyursan? C) Əntiqə nə vaxt oxuyacaqdır? (Mir Cəlal)

15

D) Nə üçün işıqları yandırmırsınız ? (İ. Əfəndiyev) E) Mən deyən oldu - olmadı? (Ə. Sabir) 6. Bu dünyanın bu başından o başına sevinc göndər yoldaşına qardaşına” hansı cümlə növünə aiddir? A) Əmr B) Sual C) Nəqli D) Nida E) Vokativ. 7. “Sağalsın yaralar, axmasın qanlar, Sevinsin insanlar, gülsün insanlar! ” Misraları hansı cümlə növünə daxildir? A) Əmr B) Xəbər C) VacibD) ArzuE) Bacarıq8. Nəqli cümləni göstərin: A) Oğuz eli boy boyladı, soy söylədi B) Ah, sən necə də gözəlsən C) Ay haray! İmdadıma yetişin D) Burdan keçən 40 incəbelli qızı gördünmü E) Daha bir kəlmə də danışma. 9. Nida cümlələrin əmələ gəlməsində hansı vasitə iştirak etmir: A) Sual ədatları B) Nidalar C) Xitablar D) Sözlərin təkrarı E) Sual əvəzlikləri ilə nidaların birgə işlənməsi. 10. Sual ədatı işlənmiş sual cümləsini göstərin: A) Adam da sevgisini gizli saxlarmı? B) Ancaq, doğrusu, mən pərəstiş etdiyim bir adamı belə görə bilmirəm. C) Mən də öz yerində gülən şairəm. D) Şirin dillər səni aldatmasın E) Di gəl, durnalara bir şeir deyək. 11. Nəqli cümlə hansıdır? A) Dünən mən ən çox sevdiyim romanı oxuyub qurtardım. B) Hara gedirsən? C) Yaşasın azadlıq. D) Sənə dedim axı, burda otur! E) Öz vəzifəni həmişə belə icra et! 12. “Pəncərəni tez ört” cümləsinin növünü göstərin. A) Əmr cümləsi B) Müxtəsər cümlə C) Adlıq cümlə D) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə E) Nida cümləsi 13. “Bu saat axın saxlanılmalıdır” əmr cümləsində xəbər felin hansı forma şəkilçisi ilə düzəlib. A) Vacib. B) Arzu. C) Lazım. D) Şərt. E) Xəbər 14. Əmr cümləsini göstərin. A) Qoy baş əysin sənə çöllər! B) Sizi gözləyirik. C) Yaman dəyişmisiniz.

16

D) Mübarizə bu gün də var. E) Sanki bütün bu hadisələr dünən baş verib. 15. Sual əvəzliyi vasitəsilə əmələ gələn sual cümləsini göstərin. A) Sənin neçə yaşın var? B) Gələcəksənmi? C) Bəs, sən bilmirdin? D) Dərsə getmirsən? E) Məgər, o səni tanımır? 16. Nəqli cümlə hansıdır? A) Səni görüncə hər şeyi unutdum B) Hara gedirsən? C) Yaşasın azadlıq! D) Sənə dedim axı, burda otur! E) Öz vəzifəni həmişə belə icra et! 17. “Pəncərəni tez ört” cümləsinin növünü göstərin. A) Əmr cümləsi B) Müxtəsər cümlə C) Adlıq cümlə D) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə E) Nida cümləsi 18. Nida cümləsini seçin. A) Nə çoxdur Qarabağda gözəl qız ! (Ə. Əliyev) B) Bəli, buyursunlar. (C. Cabbarlı) C) Qulaq ver, ondan sənə bir şey söyləyim. (C. Cabbarlı) D) Məgər belə də səs, belə də məlahət olar ? (Mir Cəlal) E) Nə vaxt köçürə bilərik ? (M. Əfəndiyev) 19. Bunlardan hansı cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə bölgüsünə aid deyil? A) Təktərkibli cümlə B) Nəqli cümlə C) Sual cümləsi D) Əmr cümləsi E) Nida cümləsi 20. Bu cümlə növlərindən hansı kütləvi ünsiyyət zamanı daha çox istifadə olunur? A) Nəqli cümlə B) Nida cümləsi C) Sual cümləsi D) Əmr cümləsi E) Təktərkibli cümlə 21. Bədii əsərlərdə istifadə olunan, əslində konkret cavab tələb olunmayan sual cümlələri necə adlanır? A) Ritorik sual B) Sual ədatı C) Sual intonasiyası D) Sual əvəzliyi E) Əmri sual 22. Əmr cümlələrinin xəbəri, əsasən, felin hansı forması ilə ifadə olunur? A) Əmr B) Arzu C) Xəbər D) Lazım E) Şərt 23. . . . . . . . . . . . məqsədilə işlədilir. Əsasən . . . . . . . . . . . intonasiyası, . . . . . . . . . . . . ədatı, . . . . . . . . . . . . əvəzliyi vasitəsilə düzəlir. Nöqtələrin yerinə hansı söz qoyulmalıdır? A) Sual B) Nəqli C) Nida D) Əmr

17

E) Sorğu 24. Birinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri birlikdə hansı hallarda mübtəda yerində işlənə bilir? A) Birləşmənin ikinci tərəfi «kəs», «şəxs», «adam», birinci tərəfi «bir», «hər» «heç»sözlərilə ifadə olunduqda. B) Tərəflər heç vaxt birlikdə bir cümlə üzvü yerində işlənmir. C) Tərəflər həmişə birlikdə mübtəda yerində işlənə bilər. D) Birinci tərəf həmişə sifət, ikinci tərəf sayla ifadə olunduqda. E) Birinci tərəf atributivləşmiş isimlə ifadə olunduqda. 25. Lüğəvi sualı “kim” və eləcə də “hara” olan sözlər nə zaman məntiqi obyekt bildirir və nə sualına cavab verir? A) Məchul növ feli xəbərlərlə əlaqədə olanda; B) Qayıdış növ feli xəbərlə əlaqədə olanda; C) İcbar feli xəbərlə əlaqədə olanda; D) Şəxsiz növ feli xəbərlə əlaqədə olanda; E) Birgəlik növ feli xəbərlə əlaqədə olanda. 26. Mütbəda nə zaman həm “kim”, həm də “nə” sualına cavab verir? A) III şəxs substantivləşən işarə əvəzliyi ilə ifadə olanda; B) II şəxslə ifadə olunanda; C) III şəxslə ifadə olanda; D) II və III şəxslərlə ifadə olunanda; E) I və III şəxslərlə ifadə olunanda. 27. Bu, xəstə bir rus qızı idi – cümləsində “bu” əvəzliyinin sintaktik vəzifəsi: A) Mübtəda B) Xəbər C) Zərflik D) Tamamlıq E) Təyin. 28. Aşağıdakı cümlələrin hansında «nə» sualına cavab verən söz mübtəda yerində işlənib? A) Mağazaya çoxlu kitab gətirilmişdi. B) O, yorulmaq bilmədən kitab oxuyurdu. C) Qarşımızdakı yeni açılmış kitab klubu idi. D) Rəflərə kitab yığırdılar. E) O, atası haqqında kitab yazmaq istəyirdi. 29. Cümlələrin birində mübtəda feli sifət tərkibi ilə ifadə olunub. A) O uca zirvələri fəth edən bizik. B) Sabahkı günlərimiz onlardan asılıdır. C) Qara geyimli qadın əllərini belinə qoyub dayanmışdı. D) Milis rəisi Cabirov prokurora zəng etdi. E) Oğlunun gəldiyini eşidən ana tələsik otaqdan çıxıb onu qarşıladı. 30. Şübhəsiz ki, buralar bir zaman evlərlə dolu olacaq. . . - cümləsində mübtəda nə ilə ifadə olunub? A) Zərflə B) İsimlə C) Sayla D) Əvəzliklə E) Fellə. 31. Şəxs əvəzlikləri ilə fadə olunan mübtədalar nə zaman buraxılmır? A) Yarımçıq cümlələrdən ibarət olduqda B) Ondan sonra xəbər gələndə C) Ondan sonra zərf gələndə D) Ondan sonra ismi xəbər gələndə E) Bütöv cümlələrdə. 32. «Soyuq divarlarda – güllə nişanı» cümləsində mübtədanın ifadə vasitəsi hansı sırada düzgün göstərilmişdir? A) İkinci növ təyini söz birləşməsi ilə B) Feli birləşmə ilə

18

C) İsimlə D) Üçüncü növ təyini söz birləşməsi ilə E) Birinci növ təyini söz birləşməsi ilə 33. Mübtədanın ifadə vasitəsinə aid deyil. A) Feli bağlama B) Substantivləşmiş sözlər C) Yer zərfi D) Məsdər E) Feli sifət. 34. Cümlələrdən birinin mübtədası əvəzliklə ifadə olunmuşdur. A) Heç kim bu işdən xəbər tutmadı B) Əhməd mənim qonşumdur C) Beş ikidən çoxdur D) Qırmızılar məğlub oldular E) Gələnlər yaxşı qarşılandılar. 35. Mürəkkəb mübtədalı cümləni göstərin. A) Keşik çəkmək işi on nəfər gəncə həvalə olundu. B) Mən vətəni canım kimi sevirəm. C) Arabaçı çiyinlərini çəkərək uşaqlaşdı. D) Hümmət nəsə Murada danışırdı. E) Çay içdikdən sonra onlar bərabər məktəbə getdilər. 36. «Mənim аdım Ələsgərdir» cümləsində mübtədа nə ilə ifаdə оlunmuşdur? A) III növ təyini söz birləşməsi ilə B) Isimlə C) Sifətlə D) Əvəzliкlə E) II növ təyini söz birləşməsi ilə 37. «Qаrаnlıqdа кеçidi tаpmаq çətin оlаcаqdı» cümləsinin mübtədаsı nə ilə ifаdə оlunmuşdur? A) Məsdər tərкibi ilə B) Isimlə C) Sifətlə D) Fеli sifət tərкibi ilə E) II növ təyini söz birləşməsi ilə 38. «Оnlаr bir dаş üstündə оturdulаr» (M. Ənvər) cümləsinin mübtədаsı nə ilə ifаdə оlunmuşdur? A) Əvəzliкlə B) Isimlə C) Sifətlə D) Fеli sifətlə E) Məsdərlə 39. Mübtаdаsı III növ təyini söz birləşməsi ilə ifаdə оlunаn cümləni göstərin. A) Dахmаnın dörd tərəfi ucа hаsаr idi. (Y. V. Çəmənzəminli) B) Bitdi hаvаyı gəzməк. (I. Əfəndiyеv) C) Bütün döyüş mеydаnı аtəş və hərəкət içərisində idi. (M. Ənvər) D) Tənbələ, əyriyə хеyirхаhlıq еtməк yахşı işləyənin bеlindən bаsmаq dеməкdir. (I. Əfəndiyеv) E) Окtyаbr аyı qurtаrdı. (M. Ibrаhimоv) 40. Mübtədаsı məsdərlə ifаdə оlunаn cümləni göstərin. A) Yаşаmаq öz –özlüyündə bir məqsəddir. (Y. V. Çəmənzəminli) B) Yахşılаrı qurtаrıb, pisləri qаlıb. (M. Cəlаl) C) Оnun bu кəşfi həm sаdə, həm də dərin idi. (M. Ənvər) D) Dахmаnın dörd tərəfi ucа hаsаr idi. (Y. V. Çəmənzəminli) E) Bu аndа birdən аt аyаğının səsi еşidildi. (M. Ənvər) 41. Mübtаdаsı əvəzliкlə ifаdə оlunаn cümləni göstərin. A) О mənə nə isə dеməк istəyirdi. (I. Əfəndiyеv) B) Məhəbbət mənim gözlərimdə Çаndrаnı хilqətin tаcınа çеvirmişdi. (M. Ibrаhimоv) C) Yаşаmаq öz –özlüyündə bir məqsəddir. (Y. V. Çəmənzəminli)

19

D) Sən təк gözəl yохdur cümlə cаhаndа… (M. P. Vаqif) E) Tаriхə töhmətdir «26 - lаr». 42. Mübtədаsı fеli sifət tərкibi ilə ifаdə оlunаn cümləni göstərin. A) Еvdə isə sакit оtаqlаrın süкütünü pоzаn yеnə о idi. (M. Ənvər) B) Biz iкimiz də аyаğа qаlхdıq. (I. Əfəndiyеv) C) Döyüşçülərdən biri yüyürüb аtı tutur. (M. Ənvər) D) Bitdi hаvаyı gəzməк! (I. Əfəndiyеv) E) Burаsı həməzənlər düşərgəsi imiş. (Y. V. Çəmənzəminli) 43. Mübtаdаsı zərflə ifаdə оlunаn cümləni göstərin. A) Оrа bizim üçün аrtıq əlçаtmаz idi. B) Оnlаrdаn birisi Qəmərdir. (M. Ibrаhimоv) C) Birincilər bizim mədənin hеsаbındаdır. (M. Sülеymаnоv) D) Окtyаbr аyı qurtаrdı. (M. Ibrаhimоv) E) Qız ürəyi nеcə zərif оlurmuş. (I. Əfəndiyеv) 44. Özüm rəngli xoşlayıram deyə sizinkini də tünd elədim, - dedim - cümləsində mübtəda nə ilə ifadə olunmuşdur? A) qayıdış əvəzliyi ilə B) qeyri - müəyyən əvəzliklə C) isimlə D) ismi birləşmə ilə E) sifətlə 45. Belə və elə işarə əvəzlikləri nə zaman mübtəda olur? A) cəm və nisbət şəkilçisi qəbul etdikdə B) cəm şəkilçisi qəbul etdikdə C) adlıq halda D) hal şəkilçisi qəbul etdikdə E) nisbət şəkilçisi qəbul etdikdə 46. Cümlədə mübtəda nə ilə ifadə olunub? Keşik çəkmək işi on nəfər gəncə həvalə olundu. A) II növ təyini söz birləşməsi ilə B) məsdər tərkibi ilə C) frazeoloji birləşmə ilə D) məsdərlə E) isimlə 47. Mürəkkəb mübtəda hansı cümlədədir? A) Biz ikimiz də ayağa qalxdıq. B) Birdən qocanın gözlərində nə isə parladı. C) Üçü də birdən qışqırdı. D) Nəhayət, yuxu qorxuya qalib gəldi. E) Qabiliyyətli hərəkət adama rəğbət gətirir. 48. Nur gətirənin çırağını söndürmək ən böyük cinayətdir - cümləsində mübtəda nə ilə ifadə olunub? A) Məsdər tərkibi ilə B) Məsdərlə C) Isimlə D) III növ təyini söz birləşməsi ilə E) Ismi birləşmə ilə 49. “Rüstəm Səfərli mənzildən çıxanda artıq qatar çoxdan getmişdi” cümləsinin sintaktik təhlil sxemi hansıdır? A) zərflik mübtəda zərflik xəbər B) mübtəda zərflik zərflik mübtəda xəbər C) mübtəda zərflik mübtəda zərflik xəbər D) zərflik mübtəda təyin xəbər E) zərflik təyin mübtəda tamamlıq xəbər 50. “Dəmirçi Həsənin evinin qabağında ərik ağacları əkilmişdi” cümləsinin düzgün sintaktik təhlil sxemini göstərin. A) təyin zərflik mübtəda xəbər

20

B) zərflik tamamlıq mübtəda tamamlıq xəbər C) zərflik təyin mübtəda tamamlıq xəbər D) zərflik mübtəda xəbər E) təyin zərflik tamamlıq xəbər 51. “Mübtəda təyin tamamlıq zərflik xəbər” sxeminə uyğun gələn cümlə hansıdır? A) Mahir kitabdakı şəkillərə diqqətlə baxdı. B) Səmayə qeyd dəftərində qırmızı qələmlə nə isə yazırdı. C) Mən dünən anamla bağdakı güllərə tamaşa edirdim. D) Biz yayda dəniz kənarındakı bağa getdik. E) Famil küçədə məktəb uşaqları ilə futbol oynayırdı. 52. “Zeynəbi bu qələbə münansibətilə təbrik edən dayısı idi” cümləasinin sintaktik təhlil sxemini göstərin. A) mübtəda xəbər B) tamamlıq zərflik mübtəda xəbər C) tamamlıq təyin mübtəda xəbər D) təyin mübtəda xəbər E) tamamlıq təyin zərflik mübtəda xəbər 53. “Mədinə nəvəsinin küsərək altdan - altdan baxmasına dözmədi” cümləsinin sintaktik təhlil sxemini müəyyənləşdirin. A) mübtəda tamamlıq xəbər B) mübtəda zərflik tamamlıq xəbər C) mübtəda zərflik tamamlıq xəbər D) mübtəda zərflik xəbər E) mübtəda zərflik təyin xəbər 54. “Ani bir ehtiyatsızlıq və tələsmək bütün işi pozardı.” Bu cümlədə mübtəda nə ilə ifadə olunub: A) İsim və məsdərlə B) Feli sifətlə C) Feli bağlama ilə D) Məsdər tərkibi ilə E) Feli sifət tərkibiylə. 55. İsmi xəbərli şəxsiz cümləni göstərin. A) Baharın ilk günlərindən biri idi. B) Sənədlərə baxıldı. C) Dağa yürüş edildi. D) İclasda bu məsələyə toxunulmadı. E) Onun dediklərinə məhəl qoyulmadı. 56. Feli xəbərli şəxsiz cümləni göstərin. A) Elçinin getməyinə icazə verilmədi. B) İçəridə sakitlikdir. C) Bu gün ayın üçüdür. D) İsti yay günlərindən biridir. E) Səhərdir. 57. Feli xəbərli cümləni göstərin. A) Gələcəyə ümidlə baxmalıyıq. B) Otaqdakı bütün əşyalar onundur. C) Otaqlar təmiz və səliqəlidir. D) Səhnədə çıxış edənlər birincilər idi. E) Stolun üstündəki onun bağışladığı saat idi. 58. İsmi xəbərli cümləni göstərin. A) Səhnədə çıxış edənlər birincilər idi. B) O, iki il əvvəl ali məktəbi bitirmişdi. C) Gərək böyüyün sözünə qulaq asasan. D) Gələcəyə ümidlə baxmalıyıq. E) Arıların vızıltısı ətrafı bürümüşdü. 59. Feli xəbərli cümləni göstərin. A) Gərək böyüyün sözünə qulaq asasan.

21

B) Otaqlar təmiz və səliqəlidir. C) Otaqdakı bütün əşyalar onundur. D) Qonaqlar içəridədir E) Əsas iş əkib - becərmək idi. 60. Хəbəri fеlin dаvаm fоrmаsı ilə ifаdə оlunаn cümləni göstərin. A) О bir zаmаnlаr həmin bu yоllа şəhərə gəlməкdə imiş. B) Аltunbаy. Sən gеt, оnlаrı gözləyirəm. (C. Cаbbаrlı) C) Еlхаn. Mən оnu çох sеvirdim. (C. Cаbbаrlı) D) Rəbi. О burаdа Bаbəк аdı ilə yаşаyırmış. (C. Cаbbаrlı) E) Hər ахşаm кöкləyir аşıq sаzını. (S. Vurğun) 61. Sаdə хəbərin ifаdə vаsitələrinə аid dеyil. A) Təyini söz birləşmələri B) Leksik vahidlər C) Sаdə sözlər D) Mürəккəb sözlər E) Düzəltmə sözlər 62. «Çох uzun dаnışmа, yıхıl yаt» cümləsində хəbərlər fеlin hаnsı şəкli ilə ifаdə оlunmuşdur? A) Əmr B) Хəbər C) Аrzu D) Vаcib E) Şərt 63. İsmi хəbərli cümlələri sеçin. A) Bir zаmаn bunlаr dа sizinкilər кimi qаpqаrа idi. (M. Ibrаhimоv) B) Mənə bir sеvgili qоnаq gələcəк, Gələcəк, bilmirəm hаçаn gələcəк. (А. Səhhət) C) Zаlха. Tаrvеrdi, Pərzаd ilə qоşа qаrıyаsаn! (M. F. Ахundоv) D) Аltunbаy. Sən gеt, оnlаrı gözləyirəm. (C. Cаbbаrlı) E) Ulduz hеç bir söz dеmədi. (M. Ənvər) 64. Felin əmr formasında olan xəbərlər nə zaman morfoloji üsulla ifadə olunur? A) I və III şəxslərin təki də və cəmi də, ikinci şəxsin cəmində olduqda. B) idi, imiş köməkçi felləri ilə düzəldikdə. C) Yalnız II şəxsin təkində olduqda. D) Yalnız III şəxsin təkində olduqda. E) Yalnız I şəxsin təkində və cəmində olduqda. 65. Şühudi keçmiş zamanda olan xəbərlər nə üçün idi, imiş köməkçi felləri ilə işlənmir? A) Tam bitkinlik, qətilik və şahidlik ifadə etdiyindən. B) Bitkinlik ifadə etdiyi halda şahidlik ifadə etmir. C) Cümlənin mənası anlaşılmaz olduğundan. D) Fikrin ifadə olunmasına mane olduğundan. E) Cümlənin quruluşuna xələl gətirdiyindən. 66. Felin xəbər formasının mürəkkəbi aşağıdakılardan hansı ilə yaranır? A) Zaman xəbərlik (şəxs) şəkilçiləri və idi, imiş köməkçi felləri ilə. B) Zaman və xəbərlik (şəxs) şəkilçiləri ilə. C) Yalnız idi, imiş köməkçi felləri ilə. D) Yalnız xəbərlik (şəxs) şəkilçiləri ilə. E) İdi, imiş köməkçi felləri və zaman şəkilçiləri ilə. 67. “Cücələr tək bizi çəkməkdədilər şişə, əmu!” Xəbərin ifadə vasitəsini göstərin. A) Felin davam forması. B) Felin lazım forması. C) Felin arzu forması. D) Felin xəbər forması. E) Felin əmr forması. 68. Felin hansı forması ilə ifadə olunan xəbərlər zaman şəkilçisi qəbul etməsələr də, gələcək zamanda hərəkətin arzu, istək yolu ilə icrasını bildirir? A) Felin arzu (iltizam) forması. B) Felin xəbər forması.

22

C) Felin yarımformaları ilə ifadə olunan xəbərlər. D) Felin davam forması. E) Felin bacarıq forması. 69. “Sel kimi töküldü göydən yağışlar” cümləsində xəbər felin hansı məna növü ilə ifadə olunub? A) Qayıdış növ. B) İcbar növ. C) Qarşılıq növ. D) Məchul növ. E) Şəxssiz növ. 70. Xəbəri qayıdış növ fellə ifadə olunan cümləni göstər. A) Mənsiz güllər açılmasın, axar sular dayansın, Oxu, bülbül, bəlkə yarım oyansın. . . B) Ata kimi danışdırıb hər bir nəfəri, səadət də, gələcək də sizindir dedi. C) Bəs deyirlər siz Leyli - Məcnun kimi sevişmisiz. D) Eləmi? Yaxşı, gedin. Sizi çağırtdıraram. E) Məni görcək hönkürtü ilə ağlaşdılar. 71. Hansı variant ismi xəbərin ifadə vasitəsinə aid deyil? A) Təsriflənən fellər. B) I növ təyini söz birləşməsi. C) II növ təyini söz birləşməsi. D) Feli sifət tərkibi. E) Feli sifət. 72. Əvəzliyin hansı məna növü xəbər rolunda çıxış etmir? A) Qeyri - müəyyən əvəzlik. B) Təyini əvəzlik. C) Şəxs əvəzliyi. D) İşarə əvəzliyi. E) Təyini və işarə əvəzliyi. 73. “Yoxsa bir vaxt ayılacaqsınız ki, gecdir.” Xəbərin ifadə vasitəsini göstərin? A) Zərf B) Əvəzlik C) Sifət D) Feli sifət E) Məsdər. 74. İsmi xəbərlərdə inkarlıq anlayışı nə ilə ifadə olunur? A) nə və deyil sözləri ilə. B) - ma// - mə inkarlıq şəkilçisi ilə C) morfoloji üsulla D) morfoloji və sintaktik üsulla E) inkarlıq bildirən nə sözü ilə. 75. Hansı variant sadə xəbərə aid deyil? A) Sintaktik vahidlər B) Leksik vahidlər C) Mürəkkəb sözlər D) Leksik (frazeoloji) birləşmələr E) İsim, sifət. 76. Sadə xəbərli cümləni göstərin: A) Çünki bizim gedəcəyimiz yollar da başqa - başqadır. B) Orası mənim işim deyildir. C) Yaxşı deyiblər: övladsız ev susuz dəyirman kimidir. D) Elxan, mənim yolum sənə qarşıdır. E) Kapitanın qızından həyat ummaq əjdahanın ağzından nicat ummaq deməkdir. 77. Xəbərlik anlayışının ifadə tərzinin növlərini göstər. A) Morfoloji, sintaktik B) Analitik, sintaktik C) Morfoloji, analitik

23

D) Morfoloji, morfonoloji E) Sintaktik, morfoloji. 78. Xəbəri morfoloji üsulla ifadə olunmayan cümləni göstər. A) Sən ağa, mən ağa, inəkləri kim sağa. B) Anamın gözünün ağı - qarası mənəm. C) Hər gedən gəlmiş, mənim ol qəmküsarım gəlməmiş. D) Yazıq ki, heç bir yana gedə bilməyəcəksən . E) Bu mənim həyatımın yeganə hekayəsidir. 79. Nida cümləsinə aid xüsusiyyətləri seçin. 1 - xəbəri felin əmr şəklində olur 2 - iki yolla: intonasiya və nidaların köməyi ilə düzəlir 3 - yüksək hiss - həyəcan ifadə edir 4 - məqsədə görə cümlənin digər növlərindən yarana bilir 5 - əmr, xahiş, arzu, istək bildirir 6 - məlumat vermək məqsədilə işlənir A) 2, 3, 4 B) 1, 5, 6 C) 1, 3, 5 D) 2, 4, 6 E) 4, 5, 6 80. Məqsəd və intonasiyaya görə cümlənin növləri hansılardır? 1 - sual cümləsi 2 - şəxssiz cümlə 3 - nida cümləsi 4 - əmr cümləsi 5 - ümumi şəxsli cümlə 6 - nəqli cümlə 7 - söz cümlə A) 1, 3, 4, 6 B) 2, 3, 5, 7 C) 3, 4, 5, 6 D) 2, 4, 5, 7 E) 1, 2, 3, 7 81. Sual cümləsi, nəqli cümlə, nida cümləsi, əmr cümləsini ardıcıl olaraq göstərin.1 – Pəncərəni tez ört!2 – Bəs nə oldu sənin o sözlərin? (M.İbrahimov)3 – Dünən mən ən çox sevdiyim romanı oxuyub qurtardım.4 – Nə çoxdur Qarabağda gözəl qız! (Ə.Vəliyev)A) 2, 3, 4, 1 B) 1, 2, 3, 4C) 1, 3, 2, 4 D) 3, 4, 1, 2E) 4, 1, 2, 382. Sual əvəzliyi, sual ədatı, sual intonasiyası vasitəsilə düzəlmiş sual cümlələrini ardıcıllıqla sıralayın.1 – Məgər, o səni tanımır?2 – Nə vaxt köçürə bilərik? (M.Əfəndiyev)3 – Sən “Xəmsə „ni oxumusan?A) 2, 1, 3B) 1, 2, 3C) 3, 2, 1 D) 2, 3, 1E) 3, 1, 283. Uyğunluğu müəyyən edin: I - nəqli cümlə II - sual cümləsi III - əmr cümləsi

24

IV - nida cümləsi 1 - Gəldiyev uşağı tanıdı(Mir Cəlal) 2 - Şirin dillər səni aldatmasın (Mir Cəlal) 3 - Nə çoxdur Qarabağda gözəl qız! (Ə. Vəliyev) 4 - Qıyma öz qanına boyana ceyran! (S. Vurğun) 5 - Bəs nə oldu sənin o sözlərin? (M. İbrahimov) 6 - İndi adamları kim tutub aparır? (M. Hüseyn) A) I - 1, II - 5, 6; III - 2; IV – 3,4 B) I - 2, 3; II - 1, 5; III - 4; IV - 6 C) I - 3; II - 4, 6; III - 1, 5; IV - 3 D) I - 3, 4; II - 1, 6; III - 6; IV - 5 E) I - 5, 4; II - 2, 6; III - 3; IV - 1 84. Düzgün variantları tap. I. nəqliII. nidaIII. ritorik1 – Bədii əsərlərdə istifadə olunan, əslində konkret cavab tələb olunmayan sual cümləsi.2 – Ən kütləvi ünsiyyət vasitəsi hesab olunan, həmdə başqa cümlə növlərinə nisbətən dha çox işlədilən cümlə növü.3 – Yüksək hiss-həyəcan ifadə edən, intonasiya və nidaların köməyi ilə düzələn, məqsədə görə cümlənin digər növlərindən yarana bilən cümlə növü.A) 1-II, 2-III, 3-IB) 1-I, 2-II, 3-IIIC) 1-II, 2-III, 3-ID) 1-II, 2-I, 3-IIIE) 1-III, 2-II, 3-I 85. Düzgün variantları tap. I. Adam da sevgisini gizli saxlarmı?II. Sənin neçə yaşın var?III. Dərsə getmirsən?1 – Sual əvəzliyi ilə yaranan sual cümləsi.2 – Sual ədatı işlənmiş sual cümləsi.3 – İntonasiya vasitəsi ilə düzəlmiş sual cümləsi.A) 1-II, 2-I, 3-III86. Aşağıdakı cümlələrin hansında mübtəda isimlə ifadə olunmuşdur? A) Gah yağış yağacaq, gah qar səpəcək. B) O, əlini mənə uzatdı. C) Birincilər qaliblər sırasında idi. D) Kitab evi başlı - başına qalmışdı. E) Beş üçdən çoxdur. 87. Sıradakı cümlələrdən birində mübtəda əvəzliklə ifadə olunmayıb. A) Əcnəbi göydə balonlarda gəzir. B) Biz hələ avtomobil minməyiriz. C) Belələri adamı hər addımda aldadır. D)Bəziləridə da işdən xəbərsiz idi. E) Onlar bizə qalib gələ bilməz. T288. Mübtədaya aid olan sıranı göstərin: 1 - Cümlənin baş üzvüdür 2 - Adətən felin dəyişən şəkilləri ilə ifadə olunur 3 - Kim? Nə? Hara? Suallarından birinə cavab verir 4 - Adlıq halda olur 5 - Cümlənin digər üzvlərindən asılı olur A) 1, 3, 4 B) 2, 4, 5 C) 2, 3, 4 D) 1, 2, 5

25

E) 1, 3, 5 89. Mübtədanın ifadə vasitələri hansı cərgədə düzgün göstərilmişdir? 2 - şəxs əvəzliyi 3 - təsriflənən fel 4 - isim A) 1, 2, 4 B) 3, 4 C) 1, 3D) 2, 1E) 2, 3 90. “Yolun kənarındakı dərin uçurumun üstündə bir qartal uçurdu” cümləsində hansı cümlə üzvləri işlənmişdir? 1 - mübtəda 2 - xəbər 3 - təyin 4 - tamamlıq 5 - zərflik A) 1, 2, 3, 5 B) 3, 4, 5 C) 1, 4, 5 D) 1, 2, 5 E) 1, 3, 5 91. Sözləri ardıcıl düzərək cümlə əmələ gətirin: 1 - mazutlu 2 - O 3 - yanağını 4 - əlini 5 - daha 6 - çırpıb 7 - da 8 - üzünə 9 - qaraltı A) 2, 1, 4, 8, 6, 3, 5, 7, 9 B) 1, 2, 4, 6, 3, 7, 9, 8, 5 C) 3, 2, 1, 4, 6, 5, 8, 9, 7 D) 5, 8, 9, 7, 3, 4, 2, 1, 6 E) 6, 5, 4, 7, 8, 9, 1, 2, 3 92. Düzgün variantları tap. I.O uca zirvələri fəth edən bizik. II. Gah yağış yağacaq, gah qar səpəcək.III. Belələri adamı hər addımda aldadır.1 – Mübtədası isimlə ifadə olunmuş cümlə.2 – Mübtədası əvəzliklə ifadə olunan cümlə.3 – Mübtədası feli sifət tərkibi ilə ifadə olunmuş cümlə.A) 1-II, 2-III, 3-IB) 1-I, 2-II, 3-IIIC) 1-III, 2-II, 3-ID) 1-II, 2-I, 3-IIIE) 1-I, 2-III, 3-II93. Düzgün variantları tap. I. Mən də, qardaş, sənin kimi dağ aşmalıyam.II. O biri zamanlar həmin bu yolla şəhərə gəlməkdə imiş.III. Axşama yaxın gəlib çıxasıdırlar. 1 – Xəbəri felin lazım forması ilə ifadə olunan cümlə.2 – Xəbəri felin vacib forması ilə ifadə olunan cümlə.3 – Xəbəri felin davam forması ilə ifadə olunan cümlə.A) 1-III, 2-I, 3-II

26

B) 1-I, 2-III, 3-IIC) 1-II, 2-I, 3-IIID) 1-I, 2-II, 3-IIIE) 1-III, 2-II, 3-I94. Düzgün variantları tap. I. Bağlayıcılar, bağlayıcı sözlər, ədatlar, modal sözlər, əvəzliklərin funksiyası və intonasiya.II.Məna əlaqələri, tabesizlik bağlayıcıları, komponentlərin sıralanması, paralellik, ortaq elementlər, mənsubiyyət şəkilçiləri, intonasiya, zaman uyuşmaları.III. Bərabərhüquqlu cümlələrdən təşkil olunub, struktur-semantik cəhətdən tebsizlik əlaqəsi ilə əlaqələnərək, vahid cümlə intonasiyası ilə müşayiət olunur.1 –Tabesiz mürəkkəb cümlənin əlamətləri.2 – Tabesiz mürəkkəb cümlənin komponentləri arasında bağlama vasitələri.3 – Tabeli və tabesiz mürəkkəb cümlələri fərqləndirən leksik-qrammatik və prosodik vasitələr.A) 1-III, 2-II, 3-IB) 1-I, 2-II, 3-IIIC) 1-II, 2-III, 3-ID) 1-III, 2-I, 3-IIE) 1-I, 2-III, 3-II95. Həmcins tamamlığı olan cümləni göstərin: A) Dədə Qorqud igidləri, ərənləri, bütün oğuz xatınlarını, ərənlərini ətrafına topladı.B) Dəli Domrul, Basat, Beyrək Oğuz elinin say - seçmə ərənləri sayılır C) Qazan xan kafirlərlə döyüşdü, vuruşdu, qan tökdü, amma ailəsini geri qaytarmağa müvəffəq oldu. D) İncə belli, siyah telli, gül yüzlü oğuz qızları bulaq başından su gətirərdilər E) Qoy qızların üzü gül kimi gülsün, Kişilər üzündən mərdlik tökülsün 96. Tamamlığın ifadə vasitəsinə aid deyil? A) İsmin adlıq və yiyəlik hallarında olan sözlər. B) Şəxs əvəzlikləri. C) Tərkiblər D) Söz birləşmələri. E) İsimləşmiş sözlər. 97. “Yadlar mərhəmətinə sığınmaq od gəlininə yaraşmaz”. Tamamlığın ifadə vasitəsini göstərin. A) II növ təyini söz birləşməsi B) Məsdər tərkibi C) I növ təyini söz birləşməsi D) III növ təyini söz birləşməsi E) Feli sifət tərkibi. 98. Səhv fikir hansıdır? A) Qeyri - müəyyən vasitəsiz tamamlığın cümlədə yeri sərbəstdir. B) Mübtəda heç bir cümlə üzvündən asılı deyil. C) Təyin təyinə də aid ola bilər. D) Təyin aid olduğu üzvə yanaşma əlaqəsi ilə bağlanır. E) Tamamlıqla xəbər arasında idarə əlaqəsi olur. 99. Xarici qonaqlarla keçiriləcək görüş sabaha təyin edildi - cümləsində hansı cümlə üzvü yoxdur? A) tamamlıq B) zərflik C) təyin D) xəbər E) mübtəda 100. Cümlədəki vasitəsiz tamamlıq nə ilə ifadə olunub? Elə bu vaxt dostları onu səslədi. A) əvəzliklə B) isimlə

27

C) təyinlə D) sayla E) zərflə 101. Tamamlıqla bağlı düz cavabı göstərin. A) Vasitəsiz və vasitəli olur B) Vasitəsiz tamamlıq təsirlik halında olmur C) Vasitəsiz tamamlıq yönlük halında olur. D) Vasitəsiz tamamlıq çıxışlıq halında olur. E) Vasitəli tamamlıq təsirlik halında olur. 102. Professor dəftəri baglayib: “ Artiq gecdir. Yəqin ki səni evdə gözləyərlər”, - dedi. Vasitəsiz nitqin ifadə olunduğu cümlə növlərini göstərin cümlələrdən ibarətdir? A) şəxsiz,Qeyri-müəyyən şəxsli B) müəyyən şəxsli C) şəxssiz, qeyri - müəyyən şəxsli D) ümumi şəxsli E) şəxssiz, ümumi şəxsli 103. Əşya ifadə edən hər hansı bir üzvə aid olub, onun əlamət, keyfiyyət, miqdar və sırasını bildirən üzvün adı nədir? A) Təyin B) Tamamlıq C) Mübtəda D) Zərflik E) Xəbər 104. Sıraların birindəki suallar təyinə aid deyil. A) Nə, nə üçün, harda, kimdən B) Necə, nə cür C) hansı, neçənci D) Neçə, nə qədər E) Hardakı, haçanki, kimdəki 105. Cümlədə neçə zərflik işlənib? İstidən təntimiş oğlan tələm - tələsik quyuya tərəf getdi. A) 2 B) 3 C) 1 D) 4 E) işlənməyib 106. Səbəb zərfliyi işlənmiş cümlə hansıdır? A) Hava soyuq olduğu üçün isti geyinmişəm. B) Qoca dincəlmək üçün dəniz kənarına getdi. C) Quş yem gətirmək üçün uzaqlara uçdu. D) Günəşin çıxmasını görmək üçün tezdən oyanmalısan. E) Arzuma çatmaq üçün çox çalışmalıyam. 107. Şahinin atası ot biçmək üçün sahəyə yollandı - cümləsində zərfliyin hansı məna növləri işlənmişdir? A) məqsəd, yer B) tərzi - hərəkət, yer C) səbəb, zaman D) yer, səbəb E) məqsəd, zaman 108. Gələndə Kürd Əhmədi gördüm - cümləsində zaman zərfliyi nə ilə ifadə olunub? A) feli bağlama ilə B) feli bağlama tərkibi ilə C) zərflə D) sifətlə E) isimlə 109. Tamamlıqla bağlı səhv cavabı göstərin. 1 - tamamlıq, əsasən hərəkətlə bağlı obyekti bildirir

28

2 - vasitəsiz və vasitəli olur 3 - vasitəli tamamlıq yiyəlik halında olur 4 - vasitəsiz tamamlıq yerlik halında olur 5 - vasitəsiz tamamlıq ismin təsirlik halında olur A) 3, 4 B) 1, 3 C) 2, 3 D) 4, 5 E) 1, 5 110. Təyin ifadə oluna bilər: 1 - məsdərlə 2 - feli bağlama ilə 3 - sayla 4 - feli sifətlə A) 3, 4 B) 1, 3 C) 1, 4 D) 2, 3 E) 2, 4 111. Təyinlərin əsas məna növlərinə aid deyil? 1 - keyfiyyət 2 - miqdar 3 - zaman 4 – səbəb5 - sıra 6 - nitq 7 - hərəkət 8 - məkan A) 4, 6 B) 1, 8 C) 5, 8 D) 2, 8 E) 3, 7. 112. Tamamlıqdan ibarət sözləri vasitəli və vasitəsiz tamamlıq olmaqla sıralayın.1 – dostları2 – üzünə3 – ailəsini4 – kafirlərdənA) 2, 4, 1, 3 B) 1, 3, 2, 4C) 1, 2, 3, 4D) 3, 4, 1, 2E) 2, 3, 1, 4113. Tamamlığın ifadə vasitələrini II növ təyini söz birləşməsi , III növ təyini söz birləşməsi, feli sifət tərkibi olmaqla ardıcıl olaraq sıralayın. 1 – Yadlar mərhəmətinə sığınmaq od gəlininə yaraşmaz.2 – O, kənarda durub mat-mat gözünü döyəmləri göstərdi.3 – Dəli Domrul, Oğuz elinin say-seçməni bir yerə ərənlərini topladı.A) 1, 3, 2B) 2, 3, 1C) 1, 2, 3D) 3, 2, 1E) 2, 1, 3T4114. Uyğunluğu müəyyən edin: I. Mübtəda II. Xəbər

29

III. Təyin IV. Tamamlıq V. Zərflik 1 - Hərəkət və ya əlamətin əlamətini bildirir 2 - Qrammatik cəhətdən cümlənin digər üzvlərindən asılı deyil 3 - Qrammatik cəhətədən yalnız mübtədadan asılıdır 4 - Feli xəbərə, həmçinin ismi xəbərə aid olur 5 - Sifət, say, isim, feli sifət, bəzi əvəzliklərlə və s. ifadə olunur A) I - 2; II - 3; III - 5; IV - 4; V - 1 B) I - 3; II - 2; III -1; IV - 4; V -5 C) I - 4; II -1; III - 2; IV - 5; V - 1 D) I -5; II -4; III -2; IV -3; V - 1 E) I - 5; II - 3; III - 2; IV -1; V -4115. Düzgün variantları tap. I. çıxışlıq hallaII. yönlük, yerlik, çıxışlıqIII. yiyəlik hallaIV. təsirlik hallaV. təsirlik hal, yönlük hal1 – Vasitəli tamamlıq ismin hansı hallarının suallarına cavab verir.2 – Vasitəsiz tamamlıq ismin hansı halı ilə ifadə olunur.A) 1-II, 2-IVB) 1-IV, 2-IIC) 1-IV, 2-VD) 1-I,III, 2-IVE) 1-V, 2-III, V116. Düzgün variantları tap. I. nisbi yer bildirən vasitəli tamamlıqII. mənbə- maddi əsas və ya səbəb obyekti bildirən vasitəli tamamlıqlarIII. müqayisə obyekti olan vasitəli tamamlıqlar1 – Ölsən də, ölümdən yüksəkdəsən sən! - vasitəli tamamlığın növü2 – Mən öz gözümlə eloğluda bunları çox görmüşəm.- vasitəli tamamlığın növü3 – “Əmələ gəlmək, yaranmaq,qurulmaq” kimi təsirsiz fellərlə işlənən vasitəli tamamlığın növünü göstərin.A) 1-III, 2-1 3-IIB) 1-I, 2-II, 3-IIIC) 1-II, 2-III, 3-ID) 1-1, 2-3, 3-IIE) 1-2, 2-2, 3-3

##num=4// level= 1// sumtest=40 // name= Sadə cümlə. Sadə cümlənin mürəkkəbləşməsi // 1. Gecənin yarısıdır – cümləsinin növü və ifadə vasitəsi hansıdır? A) Şəxsiz cümlə – III növ təyini söz birləşməsi B) Feli xəbərlə – III növ təyini söz birləşməsi C) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə – III növ təyini söz birləşməsi D) Təktərkibli cümlə – II növ təyini söz birləşməsi E) Cüttərkibli cümlə – mübtəda və xəbərlə. 2. İclasda sizin məsələnizə baxılacaq – cümləsinin növü və xəbərin ifadə vasitəsi? A) Şəxssiz fellə ifadə olunan şəxssiz cümlə; B) Məchul fellə ifadə olunan şəxssiz cümlə; C) Qayıdış növ fellə ifadə oluan ümumi səxsli cümlə; D) Şəxsiz fellə ifadə olunan, qeyri - müəyyən şəxsli cümlə; E) Ümumi şəxsli cümlə, qarşılıq növ fellə ifadə olunan cümlə. 3. Otuzuncu ilin əvvəli idi - cümləsinin növü və daşıdığı mənanı tapın. A) Şəxssiz cümlə, zaman mənası bildirir; B) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə, imkan mənası bildirir; C) Şəxssiz cümlə, etiraz mənası bildirir;

30

D) Ümumi şəxsli cümlə, hal - vəziyyət bildirir; E) Xəbəri məsdərlə ifadə olunan şəxssiz cümlə. 4. Qeyri - müəyyən şəxsli cümlənin xəbəri hansı şəxsdə olur? A) III şəxsin cəmində; B) III şəxsin təkində; C) II şəxsin cəmində; D) II şəxsin təkində; E) Həm III şəxs, həm də II şəxsin cəmində. 5. Tapşırın, mənə çay gətirsinlər – cümləsinin növü və xəbərin ifadə vasitəsi hansıdır? A) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə, əmr şəklində; B) Şəxssiz cümlə, lazım şəklində; C) Qeyri - müəyyən cümlə, xəbər şəklində; D) Ümumi şəxsli cümlə, lazım şəklində; E) Adlıq cümlə, əmr şəklində. 6. Payız girəndə bizi yığıb Hüseyn Əmioğluya qoşdular, göndərdilər Qarayazıda şum etməyə - cümləsinin növü və işlənmə vəziyyəti: A) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə, real halda; B) Qeyri - müəyyən şəxsli cümlə – qeyri – reallıq bildirir.C) Şəxssiz cümlə – üslub xatirinə işlənən forma; D) Ümumi şəxsli cümlə – üslub xatirinə işlənən cümlə; E) Şəxssiz cümlə – qeyri - real halda. 7. Şəxssiz cümlənin xəbəri felin hansı növündədir? Dünənki dərsdə sadə cümlədən də bəhs edilmişdir. A) şəxssiz B) məchul C) məlum D) qayıdış E) birgəlik 8. Şəxssiz cümlənin xəbəri felin hansı növündədir? Məktəbə təzə avadanlıq gətirildi.A) məchul B) məlum C) şəxssiz D) qayıdış E) birgəlik 9.” İlin əvvəlləri. Yanvar ayı. Novruzun son çərşənbəsi”: Nümunələrdə hansı cümlələr işlənmişdir? A) adlıq cümlə B) şəxssiz cümlə C) ümumi şəxsli cümlələr D) qeyri - müəyyən şəxsli cümlələr E) müəyyən şəxsli cümlələr 10. İsmi xəbərli şəxssiz cümləni seçin. A) Baharın ilk günlərindən biri idi. B) Onun dediklərinə məhəl qoyulmadı. C) Tənbəllərə də çox təsadüf edilir. D) Mənim ona yazığım gəlir. E) Ondan zəhləm gedir. 11. Şəxs əvəzlikləri ilə ifadə olunmuş mübtədası buraxılan və bərpası asan olan cümlə növü hansıdır? A) Cüttərkibli B) Təktərkibli C) Adlıq cümlə D) Ümumi şəxsli cümlə E) Geniş cümlə. 12. Cüttərkibli cümlələrdə nə zaman mübtəda iştirak etməyə bilər? A) Şəxs əvəzlikləri ilə işlənəndə

31

B) İsimlərlə ifadə olunanda C) Əvəzliklərlə ifadə olunanda D) İsimləşmiş sifətlə ifadə olunanda E) İsimləşmiş sayla ifadə olunanda. 13. “Vətən üçün çalışmaq hamımızın müqəddəs borcudur” cümləsi barəsində verilənlərdin biri yanlışdır: A) Geniş cümlədir B) Sadə cümlədir C) Müxtəsər cümlədir D) Cümlənin mübtədası məsdər tərkibi ilə işlənib E) Cüttərkibli cümlədir. 14. Hansı cümlədə baş üzvlər ismi birləşmələrlə ifadə olunub? A) Arzunun atası diş həkimdir B) ən böyük arzum həkim olmaqdır C) yaxşı oxuyanda bütün müəllimlərin sevimlisi olursan D) sınaq dərsi başa çatdı E) təkrar etmək biliyin anasıdı T215. Şəxsiz cümlələri seçin. 1 - Çox gecdir. 2 - Dostu dar gündə sınayarlar. 3 - Bu gün ayın üçüdür. 4 - Qaçanı qovmazlar. A) 1, 3 B) 1, 2 C) 3, 4 D) 2, 4 E) 2, 3 16. Müəyyən şəxsli cümlələri seçin. 1 - Həyat mübarizədir. 2 - Yarış keçirirdilər. 3 - Məktəbdə yığıncaq təşkil etmişdilər. 4 - Sabahkı iclasa yaxşı hazırlaşarsan. A) 1, 4 B) 1, 2 C) 1, 3 D) 2, 3 E) 3, 4 17. Ümumi şəxsli cümlələri seçin. 1 - Sözün doğrusunu zarafatda deyərlər. 2 - Çörəyi ver çörəkçiyə, bir çörək də üstəlik. 3 - O məsələyə hələ baxılmayıb 4 - İclasda sizin məsələnizə baxılacaq. A) 1, 2 B) 1, 3 C) 2, 3 D) 1, 4 E) 3, 4 T318. Adlıq cümlə, qeyri-müəyyən şəxsli cümlə, geniş adlıq cümlə - ardıcıllıqla sıralayın. 1 – Aydın bir mayış gecəsi.2 – Şuşa qalası.3 – Payız girəndə bizi yığıb Hüseyn Əmioğluya qoşdular, göndərdilər Qarayazıda şum etməyə.A) 2, 3, 1 B) 1, 3, 2C) 3, 1, 2

32

D) 1, 2, 3E) 2, 1, 319. Xəbəri frazeoloji birləşmə olan şəxssiz cümlə, ismi xəbərli şəxssiz cümlə, xəbəri məchul növdə olan şəxssiz cümlələri ardıcıllıqıa sıralayın.1 – Dünən bu məsələdən az danışıldı.2 – Baharın ilk günlərindən biri idi.3 – Ananın ona yazığı gəldi.A) 3, 2, 1 B) 3, 1, 2C) 1, 2, 3D) 2, 3, 1E) 2, 1, 320. İsmi ara söz hansıdır? A) xoşbəxtlikdən B) deyirəm ki C) inanın D) tutaq ki E) deməli 21. Ara sözlər morfoloji tiplərinə görə neçə yerə ayrılır? A) 2 B) 3 C) 1 D) 4 E) 5 22. Biri həmcins üzvlərin хüsusiyyətlərini əks еtdirmir. A) Həmcins üzvlər bir –biri ilə tаbеlilik bаğlаyıcısı ilə bаğlаnır. B) Həmcins üzvlər cümlədə еyni sintаktik vəzifə dаşıyır. C) Həmcins üzvlər özləri üçün müştərək оlаn hər hаnsı bir cümlə üzvü ilə еyni sintаktik əlаqədə оlur. D) Həmcins üzvlər bir –biri ilə tаbеsizlik bаğlаyıcılаrı və sаdаlаmа intоnаsiyаsı ilə bаğlаnır. E) Həmcins üzvlər ikidən аz оlmаmаqlа qеyri –məhdud kəmiyyətə mаlik оlur. 23. «Gözəllik, səliqə və təmizlik hər şеydə gözə dəyirdi» cümləsində həmcins üzv hansıdır? A) Mübtədа B) Хəbər C) Tаmаmlıq D) Təyin E) Zərflik 24. «Sərin bir külək оtlаrın iyini, sünbüllərin ətrini хırmаnа gətirirdi» cümləsində həmcins üzv hansıdır? A) Tаmаmlıqdır. B) Mübtədаdır. C) Хəbərdir. D) Təyindir. E) Zərflikdir T225. Ara sözlərlə bağlı doğru cəhətləri seçin. 1 - əsasən, modal sözlərlə ifadə olunur 2 - danışanın ifadə etdiyi fikrə münasibətini bildirir 3 - söz, söz birləşməsi və cümlə şəklində olur 4 - məhdudlaşdırıcı, ara sözlər də var 5 - xəbərlə tabesizlik əlaqəsində olur A) 1, 2, 3 B) 1, 5 C) 2, 4 D) 4, 5 E) 1, 4, 5 26. Təəssüf bildirən ara sözlər hansılardır?

33

1 - çox heyif 2 - nəhayət 3 - deməli 4 - məncə 5 - əfsus (ki) A) 1, 5 B) 1, 2 C) 2, 4 D) 4, 5 E) 3, 5 27. Hansı cümlədə müxtəsər xitab işlənmişdir. 1 - Azərbaycan əsgəri, hünərlə döyüş! 2 – Əzizlərim, müəllimlər, sizə minnətdarıq. 3 - Həyat, sevincin qədər əzabında şirindir. 4 - Ulu dağlar, yenə qoynunuzdayam! A)1, 3 B) 1, 2 C) 2, 3 D) 3, 4 E) 2, 4 28. Güman, şübhə, fikrin ifadə tərzi, əminlik bildirən ara sözləri ardıcıllıqla göstərin.1 – doğrusu 2 – gərək ki3 – bir sözləA) 2, 3, 1 B) 2, 1, 3C) 3, 2, 1D) 2, 1, 3E) 1, 3, 229. Müxtəsər xiatb, mürəkkəb xitab- ardıcıllıqla göstərin.1 – Vətən oğlu, bu torpaq sənə güvənir.2 – Oğul, sözlərimə yaxşı qulaq as!3 – Ulu dağlar, yenə qoynunuzdayam.4 – Həyat, sevincin qədər əzabında şirindir.A) 2, 4, 1, 3B) 1, 2, 3,4C) 3, 4, 2, 1D) 4, 2, 1, 3E) 1, 3, 2, 430. Düzgün variantları tap. I. doğrusu, əlbəttə kiII. təsəvvür edirsənmi, əgər bilmək istəyirsənsəIII. bir sözlə, necə deyərlər1 –Danışanın diqqətini cəlb etmək məqsədi ilə işlədilən ara söz hansı cərgədədir.2 – Hansı cərgədə fikrin ifadə tərzini göstərən ara sözlər verilib.3 – Əminlik bildirən ara sözlər cərgəsini göstərin. A) 1-II, 2-III, 3-IB) 1-I, 2-III, 3-IIC) 1-II, 2-I, 3-IIID) 1-I, 2-II, 3-IIIE) 1-III, 2-II, 3-I31. Düzgün variantları tap. I. mübtədaII. təyin III. tamamlıqIV. zərflikV. xəbər

34

1 –“Sərin bir külək otların iyini, sünbüllərin ətrini xırmana gətirirdi.” cümləsində həmcins üzv hansıdır?2 – “Gözəllik, səliqə və təmizlik hər şeydə gözə dəyirdi.” cümləsində həmcins üzv hansıdır?A) 1-III, 2-IB) 1-I, 2-IIIC) 1-IV, 2-ID) 1-V, 2-IIE) 1-II, 2-IV

##num=5// level= 1// sumtest=51// name= Mürəkkəb cümlə. Mətn sintaksisi // 1. Biri аydınlаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə dеyil: A) Biz аrtıq bir nеçə ildir кi, аğаrtıyа: qаtığа, südə, pеndirə pul vеrmiriк (S. Əhmədоv) B) Аbbаsqulu bəy də silаhsız gəzərmiş: оnun dа tüfəngini əlindən аlаrmışlаr (F. Кərimzаdə) C) Хəstəхаnаnın bаrısının üstündən nахоşlаrın bаşı görünürdü: оnlаr özlərini günə vеrirdilər (S. Əhmədоv) D) Pаpаğını аsqıyа кеçirib gеri dönəndə dоndu, dili tutuldu: qаrşısındа göy bürüncəкdə, bаşındа zirеhli dəmir pаpаq gördüyü bir cəngаvər dаyаnmışdı (S. Əhmədоv) E) Həyətin işığındаn göz qаmаşırdı: hər кüncdə süd rəngli bir lаmpа yаnırdı (I. Məliкzаdə) 2. Mən оnu sеvmişdim bir ilк bаhаrdа, О, məni tərк еtdi, bоrаndа, qаrdа. Tаbеsiz mürəккəb cümlənin tərкib hissələri аrаsındа hаnsı mənа əlаqəsi vаr? A) Qаrşılаşdırmа əlаqəsi B) Zаmаn əlаqəsi C) Bölüşdürmə əlаqəsi D) Səbəb –nəticə əlаqəsi E) Аydınlаşdırmа əlаqəsi 3. Tаbеsiz mürəккəb cümləni sеçin. A) Birdən quyu gurlаdı, qаrа nеft quyudаn şiddətlə fаntаn vurub, çаrхı hаvаyа sоvurdu (C. Cаbbаrlı) B) Rəhmаn fiкrə gеtmişdi, çənəsini sığаllаyırdı. C) Qızı nə dənizin vаhiməli gurultusu, nə кüləyin vıyıltısı, nə də dəhşətli şimşəкlər, yаğışlаr qоrхudurdu (S. Qədirzаdə) D) Hеsаbdаrı, аnbаrdаrı, həttа о акtа hеç qоl dа çəкməyən bаğ briqаdiri Аğаyаrı dа tutmuşdulаr (Ə. Əylisli) E) Biçаrə övrətin cisminin qаlаnındаn yеnə tаriхi - hicrinin min iкi yüz dохsаn dоqquzuncu ilində, rаmаzаnın bеşində, pənc şənbə günü, ахşаmdаn üç sааt кеçdiкdə gеnə bir pаrçа аyrılıb qоpdu. (C. Məmmədquluzаdə) 4. Bölüşdürmə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə hаnsı bаğlаyıcılаr vаsitəsi ilə bаğlаnır? A) gаh, gаh dа, yа, yа dа B) istər, istərsə, həm də C) о cümlədən, yа, yа dа D) аmmа, аncаq, lакinq E) nə , nə də, həm, həm də 5.” Gаh qızmаr gün çıхırdı, gаh dа göyün üzünü qаrа buludlаr örtürdü” tаbеsiz mürəккəb cümləsinin tərəfləri аrаsındакı mənа əlаqəsini göstərin. A) Bölüşdürmə əlаqəsi B) Qаrşılаşdırmа əlаqəsi C) Zаmаn əlаqəsi D) Səbəb –nəticə əlаqəsi E) Аydınlаşdırmа əlаqəsi 6. “Dаyısı оlаn siyаhıdа qаlаr, dаyısı оlmаyаn siyаhıdаn silinər” tаbеsiz mürəккəb cümləsinin tərкib hissələri аrаsındа hаnsı mənа əlаqəsi vаr? A) Qаrşılаşdırmа əlаqəsi B) Zаmаn əlаqəsi C) Bölüşdürmə əlаqəsi D) Səbəb –nəticə əlаqəsi E) Аydınlаşdırmа əlаqəsi

35

7.” Qızın bütün çöhrəsi gülür, göyümtül gözlərindəкi nurdаn, еlə bil, оtаğа hərаrət yаyılırdı”. cümləsinin tərкib hissələri аrаsındа hаnsı mənа əlаqəsi vаr? A) Zаmаn B) Qаrşılаşdırmа C) Аydınlаşdırmа D) Bölüşdürmə E) Səbəb –nəticə 8. Biri аydınlаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə dеyil: A) Biz аrtıq bir nеçə ildir кi, аğаrtıyа: qаtığа, südə, pеndirə pul vеrmiriк (S. Əhmədоv) . B) Аbbаsqulu bəy də silаhsız gəzərmiş; оnun dа tüfəngini əlindən аlаrmışlаr (F. Кərimzаdə) . C) Хəstəхаnаnın bаrısının üstündən nахоşlаrın bаşı görünürdü: оnlаr özlərini günə vеrirdilər. (S. Əhmədоv) D) Pаpаğını аsqıyа кеçirib gеri dönəndə dоndu, dili tutuldu: qаrşısındа göy bürüncəкdə, bаşındа zirеhli dəmir pаpаq gördüyü bir cəngаvər dаyаnmışdı. (S. Əhmədоv) E) Həyətin işığındаn göz qаmаşırdı: hər кüncdə süd rəngli bir lаmpа yаnırdı (I. Məliкzаdə) 9. “Оnun bədənini gаh hərаrət bürüyür, gаh dа sоyuq tər bаsırdı “. Tаbеsiz mürəккəb cümləsinin tərəfləri аrаsındакı mənа əlаqəsinin növünü göstərin. A) Bölüşdürmə əlаqəsi B) Qаrşılаşdırmа əlаqəsi C) Zаmаn əlаqəsi D) Səbəb –nəticə əlаqəsi E) Аydınlаşdırmа əlаqəsi 10. Zаmаn əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümləni göstərin. A) Şаhmаrın ürəyi döyündü, əlləri əsdi, qəlbi çırpındı B).Dəhlizin qаpısı аçıldı və оtаğа bir qız dахil оldu.C) Günəş bаtdı, göylər qаrаldı. D) Hava tutuldu, lakin yağış yağmadıE) Uşаq dаrtınıb düşməк istəyir, аnа burахmırdı. 11. Mənə dedilər ki, siz dünəndən buradasınız – cümləsinin növü və tərkib hissələri: A) Birinci tərəfi qeyri - müəyyən şəxsli cümlə ilə ifadə olunan tamamlıq budaq cümləsi tabeli mürəkkəb cümlə; B) Birinci tərəfi şəxssiz cümlə ilə ifadə olunan mürəkkəb cümlə; C) Birinci tərəfi ümumi şəxsli cümlə ilə ifadə olunan mürəkkəb cümlə; D) Birinci tərəfi adlıq cümlə ilə ifadə olunan mürəkkəb cümlə; E) Birinci tərəfi - qeyri - müəyyən şəxsli cümlə ilə ifadə olunan tabesiz mürəkkəb cümlə. 12. Aşağıdakı cümlələrdən hansı tabesiz mürəkkəb cümlənin meydana çıxmasına imkan verir? A) Edilya səhərdən bəri güzgülənir, geyinib – keçinir, bəzənir – düzənirdi B) Günəş qürub yerinə enəndə atlılar kəndə daxil oldu C) Belə başa düşürəm ki, burada daha həkimlik bir iş qalmadı D) Sirrini verməyir sirdaşa dünya E) Tək əldən səs çıxmaz 13. Tabeli və tabesiz mürəkkəb cümlələri fərqləndirən leksik – qrammatik və prosodik vasitələr hansılardır? A) Bağlayıcı, bağlayıcı sözlər, ədatlar, modal sözlər, əvəzliklərin funksiyası və intonasiya B) Ancaq bağlayıcı və bağlayıcı sözlər C) Ədatlar və əvəzliklərin funksiyası D) Ancaq intonasiya E) Komponentlərin sıralanması 14. Tabesiz mürəkkəb cümlənin əlamətləri hansılardır? A) Bərabərhüquqlu cümlələrdən təşkil olunub, struktur - semantik cəhətdən tabesizlik əlaqəsi ilə əlaqələnərək, vahid cümlə intonasiyası ilə müşayiət olunur B) Komponentlərdən biri nisbi müstəqil, digəri ondan asılı olur C) Komponentlər tabeedici intonasiya ilə baglı olur D) Komponentlər arasında bərabər hüquqluluq olmur E) Komponentlərin hər biri bitmə intonasiyası ilə müşayiət olunur 15. Tabesiz mürəkkəb cümlənin komponentləri arasında hansı bağlama vasitələri işlənir?

36

A) Məna əlaqələri, tabesizlik bağlayıcıları, komponentlərin sıralanması, paralellik, ortaq elementlər, mənsubiyyət şəkilçiləri, intonasiya, zaman uyuşmaları B) Tabelilik bağlayıcıları və nisbi əvəzliklər C) Ancaq məna əlaqələri və tabesizlik bağlayıcıları D) Ancaq işarə əvəzlikləri E) Ancaq ortaq qrammatik vasitələr 16. Aşağıdakı cümlələrin hansında ortaq şəkilçi işlənmişdir? A) Gah peşəkar artistlər tamaşa göstərir, gah da özfəaliyyət kollektivləri çıxış edirdilər B) Axşam düşdü, lampalar yandı C) Gecə yarıdan keçdi, Aslandan bir xəbər çıxmadı D) Fit verildi, sərnişinlər vaqonlara doluşdu E) Bu zaman qəribə bir hadisə baş verdi:iri buynuzlu qara bir camış lehməni yara - yara onlara tərəf gəlməyə başladı 17. Aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümləni göstərin. A) Lakin bircə şeyi şərtləşək: bu ad altında sizi təqdim edə bilməyəcəyəm B) Orada zahirlərindən çox görkəmli ağalara oxşayan dörd nəfər oturmuş, Məmmədlə Əli əmniyyə başı qabaqlarında əmrə müntəzir durmuşdu C) Bu işdə sədr katibi günahkar görürdü, bütün kolxozçular isə sədri D) Kaş dediyin söz düz olaydı, usta gəlib çıxaydı E) Ona söz verdilər, danışa bilmədi, çünki möhkəm qəhərlənmişdi 18. Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrinin “sadə cümlə”, “predikativ birləşmə”, “predikativ konstruksiya” adlandırılmasının əsas səbəbin göstərin: A) Mürəkkəb cümlənin hər komponentində cümlə üzvlərinin olduğu kimi qalması, predikativliyin özünü mühafizə edib qalması B) Mürəkkəb cümlənin hər komponentinin öz quruluşunu qoruyub saxlaması, cümlədəki sözlər arasındakı əlaqələrin möhkəmliyi C) Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrində predikativliyin əsas rol oynaması D) Mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrinin eyni məzmunu həm sadə, həm də mürəkkəb cümlə ilə ifadə edə bilməsi E) Mürəkkəb cümlənin komponentləri, sözlər arasında əlaqələrin qorunub saxlanması. 19. Mürəkkəb cümlənin hansı xüsusiyyəti nəzərə alınaraq onu tabeli və tabesiz mürəkkəb cümləyə ayırırlar? A) Mürəkkəb cümləni təşkil edən komponentlərin bir - biri ilə qarşılıqlı münasibəti komponentlər arasında sintaktik əlaqənin növü B) Mürəkkəb cümlənin iki və ya daha artıq sadə cümlənin birləşməsindən əmələ gəlməsinə görə C) Mürəkkəb cümlənin komponentləri arasında mürəkkəb strukturun, dərəcənin olmasına əsasən D) Mürəkkəb cümlənin xəbəri nəzərə alınaraq onun bölgüsü E) Mürəkkəb cümlənin məna xüsusiyyətlərinə görə. 20. Sadə cümlə ilə mürəkkəb cümlə arasındakı əsas fərq hansı bənddə göstərilmişdir? A)Ptedikativ mərkəzin sayına və cümlə intonasiyasına görə fərqlənirlər. B) İfadə etdikləri mənaya görə bir - birindən fərqlənirlər C) Hər ikisi bir fikir ifadə etmədiklərinə görə bir - birindən fərqlənirlər D) Hər ikisi vahid cümlə intonasiyası ilə müşayiət edilmədiyinə görə fərqlənirlər E) Onlar arasında heç bir fərq yoxdur. 21. Аbbаsqulu bəy məкtubu zərfdən çıхаrtdı, bахışlаrı sətirlərin üstündə о tərəf - bu tərəfə gəzdi (F. Кərimzаdə) . Mürəккəb cümlənin növünü müəyyənləşdirin. A) Sadalama əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə B) Qаrşılаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə C) Bölüşdürmə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə D) Səbəb –nəticə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə E) Аydınlаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə 22. Аl rəngli səhər şəfəqləri ətrаfı bürüyür, hər tərəfdə quşlаrın nəğməsi еşidilirdi (Ə. Əliyеv) Mürəккəb cümlənin növünü müəyyənləşdirin. A)Eyni zamanlı sadalama əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə B) Səbəb –nəticə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə C) Qаrşılаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə

37

D) Bölüşdürmə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə E) Аydınlаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə 23. Аtаmın cəbhəyə gеtdiyi günü хəyаlımа gətirib кövrəldim, gözlərim nəmləndi (Ə. Vəliyеv) Mürəккəb cümlənin növünü müəyyənləşdirin. A) Səbəb –nəticə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə B) Zаmаn əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə C) Qаrşılаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə D) Bölüşdürmə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə E) Аydınlаşdırmа əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə 24. Biri tаbеsiz mürəккəb cümlədir. A) Lələ vаr, yurdu yох. B) Gеdən Кənаndır – хаlаmın оğlu. C) Еlə bil əvvəlкi əzginliкdən və yоrğunluqdаn əsər –əlаmət qаlmаmışdı. D) Mən оnun əsəbləşdiyini аnlаdım. E) Bizim məhəllədə hаmı Zibа хаlаnın хətrini istəyirdi, çünкi хеyrə –şərə yаrаyаn аrvаd idi. 25. Qоnаq аyаqqаbısını çıхаrtmаq istədi, еv sаhibi icаzə vеrmədi. Tаbеsiz mürəккəb cümlənin tərəfləri аrаsındа mənа əlаqəsini tаpın: A) Qаrşılаşdırmа B) Səbəb - nəticə C) Zаmаn D) Bölüşdürmə E) Аydınlаşdırmа 26.” Nə аtа bir söz söylədi, nə оğul”. Cümlənin növünü müəyyənləşdirin: A) Bölüşdürmə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə B) Həmcins mübtədаlı sаdə cümlə C) Zаmаn əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə D) Təкtərкibli cümlə E) Аrdıcıllıq əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümlə 27. Səbəb –nəticə əlаqəli tаbеsiz mürəккəb cümləni göstərin. A) Tоrpаğı duz bаsmış, кəndlilər də кöçüb gеtmişdilər. B) Dəhlizin qаpısı аçıldı və оtаğа bir qız dахil оldu. C) Аzər gеciкdiyi üçün коr –pеşmаn еvə qаyıtdı. D) Gеcə кеçmiş, səhər аçılmış, günəş хеyli qаlхmışdı. E)Yeri,yeddi addım say,qoy gəlib and içsin. 28. Dеyirəm кi, öz fırçаmа Rəng tоplаyım çiçəкlərdən. Dеyirəm кi, qаrış –qаrış Gəzim vətən tоrpаğını. (S. Vurğun) Şеirdəкi budаq cümlələrinin növünü müəyyənləşdirin. A) Tаmаmlıq budаq cümləsi B) Хəbər budаq cümləsi C) Mübtədа budаq cümləsi D) Zаmаn budаq cümləsi E) Təyin budаq cümləsi 29. Bаş cümləsində mübtədа vəzifəsində qаrşılıq (korrelat) söz işlənmiş tаbеli mürəккəb cümləni göstərin.A) Кim оnun buyruğunа əməl еləməsə, о, məndən аmаn gözləməsinB) Bir аy оlаr кi, Əşrəf burаdа, şəhərdən bir аz кənаrdа düşərgədədir. (M. Cəlаl) C) Кim irəli çох tələsir, buyursun. D) Əliqulunun nəzаrətindən yаyınmаmışdı кi, indiкi tоylаrdа pul yığılmır. (Ə. Vəliyеv) E) Кim оnun buyruğunа əməl еləməsə, о, məndən аmаn gözləməsinE) Bircə şеy vаrdı кi, Rüstəm кişinin хаsiyyəti çох dəyişmişdi. (M. Ibrаhimоv) 30. Tabesiz mürəkkəb cümlədə neçə sadə cümlə var? Artıq qıçlarım əsir, başım gicəllənir, gözlərim qaralır, dizlərim taqətdən düşür, ürəyim zəifləyirdi (B. Bayramov) A) 5 B) 3

38

C) 4 D) 6 E) 2 31. Ağaclar çiçəkləmiş, dağların ətəyində lalələr qıpqırmızı qızarmışdı - cümləsinin növünü müəyyənləşdirin. A)Eyni zamanlı sadalama əlаqəli tabesiz mürəkkəb cümləB) səbəb - nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə C) qarşılaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə D) aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə E) ardıcıllıq əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə 32. Aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə hansı cərgədə verilməyib? A) Bildir yayda bərk yağınlıq oldu, taxıllar çürüdü. B) Müəllim öz - özünə nəsə fikirləşirdi: bu işi yəgin ona ağır təsir etmişdi.C)Küçədə qeyri - adi hadisə baş vermişdi:yəqin elektrik dirəyi aşmışdı. D) Lakin hələ də vəziyyət ağır idi: sel kəndləri pis vəziyyətə qoymuşdu. E) Balaca fikrini Nübara söyləyəndə gəlin təəccüb elədi: qərib yerdə, qürbət eldə tək - tənha mən necə yaşaya bilərəm? 33. Atası çox yalvarır, ancaq Ağa fikrindən dönmür - tabesiz mürəkkəb cümlənin tərəfləri arasında hansı əlaqə var? A) qarşılaşdırma B) zaman C) səbəb - nəticə D) aydınlaşdırma E) bölüşdürmə 34. Cümlələrdən biri tabesiz mürəkkəb cümlədir: A) Yaz olanda hər gül bir ətir verir, hər quş bir hava oxuyarmış. B) Bu da yalandır ki, dünən bütün günü boş - boşuna gəzmisən? C) Özü də onu narahat edən odur ki, başqasını fəlakətə sala bilər. D) Kim buna inanmırsa, sıradan çıxsın! E) Onun qonağına niyə sataşırsan ki, o da səni hədələsin. 35. Biri iştirak bildirən bağlayıcılı tabesiz mürəkkəb cümlədir. A) Bu yoldaşlar həm qulluğa qaytarılsın, həm də onlara işlədikləri on günün məvacibi verilsin. B) Bu saat sən məni soymusan, ya mən səni? C) Gah güclü yağış yağır, gah da gün çıxırdı. D) Nə o kəndə gəldi, nə də mən Təbrizə getdim. E) Göz yaşı axıtmayanda ürəyim soyumur, qüssəm isə azalmırdı. T236. Mürəkkəb cümlələri seçin: 1 - Sürəyya samovara od saldı, süfrəni açdı və çayı süzdü 2 - Yadlar mərhəmətinə sığınmaq od gəlininə yaraşmaz (C. Cabbarlı) 3 - Əgər desəm ki, özümə həyat yoldaşı seçdiyim adamı əzəldən istəməmişəm, bu, namuslu hərəkət olmaz (İ. Əfəndiyev) 4 - Hara deyirsən, ora gələrəm. A) 3, 4 B) 1, 4 C) 1, 3 D) 1, 2 E) 2, 3. 37. Düzgün variantları tap. I. səbəb-nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümləII. zaman əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümləIII. aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə1 –“Ağaclar çiçəklənmiş, dağların ətəyində lalələr qıpqırmızı qızarmışdı.” cümləsinin növünü müəyyənləşdirin.2 – “Balaca fikrini Nübara söyləyəndə gəlin təəccüb elədi: qərib yerdə, qürbət eldə tək-tənha mən necə yaşaya bilərəm?” cümləsinin növünü müəyyənləşdirin.

39

3 – “Torpağı duz basmış, kəndlilərdə köçüb getmişdilər”cümləsinin növünü müəyyənləşdirin.A) 1-II, 2-III, 3-IB) 1-I, 2-III, 3-IIC) 1-II, 2-I, 3-IIID) 1-I, 2-II, 3-IIIE) 1-III, 2-II, 3-I38. Düzgün variantları tap. I. aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümləII. qarşılaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümləIII. bölüşdürmə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlə1 – Gah qızmar gün çıxırdı, gah da göyün üzünü qara buludlar örtürdü. 2 – Dayısı olan siyahıda qalar, dayısı olmayan siyahıdan silinər.3 – Lakin bircə şeyi şərtləşək: bu ad altında sizi təqdim edə bilməyəcəyəm.A) 1-III, 2-II, 3-IB) 1-I, 2-III, 3-IIC) 1-II, 2-I, 3-IIID) 1-I, 2-II, 3-IIIE) 1-III, 2-I, 3-II39. Аmmа sоnrа dа məlum оldu кi, həmin bаlаcа , sısqа кişinin bu cür əzəmətli dаhа yеddi qızı vаr. (Еlçin) Tаbеli mürəккəb cümlənin birinci tərəfi nədir? A) Bаş cümlə B) Məqsəd budаq cümləsi C) Mübtədа budаq cümləsi D) Хəbər budаq cümləsi E) Təyin budаq cümləsi 40. “Кim кi işinə məsuliyyətlə yаnаşır , о, həmişə bаşıucа gəzir” tаbеli mürəккəb cümləsini sаdələşdirəndə mübtədа nə ilə ifаdə оlunur? A) Fеli sifətlə B) III növ təyini söz birləşməsi ilə C) Isimlə D) Fеli sifət tərкibi ilə E) I növ təyini söz birləşməsi ilə 41. Оnu dа bilirlər кi, хəmirinə özgə mаyаsı qаtmаmışаm (Ə.Vəliyеv) Tаbеli mürəккəb cümləsinin tərкibindəкi bаş cümlə sаdə cümlənin hаnsı növünə аiddir? A) Qеyri –müəyyən şəхsli cümlə B) Şəхssiz cümlə C) Аdlıq cümlə D) Ümumi şəхsli cümlə E) Müəyyən şəхsli cümlə 42. Hаnsı bənddəкi qаrşılаşdırmа budаq cümləsi bаş cümləyə bаğlаyıcı sözlə bаğlаnıb? A) Bundаn sоnrа Аğаgül nə qədər özünü məcbur еlədisə də, dаhа qоrхusundаn bir də о həndəvərlərdə dоlаnmаdı (Еlçin) . B) Qаrtаl qаnаdlаnsа, qаrtаl uçsа dа, Zirvədə yuvаsı bоş qаlаn dеyil (F.Mеhdi) . C) Qаlа tərəfdən ахаn çаy еnsiz оlsа dа, gur idi (F.Кərimzаdə) . D) Zülmət оynаsа dа bir аn göylərdə, Tutulmаz günəşin üzünə pərdə (S.Vurğun) E) Bizdən аyırsada səni ruzigаr, Yеnə zəfər tаcı bаşımızdаdır (S.Vurğun) 43. Aşağıdakı cümlələrin hansından tabeli mürəkkəb cümlə formalaşa bilər? A) Qədirin qürbət ellərdən qayıdıb doğmaca ev – eşiyinə yığışdığı iki il olardı. B) Ay tutulan ili anam öldü C) Göy guruldayır, şimşək çaxır, leysan ara vermirdi D) Uzun çək – çevirdən sonra axır ki, razılığa gəldilər E) Gecədən xeyli keçmişdi

40

44. Tabeli və tabesiz mürəkkəb cümlələr arasında verilən fərqlərdən biri yanlışdır? A) Bağlayıcının mövqeyi hər iki cümlədə eyni dərəcədədir B) Tabesiz mürəkkəb cümlələr arasında tabesiz tabeli mürəkkəb cümlələr arasında tabelilik əlaqəsi var C) Tabesiz mürəkkəb cümlələr əksərən bağlayıcısız düzəlsə də, tabeli mürəkkəb cümlələrdə əksərən bağlayıcılar işlənir D) Tabeli mürəkkəb cümlələr arasında intonasiya tabelilik tələb etsə də, bu tabesiz mürəkkəb cümlədə özünü göstərmir E) Tabeli mürəkkəb cümlənin tərəflərindən biri digərini izah etsə də, tabesiz mürəkkəb cümlənin tərəfləri bərabər hüquqludur. 45. Aşağıdakı cümlələrdən yalnız biri tabelilik bağlayıcısı ilə düzəlib? A) Əyilmərəm yenə haşa, ölüm nədir ki, onun gücüylə xəlqə həqiranə eyləyim təzim B) Günəş doğdu və bütün təbiət yuxudan oyanan uşaq kimi nazlana - nazlana dikəldi C) O danışacaq, hamı susacaq, o susacaq və sükut davam edəcək D) Mən gülürəm, mən danışıram, mən susuram, mən susuram və mən susuram. E) Xəstənin yönü bəri düşdü və o yeriməyə başladı. 46. Baş və budaq cümlənin əlaqələnməsinə xidmət etməyən vasitələr hansılardır? 1 - bağlayıcılar 2 - bağlayıcı sözlər 3 - ədatlar 4 - qoşmalar 5 - modal sözlər 6 - nidalar 7 - yiyəlik əvəzliyi A) 4, 6, 7 B) 1, 3, 4 C) 2, 4, 5 D) 1, 5, 7 E) 2, 3, 5. 47. Cümlələrdən neçəsi tabeli mürəkkəb cümlədir? 1 - Abbas nə qədər yumşaq ürəkli və mehribandırsa, lazım gəldikdə, bir o qədər sərt və inadkardır. 2 - Mənim təklifim belədir ki, Samirənin səmimi ərizəsi nəzərə alınsın. 3 - Zəng çalındı, uşaqlar sinfə doldular, müəllimlər nəzakətlə vidalaşıb ayrıldılar. A) 1, 2 B) 3 C) 1, 3 D) 2, 3 E) heç biri 48. Uyğunluğu müəyyən edin: I - İdarə əlaqəsi II - Yanaşma əlaqəsi III - Uzlaşma əlaqəsi 1 - odlu sözlər 2 - beşdən az 3 - bizdən uzaqlaşmaq 4 - dərələr titrədi 5 - mənim kitabım 6 - həmin adam A) I - 2, 3; II - 1, 6; III - 4, 5 B) I - 1, 4; II - 2, 5; III - 5, 6 C) I - 1, 3; II - 2, 5; III - 4, 6 D) I - 2, 5; II - 1, 4; III - 4, 5 E) I - 1, 6; II - 2, 4 III - 4, 6

41