16
Fundashon pa m Konsumidó Ekseso di Saiu ta malu pa bo Salú Ki ora bo ta paga ku bo Credit Card Garantia ekstra Komparashon di preis riba wasmashin Fundashon pa Konsumido 35 afia sirbiendo nos komunidat!

Fundashon pa m Konsumid³

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Fundashon pa m Konsumid³

Fundashon pa m Konsumidó

Ekseso di Saiu ta malu pa bo Salú Ki ora bo ta paga ku bo Credit Card Garantia ekstra Komparashon di preis riba wasmashin

Fundashon pa Konsumido 35 afia sirbiendo nos komunidat!

Page 2: Fundashon pa m Konsumid³

, PROLOGO

"Bida a bira karu" "Mi salario ya no ta yega mas" Esa ki ta remarkenan ku nos ta tende tu r dia di nobo.

Realidat ta ku kosto di bida ta wordu afektá dor di desaroyonan ku nos komo konsumidó no semper por influenshá. Preis di kombustibel ta subi den eksterior, skarsedat di sierto komestibel riba merkado internashonal, kosechanan ku ta frakasá. Faktornan ku t in nan konsekuensianan riba nos ekonomia i kada unu su situashon finansiero. Loke ta hasi, dia pa dia, mas difísil pa nos por kumpli ku nos obligashonnan di tur luna.

Pa por brinda kabes na e situashon nobo aki nos mester kuminsá na kibra ku e kustumber di polítika di abestrus. Nos tin ku aseptá ku awor mas ku nunka a yega e momento pa hisa kara i enfrentá e realidat i kuminsá pone prioridatnan, plania nos gastunan i sina bisa nó na tur loke nos no por paga.

Di nos banda, Fundashon pa Konsumidó, lo sigui duna su aporte den esaki dor di hasi mas kom­parashonnan di preis, kalidat i servisio i informá nos hendenan tokante esakinan. Nos lo bringa pa mas kontról dor di gobiêrnu i tambe bini ku mas lei ku ta protehá nos konsumidónan. Pero tambe nos ke bai den bario i skolnan pa eduká i konsien­tisá esnan ku mester pa nos tur sa nos derechi komo konsumidó.

Kontrol di preis ta importante. Mes importante ta pa promové kompetensha sano entre komersian­tenan 1 hasi posibel pa partidonan nobo tambe por konkurí riba nos merkado. Práktika ta dem­ostrá ku esaki ta alsa kalidat di produktonan i mehorá e preis riba merkado. Pa hasi esaki un Outondat di Kompetensia ta e instituto nesesario pa sigurá un merkado hustu, balansa i transpar­ente. Fundashon pa Konsumidó sigur lo duna tur apoyo nesesario pa por yega na e imple­mentashon di e outoridat aki mas pronto posibel.

Marc Marshall

KO NTE N I DO volumen no. 12

Ekseso di saiu ta Pag. 1

malu pa bo sa lú

Paga pa garantia Pag. 2

ekstra ta nesesario?

Un konsumidó Pag. 3- 4

konsiente

ta adaptá su

komportashon

den t empunan difísil

Programa di Pag.4

konsientisashon

I nvestigashon Pag. 5 -6 - 7

Wasmashin full-

outomáti ko i semi-

outomátiko

Ki ora bo ta paga Pag. 8

ku bo credit card?

Algun tep pa spar Pag.9

sen ora di hasi

kompra di komestibel

Usa koriente na midi Pag. 10

Ban kombati Pag. 11

debenan chiki

Lifia di keho Pag. 11

Kosnan ku portá e Pag. 12

dentista no ta bisabu

Dikon nos mester di Pag. 12

Lei pa protehá

konsumidó

Page 3: Fundashon pa m Konsumid³

Hopi saiu ta malu pa salú i por ta kousa di problemanan di kurason i ardu, pa motibu ku bo preshon ta subi. Ademas konsumo di saiu na gran kantidat ta malu pa bo nirnan i por kondusí na rísiko di hafía kanser na stoma. Apesar di esaki, tõg ta parse ku no ta tur hende ta tene kuenta ku e realidat aki.

lnvestigashonnan ta mustra ku nos kurpa tin mester di un pa dos gram di saiu pa dia. E kantidat aki no mag surpasá 6 gram di saiu pa dia. Den práktika ta hopi difísil pa kontrolá esaki dor ku tres kuart di e saiu ku nos ta konsumí ta den nos kuminda diario manera entre otro pan, keshi i karni.

Aki ta sigui tres motibu pakiko e fabrikadó ta agregá hopi saiu den su produktonan: saiu ta un ingrediente importante ku ta duna smak; e ta sõru pa e produkto dura mas largu i e ta hopi barata. E industria ta insinuá ku ta hopi difísil pa redusí saiu den produktonan pa e simpel echo ku sin saiu e produkto no tin sabor mas. Pera tin investigashon ku a saka afó ku konsumidónan ta kustumbrá fásil ku ménos saiu den un produkto, si bo redusí e uso di saiu paso a paso. Saiu ta determiná tambe e smak di e kuminda. Tin diferente alternativa pa saiu ku ta un tiki mas saludabel pa kurason i ardu, manera entre otro kaliumzout, i speserei fresku.

No ta difísil pa traha un bon sous pa kuminda ku ingredientenan fresku pero hopi di nos ta preferá di usa kualke meks di berdura empaketá ku ta bende den supermerkado.

Consumentenbond di Hulanda a hasi un investigashon riba algun produkto ku tambe ta wõrdu bende den supermerkadonan lokal. Nos ta hafíá importante pa informábo kuantu saiu e produktonan aki ta kontené.

Remarkabel ta e Honig Special Kruiden Mélange pa nasi Goreng. Si bo kome e sous aki den boso tres, kada

EKSESO DI

SALU TA MALU ,

PA BO SALU persona ta konsumí 4.8 gram di saiu õf si ta den boso dos, bota kome un seru di saiu di 7.2 gram. Honig ta bisa ku e la saka e produkto aki for di merkado pero por sosodé ku ainda e ta na benta den algun supermerkado.

SALU OEN KRUIDENMIXEN

Knorr Itatiaans Macaroni Euro-.hop~r Macaroni&~ t• Honig Vertrouwd Macaroni en spaghetti Milar10 Macaronl-Spaqhetti

Knorr Kruidenpasta Macaroni tradizionale Honi Vertrouwd Macaroni en spaghettl MrditE>rra<tn

AH Macaroni&spaghetti Oeticato Macaroni en Spa hetti

Inproba Nasi Goreng AH Nasi Sp("Ciaal

Conimex Nasi Goreng O)awa Nas1 oTBami Goreng _____ ~

Conimex Nasi s~c:iaat Honig Vertrouwd Nasi spec:!"o'-'aa,--1 ----~~..,:.; .~ Knorr Oosters Nasi

Honig Speciaal Kruidenmelange voor Nasi Goreng

., '~ .• - dllq -- ··d•t

Fuente: Consmentenbond Hulanda

c

c

c

c

Riba otro empakenan di Honig kruidenmix ta propagandá ku Honig ta " E base di un kuminda salú". Pero ku mas di 2 gram di saiu pa porshon den e Nasi Special i e Macaroni i Spaghetti Mediterraan bo no por tuma esaki na serio. Esun ku a skor promé ku delaster di mas malu for di e têst ta e meks pa nasi di marka Albert Heijn ku un kantidat enorme di entre 3 pa 4 gram di saiu pa persona dependiendo di e porshon.

Sigun e investigashon, tin kruidenmix ku ta kontené porsentahenan di hasta 20% di saiu. Si tõg bo ke prepará un kuminda ku kruidenmix i tambe keda alerta riba uso di saiu, ta mihó pa no usa saiu den aros àf spaguêti i baha man tambe na otro produkto ku ta duna smak manera kêchap i sambai. Den un kuchara di kome di Zoete Ketjap tin 2 gram di saiu i den un kuchara di te di sambai 0.36 gram di saiu. Un kuchara di kome di kêchup tin 0.67 gram di saiu.

Mester tene kuenta ku tin hopi produkto mas ku ta kontené porsentahenan haltu di saiu manera entre otro pizza, chips, sàpi na puiru o den bleki i soseishi

Konsumidó 1

Page 4: Fundashon pa m Konsumid³

PAGA PA GARANTIA EKSTRA TA NESESAR/0? Garantia di fábrika kombiná ku

garantia ekstra por resultá bo hopi

kostoso siendo ku e tipo di garantia

aki no ta ojresé hopi mas ku loke lei ta

stipulá.

Garantia di fábrika ta algu totalmente otro for di

garantia legal. Komo konsumidó bo a sera un akuerdo

ku e bendedó (e pakus) i no ku e fabrikante. Si bo haiia garantia di fábrika esei ta los i separá for di e

garantia legal di e bendedó. E ora ei abo por eksigí

garantia di tantu e bendedó komo di e fabrikante di e

produkto, a base di nos Kódigo Sivil. Kàrda si, ku

mayoria fabrikante ta duna e konsumidó ménos

derechi ku e tin a base di lei. Si e komersiante bisa e

konsumidó pa tuma kontakto ku e fabrikante esaki no ta korekto: e bendedó ta i ta keda, komo e persona ku

a sera e akuerdo ku e konsumidó, responsabel i e persona ku bo mester prosedé kontra dje.

E último aiianan ta un kustumber ku e bendedó na ora

di kompra di un produkto elektróniko ta bende e

konsumidó garantia adishonal. E garantia adishonal

aki ta un produkto komersial di e industria. E konsumidó ta haiia e garantia di fábrika (hopi bia un

àf dos aiia) grátis na ora di kumpra e produkto i

semper tin e garantia di e bendedó (asina ku e produkto tin diskonformidat, asta despues ku e tempu

di e garantia di fábrika pasa e konsumidó tin derechi

pa drecha àf kambia e produkto). Pakiko e ora ei nos

mester kumpra e garantia adishonal? E konsumidó ta

haiia mas derechi di loke e tin a base di e garantia di

fábrika i e garantia legal? Ta p'esei wak bon kiko

ekstra e garantia adishonal tin di ofresé, sino bo por ta

paga pa bo derechinan legal na lugá di e garantia adishonal. E bentaha di garantia adishonal ta si ku ora

tin un defekto na e produkto den e periodo ku bo a kumpra e garantia adishonal, komersiante i fabrikante

no tin problema pata trata di drecha i hasi kambio.

Abo lo tin ménos mal komprendementu.

Konsumidó 2

Bon servisio ta obligá pa lei

E komersiante ta obligá pa lei, komo un di e partido­nan di e kontrato, pa brinda bon servisio despues di benta. Esei ta inkluí ku e komersiante mester kumpli su debernan legal. Den kaso ku un komersiante mester hasi gastunan na un aparato ku no ta konforme, pa por kumpli ku bo derechinan legal, e por eksigí su gastunan bek di for di esun seka ken e a kumpra e aparato (e importadó àf fabrikante). Ta esaki a bende e aparato ku tin defekto na e komersiante. AI final e gastunan lo yega kaminda di berdat nan mester ta, serka e fabrikante ku a trese e aparato defektuoso riba merkado. Esaki kisas lo sina e fabrikante pa siguiente bia invertí den produktonan di mihó kalidat.

H a si bo keho na tem pu ! ! !

E konsumidó no mester perdê tempu pa hasi keho serka e bendedó. Lei, den artíkulo 7:23 Kódigo Sivil ta bisa ku e konsumidó mester informá e bendedó "den un tempu rasonabel" despues ku e defekto keda konstatá. I tambe partisipá na e bendedó ku e produkto kumprá tin diskonformidat. Si bo no hasi keho na tempu bo interes legal por kaduká.

Tuma kontakto mesora ku Fundashon pa Konsumidó

Ku loke a keda bic;a den e artíkulo aki abo komo konsumidó ta haiia un bista di e tópiko di garantia. Pasobra kada kaso den práktika ta otro mester analis'é kada bia di nabo i wak kua ta e mihó solushon den e kaso spesífiko ei . Ademas ta hunga un ràl ku e leinan legal, e reglanan tokante garantia di fábrika i posiblemente e reglanan di e garantia adishonal por ta kompliká. Den e kasonan aki e konseho ta pa tuma kontakto ku Fundashon pa Konsumidó pa asistensha.

Page 5: Fundashon pa m Konsumid³

r

Un konsumidó konsiente ta: adaptá su komportashon den tempunan difísil

Preis di kombustibel a subi i esaki ta pone ku preis di tur kos por subi. Esaki ta trese ku n'e ku awor mas ku nunka ta importante pa nos manehá nos rekursonan finansiero bon pa nos por kumpli tur luna ku nos nesesidatnan i debernan. Nos tin ku bira mas konsiente kon ta hasi mihó uso di nos entrada. Den esaki ta importante pa nos traha un presupuesto familiar.

Sinta huntu ku bo famia i repasá turbo gastunan mensual. Gastunan mensual ta gastunan ku bo tin tur luna. Den bo gastunan mensual tin kosnan ku ta básiko pa un hende por biba (manera hür, kuminda, awa, koriente, telefon) i tin gastunan ku ta ekstra (bai sine, dibertishon, bai fitness, kásalàn). Evaluá den bo gastunan unda por hasi adaptashon pa bo por man­tené e gastunan mas abou posibel. Den bo gastunan ekstra hopi biaha tin espasio pa hasi esaki. Gastunan mensual ta por ehempel: 1. Hür/hipotek 2. Koriente 3. Awa 4. Telefon, internet 5. Kabel di TDS/Direct TV 6. Transporte

7. Abonamentu (korant, kásalàn, fitness) 8. Kuminda i pana di bisti 9. Seguro 1 O. Dibertishon

Puntra bo mes, na unda mi ta hasi h o pi gastu? Pa bo por ekonomisá bo mester sa na kiko bo sen ta bai i ta dispuesto pa trese kambio den bo gastunan. Pone prioridat den loke bo kier logra ta hopi importante den esaki. Nos kier duna algun sugerensha riba puntonan kaminda bo por kàrta den bo gastunan.

Fiansa Pago di un fiansa i kompra pa paga na kuota tambe ta konta den bo gastunan mensual. Evaluá semper promé ku bo hasi un fiansa si esaki ta realmente nesesario. Bo por skohe tambe pa spar poko poko i kumpra loke bo kier mas despues. Si bo tin ku hasi un fiansa, kompará semper interes i kondishonnan di krédito ku tin riba merkado i skohe loke ta kumbiní abo mas. Tambe evitá di kumpra na kuota; bo no por negoshá un deskuento i e preis ta kasi semper mas haltu ku si bo kumpra kesh. E interes ku bota paga riba esaki tambe ta haltu.

Konsumidó 3

Page 6: Fundashon pa m Konsumid³

Kuminda Ta fásil pa kàrta den bo gastunan di komestibel. Tin kosnan básiko ku bo por hasi pa logra esaki, manera traha lista di kompra, kumpra solamente loke ta nesesario, no dispidí kuminda i hasi mas uso di ofertanan. Fuera di esakinan nos por spar hopi sên si nos baha man na kome kuminda riba kaya i prepará nos mes kuminda. Si nos ta kumpra tur dia FI. 7,- na desayuno i FI. 15 ,- na lunch, nos lo spar FL. 11 0,= pa siman si nos mes prepará esaki na kas! Laga nos hasi komementu afó algu insidental i pa okashonnan speshal. E ta baha gastu i ta mas mihó panos saiu tambe. Pana Kompra di pafia i sapatu ta gastunan ku mester tene kuenta ku n'e tur luna. Esaki no ta nifiká si ku mester kumpra tur luna. Ta bon pa plania kiko tin mester i na ki momento ta kumpra. Si bo hasi esaki bo por tene kuenta ku baratio i otro ofertanan ku por tin. Tin temporada den kua bota hafia bon oferta. Por ehêmpel, na kuminsamentu di afia despues ku pakusnan a kaba di hasi inventario i tambe den e temporada di fakansi promé ku afia eskolar kuminsá. Na momento di kompra no gasta hopi sên riba kosnan muchu "trendy" . Bo no por sigui usa nan pa hopi tempu. Pone énfasis mas bien riba kalidat i modêlnan ku ta mas neutral. Kumpra pafia ku bo por kombiná ku otro kosnan ku ya bo tin den bo kashi. Ta importante tambe pa bo lesa riba e etikêt kon mantené e pafia ku bo ta kumpra. Si bo ta kumpra hopi pafia ku mester hiba laundry esaki ta bira un gastu adishonal pa bo pàtmàni. Dibertishon Plania adelantá kuantu sên bota gasta pa luna na dibertishon i tene bo na esaki. Pensa bon si ta kumbiní bai happy hour àf fiesta tur siman. Bo por skohe tambe pa opshonnan ku ta kosta ménos manera por ehêmpel hür pelíkula pa wak na kas. Pa mantené bo mes fit tambe bo por skohe pa opshonnan ku ta kosta ménos, manera !anda, kana àf kore baiskel. Nos tin e tendensia di ku dibertis­hon por sosodé solamente pafó di kas, pero tin hopi kos ku nos por hasi na kas ku lo asta benefisiá nos relashon familiar. Gastunan di awa i elektrisidat Awa i elektrisidat ta gastunan inevitabel. Sin embargo tin hopi kos ku nos por hasi pa baha e gastunan di tur luna. Unu hopi importante ta di no desperdisiá awa dor di laga kranchi kore pàrnada àf laba outo i muha mata ku slan. Un kranchi ku ta lêk àf yena

Konsumidó 4

wasmashin ku awa i laba djis tres pida pafia tambe ta kosta sên. Pa ku uso di koriente tambe tin kosnan ku nos por hasi pa baha gastu. Paga lusnan ku no tin mester, paga televishon àf radio si niun hende no ta mira- àf skuchando, no tene porta di frishidêr habrí pàrnada, regulá bo uso di erko.

Telefon Pa hopi di nos telefon ta algu indespensabel awendia. Pero e ta un di e gastunan mensual tambe kaminda hopi sên ta bai. Ta importante pa nos plania kuantu sên nos kier gasta na esaki i kàrta den nos uso di telefon . Puntra bo mes si nabo kas tur hende tin un propio selular ku ta nesesario pa tin un telefon di kas tambe. Si bo tin internêt na kas, ta nesesario paga pa internêt riba bo telefon tambe? Ora di hasi uso di ofertanan pa telefon selular, hasi bo mes e pregunta si ta realmente nesesario pa por ehêmpel paga pa servi sio di "text message" ku kisas bo no ta usa. Limitá bo yamadanan di telefon i no papia bai gol! Tambe sem per ta bon pa kompará servisio i produkto­nan di e kompanianan di telefon i skohe e loke ta kumbiní bo mihó.

PROGRAMA DI KONSIENTISASHON

Fundashon pa Konsumidó den luna di sêptêmber lo asistí den un proyekto di Ministerio di Desaroyo Sosial, Labor i Bienestar, ku meta prinsipal pa konsientisá nos konsumidónan. Nos lo trata temanan manera: kon pa hasi bo eskoho na momentu di kompra, influensha di propaganda riba eskoho di un konsumidó, kon traha un presupuesto i unda bo por akudí na momentu ku diskubrí preisnan inhustu, produktonan kaduká àf defisiente. Den nos próksimo edishon nos lo bin ku mas tokante di e tema aki.

Page 7: Fundashon pa m Konsumid³

WASMASHIN FULL-OUTOMÁTIKO I SEMI- OUTOMÁTIKO

PREIS, GARANTIA I KONDISHONNAN DI KOMPRA ADISHONAL Konstantemente nos ta risibí keho tokante servisio i garantia di produktonan i ku e komersiante no ta dispuesto pa drecha e dano manera nos Kódigo Sivil ta preskribí. Pues promé ku bo kumpra algu kompará e kondishonnan di benta ku otro bendedónan.

Mayoria komersiante ta duna 1 àf 3 /una di garantia i nos ta aseptá esaki sin mas. Kiko awor si bo aparato mester daíia despues di e período di garantia?

Ta bon pa tene na kuenta ku na momentu ku un

komersiante duna bo garantia pa di un àf tres luna,

abo komo konsumidó konsiente tin ku puntra bo

mes ta dikon e komersiante ta duna un garantia pa

un período kàrtiku i ta kiko e garantia aki ta enserá.

Tuma na konsiderashon ku ta e período kàrtiku aki

so e komersiante ta para tras di loke e ta bende.

Pasombra si e sa ku ta kalidat e ta bende e lo ta

dispuesto pa duna abo komo konsumidó mas

tempu di garantia. Na momentu ku e artíkulo dana

mayoria komersiante ta keda para riba e período di

garantia ku nan ta duna.

Garantianan ku ta limitá bo derechinan ta kontra di lei. Den kuadro di e limitashon di e derechinan di

konsumidó Fundashon pa Konsumidó na febrüari 2011

a entrega e gobiernu aktual e konsepto di lei pa

introdukshon di un "small claim court" ku pa

ananan kaba nos fundashon ta bagando p'e . Un

"small claim court" ta un sistema legal fásil sin

muchu komplikashon ku lo yuda e konsumidó ora

ta trata di disputanan ku un komersiante riba

sumanan chikí. Paso aktualmente pa bo prosedé un

kaso legal ta hopi karu. E proseso ta tuma hopi

tempu i ta bini ku tur sorto di rísiko. Gastunan di e

prosedura legal ku bo mester paga pa hiba e kaso

korte ta hopi haltu i kisas mas haltu ku e suma ku lo

bo ke bai korte p'e.

Den kuadro ariba menshoná nos a hasi un

investigashon riba servisio i garantia di kompra di

wasmashin. E investigashon a tuma lugá den luna di

yüli 2011. E nuebe establesimentunan ku a duna

nan koperashon na e investigashon aki ta Baba's,

Bon Prijs, Building Depot, Coshel, La Curaçao,

Omni, Polytronica, Senor Barata, i Wimco.

For di e investigashon nos por a konkluí, ku e

establesimentu kaminda e konsumidó ta hana mas

garantia pa kompra di un wasmashin ta Coshel.

• Coshel ta ofresé 2 afia di garantia tantu riba e

wasmashinnan full-outomátiko i semi-outomátiko

ku nos a kompará. Omni i Wimco tambe a skor

bon den e investigashon aki ofresiendo e konsumidó

1 afia di garantia tantu riba e wasmashin

full-outomátiko i semi-outomátiko.

• Bon Prijs, Building Depot, La Curaçao, i Polytonica

ta ofresé riba wasmashin full-outomátiko 1 afia

di garantia i semi-outomátiko 3 luna di garantia.

• Baba's ta ofresé 6 luna di garantia riba wasmashin

full-outomátiko i semi-outomátiko.

• Senor Barata ta ofresé 6 luna di garantia riba

wasmashin full-outomátiko i 3 luna riba semi­

outomátiko.

Konsumidó 5

Page 8: Fundashon pa m Konsumid³

z -I V')

<! ~ V')

~ z o I V')

<! ~ a: o u.. z -_J

UJ CC

~

Wimco Wimco Wimco Baba's Baba's Baba's Baba's Baba's Omni Omni Omni Omni Building Depot Building Depot Building Depot Building Depot Bon Prijs Bon Prijs Bon Prijs Bon Prijs Polytronica Polytronica Polytronica Polytronica Polytronica Polytronica La Curacao La Curacao La Curacao La Curacao Coshel Coshel Coshel Coshel Coshel Senior Barata Senior Barata Senior Barata Senior Barata Senior Barata

semi-automatic full-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic semi-automatic full -automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic semi-automatic semi-automatic semi-automatic full-automatic full-automatic

10 7

8 10 5

7.5 10 10 11 6.5 10 13 15 6.5 10 8.2 15 9

13 5

10 7

9 10 5

8.2 10 8

10 13 12 5 8

11 6.5

10.5 5

7.5 10 6 7

fl. 475.00 fl. 975.00 fl. 1,150.00 fl. 1,400.00 fl. 350.00 fl. 399.00 fl. 425.00 fl. 1,099.00 fl . 925.00 fl. 332.00 fl. 443.00 fl. 955.00 fl . 975.00 fl. 379.00 fl . 519.00 fl.1,169.00 fl. 999.00 fl. 375.00 fl . 475.00 fl. 790.00 fl . 1,150.00 fl. 299.00 fl . 599.00 fl. 450.00 fl. 799.00 fl.1,499.00 fl .l,299.00 fl. 350.00 fl . 425.00 fl.1,356.00 fl.1,299.00 fl. 350.00 fl. 525.00 fl. 550.00 fl . 475.00 fl. 850.00 fl. 349.99 fl. 349.99 fl. 649.99 fl . 499.99 fl . 599.99

1jaar 1 jaar ljaar 6 maanden 6 maanden 6 maanden 6 maanden 6 maanden 1 jaar 1 jaar 1jaar 1jaar 3 maanden 3 maanden 1 jaar 1 jaar 3 maanden 3 maanden 1jaar l jaar 3 maanden 3 maanden 3 maanden 6 maanden 1jaar l jaar 3 maanden 3 maanden ljaar 1 jaar 2 jaar 2 jaar 2 jaar 2jaar 2jaar 3 maanden 3 maanden 3 maanden 6 maanden 6 maanden

gratis gratis gratis gratis fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 25.00 fl . 55.00 fl . 55.00 fl . 55.00 fl . 55.00 gratis gratis gratis gratis fl . 35.00 fl . 35.00 fl. 35.00 gratis gratis gratis fl . 35.00 fl . 35.00 fl. 50.00 fl . 50.00 gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis

gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis fl.60.00 fl . 60.00 fl . 60.00 fl .60.00 gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis grat is gratis gratis gratis gratis

fl. 60,00 fl. 60,00 fl.60,00 fl. 60,00 fl.60,00 fl . 50,00 fl. 50.00 fl. 50,00 fl. 75,00 fl. 75,00 fl.60.00 fl. 60.00 fl.60.00 fl. 60.00 fl. 85.00 fl. 85.00 fl. 85.00 fl. 85.00 fl. 45,00 fl. 45,00 fl. 45,00 fl.45,00 fl. 95,00 fl. 95,00 fl.95,00 fl. 95,00 fl. 95,00 fl . 95,00 fl. 35,00 fl. 35.00 fl. 35,00 fl. 35,00 gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis gratis

Toploade r Frontloader Frontloader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Frontloader Toploader Toploader Toploader Toploader Frontloader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader Toploader

120 v 220 v 220 v 220 v 60HZ 60HZ 60HZ 60HZ 60HZ 50HZ 50 HZ 50HZ 50HZ 110V 110 V 220 v 220 v 50HZ 50HZ 220V llO V

50HZ 60 HZ 50HZ 220 v 220V 50 HZ 50HZ 50HZ 60HZ 50HZ 50HZ/60HZ 50HZ/60HZ 50HZ/60HZ 50HZ 50HZ/60HZ 60HZ 50HZ 60HZ 60HZ 60HZ

nee nee nee nee ja ja ja ja ja nee nee nee nee ja ja nee nee nee nee ja ja nee nee nee nee nee nee nee nee ja nee nee nee nee nee ja ja nee ja ja ja

<::) <::)

<::) vi' " "" <::) ...... ,.) ::. <") c .

Q:l <::) fi::, c:. <::) ::.

'c:. vi' c c: " Q:l ~ . .g c: fi::, c: ~ g ~ ~ Q:l c: ~ .g ~ ~ § ~ 'i: CQ ~ ~ C:!::: \.O ~ ~ c .:J ~ ~ -o c ~ .. -o ~ 'i: s ·-

1::1 ::; E E ~ g ~ ::J

:§ -~ ~ ~ ·:; E •r: O Q:l c~ ~

Page 9: Fundashon pa m Konsumid³

Establesimentunan ku ta hasi entrega na kas grátis ta: Coshel, Bon Prijs, i Wimco. Polytonica ta entrega grátis

na momentu ku e artíkulo surpasá sierto montante.

Gastunan di transporte di entrega na kas: • Baba's fi. 25,-.

• Omni fi. 25,-.

• Sefíor Barata fi. 30,- pa Banda bou.

• Polytronica fi. 35,-.

• Building Depot ta apliká dos preis fi. 55,- te na

Jandoret i pa Banda bou fi. 75,- .

• La Curaçao tambe ta apliká dos preis: fl.35,- i pa

entrega di artíkulo riba fl.1000,- e ta kobra fi. 50,-.

Gastunan di transporte den tempo­rada di garantia Pa kualke problema den temporada di garantia tur e

establesimentunan ta duna e servisio grátis ku eksep­

shon di Omni. Omni ta apliká dos preis pa transporte

den período di garantia: fi. 60.- te ku Jandoret i pa

Banda bou fl.75.-. Omni ta konsiderá e suma di

transporte komo un forma di bàrg paso por sosodé

ku algu por a pasa ku no ta kai bou di garantia. Si e

dano ta algu ku kai bou di garantia e konsumidó ta

hafía su sen bek.

Gastunan di transporte pafó di temporada di garantia Coshel i Sefíor Barata ta grátis. La Curaçao ta kobra

fl.35,-, Bon Prijs fi. 45,-, Wimco fi. 60,- i Building

Depot fi. 85,-. Baba's ta apliká dos preis: fl.50,- pa

semi-outomátiko i fl.75,- pa full-outomátiko. Omni ta

apliká dos preis pa transporte: fi. 60.- pariba di brug i

pa Banda bou fl.75,-. Polytronica ta e establesimentu

ku e preis mas haltu pa transporte despues di garantia

ku ta fi. 95. -

Remarkenan • Coshel ta rekomendá pa usa un regulator ku su

artíkulonan pa un durashon mas largu

• Baba's no ta para garantia si bo usa bo aparato sin

un transformator.

• tur preisnan ta sin OB

Tuma bon nota ku tin komersiante ta apliká di un 1 te 2 afia di garantia tantu riba wasmashin fu/1-outomátiko i semi-outomátiko i sin importá e preis di e artikulo. Sea un konsumidó eksigente i no aseptá ménos. Di e forma aki bo ta obligá komersian­tenan pa kambia nan maneho.

ALERTA KONSUMIDÓ DI KÓRSOU SEA ALERTA I PUNTRA KIKO GARAN­TIA TA ENSERÁ PROMÉ KU BO SERA KUALKE AKUERDO DI KOMPRA SI E GARANTIA TA KONTRA DI BO DERECHINAN KU TA ANKRA DEN LEI ÓF KONTRA DI BO PRINSIPIONAN TA REKO­MENDABEL PA BO ASERKÁ OTRO ESTABLESIMENTU I KOMPARÁ TIN ESTABLESIMENTU KU TA KOBRA KONSUMIDÓ FREIGHT & DUTY (KARGA I INVOERRECHTEN) PA KAMBIA POR EHÉMPEL UN KÓMPRÉSÓR DEN PERIOOO DI GARANTIA MAYORIA KOMERSIANTE TA DUNA 5 ANA DI GARANTIA RIBA KÓMPRÉSÓR NA MOMENTU KU E KÓMPRÉSÓR DANA E KOMERSIANTE KE PA ABO KOMO KONSUMIDÓ PAGA GASTU­NAN DI KARGA I DERECHONAN DIIMPORTASHON KUAL NO TA KOREK TO PA EVITÁ ESAKI INFORMÁ FOR DI PRINSIPIO DI E KOMPRA KON TA PARÁ KU GASTUNAN DI KÓMPRÉSÓR DEN PERIODO DI GARANTIA

Konsumidó 7

Page 10: Fundashon pa m Konsumid³

Kl ORA BO TA PAGA KU BO CREDIT CARD?

Un credit card ta un forma universal pa paga. Pero tombe e ta un manera di fia.

Na promé lugá bo tin ku paga un abono pata miembro tur afia (membership f~e). Esaki ta varia entre 36 i 105 doler merikano dependiendo di e tipo di credit card. Tambe bo tin ku tene kuenta ku si bo ta bai hasi uso di e posibilidat pa paga poko poko, bota paga un interes di entre 12 pa 18% riba e saldo habrí di bo credit card pa afia.

Hopi biaha bo ta pensa ku no ta importá kon bo ta paga: kesh, ku debet àf credit card. Pero no ta tur biaha esaki ta kuadra pasombra tin diferensha entre e diferente maneranan di paga. I esaki por tin influensha riba bo situashon finansiero. Ora bo bai hasi kompra ta importante pa sa kon bota paga i ki tipo di manera di paga bo ta usa. Paso esaki tin efekto riba bo gastunan di tur dia.

Un bon manera pa paga ora bota bai kome, ta pin of kesh . Esaki tambe ta bon ora ta hasi kompra pa kosnan chikí i tambe e ta un manera pa no kumpra kosnan ku no tin mester.

Ki ora bo ta usa un credit card? Bo por hasi mayoria di pago ku bo karchi di banko di bo kuenta koriente àf spar (debit card) na kasi tu r pakus i otro establesimentu. Bo por paga via di e mashin di pin sin ningun gastu adishonal. Tog tin okashon den kua ta mas fásil pa hasi uso di un credit card: • Paga den eksterior. Na mayoria pais ta aseptá un credit

card komo forma di pago, tantu den euro komo na doler merikano. Paga ku credit card ta evitá ku bo ta kana ku hopi sen kesh i plaka ekstranhero.

• Hür outo o reservá kamber di hotel; den ámbos kaso ta mas fásil usa bo credit card komo borg na lugá di paga ku sen kesh. Ademas no tin gastu inkluí pa hasi esaki.

Konsumidó 8

• Hasi kompra via di Internet; riba hopi wepsait ta credit card ta e úniko manera di pago ku ta wordu akseptá. • Kompra na un balor grandi; paga ku credit card ta kumbiniente ora di hasi un kompra di balor grandi. Bo no tin mester di kana ku hopi sen kesh na man i hopi biaha bo transakshon ta sigurá. Tene kuenta si ku esaki ta konsehabel solamente na momento ku bo tin e sen di spar i bo ta bai paga e montante ku bo a usa di e credit card den un bia na fin di luna. Tambe ta eksistí e posibilidat di transferí plaka riba e kuenta di bo credit card pa kubri bo kompra. Tur hende mester por usa nan credit card de bes en kuando. Esaki ta bon paso asina e persona por konstruí un bon imágen finansiero. Bo mester anda sabí ku bo credit card paso bo ta kumpra aworakí pa paga despues. Paga un montante di sen tur luna por, pero si bota paga montantenan chikí ku credit card lo bo por akumulá un debe grandi lihé.

Kon ta sintá ku e interes kubo ta paga riba bo credit card? Si bo ta paga kesh of ku pin bo no tin e prekupashon nan ei. Asina bo por evitá e gastunan di interes. Por lo demas tur banko ta kobra interes sea bo paga fin di luna of poko poko.

En realidat bo tin ku usa credit card ora bo ta hasi kompra nan grandi i ora bo sa ku bo por paga esaki bek. Si no tin un emergensia àf un kompra plania no usa credit card. Solam ente si bo sa ku bo mester paga esaki bek bo por usa bo credit card. Si bo no tine sen pa hasi esaki no paga ku credit card, sigui paga ku kesh of pin. Asina bo sa ki ora bo a yega bo límite i bota skapa di paga interes riba e kompra.

Benefisio • Forma di hasi pago komo fasilidat di krédito. • Aseptashon di credit card mundu henter: den pakus,

restorant i riba internet. • E montante ta wordu kita fin di luna.

Desbentaha • lnteres haltu na momentu ku paga den termino. • Fasilidat ta buta ku no por paga tinu kuantu sen a gasta.

Page 11: Fundashon pa m Konsumid³

Konsumidó 9

Page 12: Fundashon pa m Konsumid³

USA KORIENTE NA MIDI

Uso efisiente di bo aparato-i nan elektróniko por dunabo un redukshon konsiderabel riba bo kuenta di Aqualectra.

-n PI' L.&.-:1

• Purba di pone pafía den e wasmashin manera ku e ta indiká si ta 8 kilo di pafía e ta tuma no pone dos kilo pa kada laba. Purba mas tantu ku ta posibel pa paga tur aparato na lugá di laga nan keda riba standby. Esaki tambe ta konta pa charger o di telefon, microwave i rice-cooker ku ta keda innesesari­amente den stàpkontakt.

• Remplasá bo erko y bo frishider ku tempu, paso si un kómpreser ta hopi bieu e ta ranka mas koriente pa e fria. Limpia bo frishider por lo ménos dos bes pa afia paden y pafó. Un frishider limpi ta fria mihó. No hinka kuminda kayente den frishider. Lag'é fria promé, pa evitá ku e ta ranka mas koriente pa e fria bon.

• Sóru pa e frishider ta sera bon, i purba pa e keda ménos habri i wàrdu habrí ménos.

• Kumpra un erko ku ta pas ku grandura di kamber. Un erko muchu chikitu àf muchu grandi ta gasta koriente di mas.

• Trata di tene bentana i porta sera mas tantu posibel pa asina e erko no mester traha duru pa fria e kamber. Evitá pa solo no pasa bini paden, televishon i lus tambe ta manda kayente.

• Na momentu ku bo disidí pa kumpra artíku lo elektróniko, e mihó eskoho ta pa artíkulonan ku ta spar koriente.

Konsumidó 10

Nos ta iluminá nos kas pa un protekshon i ta bon pa nos bai ofer pa sparlamp. Un sparlamp ta bai dies bahia m~s largu ku

n ll~minashon ta despues di frishider, droger i vnzer, e loke ku ta hala mas koriente den su totalidat. Poko poko pera di lus lo sali for di sirkulashon. Ta sabí pa bo pasa ofer pa uso di sparlamp, paso fin di luna lo bo nota esei riba bo kuenta di koriente. Si bo tin ku kambia bo pera di lus pa un s~arlamp, r~partí e kantidat di watt di e pera d1 lus dor d1 kuater. Un pera di lus di 60 watt ta iluminá mesun tantu ku un sparlamp di 15 watt.

Gloeilamp Spaarlamp ....._

25 watt 5-7 watt 40 watt 8-10 watt 60 watt 11-15 watt 75 watt 14-20 watt

100 watt 20-25 watt

• Paga bo lus semper na momentu ku bo ta bandoná e aria iluminá. Si ta sparlamp bo tin, paga nan tambe na momentu ku bo bandoná e aria.

• Si bo tin lampi ku ta dim remplasá esaki pa un ku ta iluminá ménos. Bai ofer pa sparlamp ku por kombiná ku sensor pa iluminá solamente ora un hende yega na bo porta. Sparlamp ta kosta un tiki mas, pero bota wàrdu rekompensa despues dor ku bolo paga ménos na koriente i e sparfamp ta dura mas largu.

Page 13: Fundashon pa m Konsumid³

, BAN KOMBATI DEBENAN CHIKI

Hopi debe chikí chikí huntu por bira un peso grandi riba bo budget. Ku asta ku e konsekuensha di hafiabo ku e molester di deurwaarder na bo porta. Un posibilidat ta ku bo por hasi un solo fiansa i ku esaki bo mes ta paga tur e debenan chikí chikí i asina tin un mihó bista riba bo gastunan. Tene na kuenta kubo no mester sigui hasi debe riba e espasio finansiero ku bo ta hafia despues di e finansia­mentu aki. Sino no tabatin sentido pa a hasi niun fiansa paso ta mas haltu so bo debenan ta bira. Otro opshon ta pa usa entrada ekstra, por ehempel bo sen di vakashon, pa likidá algun di e debenan chikí chikí. Asina bo ta paga ménos interes. Tambe bo por buska informashon si ta kumbiniente pa konsolidá turbo debenan. Aki bo aserka instansianan finansiero ku e petis­hon pa tuma ofer turbo debenan . Korda kompará e interes ku bo tin ku paga i e termino den kual esaki por tuma lugá. Un kos si: promé ku bo sera kualke akuerdo lesa e kondishonnan ya bo sa presis si esaki ta kumbiní bo si of no. I si bo logra konsolidá bo debenan, ta bon pa bo pone e sobra sen di loke bo tabata paga na debe un banda riba un kuenta di spar.

LI NA DI KEHO UNDA ABO KOMO KONSUMIDÓ

POR HASI REKLAMO? Diferente instansha di gobiernu a kuminsá habri li fia di keho kaminda nos komo konsumidó por hasi pregunta, pasa keho i tambe hasi denunsia di violashonnan di lei.

Bureau Telecommunicatie & Post a habri un li fia di keho kaminda por bel pa problemanan ku Aqualectra i Curoil. Tambe por yama e number aki pa problemanan ku telekomunikashon manera si den un área bo provider di telefon selular no tin alkanse. E number di telefon ta: 9222.

Ministerio di Desaroyo Ekonómiko, pronto lo bin ku un li na di keho kaminda por hasi reklamo tokante entre otro violashon di preisnan máksimo, violashon di lei di etiket i produktonan, manera produkto sin preis o preisnan ku ta varia na kaha i den reki. Pero tambe pa ku a eksesonan di preis riba nos merkado lokal. Por lo pronto por pasa kehonan via mail pa [email protected].

Ministerio di Salubridat Públiko, Medio Ambiente i Naturalesa su li na di keho pa tu r loke ta konserní higiena, produktonan ku pasa fecha di vense­mentu, situashonnan a-higiéniko den restorant. Por manda mail na [email protected] of yama na number di telefon: 9345.

Nos lo sigui informá nos konsumidónan tokante lifíanan nobo di keho ku habri i tambe bringa pa mas li na di keho wordu habrí ya ku nos tin kaminda pa kana na momentu di un reklamo. Korda ku sem per por tum a kontakto ku Fun­dashon pa Konsumidó pa kualke pregunta o keho. 462-6666 Of mail [email protected]

Konsumidó 11

Page 14: Fundashon pa m Konsumid³

KOSNAN KU PORTÁ E DENTISTA NO TA BISABU

SKEIRU BO DJENTENAN PROMÉ KU E KUMINDA Si bo ta bai kome kuminda zür manera grapefruit óf zürkol ta bon pa bo skeiru bo djentenan promé. Despues di kome bakteria y kuminda ta hasi e boka zür. Zür ta hasi e glazür di bo djente­nan moli y dor di esei hasié vulnerabel. Si bo skeiru bo djentenan e ora ei bota kita e glazür. Normalmente e skupi ta neutralisá y rekuperá e mineralnan den e boka. Si e proseso aki ta andando i bo bai skeiru bo djentenan bo ta dana e proseso natural den bo boka. Pues si tin kos zür riba e menú skeiru djente promé. Pero tambe bo por skeiru dos bes pa dia manera bo ta kustumbrá.

MANTENÉ BO MES NA 3 ALIMENTASHON Tur hende ku ta vulnerabel pa buraku na djente, tin bentaha ku un simpel kambio di bida di no kome nada di kos dushi entre di alimentashon. Estudio a proba ku komementu di kos dushi entre alimentashon ta dana djente mas lihé.

REFRESKONAN "LITE" TAMBE TA MALU PA BO DJENTENAN E suku den refreskonan normal ta alimentá bakteria ku ta hasi dano na bo djentenan. Bo djentenan difísil por soportá e zür ku tin den e koolzür di e refreskonan i ta hasi e glazür moli. Refreskonan "lite" tambe ta kontené e zür ku ta kome glazür. Pero si nan ta ménos danino ku refresko normal. Anasa y djus nan sítriko tambe ta malu. Algun dentista ta bisa mihó bo bebe un glas di awa pa limpia bo boka .

TUMA 80 SEDANTENAN NA ORA. Despues di un bishita na djentista si bo mester tuma sedante, ta mihó bo bebe nan na un ora stipulá. No ta bon pa bebe sedantenan huntu ku alkohól.

Konsumidó 12

DIKON NOS MESTER DI LEI PA PROTEHÁ KONSUMIDÓ?

Fundashon pa Konsumidó lo bai proponé pa gobiernu bini ku un Lei pa Protekshon di Konsu­midó. Pakiko nos mester di esaki?

Pa ta posibel pa kanselá un kontrakt despues di un periodo obligatorio di un óf dos ana kada luna na lugá di ta mará na un periodo largu atrobe.

Pa obligá tur komersiante pa pone preis di servrsronan manera gastunan ekstra di sms, telefon, komishon i provishon pa kumpra un produkto óf servisio.

Pa bin ku un komishon independiente pa disidí ora abo tin un keho kontra di un komersiante i e no ta koperá.

Pa tin un fondo di garantia pa ora nan dai bo outo sin bo sa ta ken, óf e kousante no ta sigurá, bo no keda ku debe i sin outo.

Pa stop ku seramentu di awa pa debe di koriente i di telefon pa debe di internet.

Pa por tin reglanan ku ta bisa denter di kuantu tempu un kompania mester reakshoná riba bo keho.

Pa tur kompania di gobiernu ta obligá pa tin un sistema i lina di keho i tur ana mester publiká un rapórt tokante su maneho di keho.

Pa pane ku un komersiante no por kambia su Kondishonnan General sin bo permit.

Pa obligá tur banko pa informábo, di adelantá i na manera kla, kuantu sen e ta kobra pa un trans­ferensha (mensual), uso di bankomátiko, uso di credit card, i na interes riba bo fiansa:

Pa garantia riba tu r loke nos kumpra ta ankra den lei. ...

Page 15: Fundashon pa m Konsumid³

KohamMtu ~~sw&e!': di s()YI.oer ......................................................................... ...................... ) .......................... .

Si bo sanger no ta koha un kàrta chikí por laga bo sangra muri. Pera kohamentu di sanger tambe por ta kousa di malesanan manera, trombose di vena, atake selebral i embolia pulmular

EMBOLIA PULMONAR

TROMBOSE DI VENA

Obstrukshon di un arteria den e pulmon ta "longembolie" Majoria biaha e ta wordu okashoná dor di un obstruk­shon di un arteria den e pia (DVT) ku ta los bin pega den e arteria di pulmon o selebro

ILLUSTRASHON ROGIER TROMPLRT WWW MEDICAL ART.NU

Pulmonan i parti di vesicula di e pulmon indikashon di un obstrukshon

Arteria/vena di pia ku un

-- "stolsel" di sanger ku ta bai ariba

Den kabes un selebro ku un obstrukshon __

den un arteria/vena "stolsel" di sanger

Den un kurason un "stolsel" di sanger ku ta bai ariba

witte bloedcel - - -

rode bloedcel __ _ _

bloedplaatje . - - -

stollingseiwit --

Defektonan den un arteria/vena ta produsí sierto substansia, ku ta

pane ku e pa let anan ta pega na otro

di fo rma ku asina ta forma un stolsel.

Komienso di formashon di un kabuya di fibranan

tambe ta ser forma, manera un net.

Aki den sélulanan kora y otro partinan

ku tin den sanger lo pega i forma un

obstrukshon

"BOEZEM FI BRI LLEREN"

Un kambio den e ritmo di kurason ku ta buta, ku e kambernan di kurason no por kontraha bon. Esaki por okashona u "stolsel" di sanger ku por okashona un infarto

Page 16: Fundashon pa m Konsumid³

Fundashon pa Konsumidó

Konsumidó Alertá

Ta un produkshon di: Fundashon pa Konsumidó

Kordinashon General: Jessica de Palm

Redakshon: Marc Marshall

Sirkulashon: 10.000 êksemplar

Pa kualke informashon, tep õf reklamo tuma

kontakto ku Fundashon pa Konsumidó na:

Telefon: 462-6666

Fax:462-6350

E-mail: [email protected]

Kompetensha i Konkurensha

"Ta importante pa den nos ekonomia tin kompetensha i

konkurensha entre komersiantenan. Mas posibilidat mester

wàrdu krea pa mas komersiante por habri negoshi pa asina

tin mas bendedó di produkto i servisionan aki na Kàrsou " ku

ta konkurí ku otro .. "

"Mas negoshi kompitiendo pa bende su produktonan lo

nifiká ku kada komersiante lo hasi mas esfuerso pa trese

bon produkto i servisio pa tene abo komo konsumidó

kontentu i kumprando seka die.

"Esaki lo trese preisnan mas barata, servisio di mihó kalidat i

kondishonnan di benta ku ta faboresé nos komo

konsumidó. Paso e komersiante ku ke destaká lo ke distinguí

su mes di otronan ".