İBN FÜREK

41 ı yayımlanmıştır. Fihrisü mal)tutati Mektebeti Köprülü'de kayıtlı bulunan (1 , 41 6 ) el-Jjudud mine'l-uşı1li'l-kela­

miyye ve'l-fı]!.hiyye adlı risale İbn FG­rek'e nisbet edilmişse de bu doğru değil­dir, çünkü müellifi bilinmeyen risale İbn FGrek'in ilim hakkında yaptığı tarifin eleş­tirisiyle ilgilidir. 7. el-İbi'ıne 'an turu]!.ı'l­]!.aşıdin ve'l-keşf 'an meni'ıhici's-salikin ve't-teveffür ila 'ibi'ıdeti rabbi'l- 'ale­min. Tövbe, zühd , vera', şükür, tevhid , muhabbet gibi tasawufı terimierin ilk sG­fılere göre tarifini ihtiva eden eserin bili­nen tek yazma nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndedir (Hazine, nr.

308). 8. el-İntil!.ü' min el;i'ıdişi Ebi Müs­lim MuJ:ıammed b. AJ:ımed el-Bagdadi (Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye, nr. 4117) . 9. Es­m a'ü 'r-rical. Brockelmann'ın Kitabü '1-Esma' ve'r-rical adıyla kaydettiği eserin (Berlin Königlichen Bibliothek, nr. 991 8)

Fuat Sezgin'e göre İbn FGrek'e aidiyeti şüphelidir.

İbn FGrek'in kaynaklarda adı geçen di­ğer eserleri şunlardır : el-Esmô.' ve'ş-şı­f at (AmmarTalibl, s. 65) ; Taba]!.atü 'l-mü­tekellimin (Keşfü '?-?Unün, ll, ll 06); el­Medl)alü '1-evsat ila 'ilmi'l-kelô.m (Ze­bldl, ll, 141 ); Kitabü'l-Muvô.fi'ıt (Şerf:ıu'l­

'A lim ve'l-müte'allim, vr. 42b); İl)tilafü'ş­şeyl)ayn el-Kali'ınisi ve 'l-Eş'ari (Zebl­dl, ll, 5) ; ŞerJ:ıu Eva'ili'l-edille (İbn Tey­miyye, ıı. 262); Ma]!.alô.tü İbn Küllab ve 'l-Eş'ari (a.g.e., V, 379); Uşı11ü'l-fı]!.h

( Şerf:ıu 'l-'Alim ve 'l-müte'allim, vr. 20", 48b) ;

De]!.a'i~u'l-esrar (Hediyyetü'l-'arifin, ll , 60) .

Müellife izafe edilen eserler de şunlar­dır: t. en-Ni?ô.mi ii uşı11i'd-din . Katib Çelebi 'den itibaren (Keşfü'?-?Unün, ll, 1960) İbn FGrek'e nisbet edilen eser, İbn FGrek adıyla da anılan tarunu EbG Bekir el-FGrekl'ye aittir (bk. FÜREKI). z. Ma'a­ritü '1-al)yar ii te'vili'l-a{ıbi'ır. Fuat Sez­gin'in İbn FGrek'e ait olabileceğini söyle­diği ( GAS, ı , 609) bu kitabın ona aidiyeti imkansızdır; zira eserde İmamü'l-Hare­meyn el-Cüveyni'ye (ö. 478/ 1085) ait oldu­ğu bilinen Medô.rikü '1-'u]!.ul'ün müelli­f inden söz edilmektedir. 3. Mu{ıtaşaru Müşkili'l-ô.şô.r. Yine Fuat Sezgin tarafın­dan İ bn FGrek'e nisbet edilen bu eserin Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Reisülküt­tab Mustafa Efendi, nr. 265) bulunduğu

bildirilmektedir (GAS, ı . 611 ). Ancak bu nurnarada kayıtlı olan eser el-Mu'taşar mine 'l-mu{ıtaşar min Müşkilati'l-aşô.r

498

adını taşımakta olup Cemal el-Malati'ye ı

aittir. İBN FUTAYS

(~ ~f)

Ebü'l-Mutarrif Abdurrahman b. Muhammed b. Isa b. Futays

el-Kurtubl el-Endelüsl

-,

BİBLİYOGRAFYA :

İbn Fürek, ŞerJ:ıu 'l-'Alim ve'l-müte'allim, Mil­let Ktp., Murad Molla, nr. 1827, tür.yer. ; a.mlf., Te{sfrü'l-Kur'an, Millet Ktp. , Feyzullah Efendi , nr. 50, III, vr. 7•, 31 •, 46•, 58b, 100•, 1J7b, 13Jb, 132b, 136b, 142•, 144•, 155•, 166•, 167b, 170•,

175', ıeob, 181', 197', 214' ,2J8b;a.mlf .. Risfi­le fl't-tev/:ıfd, Arif Hikmet K tp. , nr. 47 , vr. 1'- 6b; a.mlf., Müşkilü'l-J:ıadfş ve beyanüh (nşr. Abdül-mu'tt Emi n Ka l'act), Halep 1402/1982, tür. yer.; a.mlf., Te'vflü müşkili ' l-aşar, Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 227, vr. 6b, 8' ; a.mlf., el-İbane 'an turu­/!:ı 'l-i!:aşıdfn ve ' l-keşf 'an menahici's-sa likfn

· ve 't-teve{für ila 'ibadet! rabbi 'l-'atemfn, TSMK, Hazine, nr. 308, vr. 1b, 21 •, 28•, 35•; a.mlf., Mu­l!:addime {f nüket mine'l-uşül, Beyrut 1342, s. 9; Kadi Abdülcebbar, ŞerJ:ıu '1-uşüli 'l-l]amse, Kahi ­re ı965, s. 533; Bağdadt. Uşülü 'd-dfn, s. 114-115, 253, 310; a.mlf., ei-Far/!:(Abdülhamtd). s. 364 ; İbn Hazm, el-Faşl (Umeyre). ll, 303-304, 324, 351 ; IV, 5-6; V, 75, 79, 84, 85, 94, 141, 142; Beyhaki, el-Esma' ve 'ş-şı{a t, s. 518; Fı1reki. en­Ni?amf {f uşüli 'd-dfn, Süleymaniye Ktp., Aya­sofya, nr. 2378, vr. 22 •, 37 ', 43b, 54 b, 86b, 89', 108b; Kuşeyrt. er-Risale, 1, 33, 34, 179 , 253, 310, 325, 367, 390 , 392, 393 ; ll, 440, 442, 448, 467, 581 , 624, 640, 661, 662, 666, 749; isferaytni. et-Tebşfr( Kevse rt). s. ı ı 9- ı 20; Ne­seti. Tebşıratü 'l-edille (Sa lame). 1, 132; ll , 969; Ebü Bekir ibnü'I-Arabi. e l -'Avaşım (Hattb ). s. 98 ; a.mlf .. el-Emedü ' l-a /!:şa, Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 499, vr. J3b, 65b, 73 ' , 74b, 81 ', 84', 92b; İbn Asakir. Teby fnü ke;;ibi 'l-mü{terf, s. 232-233; Fahreddin er-Razi. Esasü 't-ta /!:d fs ( n ş r. Ahmed Hicaz! es -Sekka). Kahire 1406/ ı986, s. 8ı , 87 ; İbn Ebü 'I-Hadtd, Şerf:ıu Neh­ci'l-belaga, Kahire , ts. , VII , 9; İbn Hallikan. Ve{e­yat, lll , 206; IV, 272; İbn Teymiyye. Mecmü'u fetava, ll , 262; V, 23, 379 ; vı , 189; Zehebt. A'la­mü 'n -nübela', XVII , 214-216; Sübki, Taba/!:at, IV, ı27-136; İbnü 'I-Estr. el-Kamil, IX, 646-647 ; İbn Tağriberdt. en-Nücümü 'z-zahire, IV, 240; Sa­fedi. el-Va{f, ll, 344; İbn Kutluboğa. Tacü 't-tera­cim, s. 62; Süyüti. Şavnü 'l-mantıi!: ve 'l-kelam 'an {enni 'l-mantık ve'l-kelam, Kahire ı970 , s. 206, 245; Keş{ü 'z-zunün, ı, 439; ll, ll 06, 164 ı ,

ı960 ; ibnü'l-imad, Şe;;erat, lll , 182; Hediyye­tü'l-'ari{in, ll , 60; izaJ:ıu 'l-meknün, 1, 475, 489; Zebidi, İt/:ıfi{ü's-sade, ll , 5, 97 , 118, ı 4 1 , 143, 145; M. Zihni Efendi. Kitabü 't-Teracim, istan­bul, ts ., s. 110-1 ı 1; Brockelmann. GAL, 1, ı 76; Sezgin , GAS, 1, 418,609, 6ı0-611 ; M. Watt. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri(trc. E. Ru­hi Fığlalı) . Ankara 1981 , s. 388; a.mlf .. " ıbn FO­rak" , EJ2 (ing.) , lll , 766-767; A. S. Tritton. İs lam

Kelamı(trc. Mehmed Dağ). Ankara 1983, s. ı82; Arnmar et-Tillibi, Ara'ü Ebi Bekr İbni'l-'Arab f, Cezayir, ts. ( eş -Ş irketü ' l -Vata ni yye ) , s. 65; Ra­mazan Şeşen v.dğr .. Fihrisü mai)tütati Mekte­beti Köprülü, istanbul ı 406/ ı 986 , 1, 416 ; Yu­suf Şevki Yavuz, İslam Akaidinin üç Şahsiyet!, istanbul ı 989, s. 73-120; a.mlf .. "el-Alim ve'l­müteallim" , DİA, ll, 462-463; M. Şerefeddin. "Kelam Savaşları" , DİFM, sy. 24 (ı9 32 ) . s. 28-31 ; Halim Sabit Şibay, "Bakıllanl" , İA, ll, 253.

~ YusuF ŞEvKi YAvuz

(ö. 402/ 1012)

Hadis hafızı ve tefsir alimL L _j

348'de (960) Kurtuba'da (Cordoba) doğ­du. Futays lakabıyla tanınan büyük de­desi Süleyman'a nisbette İbn Futays diye anıldı . Bir süre Kurtuba'da öğrenim gör­dükten sonra bölgesinde kısa yolculuklar yaparak İbn Müferric, Ali b. Muhammed el-Antakl ve Asiligibi alimlerden istifade ettL Daha sonra Bağda.t' a giderek Da­rekutni ve Ebu Bekir el-Ebheri'den hadis dinledL Kayrevan'a dönüp İbn EbG Zeyd ve Ahmed b. Nasr ed-DavGdi'nin dersleri-ne katılarak öğrenimini sürdürdü ve i ca­zet aldı. Talebeleri arasında İ bn Abdül­ber en-Nemeri başta olmak üzere ken­disinden bütün duyduklarını nakletmesi için icazet verdiği İbnü'l-Hazza, Zehravi, EbG Bekir el-Havlani. Ahmed b. Muham­med el-Meafiri ve Hatim b. Muhammed el-Kurtubi sayılabilir.

İbn Futays cuma imam- hatipliği yanın­da 394'te (1004) Kurtuba kadılığına da tayin edilmiş. ancak bu görevi dokuz ay sürmüştür. Ayrıca Endülüs'te iktidarı elin­de bulunduran Amiriler ailesinden Ab­dülmelik el-Muzaffer zamanında (ı 002-

ı 008) bir süre vezirlik yapmıştır. İbn Fu­tays, Serberi ayaklanması sırasında Zil­kade 402'de (Mayıs-Haziran 1012) vefat ettL

İyi bir hadis tenkitçisi olan İbn Futays'ın cerh ve ta'dil yanında tefsir ve fıkıh sa­hasında da başarılı çalışmalar yaptığı be­lirtilmiş . rivayetlerini ezberinden okudu­ğu ve bunları katipleriyle birlikte camide hazır bulunanlara da yazdırdığı zikredil­miştir. Ayrıca devrinde Endülüs'ün en zengin kütüphanesine sahip olduğu, ki­taplarını çok iyi koruyup ödünç dahi ver­mediği, görüp beğendiği her kitab ı he­men satın aldığı veya katipierine yazdıra­rak kütüphanesine kazandırdığı bilinen İbn Futays' ın kütüphanesi ölümünden sonra Kurtuba Camii'nde satışa çıkarıl­mış. bir yıl süren bu satıştan 40.000 dinar elde edilmiştir (İbn Beşküva l, ı, 310) .

İbn Futays, çeşitli konularda her birinin hacimli olduğu belirtilen (Zehebl, A'Ui­mü'n-nübela',XVIl. 211-212) pekçokeser kaleme almış olup bunlardan bazılan şun-

!ardır: Müsnedü ]J_adişi Mu]J_ammed b. Futays, Müsnedü Kasım b. Aşbag, el­~ vali, el-Kelam 'ale'l-icaze ve'l-müna­vele, el-Kışaş ve'l-esbab elleti nezele min eclihe 'l-Kur'an, en-Nasil]. ve'l­mensulj., A'lamü'n-nübüvve ve deld­ldtü'r-risale, Keramatü'ş-şali]J_in ve mu'cizatühüm, el-Meşabi]J_ ii feza'i­li'ş-şa]J_Qbe, Feza'ilü't-tabi'in lehüm bi­i]J.san, Kitabü'l-İlj.ve mine'l-mu]J_addi­şin mine'ş-şa]J_abe ve't-tabi'in ve men ba'dehüm mine'l-l].alifin.

BİBLİYOGRAFYA :

Kadi İyaz . Tertibü 'l-medarik(n şr. Abdü lkadir es-Sahravl- Sald Ahmed A'rab), Tunus 1402/ 1982, VII, 181-183; İbn Beşküval, eş-Şıla, ı, 309· 312; Dabbi. Bugyetü 'l·mültemis, s. 343; İbn Said eı-Mağribi, el-Mugrib, 1, 216; Zehebi. Te?­kiretü'l-l;ıu{f~, lll , 1061; a.mlf .. A'lamü 'n-nü­bela', XVII, 210-212; a .mlf .. el-'iber, ll , 201 ; a.mlf .. Taril]u '1-islam: sene 401-420, s. 60-61; Safedi, el-Va{i, XVIII, 256-257; Yafii, Mir'atü'l· cenan, lll, 4-5; Nübahi. Tari/] u kuçlati'l-Endelüs (nşr. Meryem Kasım Ta vli). Beyrut 1415/ 1995, s. 116; İbn Tağriberdi. en-Nücümü'z-zahire, IV, 231; Süyuti, Tabakatü '1-/;ıu{{a? (Lee ne). s. 415; Davudi. Tabakatü'l-müfessirin (Lecne). ı , 291-292; Keş{ü'?-?unün, ı . 76; ll, 1276; İbnü' I -İmad, Şe?erat, lll , 163; Hediyyetü'l-'ari{in, ı , 515; Mah­luf. Şeceretü'n-nür, ı, 102; Zirikli. el-A'lam, IV, 101; Kehhale. Mu'cemü '1-mü'elli{in, V, 186; Nü­veyhiz. Mu 'ce mü '1-mü{essirin, 1, 272; Kettan i. er-Risaletü'l-müstetra{e (Özbek). s . 86, 218.

L

Iii TALAT SAKALLl

İBN GALBÜN, Azzun ( ..:.ı,# ı.)-1 0.9.i: )

(ö. 522/ 1128'den sonra)

Endülüs'te Molina de Aragon Kalesi'nin

müslüman emiri. _j

Asıl adı tam bilinmemekte, ancak Az­zun olması kuwetle muhtemel görülmek­tedir. Nitekim iki oğlunun künyesinde de bu ad geçmektedir. Sehle (Aibarracin) ve Medinetüsalim (Medinaceli) arasında yer

alan Malina de Aragon Kalesi'ni burayı ele geçiren ünlü İspanyol kahramanı Sid (el­Cid, Rodrigo Di az de Vi var, ö . 492/1 099)

adına yönettiği kaydedilmektedir.

Poema de Mio Cid adlı manzum eser­de İbn Galbun'un Malina Kalesi'nin ku­

mandanı olduğundan bahsedilmektedir. Bu kitabın üç ayrı yerinde, Abengalb6n diye anılan İbn Galbun ile Sid arasında İbn Galbun'un kaleyi yönetmesi karşılığında bir vergi anlaşması yapıldığı anlatılmak­tadır. Anlaşmaya göre İbn Galbun, Sid'in

adamları Malina'dan geçerken onları mi-

safir edecek ve istenildiğinde 1 00 süva­riyle onlara refakat edecektir. Bunun ya­

nında İbn Galbun vergiyi para olarak öde­meyip Sid'e değerli hediyeler gönderecek­tir. Eserin 1476-1559. mısralarında İbn Galbun'dan Sid'in arkadaşı olarak bahse­

dilmekte ve Sid'in adamlarını "dostunun

adamları" diye karşılayıp onlara yemek ikram ettiğinden söz edilmektedir. Daha sonra onun Sid'in kızlarını da ağırladığı ve Medinetüsalim'e kadar uğurladığı anla­

tılır. Kızların kocaları sahip olduğu zen­ginlikleri elde etmek için İbn Galbun'u öl­dürmeyi planlamışlarsa da durumu öğ­

renen İbn Galbun suikasta engel olmuş­tur. Poema'da İbn Galbun'dan son ola­rak 2880-2885. mısralarda bahsedilir. Burada onun Sid'in kızlarını ve onlarla bir­likte Belensiye'ye (Valencia) giden adam­larını Malina'da ağırladığı anlatılmakta­dır.

Poema de Mio Cid'de çizilen İbn Gal­bun portresi onun hayali bir karakter ol­duğu izlenimini uyandırmaktadır. Ancak İbnü'l-Esir de cesaretiyle meşhur İbn Gal­bun adlı bir emirden bahseder. İbn izari ise İbn Galbun'un Endülüs'ün Murabıt­lar'a tabi olan diğer yöneticileriyle birlik­te İşbiliye'nin (Sevilla) Murabıt valisi ku­mandasında Kutende (Cutanda) savaşına 1 7 Rebiülahir s 14'te ( 16 Temmuz 1120) ka­tıldığını bildirmektedir. Aragon Kralı ı. Al­fonso 'nun Şe!Gn (Jalon) bölgesini ele ge­çirerek Doğu Endülüs'e giden yollara ulaş­masını engellerneyi hedefleyen bu savaş­ta Murabıtlar yenilmişlerdi, ı. Alfansa da Şelun ve Jiloca vadilerini ele geçirmişti. Alfansa 522 (1128) yılında da Malina de Aragon'u almış. Malina'nın yöneticileri Endülüs bölgesine (Andalucia) göç etmek zorunda kalmışlardı. İbn Galbun bu sıra­da Malina'nın emiri idi.

İbn Galbun'un iki oğlunun Murabıtlar'ın yıkılışından sonra Runde (Randa) ve Şe­riş'in (Jerez) yöneticileri olduğu rivayet edilmektedir. Bunlardan Ebü'l-Gamr 541'­

de ( 1146) Muvahhidler'i tanımış ve onlar­la iş birliği yaparak İşbiliye'nin kuşatılma­sında, Ceziretülhadra'nın (Aigeciras) Mu­

rabıtlar'dan alınmasında ve VII. Alfansa Kurtuba'yı (Cordoba) tehdit ettiğinde Muvahhidler'e yardımcı olmuştur. Ebü'l­

Gamr muhtemelen Kont Sancho Girne­no'un kumanda ettiği bir orduya karşı İşbiliye bölgesinde 552 (1157) veya SS3 ( 1158) yılında yapılan Zaabuka (Zağa bO­

le) savaşında öldürülmüştür. Diğer oğlu Ebü'l-Ala ve torunları da Muvahhidler'e

karşı sadakatieriyle tanınmışlardır.

İBN GALBÜN, Ebü'I-Hasan

BİBLİYOGRAFYA :

İbnü 'I-Esir. el-Kamil, Xl, 150-151; İbn İzari. el­Beyanü'l-mugrib(Kettani) . s. 61, lll; A. Huici , Historia politica del imperio almohade, Tetuan 1956, 1, 383; a .mlf., Historia musulmanade Va­lencia y su regiôn, novedades y rectificaciones, Valencia 1970, ll, 147-150; a.mlf., "Un nuevo manuserita de al-Bayan al-mugrib", al-Anda/us, XXIV/1, Madrid 1956, s. 83-84; a.mlf .. "Nuevas aportaciones de al-Bayan al-mugrib sobres los almoravides", a.e., XVIII ( ı963). s. 321; a.mlf .. "lbn Ghalbün", Ef2 (İng . ), lll , 770-771; Poema de Mio Cid (ed . R. Menendez Pidal). Madrid 1958, str. 866-869, 1463-1559, 2634-2688, 2880-2885; R. Menendez Pidal. La Espana del Cid, Madrid 1969, s. 498-502; P. Guichard , Struc­tures sociales "orientales" et "occidentales " dans l'Espagne musulmane, Paris-The Hague 1977, s. 317; M. J. Viguera. Aragôn musulmiın, Zaragoza 1988, s. 238-240; Colin Smith. "Ibn Ghalbün: Muslim Governor of a Frontier Prov­ince in Medieval Spain", al-Masaq, IX, Leeds 1996-97' s. 23-44.

~ MARlA-PAZ TORRES-PALOMO

ı İBN GALBÜN, Ebü'l-Hasan

-,

(..:.ı,# 0-1' ~' .9-!i)

Ebü'l-Hasen Tahir b. Abdilmün'im b. Ubeydillah b. Galbfın

el-Halebt el-Mısrt (ö. 399/1009)

Kıraat alimi. L _j

Halep'te dünyaya geldi. Babası gibi o da büyük dedesi Galbun'a nisbetle İbn Gal­bun diye meşhur oldu. Eymen Rüşdi Sü­veyd, Ma'rifetü'l-~urra'ın Beyrut baskısı nüshasında (1 . 369 ), Zehebi'nin otuz ile elli bir yaşları arasındakiler için kullanılan "kühule" kelimesini zikrederek, "KühGlet yaşlarında öldü" demesinden ve hocala­rının vefat tarihlerinden hareketle onun 347 (958) yılı civarında doğmuş olabilece­ğini ileri sürmekteyse de aynı eserin mü­ellif tarafından genişletHip pek çok tas­hih yapılarak kaleme alınan istanbul bas­kısı nüshasındaki (ll, 699). "Zannıma gö­re öldüğünde altmış yaşlarında idi" ifa­desine bakıldığında 339'da (950) doğdu­ğunu söylemek mümkündür.

İbn Galbun. ilk bilgilerini tanınmış bir alim olan babasından almış olmalıdır. Ki­tdbü's-Seb'a'yı, bizzat müellifi İbn Mü­cahid'den dinleyen Ali b. Muhammed el­Muaddel el-Halebi'den okudu. Babasıyla birlikte Mısır'a yerleşerek burada baba­sından ve Ebu Adi, Abdülaziz b. Ali, Ah­

med b. Abdülaziz b. Büdhün gibi alimler­den kıraat tahsil etti. İbn Büdhün'ün 359'­da (970) vefat ettiği dikkate alınırsa (Ze­hebl, Ma'ri{etü 'l-kurra', ll . 610) Mısır'a gi-

499