1

ÖFKE KONTROLÜ

MATERYAL GELİŞTİRME GRUBU

ALAN ÇALIŞMASI

2015 – 2016 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI

ALEV DOĞAN AKINCI AYSUN GÜZEL DENİZ ERDEM DİCLE DOĞAN

EBRU KADIOĞLU CANPOLAT HALİL İBRAHİM AKTAŞ

HİLAL DOKUNER OLCAY TEZCAN SAVSİN

ÖZLEM DERYAL PINAR BALCIOĞLU

PINAR ERDEM USLU PINAR ÖZBEK

TUNCAY SELEK

KONYA 2016

İÇİNDEKİLER

2

İÇİNDEKİLER……………………………………………………………..........i

ÖNSÖZ…………………………………………………………………………ii

1.BÖLÜM

ÖFKE……………………………………………………………………….........................1

Öfkeyle İlgili Tanım ve Kavramlar…………………………………………………….3

2. BÖLÜM

İLKOKUL DÜZEYİ ÖFKE ETKİNLİKLERİ…………………………………………..5

1.Sınıf Etkinlikleri……………………………………………………………………6

2.Sınıf Etkinlikleri …………………………………………………………………..20

3.Sınıf Etkinlikleri …………………………………………………………………..29

4.Sınıf Etkinlikleri ………………………………………………………………….45

ORTAOKUL DÜZEYİ ÖFKE ETKİNLİKLERİ….……………………………………60

5.Sınıf Etkinlikleri…………………………………………………………………..61

6.Sınıf Etkinlikleri…………………………………………………………………..73

7.Sınıf Etkinlikleri…………………………………………………………………105

8.Sınıf Etkinlikleri………………………………………………………………….114

LİSE DÜZEYİ ÖFKE ETKİNLİKLERİ…………………………………………………130

Bilişsel-Davranışçı Yaklaşıma Dayalı Öfke İle Başa Çıkma Amaçlı Grupla Psikolojik

Danışma Uygulaması .............................................................................................................131

3.BÖLÜM

ÖFKE SORUNU YAŞAYAN ÇOCUKLARA YÖNELİK UYGULAMALAR………..144

Kaynakça…………………………………………………………………………..148

3

ÖNSÖZ

Birey diğer kişilerle ilişkilerinde kendisini ortaya koyabilmeyi, anlaşılmayı, böylece

hedeflerine ulaşabilmeyi ister. Anlaşılamayan ya da isteklerini elde edemeyen kişi

engellendiği duygusunu yaşar. Bu durumda sıklıkla ortaya çıkan duygu öfkedir. Öfke hangi

nedenden kaynaklanırsa kaynaklansın özenle üzerinde durulup çözümlenmesi gereken bir

duygudur. Öfkeyle başa çıkma, onun bastırılmasını ve saklanmasını değil, tanınmasını

gerektirir. Önemli olan bireyin, doğru kişiye, doğru derecede, doğru zamanda, doğru amaçla

ve doğru yolla öfkesini ifade edebilmesidir.

Öfke duygusunun olumlu ya da olumsuz sınıflandırılmasına ilişkin değişik görüşler

bulunmaktadır. Öfke ile uğraşan uzmanlar birçok konuda farklı düşünmelerine rağmen, ortak

bazı önemli noktalarda anlaşmışlardır.

Bu araştırmalar sonucunda ortak kullanılan materyaller, Öfke Kontrolü Materyal

Geliştirme Ekibi olarak sekiz haftalık bir süreçte literatür taraması yapılarak gelişim

seviyelerine uygun olarak sınıflandırılmıştır. Meslektaşlarımızın uygulama aşamasında

gerekli materyallere kolay ulaşabilmesi ve bütünlüğün sağlanması temel hedefimiz olmuştur.

Ekip olarak tüm meslektaşlarımıza faydalı olmasını dileriz.

4

ÖFKE

İnsanoğlu var olduğundan beri, davranış ve tutumlarını belirleyen olumlu ve olumsuz

duygular taşır. Birey günlük yaşantısında herhangi bir davranışta bulunurken sürekli değişik

duygular içerisinde bulunur. Bireyin düşünce ve davranımlarını farklı yönlerden etkileyen

sevgi, sevinç, öfke, nefret, tiksinme, kaygı, vb. sözcüklerle ifade edilen olumlu, olumsuz pek

çok duygu vardır. Kişinin uyum ve uyumsuzluklarını belirleyen duygularına karşı farkındalık

kazanması, kendi duygularını ve bunların doğurduğu sonuçları fark etmesi, bunları dile

getirmesi, kişinin kendi iç dünyasını tanıması, tercihlerini yapabilmesi, sahip olduğu

kaynakların ve gücün farkında olmasını sağlar.

Duygular, bireylerin günlük yaşantısında nasıl hareket edecekleri, ne yönde karar

verecekleri, kişisel alan sınırlarını ne çerçevede çizecekleri ve diğerleriyle hangi düzeyde

iletişimde bulunacakları konusunda önemli bir belirleyici niteliğindedir (Çeçen, 2002).

Duygunun gücü, belirli miktarlarda enerjiyi de açığa çıkarır. Enerjinin büyüklüğü

duyguların gücüyle doğru orantılı olduğu için duygular, organizmanın enerji depolarıdır. Eğer

bu duygular bilinip kabul edilirse onların taşıdığı enerji iyi bir biçimde yönlendirilebilir. Aksi

takdirde birey, olumsuz duyguların taşıdığı enerjiyle şaşkınlığa düşecek ve ne yapacağını

bilemez bir hale gelecektir. Örneğin, uygun hedefe, uygun yollarla yönelmeyen öfke ve

kızgınlık bireyin algı alanının sınırlarını daraltarak yönü belli olmayan ve sahibini vuran bir

bumeranga dönüşebilir.

Birey diğer kişilerle ilişkilerinde kendisini ortaya koyabilmeyi, anlaşılmayı, böylece

hedeflerine ulaşabilmeyi ister. Anlaşılamayan ya da isteklerini elde edemeyen kişi

engellendiği duygusunu yaşar. Bu durumda sıklıkla ortaya çıkan duygu öfkedir(Witting ve

Belkin, 1990).

Öfke, insanın mutluluk, üzüntü, korku, kaygı, kıskançlık, iğrenme ve nefret gibi temel

duygularından biridir.

Öfke hangi nedenden kaynaklanırsa kaynaklansın özenle üzerinde durulup

çözümlenmesi gereken bir duygudur. Öfke duygusunun olumlu ya da olumsuz

sınıflandırılmasına ilişkin değişik görüşler bulunmaktadır. Öfke ile uğraşan uzmanlar birçok

konuda farklı düşünmelerine rağmen, ortak bazı önemli noktalarda anlaşmışlardır:

5

1) Öfke, doğal, normal, insana özgü bir duygudur.

2) Duygular ve davranışlar yaygın olarak karıştırılsa bile, öfke bir davranış tarzı değildir.

3) Kronik öfke sağlık için tehlikeli olabilir.

4) Öfkeyi çoğu kez ortaya çıkmadan tehlikesiz hale getirebiliriz ve getirmeliyiz.

5) Öfkemizi ifade etmemiz gerektiği zaman, bunu intikamla değil, çözüme yönelik olarak

etkin bir şekilde ifade etmeyi öğrenmeliyiz (Alberti, Emmons, 1998).

Bugüne kadar algılandığı biçiminin aksine öfke saldırganlık ve düşmanlık gibi

olumsuz bir duygu değil, bizzat olumlu, sağlıklı ve enerji veren bir duygudur. Buna rağmen,

yine de birçok insanın öfkeleri yüzünden başları derde girmekte ve bir dizi problemle karşı

karşıya kalmaktadırlar. Bunun sonucu olarak ve sahip olunan kültürel yapının etkisiyle de,

birçok kişi öfkelenmekten korkar veya öfkelerini göstermek istemezler. Oysa öfkenin

bastırılması, var olan enerjinin içe döndürülmesidir ve bu da bireyin kendisine ve çevresine

zarar vermesi anlamına gelir. Öfke, sanıldığının aksine, olumsuz bir duygu değil, Martin

Luther King‘in ―Öfkelendiğimde… bütün mizacım canlanır, anlayışım keskinleşir sözünde

olduğu gibi bireyi uyaran, canlandıran bir duygudur (Kısaç, 1997).

Özmen (2006)‘e göre, öfke konusunda bilinmesi gereken en önemli nokta, öfke

duygusunun ortaya çıkışının ya da yaşanmasının engellenemeyeceğidir. Çünkü öfke, doğal bir

duygudur. Bu duygu, insanın doğasında vardır. Bu nedenle öfke duygusu, insanın hiçbir

zaman yok sayamayacağı bir duygudur. Bu açıdan bakıldığında, öfkenin ortaya çıkmasının

engellenmesinin doğru olmayacağı ve bu engellemenin bireyin doğasına zarar vereceği

söylenebilir. Öfke, bireyin gelişimine katkı sağlayacak biçimde denetim altına alınması

gereken bir duygudur. Birey tüm diğer duyguları gibi öfke duygusunu da tanıyıp kabul ederek

sağlıklı bir biçimde ifade edebilme becerisini kazanmalıdır.

Öfkeyle başa çıkma, onun bastırılmasını ve saklanmasını değil, tanınmasını gerektirir.

Öfkenin tanınması, öfkeye neden olan ve öfke ifadesini etkileyen biyolojik yapı, bireyin

mantıklı ve mantık dışı inançlarının ve aile, toplum, kültür gibi çevresel etkenlerin

bilinmesidir. Bireyler ancak öfkelerini tanıdıklarında, öfkelerinin zararlarından kurtulabilirler

ve onu kendileri için yapıcı bir şekilde ifade edebilirler (Kısaç, 1997).

Önemli olan bireyin, doğru kişiye, doğru derecede, doğru zamanda, doğru amaçla ve

doğru yolla öfkesini ifade edebilmesidir (Baltaş, 2005, s.81).

6

Eğitimin erken yaşlardaki bireyler üzerindeki etkisi göz önüne alınarak öfkenin

tanınabilmesi ve bu duyguyla başa çıkma becerilerinin verilmesi bu şansı artıran bir faktör

olarak değerlendirilebilir. Özellikle ergenlerin duygularını en uçta yaşayan bireyler olduğu

düşünülürse öfke duygularının azaltılması veya öfke tepkilerinin uygun bir şekilde

aktarılmasının önemi daha iyi anlaşılır.

Öfkeyle İlgili Tanım ve Kavramlar

Öfke, tüm insanların yaşadığı bir duygudur ve ortaya çıkmasına neden olan etkenlerin

neler olduğu incelendiğinde, bu konuda ortaya atılan birçok görüşe rastlanmaktadır.

Engellenme, öfkeye neden olan etmenlerin başında gelmektedir. Morgan (1988)‘a göre öfke;

geçici olarak ifade bulması veya boşaltılması gereken bir güdü gibi işlevde bulunur. Morgan,

bu işlev gerçeklemediğinde ise, engellenme durumuna girildiğini, engellenmenin ise öfkenin

başlıca nedeni olduğunu belirtmektedir. Morgan (1988)‘a göre öfkenin diğer bir nedeni de,

öfke içeren davranışların cezalandırılmasıdır (Akt; Akgül, 2000). İnsanları öfkelendiren

sebepler engellenme, önemsenmeme, aşağılanma, keyfi bir tutumla karşılaşma ve saldırıya

uğramaktır. Haz dünyasını engelleyecek her durum, olay veya kişi insandaki öfke

duygusunun en başta gelen sebebidir (Baltaş, Baltaş, 2004).

Öfke normal ve sağlıklı bir duygudur. Öfkesi ve kızgınlığından ötürü insanın kendisini

suçlu hissetmesi doğru değildir. Sağlıksız olan, öfkenin saldırganlığa dönüşmesidir.

Engellenmeler bir enerji doğurur. Bu enerji yapıcı da kullanılabilir, yıkıcı da. Sağlıklı bir

biçimde dışlaştırılmış öfke amaca yöneliktir, çoğunlukla toplumsal olarak kabul edilebilir bir

biçimdedir ve çok kere uzun vadede kişiye yarar getirmesi mümkündür. Öfkenin sağlıksız

olarak dışlaştırılması ise saldırganlık ve şiddet biçimindedir ve en büyük zararı kişinin

kendisine verir. Yapıcı olarak kullanıldığında öfke zihinsel ve bedensel güç verir (Baltaş,

Baltaş, 2004).

Öfke; 1) Engellenme, saldırıya uğrama, tehdit edilme, yoksun bırakılma, kısıtlanma

vb. gibi durumlarda hissedilen ve genellikle neden olan şeye veya kişiye şu veya bu şekilde

saldırgan davranışlarla sonuçlanabilen, oldukça yoğun, negatif bir duygu(Budak, 2005).

Spielberger, Crane, Kearns (1991) öfkeyi basit bir ―sinirlilik ve ―kızgınlık halinden,

yoğun ―hiddet durumuna kadar değişen dereceli bir duygusal durum olarak

tanımlamaktadırlar. Türk Dil Kurumu Sözlüğü (2005)‘nde öfke, ―engellenme, incinme ya da

7

gözdağı karşısında gösterilen saldırganlık tepkisi, kızgınlık, hışım, hiddet, gazap olarak

tanımlanmaktadır.

Balkaya‘nın ifadesine göre Webster sözlüğünde öfke, güçlü bir husumet duygusu ve

hoşnutsuzluğun doğurduğu yoğun bir duygusal durum olarak tanımlanmıştır. Anlamdaşları;

kızgınlık, hiddet ve gazaptır. En genel terim olarak öfke, gösterilen tepkinin adıdır

(Balkaya,2001).

Yukarıda öfkenin birkaç tanımı verilmiştir. Genel olarak bu konuda literatür

incelendiğinde ise şu noktalarda odaklandığı görülmektedir:

1. Öfke temel duygulardan biridir (Tafrate, Kassinove, Dundin, 2002).

2. Öfke normal ve sağlıklı bir duygudur (Sharkin, 1988).

3. Bireyin istek ve ihtiyaçlarının engellenmesi, beklentilerinin gerçekleşmemesi söz

konusudur (Biaggio, 1989; Nazik, 2001; Lerner, 2004

4. Haksızlık ve adaletsizlik algılamasıdır (Shurger, 1979).

5. Haksızlığa karşı kişisel hakları korumak için harekete geçirici bir işlevi

vardır(Korkut, 2002).

6. Tahrik edilme ve tehdit algısı söz konusudur (Köknel, 2000).

7. Tehdit algısı çoğu zaman benlik algısına yöneliktir (Kennedy, 1992).

8. Karşıdakine gönderilen bir cevap veya mesaj şeklinde ya da bazı fizyolojik

belirtiler şeklinde görülen bir yaşantı ve tepkidir (Hollenhorst, 1998).

Verilen tanımlardan yola çıkılarak odaklanılan noktalara bakılınca; öfkenin bireyin

istek ve ihtiyaçları engellendiğinde, incitildiğinde, aşağılandığında veya haksızlığa

uğradığında, kendisine yönelik tehdit algıladığında, tahrik edildiğinde sınırları çizmek,

haklarını korumak veya karşısındakini uyarmak amacıyla basit bir sinirlilik halinden yoğun

bir hiddet durumuna kadar değişen dereceli bir duygusal durum olarak ortaya konulan

tepkinin adı olduğu söylenebilir.

8

İLKOKUL DÜZEYİ ÖFKE

ETKİNLİKLERİ

9

1. SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI : YENİ DURUMLARA ALIŞMA

AMAÇLAR :

1.Öğrencilerin yeni durumlara ve ortamlara alışmada neler yapabileceklerini fark

etmelerini sağlamak

2.Öğrencilerin uyum sürecini desteklemek

MATERYAL : Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA:

1. Aşağıdaki hikâye grup üyeleriyle paylaşılır:

"Can 1. sınıfa yeni başlamıştı, yeni okulunda ilk günler kimseyi tanımıyordu ve kendini çok

yalnız hissediyordu.

Can kısa zamanda okuluna alıştı ve birçok yeni arkadaş edindi. Onlarla birlikte olmaktan ve

okula gelmekten kendini çok mutlu hissetmeye başladı."

2. Daha sonra aşağıdaki sorular sorularak grup etkileşimi başlatılır:

• Can'ın kendini yalnız hissettiği ilk günler ile son durumu arasında neler olmuştur?

• Siz okula yeni başladığınızda neler hissettiniz?

• Okula alışmak için neler yaptınız?

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Her insanın yabancı bir ortama girdiği zaman kendini

yalnız ve mutsuz hissetmesinin doğal ve normal olduğu vurgulanır, içinde bulunduğu çevreyi

ve çevresindeki insanları tanımaya ve arkadaş edinmeye başladıkça kendini mutlu hissedeceği

söylenir. Bunun için çevresindeki insanlarla tanışmasının, onları oyuna davet etmesinin

önemli olduğu vurgulanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden haftaya kadar çevresindeki kişilerle yeni

durumlara, ortamlara alışma ile ilgili paylaşımda bulunmaları, onlara böyle bir durumla

karşılaşıp karşılaşmadıkları, yeni ortama alışmak için neler yaptıklarını paylaşmaları istenir.

10

ETKİNLİĞİN ADI: BİR İSTEĞİ İFADE ETME

AMAÇ : İsteklerini uygun biçimde ifade edebilmek

MATERYAL : Arkadaşının bisikletini arkadaşına sormadan elinden çekip alan bir çocuğun

resmi

UYGULAMA :

1. Resim tahtaya asılır.

2. Grup üyelerinden resimde anlatılan durumun ne olduğunu düşünmeleri istenir.

3. Gönüllü öğrencilerden resimde anlatılanları paylaşmaları istenir.

4. Arkadaşının elinden bisikletini zorla alan bir çocuğun resmi olduğu konusunda grup fikir

birliğine varır.

5. Aşağıdaki sorularla, istekleri uygun şekilde ifade edebilme yollarının grup tarafından

bulunması sağlanır.

• Bisikleti, arkadaşının elinden çekip alan çocuğun isteği ne olabilir?

• Bisikleti elinden çekilip alınan çocuk, ne hissetmiş olabilir?

• Bu isteğini başka hangi şekilde ifade edebilirdi?

• Arkadaşı bisikleti sorarak alsaydı, çocuk ne yapardı ve ne hissederdi?

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Grup üyelerine, isteğimizi uygun bir şekilde ifade

etmenin arkadaşlarımızla kurduğumuz ilişkilerde önemli olduğu vurgulanır. İsteklerimizin

adil ve mantıklı olmasının gerektiği, her zaman her istediğimize ulaşamayacağımız belirtilir

(Örn: Arkadaşın kitap okuyor ve sen de onun okuduğu kitabı istiyorsun.). İsteklerimizi uygun

bir şekilde ifade etmenin yolları paylaşılır.

• Ne istediğini düşün (Arkadaşımın bisikletine binmek istiyorum.)

•Bunu neden istediğini düşün (Bisiklete binmek istedim.).

• İsteğini nedeniyle birlikte arkadaşına söyle (Ben de bisiklete binmek istedim. Bisikletine

binebilir miyim?)

• Sonunda "Teşekkür ederim." de (Teşekkür ederim)

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Grup üyelerinden aşağıdaki durumları haftaya kadar

gözlemlemeleri istenir:

• Bir isteğiniz olduğunda bunu karşınızdakine nasıl söylediğinizi gözlemleyiniz.

• İsteğinizi ifade ederken uygun yöntemleri kullandığınızda kendinizi nasıl hissettiniz?

• Çevrenizdeki insanlar isteklerini nasıl ifade ediyorlar?

11

12

ETKİNLİĞİN ADI : ÖZÜR DİLERİM

AMAÇ : Kişilerarası ilişkileri geliştirebilmek

MATERYAL : Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA:

1. Kişilerarası ilişkilerde insanların birbirlerine karşı hoşlanmadıkları şeyler yaptıklarında

birbirlerinden özür dilemelerinin, onların iyi ilişkiler kurmalarında ve ilişkilerini devam

ettirmede önemli olduğu grup üyelerine belirtilir.

2. Aşağıdaki durumlar ya da benzer durumlar öğrencilerle paylaşılır. Her bir durum grup

üyeleriyle tartışılır. Hangi durumlarda özür dilenmesinin gerektiği ve nedeni belirlenir.

Canlandırma yapılır.

• Söylediğiniz saatte arkadaşınıza gidememişsiniz,

• Arkadaşınızın sizden istediği kitap yoksa,

• Arkadaşınızın kalemini istemeden düşürdüyseniz,

• Arkadaşınızın başına üzücü bir olay geldiyse,

• Sınıfa zil çaldıktan sonra girerseniz,

• Arkadaşınıza istemeden çarptıysanız vb.

2. Öğretmen, öğrencilerden hangi durumlarda özür dilediklerini paylaşmalarını ister.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdaki sorular öğrencilere sorularak özür

dilemenin önemi vurgulanır:

• Kişilerarası ilişkilerde insanlar hangi durumlarda özür dilerler? Neden?

• Özür dilemekte güçlük çektiğiniz durumlar var mı? Varsa neler?

• Özür dilerken ne gibi duygular hissediyorsunuz?

• Sizden özür dilendiğinde neler hissediyorsunuz?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Grup üyelerinden aşağıdaki durumları gözlemlemeleri istenir:

• Aile bireyleriniz hangi durumlarda birbirlerinden özür diliyorlar?

• Siz, çevrenizdeki kişilerden özür diliyor musunuz? Hangi durumlarda birisinden özür

dilediniz? Neler hissettiniz?

• Birisi sizden özür diledi mi? Neler hissettiniz?

13

Trafik Işıkları Tekniği, Öfke ve Şiddete Karşı Duygu Kontrolü

tekniği trafik ışıkları tekniği nedir, trafik ışıkları tekniği nasıl uygulanır, trafik lambası

tekniği, trafik lambası tekniği nedir, duygu kontrolü tekniği trafik ışıkları, öfke kontrolü

tekniği trafik lambaları, öfke kontrolünde trafik ışıkları

İnsanların çoğu öfkelendiklerinde kendileri kontrol edemez ve etrafa zarar verir. Hem maddi

hem de manevi olabilen bu zararları önlemek için, insanoğlu tarih boyunca çareler aradı.

Öfke ve şiddet kontrolü, yani duygu kontrolü adıyla sistemleşen bu alan; çağdaş denilen

dünyanın en çok kullandığı PDR alt dallarından birisi aynı zamanda.

Trafik Işıkları Tekniği, diğer adıyla Trafik Lambaları Tekniği, duygu kontrolü amacıyla

tasarlanmış basit bir teknik, uygulanması kolay bir etkinlik. Konuya yabancı olmayanların

kolaylıkla bilebileceği "Ara Verme" tekniğinin, günlük hayatta kullandığımız trafik ışıklarıyla

birleşmesi sonucu oluşan bu teknik; duygusunu kontrol edemeyen insanların maddi ve manevi

zararlar vermesinin önüne geçmeyi amaçlıyor.

Ara verme tekniği, soyut kaldığı için küçük çocuklarda uygulama kısmında bazı sorunlar

çıkabiliyordu. Fakat Trafik Işıkları Tekniği, daha somut ve çocukların hayatlarının içinden bir

teknik. Uygulaması ile oldukça kolay...

Trafik Işıkları Tekniği, trafik ışıklarındaki üç renkten yardım alınarak uygulanıyor: Kırmızı,

sarı ve yeşil. Trafikte bu üç renk neyi temsil ediyorsa, teknikte de aynı görevlerini

sürdürüyorlar.

Kırmızı Işık - Dur: Dur ve hareket etmeden önce düşün!

Sarı Işık - Hazırlan: İçinden 10'a kadar say ve yapabileceklerini gözden geçir!

Yeşil Işık - Geç: Aklına gelen en iyi çözümü seç ve uygula!

Trafik Işıkları Tekniği; işte bu üç basit basamakla uygulanıyor. Daha önce de belirttiğim gibi;

ara verme tekniğinde sınıftan dışarı çıkmayan öğrenciyi ikna etme zorunluluğu bu yöntemde

bulunmuyor. Hatta tüm sınıf bu tekniğe hakim olduğunda; duygu kontrolünü yapacağımız

öğrenciye "Trafik ışıklarını düşün, ne yapmamız gerekiyordu?" şeklindeki soruları yöneltiriz.

Öğrencinin cevap vermediği durumlarda sınıfı da sürecin içine katarak, tekniği sağlıklı bir

biçimde uygulayabiliriz.

Trafik Işıkları Tekniği; evde, okulda, kamusal alanlarda; her yaş grubundan kişiye rahatlıkla

14

uygulanabilir. Fakat unutmayalım ki, öfke kontrolü her şeyden önce bireyin istemesiyle

sağlanabilecek bir durumdur. Bu nedenle; duygu kontrolü sağlandığında bireyle yapılacak

ikna edici bir konuşma, daha sonra bu tip tekniklerin uygulanmasını kolaylaştıracak ve hatta

bu tekniklere gerek bırakmayacaktır.

ETKİNLİĞİN ADI: DUYGU ZARI

AMAÇ : Öğrencilerin duygularının farkında olmalarına ve bunu uygun yollarla

İfade etmelerine yardımcı olmak

MATERYAL : Duygu zarı

UYGULAMA :

1. 10X10 cm boyutunda kartondan bir zar hazırlanır.

2. Zarın her yüzeyine belirtilen duygular yazılır:

Kızgın Üzgün Mutlu Korkmuş Utanmış Şaşırmış

3. Grup üyelerinden sırayla zarı atmaları istenir.

4. Öğrencilerden attıkları zara denk gelen duygu ile ilgili bir olay anlatması ve bu

duyguyu canlandırması istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere aşağıdaki sorular sorularak etkinlik

sonlandırılır:

1. Seçilen duyguyla ilgili yaşantılarınızı bulmakta zorlandınız mı? Neden?

2. Bu yaşantınızı anlatırken neler hissetiniz?

3. Duygunuzu ifade ederken neler hissettiniz?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden çevresindeki kişilerin (arkadaşlarıyla, anne-

babasıyla, öğretmenleriyle vb.) kızdıkları ya da sevindikleri, korktukları vb. zamanlarda yüz

ifadelerinin nasıl olduğuna haftaya kadar dikkat etmeleri istenir.

15

ETKİNLİĞİ ADI : SESİ AÇIN

AMAÇ : Öğrencilerin duygularını kontrol etmelerine yardımcı olmak

MATERYAL : Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA:

Bu oyun, her seferinde dört çocukla birlikte çalışmayı gerektirir. Grubun geri kalan kısmının

izleyici olması önemlidir.

1. Öğrenciler arasından gönüllü dört öğrenci seçilir.

2. Dört kişiden oluşan grubun üç katılımcısından birinden "kızgın", birinden "üzgün",

birinden de "mutlu" görünmek için modellik yapması istenir (Farklı duygular da seçilebilir.).

3. Bu modellerin her birinden, sırtında ya da kolunda ayar düğmesinin olduğunu hayal

etmesi istenir.

4. Dördüncü öğrenci, diğer üçü arasında dolaşarak her birinin ayar düğmesinden sesi

arttırır ya da azaltır gibi en alt seviden en üst seviyeye doğru hareket ettirir. Ayar düğmesi

hareket ettirilirken model olan öğrenci hareketin yönüne göre canlandırdığı duygunun

şiddetini beden ifadelerini kullanarak değiştirir. Örneğin, kızgın olan öğrencinin ayar düğmesi

en alt seviyede biraz sıkıntı verici bir durumda iken ayar düğmesinin seviyesi arttırılmaya

başlandıkça öfke düzeyi de artmaya başlar. Ayar düğmesi en üst seviyedeyken çok öfkeli bir

duruma geçer.

5. Diğer öğrenciler de modellik yapana kadar etkinliğe devam edilir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdaki sorular öğrencilere sorularak etkinlik

sonlandırılır:

1. Ayar düğmesi kullanılarak duygularınızın yoğunluğu / şiddeti değiştirilirken neler

hissettiniz?

2. Her durum karşısında hissettiğiniz duygunun yoğunluğu/şiddeti aynı seviyede midir?

(Örn: En sevdiğimiz yemeği yerken hissettiğimiz mutluluğun yoğunluğuyla yardıma ihtiyaç

duyduğumuzda bir arkadaşımızın bize yardım etmesinde hissettiğimiz mutluluğun yoğunluğu

farklı olabilir.)

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden çevresindeki kişilerin (arkadaş, anne-baba,

öğretmen, anneanne vb.) duygularının yoğunluğunu/şiddetini nasıl gösterdiklerini haftaya

kadar gözlemlemeleri istenir.

16

ETKİNLİĞİN ADI: ÇATIŞMA ÇÖZELİM

AMAÇ : Kişilerarası çatışmaların çözümünde problem çözme becerilerini geliştirmek

MATERYAL : Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA:

1. Öğrencilere aşağıdaki açıklama yapılır:

"Tüm insanların dış görünüşleri, duyguları, istekleri, düşünceleri birbirinden farklıdır; çünkü

hepimiz birbirimizden farklı insanlarız. Bu nedenle kimi zaman çevremizdeki insanlarla

anlaşmazlıklar yaşayabiliriz. İki insanın aynı anda aynı şey istemesi, bu iki insan arasında

anlaşmazlığa, çatışmaya yol açabilir. "

2. Öğrencilerle aşağıdaki durumlar paylaşılır. Öğrencilere bunlara benzer durumlar

yaşayıp yaşamadıkları sorulur:

• Oyun oynarken bir arkadaşınla aynı anda oyunun kurucusu olmayı istemek,

• Bir arkadaşınla aynı anda aynı kitabı okumayı istemek,

• Bir arkadaşınla aynı anda sıranın başında olmayı istemek vb.

Bu ve buna benzer durumlar canlandırılır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere, “-Anlaşmazlıklarımızı, çatışmalarımızı

uygun yollarla çözmeye çalışmamız; çevremizdeki kişilerle ilişkilerimizin olumlu olmasına, iyi

ilişkiler kurmamıza, ilişkilerimizin devam etmesine ve kendimizi mutlu hissetmemize neden

olur.” açıklaması yapılır. Aşağıdaki problem çözme işlem basamakları öğrencilerle

paylaşılarak onlardan, yukarıdaki örnek durumları, bu işlem basamaklarını kullanılarak

canlandırmaları istenir:

• Ne istediğini söyle. / Onun ne istediğini sor.

• Neden böyle istediğini anlat. / Onun niye bunu istediğini sor.

• Bu durumdan dolayı neler hissettiğini anlat. / Onun neler hissettiğini sor.

• Çözümler sun. / Onun önerilerini sor.

• İkinizin de kabul edeceği bir anlaşma öner.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden haftaya kadar herhangi bir anlaşmazlık, çatışma

yaşadıklarında çatışma çözümünde problem çözme işlem basamaklarını kullanarak

çatışmalarını çözmeleri istenir.

17

ETKİNLİĞİN ADI: ÖFKEMİ KONTROL EDİYORUM

AMAÇ : Öfke kontrolüne ilişkin yapılabilecekler konusunda bilinçlendirme.

MATERYAL : Şakacı Fil karikatürü

UYGULAMA

Geçen toplantıda kızgınlığımızı azaltmada kullanabileceğimiz bazı yollar öğrenmiştik. Bugün

de başka bazı yollar öğreneceğiz.

Kızgınlığımızı azaltmak yani kontrol etmek için kullanabileceğimiz yollardan biri gülmektir.

Kendi kendimize yaptığımız komik hareketlere, bir fıkraya, izlediğimiz bir film sahnesine,

yaşadığımız komik bir olaya, yaptığımız sakarlıklara ya da böyle bir karikatüre gülebiliriz

(Araç-gereç setinde yer alan “Şakacı Fil” karikatürünü tahtaya yapıştırın).

Hepimiz farklı şeylere gülebiliriz. Hadi, şimdi herkes en çok neye güldüğünü bulmaya

çalışsın.

Öğrencilere kısa bir süre tanıyın.

Kim söylemek ister?

Birkaç kişiye söz hakkı verin.

Evet, gördüğümüz gibi herkesin komik bulduğu bir şeyler var. Komik bulduğumuz bu şeyleri,

kızgınlığımızı azaltmada kullanabiliriz. Hadi deneyelim. Şimdi herkes kendini kızdıran bir

olayı düşünsün. Kızgınsınız ama çok kızgınsınız.

5-10 saniye kadar bekleyin.

18

Şimdi de komik bulduğunuz şeyi düşünün.

Çocuklar güldükçe "çok güzel", "aferin", "başardınız" gibi olumlu geri bildirimler verin.

Evet, artık hepimiz kızdığımızda komik bir şeyler yaparak ya da komik bir şeyleri düşünerek

öfkemizi nasıl azaltabileceğimizi öğrendik.

Şimdi size kızgınlığınızı azaltmak için kullanabileceğiniz bir hareket öğreteceğim. Adı,

çekirge hareketi. Bu hareketi bahçede hep birlikte yaparak öğreneceğiz. Sessizce bahçeye

çıkıyoruz ve toplantımıza orada devam ediyoruz.

Çekirge hareketi, çocukların sinirlendikleri zaman enerjilerini ve dikkatlerini farklı bir yöne

kanalize etmeyi hedefleyen, birkaç saniyelik vücut egzersizidir. Biz çalışmalarımızda çocuğun

önce iki ayak üzerinde üç kere zıpladığı, sağ ayağını sonra sol ayağını ardından gene sağ

ayağını yukarıya doğru çektiği ve son olarak vücudunun etrafında 360 derece döndüğü kısa

bir egzersiz oluşturduk. Siz de kendi tercihinize göre kısa süreli bir egzersiz hareketi

oluşturabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ:

Hem bu oturumda hem de geçen oturumda kızgınlığımızı azaltmak için kullanabileceğimiz

yollar öğrendik. Bu yollar nelerdi?

Sınıftan yanıtları alın.

*İçimizden 10'a kadar saymak ve kendimize "gevşe", "sakin ol" demek,

*Karnımızdan nefes alıp verirken kendimize "sakinleş", "öfkemi kontrol edebilirim" gibi

sözler söylemek,

*Komik bir durumu düşünmek,

*Çekirge hareketi yapmak.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Bundan sonra kızdığınız durumlarda bu yolları tek tek deneyin.

Sizi hangisinin en çok rahatlattığını bulmaya çalışın.

19

ETKİNLİĞİN ADI: YAPICI DAVRANMAK

AMAÇ : Anlaşmazlık durumunda sergilenen yıkıcı, çekingen ve yapıcı davranışlara

ilişkin farkındalık kazandırmak.

MATERYAL :

* Winnie the Pooh CD'si

* Ev ödevi formu

* Yıkıcı/Çekingen/Yapıcı davranış kartları

ÖN HAZIRLIK

* Winnie the Pooh'nun Sihirli Dünyası: Pooh ile Büyüyelim CD'sini piyasadan temin edin.

Bu CD'den "Bulut, Bulut Çekil Git" isimli filmi izleyerek, uygulama sırasında hangi

sahnelerde durduracağınız konusunu netleştirin.

* Ev ödevi formunu her öğrenci için birer adet çoğaltın.

UYGULAMA

Geçen toplantıda konuştuğumuz gibi anlaşmazlık, günlük yaşamın doğal bir parçasıdır.

Hepimiz zaman zaman bir büyüğümüzle ya da bir arkadaşımızla anlaşmazlık yaşayabiliriz.

Ama önemli olan anlaşmazlığı nasıl çözmeye çalıştığımız, neler yaptığımızdır. Bazen bir

anlaşmazlık yaşadığımızda karşımızdaki kişiyi iter, ona vurur, bağırır ya da tehdit ederiz.

Sizce bunlar doğru davranışlar mı?

Kısa bir süre bekleyin.

Evet, bunlar doğru davranışlar değildir, işte bu tarz davranışlara "yıkıcı davranışlar"

diyoruz.

Üzerinde "yıkıcı davranışlar" yazan kartı tahtaya yapıştırın.

Neymiş yıkıcı davranışlar bir kez daha tekrarlayalım.

Sınıftan yanıtları alın.

Eğer karşımızdaki kişiyi itiyorsak, vuruyorsak, bağırıyorsak ya da tehdit ediyorsak bunlar

yıkıcı davranışlardır.

Şimdi hep beraber bir çizgi film izleyeceğiz. Bu çizgi filmde, Tiger ve Bulut arasında yaşanan

bir anlaşmazlık anlatılıyor.

Çocuklara "Bulut, Bulut, Çekil Git" videosunu, Tiger'ın Bulut'a taş attığı ve bu davranışının

sonucunda Bulut tarafından ıslatıldığı sahneye kadar izletin (filmin 8.50'inci dakikasına

kadar). Filmi durdurun ve aşağıdaki soruları sorun.

Burada problem ya da anlaşmazlık neydi?

20

Yanıtları alın.

Doğru yanıt: Tiger ağacın tepesine zıplamak istedi ama Bulut ağacın üzerinde durduğu için,

Tiger'ın zıplamasına engel oldu.

Tiger anlaşmazlığı çözmek için ne yaptı?

Çocukların yanıt vermesini bekleyin.

Evet, buluta taş attı.

Peki, yaptığı bu davranış anlaşmazlığı ya da sorunu çözdü mü?

Sorun çözülmedi.

Peki, yaptığı doğru muydu?

Haklısınız doğru değildi. Çünkü Tiger, yıkıcı davrandı ve problem çözülmedi.

Bazen de bir anlaşmazlık yaşadığımız zaman korkup kaçabiliriz, hiç tepki göstermeyebiliriz,

susabiliriz, sanki bir problem yokmuş gibi davranabiliriz. İşte bu tarz davranışlara "çekingen

davranışlar" diyoruz.

Tahtaya üzerinde "çekingen davranışlar" yazılı kartı yapıştırın.

Çekingen davranışlar neymiş bir kez daha tekrarlayalım.

Sınıftan yanıtları alın.

Bir anlaşmazlık durumunda korkup tepki göstermediğimizde, sustuğumuzda, bir problem

yokmuş gibi davrandığımızda çekingen davranmış oluyoruz.

Biraz önce izlediğimiz bölümde, Tiger'ın yıkıcı davrandığını ve anlaşmazlığı çözemediğini

gördük. Bakalım Tiger, anlaşmazlığı çözmek için bu sefer ne yapacak?

Tiger ve Bulut videosunun 2. bölümünü, Tiger'ın Bulut'u iple yakalamaya çalıştığı sahnenin

öncesine kadar izletin (filmin l2.20'inci dakikasına kadar). Filmi durdurun ve aşağıdaki

soruları sorun.

Tiger anlaşmazlığı çözmek için bu sefer ne yaptı?

Çocukların yanıt vermesini bekleyin.

Buluttan kaçmaya, saklanmaya çalıştı.

Kaçarak, saklanarak anlaşmazlığı ya da sorunu çözebildi mi?

Haklısınız kaçarak anlaşmazlığı çözemedi.Tiger Bulut'tan kaçarak, saklanarak çekingen

davrandı. Çekingen davranışlar anlaşmazlığı çözemez.Gördüğümüz gibi, bir anlaşmazlık

durumunda yıkıcı davrandığımızda da çekingen davrandığımızda da problem çözülmüyor.

Peki, anlaşmazlığı çözmek için doğru olan davranışlar nelerdir? Ne yaparsak anlaşmazlığı

çözebiliriz?

Doğru yanıt vermelerini beklemenize gerek yok.

21

Karşımızdaki kişiye ne hissettiğimizi söylersek, onu anlamaya çalışırsak, birlikte çözüm

yolları ararsak, bunlar doğru davranışlardır. Anlaşmazlığı çözmemize yarayan bu tarz doğru

davranışlara, biz "yapıcı davranışlar" diyoruz.

Tahtaya üzerinde "yapıcı davranışlar" yazan kartı yapıştırın.

Bazen bir anlaşmazlık yaşadığımızda yapıcı davranırız. Anlaşmazlık yaşadığımız

arkadaşımızı dinleriz, onu anlamaya çalışırız. Kendi hissettiklerimizi bağırmadan söyleriz,

sonra da arkadaşımız ile birlikte bir çözüm yolu buluruz.

Bakalım Tiger, Bulut ile yaşadığı anlaşmazlığı çözmek için şimdi ne yapacak?

Tiger ve Bulut videosunun 3. bölümünü, filmin sonuna kadar izletin. Filmi durdurun ve

aşağıdaki soruları sorun.

Tiger anlaşmazlığı çözmek için şimdi ne yaptı?

Yanıtları alın.

Önce Bulut'u iple yakalamaya çalıştı. Yani, yıkıcı davrandı ama problemi çözemedi. Sonra

Bulut'a ne hissettiğini, neden ona taş attığını anlattı. Taş atarak hatalı davrandığını söyledi

ve Bulut'tan özür diledi.

Peki, anlaşmazlık ya da sorun çözülebildi mi?

Evet, anlaşmazlık çözüldü. Demek ki, yapıcı davranışlarla anlaşmazlıklarımızı çözebiliriz.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ

Bugün bir anlaşmazlık durumunda bazen bağırarak, alay ederek, vurarak yıkıcı

davranışlarda bulunduğumuzu; bazen de susarak, görmezden gelerek kaçtığımızı yani

çekingen davrandığımızı gördük.

Hem kaçmanın hem de kavga etmenin sorunu çözmediğini; en iyi yolun yapıcı davranmak

olduğunu öğrendik.

Anlaşmazlık yaşadığımız bir durumda, karşımızdaki kişiyi dinleyip ne istediğini anlamalı,

sonra kendi istek ve duygularımızı anlatmalıyız. Son olarak da anlaşmazlığı çözmek için

birlikte çözüm yolları düşünmeliyiz.

Aşağıdaki uygulamayı (Ek 1) ev ödevi olarak öğrencilere verin.

22

EK 1

EV ÖDEVİ

1. Bir arkadaşını ittiğin, vurduğun, bağırdığın ya da tehdit ettiğin yani yıkıcı davrandığın bir

durumu düşün. Sonra aşağıdaki boşluğa bu durumu yaz. Ne oldu? Sen ne yaptın? Arkadaşın

ne yaptı? Anlaşmazlık ya da sorun çözüldü mü?

2. Bir arkadaşınla anlaşmazlık yaşadığında hiç şunları yaptın mı?

© Anlaşmazlığın geçeceğini umarak, görmezlikten geldin mi?

© Sessiz kalıp, duygularını paylaşmadığın oldu mu?

© Korkup, sustuğun oldu mu?

Bunlardan birini ya da birkaçını yaptığın yani çekingen davrandığın bir durumu düşün. Sonra

aşağıdaki boşluğa bu durumu yaz. Ne oldu? Sen ne yaptın? Arkadaşın ne yaptı? Anlaşmazlık

ya da sorun çözüldü mü? (Bodine, Crawford ve Schrumpf dan (2002) esinlenilmiştir.)

3. Bir arkadaşınla anlaşmazlık yaşadığında hiç şunları yaptın mı?

© Arkadaşını anlamak için onu dinledin mi?

© Arkadaşına kendi duygularını ve düşüncelerini anlattın mı?

© Birlikte anlaşmazlığı çözecek yollar aradınız mı?

© Özür diledin mi?

Bunlardan birini ya da birkaçını yaptığın yani yapıcı davrandığın bir durumu düşün. Sonra

aşağıdaki boşluğa bu durumu yaz. Ne oldu? Sen ne yaptın? Arkadaşın ne yaptı? Anlaşmazlık

ya da sorun çözüldü mü?

23

2.SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI: ALAY ETME

AMAÇ : Öğrencilerin birbirlerine saygı duymaları gerektiğini fark etmelerini ve

öğrencilerin alay etme/alay edilmiş hissetme ile baş etmelerini sağlamak

MATERYAL : Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA :

1. Aşağıdaki hikâye öğrencilere okunur:

"' Hasan uzun boylu ve zayıf bir çocuktu. Bir gün okula güzel bir çanta ile gelir. Cem,

Hasan'ın çantasına bakmak için çantayı Hasan'ın elinden çekip alır. Hasan, Cem'e kızar ve

"Çantamı geri ver." der. Cem de "Al çantanı leylek" diyerek çantayı yere atar. Bu olaydan

sonra bazı çocuklar Hasan'a "leylek" demeye başlarlar."

2. Grup üyelerine aşağıdaki sorular sorularak grup etkileşimi başlatılır:

• Bu durumda Hasan ne hissetmiş olabilir?

• Bu durumda Hasan ne yapmalı?

• Size hiç ad takan oldu mu? Siz ne hissettiniz?

• Siz bir arkadaşınızı takma isimle çağırdınız mı?

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Alay etme-alay edilmiş hissetme ile ilgili baş etme

yolları grup üyeleriyle paylaşılır:

• Seninle alay edenleri ya da sana ad takanları görmezden gel (Orada yoklarmış, onları

görmüyormuş ve duymuyormuş gibi davran.)

• Sana ad taktıklarında ya da seninle alay ettiklerinde öyle olmadığını düşün. (Hasan'a

leylek dediklerinde Hasan leylek olmuyor.)

• Uygun bir şekilde kendini nasıl hissettiğini anlat. (Bana leylek demenden

hoşlanmıyorum, buna üzülüyorum, incinmiş hissediyorum vb.)

• Arkadaşın olumsuz davranışına devam ediyorsa kendinden büyük birinden yardım

iste. (öğretmen)

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Haftaya kadar öğrencilerden aşağıdaki durumları gözlemlemeleri

istenir.

• Çevrenizde birbirine ad takan ya da birbiriyle alay edenler var mı? Bu duruma

çözüm bulmak için ne yapıyorlar?

• Buldukları çözüm yolu ilişkilerini sürdürmede olumlu sonuçlar veriyor mu?

Bu gibi durumlar yaşadıklarında yukarıdaki işlem basamaklarını denemeleri öğrencilerden

istenir.

24

ETKİNLİĞİN ADI: TEK BAŞINA

AMAÇ : Arkadaşları tarafından dışlandıkları durumlarda öğrencilerin başa çıkma

becerilerini geliştirmek.

MATERYAL : Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA:

1. Aşağıdaki hikâye öğrencilere okunur:

Ayşe ve Can, saklambaç oynayan arkadaşlarına katılmak isterler: Fakat arkadaşları oyuna

başlamış olduklarını ve artık kimseyi alamayacaklarını söylerler. İkisi de oyuna alınmamıştır.

Ayşe bir köşeye çekilerek tüm öğleden sonrasını ağlayarak ve kendine acıyarak geçirir. Can

ise bulduğu mukavva kutuları birleştirerek kendisine bir ev yapar.

2. Bu olay rol yapılarak grup tarafından canlandırılır.

3. Ayşe'yi canlandıran öğrenciye oyuna kabul edilmediğinde neler hissettiği sorulur.

4. Ayşe'nin zamanını ağlayarak geçirdiğinde sonuçta ne olduğu tartışılır.

5. Daha sonra, Can'ı canlandıran öğrenciye neler hissettiği sorulur.

6. Diğer çocuklara böyle bir durumda başka neler yapabilecekleri sorulur.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere ne gibi nedenlerle (yaşının küçük olması,

arkadaşça davranmaması, oynanan oyunu bilmemesi) oyuna alınmayacakları ve bu durumda

neler yapabilecekleri sorulur. Verilen uygun cevaplar tahtaya yazılır. Öğrencilere bazen oyuna

kabul edilmeyebilecekleri, bunun bazen haklı nedenlerinin olabileceği, böyle durumlarda

yapabilecekleri başka seçeneklerinin olduğu (kitap okuma, kütüphaneye gitme, farklı gruplara

girmeyi deneme, salıncağa binme vb.) belirtilir.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Haftaya kadar gruba alınmadıkları durumlarda ne

yapabileceklerini düşünüp yeni seçenekleri denemeleri öğrencilerden istenir.

25

ETKİNLİĞİN ADI: ZİHNİMDEN GEÇENLER

AMAÇ : Öğrencilerin çevrelerindeki kişileri dikkatli dinlemelerinin önemini fark

etmelerini sağlamak

MATERYAL :Diyalog metni (Ek 2)

İŞLEM YOLU :

1. Etkinliğin materyali tahtaya asılır ve okunur.

2. Gönüllü iki öğrenci seçilerek canlandırma yapılır.

3. Aşağıdaki sorular sorularak etkinlik başlatılır:

• Diyalogda neler oldu?

• Böyle bir durum yaşadınız mı? Neler hissetmiştiniz?

• Serdar arkadaşını dinlerken nasıl davranmalıydı?

4. Öğrencilerin kendi yaşantılarından örnekler vermeleri istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Karşımızdaki kişiyi dinlerken sadece fiziksel olarak

dinliyormuş gibi gözükmemizin yeterli olmadığı, aynı zamanda onun gözlerine bakarak başka

şeylerle ilgilenmeden ve başka şeyler düşünmeden dinlememiz gerektiği vurgulanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Haftaya kadar dikkatle dinlemeyi denemeleri ve bunun

sonuçlarını gözlemeleri öğrencilerden istenir.

26

EK 2

DİYALOG METNİ

ZİHNİMDEN GEÇENLER

Mert: Bugün okulda neler oldu bir bilsen.

Serdar: Ne? (içsel sohbet: sınavlara çalışmaya başlasam iyi olacak.)

Mert: Matematik dersinde problemi çözmek için tahtaya kalktım. Biliyorsun matematik

dersinden çok korkuyorum.

Serdar: Hıhı, evet…(içsel sohbet: önce matematikten başlasam iyi olacak. Bir çalışma

programı hazırlamalıyım.)

Mert: Çok kısa sürede çözdüm. Öğretmenim bile şaşırdı. Sanırım matematik dersinden

başarılı olacağım.

Serdar: yaa evet evet…(içsel sohbet: birde Türkçeye daha fazla çalışmam gerekiyor. Zühal’e

söylesem bana yardım eder mi acaba?)

Mert: Ya sen beni dinlemiyorsun!

Serdar: Efendim, ne dedin? (içsel sohbet: evet evet, ben program yapmakla başlayayım işe.)

Dur nereye gidiyorsun? Ne güzel konuşuyorduk!

27

ETKİNLİĞİN ADI: BİZİ KIZDIRAN ŞEYLER

AMAÇ :

1. Öğrencilerin kendilerini rahatsız edici durumlarda verecekleri kabul edilebilir tepkileri

öğrenmelerine yardımcı olmak.

2. Öğrencilerin olumsuz davranışları kontrol etmenin önemini kavramalarına yardımcı olmak.

MATERYAL: Her öğrenci için birer adet boş kâğıt

UYGULAMA

1. Öğrencilere kâğıtları dağıttıktan sonra, kendilerini gerçekten çok kızdıran ya da çok

rahatsız eden 10 şeyi yazmalarını isteyin (Koridorda birinin ayağına basması, sigara dumanı,

kötü not almak, dalga geçilmek gibi örnekler verebilirsiniz).

2. Tahtayı EK 3deki biçimde üçe bölün.

3. Öğrenciler listelerini hazırladıktan sonra, gönüllü öğrencilerden listelerinden birer maddeyi

okumalarını isteyin ve bunları tahtadaki birinci sütuna yazın.

4. On madde yazıldıktan sonra öğrencilere her bir maddeyle ilgili olarak, karşılaştıklarında

genellikle hangi duyguları yaşadıklarını sorun ve cevapları ikinci sütuna yazın.

5. Bu kez yine tek tek her bir maddeyle ilgili yaşadıkları duyguyu nasıl ifade ettiklerini sorun

ve cevapları üçüncü sütuna yazın.

6. Her bir satırdaki duyguları ifade yollarını tek tek ele alarak, o yöntemin tehlikeli olup

olmadığını, başkalarını ya da kendilerini incitip incitmeyeceğini, birinin başını derde sokup

sokmayacağını öğrencilere sorun. Bu açılardan beğenilmeyen yöntemlerin üstünü çizin.

Geriye kalan nötr ya da olumlu sonuçları daire içine alın.

7. Daire içine alınan duygu ifade etme yollarının neden olumlu sonuçlar doğurduğunu tartışın.

8. Aşağıdakilere benzer soruları sınıfa yönelterek grup etkileşimini başlatın.

• Eğer insanlar olumsuz duygularını hiç bir zaman kontrol etmeseler, kızgınlıklarını ya

da öfkelerini, sonuçlarını düşünmeden dışarıya vursalar ne olurdu? Hayat neye benzerdi?

• İnsanlar duygularını nasıl kontrol eder? Siz nasıl ediyorsunuz?

• Duygularınızı kendiniz tarafından mı yoksa başkaları tarafından mı kontrol edilmesini

istersiniz?

28

EK 3

Çok kızdığımız

şeyler:

Duygularımız Duygularımızı ifade

etme yöntemlerimiz

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

29

ETKİNLİĞİN ADI: EMPATI KURUYORUM

AMAÇ :Karşımızdaki kişiyi anlamak için olaylara onun bakış açısından bakabilme

becerisi kazandırmak.

MATERYAL:

• Zarf

•Bir yüzü siyah öteki yüzü beyaz renkte karton

•Renkli kartondan hazırlanmış gözlükler

ÖN HAZIRLIK

* Zarfı ve her öğrenci için bir adet karton gözlüğü temin edin.

UYGULAMA

Bugünkü toplantımıza bir oyun oynayarak başlayacağız.

Oturum öncesinde araç-gereç setinde yer alan bir yüzü beyaz öbür yüzü siyah kartonu bir

zarfın içine koyun. Uygulamanın amacına ulaşabilmesi için çocukların, kartonun iki yüzünün

farklı renklerde olduğunu görmelerini engelleyin. İki çocuğu seçip tahtaya çıkarın. Yüzleri

birbirine dönük olacak şekilde karşılıklı durmalarını isteyin. Kartonu zarfın girişinden çıkarıp,

dik tutarak, çocuklara ne renk olduğunu sorun. Sonra çocuklardan yer değiştirmelerini isteyin

ve tekrar kartonun ne renk olduğunu sorun.

Bu uygulamayı yaparken, hem sınıfın hem de tahtaya kalkan öğrencilerin kartonun iki farklı

yüzü olduğunu göremeyecekleri şekilde duruşunuzu ayarlayın.

30

Gördünüz mü, kartonun rengi nereden baktığınıza bağlı olarak değişiyor. Karşıdaki kişiyi

anlamak için kendimizi onun yerine koyup, olaya bir de onun açısından bakmak

anlaşmazlıklarımızın çözümünü kolaylaştırır. Çünkü olaya bir de karşımızdakinin bakış

açısından bakmak, görmediğimiz şeyleri görmemizi sağlayabilir. Unutmayalım ki, her şey

aslında bizim gördüğümüz gibi olmayabilir.

Sihirli Gözlükler

‘Sihirli gözlükler egzersizi' için aşağıdaki ön açıklamayı yapın.

Çocuklar biliyor musunuz, benim sihirli bir gözlüğüm var. Ben karşımdakinin ne hissettiğini

anlayabilmek için bazen bu gözlüklerimi takıyorum. Şimdi size yaşadığım bir olayı

anlatacağım: Bu sabah kahvaltıda kardeşim (koşullarınıza uygun olarak çocuğum, arkadaşım

vb. de diyebilirsiniz) masaya çayını döktü. Benim kitaplarım da masadaydı ve bir bölümü

ıslandı. Bu durum beni kızdırdı ama bir şey söylemeden önce sihirli gözlüklerimi taktım ve

onun ne hissettiğini anlamaya çalıştım. (Sihirli gözlüğü gözünüze takarak) Kardeşim kazayla

kitaplarımı ıslattığı için çok üzülmüş ve çok utanmıştı. Bu yüzden ona kızmadım; çünkü o

zaten üzülmüştü ve bilerek yapmamıştı.

Çocuklara renkli kartondan hazırlanmış gözlükleri dağıtın.

Bu gözlükler sihirli. Bunları takarak insanların duygularını anlayabiliriz. Hadi, şimdi hep

birlikte anlatacağım öykülerdeki çocukların neler hissettiğini anlayabilmek için sihirli

gözlüklerimizi kullanalım.

Her örnekte gözlükler takılıp çıkarılacak.

* Diyelim ki, Cemil adında bir arkadaşın var. Cemil teneffüste top oynarken sen gidip

topunu elinden alıyor ve oradan uzaklaşıyorsun.

Hadi, şimdi sihirli gözlükleri takalım ve Cemil'in neler hissetmiş olabileceğini anlamaya

çalışalım. Sizce böyle bir durumda, Cemil ne hisseder?

Evet, Cemil üzülür ya da kızar. Artık Cemil'in duygularını biliyorsunuz. Şimdi ne yaparsınız?

Sınıfın görüşünü alın. Çocukları, doğru davranışı bulmaları için yönlendirin. Uygun davranışı

bulsalar da bulamasalar da şu açıklamayı yapın:

Evet, Cemil'e topunu geri vermek ve özür dilemek sanırım en iyi yol.

* Diyelim ki, Buse adında bir arkadaşın var. Buse tahtayı iyi göremediği için annesi onu

göz doktoruna götürüyor. Doktor, Buse'nin gözlük kullanması gerektiğini söylüyor. Bunun

üzerine Buse, gözlük takmaya başlıyor. Gözlükleri ile sınıfa girdiğinde sen, Buse'ye gülerek

"Dört göz, dört göz" demeye başlıyorsun.

Hadi, şimdi sihirli gözlükleri takalım ve Buse'nin neler hissettiğini anlamaya çalışalım. Sizce

böyle bir durumda Buse ne hisseder?

Evet, Buse çok üzülür, utanır ya da kızar. Artık Buse'nin duygularını biliyorsunuz. Şimdi ne

yaparsınız?

Sınıfın görüşünü alın. Çocukları doğru davranışı bulmaları için yönlendirin.

31

Evet, Buse'den özür dilemek ve bir daha ona "dört göz" demeyeceğinizi söylemek sanırım en

doğru yol.

* Diyelim ki, Berna adında bir arkadaşın var. Teneffüs zili çalıyor. Koşarak teneffüse

çıkarken, Berna'ya çarpıyor ve onu düşürüyorsun.

Hadi şimdi sihirli gözlüklerimizi takalım ve Berna'nın neler hissettiğini anlamaya çalışalım.

Sizce böyle bir durumda Berna ne hisseder?

Evet, Berna çok üzülür ya da kızar.

Sihirli gözlükler sayesinde Berna'nın neler hissettiğini gördünüz. Böyle bir durumda ne

yapmayı düşünürsünüz?

Evet, onu yerden kaldırmak; özür dilemek ve kazayla çarptığınızı söylemek sanırım en doğru

yol.

Şimdi size bir soru soracağım. Karşımızdakinin ne hissettiğini anlamak için muhakkak bu

gözlükleri takmamız gerekiyor mu?

Sınıfın görüşünü alın.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ

Aslında bu sihirli gözlükler hepimizin içindedir ama bazı insanlar bunu kullanmayı bilmezler.

Biz, bugün içimizdeki sihirli gözlükleri nasıl kullanacağımızı öğrendik. Bundan sonra

arkadaşlarımızla ya da bir başkası ile bir anlaşmazlık yaşadığımızda içimizdeki sihirli

gözlükleri kullanıp karşımızdaki kişinin ne hissettiğini anlamaya çalışmalıyız. Ben ne zaman

birisi ile bir anlaşmazlık yaşasam sihirli gözlüklerimi kullanır ve karşımdakinin ne hissettiğini

anlamaya çalışırım. Çok işe yarıyor. Hepinize tavsiye ederim.

Bugün karşımızdaki kişiyi anlamak için olaylara onun bakış açısından bakmanın ne kadar

önemli olduğunu öğrendik. Olaylara karşımızdakinin bakış açısından bakabilmeye EMPATİ

denir.

Tahtaya “empati” yazın.

32

3.SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI: SORUMLULUK BİLDİRGESİ

AMAÇ : Öğrencilerin üstlenmeleri gereken sorumlulukları fark etmelerini sağlamak

MATERYAL : Sorumluluk bildirgesi (Ek 4)

UYGULAMA :

1. Grup üyelerine formlar dağıtılır ve doldurmaları istenir.

2. Grup üyelerine formları doldurmaları için yeterli zaman verildikten sonra gönüllü

üyelerden başlanarak yazdıklarını grupla paylaşmaları istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Yaşamda herkesin çeşitli sorumluluklara sahip olduğu

ve bu sorumlulukları yerine getirmenin önemi vurgulanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Formda sorumluluklarını yerine getirebilmek için yazdıklarını

uygulamaya geçirmeleri istenir.

33

EK 4

SORUMLULUK BİLDİRGESİ

• Sorumluluk kelimesi benim için ne anlama geliyor?

• Sınıfta daha sorumlu bir insan olmak ve sorumluluk sahibi olduğumu göstermek için

neler yapabilirim?

• Evimde sorumluluk sahibi olduğumu göstermek için neler yapabilirim

34

ETKİNLİĞİN ADI: SATAŞMA İLE BAŞEDEBİLİRİM

AMAÇ :Başka çocukların alay etme davranışıyla başa çıkabilme becerisi kazandırmak.

MATERYAL: "Kırmızı Yanaklar" öyküsü (Ek 5)

ÖN HAZIRLIK

* Oturum sürecindeki senaryoyu canlandırmak üzere iki öğrenci belirleyin. Oturumun

öncesinde, rollerini ezberlemelerini isteyin.

* “Kırmızı Yanaklar” adlı öyküyü her öğrenci için birer adet çoğaltın.

UYGULAMA

Artık anlaşmazlıklarınızı doğru bir biçimde nasıl çözebileceğinizi biliyorsunuz.

Anlaşmazlıklarımızı çözmek için neler yapacaktık?

Sınıftan yanıtları alın.

Bazen tüm bu aşamaları uygulamanıza rağmen, anlaşmazlığı çözemeyebilirsiniz. Bu durumda

öğretmeninizden yardımcı olmasını isteyebilirsiniz.

Sataşma ya da Alay Etme ile Nasıl Baş Edeceğiz?

Bazen ortada hiçbir anlaşmazlık yokken bile, çocuklar birbirlerine ad takarlar, sataşırlar ya

da birbirleriyle alay ederler. Bu sınıfta artık böyle şeyler olmayacaktır; çünkü hepimiz bir

arkadaşımıza ad taktığımızda ya da onunla alay ettiğimizde onun üzüleceğini ya da kızacağını

biliyoruz. Ama sizin bildiklerinizi öğrenmemiş çocuklarla karşılaşabilirsiniz ve onlar sizinle

alay edebilirler. Size ad takabilirler. İşte bugün, birisi size ad taktığında ya da sizinle alay

ettiğinde neler yapabileceğiniz konusunu konuşacağız.

Çocuklar neden arkadaşlarına ad takar ya da alay ederler, biliyor musunuz?

Sınıftan yanıtları alın.

Neden her çocukla değil de bazı çocuklarla alay edildiğini hiç düşündünüz mü? Bazılarıyla

alay edilmesinin ya da ad takılmasının nedeni, ne o çocuğun görüntüsü ne de yaptıklarıdır.

Kısa boylu pek çok çocuk vardır ama “bücür” diye sadece biriyle alay edilir. Sakarlık yapan

pek çok çocuk vardır, ama sadece birine “sakar” denir. Hatta sakar olmasa bile onunla

“sakar” diye alay edilebilir.

Kendisi ile alay edilen ya da ad takılan birisi ne yapar şöyle bir düşünün: Kızıp onları

susturmaya çalışabilir. Kendisi de onlara ad takabilir ya da alay edebilir. Öğretmenine

şikâyet edebilir ya da anne babasına söyleyebilir.

Peki, bunlar işe yarar mı? Belki kısa bir süre için işe yarayabilir ama ilk fırsatta arkadaşları

tekrar onunla alay etmeye başlar. Demek ki, bunlar işe yaramıyor.

35

Çocuklar, bir başka çocuğa ad taktıklarında ya da alay ettiklerinde tek bir istekleri vardır:

Eğlenmek. Başkasına ad takarak ya da alay ederek eğlenmeye çalışan çocuklar, alay ettikleri

çocuğun ne hissettiğini düşünmezler, önemsemezler. Aksine onun kızmasını isterler. Ad

takılan çocuk kızıp kendini savunmaya çalıştıkça da, eğlenirler ve kızdırmaya devam ederler.

Öyleyse ad takılan ya da alay edilen çocuk ne yapmalıdır?

Kendisini kızdırmaya çalışan çocuklara kızmamalıdır. Ad takılan çocuk içinden kendi

kendisine “Tamam onlar beni kızdırmak istiyorlarsa bütün gün böyle davranabilirler ama

beni kızdıramayacaklar” ya da “Onlar bana ad taktı diye niçin kızayım.” gibi şeyler

söylemelidir.

Hadi, bunu bir örnekle görelim. Ferhat, Koray'ı kızdırmak için ona keçi adını takmıştır.

Eğlenmek istediği zamanlarda Koray'a "keçiii... keçiii..." diye seslenir ve Koray da sinirlenip

yumruklarını sıkarak titrek bir sesle "Bi kafa atarım görürsün, maymun suratlı" deyip aklına

ne gelirse sayar.

Koray bir gün bana gelip bunları anlattığında, ben de ona ne yapması gerektiğini öğrettim.

Artık Koray bir arkadaşı kendisine ad taktığında ne yapması gerektiğini biliyor. Hadi hep

beraber Koray'ın bu problemi nasıl çözdüğünü görelim.

Daha önceden belirlediğiniz ve rol dağılımını yaptığınız iki öğrencinizden bu mizanseni

canlandırmalarını isteyin, öğrencilerin yakalarına Ferhat ve Koray yazın.

FERHAT: Keçi Koray, keçi. keçi...

KORAY: (ses yok)

FERHAT: Hey beni duymuyor musun?

KORAY: Duyuyorum. Eğer bana ad takmak hoşuna gidiyorsa, bütün gün böyle

davranabilirsin. (Bunu hiç sinirlenmeden söyler.)

FERHAT: (şaşırır ve susar)

Birisine ad takıp eğlenen çocuklar, bunu o çocuktan nefret ettikleri ya da onu incitmek

istedikleri için yapmazlar. Amaçlan eğlenmek, oyun oynamak ve kazanmaktır. Kendisine ad

takılan çocuk, kızdığı zaman oyunu kaybetmiş olur. Ama eğer kızmazsa oyunu kazanır.

Evet, artık birileri sizinle alay ederse ya da ad takarsa bunun tekrarlamaması için

kızmamanız gerektiğini biliyorsunuz. Ancak bilmeniz gereken iki önemli nokta daha var.

Birrr... Sizinle alay edip kızdıran bir arkadaşınıza artık kızmadığınızda, arkadaşınız sizi

kızdırmak için daha çok uğraşacak, daha çok alay edecektir. Sakın bu yolun işe yaramadığını

düşünüp vazgeçmeyin. Sizin kızmadığınızı gördükçe şaşıracak ve daha çok uğraşacaktır.

Onun artık sizi kızdıramayacağını anlaması için biraz zaman gerekebilir. Bir süre sonra ne

yaparsa yapsın sizi kızdıramayacağını ve eğlenemeyeceğini anlayıp vazgeçecektir.

36

Öyleyse eğer başlangıçta sizi kızdırmak için daha çok uğraşırsa, sakın bu da işe yaramadı

diye düşünüp vazgeçmeyin.

İkiii... Arkadaşınız sizi kızdırmaya çalıştığında, hiçbir zaman kızmamalısınız. Eğer bazen

kızar bazen kızmazsanız arkadaşınızın ad takma ya da alay etmesi devam eder. Bir kez bile

kızsanız bu işe yaramaz. Unutmayın, söylenenler asla sizi kızdırmamalı ve canınızı

sıkmamalıdır.

Bugün size bir öykü getirdim. Adı "Kırmızı Yanaklar".

Ben öyküyü yüksek sesle okurken, siz de kendi kitaplarınızdan takip edin. Bakalım

kahramanımız Aynur, kendisine ad takılması ile ilgili problemini nasıl çözecek?

Araç-gereç setinde yer alan ve her çocuk için çoğalttığınız Kırmızı Yanaklar adlı öyküyü

çocuklara dağıtın.

Öykü bittikten sonra, çocuklara aşağıdaki soruları sorun.

Arkadaşları Aynur'a ne diyorlardı?

Aynur ne yapıyordu?

Aynur bu problemini nasıl çözdü?

Alay etmeye ilişkin bu bilgilendirme sonrasında çatışma çözümü uygulamalarına devam edin.

Hadi şimdi de geçen toplantılarda olduğu gibi anlaşmazlık çözümüyle ilgili bir uygulama

yapalım.

Halil ve Ahmet, bugünkü uygulamayı sizlerle yapacağız. Halil, diyelim ki sen sınıf başkanısın.

Öğretmeninizin yarım saatlik bir toplantıya katılması gerekti. Sınıf başkanı olduğun için,

kendisi dönerse kadar sınıfın düzenini senin sağlamanı istedi. Sınıfa da "Ben gelinceye kadar

gürültü yapmadan kitaplarınızı okuyun" dedi. Öğretmen sınıftan ayrıldıktan sonra sınıfta bir

hareketlenme oldu. Arkadaşlarına sessiz olmalarını; eğer sesiz olmazlarsa adlarını

konuşanlar listesine yazacağını söyledin. Bunu söyledikten sonra hala sessiz olmayan birkaç

arkadaşını listeye yazdın. En başa da Ahmet'in adını yazdın. Ahmet, sen ise adının haksız yere

yazıldığını düşünüyorsun ve itiraz ediyorsun.

Bu senaryo, uygulamanın rehber öğretmen tarafından yapılması koşulunda kurgulanmıştır.

Eğer program sınıf öğretmeni tarafından uygulanıyorsa, ifadeleri "Benim bir toplantıya

katılmam gerekti." vb. şekilde yeniden düzenleyebilirsiniz.

Böyle bir durumla karşılaşacak olsanız nasıl davranırsınız?

Öğrencilerin tüm çatışma çözümü aşamalarını yaşamalarını sağlayın.

KAPANIŞ

Bugünkü toplantımızda, bize sataşan çocukların niyetlerinin eğlenmek olduğunu öğrendik.

Artık, sataşmalarına tepki vermeyerek, kızmayarak onların eğlenmesini engellersek, bize

sataşmaktan vazgeçeceklerini biliyoruz. Unutmayalım yapacağımız şey sadece "kızmamak".

37

EK 5

KIRMIZI YANAKLAR

Aynur kocaman gözleri, kırmızı yanakları ile çok güzel bir kızmış. Ama o,

yanaklarının kırmızılığından çok rahatsızmış. Çünkü bazı arkadaşları yanakları kırmızı olduğu

için Aynur’a domates diyorlarmış. Arkadaşları domates dedikçe Aynur kızıyor, kızdıkça da

yanakları daha bir kızarıyormuş. Çocuklara bir şeyler fırlatıyor ve onları kovalıyormuş.

Arkadaşları Aynur’u seviyor, ama onu kızdırmak hoşlarına gittiği için “domates” demeye

devam ediyorlarmış.

Bu çocuklar için Aynur’a domates deyip onu kızdırmak masum bir oyunmuş aslında.

Böylece eğleniyorlarmış. Olaya Aynur açısından bakmayı bilmediklerinden Aynur’un ne

hissettiğini, ne kadar üzüldüğünü hiç düşünmüyorlarmış. Bir gün yine teneffüste arkadaşları

Aynur’u “domates…domates…” diyerek kızdırıyorlarmış. Aynur da kızgınlıktan daha da

kızarmış yanakları ile onları kovalıyormuş ki, öğretmeni ile çarpışmış. Öğretmeni “Neler

oluyor burada?” diye sormuş. Aynur çok utanmış, alçak bir sesle “Özür dilerim öğretmenim.”

demiş. Öğretmeni Aynur’un yüz ifadesinden onun ne kadar üzgün olduğunu anlamış. “Gel

bakalım, biraz konuşalım.” diyerek Aynur’u almış ve öğretmenler odasına çıkarmış. “Anlat

bakalım, neler oluyordu bahçede?” Aynur utana sıkıla başlamış anlatmaya: ”Kerem ve Suna

beni domates diyerek kızdırıyorlar öğretmenim. Oysa benim bir adım var. Ben domates

değilim. “ “Anlıyorum” demiş öğretmeni “Sana domates demeleri seni çok kızdırıyor.” “Evet

öğretmenim çok kızdırıyor keşke yanaklarım bu kadar kırmızı olmasaydı.” Öğretmeni “Sorun

yanakların değil Aynur.” demiş. “Üstelik bu kırmızı yanaklar sana çok yakışıyor. Yanakların

kırmızı olmasaydı belki başka bir ad takarlardı. Sana neden domates diyorlar biliyor musun?

Çünkü domates dediklerinde sen onlara kızıyorsun. Onlar da seni kızdırmaktan hoşlanıyorlar.

Sana domates dediklerinde sen ne yapıyorsun?” “Kızıyorum, bağırıyorum, onları

kovalıyorum.” diye yanıtlamış Aynur utanarak. Öğretmeni, “Peki sen kızıp onları kovalayınca

sana domates demekten vazgeçiyorlar mı?” diye sormuş. Aynur biraz düşünmüş ve “Hayır

öğretmenim hiç işe yaramıyor. Bana domates demeye ve gülmeye devam ediyorlar.” demiş.

Öğretmeni “ O zaman bir de tersini denesen, yani onlar seni kızdırmak için sana domates

dediklerinde kızmasan, ama hiç kızmasan.” demiş. Aynur öğretmeninin fikirlerine çok değer

verirmiş. Çünkü öğretmeni hep doğruları öğretir, yol gösterirmiş. Aynur “Tamam

öğretmenim. Bundan sonra Kerem ve Suna bana domates dediklerinde onlara hiç

kızmayacağım.” demiş ve eklemiş “Hem onlar bana domates dediklerinde ben domates

olmuyorum ki.” Öğretmeni “ Böyle düşünmeyi sürdürebilirsen seni hiçbir zaman

kızdıramazlar.” demiş. Öğretmenine teşekkür edip sınıfa dönerken Aynur içinden “ Bir daha

beni kızdırmayı asla başaramayacaklar.” diye geçirmiş.

Ertesi gün sınıfına girip sırasına oturduğunda, Kerem yanına gelip “Domates, fazla

kalemin var mı?” diye sormuş. Aynur hiç kızmadan kalemi uzatmış. Kerem Aynur’un

kızmamasına çok şaşırmış. Kerem’in şaşkınlığını gören Aynur çok sevinmiş ve içinden “Artık

beni kızdıramayacaksınız.” demiş. Kerem bu olayı Suna’ya anlatmış olacak ki teneffüste ikisi

birden Aynur’un yanına gelip “Domates…Domates…” demeye başlamışlar. Aynur onlarla

hiç ilgilenmemiş ve kızmamış. Bütün teneffüsü Aynur’a domates diyerek geçiren ve Aynur’u

kızdırmayı başaramayan Kerem ve Suna, hayal kırıklığı yaşamışlar. Zaman zaman Aynur’a

domates demeye devam etmiş, Aynur kızmadıkça sinirlenmiş ve daha çok domates demeye

başlamışlar. Hatta bir gün derste Suna, Aynur’a “ Domates, ödevini yaptın mı?” diye sormuş.

Aynur yine kızmamış ve o an öğretmeni ile göz göze gelmiş. Öğretmeni aferin, devam et

dercesine göz kırpmış.

38

Aynur artık onlara hiç kızmıyor ve kızmamayı başardığı için de kendisiyle gurur

duyuyormuş. Bir gün “Biliyor musunuz, artık Kerem ve Suna bana domates demekten

vazgeçtiler. Beni dinlediğiniz ve yardımcı olduğunuz için teşekkür ederim.” diyerek

öğretmeninin yanağına bir öpücük kondurmuş sonra da koşarak sınıfına gitmiş. O sırada

sokaktan geçen bir seyyar satıcının “Domates…Biber…” diyen sesini duymuş ve

gülümsemiş.

39

ETKİNLİĞİN ADI: BEN Mİ? SEN Mİ?

AMAÇ :Öğrencilerin ben dili ve sen dili kavramlarının farkını ve sonuçlarını

anlamalarına yardımcı olmak.

MATERYAL : Birer adet posterleştirilmiş Ek 6 ve Ek 7.

UYGULAMA:

1. Posterleri tahtaya asın (Hazırlanamadığı takdirde tahtaya yazılabilir).

2. Öğrencilere ben dili ve sen dili kavramlarını örnekler vererek açıklayın. Sen dilini

kullandıklarında karşılarındaki insanın suçlandığını hissederek savunmaya geçebileceğini,

buna karşılık ben dili kullanıldığında tam tersi bir sonuç elde edilebileceğini ve ortadaki

problemin çözülme ihtimalinin çok düşük olacağını vurgulayın.

3. Bir öğrenciden tahtadaki ben dili ve sen dili örneklerini yüksek sesle okumasını isteyin.

4. Varsayımsal durumlar vererek bu durumlara öğrencilerin önce sen dili, sonra da ben dili

kullanarak tepkide bulunmalarını isteyin. Hangi yöntemin daha iyi sonuç vereceğini tartışın.

5. Aşağıdakine benzer senaryolar vererek senaryolardaki birey sayısı kadar öğrencilerden

oluşan gruplardan, önce bu durumda normalde nasıl davranacaklarını, sonra da ben dili

kullanarak nasıl tepkide bulunacaklarını (ilk canlandırmada ben dili kullandıysa sen dili

kullanarak) canlandırmalarını isteyin. (öğrencilere canlandırmaya başlamadan önce hazırlık

yapmaları için süre ayırın).

• Yerde bir kalem var. İki öğrenci onu almak için çabalıyorlar ve kalemin kime ait

olduğuna ilişkin tartışmaya başlıyorlar.

• Özge ve Elif bahçede oynamaya gidiyorlar. Nihal de onlara katılmak istiyor. Ancak

onlar Nihal'i görmezlikten geliyor. Nihal kendini incinmiş hissediyor.

• Halil ve Nazmiye birlikte hazırlamaları gereken bir ödev için kütüphaneye gidiyorlar.

Halil getirmesi gereken bazı malzemeleri evde unutmuş. Bu yüzden ödevlerini

yetiştiremeyebilirler.

• Ferah sabah evde kardeşi ile tartışmış. Okula geldiğinde ona günaydın diyen Meral'e

"Git başımdan" diye bağırır.

(Sınıfın düzeyine göre senaryoları çeşitlendirebilirsiniz.)

6. Her bir senaryonun oynanmasından sonra hangi yöntemin daha olumlu sonuçlar

doğuracağını öğrencilerle tartışın.

7. Öğrencilerin etkinlikle ilgili yaşantılarını paylaşarak etkinliği sona erdirin.

40

EK 6

BEN DİLİ

Üzüldüm

Bana isim takman beni kırdı.

Şu anda kendimi aşağılanmış hissediyorum.

41

EK 7

SEN DİLİ

Sen hep böyle yapıyorsun.

Sinirlerimi bozuyorsun.

Kendini çok büyük görüyorsun.

42

ETKİNLİĞİN ADI: ÖFKE ŞEHRİ

AMAÇ :Öfkeyi kontrol edebilmenin önemini kavrayabilme.

MATERYAL : Öfke Şehri çalışma kâğıdı. (Ek 8)

UYGULAMA:

1. Öğrencilere çalışma kâğıdında yer alan Öfke Şehri metnini okuyun.

2. Öfkenin tanımını birlikte yapmaya çalışın.

3. Şu soruları onlarla tartışın:

Öfkenin kontrolü mümkün mü?

Öfke kontrol edilmediğinde sonuçlar ne olur?

Öfkenin kontrolü neye bağlıdır?

Öfkenizle baş edebildiğiniz durumlara örnek veriniz.

Çevrenizdeki sakin insanları hatırlayınız. Onlara bu tanımlamayı kazandıran

özellikleri nelerdir?

Sakin olmanın ve öfkeyi kontrol etmenin kazançları neler olabilir?

Öfkenin kontrolü için neler gerekir? Öfke kontrolü özdenetim gerektirir mi?

43

EK 8

ÖFKE ŞEHRİ

Bir çocuk, kedisine tekme attı ve yol kenarındaki "Çimlere basmayın." tabelâsına aldırış

etmeden yürüdü. Azime Hanım, çocuğa var gücüyle bağırıp kulağını çekmek için aceleyle

fırladı. Aytaç Bey, koluna çarparak kalkan eşine homurdandı. Gazetesini toplayıp bağıra

çağıra evinden çıktı. Öfkeli pastaneyi geçerek Öfke Caddesi'nde ilerlemeye başladı. Kırmızı

ışıkta yola çıkan yayaya hakaretler yağdırdı. O kadar çok şey söyledi ki araçlara yanan yeşil

ışığı fark etmeyip arabasını olduğu yerden uzun süre hareket ettirmedi. Öfke kavşağına

biriken araçların hepsi kornalarına basıp Aytaç Bey’e bağırdılar. Trafik polisi bu kargaşayı

dağıtırken kızgın ifadeler kullandı. Düdüğünü dur durak bilmeksizin öttürdü. Öfke bandrolü

olmayan araçlara ceza da yazdı. Araçlar onun düdüğünü kornalarıyla bastırmaya çalıştılar.

Kuşlar havadan insanların kafasına çöplerini attıktan sonra yükseldiler. Kuyruklarına teneke

bağlı kediler kaldırımdaki insanlara çarpa çarpa bir o yana bir bu yana koşuşturdular.

Ötelerden bu gürültüye köpek havlamaları da karıştı. Öfke Şehri'nde işler böyle yürüyordu.

Hayvanlar da oluşan öfkeli hâllere ortak oluyorlardı. Onların neyi eksikti ki? Aytaç Bey iş

yerine ulaştığında vakit hayli geç olmuştu. Park Öfke'nin bekçisi Aytaç Beyin aracını her

zamankinden farklı bir yere park edince Aytaç Bey bağırmaya başladı. Bekçi onun istediği

yere aracını çekerken söyleniyordu. O kadar ki kendini unutmuş arabayı arkadaki arabaya

çarpmıştı. Öfke ofisinde Aytaç Bey’i kapıda müdür karşıladı. Eline on ayrı firmanın dosyasını

yükleyerek öğleden sonra masasında dosyaların hazır olmasını istedi. Öfke markalı

gözlüklerinin ardından baktı ve geç kalmanın telâfisini iki misli çalışarak yapması gerektiğini

hatırlattı. Aytaç Bey hışımla odasına girdi. Öfkeyle elindeki dosyaları fırlattı. Sekreter

gürültünün sebebini anlamak için odanın kapısını ayağıyla tekmeleyerek içeri girdi. Kendisine

iş çıkması Aytaç Beyi çileden çıkarmıştı. Bu dosyaları bir araya getirmek hayli zor

görünüyordu. Aytaç Bey asık suratlı sekretere öyle bir bağırdı ki... Sekreter de ona karşılık

verdi. Kapıyı hızla çarparak odadan çıktı. Duvardaki öfke tablosu yere düştü. Alt kattaki

çalışanlardan biri eline aldığı cetveli sallayarak yukarıya koştu. Merdivende önüne çıkan kat

görevlisini itekledi. Doğruca Aytaç Bey’in odasına gidip yere düşen tabloyu paramparça etti.

Aytaç Bey polis çağırıp zabıt tutturdu. Bu zararı kendisinden söke söke alacağına dair yemin

etti. Tablonun parçalarını aşağıya savurdu. Tablonun parçaları bir ağacın dallarına çarptı.

Ağaçtaki arı kovanı yere düştü. Yuvalarına zarar veren kişiyi aramak için yola çıkan öfkeli

arılar önlerine gelen herkesi soktular. Kendisini de arı sokan Aytaç Bey kıvranmaya başladı.

Arabasına atlayıp arılardan kaçmaya çalışırken "Öfke Şehri" tabelâsını arkasında bıraktı.

Uyandığında nefes nefeseydi. Hâlâ acıyı derinden hissediyordu. Yaşadıklarının sadece bir

rüya olduğunu anlayınca Öfke Şehri'nden uzakta yaşadığına şükretti.

44

ETKİNLİĞİN ADI: NE YAPMALIYIM?

AMAÇ : Kişilerarası çatışmaların çözümünde problem çözme becerisini geliştirmek

UYGULAMA :

1. Aşağıdaki hikâye öğrencilere okunur ve hikâye canlandırılır:

Ali ve Nazlı farklı sınıflarda okuyan iki arkadaştır. Her ikisi de serviste aynı yere oturmak

istemektedir. Nazlı, serviste sürekli aynı yere oturmaktadır. Bu nedenle yerine alıştığı için

aynı yerde oturmak istemektedir. Ali de, servise yeni geldiği için eski servisinde aynı yerde

oturduğu için burada oturmak istemektedir. Fakat her ikisi de neden o yerde oturmak

istediklerini birbirine söylemeden yer kavgası yapmaya başlarlar. Ali, sinirlendiği için

Nazlı'ya bağırır: Nazlı da Ali ona bağırdığı için Ali'ye vurur. Ali, canı acıdığı için ağlamaya

başlar.

2. Aşağıdaki sorular sorularak grup etkileşimi başlatılır:

• Ali ve Nazlı’nın tartışma nedenleri nedir?

• Nazlı neden o yerde oturmak istemektedir?

• Ali neden o yerde oturmak istemektedir?

• Birbirlerine o yerde neden oturmak istediklerini söylediler mi?

• Birbirlerine isteklerini söylemiş olsalar, birbirlerine sinirlenip canlarını acıtırlar mıydı?

• Birbirlerine isteklerini söyleselerdi sorunu nasıl çözerlerdi?

• İstekleri ifade ederek bir sorunu çözmeye çalışmak arkadaşlık ilişkilerini olumluya

götürür müydü?

• Siz Nazlı ya da Ali'nin yerinde olsanız hangi yöntemi kullanarak bu sorunu çözmeye

çalışırdınız?

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere kişilerarası ilişkilerde çatışmaların doğal

ve kaçınılmaz olduğu, bunun nedeninin bireysel farklılıklar olduğu belirtilir. Öğrencilere

aşağıdaki işlem basamaklarını uygulayarak çatışmalarını çözebilecekleri belirtilir. Bu

yöntemin kişilerarası ilişkileri geliştirmede önemli olduğu vurgulanır.

• Ne istediğini söyle. / Onun ne istediğini sor.

• Neden böyle istediğini anlat. / Onun niye bunu istediğini sor.

• Bu durumdan dolayı neler hissettiğini anlat. / Onun neler hissettiğini sor.

• Çözümler sun. / Onun önerilerini sor.

• İkinizin de kabul edeceği bir anlaşma öner.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden haftaya kadar çatışmalarını çözmede belirtilen

işlem basamaklarını denemeleri ve sonuçlarını gözlemlemelerini istenir.

45

ETKİNLİĞİN ADI: BUZ DAĞI

AMAÇ : Öğrencilere olumsuz duygulan ile başa çıkma becerisini kazandırmak

MATERYAL : Tahta ve tebeşir kullanılır.

UYGULAMA :

1. Tahtaya buzdağı resmi çizilir.

2. Aşağıdaki durumlar öğrencilerle paylaşılır ve durumlarla ilgili sorular öğrencilere

sorularak öfke duygusuna neden olan diğer duyguları bulmaları sağlanır.

• Şermin, sokakta oynamak için annesinden saat I8:00"e kadar izin almış; fakat oyun

çok eğlenceli geldiği için zamanın nasıl geçtiğini anlamamış ve saat 18.30’da eve gelmiş. Eve

girince annesi ona öfkeyle neden geç kaldığını sormuş.

Şermin'in annesi neden öfkelenmiştir? Öfkelenmesine neden olan duygular nelerdir? (Merak,

endişe, kaygı, başına kötü bir olay gelme korkusu vb.)

• Deniz, bahçede oyun oynayan arkadaşlarının yanına gitmiş ve onlarla oynamak

istemiş. Ancak arkadaşları oyuna başladıkları ve belli bir sayıda kişiyle oynanan bir oyun

olduğu için onu oyuna almamışlar. Deniz, bu durum karşısında çok öfkelenmiş ve ağlamaya

başlamış.

Deniz neden ağlamıştır? Öfkelenmesine ve ağlamasına neden olan duygular nelerdir?

(Reddedilme, hayal kırıklığı, dışlanmışlık duygusu, yalnızlık, incinme, üzülme vb.)

3. Öfkelenmemize neden olan duyguların buz dağının altına yazılması istenir.

4. Öğrencilerle öfke duygusunu nasıl ifade edilebileceğine ilişkin bir tartışma başlatılır

(Ağlamak, bağırmak, fiziksel zarar vermek, küsmek, tehdit etmek, sakinleşmek, öfkenin

altında yatan duygulan ifade etmek)

5. Bu yolların hangilerinin gerçek duygularımızı ifade etmemizde ve kendimizi anlaşılır

hissetmemizde uygun yollar olduğu sorulur.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere öfkenin normal bir duygu olduğu, ama

başkalarını incitmeden, zarar vermeden öfkemiz hakkında konuşarak baş etmemiz gerektiği

vurgulanır. Öfkelendiğimiz durumlarda öfkemizin altında yatan duyguları açıklamanın

karşımızdaki kişinin bizi daha iyi anlayabilmesini sağlayacağı belirtilir. Duygularımızı

biriktirmeden sorunlarımızı konuşarak çözmemizin önemi üzerinde durulur.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden haftaya kadar öfkelendikleri bir durumda

öfkelenmelerine neden olan gerçek duyguları bulmaları istenir.

46

ÖFKE BUZ DAĞI

KIZGINLIK

ÖFKE

47

ETKİNLİĞİN ADI: SOFRAYI KUR

AMAÇ: Öğrencilerin farklı engellere sahip insanlarla daha iyi ilişkiler kurabilme ve onları

daha anlayabilme becerilerini artırmalarına yardımcı olmak.

MATERYAL:

1. Sofra hazırlamak için gerekli plastik tabak, bardak, çatal, kaşık vs…

2. Bir göz bandı.

UYGULAMA

1. Üç adet dörder kişilik gönüllülerden oluşan gruplar belirleyin.

2. Her gruptan, görme engelli rolünü oynamak isteyen gönüllü bir öğrenciyi belirleyerek

dışarıya çıkarın.

3. Gruplardaki diğer öğrencilere kendi grup elemanı içeri girdiğinde göstermeleri gereken

davranışları sıraları geldiğinde belirtin.

Birinci grup: Arkadaşları ile dalga geçecekler. Onun işini zorlaştıracaklar (sözel olarak).

İkinci grup: Herhangi bir müdahalede ve yardımda bulunmayacaklar.

Üçüncü grup: Arkadaşlarını teşvik edecekler. Ona yardımcı olacaklar (sözel olarak).

4. Dışarıya çıkardığınız öğrencileri sırayla, gözlerini bağlayarak ve görevlerini bildirerek

içeriye alın.

Görev, beş dakika içinde, sınıfın önüne koyduğunuz bir sıra ya da öğretmen masasının

üzerinde yığılı biçimde bulunan malzemelerle düzgün bir sofra hazırlamaktır.

5. Her görevin sonunda, sınıfın yapılan işi, beş üzerinden değerlendirmesini isteyin.

6. Üç öğrenci de görevlerini bitirdikten sonra, onlara aşağıdakine benzer sorular yöneltin.

• Gözlerinizin bağlı olması sizde nasıl bir duygu yarattı?

• Sofrayı hazırlamaya çalışırken neler hissettiniz?

• Grup arkadaşlarınızın davranışları sizi nasıl etkiledi?

7. Aşağıdakilere benzer soruları sınıfa yönelterek grup etkileşimini başlatın.

• En başarılı olan arkadaşınız hangisi? Niçin?

• Diğer arkadaşlarınız da daha başarılı olabilirler miydi? Nasıl?

• Yakın çevrenizde engelli insanlar var mı? Onlara nasıl davranıyorsunuz?

• Bir engelli insanla karşılaşırsanız ona nasıl davranmanız gerekir?

48

4.SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI: DUYGU SÖZLÜĞÜ

AMAÇ : Duyguları ifade etme becerisini geliştirmek

MATERYAL : Kâğıt, renkli kalemler, sözlük, farklı duyguları gösteren gazete ve dergilerden

kesilmiş resimler

UYGULAMA :

1. Öğrenciler üç ya da dört kişilik gruplara ayrılır.

2. Her gruba yeterli sayıda kâğıt, renkli kalem, sözlük ve farklı duyguları ifade eden

resimler dağıtılır.

3. Aşağıda belirten duygular, eşit sayıda gruplara verilir.

Duygu Listesi

aşk acı can sıkıntısı heyecan hayal kırıklığı

kızgın kederli kıskanç korku kaygı

mutlu neşe öfke sevinç suçlu

şaşkın sevgi utanma üzüntü telaş

4. Her grup çalışacağı duygunun önce tanımını yapar. Tanımını yaparken hem kendi

ifadelerinden, hem de sözlükten yararlanır. Her duygu ayrı bir sayfada hazırlanır.

5. Tanımlanan duygunun sayfasına, ya o duyguyu anlatan resim yapıştırılır ya da yapılır.

6. Her grup hazırladığı duyguları sınıfta sunar.

7. Son olarak, tüm duygular alfabetik sırayla bir dosyada toplanır ve böylece duygu

sözlüğü oluşmuş olur.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilerden çalışma hakkında geribildirim istenir

ve duygularla ilgili neler öğrendikleri sorulur.

GÖZLE. DÜŞÜN. DENE: Öğrencilerden hafta boyunca hazırladıkları "Duygu Sözlüğü'" nü

incelemeleri ve geliştirmeleri istenir.

49

ETKİNLİĞİN ADI: BİR PROBLEM ÇÖZELİM

AMAÇ: Öğrencilerin problem çözme becerilerini artırmak.

MATERYAL:

1. Posterleştirilmiş Ek 9

2. Her öğrenci için birer adet Ek 10

UYGULAMA:

1. Posteri tahtaya asın. (hazırlanamamışsa tahtaya yazabilirsiniz).

2. Problemlerin hayatın bir parçası olduğunu ve her insanın bazı problemleri bulunabileceğini,

bu problemlerden kaçmak yerine onları çözmenin daha uygun bir davranış olacağını belirterek

etkinliği başlatın.

3. Posterdeki basamakların her birine örnek verin.

4. EK 10’u dağıtın ve öğrencilerin doldurmalarını isteyin.

5. Gönüllü öğrencilerden cevaplarını sınıfla paylaşmalarını isteyin.

6. Aşağıdakine benzer soruları sınıfa yönelterek grup etkileşimini başlatın.

* Bu yöntemi etkili buldunuz mu?

* Daha önce bir problemle karşılaştığınız zaman bu yöntemi kullanıyor muydunuz?

*Bundan sonra kullanacak mısınız?

50

EK 9

PROBLEM ÇÖZMENİN BASAMAKLARI

1. Problemin gerçekten size ait olup olmadığına karar verin.

2. Problemi tam olarak tanımlayın.

3. Problemi çözmek için yardıma ihtiyacınız olup olmadığına karar verin.

4. Problemin tüm çözüm yollarını belirleyin.

5. Her çözüm yolunun muhtemel sonuçlarını düşünün.

6. Bir karar verin.

7. Kararınızı uygulayın.

51

EK 10

Basamak 1

Şu anda sahip olduğunuz bir probleminiz üzerinde düşünün. Sizi rahatsız eden bu problem

başka birinin problemi ise bırakın o çözsün. Bir kişi sizden bir yardım isterse ve

yapabileceğiniz bir şey varsa o kişiye yardım etmenin bir insanlık görevi olduğunu

unutmayın. Ancak bir insana yardım etmekle onun problemini sizin çözmediğinizi, yalnızca

onun kendi problemini çözmesine yardımcı olduğunuzu unutmayın.

İnsanların kendi problemlerini kendilerinin çözmesi gerektiğine inanıyor musunuz?

Eğer insanlar kendi problemlerini görmezlikten gelip başkalarının problemlerini çözmek için

uğraşsaydı neler olurdu?

Problem eğer size ait ise, probleme sebep oldukları için başkalarını suçlamayın, çünkü bir işe

yaramaz.

Kendinize "Bu problem bana ait ve bunu benim çözmem tek ve en iyi yol" deyin.

Probleminize sebep oldukları için başkalarını suçlamanın işe yaramayacağı görüşüne katılıyor

musunuz?

Daha önce sizi kendilerinin problemine sebep olduğunuz için suçlayanlar oldu mu?

Olduysa bu onların problemlerini çözmelerine yardımcı oldu mu?

Basamak 2

Probleminizin sizin aklınızı karıştırmasına, şaşırtmasına engel olmak için onun ne olduğunu

tam olarak belirlemek gerekir.

Buraya probleminizin ne olduğunu yazın,

Şimdi ise probleminizi ayrıntıları ile tanımlayın.

Basamak 3

Bazen problemlerinizin çözümü için yardıma ihtiyacınız olabilir. Böyle bir durumda

çevrenizdeki birçok insan size yardım etmekten mutluluk duyacaktır. Ancak, kesinlikle

problemlerinizi onlara çözdür-meye çalışmayın. Onlardan sadece sizi dinlemelerini ve

önerilerde bulunmalarını isteyin. Probleminize ve bunun çözümüne sahip çıkın. Böyle

yaptığınızda kendinizi çok daha iyi ve güvenli hissedebileceksiniz.

Şimdi karar verin. Probleminizi tek başınıza mı yoksa birilerinden yardım alarak mı çözmek

istiyorsunuz?

Kararınız birilerinden yardım almak ise, probleminizle ilgili olarak kimlerle

konuşabileceğinizi aşağıya yazın.

52

Basamak 4

Kendinize bu problemi nasıl çözebileceğinizi sorun ve aklınıza gelen tüm fikirleri aşağıya

yazın.

1

2

3

4

5

Basamak 5

Şimdi aklınıza gelen her çözüm yolu üzerinde dikkatlice düşünün. Kendinize, "Bu fikri

uygularsam bana ve problemle ilgili diğer kişilere ne olur?" sorusunu yöneltin.

Artık aşağıya her bir çözüm yolunuzun muhtemel sonuçlarını yazabilirsiniz.

1

2

3

4

5

Basamak 6

Şimdi karar verme zamanı. Her bir çözüm yolunuzun muhtemel sonuçlarını dikkatle inceleyin

ve birisini seçin.

Bir kez daha probleminizi aşağıya yazın.

Şimdi de onu nasıl çözeceğinizi anlatın.

Basamak 7

Artık kararınızı uygulamaya koyabilirsiniz. Başarısız olursanız ya da çözüm yolunuz başka

problemlere yol açarsa kendinizi suçlamayın. Çünkü siz yapabileceğinizin en iyisini yaptınız.

Bundan sonra yapacağınız sadece problem çözme basamaklarını tekrar etmektir.

53

ETKİNLİĞİN ADI: ALAYLA NASIL BAŞ EDEBİLİRİM?

AMAÇ : Öğrencilere alay etme durumlarıyla baş etme becerisini geliştirmek,

öğretmek

UYGULAMA

1. Öğrencilere alay edilmenin konu olduğu çeşitli senaryolar verilir ve öğrencilerden bu

senaryoları canlandırmaları istenir.

Öğretmene yardım ettiğin için arkadaşların seninle alay ediyorlar.

İsminle alay ediyorlar.

Gözlük taktığın için seninle alay ediyorlar.

Düşük not aldığın için seninle alay ediyorlar.

Yaptığın resminle alay ediyorlar.

2. Canlandırmadan sonra her öğrenciye neler hissettiği ve bu durumda neler yapmak

isleyebileceği sorulur.

3. Verilen cevaplardan sonra en uygun tepkiler grup üyeleriyle birlikte belirlenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere birbirleriyle alay etmelerinin kişilerarası

ilişkilerini olumsuz yönde etkileyeceği belirtilir. Alay etme ile baş edebilme yolları hakkında

bilgi verilir:

Seninle alay edenleri görmezlikten gel (Orada yoklarmış, onları görmüyormuş ve

duymuyormuş gibi davran.).

Konuyu değiştir.

Uygun bir şekilde kendini nasıl hissettiğini anlat (Sen bana leylek dediğin zaman kendimi çok

üzgün, incinmiş hissediyorum gibi.).

Haklı olduklarını söyle ve kabul et ("Evet, bence de boyum uzun" gibi).

Söylenenler hakkında şaka yap ("Yakında havalar soğuyacak ve artık beni buralarda

göremeyeceksiniz " -gibi).

Baş edemediğinde bir yetişkinden yardım iste.

GÖZLE. DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden böyle durumları yaşadıkları zaman birbirlerini

uyarmaları ve kendilerine uygun olan işlem basamaklarını denemeleri islenir.

54

ETKİNLİĞİN ADI: İSTENDİK VE İSTENMEDİK DAVRANIŞLAR

AMAÇ: Öğrencilerin grup ilişkilerinde doğru davranış geliştirmelerine ve grup dışında

kalmalarına neden olabilecek davranışları fark etmelerini sağlamak.

MATERYAL: İstendik, istenmedik davranışlar posteri (Ek 11)

İŞLEM YOLU

1. Posterde grup ilişkilerimizde yer alan islendik ve istenmedik davranışların bulunduğu

belirtilir. Öğrencilerden bu davranışlara bakarak onlara uygun ve doğru gelen davranış

ifadeleri ile uygun ve doğru gelmeyen davranış ifadelerini bulmaları istenir

2. Uygun ve doğru davranışların mavi. uygun ve doğru olmayan davranış ifadelerinin ise

kırmızı kalemle işaretlenmesi söylenir.

3. Her kutuya bu şekilde işaret konduktan sonra bu ifadelerden hangilerinin arkadaş

ilişkilerini geliştirmede yardımcı olduğu, hangilerinin arkadaş ilişkilerine zarar verdiği

tartışılır.

4. Poster sınıf panosuna asılır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Zaman zaman hepimizin grup dışında kalabileceğimiz

belirtilir. Bu durumda arkadaşlarımızla ilişkilerimizi gözden geçirip uygun olmayan

davranışlarımızı değiştirmenin önemi vurgulanır.

ÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Haftaya kadar öğrencilerden mavi renkle işaretlenmiş davranışları

denemeleri ve sonuçlarını gözlemeleri istenir.

55

EK 11

İSTENDİK İSTENMEDİK DAVRANIŞLAR POSTERİ

HEP KENDİ

DEDİĞİM OLSUN

İSTERİM.

ARKADAŞLARIMIN

ELİNDEN KİTABI,

KALEMİ ÇEKİP

ALIRIM.

ARKADAŞLARIM

KONUŞURKEN

DİNLERİM.

YALNIZ KALAN

ARKADAŞLARIM

I OYUNA

KATMAK

İSTERİM.

BİR ARKADAŞIM

BANA YARDIM

ETTİĞİNDE

TEŞEKKÜR

ETMEYİ

UNUTURUM.

HASTA

OLDUĞUNDA

ARKADAŞIMA

“GEÇMİŞ OLSUN”

DERİM.

ARKADAŞIM

YANLIŞ YAPINCA

GÜLERİM.

SABAH OKULA

GELİNCE

HERKESE

“GÜNAYDIN”

DERİM.

ZOR DURUMDA

OLAN

ARKADAŞIMA

YARDIM ETMEM.

KENDİMDE OLAN

DERS ARAÇ

GEREÇLERİMİ

ARKADAŞIMLA

PAYLAŞIRIM.

HERKESE KARŞI

GÜLERYÜZLÜYÜM

DÜR.

YEMEK

KUYRUĞUNDA

ÖNE GEÇMEYE

ÇALIŞIRIM.

BİLDİKLERİMİ

KENDİME

SAKLARIM.

ARKADAŞLARIM

YENİ BİR KIYAFET

GİRDİĞİNDE “GÜL

GÜLE GİY” DERİM.

ARKADAŞLARIMI

BAŞARILARINDAN

DOLAYI

KUTLARIM.

SINIF

ARKADAŞLARIM

IN CANINI

ACITIRIM.

KOŞARKEN,

OYNARKEN

KENDİMİ VE

ARKADAŞLARIMI

YARALAMAMAY

A ÖZEN

GÖSTERİRİM.

SINIFTA HER İŞİ

BEN YAPMAK

İSTERİM.

ARKADAŞLARIMI

OKUL DIŞINDAKİ

ZAMANLARDA DA

GÖRMEK HOŞUMA

GİDER.

DOĞUM

GÜNÜME BÜTÜN

ARKADAŞLARIM

I DAVET EDERİM.

56

ETKİNLİK ADI: ÇÖZÜM İFADELERİM

AMAÇ : Öfke duygusunu, çözüm ifadelerini kullanarak kontrol altına alabilme

MATERYAL:

1. Çözüm cümleleri formu (Ek 12)

2. Öfke kontrol rol oyunu (Ek 13)

SÜREÇ:

1. Öğrencilere, "Kendinizi öfkeli hissettiğinizde bazı çözüm cümlelerini kullanarak

uygun olmayan öfke tepkilerinizi azaltabilirsiniz" diyerek etkinliği başlatınız. Öğrencilerden,

olumlu düşüncelerin, kendi öfke duyguları üzerinde etkisi olup olmadığını düşünmelerini

isteyiniz.

2. Daha sonra gönüllü öğrencilerden on kişi seçerek onlardan ikişerli olmak üzere beş

grup oluşturunuz. Her bir çifte bir tane öfke kontrol rolü oyunundan dağıtınız. Hazırlanmaları

bittikten sonra canlandırmaları için 5-10 dakika süre veriniz.

3. Çözüm ifadeleri formunu, öğrencilere dağıtınız ya da bu formdaki ifadeleri

öğrencilerin görmeleri ve kullanabilmeleri için tahtaya sıralayınız (Form 1). Onlara, "Bu

çözüm ifadelerinin olumlu ve öfkeyi azaltmada yardımcı olduğunu, yaralayıcı ve kırıcı

ifadelerin ise olumsuz ve öfke duygusunun şiddetini artıran etkisi olduğunu" söyleyiniz.

4. Çiftlerin önce çözüm cümlelerini kullanmadan, daha sonra çözüm cümleleri ile

beraber rollerini oynamalarını sağlayınız. Her bir rol oyunundan sonra aşağıdaki soruları

sorunuz:

Oyunculara:

• Grup önünde rolünüzü oynarken ne hissettiniz?

• Buna benzer bir durumla daha önce hiç karşılaşmış mıydınız? O zaman ne

yapmıştınız?

• Çözüm ifadeleri kullanmak öfke kontrolüne yardımcı oldu mu?

• Çözüm ifadeleri kullanmadığınızda sonuç nasıl oldu?

Gruba:

Daha önce böyle bir durumla karşılaştınız mı?

Oyunculara:

Çözüm cümleleri önermek kolay mıydı? Zor muydu? Gerçek hayatta çözüm cümleleri

kullanmayı düşünüyor musun?

5. Öğrencilerin rol oynama sırasında kullandıkları çözüm cümlelerinin faydalı

olduklarını vurgulayınız. Bu tür cümlelerin durum anında, durum anından önce ve sonrasında

kullanılabileceği hatırlatınız. Bazı örneklerle öğrenciler beyin fırtınasına yönlendiriniz.

57

Durum Öncesinde:

• Bu durum beni üzecek fakat onunla nasıl başa çıkacağımı biliyorum.

• Bu meseleyi çözecek plan için çalışmalıyım.

• Öfkelenmek kolay. Sakin bir durumda kalmaya çalışmalıyım.

• Bu durumu çok ciddiye almamaya çalış.

Durumdan Sonra:

• Bu olayı unut. Düşünmek seni daha çok üzecektir.

• Bu olay beni durduramayacak. Ben yoluma devam edeceğim.

• Düşündüğüm kadar kötü değilim.

• Bu durumu kendi lehime çevirerek halledebilirim.

6. Öğrencilerin cevapları alınarak ve tekrar, öfke ile baş etmede çözüm cümlelerinin

önemi vurgulanarak etkinliği sonlandırınız

58

EK 12

ÇÖZÜM CÜMLELERİ (İFADELERİ)

Kendinizi öfkeli hissettiğinizde aşağıdaki ifadelerden bazılarını kullanabilirsiniz. Hangisini

kullanacağınızın seçimini kendiniz yapınız.

1-Sakin ol. Sadece rahatla.

2-Ben soğukkanlıyım, kendimi kontrol ederim.

3-Fazla üzülmemeliyim, olayları olduğu gibi kabul etmeliyim.

4-Bunun dışında ne istediğimi düşünmeliyim.

5-Kimseye kendini ispatlamak zorunda değilsin.

6-Deli olacak kadar öfkelenmek için bir sebep yok.

7-Sadece olumlu şeylere bak.

8-Seni öfkelendiren olayın olumlu yönlerini bulmaya çalış.

9-Bunun beni öfkelendirmesine izin vermeyeceğim.

10-Bunun beni pes ettirmesine izin vermeyeceğim.

11-Böyle hareket etmek onun ayıbıdır.

12-O, bu kadar öfkeliyse muhtemelen mutsuzdur.

13-Bu olay beni öfkelendirecek kadar önemli değildir.

14-Kişiler istediğim, beklediğim, umduğum şeyleri daima göstermeyebilirler.

15-Kaslarım çok gergin, sakin olmam lazım.

16-Kalbim çok hızlı atmaya başladı. Derin nefes alıp sakinleşmem gerekli.

17-O muhtemelen benden hoşlanmıyor, birden öfkelendi.

18-Bu problemi konuşabiliriz. Belki o bir çözüm biliyordur.

19-İtilip kakılmayacağım fakat bunu yaparken de öfkelenmeyeceğim.

20-Kendime hakimim. Bu konuyu hallederim.

21-Öfkelenebilirim. Fakat bunu unutmak için mazeret bulurum.

22-Sakinleş, derin nefes al.

23-Olaya mazeret bulmaya çalış.

24-Birbirimize ve kendimize saygılı olalım.

25-Sakinleştiğinde neden bu kadar öfkelendiğini düşünüp güleceğini hatırla.

59

EK 13

ÖFKE KONTROL ROL OYUNU

Durum 1

Öğrenci A: Ödevinden kopya çekeceğim. Eğer kopya çekmeme izin vermezsen, senin

ödevinin de Mehmet'in ödevinden kopya olduğunu söyleyeceğim."

Öğrenci B : (Çok keyfi kaçmıştır ve ödevini verip vermemek arasında karar vermeye

çalışmaktadır.)

Durum 2

Antrenör: (öğrenciye seslenerek) "Gökhan oradan çıkmanı ve topu alıp hemen oyuna dönmeni

veya oyundan çıkmanı istiyorum.

Gökhan:(çok öfkelenmiştir ve ağlamaklı bir şekilde zorla levhaya doğru yürüyor.)

Durum 3

Anne: (Çocuğa seslenerek ) "Odanı, tuvaleti, banyoyu tamamen temizlemeden sinemaya

gidemezsin."

Çocuk: Çok öfkelenmiştir. Çünkü daha önce annesi sinemaya gitmesine izin vermiştir.

Durum 4

Okul Müdürü: Öğrenciye seslenerek, sen iki hafta boyunca teneffüslerde sınıfta

bekleyeceksin: (cezalandırma)

Öğrenci: Bu karara çok öfkeleniyor. Çünkü bazı Öğrencilerde sigara içerken yakalandıkları

halde cezalandırılmadığını biliyor.

Durum 5

Öğrenci: Öğretmenine; bana köyden geldiğim için düşük not veriyorsun. Bu sınıfta benden

başka hiç kimse bu kadar düşük not almadı, der

Öğretmen: Canı sıkılır, çünkü öğrencinin yazılı sınav kâğıdı gerçekten çok kötüdür.

60

ETKİNLİĞİN ADI: FARKLI VE ÖZEL

AMAÇ : Öğrencilerin insanlar arasındaki farklılıkların onları eşsiz ve özel yaptığını

anlamalarına ve kabul etmelerine yardımcı olmak

MATERYAL : Etkinlik Formu (Ek 14)

İŞLEM YOLU :

1. Önceden hazırlanmış "'İnsanlar Arasındaki Farklılıklar" formu tahtaya asılır. Formdaki

her bir ifadenin ne anlama geldiği tartışılır.

2. Öğrencilerden gözlerini kapatarak bir arkadaşlarını gözlerinde canlandırmalarını ve

onu farklı ve özel yapan özelliğini bulmalarını, daha sonra da bunu grup üyeleri ile

paylaşmaları istenir.

O farklıdır; çünkü O özeldir: çünkü

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere etkinlikle ilgili paylaşımda bulunmaları

söylenir. İnsanlar arasındaki farklılıkları kabul etmenin değeri vurgulanarak etkinlik

sonlandırılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden 3 arkadaş seçerek (okul içi ya da dışı) onların

farklı ve özel yanlarını bulup bunu onlara söylemeleri istenir.

61

EK 14

İNSANLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR

1. Hepimiz birbirimizden birçok yönden farklıyız; ancak temelde hepimiz insanız.

2. Bütün insanlar besin, giyecek, barınacak bir yer, sevgi ve saygı gibi aynı temel

ihtiyaçlara sahiptir.

3. Farklılıklarımız, bizi eşsiz ve özel yapar.

4. Uzlaşma, kendimiz ve başkalarını kabul etmek demektir.

5. Başkalarının eşsizliklerini takdir etmek önemlidir.

6. Biz hepimiz farklılıklarımız ne olursa olsun bir bütünün parçalarıyız ve birbirimize

bağlıyız.

ÖFKE KONTROLÜ

Düzey:1. sınıf

Amaç: • Öğrencilerin öfke duygusu ile yaptıkları davranışların farkına varmaları.

• Öğrencilerin öfke duygusuyla yaptıkları davranışların sonuçlarını kavramaları.

• Öğrencilerin öfkelerini kontrol yollarını öğrenmeleri.

Aktiviteler 1.Öğrencilerinize bugünkü dersinizin konusunun öfkelendiğimiz zaman yaptığımız

davranışlar ve bu davranışları nasıl değiştirebileceğimiz olduğunu açıklayın.

Aşağıda verilen kısa olayı öğrencilerinize okuyun. "Deniz, 1. sınıfa giden bir öğrencidir. Deniz, her zamanki gibi o gün de sabah erkenden okula

geldi. Deniz, en yakın arkadaşlarından biri olan Zafer’le futbol oynamaya bahçeye

çıktı. Takımlar oluşturulurken arkadaşı Zafer karşı takıma düşmüştü. Oyunun sonuna doğru

Zafer, Deniz’in tam gol atacağı sırada ona çarptı. Deniz, dengesini kaybetti ve bundan

yararlanan karşı takımdan Furkan topu kaptı. Deniz, gerçekten çok öfkelenmişti. Bağırarak

Zafer’in üzerine yürüdü ve onu itmeye başladı. Zafer isteyerek yapmadığını söylüyor ve özür

diliyordu. Ancak Deniz, Zafer’i itmeye ve ona bağırmaya devam ediyordu. Arkadaşları

Deniz’i durdurmak için koştular ancak o bu arada Zafer’i o kadar hızlı itmişti ki Zafer yere

düştü. Zaferin dizi kanamıştı ve kolu çok ağrıyordu. Zafer koşarak oradan uzaklaştı."

*Öğrencilerinize "Zafer, oradan uzaklaştıktan sonra neler olmuş olabilir?"diye sorunuz ve

Hikayeye 2-3 cümle eklemelerini isteyiniz. Verilen cevapları sınıfta tartışınız.

*Öğrencilerinize olay ile ilgili aşağıdaki soruları sorunuz.

-Deniz, Zafer’e neden öfkelendi?

-Deniz, Zafer’i itince Zafer kendini nasıl hissetmiştir?

-Deniz, Zafer’i itmek yerine nasıl davranmalıydı?

-Deniz, Zafer yere düşüp oradan ağlayarak ayrılınca kendini nasıl hissetmiş olabilir?

-Deniz, Zafer’i itmek yerine onu dinleseydi ve konuşup oyuna devam etselerdi oyun sonunda

kendilerini nasıl hissedeceklerdi?

2. *Öğrencilerinize çok kızdıklarında nasıl davranışlar gösterdiklerini sorunuz ve

cevaplarını alınız ( Ör: bağırırım, vururum, tekme atarım, kapılara vururum, elimdekileri

Savururum vb.)

*Öğrencilerinize bu öfkeli davranışları gösterdikleri zaman bunun sonucunda neler olduğunu

sorunuz. Cevaplarını aldıktan sonra aşağıdaki örneklerden söylemedikleri varsa onlara bu

örnekleri okuyun. Bu durumların öfke yaşayan birinin başına gelip gelemeyeceğini

62

öğrencilerinize sorunuz.

-Arkadaşlarım benimle oynamak istemez.

-Arkadaşlarımı çok üzerim.

-Eşyalara zarar verdiğim için onları kullanamayız.

-Ceza alırım.

- …………………………………..

3. Öfke duygumuzun da diğer duygularımız gibi bir duygu olduğunu öğrencilerinize

söyleyiniz. Öfke duygusu ile yaptığımız davranışların bize ve çevremize zarar verebileceği

için öfkemizi kontrol etmenin çok önemli olduğunu onlara açıklayınız. Öfkelendiğimiz zaman

neler yapabileceğimizle ilgili aşağıda verilenleri öğrencilerinizle tartışınız. Verilen her madde

için öğrencilerinizden kendi hayatlarından örnekler vermelerini isteyiniz.

Öfkelendiğimiz zaman neler yapabiliriz?

· Bizi öfkelendiren kişiden veya olaydan öfkemiz yatışıncaya kadar uzaklaşabiliriz.

· Çok öfkelendiğimizde içimizden yavaşça 10’a kadar sayabiliriz.

· Çok derin nefesler alıp bu nefesleri yavaşça verebiliriz.(Bunun uygulamasını sınıfta

öğrencilerinize yaptırınız.

63

ORTAOKUL DÜZEYİ ÖFKE

ETKİNLİKLERİ

64

5. SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI: ARKADAŞIM SİBEL

AMAÇ :Arkadaşlık kurmada girişimde bulunma becerisini kazanmalarına yardımcı

olmak

UYGULAMA:

Arkadaş olmanın önemi ve yalnızken hissedilen olumsuz duygularla ilgili konuşularak

oturum açılır.

Gruba aşağıdaki öykü okunur.

“ Sibel bu sene yeni bir okula başladı. Yeni sınıfından ve arkadaşlarından çok hoşlandı.

Bir gün, okula gelip sınıfına girdiğinde arkadaşlarına “günaydın” dedi ve masasına

oturdu. Erken gelen arkadaşları kendi aralarında konuşuyorlardı. Kimse onun geldiğini

fark etmedi. Teneffüste arkadaşları yine kendi aralarında oynuyorlardı. Kimse onu oyuna

davet etmedi. Sibel kenarda onları seyrederek bir süre çağırılmayı bekledi. Ama yine de

kimse onu çağırmadı.”

Bu hikaye şu şekillerde bitebilir.

1- Sibel, ağlamaya başlar ve koşarak sınıfına gider.

2- Sibel, öğretmenine gidip, diğer çocuklar onu çağırmıyorlar diye şikâyet eder.

3- Sibel, diğer çocuklara “Ben de oynayabilir miyim?” diye sorar. Çocuklardan bir

“Hayır oynayamazsın.” der.

4- Sibel, oyun oynayan çocukların yanına gider, kendini tanıtır, bu okula yeni başladığını

söyler, “Ben de oynayabilir miyim?” diye sorar. Çocuklar onu aralarına alırlar.

Her seçenek ayrı ayrı ele alınır ve şu sorular tartışılır:

1- Bu durumda Sibel neler hissetti?

2- Yeni bir arkadaşlık kurarken siz neler yaparsınız?

3- Hiç tanımadığınız bir çocuk gelip sizinle arkadaşlık kurma istediğine neler

yaparsınız?

65

ETKİNLİĞİN ADI: FARKLI VE ÖZEL

AMAÇ : Öğrencilerin insanlar arasındaki farklılıkların onları eşsiz ve özel yaptığını

anlamalarına ve kabul etmelerine yardımcı olmak

MATERYAL :İnsanlar Arasındaki Farklılıklar Formu (Ek 1)

İŞLEM YOLU :

1. Önceden hazırlanmış "'İnsanlar Arasındaki Farklılıklar" formu tahtaya asılır. Formdaki

her bir ifadenin ne anlama geldiği tartışılır.

2. Öğrencilerden gözlerini kapatarak bir arkadaşlarını gözlerinde canlandırmalarını ve

onu farklı ve özel yapan özelliğini bulmalarını, daha sonra da bunu grup üyeleri ile

paylaşmaları istenir.

O farklıdır; çünkü O özeldir: çünkü

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere etkinlikle ilgili paylaşımda bulunmaları

söylenir. İnsanlar arasındaki farklılıkları kabul etmenin değeri vurgulanarak etkinlik

sonlandırılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden 3 arkadaş seçerek (okul içi ya da dışı) onların

farklı ve özel yanlarını bulup bunu onlara söylemeleri istenir.

EK 1

İNSANLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR

1. Hepimiz birbirimizden birçok yönden farklıyız; ancak temelde hepimiz insanız.

2. Bütün insanlar besin, giyecek, barınacak bir yer, sevgi ve saygı gibi aynı temel

ihtiyaçlara sahiptir.

3. Farklılıklarımız, bizi eşsiz ve özel yapar.

4. Uzlaşma, kendimiz ve başkalarını kabul etmek demektir.

5. Başkalarının eşsizliklerini takdir etmek önemlidir.

6. Biz hepimiz farklılıklarımız ne olursa olsun bir bütünün parçalarıyız ve birbirimize

bağlıyız.

66

ETKİNLİĞİN ADI: DUYGU KAÇTI

AMAÇ: Öğrencilerin sözel olmayan mesajlardan yola çıkarak başkalarının duygularını

anlama becerilerini geliştirmek.

MATERYAL: Oyun kâğıdı

UYGULAMA:

1- Hazırlanan oyun kâğıtlarının üzerine aşağıda belirtilen duygular yazılır.

Ümit İğrenme Aşk/Sevgi

Korku Nefret Memnuniyet

Neşe Hoşnutsuzluk Ümitsizlik

Üzüntü Öfke Şaşkınlık

2- Kişilerarası ilişkilerde sözel olmayan davranışların önemi üzerine bir konuşma yapılır.

3- Öğrenciler dörder ya da beşer kişilik gruplara ayrılır ve her gruba bir deste oyun kâğıdı

verilir.

4- Gruplarda dağıtılan oyun kâğıtlarından herkesin bir kâğıt seçmesi sağlanır.

5- Grup içinde herkes sıra ile çektiği kâğıtta yazılı olan duyguyu canlandırır. Arkadaşları

sözsüz olarak canlandırılan duyguyu tahmin etmeye çalışır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: öğrencilere aşağıdakine benzer sorular yöneltilerek

grup etkileşimi başlatılır.

Canlandırılması en zor ve en kolay duygular hangileriydi? Neden?

Kimlerin canlandırdığı duygular daha kolay anlaşıldı? Niçin?

Kimlerin canlandırdığı duygular daha zor anlaşıldı? Niçin?

Kişilerarası iletişimde yüz ifadesi ve beden dilinin de duyguları anlamada önemli olduğu

belirtilerek etkinlik sonlandırılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden kendilerini ve çevrelerindeki kişileri

gözlemlemeleri ve duyguları ifade etmede daha önce fark etmedikleri sözsüz mesajları

belirlemeleri istenir.

67

ETKİNLİĞİN ADI: DUYGULARI DIŞA VURMA

AMAÇ:

1- Öğrencilerin farklı duygular yaşadıklarında neler yaptıklarını ve vücutlarında neler

olduğunu anlamalarını sağlamak.

2- Duygusal tepkilerin öğrenmeyle ilişkisine dikkat çekmek.

MATERYAL: “Duygularım-Tepkilerim” listesi (Ek 2)

UYGULAMA

1- Amaçlar kısaca açıklanır.

2- “Duygularım-Tepkilerim” isimli etkinlik formu öğrencilere dağıtılır. Oyun kâğıdında

yirmi yedi duygu adı bulunmaktadır. Öğrencilere, başka duygulara yer vermek

isterlerse altta bırakılmış yerlere yazabilecekleri söylenir.

3- Öğrencilerden yazılan duyguları dışa vururken ya da hissederken hangi davranışları

yaptıklarını yazmaları istenir. Yüz ifadelerinin, ses tonlarının nasıl olduğunu

düşünerek yazmaları söylenebilir.

4- Duygusal tepkilerin öğrenme ve şartlanma ile ilgisine dikkat çekilir. Eğer öğrenciler

kâğıtta yazılı duyguların anlamını bilmiyorsa açıklama yapılır. Bazı öğrenciler, bazı

duyguları hiç yaşamamış olabilirler. Onlara bu duyguları atlayabilecekleri söylenir.

5- Etkinlik kâğıdı doldurulduktan sonra öğrenciler yazdıklarını paylaşmak için

yönlendirilir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Değerlendirmede aşağıdaki sorular yöneltilerek

etkinlik sürdürülür. Daha sonra oturumda yapılanlar özetlenerek sonlandırılır.

Başkaları da bu duyguları aynı şekilde mi dışa vuruyor?

Duygusal ifadelerdeki bireysel farklılık nelere bağlı?

Duygusal tepkilerim bana yarar veriyor mu?

Duygusal tepkilerimizi değiştirebilir miyiz?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Ailelerinde duygularını kendileri gibi dışa vuran biri olup

olmadığını gözlemlemeleri ve duygusal tepkilerini örnek aldıkları birisi olup olmadığını

düşünmeleri istenir.

68

EK 2

DUYGULARIM-TEPKİLERİM LİSTESİ

DUYGULARIM BEDENİMDE NELER

OLUYOR?

NE YAPIYORUM?

Korku

Hırs

Öfke

Kızgınlık

Sevgi

Sevinç

Kıskançlık

Huzur

Heyecan

Kaygı

Cesaret

Güven

Çekingenlik

Hoşlanma

Aşk

Üzüntü

Yas

Sıkıntı

Haz

Neşe

Keder

Hüzün

Utanma

Coşku

Alınma

Gerginlik

69

ETKİNLİĞİN ADI: ÇATIŞMA EVRELERİ

AMAÇ:

1- Öğrencilerin, çatışmaların gelişme sürecini ve nasıl büyüdüğünü görmelerini

sağlamak.

2- Çatışmaların çözümleri için en uygun evrenin ne olduğu konusunda farkındalık

kazandırmak.

MATERYAL: Tepegöz, Ek 3 ve Ek 4’ün asetata çekilmiş fotokopileri

UYGULAMA

1- Sınıfa aşağıdaki sorular yöneltilerek çatışmalarda yaşanan süreçle ilgili bir tartışma

başlatılır.

Çatışmalar nasıl ortaya çıkar?

Kişiler arasında çatışma olduğunu belirten ilk işaret nedir, çatışma ortaya çıktığında ilk

ne olur?

Daha sonrasında neler yaşanır?

2- Çatışmaların farklı evreleri olduğu ve “rahatsızlık” evresinden başlayarak olası bir

krize kadar giden bir süreci olduğu belirtilir.

3- Çatışmanın evrelerini gösteren Ek 3 tepegözle yansıtılır. Her bir evreyi farklı bir

öğrencinin okuması sağlanarak gerekli açıklamalar yapılır.

4- Ek 4 tepegözle yansıtılarak formdaki öykü okunur, aşağıdaki sorularla çatışmada

yaşanan evreleri öğrencilerin bulması sağlanır.

Rahatsızlık evresinde neler oldu?

Hangi olaylar yaşandı?

Yanlış anlamalar neydi?

Gerilim ne zaman yaşandı?

Kriz neydi?

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilerle her evrede çatışmanın büyümesini

engelleyecek davranışların neler olabileceği tartışılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilere, daha önceden yaşadıkları ya da varsa şu an

yaşamakta oldukları bir çatışma durumunun (çevrelerindeki bir kişinin de olabilir) evrelerini

düşünüp bulmaya çalışmaları önerilir.

70

EK 3

Birbirinize olan davranışlarınız tümden tersine dönmüş.

Artık karşınızdaki kişiye karşı düşüncele ve duygularınız KRİZ

tamamen olumsuz.

Her iki tarafın da birbirine karşı davranışları

olumsuz bir hale gelmiş. Diğer kişiyle ilgili

duygu ve düşünceleriniz hep negatif. Karşınızdaki GERİLİM

kişi olumlu davranışlar bile yapsa siz onun

kötü yönlerini hatırlıyorsunuz.

Burada kişinin istekleri ve yaşadıkları

olaylar yanlış anlaşılıyor ve karıştırılıyor. YANLIŞ ANLAMALAR

Biriyle aranızda sizi üzen ya

da istemediğiniz bir noktaya

varan bazı olaylar yaşandı OLAYLAR

(tartışma, küsmek,

Uzaklaşmak vb.)

Bu evrede henüz

tanımlanmış bir sorun yok.

Ancak yolunda gitmeyen

bir şeyler var. Var olan

durumdan rahatsız

oluyorsunuz; ancak

nedenini açıklayamıyorsunuz. RAHATSIZLIK

71

EK 4

İki Öğrencinin Çatışması

“Bize Ne Oldu?”

İrem ve Ceren hiç ayrılmayan ve her anlarını birlikte geçiren iki arkadaştır. İrem

erkeklerle ilgili konuşmaya ve özellikle de hoşlandığı; ama bir türlü yanına gitmeye cesareti

bulamadığı Hakan’dan bahsetmeye bayılır. Her akşam bu durum ve okulda geçen tüm anlar

hakkında uzun telefon konuşmaları yapmaktadırlar. Bir süredir, Ceren, bu konuşmaların

kesildiğini ve İrem’in kendisine eskisi gibi yakın davranmadığını fark etmektedir. Ne zaman

İrem’i arasa İrem, konuşamayacağını belirtiyor, Ceren’in “Bir sorun mu var?” sorusunu ya “

Sonra konuşuruz.” diyerek ya da konuyu değiştirerek cevapsız bırakıyordu.

İrem’in babası, küçük bir dükkân işletmekte ve maddi açıdan çok sıkıntılı bir dönem

geçirmektedir. Borçları yüzünden dükkânı kapanma noktasına gelmiştir ve erkek kardeşinin

bulunduğu kasabaya yerleşip bir süre onun yanında çalışmayı düşünmektedir. Tüm bunlar

yaşanırken son telefon faturasını görmüş ve İrem’in telefonla görüşmesini yasaklamıştır.

İrem, tüm bu durumu kabullenmekte çok güçlük çekmekte ve kimseyle paylaşmamaktadır.

Durumun yakında düzeleceğine inanamamakta ve sanki hayatında bir değişiklik yokmuş gibi

davranmaya çalışmaktadır.

Ayrıca Ceren’in en yakın arkadaşı olarak ona karşı duyarlı, anlayışlı davranması

gerektiğini düşünmekle birlikte Ceren’in bu dönemki tavırları yüzünden hayal kırıklığı

yaşamaktadır. Örneğin Ceren, geçen hafta sinemaya gitmek istemiş, İrem parası olmadığından

gidememiş, Ceren, nedenini bile sormadan “Öyle mi? Tamam ben de Jale’yle giderim.”

demiştir. İrem, Ceren’in bu davranışına çok kırılmıştır. Bu arada Ceren de İrem’in artık

kendisiyle arkadaş olmak istemediğini düşünmüş ve kırılmıştır. İrem Ceren’den çok

uzaklaşmış, iki arkadaş artık neredeyse hiç konuşmaz hale gelmişlerdir.

Bir gün, derste Ceren, Jale’ye not yazar. Yazdığı notta artık İrem’le arkadaşlık etmek

istemediğini, İrem’in bir erkek arkadaş bulmaktan ve Hakan’a olan ilgisinden başka bir

durum, olay, kişi düşünmediğini belirtir. Çok şakacı olarak tanınan Ahmet, bu notu ele geçirir

ve notu İrem’in sırtına yapıştırır. Sınıfta herkes bunu fark eder. Kıkırdamalar başlar ve

gittikçe şiddetlenir. İrem, sınıfın neye güldüğünü, bir öğrenci sırtındaki notu gösterene dek

anlayamaz. İrem notu bulur bulmaz notu Ceren’in yapıştırdığını düşünür ve çok sinirlenir. Hiç

düşünmeden sınıfın ortasında Ceren’e “Sen hem yalancı hem de ikiyüzlüsün!” diye bağırır.

Öğretmen, İrem’i müdür yardımcısının odasına gönderir.

72

ETKİNLİĞİN ADI: ALAY KALKANI

AMAÇ: Öğrencilere, kendileriyle alay edildiği durumlarda nasıl baş edebileceklerini

öğretmek.

UYGULAMA

1- Adıyla alay edilen bir çocuğun öyküsü okunur.

Hasan; uzun boylu çok zayıf bir çocuktu. Bir gün okula güzel bir çanta ile geldi. Cem

bakmak için Hasan’ın elinden çantayı çekip aldı. Hasan Cem’e kızdı ve “Çantamı geri

ver” dedi. Cem “ Al çantanı leylek” diyerek çantayı yere attı. Bu olaydan sonra bazı

çocuklar Hasan’a “leylek” demeye başladı.

2- Öğrencilere, öyküde alay edilen çocuğun neler hissedebileceği ve neler yapabileceği

sorulur.

3- Öğrencilerin yanıtları kısaca tahtaya yazılır ve üzerinde tartışılır.

4- Daha sonra tahtaya öğrencilerin kendileriyle alay edildiğinde uygulayabilecekleri

seçenekler yazılır.

Seninle alay edenleri görmezden gel (orada yoklarmış, onları görmüyormuş ve

duymuyormuş gibi davran)

Konuyu değiştir.

Uygun bir şekilde kendini nasıl hissettiğini anlat (“Sen bana leylek dediğin zaman

kendimi çok üzgün, incinmiş hissediyorum” gibi)

Haklı olduklarını söyle ve kabul et (“Evet, bence de boyum uzun” gibi)

Söylenenler hakkında şaka yap (“Yakında havalar soğuyacak ve artık beni buralarda

göremeyeceksiniz” gibi)

5- Öykü hakkında tartışıldıktan sonra öğrencilere, şimdiye kadar onlarla alay edilip

edilmediği sorulur. (Ancak, bazen arkadaşlarının şaka yapmış olabilecekleri de

hatırlatılır.)

6- Öğrencilere, kendileriyle alay edildiğinde neler hissettikleri sorulur.

7- Bu durumla nasıl baş ettikleri sorulur. Yanıtları olumlu, saldırgan ve çekingen

tutumlar olarak sınıflandırılarak tahtaya yazılır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Bu tutumların sonuçları ile ilgili duygu/düşünceler

paylaşılarak etkinlik tamamlanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilere, alay edilme durumuyla karşılaştıklarında etkinlikte

öğrendikleri baş etme yollarını denemeleri önerilir.

UYGULAYICILARA ÖNERİLER: Sınıf içinde alay etme-edilme durumları varsa bu

etkinlikte ortaya çıkabilir. Öğrencilerden aldığınız tepkilere göre alay edilen kişileri belirleyip

kendilerini ifade etmelerine yardımcı olabilirsiniz.

73

ETKİNLİĞİN ADI: İSTENDİK VE İSTENMEDİK DAVRANIŞLAR

AMAÇ: Öğrencilerin grup ilişkilerinde doğru davranış geliştirmelerine ve grup dışında

kalmalarına neden olabilecek davranışları fark etmelerini sağlamak.

MATERYAL: İstendik, istenmedik davranışlar posteri(Ek 5)

İŞLEM YOLU

6. Posterde grup ilişkilerimizde yer alan islendik ve istenmedik davranışların bulunduğu

belirtilir. Öğrencilerden bu davranışlara bakarak onlara uygun ve doğru gelen davranış

ifadeleri ile uygun ve doğru gelmeyen davranış ifadelerini bulmaları istenir

7. Uygun ve doğru davranışların mavi, uygun ve doğru olmayan davranış ifadelerinin ise

kırmızı kalemle işaretlenmesi söylenir.

8. Her kutuya bu şekilde işaret konduktan sonra bu ifadelerden hangilerinin arkadaş

ilişkilerini geliştirmede yardımcı olduğu, hangilerinin arkadaş ilişkilerine zarar verdiği

tartışılır.

9. Poster sınıf panosuna asılır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Zaman zaman hepimizin grup dışında kalabileceğimiz

belirtilir. Bu durumda arkadaşlarımızla ilişkilerimizi gözden geçirip uygun olmayan

davranışlarımızı değiştirmenin önemi vurgulanır.

ÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Haftaya kadar öğrencilerden mavi renkle işaretlenmiş davranışları

denemeleri ve sonuçlarını gözlemeleri istenir.

74

EK 5

İSTENDİK İSTENMEDİK DAVRANIŞLAR POSTERİ

HEP KENDİ

DEDİĞİM OLSUN

İSTERİM.

ARKADAŞLARIMIN

ELİNDEN KİTABI,

KALEMİ ÇEKİP

ALIRIM.

ARKADAŞLARIM

KONUŞURKEN

DİNLERİM.

YALNIZ KALAN

ARKADAŞLARIM

I OYUNA

KATMAK

İSTERİM.

BİR ARKADAŞIM

BANA YARDIM

ETTİĞİNDE

TEŞEKKÜR

ETMEYİ

UNUTURUM.

HASTA

OLDUĞUNDA

ARKADAŞIMA

“GEÇMİŞ OLSUN”

DERİM.

ARKADAŞIM

YANLIŞ YAPINCA

GÜLERİM.

SABAH OKULA

GELİNCE

HERKESE

“GÜNAYDIN”

DERİM.

ZOR DURUMDA

OLAN

ARKADAŞIMA

YARDIM ETMEM.

KENDİMDE OLAN

DERS ARAÇ

GEREÇLERİMİ

ARKADAŞIMLA

PAYLAŞIRIM.

HERKESE KARŞI

GÜLERYÜZLÜYÜM

DÜR.

YEMEK

KUYRUĞUNDA

ÖNE GEÇMEYE

ÇALIŞIRIM.

BİLDİKLERİMİ

KENDİME

SAKLARIM.

ARKADAŞLARIM

YENİ BİR KIYAFET

GİRDİĞİNDE “GÜL

GÜLE GİY” DERİM.

ARKADAŞLARIMI

BAŞARILARINDAN

DOLAYI

KUTLARIM.

SINIF

ARKADAŞLARIM

IN CANINI

ACITIRIM.

75

KOŞARKEN,

OYNARKEN

KENDİMİ VE

ARKADAŞLARIMI

YARALAMAMAY

A ÖZEN

GÖSTERİRİM.

SINIFTA HER İŞİ

BEN YAPMAK

İSTERİM.

ARKADAŞLARIMI

OKUL DIŞINDAKİ

ZAMANLARDA DA

GÖRMEK HOŞUMA

GİDER.

DOĞUM

GÜNÜME BÜTÜN

ARKADAŞLARIM

I DAVET EDERİM.

76

6.SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI: SEVGİLİ ARKADAŞIM

AMAÇ: Arkadaşlığa ve arkadaşların yaşamımızdaki yerine ilişkin farkındalık kazandırma

UYGULAMA

Bugün arkadaşlık üzerine konuşacağız. Hepiniz gözlerinizi kapatın ve şimdi anlatacaklarımı

kafanızda canlandırmaya çalışın.

Tüm arkadaşlarının bir başka gezegene gittiğini düşün. Sabah okula gitmek için evden

çıkıyorsun. Yolda, serviste ya da okul bahçesinde daha önce rastladığın hiçbir arkadaşına

rastlamıyorsun. Sınıfa giriyorsun. Sınıfta senden başka öğrenci yok. Dersi tek başına

dinliyorsun, teneffüse tek başına çıkıyorsun, eve tek başına gidiyorsun. Okul dönüşü oynamak

için dışarı çıktığında, oynayabileceğin bir arkadaşının olmadığını görüyorsun.

Şimdi gözlerinizi açın. Arkadaşlarınız olmasa, yaşam nasıl olurdu? Neleri yapamazdık?

Yanıtları alın.

Arkadaşlarımız olmasa oyun oynayamazdık, eğlenemezdik, sevinçlerimizi, sıkıntılarımızı

paylaşamazdık, yardımlaşamazdık, şakalaşamazdık. Yani kendimizi çok yalnız hissederdik.

Zaman zaman anlaşmazlıklar yaşasak da iyi ki arkadaşlarımız var.

Şimdi arkadaşlık üzerine biraz düşünmenizi istiyorum. Arkadaşlık dendiğinde aklınıza neler

geliyor? Sizce iyi bir arkadaş nasıl olmalı? Boş bir kâğıda yazın.

Çocuklara biraz süre tanıyın ve düşüncelerini yazmalarını sağlayın. Birkaç çocuğun yüksek

sesle değerlendirmelerini okumalarına izin verin. Tüm çocuklardan kâğıtları toplayın.

Mümkünse çocukları daire şeklinde oturtun.

Şimdi de çok özel bir uygulama yapacağız. Herkes yanında oturan arkadaşına, onunla ilgili

güzel bir şey söyleyecek. Ama bir kuralımız var: Mutlaka güzel bir şey söyleyeceksiniz. Hoş

olmayan şeylerin söylenmesi yasak. Arkadaşınızın sevdiğiniz pek çok özelliği olabilir ama

bunların içinden bir tanesini yüksek sesle ona söyleyeceksiniz. Örneğin, onun

yardımseverliğini, çalışkanlığını, yaptığı şakaları, iyi niyetli oluşunu, bilgili oluşunu,

dürüstlüğünü ya da gözlerinin rengini beğendiğinizi söyleyebilirsiniz.

İki öğrencinize olumlu geri bildirim verin. Örneğin,

Selen, ben senin güler yüzlü olduğunu düşünüyorum ve bu özelliğini çok beğeniyorum. Engin,

senin sakin oluşun çok hoşuma gidiyor.

Uygulamayı öğrencilerin katılımıyla devam ettirin.

Hadi Ahmet, seninle başlayalım. Ayşe’ye dön ve onunla ilgili beğendiğin güzel bir şeyi söyle.

Çocukların birbirine verdikleri olumlu geri bildirimin sonrasında, geri bildirim vermediğiniz

öğrencilerinizin her birine onlarla ilgili beğendiğiniz, güzel bir özelliklerini söyleyin. Bu

uygulama öğrencilerinizin kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlayacak; büyük bir olasılıkla

söyledikleriniz hiç unutmayacaklar.

KAPANIŞ

Arkadaşlarımız bizim için çok önemlidir. Onlarla zaman zaman anlaşmazlık yaşayabiliriz.

Sorunumuzu çözerken sadece istediğimizi elde etmeye değil, arkadaşlığımızı da korumaya

çalışmalıyız.

77

ETKİNLİĞİN ADI: AFERİN BANA

AMAÇ: Öğrencilerin kendilerine ilişkin benlik algılarını geliştirmek.

MATERYAL: Kâğıt, kalem

UYGULAMA

1- Birbirini daha iyi tanıyan öğrencilerden beşerli gruplar oluşturulur.

2- Grup içindeki her bir üyeden, diğer üyelerin en iyi yönlerini yazması istenir.

3- Grup içindeki her bir üyenin, yazdıklarını diğer üyelerle paylaşması sağlanır.

4- Her üyenin kendisiyle ilgili olumlu yönleri söylendikçe bunları bir kâğıda yazmaları

istenir.

5- Olumlu yönleri söylenen her üyeden, diğer üyelere teşekkür etmesi beklenir.

6- Öğrencilerden, arkadaşlarının söylediklerinden başka, kendileriyle ilgili olumlu

gördükleri diğer özelliklerini kâğıtlarına eklemeleri istenir.

7- Gönüllü öğrencilerin olumlu görünen ya da kendileriyle ilgili olumlu buldukları

yönlerini sınıfla paylaşmaları sağlanır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere aşağıdaki sorular yöneltilerek

değerlendirme yapılır.

Kendinizle ilgili yeni öğrendiğiniz olumlu özellikleriniz oldu mu? Olduysa bunlar

nelerdir?

Grup içinde arkadaşlarınız olumlu yönlerinizi açıklarken neler hissettiniz?

Kendimizi sürekli olarak çok üstün görürsek olumlu yönlerimizi geliştirebilir miyiz?

Neden?

Kendimizi sürekli olarak yetersiz görürsek olumlu yönlerimizi geliştirebilir miyiz?

Neden?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilere, çevrelerindeki insanların hoşlandıkları özelliklerini,

onlara ifade etmeye çalışmaları ve kendileriyle ilgili olumlu görünen özellikleri arttırmak için

neler yapabileceklerini düşünmeleri önerilir.

78

ETKİNLİĞİN ADI: SÖZSÜZ DAVRANIŞLAR

AMAÇ: Öğrencilerin etkin dinleme becerilerini geliştirmek

MATERYAL: Ek 6

UYGULAMA

1- Gönüllü iki öğrenci seçilerek birinin dinleyici diğerinin konuşmacı olması istenir.

2- Konuşmacıya bir yaşantısını anlatması, dinleyiciye de ekte verilen davranışları

sergileyerek dinlemesi söylenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdakine benzer sorular sorularak grup etkileşimi

başlatılır.

Gördüğümüz örnekte neler oldu?

Arkadaşınız sizi bu şekilde dinlerse neler yaparsınız? Kendinizi nasıl hissedersiniz?

Dinlerken hangi sözsüz davranışları kullanıyorsunuz?

Etkili sözsüz mesajlar neler olabilir?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Etkisiz sözsüz mesajları kullanarak bu etkinliği aile üyelerinizden

biri ile tekrarlayınız.

79

EK 6

ETKİSİZ SÖZSÜZ MESAJLAR

1- Gözleri sık sık kaçırmak.

2- Alaycı/sorgulayıcı bir biçimde bakmak.

3- Arkaya dönerek dinlemek.

4- Bir nesneyle oynamak.

5- Konuşmacıdan daha yüksekte oturmak.

6- Konuşmacıdan çok uzakta durmak.

7- Hiçbir bedensel tepki vermemek.

8- Hareket halinde olmak.

80

ETKİNLİĞİN ADI: NASIL DİNLİYORUZ?

AMAÇ: Öğrencilerin etkili dinleme kurallarını öğrenmelerine yardımcı olmak ve ayrıca

birbirini dinlerken onun sözsüz davranışlarına dikkat etmelerini sağlamak.

UYGULAMA

1- Öğrencilere karşılarındaki insanı dinlediklerini nasıl gösterdikleri sorulur.

2- Öğrencilerle dikkatsiz dinlemenin nasıl olduğu tartışılır. Dikkatsiz dinlemede, konuşan

kişinin yüzüne bakılmaz, başka konuya geçilir, karşıdakinin sözü kesilir.

3- Öğrencilerle iyi bir dinleyici olabilmek için neler yapılması gerektiği tartışılır.

4- Aşağıdaki yönerge öğrencilere anlatılarak iyi bir dinleyicinin özellikleri hakkında bilgi

verilir.

Dikkatli dinlemede,

Yüzünüzü konuşmacıya dönün, onun gözlerine bakın. İnsan bedeninin en dikkat çeken

yeri yüz; yüzde en çok dikkat çeken yer ise gözlerdir. Gözün kendisi başlı başına bir

mesaj kaynağıdır. Bir kimse konuşurken ya da sizi dinlerken gözünüze bakıyorsa size

ilgi duyuyor demektir. Diğer yandan, bir kimse gözünü gözünüzden kaçırıyorsa sizden

bir olayı saklıyor ya da sizinle ilgilenmiyor olabilir.

Söylenen konu hakkında düşünün, dinlediğinizi belli etmek için kafanızı sallayın ve

“hıhı” gibi tepkiler verin.

Zaman zaman karşınızdakinin sözlerini özetleyin.

Konuşma sırası size geldiğinde, konuyu değiştirmeyin, aynı konuya devam edin. Sizin

getirmek istediğiniz farklı bir konu varsa bunu, konuşmacının getirdiği konuyla ilgili

tepkilerinizi verdikten sonra, yeni bir konu olarak dile getirin.

5- Daha sonra, öğrencilerden iki gruba ayrılmaları istenir.

6- Her grup aşağıdakine benzer konulardan birini seçer. Gruplar, o konu hakkında

konuşurken diğerleri dinler.

Evde hiç hayvan besledin mi? Beslemek ister miydin?

Okulda en sevdiğin ders hangisi? Neden?

Ne tür sporlar yapıyorsun? Yapmıyorsan, hangi sporları yapmak isterdin?

Hafta sonu neler yapıyorsun? vb.

7- Öğrenciler, dinleme rollerini, kuralları yerine getirerek uygulamaya çalışırlar.

8- Her öğrenci, bir kez dinleyici rolünü alana kadar işlem tekrarlanır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrenciler, etkili dinleme ile ilgili alıştırmaları

yaptıktan sonra, anlatan ve dinleyenin neler hissettiği, bundan sonra birbirlerini ve başkalarını

dinlerken nelere dikkat etmeleri gerektiği özetlenerek oturum sonlandırılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden çevrelerindeki insanların birbirlerini nasıl

dinlediklerini gözlemlemeleri ve kendi dinleme alışkanlıklarını gözden geçirmeleri istenir.

81

ETKİNLİĞİN ADI: KIZMA BİRADER

AMAÇ: Öğrencilerin kızgınlıkları ile baş etme becerilerini geliştirmek.

UYGULAMA

1- Öğrencilere aşağıdaki açıklama yapılır:

“ Hepimizin yaşamında zaman zaman bizleri kızdıran olaylar olur. Bazen bizimle

dalga geçildiğinde ya da bize istemediğimiz bir davranışı yapmamız için ısrar

edildiğinde, kendimizi çaresiz hissederiz. Bazen kızgınlığımızı denetleyebiliriz, bazen

de sonuçlarını hiç düşünmeden hareket ederek, kızgınlığımıza yenik düşeriz. Bu

oturumda bu tip durumlarla nasıl baş edebileceğimiz üzerinde durulacaktır.”

2- Öğrencilere kızdığımız zaman kendimizi denetlemenin yolları olduğu belirtilir ve

aşağıdaki maddeler tahtaya yazılır.

Seni kızdıran olaydan ya da kişiden uzaklaş.

İçinden 10’a kadar say ve sakince düşünmek için kendine zaman tanı.

Yalnız kal.

Dışarı çık ve yüzünü yıka.

Derin nefes al.

Seni mutlu edecek bir durumu düşün.

Seni neyin kızdırdığını olabildiğince sakin bir sesle karşındaki kişiye söyle.

Harekete geçmeden önce, davranışının doğuracağı sonuçları gözden geçir. Nasıl

davranman gerektiğini bir kez daha düşün.

3- Kızdıkları durumlarda nasıl tepki verecekleri öğrencilere sorulur ve yanıtları olumlu,

saldırgan ve çekingen tutum olarak sınıflandırılarak tahtaya yazılır.

4- Her bir tutumun sonuçları üzerinde tartışılır. Tahtada yazılı olan ve öğrencilerin de

bulduğu olumlu tepkilerin üzerinde durulur.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere kızgınlık duygusunun doğal bir duygu

olduğu ancak bu duygumuzu doğru ifade etmek için tahtada yazılı olan basamakları

uygulamanın hem kendimizi doğru ifade etmede hem de kişiler arası ilişkilerimizi

geliştirmede önemli olduğu vurgulanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden kızgınlık yaratan bir durumla karşılaştıklarında

öğrendiklerini denemeleri ve sonuçlarını gözlemlemeleri istenir.

82

ETKİNLİĞİN ADI: BAZEN ANLAŞAMAYABİLİRİZ

AMAÇ: Bir başkasıyla çatışma yaşamanın doğal olduğu, ancak yanlış davranışlar

sergilendiği zaman çatışmanın şiddetinin giderek artacağı konusunda bilinçlendirme.

MATERYAL:

1- Anlaşmazlık Yaşadığımda Neler Yaparım? Formu (Ek 7)

2- “Kırmızı Pabuçlar” hikâyesi (Ek 8)

UYGULAMA

Bugün arkadaşlarımızla yaşadığımız anlaşmazlıklar üzerine konuşacağız. Hepimiz zaman

zaman arkadaşlarımızla anlaşmazlık yaşarız. Bu oldukça doğal bir durumdur.

Tahtaya aşağıdaki cümleyi yazın

“Anlaşmazlık günlük yaşamın doğal bir parçasıdır.”

Şimdi bir örnek görelim.

Aynı kitabı okumak isteyen iki çocuğun öyküsünü okuyun.

Lale sınıfa girdi. Sırasında oturdu ve kütüphaneden yeni aldığı öykü kitabını çantasından

çıkardı. Kitabın renkli kapağı sıra arkadaşı Halil’in dikkatini çekti. Halil, kitaba bakmak

istedi. Kitabı alıp kapağını açtı. Lale “Kitabı ben okuyacağım onu bana ver.” dedi. Halil

bakmaya devam etti. Lale sinirlendi ve kitabı Halil’in elinden çekti. Halil de baktığı kitabın

elinden çekilmesine sinirlendi. O da kitabı çekti. Kitabın bir ucundan Lale, bir ucundan da

Halil çekiyordu. Kitap bu çekiştirme sonucunda ortadan ikiye yırtıldı.

Bu öyküde Halil ve Lale bir anlaşmazlık yaşadı mı?

Anlaşmazlık konusu neydi?

Şimdi siz de arkadaşlarınızla anlaşmazlık yaşadığınız durumları düşünün. Hangi durumlarda

anlaşmazlık yaşıyorsunuz, örnek vermek isteyen var mı? Bu toplantıların kuralını

unutmuyoruz ve örnekleri verirken anlaşmazlık yaşadığımız kişinin ismini vermiyoruz. Bir

arkadaşım, bir büyüğüm, tanıdığım birisi gibi ifadeler kullanıyoruz.

Çocukların söylediklerini tahtaya yazın.

Söylenmeyenleri ekleyin. Örneğin,

Arkadaşınız size hoşlanmadığınız bir isim taktığında…

Siz ve arkadaşınız farklı oyunlar oynamak istediğinizde…

Siz oyun oynamak isterken, arkadaşınız ders çalışmak istediğinde…

Arkadaşınız sırrınızı başkasına söylediğinde…

Arkadaşınızla alay ettiğinizde…

Arkadaşınız onun yeni oyuncağıyla oynamanıza izin vermediğinde…

En yakın arkadaşınız sizinle değil bir başka çocukla oynadığında…

Bir arkadaşınızı oyuna almadığınızda…

Arkadaşınız size bir şeyler söylerken onu dinlemediğinizde…

Herhangi bir şeyi örneğin bir topu, bir kalemi paylaşamadığınızda anlaşmazlık yaşanır.

Peki, siz bir arkadaşınızla anlaşmazlık yaşadığınızda neler yaparsınız? Size dağıtacağım

kâğıtta bazı davranış örnekleri var. Anlaşmazlık yaşadığınızda, her davranışı ne sıklıkla

yaptığınızı işaretlemenizi istiyorum.

83

Anlaşmazlık Yaşadığımda Neler Yaparım? Formunu (Ek:3) dağıtın ve nasıl yanıtlanacağına

ilişkin açıklama yapın.

Arkadaşlarınızla anlaşmazlık yaşadığınızda sıklıkla bağırıyorsanız “sıklıkla yaparım” yazan

kutunun altına çarpı işareti (tahtaya X yazın) koyun. Bazen bağırıyor, bazen bağırmıyorsanız

“bazen yaparım” yazan kutunun altına çarpı işareti koyun. Anlaşmazlık yaşadığınızda hiç

bağırmıyorsanız “hiç yapmam” yazan kutunun altına çarpı işareti koyun.

Çocuklar formu doldururken, sınıfta dolaşarak doğru işaretleyip işaretlemediklerine ve her bir

madde için işaretleme yapıp yapmadıklarına bakın.

Herkes bitirdi mi? Çok güzel. Şimdi herkes çarpı işaretlerine baksın ve sıklıkla yaptığı şeyleri

bulsun. Sıklıkla yaparım dediğiniz şeyleri daire içine alın. Herkes anlaşmazlık durumunda

sıklıkla neler yaptığını buldu mu? Söylemek isteyen var mı?

Yanıtları dinleyin.

Görüldüğü gibi bir anlaşmazlık yaşadığımızda, kimimiz sıklıkla arkadaşımıza vurup itiyoruz,

kimimiz sıklıkla hiçbir şey söylemiyor ya da kaçıyoruz, kimimiz de sıklıkla anlaşmaya varmayı

deniyoruz.

Anlaşmazlığın Tırmanışı

Şimdi size bir öykü okuyacağım. Bu öyküde, iki çocuk arasında yaşanan anlaşmazlığı ve bu

anlaşmazlığın giderek nasıl tırmandığını, şiddetlendiğini göreceğiz.

Kırmızı Pabuçlar öyküsünü (Ek:4) öğrencilere dağıtın. Sonra yüksek sesle okuyun.

Bu öyküde anlaşmazlık ne zaman başladı? İlk ne oldu?

Ayşe, Zeynep’e “ ayakkabılar sana hiç yakışmamız; çok komik olmuşsun.” dedi.

Tahtaya bir merdiven çizin. Merdivenin ilk basamağına bu cümleyi yazın.

Sizce Zeynep bu durumda ne hissetmiştir?

Sonra ne oldu?

Zeynep, Ayşe’ye “ Senin o eski ayakkabıların kadar komik olamaz.” dedi.

Merdivenin 2. basamağına bu cümleyi yazın.

Sizce Ayşe bu durumda ne hissetmiştir?

Sonra ne oldu?

Ayşe, Zeynep’i itti.

Merdivenin 3. basamağına bu cümleyi yazın.

Sizce Zeynep ne hissetmiştir?

Sonra ne oldu?

Zeynep de Ayşe’yi itti.

Merdivenin 4. basamağına yazın.

Sizce Ayşe ne hissetmiştir.

84

Gördüğünüz gibi Zeynep’le Ayşe arasındaki anlaşmazlık gittikçe artıyor.

5,6,7,ve 8. Maddeler için yukarıdaki formatı kullanarak devam edin.

10. Ayşe Zeynep’in ayakkabısına baktı.

11. Zeynep Ayşe’nin ayakkabısını çizdi.

12. Birbirlerini itip kakmaya, birbirlerinin saçını yolmaya başladılar.

13. İkisi de “ Bana yeni bir ayakkabı alacaksın” diye bağırarak ağladı.

Gördüğünüz gibi Zeynep’le Ayşe arasındaki anlaşmazlık gittikçe arttı.

Anlaşmazlık arttıkça Zeynep ve Ayşe’nin duygularının giderek daha şiddetlendiğini,

yoğunlaştığını söyleyebilir miyiz?

Evet, anlaşmazlık tırmandıkça Zeynep ve Ayşe’nin kızgınlıkları da arttı. Ayşe ve Zeynep bir

anlaşmazlık durumu yaşadılar. Birbirlerine hoş olmayan şeyler söylediler ve doğru olmayan

davranışlar yaptılar. Bu nedenle anlaşmazlıkları giderek tırmandı. Birbirlerine olan

kızgınlıkları giderek arttı. Sonuçta ikisi de zarar gördü.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Başta da söylediğimiz gibi anlaşmazlık, yaşamın

doğal bir parçasıdır. Ama yanlış davranışlar sergilediğimizde, anlaşmazlık gittikçe tırmanır

ve her iki tarafa da hoş olmayan duygular yaşatır.

.

85

EK 7

ANLAŞMAZLIK YAŞADIĞIMDA NELER YAPARIM?

Arkadaşlarınızla anlaşmazlık yaşadığınızda sıklıkla bağırıyorsanız “ sıklıkla yaparım”

yazan kutunun altına çarpı işareti koyun, bazen bağırıyor bazen bağırmıyorsanız “bazen

yaparım” yazan kutunun altına çarpı işareti koyun, anlaşmazlık yaşadığınızda hiç

bağırmıyorsanız “hiç yapmam” yazan kutunun altına çarpı işareti koyun.

Sıklıkla

Yaparım

Bazen

Yaparım

Hiç

Yapmam

Bağırırım.

Hiçbir şey yapmam.

Öğretmenime ya da müdüre söylerim.

Kızdığım arkadaşımla alay ederim.

Ağlarım.

Vururum ya da iterim.

Küserim.

Arkadaşım nasıl istiyorsa öyle yaparım.

Kaçarım.

Anlaşmaya çalışırım.

86

EK 8

KIRMIZI PABUÇLAR

(Serap AKGÜN, Arzu ARAZ)

Ayşe okulun karşısındaki mağazada bir çift kırmızı ayakkabı görmüş ve onları alması

için annesine yalvarmıştı. Annesi “Bu yıl ayakkabın var şimdi alamayız, belki seneye.”

deyince Ayşe çok üzülmüş ama ısrar da etmemişti. Yine de her gün okula giderken önünden

geçtiği ayakkabıcının vitrinindeki kırmızı ayakkabılara bakıyor ve onu giyeceği günleri hayal

ediyordu.

O gün okula giderken, her zamanki gibi kırmızı ayakkabılarına bakmak için vitrinin

önüne gittiğinde kırmızı ayakkabılarını göremeyince çok üzüldü. Acaba kırmızı ayakkabıları

şimdi kimin ayağındaydı? Kafasında kırmızı ayakkabılar, sınıfa girdi yerine oturdu. Az sonra

Zeynep ayağında yeni kırmızı ayakkabıları ile sınıfa girdi. Ayşe ne yapacağını şaşırdı.

Şaşkınlıkla Zeynep’i işaret ederek “Ayakkabılar sana hiç yakışmamış, çok komik

olmuşsun.” dedi Zeynep çok sinirlenmişti. “Senin o eski ayakkabıların kadar komik olamaz.”

dedi. Bu sözler Ayşe’yi çok kızdırdı. Zeynep’i itti. Zeynep hiç durur mu O da Ayşe’yi itti.

Ayşe, Zeynep’in yeni kırmızı ayakkabısının üzerine öyle bir bastı ki hem ayakkabı kirlendi

hem de Zeynep “Ayağım, ayağım” diye ağlamaya başladı.

Sonra birden o da Ayşe’nin üzerine atıldı ve onun ayakkabısını elindeki kalemle çizdi.

Ayşe ve Zeynep birbirlerini itip kakmaya birbirlerinin saçını yolmaya başladılar. Ayşe “Bu

ayakkabılar artık giyilmez, bana yeni bir ayakkabı alacasın.” diye avaz avaz bağırırken

Zeynep de “ Asıl sen yepyeni ayakkabımı mahvettin, bana yeni bir ayakkabı alacaksın.” diye

hem bağırıyor hem de ağlıyordu.

Anlaşmazlık, günlük yaşamın doğal bir

parçasıdır. Ama yanlış davranışlar

sergilediğimizde, anlaşmazlık gittikçe

tırmanır ve her iki taraf da mutsuz olur.

87

ETKİNLİĞİN ADI: AKRAN BASKISINA DİRENME

AMAÇ: Öğrencilere arkadaş grubunun, uygun olmayan istek ya da tekliflerine hayır

diyebilmelerini sağlamak.

MATERYAL: Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA:

1. Akran baskısına direnme becerisi tanımı verilir.

Akran baskısına direnme becerisi, uygun olmayan davranışta bulunmak isteyen ve bu

davranışı yapmaya kendisini de teşvik etmeye çalışan arkadaşına direnme,ona hayır diyebilme

becerisidir.

2. Öğrencilerin ikişerli gruba ayrılması ve kendilerine verilen akran baskısına yönelik

örnek durumları canlandırmaları istenir.

Örnek durumlar:

• İzinsiz olarak arkadaşının eşyasını kullanmayı teklif eden bir arkadaşına hayır

diyebilme

• Okulun herhangi bir eşyasına zarar vermeyi teklif eden arkadaşına hayır diyebilme

• Yapmak istemediği bir davranışı yapmayı öneren ya da zorlayan arkadaşına hayır

diyebilme

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Canlandırılan örnek durumda akran baskısına ne

kadar etkili’’Hayır’’dendiği tartışılır. Bu gibi durumlarda başka nasıl tepkiler verilebileceği

üzerinde durulur. Bu beceriyi kazanmanın(akran baskısına direnme, kararlarını kendi kendine

verme, başkalarının etkisi altında kalmama vb.) sağlayacağı yararlar konusunda tartışılarak

etkinlik sonlandırılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden, verdikleri kararlarda çevrelerindeki kişilerden ne

kadar etkilenip etkilenmediğini gözlemlemeleri istenir.

88

KAPLUMBAĞA TEKNİĞİ

Bazı durumlar bizi öfkelendirir ve kontrolümüzü kaybettirir. Böyle durumlarda genellikle

öfkelenmekten başka bir çıkar yol göremeyiz. Ama öfke kontrolü için bazı teknikler vardır.

Bunlardan biri de kaplumbağa tekniğidir.

Öfke genellikle çevremizde kontrol edemediğimiz bir durum yüzünden patlak verir. Mesela

bir topun kafamıza çarpması veya trafikte birinin korna çalması gibi ve bazen de kaybetme

korkumuz yüzünden ortaya çıkar. Fakat her ne olursa olsun öfkemiz geçtikten sonra

yaptıklarımızdan utanç duyarız. Öfke tabiatımızın bir parçası gibi dursa da insanoğlunun

aşması gereken bir duygudur.

Kaplumbağa tekniği oldukça basit ve yararlıdır. Şimdi gözünüzde bir kaplumbağa

canlandırın. Bir tehlike anında kaplumbağa ne yapar kabuğuna çekilir. Öfkemizin ana nedeni

de tehlike de hissetmemizdir.

Zihnimiz bir tehlike anında iki şekilde tepki verir kaç kurtul veya savaş, mücadele et.

Ama 21. yüzyıl toplumunda alt benliğimizle değil kendi kişiliğimizle hareket etmeli ve

öfkemizi kesinlikle kontrol etmeliyiz. Bu yüzden öfke bizi yakalandığında yapmamız

gerekenler basittir.

89

1- Öfkelendiğinizde Farkında olun.

Öfkeni fark et ve onu izle onun nasıl yükseldiğini ve seni nasıl zorladığını fark et. Bu sayede

öfkeye kapılmak yerine onu izleyerek onu anlamış olacaksın.

2- Öfkelendiğinizde öfkeli şeyler düşünmeyi bırakın.

Öfkelendiğimizde genellikle parçalamak, kırmak, küfretmek, dövmek gibi yıkıcı düşünceler

bizi sarar ve bunlara bazen uyarız. Fakat öfkemiz geçtikten sonra ne yazık ki bize bıraktığı

şeyler korkunçtur. Sevdiklerimizi üzmüş ve onları kırmışızdır. O halde öfkelendiğinizde

durdurmanız gereken en önemli düşünceler öfke düşünceleridir. Onları durdurun göreceksiniz

öfkenizde duracak.

3- Şimdi Kaplumbağa gibi düşünün ve Kabuğunuza çekilin

Bir meditasyon gibi düşünün bunu. Kabuğunuz olduğunu düşünün ve içinize dönün derin

nefesler alıp verin ve sakinleşmeye odaklanın. Bu sayede sakinleşecek ve öfkenizi kamçılayan

hormonlardan kurtulmuş olacaksınız. Genellikle sakinleşmeniz bir veya iki dakikadan fazla

sürmez...

4- Artık kabuğunuzdan çıkabilirsiniz.

Şimdi problemi daha net görecek ve doğru bir çözümle yaklaşacaksınız...

90

ETKİNLİĞİN ADI: İYİ Kİ ARKADAŞIMSIN

AMAÇ: Başkalarının iyi ve güçlü yanlarını fark edebilmek ve bunu dile getirme becerisini

geliştirmek

UYGULAMA

1- Öğrencilere aşağıdaki sorular sorularak arkadaşlıkla ilgili tartışma başlatılır.

Bir arkadaşlıkta nelere değer veriyorsunuz?

Arkadaşsız kalmak nasıl olurdu?

Arkadaşsız kaldığınızda neler hissedersiniz?

Sahip olduğunu düşündüğünüz arkadaşlık becerileri nelerdir?

2- Ortak noktalar ve farklılıklar vurgulanır.

3- Daha sonra, öğrencilerden iyi arkadaşlarında onunla ilgili olumlu buldukları ve değer

verdikleri özellikleri söylemeleri istenir.(Örn: Merhaba Selma! Benim arkadaşım

olduğun için ne kadar mutlu olduğumu söylemek istedim. Doğru olmadığını düşünsen

de yaptığım davranışlara değer verdiğini hissediyorum. Bu çok hoşuma gidiyor.”

gibi.)

4- Gönüllü öğrencilerden, en iyi arkadaşlarıyla ilgili olumlu düşüncelerini ve onlara

verdikleri değerleri söylemeleri istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdaki sorular sorularak duygular/düşünceler

paylaşılır ve etkinlik değerlendirilir.

Arkadaşlarınızın olumlu ve değer verdiğiniz özelliklerini söylediğinizde neler

hissettiniz?

Hakkında konuşulan kişi, duydukları karşısında neler hissetti?

Olumlu özellikleri dile getirdiğinizde bunlar, ilişkilerinizi nasıl etkiler?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Arkadaşlarında gözlemledikleri olumlu davranışları övmeleri ve

ilişkilerinde değişme olup olmadığını gözlemlemeleri istenir.

91

ETKİNLİĞİN ADI: KENDİMİ SEVİYORUM

AMAÇ: Öğrencilerin kendilerini ve olumlu özelliklerini fark etmelerini sağlamak

UYGULAMA

1- Grup üyelerine kâğıtlar dağıtılır ve adlarını kâğıtların üstüne yazmaları istenir.

2- Grup üyelerinden isimlerinin altına sevdikleri, gurur duydukları ya da memnun

oldukları bir özelliklerini sevdikleri renkte bir kalemle yazmaları istenir. Bu özelliğin

görünüşleri, kişilik özellikleri ya da becerileri ile ilgili olabileceği belirtilir.

3- Ardından kâğıtları ters çevirmeleri ve arka yüzüne bu kez kendileri ile ilgili

hoşlanmadıkları bir özelliklerini sevmedikleri renkte bir kalem kullanarak yazmaları

istenir.

4- Bu işlemler birkaç kez tekrarlanır.

5- Grup üyelerinden kendileri hakkında yazmış oldukları hoşlanmadıkları özelliklerinin

altına “……………………. sam bile kendimi seviyorum” ya da

“……………………zaman bile kendimi seviyorum” biçiminde ifadeler yazmaları

istenir. (Örneğin “ İyi resim yapamasam bile kendimi seviyorum” ya da “Gözlük

taktığım zaman bile kendimi seviyorum ”gibi.)

6- Yazma işlemini tamamladıktan sonra gönüllü üyelerin kâğıtlarına yazdıklarını, grupla

paylaşmaları istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdaki sorular sorularak grup etkileşimi başlatılır.

Hoşlandığınız ve hoşlanmadığınız özelliklerinizi yazarken neler düşündünüz ve

hissettiniz?

Kendinizi sevdiğinizi söylemek size neler hissettirdi?

Olumlu ve olumsuz özelliklerimizle kendimizi sevmenin ve kabul etmenin önemi vurgulanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden, burada belirtmedikleri hangi olumsuz

özelliklerine rağmen kendilerini sevdiklerini düşünmeleri istenir.

92

ETKİNLİĞİN ADI: ALO!

AMAÇ: Öğrencilerin, etkilin dinleme kurallarını öğrenmelerine yardımcı olmak, birini

dinlerken onun sözsüz davranışlarına dikkat etmelerini sağlamak.

UYGULAMA:

1- Öğrencilere, telefonla konuşmakla yüz yüze konuşmak arasındaki farklılıklar sorulur.

2- “Hangisinde karşımızdaki kişinin bizi dinleyip dinlemediğini daha iyi anlayabiliriz?”

diye sorulur ve bunun nedenleri üzerinde tartışılır.

3- Yüz ifadesinin ve beden duruşunun iletişimdeki önemi vurgulanır. Dikkatli ve

dikkatsiz dinlemenin özelliklerinden bahsedilir.

Dikkatli dinlemede,

Yüzümüz konuşmacıya dönüktür. Onun gözlerine bakarız.

Anlatılan konu hakkında düşünür ve dinlediğimizi belli etmek için kafamızı sallar “

hıhı”, “evet” gibi tepkiler veririz.

Bir söz söylemek için karşımızdakinin söylediklerini bitirmesini bekleriz.

Dikkatsiz dinlemede ise,

Konuşan kişinin yüzüne bakmayız.

Başka konuya geçeriz ya da başka işlerle ilgileniriz.

Karşımızdaki kişinin sözünü keseriz.

4- Öğrenciler dikkatli dinleme ve dikkatsiz dinleme biçimlerini canlandırırlar.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Hangi dinleme biçiminin kendimizi iyi hissettirdiği,

hangisinin kötü hissettirdiği, hangisinde birbirimizi daha iyi anladığımız tartışılır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilere, kendilerinin ve çevrelerindeki kişilerin dinleme

biçimlerine dikkat etmeleri söylenir.

UYGULAYICILARA ÖNERİLER: Öğrencilere dikkatli ve dikkatsiz dinleme biçimleri

anlatılırken uygulayıcının kendisi de bir durumu canlandırabilir.

93

ETKİNLİĞİN ADI: BEN Mİ? SEN Mİ?

AMAÇ: Öğrencilerin ben dili ve sen dili kavramlarının farkını ve sonuçlarını anlamalarına

yardımcı olmak.

MATERYAL : Birer adet posterleştirilmiş Ek 9 ve Ek 10

UYGULAMA:

1. Posterleri tahtaya asın (Hazırlanamadığı takdirde tahtaya yazılabilir).

2. Öğrencilere ben dili ve sen dili kavramlarını örnekler vererek açıklayın. Sen dilini

kullandıklarında karşılarındaki insanın suçlandığını hissederek savunmaya geçebileceğini,

buna karşılık ben dili kullanıldığında tam tersi bir sonuç elde edilebileceğini ve ortadaki

problemin çözülme ihtimalinin çok düşük olacağını vurgulayın.

3. Bir öğrenciden tahtadaki ben dili ve sen dili örneklerini yüksek sesle okumasını isteyin.

4. Varsayımsal durumlar vererek bu durumlara öğrencilerin önce sen dili, sonra da ben dili

kullanarak tepkide bulunmalarını isteyin. Hangi yöntemin daha iyi sonuç vereceğini tartışın.

5. Aşağıdakine benzer senaryolar vererek senaryolardaki birey sayısı kadar öğrencilerden

oluşan gruplardan, önce bu durumda normalde nasıl davranacaklarını, sonra da ben dili

kullanarak nasıl tepkide bulunacaklarını (ilk canlandırmada ben dili kullandıysa sen dili

kullanarak) canlandırmalarını isteyin. (öğrencilere canlandırmaya başlamadan önce hazırlık

yapmaları için süre ayırın).

• Yerde bir kalem var. İki öğrenci onu almak için çabalıyorlar ve kalemin kime ait

olduğuna ilişkin tartışmaya başlıyorlar.

• Özge ve Elif bahçede oynamaya gidiyorlar. Nihal de onlara katılmak istiyor. Ancak

onlar Nihal'i görmezlikten geliyor. Nihal kendini incinmiş hissediyor.

• Halil ve Nazmiye birlikte hazırlamaları gereken bir ödev için kütüphaneye gidiyorlar.

Halil getirmesi gereken bazı malzemeleri evde unutmuş. Bu yüzden ödevlerini

yetiştiremeyebilirler.

• Ferah sabah evde kardeşi ile tartışmış. Okula geldiğinde ona günaydın diyen Meral'e

"Git başımdan" diye bağırır.

(Sınıfın düzeyine göre senaryoları çeşitlendirebilirsiniz.)

6. Her bir senaryonun oynanmasından sonra hangi yöntemin daha olumlu sonuçlar

doğuracağını öğrencilerle tartışın.

7. Öğrencilerin etkinlikle ilgili yaşantılarını paylaşarak etkinliği sona erdirin.

94

EK 9

BEN DİLİ

Üzüldüm

Bana isim takman beni kırdı.

Şu anda kendimi aşağılanmış hissediyorum.

95

EK 10

SEN DİLİ

Sen hep böyle yapıyorsun.

Sinirlerimi bozuyorsun.

Kendini çok büyük görüyorsun.

96

ETKİNLİĞİN ADI: KIZMADIM KARDEŞİM

AMAÇ: Öğrencilerin öfke duygusunu ve kaynaklarını tanımalarına yardımcı olmak.

MATERYAL: Öfke Durum Formu (Ek11)

UYGULAMA

1- Öğrencilere öfke duygusu ile ilgili aşağıdaki açıklamalar yapılır.

Öfke duygusu, normal bir duygudur. Öfkeyi olumsuz yapan, kişilerin bu duyguyu

dışavurum biçimleridir. Dışavurum biçimleri öğrenilmiş davranışlardır. Uygun

dışavurumu sağlamanın ilk basamağı kişinin “hangi durumlarda öfkelendiğinin”

belirlenmesidir.

2- Hiç öfkelenmemenin mümkün olup olmadığı sorulur.

3- Etkinlik formu öğrencilere dağıtılarak öğrencilerden formu doldurmaları istenir.

4- Öğrencilerden verdikleri yanıtları sınıfla paylaşmaları istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilerin öfkelenme nedenlerinin bazen benzerlik

bazen de farklılık gösterebileceği vurgulanır. Bu farklılıkların neden kaynaklandığı tartışılır.

Öfkelendikleri zaman bunu nasıl dışa vurduklarını ve bunun sonucunda yaşadıklarını

anlatmaları istenir.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerin öfkelendiklerinde, bu duygunun nedenlerini

bulmaya çalışmaları ve bu etkinlikte konuşulan uygun baş etme yolarını denemeleri önerilir.

97

EK 11

ÖFKE DURUMU FORMU

Yönerge: Geçtiğimiz haftayı düşünerek sizi öfkelendiren kişi ya da durumları, ilgili kutucuğa

işaretleyiniz.

Kişiler

Durumlar

Anne Baba Kardeş Akraba Arkadaş Öğretmen Diğer

(………)

İsteğini

alamama

Haksız

davranış

Kayıp

(Arkadaşlık,

fırsat vb.)

Kavgalar

Engellenme

Eleştirilme

Azarlanma

Anlaşılamama

Sınırlanma

Saygısızlık

Gurursuzluk

Diğer

(……………)

Diğer

(……………)

98

ETKİNLİĞİN ADI: ÇATIŞMA ŞEMASI

AMAÇ: Öğrencilerin çatışmalarda, çatışan tarafların ihtiyaç ve endişelerinin farkına

varmaları ve bu doğrultuda çözüm üretmelerini sağlamak.

MATERYAL: Ek 12 ve Ek 13 (öğrenci sayısı kadar çoğaltılmış)

UYGULAMA

1- Tahtaya Ek12’de yer alan “çatışma şeması” çizilir ve şema tanıtılır.

2- Öğrencilere, çatışmaların çözümlenmedi için her bir tarafın ihtiyaç ve endişelerinin

bilinmesi gerektiği vurgulanır. (Endişeler, genelde çatışan kişilerin derinde

hissettikleri korkulardır.)

3- Öğrencilerle, bir çatışmada çatışan taraflar belirlenir, öğrencilerden her bir tarafın

ihtiyaç ve endişelerine yoğunlaşmaları istenir.

4- Öğrencilere, Ek 13’te yer alan öykü okunur ve her bir öğrenciye Ek 13 dağıtılır.

5- Gönüllü öğrenciler seçilerek öyküdeki çatışmanın canlandırılması sağlanır.

6- Canlandırmadan sonra, öyküdeki tarafların isimleri, tahtadaki şemaya yerleştirilir.

7- Sınıfça bu kişilerin ihtiyaç ve endişeleri belirlenerek şemaya yazılır.

8- Öğrencilere çatışmaların çözümlenmesi için çatışmada yer alan her bir tarafın

minimum düzeyde de olsa ihtiyaçlarının temin edilmesi, endişelerinin giderilmesi

gerektiği belirtilir ve sınıfça çatışmaya çözüm yolları üretmeleri istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilerin, etkinlikle ilgili görüş ve düşüncelerinin

paylaşılması sağlanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden, gazetelerden çatışmayla ilgili herhangi bir haber

seçip çatışan tarafların ihtiyaç ve endişelerini belirleyerek “çatışma şeması” doldurmaları

istenir.

99

EK 12

ÇATIŞMA ŞEMASI

A Kişisi

İHTİYAÇLARI Arkadaşlarından destek ENDİŞELERİ Her şeyi kendi başına yapıyor olmak

B Kişisi

İHTİYAÇLARI Arkadaşlık, bilgisayar ENDİŞELERİ Arkadaşsızlık Arkadaşlarının, eviyle alay etmeleri

D Kişisi

İHTİYAÇLARI İyi not Daha iyi çalışma becerileri Küçük görevler ENDİŞELERİ Sınıfta kalmak

C Kişisi

İHTİYAÇLARI Arkadaşlarından destek Arkadaşlarının haftanın iki günü çalışamayacağını anlamaları ENDİŞELERİ Annesine yardım etmek Okul ve ailevi sorumluluklarını dengelemek

100

EK 13

GÜZELKÖY’DE BİR ÇATIŞMA

Ahmet Zenginoğlu, kasabanın zengin iş adamı olarak tanınmaktadır. Kasabanın el

değmemiş bir bölgesinde, Dalyan yakınlarındaki sahilde geniş bir arazinin sahibidir. Bu arazi,

sessiz güzelliğiyle bilinen Güzelköy kasabasının hemen yanında, tepe üzerine kurulmuş bir

ormanın içinde yer almakta ve tepeden alabildiğince uzanan lacivert bir koya bakmaktadır.

Ahmet Bey, bu arazisini değerlendirmek ve para kazanmak istemektedir. Bu arazide iki

diskosu, yedi şelalesi olan 500 odalı büyük bir otel kompleksi yapmayı planlamaktadır. Ortağı

kendisine az bir maliyetle çok sayıda turist göndermeyi vaat eden Alman bir turizmcidir. Eğer

bu oteli ucuz bir maliyetle gerçekleştirebilirlerse uygun fiyata çok sayıda turisti düzenli olarak

getirebilirler. Ahmet Bey, henüz herhangi bir mimar ile anlaşma yapmamıştır ve bu plana katı

bir şekilde bağlı değildir yine de mutlaka bu arazisini değerlendirmek ve buradan kazanç

sağlamak istemektedir.

Ancak, Ahmet Bey, bu planı gerçekleştirmekte bazı sıkıntılar yaşamaktadır.

Güzelköy’de emekli olmuş, temiz havası ve sessizliği için bu beldeye yerleşmiş çok sayıda

yaşlı kişi yaşamaktadır. Buradaki küçük köy atmosferini ve herkesin birbirini tanıdığı bir

ortamda yaşamayı sevmektedirler. Bu grup, otelin yapılması durumunda gece çok gürültü

olacağından uyuyamamaktan veya alıştıkları düzenin bozulacağından endişe etmekte ve bu

nedenle otelin yapımına şiddetle karşı çıkmaktadırlar. Bu düşünceyle bir araya

toplanmışlardır ve Mine Hanım önderliğinde oteli protesto etmeyi planlamaktadırlar.

Ahmet Bey, sadece emeklilerden oluşan gruptan değil, çevreci bir organizasyon olan

Greenpeace’den de yoğun bir tepki almaktadır. Güzelköy’de yaşayan Şule Hanım,

Greenpeace’in bölge koordinatörüdür. Kendisi bu otel projesine şiddetle karşıdır. Arazi

üzerinde yaptığı araştırmada, otelin yapılması durumunda 200 ağacın kesileceğini saptamıştır.

Bunlardan 25 tanesi, nadir yetişen “güllük” ağaçlarından oluşmaktadır. Ayrıca Caretta Caretta

kaplumbağaları da her yıl yumurtalarını bırakmak için buraya gelmektedirler. Kaplumbağa

yavruları yumurtalarından dışarı gece çıkarlar. Yumurtalarını kırdıktan sonra, ay ışığının

yardımıyla denizdeki hayatlarına başlamak üzere denize doğru yürürler. Yumurtadan yeni

çıkan kaplumbağalar, bu dönemce sahil çevresinde herhangi bir başka ışıkla karşılaşırlarsa bu

ışığın ay ışığı olduğunu varsayarak deniz yerine bu ışık kaynağına doğru yürümeye başlarlar.

Bu, zaten nesli tükenme tehlikesi yaşayan birçok kaplumbağanın ölümüne sebep olacaktır. Bu

nedenle Şule Hanım, bu otel kompleksinin durdurulması için geniş çaplı bir kampanya

başlatmıştır. Kendisi aslında tüm güllük ağaçlarının ve diğer ağaçların %75’inin ve de

kaplumbağa yavrularının korunması durumunda mutlu olacaktır.

Yunus, Güllük’te yaşayan işsiz bir gençtir. Kendisi bu otel kompleksinin yapılmasını

yeni doğacak iş imkânlarını düşünerek hevesle beklemektedir. Bu sayede şehre göç etmek

zorunda kalmayacak, sevdiği beldede hayatını sürdürecektir. Yunus, iş konusunda seçici

değildir, herhangi bir iş imkânı onun hayatını değiştirmeye yetecektir. Veysel Bey kasabanın

muhtarıdır ve çok yakında gerçekleşecek olan seçimlerde yeniden seçilmek istemektedir. Otel

konusunda kasabanın ikiye bölündüğünün bilincindedir, bununla beraber seçilebilmek için her

iki gruptaki insanların da oyuna ihtiyaç duymaktadır.

101

ETKİNLİĞİN ADI: PROBLEM ÇÖZME

AMAÇ: Öğrencilerin etkili sorun çözme basamaklarını kullanmasını sağlama

MATERYAL: Ek 14

UYGULAMA

1- Öğrenciler beşerli gruplara ayrılır.

2- Öğretmen, öğrencilere sınıfta yaşanan sorunları sorar ve ifade edilen sorunlar tahtaya

yazılır.

3- Sorunların içerisinden öğrencilerin belirlediği bir sorun tespit edilir.

4- Öğretmen Ek 14’teki deki bilgileri öğrencilere anlatır.

5- Her gruptan, sorun çözme sürecinde dikkat edilecek unsurları dikkate alarak, seçilen

soruna çözüm getirmeleri istenir.

6- Her grup yazdıklarını sınıfla paylaşır.

7- Aşağıdakilere benzer sorularla grup etkileşimi devam eder.

Sorunu çözerken neler yaşadınız? Neler hissettiniz?

Sorunu çözerken nasıl bir süreç izlediniz?

Sorunu çözerken nelere dikkat ettiniz?

Neleri göz önünde bulundurdunuz?

8- Sorun çözme sürecinde dikkat edilecek unsurları açıklamanın önemi ve gerekliliği

vurgulanarak etkinlik sonlandırılır.

102

EK 14

SORUN ÇÖZME SÜREÇLERİ

Crawford ve Bodin’e göre (1996), çatışmaları çözmek için başvurulabilecek üç tane sorun

çözme süreci vardır. Müzakere, arabuluculuk ve oybirliği ile karar alma.

Müzakere: Aralarında anlaşmazlık olan tarafların ya bizzat kendilerinin ya da temsilcilerinin

başkalarından yardım almaksızın birlikte çalışarak aralarındaki anlaşmazlığı çözmek amacıyla

yüz yüze geldikleri bir sorun çözme yöntemidir.

Arabuluculuk: Aralarında anlaşmazlık olan tarafların ya bizzat kendilerinin ya da

temsilcilerinin “arabulucu” denen tarafsız birinin de yardımıyla aralarındaki anlaşmazlığı

çözmek amacıyla yüz yüze geldikleri bir sorun çözme sürecidir.

Oy Birliğiyle Karar Alma: Aralarına anlaşmazlık olan bütün tarafların ya da temsilcilerinin,

bütün tarafların destekleyebileceği bir eylem planı oluşturarak anlaşmazlığı çözmek amacıyla

iş birliği yaptıkları bir grupla sorun çözme sürecidir. Bu sürece tarafsız biri de katılabilir ve

süreci hızlandırabilir ama bu zorunlu değildir.

Yukarıda belirtilen sorun çözme süreçleriyle çatışmaları çözmek için, dört temel ilkenin

anlaşılması gerekir.

1. Kişilerle sorunları birbirinden ayırmak

2. Çıkarlar üzerinde odaklaşmak

3. Herkesin kazanacağı seçenekler bulmak

4. Seçenekleri değerlendirmek.

Sorunlar karşısında insanlar birbirinden farklı tepkiler gösterebilir. Bazı kişiler, herhangi bir

sorun karşısında hemen “sert” bir tepki gösterme eğilimindedir. Bu kişiler başkalarıyla

anlaşmazlığa düştükleri ya da aralarına bir çatışma çıktığı zaman güç kullanma yoluna

başvururlar. Karşı tarafı tehdit ederek, bağırıp çağırarak, vurarak, kırarak, döverek vb. kendi

çözüm önerilerini dayatırlar. Bazı kişiler de sorunlar karşısında oldukça “yumuşak” bir tepki

gösterme eğilimindedir. Bu kişiler daha ciddi bir tatsızlığın ortaya çıkmaması için geri

çekilirler, sorunlar karşısında kolayca pes ederler ve kendi isteklerinden vazgeçerler. Bazı

kişiler ise sorunlar karşısında “ilkeli” bir tutum sergilerler. Bu kişiler için önemli olan,

sorunları her iki tarafın da tatmin olacağı adil bir çözüm bulmaktır. Çünkü her hangi bir sorun

karşısında başvurulan çözümün, adil olduğu ölçüde kalıcı olduğuna inanırlar.

Yukarıda tanıtılan üç farklı tepki, üç farklı sonuca yol açar:

1. Taraflardan biri kazanır diğeri kaybeder (Kazan/Kaybet)

2. Her iki taraf da kaybeder (Kaybet/Kaybet)

3. Her iki taraf da kazanır (Kazan/Kazan)

Sorunlar karşısında “sert” bir tepki gösterildiğinde taraflarda biri kazanırken, diğeri kaybeder

ya da bazen her ikisi de kaybeder. “Yumuşak” bir tepki gösterildiğinde de sonuç aynıdır. Bu

kez de taraflardan biri kazanırken diğeri kaybeder, ya da her ikisi de kaybeder. Sorunlar

karşısın da “ilkeli” bir tepki gösterildiğinde ise genellikle kaybeden olmaz her iki taraf da

kazanır.

103

SORUN ÇÖZMEYİ ENGELLEYEN OLUMSUZ DÜŞÜNCELER

Ben yapamam

Bu sorun beni aşar

Bu çok zor

Başkalarının bunu yaptıklarını biliyorum. Ama bu benim için çok zor

Eğer daha fazla imkânım olsaydı ( daha fazla zamanım ya da param olsaydı, başkalarından

yardım alabilseydim, daha becerikli olsaydım vb.) o zaman bu sorunu çözebilirdim.

Dünya, benim hakkımdan gelmek için fırsat kolluyor. Ben bu sorunla baş başayım.

Bu çok acil bir durum, düşünecek zaman yok.

SORUN ÇÖZMEYİ KOLAYLAŞTIRAN OLUMLU DÜŞÜNCELER

İyi niyet

Sorunların birden fazla çözümü olduğuna inanma

Bir tarafın kazanması, diğer tarafın kaybetmesini gerektirmez. Herkes kazanabilir.

Sorunlara farklı bakış açısı ile yaklaşmak. Başkalarının bakış açılarını öğrenmek için etkin

bir dinleyici olma,

Güç kullanmaktan kaçınma, sorunlar üzerinde odaklaşma

Duyguları dikkate alma.

İnsanlar, olanla olması gereken durum arasındaki farkın yol açtığı gerginlikten kurtulmak

isterler ve bunun için farklı yollara başvururlar.

Bunlarda bazıları kişiyi istediği sonuca ulaştırabilir, bazıları ulaştırmaz. Sorun çözme, mevcut

durumla erişilmek istenen amaç arasındaki boşluğun algılandığı ve bunun yol açtığı gerginliği

ortadan kaldırmaya yönelik çabaları ifade eden bilişsel ve davranışsal bir süreçtir. Bu süreç

bir sorunun fark edilmesi ve sorunun tanımlanmasıyla başlar ve soruna çözüm bulununcaya

kadar devam eder.

104

SORUN ÇÖZME SÜRECİ

1- Sorunun fark edilmesi: Sorun çözme sürecinin ilk aşaması, bir güçlüğün sezilmesi ya da bir

şeylerin yolunda gitmediğinin fark edilmesidir. Sorunlar tesadüfen ya da sistematik

incelemeler sonucunda fark edilebilir. Ama genellikle sorunlar, doğal olarak ortaya çıkarlar ve

gerginliği ya da çatışmayı artırarak varlıklarını bize duyururlar. Eğer gerginlikle yüzleşilmez

ya da üstleri örtülür ve inkâr edilirse koşullar daha da kötüleşir.

2- Sorunun tanımlanması: Sorunun belirtileri fark edilerek başkalarının dikkatine sunulunca

doğal olarak bazı adımların atılması gerekir. Bunlardan ilki sorunun açıklığa kavuşturulması,

nelerle ya da kimlerle ilişkili olduğunun anlaşılmasıdır. Bu noktada sorunun başkaları ile ne

ölçüde ortak bir sorun olduğunun ve aciliyet derecesinin saptanması gerekir.

3- Alternatiflerin üretilmesi: Alternatif çözümler üretme aşamasında, eleştirinin olmadığı bir

ortamda çok sayıda çözüm önerisinin ortaya konabildiği, daha sonrada bu önerilerin

birleştirilerek geliştirilebildiği beyin fırtınası tekniğinden yararlanılabilir. Belli bir sorunun

çözümü ile ilgili tüm görüşler ortaya konmadan önce çözümün belirlenmesi çözümün

niteliğini azalttığı gibi kişiler arasındaki açık iletişim de engeller. Bu durum insanları çok

erken bir değerlendirme yapmaya zorlar ve kendi görüşlerini savunmaya iter. Farklı çözümler

üretildikten sonra çözümleri birleştirmek ve sentezlemek gerekmektedir.

4. Çözümlerin seçilmesi: Yeni verile toplayarak alternatifler üzerinde düşünmek için zaman

ayırdıktan sonra, sorunun çözümü ile ilgili her alternatifin sonuçlarını göz önünde

bulundurmak gerekir. Yani bu aşamada olası her çözümün, güçlü ve zayıf yanlarının dikkatli

bir biçimde değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme sonucunda en uygun çözüme karar

verilir.

5. Uygulama: Seçilen çözümün uygulanabilirliğinin de bu süreçte göz önünde bulundurulması

gerekir.

6. Değerlendirme ve Düzeltme: İnsanların, yeni düşüncelere direnç göstermelerinin

nedenlerinden birisi değişimden sonraki mevcut durumun da

artık yeni görüşlere kapalı olacağına inanmalarıdır. Bu direnci aşmak için yeni verileri

çözümleyerek gerekli düzeltmeleri yapacak olan bir değerlendirme mekanizması oluşturmak

ve sorun çözme sürecini bütünüyle esnek ve yeni alternatiflere açık tutmak gerekir

105

ETKİNLİĞİN ADI: REDDEDİLME

AMAÇ: Öğrencilerin grup dışında kalmayla baş edebilme becerilerini geliştirmek

MATERYAL: Öğrenci sayısı kadar boş kâğıt

UYGULAMA

1. Öğrencilere sosyal bir ortamda, grup dışında kaldıklarında neler yaptıkları ve neler

hissettikleri sorulur.

2. Daha sonra böyle hissettikleri bir durumu kendilerine dağıtılan kâğıtlara yazmaları

istenir.

3. Kâğıtlarını bir çizgi ile önce ikiye bölmeleri, daha sonra bölünen kâğıda ilk olarak

dışlandıkları durumu ikinci olarak da bu durumda neler hissettiklerini yazmaları istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ:

• Yazma işleminin ardından, öğrencilerin dışlandıkları durumu anlatarak duygularını

grup üyeleri ile paylaşmaları sağlanır.

• Lider son olarak dışlanma ile başa çıkmak için öğrencilerin seçtikleri yolların neler

olduğunu sorar ve tartışma ortamı yaratılır. Etkinlik bitiminde dışlanma sonucunda

öğrencilerin hissettikleri ortak duygular vurgulanarak, empati duyguları ortaya çıkarılmaya

çalışılır.

GÖZLE-DÜŞÜN-DENE: Öğrencinin günlük yaşamında grup dışında kaldığını düşündüğü

bir durumu belirlemesi ve bu durum karşısında neler hissettiğini yazarak arkadaşlarıyla

paylaşması istenir.

106

ETKİNLİĞİN ADI: STRESLİ DURUMLAR

AMAÇ: Stresli durumlarla başa çıkmak için problem çözme becerilerini kullanmak

UYGULAMA

1. Stres hakkında kısaca bilgi verilerek, öğrencilerden stres yaşadıkları durumlara örnek

vermeleri istenir.

2. Verilen tüm örnekler ya da benzer durumlar gruplanarak tahtaya yazılır.

3. Öğrencilerin her bir durumu, stres yoğunluğuna göre 1-5 arasında puanlamaları istenir.

4. Her durumla ilgili olarak verilen puanların ortalaması alınarak stres kaynakları

sıralanır.

5. Öğrencilere, günlük yaşamda karşılaştıkları stresli durumlarla nasıl başa çıktıkları

sorulur.

6. Çözümlerin olumlu ve olumsuz yanlarının sınıfça tartışılması sağlanır.

7. Stresle başa çıkmada problem çözme sürecinin aşamalarının kullanılabileceğine dikkat

çekilir. Bu aşamalar tahtaya yazılarak kısaca açıklanır.

Problem Çözme Süreci

1. Problemin kime ait olduğuna karar verilir.

2. Problem tam olarak tanımlanır.

3. Problemi çözmek için yardım gereksinim olup olmadığına karar verilir.

4. Problemin tüm çözüm yolları belirlenir.

5. Çözüm yollarından birine karar verilir.

6. Alternatiflerin içinde en uygun bulunan uygulanır. Eğer çözüm olmamışsa yeniden

aynı adımlar uygulanır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ:

Öğrencilerden aşağıdaki durumu problem çözme sürecinin aşamalarını izleyerek çözmeleri

istenir.

2.dönemin sonuna yaklaştığımız bir zamanda, bir türlü başarılı olamadığınız A dersiniz olsun.

Başarısızlığınızın da öğretmeninizden kaynaklandığını düşünüyorsunuz. Dersi başaramayıp

döne sonunda zayıf gelebileceğiyle ilgili stres durumu yaşıyorsunuz. Başarınızı artırmak için

hangi adımları atarsınız? Neden?(örnek sınıfın gereksinimine göre değiştirilebilir)

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden hafta içinde karşılaştıkları günlük sorunları

problem çözme yaklaşımına göre çözmeyi denemeleri istenir.

UYGULAYICILARA ÖNERİLER: Etkinliğin başında, öğrencilere stres hakkında bilgi

vermesi için okul psikolojik danışmanını sınıfa davet edebilirsiniz.

107

ETKİNLİĞİN ADI: SENİN HİSSETTİKLERİN BENİM İÇİN ÖNEMLİ

AMAÇ: Başkalarının duygularına saygılı ve duyarlı olma.

UYGULAMA

1. Son bir hafta içinde kendileri için önemli olan ve duyguların olumlu ya da olumsuz

etkileyen bir olayı anlatmak üzere, istekli dört öğrenci düşünmeleri için sınıfın dışına

çıkarılır.

2. Bu sırada sınıfta kalan öğrencilere, olayı anlatacak ilk iki arkadaşlarını olayı

anlatırken dikkatle dinlemeleri ve ona duygularını empati göstererek yansıtmaları

istenir. Diğer iki öğrenci duygularını anlatırken ise; başka şeylerle ilgilenir görüntüsü

vermeleri, anlatılan duyguya uymayan yüz ifadesi takınıp ilgisiz sorular sormaları ve

arkadaşlarına duygularını anlamadıklarını ifade edecek sözler söylemeleri

istenir.(Örneğin, öğrenci anlattığı olaydan dolayı üzülmüşse’’sevinmiş’’ gibi zıt ya da

anlamsız duygular yansıtılır).

3. Anlatan tüm öğrencilere dinleyici grubun tutumundan nasıl etkilendikleri, ne

hissettikleri sorulur.

4. Empati gösterilmeyen öğrencilere, gerçek duygular ifade edilip dinleyici grubun neden

böyle davrandığı açıklanır.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilerden kendi duygularına saygılı ve hassas

davranıldığı ve davranılmadığı başka durumlara örnekler istenerek bu durumlar karşısında

neler hissettiklerini arkadaşları ile paylaşmaları sağlanır.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden ilişkilerinde karşılarındaki kişinin de dinlenildiğini

ve anlaşıldığını hissettirecek davranışları kullanmaya çalışmaları istenir.

108

7. SINIF ETKİNLİKLERİ

Etkinliğin Adı: Tanışalım

Sınıf: 7. sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 Dakika

Ortam: Rehberlik Servisi

Oturma Düzeni: Gruptaki herkesin birbirinin yüzünü görebileceği şekilde oturma

düzeni

Yeterlik Alanı:

Kazanım: Grup üyeleri birbiriyle tanışır ve etkinliğin amacı hakkında bilgi

edinir.

İçerik: Öğrenciler hakkında bilgi. Grubun katılımcıları ile tanışma.

Araç-Gereç: Yazı tahtası, kalem

Yöntem-Teknik: Düz anlatım, tanışma oyunu

Süreç:

- Grup üyelerine“hoş geldiniz” denip, grup lideri tanıtılır. Grubun amaçları ve bu oturumun

amaçları açıklandıktan sonra grupla, tanışma oyunu oynanır.

- Grup üyelerinden salonda rastgele dolaşmaları ve salonun çiçeklerle bezenmiş bir bahçe

olduğunu düşünmeleri, hayal etmeleri istenir. İstedikleri çiçek öbeklerinin yanında durup, çok beğenip

sevdikleri bir çiçeği koparıp koklamaları söylenir. Daha sonra da diğer grup üyeleriyle göz teması kurup

eşleşmeleri, eşlerine kopardıkları çiçekleri vermeleri ve yan yana oturmaları istenir. Tüm üyeler

eşleştikten sonra üyelerden, birbirlerine kendilerini olumlu ve olumsuz yönleriyle anlatmaları istenir ve

her üyenin eşini gruba “ben” şeklinde tanıtması sağlanır.

- Grup süresince uyulması gereken kurallar belirlenir ve bu kuralların öneminden bahsedilir.

- Belirlenen bu kurallar tahtaya yazılır.

- Grup üyelerinden gruptan ne isteyip, ne beklediklerini paylaşmaları istenir.

- Grup üyelerine, paylaşımları ve katkıları için teşekkür edilir. Oturumu kapatmadan önce üyelere

herhangi bir soruları olup olmadığı sorulur.

- Bir sonraki oturumun konusu, tarihi, saati ve gizlilik esası hatırlatılarak oturum kapatılır.

Değerlendirme:

Yapılan bu oturum sonucunda; öğrencilerin grupta yeterli açılımı sağlayıp sağlamadıkları

gözlem yoluyla değerlendirilecektir.

109

Etkinliğin Adı: Öfkeyi tanıma

Sınıf: 7. sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 dakika

Ortam: Rehberlik servisi

Oturma Düzeni: Gruptaki herkesin birbirinin yüzünü görebileceği şekilde oturma

düzeni

Yeterlik Alanı: Kişiler arası ilişkiler

Kazanım: Öfkenin zaman zaman yaşanabilen doğal bir duygu olduğunu anlar.

İçerik: Doğal bir duygu olarak öfke

Araç-Gereç: Öfke yüz ifadeleri( Ek 1), Öfke ile ilgili atasözleri

Yöntem-Teknik: Düz anlatım, tartışma, soru-cevap

Süreç:

-Grup üyelerine “hoş geldiniz” denir, bir önceki oturumun özeti yapılır ve bu oturumun amaçları

belirtilir.

-Çok öfkeli bir kişinin resmi üyelere gösterilip, öfkeli bir insanın, öfkelendiğinde dış görünümü

üyelere sorulur. Öfkeli kişinin resmi üzerine öğrencilere;

- Bu kişinin aklından geçenler nelerdir?

- Bu kişi nasıl bir duygu yaşamaktadır?

- Kişiler öfkeli olduklarında vücutları, elleri ve kollarıyla ne yaparlar?

- Siz öfkeli olduğunuzda ne yapıyorsunuz?

- Öfke duygusunun genel özellikleri nelerdir?

- Herkesin zaman zaman öfkelenebileceğini düşünüyor musunuz? Soruları yöneltilir.

-Resim üzerinde konuşulduktan sonra öğrencilere kendileri öfkelendikleri zaman vücutlarında ne

gibi değişiklikler olduğu sorulur. Çok öfkelendiklerinde nasıl bir duygu içinde olduklarını açıklamaları

istenir.

-Öfkenin zaman zaman herkes tarafından hissedilen bir duygu olduğu, her duygu gibi iyi ya da kötü

olmadığı, sadece yaşanılan bir his olduğu, bebeklerin veya hayvanların bile engellendiklerinde, yoğun ve

hasta olduklarında öfke ifade ettikleri, öfkenin aynı zamanda koruyucu bir fonksiyonu olduğu, birinin

hakkımıza saldırması veya size saygısızca davranması durumlarında öfkeye hakkımız olduğu anlatılır.

-Grup üyelerinden, öfke ile ilgili atasözleri düşünmeleri istenir. Belirlenen “öfke baldan tatlıdır”,

“keskin sirke küpüne zarar verir”, “öfkeyle kalkan zararla oturur” atasözleri üzerinde durulup, bu sözlerin

anlatmak istedikleri tartışılır.

-Bu oturumda, öğrencilerin öfke ile ilgili ne öğrendikleri sorulur ve tartışılır.

-Grubu oluşturan öğrencilere, dağılmadan önce sormak istedikleri bir şey olup olmadığı sorulur ve

gelecek oturumun konusu, tarihi ve saati belirtilerek oturum sonlandırılır.

110

Değerlendirme:

Bu oturum sonucunda, öğrencilerin ‘öfke’ konusunda ne düşündükleri, ne hissettikleri, oturum

sonrasında öfke duygusunun normal bir duygu olduğuna dair farkındalık kazanıp kazanmadıkları gözlem

yoluyla değerlendirilecektir.

111

Etkinliğin Adı: Nelere öfkelenirim?

Sınıf: 7. sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 dakika

Ortam: Rehberlik servisi

Oturma Düzeni: Gruptaki herkesin birbirinin yüzünü görebileceği şekilde oturma

düzeni

Yeterlik Alanı: Kişiler arası ilişkiler

Kazanım: Öfkenin kontrol edilebilen bir duygu olduğunu fark eder.

İçerik: Kontrol edilebilen bir duygu olarak öfke.

Araç-Gereç: Öfke Durumu Formu(Ek 2)

Yöntem-Teknik: Drama, düz anlatım, soru-cevap

Süreç:

-Grup üyelerine “hoş geldiniz” dendikten sonra, kısaca bu oturumda neler yapılacağı özetlenir.

Ve ardından kişilerin hangi durumlarda öfkelendiklerini belirlemek ve çok öfkelendikleri durumlardaki

duygularını ve bu duygularını ifade etme yollarını görebilmek amacıyla “öfke Durumu Formu”

uygulanır.

-Üyeler formu uyguladıktan sonra bir önceki oturumdan bu oturuma kadar şiddetli bir öfke

durumu yaşamış ve bunu grupla paylaşmak için gönüllü bir üyeden bu olayı gruba aktarması istenir.

-Üye hikâyesini “İşte Benim Öfkem…” diye başlayarak, anlattıktan sonra gruptan istediği

kişileri anlattığı olayda var olan kişiler yerine seçer. Psikodramada olması gerektiği şekilde kişi kendini

oynar. Ve grup üyelerinden kime ne rol verdiyse onlar da o rolleri canlandırırlar.

-Oyun oynama bittikten sonra, yorum ve tartışmalara tüm grup üyeleri katılır. Üyeler, yaşam

olayını sergileyen, grupla paylaşan bireyin bu olayda hangi davranışlarını değiştirse sahnenin olumsuz

bir şekilde sonlanmayacağına dair fikirlerini paylaşırlar. Ancak burada dikkat edilmesi gereken hiçbir

üyenin başoyuncuya saldırır nitelikte fikir beyan etmemesidir. Kişiyi incitici sözlerden kaçınılması

önemle vurgulanmalıdır.

-Oyun grup üyelerinin fikirleri doğrultusunda tekrar oynanır ve sonra yine görüşler alınır. Bu

uygulama kişinin öfkesini kontrol altına alabildiği sahneye kadar devam eder. Ve böylece üyeler öfkenin

kontrol edilebilen bir duygu olduğunu görmüş olur.

-Grupta öfke içeren yaşam olayını paylaşan kişiden en son sahnedeki duygularını anlatması

istenir. Böylece kişi duygusu ve duygusunu ifade etme yöntemi hakkında da farkındalık kazanır.

-Grupta herkes yerine oturduktan sonra rehber öğretmen; “En kuvvetliniz, öfke anında nefsine

hâkim olanınızdır. (Hadis-i Şerif)” ve “İnsanın asaleti öfkelendiğinde belli olur.” sözünü okur. Ve

öğrencilerin bu sözlerden ne anladıkları üzerine konuşulur.

-Üyelerin bu oturumla ilgili eklemek ya da konuşmak istedikleri olup olmadığı sorulur.

-Gelecek oturumun tarihi, saati ve konusu belirtilerek oturum sonlandırılır.

Değerlendirme:

Bireylerin duygularını açıklıkla ifade edip etmedikleri ve dramaya gönüllü katılıp

katılmadıkları, katıldılarsa elde ettikleri farkındalık düzeyi gözlem yolu ile gözlenecektir.

112

Etkinliğin Adı: Öfkelendiğinde Rahatlama

Sınıf: 7. Sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 Dakika

Ortam: Okul bahçesi ya da çevresinde yeşil bir alan

Oturma Düzeni: Daire Biçiminde

Yeterlik Alanı: Kişilerarası ilişkiler

Kazanım: Öfkelendiğinde nefes ve gevşeme egzersizlerini kullanır.

İçerik: Nefes ve gevşeme egzersizleri

Araç-Gereç: CD çalar, ney müziği, kas gevşetme tekniği formu(Ek 3)

Yöntem-Teknik: Düz anlatım, kas gevşetme tekniği, uygulama

Süreç:

-Grup üyelerine “Hoş geldiniz.” Dendikten sonra son oturumun özeti yapılır.

-Öğretmen öğrencilere öfke durumunda kullanılabilecek bazı egzersizler olduğuyla ilgili bilgi

verir. Öfkelenince yapılabileceklere örnek olarak şunları söyler:

Hissettiklerimizi karşımızdaki kişilerle paylaşabiliriz.

Olayın olduğu ortamdan uzaklaşabiliriz.

Öfkelendiğiniz anda 1’den 10’a kadar yavaş yavaş sayarak sakinleşebiliriz.

Birkaç defa derin derin nefes alabiliriz.

Davranışlarımızın sonuçlarını düşünerek kendimizi kontrol edebiliriz.

Nefes ve gevşeme egzersizlerini kullanabiliriz.

-Öğretmen bunu söyledikten sonra öğrencilere nefes egzersizi yaptırır. Herkesin rahat

edebileceği bir pozisyonda oturmasını söyler ve sonra ney müziği eşliğinde öğrencileri yönlendirmeye

başlar:

1. Burnunuzdan yavaş bir şekilde ama alabildiğinizce çok nefes alın.

2. Sonra yine yavaş bir şekilde ağzınızdan verin.

3. Bu şekilde tekrar nefes alıp, verin.

4. Şimdi nefes alırken 4’e kadar saymayı, nefes verirken 6’ya kadar saymayı deneyin.

5. Nefes vermeyi, nefes almaktan daha yavaş yapmaya dikkat edin.

6. Nefes verirken kaslarınızın rahatladığını ve gevşediğini hissedin.

- Öğretmen nefes egzersizi üzerinde çalıştırdıktan sonra gevşeme egzersizi için Ek 3’teki formu

kullanarak yine ney müziği eşliğinde öğrencilere kas gevşetme egzersizi uygular.

- Etkinliğin sonunda Ek 3’teki formu herkese dağıtır ve herkesin bunu öfkeli oldukları bir

zamanda denemesini ister.

-Gelecek oturumun tarihi, saati ve konusu belirtilerek oturum sonlandırılır.

Değerlendirme:

Öğretmen etkinlikten sonra herkese bir kağıt dağıtır, bu etkinlikle ilgili düşüncelerini

yazmalarını ister ve yazılanlara göre değerlendirme yapar.

113

Etkinliğin Adı: Öfkemi Nasıl İfade Etmeliyim?

Sınıf: 7.Sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 Dakika

Ortam: Rehberlik Servisi

Oturma Düzeni: Gruptaki herkesin birbirinin yüzünü görebileceği şekilde oturma

düzeni

Yeterlik Alanı: Kişilerarası İlişkiler

Kazanım:

Öfkenin kontrol edilebilir bir duygu olduğunu fark eder. Öfkesini

uygun yollarla ifade eder.

İçerik:

Öfkenin herkesin yaşadığı normal bir duygu oluşu, öfkenin ifade

şekilleri, öfkenin kontrol edilebilir bir duygu oluşu, öfkeyi kontrol

etme şekilleri.

Araç-Gereç: 20 tane boş A4 kâğıt, tebeşir, yazı tahtası

Yöntem-Teknik: Düz Anlatım, soru-cevap

Süreç:

- Öğretmen önce etkinliğin amacını öğrencilere anlatır.

- Öğretmen herkese birer tane boş kâğıt dağıtır, 10 dk. süre verir, herkesin elindeki kağıtlara

öfkelendikleri bir olayı ve bu olaya nasıl tepki verdiklerini yazmalarını ister.

- Herkes yazdığı olayı ve nasıl tepki verdiğini okurken öğretmen her tepkilerin hepsini kısaca

tahtaya yazar.

- Tahtada yazılı olan tepkilerden yola çıkarak, öfkelenildiğinde herkesin farklı tepkiler

verildiği üzerinde konuşulur ve öğretmen öfkenin kontrol edilebilir bir duygu olduğu sonucuna

bağlar.

- Etkinliğin son aşamasında öğretmen “sizce öfkelendiğimizde çevremize saldırmak, zarar

vermek yerine neler yapabiliriz ve kendimizi nasıl kontrol edebiliriz?” sorusunu yöneltir ve söylenen

alternatif olumlu davranışlar tahtaya yazılıp yapılabileceklerin listesi oluşturulur.

-Öğrencilere, tahtaya yazılan bu alternatifleri bir hafta boyunca öfkelendikleri durumlarda

uygulamaları söylenir ve bir sonraki oturumun konusu, saati ve yeri belirtilerek oturum sonlandırılır.

Değerlendirme:

Öğrencilerin etkinlik sonundaki soruya verdikleri cevapların niteliğinden hareketle öğretmen

etkinliğin hedefine ulaşıp ulaşmadığını değerlendirir.

114

Etkinliğin Adı: Öfkenin ABC’si

Sınıf: 7. Sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 Dakika

Ortam: Rehberlik Servisi

Oturma Düzeni: Gruptaki herkesin birbirinin yüzünü görebileceği şekilde oturma

düzeni

Yeterlik Alanı: Kişilerarası ilişkiler

Kazanım: Öfke ile baş etmede kullandığı yöntemleri yarattığı etkileri açısından

değerlendirir.

İçerik: Öfkeyi kontrol etme şekilleri, öfkeye neden olan durumlara karşı

olumlu düşünce geliştirme

Araç-Gereç: Öfkenin ABC’si, yazı tahtası ve kalem

Yöntem-Teknik: Düz anlatım, soru-cevap, uygulama

Süreç:

-Grup üyelerine “hoş geldiniz” dendikten sonra, bir önceki oturumun özeti yapılır. Bir önceki

oturumdan bu yana öfkeyle baş etmede bu çözüm cümlelerini kullanıp, kullanamadıkları sorulur.

Kullandılarsa yararları ve zararlarını grupla paylaşmaları istenir.

-Bu oturumun amacı belirtilir.

-Etkinlik için tahta üç sütuna bölünür ve birinci sütunun başına A harfi yazılır. Bu sütunun, öfke

hissettiğimiz durumları ifade ettiği belirtilir ve öfke durumu yaratan örnek bir olay yazılır.

-İkinci sütuna B harfi yazılır ve bu sütunun belirli bir durum hakkındaki düşünce, inanç ve

yorumlarımızı ifade ettiği açıklanır. Birinci sütunda verilen olaya ilişkin oluşabilecek düşünceler

belirtilir.

-Üçüncü sütuna C harfi yazılır ve bu sütunun belirli bir durumla ilgili duygularımızı simgelediği

belirtilir. Birinci sütunda verilen durumla ilgili ne hissedilebileceği, bu sütuna yazılır.

-Öğrencilere bu tür duygulara kapılmalarına sebep olanın ne olduğu sorulur. Sonrasında öğrencilere,

duygularına etki edenin, B sütunundaki olaylar hakkında ki düşünceleri olduğu açıklanır ve B

sütunundaki düşüncelerin yerine yeni ve olumlu düşünceler getirilmesi istenir.

-Öğrencilere, durum hakkındaki düşüncelerini değiştirdikten sonra hala kendilerini öfkeli hissedip

hissetmedikleri sorulur.

-Durumların duygulara sebep olmadığı, düşüncelerin duyguları etkilediği öğrencilere izah edilir. Olay

hakkındaki düşüncelerin değiştirilmesi sonucu, duygularında değişeceği belirtilir.

-Yapılan bu etkinlik sonucunda gruba,“Öfkenin ABC’si Formu” dağıtılır ve bu etkinlik doğrultusunda

formu doldurmaları istenir. Doldurulan formlar üzerinden paylaşımda bulunulur ve böylece

öğrencilerin duygulara olayların değil, o olaya ait düşünce ve inançların sebep olduğunu kavramaları

sağlanır.

-Öğrencilere, durum hakkındaki düşüncelerine dikkat etmeleri söylenir. Düşüncelerin duyguları ne

derece etkilediği ve buna bağlı olarak tepkilerin sertliğinin de değiştiği vurgulanır.

-Öğrencilere bu oturumda neler öğrendikleri sorulur ve oturum hakkında genel bir değerlendirme

yapılır.

-Sormak ya da söylemek istedikleri bir şey olup olmadığı sorulur ve paylaşımları için teşekkür edilir.

-Gelecek oturumun konusu, tarihi ve saati belirtilerek oturum sonlandırılır.

Değerlendirme:

Öğrencilerin doldurdukları formlara ve oturum boyunca sergilediklere tutumların

gözlemlerine göre değerlendirme yapılacaktır.

115

Etkinliğin Adı: Vedalaşma

Sınıf: 7. Sınıf

Öğrenci Sayısı: 7. sınıflardan seçilen grubun tümü(10 kişi)

Süre: 45 Dakika

Ortam: Rehberlik Servisi

Oturma Düzeni: Gruptaki herkesin birbirinin yüzünü görebileceği şekilde oturma düzeni

Yeterlik Alanı: Kişilerarası ilişkiler

Kazanım:

İçerik: Oturumlar sonucu kat edilen gelişmenin değerlendirilmesi ve vedalaşma

Araç-Gereç: Kağıt, kalem

Yöntem-Teknik: Soru-Cevap, Tartışma

Süreç:

-Öğrencilere “Hoşgeldiniz!” denildikten sonra son oturumun biz özeti yapılır ve bir hafta

içerisinde meydana gelen düşünce süreçlerindeki değişmelerden bahsedilir.

- Gruba;

1. Öfkenin kaynağı nedir? Hangi tür durumlar sizin öfkelenmenize neden oluyor? Öfke

duygusunun olumlu ve olumsuz tarafları nelerdir?

2. Öfkenin hangi ipuçlarına dikkat ediyorsunuz? Sizce hangi tip ipuçları daha fazla?

3. Öfkeyi ifade etmede kullandığınız uygun olmayan tepkilerinizden örnekler verir misiniz?

Uygun olanlardan örnekler verebilir misiniz? Hangi yol genellikle iyi sonuçlar vermektedir?

4. Çözüm ifadeleri nelerdir? Bu ifadeleri öfkeyi kontrol etmede nasıl yardımcı olmaktadır?

5. Gevşeme egzersizleri, öfke tepkilerinin önlenmesinde etkili olmakta mıdır?

6. Öfkenin ABC’si nelerdir? Durumla ilgili düşüncelerinizi değiştirdiğinizde kendinizi nasıl

hissediyorsunuz? Gibi sorular yöneltilip, cevapları alınarak, neler öğrendikleri tespit edilir.

-Daha sonra öğrencilerin her birine diledikleri kadar zarf ve kağıt verilir. Her birinden istedikleri

grup üyelerine ithafen kişilerin grup dışında da, oturumlarda kazandıkları becerilerini kullanmalarına

ilişkin cesaretlendirici ve destekleyici ifadeler yazmaları istenir.

-Daha sonra her üye yazdıklarını kapalı kutuya atar. Ve herkes zarflarını attıktan sonra kutu

açılır ve her bireye kendi ismine yazılı zarfları verilir.

-En son olarak, tüm üyelere katıldıkları için teşekkür edilir. Ve okuldaki arkadaşlıkların bu grupta farklı

arkadaşlıklarla perçinlendiği anımsatılarak rehber öğretmen konuşmasını bitirir. Üyelerin eklemek

istedikleri başka bir şey yoksa “iyilik” dilekleriyle etkinlikler sonlandırılır.

116

ÖFKE DUYGUMUZU İNCELEYELİM (EV ÖDEVİ)

Öfke hissedilen

durumlar ve

kişiler kimlerdir?

Öfkelendiğinizde

hissettikleriniz

nelerdir?

Vücudunuzda olan

fizyolojik değişim

nedir?

Vücudunuzda olan

zihinsel

değişim nedir?

Vücudunuzda olan

davranışsal

değişim nedir?

ÖFKENİN A-B-C’Sİ

SIRA

NO

A SÜTUNU

(öfkeli hissedilen

durumlar)

B SÜTUNU

(durum hakkındaki

düşünceler)

C SÜTUNU

(durum hakkındaki

duygular)

1

2

3

4

5

6

7

DUYGU KAYIT FORMU (EV ÖDEVİ)

DUYGULAR OLUMLU DUYGULAR OLUMSUZ DUYGULAR

117

DUYGULARIN BEDEN DİLİ İLE İFADESİ

DUYGULAR OLUMLU DUYGULAR OLUMSUZ DUYGULAR

Hoşlanma

Keder

Güven

Şaşkınlık

Öfke

Sevinç

Aşk

Coşku

Nefret

Sıkıntı

Gerginlik

Kaygı

Hoşlanmama

Cesaret

Hırs

Üzüntü

Heyecan

Sevgi

Kin

Hayal kırıklığı

Haz

Yalnızlık

Utanma

Huzur

Alınma

Korku

Rahatsızlık

Özlem

Güven

Sinirlilik

Merak

Mutluluk

Kızgınlık

Kararsızlık

Sevgi

Ümit

Neşe

Sıkıntı

Hoşnutsuzluk

118

8.SINIF ETKİNLİKLERİ

ETKİNLİĞİN ADI: İYİ Kİ ARKADAŞIMSIN

AMAÇ: Başkalarının iyi ve güçlü yanlarını fark edebilmek ve bunu dile getirme becerisini

geliştirmek

UYGULAMA

1- Öğrencilere aşağıdaki sorular sorularak arkadaşlıkla ilgili tartışma başlatılır.

Bir arkadaşlıkta nelere değer veriyorsunuz?

Arkadaşsız kalmak nasıl olurdu?

Arkadaşsız kaldığınızda neler hissedersiniz?

Sahip olduğunu düşündüğünüz arkadaşlık becerileri nelerdir?

2- Ortak noktalar ve farklılıklar vurgulanır.

3- Daha sonra, öğrencilerden iyi arkadaşlarında onunla ilgili olumlu buldukları ve değer

verdikleri özellikleri söylemeleri istenir.(Örn: Merhaba Selma! Benim arkadaşım

olduğun için ne kadar mutlu olduğumu söylemek istedim. Doğru olmadığını düşünsen

de yaptığım davranışlara değer verdiğini hissediyorum. Bu çok hoşuma gidiyor.”

gibi.)

4- Gönüllü öğrencilerden, en iyi arkadaşlarıyla ilgili olumlu düşüncelerini ve onlara

verdikleri değerleri söylemeleri istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdaki sorular sorularak duygular/düşünceler

paylaşılır ve etkinlik değerlendirilir.

Arkadaşlarınızın olumlu ve değer verdiğiniz özelliklerini söylediğinizde neler

hissettiniz?

Hakkında konuşulan kişi, duydukları karşısında neler hissetti?

Olumlu özellikleri dile getirdiğinizde bunlar, ilişkilerinizi nasıl etkiler?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Arkadaşlarında gözlemledikleri olumlu davranışları övmeleri ve

ilişkilerinde değişme olup olmadığını gözlemlemeleri istenir.

119

ETKİNLİĞİN ADI: BEN DİLİ

AMAÇ: Öğrencilerin olumsuz duygularını uygun bir dille öğrenmelerine yardımcı olmak

MATERYAL: Kâğıt, kalem

UYGULAMA

1- Öğrencilere, aşağıdaki örnek durum verilerek bu olayı yaşamış olduklarını

varsaymaları söylenir:

“Sınıf arkadaşınız Ali, sizin bir eşyanızı haberiniz olmadan almış. Siz de eşyalarınızın

başkaları tarafından izinsiz kullanılmasına çok kızıyorsunuz. Ne yaparsınız?”

2- Öğrencilere, cevaplarını isimlerini belirtmeden kâğıtlara yazmaları söylenir.

3- Yazma işlemi bittikten sonra, kâğıtlar toplanır ve karışık olarak sınıfa dağıtılır.

4- Öğrencilerden bu defa kendilerini Ali’nin yerine koymaları ve ellerindeki kâğıtta

yazan tepkiye, karşılık vermeleri ve bunu sınıfla paylaşmaları istenir.

5- Öğrencilerin bu ifade karşısında duygu ve tepkileri alındıktan sonra “Ben Dili” ile

ilgili aşağıdaki kısa açıklama yapılır.

“Ben dili, olumlu ya da olumsuz bir duygumuzu ifade etmek için kullanılabilir. Ben

dilinde asla suçlama, yargılama, eleştiri yoktur. Sadece olaydan kaynaklanan duyguları

yansıtır. Aşağıdaki şekilde formüle edilebilir.

Olay ya da yapılan davranış tanımlanır: Eşyalarımı benden izinsiz aldığında

Bu davranışın bizde yaptığı etki açıklanır: sınırlarımın ihlal edildiğini düşünüyorum

Bu davranışın bizde yarattığı duygu ifade edilir: bu nedenle kendimi değersiz

hissediyorum ve kızıyorum.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilere, “Eşyalarımı benden izinsiz aldığın

zaman, sınırlarımın ihlal edildiğini düşünüyorum, bu nedenle de kendimi değersiz

hissediyorum ve kızıyorum.” ifadesi okunarak, aşağıdaki sorular yöneltilir.

Eğer eşyanız alındıktan sonra ilk tepkiniz okunan cümledeki gibi olsaydı, Ali ne

hissederdi?

Size nasıl bir tepki verirdi?

İlk verdiğiniz tepki ile ikinci verilen tepki arasında iletişimin kalitesi açısından bir fark

olur muydu?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilere, “İletişimde Ben Dili’ni kullanıyor musunuz?

Tanıdığınız insanlar sizinle ve birbirleriyle iletişim kurarken daha çok hangi dilde

konuşuyorlar? Ne hissediyorsunuz?” gibi sorular yöneltilerek kendilerini gözlemlemeleri ve

çevrelerindeki kişilerle ilişkilerinde “Ben Dili”ni kullanmaları önerilir.

120

ETKİNLİĞİN ADI: ABC MODELİ

AMAÇ:

1- Duygu, düşünce ve davranış arasındaki ilişkileri fark edebilmek.

2- Duygu ve düşüncelerin olaylar karşısında gösterilen davranışları biçimlendirdiğini fark

edebilmek.

3- Akılcı olmayan düşünce ve inançlara örnekler gösterebilmek.

MATERYAL: Ek 15 ve Ek 16

UYGULAMA

1- Öğrencilere “Davranışı doğuran olayın kendisi midir yoksa o olaya ait duygu,

düşünce ve inanışlar mıdır?” diye sorulur. Öğrencilerin yanıtları alındıktan sonra Ek

15’teki “Duygu, düşünce ve inanışlarla davranışlarımızın ilişkisi” başlıklı yazıdaki

bilgiler açıklanır.

2- Daha sonra “duygularım, düşüncelerim, davranışlarım” etkinliğinin kâğıdı dağıtılır ve

buradaki örneğe bakılarak boş yerlere ABC modeline göre uygun olay, düşünce ve

davranışların yazılması istenir. Bu aşamada öğrencilerin sorularına açıklama getirilir

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Öğrencilerin yazdığı olaylardan birkaçı ele

alınarak bu olaylara dair duygu, düşünce ve inanışlardan dolayı gösterilen davranışlar

incelenir. D ile E’deki irdeleme ve akla uygun düşünceler geliştirme konusunda

paylaşımda bulunulur.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Karşılaştıkları bir olay karşısında var olan duygu, düşünce ve

inanışlarla ilgili iç gözlem yapmaları ve daha sonra bu farkındalıkları, kendilerine yakın

hissettikleri bir kişiyle paylaşarak onun değerlendirmesini almaları ve tartışmaları istenir.

121

EK 15

DUYGU, DÜŞÜNCE VE İNANIŞLARLA TEPKİLERİMİZİN İLİŞKİSİ

Kaygı, gerginlik ve benzeri rahatsızlıklara ilişkin duygusal ve bedensel tepkilerimiz

çoğunlukla olayların kendisinden değil, bizim o olay veya duruma ilişkin görüşlerimizden,

inanışlarımızdan, duygu ve düşüncelerimizden kaynaklanır. Bunların çoğu doğrudan izah

edilmeyen, akla aykırı duygu ve düşüncelerdir. Her normal insan normal bir biçimde akıl

yürütebildiği halde, bazen akıl dışı denebilecek düşünce ve inançlar taşıyabilir. Bu akıl

dışı inanç ve düşünceler, üzerinde hiç düşünülmeyen, peşinen doğruluğu kabul edilmiş

kalıp yargılardır. Biz olaylara değil, bu olaylara ilişkin duygu, düşünce ve inanışlarımızla

tepki veriyoruz. Aynı durum ve olaya farklı tepkiler göstermemizin arkasında bu olaya

ilişkin farklı duygu, düşünce ve inanışlarımızın olması yatar. Bunu, “İnsanları rahatsız

eden dışarıdaki şeyler değil, o şeylere ilişkin görüşlerdir.” cümlesi de iyi bir şekilde

açıklamaktadır.

Aşağıda bizim ürettiğimiz akıl dışı düşüncelere örnekler verilmiştir.

1- Aşırı Genelleme: Her zaman, hiçbir zaman, herkes, her şey, hiç kimse ile başlayan

genellikle olumsuz yargılar içeren biçimde düşünme. “Başım her zaman belaya

giriyor.”

2- Üstüne Alma(Kişiselleştirme): Elinde yeterli kanıt olmadığı halde olumsuz olaylarda

kendini sorumlu tutma. “Bu benim yüzümden oldu.” gibi ifadelerle gereksiz yere

suçluluk duyma.

3- Kutuplaştırma: İki aşırı uçta düşünme. “Ya hep, ya hiç” biçiminde düşünme. “Bir

davranış ya doğrudur ya yanlıştır.” deme.

4- Felaketleştirme: Hataları ve sorumlulukları büyüterek, bunların olumlu taraflarını

görmeme. “Bu benim için felaket olur.” deme.

5- Olumsuz Sonuç Çıkarma: Yeterli kanıt olmadığı halde hemen olumsuz bir sonuç

çıkarma. Yolda sizi görmeden geçen bir tanıdığınızın bunu bilerek sizi görmek

istemediği için yaptığını düşünme.

6- Olumluyu Değiştirme: Olumlu bir olayı çarpıtma, olumluları önemsiz hale getirip,

olumsuz olanı ortaya çıkarmak.

7- Meli, Malı’lı Düşünme: Kendimiz ve başkaları için zorunluluk bildiren tarzda

düşünme. “Hep başarılı olmalıyım.”

Eğer bazı olaylara ilişkin akılcı olmayan düşünce ve inançlarımızı irdeler, gözden

geçirir ve onların yerine akla uygun düşünceler ve inançlar koyarsak, daha doğru

tepkiler veririz.

Bu görüşe göre birey duygularını kontrol etmezse duyguları bireyi kontrol eder.

Aşağıda, herhangi bir olay veya durum karşısındaki gerginlik, baskı, zorlama, kaygı ve korku

duyma gibi tepkilerimize yol açan sürecin analizi yer almaktadır. Biz aslında A’daki olaya

değil, o olayla ilgili B’deki duygu, düşünce ve inanışlarımıza C’deki tepkiyi veriyoruz. D’de

B’deki akla aykırı düşünce ve inanışların yerine akla uygun olanlar konulmaktadır.

A: Bir olay veya durum

B: Bir olaya ilişkin genellikle akla aykırı inanışlar ve iç konuşmalar, düşünceler

C: Bu akla aykırı inanış ve düşüncelerin yarattığı duygular, tepkiler, olumsuz davranışlar

D: B’deki akla aykırı inanışları, iç konuşmaları ve düşünceleri irdeleme, akla aykırı olanları

ayıklama

E: İrdelenen ve akla aykırılığı belirlenen inanışların, iç konuşmaların ve düşüncelerin yerine

yeni akla uygun düşünce ve inançları koyma.

122

Ek 16

DUYGULARIM, DÜŞÜNCELERİM, TEPKİLERİM

AÇIKLAMA: Aşağıdaki A sütununda bir örnek olay verilmekte ve B sütunundaki bu olaya

yönelik duygu, düşünce ve iç konuşmalar; C sütununda duygu, tepki ve davranışlar; D

sütununda B’dekilerin irdelemesi; E’de ise yine akla uygun düşünce ve inançlar yer

almaktadır. Siz de diğer yerlere yeni örnek olaylar yazarak karşılarındaki sütunları doldurun.

A

DURUM/OLAY

B

DUYGU,

DÜŞÜNCE, İÇ

KONUŞMA

C

DUYGU,

TEPKİ,

DAVRANIŞ

D

B’DEKİLERİ

İRDELEME

E

YENİ AKLA

UYGUN

DÜŞÜNCE

Arkadaşın selam

vermedi

-Öfke kızgınlık

-“Zaten beni

sevmiyor”

-“O kendini ne

sanıyor”

-Öfke kızgınlık

-Yüksek sesle

söylenme

-Yanından

geçerken omuz

atma

-Bu davranış

arkadaşımın

beni

sevmediğini

gösterir mi?

-beni gerçekten

görüp

görmediğini

nereden

biliyorum?

-Bu,

arkadaşımın

beni

sevmediğini

göstermez.

-En iyisi bunu

kendisine

sormak..

-Ben de bazen

görmeden

geçebiliyorum.

123

ETKİNLİĞİN ADI: REDDEDİLME VE ALAYLA BAŞA ÇIKMA

AMAÇ:

1- Reddedilme ve alay edilme durumunda kendini kontrol edebilme becerisini kazanmak.

2- Arkadaşları tarafından dışlandıkları veya alay edildikleri durumlarda öfkelerini kontrol

edebilmek.

3- Arkadaşları tarafından dışlandıkları veya alay edildikleri durumlarda yapabilecekleri

olumlu davranış becerilerini kazanmak.

UYGULAMA

1- Öğretmen şu açıklama ile yapılacak olan etkinliği tanıtır:

‘’ Herkesin arkadaş grubundan dışlandığı ya da bir oyuna katılmasına izin verilmediği

durumlar olmuştur. Bu durum bizleri hem üzer hem de sinirlendirebilir. Böyle bir durumda

nasıl karşılık verdiğimizi ve neler yapabileceğimizi tartışacağız bu dersimizde ‘’ denilerek şu

öykü okunur:

‘’ Arkadaşları Cem’in onlarla gezmesine, oyunlarına katılmasına izin vermiyorlardı. Böyle

durumlarda, Cem bazen bahçede tek başına oturuyor ya da gizlice ağlıyordu. Bu çocuklar

bazen Murat’ı da oyuna almıyorlardı. Murat da sinirlenip oyunlarını bozuyor ya da onlara

devamlı laf atıyordu ’’. Bu hikâye okunduktan sonra gruptan iki kişi seçilip biri Cem’i biri de

Murat’ı oynar. Daha sonra böyle bir durumda neler hissedilebileceği her iki öğrenciye sorulur.

Gruba Cem ve Murat’ın başka neler yapabilecekleri sorulur. Öğrencilerin verdikleri cevaplar

panoya yazılır ve grup tarafından ‘’ çekingen, saldırgan ve girişken ‘’ olarak gruplandırılır.

2- Öğretmen bizleri üzen ve kızdıran bir başka durumunda bizimle alay edilmesi

olduğunu söyler ve bu durumda neler hissedilebileceğini ve nasıl tepki gösterileceğine ilişkin

diğer bir etkinliğe geçer.

3- Etkinlik: ‘’ Alayla nasıl baş edebilirim’’

Öğretmen alay edilme ile ilgili gruba çeşitli senaryolar verir ve grup üyelerinin bu senaryoları

canlandırması istenir. Sonunda her çocuğun neler hissedeceği ve bu durumda ne yapmak

isteyeceği sorulur.

Senaryolar:

‘’ Öğretmene yardım ettiği için arkadaşların seninle ‘’ yağcı’’ diye alay ediyorlar. ’’

‘’ İsminle dalga geçiliyor. ’’

‘’ Derslerine çok çalıştığın için seni ‘’inek’’ diye çağırıyorlar. ’’

‘’ Giysilerinle eski moda diye alay ediliyor. ‘’

‘’ Gözlüklerin olduğu için seninle dört göz diye dalga geçiliyor. ‘’

4- Her durum karşısında verilen tepkiler sınıfça tartışılır.

5- Öğretmen, etkinliğin sonunda alay edilme ve dışlanma karşısında neler yapılabileceği

hakkında öğrenci görüşlerini alır ve baş etme becerisinin geliştirilebilir bir beceri

olduğunu vurgulayarak etkinliği bitirir

124

ETKİNLİK ADI: ATILGAN OLMA

AMAÇ: Kendi haklarını aynı zamanda diğer insanların haklarına da saygı gösterecek şekilde

ifade etme yollarını öğrenmek

MATERYAL: Atılgan, Saldırgan ve Çekingen Davranışları Ayırt Etme Testi (Ek 18)

UYGULAMA

1. Aşağıda verilen durum karşısında sözel olarak öğrencilerin ne diyecekleri sorulur Yanıtlar

tahtaya yazılır. Yanıtların çekingen mi atılgan mı, saldırgan mı olduğu üzerinde birlikte

düşünülerek bir karara varılır.

‘’Bir grup arkadaşınıza şaka yaparken bir arkadaşınız sözünüzü kesiyor, öylece

kalıyorsunuz’’

2. Öğrencilere ‘’Atılgan, Saldırgan ve Çekingen Davranışları Ayırt Etme Testi’’ uygulanır.

Birlikte atılgan olan cümleler üzerinde konuşulur. Daha sonra ‘’uygulayıcılara öneriler’’

bölümünden yararlanılarak öğrencilere atılganca davranışın ne olduğu anlatılır.

3. Aşağıdaki durumlar tek tek okunur. Öğrencilerden her bir durumla ilgili atılgan cümleler

kurmaları istenir.

Bir konser bileti için kuyrukta bekliyorsunuz. Önünüzdeki kişi yeni gelen bir

arkadaşını yanına çağırıyor. Kuyruk çok uzun, biletin kalmayabileceğini de

biliyorsunuz’’

‘’Kalabalık bir restorandasınız. Siparişinizin gelmesini bekliyorsunuz. Sizden

sonra gelen birkaç masaya servis yapıldığını gördünüz. Zaman geçiyor, basit bir

yemek sipariş etmenize rağmen hala size servis yapılmıyor. Sabırsızlanmaya ve

kızmaya başladınız’’

Bir arkadaşınız, günün zamansız saatlerinde sizi telefonla sık sık arıyor.

Arkadaşınızı seviyorsunuz; fakat onun bu zamansız saatlerde ve sizi bu kadar çok

rahatsız etmesini de olumlu karşılamıyorsunuz’’.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Atılgan davranışın doğuştan gelen yatkınlıkla

açıklanabileceği, ancak çekingen ya da çabuk gerginleşen bir yapının da uğraşılarak atılgan

davranış becerisini geliştirebileceği belirtilerek atılgan davranışları denemeleri için öğrenciler

cesaretlendirilir.

UYGULAYICILARA ÖNERİLER: Atılgan davranışla ilgili bilgiler ekte (Ek 17)

verilmiştir.

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden kendilerini gözlemleyip atılgan olmadıkları

durumlarda nasıl atılgan olabilecekleri konusunda düşünmeleri ve atılgan davranmayı

denemeleri istenir.

125

EK 17

ATILGAN DAVRANIŞ NEDİR?

Atılgan davranış, başkalarının hakkına saygısızlık etmeden kendi hakkımızı korumaktır.

Diğer bir deyişle hakkımız olan şeyleri, karşımızdakini incitmeden, kırmadan söyleyerek

davranabilmektir.

Atılgan Davranışların Sözsüz Mesajları

Ses tonu, duruma uygundur, ne çok kısık ne de çok yüksektir.

Konuşma akıcı ve açıktır, anahtar cümleleri içerir, söylenmek istenen doğrudan

söylenir.

Birisi ile konuşurken göz göze gelmekten kaçınılmaz.

Beden kendinden emin ve diktir.

Kişiler arası mesafe duruma uygundur.

Sözlü ve sözsüz mesajlar uyumludur, birbirini destekler.

Atılgan Davranışlar Nedir, Nasıldır?

Gerçekten beğendiğiniz, onayladığınız durumlarda bunu karşınızdakine belirtmeniz,

İltifat edildiğinde sıkılmadan teşekkürle karşılık vermeniz

Ben adılını kullanmanız, kendinize ait gerçek duygu ve düşüncenizi(olumlu ya da

olumsuz) ben diliyle ifade etmeniz,

Birisiyle aynı görüşte olmadığınızı durumlarda bunu nazikçe belli etmeniz,

Herhangi bir durumda ricada bulunma ve ricayı reddetme konusunda rahat olmanızdır.

126

EK 18

ATILGAN, SALDIRGAN VE ÇEKİNGEN DAVRANIŞLARI AYIRT ETME TESTİ

Her olayı dikkatlice okuyun ve yanda( ) belirtilen boşluklara çekingen davranış için (Ç)

harfini, saldırgan davranış için (-) işaretini ve atılgan davranış için(+) işaretini koyun.

OLAY TEPKİ

1-Öğretmeninizden ve sınıftaki öğretimden zevk

alıyorsunuz.

‘’Dersi çok iyi işliyorsunuz. Sizin öğretim şeklinizi

beğeniyorum’’ ( )

2- Arkadaşınızla telefonda konuşuyorsunuz ve

konuşmanızı bir an önce bitirmek istiyorsunuz.

‘’Özür dilerim; ama ocakta yemek yanıyor, telefonu

kapatmak zorundayım. Umarım ki kırılmazsın’’( )

3-Bir toplantıda birisi konuşmanızı sık sık kesiyor. ‘’Özür dilerim sözümü bitirmek istiyorum’’( )

4-Kör bir adam size yaklaşıyor ve kendisi için bazı

şeyler satın almanızı istiyor.

‘’Kör olduğunuz için insanların size yardım etmek

zorunda olduğunu sanıyorsunuz; ama ben sizinle

uğraşamam’’ ( )

5-Bir anne telefonda evli çocuğu ile konuşuyor,

onların ziyarete gelmesini çok istiyor.

‘’Geçen gün çok güzel bir rüya gördüm, rüyamda

beni ziyarete geldiniz’’ ( )

6-Bir arkadaşınız düzenlediğiniz toplantıya

gelmeye söz veriyor; ama gelmiyor. Siz de onu

arıyorsunuz.

‘’Hani gelecektin? Seni göremeyince merak ettim.

Bir şey mi oldu?’’ ( )

7-Yukarı kattaki çocuklar çok gürültü yapıyorlar.

Duvara vuruyorsunuz ve bağırıyorsunuz.

‘’Hey, gürültüyü kesin’’( )

8-Bir arkadaşınız sizden sık sık borç para istiyor. ‘’Bugün sadece kendime yetecek para var’’( )

9-Her gece, oda arkadaşınız odaya oda kapısını

çarparak giriyor.

‘’Lütfen kapıyı çarpmamaya çalış. Bu beni rahatsız

ediyor. Korkarak uyanıyorum ve uyuyamıyorum.( )

10- Bir komitede çalışmanız önerildi; ama size

uygun değil.

‘’Özür dilerim, bu komitenin çalışma şartları bana

uymuyor’’ ( )

11- Saat 16.00-17.00 arası meşgulsünüz. Bir

arkadaşınız bu saatlerde sizi görmek istiyor.

‘’İyi görüşelim. Saat 16.00’da değil mi? Senin için

uygunsa?’’ ( )

12- Yukarıdan gelen müzik sizi rahatsız ediyor. ‘’Yeter artık. Daha fazla gürültüye devam edersiniz,

sizi şikayet edeceğim’’ ( )

13-Bir arkadaşınız yaptığınız bir ödevi sizden

istiyor ve vermek istemiyorsunuz.

‘’Ben de yapmadım şimdi ne yapacağım?’’( )

14-Anneniz size yine bir öğüt veriyor; ama siz artık

öğüt istemiyorsunuz.

‘’Benim iyiliğim için öğüt verdiğini biliyorum; ama

hata yapsam bile kendi kendime bazı kararlar almayı

öğrenmeliyim’’( )

15- Oda arkadaşınız her zaman ki gibi odayı

dağınık bırakıyor.

‘’Ne kadar dağınıksın. Allah aşkına odanın şu haline

bak’’

( )

16- Bir arkadaşınız size ziyarete gelmek istiyor;

ama bu arkadaşınızla olmak istemiyorsunuz.

‘’Özür dilerim ama bugünlerde o kadar meşgulüm ki

görüşmemiz mümkün değil’’ ( )

17-Size önemli bir soru soruluyor. Hemen yanıt

vermek için hazırlıklı değilsiniz.

‘’Düşünmem için birkaç dakika verebilir misiniz?’’

( )

18-Kütüphanede iki kişi durmadan konuşuyor

rahatsız oluyorsunuz. Kendinizi derse

veremiyorsunuz.

‘’Lütfen sessiz olur musunuz?’’( )

ResponsibleAssertiveBehavior(Jakubowski ve Lange,1978)’dan uyarlanarak yazılmıştır.

127

ATILGAN, SALDIRGAN VE ÇEKİNGEN DAVRANIŞLARI AYIRT ETME TESTİ

(CEVAP ANAHTARI)

OLAY TEPKİ

1-Öğretmeninizden ve sınıftaki öğretimden zevk

alıyorsunuz.

‘’Dersi çok iyi işliyorsunuz. Sizin öğretim şeklinizi

beğeniyorum’’ ( + )

2- Arkadaşınızla telefonda konuşuyorsunuz ve

konuşmanızı bir an önce bitirmek istiyorsunuz.

‘’Özür dilerim; ama ocakta yemek yanıyor, telefonu

kapatmak zorundayım. Umarım ki kırılmazsın’’( Ç )

3-Bir toplantıda birisi konuşmanızı sık sık kesiyor. ‘’Özür dilerim sözümü bitirmek istiyorum’’( + )

4-Kör bir adam size yaklaşıyor ve kendisi için bazı

şeyler satın almanızı istiyor.

‘’Kör olduğunuz için insanların size yardım etmek

zorunda olduğunu sanıyorsunuz; ama ben sizinle

uğraşamam’’ ( -- )

5-Bir anne telefonda evli çocuğu ile konuşuyor,

onların ziyarete gelmesini çok istiyor.

‘’Geçen gün çok güzel bir rüya gördüm, rüyamda

beni ziyarete geldiniz’’ ( Ç )

6-Bir arkadaşınız düzenlediğiniz toplantıya

gelmeye söz veriyor; ama gelmiyor. Siz de onu

arıyorsunuz.

‘’Hani gelecektin? Seni göremeyince merak ettim.

Bir şey mi oldu?’’ ( + )

7-Yukarı kattaki çocuklar çok gürültü yapıyorlar.

Duvara vuruyorsunuz ve bağırıyorsunuz.

‘’Hey, gürültüyü kesin’’( - )

8-Bir arkadaşınız sizden sık sık borç para istiyor. ‘’Bugün sadece kendime yetecek para var’’( Ç )

9-Her gece, oda arkadaşınız odaya oda kapısını

çarparak giriyor.

‘’Lütfen kapıyı çarpmamaya çalış. Bu beni rahatsız

ediyor. Korkarak uyanıyorum ve uyuyamıyorum.( - )

10- Bir komitede çalışmanız önerildi; ama size

uygun değil.

‘’Özür dilerim, bu komitenin çalışma şartları bana

uymuyor’’ ( + )

11- Saat 16.00–17.00 arası meşgulsünüz. Bir

arkadaşınız bu saatlerde sizi görmek istiyor.

‘’İyi görüşelim. Saat 16.00’da değil mi? Senin için

uygunsa?’’ ( Ç )

12- Yukarıdan gelen müzik sizi rahatsız ediyor. ‘’Yeter artık. Daha fazla gürültüye devam edersiniz,

sizi şikâyet edeceğim’’ ( - )

13-Bir arkadaşınız yaptığınız bir ödevi sizden

istiyor ve vermek istemiyorsunuz.

‘’Ben de yapmadım şimdi ne yapacağım?’’( Ç )

14-Anneniz size yine bir öğüt veriyor; ama siz artık

öğüt istemiyorsunuz.

‘’Benim iyiliğim için öğüt verdiğini biliyorum; ama

hata yapsam bile kendi kendime bazı kararlar almayı

öğrenmeliyim’’( + )

15- Oda arkadaşınız her zaman ki gibi odayı

dağınık bırakıyor.

‘’Ne kadar dağınıksın. Allah aşkına odanın şu haline

bak’’

( - )

16- Bir arkadaşınız size ziyarete gelmek istiyor;

ama bu arkadaşınızla olmak istemiyorsunuz.

‘’Özür dilerim ama bugünlerde o kadar meşgulüm ki

görüşmemiz mümkün değil’’ ( Ç )

17-Size önemli bir soru soruluyor. Hemen yanıt

vermek için hazırlıklı değilsiniz.

‘’Düşünmem için birkaç dakika verebilir misiniz?’’

( + )

18-Kütüphanede iki kişi durmadan konuşuyor

rahatsız oluyorsunuz. Kendinizi derse

veremiyorsunuz.

‘’Lütfen sessiz olur musunuz?’’( + )

ResponsibleAssertiveBehavior(Jakubowski ve Lange,1978)’dan uyarlanarak yazılmıştır

128

ETKİNLİĞİN ADI: İSTEMİYORUM

AMAÇ: Yaşıt baskısı ile baş etme becerisi geliştirmek.

MATERYAL: Bu etkinlikte materyal gerekmemektedir.

UYGULAMA

1. Öğrencilere aşağıdaki örnek durum anlatılır.

Bir sabah en yakın arkadaşınız, başarılı olduğunuz bir dersin sınavında sizden kopya

vermenizi istedi. Bir arkadaşınızın, dersleri dinlemediğini ve evde zamanı olduğu halde

çalışmadığını da biliyorsunuz. Arkadaşınız kopya vermemeniz durumunda size küseceğini

söylüyor(Örnek, sınıfın özelliklerine göre değiştirilebilir).

2. Bu durum karşısında öğrencilere ne yapacakları sorulur.

3. Öğrencilere kabul ve reddetmeleri halinde kendileri, aileleri, arkadaşları ve okuldaki

durumuyla ilgili sonuçların neler olacağı üzerinde görüşleri alınır.

ÖRNEK:

Durum: Kopya vermek

Sonuçlar:

Öğretmenin fark etmesi durumunda onun güvenini kaybetmek.

Ailenin haberi olduğunda onların güvenini kaybetmek.

Çalışan diğer öğrencilerin haksızlığa uğramaları,

Akademik ve disiplin durumunun olumsuz etkilenmesi vb.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Bu sonuçları dikkate alarak karar verdikten sonra

yakın arkadaşını reddetmek durumunda kalmaları ihtimalinde nasıl tepki verecekleri üzerine

aşağıdaki sorular yardımıyla tartışma başlatılır.

Arkadaşınız sizi küsmekle tehdit etmesine karşılık ona neler söylemelisiniz?

Haklarınızı ve sorumluluklarınızı nasıl dile getirmelisiniz*

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Arkadaşlarının bu ve buna benzer tekliflerini kendilerine mantıklı

gelmediğine ya da bu teklifi duygusal ve mantıksal olarak kabul etmediklerinde, bu teklife

nasıl ‘’hayır’’ diyeceklerini düşünmeleri istenir.

129

ETKİNLİĞİN ADI: YAPMA-YIKMA

AMAÇ: Yapıcı ve yıkıcı geribildirimler arasındaki farkı kavramak

MATERYAL: Kâğıt, kalem

İŞLEM YOLU:

1. Geribildirim kavramı, örnekler verilerek açıklanır ve öğrencilerden birer boş kâğıt

hazırlamaları istenir.

2. Öğrencilerden daha önce bazı olumsuz duygular(çok üzülme, çok kötü ya da aşağılanmış

hissetme vb.) yaşamalarına yol açan üç geribildirimi belirlemeleri istenir. Bu geri

bildirimlerin, isim belirtmeden, kimler tarafından verildiğini(arkadaş, anne, baba) ve

geribildirim verildiğinde bunu veren kişinin hangi psikolojik durum içinde olduğuna

ilişkin tahminleri sıradaki çevresel koşulları yazmaları istenir.

3. Gönüllü öğrencilerin, yanıtlarını sınıfla paylaşmaları istenir.

4. Bu basamakta ise verdiklerinde karşılarındaki insanın olumsuz duygular yaşamasına yol

açan üçer geribildirimi ve bu geribildirimleri verirken kendilerinin hangi psikolojik

durumda olduklarını ve çevresel koşulları yazmaları istenir.

5. Gönüllü öğrencilerden, yanıtlarını sınıfla paylaşmaları istenir.

6. Bu kez aldıklarında olumsuz duygular yaşamadıkları, kendileri ile ilgili yeni bir şeyler

öğrendikleri ve yararlandıkları üçer geribildirimi ikinci basamaktaki bilgileri içerecek

biçimde yazmaları istenir.

7. Gönüllü öğrencilerden, yanıtlarını sınıfla paylaşmaları istenir.

8. Verdiklerinde olumlu sonuç yarattığını düşündükleri üçer geribildirimi, dördüncü

basamaktaki bilgileri de içerecek biçimde yazmaları istenir.

9. Gönüllü öğrencilerden, yanıtlarını sınıfla paylaşmaları istenir.

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ: Aşağıdakilere benzer sorular yöneltilerek grup

etkileşimi başlatılır.

Sizde ya da karşınızdaki kişide olumsuz duygular yaratan geribildirimlerin ortak

özellikleri var mı? Neler?

Bu tür geribildirimler verildiğinde, vericilerin içinde bulunduğu psikolojik durum

ve çevresel şartlar nelerdir?

Sizde ya da karşınızdaki kişide olumlu duygular yaratan geribildirimlerin ortak özellikleri

nelerdir?

Bu tür geribildirimler verildiğinde, vericilerin içinde bulunduğu psikolojik durum

ve çevresel şartlar nelerdir?

Bugün neler öğrendiniz ve bunları günlük hayatınızda nasıl kullanacaksınız?

GÖZLE, DÜŞÜN, DENE: Öğrencilerden, kendilerinin ve çevresindeki kişilerin nasıl

geribildirimde bulunduğunu gözlemlemeleri ve karşılarındaki kişi davranışlarıyla ilgili yıkıcı

ya da yapıcı geribildirim verdiğinde neler hissettiklerini çözümlemesi istenir.

UYGULAYICILARA ÖNERİLER: Geribildirim, yorum yapmak değil, gözlenenlerin

tanımını yapmaktır. Örneğin’ ’Benimle konuşurken hep başını yana çeviriyorsun’’ ifadesi

geribildirimken ‘’Beni istemiyorsun’’ bir yorum ifadesidir. Geribildirimde ben dili, yorumda

130

sen dili kullanılır. Geribildirimde, karşımızdaki kişiye ayna tutarak onun kendisini tanımasına

yardımcı olunurken, yorum itici veya zararsız olabilir.

ÖFKE DUYGUMUZU İNCELEYELİM (EV ÖDEVİ)

Öfke hissedilen

durumlar ve

kişiler kimlerdir?

Öfkelendiğinizde

hissettikleriniz

nelerdir?

Vücudunuzda olan

fizyolojik değişim

nedir?

Vücudunuzda olan

zihinsel

değişim nedir?

Vücudunuzda olan

davranışsal

değişim nedir?

ÖFKENİN A-B-C’Sİ

SIRA

NO

A SÜTUNU

(öfkeli hissedilen

durumlar)

B SÜTUNU

(durum hakkındaki

düşünceler)

C SÜTUNU

(durum hakkındaki

duygular)

1

2

3

4

5

6

7

131

DUYGU KAYIT FORMU (EV ÖDEVİ)

DUYGULAR OLUMLU DUYGULAR OLUMSUZ DUYGULAR

DUYGULARIN BEDEN DİLİ İLE İFADESİ

DUYGULAR OLUMLU DUYGULAR OLUMSUZ DUYGULAR

Hoşlanma

Keder

Güven

Şaşkınlık

Öfke

Sevinç

Aşk

Coşku

Nefret

Sıkıntı

Gerginlik

Kaygı

Hoşlanmama

Cesaret

Hırs

Üzüntü

Heyecan

Sevgi

Kin

Hayal kırıklığı

Haz

Yalnızlık

Utanma

Huzur

Alınma

Korku

Rahatsızlık

Özlem

132

Güven

Sinirlilik

Merak

Mutluluk

Kızgınlık

Kararsızlık

Sevgi

Ümit

Neşe

Sıkıntı

Hoşnutsuzluk

133

LİSE DÜZEYİ

ÖFKE ETKİNLİKLERİ

134

BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMA DAYALI ÖFKE İLE BAŞA ÇIKMA

AMAÇLI GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA UYGULAMASI

Bilişsel-davranışçı yaklaşıma dayalı grupla psikolojik danışma uygulamalarından her

biri 90-120 dakikadan oluşan 10 oturumluk bir sürede gerçekleştirilmiştir. Aşağıda grup

oturumlarının süresi, kullanılan materyaller ve grup süreci hakkında bilgiler verilmiştir.

GRUP OTURUMLARI

BİRİNCİ OTURUM:

Süre: 100 dk.

Materyal: Üye sayısı kadar yaka kartı

Öfke durum formu

Süreç: Oturuma 13 üye katılmıştır.

1. Tanışma: Grup lideri kendisini tanıttı (ad, soyad, işi ve hoşlandığı şeyleri açıkladı)

Grup lideri üyelerden kendileriyle ilgili paylaşmaya istekli oldukları üç olumlu

özelliği yazmalarını istemiştir. Üyelere model olmak için kendisiyle ilgili örnek vermiştir.

Daha sonra üyelerden gelecekte sahip olmayı istedikleri üç olumlu özelliği yazmalarını

istemiştir. Ayni şekilde üyelere model olmuştur. Bu egzersiz tamamlandıktan sonra üyelerden

grupta dolaşmaları ve kendilerine bir eş seçmeleri istendi. İsimlerini birbirlerine söylemeleri

ve hoşlandıkları ya da hoşlanmadıkları şeyleri birbirlerine anlatmaları ve yazdıkları olumlu

özelliklerini ve gelecekte sahip olmayı istedikleri olumlu özellikleri paylaşmalarını istedi.

Dağıtılan yaka kartlarına isimlerini yazmaları söylendi. Grup lideri üyelerden biriyle eşleşti ve

paylaşılan bilgilerin nasıl ifade edileceğini model olarak gösterdi.

2. Grup kuralları açıklandı. Grup kuralları şöyledir:

a. Grup üyelerinin birbirlerine karşı koşulsuz saygılı olmadan esastır.

b Grup oturumlarında düşüncelerden çok, duyguların ifadesine ve çeşitli durumlarda

bireylerin ne hissettiklerine ve üyelerin etkileşimlerine ağırlık verilecektir.

e. Grup içinde konuşulanlar grupta kalacak, kesinlikle dışarı çıkmayacaktır. Gizlilik

esastır.

“Biz” — “sen” ya da “insanlarla başlayan cümleler yerine “Ben” ile başlayan

cümleler tercih edilecektir.

e. Grup üyelerinin duygu ve düşüncelerini grupla paylaşmaları desteklenir ve

geribildirimlerle paylaşımda bulunulur. Bir üye konuştuğu zaman diğerleri onu dinlemelidir.

f. Üyelere verilen ev ödevlerini yerine getirmeleri verilen eğitimin etkililiği için

önemlidir.

135

g. Çalışmanın etkililiği açısından üyelerin oturumlara katılmaları önemlidir. Üyelerden

biri herhangi bir nedenden dolayı oturuma katılamayacaksa önceden bildirmelidir.

h. Üyeler gruptaki aktivite ya da aktivitenin bir kısmına katılmama hakkına sahiptir.

3. İstek ve beklentilerin paylaşılması

Bu gruptan ne istiyorum ve bu isteğime nasıl ulaşmayı planlıyorum: gibi herkesin

kendi amaçlarını paylaşmaları istendi. Bu amaçla üçlü gruplar oluşturuldu ve herkes kendi

öğrenme amaçlarını o grupla paylaştı. Daha sonra herkes katılma amaçlarını grupla paylaştı.

Gruptan beklentilerin daha çok öfkesiyle başa çıkmak, kolay öfkelenmemek, öfkelenince

saldırgan davranışlar göstermemek gibi konularda olduğu gözlendi. Grup lideri çalışmanın

amacı ve içeriğini açıkladı.

4. Öfke nedir? Öfke bizi nelerden korur? Ya da bize nelere mal olur? Öfke ifade

tarzımız nasıl?

Öfkenin bir duygu olduğu, her duygu gibi iyi ya da kötü olmadığı, sadece yaşadığımız

bir his olduğu, bebeklerin veya hayvanların bile engellendiklerinde, yoğun ve hasta

olduklarında öfke ifade ettikleri, öfkenin aynı zamanda koruyucu bir fonksiyonu olduğu,

birinin hakkınıza saldırması veya size saygısızca davranması durumlarında öfkelenmeye

hakkımız olduğu anlatıldı. Öfkeyi ifade etme tarzının önemli olduğu ve bu tarzın da

öğrenilmiş olduğu, öfkeyi uygun ifade etme yollarını öğrenmek için öncelikle neye

öfkelendiğimizin veya hangi durumlarda öfkelendiğimizin farkında olmamız gerektiği

belirtildi. Ayrıca birisinin veya bir olayın bizi öfkelendiremeyeceği, davranış veya

duygularımızdan bizim sorumlu olduğumuzu “beni öfkelendirdin” yerine “ben öfkelendim”

demenin daha doğru bir ifade olduğu vurgulandı.

5. Ev Ödevi: Üyelere daha çok ne zaman, hangi durumda öfkelendiklerini

belirleyebilmeleri için öfke yaşadıkları durumlarla ilgili bir form dağıtıldı.

6. Özetleme: Oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün, saat ve yeri hatırlatıldı.

136

Öfke Durumu Formu

KİŞİLER

Anne Baba Kardeş Akraba Arkadaş Öğretmen Diğer

(............)

D

U

R

U

M

L

A

R

İstediğini

alamama

Haksız

davranış

Kayıp

(arkadaşlık,

fırsat, vs.)

Kavgalar

Engellenme

Eleştirilme

Azarlanma

Anlaşılmama

Sınırlanma

Saygısızlık

Gurursuzluk

Diğer

(.....................)

Diğer

(.....................)

137

İKİNCİ OTURUM

Süre : 100 dakika

Materyal : Öfke durum formu

Süreç : Oturuma 13 üye katılmıştır.

1. Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Üyelerin doldurdukları formla ilgili bilgileri paylaşmaları istendi. Paylaşmada

onlara yardımcı olabilmek için “Öfkelenmenize neden olan durumları ve kişileri

izleyebildiniz mi?”, “Sizi en çok zorlayan durumlar hangileriydi?”, “En çok kimlerle

birlikteyken öfkeleniyorsunuz?” gibi sorular yöneltildi. Öfkenin kendiliğinden oluşmadığı,

öfkeyi tetikleyen bir durum ya da kişinin olabileceği tartışıldı. Üyeleri daha çok anne-baba ve

arkadaşları ile ilgili öfke yaşantıları getirdikleri gözlendi. Grup üyelerinden biri ortada bir

öfkeye yol açacak bir olay yokken de öfkelenebildiğini söyledi. Bazı grup üyeleri buna

katıldılar. Grup lideri doldurulan formda belirtilen ipuçları ile karşılaşmanın öfke duygusunu

oluşturabileceğini belirtti. Bu duruma dair “okulda bir öğretmeninize sürekli

öfkeleniyorsunuz. Bir başka yerde onunla ilgili sadece bir konuşmanın geçmesi bile sizi

öfkelendirebilir” gibi örnekler verildi.

3. Öfkeyle ilgili ipuçlarının durumsal, fiziksel ve bilişsel olabileceği söylendi ve örnek

verildi. Örneğin hoşlanmadığınız bir insanın okul koridorunda size doğru gelmesi (durumsal);

kalbinizin hızla çarpması (fiziksel); birinin size yaptığı bir haksızlığı hatırlamanız (bilişsel).

Grup üyelerinden kendilerini öfkelendiren ipuçları üzerinde konuşmaları ve verilen örnekteki

gibi onları sınıflandırmaları istendi. Grup üyelerinin bu konuda başarılı oldukları görüldü.

Üyelerin çoğunun öfke yaratan ipuçlarını fark edebildikleri ve sınıflayabildikleri görüldü.

Sevmediği bir arkadaşının kantinde arkasındaki masaya oturması (durumsal), bedeninin

gerilmesi (fiziksel), arkadaşının ona verdiği sırrını bir başkasına söylediğini hatırlaması

(bilişsel) gibi örnekler getirildi ve bu yaşantılar paylaşıldı.

4. Gruba temel nefes egzersizleri ile derinleşen gevşeme alıştırması yaptırtıldı.

Alıştırmanın başında gözlerin kapatılmasında zorluk çeken bir üye oldu ancak kısa bir süre

sonra kendisini alıştırmaya verdiği görüldü. Alıştırma sona erdikten sonre grup üyeleriyle

bununla ilgili konuşuldu. Üyelerin hemen hemen hepsi gevşemeyi ve gerginliği yaşadıklarını

belirttiler. Özellikle bir ortam hayal ederken çok rahatladıklarını söylediler.

5. Ev Ödevi: Üyelerden öfke yaratan ipuçlarını gözlemlemeye devam etmeleri ve öfke

tepkisinden kaçınmak için yöntemler düşünmeleri istendi. Ayrıca yapılan temel nefes

egzersizleri ve derinleşen gevşeme alıştırmalarının öfke yaratan durumlarda kullanılması

istendi.

138

6. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı.

ÜÇÜNCÜ OTURUM

Süre : 100 dakika

Materyal : Öfke ifade tarzı tablosu

Öfke Kontrol Rol Kartları

Süreç : Oturuma 13 kişi katılmıştır.

1.Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Grup üyelerine öfke ipuçlarını yakalayıp yakalamadıkları, farkına vardıkları

ipuçlarına göre davranışlarında bir değişiklik olup olmadığı soruldu. Üyeler öfke ipuçlarını

yakalamakta zorluk yaşamadıklarını dile getirdiler ve yaşantı örnekleri verdiler. Bazı üyeler

temel nefes egzersizlerini ve gevşeme alıştırmalarını öfkelendiklerinde kullanmaya

çalıştıklarını ama gerginliği hissedebilmelerine rağmen gevşemeyi hissetmediklerini

belirttiler. Bunun üzerine iyi nefesin özellikleri yinelendi ve danışanlardan bu konuda

çalışmaya devam etmeleri söylendi. Grup üyelerine öfke tepkisinden kaçınmak için ne gibi

yöntemler düşündükleri soruldu. Daha çok “derin bir nefes alıp 1’den 10’a kadar saymak”,

“kendimi kontrol edebilirim gibi yatıştırıcı cümleler söylemek”, “öfkenin neye mal

olabileceğini düşünmek” gibi yöntemler dile getirildi. Kız üyelerin bir kaçı “öfkelenince

çirkinleşiyorum”, “mahalle kadınlarına benziyorum” gibi cümleleri kendilerine tekrarlamanın

öfkeyi kontrol etmeye yardımcı olabileceğini söylediler.

3. Grup lideri öfke duygusunun doğal ve evrensel bir duygu olduğunu ancak ifade

tarzının uygun ya da uygun olmadığının önemli olduğunu söyledi. Grup üyelerinden uygun

olmayan ifade tarzlarının neler olabileceğini söylemelerini istedi. Grup üyelerinin söyledikleri

ifadeler tahtaya yazıldı. Grup üyelerinin uygun olmayan ifade tarzına “bağırmak”,

“küfretmek”, “fiziksel zarar vermek” gibi örnekler getirdikleri “kendini odaya kapatmak”,

“içe yönelmek, iletişim kurmamak”, “kaygı yaşamak” gibi örneklerin çok daha az getirildiği

görüldü ve bu konuda konuşuldu.

4. Daha uygun ifade tarzlarının neler olabileceği üzerinde konuşuldu. Grup lideri eğer

öfke hissetmekte haklılarsa bunu “ben dili” ile ifade etmeleri durumunda kimseyi incitmeden

kendilerini ifade edebileceklerini söyledi. “Ben Dili” ve “Sen Dili” örneklerle anlatıldı. Her

bir örnek için ben dili ve sen diliyle örnek verildi. Anlaşıldığı düşünüldükten sonra hazırlanan

örnek durum kartlarından yararlanılarak gönüllü üyeler rol oynama (rol-playing) yöntemiyle

bir kez ben dilini, bir kez de sen dilini kullanarak durumu canlandırdılar. Öfke duygusunun

139

bize ait olduğu, duygularımızdan bizim sorumlu olduğumuz vurgulanarak, ben dilini

kullanmak gerektiği belirtildi. Daha sonra öfke ifade tarzımız değişince sonucun da ne şekilde

değişebileceği tartışıldı.

5. Gruba temel nefes egzersizleri ile derinleşen gevşeme alıştırması yaptırıldı.

6. Ev Ödevi : Öfke ifade tarzı tablosu dağıtılarak nasıl kullanılacağı anlatıldı. Ben

dilini kullanmaları söylendi. Temel nefes egzersizlerinin ve gevşeme alıştırmalarının tekrar

edilmesi istendi.

7. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı.

Öfke İfade Tarzı Formu

Kendinizde öfke uyandıran her durumda bu formu doldurunuz

Neler yaşadım?

Kiminle?

Ne kadar

öfkeliyim?

Ne söyledim ya da

nasıl davrandım?

Tepkim

uygun mu

değil mi?

Sonuç

1 az

2

3

4

5 şiddetli

140

DÖRDÜNCÜ OTURUM

Süre : 100 dakika

Materyal : Öfke ifade tarzı tablosu

Baş etme İfadeleri Listesi

Öfke Kontrol Rol Oyun Kartları

Süreç : Oturuma 12 üye katıldı. Rahatsızlığı nedeniyle 1 üye katılamadı.

1.Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Üyelerden doldurdukları formla ilgili paylaşımlarda bulunmaları istendi.

Kendilerini en çok hangi durumlarda ne kadar öfkeli hissettikleri soruldu. Daha çok

haksızlığa uğradıklarını düşündüklerinde, engellendiklerinde öfkelendikleri görüldü. Erkek

öğrenciler özellikle el şakaları sonucunda şiddetli öfke hissettiklerini dile getirdiler.

Öfkelerini uygun bir şekilde dile getirip getiremedikleri soruldu. Bazı grup üyeleri ben dilini

kullanmayı başarabildiğini söylerken, birçok üye ben dilini kullanmanın öfkeliyken pek de

kolay olmadığını söylediler. Yaşantılarından örnekler getirdiler. Grup lideri tepkilerinin

sonuçlarını düşündüklerinde seçtikleri tepkinin değişip değişmediğini sordu. Üyeler genellikle

sonucu düşündüklerinde daha uygun tepkiler verdiklerini dile getirdiler. Bazı grup üyeleri

temel nefes egzersizlerini ve gevşeme alıştırmalarını öfkelendiklerinde başarılı bir şekilde

kullanabildiklerini söylediler.

3. Uygun olmayan öfke tepkisinin azaltılmasının bir yolunun da öfkeyle baş etme

ifadeleri olduğu, olumlu baş etme ifadelerinin olumsuzun yerini alabileceği belirtildi.

“Öfkeyle baş etme ifadeleri listesi” dağıtıldı. Üyelerden ifadelerin incelenmesi istendi.

Üyelere bu tür ifadelerin, yani içsel konuşmaların öfkeyi azaltmada etkili olup olmadığı

soruldu ve bu konuda tartışıldı. Üyeler rol oynamadan yararlanılarak bu ifadelerin ne oranda

etkili olduğunun deneneceği söylendi. Grup üyelerinden ikili gruplara ayrılmaları istendi.

Sonra rol oynama ile ilgili kartlar dağıtıldı ve üyelerden durumları incelemeleri istendi. Grup

eski halini aldı. Çiftler rol oynamaya davet edildi. Üyelerin tamamı rol oynama için gönüllü

idi. Her oyundan sonra oyunculara rol alırken neler yaşadıkları soruldu. Diğer üyelere de

benzer bir durum yaşayıp yaşamadıkları, içsel konuşma yapıp yapmadıkları soruldu. Bazı

üyeler olumlu içsel konuşmalar yapabildiklerini dile getirdiler.

4. Ev Ödevi : Olumlu baş etme ifadelerini kullanmaları, öfke ifade tarzı tablosunu

öfkelendiklerinde doldurmaları ve gevşeme alıştırmalarını yapmaya devam etmeleri istendi.

5. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı.

141

BEŞİNCİ OTURUM

Süre : 100 dakika

Materyal : Öfke İfade Tarzı Tablosu

ABC Formu

Süreç : Oturuma 13 kişi katıldı.

1. Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Geçen oturum verilen ödevler üzerinde konuşuldu. Üyelerden bazıları

öfkelendiğinde olumlu baş etme ifadelerini kullandıklarını dile getirdiler. Öfkelendiğinde ben

dilini ve gevşeme alıştırmalarını kullanan üyeler yaşantılarını paylaşırlar.

3. Tahtaya öfkenin ABC’si çizildi. Şu örnek üzerinde duygumuza olayın değil

düşüncelerimizin neden olduğu anlatıldı.

A B C

OLAY DÜŞÜNCE DUYGU

Arkadaşınız sizinle olan

randevusuna gecikti.

“Belki de ona her şeyi

açıkça söylemedim”

Merak

Arkadaşınız sizinle olan

randevusuna gecikti.

“Belki de bir kaza geçirdi” Kaygı / İlgi

Arkadaşınız sizinle olan

randevusuna gecikti.

“Bahse girerim unuttu” Rahatsızlık-Huzursuzluk

Arkadaşınız sizinle olan

randevusuna gecikti.

“HİÇ BİR ZAMAN

zamanında gelmez!

İlgisizliğini beni burada

bekleterek başka türlü

gösteremezdi.”

Öfke / Hayal kırıklığı

Grup lideri başka örnekler de vererek konuyu pekiştirmeye çalıştı. Bu konunun grup

üyelerine ilginç geldiği gözlendi. Grup lideri düşüncelere yapılacak müdahalenin duyguyu

değiştireceğini vurguladı. Olayların değil o olaylarla ilgili akılcı olmayan düşüncelerin öfkeye

neden olduğu söylendi.

4. Ellis’in 12 mantık dışı inancının bulunduğu liste üyelere dağıtıldı ve birlikte

okundu. Üzerinde tartışıldı.

142

5. Ev Ödevi : Öfkelendiklerinde doldurulmak üzere ABC formu (aşağıda bir örneği

yer almaktadır) verilerek nasıl doldurulacağı anlatıldı. Diğer oturumlarda verilen ödevler

tekrar verildi.

ABC Formu

A. OLAY ..................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

B. İÇ KONUŞMA ...................................................................................................................

..................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

C. DUYGU VE DAVRANIŞ ..................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

6. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı.

ALTINCI OTURUM

Süre : 90 dakika

Materyal : ABC Formu

Kamera Denetimi Formu

Akılcı Olmayan Düşünceler Listesi

Süreç : Oturuma 13 kişi katılmıştır

1. Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Üyelere verilen akılcı olmayan düşünceler ve ABC formu üzerinde konuşuldu.

Üyelerden paylaşmak istedikleri bir olayı gruba anlatmaları istendi. Bir üyenin ideal öğrenci

tanımından yola çıkılarak sınavlardan yüksek notlar alması gerekliliği belirtildi. Bu olay onun

öfke duygusunu arttırıyordu. Üye bunun gerisinde yatan akılcı olmayan düşünce kalıbının

“tüm alanlarda başarılı, yeterli ve yetkin olmalıyım” olduğunu belirtti. Bunun öfke duygusuna

ve olumsuz davranışlara yol açtığını söyledi. Bu durum tartışıldı. Bütün üyelerin getirdiği

yaşantılar, gerisindeki akılcı olmayan inançlar tartışıldı yerine konulabilecek alternatif

ifadeler konuşuldu.

3. Ev Ödevi : Diğer oturumlarda verilen ödevlerin yanı sıra Kamera Denetimi

Formu’nu öfkelendikleri zamanlarda doldurmaları istendi. Nasıl doldurulacağı anlatıldı.

Aşağıda bu formun bir örneği yer almaktadır.

143

Kamera Denetimi Formu

A. OLAY .......................................................

........................................................................

........................................................................

D. OLAY .....................................................

......................................................................

......................................................................

B. İÇ KONUŞMA ........................................

........................................................................

.........................................................................

E. AKILCI İÇ KONUŞMA .......................

.......................................................................

........................................................................

C. DUYGU VE DAVRANIŞ .......................

.......................................................................

........................................................................

F. DUYGU VE DAVRANIŞ .......................

........................................................................

........................................................................

4. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı

YEDİNCİ OTURUM

Süre : 90 dakika

Materyal : Kamera Denetimi Formu

Akılcı Olmayan Düşünceler Listesi

Süreç : Oturuma 11 kişi katıldı. Satranç turnuvası nedeniyle 2 kişi katılamadı.

1.Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Üyelerin doldurdukları formlar üzerinde konuşuldu. Akılcı olmayan iç

konuşmalarını fark edip fark etmedikleri, yerine alternatif ifadeler koyup koyamadıkları

soruldu. Üyeler yaşantılarını paylaşırken akılcı olmayan düşüncelerini belirleyebildikleri ve

alternatif ifadeleri kullanabildikleri görüldü. Ancak bunu her öfkelendiklerinde

başaramadıklarını söylediler. Grup lideri bunu için zamana ve çokça egzersiz yapmaya

ihtiyaçları olduğunu söyledi. Üyelerin her biri birer örnek getirdiler. Bunlar üzerinde tartışıldı.

3. Temel nefes egzersizleri ve gevşeme alıştırmaları yinelendi. Uygulamada güçlük

yaşayıp yaşamadıkları soruldu. Üyeler gevşeme alıştırmalarını genellikle yaptıklarını

öfkelendiklerinde eskisine göre daha iyi kullandıklarını belirttiler.

4. Ev Ödevi : Akılcı olmayan düşüncelerin yakalanması ve yerine alternatif akılcı

ifadelerin yerleştirilmesi konusunda beceri kazanmanın zaman alacağı düşüncesiyle geçen

oturumda verilen ödevler tekrar verildi.

144

5. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı.

SEKİZİNCİ OTURUM

Süre : 90 dakika

Materyal : Kamera Denetimi Formu

Akılcı Olmayan Düşünceler Listesi

Süreç : Oturuma 12 kişi katıldı.

1. Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Üyelerin doldurdukları formlar üzerinde konuşuldu. Üyeler yaşantılarını

paylaşırken akılcı olmayan düşüncelerini belirleyebildikleri ve alternatif ifadeleri

kullanabildikleri görüldü. Üyelerin her biri birer örnek getirdiler. Bunlar üzerinde tartışıldı.

3. Bu oturumda problem çözme becerileri üzerinde durulmuştur. Problemi çözmeden

önce “problem size ait mi?” bu düşünülmeli ve eğer size ait bir problemse şu basamakların

göz önünde bulundurulması gerektiği belirtildi: “Problemin tanımlanması”, “alternatif çözüm

yollarının düşünülmesi”, “her çözüm yolunun sonuçlarının mümkün olduğunca göz önüne

getirilmesi”, “kararların alınması”, “eyleme sokma”. Problemi çözmeden önce durup

problemin ne olduğunu düşünmek, alternatif çözüm yollarından uygun olanı seçmek gerektiği

vurgulandı.

4. Grup üyelerine örnek problem olayları verilmiştir. Rol oynamadan yararlanılarak

olumlu ve olumsuz sonuçlar doğacak şekilde problemler çözülmeye çalışılmıştır. Olumlu

sonuç elde etmek için problemin nasıl tanımlanabileceği, alternatif çözüm yolları bulma, başa

çıkma ifadelerinin nasıl kullanılacağı tartışıldı. Üyelere bu tarz yaşantıları olup olmadığı

soruldu ve onlardan paylaşmaları istendi.

5. Ev Ödevi : Üyelerden çatışma, problem durumlarında problem çözme

basamaklarını kullanmaları istendi. Ayrıca kamera denetimi formunu öfkelendiklerinde

doldurmaları ev ödevi olarak verildi.

6. Özetleme : Grup üyeleriyle birlikte oturumun özeti yapıldı. Sonraki oturumun gün,

saat ve yeri hatırlatıldı.

145

DOKUZUNCU OTURUM

Süre : 90 dakika

Materyal : Kamera Denetimi Formu

Top

Süreç : Oturuma 13 kişi katılmıştır.

1. Geçen oturumun özeti yapıldı.

2. Verilen ödevler üzerinde konuşuldu. Bazı öğrencileri yaşadıkları problem

durumlarında nasıl bir yol izlediklerini ve ulaştıkları sonucu anlattı. Öfkelendiklerinde

doldurdukları kamera denetimi formları incelendi ve üzerinde konuşuldu. Alternatif akılcı

düşünceleri koymada başarılı oldukları gözlendi.

3. Bu oturumda çekingen, atılgan ve saldırgan davranışların ne olduğu örneklerle

açıklandı. Üyelerden de örnekler alındı ve tartışıldı. Daha sonra grup üyeleri ikili gruplara

ayrılmışlardır. Her gruba bir olay verilmiş ve girişken, çekingen ve saldırganca tepkiler

vererek bu olaylar canlandırılmıştır. Daha sonra üyelere girişken, çekingen ve saldırganca

tepkiler verdiklerinde ne hissettikleri sorulmuştur. Hangi tepkinin daha etkili olduğu

tartışılmıştır.

4. Öfkeden olayların ya da kişilerin sorumlu olmadığı duygu, düşünce ve

davranışlarımızdan bizim sorumlu olduğumuz belirtildi. Daha sonra bir top alınarak, bu topun

duygu-düşünce ve davranıştan sorumlu olan ağır sorumluluk sembolü olduğunun farz

edilmesi söylenir. Grup lideri topu bir üyeye atmadan önce sorumluluğun onda olduğuna dair

bir cümle söyler. Örneğin “Annemle dargın olmamızdan ben sorumluyum. Çünkü öfkemi

uygun şekilde ifade edemedim.” Her üye topu diğerine atmadan önce sorumluluğun

kendisinde olduğuna dair bir cümle söyler. “Zayıf almamdan ben sorumluyum. Çünkü sınava

yeterince çalışmadım.” , “Arkadaşıma kızmaya hakkım yok. Çünkü ona iyi açıklama

yapmadım.” vb. sorumluluğun kişinin kendisinde olduğuna dair cümleler söylendi. Daha

sonra sorumluluk aldıklarında ne hissettikleri, başka üyeler konuşurken ve sorumluluğu

alırken neler yaşadıkları, sorumluluklarını ifade etmenin onlara neler kazandırabileceği

üzerinde tartışıldı.

5. Ev Ödevi : Üyelerden ne oranda atılganca davranışı kullanabildiklerini gözlemeleri

istenmiştir.

6. Özetleme : Oturumun özeti yapılmış ve gelecek oturumun son oturum olacağı

hatırlatılmıştır.

146

ONUNCU OTURUM

Süre: 120 dakika

Süreç : Oturuma 13 üye katılmıştır.

1. Geçen oturumun özeti yapıldı

2. Oturumların genel değerlendirmesi yapıldı.

Üyelere, birinci oturumda belirttikleri amaçlara ne kadar ulaşıp ulaşmadıkları,

kendileriyle ilgili neleri fark ettikleri soruldu. Bütün üyeler oturumları değerlendirdiler.

Üyeler genellikle öfke duygularını ve kaynaklarını daha anladıklarını, öfkelerini kontrol

etmekte eskisi kadar güçlük yaşamadıklarını ifade ettiler.

3. Sevgi bombardımanı çalışması yapıldı.

Üyeler U şeklinde oturdular ve her bir üye sırasıyla gruba sırtı dönük olarak oturdu.

Diğer üyeler de sırtı gruba dönük oturan üyeyle ilgili duygu ve düşüncelerini ifade ettiler.

Daha sonra grup paylaşımı yapıldı. Gruba katılımlardan dolayı üyelere teşekkür edildi.

4. Son test uygulaması yapıldı.

147

ÖFKE SORUNU YAŞAYAN ÇOCUKLARA YÖNELİK UYGULAMALAR

1.AŞAMA:

ÇOCUKLARIN ÖFKELERİNİ HAREKETE GEÇİREN İPUÇLARINI TANIMALARINA

YARDIM ETME:

Çocukların öfke yaratan durumla karşı karşıya kaldıklarında, öfkeleneceklerine işaret eden

içsel uyaranları fark etmeleri ve tanımaları, öfke denetiminin birinci aşaması olan bu aşamada

öğretilir. Çocuklara, öfkelenmeden hemen önce kendilerinde belirli bazı fizyolojik

değişikliklerin ortaya çıktığı öğretilmelidir. Pek çok çocuk genellikle kendilerinde öfke öncesi

ortaya çıkan bu “bedensel değişikliklerin” farkında olmayabilir. Ancak bu “bedensel

değişikliklerin” tanınması ve fark edilmesi öfke denetimi için çok önemlidir. Bu değişmeler

çocukların öfkelenmeden hemen önce öfkeleneceklerini onlara bildiren bir “uyarıcı siren”

özelliği gösterirler. Öfkelenmeden hemen önce bedenlerinde ne olduğunu fark etmeleri ve

tanımaları, çocukların ilgiyi kendilerine yönelterek, davranışlarını kontrol etmelerine ya da

ortamdan uzaklaşıp gitmelerine olanak sağlamaktadır. Çocukların içsel-bedensel uyarıcıları

tanımalarına yardım etmenin en kolay yollarından biri, onlara “öfkelenmeden hemen önce

bedeninde ne dikkatini çekti?” sorusunu sormak ve yanıtlamalarına yardımcı olmaktır.

Öğrencilerin bu soruya verdikleri yanıtlar genellikle;

• Her yerinin ateşlendiğini hissettiği,

• Kalp atışlarının hızlandığı,

• Ellerin yumruk biçiminde sıkıldığı,

• Çenenin kilitlendiği hissi ve dişlerin sıkıldığı,

• Tüm bedeninin titrediğini hissettiği,

• Kasların, özellikle kolların gerginleştiğini hissettiği şeklindedir. Öğrencilerin

bedensel uyarıcıları fark etme ve tanımayı öğrenmelerinden sonra uygulamanın ikinci

aşamasına geçilir

2. AŞAMA:

İLGİNİN BAŞKA YÖNE KAYDIRILMASI:

Öfkesini denetim altına alma sorunu yaşayan çocuklarla çalışırken, çalışmanın

amaçlardan biri, çocuklara olayların kendi istedikleri yönde gelişmediği durumlarda,

öfkelenmemeyi nasıl başaracaklarını öğretmektir. Bu amaçla yaygın olarak kullanılan

tekniklerden birisi de ilginin başka yöne kaydırılması tekniğidir (Wilde, 1997b; Wilde,1996;

Wilde,1995). İlginin başka yöne kaydırılması, “danışanlara, kendi öfkelerini ve onları

öfkelendiren durumu düşünmek yerine, daha başka-farklı şeyleri düşünebilme becerisini

kazandırmak” biçiminde tanımlanır.

Çocuklarda ilginin başka yöne kaydırılması oldukça zordur. Çünkü çocuklar öfkeli

oldukları zaman, başka bir şey düşünmek yerine, sadece onları öfkelendiren kişi ya da

durumu yoğun bir biçimde düşünme eğilimindedirler. Bu nedenle çocukların öfkelenmeye

başlamadan önce ne düşündüklerini fark etmeleri ve bilmeleri önem taşımaktadır.

Danışanların, ilginin başka yöne kaydırılması tekniğini öğrenebilmeleri için, öfkeleri

148

yoğunlaşıp patlamadan önce, diğer bir ifadeyle, öfkeleneceklerine ilişkin ipuçlarını fark

ettikleri anda, öfkelerini ya da öfke yaratan durumu düşünmek yerine daha önceden belirlemiş

oldukları “hoş bir sahneyi”/ “güzel bir imgeyi” düşünme yönünde cesaretlendirilmeleri

gerekir. Öfkeleneceklerine ilişkin ipuçlarını algıladıkları anda, hayal etmeleri önerilen bu

sahne ya da imge ya onların en mutlu oldukları bir sahne ya da onları rahatlatıcı bir senaryo

olmalıdır. Örnek: • Bir oyunda başarılı olduktan sonra bir yıldız gibi eve koştukları zamanı, •

Yeni yıl için mükemmel bir hediye aldıkları anı, • Kutlamış oldukları en güzel doğum günü

partisini, • Deniz kenarında plajda geçirdikleri harika bir günü. İlginin başka yöne

kaydırılması amacıyla bir sahne üzerinde düşünmek çocukların birkaç dakikasını alır.

Danışanların bireysel gereksinimleriyle örtüşebilecek ve uygun çağrışımlar yapacak sahneleri

seçmelerinde onlara yardım etmek gerekebilir. Bu sahneler belirlendikten sonra çocuklar

birkaç gün süresince günde birkaç kez bu sahnelerinde yer alan çağrışımları hayal ederek

uygulama yapmaya gereksinim duyarlar. Otobüse binmek için sıra beklerken ya da banyoyu

kullanmak için beklerken hemen gözlerini kapatıp ilgilerini başka yöne kaydırmalarına

yardımcı olacak resmi hatırlamaya çalışmalıdırlar. Çocuklara bu sahneyi olabildiğince

ayrıntılı bir biçimde hatırlamaları önerilir. Bunun için danışmanlar aşağıda yer alan sorulara

benzer sorularla çocukları yönlendirebilir ve yardımcı olabilirler.

Örnek:

• İnsanlar ne giymişlerdi?

• Çevredeki sesler nelerdi?

• Havada koklayabildiğin herhangi bir koku var mıydı? Yukarıda yer alan örnekte

verilmiş olan sorulara benzer sorularla, öğrencilerin kafasında belirlemiş oldukları

sahneyi olabildiğince canlı bir biçimde, diğer bir ifadeyle sanki bir video filmi

izliyorlarmış gibi canlandırmalarına yardımcı olunabilir. Sonraki düşünce, danışanın

öfkelendiği ya da öfkeleneceğini hissettiği zaman ilgisini başka yöne kaydırmasına

yardımcı olacak sahneyi hatırlatıcı bir düğmenin düşünülmesidir.

Anne babasının onu mutsuz ettiğini düşünmesi yerine, ilgiyi başka yöne kaydıracak

olan sahneye odaklanmak, bir başkasının kendisinden ödünç alıp ödemediği parayı

ödemediğini düşünüp öfkelenmek yerine, duyguları yatışıncaya kadar ilgisini başka yöne

kaydıracak olan sahneye odaklanmak gibi. Bu öğrenciler öfkeleneceklerinin işaretini

aldıklarında onların ilgilerini başka yöne kaydırmalarına yardımcı olacak sahnenin düğmesine

dokunurlar. Bir danışanın, ilgisini başka yöne kaydıracak bir sahneyi düşündüğü halde

öfkesine engel olamaması az da olsa görülen bir durumdur. Çünkü öfke aşırı istekçi

düşünceler tarafından üretilir. Böyle bir durumda eğlenceli ve mutlu bir anın düşünülmesi

bireyi aşırı derecede öfkelenmekten koruyacaktır. Sonuçta ilgiyi başka yöne kaydırmak

öfkelenen bireye zaman kazandırır. Bu birkaç saniyelik zaman bile patlamak yerine, bireyin

öfke yaratan durumun üstesinden gelmesine, kendisini kontrol etmesine olanak sağlayabilir

149

3. AŞAMA:

İMGE (HAYAL) OYUNU:

Öfke sorunu yaşayan çocuklar ve ergenler ile akılcı duygusal imge (hayal) oyununun

nasıl uygulandığına ilişkin bir örnek açıklanmaktadır. Ellis (1994-1979) ve Wilde (1997b;

Wilde; 1996; Wilde; 1995) akılcı duygusal imge oyununu öfke sorununda yoğun olarak

kullanmışlardır. Bu teknik öfkenin ortaya çıkma olasılığının olduğu bazı özel durumlarda

(okul servis otobüslerinde, ev ödevi zamanında, alışverişe çıkma zamanlarında vb.) oldukça

etkilidir. Başlangıçta, çocuklara onların öfkelenmelerine neden olan sahnenin betimlenmesi

olabildiğince canlı bir biçimde yaptırılır. Öfke yaratan durum hakkında olabildiğince fazla

ayrıntı, sesler, görüntüler, olaylar vb. ile ilgili bilgi alınır. Daha sonra çocuğun oturur biçimde

ayakları yerde olacak biçimde gevşemesi sağlanır. Örnek: Yetişkin: “Amy, şimdi sana

söyleyeceklerimi çok dikkatli bir biçimde dinlemeni istiyorum. Senden sadece benim sesimi

fark etmeni ve sana söyleyeceklerime odaklanmanı istiyorum. Bu süre içerisinde aklına

herhangi başka bir şeyin gelmesine engel olmaya çalış.

Sınıfta Mr.Smith ile yaşadığın problemi hayal et... Sınıfın resmini kafanda canlandır...

Duvarlardaki posterleri ve sınıfında daha başka ne varsa onların tümünü gözünün önüne

getir... Şimdi devam et ve kendi kendine bugün yaşadığın duygunu yaşamana izin ver...

Sonradan yaşadığın öfkenin tümünü hisset…bu durumda kal (bu sahnede kal) ve sınıfta

hissettiğin gibi hissetmeye çalış… Bu şekilde hissettiğinde parmağını oynatarak bana orada

olduğunu bildir...” Çocukların hayallerinde gerçekten öfke duygusu yaşadıklarını davranışsal

bir uyarıcıyla da onaylamak güzel bir fikirdir (örneğin: çene sıkmak, kaşları çatmak, yumruk

sıkmak gibi). “Bu duyguda kal. Kendini sınıfta hayal etmeye devam et...” Çocuğun bu

durumda yaklaşık olarak 20 ile 40 saniye kalmasına izin verilir. Bu arada bireye zihinsel

olarak öfke yaratan durumda kalması hatırlatılır. “Şimdi kendini sınıfta hayal etmeye ve

düşünmeye devam etmeni istiyorum... Fakat kendini sakinleştirmeni istiyorum... Sınıfta kal

fakat sakinleşmeyi dene... Çok sinirlenmek yerine daha sakin olmayı dene... Gerçekten öfkeli

ve kırgın olmak yerine öfke duygun üzerine yönel... Kendini sakinleştirinceye kadar bunu

denemeyi sürdür... Kendini sakinleştirdiğinde parmağını tekrar oynatarak bana işaret ver…”

Öğrenciler genellikle sakinleşme durumuna bir ya da iki dakika gibi oldukça kısa bir sürede

ulaşırlar. Çocuk parmağını kaldırarak sakinleştiğine ilişkin işaret verdiğinde, şimdi ve

buradaya getirilebilir. Bu da basit bir biçimde şu ifadeye benzer ifadeler söylenerek yapılır,

“Tamam, şimdi gözlerini açabilirsin” sonra “Kendi kendini sakinleştirirken kendine ne

söyledin” biçiminde bir soru yöneltilir. Eğer çocuk kendini sakinleştirebildiyse, onu

sakinleştiren düşünceyi düşünmek zorunda kalacaktır. Çocuğun sakinleşmesinin diğer bir

yolu da, zihinsel olarak öfke yaratan ortamdan uzaklaşmasıdır (örneğin: sınıfı bir daha

gözünün önüne getirmemek). Ancak bunu gerçekleştirmek pek de kolay değildir. Bu

başarıldığında çocuğun o sahneyi tekrar hayal etmesi istenir ve sakin kalabilmesi için yoğun

bir biçimde teşvik edilir. İmge oyunu tamamlandıktan sonra danışanlara sakinleşmeleriyle

ilgili düşüncelerini ifade etmeleri için izin verilmelidir. Sakinleşmiş tipik bir düşünce biçimi,

üzerinde çalışılan senaryoyla ilgili olarak şu düşünceleri içermelidir. Örnek: “Öğretmenle

aramda olan bu durum hoşuma gitmese de onunla yaşayabilirim. Onun yaptıklarından

hoşlanmak zorunda değilim.” Çocuk bir kere kendisini sakinleştirici düşünceyi ürettiğinde

150

danışman bunu mutlaka yazdırmalıdır. Bundan sonra danışan, bu zihinsel imge (hayal) ile

ilgili olarak aynı sakinleştirici düşünceleri kullanarak günde birkaç kez bu uygulamayı

tekrarlamalıdır. Sonuçta bu teknik çocukların zihinsel olarak pratik yapmalarına ve

karşılaştıkları zor durumlarda yeni çözüm yolları üretmelerine yardımcı olur. Çocukların

pratik yapmaları, uygun baş etme yolları geliştirebilecekleri yönündeki inançlarını

güçlendirecektir.

Genellikle çocuklar imge oyununu birkaç kez danışman, öğretmen ya da bir yetişkin

gözetiminde yaptıktan sonra kendi kendilerine uygulamayı da öğrenebilirler. Bu uygulamalar

kasetlere kaydedilebilir ve daha sonra çocukların kendi başlarına yapacakları uygulamalarda

kullanmaları sağlanabilir. Gerek kasete alınmış uygulamalar gerekse bir yetişkin denetiminde

gerçekleştirilen uygulamalar düzenli bir biçimde devam ettirildiğinde, her iki yönteminde

etkili olduğu söylenebilir. Öfke sorunu yaşayan çocuklar çoğu zaman, aile içerisinde ve sınıfta

olumsuz bir etmen gibi değerlendirilebilirler. Bu makalede tartışılan uygulamaların çocuklar

tarafından öğrenilmesi ve uygulanması zor değildir. Uygulamalardan en fazla başarıyı elde

etmek için çocukların bu uygulamaların sonuçlarını görmesi ve uygulamaları devam ettirme

konusunda cesaretlendirilmesi gerekmektedir. Öfkeyi denetim altına almak için gerekli olan

becerileri öğrenmek belli bir zamanı ve enerjiyi gerektirir, fakat bu çabanın sonucunda

çocukların elde edeceği kazanımlar (ödüller) dikkate alındığında buna değer.

151

Kaynakça

Alberti, R., Emmons, M. (1998), Atılganlık Hakkınızı Kullanın, Çev: Katlan, S., Ankara:

HYB Yayıncılık.

Akgül, H. (2000), ―Öfke denetimi eğitiminin ilköğretim 2. kademe öğrencilerinin öfke

denetimi becerilerine etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Balkaya, F. (2001), Öfke: Temel Boyutları, Nedenleri ve Sonuçları, Türk Psikoloji Yazıları,

IV;7: 21–45.

Baltaş, A. (2005), Ekip Çalışması ve Liderlik, İstanbul: Remzi Kitabevi.

Baltaş, A., Baltaş, Z. (2004), Stres ve Başa Çıkma Yolları, İstanbul: Remzi Kitabevi.

Çeçen, A. R.(2002), ―Duyguları yönetme becerileri eğitimi programının öğretmen

adaylarının duyguları yönetme becerileri üzerindeki etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi,

Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

Kısaç, Ş. (1997), ―Üniversite öğrencilerinin bazı değişkenlere göre sürekli öfke ve öfke ifade

düzeyleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Ankara.

Korkut, F. (2004), Okul Temelli Önleyici Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Ankara: Anı

Yayıncılık.

Wilde,Jerry (2006),Öfke Sorunu yaşayan Çocuklara Yönelik Uygulamalar.(Çeviren:Ahmet

Özmen).URL:http://www.ankara.edu.tr

Çocuklarda Öfke Kontrolü,2013.URL:http://www.cankayaram.meb.k12.tr

Bilişsel-Davranışcı Yaklaşıma Dayalı Öfke İle Başa Çıkma Amaçlı Grupla Psikolojik

Danışma Uygulaması.URL:http://www.meb.k12.tr