Page | 1

การสงออกผกและผลไมสดไทยไปสหภาพยโรป

สรนาฏ พรศรประทาน สถาบนระหวางประเทศเพอการคาและการพฒนา (ITD)

ผกและผลไมสดนบเปนพชเศรษฐกจทสาคญของไทยอกประเภทหนงทนาเงนตราเขาประเทศปละหลายพนลานบาททงในรปของผกและผลไมสดแชเยนแชแขง และสรางรายไดใหกบเกษตรกร ผเพาะปลกและผสงออกของไทยไดเปนอยางด ดวยสภาพดนฟาอากาศของประเทศทาใหประเทศไทยเปนแหลงเพาะปลกผกผลไมหลากหลายชนดและเปนทนยมบรโภคทงในประเทศและตางประเทศ อาท ญปน สหภาพยโรป จน และฮองกง ดงนน การเพาะปลกจงไมไดมงเพยงเพอการบรโภคภายในประเทศเทานน แตยงมงเพอการสงออกไปยงตลาดตางประเทศดวย อยางไรกตาม ถงแมวาผกและผลไมสดของไทยจะมมลคาการสงออกมากในแตละปเมอเทยบกบสนคาอตสาหกรรม แตมกประสบปญหา ในกระบวนการผลตและการสงออกหลายประการ อาท ปญหาดานภาษ ปญหาสนคาไมไดคณภาพ ตามมาตรฐาน ปญหามาตรการกดกนทางการคา ปญหาดานสขอนามย ปญหาการแขงขน และปญหาการขนสง เปนตน

บทความชนนใหความสาคญกบอปสรรคทางการคาทมใชภาษ ซงประกอบดวยเนอหา 6 สวน โดยเรมจากการนาเสนอ 1) ภาพรวมการสงออกผกผลไมสดของไทย 2) มาตรฐานดานสขอนามยและสขอนามยพช 3) มาตรฐานการสงออกผกผลไมสดทผประกอบการไทยควรไดรบการรบรอง 4) ระบบเตอนภยดานอาหารของสหภาพยโรป 5) ปญหาการสงออกผกผลไมสดของไทยและ 6) แนวทางการแกไขปญหา 1. ภาพรวมการสงออกผกผลไมสดของไทย1

จากภาพรวมการสงออกผกสดแชเยนแชแขงไปยงตลาดโลก พบวา มลคาการสงออกสนคา

ดงกลาวของไทยไปยงตลาดโลกมอตราการขยายตวเพมขนอยางตอเนองตงแตป 2533 แตการขยายตว มอตราลดลงในป 2549 โดยในป 2553 ไทยสงออกผกสดแชเยนแชแขงไปยงตลาดโลกเปนมลคาทงสน 6,142.32 ลานบาท ลดลงจากป 2552 ทมมลคากวา 6,216 ลานบาท ตลาดสงออกผกสดแชเยนแชแขง

1 ขอมลสถตการสงออกจากศนยเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร สานกงานปลดกระทรวงพาณชย โดยความรวมมอจากกรมศลกากร (Menucom กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย)

Page | 21

สาคญ 5 อนดบแรกของไทยในป 2553 ไดแก ญปน องกฤษ มาเลเซย สหรฐอเมรกา และไตหวน ซงญปนนบเปนตลาดสงออกผกสดแชเยนแชแขงของไทยอนดบหนงมาโดยตลอดต งแตป 2532 โดยในป 2553 มลคาการสงออกไปยงตลาดญปนอยท 2,898.8 ลานบาท คดเปนสดสวนถงรอยละ 47.19 ของมลคาการสงออกผกสดแชเยนแชแขงของไทยทงหมด (ในป 2534 ถงป 2541 มสดสวนมากกวา รอยละ 60) ซงสวนใหญเปนการสงออกในรปผกสดแชแขง

หากพจารณาตลาดสหภาพยโรป (รวม 27 ประเทศ2) พบวา ไทยสงออกสนคาผกสดแชเยน แชแขง ไปยงตลาดสหภาพยโรปมากเปนอนดบสองรองจากตลาดญปนมาอยางตอเนองตงแตป 2545 โดยในป 2553 มลคาการสงออกไปยงตลาดสหภาพยโรปอยท 1,086 ลานบาท คดเปนสดสวน การสงออกรอยละ 17.68 ของมลคาการสงออกผกสดแชเยนแชแขงทงหมด ซงผกสดทไทยสงออกไปยงตลาดสหภาพยโรป ไดแก หนอไมฝรง หนอไมสด ขาวโพดฝกออน กระเจยบขาว คนฉาย และผก ในกลมมะเขอ กลมกะหลา ถวฝกยาว รวมทงพชผกสวนครวกลมกะเพรา โหระพา แมงลกและ ยหรา กลมพรกหยวก พรกชฟาและพรกขหน กลมมะระจน มะระขนก กลมมะเขอเปราะ มะเขอยาว มะเขอมวง มะเขอเหลอง มะเขอขาว และมะเขอขน กลมผกชฝรง และใบผกช เปนตน

ในสวนของภาพรวมการสงออกผลไมสดแชเยนแชแขง จะเหนไดวา มลคาการสงออกของไทยมอตราการขยายตวเพมขนอยางตอเนองตงแตป 2542 จนถงป 2552 โดยในป 2553 ไทยสงออกผลไมสดแชเยนแชแขงไปยงตลาดโลกเปนมลคาทงสน 13,199.48 ลานบาท ลดลงจากป 2552 ทมมลคากวา 13,754 ลานบาท ซงจนนบเปนตลาดสงออกผลไมสดแชเยนแชแขงของไทยอนดบหนงมาโดยตลอดตงแตป 2547 โดยมลคาการสงออกไปยงตลาดจนในป 2553 อยท 4,629.31 ลานบาท คดเปนสดสวน ถงรอยละ 35.07 ของมลคาการสงออกผลไมสดแชเยนแชแขงของไทยทงหมด และตลาดรองจากจน คอ ฮองกง (รอยละ 20.44) อนโดนเซย (รอยละ 12.32) ญปน (รอยละ 4.15) และสหรฐอเมรกา (รอยละ 4.13) สาหรบตลาดสหภาพยโรป (รวม 27 ประเทศ) มลคาการสงออกสนคาผลไมสดแชเยนแชแขง ของไทยไปยงตลาดสหภาพยโรปในป 2553 เทากบ 496 ลานบาท (รอยละ 3.76) ลดลงจากป 2552 ทมมลคากวา 610 ลานบาท (รอยละ 4.44)

สหภาพยโรปเปนตลาดอาหารทใหญมากตลาดหนงของไทยและเปนตลาดนาเขาผกผลไมสด ทมศกยภาพของไทย อกทงผบรโภคในสหภาพยโรปยงมกาลงซอทสง ดงนน สหภาพยโรปจงเปนตลาดทไทยตองพยายามรกษาสวนแบงตลาดไว เพราะหากผ ผลตและผ สงออกไทยสามารถ สงสนคาเขาไปประเทศสมาชกของสหภาพยโรปประเทศใดประเทศหนงแลว นนหมายถง การเขาถง 2 ปจจบน สหภาพยโรปประกอบดวยประเทศสมาชกทงสน 27 ประเทศ ดงน ฝรงเศส เยอรมน อตาล เนเธอรแลนด เบลเยยม ลกเซมเบรก (รวมตวในป 2495) สหราชอาณาจกร เดนมารก ไอรแลนด (เปนสมาชกในป 2516) กรซ (ป 2524) สเปน โปรตเกส (ป 2529) ออสเตรย ฟนแลนด สวเดน (ป 2538) ไซปรส สาธารณรฐเชก เอสโตเนย ฮงการ ลตเวย ลทวเนย มอลตา โปแลนด สโลวาเกย สโลวเนย (ป 2547) โรมาเนย และบลกาเรย (ในป 2550)

Page | 21

กาลงซอของผบรโภคทวทงภมภาคยโรป เนองจากสนคาไทยจะถกสงตอไปยงประเทศสมาชกอน ๆ ได โดยไมตองผานดานตรวจและไมมการเกบภาษนาเขาอก ซงนบเปนลทางทผประกอบการไทยสามารถขยายตลาดได อยางไรกตาม เนองจากสหภาพยโรปขนชอวาเปนเจาตารบของมาตรการและอปสรรคทางการคาทมใชภาษ (Non-Tariff Measures and Non-Tariff Barriers: NTMs และ NTBs) ในรปแบบตาง ๆ โดยเฉพาะในดานสขอนามยและความปลอดภยของสนคาอาหารสด จาพวกเนอสตว ผกและผลไมสด ทผานมาสหภาพยโรปเขมงวดกวดขนกบการตรวจสอบสนคาผกผลไมสดจากไทยทจะสงออกไป ยงตลาดสหภาพยโรปมาก โดยเนนเรองการตรวจสอบปรมาณสารพษหรอยาฆาแมลงตกคางและเชอจลนทรยทเปนอนตรายตอมนษยในผกผลไมเพอความปลอดภยของผบรโภค และเนนการตรวจโรคพชและแมลงศตรพชทอาจตดมากบผกและผลไมไทยเพอปองกนการแพรขยายพนธในสหภาพยโรป ซงสหภาพยโรปใหความสาคญในทก ๆ ขนตอนตลอดหวงโซอาหาร ( Food Chain) ตงแตการเตรยมวตถดบ การเพาะปลก การเกบเกยว การจดการหลงการเกบเกยว การบรรจภณฑ การขนสงและการจดจาหนาย จนกระทงถงมอผบรโภค หรอทเรยกกนทวไปวา “From Farm to Fork” (จากฟารมเพาะปลก สสอม) หรอ “From Farm to Table” (จากฟารมเพาะปลกสโตะอาหาร) ตลอดจนการผลตอยางย งยน หรอ “From Table to Stable”3 อยางไรกตาม NTMs และ NTBs ททางสหภาพยโรปกาหนดขน นอกจากจะถกมองวาเปนการปกปองชวตและสขภาพของผบรโภค พช และสตวในสหภาพยโรปแลว ยงถกมองวาเปนมาตรการกดกนทางการคาเพอชวยปกปองอตสาหกรรมภายในและผผลตในสหภาพยโรปอกดวย ทาใหผสงออกผกและผลไมของไทยตองประสบกบอปสรรคในการสงออกและตองปรบตวเพอใหสามารถสงออกสนคาได

มาตรฐานดานสขอนามยและสขอนามยพช หรอ Sanitary and Phytosanitary Measures (SPS) เปนมาตรการหนงทประเทศผสงออกอยางประเทศกาลงพฒนาทยงไมสามารถปฏบตตามขอกาหนดไดมองวาเปน NTMs รปแบบหนง ซงสหภาพยโรปเปนภมภาคทมมาตรการ SPS ทสงทสดในโลก4 และทผานมาสหภาพยโรปไดคงจดยนในการรกษามาตรฐาน SPS ทสงนไว โดยอางวามาตรฐาน SPS ทเครงครดมไดเปนไปเพอกดกนทางการคา แตเปนสวนสาคญของการดาเนนการทางการคาและ การปกปองสขอนามยของประชากร พช และสตวยโรป (thaieurope.net)

3 ความเหนของ ดร. Franz Fischler อดตกรรมาธการยโรปดานการเกษตร ซงปจจบนดารงตาแหนงประธานของ RISE Foundation มลนธไมหวงผลกาไรทจดตงขนมาเพอพฒนาชนบทของสหภาพยโรปแบบยงยน จากทมงานไทยยโรป.เนต. (2551) http://news.thaieurope.net/content/view/2847/213/ 4 ทมงานไทยยโรป.เนต. (22 มนาคม 2550) “FTA Series: มาตรการ SPS ของสหภาพยโรป กบการเจรจา FTA” สานกงานทปรกษาเกษตรตางประเทศประจาสหภาพยโรปและคณะผแทนไทยประจาประชาคมยโรป, จาก <http://news.thaieurope.net/content/view/2319/175/>

Page | 21

2. มาตรการ SPS ของสหภาพยโรป5 มาตรการ SPS คอ มาตรการทกาหนดขนเพอใชควบคมสนคาเกษตรและอาหารไมใหเกดโทษ

ตอชวตและ/หรอผลเสยตอสขภาพของชวตมนษย พช และสตว ซงเปนมาตรการทครอบคลมทงใน ดานกฎหมาย กฎขอบงคบ ขอกาหนดและระเบยบปฏบตทเกยวกบหลกเกณฑคณภาพของผลตภณฑขนตอนและวธการผลต การตรวจสอบวเคราะห การพจารณาอนมตออกใบรบรองการกกกนตาง ๆ โดยมาตรการทออกมาตองตงอยบนพนฐานของความเปนไปไดในการตรวจวเคราะหและการประเมนขอมลทถกตองทางวทยาศาสตร6 สหภาพยโรปใชกฎระเบยบและมาตรการเกยวกบการนาเขาสนคาอาหารจากประเทศทสามโดยสวนใหญเทาเทยมกน โดยใชความตกลงวาดวยการใชบงคบมาตรการสขอนามยและสขอนามยพช (Agreement on the Application of Sanitary and Phytosanitary Measures) ทสหภาพยโรปไดตกลงไวแลวในเวทพหพาค โดยเฉพาะในกรอบการเจรจาขององคการการคาโลก (WTO) เปนหลกเกณฑ และเนนการนามาตรการ SPS ทมอยแลวในระดบพหพาคมาปรบใชตามสถานการณตาง ๆ ซงเรยกแนวทางดงกลาววา SPS Plus โดยจะใชในบางกรณทมเหตการณไมปกต อนอาจกอใหเกดความเสยงตอสขภาพของคน สตว พช และสภาพแวดลอม เชน การหามนาเขาเนอทมาจากสตวเทากบ อาท สกร วว จากประเทศทยงไมปลอดจากโรคปากเทาเปอย (รวมถงไทยดวย) หรอการระงบการนาเขาเปนการชวคราวสาหรบสนคาไกดบจากไทย เนองจากยงไมสามารถควบคมการระบาดของโรคไขหวดนก หรอการหามนาเขาพชผกผลไมทมาจากตระกลสม (Citrus Fruit) จากประเทศ ทยงไมสามารถควบคมโรคแคงเกอร (Canker) (รวมถงไทยดวย) เปนตน

มาตรการทเกยวของกบพชในสวนทเกยวของกบสขอนามยและสขอนามยพชจะครอบคลมถงสขภาพพชและสารอารกขาพช ดงน

(1) สขภาพพช เปนกระบวนการเพอปองกนการนาเขาของสงมชวตทเปนศตรพช ซงจะเปนอนตรายตอระบบการผลตพชจากประเทศหนงไปสประเทศหนง ดงนน ในการนาเขาจงมขอกาหนดตางๆ ทเกยวของกบสขภาพพชทตองปฏบต ไดแก ใบรบรองปลอดศตรพช (Phytosanitary Certificate) การระบแหลงทมาซงปราศจากโรค (Pest free area) พชทเปนพชตองหาม (Restricted Quarantine Plant) การจดทะเบยนผนาเขา การแจงลวงหนาเพอการนาเขา เปนตน

5 มาตรการ SPS ของสหภาพยโรปนนเปนไปตามหลกเกณฑขององคการการคาโลก (World Trade Organisation: WTO) วาดวยความตกลงดานสขอนามย (Sanitary and Phytosanitary Agreement: APSA) ป 1994 ในเจรจาการคารอบ Uruguay Round ซงอนญาตใหประเทศสมาชก WTO สามารถออกมาตรการ SPS ทจาเปนในการควบคมการนาเขาสนคาเกษตรและอาหารโดยวตถประสงคเพอปองกนความเสยงหรออนตรายทจะเกดขนกบคน สตว หรอพช ในประเทศของตนเองได (thaieurope.net) 6 สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต <www.acfs.go.th>

Page | 21

(2) สารอารกขาพช ในสหภาพยโรปจะมการอนญาตและเพกถอนสารอารกขาพชหลายชนด โดยใชหลกการของ Hazard-based Regime แทนทหลกการเดม Risk-based Approach เนองจากม การเปลยนแปลงแนวทางการพจารณาการอนญาตของสารอารกขาพช ดงนน ในการผลตเพอตลาดยโรป ผผลตจะตองทราบรายการสารอารกขาพชทสหภาพยโรปอนญาตใหใชและหามใช โดยสหภาพยโรป จะมการออกเอกสารเพอประกาศเปนระยะๆ ดงนน ผผลตหรอผทเกยวของในการจดการระบบการเกษตรจะตองตดตามการเปลยนแปลงของรายการสารอารกขาพชทอนญาตใหใชในระบบการเกษตร อยางตอเนอง

นอกจากมาตรการ SPS แลว ยงมมาตรการอน ๆ อกทถกมองวาเปนมาตรการกดกนทางการคา (NTMs) ประเภทหนง ไดแก มาตรการอปสรรคทางการคาดานเทคนค (Technical Barriers to Trade: TBT) มาตรการตอบโตการทมตลาด (Anti-Dumping: AD) มาตรการตอบโตการอดหนน (Countervailing Duty: CVD) เปนตน นอกจากน ผผลตและผสงออกของไทยยงตองเผชญกบอปสรรคทางการคาทมใชภาษ (NTBs) ของสหภาพยโรปทงในดานปรมาณ (เชน การกาหนดโควตาการนาเขา/สงออก) และในดานคณภาพ อาทเชน สนคาทจะสามารถสงออกไปยงตลาดสหภาพยโรปไดน น ตองไดรบการรบรองคณภาพตามมาตรฐานการสงออกทสหภาพยโรปกาหนด ซงรวมถงมาตรฐาน การสงออกของภาคเอกชนในสหภาพยโรปดวย ซงผผลตและผสงออกไทยทตองการสงออกสนคาไปยงสหภาพยโรปควรตองศกษาและปฏบตตามมาตรฐานทสหภาพยโรปกาหนดอยางเครงครด เพอเพมศกยภาพของผผลตและผสงออกในการเขาถงตลาดขนาดใหญอยางสหภาพยโรป

3. มาตรฐานการสงออกผกผลไมสด

ผกและผลไมสดทผผลตและผสงออกไทยตองการสงออกไปยงตลาดสหภาพยโรปจะตองมคณภาพตามมาตรฐานการสงออกของหนวยงานทงในและตางประเทศ เนองจากสหภาพยโรปเขมงวดกบมาตรการสขอนามยและความปลอดภยของอาหารมาก ซงผผลตและผสงออกไทยจะตองควบคมคณภาพในทกขนตอนการผลตใหไดมาตรฐานตงแตกระบวนการการจดหาวตถดบ การเพาะปลก การเกบเกยว การจดการหลงการเกบเกยว การบรรจภณฑ และการขนสงเพอจาหนาย ทงนเพอเปนการยกระดบกระบวนการผลตท งระบบใหไดมาตรฐานการสงออกและเพอสรางความมนใจใหกบลกคา โดยมาตรฐานการสงออกหลก ๆ ทผผลตและผสงออกผกผลไมสดควรตอง (หรอจะตอง) ไดรบใบรบรอง (Certificate) ซงสามารถแบงออกเปนมาตรฐานการสงออกของหนวยงานภายในประเทศ และมาตรฐานระหวางประเทศ ตลอดจนมาตรฐานการสงออกเพมเตมทกาหนดโดยภาคเอกชน บางประเทศในสหภาพยโรปและสาหรบหางสรรพสนคาบางแหง ดงน

> มาตรฐานการสงออกของหนวยงานภายในประเทศ ซงมทงของภาครฐและเอกชน

Page | 21

3.1 มาตรฐานทบงคบใชโดยภาครฐของไทย : มาตรฐาน GAP หรอ Q-GAP ผกผลไมสดของไทยทจะสงออกไปสหภาพยโรปจะตองผานการรบรองมาตรฐาน

คณภาพสนคาทเรยกวา มาตรฐานการปฏบตทางการเกษตรทด (Good Agricultural Practice) หรอ มาตรฐาน GAP จากกรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ในฐานะหนวยงานรบผดชอบ (Competent Authority) ในการออกใบรบรองสนคาผกผลไมแทนสหภาพยโรป ซงเปนมาตรการของภาครฐไทยทกาหนดขนเพอควบคมคณภาพการสงออกและมาตรฐานสนคาผกผลไมไทยในระดบฟารมหรอแปลงเพาะปลก โดยขอกาหนดและเกณฑการตรวจประเมนระบบการจดการคณภาพการปฏบตทางการเกษตรทด ม 8 ขอ คอ แหลงน า พนทปลก การใชวตถอนตรายทางการเกษตร การเกบรกษา และขนยายผลผลตภายในแปลง การบนทกขอมล การผลตใหปลอดจากศตรพช การจดกระบวนการผลตเพอใหไดผลตผลคณภาพ และการเกบเกยว/การปฏบตหลงการเกบเกยว เมอเกษตรกรปฏบต ตามทง 8 ขอดงกลาวของกรมวชาการเกษตรแลว จะไดรบใบรบรองมาตรฐาน GAP ภายใตสญลกษณ ‘Q’ (ใบประกาศ Q หรอใบรบรองแหลงผลตพช) ซงถอเปนใบสาคญทใชในการสงออกผกผลไมสด ไปยงสหภาพยโรป หากไมมใบรบรองนกไมสามารถสงออกได

ปจจบน กรมวชาการเกษตรไดจดทาคมอการเพาะปลกพชตามหลก GAP สาหรบสนคาเกษตรทสาคญของไทย จานวน 27 ชนด7 ประกอบดวย กลมผลไม ไดแก เงาะ มงคด ลนจ สมโอ ลองกอง ทเรยน ลาไย มะมวง สบปะรดบรโภคสด สบปะรดโรงงาน สมเปลอกลอน กลมผก ไดแก กระเจยบเขยว พรก พชตระกลกะหลา พชตระกลถว ขาวโพดฝกออน หนอไมฝรง ถวเหลองฝกสด ขาวโพดหวาน ถวฝกยาว พชตระกลแตง และกลมพชชนดตาง ๆ ไดแก ถวเขยว ถวเขยวผวดา ถวเหลอง ถวลสง เดอย และชา

นอกจากน กรมวชาการเกษตรยงใหบรการตรวจพชเพอรบรองการปลอดศตรพช ใหไดตามมาตรฐานทางดานสขอนามยพชทสอดคลองกบความตกลงวาดวยการใชมาตรการสขอนามยและสขอนามยพชภายใต WTO และออกใบรบรองปลอดศตรพช (Phytosanitary Certificate: PC) ใหกบพชหรอผลตผลพชทจะสงออกไปยงประเทศตาง ๆ ตามขอกาหนดและเงอนไขการนาเขาของประเทศ ผนาเขาซงมกกาหนดใหผสงออกผกและผลไม (ทงแบบสดแชเยน แชแขง และอบแหง) ตองแสดงใบรบรองปลอดศตรพชตอดานนาเขาจงจะอนญาตใหนาสนคานนเขาประเทศได อยางไรกตาม แมวา จะมใบรบรองปลอดศตรพช แตผกและผลไมดงกลาวอาจถกสมตรวจจากประเทศนาเขาอกครง และเพอใหการสงออกผกและผลไมไปยงตางประเทศดาเนนไปอยางราบรน กรมวชาการเกษตรยงไดกาหนดใหการสงออกผกและผลไมบางชนด (ทงแบบสดแชเยน แชแขง และอบแหง) ไปยงตลาด

7 ขอมลจากสวนงานพฒนาระบบและฐานขอมล กลมพฒนาระบบตรวจรบรองมาตรฐานการผลต สานกพฒนาระบบและรบรองมาตรฐานสนคาพช กรมวชาการเกษตร <http://gap.doa.go.th/gap/acadamic.html>

Page | 21

สงออกสาคญตองไดรบการตรวจสารพษตกคางจากกรมวชาการเกษตรกอน เพอใหไดใบรบรองสารพษตกคาง (Certificate of Pesticide Residues) แมวาประเทศผนาเขาจะไมกาหนดเงอนไขของการมใบรบรองสารพษตกคางดงกลาวกตาม8

3.2 มาตรฐานของภาคเอกชนไทย : มาตรฐาน ThaiGAP มาตรฐาน ThaiGAP9 เปนมาตรฐานของภาคเอกชนไทยในการปฏบตทางการเกษตร

ทดทไดผานกระบวนการเทยบเคยงมาตรฐานอนเขมงวดของ GlobalGAP10 ซงไดรบการรบรอง ใหมคณภาพเทยบเทามาตรฐาน GlobalGAP อยางเปนทางการแลวเมอเดอนพฤษภาคม 2553 นนคอ สนคาเกษตรทผานการรบรองตามระบบคณภาพมาตรฐาน ThaiGAP สามารถสงออกไปขายไดทวโลกและมคณภาพเทยบเทาสนคาเกษตรทผานการรบรองจาก GlobalGAP โดย ThaiGAP เนนการปฏบต ในสามองคประกอบหลก คอ ความปลอดภย (Food Safety) สภาพแวดลอม (Environment) สขภาพ ความปลอดภยและสวสดภาพของผปฏบตงาน (Worker Health Safety & Welfare)

มาตรฐาน ThaiGAP ถกพฒนาขนเพอลดตนทนคาใชจายในการปฏบตและตรวจรบรอง เกษตรกรมความปลอดภยในดานสขอนามยและการใชสารเคมอยางถกตอง สรางความมนใจ ในคณภาพและความปลอดภยของสนคาเกษตรของไทยกบตลาดผคาและผบรโภค เพมมลคาสนคา และเพมขดความสามารถในการแขงขนในตลาดโลกทมมลคาสงได ท งน ดวยการดาเนนงานและ ความรวมมอกนของหนวยราชการและองคกรภาคเอกชนหลายแหง เชน สภาหอการคาแหงประเทศไทย สถาบนอาหาร สานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (สสว.) สมาคมผประกอบการพชผกผลไมไทย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (วทยาเขตกาแพงแสน) สถาบนมาตรวทยาแหงชาต

8 ขอมลจากกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ <http://plantpro.doae.go.th/summary_sumnak/1147/kradwicha.htm> 9 ขอมลจาก www.thaigap.org 10 GlobalGAP เดมเรยกวา EurepGAP เปนมาตรฐานทครอบคลมกระบวนการผลตทงหมด ตงแตในฟารมจนกระทงสนคาถกสงออกจากฟารม โดยสนคาครอบคลมตงแตพชผก ปศสตว ประมง อาหารสตว ซงเปนมาตรฐานของภาคเอกชนในการปฏบตทางการเกษตรทดทไดรบการยอมรบในกลมผผลตสนคา ผคาปลกและคาสงทวโลก แตดวยขนตอนการขอการรบรองทคอนขางยงยากสาหรบเกษตรกรผเพาะปลกโดยเฉพาะรายเลก อกท งยงมคาใชจาย คอนขางสงและเปนภาษาองกฤษ ดงนน มาตรฐาน ThaiGAP จงถกพฒนาขนมาเพอลดอปสรรคดงกลาวและ มขอทควรปฏบตทไดปรบใหเหมาะสมกบประเทศไทย เพอใหเกษตรกรรายยอยของไทยสามารถดาเนนการ ขอการรบรองมาตรฐานสากลไดงายขน โดยมคาใชจายไมสงเกนไปและมคมอปฏบตเปนภาษาไทยทเขาใจงาย ซงจะเปนการสรางโอกาสการเขาถงตลาดสงออกอยางสหภาพยโรปได

Page | 21

ของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน (PTB) และสานกงานความรวมมอทางวชาการของเยอรมนประจา ประเทศไทย (GTZ)

วธการปฏบตเพอเขาสการรบรองระบบการปฏบตทางการเกษตรทดตามมาตรฐาน ThaiGAP โดยเฉพาะผกและผลไมนน เกษตรกรจะตองใชระบบการบรหารและจดการความเสยง ในการผลตอยางครบวงจรตงแตการคดเลอกเมลดพนธ การจดการพนทดนและวสดการปลก การใชน าชลประทาน การใหปย การจดการศตรพช การใหความสาคญและปฏบตงานอยางถกตองในดานสขอนามยสวนบคคล การปองกนการปนเปอนระหวางการเกบเกยว และการจดการผลผลตหลงการ เกบเกยว รวมถงความสะอาดของพนทจดเกบและความสะอาดระหวางการขนสง นอกจากน ผลผลตจะตองสามารถตรวจสอบยอนกลบ (Traceability) ได เพอใหทราบในกรณทมปญหาวาผลผลต มาจากฟารมใดและจดสงใหลกคารายใด

มาตรฐาน ThaiGAP ไมไดเปนมาตรฐานทบงคบใชโดยภาครฐเพอการสงออก (แมจะมขอกาหนดทเขมขนมากกวามาตรฐาน GAP ของภาครฐ) แตเปนมาตรฐานทเกษตรกรสามารถเลอกทาไดตามความสมครใจซงจะชวยสรางความมนใจใหผสมตรวจไดมากกวาสนคาทไมไดรบ การรบรองน ดงนน หากแมไมมมาตรฐาน ThaiGAP เกษตรกรรายยอยของไทยกยงคงสงออก ไปสหภาพยโรปไดหากมใบรบรองมาตรฐาน GAP ของกรมวชาการเกษตร

นอกจากผประกอบการสงออกผกและผลไมสดของไทยจะตองควบคมคณภาพสนคาใหไดตามมาตรฐานการสงออกของหนวยงานภายในประเทศแลว ผประกอบการยงตองเผชญกบมาตรฐานระหวางประเทศทสหภาพยโรปนยมใชเพอเปนขอกาหนดใหผสงออกของไทยตองถอปฏบต ไดแก มาตรฐาน Codex, IPPC, HACCP และ GMP ดงน

> มาตรฐานระหวางประเทศทเปนทนยม

3.3 มาตรฐาน Codex11 มาตรฐาน Codex (เปนชอทใชเรยกคณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหารระหวาง

ประเทศ หรอ Codex Alimentarius Commission) จดตงขนเมอป 2506 โดยองคการอาหารและ เกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) และองคการอนามยโลก (WHO) ทาหนาทกาหนดมาตรฐานอาหาร (Codex Standard) และแนวทางปฏบตอน ๆ เพอใหประเทศสมาชกทวโลก (รวมทงประเทศไทย) นาไปใชเปนเกณฑปฏบตในแบบอยางเดยวกน โดยมงเนนในดานความปลอดภยและสขอนามย ของผบรโภค ซงมาตรฐานของ Codex จะครอบคลมสนคาในสาขาผกและผลไมสด

11 Codex เปนคาทใชเรยก Codex Alimentarius ซงมาจากภาษาลาตน หมายถง Food Code <www.codexalimentarius.net>

Page | 21

สหภาพยโรปไดออกกาหนดระเบยบเกยวกบสารปนเปอนในผกและผลไมทนาเขา จากประเทศนอกสหภาพยโรป โดยอางองขอมลของมาตรฐาน Codex ซงไดแก การกาหนดระดบ สารปนเปอนประเภทยาปราบศตรพชในผกผลไมและผลตภณฑจากพชอน ๆ หรอการกาหนดคาปรมาณสารตกคางสงสด (คา MRLs – Maximum Residue Limits) รวมทงสารปนเปอน 4 ประเภท ไดแก ไนเตรท (Nitrate) อะฟลาทอกซน (Aflatoxin) โลหะหนก (อาท ตะกว แคดเมยม ปรอท) และสารพษ 3-MCPD (3-monochloropropane-1, 2-diol) และกาหนดวาวสดทใชสมผสอาหารจะตองม ความปลอดภยและไมแพรสารอนตรายจากบรรจภณฑไปยงอาหารเกนปรมาณทกาหนด หรอสงผลใหผลตภณฑอาหารมรสชาต หรอกลนทเปลยนไป

3.4 มาตรฐาน IPPC12 มาตรฐาน IPPC (มาจากอนสญญาวาดวยการอารกขาพชระหวางประเทศ หรอ

International Plant Protection Convention) เปนมาตรฐานทางดานสขอนามยทเกยวของกบพช ซงอยในความรบผดชอบของ FAO โดยเนนการดาเนนมาตรการเพอปองกนศตรพช (โรค แมลง และวชพช) จากประเทศหนงมใหเขาแพรระบาดกอความเสยหายตอพชเพาะปลก รวมทงพชในสภาพแวดลอมของ อกประเทศหนง ซงครอบคลมถงการควบคมวสดตาง ๆ ทมโอกาสเปนพาหะของศตรพชดวย เชน ดน ภาชนะบรรจ ตเกบ และขนถายสนคา เปนตน13

3.5 มาตรฐาน HACCP

มาตรฐาน HACCP (ยอมาจาก Hazard Analysis and Critical Control Point System หรอ ระบบการวเคราะหอนตรายและจดวกฤตทตองควบคมในการผลตอาหาร) เปนมาตรฐานการผลตทมมาตรการปองกนอนตรายทผบรโภคอาจไดรบจากการบรโภคอาหาร โดยผผลตจะตองนาระบบ HACCP ไปประยกตใชในกระบวนการผลตอาหารตงแตการเตรยมวตถดบ กระบวนการผลต การบรรจสนคา การเกบรกษา การกระจายสนคา และการจดจาหนาย จนกระทงถงมอผบรโภค รวมทงสรางระบบการควบคมการผลตเพอกาจดหรอลดสาเหตทจะทาใหเกดอนตรายตอผบรโภคตลอดหวงโซ การผลต มาตรฐาน HACCP ไดยดหลกเกณฑตาม Codex ซงเนนการปองกนอนตรายในกระบวนการมากกวาการทดสอบทผลตภณฑขนสดทาย และสามารถปองกนอนตรายหรอสงปนเปอนทางชวภาพ เคม และกายภาพของอาหารไดอยางมประสทธภาพ

12 ดขอมลเพมเตมใน www.ippc.int 13 สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต (มกอช.) <www.acfs.go.th>

Page | 21

3.6 มาตรฐาน GMP มาตรฐาน GMP (Good Manufacturing Practice หรอ หลกเกณฑวธการทดสาหรบ

การผลต) ถอเปนพนฐานทสาคญของระบบ HACCP เนองจากการทผประกอบการจะนาระบบ HACCP มาใชในโรงงานอตสาหกรรมอาหาร รวมทงผกและผลไมสดไดอยางมประสทธภาพนน ผประกอบการจาเปนตองมการจดการสภาวะแวดลอมขนพนฐานของกระบวนการผลตทเรยกวา มาตรฐาน GMP ของโรงงานใหมความสะดวกตอการดาเนนงานใหมประสทธผลเสยกอน เพอใหการนาระบบ HACCP มาใชประสบความสาเรจมากยงขน ซงมาตรฐาน GMP เนนการปองกนมากกวาการแกไข และครอบคลมตงแตการควบคมสขลกษณะสวนบคคล การควบคมแมลงและสตวนาโรค การออกแบบโครงสรางอาคารผลต รวมถงเครองจกรอปกรณทใชในการผลต โดยสนคาผกและผลไมสดทจะสงออกไปสหภาพยโรป นอกจากจะตองไดรบการรบรองมาตรฐาน GAP จากกรมวชาการเกษตรแลว จะตองมาจากโรงคดบรรจผกผลไมสดทไดรบการรบรอง GMP เทานน

นอกจากมาตรฐานระหวางประเทศทไดกลาวไปแลว ผประกอบการอตสาหกรรม

อาหารทสงออกสนคาไปตลาดสหภาพยโรปอาจตองเผชญกบมาตรฐานเอกชน (Private Standard) ทกาหนดโดยภาคเอกชนในสหภาพยโรปอกดวย ไดแก มาตรฐาน GlobalGAP มาตรฐาน BRC และ มาตรฐาน IFS

3.7 มาตรฐาน GlobalGAP มาตรฐาน GlobalGAP (หรอเดมเรยกวา EurepGAP) เปนมาตรฐานการปฏบตทาง

การเกษตรทดอยางย งยนทไดรบการยอมรบทวโลกอยางตอเนอง แมจะไมใชระเบยบของทางสหภาพยโรป แตมาตรฐาน GlobalGAP เปนมาตรฐานสนคาอาหารแบบสมครใจทสาคญมากในสหภาพยโรป ทจดทาโดยกลมผคาปลกภาคเอกชนในยโรป ซงไดอางองขอกาหนดสวนใหญตามระเบยบของสหภาพยโรป หากแตมขอกาหนดบางประการทเขมงวดกวา (อาทเชน การกาหนดคา MRLs) มาตรฐานนครอบคลมกระบวนการผลตทงหมด ตงแตในฟารมเพาะปลก (หรอฟารมเลยงสตว) จนกระทงสนคา ถกสงออกจากฟารมไปจาหนาย โดยครอบคลมสนคาประเภทพชผก ผลไม ปศสตว ประมง และอาหารสตว

ดวยสมาชกของ GlobalGAP ทมสวนแบงตลาดถงรอยละ 85 ของตลาดสนคาสด ในยโรปตะวนตก และมสมาชกมากกวา 30 รายใน 12 ประเทศ เชน Tesco Sainsbury’s Delhaize

Page | 21

MacDonalds และ ASDA14 ดงนน ผประกอบการทงในยโรปและนานาประเทศทมความตองการสงสนคาประเภทผกและผลไมไปยงสมาชกผ คาปลกในยโรปจงตองปฏบตตามขอกาหนดและ ผานการรบรองมาตรฐาน GlobalGAP กอน ๆ ทจะสงสนคาไปจาหนายในตลาดยโรปได อยางไรกด เนองจากปจจบนภาคเอกชนไทยไดพฒนามาตรฐาน ThaiGAP ทซงไดรบการรบรองเทยบเทามาตรฐาน GlobalGAP แลว15 ดงนนผประกอบการไทยจงมนใจไดวา สนคาของตนทผานการรบรองตามระบบคณภาพมาตรฐาน ThaiGAP นนมคณภาพเทยบเทาสนคาเกษตรมาตรฐาน GlobalGAP และมศกยภาพ ทจะแขงขนในตลาดสงออกทวโลกได การทมาตรฐาน ThaiGAP ไดรบการยอมรบวาเทยบเทากบมาตรฐาน GlobalGAP นน ยงจะไดรบการยอมรบวาเทยบเทากบมาตรฐานอน ๆ ในเอเชยตอไปอกดวย อาท มาตรฐาน ChinaGAP ของจน และ JGAP ของญปน ซงตางเปนตลาดสงออกหลกของสนคา เกษตรไทย

นอกจากมาตรฐานเอกชนอยาง GlobalGAP แลว ทผานมาประเทศในสหภาพยโรปหลายประเทศ อาท องกฤษ เบลเยยม และเยอรมน ตางจดตงองคกรเอกชนทเกยวของกบความปลอดภยทางดานอาหารของตนขน เพอทาหนาทออกกฎ ระเบยบทางดานความปลอดภยของอาหารทแตกตางและเพมเตมจากมาตรฐานระหวางประเทศทมอยเดม ซงผนาเขาในประเทศเหลานน ไมวาในเครอขายซปเปอรมารเกต หางสรรพสนคา และกลมผคาปลกชนนา อาจเรยกรองใหผประกอบการทตองการ สงสนคาผกและผลไมไปจาหนาย ตองไดรบการรบรองมาตรฐานภาคเอกชนเพมเตมเปนพเศษอก ซงไดแก มาตรฐาน BRC มาตรฐาน IFS และมาตรฐาน Tesco Nature’s Choice เปนตน

> มาตรฐานการสงออกเพมเตมทกาหนดโดยภาคเอกชนในบางประเทศ

3.8 มาตรฐาน BRC16 มาตรฐาน BRC (British Retail Consortium) เปนมาตรฐานประเภทสมครใจทไมมผล

บงคบใชตามกฎหมาย แตเปนมาตรฐานทสมาคมผคาปลกในประเทศองกฤษ อาท Tesco, Boots, Sainsbury’s และ Safeway เปนตน ไดรวมกลมกนพฒนาขนและเรมใชเปนมาตรฐานสนคาของตนเองในป 2541 โดยผประกอบการทตองการสงออกสนคาภายใตตราสนคา (Brand) ของผคาปลกในประเทศองกฤษ หรอสงไปวางจาหนายในหางสรรพสนคาในประเทศองกฤษ จะตองปฏบตตามมาตรฐาน BRC

14 ขอมลจากกรมเจรจาการคาระหวางประเทศ (2551) (เออเฟอขอมลโดยสานกงานพาณชยในตางประเทศ ณ กรงบรสเซลส) <www.dtn.moc.go.th> 15 ปจจบน มาตรฐาน ChinaGAP ของจน JGAP ของญปน ChileGAP ของชล และ TRIPLO A ของบราซล ไดรบการรบรองใหมคณภาพเทยบเคยงกบมาตรฐานกบ GlobalGAP แลว 16 ขอมลจาก www.brc.org.uk

Page | 21

ทงน รวมถงหางสรรพสนคาขององกฤษทต งอยนอกประเทศองกฤษดวย ซงมาตรฐาน BRC น เปนมาตรฐานทสอดคลองกบระบบมาตรฐานสากลอน ๆ เชน มาตรฐาน HACCP มาตรฐาน GMP และระบบบรหารคณภาพ (Quality Management System) เปนตน

3.9 มาตรฐาน IFS17 มาตรฐาน IFS (International Food Standard) หรอมาตรฐานอาหารระหวางประเทศ

ซงเรมใชเมอป 2546 โดยผคาปลกแหงสหพนธสาธารณรฐเยอรมน (HDE) และผคาปลก-คาสง แหงสาธารณรฐฝรงเศส (FCD) เ ปนอกหนงมาตรฐานแบบสมครใจทไมมผลทางกฎหมาย แตเปนขอกาหนดทผคาปลกในประเทศเยอรมน ฝรงเศส และบางประเทศในสหภาพยโรป (อาท อตาล) กาหนดใหผประกอบการทจะสงสนคาจาหนายในประเทศของตนตองปฏบตตามขอกาหนดดงกลาวกอนสงสนคาออก โดยผคาปลกในเยอรมนทใชมาตรฐาน IFS ประกอบดวย Lidl Aldi และ Spar และผคาปลกในฝรงเศสทใชมาตรฐาน IFS คอ Carrefour Auchan และ Casino แมขอกาหนดของมาตรฐาน IFS จะมความคลายคลงกบมาตรฐาน BRC มากถงรอยละ 8018 แตผคาปลกในองกฤษ เยอรมน และฝรงเศส ตางไมยอมรบใหมาตรฐานทงสองนเปนมาตรฐานเดยวกน ดงนน ภาระจงตกเปนของผประกอบการทตองการขายสนคาใหกบผคาปลกสองกลมน ทจะตองปฏบตตามมาตรฐานทงสองซงทาใหเกดภาระตนทนทเพมขน

3.10 มาตรฐาน Tesco Nature’s Choice19 บรษท Tesco ของประเทศองกฤษไดจดทามาตรฐานทางอาหารของตนเองขนมา

โดยใชชอวา Tesco Nature’s Choice เมอป 2534 ซงเปนมาตรฐานทมขอกาหนดสวนหนงมาจากมาตรฐาน GlobalGAP คอ มการตรวจสอบการผลตในฟารม ตงแตการใชปย การบรหารจดการฟารม การใชพลงงานและทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ การปองกนมลพษ และการนาวตถทใชแลวมาใชอก ซงใชบงคบกบสนคาอาหารสดทกประเภท รวมทงผกและผลไมสด ทสงขายใหกบ Tesco ทวโลก โดยฟารมทเปนสมาชกมาตรฐานนมจานวน 11,400 ฟารม ใน 66 ประเทศ ทงน Tesco มสาขาจานวน 440 แหงอยใน 12 ประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทย20

17 www.ifs-certification.com 18 ขอมลจากกรมเจรจาการคาระหวางประเทศ (2551) (เออเฟอขอมลโดยสานกงานพาณชยในตางประเทศ ณ กรงบรสเซลส) <www.dtn.moc.go.th> 19 ขอมลจาก http://www.tescofarming.com/tnc.asp 20 ขอมลจากกรมเจรจาการคาระหวางประเทศ (2551) (เออเฟอขอมลโดยสานกงานพาณชยในตางประเทศ ณ กรงบรสเซลส) <www.dtn.moc.go.th>

Page | 21

3.11 มาตรฐาน Field to Fork21 หางสรรพสนคา Marks & Spencer ไดกาหนดมาตรฐานอาหาร ชอวา “Field to Fork”

ขนในป 2545 และไดแกไขเพมเตมในป 2550 โดยใหความสาคญกบปรมาณการใชและประเภทของ ยาฆาแมลงศตรพช การบรรจหบหอ การใชและการคมครองแรงงาน และการใชทรพยากรธรรมชาต มาเปนวตถดบ ซง Marks & Spencer ใชมาตรฐานนกบสนคาผกผลไม รวมถงผกและผลไมทใชเปนวตถดบในการผลตอาหารของ Marks & Spencer ดวย

มาตรฐานการสงออกดานอาหารทกลาวมาท งหมดลวนเปนมาตรฐานทเกยวของ และมผลกระทบตอผประกอบการสนคาอาหารสงออกของไทย โดยเฉพาะอาหารสดประเภทผกผลไมทตองการสงออกไปยงประเทศในสหภาพยโรป อยางไรกด การทผประกอบการสงออกสนคาผกผลไมสดของไทยไดรบการรบรองมาตรฐานการสงออกทงของหนวยงานภายในประเทศและตางประเทศ ทงของภาครฐและเอกชนนน ถอเปนการยกระดบมาตรฐานสนคาผกผลไมสดของไทยใหสงขน และเสรมสรางภาพลกษณของสนคาไทยใหดขน อกทงยงชวยเพมศกยภาพการแขงขนของไทยเพอใหสามารถสงออกไปในตลาดสงออกทมมลคาสงโดยเฉพาะตลาดในสหภาพยโรป และตลาดอน ๆ ทวโลกทมมาตรฐานการสงออกไมสงเทาสหภาพยโรปไดงายอกดวย แตกระนนกตาม สนคาทผานการรบรองมาตรฐานการสงออกดงกลาวไมไดแปลวาจะไดรบการยกเวนการสมตรวจ ณ ดานนาเขาสนคาของประเทศในสหภาพยโรป ซงโดยปกตจะสมตรวจประมาณรอยละ 10 แตหากสหภาพยโรปตรวจพบปญหาสารตกคางในสนคาผกผลไมหลายครง และไดแจงเตอนผสงออกแลวแตปรมาณสารตกคาง ทถกตรวจพบไมลดลง สหภาพยโรปจะออกกฎระเบยบเพมระดบความเขมงวดในการสมตรวจเปนรอยละ 50 ซงเมอป 2552 สหภาพยโรปดาเนนการสมตรวจในระดบรอยละ 50 กบผกไทย 3 รายการ ไดแก ถวฝกยาว (Yard Long Bean) ผกในตระกลมะเขอ (Aubergines) และตระกลกะหลา (Brassica Vegetables) ทกครงทสหภาพยโรปตรวจพบสารตกคางในสนคาผกผลไมจะมการแจงเตอนและ สงขอมลผานทางระบบเตอนภยดานอาหารของสหภาพยโรป เพอเตอนภยดานความปลอดภย ของอาหารกบประเทศสมาชกไดอยางทวถงและทนถวงท

4. ระบบเตอนภยดานอาหารของสหภาพยโรป

ปจจบนคณะกรรมาธการยโรปดานสขภาพและการคมครองผบรโภคไดกาหนดใหมการรายงานแจงเตอนดวนสาหรบความปลอดภยอาหารและอาหารสตว หรอทรจกกนดวา RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed) ซงจดตงขนตามบทบญญตของมาตรา 50 มาตรา 51 และมาตรา 52 ของ Regulation 178/2002 (พ.ศ.2545) ภายใตสมดปกขาววาดวยความปลอดภยอาหาร โดยระบบการแจง

21 ขอมลจากกรมการคาตางประเทศ กระทรวงพาณชย <www.dft.moc.go.th> และ www.marksandspencer.com

Page | 21

เตอนดวน RASFF มวตถประสงคเพอใชเปนเครองมอสาคญในการดาเนนมาตรการสขอนามยพชและสตว และใชในการแลกเปลยนขาวสารสาหรบหนวยงานตรวจสอบควบคมของประเทศทอยในเครอขายเพอควบคมความปลอดภยของอาหารและอาหารสตวอยางมประสทธภาพและรวดเรว

ประเทศทอยในเครอขายการรายงานเขาสระบบ RASFF น น นอกจากจะประกอบดวยหนวยงานตรวจสอบควบคมของประเทศสมาชกในสหภาพยโรปท ง 27 ประเทศ รวมกบคณะกรรมาธการยโรปและหนวยงานดานความปลอดภยอาหารแหงสหภาพยโรป (European Food Safety Authority: FSA) แลว ยงมประเทศสมาชกของสมาคมการคาเสรแหงยโรป (European Free Trade Association: EFTA) ซงมสมาชกประกอบดวย นอรเวย ไอซแลนด ลกเตนสไตน และสวตเซอรแลนด เขารวมรายงานดวย เนองจากประเทศสมาชก EFTA มมาตรฐานดานการตรวจสอบควบคมดานความปลอดภยอาหารสงมาก และมขอตกลงในการเคลอนยายสนคาผานพรมแดน ของสหภาพยโรปไดโดยเสร จงไดรบการยอมรบใหเขารวมในเครอขาย RASFF ดวย

ระบบ RASFF จะแจงขอมลแกประเทศทเขารวมในเครอขาย RASFF ใหทราบถงความผดปกตของสนคาอาหารและอาหารสตวทนาเขาทางเมองทาตาง ๆ ในสหภาพยโรป ในกรณทพบสนคาอาหารและอาหารสตวมความเสยงโดยตรงหรอโดยออมตอสขภาพมนษย เพอใหประเทศสมาชกมการดาเนนมาตรการทเหมาะสมตอสนคาอาหารน นตอไป ซงการแจงเตอนภยดานอาหารของสหภาพยโรป แบงออกเปน 4 ประเภท ไดแก 22

1) การแจงขอมลความผดปกตแบบเรงดวนทไดจากการสมตรวจในตลาด (Alert Notifications) เปนการแจงเตอนเมอมการตรวจพบสนคาอาหารและอาหารสตวทมความเสยงสงตอความปลอดภยของมนษยและสตว และไดเขาสทองตลาดในสหภาพยโรปแลว เพอใหประเทศสมาชกไดมการดาเนนมาตรการใดมาตรการหนงเพอเปนการกาจดหรอหยดย งความเสยงดงกลาวทนท เชน การถอนสนคาออกจากตลาด หรอเรยกคนสนคาจากทองตลาดเพอนาไปตรวจสอบหรอทาลาย เปนตน เชนกรณของประเทศฝรงเศสไดมการตรวจพบวา มการใชสซดานซงเปนสตองหามและกอใหเกดโรคมะเรงในการผสมในสนคาพรกทนาเขาจากอนเดยเปนจานวนมาก จงไดแจงเขาส RASFF เพอใหประเทศในเครอขายไดทราบและตรวจสอบสนคาพรกในทองตลาดของประเทศตน โดยเฉพาะสนคาพรกทนาเขาจากอนเดยวามสซดานเจอปนอยหรอไม เพอจะไดปองกนและทาลายไดทนทวงท เปนตน

22 European Union (2010). “The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF), Annual Report 2009”. จาก http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/index_en.htm

Page | 21

2) การแจงขอมลความผดปกตแบบไมเรงดวนทไดจากการสมทดานตรวจ (Information Notifications เดมเรยกกวา Non-alert Notifications) เปนการแจงเตอนเมอมการตรวจพบสนคาอาหารและอาหารสตวทมความเสยงสงตอความปลอดภยของมนษยและสตว โดยสนคาดงกลาวยงไมเขาสทองตลาดหรอไดหมดไปจากทองตลาดแลว ประเทศสมาชกจงไมจาเปนตองดาเนนมาตรการเรงดวนตอสนคาดงกลาว

3) การแจงการสงกลบคนจากการสมตรวจทดาน (Border Rejection Notifications) เปนการแจงเตอนเมอตรวจพบสนคาอาหารและอาหารสตวทไมไดมาตรฐานของ EU โดยประเทศสมาชกจะดาเนนมาตรการปฏเสธการนาเขา ณ ดานนาเขาสนคา

4) การแจงขาวสาร (News Notifications) เปนการแจงขาวสารทวไปเกยวกบความปลอดภยดานอาหารทไมสามารถจดอยในสามประเภทขางตน แตเปนขอมล ทนาสนใจซงหนวยงานตรวจสอบควบคมของประเทศสมาชกในเครอขาย RASFF ควรรบทราบ โดยขอมลอาจจะมาจากสอตาง ๆ จากประเทศทสาม หรอจากองคกรระหวางประเทศ

รปท 1 กระบวนการตดตอสอสารขอมลในเครอขาย RASFF

Page | 21

ทมา: European Union (2010). The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF), Annual Report 2009. <http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/index_en.htm>

การรายงานขอมลความผดปกตในระบบ RASFF ครอบคลมประเดนทหลากหลายทเกยวของกบความเสยงทเกดกบอาหารและอาหารสตว ซงคณะกรรมาธการยโรปจะจดทาสรปรายงาน RASFF รายสปดาหและสรปเปนรายเดอนไวในเวบไซตของคณะกรรมาธการยโรปดานสาธารณสขและ การคมครองผบรโภค (DG-SANCO) พรอมทงจะสง Notifications ทมรายละเอยดตาง ๆ เกยวกบ ความผดปกตของสนคาดงกลาวใหกบหนวยงานของประเทศทสามซงเปนประเทศตนทาง (Country of Origin) ของสนคาดงกลาวเพอใหตรวจสอบและแกไขปญหาตอไป

ในป 2553 สนคาอาหารทนาเขาจากประเทศไทยไดถกแจงเตอนในระบบ RASFF จานวน 131 ครง (เพมขนจากป 2552 ทมจานวนการแจงเตอน 110 ครง ป 2551 จานวน 106 ครง และป 2550 จานวน 93 ครง) โดยในจานวนนเปนสนคาประเภทผกและผลไมสดจานวน 57 ครง (ผลไมสด มจานวน 3 ครง ไดแก โรสแอปเปล แกวมงกร และลาไย) และการแจงเตอนนนกไมปรากฏวาเปนแบบการแจงขอมลความผดปกตแบบเรงดวน หรอ Alert Notifications หากแตเปนการแจงแบบสงกลบคนจากการสมตรวจทดาน หรอ Border Rejection จานวน 44 ครง และการแจงขอมลความผดปกต แบบไมเรงดวนทไดจากการสมทดานตรวจ หรอ Information Notifications จานวน 13 ครง 23

หากจาแนกการแจงเตอนในระบบ RASFF ตามประเภทของความเสยงทางกายภาพ ทางเคม และทางชวภาพ พบวา การแจงเตอนสนคาประเภทผกและผลไมสดในป 2553 สวนใหญอยในประเภท สภาพความเสยงทางเคม ไดแก การพบสารตกคางจากยาปราบศตรพช Methomyl, Omethoate, Ethion และ Triadimefon ในมะเขอมวง การพบสารตกคางจากยาปราบศตรพช Omethoate และ Indoxacarb ในถวฝกยาว และการพบสารตกคางจากยาปราบศตรพช Procymidone และ Carbendazim ในลาไย เปนตน แมวากรมวชาการเกษตรไดแกปญหาการสงผกไปสหภาพยโรปมาอยางตอเนอง แตสหภาพยโรปกยงคงตรวจพบสารเคมตกคางในผกทไทยสงออกเปนจานวนหลายครงในแตละป จนเมอป 2553 สหภาพยโรปตรวจพบทงสารตกคางและศตรพชในผกของไทยทาใหตองออกมาตรการหามนาเขาผกสดจานวน 5 กลม 16 ชนด จากไทย ซงไดแก (1) กลมพช Ocimum คอ กะเพรา โหระพา แมงลก ยหรา (2) กลมพช Capsicum คอ พรกหยวก พรกชฟา พรกขหน (3) กลมพช Solanum Melongena คอ มะเขอเปราะ มะเขอยาว มะเขอมวง มะเขอเหลอง มะเขอขาว มะเขอขน (4) พช Mormordica Charantia คอ มะระจน มะระขนก และ (5) กลมพช Eryngium Foetidum คอ ผกชฝรง

23 จากฐานขอมลของ RASFF (2553) http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/rasff_portal_database_en.htm

Page | 21

สาหรบ ความเสยงทางกายภาพ จะพบการแจงเตอนนอยทสด โดยทผานมาความเสยง ทางกายภาพทพบ ไดแก การขาดระบบรบรองทเกยวของกบสขอนามย การขาดการตดฉลาก หรอรายละเอยดฉลากไมครอบคลม การควบคมอณหภมในสนคาบกพรอง ภาชนะบรรจฉกขาดหรอ พบการรวไหลออกมาภายนอก และการพบเศษชนสวนเหลกตกคางในผลผลต เปนตน

อยางไรกด จากสถานการณทผานมาและทเกดขนลาสด พบวา สภาพความเสยงทางชวภาพ เปนการแจงเตอนทพบไดมากทสดในกลมสนคาประเภทผกและผลไม (รวมทงอาหารทะเลแชแขง) โดยสภาพความเสยงทพบกจะแปรผนไปตามชนดของกลมสนคา ไดแก การปนเปอนของกลมเชอจลนทรยทเปนโทษตอมนษย เชน ซาลโมเนลลา (Salmonella) และเชออโคไล (E. coli ยอมาจาก Escherichia coli) การพบการปะปนของพชบางชนดในผลตภณฑ และการพบผลตภณฑทผานการ ตดตอพนธกรรมปนเปอนในผลตภณฑ 5. ปญหาการสงออกผกและผลไมสดของไทย

โดยปกตสนคาทจะนาเขาไปขายในตลาดสหภาพยโรปจะตองผานการสมตรวจทดาน เพอเปนการควบคมเรองความปลอดภยของอาหาร สขอนามยของผบรโภค และตรวจสอบแมลงศตรพชทอาจเขามาในสหภาพยโรปได ซงถอเปนการตรวจสอบและควบคมซ าอกครงแมวาภาครฐของประเทศ ผสงออกจะใหการรบรองมาตรฐานมาแลวกตาม โดยปญหาทผประกอบการเผชญกบการสงผกผลไมสดไปยงสหภาพยโรป และปญหาทสหภาพยโรปตรวจพบในสนคาผกผลไมสดสงออกของไทยและ แจงเตอนในระบบ RASFF ทาใหมการเรยกคนสนคาจากทองตลาดในสหภาพยโรป และ/หรอปฏเสธการนาเขานน มสาเหตหลก 3 ประการ ดงน

5.1 การใชยาฆาแมลงในปรมาณมากจนกอใหเกดสารตกคางในระดบทเกนกาหนดและใชยาฆาแมลงชนดทสหภาพยโรปหามใช

เนองจากเกษตรกรไทยสามารถหาซอสารเคมทใชกาจดศตรพชไดงาย ทาใหมการใชยาฆาแมลงกนอยางแพรหลายและบางกไมถกตองตามหลกวชาการ สงผลใหเกดปญหาสารเคมตกคางในผกผลไมสดและเปนสาเหตใหสหภาพยโรปตรวจพบการตกคางของสารเคมกาจดศตรพชทเกนคามาตรฐาน MRLs ซงเปนปญหาสาคญทอาจทาใหไทยสญเสยการสงออกผกผลไมสดไปยงตลาดสหภาพยโรป โดยสารเคมกาจดศตรพชทถกตรวจพบจากพชผกสงออกของไทยในป 2553 มถง 23 ชนด ซงสารเคมทพบมากทสดถง 9 ครงคอ Omethoate รองลงมาคอ Dimethoate และ Indoxacarb 6 ครง สวน Carbofuran และ Dicrotophos ซงมพษรายแรงถกตรวจพบมากถง 5 ครง และในป 2552 มการตรวจพบสาร EPN ซงเปนสารทไมเคยมการอนญาตใหจดทะเบยนในสหภาพยโรปเลยถง 7 ครง จากขอมลตวเลขการแจงเตอนผกและผลไมปนเปอนสารเคมของสหภาพยโรปพบวา สนคาจากประเทศ

Page | 21

ไทยมจานวนการแจงเตอนสงทสดในโลก ท ง ๆ ทมปรมาณการสงออกผกผลไมทนอยมาก เมอเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ทงน อาจเปนเพราะกรมวชาการเกษตรและโรงบรรจผกสงออก ใหขอมลกบเกษตรกรไมเพยงพอทจะปองกนการตกคางของสารเคมกาจดศตรพชทเกนคา MRLs ของสหภาพยโรป24

5.2 การสวมชอเกษตรกรและการปลอมแปลงการรบรองมาตรฐาน GAP ของภาครฐ เพอการสงออก25

ปญหาการสวมชอเกษตรกรและการปลอมแปลงการรบรองมาตรฐาน GAP มกเกดขนเมอสนคาผกจากเกษตรกรฟารมทไดรบการรบรองมาตรฐาน GAP จากกรมวชาการเกษตรมไมเพยงพอตามปรมาณการสงซอผกจากประเทศในสหภาพยโรป ทาใหตองนาเอาสนคาผกจากฟารมอนทไมไดผานการรบรองมาตรฐาน GAP มาผสมรวมเพอสงออกใหไดตามจานวน ซงสนคาผกทไมไดมาจากฟารมทไดรบมาตรฐาน GAP ของภาครฐนน มความเสยงทจะถกตรวจพบสารตกคาง แมลง และ/หรอศตรพชโดยทางการสหภาพยโรป ณ ดานนาเขาในยโรป

5.3 การแพรระบาดของเชออโคไลในสหภาพยโรป ปญหาเชออโคไลแพรระบาดในสหภาพยโรปนบเปนปญหาทไมเคยเกดขนมากอน ในประเทศทมระบบความปลอดภยดานอาหารสงมากอยางสหภาพยโรป ซงไดสงผลใหสหภาพยโรปออกมาตรการความเขมงวดในการตรวจสอบสนคาผกและผลไมทสงเขาไปจาหนายในสหภาพยโรปมากขน รวมถงสนคาอาหารประเภทตาง ๆ โดยเฉพาะประเทศสงออกทถกขนบญชการสงออกผก (16 ชนด) อยางประเทศไทยกถกตรวจสอบอยางเขมขนมากขนดวย ดงนน ผประกอบการไทยทจะสงออกสนคาประเภทผกและผลไมไปสหภาพยโรปควรตองควบคมกระบวนการผลตใหมมาตรฐานเพมขน เพอรองรบการตรวจสอบทมความเขมงวดมากขน และเพอใหผนาเขาในสหภาพยโรปเกดความเชอมนวาสนคาของไทยมความปลอดภย ไรสารปนเปอนและสารตกคาง 24 มลนธชววถ (10 กมภาพนธ 2554). “วกฤตสารเคมกาจดศตรพช ความเปนจรงจากมมมองของสหภาพยโรป”, Biothai Briefing, จาก http://www.thaisocialist.com/e_book/BriefingPesticide10Feb11_FINAL.pdf 25 ทมงานไทยยโรป.เนต (16 กมภาพนธ 2554). “ผกไทยไปอย - อยจะแบนผกไทยจรงหรอ?” จาก http://news.thaieurope.net/content/view/3729/211/

Page | 21

6. แนวทางการแกไขและขอเสนอแนะ

6.1 ภาครฐควรดาเนนการควบคมการนาเขาสารเคมทใชปราบศตรพชและควบคมไมใหเกษตรกรผเพาะปลกนายาฆาแมลงชนดอนตรายรายแรงททางสหภาพยโรปหามใชสาหรบผกนาเขา มาใชอยางเดดขาด รวมถงใหความรแกเกษตรกรเกยวกบการใชสารเคมทใชปราบศตรพชทถกวธ และถกตองตามหลกวชาการ ทงน เพอปองกนปญหาการตรวจพบสารตกคางและสารปนเปอนในสนคาผกผลไมสงออกของไทย และเพอความปลอดภยกบชวตของเกษตรกร พนทการผลต และสงแวดลอม

6.2 ภาครฐควรพฒนาระบบการตรวจสอบยอนกลบเพอเปนเครองมอในการควบคมคณภาพผกผลไมสงออกของไทย เพอเสรมสรางความเชอมนใหกบผ บรโภคในตางประเทศ แมวาปจจบนประเทศไทยจะมการนาระบบดงกลาวมาใชแลว แตกควรพฒนาใหเปนผลในทางปฏบตใหมากยงขน

6.3 ภาครฐควรจดแบงเกรดและจดลาดบ (Grading & Ranking) ผประกอบการสงออกสนคาผกผลไมสด โดยแยกผสงออกชนดทถอปฏบตตามมาตรฐาน GAP มาโดยตลอด ออกจากผประกอบการทสงออกสนคาทไมไดมาตรฐานและใชมาตรการทมระดบความเขมงวดแตกตางกนออกไป ทงน ในการจดแบงเกรดผประกอบการควรตองใชชอบคคลเจาของกจการเปนหลก เพอเปน การปองกนผกระทาผดลกลอบสงออกสนคาโดยอาศยการจดทะเบยนเปลยนชอบรษทใหม26

6.4 ภาครฐควรมมาตรการลงโทษผเกยวของทขาดความรบผดชอบจนมสวนในการทาลายความเชอมนและชอเสยงของสนคาผกผลไมไทยอยางจรงจง ไมวาผเกยวของจะเปนเกษตรกร ผประกอบการ หรอเจาหนาทภาครฐเองทเกยวของ ในกรณสหภาพยโรปแจงจะระงบการนาเขาผกสดไทย จานวน 5 กลม (16 ชนด) หลงจากทสหภาพยโรปตรวจพบสารตกคางบอยครงตามทกลาวไวขางตนนน ภาครฐของไทยมแนวทางการแกไขปญหาดงกลาว 2 แนวทาง เพอปองกนไมใหสหภาพยโรปออกมาตรการหามนาเขาสนคาดงกลาว ซงจะสงผลตอภาพลกษณของประเทศไทย คอ 1) การตรวจสอบเขม 100% และ 2) การระงบการสงออกผกดวยตวเอง (Self ban) ซงไทยเสนอใชแนวทางแรกและทางสหภาพยโรปไดรบขอเสนอแลว เนองจากการทา Self ban จะทาใหไทยไมสามารถสงออกผกสดกลมนนไปยงสหภาพยโรปไดเลยในชวงระยะเวลาหนง ซงอาจจะสงผลกระทบอยางมากตอผประกอบการรานอาหารไทยในสหภาพยโรป และถอเปนการสญเสยโอกาสทางการตลาดเปนอยางมาก อยางไรกตาม สหภาพยโรปตอบรบ

26 สานกงานสงเสรมการคาระหวางประเทศ ณ กรงเบอรลน จากเวบไซตของกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย <www.depthai.go.th>

Page | 21

ขอเสนอของไทยในการตรวจสอบเขม 100% โดยกาหนดเงอนไขวาปรมาณการตรวจพบปญหาสารเคมกาจดศตรพชตกคางและปนเปอน ณ ดานนาของสหภาพยโรปจะตองหมดไป โดยอนโลมใหไทย ถกตรวจพบปญหาดงกลาวไดไมเกน 5 ครงตอป ซงหากไทยละเมดขอกาหนดและเงอนไขดงกลาว สหภาพยโรปจะระงบการนาเขาสนคาพชผกทง 16ชนดดงกลาวทนท นอกจากน การเลอกใชมาตรการตรวจเขม 100% แทนมาตรการ Self ban พบวา ยงคงสงผลกระทบตอผประกอบการเชนกน โดยเฉพาะผประกอบการทปฏบตตามมาตรฐาน GAP อยางเครงครดมาโดยตลอด27 ไดแก ผลกระทบในดานระยะเวลาในการสงออกสนคา เนองจากผกสดเปนสนคา เนาเปอยเสยหายงาย (Perishable Goods) ดงนน เวลาทเสยไปกบการตรวจสอบ 100% ยงมากเทาไร ความสดของผกกอาจลดลงตามไปมากเทานน (ทงนขนอยกบวธการเกบรกษาความสด) และ การตรวจสอบ 100% ในทางปฏบตนน เมอมการเปดบรรจภณฑสนคาผกสดเพอตรวจสอบพรอมกนกอนการขนสง อาจกอใหเกดปญหาแมลงศตรพชจากสนคาทไมไดมาตรฐานแพรกระจายไปยงสนคาอนทไดมาตรฐานในเวลาเดยวกนได และทาใหเกดปญหาการปนเปอน (Contamination) ตามมาได นอกจากน ผประกอบการยงไดรบผลกระทบในดานคาใชจายในการตรวจสอบทเพมขน อกท งจานวนและมาตรฐานหอง Lab ทมอยในประเทศไทยกอาจจะไมเพยงพอสาหรบการตรวจเขม 100% อยางไรกด ทงสองแนวทางดงกลาวเปนเพยงการปองกนไมใหสหภาพยโรปออกมาตรการระงบการนาเขาสนคา ผกสดจากไทยเพอบรรเทาปญหาใหกบผประกอบการในเบองตนเทานน แตยงไมใชทางออก ในการแกปญหาการสงออกผกผลไมสดไทยไปยงตลาดสหภาพยโรปไดอยางแทจรงในระยะยาว ในอนาคตแมวาไทยจะมความตกลงการคาเสรกบภมภาคยโรป ทงในกรอบไทยกบสหภาพยโรป (EU) และไทยกบสมาคมการคาแหงยโรป (EFTA) แตหากภาครฐและเอกชนของไทยไมเขมงวดกบมาตรการ SPS อยางจรงจงทงในดานความปลอดภยและสขอนามย (Health and Safety) แลวนน ไทยกอาจจะไมสามารถสงออกสนคาไปยงสหภาพยโรปได ดงนน หนวยงานทเกยวของจงควรตองจบมอกนในการใหความรความเขาใจแกผประกอบการทเกยวของในทกกระบวนการของหวงโซอาหาร และตองพฒนาปรบปรงและควบคมคณภาพมาตรฐานการสงออกผกผลไมสดไทยทงระบบ ตงแตตนน า กลางนา ไปถงปลายนา คอ ผกและผลไมตองมาจากฟารมทไดมาตรฐาน มการจดการหลงเกบเกยวทไดมาตรฐาน โรงคดบรรจกตองไดมาตรฐาน และตองไมมการสวมชอเกษตรกรและการปลอมแปลงการรบรองมาตรฐาน GAP เพอสงออกตามทไดกลาวไวขางตน ตลอดจนตองสรางจรรยาบรรณทางธรกจควบคไปดวย

-------------------------------------

27 สานกงานสงเสรมการคาระหวางประเทศ ณ กรงเบอรลน จากเวบไซตของกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย <www.depthai.go.th>

Page | 21

บรรณานกรม ทมงานไทยยโรป.เนต. (2551). ธรกจยโรปช “ผบรโภคคอคนสาคญ” ในการนายโรปเขาส Green Economy.

วนทคนขอมล 1 กรกฎาคม 2554 จาก Thaieurope.net เวบไซต: http://news.thaieurope.net/content/view/2847/213/

ทมงานไทยยโรป.เนต. (2554). ผกไทยไปอย - อยจะแบนผกไทยจรงหรอ?. วนทคนขอมล

1 กรกฎาคม 2554 จาก Thaieurope.net เวบไซต: http://news.thaieurope.net/content/view/3729/211/

ทมงานไทยยโรป.เนต. (2550). FTA Series: มาตรการ SPS ของสหภาพยโรป กบการเจรจา FTA. วนทคนขอมล 1

กรกฎาคม 2554 จาก Thaieurope.net เวบไซต : http://news.thaieurope.net/content/view/2319/175/ มลนธชววถ (2554). วกฤตสารเคมกาจดศตรพช ความเปนจรงจากมมมองของสหภาพยโรป. Biothai Briefing.

วนทคนขอมล 6 กรกฎาคม 2554 จาก มลนธชววถ เวบไซต : http://www.thaisocialist.com/e_book/BriefingPesticide10Feb11_FINAL.pdf

สวนงานพฒนาระบบและฐานขอมล กลมพฒนาระบบตรวจรบรองมาตรฐานการผลต สานกพฒนาระบบและรบรอง

มาตรฐานสนคาพช (2553). การปฏบตเพอการเกษตรทด GAP รายพช. วนทคนขอมล 1 กรกฎาคม 2554 จาก กรมวชาการเกษตร เวบไซต : http://gap.doa.go.th/gap/acadamic.html

ศนยเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร สานกงานปลดกระทรวงพาณชย โดยความรวมมอจากกรมศลกากร. วนทคน

ขอมล 1 กรกฎาคม 2554 จาก กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย เวบไซต : http://www.ops3.moc.go.th/ European Union (2010). The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF), Annual Report 2009.

วนทคนขอมล 6 กรกฎาคม 2554 จาก Europa เวบไซต: http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/index_en.htm http://ec.europa.eu/index_en.htm www.acfs.go.th (สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต) www.brc.org.uk www.codexalimentarius.net www.dft.moc.go.th www.dtn.moc.go.th www.doae.go.th www.ifs-certification.com www.ippc.int