SorteringsguideFor hushald

Les meir om sortering på www.ihm.no

2015

2

Ved ombruk, kjeldesortering, og

gjenvinning sparer vi miljøet!

• Vi sparer knappe naturressursar og store mengder energi som går med til utvinninga

• Energibruken er òg langt lågare i produksjon der gjenvunne råstoff vert nytta i staden

for jomfrueleg materiale

Lurer du på kvar avfallet ditt tek vegen?

Av brukarundersøkinga våren 2014 ser vi at vi har eit forbetringspotensiale når det gjeld å kommunisere kva som skjer vidare med avfallet etter at det er samla inn. Så mange som 6 av 10 svarte at dei hadde for lite kjennskap til dette for å kunne vurdere om dei er nøgde med IHM si handsaming av avfallet etter at det er samla inn. Dette er i tråd med liknande undersøkin-gar i resten av landet. Ein viktig motivasjonsfaktor for handling, er sjølvsagt at vi veit at det nyttar!

Jobben vår er å forvalte ressursar i avfallet på best mogeleg måte; dvs trygt, effektivt og økonomisk. Gjennom regelverk for offentlege innkjøp og framfor-handling av avtalar og prisar søkjer vi å oppnå best mogeleg resultat. Ein viktig del av IHM sitt arbeid er å påverke rammeføresetnadene våre, som vert fastsett av offentlege styremakter og i stor grad av EU, men også å bidra til lokal ressursutnytting.

Som abonnent bidreg du med kvalitet på råvara, d.v.s sortert avfall. I lag gjer vi ein viktig jobb for miljøet og framtida. Gjer vi jobben bra, kan det òg kome deg tilgode i form av mindre auke i renovasjonsavgifta.

Vonar sorteringsguiden vil vere til nytte i kvardagen ved at du får meir kunnskap om kva som skjer med avfallet ditt!

Lukke til!

Innhald

Glas- og metallemballasje

Matavfall

Papir, papp og drikkekartong

Restavfall

Plastemballasje

Farleg avfall/EE-avfall

Frå bruk og kast til kast og bruk

Vegen vidare for avfallet

Bruk miljøstasjonane

4

6

8

10

12

14

16

18

20

3

Korleis i all verda skal ein kome ut av denne avfallslabyrinten?

• Berre må ha det…eller?

• Kvalitet varer lenge, eingongsprodukt kort…

• Vil du nytte eller gje bort produkt som inneheld helse- og miljøskadelege stoff? Sjå etter miljømerking som Svanemerket, EU-Blomen, o.a. (www.ecolabel.no)

• På LOOP Miljøskule (miljøskule.no) kan du lære om miljø, klima, kjeldesortering og gjenvinning

• Opplevingar og tenester er flotte gåver!

• Sei ”nei takk” til reklame – du får god plass i postkassa og i tillegg gjer du ein miljøinnsats!

• Tøybleier er bra både for barnet ditt, miljøet og lommeboka

• La ting gå i arv – bruk brukthandlarar som Fretex, Uff, Bytebua, Brukt’n Voss, Patina (Evanger), lokale Facebook-grupper, loppemarknader, FINN.no og byteringar

• Tenk grønt når du pussar opp! Tips finn du på naturvernforbundet.no og framtiden.no

Shopping er blitt den nye mirakelmedisinen! Likeeins er det herleg å kaste. Den gode følelsen ved å verte kvitt alt som samlar seg opp i skuffer og skap kan ein leve lenge på…

Frå bruk og kast til kast og bruk!

4

– fordi du

fortener

det…?

www.ecolabel.no

Du kan òg finne svar på sorteringsspørsmål på sortere.no som er ein nasjonal nettguide for kjeldesortering og gjenvinning.

Tøybleier er bra både for barnet ditt, miljøet og lomme-

boka. For kvart barn som nyttar tøybleier vert restavfallsmengda redusert med 1 tonn

i løpet av bleieperioden.

Tøybleiene kan òg gå i arv. Abonnentar som dokumentere kjøp av

tøybleier kan få tilskott frå IHM. Søknadsskjema på

www.ihm.no

Tøybleier

5Visste du? Klimaendringane er den største og mest alvorlege politiske utfordringa vi har.

Klimaplanplan for Hordaland 2010 – 2020

Verd å merke seg! Svanen er det offisielle nordiske miljø-merket og fortel at produktet eller tenesta oppfyller strenge miljøkrav. Merkinga stiller og krav til god kvalitet og funksjon.

Blomen er det tilsvarande miljømerket for Europa.

Debio/Ø-merket tyder at vara er produsert på naturen sine eigne premissar og at ressursane vert nytta på ein forsvarleg måte. Resultatet er næringsrike mat-varer som er positivt for miljø og helse i kretsløpet, frå jord til bord.

Fairtrade er ei internasjonal, ideell merkeordning som garanterer rettferdig handel, dvs at bønder og plantasjeeigarar i verdas fattige land får rett pris for varene dei produserer.

Papir, papp & drikkekartong

JA TAKK!• Aviser, vekeblad, trykksaker, telefonkatalogar, konvoluttar, skrivepapir, bøker utan stive permar, brødposar o.l.• Emballasjekartong – boksar og øskjer for t.d. frukostblandingar, kjeks, frosenpizza, leiker m.m. • Alle typar drikkekartongar (juice, mjølk, drikkeyoghurt, sausar og puddingar) og dei med skrukork, lok, plast- og aluminiumsbelegg• Pappøskjer, bølgepapp, o.l. skal flatpakkast! NB! Dersom det er fullt i dunken kan det buntast og setjast ved sida av dunken

NEI TAKK!• Bøker med stive permar kan leverast til Fretex, Brukt’n Voss, loppemarknad, antikvariat o.l.• Glansa gåvepapir, farga post-it lappar og fin-makulatur er restavfall • Tørkepapir, serviettar, tilgrisa papir, matpapir og eggekartong eignar seg dårleg til papirgjenvinning men kan gå i kompost/matavfall

6

Papir, papp & drikkekartong

Visste du? Kvar dag vert det brukt omlag 2 millionar drikkekartongar i Noreg Grønt Punkt Norge

Papir vert til: Nye konvoluttar, aviser o.a. papp- og papirprodukt. Slik minkar behovet for jomfrueleg råstoff frå tre. Å produsere nytt papir frå innsamla drikke kartong er langt mindre energikrevjande enn å produsere papir frå tre.

Blått lok: Vert henta kvar 4. veke. Sjå tømekalender.

Redd regnskogen

Alle som leverer drikkekartong og emballasjekartong er med på å beskytte trua regnskog i Amazonas

og støttar regn skogfondet sitt arbeid.

Sjå www.regnskog.no

Reklame – nei takk!

Er du lei all reklamen? Å reservere seg mot reklame er ein av dei enklaste måtane

å redusere avfallet på. Du kan tinge klistremerke “Reklame - nei takk!” på

ihm@ihm.no.

Returkartong-lotteriet

Legg minst seks kartongar oppi den sjuande. Skriv navn og tlf (privatperson, lag, skule, barnehage osv.) på kubbane.

Kvart år vert det delt ut premiar for til saman 1,6 millionar kroner.

Kartongkubbane leverer du i dunken med blått lok.

7

JA TAKK!Plastemballasje som:• Flasker (ketchup, zalo, shampo), kanner, folie, posar (suppe-, chips-, kaffi- og bereposar), beger, øskjer og boksar.

NB! Isopor: Berre små mengder! - Større mengder til miljøstasjonen!

NEI TAKK! Plastprodukt• som ikkje er emballasje t.d. hagemøblar, kulepennar, legoklossar, leiker, kjøkkenreiskap, badebasseng, trampoline, presenning, telt, vednett, o.l.• som er tilgrisa av matrestar o.l. • som har inneheldt oljeprodukt merka med særleg brannfarleg eller giftig. Slik emballasje skal leverast som farleg avfall.

Les meir om sortering av plastemballasje på grontpunkt.no

Plastemballasje

Plastsekken vert henta kvar 4. vekeSet ut i lag med papirdunken. Sjå tømekalender.

8

Plastemballasje

Plastsekk til innsamlinga er gratis

Du får ny rull med spesiallaga sekker:• på teneste-/kundetorget i kommunen• på miljøstasjonen • på kontoret til IHM, Bjørkemoen• eller ved å henge lapp på papirdunken. Godt synleg, må tåle ver og vind

Slik gjer du:

• Skru av plastkorkane og legg dei lause i plastsekken • Skyll bort matrestar etc. for å unngå luktplager m.m. i samband med lagring og transport• Legg plastemballasjen (rein og tørr) i plastsekken• Berre fulle sekker! Knyt godt att og set ut i lag med papirdunken. NB: Ikkje knyt sekken fast i dunken

9

TIPS:Med rein og tørr

plast emballasje unngår du dårleg lukt i kjøkkenbenken, materialgjenvinningsgraden

aukar og renovatøren får eit betre arbeidsmiljø

Visste du? 90% av alle måker i norske hav har plast i magesekken. Klima- og miljøvernminister Tine Sundtoft, Norway House i Brussel.

Ein kilo gjenvunnen plast sparar to kilo olje

• Plastemballasjen vert verdifullt råstoff i produksjonen av ny plast!• Gjenvinning av plast reduserer dei globale klimagassutsleppa • Sortering av plastemballasje = større plass i restavfallsdunken • Plastsortering er enkelt

Matavfall

Matavfall

JA TAKK! • Matavfall som fisk, kjøt, frukt, eggeskal, brød og liknande• Kaffi- og tefilter• Kjøkkenpapir, serviettar, matpapir, tilgrisa papir og eggekartong (kan òg gå i restavfall)

10

Brunt lok: NB! Henting annakvar veke Gjeld for både normal- og småhushald.Sjå tømekalender.

Bruk bioposar! Desse vert brotne ned under komposteringa. Du får tak i bioposar i dei fleste daglegvarebutikkar.

Rein dunk

gjev trivsel og godt

arbeidsmiljø!

Frå bord til jord

Matavfallet kan du enten kompostere sjølv, eller levere i dunk med brunt lok.

Dersom du vél å kompostere og inngår kontrakt om heimekompostering får du:

• Redusert renovasjonsgebyr• Tilskot ved kjøp av kompostbinge

Ta kontakt med IHM for informasjon og for å inngå avtale om heimekompostering. For utfyllande opplysningar om kompostering sjå www.ihm.no.

11Visste du? Verdas matproduksjon står for om lag 30% av klimagassutsleppa. ForMat-prosjektet (Raport Østfoldforskning)

Matavfallet

som vert samla inn i brun dunk går til sentral-kompostering. Den ferdige

komposten vert brukt som jordforbetrings-

middel.

Vi i den vestlege del av verda kastar over ein

tredel av maten vi produserer og påfører miljøet belasting ved

meir bruk av kunstgjødsel, emballasje, energi osv. enn naudsynt. Førebygging

av matsvinn er med andre ord eit viktig klimatiltak. Bidra til å redusere eit

menneskeskapt problem!

Sjå matsvinn.no og matvett.nofor å redusere matsvinn

Glas- og metallemballasje

Leverast på returpunkt IHM har containerar for innsamling av glas- og metall emballasje på over 60 stader rundt om i kommunane. Sjå www.ihm.no for å finne ut kvar i kommunen contain erane står.

12

JA TAKK!• Glas- og metallemballasje frå mat- og drikkevarer• Klar og farga glasemballasje som flasker, syltetøyglas m.m• Hermetikkboksar, aluminiums- folie, -beger og -behaldarar inkl. telyshaldarar i aluminium (løys vekefeste slik at den kan sorterast ut i gjenvin- ningsprosessen).

NEI TAKK!• Steintøy• Eldfaste former• Keramikk• Porselen• Krystall• Knuste glasruter o.l.• Omnsglas

NB! Medisinflasker må leverast i retur til apoteket!

Glas- og metallemballasje

12

Frå makrellboks til fly...– og frå syltetøyglas til isolasjon…

Resirkulert glas- og metallemballasje vert til nytt glas, isolasjonsmateriale, bygningsblokkar, glasbetong og metallprodukt som fly, bilar, sykkeldelar, spikar, binders, nye hermetikkboksar m.m.

Innsamla

glas- og metallembal-lasje vert levert til Norsk

GIassgjenvinning og Norsk Metallgjenvinning ved

Fredrikstad, eit av dei mest moderne gjenvinningsanlegg

for glas- og metallem-ballasje i Europa.

Mellom 40% og 50% av metall-

produksjonen i Europa kjem frå gjenvunne

metall.

Norsk Returmetall-forening

13

Visste du? Gjenvunne aluminium krev 5% av den energien som går med til å produsere ny aluminium. Norsk Industri 2014 13

Resten? Kvar innbyggjar i Noreg kasta i snitt 442 kilo hushaldsavfall i 2013 – nær ei dobling frå 1992, då talet var 237 kilo per innbyggjar! Sjå ssb.no/ statistikkbanken.

For at mest mogeleg avfall skal bli verande i kretsløpet, er det viktig at avfallstypar som kan gjenvinnast vert sortert ut. Avfall som ikkje kan gjenvinnast, t.d. tilgrisa plast, keramikk, porselen, steintøy, krystall, eldfaste former, knuste glasruter, ovnsglas, kosmetikk, oske, støvsugarposer, Q-tips, bleier, ste-arinrester, telyshaldarar i plast m.m. går til slutthandsaming; forbrenning med energiutnytting eller deponi (uorganisk, ikkje brennbart avfall).

Deponiet til IHM har høgverdig reinsing av sigevatn og opp-samling av metangass. Metangassen vert omdanna til straum og varme som dekker eige behov. Overskotsstraum vert seld i kraftmarknaden.

• Dunken må plasserast med lokopninga mot vegen

• Set dunkar med same avfallstype parvis. Dunken som er ”til overs” står for seg sjølv

• Avstanden mellom para og dei som står for seg sjølv, er slik at ein kan gå imellom

• Plasser dunken med avstand til mur, gjerde, stolpar og liknande Sjå www.ihm.no for meir info

Restavfall

14

Slik plasserer du dunken:

Restavfall14

AbonnementEr du ny abonnent kan du tinge abonnement på www.ihm.no. Du kan velje mellom ulike typar abon ne ment avhengig av storleik på restavfalls-dunken, kor ofte restavfallet vert levert og om du har avtale om heimekompostering. Du kan òg endre og seie opp abonnementet ditt her.

Ekstra sekk til restavfall kan du kjøpe på teneste- /kundetorget i kommunen og på miljøstasjonen. For pris, sjå heimesida vår. Set ekstrasekken ut saman med restavfallsdunken hentedagen.

Klede og sko til gjenbruk kan du levere til Fretex, Bytebua, Brukt’n, loppemarknader, FINN.no, og byteringar.

Matavfall skal ikkje i restavfallet

Ein renovasjonsbil– to kammer

Sjølv om rest- og bioavfall vert henta av ein bil, vert avfallet ikkje blanda saman. Bilane som hentar rest- og bioavfall har to kammer. Eit spjeld som er styrt frå førar-

huset, skil dei to kammera.

Hugs! Aldri farleg avfall eller EE-avfall i

restavfallet

15Visste du? Over halvparten av abonnentane i IHM har småhushald, dvs henting av restavfall kvar 4. veke.

Grått lok:

• Normalhushald, henting annankvar veke

• Småhushald 4. kvar veke Sjå raude tal i tømekalendaren

15

Farleg avfall

Garantert farlegFarleg avfall er avfall som ikkje kan handsamast saman med anna avfall på grunn av faren for forureining eller skade på menneske og dyr.

Leverast på miljøstasjonFarleg avfall leverer du på miljøstasjonen i kommunen og på IHM sitt avfallsmottak på Voss. Det vert vidare teke hand om på forsvarleg vis slik at helse- og miljøskadelege stoff ikkje hamnar i naturen.

Døme på farleg avfall

• Måling, lim, lakk og løysemiddel• Olje og oljefilter • Kjemikaliar og plantevernmiddel• Reingjeringsmiddel, syrer og basar• Sprayboksar• Tungmetall som amalgam, bly,

kadmium, kopar og kvikksølv • Bromerte flammehemmarar og PCB• Glasruter med PCB (1965-1980)• Glasruter med klorparafinar (1975-1991)• Bygg- og rivingsavfall som inneheld farleg avfall • Asbest og eternitt (pakka i plast og levert på pallar)• CCA-impregnert materiale• Batteri • Lysstoffrøyr, sparepærer og ljospærer• Neglelakk og neglelakkfjernar

Farleg avfall & EE-avfall16

Bruk original-emballasje

Kun merka emballasje

Kun tett emballasje

Ikkje hell over eller

bland

Elektrisk- og elektronisk avfall (EE-avfall) Produkt og komponentar som treng straum eller batteri for å fungere vert EE-avfall når dei skal kasserast. Slike produkt kan innehalde helse- og miljøskadelege stoff som tungmetall, PCB og bromerte flammehemmarar. EE-avfall leverer du til forhandlar eller til miljøstasjonen i kommunen.

Levere farleg avfall? Hugs:

Døme på EE-produkt: Musikkanlegg, datamaskiner, fjernsyn, mobiltelefonar, elektrisk verktøy, hårtørkarar, barbermaskiner, kjøkken- og hushaldsmaskiner, kvitevarer, kablar, leidningar, lysarmatur, elektriske og elektroniske leiker, blinkesko, lysrøyr, sparepærer og alle typar batteri.

?

17Visste du? I eit tonn gullmalm er det ca. 5 gram gull, medan eit tonn med kretskort inneheld opptil 250 gram gull! Loop

I elektriske leketøy kan du finne

kompo nenter som inneheld helse- og miljøskadelege stoff:

• Batteri • Kretskort • Leidningar • Plasten/tekstilen (brannhem- mande/mjukgjerande stoff)

Ver medviten når du handlar. Det finst mange gode alternativ til elektriske

og elektroniske leiker!

Papir, papp og drikkekartong (13%)Vert levert til Norsk Gjenvinning i Bergen og Norske Skog sitt anlegg i Skogn. Norske Skog er verdas nest største produsent av avispapir og verdas tredje største produ sent av magasinpapir. Selskapet har hovudkontor i Noreg og fabrikkar i 14 land over heile verda. Produksjonskapasitet på cirka 6,5 millioner tonn papir i året.

1

Glas- og metallemballasje (2%)Vert levert til Syklus glass- og metallgjenvinning. På Onsøy utanfor Fredrikstad, driv Syklus eit av verdas mest moderne anlegg for gjenvinning av glas- og metallemballasje. Gjenvunne glas vert råstoff til ny glasemballasje og nye produkt som

4

Bioavfall (9%)Vert levert til Lindum BioPlan sitt komposteringsanlegg i Odda. Kompost og jordforbetringsmiddel.

3

Plastemballasje (3%)Avtale med Materialreturselskapet Grønt Punkt Norge (GPN). Plastemballasjen vert levert til Swerec i Sverige og til Folldal Gjenvinning (landbruksplast og folie). Plastembal-lasjen vert sortert i 6-7 ulike plasttypar (optisk sortering). GPN garanterer at 75% av den innsamla plasten går til materialgjen-vinning, og vert til nye produkt som møblar, leiker, fleece-klede, bereposar m.m. Plast av dårleg kvalitet erstattar olje og kol som brensel i industrien. Isopor vert levert til eit anlegg på Stora, og vert til plastprodukt som bygningsartiklar, hagemøblar, kule-pennar, CD- og PC-deksel.

2

Papir, papp og drikkekartong

Plastemballasje

Bioavfall

Glas- og metallemballasje

Blanda skrapmetall

EE-avfall (Elektrisk- og elektronisk avfall)

Farleg avfall

Trevirke

Hageavfall

Restavfall

13%

3%

9%

8%

2%

2%4%

6%

19%

34%

Diagram for materialgjenvinning og energiutnytting av avfall 2014

Vegen vidare for avfalletÅ ta vare på ressursane i avfallet er ein viktig del av IHM sin filosofi. IHM tok hand om nær 22 500 tonn avfall i 2014. Av dette utgjorde reine massar og lett forureina massar i overkant av 3 700 tonn, omlag det same som avfall til deponi. Avfall til deponi er td. restar frå sortering, ristgods, eternit og gips. Avfall til materialgjenvinning og energi utnytting utgjorde om lag 15 000 tonn.

18

EE-avfall (Elektrisk- og elektronisk avfall) (2%) Vert levert til Materialreturselskapet RENAS og til ERP Recycling. Produkta vert demontert, og miljøgiftene vert tekne hand om på forsvarleg vis. Kjøleskåp vert tappa for drivhusgass, metall som kopar, gull, sølv og palladium vert seld som nye råvarer. Plasten vert sendt til materialgjenvinning eller energiutnytting. Rundt 85% av det behandla avfallet går til materialgjenvinning eller ombruk. Lysstoffrøyr går til anlegg for elektronikkgjenvin-ning der kvikksølv, bly og andre tungmetall vert fjerna, og sendt vidare til gjenvinning.

6

glava isolasjon, glasopor, skumglas og glasbetong. Resirkulert metall og aluminium vert selt til smelteverk i Noreg eller eksportert, og vert til fly-, bil-, og sykkeldelar, spikar, binders, hermetikkboksar og andre produkt av metall. Råstoffet har same høge kvalitet som heilt nytt materiale.

Blanda skrapmetall (8%)Vert levert til Norscrap West på Hanøy tangen, Askøy. Vidare til ulike smelteverk, m.a. Fundia i Mo i Rana og til eksport.

5

Restavfall (34%) Restavfall som vert samla inn vert sendt med vogntog til for-brenningsanlegg med energiutnytting i Sverige og Noreg.

10

Farleg avfall (4%)Vert levert til godkjende behandlingsanlegg, slik at helse- og miljøskadelege stoff vert tekne hand om, og ikkje hamnar i naturen. Noko vert brent ved høg temperatur og god reinsing (destruksjon), og noko vert nøytralisert og eller langtidslagra. Energien vert utnytta. Farleg avfall frå IHM vert levert til Sølør Gjenvining, Kirkenær, Norsk Gjenvinning og Ragn Sells. Vidare går det til anlegg i Noreg, Sverige og Finland. Alle typar bat-teri vert sendt via Batteriretur AS til gjenvinning i Sverige og

England. Batterikassen vert til videokassettar, is-skraper og hagemøblar. Batterisyra vert nøytralisert og uskadeleggjort, eller omgjort til vaskepulver. Blyet i batteria vert vidarebehandla og brukt i nye batteri.

7

Trevirke (19%)Vert levert til energiutnytting, for det meste til Sverige.

8

Hageavfall (6%)Hageavfall kan du enkelt kompostere i din eigen hage, men kan òg leverast til miljø stasjonen. Hageavfallet vert til kompost og jordforbetringsmiddel.

9

+ anna (t.d. klede)Fretex sitt mottaksanlegg i Bergen (mindre mengder som ikkje blir vist i diagrammet).

19

Des

ign:

Log

olin

k A

S. P

apir

: Cyc

lus

Off

set.

Tlf: 56 52 99 00A

dm: B

jørkemoen 60, Voss

E-post: ihm@

ihm.no

ww

w.ihm

.no

Laurdagsope nokre helgar om våren. Sjå annonsering på www.ihm.no og i lokalavisa.

Bruk miljøstasjonane• På miljøstasjonane til IHM kan du levere sortert avfall, til dømes: glas- og metallem- ballasje, plastemballasje, isopor, papp, papir, drikkekartong, trevirke, klede og sko til gjenbruk, metall- og jernskrap, elektrisk og elektronisk avfall (EE-avfall), farleg avfall og restavfall. Du finn òg utvida sorteringsguide på vår heimeside.

• Reine massar og hageavfall kan du levere på enkelte miljøstasjonar. Kontakt IHM. Bildekk skal forhandlar ta gratis i retur etter gjeldande forskrift.

• På miljøstasjonane kan du levere ”gratisavfallet” først, før dei veg det resterande avfallet som skal betalast for. Sjå www.ihm.no eller kontakt IHM.

• Har du større mengder avfall etter oppryddingsaksjonar, dødsbu og liknande, ta kontakt med IHM for råd og tilbod.

MILJØ

ME

RKET

Svanem

erket trykksakLaserTrykk.no

Kommune Miljøstasjon OpningstidEidfjord Simadalen Torsdag 12.00 - 18.00Granvin Røynstrand Onsdag 12.00 - 17.30Jondal Pineskår Torsdag 12.00 - 18.00Ullensvang Husemoen Torsdag 12.00 - 18.00 Øyjordet Måndag 12.00 - 18.00Ulvik Holmen Tysdag 12.00 - 18.00Voss IHM, Bjørkemoen 60 Måndag - onsdag og fredag: 08.00 - 15.30 Torsdag 08.00 - 18.00

Opningstider for miljøstasjonane i IHM- regionen

INFORMASJON