รายงานวจยโครงการชด

พชอาหารและผลพลอยไดเชงพาณชยของผงชนโรง Foraging plant and commercial byproduct

of stingless bee

โดย อมรอน มชย

อสมะแอ เจะหลง ฮาซน ดอปอ

อชมาน อาแด ลกขณา รกพนธ

ไดรบทนอดหนนจากงบประมาณบ ารงการศกษาประจ าป 2561 มหาวทยาลยราชภฏยะลา

ค

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณคณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตรทไดอ านวยความสะดวกดานสถานท

ท าวจย เครองมอและอปกรณวทยาสาตร และขอขอบคณอาจารยสาขาทกทานและนกวทยาศาสตรท

ใหความชวยเหลอในดานตางๆ

สดทายนขอขอบคณ ทน อดหนนจากงบประมาณบ าร งการศกษาประจ าป 2561

มหาวทยาลยราชภฏยะลา ทไดสนบสนนทนวจยและเปดโอกาสใหผวจยไดสรางองคความรและพฒนา

ศกยภาพดานงานวจยเพอองคกรและสงคมตอไป

คณะผวจย

ก

หวขอวจย พชอาหารและผลพลอยไดเชงพาณชยของผงชนโรง

ชอผวจย อมรอน มชย อสมะแอ เจะหลง ฮาซน ดอปอ อชมาน อาแด และลกขณา รกพนธ

คณะ/หนวยงาน วทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร

มหาวทยาลย ราชภฏยะลา

ปงบประมาณ 2561

บทคดยอ

วตถประสงคของงานวจยชนนเพอศกษาพชอาหาร นาผงชนโรงและการประยกตใชผลพลอย

ไดจากพรอพอลสใหเกดประโยชน ซงการศกษาความหลากหลายของพชอาหารของชนโรง ณ ปา

ชมชนปะเสยะวอ อาเภอสายบร จงหวดปตตาน พบวาชนดของพชอาหารผงชนโรง ไดแก ตนตกแก

กระดมทองเลอย บาหยาดอกเลก ไมยราบเลอย สาบเสอ มะพราว ตอยตง กะเมง กระถนณรงค

ผกโขม ผกเสยนมวง กระถนเบา โคลงเคลง มะเขอพวง ผกหวานบาน หญาปากควาย ตาลง คณนาย

ตนสาย นานมราชสห ผกากรอง พรก มะนาว และปาลมนามน และสวนใหญมชวงการออกดอกได

ตลอดทงป ดงนนเขตบรเวณนจงเปนแหลงอาหารทเหมาะสาหรบผงชนโรงและการเพาะเลยงเชง

การคา สาหรบการศกษาปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของนาผงชนโรง โดย

ตวอยางนาผงชนโรงถกเกบจากผงชนโรงสามสายพนธ (Geniotrigona thoracica Heterotrigona

itama และ Tetragonular larviceps) พบวาปรมาณฟนอลกรวมและฟลาโวนอยดรวมทงสามสาย

พนธอยในชวง 400-600 mg GAE/100 g honey และ 40-180 mg QE/100g honey ตามลาดบ

สวนผลจากสเปกตรม Fourier-transform infrared spectroscopy (FTIR) ยนยงเบองตนไดวา

พรอพอลส อาจมสวนประกอบของสารกลมฟลาโวนอยด นอกจากนเจลลางหนาทผสมพรอพอลสยงม

ฤทธตานเชอแบคทเรย

คาสาคญ : พชอาหาร สารพฤกษเคมรวม พรอพอลส นาผงชนโรง

ข

Research Title Foraging plant and commercial byproduct of stingless bee

Researchers Imron Meechai Isma-ae Chelong Hasan Daupor AjamanAdair

and Lakkhana RakkHaohan

Faculty/Section Science Technology and Agriculture

University Yala Rajabhat

Year 2018

Abstract

This research aim to evaluate on diversity of foraging plant of stingless bee in community forest Pasaeyawo, Saiburi, Pattni province. The results showed that Tridax procumbens L., Wedelia trilobata (L.) Hitchc., Asystasia gangetica (L.) T. Anderson, Mimosa diplotricha C. Wright ex Sauvalle, Chromolaena odorata L., Cocos nucifera L., Ruellia tuberosa L., Eclipta prostrata L., Acacia auriculiformis A. Cunn. ex Benth., Amaranthus viridis L., Cleome rutidosperma DC., Leucaena leucocephala (Lamk.) de Wit, Melastoma malabathricum L., Solanum torvum Swartz, Sauropus androgynus (L.) Merr., Dactyloctenium aegyptium L., Chrysopogon aciculatus L., Portulaca grandiflora L., Euphorbia hirta L., Lantana camara L., Capsicum flutescens Linn., Citrus aurantifolia (Christm) Swing and Elaeis guineensis Jacq. were foraging plant of stingless bee. Mostly, flowing period are available throughout the year, and flowers have different characteristics in each plant type. The data of determination of total phytochemical contents and antioxidant activities of honey of stingless bee represented that all honey of stingless bee were collected from three varieties (Geniotrigona thoracica Heterotrigona itama and Tetragonular larviceps). They showed the total phenolic content and total flavonoid content at 400-600 mg GAE/100g honey and 40-180 mg QE/100g honey, respectively. The spectrum data of Fourier-transform infrared spectroscopy (FTIR) indicated that the chemical constituents of propolis were flavonoid compound. In addition, the cleansing gel showed a potential for antibacterial activity.

ค

Keywords: Foraging plant, phytochemical content, Propolis, Stingless bee honey

ง

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย ก Abstract ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง สารบญตาราง ฉ สารบญภาพ ช บทท 1 บทน า 1 1.1 ความเปนมาและความส าคญของการวจย 1 1.2 วตถประสงคการวจย 2 1.3 ขอบเขตการวจย 2 1.4 ผลทคาดวาจะไดรบ 3 บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 4 2.1 เรณวทยา 4 2.2 หลกการศกษาเรณวทยา 4 2.3 งานวจยเกยวกบเรณของผงชนโรง 7 2.4 อนมลอสระ 8 2.5 สารตานอนมลอสระ 9 2.6 งานวจยทเกยวของน าผง 9 2.7 ชนโรงและพรอพอลส 10 บทท 3 วธด าเนนวจย 14 3.1 การส ารวจสถานทและการวางแผนการศกษาวจย 14 3.2 ชนดของพชอาหาร 15 3.3 การหาประจบนพนผวพรอพอลส 16 3.4 สตรการเตรยมเจลลางหนา 16 3.5 การทดสอบฤทธตานเชอแบคทเรยของสารสกดพรอพอลส 16 3.6 ตวอยางน าผงและการเตรยมตวอยาง 18 3.7 การวเคราะหปรมาณสารพฤกษเคมรวม 19

จ

3.8 การทดสอบฤทธตานอนมลอสระ 19

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 4 ผลการวจย 21 4.1 ชนดของพชอาหาร 21 4.2 การถายทอดงานผลงานวจย 40 4.3 การวเคราะหปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระ 41 4.4 ผลการวเคราะหดวย FTIR 45 4.5 ผลการทดสอบฤทธยบยงเชอแบคทเรย 45 บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ 48 5.1 สรปผลการวจย 48 5.2 อภปรายผลการวจย 48 5.3 ขอเสนอแนะ 49 อางอง 50 ภาคผนวก ก 55

ภาคผนวก

56

ประวตผวจย

ชอ - นามสกล (ภาษาไทย) ดร.อมรอน มชย

ชอ - นามสกล (ภาษาองกฤษ) Dr. IMRON MEECHAI

เลขหมายบตรประจ าตวประชาชน 1 9699 00025 59 8

ต าแหนงปจจบน อาจารย

หนวยงานและสถานทอย

133 ถ.เทศบาล 3 ต.สะเตง อ.เมอง จ.ยะลา 95000 หมายเลขโทรศพท 073-418613

โทรศพทมอถอ 085-6741130 โทรสาร 073-418615-6

e-mail imron.me@yru.ac.th

ประวตการศกษา วฒการศกษา จากสถาบน ปทจบ

วท.บ. (เคม) มหาวทยาลยราชภฏยะลา 2550

ภ.ม. (เภสชศาสตร) มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2553

ปร.ด. (เคม) มหาวทยาลยวลยลกษณ 2559

สาขาวชาการทมความช านาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) ระบสาขาวชาการ

เคมอนทรย การแยกและการพสจนเอกลกษณโครงสรางสารเคม เคมพฤกษศาตร การศกษา

ฤทธทางชวภาพ

ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ

หวหนาโครงการวจย :

1. ปรมาณสารพฤกษศาสตรเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของน าผงชนโรง

2. ผลของชวงเวลาในการเกบเกยวตอปรมาณสารประกอบฟนอลกและฟลาโวนอยด

รวมของพรอพอลสจากชนโรง

ผรวมวจย :

1. คณลกษณะทางกายภาพและเคมของอนภาคผงสมนไพรภมปญญาทองถนทมผลตอ

การยบยงแบคทเรยบางชนด

57

2. ผลของการแยกสวนสารสกดหยาบอะซโตนจากใบดาหลาตอฤทธตานเชอแบคทเรย

กอโรคในอาหาร

งานวจยทท าเสรจแลว : (ชอผลงานวจย ปทพมพ การเผยแพร และแหลงทนยอนหลงไมเกน 5 ป)

การว เคราะหหาปรมาณฟลาโวนอยดจากรงชนโรงและการยบย งเชอแบคทเรย Escherichia coli ของผลตภณฑสบกอน. รายงานสบเนองจากการประชมวชาการระดบชาต เครอขายความรวมมอมหาวทยาลยฟาฏอน มหาวทยาลยราชภฏยะลา และมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร ครงท 6 ประจ าป 2560: 18 ตลาคม 2560, หนา 1215-1227

การตรวจหาบอแรกซในผลไมดองและของหวานในเขตเทศบาลนครยะลาดวยยว-วซเบล สเปกโทรโฟโตมเตอร. รายงานสบเนองจากการประชมวชาการระดบชาต เครอขายความรวมมอมหาวทยาลยฟาฏอน มหาวทยาลยราชภฏยะลา และมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร ครงท 6 ประจ าป 2561: 18 ตลาคม 2560, หนา 1200-1214

ปรมาณฟนอลกทงหมดและฤทธตานอนมลอสระของสารสกดหยาบจากใบและเปลอกผลมะมวง. รายงานสบเนองจากการประชมวชาการระดบชาต วนราชภฏวชาการ ประจ าป พ .ศ. 2561: 11-12 กมภาพนธ 2561, หนา 541-544

58

ชอ - นามสกล (ภาษาไทย) ดร. อสมะแอ เจะหลง

ชอ - นามสกล (ภาษาองกฤษ) Dr. Isma-ae Chelong

เลขหมายบตรประจ าตวประชาชน 3-9602-0040-4-78-1

ต าแหนงปจจบน อาจารย (ชววทยา)

หนวยงานและสถานทอย

สาขาชววทยา คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา จงหวดยะลา รหสไปรษณย 95000 โทรศพทมอถอ 081-9579130

e-mail : isma-ae.c@yru.ac.th

ประวตการศกษา

วฒการศกษา จากสถาบน ปทจบ

วท.บ. (ชววทยา) มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2548

วท.ม. (พชศาสตร) มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2550

ปร.ด. (พชศาสตร) มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2558

สาขาวชาการทมความช านาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) ระบสาขาวชาการ การวจยดานความหลากหลายทางชวภาพ การเปลยนแปลงสภาพอากาศและเรณวทยา

ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ โดยระบสถานภาพในการท าการวจยวาเปนผอ านวยการแผนงานวจย หวหนาโครงการวจย หรอผ รวมวจยในแตละผลงานวจย

หวหนาโครงการวจย : ชอโครงการวจย

ล าดบ โครงการวจย สถานภาพในการท า

การวจย

59

ล าดบ โครงการวจย สถานภาพในการท า

การวจย

1. สณฐานวทยาเรณของพรรณไมปาชายเลนยะหรง จงหวด

ปตตาน, ประเทศไทย

หวหนาโครงการวจย

2. เรณวทยาของพชบางชนดในมหาวทยาลยราชภฏยะลา หวหนาโครงการวจย

3. เรณในน าผง หวหนาโครงการวจย

4. ความหลากหลายทางชวภาพบนเขาสลนดงบายและการใช

ประโยชนทางการศกษาในจงหวดปตตานภายใตความไม

สงบสามจงหวดชายแดนใต

หวหนาโครงการวจย

5. การบานดอก ความมชวตของเรณ ชวพาหะและการถาย

เรณของสมโชกน

หวหนาโครงการวจย

6. การสงเกตการณการเปลยนแปลงของสภาพอากาศทมตอ

การแตกยอด ชววทยาดอก ชวพาหะ การถายเรณและการ

ตดผลของสมโชกน

หวหนาโครงการวจย

7. แนวทางการจดการความแปรปรวนของผลผลตและคณภาพ

ของสมโชกนภายใตการเปลยนแปลงของสภาพอากาศ

หวหนาโครงการวจย

8. การผลตและใชน าสมควนไมเพอเปนสารจบกอนยางส าหรบ

ลดความเสยหายจากความแปรปรวนของสภาพภมอากาศ

หวหนาโครงการวจย

9. โลกรอนกบปากใบของพชบางชนดใน 3 จงหวดชายแดน

ภาคใต

หวหนาโครงการวจย

10. ผลของน าสมควนไมทมตอจ านวนปากใบ ลกษณะใบ พนท

ใบ ขนาดทอไซเลมและการคายน าของผกบงจน

หวหนาโครงการวจย

11. ผลของความเขมขนน าสมควนไมตอการเจรญเตบโตและ

มวลชวภาพของกลายางพาราพนธ RRIM 600 (Hevea

หวหนาโครงการวจย

60

ล าดบ โครงการวจย สถานภาพในการท า

การวจย

brasiliensis Müll. Arg.)

12. การเจรญเตบโตและแมลงศตรของอนทผาลม หวหนาโครงการวจย

13. ประชากรเหบและความหลากหลายทางชวภาพของจลชพ

กอโรคทมเหบเปนพาหะในสามจงหวดชายแดนภาคใตของ

ประเทศไทย

ผรวมวจย

งานวจยทเกยวของและท าเสรจแลว ล าดบ รายละเอยดผลงานตพมพ แหลงทน

1. Chelong, I. 2011. Palynology of Cultivated Plant

Species at Yala Rajabhat University,

Thailand. KKU Sci. J.39 (3) 433-446.

มหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา

2. Chelong, I. and Sdoodee, S. 2012. Pollen viability,

pollen germination and pollen tube growth

of Shogun (Citrus reticulata Blanco) under

climate variability in southern Thailand.

Journal of Agricultural Technology 8 : 2297-

ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย

(สกว.)

61

ล าดบ รายละเอยดผลงานตพมพ แหลงทน

2307.

3. Chelong, I. and Sdoodee, S. 2013. Climate

variability and degree-day affecting

development, yield and quality on Shogun

(Citrus 61eticulate Blanco) in Southern

Thailand. Kasetsart J. (Nat. Sci.) 47 : 333-341.

ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย

(สกว.)

4. อสมะแอ เจะหลง. 2558. เรณวทยาของน าผงในอ าเภอ

เมอง จงหวดยะลา. วารสารมหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา 1 : 87-103.

มหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา

5. อสมะแอ เจะหลง และอลภา ทองไชย. 2558. ความ

หลากหลายของพชบนเขาสลนดงบาย อ าเภอสาย

บร จงหวดปตตาน. การประชมใหญโครงการ

สงเสรมการวจยในอดมศกษา ครงท 3 (The Third

Higher Education Research Promotion

Congress) มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช 9

– 11 มนาคม 2558 หนา 104

ส านกงาน

คณะกรรมการการ

อดมศกษา

6. มฮ าหมดตายดน บาฮะคร และอสมะแอ เจะหลง. 2558.

ความหลากหลายทางชวภาพของเหบในสามจงหวด

ชายแดนภาคใตของประเทศไทย. การประชมใหญ

โครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษา ครงท 3

(The Third Higher Education Research

Promotion Congress) มหาวทยาลยราชภฏ

นครศรธรรมราช 9 – 11 มนาคม 2558 หนา 103.

ส านกงาน

คณะกรรมการการ

อดมศกษา

7. อสมะแอ เจะหลง และศรวทย วสวฒวงศ. 2557.

รปพรรณสณฐานและการกระจายตวของขมนชนใน

มหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา

62

ล าดบ รายละเอยดผลงานตพมพ แหลงทน

3 จงหวดชายแดนใต. ประชมวชาการระดบชาตครง

ท 3 มหาวทยาลยฟาฏอน 14 สงหาคม 2557

8. อสมะแอ เจะหลง. 2552. ผลของมลไกตอการเจรญเตบโต

ของกลายางพารา. วารสารมหาวทยาลยราชภฏราช

นครนทร 1 : 1-11.

มหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา

9. อสมะแอ เจะหลง และลกขณา รกขพนธ.ผลของน าสมควน

ไมตอการเจรญเตบโตของกลายางพาราพนธ

RRIM600 Hevea brasiliensis Muell. Arg.

วารสารแกนเกษตร 43 (3) : 585-590.

มหาวทยาลยราชภฏ

ยะลา

10. อสมะแอ เจะหลง, อลภา ทองไชย และอาเดน ปาลนกวน.

2558. ความแปรปรวนของสภาพอากาศตอฟโนโลย

ของโกงกางใบเลกในปาชายเลนยะหรง. ว.วทย. มข.

44(1) 69-78.

ส านกงานคณะ

กรรมการวจยแหงชาต

(วช.)

63

ชอ-นามสกล นายฮาซน ดอปอ ต าแหนง อาจารยประจ าหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเคม คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏยะลา หนวยงานทสงกด สาขาวชาเคม ภาควชาวทยาศาสตร คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและ

การเกษตร มหาวทยาลยราชภฏยะลา

ทอย มหาวทยาลยราชภฏยะลา อ าเภอเมอง จงหวดยะลา 95000 โทรศพท 089-9776494 อเมล E-mail: hasan.d@yru.ac.th ประวตการศกษา ปรญญาตร วทยาศาสตรบณฑต (เคม) มหาวทยาลยราชภฏยะลา ปรญญาเอก ปรชญาดษฎบณฑต หลกสตรโทควบเอก เคม (เคมอนนทรย)

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ

ความเชยวชาญ

การสงเคราะหวสดอนนทรย

ผลงานวจย/ประสบการณทเกยวของกบการวจย 1) ตพมพผลงานวจย เรอง Flower-like Ag/AgCl microcrystal: Synthesis and activity

ในวารสาร Materials Chemistry and Physics ป 2015

2) ตพมพผลงานวจย เรอง Urchinlike Ag/AgCl photocatalyst: Synthesis and

photocatalysts ในวารสาร Applied Catalysis A: General ป 2014

64

ชอ-นามสกล นาย อชมาน อาแด ต าแหนง อาจารยสาขาวชาเคม คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร

มหาวทยาลยราชภฏยะลา จงหวดยะลา หนวยงานทสงกด สาขาเคม คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร

มหาวทยาลยราชภฏยะลา ทอย มหาวทยาลยราชภฏยะลา อ าเภอเมอง จงหวดยะลา 95000 โทรศพท 0818984695 อเมล nadair@hotmail.com

ประวตการศกษา ปรญญาตร การศกษาศาสตรบณฑต (สาขาวชาเคม) ปรญญาโท วทยาศาสตรมหาบณฑต (วท.ม.) สาขาวชาเคมอนทรย

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

ความเชยวชาญ เคมพอลเมอรของยางธรรมชาต เคมผลภณฑธรรมชาต การแยกสารเคม การศกษา

ปรมาณคารบอนองคประกอบในสารเคม การท าปฏกรยาทางเคม

ผลงานวจย/ประสบการณทเกยวของกบการวจย 1) การศกษาองคประกอบทางเคมในน าสมควนไมจากไมมะยม

2) องคประกอบทางเคมในน ามนดนสวนละลายเมทลนคลอไรดในน าสมควนไมจากไม

ยางพารา

65

ชอ-นามสกล (ภาษาไทย) ลกขณา รกพนธ ชอ-นามสกล (ภาษาองกฤษ) Lakkhana Rakkhaphan ต าแหนง นกวทยาศาสตร (ชววทยา) หนวยงานทสงกด สาขาชววทยา คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร ทอย สาขาชววทยา คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลย ราชภฏยะลา จงหวดยะลา รหสไปรษณย 95000 โทรศพท 086-5672900 อเมล lakkhana.r@yru.ac.th, hi_nammy@hotmail.com

ประวตการศกษา ปรญญาตร วท.บ. (ชววทยาประยกต) สถาบนราชภฏนครศรธรรมราช

ความเชยวชาญ ชววทยา และจลชววทยา

ผลงานวจย/ประสบการณทเกยวของกบการวจย

ล าดบ โครงการวจย สถานภาพการวจย 1. การแยกและคดเลอกแบคทเรยแลคตกจากอาหารหมก

ดอง ผรวมวจย

2. ผลของความเขมขนน าสมควนไมตอการเจรญเตบโตและมวลชวภาพของกลายางพาราพนธ RRIM 600

ผรวมวจย

66

ล าดบ โครงการวจย สถานภาพการวจย (Hevea brasiliensis Mull.Arg)

3. สยอมเซลลทสกดจากพชทองถน (อญชน : Clitoria ternatea L.)

ผรวมวจย

4. ชนดจลนทรยจากน าหมกชวภาพและความถของการใชน าหมกชวภาพกบผกกวางตง

ผรวมวจย

5. สณฐานวทยาละอองเรณของพรรณไมปาชายเลนยะหรง จงหวดปตตาน

ผรวมวจย

6. การเปรยบเทยบลกษณะโครงสรางของมอส ซงเกดขนจากอทธพลของชวงเวลาไดรบแสง

ผรวมวจย

7. สยอมเซลลทสกดจากดอกกระเจยบแดง (Hibiscus sabdariffa L.)

ผรวมวจย

ฉ

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 2.1 ขนาดและชอเรยกของเรณ 4 ตารางท 2.2 จ านวนชองเปดและชอเรยกของเรณ 5 ตารางท 2.3 อนมลอสระทมออกซเจนเปนองคประกอบ 9 ตารางท 4.1 ปรมาณฟนอลกรวมในน าผงชนโรงของแตละสายพนธในแตละ

ชวงเวลาการเกบเกยว 42

ตารางท 4.2 ปรมาณฟลาโวนอยดรวมในน าผงชนโรงของแตละสายพนธในแตละชวงเวลาการเกบเกยว

43

ตารางท 4.3 ฤทธตานอนมลอสระของน าผงชนโรงของแตละสายพนธในแตละชวงเวลาการเกบเกยว

44

ตารางท 4.4 ผลการทดสอบฤทธยบยงเชอแบคทเรย S.epidermidis TISTR 518 ของสารตวอยาง โดยวธ Disc diffusion technique

46

ช

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 2.1 ลกษณะชองเปดเรณ 3-zonoporate (A,E), 3-zonocolpate (B,F) 3-zonocolporate (C,G), 3-pantoporate (D,H)

5

ภาพท 2.2 ลกษณะโครงสรางของผนงเรณ 6 ภาพท 2.3 ลกษณะลวดลายเรณ (ดานบน) 6 ภาพท 2.4 ลกษณะลวดลายเรณ (ดานขาง) 7 ภาพท 3.1 แสดงทตง (ก และ ข) ฟารมเลยงชนโรง (ค และ ง) รงชนโรง (จ) และ

ถวยเรณ (pollen pots) ภายในรงชนโรง (ฉ) 14

ภาพท 3.2 แสดงตวอยางการแบงพนทส าหรบเกบตวอยาง 15 ภาพท 3.3 แสดงต าแหนงตวอยาง 5 ชนด บนแผนดสก 17 ภาพท 3.4 รงชนโรงประกอบไปดวย pollen pots และน าผงอยภายใน 18 ภาพท 4.1 ลกษณะทวไปของตนตนตกแก 22 ภาพท 4.2 ลกษณะทวไของตนกระดมทองเลอย 23 ภาพท 4.3 ลกษณะทวไปของตนบาหยาดอกเลก 23 ภาพท 4.4 ลกษณะทวไปของตนไมยราบเลอย 24 ภาพท 4.5 ลกษณะทวไปของสาบเสอ 25 ภาพท 4.6 ลกษณะทวไปของตนมะพราว 26 ภาพท 4.7 ลกษณะทวไปของตนตอยตง 27 ภาพท 4.8 ลกษณะทวไปของตนกะเมง 28 ภาพท 4.9 ลกษณะทวไปของตนกระถนณรงค 29 ภาพท 4.10 ลกษณะทวไปของตนผกโขม 29 ภาพท 4.11 ลกษณะทวไปของตนผกเสยนมวง 30 ภาพท 4.12 ลกษณะทวไปของกระถน 31 ภาพท 4.13 ลกษณะทวไปของโคลงเคลง 32 ภาพท 4.14 ลกษณะทวไปของตรมะเขอพวง 33

ซ

สารบญภาพ (ตอ)

หนา ภาพท 4.15 ลกษณะทวไปของตนผกหวานบาน 34 ภาพท 4.16 ลกษณะทวไปของหญาปากควาย 35 ภาพท 4.17 ลกษณะทวไปของตนต าลง 35 ภาพท 4.18 ลกษณะทวไปของตนคณนายตนสาย 36 ภาพท 4.19 ลกษณะทวไปของตนน านมราชสห 37 ภาพท 4.20 ลกษณะทวไปของตนผกากรอง 38 ภาพท 4.21 ลกษณะทวไปของตนพรก 39 ภาพท 4.22 ลกษณะทวไปของตนมะนาว 39 ภาพท 4.23 ลกษณะทวไปของตนปาลม 40 ภาพท 4.24 การถายทอดผลงานวจยดวยการบรรยาย 41 ภาพท 4.25 สเปกตรม FTIR ของสารสกดหยาบพรอพอลส 46 ภาพท 4.26 Inhibition zone ของเชอ Staphylococcus epidermidis TISTR

518 47

1

บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของการวจย

ชนโรง (stingless bee) อยในกลมผงทไมมเหลกใน โดยชนโรงทกชนดสรางรงในบรเวณทม

ลกษณะเปนโพรงพบตามโพรงไมหรอโพรงของสงกอสราง ชนโรงจะเกบเกสรดอกไม และนาหวาน

จากพชเปนอาหาร และเกบยางไมเพอสรางสวนประกอบตาง ๆ ภายในรงซงเปนพฤตกรรมพเศษตาง

จากผง โดยเกบยางไมจากสวนตาง ๆ ของพชเนองจากรงถกสรางขนจากสวนผสมของไขทสงเคราะห

จากตอมไขในรางกายของชนโรงและยาง ชนโรงจะเกบยางไมปรมาณมากเพอใชในการสรางและ

ซอมแซมรง รวมทงถวยเกบเกสร (pollen pot) และ สวนท เปนเซลลตวออน (brood cells) เพอให

นางพญาวางไข นอกจากนนผนงรงทอยภายในโพรงจะถกบดวยวสดทเรยกวา บาทเมน (batumen)

เปนสวนผสมของไข ยางไม และวสดจากพช มลกษณะแขง ดงนน ชนโรงจงจาเปนตองเกบยางไมเขา

รง ยางไมจะถกเปลยนแปลงดวยเอนไซมพเศษภายในรางกายและคายออกมาเปนหยดวางไวในรง

เนองจากนาผงชนโรงจะถกเกบไวในถวยเกบนาผง (pollen pot) ทเทาจากซรเมนจงทาใหนาผง

ชนโรงมกลนหอมของยางไม ชนโรงจะสรางรงโดยใชไขผงบรสทธและซรเมน ซงเปนไขผงผสมกบ

พรอพอลส ทมอยมากมาย ทาใหตวของชนทไดจากชนโรง ซงมลกษณะคลายยาง หรอ เรซน (ณฏฐ

พชร เถยรวรกานต, 2558) นบแตสมยโบราณ มนษยรจกเอาชนมาใชประโยชน คอ เอาชนมาละลาย

ในนามน หรอสารละลายแอลกอฮอลแลวมาทาปดรรวชะลอม หรอใชยารรวของเรอ ในประเทศจนม

การใชชนมาทายาอายวฒนะ ในประเทศอยปตนาเอาชนมาผสมนายาทาศพมมม และชนของชนโรงก

ยงมคณสมบตยบยงแบคทเรย และเชอรา (สรจกร ศรบรรกษ , 2547) ซงเกดการทแมลงชนโรงไดคด

สรรวสดเหลานมาทาเปนรง โดยผานการยอยดวยเอนไซมในตวแมลงชนโรงเอง จนทาใหเศษวสด

เหลานมขนาดเลกลง อนภาคขนาดเลกจากธรรมชาต ทผานการยอยดวยแมลงชนโรง คาดวานาจะ

สามารถนามาใชเปนวสดททาหนาทขดหรอชาระลางสงสกปรกได ชวยผลดเซลลผวเกา (exfoliating)

กระตนใหเซลลผวใหมเกดขนไดเรวขน ใหผวสขภาพดสดใส นอกจากน ชนโรงจะเกบนาหวานและ

เกสรเปนอาหาร และสะสมในรง เกสรหรอเรณนนมคณคาทางอาหารสง (Moore et al., 1991)

ขนกบชนดของพชอาหารเปนสาคญ ดงนน การศกษาทมความสาคญเพอใหไดขอมลชนดพชทเปน

2

แหลงอาหารของชนโรงจงมความสาคญอยางมาก Jongjitvimol and Poolprasert (2014) รายงาน

การสารวจพชอาหารของชนโรง พบวา พชอาหารของชนโรงทจาแนกได 70 ชนด ใน 31 วงศ ทงน

สวนใหญเปนพชในวงศ Asteraceae (Compositae) จานวน 12 ชนดโดยสวญใหญพบใน Synotis

cappa (Buch.-Ham. ex D.Don) C. Jeffrey & Y. L.Chen. ดงนน การศกษาชนดของพชอาหาร

สามารถนามาใชวางแผนเพอการผลตเกสรผงสาเรจรปได

จากรายงานทผานมาอนมลอสระเปนปจจยสาคญอยางหนงตอการเกดโรคหลายชนด เชน

โรงมะเรง โรงหวใจ โรคความดนโลหตสง และการอกเสบเรอรงหลายชนด เปนตน (Rao et al.,

2016) การศกษาเพอหาแหลงของสารตานอนมลจากผลตภณฑธรรมชาตจงเปนสงสาคญอกหนทาง

หนงเพอชวยบรรเทาและรกษาโรคตางๆ ทมสาเหตจากอนมลอสระ นาผงจากชนโรงซงเปนวตถดบ

จากธรรมชาตและเปนสงมชวตทมผลตอการเกษตร หากมการศกษาขอมลเพมเตมถงฤทธ ตานอนมล

อสระและสารพฤกษเคม อาจชวยเพมมลคาของนาผงจากชนโรงใหแกเกษตรกรทประกอบอาชพเลยง

ดชนโรงเพอเกบเกยวนาผงจากชนโรงไปจาหนาย มการรายงานถงการออกฤทธทางชวภาพของนาผง

จากชนโรงทหลากหลายดวยกน เชน ตานเชอจลนทรย ตานมะเรง ตานการอกเสบ ตานอนมลอสระ

และยงมผลตอการสมานแผล (Almeida da Silva et al., 2013; Rao et al., 2016) ทผานมาไดม

การศกษาฤทธตานอนมลอสระของนาผงจากชนโรงสายพนธ Trigona carbonaria พบวาใหคาฤทธ

ตานอนมลอสระรวมและและคาการขจดอนมลอสระอยท 233.96 μM Trolox equivalents (Oddo

et al., 2008) นอกจากนนาผงจากชนโรงยงอดมไปดวยสารพฤกษศาตรเคมกลมพอลฟนอล ซงสาร

สวนใหญทพบเปนสารกลมฟาโวนอยดซงเปนกลมสารทถกรายงานการออกฤทธทางชวภาพมาก (Rao

et al., 2016) ไดมการศกษาวเคราะหปรมาณสารประกอบพอลฟนอลและฟลาโวนอยดรวมของ

นาผงจากชนโรง 5 สายพนธ พบวาใหคาอยทชวง 905-1140 mg gallic acid/kg ของตวอยาง และ

185-545 mg quercertin/kg ของตวอยาง (Krishnasree and Ukkuru, 2015) ดงนนจงไดม

การศกษาวเคราะหปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของนาผงจากชนโรง เพอเปน

ขอมลสงเสรมทางโภชนศาสตรและสขภาพของผบรโภคและเกษตรกร

1.2 วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษาพชอาหารของผงชนโรงในพนทปาชมชนปะเสยะวอ อาเภอสายบร จงหวดปตตาน 2. เพอศกษาปรมาณพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของนาผงชนโรง

3

3. เพอศกษาและการประยกตใชผลผลอยไดจากพรอโพลสใหเกดประโยชน 1.3 ขอบเขตการวจย

1. สารวจความหลากหลายและจาแนกตวอยางพช บนทกชวงการออกดอกของพชในบรเวณรอบฟารมเลยงผงชนโรงในอาเภอสายบร จงหวดปตตาน และระบชอพชทเปนแหลงอาหารของผงชนโรง

2. ศกษาปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของนาผงชนโรง 3. ศกษาการเตรยมพรอพอลสของชนโรงในรปผงหรอสารแขวนลอย พรอมศกษาคณลกษณะ

อนภาคพรอพอลสของชนโรงเพอนาไปใชเปนเจลลางหนา

1.4 ผลทคาดวาจะไดรบ

1. ดานวชาการไดขอมลและความรใหมเพอการเรยนการสอนและจดตงเปนแหลงเรยนร 2. ดานเศรษฐกจ/พาณชย ไดรบความรเพอการผลตนาผงและผลพลอยไดจากชนโรงของชมชน

เพอเพมรายได 3. ดานสงคมและชมชน ชมชนมความเขาใจตอความหลากหลายของพชอาหารและผลพลอยได

จากชนโรง และไดชวยกนอนรกษพชดงกลาวเพอเปนแหลงอาหารของผงชนโรงใหยงยน

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

2.1 เรณวทยา เรณ (Pollen grain) ไดถกน ามาศกษาเพอส ารวจอนกรมวทธานของพช นเวศวทยา ความสมพนธของพชกบสงมชวต ธรณวทยาและโบราณคด ซง เลยวนารด วอนโพสต (Lennart von post) ไดเปนบคคลแรกทน ามาประยกตและปรบปรงใชในการวเคราะหและศกษาเรณ ซงในปจจบนการศกษาดานเรณวทยาถกน ามาประยกตใชและครอบคลมหลายสาขาทางชววทยา นเวศวทยา พนธศาสตร สรรวทยา ชวเคม รวมทงการเพาะเลยงเรณ (Anther Culture) (ลาวลย, 2539)

2.2 หลกการศกษาเรณวทยา ในการศกษาเรณวทยาจะถกแบงออกเปน 11 สวนหลก ประกอบดวย 1. รปราง (Shape) รปทรงของเรณมสวนสมพนธกบชองเปดแบบตางๆ โดยทวไปเรณของพชดอก 2. ขว (Polarlity) ศกษาเพอชวยในการวเคราะหวาเปนเรณแบบใด ท าใหทราบทศทางการเรยงตวของชองเปด 3. สมมาตร (Symmetry) หมายถง รปของเรณหรอสวนทเหมอนกนของเรณเมอถกตดแบงออกเปนสวน ๆ ซงมความสมพนธกบชองเปดของเรณ 4. ขนาด (Size) ทพบสวนใหญวดตามวธของ Erdtman (1969) ซงการวดขนาดในครงนไมรวมถงสวนตางๆ ทยน (Sculpturing) ออกมาจากผนงเรณ (ตารางท 1)

ตารางท 2.1 ขนาดและชอเรยกของเรณ

ชอเรยกเรณตามขนาด ขนาดเรณ (ไมครอน) เรณทมขนาดเลกมาก < 10 เรณทมขนาดเลก 10 – 25 เรณทมขนาดกลาง 25 – 50 เรณทมขนาดใหญ 50 – 100 เรณทมขนาดใหญมาก 100 – 200 เรณทมขนาดยกษ > 200

5

5. ชองเปด (Aperture) เปนลกษณะทส าคญมากในการศกษาสณฐานของเรณเพราะจะบอกลกษณะของเรณไดวาเปนแบบใดซงสามารถไปจ าแนกพรรณไมได ลกษณะและจ านวนชองเปดของเรณแบงไดดงน (ตารางท 2.2)

ตารางท 2.2 จ านวนชองเปดและชอเรยกของเรณ

จ านวนชองเปด ชอเรยกชองเปด

ชองเปดกลม ชองเปดร 1 monoporate monocolpate 2 diporate dicolpate 3 triporate tricolpate >3 stephanoporate stephanocolpate

6. ต าแหนงชองเปด การเรยงตวของชองเปดบนผนงเรณหรอสปอรของพชชนดตางๆ (ไมดอก สนและพชชนต า) มพนฐานอย 3 ประการ คอ 6.1 ชองเปดเรยงล าดบอยทขวหนงเรยกตามจ านวนนบภาษากรก 6.2 ชองเปดเรยงล าดบอยในแนวเสนศนยสตรและมชองเปดมากกวา สามขนไปเรยกค าน าหนา “Stephano-” น าหนาจ านวนชองเปดชนดนนๆ ซงอาจเปนไดทงชองเปดธรรมดาและชองเปดผสม 6.3 เรณทมชองเปดจ านวนมากเรยงล าดบอยรอบลกเรณโดยสวนมากชองเปดทเรยงล าดบกนอยนนจะท ามมระหวางกน 45 องศา จะมค าน าหนาเรยกจ านวนชองเปดวา “Peri-” หรอเปน Polyaperture หรอ Panaperture ลกษณะชองเปดเรณจะพบแตกตางกนไปตามชนดของพรรณไมตางๆ ซงมทงเปนชองเปดเดยว ไดแก ชองเปดร ชองเปดกลม และอาจพบชองเปดทงสองแบบประกอบอยดวยกนเปนชองเปดแบบผสม (Compound Aperture) (ภาพท 2.1) เปนตน

6

ภาพท 2.1 ลกษณะชองเปดเรณ 3-zonoporate (A,E), 3-zonocolpate (B,F) 3-

zonocolporate (C,G), 3-pantoporate (D,H) (Shivana, 2003)

7. โครงสรางผนงเรณ (Exine Structure) เปนสวนทศกษาผนงชนตางๆ ของเรณ เพอศกษาโครงสรางซงจะบงบอกถงทศทางการววฒนาการ (Evolution Trends) ของพชและความแตกตางของเรณในพชบางชนดทมลกษณะคลายกนมากอกดวย ผนงเรณแบงออกเปน 2 ชน คอ ผนงชนนอก (Exine) ประกอบดวนชน Sexine และ Nexine (ภาพท 2.3)

ภาพท 2.2 ลกษณะโครงสรางของผนงเรณ (Shivana, 2003)

8. ลวดลายหรอสงประดบบนผนงเรณ (Exine Sculpturing) มลกษณะเปนลวดลายตางๆ ตามชนดพนธทปรากฏบนผนงชนนอกของเรณ มความสวยงามไปตามแตชนดของพนธไม มลวดลายแบบตางๆ (ภาพท 2.3 และ 2.4)

7

ภาพท 2.3 ลกษณะลวดลายเรณ (ดานบน) (Shivana, 2003)

ภาพท 2.4 ลกษณะลวดลายเรณ (ดานขาง) (Shivana, 2003)

9. รปแบบของเรณ (Pollen Type) ประกอบดวยลกษณะเรณ และลกษณะของชองเปดแลวปรากฏเปนแบบเฉพาะของพนธพชในแตละวงศ สกล หรอชนดพนธ เปนตน

8

10. การบรรยายลกษณะของเรณ (Description) หมายถง การบอกลกษณะของเรณตามหลกวชาเรณวทยา ซงจะตองประกอบดวยลกษณะส าคญทศกษามาทงหมด ไดแก รปราง ขว ขนาดชองเปด โครงสรางผนงเรณแลวจดแบบของเรณ เพอบอกลกษณะของเรณพชชนดนน 11. การท ากญแจเรณ (Pollen Key) เพอการจ าแนก หรออนกรมวธานของเรณใหเกดประโยชนและความสะดวกในการศกษางานทางเรณวทยา และเปนพนฐานของวชาการอนๆ ทมความเกยวของสมพนธกน จงตองท ากญแจเรณประกอบไวดวยทกครงทมการศกษา (ลาวลย, 2539)

2.3 งานวจยเกยวกบเรณของผงชนโรง ผงชนโรงจะเกบรวบรวมน าหวานและเรณของพชหลากหลายชนดทเกบเกยวมาไวในรง ซงลกษณะของเรณทถกเกบมาพรอมกบน าหวานนนจะมความแตกตางกนจงสามารถจ าแนกพชชนดตางๆ และบงบอกถงความหลากหลายของพชได (Mangum, 2015) นอกจากนแลวปรมาณพชพรรณทเปนแหลงอาหารและปรมาณอาหารสะสมของผงชนโรงเปนปจจยส าคญตอการเพมและลดจ านวนประชากรของผงชนโรง (Hubbell and Johnson, 1977: Inoue et al., 1990) จากรายงานวจยของ วภาว และคณะ (2548) ไดท าการศกษาชนดของพชอาหารของผงชนโรง (Trigona collina Smith) บรเวณปาผลดใบในเขตพนทองคการสวนพฤกษศาสตร สมเดจพระนางเจาสรกต อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม ซงลกษณะทางสณฐานของเรณจากกอนเรณพบวา มพชอาหารจ านวน 21 ชนด จากทงหมด 48 ชนด ไดแก ตนสารภปา (Garcinia speciosa Wall.) ตนฮอยจน (Engelhardtia spicata Bl.) ตนกาฝาก (Helixanthera sp.) ไมยราบยกษ (Mimosa pigra L.) นอกจากนยงพบวาในชวงเดอนมกราคม-มนาคม 2546 เปนชวงทพบพชอาหารของชนโรงมากทสดและพบนอยทสดในชวงระหวางเดอนกรกฎาคม-กนยายน 2546 และยงพบวาจ านวนพชอาหารทพบไมแปรผนตามจ านวนพชทออกดอกซงบงชใหเหนวาผงชนโรงมพฤตกรรมการเลอกชอบของพชอาหาร และจากงานวจยของวนทา (2542) ไดศดษาพชอาหารของผงชนโรง (Trigona melanoleuca) บรเวณปาบานโปง อ.สนทราย จ.เชยงใหม พบวาพชในสกล Mimosa เปนพชอาหารของผงชนโรง จากขอมลเบองตนเหลานชใหเหนวาพชอาหารขนอยกบปจจยดานสถานท ชวงรอบป และสภาพอากาศทแปรปรวน ดงนน งานวจยนจะมความส าคญเพอใหไดขอมลของพชอาหารของชนโรงเพอการผลตเกสรผงจากชนโรงตอไป

2.4 อนมลอสระ อนมลอสระ (free radical) หมายถงอะตอมของโมเลกลมอเลกตรอนไมครบคภายใน

ออรบทล (orbital) ท าใหโมเลกลมความไมเสถยรเกดขน ซงสวนใหญเปนโมเลกลของสารทมออกซเจนเปนองคประกอบหรอทเรยกวา “Reactive Oxygen species (ROS)”(Valko, 2007) ตารางท 2.3 ตวอยางอนมลอสระทมออกซเจนเปนองคประกอบ (Devasagayam, 2004) โดยทวไปหนาทหลก

9

ของโมเลกล ROS ทถกสรางขนเหลาน มประโยชนตอกจกรรมตางๆ ภายในรางกาย ไดแก 1)กระบวนการ oxidative phosphorylation ในการเปลยน ADP (Adenosine diphosphate) ไปเปน ATP (Adenosine triphosphate) ของไมโทคอนเดย 2) กระบวนการ detoxification ของ xenobiotic โดย Cytochrome P450 3) การท าลายเชอจลนทรยและเซลลมะเรงโดย macrophages และ cytotoxic lymphocytes (Devasagayam, 2004; Sharma, 2014)

อนมลอสระสามารถเกดขนไดและถกก าจดออกไปไดเองภายในรางกายมนษยดวยวธทงชวเคมโดยการเกดอนมลอสระภายในรางกายนนสามารถเกดขนไดดวยปจจยภายนอกและภายในซง อยางไรกตามการเกดอนมลอสระภายในรางกายมากเกดไปอาจกอใหเกดอนตรายไดซงจะเกดสภาวะทเรยกวา oxidative stress โดยการเกดปฏกรยาออกซเดชนในรางกาย มผลท าใหเซลลของรางกายถกท าลาย ซงเปนสาเหตของการเกดโรคตางๆ เชน โรคเบาหวาน โรคมะเรง โรคอลไซเมอร (Alzheimer's disease) โรคพารกนสน (Parkinson’s disease) และโรคหวใจเปนตน หรอแมแตเกดการตดเชอแบคทเรยกอโรค (Bruce, 2012; Ahmadinejad, 2017; Mathew, 2011) ในการก าจดอนมลอสระนนรางกายสามารถสรางและรบสารตานอนมลอสระจากภายนอก เชน สารพฤกษ-เคมทพบมากในพชหรอผลตภณฑธรรมชาต ซงจะชวยปกปองเซลลสงมชวตจากอนมลอสระได (Devasagayam, 2004)

ตารางท 2.3 อนมลอสระทมออกซเจนเปนองคประกอบ

ชนดอนมลอสระ สญญาลกษณ Superoxide Hydroxyl radical Peroxyl radical Nitric oxide

2.5 สารตานอนมลอสระ

10

สารตานอนมลอสระ (antioxidants) เปนสารประกอบทมความสามารถในการท าปฏกรยากบอนมลอสระใหอยในสภาพของโมเลกลทมความเสถยร (Devasagayam, 2004; Mathew, 2011) โดยสารตานอนมลอสระอาจเปนออกได 2 กลม คอ กลมทหนงเปนสารตานอนมลอสระทรางกายสามารถสรางขนเองได เชน Superoxide dismutase (SOD) Catalase Glutathione reductase Glutathione peroxidases และ Glutathione S-transferases เปนตน และกลมทสองเปนสารตานอนมลอสระทไดรบจากธรรมชาต เชน Vitamin C Vitamin E Carotenoids Flavonoids และ Polyphenols เปนตน (Ahmadinejad, 2017) หากรางกายไดรบสารตานอนมลอสระเหลานอยางเพยงพอชวยลดสภาวะ oxidative stress และปกปองเซลลตางๆ ของรางกายไมใหถกท าลาย จงเปนผลใหรางกายมสขภาพทด (Scheibmeir, 2005)

2.6 งานวจยทเกยวของกบนาผง ในงานวจยทผานมาน าผงสวนใหญถกวเคราะหและรายงานถงปรมาณสารกลมฟลาโวนอยด

และสารประกอบโพลฟนอลทสง และมคณสมบตในการตานอนมลอสระและฤทธในการยบยงเชอ จลนทรย ดงนนการบรโภคน าผงอาจเปนการเสรมความสามารถใหกบกลไกของรางกายในการปกปองเซลล ตลอดจนเปนการชวยลดการเกดโรคจากการตดเชอแบคทเรยกอโรคชนดตางๆ ได ซงมรายงานการวจยเกยวกบฤทธตานอนมลอสระในน าผงของจงหวดเชยงใหม เมอทดสอบดวยวธ 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl radicals (DPPH) และวธ ABTS assay พบวา ในน าผงความเขมขน 0.5 g/ml มความสามารถในการตานอนมลอสระรอยละ 32-44 และ 94-97 ตามล าดบ คา IC50 ของน าผง เทากบ 0.5-0.94 g/ml และ 0.1-0.19 g/ml ตามล าดบ ปรมาณสารประกอบโพลฟนอลเทากบ 100-144 mg GAE/100 g ของนาผง (Sangsrichan, 2008) และมรายงานการวจยเกยวกบฤทธตานอนมลอสระในน าผงของประเทศจอรแดน ดวยวธ2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl radicals (DPPH) พบวา ความสามารถในการตานอนมลอสระของน าผงเทยบเปนกรมสมมลยกบสารมาตรฐานแคททชน เทากบ 21.5-21.8 mg CAE/100 g และนอกจากนนยงพบวาในน าผงมปรมาณสารฟลาโวนอยด เทากบ 7.4-106 µg/g ของน าผง (Atrooz et al., 2008) ดงนนน าผงสามารถน าไปศกษาตอไป

2.7 ชนโรงและพรอพอลส ชนโรงเปนแมลงขนาดเลกทมพฤตกรรมเกบน าหวานจากดอกไม และละอองเกสร (เรณ) มาใชเปน

อาหารคลายผงแตชนโรงไมมเหลกใน จงไมสามารถตอยได ในประเทศไทยเราสามารถพบชนโรงไดในทกภาค โดยมชอเรยกแตกตางกนไปตามภมภาค เชน ทางภาคเหนอเรยกชนโรงทมขนาดเลกกวา

11

แมลงขตง หรอตวขตงน แตถาเปนชนโรงทมขนาดใหญจะเรยกวา ขยา โดยเรยกวา ขยาด า หรอขยาแดง ตามสของล าตวของชนโรง ภาคใตเรยกขนาดเลกวา อง หรอองแมลงโลม และเรยกชนโรงขนาดใหญวา องหม (องแดงหรอองด า) ภาคตะวนตกเรยกวา ตวต งตงหรอตวตง จากพฤตกรรมการขนสงเกสรทขาหลง สวนภาคตะวนออกเรยก ช ามะโรงหรอแมลงอโลม สวนค าวาชนโรงนาจะเปนชอทเรยกจากพฤตกรรมการเกบชนของแมลงชนดน สวนการจ าแนกทางวทยาศาสตรนน ชนโรงไวดงน วงศ (Family) Apidae วงศยอย (Subfamily) Apinae ไทรบ (Tribe) Meliponini และมการคนพบพนธชนโรงประมาณ 9 สกล 32 ชนด (อญชล, 2556) ชนโรงตรงขามกบผงตรงทผงจะใชพรอพอลส (Propolis) เพยงรอบนอกเทานน สวนชนโรงจะสรางรงโดยใชไขผงบรสทธและซรเมน (Cerumen) ซงเปนไขผงผสมกบพรอพอลสทมอยมากมาย โดยพรอพอลสเปนสวนผสมทมลกษณะเหนยวขนเปนยาง (Resinous) ไดมาจากยางของเปลอกไมทผงงานรวบรวมมา โดยเฉพาะยางทเคลอบอยบรเวณตาใบ (Leaf buds) หรอยางทไหลออกมาจากสวนตาง ๆ ของตนพช โดยน ามาผสมกบไขผงแลวน ามาซอมแซมรง อดชนรอยรว ตลอดจนรกษาความสะอาด และปองกนการระบาดของเชอโรคภายในรงไดดวย โดยเมอมซากของศตรผงตายอยในรงและมขนาดใหญทผงไมสามารถจะน าออกไปทงนอกรงได ผงจะน าสารพรอพอลสมาหมไว ท าใหซากนนไมเนา ค าวา พรอพอลส เปนภาษากรกเกดจากการสมาสค า 2 ค า คอ Pro หมายถง กอนหรออยขางหนา และค าวา Polis ซงหมายถงเมอง เมอรวมค าแลวจงมความหมายวา “หนาเมองหรอก าแพงปองกนเมอง” นนเอง (สรจกร, 2547) และการใชประโยชนจากชนโรงนอกจากการผสมเกสรแลว ผลผลตจากชนโรงทสามารถน ามาใชประโยชน ไดแกน าผงและชน โดยน าผงทไดจากชนโรงจะมราคาสงและมสรรพคณทางยา สวนชนเปนสวนของยางไมทชนโรงเกบมาจากตนพชน ามารวมกบไขผงทผลตขนภายในล าตวของชนโรง โดยมองคประกอบทางเคมหลากหลายชนด เชน เทอรปนอยด (Terpenoid) สเตอรอยด (Steroid) สารประกอบฟนอลก (Phenolic compound) และฟลาโวนอยด (Flavonoid) แตโดยสวนใหญแลวองคประกอบทางเคมของชนโรงจะเปนสารในกลม ฟลาโวนอยด ซงเปนสารตานอนมลอสระ ตานเชอโรค และเพมภมคมกน (วนเพญ, 2547) นอกจากนยงพบสารอน ๆ อก เชน อะโรมาตกแอซด เอสเทอร แอลดไฮด คโตน กรดไขมน กรดอะมโน และแอลกอฮอล ฯลฯ ทงนองคประกอบทแตกตางกนจะขนอยกบแหลงชนดของพชทผงไปเกบยางไมมา (สรรตน และคณะ, 2555)

2.7.1 คณสมบตและสรรพคณของพรอพอลส

พรอพอลสใหผลทางการแพทยใน 2 ลกษณะ คอ กระตนระบบภมตานทานในรางกาย ซงเปนระบบอนเปนกลไกธรรมชาตในรางกายมนษย ลกษณะทสอง คอ ออกฤทธฆาหรอท าใหเชอจลนทรยทเปนอนตราย อาท เชอแบคทเรย เชอรา ตลอดจนเชอไวรสตาง ๆ ออนก าลงหรอไมสามารถท าอนตรายมนษยได

12

2.7.1.1 เสรมสรางระบบภมคมกน สารประกอบฟลาโวนอยดในพรอพอลสมผลโดยตรงตอการกระตนเซลลเมดเลอดขาวทเรยกวา

ฟาโกไซด (Phacocyte) ใหมความสามารถและประสทธภาพในการก าจดเชอโรคและสงแปลกปลอมตาง ๆ ไดดขน รวมทงปองกนการสกหรอเสอมโทรมและช ารดเสยหายของเซลล ตลอดจนสามารถพฒนาการดดซมอาหารทมประโยชนบางชนดไดขน จงเปนผลดส าหรบแผลทอยระหวางตดเชอ ท าใหมการตดเชอลดลง รวมทงยงเปนการปองกนกอนการตดเชออกดวย

2.7.1.2 มฤทธก าจดการตดเชอแบคทเรยและเชอรา พรอพอลสไมเพยงชวยปองกนการตดเชอเทานน แตยงมฤทธฆาหรอท าใหเชอโรคทผานเขาส

รางกายไมสามารถท างานได ไดมการทดลองพบวาพรอพอลสมประสทธภาพตอการหยดยงการเจรญเตบโตหรอการทวปรมาณของเชอวณโรค และปองกนไมใหมนแพรพนธไดอยางมประสทธภาพ และมฤทธตอตานและท าลายแบคทเรยไดหลายชนด รวมทงชนดทท าใหเกดอาการเจบคอ (สเตรปโตคอคคส) พรอพอลสมประสทธภาพเปนยาปฏชวนะเหนอกวาเตตระไซคลน (Tetracyclin) เพนนซลน (Penicilin) และสเตรปโตมยซน (Streptomycin) ยาปฏชวนะทงสามชนดนเปนผลตผลจากจลนทรย ในขณะทฟลาโวนอยดในพรอพอลสเปนผลตผลจากตนไม ซงรางกายมนษยมการตอบสนองตอการบ าบดดวยพรอพอลสไดดกวายาปฏชวนะ ซงมกกอใหเกดผลขางเคยงไมมากกนอย

2.7.1.3 เสรมฤทธยาปฏชวนะ นอกจากมฤทธเปนยาปฏชวนะโดยตวมนเองแลว พรอพอลสยงชวยเสรมประสทธภาพยา

ปฏชวนะอน ๆ ใหมประสทธภาพ 10 -100 เทาของประสทธภาพเดม นอกจากนยงชวยยดอายประสทธภาพของยาปฏชวนะชนดทเปนขผงหรอน ามนสมานแผลไดเปนอยางด

2.7.1.4 สารตอตานการเกดปฏกรยาออกซเดชน สารประกอบฟลาโวนอยดในพรอพอลสมคณคาสงในการบ ารงรกษาหลอดโลหตฝอยใหอยใน

สภาพทด นอกจากนยงชวยกระตนเสรมประสทธภาพการท างานของวตามนซ ดวยการปองกนไมใหเกดปฏกรยาออกไซด เสรมประสทธภาพการท างานในหลอดโลหต ปฏกรยาออกซเดชนเปนสาเหตใหรางกายเสอมโทรม แกเรว เพราะกลมอนมลอสระในเซลลจะถกยดไว ไมสามารถปฏบตหนาทไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนฟลาโวนอยดยงมขดความสามารถหอหมโลหะหนกอยางตะกว ปรอท และแคดเมยม เพอปองกนไมใหโลหะเหลานท าอนตรายแกรางกายได รวมทงขบสารพษทเปนอนตรายตอรางกาย อนเกดจากการผลตของเชอจลนทรยบางชนดดวย

2.7.1.5 ฤทธยบยงการผลตพรอสตาแกลนดนส เมอรางกายมการตดเชอมบาดแผล รางกายจะขบพรอสตาแกลนดนส (Prostaglandins) ออก

จากตอมท าใหเกดความเจบปวดของบาดแผล แผลอกเสบ และเปนไขตวรอน สารประกอบฟลาโว

13

นอยดในพรอพอลสมฤทธสกดการผลตพรอสตาแกลนดนสในรางกาย จงชวยบรรเทาอาการปวดในลกษณะคลายแอสไพรน แตเปนสารจากธรรมชาต ไมใชสารชวเคมสงเคราะห จงไมมผลขางเคยงใด ๆ

2.7.1.6 ฤทธยบยงการหลงฮสตามน หากรางกายไดรบสงแปลกปลอมเขามา อนเปนสาเหตของโรคภมแพ ฮสตามน (Histamin)

จะถกขบออกจากมาสตเซลล (Mastcell) ท าใหเกดอาการแพ ปวดบวม เปนผนแดง หรอคนตาม

ผวหนง อาการดงกลาวจะลดลงถามสารบางอยางมาสกดกนการขบฮสตามน (แอนตฮสตามน : Anti-

Histamin) ซงพบวาสารประกอบฟลาโวนอยดในพรอพอลสมฤทธยบยงการขบฮสตามนของมาสต

เซลลไดด

ในป ค.ศ. 2004 ไดมการรวบรวมพรอพอลสจากประเทศในภมประเทศทแตกตางกนไดแก อารเจนตนา ออสเตรเลย บราซล บลแกเรย ชล จน ฮงการ นวซแลนด แอฟรกาใต ไทย ยเครน อรกวย สหรฐอเมรกา และอซเบกสถาน จากนนน ามาวเคราะหองคประกอบทางเคมของพรอพอลสแตละแหลงดวยเครอง HPLC ทใช photo-diode array และ Mass spectrometry เปน detector ควบคไปกบการตรวจสอบฤทธตานออกซเดชนของตวอยางพรอพอลสทง 16 ชนด พบวาพรอพอลสมฤทธตานออกซเดชนแรงทสด คอ พรอพอลสทมองคประกอบของสารตานออกซเดชน เชน quercetin, kaempferol, cafeic acid และ cafeic acid phenethyl ester หรอเรยกวา CAPE เปนตน จะเหนไดวาฤทธทางเภสชวทยาของพรอพอลสยอมเปนไปตามองคประกอบทางเคมของพรอพอลสชนดนน ๆ (Kumazawa et al., 2004)

ในป ค.ศ. 2008 ไดมรายงานการศกษาฤทธตานแบคทเรยของพรอพอลสทไดจากชนโรงชนด Trigona Spp. กบ Campylobacter Spp. พบวาการวเคราะหสารประกอบของพรอพอลสแสดงใหเหนวา สารพรอพอลสของ Trigona Spp. อดมไปดวยสารโพลฟน นนคอ ฟลาโวนอยดและเทนนน โดยพรอพอลสมองคประกอบทางเคมทมความซบซอนและองคประกอบทซบซอนของพรอพอลสนเอง ท าใหเปนเหตผลส าหรบฤทธตานจลชพ ซงพรอพอลสมผลตอเยอหมนวเคลยสและยบยงการเคลอนไหวของแบคทเรยเชนเดยวกบการท างานของเอนไซม กลไกการกระท าของคณสมบตตานเชอแบคทเรยของฟลาโวนอยด คอ รบกวนการซมผานผนงเซลลของแบคทเรย ไมโครโซม และไลโซโซม เปนผลมาจากการมปฏสมพนธกบดเอนเอของเชอแบคทเรย (Fatoni et al., 2008)

ในป พ.ศ. 2555 ไดมการศกษาเรองความหลากหลายของผงและชนโรง และการน ามาใชประโยชนของพรอพอลสจากรงผงและชนโรงในพนท อพ.สช. โดยการสกดพรอพอลสดวยเอทานอล พบวาพรอพอลสทสกดดวยเอทานอลทความเขมขน 95% และ 70% ใหเปอรเซนตของสารสกดหยาบพรอพอลสไดมากทสด คอ พรอพอลสจาก T. apicalis ได 43.67% และ 22.93% ตามล าดบ สวนพรอพอลสจาก T. thoracica ได 47.45% และ 55.12% ตามล าดบ และสของสารละลายพรอพอลส

14

ทสกดจากเอทานอลทมเปอรเซนตความเขมขนทสงกวาจะใหสของสารละลายพรอพอลสทเขมกวาทสกดจากพรอพอลสทมปอรเซนตความเขมขนต ารวมถงน ากลนดวย ดงนน เปอรเซนตความเขมขนของเอทานอล จงนาจะมผลตอปรมาณของสารสกดพรอพอลส และเมอพจารณาจากเปอรเซนตของสารสกดหยาบพรอพอลสจะเหนวา 95% และ 70% เอทานอล สามารถสกดพรอพอลสไดมากทสด ดงนน จงนาจะเหมาะสมทสดทจะใชเปนตวท าละลายในการสกดพรอพอลส (สรรตน และคณะ, 2550)

ในป ค.ศ. 2016 ไดมรายงานศกษาฤทธตานอนมลอสระบางสวนของน าผงแอลจเรยและพรอพอลส โดยกลาววาในพรอพอลสจะมสารประกอบฟนอลก และฟลาโวนอยด แตสวนใหญจะเปนฟลาโวนอยด โดยไดท าการทดสอบหาสารประกอบฟนอลกในพรอพอลส โดยใชวธวดคาการดดกลนแสงทความยาวคลน 760 นาโนเมตร พบวาในตวท าละลาย 85% เอทานอล จะพบสารประกอบฟนอลกอยในพรอพอลส 5,351.22 mg/100 g ของสารสกด และไดท าการทดสอบสารประกอบฟลาโวนอยดทเปนองคประกอบในพรอพอลส โดยวธวดคาการดดกลนแสงทความยาวคลน 415 นาโนเมตร โดยการน าไปสกดพรอพอลสในเมทานอล 50% และเอทานอล 85% พบวาสารสกดพรอพอลสในตวท าละลายเมทานอล 50% จะมสารประกอบฟลาโวนอยดอย 124.76 mg/100 g ของสารสกด และในสารสกดพรอพอลสทใชตวท าละลายเอทานอล 85% การสกด จะมฟลาโวนอยดอย 4,946.53 mg/100 g ของสารสกด (Mouhoubi-Tafinine et al., 2016)

44

บทท 3 วธด าเนนการวจย

3.1 การส ารวจสถานทและการวางแผนการศกษาวจย

ความหลากหลายของพชอาหารเพอการผลตเกสรผงของชนโรงเชงการคา ศกษา ณ ปาชมชนปะเสยะวอ (6.724817N, 101.624683E) อ าเภอสายบร จงหวดปตตาน (ภาพท 3.1)

ภาพท 3.1 แสดงทตง (ก และ ข) ฟารมเลยงชนโรง (ค และ ง) รงชนโรง (จ) และถวยเรณ (pollen pots)

ภายในรงชนโรง (ฉ)

15

ภาพท 3.2 แสดงตวอยางการแบงพนทส าหรบเกบตวอยาง

3.2 ชนดของพชอาหาร 3.2.1. การศกษาความหลากหลายและชวงการออกดอกของพช ส ารวจชนดพชทเจรญในพนทในแตบลอกดวยรศม 300 เมตร (พนทหากนของชนโรง) จากรงชนโรง (Kuhn-Neto et al., 2009) (ภาพท 3.2) ทกๆ เดอนเปนเวลา 12 เดอน เพอตดตามชนดพชทปรากฏ แลวบนทกจ านวน ชนดและจ านวนตนในพนทเกบตวอยาง และระบชวงการออกดอก ของพช และเกบตวอยางจดท าพรรณไมแหงเพอใชในการวนจฉยระดบชนด โดยใชรปวธานตามหลกพฤกษศาสตรและเอกสารอางองตางๆ เชน Flora of Thailand, Thai Forest Bulletin (Botany), Vascular Flora of Ko Hong Hill, วารสารพฤกษศาสตรไทย และชอพรรณไมแหงประเทศไทย (เตม สมตนนท, 2544) เกบตวอยางพชดงกลาวมาอดแหงแลวน าไปเกบในหองปฏบตการสาขาชววทยา มหาวยาลยราชภฎยะลา จงหวดยะลาตอไป

3.2.2 การศกษาการออกดอกและลกษณะดอก เกบตวอยางดอกของพชทเจรญในพนทในแตละบลอกทกๆ เดอน เปนเวลา 12 เดอน บนทก

ชวงเดอนออกดอกตามฤดกาลออกดอก และลกษณะดอก โดยสงเกตต าแหนงการออกดอกบนกง เกบดอกชนดละ 5 ดอก มาแชในน ายาคงสภาพ เอฟ เอ เอ สตร 2 และบนทกรปราง ส จ านวน และสวนประกอบของดอกในพชแตละชนด

16

3.3 การหาประจบนพนผวของพรอพอลส

3.3.1 ปเปตน าทปราศจากไอออน 100 ml ใสในขวดรปชมพ 3.3.2 ปรบความเปนกรด-ดางใหอยในชวง pH 2 ถง 12 ดวยสารละลายกรดไนตรกและโซเดยมไฮดรอกไซด 3.3.3 ชงพรอพอลส 0.20 g ใสในน าปราศจากไอออนทปรบ pH แลว 3.3.4 น าไปกวนดวยเครองกวน ทความเรว 120 รอบ/นาท เปนเวลา 24 ชวโมง 3.3.5 ตงทงไวใหตกตะกอน 3.3.6 วดคาความเปนกรด-ดางหลง 3.3.7 เขยนความสมพนธระหวางความเปนกรด-ดางเรมตน (pHi) และสดทาย (pHf) (เกษราพร และ โกวทย, 2555)

3.4 สตรการเตรยมเจลลางหนา (บรษท เคมภณฑ คอปอเรชน จ ากด)

phase สารเคม เปอรเซนต A Hydroxyl ethyl cellulose 0.7

Water 57 B Cocamido propyl Beain 1.5

Propylene glycol 1 Ammonium lauryl sulphate 39

Glydant 0.1 C Perfume 0.5 D Triethanolamine 0.01

3.5 การทดสอบฤทธตานเชอแบคทเรยของสารสกดพรอพอลส

3.5.1 การเตรยมอาหารเลยงเชอ

เตรยมอาหารแขง โดยชงอาหารเลยงเชอชนด Nutrient Agar (NA) และ Mueller Hinton

Agar (MHA) ตามทค านวณ ผสมกบน ากลน บรรจในขวดปดฝา และเตรยมอาหารเหลว โดยชงอาหาร

เลยงเชอชนด Nutrient Broth (NB) ตามทค านวณ ผสมกบน ากลน ปเปตอาหารเหลว (NB) ใสหลอด

17

ทดลอง ปรมาตร 5 มลลลตร และปดปากทดลองดวยฝาจกใหเรยบรอย (ภาคผนวก ซ) น าอาหารเลยง

เชอทเตรยมทงหมด (NA, MHA และ NB) และอปกรณ เชน ไมพนส าล ปากคบ (Forcep) แผนดสก

(กระดาษกรองขนาด 6 มลลเมตร) เขาเครอง Autoclave เพอท าการปลอดเชอทปนเปอนทอณหภม

121 องศาเซลเซยส ทความดนไอน า 15 ปอนด/ตารางนว เวลา 15 นาท

3.5.2 การเตรยมแบคทเรย (Staphylococcus epidermidis) ทใชในการทดสอบ

ใชแบคทเรยทมอายไมเกน 24 ชวโมง และความเขมขนของเชอทใชตองในปรมาณท

เหมาะสม วธการท ามดงตอไปน

เขยโคโลนของเชอทตองการทดสอบทเพาะเลยงไวในจานอาหารเลยงเชอทมอายประมาณ

24 ชวโมง ประมาณ 2-3 โคโลน น ามาใสในอาหารส าหรบเลยงเชอทเตรยมไวในหลอดทดสอบ

ปรมาตรหลอดละ 5 มลลลตร น าไปเพาะเลยงทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง

น ามาเจอจางใหไดจ านวนแบคทเรย 10-5 - 10-7 เซลลตอมลลลตร โดยเจอจางดวยอาหารเลยงเชอ

แลวน าไปวดความขนใหไดคาการดดกลนแสงทความยาวคลน 660 นาโนเมตร เทากบ 5

3.5.3 การเตรยมสารตวอยาง

น าสารตวอยางทง 4 ชนด เตรยมใหมความเขมขน 200 มลลกรมตอมลลลตร โดยชงสาร

ตวอยางทง 4 ชนด คอ สารสกดหยาบ (CR) สบกอนผสมสารสกดหยาบ (CS) สบกอนผสมรงชนโรง

(PS) และสบกอนไมผสมสารสกดหยาบและรงชนโรง (CR) มาปรมาณ 0.2 กรม ละลายดวยตวท า

ละลายไดเมทลซลฟอกไซด 1 มลลลตร มาละลายใหเขากนในบกเกอรทปราศจากเชอ เมอท าการ

ละลายเสรจแลว หยดสารตวอยางแตละชนดลงบนแผนดสก 20 ไมโครลตรตอดสค (กระดาษกรอง

ขนาด 6 มลลเมตร ทผานการฆาเชอแลว) ปลอยใหแหง น ามาวางบนอาหารทเตรยมไวตามต าแหนง

ตาง ๆ ดงภาพท 3.3 โดยมชดควบคม คอ ไดเมทลซลฟอกไซด ปรมาตร 20 ไมโครลตรตอดสค

ภาพท 3.3 แสดงต าแหนงตวอยาง 5 ชนด บนแผนดสก

18

โดย CR คอ สารสกดหยาบ (Crude extract) CS คอ สบกอนทผสมสารสกดหยาบ PS คอ สบกอนทผสมพรอพอลสโดยตรง BS คอ สบกอนทไมมสวนผสมของสารสกดหยาบและพรอพอลส Control คอ ตวควบคม หมายเหต: ต าแหนงทจะวางแผนกระดาษกรองขนาดเสนผานศนยกลาง 6 มลลลตร ทงหมด 5 ต าแหนง

3.5.4 การทดสอบฤทธตานเชอโดยวธ Disc diffusion test

เทอาหารเลยงเชอชนด Mueller Hinton Agar (MHA) ในจานเลยงเชอ ตงทงไวจนอาหารแขงตว น าแบคทเรยทกอโรคทเลยงอาหารเลยงเชอชนด Nutrient Broth (NB) มา Swab บนผวอาหาร Mueller Hinton Agar (MHA) ทดสอบการยบยงแบคทเรยกอโรคในอาหารโดยวธ Disc diffusion test (ท าการทดลองซ า 3 ครง) ใชไมพนส าลทปราศจากเชอชบแบคทเรยแลวบดใหแหงพอหมาด ๆ กบขางหลอดทดลอง จากนนท าการ swab ใหทวบนผวอาหารเลยงเชอ โดยลากเสนผานศนยกลาง จานเพาะเลยงเชอแลวปายเปนเสนตงฉากผานเสนทลากไวถ ๆ ใหทวผวหนาแลวหมนจานเพาะเชอ ไปประมาณ 60 องศา จากนนท าการปายเชนกน 3 ครง เพอใหแบคทเรยกระจายสม าเสมอทวผวหนาของอาหารเลยงเชอ ทงไวประมาณ 3-5 นาท เพอใหสวนผวหนาของอาหารเลยงเชอแหง จงท าการทดสอบกบสารตวอยาง โดยใชแผนดสกปราศจากเชอ หยดสารตวอยางดวยตวท าละลาย (DMSO) โดยใชปากคบ คบแผนดสกวางบนจานเพาะเชอทเตรยมตรงต าแหนงทก าหนด แลวกดเบา ๆ น าจานเลยงเชอไปบมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง ตรวจวดขนาดบรเวณใส ทสารตวอยางสามารถยบยงการเจรญของเชอ (Clear Zone หรอ Inhibition Zone) ทเกดขนรอบแผนดสค โดยวดเปนหนวยมลลเมตร 3.6 ตวอยางน าผงและการเตรยมตวอยาง

3.6.1. สถานทเกบตวอยาง ตวอยางน าผงเกบจากสถานเพาะเลยงผงชนโรง ต าบลปะเสยะวอ อ าเภอสายบร จงหวด

ปตตาน ซงผงชนโรงถกบรรจอยใน pollen pot ดงภาพท 3.4 โดยตวอยางน าผงชนโรงจะเกบจากผงชนโรงสามสายพนธประกอบดวย Geniotrigona thoracica Heterotrigona itama และ Tetragonular larviceps ซงแบงระยะเวลาการเกบเปน 6 ชวง (lot) ตงแตเดอนตลาคม 2560 ถงกนยายน 2561 ซงจะประกอบดวยชวงเดอนตลาคมถงพฤศจกายน (lot 1) ชวงเดอนธนวาคมถงมกราคม (lot 2) ชวงเดอนกมภาพนธถงมนาคม (lot 3) ชวงเดอนเมษายนถงพฤษภาคม (lot 4) ชวงเดอนมถนายนถงกรกฎาคม (lot 5) และชวงเดอนสงหาคมถงกนยายน (lot 6) รวมระยะเวลา 1 ป

19

ภาพท 3.4 รงชนโรงประกอบไปดวย pollen pots และน าผงอยภายใน 3.6.2 การเตรยมตวอยางน าผง

ตวอยางน าผงชนโรงทงหมดจะถกเกบทอณหภมไมเกน 4C กอนท าการทดสอบ โดยกอนการทดสอบตวอยางน าผงจะถกเจอจางดวยตวท าละลายเมทานอลใหไดความเขมขน 100 มลลกรมตอมลลลตร ส าหรบการวเคราะหปรมาณสารพฤกษเคมรวม สวนความเขมขนเพอทดสอบฤทธตานอนมลอสระอยในชวง 0-1,000 มลลกรมตอมลลลตร แลวกรองดวยกระดาษกรองเกบไวในขวด vial เพอรอการทดสอบ

3.7 การวเคราะหปรมาณสารพฤกษเคมรวม 3.7.1 การวเคราะหปรมาณฟนอลกรวม การวเคราะหปรมาณฟนอลกรวมตามวธของ Almeida da Silva et al. (2013) โดยน าตวอยางน าผงปรมาณ 0.5 มลลลตร ผสมกบสารละลาย Folin-Ciocalteu reagent ความเขมขน 0.2 นอรมอล ปรมาณ 2.5 มลลลตร แลวตงทงไวเปนเวลา 5 นาท จากนนเตมสารละลายโซเดยมคารบอเนต (Na2CO3) ความเขมขน 75 กรม/ลตร ปรมาณ 2 มลลลตร พรอมตงทงไวเปนเวลา 2 ชวโมง หลงจากนนวดคาการดดกลนแสงทความยาวกลน 760 นาโนเมตร คาการดดกลนแสงทวดไดน าไปเทยบกบกราฟมาตรฐานกรดแกลลก (gallic acid) ซงถกวเคราะหโดยวธเดยวกน โดยแตละตวอยางท าการวเคราะห 3 ซ าและรายงานผลในหนวยของ มลลกรมกรดแกลลกเทยบเทาตอ 100 กรม ของน าผง (mg gallic acid equivalent (GAE)/100 g of honey)

20

3.7.2 การวเคราะหปรมาณฟลาโวนอยดรวม การวเคราะหปรมาณฟลาโวนอยดรวมตามวธของ Meda et al. (2005) โดยน าตวอยางน าผงปรมาณ 0.5 มลลลตร ผสมกบสารละลายอะลมเนยมไตรคลอไรด (AlCl3) ความเขมขน 2% w/v ในตวท าละลายเมทานอล ปรมาณ 0.5 มลลลตร พรอมตงทงไวเปนเวลา 10 นาท หลงจากนนวดคาการดดกลนแสงทความยาวกลน 437 นาโนเมตร คาการดดกลนแสงทวดไดน าไปเทยบกบกราฟมาตรฐานเควอซทน (quercetin) ซงถกวเคราะหโดยวธเดยวกน โดยแตละตวอยางจะถกท าการวเคราะห 3 ซ าและรายงานผลในหนวยของ มลลกรมเควอซทนเทยบเทาตอ 100 กรมของน าผง (mg quercetin equivalent (QE)/100 g of honey)

3.8 การทดสอบฤทธตานอนมลอสระ การทดสอบฤทธตานอนมลอสระท าตามวธของ Almeida da Silva et al. (2013) และ Oddo et al. (2007) 3.8.1 การทดสอบฤทธตานอนมลอสระดวย DPPH radical

น าตวอยางน าผงปรมาณ 1.5 มลลลตร ผสมกบสารละลาย DPPH ความเขม 300 ไมโครโมลาร ปรมาณ 0.5 มลลลตร พรอมตงทงไวเปนเวลา 20 นาท หลงจากนนวดคาการดดกลนแสงทความยาวคลน 517 นาโนเมตร โดยการทดสอบนใชวตามนซเปนสารมาตรฐาน และตวท าลายทใชเจอจางตวอยางน าผงเปนชดควบคม แตละตวอยางจะถกท าการวเคราะห 3 ซ าและรายงานผลในหนวยความเขมขนทสามารถยบยงอนมลอสระทรอยละ 50 (IC50: the inhibitory concentration of free radical at 50%) 3.8.2 การทดสอบฤทธตานอนมลอสระดวย ABTS cation radical

การเตรยมสารละลาย ABTS cation radical โดยการผสมสารละลาย ABTS ความเขมขน 7 มลลโมลาร กบสารละลายโพแทสเซยมเปอรซลเฟต (K2S2O8) ความเขมขน 2.45 มลลโมลาร ตงทงไวในทมดเปนเวลา 16-18 ชวโมง จากนนเจอจางดวยน าทปราศจากไอออน ใหคาทดดกลนแสงเทากบ 0.700.02 ทความยาวคลน 734 นาโนเมตร น าตวอยางน าผงปรมาณ 0.010 มลลลตร ผสมกบสารละลาย ABTS cation radical ปรมาณ 1.490 มลลลตร แลวตงทงไวเปนเวลา 6 นาท หลงจากนนวดคาการดดกลนแสงทความยาวคลน 734 นาโนเมตร โดยการทดสอบนใช Trolox เปนสารมาตรฐานมาตรฐาน และตวท าลายทใชเจอจางตวอยางน าผงเปนชดควบคม แตละตวอยางจะถกท าการวเคราะห 3 ซ าและรายงานผลในหนวยความเขมขนทสามารถยบยงอนมลอสระทรอยละ 50 (IC50: the inhibitory concentration of free radical at 50%)

21

21

บทท 4 ผลการวจย

4.1 ชนดของพชอาหาร

4.1.1 การศกษาความหลากหลายและชวงการออกดอก และลกษณะดอกของพช ความหลากหลายของพชอาหารเพอการผลตเกสรผงของชนโรงเชงการคาศกษา

ณ ปาชมชนปะเสยะวอ อ าเภอสายบร จงหวดปตตาน โดยชนดของพชอาหารของชนโรง ไดแก ตนตกแก กระดมทองเลอย บาหยาดอกเลก ไมยราบเลอย สาบเสอ มะพราว ตอยตง กะเมง กระถนณรงค ผกโขมผกเสยนมวง กระถนเบา โคลงเคลง มะเขอพวง ผกหวานบาน หญาปากควาย ต าลง คณนายตนสาย น านมราชสห ผกากรอง พรก มะนาว และปาลมน ามน ซงมรายละเอยดดงน

4.1.1.1 ชนดท 1. ตนตกแก ชอวทยาศาสตร Tridax procumbens L. ชอวงศ Asteraceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมลมลกฤดเดยว เลอยทอดไปบนพนดน สงถง 50 เซนตเมตร ล าตนมลกษณะเปนตนเลกเรยวสขาวแกมเขยว แตกแขนงเลกนอย ล าตนมขนปกคลม ใบมลกษณะเปนใบเดยวเรยงตวแบบตรงขาม กานใบยาว 5-15 มลลเมตร ดานบนกานใบเปนรอง ใบรปไขหรอรปขาวหลามตด ขอบใบหยก โคนใบแหลมหรอ attenuate ปลายใบแหลม ผวใบมขนเลกๆ ปกคลม ทองใบและหลงมขนสน าตาลปกคลมผวใบทงสองดานแตผวใบดานลางมหนาแนนกวา ดอกมลกษณะเปน ชอดอกเปนแบบ ovoid head เกดทปลายกง กานชอดอกเลกเรยว ยาว 10-25 เซนตเมตร มขนปกคลม โคนชอ ดอกม ใบประดบ สเขยวจ านวนมาก รปไขหรอรปขอบขนาน ปลายแหลม โคนมนหรอตดตรง กวาง 1-3 มลลเมตร ยาว 3-6 มลลเมตร มขนปกคลมเสนผาศนยกลางชอดอกเมอดอกบาน 1-2 เซนตเมตร ดอกยอยม 2 แบบ ดอกรอบนอก (ray flowers) 1 วง จ านวน 4-6 ดอก ดอกยอยชนใน (disc flower) เปนกระจกหลายวง อดแนนบนฐานรองดอก ไมมกานดอกยอย โคนดอกยอยม ใบประดบ สขาวแกม มวง ยาว 7-8 มลลเมตร ray flowers เปนแบบ ligulate type กลบเลยง สขาว ม ลกษณะเปนเสนขนเลกๆ ยาว 3-4 มลลเมตร จ านวนมาก กลบดอก 5 กลบ โคนกลบสขาว ตดกนเปนหลอด ปลายกลบสเหลอง ตดกนเปนแผนเดยว กวาง 3-4 มลลเมตร ยาว 3-4 มลลเมตร ปลายกลบเวาหยกเปน 2-3 พ ไมมเกสรเพศผ มเกสรเพศเมย รงไขแบบ inferior ovary มขนปกคลม กานเกสรเพศเมยยาวกวาหลอดกลบดอกเลกนอย ปลายแยกเปนยอดเกสร 2 แฉก disc flower เปนแบบ tubular type แยกกนเปน 5 แฉก หลอดกลบ กวาง 0.5-1.2 มลลเมตร ยาว 5-7

22

มลลเมตร มเกสรเพศผ 5 อน กานชอบเรณ แยกกนและยาวกวาหลอดกลบดอกเลกนอย อบเรณ ยาว 1.5-2.5 มลลเมตรตดกนตามยาวลอมรอบกานเกสรเพศเมยเอาไว เกสรเพศเมย รงไขแบบ inferior ovary มขนปกคลม กานเกสร เพศเมยยาวกวาเกสรเพศผ ปลายแยกเปนยอดเกสร 2 แฉก รงไขมขนเลกๆปกคลมม 1 ออวล ผลมลกษณะเปนรปหอก 2 อนประกบกน กวาง 1-3 เซนตเมตร ดานขางของผลมจะงอยเลกนอย ผวมขน มกลบเลยงหมผล ผลแหงไมแตก เปลอกเหนยว มขนสน าตาลปกคลม เมลดมลกษณะเปนรปยาวร 1 เมลด เมลดรปเขมสน าตาลด ามปยขน ผลแหงแบบ achene ยาว 1-2 มลลเมตรมใบประดบตดทปลายผล ลกษณะเปนพขนชวยพยงผลใหลอยตามลม ขอของตนทแตะพนจะมรากและเจรญเปนตนใหมได (ภาพท 4.1) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.1 ลกษณะทวไปของตนตนตกแก

4.1.1.2 ชนดท 2. กระดมทองเลอย

ชอวทยาศาสตร Wedelia trilobata (L.) Hitchc. ชอวงศ Asteraceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ล าตนกระดมทองเลอยมขน และแตกกงทอดราบไปกบพนดน กงมขอเปนทแตกออกของใบ สวนยอดจะชสงอยดานบน และแผราบขนานกบพน สวนใบเปนใบเดยว แทงออกบรเวณขอ ม 2 ใบ อยคนละขางกน ใบมสเขยวสด ใบแกมสเขยวเขม เปนมน มขนหยาบปกคลม ขอบใบหยกเปนคลนม 3 แฉกใบกวางประมาณ 2.5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 5.5 เซนตเมตร ปลายใบแหลมโคนใบมน ดอกแทงออกบนซอกใบโดยดอกออกเปนชอ มสเหลอง มกานชอดอกยาว 4-6 เซนตเมตร มกลบดอกสเหลอง เรยงซอนสลบกน 2 ชน ชนละ 4-5 ใบ กลบดอกแตละกลบยาวประมาณ 1 เซนตเมตร ปลายกลบดอกเวาเปน 3 แฉก ถดไปจะเปนสวนดอกทรวมกนเปนกระจก

23

เสนผาศนยกลางประมาณ 1 เซนตเมตร ประกอบดวยดอก 2 ชน มลกษณะเปนหลอด ชนแรกเปนดอกวงนอกของดอกเพศเมย มขนาดใหญ ประมาณ 8-10 กลบ สวนชนในเปนดอกสมบรณเพศ มจ านวนมาก และมขนาดเลกกวาดอกเพศเมยวงนอก รวมกลบดอก และดอกแลวมเสนผาศนยกลางประมาณ 3 เซนตเมตร เมลดมขนาดเลก กระจกตวตรงกลางดอก เมลดแกมสด า เปนมน มลกษณะเปนสามเหลยม และสวนปลายแหลม มยาวประมาณ 4 มลลเมตร (ภาพท 4.2) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.2 ลกษณะทวไของตนกระดมทองเลอย

4.1.1.3 ชนดท 3. บาหยาดอกเลก ชอวทยาศาสตร Asystasia gangetica (L.) T. Anderson ชอวงศ Acanthaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพมลมลก ล าตนเปนสเหลยม ตงตรงหรอรอเลอย มขน สงถง 1 เมตร ใบเดยว ออกตรงขาม ใบรปไข ปลายแหลม โคนใบเวาเลกนอย ขอบใบเรยบ ผวใบมน ดอกออกเปนชอกระจะ เกสรเพศผม 4 อน สขาว เปนอสระ กานชอบเรณโคงเขาหากน กานเกลยง โคนเชอมตดบนหลอดกลบดอก เกสรเพศเมย มรงไขเหนอวงกลบ รปร มขน กานชเกสรเพศเมย มขนคลายก ามะหย ยอดเกสรเพศเมยเปนตม 2 พ ผลแบบแคปซล รปทรงกระบอก มขนปกคลม ผลแกแตกเปน 2 ซก ภายในมเมลด 3-4 เมลด เมลดรปไต แบน สน าตาล (ภาพท 4.3) ชวงการออกดอก : กนยายนถงธนวาคม

24

ภาพท 4.3 ลกษณะทวไปของตนบาหยาดอกเลก

4.1.1.4 ชนดท 4. ไมยราบเลอย ชอวทยาศาสตร Mimosa diplotricha C. Wright ex Sauvalle ชอวงศ Fabaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนไมยราบมถนก าเนดในแถบอเมรกาใต เปนไมลมลกอายหลายป มกแผทอดเลอยตามพนดน บางครงจะสงถง 1 เมตร ตนมน าตาลแดง มขนาดเลก และมขนหยาบ ปกคลมทล าตน แกนกานใบ ทองใบ รวมไปถงชอดอก และขยายพนธดวยวธการเพาะเมลด ใบไมยราบจดเปนใบประกอบแบบขนนก 2 ชน แกนกลางรวมกบกานใบ มความยาวประมาณ 2.5-5 เซนตเมตร สวนใบยอยม 1-2 ใบ มความยาวประมาณ 1.5-7 เซนตเมตร โดยใบยอยจะมอยประมาณ 12-25 ค ลกษณะคลายรปขอบขนานหรอคลาย ๆ รปเคยวยาวประมาณ 0.5-1 เซนตเมตร ดอกไมยราบ ออกดอกเปนชอกลมสชมพ เปนดอกเดยวหรอดอกค ออกทบรเวณซอกใบ กานดอกมความยาวประมาณ 2.5-4 เซนตเมตร ดอกมจ านวนมาก ไรกาน มกลบเลยงขนาดเลกมาก ประมาณ 0.1 มลลเมตร กลบดอกจะคลายกบรประฆงแคบ มความยาวประมาณ 2 มลลเมตร กลบดอกจะมนกลม มความยาวประมาณ 0.5-0.8 มลลเมตร มเกสรตวผอย 4 อน และมรงไขยาวประมาณ 0.5 มลลกรม ผลไมยราบ มลกษณะเปนฝกแหง แบน ยาวเรยว ฝกมหลายฝกในแตละชอดอก ลกษณะเปนรปขอบขนาน ตรง และยาวประมาณ 1.5-1.8 เซนตเมตร มขนแขงปกคลมตามสนขอบผล สวนเมลดมสน าตาลออน เมลดแบนเปนสนนนตรงกลาง หนงผลมเมลดประมาณ 2-5 เมลด และผลหกตามรอย (ภาพท 4.4) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

25

ภาพท 4.4 ลกษณะทวไปของตนไมยราบเลอย

4.1.1.5 ชนดท 5. สาบเสอ ชอวทยาศาสตร Chromolaena odorata L. ชอวงศ Asteraceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนสาบเสอจดเปนวชพชทมถนก าเนดในแถบอเมรกากลาง โดยมเขตแพรกระจายตงแตทางตอนใตของรฐฟลอรดาไปจนถงทางตอนเหนอของประเทศอารเจนตนา และระบาดทวไปในเขตรอนทวทกทวป เปนพรรณไมลมลก เปนพชทแตกกงกานสาขามากจนเหมอนทรงพม กงกานและล าตนจะปกคลมไปดวยขนนมออน ๆ มล าตนสงประมาณ 1-2 เมตร ใบสาบเสอ มใบเปนใบเดยวออกจากล าตนทขอแบบตรงกนขาม ใบมสเขยวออน ลกษณะของใบคลายรปรทรงรปสามเหลยม ปลายใบแหลม ฐานใบกวาง ใบเรยวสอบเขาหากน มขอบใบหยก ทใบเหนเสนชดเจน 3 เสน ผวใบทงสองดานมขนออนปกคลม ใบและกานเมอน ามาขยจะมกลนแรงคลายกลนสาบเสอ ดอกสาบเสอ ออกเปนชอ มสขาวหรอสฟาอมมวง มดอกยอยประมาณ 10-35 ดอก โดยดอกวงนอกจะบานกอนดอกวงใน ทกลบดอกหลอมรวมกนเปนหลอด ผลสาบเสอ เปนผลขนาดเลก มรปรางคลายรปหาเหลยม มสน าตาลหรอสด า มหนามแขงบนเสนของผล ทปลายผลมขนสขาว ชวงพยงใหผลและเมลดสามารถปลวตามลมได (ภาพท 4.5)

26

ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.5 ลกษณะทวไปของตนสาบเสอ

4.1.1.6 ชนดท 6. มะพราว ชอวทยาศาสตร Cocos nucifera L. ชอวงศ Arecaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : มะพราว เปนพชยนตน ใบมลกษณะเปนใบประกอบแบบขนนก ผลประกอบดวยเอพคารป (epicarp) คอ เปลอกนอก ถดไปขางในจะเปนมโซคารป (mesocarp) หรอใยมะพราว ถดไปขางในเปนสวนเอนโดคารป (endocarp) หรอกะลามะพราว ซงจะมรสคล าอย 3 ร ส าหรบงอก ถดจากสวนเอนโดคารปเขาไปจะเปนสวนเอนโดสเปรม หรอทเรยกวาเนอมะพราว ภายในมะพราวจะมน ามะพราวซงน ามะพราวเกดจากเอนโดสเปรมของมะพราวซงจะมเอนโดสเปรมทงของแขงและของเหลว คอ เอนโดสเปรมของแขงจะเปนเนอมะพราว และเอนโดสเปรมทงของเหลวจะเปนน ามะพราว ซงเมอมะพราวแก เอนโดสเปรมกจะดดเอาน ามะพราวไปหมด ขณะทมะพราวยงออน ชนเอนโดสเปรม (เนอมะพราว) ภายในผลมลกษณะบางและออนนม ภายในมน ามะพราว ซงในระยะนเรามกสอยเอามะพราวลงมารบประทานน าและเนอ เมอมะพราวแก ซงสงเกตไดจากการท

27

เปลอกนอกเรมเปลยนเปนสน าตาล ชนเอนโดสเปรมกจะหนาและแขงขน จนในทสดมะพราวกหลนลงจากตน (ภาพท 4.6) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.6 ลกษณะทวไปของตนมะพราว

4.1.1.7 ชนดท 7. ตอยตง ชอวทยาศาสตร Ruellia tuberosa L. ชอวงศ Acanthaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : พชลมลกมอายยน ล าตนสงประมาณ 25-50 เซนตเมตร ใบเดยวรปรและไขกลบ การเกาะตดของใบบนกงเปนคสลบ ดอกออกทซอกใบบรเวณปลายยอด ดอกสมวงน าเงน ขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 4-5 ซนตเมตรผล เปนฝก เมอแกสน าตาลเขมยาว 2-3 เซนตเมตร แหงแลวแตกเปน 2 ซก เมลดกลมแบนมจ านวนมาก ราก พองเปนหวสะสมอาหาร ปลายเรยวแหลมยาว ขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 0.5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 5-10 เซนตเมตร (ภาพท 4.7)

28

ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.7 ลกษณะทวไปของตนตอยตง

4.1.1.8 ชนดท 8. กะเมง ชอวทยาศาสตร Eclipta prostrata L. ชอวงศ Asteraceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : กะเมงไมลมลกล าตนตงตรง สงประมาณ 30-50 เซนตเมตร ล าตนกลม มขนแขงสากมอปกคลม แตกแขนงมาก ทโคนตนอาจมสแดงอมมวงใบ เปนใบเดยวออกจากล าตนในลกษณะตรงขามเปนค ใบคอนขางแคบเรยวยาว ปลายใบคอนขางแหลม ฐานใบมรอยเวาและบานออกทงสองดานเลกนอย ขอบใบมรอยหยกเลกนอย ไมมกานใบ มขนสนๆ สขาวปกคลมทวทงใบ ขนาดของใบกวางประมาณ 0.5-2.5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 3-10 เซนตเมตร ดอก ออกเปนชอกระจก ตามซอกใบและตามปลายยอด กลบดอกสขาว ดอกยอยรอบนอกเปนดอกตวเมย ลกษณะเปนแผนสขาวปลายมน เปนรปรางน า ยาวประมาณ 2.5 มลลเมตร กานดอกเรยวยาว ยาวประมาณ 2-4.5 เซนตเมตร ปลายดอกหยกเปน 2 แฉก มดอกยอยทอยตรงกลางเปนดอกสมบรณเพศ มลกษณะคลายรปถวย กลบดอกจะตดกน โคนดอกเชอมตดกนเปนรปทอยาวประมาณ 2 มลลเมตร สวนปลายจะหยกเปน 4 แฉก มสวนทคลายกลบเลยง 5-6 กลบ สเขยวรองรบชอดอก ผล เปนชนดอะคน มสเหลองปนด า ปลายมระยางคเปนเกลดยาวประมาณ 2.5 มลลเมตร ขนาดของผลกวางประมาณ 1.5 มลลเมตร ยาวประมาณ 3-3.5 มลลเมตร แกแลวแตกและเมลดจะหลดออก (ภาพท 4.8) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

29

ภาพท 4.8 ลกษณะทวไปของตนกะเมง

4.1.1.9 ชนดท 9. กระถนณรงค ชอวทยาศาสตร Acacia auriculiformis A. Cunn. ex Benth. ชอวงศ Leguminosae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ราก และล าตน กระถนณรงค เปนไมขนาดกลาง มล าตนสงประมาณ 10-20 เมตร ล าตนทรงกลม ตงตรง แตหากพนทแหงเลยงมาก ล าตนจะไมสมมาตร เปลอกของตนอายนอยมสเทา ผวขรขระ เมอตนเจรญเตมท เปลอกเปลยนเปนสน าตาลเขม ผวเปนรองแตกสะเกด แตกกงกานมาก และหนาแนนมากบรเวณเรอนยอด สามารถแตกกงไดในระดบลางของล าตน กงออนมสเขยว กงแกมสน าตาล เนอไมกระถนณรงค เมออายประมาณ 3-5 ป จะมสเหลองออน ยงไมมลวดลายปรากฏมากนก เมออาย 5-10 ป จะเรมมเหลองเขมจนถงน าตาล และเรมมลวดลายใหเหนบาง เมออายมากกวา 10 ป จะมสน าตาลจนถงเปนสน าตาลเขม เปนลายดางใหเหนชดเจน และหากมอายมากจะมสน าตาลเขม และมลายด าปะปน ใบ กระถนณรงคเปนพชไมผลดใบ แตกใบไดตลอดทงป ตนออนแตกใบ 1-2 ค เปนใบผสมขนาดเลก เมอโตขนใบผสมจะรวงหมดเกดเปนใบเดยวแท แตกออกตามกงเรยงสลบกน ใบมลกษณะเรยวยาว และโคงเปนรปเคยว มสเขยวเขม ลกษณะคอนขางหนา ใบกวางประมาณ 1.2-2.5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 10-16 เซนตเมตร มองเหนเปนเสนใบ 3 เสน ขนานกนตามแนวยาวจากโคนใบจรดปลายใบ ดอก กระถนณรงคออกดอกเปนชอ ตามซอกใบ ดอกหอยยาวคลายหางกระรอก มสเหลอง สงกลนหอม แตละชอดอกประกอบดวยดอกยอยจ านวนมาก 70-100 ดอก มขนาดเลกประมาณ 1 มลลเมตร โดยในหนงชอดอกจะมดอกทผสมตดกลายเปนฝกประมาณ 2-5 ฝก ผลมลกษณะเปนฝก มวนงอขยกขยก ฝกออนจะมสเขยว ฝกแกมสน าตาลเขม และด าตามอายของฝก เมอแกมาก ฝกจะแตกเปน 2 ซก ตามแนวตะเขบขอบฝก แตละฝกมเมลดประมาณ 10-15 เมลด เมลดมลกษณะกลมแบน มรกสเหลองตดเมลด เมลดมขนาดประมาณ 2.5-4.5 มลลเมตร สเมลดออกสน าตาลเขมถงด า (ภาพท 4.9)

30

ชวงการออกดอก : มนาคมถงพฤษภาคม

ภาพท 4.9 ลกษณะทวไปของตนกระถนณรงค

4.1.1.10 ชนดท 10. ผกโขม ชอวทยาศาสตร Amaranthus viridis L. ชอวงศ Amaranthaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : มถนก าเนดในแถบประเทศเขตรอน มมากกวา 60 สายพนธ จดเปนพชลมลก ใบเลยงค มลกษณะเปนไมเลอยหรอล าตนตงตรงสงตงแต 10 เซนตเมตร จนถงมากกวา 1 เมตร ล าตนมทงแตกกง และไมแตกกงแขนง ล าตนอาจมหนาม และไมมหนาม ใบ และล าตนมสแดงหรอสเขยว ใบมรปไขหรอรปไขตนใบกวาง ขอบใบเปนคลนเลกนอย ดอกมลกษณะออกเปนชอประกอบดวยดอกจ านวนมาก สวนเมลดเมอแกจะมสด าขนาดเลก 0.5-1 มลลเมตร (ภาพท 4.10) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.10 ลกษณะทวไปของตนผกโขม

31

4.1.1.11 ชนดท 11. ผกเสยนมวง ชอวทยาศาสตร Cleome rutidosperma DC. ชอวงศ Cleomaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนผกเสยน จดเปนไมลมลก มความสงประมาณ 30-15 เซนตเมตร สวนตาง ๆ ของตนมขนปกคลม สวนรากเปนรากแกว และรากแขนงจ านวนมาก ขยายพนธดวยวธการเพาะเมลดโดยมถนก าเนดและมเขตการกระจายพนธอยทวไปในทวปเอเชย (รวมทงไทย) และแอฟรกา ส าหรบในประเทศไทย แหลงทพบผกเสยน มกพบขนเปนวชพชตามทองไรปลายนา ทรกรางวางเปลาทวไป และรมล าธารตนผกเสยน ใบผกเสยน มใบเปนใบประกอบ ม 3-5 ใบยอย กานใบมความยาวประมาณ 3-8 เซนตเมตร ลกษณะของใบยอยเปนรปไขกลบหรอรปใบหอกกลบ ยาวประมาณ 2.5-5 เซนตเมตร ปลายใบแหลม โคนเรยวสอบ สวนขอบใบเปนจกฟนเลอยละเอยด และมใบประดบจ านวนมาก ใบยอยม 3 ใบ ยาวประมาณ 0.5-2.5 เซนตเมตร กานสน ดอกผกเสยน ออกดอกเปนชอทปลายกง ยาวประมาณ 2-5 เซนตเมตร ขยายอกในชอผล มดอกจ านวนมาก สวนกานดอกยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร กลบเลยงดอกม 4 กลบ ลกษณะเปนรปใบหอก ยาวไดประมาณ 7 มลลเมตร มเกสรตวผ 6 อนตดบนกานชเกสรรวมทยาวประมาณ 0.8-2.3 เซนตเมตร กานมเกสรสมวง ยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร อบเรณมสเขยวอมน าตาล ลกษณะเปนรปขอบขนาน ยาวประมาณ 1-3 มลลเมตร กานรงไขสน ยาวประมาณ 1-2 มลลเมตร ยนยาว 1-1.4 เซนตเมตร ในผล รงไขเปนรปทรงกระบอกสน ๆ ยาวประมาณ 2-3 มลลเมตร กานเกสรตวเมยสน ยอดเกสรเปนตมและตดทน ผลผกเสยน ผลมลกษณะเปนฝกยาวคลายถวเขยว ฝกมสเขยวเปลยนเปนสน าตาลออน ฝกยาวประมาณ 4-9.5 เซนตเมตร ดานในฝกมเมลดจ านวนมาก เมลดผกเสยน เมลดมสน าตาลแดงปนสด า ผวเมลดมรอยยน ยาวประมาณ 1.5 มลลเมตร (ภาพท 4.11) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

32

ภาพท 4.11 ลกษณะทวไปของตนผกเสยนมวง

4.1.1.12 ชนดท 12. กระถน ชอวทยาศาสตร Leucaena leucocephala (Lamk.) de Wit ชอวงศ Fabaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนกระถน และมถนก าเนดในอเมรกาเขตรอนและในหมเกาะในมหาสมทรแปซฟก มการน าเขามาปลกในประเทศไทยตงแตสมยสโขทย เนองจากตนกระถนเปนพชทขยายพนธไดงายจงพบไดทวไป จดเปนไมพมหรอไมตนขนาดเลก มขนาดความสงประมาณ 3-10 เมตร ไมผลดใบ ลกษณะทรงตนเปนเรอนยอดรปไขหรอกลม เปลอกตนมสเทา และมปมนนของรอยกงกานทหลดรวงไป และขยายพนธดวยวธการใชเมลด เจรญเตบโตไดดในดนรวนซยหรอในดนเหนยวอมน าไดดใบกระถน ใบเปนใบประกอบแบบขนนกสองชนเรยงสลบกน ยาวประมาณ 12.5-25 เซนตเมตร แกนกลางใบประกอบมขน ใบแยกแขนงประมาณ 3-19 ค เรยงตรงขามกน มความยาวประมาณ 5-10 เซนตเมตร สวนใบยอยมประมาณ 5-20 ค เรยงตรงขามกน ลกษณะของใบยอยเปนรปขอบขนาน มความกวางประมาณ 2-5 มลลเมตรและยาวประมาณ 0.6-2.1 เซนตเมตร โคนใบเบยว ปลายใบแหลม ขอบใบมขน แตละใบมเสนแขนงอยประมาณขางละ 5-6 เสน สวนกานใบยอยมความยาวประมาณ 1 มลลเมตร ดอกกระถน ดอกมสขาว ออกดอกเปนชอแบบกระจกแนนตามงามใบและปลายกงประมาณ 1-3 ชอ กลบเลยงโคนตดกนลกษณะเปนรประฆง สวนปลายแยกเปนสามเหลยมเลก 5 แฉก มขน สวนกลบดอกม 5 กลบ มเกสรตวผ 10 อน เมอดอกบานเตมทจะกวางประมาณ 2-2.5 เซนตเมตร โดยจะออกดอกในชวงเดอนพฤษภาคมถงเดอนมถนายน ฝกกระถน ฝกมลกษณะแบน ปลายฝกแหลม โคนสอบ ฝกเมอแกจะแตกตามยาว ฝกยาวประมาณ 10-20 เซนตเมตร

33

และกวางประมาณ 1.5-2 เซนตเมตร ในฝกมเมลดเรยงตามขวางอยประมาณ 15-30 เมลด และจะออกผลในชวงเดอนกรกฎาคมจนถงเดอนมกราคม เมลดกระถน เมลดมลกษณะเปนรปไขแบนกวาง มสน าตาลและเปนมน (ภาพท 4.12) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.12 ลกษณะทวไปของกระถน

4.1.1.13 ชนดท 13. โคลงเคลง ชอวทยาศาสตร Melastoma malabathricum L. ชอวงศ Melastomataceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมดอกลมลกประเภทใบเลยงค กงสเหลยมมกมขนปกคลม ใบเปนใบเดยวคตรงขาม เรยงแบบสลบนอย เสนใบ 3-9 ออกจากจดเดยวกนตรงฐานใบ แลวเบนเขาหาปลายใบ เสนใบยอยเรยงแบบขนบนได ไมมหใบ ออกดอกเปนชอ สมบรณเพศ มสมมาตรตามรศม กลบเลยง 3-6 (สวนใหญ 5) กลบดอก 5 เรยงเกยซอนกนในดอกออน เกสรเพศผ (กานชอบเรณ) มประมาณ 10 เกสรเรยงเปน 2 วงและมรยางค รงไขอยใตวงกลบ ผลเมอแกเปลอกจะแหง และแตกออก ภายในมเมลดจ านวนมาก มสรรพคณเปนยาพนบาน แกคอพอก แกอาเจยนเปนเลอด และถายเปนเลอด รากใชเปนยา แกรอนในกระหายน า (ภาพท 4.13) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

34

ภาพท 4.13 ลกษณะทวไปของโคลงเคลง

4.1.1.14 ชนดท 14. มะเขอพวง ชอวทยาศาสตร Solanum torvum Swartz ชอวงศ Solanaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : มะเขอพวงเปนไมลมลกขามป มล าตนสงประมาณ 1-4 เมตร ล าตน และกงปกคลมดวยหนาม แตบางพนธทนยมปลกในปจจบนจะไมมหนาม กงจะแตกออกตงแตระดบต าจากล าตน กงมจ านวนนอย ท าใหแลดเปนทรงพมโปรง ใบมะเขอพวงออกตรงขามกนบนก ง ใบมรปไข แผนใบกวาง และเรยบ ขอบใบเวาเปนรอง 3 ค หรอ 6 รอง ซายขวา กานใบยาว 2-4 เซนตเมตร แผนใบกวาง 8-10เซนตเมตร ยาว 12-15 เซนตเมตร ดอกมะเขอพวง แทงออกเปนดอกชอ ดอกมรปกรวยแตร ประกอบดวยกลบเลยงสเขยว 5 กลบ กลบดอกสขาวหรอมวง 5 กลบ และเกสรผมสเหลอง ผลมะเขอพวงออกเปนผลแบบเบอรร (มหลายผลในกานผลเดยว) แตละชอผลมผลประมาณ 2-10 ผล ผลมขนาดเลก และกลม ขนาดผลประมาณ 1 เซนตเมตร ผลออนมสเขยว ใหรสขม ผลเรมสกมสเหลอง และสกจดมสแดงอมสม ใหรสขม เปลอกผลดบคอนขางหนา และเหนยว แตเมอสกความหนาของเปลอกจะบางลง ภายในผลมเมลดจ านวนมาก ประมาณ 300-400 เมลด เมลดมลกษณะกลม แบน เปลอกเมลด (ภาพท 4.14) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

35

ภาพท 4.14 ลกษณะทวไปของตรมะเขอพวง

4.1.1.15 ชนดท 15. ผกหวานบาน ชอวทยาศาสตร Sauropus androgynus (L.) Merr. ชอวงศ Phyllanthaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนผกหวานปา มถนก าเนดดงเดมอยในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต สามารถพบไดทวทกภาคของประเทศไทย โดยจดเปนไมยนตนขนาดเลก มความสงของตนประมาณ 4-11 เมตร เปลอกตนเรยบ กงออนเปนสเขยวเขม เมอแกแลวจะเปลยนเปนสเทาอมสน าตาลออน เนอไมมความแขง เปนพชผลดใบตามฤดกาล จงเกบสะสมอาหารไวทรากและล าตน นยมขยายพนธดวยวธการเพาะเมลด มกจะพบตนผกหวานปาไดตามปาเบญจพรรณในทราบหรอเชงเขาทมความสงไมเกน 600 เมตรจากระดบน าทะเล และโดยปกตจะชอบขนอยบนดนรวนปนทราย ใบผกหวานปา ใบเปนใบเดยว ลกษณะของใบเปนรปไขหรอรปรยาว ปลายใบมนหรอแหลม โคนใบสอบเรยว ใบมขนาดกวางประมาณ 2.5 เซนตเมตรและยาวประมาณ 6-12 เซนตเมตร ใบออนเปนสเขยวออน เมอแกแลวจะเปนสเขยวเขม มกานใบยาวประมาณ 1-2 มลลเมตร ดอกผกหวานปา ออกดอกเปนชอยาว กานชอดอกยาวประมาณ 15-20 เซนตเมตร โดยจะออกจากกงหรอตามซอกใบ ใบประดบดอกเปนรปไขปลายแหลม ดอกเปนแบบแยกเพศแตอยบนกานดอกเดยวกน โดยดอกเพศผจะมกลบสเขยวออน เกสรสเหลอง สวนดอกเพศเมยจะมกลบดอกเปนสเขยวเขม และกานดอกจะสนกวาดอกเพศผ ผลผกหวานปา ผลเปนผลเดยวอยบนชอยาวทเปนชอดอกเดม ลกษณะของผลเปนรปไข มขนาดกวางประมาณ 1.5-1.7 เซนตเมตรและยาวประมาณ 2.3-3 เซนตเมตร ผลออนเปนสเขยว เมอแกแลวจะเปลยนเปนสเหลองสมหรอสแดง สวนกานผลจะยาวประมาณ 3-5 มลลเมตร (ภาพท 4.15) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

36

ภาพท4.15 ลกษณะทวไปของตนผกหวานบาน

4.1.1.16 ชนดท 16. หญาปากควาย ชอวทยาศาสตร Dactyloctenium aegyptium L. ชอวงศ Poaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ล าตนหญาปากควาย เปนหญาอายปเดยว แตอาจพบบางตนเตบโตไดนานมากกวา 1 ป ได โดยลกษณะล าตนจะแตกไหลเปนล าตนยอยออกจากโคนล าตนหลกได 5-10 ตน แตล าล าตนมลกษณะคอนขางแบน ผวล าตนเรยบ สเขยวอมน าตาล สงประมาณ 20-60 เซนตเมตร เนอเยอล าตนออน แตคอนขางเหนยว ดงขาดไดยาก ใบหญาปากควาย/หญาปากกลวย เปนพชใบเลยงเดยว แตกใบเดยวเรยงสลบกนจากดานขางของล าตน ใบมกาบใบแผหอหมล าตนไว ใบลกษณะเรยวยาว ขนาดกวางประมาณ 0.3-0.5 มลลเมตร ยาวประมาณ 6-18 เซนตเมตร แผนใบ และขอบใบเรยบ แผนใบดานบน และขอบใบมขนออนปกคลม และแผนใบดานลางบรเวณรอยตอของกาบใบจะมแผนกนน าทมสวนปลายแยกเปนฝอย ดอกหญาปากควาย/หญาปากกลวย เปนดอกสมบรณทผสมเกสรไดในตวเอง ดอก ออกเปนชอแบบเชงลด จ านวน 1 ชอ/ตน ชอดอกแยกออกเปนแฉกๆ 3-8 แฉก แตทวไปพบมากท 5 แฉก แตละแฉกหรอกานดอกยอย ยาวประมาณ 1.5-6.5 เซนตเมตร แตละกานดอกยอยมดอกยอยจ านวนมาก ดอกยอย เรยงกนเปนระเบยบขนานกน ซาย -ขวา ดอกออนมสเขยวอมน าตาล เมอแกหรอแหงจะเปนสน าตาลอมขาวดอกยอยแตละดอกจะมกาบนอกหอหม และ มขนแขงทมลกษณะโคงงอบรเวณปลายดอก สวนกาบใน จะมขนาดสนกวากาบนอก ภายในมเกสรตวผ 3 อน ทงน และเมลดผลแบบผลธญพช มรปรางกลม ขนาดเลก มเปลอกหมเมลดสน าตาล (ภาพท 4.16) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

37

ภาพท 4.16 ลกษณะทวไปของหญาปากควาย

4.1.1.17 ชนดท 17. ต าลง ชอวทยาศาสตร Chrysopogon aciculatus L. ชอวงศ Cucurbitaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ต าลง เปนพรรณไมเถาเลอยทมมอจบ เพอเอาไวเกาะยดหลกหรอตนไมอน ๆ ล าเถาสเขยว ใบต าลง เปนใบเดยว มลกษณะเปน 3 แฉก หรอ 5 แฉก กวางและยาวประมาณ 4-8 เซนตเมตร โคนใบมลกษณะเปนรปหวใจ มมอเกาะยนออกมาจากทขอ ใบต าลงตวผหยกเวาลก 3-5 หยก ตางจากใบของต าลงตวเมยทเปนรปสามเหลยมอยแยกตนออกจากกน ดอกต าลง ดอกสขาวปลายกลบหาแฉก ขางในมเกสรสเหลองออน มองคลายรประฆง เปนดอกไมสมบรณเพศ คอ ดอกเพศผและเมยจะอยคนละตนกน ซงสงเกตไดจากใบ ถาใบจกมากกเปนเพศผ แตดอกสขาวทรงกระบอกหวแฉกเหมอนกน ผลต าลง มรปรางคลายแตงกวา แตมขนาดเลกกวา ผลทออนมสเขยว และมลายสขาว พอสกจะกลายเปนสแดงสด เนอกสแดงรบประทานได (ภาพท 4.17) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

38

ภาพท 4.17 ลกษณะทวไปของตนต าลง

4.1.1.18 ชนดท 18. คณนายตนสาย ชอวทยาศาสตร Portulaca grandiflora L. ชอวงศ Portulacaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ล าตนมลกษณะกลม ขนาดเลก สเขยวเขมปนแดงเรอหรอน าตาล มลกษณะอวบน า ทอดเลอยไปตามผวดน ใบ พนธใบแคบ ใบมลกษณะแบบขนนก สเขยวหรอเขยวเขม มรปรางเรยวยาว ขนาดเลก ล าใบอวบน า คอนขางแบน กวางประมาณ 0.2-0.3 เซนตเมตร ยาวประมาณ 2 เซนตเมตร พนธใบไข ใบมรปทรงไข สเขยวออน ล าใบอวบน า แบนกวาง ปลายใบมน กวางประมาณ 1 เซนตเมตร ยาวประมาณ 2 เซนตเมตร ดอกคณนายตนสาย ออกทปลายยอด ออกดอก 1 ดอก/ยอด ดอกมสสนสวยงาม มหลายส อาท สชมพ สแดง สบานเยน สสม สเหลอง สขาว และหลายสผสมกน ดอกมลกษณะ 2 แบบ คอ ดอกชนเดยว และดอกซอน โดยดอกชนเดยวประกอบดวยกลบดอก 5 กลบ ถดมาตรงกลางดอกเปนเกสรตวผ และเกสรตวเมย สวนดอกซอนจะมกลบดอกขนาดเลกกวาดอกชนเดยว เรยงซอนกนหลายชนจนถงใจกลางดอก (ภาพท 4.18) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.18 ลกษณะทวไปของตนคณนายตนสาย

4.1.1.19 ชนดท 19. น านมราชสห ชอวทยาศาสตร Euphorbia hirta L. ชอวงศ Euphorbiacea

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนน านมราชสห จดเปนพชลมลกขนาดเลกมอายเพยงปเดยว มกพบขนไดเองตามรมทาง ขางถนน และตามทรกรางทวไป ล าตนมความยาวประมาณ 15-40 เซนตเมตร ลกษณะของล าตนแตกกงกานสาขาจากโคนตนใกลดนตงขน หรอแผออกไปรอบ ๆ ตาม

39

กานมสแดงเรอ ๆ และมขนสน าตาลปนเหลอง มน ายางสขาวคลายน านมไหลซมหากน ามาหกกานหรอเกดบาดแผล ซงเปนทมาของชอน านมราชสห และขยายพนธดวยวธการเพาะเมลดและการใชกงปกช า รปน านมราชสห ใบน านมราชสห ใบเปนใบเดยวออกเรยงเปนคตรงขามกน ลกษณะของใบเปนรปร รปไข รปขอบขนาน หรอรปรแกมขาวหลามตดเบยวเลกนอย ใบมความกวางประมาณ 0.25-2.5 เซนตเมตรและยาวประมาณ 1-4 เซนตเมตร ปลายใบแหลมสน สวนฐานใบสอบเบยวเลกนอย สวนขอบใบเปนหยกเลกแบบฟนเลอย ใบมเสนใบออกจากโคนประมาณ 3-5 เสนในแตละขาง ทกลางใบจะมจดสมวงแดง สวนดานลางใบมขนสน าตาลอมเหลอง สวนหใบเปนรปสามเหลยม ยาวประมาณ 1 มลลเมตร และกานใบยาวประมาณ 1-3 มลลเมตร สคลายกบล าตน ดอกน านมราชสห ออกดอกเปนชอบรเวณงามใบ ม 1-6 ชอ มดอกจ านวนมากออกชดกนแนนเปนกระจกกลม ๆ ในชอหนง ๆ จะมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 1 เซนตเมตร ดอกมสเขยวปนสมวงแดง กานดอกไมมหรอมแตสนมากประมาณ 0.5-1.5 เซนตเมตร ดอกยอยเปนแบบ Cyathium เรยงอดกนแนนแบบชอกระจกซอน มประมาณ 20-50 ชอ ในแตละ Cyathium ตดบนวงใบประดบเปนรปถวย มความสงประมาณ 0.8 มลลเมตร และมตอมขนาดประมาณ 0.1 มลลเมตร 4 ตอม เปนสชมพ ตอมมรยางคเปนแผนสนแคบขนาดประมาณ 0.2-0.3 มลลเมตร ดอกตดภายใน Cyathium จะไมมกลบดอกและกลบเลยง ดอกตวผอยดานขางมหลายดอก โดยเกสรตวผลดรปเหลอ 1 อน กานเกสรสนตดบนกานดอก สวนดอกตวเมยม 1 ดอก ตดอยดานบน มรงไข 3 พ มกานสน ๆ กานเกสรอย 3 อน ยอดเกสรมความยาวประมาณ 0.3 มลลเมตร ปลายแยกเปน 2 แฉกตน ๆ และสามารถออกดอกไดตลอดทงป ผลน านมราชสห ผลมลกษณะกลมแกมรปสามเหลยมหรอแบบแคปซล ม 3 พ ยาวประมาณ 1.5 มลลเมตร มขนสนนม และมรอยแยก 3 รอย สวนกานผลมความยาวประมาณ 0.5 มลลเมตร ผลแหงแลวจะแตก ม 1 เมลดในแตละซก เมลดมขนาดเลกผวเรยบสน าตาลแกหรอสแดง ลกษณะเปนรปรและเปนเหลยมเลกนอย มความยาวประมาณ 0.7 มลลเมตร (ภาพท 4.19) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.19 ลกษณะทวไปของตนน านมราชสห

40

4.1.1.20 ชนดท 20. ผกากรอง ชอวทยาศาสตร Lantana camara L. ชอวงศ Verbenaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนผกากรอง มถนก าเนดอยในแถบอเมรกาและแอฟรกาเขตรอนและภายหลงไดมการแพรขยายไปทวโลกในเขตรอน แตไมมหลกฐานวาเขามาในไทยเมอใด แตสนนษฐานวาคงเขามาในชวงกรงรตนโกสนทรนเองโดยจดเปนไมพมกงเลอยขนาดเลก มความสงของตนประมาณ 1-2 เมตร ล าตนแตกกงกานสาขามาก ท าใหทรงพมมลกษณะคอนขางกลม ใบขนดกหนา ตามล าตนเปนรองมหนาม ใบผกากรอง ใบเปนใบเดยวออกเรยงตรงขามกน ลกษณะของใบเปนรปไขสเขยวเขม ปลายใบแหลม สวนขอบใบหยกเปนฟนเลอย ใบมขนาดกวางประมาณ 2-3.5 เซนตเมตรและยาวประมาณ 3-9 เซนตเมตร ผวใบดานบนหยาบ ผวใบดานบนและดานลางมขนปกคลมเลกนอย เมอลบจะรสกระคายมอ เสนใบมลกษณะยน กานใบยาวประมาณ 1 เซนตเมตร ดอกผกากรอง ออกดอกเปนชอคลายซรม โดยจะออกตามงามใบหรอสวนยอดของกง ขนาดชอดอกกวางประมาณ 3-5 เซนตเมตร ประกอบไปดวยดอกหลายสบดอก (ชอละประมาณ 20-25 ดอก) กานชอดอกยาวประมาณ 4-10 เซนตเมตร ดอกยอยมขนาดเลกเปนรปกรวย มกลนฉน กลบดอกบานออกเปนกลบ 4 กลบ มขนาดประมาณ 0.5 เซนตเมตร ดอกจะทยอยบานจากดานนอกเขาไปในชอดอก ดอกมเกสรเพศผอยกลางดอก 4 กานอยตดกบกลบดอก ดอกมหลายส เชน สขาว (ผกากรอง), สเหลอง (ผกากรองเหลอง), สแดง (ขาวเหนยวหนากง) และยงมสแสด สชมพ และหลายสในชอดอกเดยวกน เปนตน ลกษณะของผลเปนรปกลม ออกผลเปนกลมหรอเปนพวง เปนผลสดแบบมเนอ มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 5 มลลเมตร ผลออนเปนสเขยว เนอนม เมอสกแลวจะเปนสมวงด า ภายในผลมเมลด 2 เมลด (ภาพท 4.20) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.20 ลกษณะทวไปของตนผกากรอง

41

4.1.1.21 ชนดท 21. พรก ชอวทยาศาสตร Capsicum flutescens Linn. ชอวงศ Solanaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมทรงพมขนาดเลกสงประมาณ 45-75 ซม. ลกษณะล าตนเปนสเหลยม สวนใบเปนเดยวออกเรยงสลบกนและตรงขาม ลกษณะใบคลายรปไข ปลายใบแหลม ดอกขนาดเลกสขาว และดอกเปนเกเดยว ออกตามขอของล าตน ประมาณ 1-3 ดอก ผลขนาดเลก ยาวประมาณ 1-1.5 นว เสนผานศนยกลาง 0.25-0.6 นว ผลออน มสเขยวเมอโตเตมทจะเปลยนเปนสสม แดง หรอ แดงปนน าตาล ผวเปนมน ขนาดและรปรางของผลแตกตางกนตามพนธ มรสเผดมากนอยตามชนดพนธ (ภาพท 4.21) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.21 ลกษณะทวไปของตนพรก

4.1.1.21 ชนดท 22. มะนาว ชอวทยาศาสตร Citrus aurantifolia (Christm) Swing ชอวงศ Rutaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : มะนาวเปนไมผลชนดหนงทมรสเปรยวจด จดอยในสกลสมหรอทเรยกวา Citrus ลกษณะของผลจะมสเขยว เมอสกจดจะออกเปนสเหลอง ลกษณะของเปลอกจะบาง สวนภายในมะนาวนนจะมเนอทแบงออกเปนกลบๆ และชมน ามาก ถอเปนผลไมทถกน ามาใชเปนเครองปรงรส ทส าคญยงเปนผลไมทมคณคาทางโภชนาการและทางการแพทย โดยทวไปมะนาวจะมขนาดเสนผานศนยกลางอยประมาณ 4-4.5 เซนตเมตร ทงนจะมล าตนทเปนไมพมเตย มความสงประมาณ 5 เมตร ในสวนของกานจะมหนามแตเพยงเลกนอย สวนใหญจะมใบดก ลกษณะของใบจะยาวเรยวเพยงเลกนอย พดงายๆ กมความคลายกบใบสม สวนเรองดอกมะนาวจะมลกษณะสขาวอม

42

เหลอง ซงดอกของมะนาวจะมการออกดอกผลลอดทงป อาจมความแตกตางกนตามฤดกาล เพราะในชวงหนาแลงตนมะนาวจะออกผลนอยกวาและผลของมนจะมน าทนอยกวา (ภาพท 4.22) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

ภาพท 4.22 ลกษณะทวไปของตนมะนาว

4.1.1.23 ชนดท 23. ปาลมน ามน ชอวทยาศาสตร Elaeis guineensis Jacq. ชอวงศ Arecaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ล าตน ปาลมสวนมากมลกษณะล าตนเดยว งอกขนจากพนตนเดยว ไมแตกหนอ หรอแตกกง ใบของปาลม ถอเปนจดเดน และวาเปนขอสงเกตทส าคญ เพราะใบของปาลมนนเปนใบประกอบ มกานใบทยาว และมใบยอยเรยงรายจ านวนมาก ใบออนเปนกานยาวชขนไปบนยอด แลวคลขยายออกมาออกมา ลกษณะผลของปาลมสวนใหญมความคลายกน บางชนดกมผลเลกมาก ออกเปนชอ เปนทะลายเชนเดยวกบหมากและมะพราว สวนเปลอกของผลระก าและสละนนบางมาก เปลอกนอกของปาลมหลายชนดเปนเสนใยเกาะตวหนาแนน ผลปาลมสวนใหญเหมาะแกการแพรพนธเปนอยางยง หลายชนดมเปลอกนอกทเบา มเสนใยเกาะหนา ลอยน าได บางชนดมเปลอกบาง เปนอาหารของสตวปา เมอคายหรอขบถายเมลดออก กจะงอกงามไดตอไป ดอก จน หรอ ดอก ของพชในวงศปาลมไมไดมกลนหอม ไมมกลบดอกสวยงาม โดยมากเปนดอกขนาดเลก และแขง ดอกของปาลมนนประกอบดวยกลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 3 กลบ เกสรตวผ 3-6 อน หรอมากกวา เกสรตวเมยมรงไข 1-3 อน ดอกของปาลมดอกเปนชอเปนพวง (ภาพท 4.23) ชวงการออกดอก : สามารถออกดอกไดตลอดทงป

43

ภาพท 4.23 ลกษณะทวไปของตนปาลม

4.2 การถายทอดผลงานวจย

เมอน าผลการวจยถายถอดดวยการบรรยายและน าเสนอดวยคมอแกบคลาการทเกยวของ ชมชนปะเสยะวอ นกศกษา และนกเรยนในโรงเรยนน ารอง จ านวน 3 โรงเรยน ไดแก โรงเรยนบานจากอง โรงเรยนบานบาเลาะ และโรงเรยนบานทงเคด ต าบลปะเสยะวอ อ าเภอสายบร จงหวดปตตาน ท าใหสามารถน าผลการวจยตอยอดตอการเลยงและตระหนกถงความส าคญชนโรง

ภาพท 4.24 การถายทอดผลงานวจยดวยการบรรยาย

4.3 การวเคราะหหาปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระ

44

ปรมาณสารพฤกษศาสตรเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของน าผงชนโรงใหผล ไดท าการวเคราะหปรมาณสารพฤกษศาตรเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของสารสกดหยาบพรอพอลสจากผงชนโรง 3 สายพนธประกอบดวย Geniotrigona thoracica Heterotrigona itama และ Tetragonular larviceps ในการเกบตวอยางน าผงเพอมาทดสอบแบงเกบ 6 ครงๆ ละ 2 เดอน เปนระยะเวลา 1 ป (lot 1-6) ซงใหผลด าเนนงานวจยดงน

4.3.1 การวเคราะหปรมาณสารพฤกษศาตรเคมรวม 4.3.1.1 การวเคราะหปรมาณฟนอลกรวม ผลการวเคราะหพบวาน าผงสายพนธ G. thoracica ของ lot 2 5 และ 6 ใหคาปรมาณฟนอลกรวมมากกวา 500 mg GAE/100 g honey ในสวนสายพนธ T. larviceps น าผงใน lot 5 และ 6 ใหคาปรมาณฟนอลกรวมมากกวา 1000 mg GAE/100 g honey ส าหรบสายพนธ H. itama น าผงของ lot 4 และ 5 ใหคาปรมาณฟนอลกรวมมากกวา 600 mg GAE/100 g honey เมอเทยบเปรยบปรมาณฟนอลกรวมทง 3 สายพนธะพบวาสายพนธ T. larviceps จะใหปรมาณฟนอลกสงกวาสายพนธอนในน าผงใน lot 5 และ 6 อยางไรกตามปรมาฟนอลกรวมของทงสามสายพนธในชวง lot ท 2-4 ยงมคาทสงอยในชวง 400-600 mg GAE/100 g honey ซงสงกวารายงานวจยทผานมาน าผงในสายพนธ G. thoracica และ H. itama จะมปรมาณฟนอลกรวมอยในชวง 300-500 mg GAE/kg honey (Abu Bakar et al., 2017) สวนสายพนธใกลเคยง T. larviceps พบวาคาปรมาณฟนอลกรวมอยท 1169.36±51.11 mg GAE/kg honey (Chan et al., 2017) สวนน าผงทกสายพนธใน lot 1 พบวามปรมาณฟนอลกรวมนอยกวา 100 mg GAE/100 g honey ซงอาจเกยวของกบฤดกาลและพชอาหาร (Paini, 2004) ส าหรบผงชนโรงทง 3 สายพนธสงผลใหปรมาณ ฟนอลกรวมนอยกวา lot อนๆ ดงตารางท 4.1 4.3.1.2 การวเคราะหปรมาณฟลาโวนอยดรวม ผลการวเคราะหพบวาน าผงสายพนธ G. thoracica ของ lot 2 และ 6 ใหคาปรมาณฟลาโวนอยดรวมมากกวา 160 mg QE/100 g honey สวน lot อน ใหคาอยในชวงท 40-70 mg QE/100 g honey ในสวนสายพนธ T. larviceps น าผงใน lot 4 ใหคาปรมาณ ฟลาโวนอยดรวมมากกวา 600 mg QE/100 g honey ใน lot 2 และ 3 อยในชวง 136-149 mg QE/100 g honey และ lot 5 และ 6 อยในชวง 30-60 mg QE/100 g honey ส าหรบสายพนธ H. itama น าผงของ lot 1 2 และ 6 ใหคาปรมาณฟลาโวนอยดรวมอยในชวง 160-180 mg QE/100 g honey สวน lot 3 ถง 5 อยในชวง 90-100 mg QE/100 g honey ดงตารางท 4.2เมอเทยบเปรยบ

45

รายงานวจยทผานมาพบวาน าผงชนโรงทงสามสายพนธทถกวเคราะหใหคาทสงกวา (Chan et al., 2017; Abu Bakar et al., 2017) ซงอาจเกยวของกบฤดกาล ชนดพชอาหารและแหลงอาหารของแตละทองถน (Paini, 2004) อยางไรกตามพบวาน าผงชนโรงของสายพนธ G. thoracica ใน lot 2 และ 6 สายพนธ T. larviceps ใน lot 1 และ 4 และสายพนธ H. itama ใน lot 1 2 และ 6 มปรมาณฟลาโวนอยดรวมสงทสดเมอเทยบแตละ lot ของสายพนธเดยวกน ซงอาจเปนตวบงชถงความสมพนธและลกษณะการเกบเกยวอาหารของผงชนโรงในชวงเวลาดงกลาวทอาจสงผลตอฤทธทางชวภาพและคณภาพของน าผงในแตสายพนธ เนองจากฟลาโวนอยดเปนสารส าคญทออกฤทธทางชวภาพหลายชนด (Wang, Li and Bi, 2018) ตารางท 4.1 ปรมาณฟนอลกรวมในน าผงชนโรงของแตละสายพนธในแตละชวงการเกบเกยว

lot ปรมาณฟนอลกรวม (mg Gallic acid Equivalent/100 g honey SD)

G. thoracica T. larviceps H. itama

1 34.33 ± 1.15 56.67 ± 16.50 94.00 ± 3.61

2 526.37 ± 6.51 585.70 ± 21.28 517.33 ± 25.06

3 445.00 ± 3.90 574.27 ± 32.76 586.90 ± 13.37

4 425.60 ± 21.06 570.83 ± 10.95 605.33 ± 11.22

5 519.67 ± 17.52 1012.73 ± 36.10 603.13 ± 20.70

6 503.67 ± 21.36 1023.33 ± 35.80 517.33 ± 16.50

หมายเหต lot หมายถงชวงเวลาการเกบเกยว

ตารางท 4.2 ปรมาณฟลาโวนอยดรวมในน าผงชนโรงของแตละสายพนธในแตละชวงการเกบเกยว

lot ปรมาณฟลาโวนอยดรวม (mg Quercetin Equivalent/100 g honey SD)

46

G. thoracica T. larviceps H. itama

1 42.33 ± 3.51 50.00 ± 16.64 165.66 ± 24.83

2 169.67± 23.54 149.00 ± 7.00 186.00 ± 2.65

3 77.67 ± 15.31 136.33 ± 17.56 101.67 ± 19.50

4 71.33 ± 7.09 614.00 ± 67.00 108.00 ± 2.65

5 76.67 ± 9.07 67.67 ± 5.86 93.33 ± 2.89

6 169.67 ± 23.03 29.00 ± 4.58 171.67 ± 86.08

หมายเหต lot หมายถงชวงเวลาการเกบเกยว

4.3.2 การวเคราะหฤทธตานอนมลอสระ 4.2.1 การทดสอบฤทธตานอนมลอสระดวย DPPH radical ผลการทดสอบฤทธตานอนมลอสระของน าผงชนโรงทง 2 วธของสายพนธ G. thoracica คา IC50 อยในชวงประมณ 25-85 มลลกรมตอมลลลตร ของสายพนธ T. larviceps คา IC50 อยในชวงประมณ 11-75 มลลกรมตอมลลลตร และส าหรบสายพนธ H. itama คา IC50 อยในชวงประมณ 11-89 มลลกรมตอมลลลตร ดงตารางท 4.3 ซงพบวาคา IC50 ในการทดสอบฤทธตานอนมลอสระดวยวธ ABTS cation radical ใหคาทดกวาซงอาจเกยวของคณลกษณะโครงสรางและสมบตทางกายและเคมของสารส าคญทเปนองคประกอบในน าผงชนโรงของแตละสายพนธ (Wang, Li and Bi, 2018) นอกจากนมรายงานเกยวกบการทดสอบฤทธตานอนมลอสระดวย DPPH radical ของสารทมฤทธตานอนมลอสระทมคณสมบตชอบน านอย (hydrophobic antioxidant) ซงผลทไดมฤทธตาน DPPH radical นอยลง (Tirzitis and Bartosz, 2010) ซงอาจกลาวไดวาสารออกฤทธตานอนมลอสระในผงชนโรงทง 3 สายพนธบางสวนเปนสารทมสมบต hydrophobic และมรายงานเกยวกบคา pH ของปฏกรยาหากเปนกรดจะท าใหความวองไวของ DPPH radical นอยลง ซงน าผงชนโรงสวนใหญมคา pH 3-4 (Souza et al., 2006 : Tirzitis and Bartosz, 2010) อาจเปนผลใหคา IC50 สวนใหญของวธการทดสอบดวยวธนมคามากกวา อยางไรกตามในการศกษาฤทธตานอนมลอสระครงนแสดงใหเหนวาน าผงชนโรงสายพนธ T. larviceps ใหฤทธตานอนมลอสระทดทสด ลองลงมาคอสายพนธ H. itama และ G. thoracica ตามล าดบ เมอเปรยบเทยบคาปรมาณของสารพฤกษเคมกบฤทธอนมลอสระเบองตนของแตละสายพนธในแตละ lot พบวาคาทไดไมเปนไปในทางเดยวกน อาจเกยวของกบลกษณะโครงสรางสารกบการออกฤทธตานอนมลอสระมากกวาปรมาณสารทพบและยงอาจสอดคลองกบแหลงอาหารของผงชนโรง (Bendary et al., 2013: Paini, 2004: Wang, Li and Bi, 2018)

13

ตารางท 4.3 ฤทธตานอนมลอสระของน าผงชงโรงของแตละสายพนธในแตละชวงการเกบเกยว

**lot G. thoracica T. larviceps H. itama

*IC50 SD DPPH radical

*IC50 SD ABTS cation radical

*IC50 SD DPPH radical

*IC50 SD ABTS cation radical

*IC50 SD DPPH radical

*IC50 SD ABTS cation radical

1 >100 35.62 0.61 >100 11.42 0.35 >100 11.56 1.12 2 85.34 1.74 59.10 1.54 51.06 1.77 17.39 6.25 83.41 7.32 24.50 0.65 3 86.90 8.10 57.83 4.58 37.16 2.94 16.80 0.87 34.76 1.12 22.87 0.75 4 81.14 3.16 67.06 0.58 75.66 3.18 14.15 0.12 32.42 1.97 27.86 0.80

5 30.15 2.74 85.09 8.45 16.93 8.28 13.91 0.84 38.68 9.00 21.77 0.50

6 32.57 1.95 25.15 2.30 16.47 1.24 11.56 0.93 89.42 1.05 23.97 1.03 *ความเขมขนของ IC50 ในหนวย มลลกรมตอมลลลตร ** lot หมายถงชวงเวลาการเกบเกยว

44

45

4.4 ผลการวเคราะหดวย FTIR

จากกราฟ FTIR พบวาลกษณะสญญาณทปรากฏขนมกลมสญญาณคลายสารกลม

ฟลาโวนอยด โดยจะปรากฏพคท 3434 cm-1 เปนคณลกษณะของ OH, Polymeric พคทชวง 2930

cm-1 เปนคณลกษณะของ C-H methoxy และพคทชวง 1636 cm-1 เปนคณลกษณะจ าเพาะของ

หมคารบอนล (-pyrone) ดงภาพท 4.25 ดงนนสญญาณ FTIR อาจยนยนเบองตนไดวาสารสกด

หยาบพรอพอลส มสวนประกอบของฟลาโวนอยดและฟนอลกกลมอน ๆ

4.5 ผลของการทดสอบฤทธการยบยงเชอแบคทเรย

การศกษาการทดสอบความสามารถในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยของสารสกด

Crude extracts (สารสกดหยาบ) และเจลทใสรงชนโรงโดยตรง เจลทใสสารสกด และเจลทไมใสรง

ชนโรงและไมใสสารสกด โดยท าการทดสอบกบเชอแบคทเรย Staphylococcus epidermidis

TISTR 518 ดวยวธ Disc diffusion techniques บนอาหารเลยงเชอ Mueller Hinton Agar (MHA)

ซง Dimethyl sulfoxide (DMSO) เปนตวท าละลายในสารสกดและท าหนาทเปนตว control ในการ

ทดสอบ การทดสอบฤทธในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยโดยวธ Disc diffusion techniques

บนอาหารเลยงเชอ Mueller Hinton Agar (MHA) พบวาตวอยางทใชทดสอบทง 4 ชนด สามารถ

ยบยงเชอแบคทเรย S.epidermidis TISTR 518 ไดแตกตางกน โดยจะถกยบยงโดยเจลทใสรงชนโรง

โดยตรงไดดทสด โดยมขนาดคาเฉลยของเสนผานศนยกลางของ inhibition zone เทากบ

15.39±0.8 มลลเมตร และเจลทไมใสรงชนโรงและไมใสสารสกดฟลาโวนอยด จะยบยงเชอแบคทเรย

S.epidermidis TISTR 518 ไดนอยทสด เมอเทยบกบตวอยางทงสามขางตน ดงแสดงในตารางท 4.4

และภาพท 4.26 แตผลการยบยงขางตน ไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (t-test, p

<0.05)

46

ตารางท 4.4 ผลการทดสอบฤทธยบยงเชอแบคทเรย S.epidermidis TISTR 518 ของสารตวอยาง

โดยวธ Disc diffusion technique

ตวอยางทใชทดสอบ inhibition zone (mean ± SD) (มลลเมตร)

1. Crude Extract 14.82±1.6a

2. เจลทใสรงชนโรงโดยตรง 15.39±0.8a

3. เจลทใสสารสกด 14.36±0.5a

4. เจลทไมใสรงชนโรงและไมใสสารสกด 14.16±1.5a

5. DMSO (ตวควบคมผลลบ) NI

หมายเหต:

1. a-b หมายถง คาเฉลยทแตกตางกนในคอลมสเดยวกนแสดงถงความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต

2. NI หมายถง no inhibition zone

ภาพท 4.25 สเปกตรม FTIR ของสารสกดหยาบพรอพอลส

47

ภาพท 4.26 Inhibition zone ของเชอ Staphylococcus epidermidis TISTR 518

หมายเหต

ต าแหนงท 1 สารสกดหยาบ (Crude extract)

ต าแหนงท 2 เจลลทใสรงชนโรงโดยตรง

ต าแหนงท 3 เจลทใสสารสกด

ต าแหนงท 4 เจลทไมใสรงชนโรงและไมใสสารสกด

ต าแหนงท 5 ไดเมทลซลฟอกไซด (DMSO)

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

5.1 สรปผลการวจย

ชนดของพชอาหารของชนโรง ไดแก ตนตกแก กระดมทองเลอย บาหยาดอกเลก ไมยราบเลอย สาบเสอ มะพราว ตอยตง กะเมง กระถนณรงค ผกโขมผกเสยนมวง กระถนเบา โคลงเคลง มะเขอพวง ผกหวานบาน หญาปากควาย ตาลง คณนายตนสาย นานมราชสห ผกากรอง พรก มะนาว และปาลมนามน และสวนใหญมชวงการออกดอกไดตลอดทงป และดอกมลกษณะทแตกตางกนในแตละชนดพช ทงน พชอาหารของชนโรงเปนชนดพชดอกทมดอกขนาดเลกจนถงขนาดใหญ

ปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของนาผงชนโรงสามสายพนธประกอบดวยสายพนธ Geniotrigona thoracica Heterotrigona itama และ Tetragonular larviceps มความแตกตางกนในแตละสายพนธ และพบวาสายพนธ Tetragonular larviceps มปรมาณสารพฤกษเคมรวมทสงและมฤทธตานอนมลอสระทดตลอดทงปในการเกบเกยวนาผงในสายพนธน

การศกษาการทดสอบฤทธในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยโดยวธ Disc diffusion techniques บนอาหารเลยงเชอ Mueller Hinton Agar (MHA) พบวาตวอยางทใชทดสอบทง 4 ชนด สามารถยบยงเชอแบคทเรย S.epidermidis TISTR 518 ไดแตกตางกน โดยจะถกยบยงโดยเจลทใสรงชนโรงสายพนธ Geniotrigona thoracica โดยตรงไดดทสดแสดงใหเหนวาเจลลางหนาอาจนาไปประยกตใชในผลตภณฑความงามได

5.2 อภปรายผลการวจย

จากการศกษาครงน พบวา พบพชอาหารของชนโรง 22 ชนด ชนดของพชอาหารมความแตกตางกนขนอยกบสถานศกษา ความหลากหลายของพช ลกษณะภมศาสตร และชวงเวลาการศกษา (Ige and Obasanmi, 2014) จากการศกษาทผานมา Shubharani et al., (2013) ไดรายงานเกยวกบการศกษาชนดพชอาหารของผงใน Karnataka ประเทศอนเดย สวนใหญเปนพชในวงศ Asteraceae และ Malvaceae นอกจากนจากากรศกษาของ Sajwani et al., (2014) รายงานวาการวเคราะหเรณทพบในนาผงใน Al Batinah ประเทศโอมาน พบเรณของพชอาหาร ไดแก Ziziphus spinachristi, Acacia tortilis, Prosopis cineraria, Prosopis juliflora, Maerua crassifolia, Citrus spp., Zygophyllum spp. และ Fagonia spp. นอกจากน Baum et al.,

49

(2011) รายงานวาเรณทพบในนาผงใน Texas ประเทศอเมรกาทเกบชวงตนโดยสวนใหญพบเรณในวงศ Lamiaceae ขอมลเหลาบงชใหเหนวานอกจากชนโรงจะเปนแมลงทเปนแมลงเศษฐกจทผลตนาผงไดแลวกยงมบทบาทตอระบบนเวศ โดยผงมบทบาทสาคญตอกระบวนการถายเรณของพชทจะนาไปสการตดผล ทาใหเกดปฏสมพนธและกระบวนการปรบตวรวมกนระหวางพชและสตว ทงนขนกบสภาพแวดลอมตางๆ เชน ความชน อณหภม แสง ชวงวน และความเรวลม เปนตน (Corbet, 1978 ; Hegland et al., 2009) จากการศกษาปรมาณสารพฤกษเคมรวมและฤทธตานอนมลอสระของนาผงชนโรงสามสายพนธประกอบดวยสายพนธ Geniotrigona thoracica Heterotrigona itama และ Tetragonular larviceps จานวนตวอยางนาผงชนโรงแตละสายพนธแบงเปน 6 lot พบวาปรมาณฟนอลกรวมในแตละ lot ของแตละสายพนธใหคาปรมาณฟนอลกรวมอยในชวง 400-600 mg GAE/100 g honey ยกเวนสายพนธ T. larviceps ทใหคาสงสดใน lot 5 และ 6 อยท 1,000 mg GAE/100 g honey สาหรบปรมาณฟลาโวนอยดรวมสวนใหญอยในชวง 40-180 mg QE/100 g honey ยกเวนสายพนธ T. larviceps ใน lot 5 ใหคาสงถง 600 mg QE/100 g honey ซงอาจกลาวไดวาสายพนธ T. larviceps เกบเกยวปรมาณสารพฤษศาสตรเคมไดคอนขางมากกวาสายพนธอนๆ ในชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนกนยายน ในสวนของฤทธตานอนมลอสระพบวาศกยภาพในการตานอนมลอสระทดคอสายพนธ T. larviceps ตามดวยสายพนธ H.itama และ G. thoracica ตามลาดบ โดยฤทธการตานอนมลอสระในแตละ lot คอนขางมคาใกลเคยงกนในแตละสายพนธและมกไมสมพนธกบปรมาณสารพฤกษเคม จงอาจกลาวไดวานาผงชนโรงตลอดทงปมฤทธตานอนมลอสระในแตละสายพนธมคาใกลเคยงกน

FTIR พบวาลกษณะสญญาณทปรากฏขนมกลมสญญาณคลายสารกลมฟลาโวนอยดและ

ฟนอลกกลมอน ๆ ซงสอดคลองกบรายงานวจยทผานมาของ Zhao et al. (2017) ไดทาการศกษา

องคประกอบทางเคมของพรอพอลสจากชนโรงกลมสารสวนใหญทพบคอฟลาโวนอยดและฟนอลก

5.3 ขอเสนอแนะ

การศกษาชนดของพชอาหารของชนโรงสมควรศกษาตอในดานปจจยทางกายภาพและชวภาพ นอกจากน การเปลยนแปลงของสงแวดลอมทาใหการเวนการออกดอกระหวางป ทงจากสาเหตลกษณะนสย และสภาพแวดลอมทเปลยนแปลง จงสมควรศกษาอยางตอเนอง 2-3 ป เพอใหไดขอมลอยางครบถวนและบงบอกความสามารถของการกระจาย การสบพนธ ลกษณะทางชววทยาของพรรณไมแตชนด ตลอดจนการพจารณาวางแผนการปลกทดแทนของพชอาหารชนโรงในอนาคตตอไป

50

จากขอมลเบองตนดงกลาวอาจนาไปใชประโยชนในการเกบเกยวนาผงชนโรงในแตละฤดกาล

เพอใหไดปรมาณสารพฤกษเคมทมากทสดซงอาจแสดงผลในฤทธชวภาพในดานอนๆ นอกจากนยง

เปนขอมลฤทธชวภาพของนาผงชนโรงทแสดงถงศกยภาพในการตานอนมลอสระไดตลอดทงป

เอกสารอางอง

เกษราพร สอรณ และ โกวทย ปยะมงคลา. (2555). จลนศาสตรการดดซบไอออนเงนโดยเรซนไคโต

ซาน. วารสารวทยาศาสตร มข. 40(4): 1285-1300. ณฏฐพชร เถยรวรกานต. (2558). อนกรมวธานชนโรงในประเทศไทย. ฐานเรยนรผงชนโรง

มหาวทยาลยแมโจ คณะผลตกรรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ. เตม สมตนนท. (2544). ชอพรรณไมแหงประเทศไทย (ฉบบแกไขเพมเตม พ.ศ. 2544). กรงเทพฯ :

ประชาชน. ลาวลย รกสตย. (2539). ละอองเรณ. กรงเทพฯ : โอ. เอส. พรนตงเฮาส. วนทา ทวผล. (2542). การศกษาละอองเรณทเปนแหลงอาหารของชนโรง (Trigona melanoleuca)

Cockerell. ปญหาพเศษปรญญาตร, มหาวทยาลยแมโจ. วนเพญ เจรญจต. (2547). พรอพอลสจากผงผลตภณฑธรรมชาตตานโรค. ชมรมการจดการทรพยากร

เกษตร. คนเมอ 19 กรกฎาคม 2559, จาก www. Matichon.co.th

วภาว เดชตศกด, วลลภ อารรบ, สมน มาสธน, ธวชชย สนตสข และสรวฒน วงษสร. (2548). พชอาหารของชนโรง (Trigona collina Smith) บรเวณปาผลดใบในเขตพนทองคการสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต อ าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม. การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 43 วนท 1-4 ก.พ. 2548. กรงเทพฯ. 762 หนา

ศนยสงเสรมเทคโนโลยการเกษตรดานแมลงเศรษฐกจ จงหวดเชยงใหม. (2560). ผงและแมลงเศษฐ

กจ. สามารถเขาถง : http://www.aopdb04.doae.go.th/thebeeflies02.htm [23

กรกฏาคม 2560]

สรจกร ศรบรรกษ. (2547). พรอพอลสคออะไร. Herbs for Health แพรว รายปกษ 26: 602,

ผเชยวชาญเภสชสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข.

สรรตน เดยววาณชย, ชญาณ ออดทรพย, ธญญลกษณ ตะโกด และ หนงฤทย วชยกล. (2555). ความ

หลากหลายของผงและชนโรงและการน ามาใชประโยชนของพรอพอลสจากรงผงและชนโรง

ในพนทอพ.สช. รายงานวจยทนอดหนนการวจยจากงบประมาณแผนดนป 2555

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อญชล สาสดธรรม. (2556). มหศจรรยชนโรง. พมพครงท 1, บรษท ทรปเพล กรป จ ากด.

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญญบร.

51

Abu Bakar, M.F., Sanusi, S.B., Abu Bakar, F.I., Cong, O.J. and Mian, Z. (2017). Physicochemical and Antioxidant Potential of Raw Unprocessed Honey From Malaysian Stingless Bees. Pakistan Journal of Nutrition, 16(11): 888-894.

Ahmadinejad, F., Geir Møller, S., Hashemzadeh-Chaleshtori, M., Bidkhori, G. and Jami, M.S. 2017. Molecular Mechanisms behind Free Radical Scavengers Function Against Oxidative Stress. Antioxidants. 6(3), 51.

Almeida da Silva, I.A., Sarmento da Silva, T.M., Camara, C.A., Queiroz, N., Magnani, M., Santos de Novais, J., L.E.B. Soledade, de Oliveira Lima, E., Lucia de Souza, A. and Gouveia de Souza, A. (2013). Phenolic profile, antioxidant activity and palynological analysis of stingless bee honey from Amazonas, Northern Brazil. Food Chemistry, 141: 3552-3558.

Atrooz, O.M., Al-Sabayleh, M.A. and Al-Abbadi, S.Y. (2008). Studies on Physical and Chemical Analysis of Various Honey Samples and Their Antioxidant Activities, Journal of Biological Sciences, 8(8): 1338-1342, 2008

Baum, K. A., Kolodziej, E. Y., Tchakerian, M. D., Birt, A. G., Sherman, M. and Coulson, R. N. (2011). Spatial distribution of Africanized honey bees in an urban landscape. Landscape and Urban Planning, 100(1-2): 153-162.

Bendary, E., Francis, R.R., Ali, H.M.G., Sarwat, M.I. and El Hady, S. (2013). Antioxidant and structure–activity relationships (SARs) of some phenolic and anilines compounds. Annals of Agricultural Sciences, 58(2): 173-181.

Chan, B.K., Haron, H., Talib, R.A. and Subramaniam, P. 2017. Physical Properties,

Antioxidant Content and Anti-Oxidative Activities of Malaysian Stingless

Kelulut (Trigona spp.) Honey. J Agric Sci. 9(13), 32-40.

Corbet, S.A. (1978). Bee visits and the nectar of Echium vulgare L. and Sinapsis alba L. Ecological Entomology, 3: 25–37. Devasagayam, T.P.A., Tilak, J.C., Boloor, K.K., Sane, K.S., Ghaskadbi, S.S. and Lele, R.D.

2004. Free Radicals and Antioxidants in Human Health: Current Status and

Future Prospects. JAPI. 52(2004), 794-804.

Erdtman, G. (1969). Angiosperm (An Introduction to Palynology 1). Pollen morphology and Plant taxonomy. New York: Haafner publishing.

52

Fatoni, A., Artika, I.M., Hasan, A.E.Z. and Kuswandi. K. (2008). Antibacterial Activity of

Propolis Produced by Trigona spp. Against Campylobacter spp. HAYATI

Journal of Biosciences, 15(4): 161–164.

Hegland, S. J., Nielsen, A., Lazaro, A., Bjerknes A. L. and Totland, O. (2009). How does climate warming affect plant-pollinator interactions?. Ecology Letters, 12: 184–195.

Hubbell, S.P., Johnson, L.K. (1977). Competition and nest spacing in a tropical stingless bee community. Ecology 58: 949–963.

Ige, O.E. and Obasanmi, O.O. (2014). A palynological assessment of honey samples from Delta State, Nigeria. American International Journal of Biology, 2(2): 47-59.

Inoue, T., Salmah, S., Sakagami, S.F., Yamane, S., and Kato, M. (1990). Ananalysis of anthophilous insects in central Sumatra. In: Sakagami,S.F., Ohgushi, R., Roubik,D.W. (Eds.), Natural History of Social Wasps and Bees inn Equatorial Sumatra. Hokka-ido University Press, Sapporo, pp. 201–218.

Jongjitvimol, T. and Poolprasert, P. (2014). Pollen Sources of Stingless Bees (Hymenoptera: Meliponinae) in Nam Nao National Park, Thailand. NU. International Journal of Science 11(2): 1–10.

Krishnasree, V. and Mary Ukkuru, P. (2015). Phytochemical screening and antioxidant

activity of diff erent bee honeys. Journal of Medicinal Herbs and

Ethnomedicine, 1(1): 38-44.

Kumazawa, S., Hamasaka, T. and Nakayama, T. (2004). Antioxidant activity of propolis

of various geographic origins. Food Chemistry, 84(3): 329-339.

Kuhn-Neto, B., Contrera, F.A.L., Castro, M.S. and Nieh, J.C. (2009). Long distance

foraging and recruitment by a stingless bee, Melipona mandacaia. Apidologie,

40(4): 472-480.

Mangum, W.A. (2015). Honey Bee Biology: The rise, flourish, and fall of spring nectar flows. Available online: http://www.americanbeejournal.com/site/epage/132584_828.htm [1 กรกฎาคม 2560]

53

Mathew, B. B., Tiwari, A., & Jatawa, S. K. 2011. Free Radicals and Antioxidants: A

Review. J Pharm Res. 4(12), 4340-4343.

Meda, A., Lamien, C. E., Romito, M., Millogo, J. and Nacoulma, O. G. 2005.

Determination of the Total Phenolic, Flavonoid and Proline Contents in

Burkina Fasan Honey, as well as Their Radical Scavenging Activity. Food Chem.

91, 571-577.

Moore, P.D., Webb, J.A. and Collinson, M.E. (1991). Pollen Analysis (second edition). Oxford: Blackwell Science.

Mouhoubi-Tafinine, Z., Ouchemoukh, S. and Tamendjari, A. (2016). Antioxydant activity of some Algerian honey and propolis. Industrial Crops and Products. 85-90.

Oddo, L.P., Heard, T.A., Rodríguez-Malaver, A., Pérez, R.A., Fernández-Muiño, M.,

Sancho, M.T., Sesta, G., Lusco, L. and Vit, P. (2008). Composition and antioxidant activity of Trigona carbonaria honey from Australia. Journal of medicinal food, 11(4): 789-794.

Paini, D.R. (2004). Impact of the introduced honey bee (Apis mellifera) (Hymenoptera: Apidae) on native bees: A review. Austral Ecology, 29(4): 399-407.

Rao, P.V., Krishnan, K.T., Salleh, N. and Gan, S.H. (2016). Biological and therapeutic

effects of honey produced by honey bees and stingless bees: a comparative

review. Revista Brasileira de Farmacognosia, 26(5): 657-664.

Sajwani, A., Farooqa, S. A. and Bryant, V. M. (2014). Studies of bee foraging Plants and

analysis of pollen pellets from hives in Oman. Palynology, 38: 207–223.

Sangsrichan, S. and Wanson, W. (2008). The antioxidant capacity of honey samples

collected in the north part of Thailand in relationship with its total

polyphenol. KMITL Science Journal, 8: 68-73

Scheibmeir, H.D., Christensen, K., Whitaker, S.H., Jegaethesan, J., Clancy, R. and Pierce,

J.D. 2005. A review of free radicals and antioxidants for critical care nurses.

Intensive Crit Care Nurs. 21(1), 24-28.

54

Shivanna, K.R. (2003). Pollen Biology and Biotechnology. New Delhi: Science

Publisher.

Souza, B., Roubrik, D., Barth, O., Heard, T., Enriquez, E., Carvalho, C., Villas-Boas, J.,

Marchini, L., Locatelli, J. Persano-Oddo, L., Almeida-Muradian, L., Bogdanov, S.

and Vit, P. 2006. Composition of Stingless Bee Honey: Setting Quality

Standards. Interciencia. 31(12), 867-875.

Tirzitis, G. and Bartosz, G. 2010. Determination of Antiradical and Antioxidant Activity:

Basic Principles and New Insights. Acta Biochem Polonica. 57(1), 139-142.

Valko, M., Leibfritz, D., Moncol. J., Cronin, M.T., Mazur, M. and Telser, J. (2007). Free

radicals and antioxidants in normal physiological functions and human

disease. The International Journal of Biochemistry & Cell Biology, 39: 44–84.

Wang, T.-Y., Li, Q. and Bi, K.-S. 2018, Bioactive Flavonoids in Medicinal Plants:

Structure, Activity and Biological Fate. Asian Journal of Pharmaceutical

Sciences. 13, 12-23.

Zhao, L., Yu, M., Sun, M., Xue, X., Wang, T., Cao, W., & Sun, L. (2017). Rapid

Determination of Major Compounds in the Ethanol Extract of Geopropolis

from Malaysian Stingless Bees, Heterotrigona itama, by UHPLC-Q-TOF/MS and

NMR. Molecules, 22(11): 1935.