FLORISTIČKO BOGATSTVO FLORISTIČKO BOGATSTVO I RAZNOVRSNOST I RAZNOVRSNOST ISTOČNE SRBIJEISTOČNE SRBIJESA OSVRTOM NA SA OSVRTOM NA LEKOVITO BILJELEKOVITO BILJE

Prof. dr Novica RandjelovićDr Vlastimir Stamenković

Opšte karakteristike istočne Opšte karakteristike istočne SrbijeSrbije

Karpatski deoKarpatski deo Balkanski deoBalkanski deo Rodopski deoRodopski deoDileme:Dileme: Gde je granica Gde je granica

izmedju izmedju Karpatske i Karpatske i Balkanske Balkanske istočne Srbije?istočne Srbije?

Da li Rtanj Da li Rtanj pripada pripada Karpatskoj ili Karpatskoj ili Balkanskoj Balkanskoj istočnoj Srbiji?istočnoj Srbiji?

GeoloGeološške i pedoloke i pedološške karakteristikeke karakteristike Na područjima koja Na područjima koja

pripadaju Karpatskom i pripadaju Karpatskom i Balkanskom planinskim Balkanskom planinskim sistemima prisutne su kraške sistemima prisutne su kraške tvorevine, sa nizom vrtača tvorevine, sa nizom vrtača poput Dinarskog sistema, sa poput Dinarskog sistema, sa mnogo klisura, kanjona, mnogo klisura, kanjona, pećina i izraženim pećina i izraženim mikroklimatom. Prema J. mikroklimatom. Prema J. Petroviću (1974) sve klisure i Petroviću (1974) sve klisure i kanjoni su usečeni u toku kanjoni su usečeni u toku jezerske i postjezerske faze. jezerske i postjezerske faze. Pored vodotokova, naročito uz Pored vodotokova, naročito uz tokove J. Morave, V. Morave i tokove J. Morave, V. Morave i Timoka, nalaze se rečni Timoka, nalaze se rečni nanosi i aluvijum.nanosi i aluvijum.

Prema Antonoviću (1975) na Prema Antonoviću (1975) na području istočne Srbije području istočne Srbije zastupljeno je 19 tipova zastupljeno je 19 tipova zemljišta. Najrasprostranjenije zemljišta. Najrasprostranjenije je kiselo smedje zemljište.je kiselo smedje zemljište.

KlimaKlima

Istočna Srbija je pod snažnim klimatskim uticajima Istočna Srbija je pod snažnim klimatskim uticajima susednih područja: sa juga dolinama Vardara, Pčinje susednih područja: sa juga dolinama Vardara, Pčinje i Timoka prodiru tople vazdušne struje, pa je u i Timoka prodiru tople vazdušne struje, pa je u južnim predelima izražen suhovej, sa toplim južnim predelima izražen suhovej, sa toplim vetrovima, visokim temperaturama i smanjenom vetrovima, visokim temperaturama i smanjenom vlažnošću, često tokom vegetacionog perioda; sa vlažnošću, često tokom vegetacionog perioda; sa severa dolaze hladne vazdušne mase sa Karpata, a severa dolaze hladne vazdušne mase sa Karpata, a to se dešava i sa istoka, sa prostora stepe. Pravac to se dešava i sa istoka, sa prostora stepe. Pravac pružanja planinskih masiva onemogućava prodor pružanja planinskih masiva onemogućava prodor vlažnih zapadnih vazdušnih masa. Iz navedenih vlažnih zapadnih vazdušnih masa. Iz navedenih razloga klima istočne Srbije ima prelazni karakter. razloga klima istočne Srbije ima prelazni karakter. Ipak, prisustvo Ipak, prisustvo klisura i kanjonaklisura i kanjona ublažuje ublažuje ekstremne klimatske vrednosti, što obezbedjuje ekstremne klimatske vrednosti, što obezbedjuje opstanak biljnih vrsta u nepovoljnim klimatskim opstanak biljnih vrsta u nepovoljnim klimatskim periodima.periodima.

VegetacijaVegetacija Razudjenost terena, Razudjenost terena,

direktni uticaji direktni uticaji klimatskih faktora, klimatskih faktora, nadmorska visina od nadmorska visina od oko 250 do 2168 m, oko 250 do 2168 m, različita geološka i različita geološka i pedološka podloga i pedološka podloga i zooantropogeni uticaji zooantropogeni uticaji uslovili su prisustvo uslovili su prisustvo različitih biljnih različitih biljnih zajednica.zajednica.

Flora istočne SrbijeFlora istočne Srbije Josif Pančić, osnivač naše Botanike

često je boravio u istočnoj Srbiji. Naveo je podatke o rasprostranjenju 66 biljnih vrsta koje su na ovom području na severozapadnoj granici svoga rasprostranjenja, od toga 20 pripadaju stepskom flornom elementu: Paeonia tenuifolia W.K., P. decora Andrz., Colchicum arenarium W.K., Hypericum hyssopifolium Vill., Dianthus pinifolius Sm. i dr. Tucakov je sa oduševljenjem pisao o lepotama Kalaverske doline koja se nalazi izmedju Sićevačke klisure i Svrljiga, sa prelepom zajednicom kadulje i pelina: Kada se u vreme cvetanja kalavera i drugog mirisnog bilja krene kroz ovu krševitu padinu, umornog putnika osveži i ushiti beskrajni mirisni ćilim raznog aromatičnog bilja, koji pokrivaju i oživotvoruju svojom muzikom milioni pčela radilica.

Karakteristike flore istočne SrbijeKarakteristike flore istočne Srbije Ono što nije sporno i što su svi istraživači flore i vegetacije Ono što nije sporno i što su svi istraživači flore i vegetacije

na celom području istočne Srbije zapazili da se radi ona celom području istočne Srbije zapazili da se radi o specifičnom bogatstvu i raznovrsnoti flore istočne specifičnom bogatstvu i raznovrsnoti flore istočne Srbije,Srbije, jer se na relativno malom području nalazi veliki broj jer se na relativno malom području nalazi veliki broj biljnih vrsta i nižih taksona različite biljnogeografske biljnih vrsta i nižih taksona različite biljnogeografske pripadnosti i porekla.pripadnosti i porekla.

Kao i u drugim delovima naše zemlje pečat flori daju relikti, endemiti i retke biljne vrste, koje su značajne za razumevanje razvoja flore i vegetacije svakog područja. Ove biljne vrste su normativno zaštićene i zabranjeno je njihovo prikupljanje.

Lekovito biljeLekovito bilje

Ove godine zabranjuje se prikupljanje sledećih biljnih vrsta: Hypericum barbatum, treplasti kantarion H. maculatum, planinski kantarion H. rumelicum, rumelijski kantarion Iris pseudacorus, barska perunika Veratrum nigrum, crna čemerika

Više od 200 biljnih vrsta u Srbiji su zaštićene kao prirodne retkosti

Gentiana lutea, žuta lincura Drosera rotundifolia, rosulja Cypripedium clceolus, gospina papučica Adonis vernalis, gorocvet i dr.

Uredbom je obuhvaćen širi broj lekovitih biljaka (često i iznad 100 vrsta), medju kojima ima i onih za koje neupućeni smatraju da se mogu prikupljati u neograničenim količinama. Navodimo samo neke:

Allium ursinum (medvedji luk) Achillea millefolium (hajdučka

trava) Arctium lappa (čičak) Betula pendula (bela breza) Inula helenium (beli oman) Solidago virgaurea (ivanjsko

cveće) Tussilago farfara (podbel) Pulmonaria officinalis

(plućnjak, medunika) Juniperus communis (kleka)

Equisetum arvense (rastavić) Centaurium umbelatum

(kičica) Hypericum perforatum

(kantarion) Origanum vulgare (vranlova

trava) Rosa canina (šipurak, pasja

ruža) Satureia kitaibelii (rtanjski

čaj) Crataegus - 3 vrste (glog) Primula - 3 vrste (jaglika) Tilia - 2 vrste (lipa) i dr.

Uredba uvek propisuje i kaznene mere za pravna, odgovorna i fizička lica koja se ne pridržavaju odredaba Uredbe. Ovde posebno ističemo meru kazne za fizičko lice ako se bavi prikupljanjem, a nema potvrdu o stručnoj osposobljenosti. Obuke, ma u kakvom obliku, neophodne su !

Vreme je i mesto da se postavi pitanje eksploatacije rtanjskog čaja (Satureia kitaibelii) u istočnoj Srbiji i održavanja manifestacija vezanih za ovu biljnu vrstu, bez prethodnog upoznavanja učesnika o potrebnim merama njene zaštite.

Lekovite biljke istočne Srbije sa Lekovite biljke istočne Srbije sa najvećim farmakoekonomskim najvećim farmakoekonomskim

značajemznačajem Na osnovu našeg uvida u stanje prirodnih resursa lekovitih Na osnovu našeg uvida u stanje prirodnih resursa lekovitih

biljaka na području istočne Srbije, a u skladu sa Odlukom i biljaka na području istočne Srbije, a u skladu sa Odlukom i drugim propisima za 2012. god., mogu se prikupljati drugim propisima za 2012. god., mogu se prikupljati sledeće vrste:sledeće vrste:

Achillea millefolium (hajd. trava)

Agrimonia eupatoria (petrovac)

Allium ursinum (cremuš, medvedji luk)

Angelica archangelica (andjelika)

Arctium lappa (čičak) Betula alba (bela breza) Capsella bursa past. (hoću-

neću) Centaurium umbellatum

(kičica)

Chelidonium majus (rusa) Cychorium intybus (vodopija) Cornus mas (dren) Crataegus sp. (crveni i beli

glog) Equisetum arvense (poljski

rastavić) Epilobium parviflorum

(svilovina) Eupatorium cannabinum

(resnik) Filipendula hexapetala

(suručica) F. ulmaria (medunika)

Fragaria vesca (šumska jagoda) Geranium robertianum (crveni

zdravac) Glechoma hederacea

(dobričica) ? Hepatica nobilis (krstasti

kopitnjak) Hypericum perforatum

(kantarion ) Inula helenium (beli oman) ? Leonurus cardiaca (srdačica) Lythrum salicaria (potočnjak,

vrbičica vel.) Malva silvestris (crni slez) Marrubium vulgare (očajnica) Melissa officinalis (matičnjak) Ononis spinosa (zečji trn) Origanum vulgare (vranilova

trava) Plantago lanceolata (uskolisna

bokvica) P. major (širokolisna bokvica)

Polygonum aviculare (troskot) P. bistorta (srčenjak) Potentila erecta (trava od

srdobolje) Primula veris (jaglika) Pulmonaria officinalis (plućnjak) Rosa canina (pasja ruža,

šipurak) Rubus sp. (kupina) Sambucus nigra (zova) ? Satureja kitaibelii (čubar) Taraxacum officinale

(maslačak) Teucrium chamaedrys

(podubica) ? T.montanum (trava iva) Thymus sp. (majčina dušica) ? Tilia sp. (lipa) Tussilago farfara (podbel) Urtica dioica (kopriva) ? Vaccinium myrtillus

(borovnica) Veronica officinalis (razgon,

čestoslavica)

Kako se kontinuirana proizvodnja, čak i u malim pogonima, ne može obezbediti samo prikupljanjem divljerastućih lekovitih bljaka, neophodno je plantažiranje, na prirodnom staništu ili organizovanim plantažama, pod stručnim nadzorom. To je imperativ poslovanja malih i srednjih preduzeća za preradu lekovitih, aromatičnih i začinskih biljaka i NAJBOLJA ZAŠTITA PRIRODNIH RESURSA LEKOVITIH BILJAKA.