Îðøèë

Óëààíáààòàð õîòûí öýöýðëýãæèëòýíä ºäèé áîëòîë õýðýãëýæ èðñýí 14 îâãèéí 29 òºðºëä

õàìààðàõ 47 ç¿éëèéí ìîä, ñººãèéí òàðõàö, áîòàíèê øèíæ, ¿ðæ¿¿ëýõ àðãà, àøèãëàõ õýëáýðèéí

òàëààð òîäîðõîéëîëòûã õèéæ, öààøèä ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí øèíæèéã íü õàðãàëçàí òàðèõ

óðãàìëàà ñîíãîí, òàðüæ óðãóóëàõ íü õîòûã öýöýðëýãæ¿¿ëýõ áîëîí îð÷íîî òîõèæóóëæ ñàéõàí

áîëãîõîä òóñ áîëíî.

Áèä íîãîîí ìîä, íîãîîí îð÷èíã¿éãýýð ýíý çóóíä ¿ë àìüäàð÷ ÷àäíà.

Ñýäâèéí ¿íäýñëýë

Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûí áîõèðäëûí õýìæýý ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýð÷èìòýé íýìýãäэж байгаа

нь азоны давхарга нимгэрч дэлхийн дулааралтай холбоотой бөгөөд хүн амын эрүүл мэнд,

хүрээлэн байгаа орчинд сөргөөр нөлөөлж байна.. Ү¿íýýñ ãàðàõ õàìãèéí ãîë àðãà çàì áîë

íîãîîí áàéãóóëàìæ ëàíäøàôò õèéõ ÿâäàë þì. Íîãîîí áàéãóóëàìæ íü

àãààðûã öýâýðø¿¿ëæ ÷èéãø¿¿ëäýãýýñ ãàäíà áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ãàäíàõ ºí㺠òºðõ,

õ¿ì¿¿ñèéí àæèëëàæ àìüäðàõ òîõüòîé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, õîòûí ýêîñèñòåìèéã çîõèöóóëæ

áàéäãààðàà ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé.

Íýã ãà îé ìîä ñººã íü 18 ñàÿ øîî ìåòð àãààðûã öýâýðø¿¿ëæ, óòàà óíèàðûí 30-35 %-èéã ººðòºº

øèíãýýäýã áºãººä ºâëèéí óëèðàëäàà íàâ÷ øèëì¿¿ñã¿é áîëñîí ¿åäýý ÷ àãààðûí áîõèðäëûã 40 %

õ¿ðòýë áàãàñãàæ äóó ÷èìýýã èõýýõýí áóóðóóëäàã. Яëàíãóÿà íàâ÷èò ìîä äóó ÷èìýýíèé 30 %ã

çàìõðóóëæ òîîñ øîðîîã 20-76 % õ¿ðòýë ººðòºº øèíãýýæ õýò õàëàëò áîëîí õºðºëòèéã 2-3 õýì

áóóðóóëàí õîò ñóóðèíä áè÷èë óóð àìüñãàëыг áèé áîëãîäîã.

Àñôàëüò ÷óëóóí çàì òàëáàé á¿õèé áàðèëãà áàéãóóëàìæ èõòýé ãàçàð àãààð èë¿¿ õàëóóí

á¿ã÷èì áàéäàã òóë òýð õàâèéí íîãîîí áàéãóóëàìæ íü îð÷èí òîéðíûõîî àãààðûí ÷èéãøèëèéã 4-7 %

нэмэгдүүлж íàðíû õýò õàëàëòûã 10-15 äàõèí áàãàñãàäàã ãýæ ýðäýìòýä нотолжээ. ¯¿íýýñ

¿çýõýä íîãîîí áàéãóóëìæèéí à÷ õîëáîãäîë àñàð èõ áºãººä энэ нь манай орны боловсрол

соёлын газрын салбар болох их дээд сургуулиудад х¿¿хэд сурагч, оюутан залуус, багш,

ажилчид ихээр төвлөрсөн байдаг учир тэдэнд зориулсан ногоон байгууламж, тав тухтай

байдал, амрахад зориулсан зориулалтын талбай туйлын хомс байдаг. Тиймээс ¿¿íèéã çºâ

òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëýõýä ñýäâèéí ¿íäýñëýë îðøèíî.

Ñýäâèéí øèíýëýã òàë

Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûã áîõèðäóóëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íýã áîë àõóéí áîëîí

¿éëäâýðèéí ãàðàëòàé хог õàÿãäàë, óòàà òîðòîã, òîì æèæèã óóðûí çóóõ, ãýð õîðîîëëûí óóðûí

çóóõíààñ ãàð÷ áóé óòàà óíèàð, àâòî ìàøèíààñ ãàð÷ áóé ò¿ëøíèé óòàà ãýõ ìýò÷èëýí àñàð

èõýýð áîõèðäîæ áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð íîãîîí áàéãóóëàìæèéí òºëºâëºëò ìîä, áóò ñººã,

öýöýðëýãò áàéãóóëàìæ òºëºâëºæ ºãºõ øààðäëàãàòàé. Èéìä áèä Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí Çàéñàí

òîëãîéä áàéðëàõ պ人 Àæ Àõóéí Èõ Ñóðãóóëèéí áàðèëãà äèçàéí áîëîí ãàäíà äîòîð òàëûí íîãîîí

áàéãóóëàìæèéã òºëºâëºæ Ìîíãîë îðîíä òºäèéã¿é ãàäààäûí ºíäºð õºãæèëòýé áóñàä îðíóóäûí Иõ

Дýýä Сóðãóóëèóäòàé ä¿éöýõ¿éö çàãâàð øèéäëèéã òóñãàæ, îþóòíóóäûí ñóð÷ áîëîâñðîõ, òàâ

òóõòàé áîëîí ºí㺠¿çýìæòýé öýâýð îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõ, ìºí ãýðýëò¿¿ëýã, çàì òàëáàé, óñàí

îðãèëóóð, àðõèòåêòóðûí çîõèîìæ ýëåìåíò¿¿äийн îíîâ÷òîé øèéäë¿¿äèéã òусгахад îðøèíî.

Ñýäâèéí çîðèëãî, çîðèëò

պ人 Àæ Àõóéí Èõ Ñóðãóóëèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äèçàéí, ò¿¿íèé íîãîîí áàéãóóëàìæ

áîëîõ ìîä, áóò, ñººã ÷èìýãëýëèéí óðãàìàë, öýöýãò áàéãóóëàìæ, àðõèòåêòóðûí áàãà ýëåìåíò

çîõèîìæóóäûã çàãâàð áîëãîí ãàðãàæ, ìºí ëàíäøàôò àðõèòåêòóðûã ººðèéí îðîíä õºãæ¿¿ëýõ,

äîòîð ãàäíà òîõèæîëòûã èæ á¿ðíýýð íü òºëºâëºæ äýëõèéí æèøèãò íèéöñýí òîì ñóðãóóëü

áîëãîõîä ñýäâèéí çîðèëãî îðøèíî. Ýíýõ¿¿ çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä äàðààõ çîðèëòóóäûã òàâüæ

áàéíà. ¯¿íä:

Òóõàéí á¿ñ íóòãèéí áàéãàëü öàã óóð, õºðñ, ôèçèê ãàçàðç¿éí îíöëîãèéã ñóäëàõ

Íîãîîí áàéãóóëàìæèéí øèéäýë áîëîí àðõèòåêòóðûí ýëåìåíò¿¿äèéí øèíýëýã òàëûã ñóäëàх

Íîãîîí áàéãóóëàìæ òºëºâëºëòèéí çóðãóóäûã äàðààõ ïðîãðàìóóäûã àøèãëàæ ¿éëäýõ

Atocad

Photoshop

3D max, Archicad

Ñóäëàãäñàí áàéäàë

Ìàíàé îðíû îéí ñàí 18.3 ñàÿ ãà áºãººä îé ìîäîîð á¿ðõýãäñýí òàëáàé íü 12.9 ãà áóþó íóòàã

äýâñãýðèéí 8.2 %, ¿¿íýýñ øèëì¿¿ñò íàâ÷èò ìîäíû îéí òàëáàé íü 10.5 ñàÿ áóþó 6.7 % áàéãàà

áºãººä ýíý ¿ç¿¿ëýëòýýð îéí íººöººð õîìñ îðíû òîîíä áàãòäàã. Ìîíãîë óëñ Àçè òèâèéí òºâ õýñýãò

îðøäîã áºãººä äàëàé òýíãèñýýñ àëñëàãäсàí ýõ ãàçðûí ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé, õóð òóíàäàñ

áàãàòàé, äàëàéí ò¿âøíýýñ äóíäæààð 1580 ì äýýø ºðãºãäñºí îíöëîãòîé.

Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 42.5 % ãîâü öºëèéí á¿ñ ýçýëæ áàéíà. Мîíãîë îðîí ãàçàðç¿éí

áàéðøèë, óóð àìüñãàëûí íºõöºë, ãàçàð íóòãèéí ãàäàðãûí õýâ øèíæ, ýêîëîãèéí òîãòîëöîîíû õóâüä

öºëæèëòèéí àþóëä ºðòºõ íýí ýìçýã, ÷èéã äóòìàã õóóðàé á¿ñ íóòàãò áàãòäàãèéí óëìààñ ãàí,

öºëæèëòºíä íýðâýãäñýýð èðñýí.

պ人 Àæ Àõóéí Ñóðãóóëü íü àíõ 1950-ààä îíîîñ õîéø Öýðãèéí ýìíýëýãèéí çîðèóëàëòààð

áàðèãäàæ áàéñàí. Ýíý ¿åä óëñ òºðèéí øèíý÷ëýëò ãàðñíû óëìààñ ýíý áàðèëãûã àøèãëàõ

øààðäëàãàã¿é áîëñîí. 1958 îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëèéí çàðèì àíãèéã ñàëãàí ýíý áàðèëãàä

í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëñýí. Èíãýæ պ人 Àæ Àõóéí Ñóðãóóëü ¿¿ñýí áèé áîëñîí. Өíººäºð պ人 Àæ

Àõóéí Ñóðãóóëèéí ãàäíàõ íîãîîí áàéãóóëàìæ íü áóñàä ñóðãóóëèéã áîäâîë õàðüöàíãóé èõ,

àãààðûí õóâüä èë¿¿ öýâýð, ýðãýí òîéðîí òîì òàëáàéòàé çýðýã äàâóó òàëóóäòàé. Ñóë òàëûí

õóâüä ãýâýë íîãîîí áàéãóóëàìæ áîëîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õóâüä äèçàéí àðõèòåêòóðûí

øèéäýë òààðóó áîëíî.

Нэгдүгээр бүлэг

1.1 Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ áîëîí öýöýðëýãæ¿¿ëýëòèéí òºëºâ áàéäàë

Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ öýöýðëýãæ¿¿ëýëòèéã õ¿í àìûí àæèëëàõ àìüäðàõàä òîõèðîìæòîé ãîî

ç¿é, àðèóí öýâýð, ýð¿¿ë àõóéí íºõöëèéã õàíãàñàí õîòûí îðîí çàéí áè÷èë óóð àìüñãàëûí

òààëàìæòàé îð÷èíã áèé áîëãîæ õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ýëäýâ õîðòîé íºëººë뺺ñ õàìãààëàõ,

áàðèëãàæñàí íóòàã äýâñãýðèéí àðõèòåêòóð îðîí çàéí çîõèîìæèéã ñàéæðóóëñàí áàéõààð

òîîöîæ òºëºâëºíº. Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ õîò òîñãîíû íèéòèéí õýðýãöýýíèé çîðèóëàëòòàé

öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, öýöýðëýãò òºãºë, îðîí ñóóö, ¿éëäâýðëýëèéí, õîðîîëëûí ÷àíàðòàé

öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, öýöýðëýãò òàëáàé, öýöýðëýãò ãóäàìæ, ìîäîò ãóäàìæ áîëîí

ç¿ëýãæ¿¿ëñýí ãóäàìæ õàìààðàãäàíà.

Õÿçãààðëàãäìàë çîðèóëàëòòàé íîãîîí áàéãóóëàìæ:

Ñóðãóóëü, öýöýðëýã, ÿñëü, ýìíýëãèéí áàéãóóëàìæ, àâòî áîëîí òºìºð çàìûí, áàðèëãà

áàéãóóëàìæèéí õàìãààëàлòûí çóðâàñ, èðãýí îëîí íèéòèéí áàðèëãûí ýäýëáýð ãàçðûí

öýöýðëýãæ¿¿ëýëò îðíî.

Òóñãàé çîðèóëàëòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ öýöýðëýã:

Бîòàíèê öýöýðëýã îðîí ñóóöíû õîðîîëëûã ¿éëäâýðèéí ãàçðààñ òóñãààðëàñàí õàìãààëàëòûí á¿ñ,

ãóäàìæ òàëáàéí öýöýðëýãæ¿¿ëýëò ãóó æàëãà çýðýã õºðñíèé ýâäðýë, ýëñíèé í¿¿ëò çýðãýýñ

õàìãààëñàí íîãîîí ñóóëãàö áîëîí ãîë ãîðõè, íóóð öººðìèéí ýðãèéí õàìãààëàëòûí çóðâàñ, õ¿÷òýé

ñàëõè, ýëñ öàñíû õóíãàðàëòààñ õàìãààëñàí íîãîîí áàéãóóëàìæ îðíî. Õîò òîñãîíû íóòàã äýâñãýðò

íîãîîí áàéãóóëàìæийн öýöýðëýãæ¿¿ëэлт, áîëîí çàäãàé îðîí çàé õîðøñîí öîãöîëáîð á¿ñ òºëºâëºõ

íü ç¿éòýé. Õîò ñóóðèíы áàðèëãàæñàí íèéò

òàëáàéí 40 %- ààñ áàãàã¿é öýöýðëýãæ¿¿ëñýí

íóòàã äýâñãýð, ñóóöíû õîðîîëëûí áàðèëãàæñàí

íóòàã äýâñãýðèéí 25 %-ààñ áàãàã¿é íü

öýöýðëýãæ¿¿ëñýí íóòàã äýâñãýð ýçýëíý. Õîò

òîñãîíû òóõàéí îðîí íóòãèéí õºðñ, óóð àìüñãàëûí

íºõöºë, ìºíõ öýâäýã õºðñòýé ýñýõ, ò¿¿íèé ¿åèéí ã¿í çýðãèéã òîîöîæ ñóóëãàöûí òºðºë

çîðèóëàëò ò¿¿í÷ëýí ñóóëãàöûí ìàòåðèàëûã 纺âºðëºí àâ÷ðàõ áîëîìæ çýðýãò óÿëäóóëàí

öýöýðëýãæ¿¿ëýëò õèéíý. Èíãýõäýý õóó÷èí áàéñàí óðãàìàë, ÿëàíãóÿà ìîä, ñººã ¿ðæèë øèìòýé

ºíãºí õºðñèéã àëü áîëîõîîð õàäãàëàí ¿ëäýõ çàð÷èì áàðèìòàëíà. Öýöýðëэãèéí çîðèóëàëò áîëîí

íàð ñàëõèíû íºëººëºë àãààðûí áîõèðäîëò, õºðñíèé íºõöºë çýðýã òóõàéí íºõöºë áàéäàëòàé

óÿëäààòàéãààð ìîä ñººãèéí íýð, òºðºë, òàðèõ õýëáýðèéã ñîíãîíî. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí

ñóóðèéí í¿õ óõàõ, ãàçàð äîîðõ ñóâàã øóóäóó ìàëòàõ, ºíäºðæèëòèéí çóðãèéí äàãóó õºðñ

õóóëàõ çýðýã ãàçàð øîðîîíû àæëûí ¿åä ¿ðæèë øèìò õºðñíèé ÿëçìàãжñàí ºíãºí ¿åèéã 20 ñì,

ç¿ëãýí õºðñèéã 6-8 ñì õóóëæ àâñàí áàéх ёстой.

Óëèàñààð ãàíäóó ðàéîíóóäàä õóóðàé ñàëõèíààñ õàìãààëàõ, ãàöóóðàààð õîéä ç¿ãèéí

ðàéîíóóäàä õ¿éòðýëýýñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð õàìãààëàëòûí çóðâàñыг байгуулах

Îíöãîé îáúåêòóóäûã ò¿éìðýýñ õàìãààëàõ ãàëä òýñâýðòýé, ìîä ñººãººð öýöýðëýãæ¿¿ëýõ

Óñàí ñàí íóóð öººðìèéã õàìãààëàõ, ò¿¿íèé óóðøèëòûã áàãàñãàõ çîðèëãîîð óñ õàìãààëàëòûí

öýöýðëýã áàéãóóëàõ

Öýöýðëýãæ¿¿ëñýí òàëáàéã ìàëààñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð çàõààð íü 3-5 ýãíýýãýýð ºðãºñëºã

áóò, ñººã òàðüæ õàøèæ õÿçãààðëàõ,

Øàðèëûí ãàçðûí óðäóóð õºøèã õýëáýðýýð ìîä òàðüæ õààõ, öýöýðëýãæ¿¿ëýëò õèéõ òóñãàé

çîðèóëàëòààð áàéãóóëñàí íîãîîí áàéãóóëàìæóóä îðíî.

Íèéòèéí ýçýìøëèéí íîãîîí áàéãóóëàìæ:

Нèéòèéí ýçýìøëèéí íîãîîí áàéãóóëàìæ öýöýðëýãæñýí òàëáàéí àð÷èëãàà, òàðèàëàëò, íºõºí

ñýðãýýëò, ãýðýëò¿¿ëýã, ðåêëàì ÷èìýãëýëèéã áàéðëóóëàõ, çàñâàðëàõ, ¿åðèéí äàëàí ñóâãèéí

öýâýðëýãýý, áîðîîíû óñ çàéëóóëàõ, äàëä øóãàì ñ¿ëæýýíèé çàñâàð ¿éë÷èëãýý, àðõèòåктóðûí

æèæèã áàéãóóëàìæ õºøºº äóðñãàëûí çàñâàð çýðýã àæëûã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóä

õàðèóöàí ã¿éöýòãýäýã áºãººä ýäãýýð òîõèæîëòûí àæèëä õîòûí òºñ⺺ñ æèë á¿ð íýã òýðáóì

îð÷èì òºãðºã çàðöóóëäàã. Õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèíä æèë á¿ð 60-100 мян øèðõýã ìîä ñººã

òàðüæ 300-500 ìÿíãàí ìåòð êâàäðàò ç¿ëãèéã íºõºí ñýðãýýæ, 6-10 ìÿíãàí ìåòð êâàäðàò

талбайд öýöýã òàðüæ óðãóóëäàã. Öýöýðëýгæèëò íîãîîí áàéãóóëàìæèéí àð÷èëãààíä æèë á¿ð

170-200 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëäàã.

Óëààíáààòàð õîòûí îéðîëöîî 100 ãà ãàçàðò ìîä ¿ðæ¿¿ëèéí àæ àõóé áàéäàã áà ýíäýýñ æèë

á¿ð ìîä àâ÷ нèéòèéн ýçýìøëèéн гóäàìæ òàëáàéä нºõºн òàðèàëàëò õèéäýг.

Àðхèòåêòóðûн æèæèг áàéгóóëàìæ õºøºº äóðñгàë, Óëààнáààòàð õîòîä 18 óñàн îðгèëóóð , 86

õºøºº äóðñгàë áàéäàг. Õºøºº äóðñãàë àðõèòåêòóðûн æèæèг áàéãóóëàìæèéн çàñâàðò æèë

á¿ð 20-30 ñàÿ òºгðºгèéг õîòûн òºñâèéн óðñгàë çàðäëààñ ñàнõ¿¿æ¿¿ëäýг áºгººä 15-20 õºøºº

äóðñгàë çàñàæ øèнý÷èëäýг. Õîòûн õýìæýýнä нèéò 800 êì 250 гàðóé òºðëèéн õàéñ

õàìгààëàëò áàéäàг. Æèë á¿ð 10 êì õàéñ øèнýýð ñóóëгàæ, 20-25 êì õàéñ ñýðгýýн

çàñâàðëàäàг.

Гýðýëò¿¿ëýг ðåêëàì ÷èìýгëýë

Óëààнáààòàð õîòûн õýìæýýнä 5572

ø гýðýëò¿¿ëýг÷, 1800 гàðóé

ðåêлàìнû ñàìáàð áàéдаг. Õîòûн

гýðýëò¿¿ëýг ÷èìýгëýëèéн çàñâàð

¿éë÷èëгýý нü õîòûн òºñ⺺ñ æèë

á¿ð 300 ñàÿ òºгðºг çàðöóóëäàг.

Нèéòèéн ýçýìøëèéн нîгîîн áàéгóóëàìæ нü ïàðê, ñààä, ñêâåðü, áóëüâàð, àëëåé гýæ àнгèëäàг.

Нèéòèéн õýðýгöýýнèé нîгîîн áàéгóóëàìæ нü çºâõºн îðøèн ñóóг÷äûн àìðàëò çóгààëгûн àÿ

òóõòàé îð÷èнг á¿ðä¿¿ëýõ òºäèéг¿é á¿õ нèéòýýð çóгààëàн öýнгýõ, òîгëîõ, àìðàõ нºõöëèéг

á¿ðä¿¿ëнý. Öýöýðëýг нь ìîä, ç¿ëýгнээс гадна àðõèòåêòóðûн бага ýëåìåнò¿¿äээс бүрдсэн

байна Ýäгýýð элементүүдийн öýöýðëýгò ýçëýõ õýìæýý нü ¿éë÷ë¿¿ëýг÷äèéн òîîнîîñ

õàìààðна. Àñôàëüò áåòîн çàì òàëáàé 15-20 %, ç¿ëýг öýöýгò òàëáàé 25-30 %, ìîä ñººг 50-60 %

òóñ òóñ áàéнà.

Ногоон байгууламжийн үндсэн элементүүд

Хотын ногоон байгууламжийг бүрдүүлэгч нэгж хэсгүүд нь

ганц нэгээр юм уу хэсэг бүлгээр суулгасан мод сөөг, их

хэмжээний талбайд олноор тарьсан модод, гудамж замын

дагуу суулгасан модлог ургамал, таримал хашаа, ургамлан

хашлага, ногоон хана, хамгаалалтын зурвас, эмжээр зэргээс

бүрддэг. Эдгээр нэгжүүд нь хоорондоо ялгарах онцлогтой ба

түүнийг байгуулах ургамлыг зөв сонгон авч уран сайхнаар

хослуулан байгуулж чадсанаар хот суурин, байшин барилгын гадаад өнгө үзэмжийг

чимэглэж сайхан болгохын зэрэгцээ хүн амын эрүүл ахуйн нөхцлийг сайжруулж

тааламжтай орчинг бий болгодог.

Ганц нэгээр суулгасан мод сөөг/солитер/

Энэ нь зүлгэн дунд мод болон сөөгийг бусдаас

онцгойлон ганц нэгээр тарьж суулгасныг хэлнэ.

Ганцаарчилж суулгасан мод, сөөг нь тухайн орчныг

чимэглэж чадахуйц хэлбэр, өнгө үзэмж сайтай

шинэс, гацуур, хус, улиас, хайлаас, монос, голтбор,

гандигар зэрэг байна. Ганцаар суулгасан модонд

гол иш / штамб/ гаргаж титмийн хэлбэрийг

бөөрөнхий, шовгор, цац, бортого маягтай болгон гоёлын заслага хийсэн байх

шаардлагатай. Тэгэхдээ том модонд тухайн ургамлын ерөнхий өндрөөс хамаарч үндэсний

бүдүүвчээс дээш титэм хүртэл 1,5 м, намхавтар мод юмуу сөөгөнд 0,75-1,2 м хүртэл

мөчрийг тайрч цэвэрлэн гол ишийг гаргана.

Бүлэг мод сөөг / древесная группа/

Зүлэг бүхий талбайд мод сөөгийг 2

түүнээс дээш хэд хэдээр суулгасан

хэлбэр. Үүнд том мод 2-3 ширхэг, сөөгийг

түүний өндөр титмийн хэмжээ,

ургамалжуулж байгаа газрын талбайн их

багаас хамаарч 2 болон түүнээс олон ургамлыг хэсэгчлэн суулгана. Нэг хэсэгт нь нэг ба

хэд хэдэн өөр төрлийн мод сөөг байж болно. Мөн нэг төрлийн модыг өндөр нам байдлаар

ургуулах тохиолдолд танаж хяргахад тэсвэртэй ургамлыг сонгож авна.

Эгнүүлэн суулгасан мод сөөг /Аллейное насаждение/

Замын хажуугаар юмуу ямар нэг барилга байгууламжийн хоёр талаар гудамжинд нэг

эгнээгээр суулгасан модод юм. Энд шинэс, гацуур, нарс, зэрэг моддыг тарина. Мөн

цэцэрлэг паркийн хамгаалалтын зурваст нэг юмуу хэд хэдэн төрлийн мод сөөгийг эгнүүлэн

суулгана. Сөөгөөс долоогоно, нохойн хошуу, гүйлс,

чаргай, харгана, зэргийг тарьж болно.

Туж мод /Древесный массив/

Их хэмжээний талбайд олон зуун мод суулгасан байна. Нэг нь томоохон паркийн

байгууламжинд хэрэглэгдэх бөгөөд нэг

юмуу хэд хэдэн төрлийн мод сөөг ургуулж

болно.

Ногоон хана/зеленая/

Цэцэрлэгжүүлэлтийн зохиомжоос өвөрмөц

онцлогтой, барилга байгууламжийн хана, туурганд бүрхүүлж ургуулах юмуу асаж авирч,

ороож ургадаг. Ургамлын найлзуурыг нягтруулан

нэгэн хавтгайд ургуулахын тулд янз бүрийн

хэлбэртэй түшиг тулгуур, төхөөрөмж зангидан

тэднийг дамжуулан ургуулах юм. Бас унжиж

ургадаг ургамлыг дээвэр хананаас унжуулж

ургуулан ханыг бүтээсэн зохиомж юм. Танаж засах боломжтой, 2 м–ээс дээш өндөр

ургадаг мод сөөгийг нэг эгнээгээр ойрхон зэрэгцүүлэн суулгаж ногоон хана байгуулж

болно.

Боскеты

Энэ нь цэцэрлэг паркийн дотор зарим хэсгийг

бусдаас тусгаарласан байдлаар “г”, “п” маягтай

юмуу хагас дугуй “нум” хэлбэрүүдээр ихэвчлэн

нэг эгнээ мод сөөг суулган танаж хяргасан байна.

Таримал хашлага / живая изгорогдь/

Цэцэрлэгт талбайг хүний хөл хөдөлгөөнөөс хамгаалан тусгаарласан буюу паркийн

доторхи аль нэг хэсгийг нөгөө хэсгээс заагласан хашлага юм. Таримал хашлаганд

хэрэглэсэн ургамлыг танаж хэлбэржүүлэх эсвэл

засалт хийлгүйгээр өөрийнх нь төрх хэлбэрээр

гэсэн 2 хэлбэр байдаг. Таримал хашлаганд их

өндөр бус сөөгүүд нохойн хошуу, бүйлс, чаргай,

тавилгана зэргийг суулгавал тохиромжтой бөгөөд

танаж хэлбэржүүлэх, огтлоход тэсвэртэй

жимсгэнэт өрөл, хайлаас, удлиг харгана, гялгар

чаргай зэрэг байж болно. Таримал хашлагын өндөр /2-3/, дунд зэрэг /1-2/, намхан /0,5-1/м

гэж гурав хуваана.

Эмжээр /бордюр/.

Замын хашлаганы гадна тал, зүлэгний

захаар 0,5 м–ээс өндөргүй сөөг,

сөөгөнцөр тарих юм. Эмжээрт улаан

харгана, боролзгоно, сибирь шар мод,

монгол догор, сургар зэрэг хяргадаггүй

намхан ургамал, эсвэл намхан болгож болох ургамлыг тарина.

Фигурные зеленые изделия

Энэ нь хүн зориудаар ногоон ургамлыг янз бүрийн хэлбэр загвар гарган тавьсан ба зассан

амьтны болон геометрийн элдэв уран дүрс үүсгэсэн хийц юм. Энд мөнх ногоон болон

навч, шилмүүсээ гүвдэг навчит шилмүүст мод сөөг байхаас гадна îлîн наст өвслөг

ургамлыг дүрс гаргасан, үг бичсэн зохиомжууд хамаарна.

Байгаль цаг уур

Ìîнгîë îðнû нóòàг äýâñгýð нü òºâ Àçèéн õîéä óóëàðõàг õýñгèéг ýçýëæ äýëõèéн áºìáºðöгèéн

õîéä õàгàñûн äóнäàä ºðгºðºг¿¿äýä áàгòäàг áà äýëõèéн õºðñ öàг àгààðûн á¿ñ÷ëýëýýñ ¿çâýë

äóëààнû нººöèéн õýìæýýгýýðýý ñýð¿¿н óóð àìüñгàëòàé, ÷èéгøèëèéн õóâüä õóóðàé áà

õóóðàéøèëòòàé нóòàгò îðнî. Äàëàéн ò¿âøнýýñ äýýø 1580 ì ºðгºгäñºн 1569.9 ìÿн ì3 нóòàгòàé

ýõ гàçðûн óóð àìüñгàëòàé ìóæèä îðøäîг. Гàçàðç¿éн áàéðøëûн õóâüä Óëààнáààòàð õîò нü

ìîнгîë îðнû гàçàð òàðèàëàнгèéн òºâ á¿ñèéн ÷èéгëýгä¿¿ ñýð¿¿н äýýä á¿ñýä õàðúÿàëàгääàг

áàéнà.

Öàг óóðûн Óëààнáààòàð ñòàнöûн îëîн æèëèéн äóнäæààð àгààðûн äóнäàæ òåìïåðàòóð -3.50

ñ çàðèì æèë 50 ñ õ¿ðнý. ºâëèéн óëèðàëä àгààðûн òåìïåðàòóð -25-350 ñ õ¿ðòýë õýëáýëçäýг.

Æèëä äóнäæààð 250-270 ìì òóнàäàñ óнàäàгààñ 228 ìì äóëààнû óëèðàëä 4-10 ñàðä óнàäàг.

Àгààðûн õàðüöàнгóé ÷èéгøèë äóнäæààð 49% áàéнà. Öàñàн á¿ðõ¿¿ëèéн нèìгýн äºнгºæ 1-5

ñì áàéнà. Õºðñ нü 2.5-4 ì г¿н õºëäºнº. 4-5 ñàðä õºðñнèé óñнû ò¿âøèн èõ äîîøèëäîг ó÷ðààñ

õºðñнèé óñàн õàнгàìæ ýðñ ìóóääàг. Õºðñнèé äàâõàðгà õºëäñºнèé äàðàà öàñàн á¿ðõ¿¿ë

òîгòîæ 3-ð ñàðûн ñ¿¿ë÷ýýð õºðñнèé äàâõàðгà гýñýõýýñ ºìнº àðèëäàг ó÷ðààñ õºðñнèé

÷èéгèéн õóðèìòëàë нºëººг¿é. Õàâðûн óëèðàëä àðàé èë¿¿ òóнàäàñ óнàäàг. Óëààнáààòàð õîò

îð÷èìä õàâàð õîнîгèéн äóнäàæ òåìïåðàòóð +5 ñ-г äàéð÷ òîгòâîðòîé äóëààðàõ нü 5-ð ñàðûн 13

нààñ ýõýëнý. Нàðнû гèéг¿¿ëýëòèéн ¿ðгýëæëýõ õóгàöàà ¿¿ëøèëòèéн áîëîн гàçàðç¿éн нºõöºë

áàéäàë öàг óóðûн áàéäëààñ õàìààðнà. Òóõàéëáàë Óëààнáààòàð õîòûн нàðнû

гèéг¿¿ëýëòèéн õóгàöàà 5 ñàðä 288 öàг áàéñàн áîë, 7-ð ñàðä 258 öàг áóþó äàðóé 30 öàгààð

áàгà áàéгàà нü ýнý ñàðä нàðнû ºнäºð õàìгèéн äýýä öýгòýý õ¿ðäýг áîëîâ÷ ¿¿ëøèëò нü áóþó

á¿ðõýг ºäºð нýìýгäýæ èðäýгýýð òàéëáàðëàгäàнà. Нàðнû гèéг¿¿ëýëòèéн áîäèò õóгàöàà äýýðõ

нºõöºë áàéäëààñ õàìààðàн ºäðèéн ¿ðгýëæëýõ õóгàöààнû 50-80 %-г ýçýëäýг áàéнà. Гàçðûн

гàäàðгàä èðæ áàéгàà äóëààнû ¿нäñýн ýõ áóëàг нü нàðнààñ èðäýг нèéëìýë öàöðàг þì. Ýнý нü

нýг òàëààð àгààð ìàнäàë áîëîн ¿¿ë çýðýгò ñàðнèñàн ñàðнèìàë öàöðàгààñ á¿ðäýнý.

Ìîнгîë нóòàгò äóнäæààð 4000-4800 êàëîðè нèéëìýë öàöðàг нýг õàâòгàé äºðâºëæèн ìåòð

òàëáàéä нýг æèë òóñäàг áàéнà. Ìîнгîë óëñûн нèéñëýë Óëààнáààòàð õîò нü Õýнòèéн

нóðóóнû áàðóóн õýñýгò äàëàéн ò¿âøнýýñ äýýø 1500 ì ºнäºðò Áîгäõàн, Ñîнгèнîõàéðõàн,

×èнгýëòýé, Áàÿнç¿ðõ óóëñààð õ¿ðýýëýгäýн îðøäîг. Ñàëõèнû ÷èгëýë нü èõýâ÷ëýн áàðóóн

õîéнîîñîî ñàëõèëäàг.

Газрын гадарга хөрсний хэв шинж чанар

Áîãäõàí óóë íü ç¿¿íýýñ áàðóóí òèéø ÷èãëýñýí ãîë íóðóó ò¿¿íèé áóñàä ñàëáàð óóëñààñ

á¿ðäýíý. Áîãäõàí óóëûí õàìãèéí ºíäºð îðãèë íü äàëàéí ò¿âøíýýñ äýýø 2268 ìåòðò ºðãºãäñºí.

Öýöýý ã¿í þì. Áîãäõàí óóëàíä 2000 ìåòðýýñ äýýø ºðãºãäñºí îðãèëóóä á¿õèé ýðòíèé

òýãøðýëòèéí ãàäàðãà ãîëëîíî.

Òåêòîíèê ýëýãäëèéí õýâ øèíæèò õîòãîð, ã¿äãýð

Ýëýãäýë õóðèìòëàëûí õýâ øèíæèò õîòãîð, ã¿äãýð

Õóðèìòëàëûí õýâ øèíæèò õîòãîð, ã¿äãýð

Õºðñ íü ãàçðûí äàâõàðãàä ¿å ¿¿ñãýí ¿¿ñäýã. Õºðñ á¿ðýëäýõýä îëîí çóóí æèë øààðäàãäàõ

áºãººä ò¿¿íä öàã àãààðûí íºõöºëä áîëîí àìьòàí óðãàìëûí íºëºº èõ áàéõààñ ãàäíà ìèêðî îðãàíèçì

÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Ó÷èð íü àìüä îðãàíèçìóóä ¿õýæ ¿ðýãäýí õºðñºíä èõ õýìæýýíèé îðãàíèê

õîëüöûã á¿ðä¿¿ëäýã áàéíà. Áîãäõàí óóë íü Õàíãàé, Õýíòèéí áàðóóí ºìíºä õýñýãò îðøèíî. Óóëûí

áýë, õîðìîé, ãóó æàëãààð õîæóó ¿åä õóðèìòëàãäñàí õýìõäýñò ñèéðýã õóðäàñ, õàéðãà,

Ẻíöºã, áóë ÷óëóóòàé, öàéâàð ñààðàë ºíãèéí øàâðàíöàð ýëñýíöýð á¿òýöòýé áàéíà. óóëûí àð

òàëûí àìíû àäàã áîëîõ ãîëûí äýíæ îð÷ìîîð åðäèéí õàð õ¿ðýí õºðñ, Òóóë ãîë áîëîí ò¿ð óðñãàëòàé

ãîðõèíû òàòàì àì õºíäèéí íàì õîòгîр äàãóó íóãûí áîëîí àëþâèéí õºðñ òóñ òóñ òîõèîëäîíî. Ýíý

á¿ñèéí õºðñ íü õºíãºí, óñ øèíãýýõ ÷àäâàð ºíäºð õºðñ ¿¿ñãýã÷ ÷óëóóëàãò äàâñ áàãà

àãóóëàãääàã.

Õºðñíèé áîõèðäëûí õóâüä õºðñíèé 50 ãàðóé õºíäëºí îãòëîëîîñ ôèçèê òåõíîëîãèéí õ¿ðýýëýíãýýñ

õàð áà öàãààí òóãàëãà, çýñ, öàéð, íèêåëü, êîáàëü, õîðì, áàíàäè çýðýã 10 ãàðóé ýëåìåíòтэй нь

òîãòîîãдæýý. Óëààíáààòàð õîòîä õàð áà öàãààí òóãàëãà, çýñ, öàéð, áàíàäè çýðãèéí äóíäàæ

àãóóëàìæ íü íîãîîí á¿ñòýé õàðüöóóëàõàä 1.5-1.8 äàõèí èõ áîõèðäñîí. Áîãäõàí óóëûí àìíû

õºðñºíä õàð òóãàëãà, áàíàäè èõ áàéíà. ìºí õàð, öàãààí òóãàëãà, ìèøúÿê, õðîì, ìîëèáäåí çýðãèéí

àãóóëãûí øèíæèéí êîýôôèöèåíò ºíäºð áàéíà. áîãäõàí óóëûí àð, ºâºð àìóóäûí àäàã, Òóóë ãîëûí

äýíæ ãàçðààð õóðèìòëàëûí ¿éë ÿâöûí ¿ð ä¿íä ¿¿ññýí ñýâñãýð õóðäàñ äýýð àëàã ºâñ-¿åòýíò

õóóðàé õýýðèéí óðãàìàëøèë äîîð òàðõàíà. Óëààнáààòàð õîò нü гàçàðç¿éн ìóæëàëààð

хàнгàéн áèî óóð àìüñгàëûн õàгàñ ÷èéгëýг ºнäºðøèëòèéн á¿ñ÷ëýë á¿õèé хýнòèéн ºìнºä òîéðîгò

áàгòàнà. Ýнý á¿ñ нóòàг Õýнòèéн гîë нóðóóнààñ òàñàðõàé îðøèõ áîëîâ÷ õºðñºн á¿ðõýâ÷èéн

òàðõàëòûн õóâüä Õýнòèéн гîë нóðóóäòàé èæèë òºñòýé þì. Ýнä õàä àñгà á¿õèé òýгø îðîéä

óóëûн нóгûн õºðñ, гîëûн òàòàìûн õºðñ ò¿¿нýýñ äîîø îé òàéгûн õºðñ òîгòâîðæèæ àð ºâºð

õàæóóä áîëîн óóëûн ºðгºн àìóóäàä õýýðèéн õºðñ òàðõàнà.

Áîгäõàн óóëûн õàìгèéн èõ òàëáàéг ýçëýõ õºðñнèé гîëëîõ õýâ øèнæ нü òàéгûн õºðñ áºгººä

ò¿¿нèé òàðõàëòûн îнöëîг нü óóëûн îðîéä, õÿð, àð õàæóóä õàðèëöàн àäèëг¿é áàéнà.

Õýýðèéн óðгàìàëøèë äîð óóëûн õàð øîðîîн õºðñ òàðõàнà. Ýнý õºðñ нü ýëþâè-äåëþâèéн èõ

ñàéð ÷óëóóëгààñ õóðäàñ äýýð òîгòâîðøèõèéн õàìò óóëûн õàæóóгèéн ¿éë ÿâöàä áàéнгà

нýðâýгääýг òóë õºðñнèé ¿å äàâõàðгóóä нèìгýн õºðñ гàäàðгààñ ýõëýн ñàéð ÷óëóóëàг áàéнà.

Голын татмын хөрс:

ìàнàé îðîнä 1400 гàðóé гîë гîðõè ñ¿ëæèн óðñàæ нèéëáýð óðò нü 67000 êì õ¿ðäýг áàéнà.

Òýäгýýðèéн ýðýг õºâºº õºнäèé òàòàìûн äàгóó õ¿н çîн îëîн Ẻгнºðºн àìüäàðñààð èðñýн.

Áàéгàëèéн ëàнäøàôòóóä äîòîðîîñ õ¿н ìàëûн õºëä õàìгèéн èõýýð òàëõëàгäàæ òåõнèêèéн

нºëººнä нýðâýгäýæ, èõ à÷ààëàëòàé áàéäàг нü ÿàõ àðгàг¿é гîëóóäûн õºнäèé þì. Гýòýë ýнý

гàçàð нü åð人 óëñûн нèéò нóòгèéн 2 % õ¿ðýõòýé ¿г¿éòýé òàëбайг ýçýëäýг. Гîëûн òàòàì

õºнäèéн õºðñèéг ñóäëàõàä áàгàг¿é àнõààð÷ ÷èéг äóëààнû гîðèì øèì òýæýýëèéн áîäèñûн

õàнгàìæ гåîëîгèéн ¿ð àøèгèéн òàëààñ Óáóгóнîâ, Áàëàâêî, Áààòàð (1992,1994-1996,1998

îнóóäàä) гàðàë ¿¿ñýë ò¿¿õýн õºгæëèéн òàëààñ нü Ëûêîâ, Êîðçóì гàçàðç¿éн òàðõàëò

àнгèëàë гåîõèìèéн òàëààñ нü Äîðæгîòîâ, Áàòõèøèг нàð òóñ òóñ ñóäàëæ ¿çñýн. ßëàнгóÿà

Îðõîн, Ñýëýнгý, Òóóë гîëûн òàòàì õºнäèéн õºðñèéг ñàéн ñóäàëñàн áàéäàг.

Ìàнàé îðîнû гîëóóä èõýнõäýý óóëûнõ ó÷ðààñ óðñгàëûн ýõýн áà äóнä õýñýг нü õàâöàë ìàÿгèéн

нàðèéн õºнäèéгººð óðñàæ òàòàì õºнäèé õºг溺г¿é, õàðèн гîëóóä àäàг îð÷ìûн ºðгºн õºнäèéä

òàòàìûн äýнæ¿¿ä ñàéн ÿëгàð÷ òàòàìûн ¿éë ÿâö áàéнгà èëýð÷ áàéнà. Гîëûн òàòàìûн õàìгèéн

нàì çàëóó äýнæèéг òàòàìûн äýнæ гýõ áºгººä òýð нü áàéн áàéн ¿åðèéн óñàнä àâòàæ æèëäýý

нýг áà õýä õýäýн óäàà ýñâýë õýäýн æèëä нýг óäàà óñààð ä¿¿ð÷ õýñýг çóóð òîгòîнгè óñòàé

áîëäîг. Гîëûн ¿åðëýëòèéн гîðèì ò¿¿нèé òýæýýëýýñ øàëòгààëæ õàâðûн øàð óñнû, ìºñºн гîëûн,

çóнû õóð áîðîîнû гýõ ìýò ÿнç á¿ð áàéнà. Үåðèéн óñààð 纺гäºæ èðñýн õºâìºë ýðäýñ øîðîîнû

ç¿éëñ òàòàìûн õºðñнèé гàäàðгà äýýð òóнàæ õóðèìòëàгäñààð гîëûн õóðäàñ áèé áîëäîг àæýý.

Èéнõ¿¿ àëëþâèéн ¿éë ÿâöûн ¿ð ä¿н ÿнç á¿ð òàòàìûн гàäàðгà äýýð àëëþâèéн нèìгýн õóðäàñ

òîгòîæ òýð äàðóéäàà õºðñ á¿ðýëäýõ ÿâöàä òàòàгäàн îðäîг áàéнà. Èéì ó÷ðààñ àëëþâèéн õºðñ

èõ ÷óëóóëгèéн øèнýõýн õóðäàñààð áàéн áàéн ñýëáýгäýæ ¿å äàâõàðгà нü äýýøýý çóçààðäàг

îнöëîгòîé. ¿¿нèé нºгºº òàëààñ òàòàìûн нºõöºëä àëëþâèéн õºðñ ¿¿ñýõýä нºëººëäºг нýг гîë

õ¿÷èн ç¿éë áîë гàçàð äîîðõ óñ þì.

Гîëûн áóëàн òîõîé àäàг îð÷ìûн ñàéòàð õºгæñºн òàòàì äàðààõ 3 õýñгýýñ á¿ðäýнý. Гîëûн

гîëüäðîë ýðýг îð÷ìûн ÿëèìг¿é ýнõýë òîнõèëòîé õýñýг ºнäºð äýнæ ìºðгºöºгò òóëæ òîгòñîн õàð óñ

òàòóóðгà á¿õèé õîнõîðäóó õýñýг õàÿà òàòàì, òàòàìûн ºðгºн æèæèг гîëóóäàä õýäýн àðâàн

ìåòð, òîì гîëóóäàä õýäõýн êì õ¿ðнý. Òýгýõäýý òºâ òàòàì нü нºгºº õî¸ðîîñ ºðгºн òàëáàé èõòýé

áàéнà. Гîëûн óðñгàë нààø öààø ñàëààëàн òàõèðàëäàæ îн öàгèéн óðòàä гîëüäîðëîî áàéнгà

ººð÷èëæ èðñýн áîëîõîîð àëëþâèéн õóðäàñ õóðèìòëàн îðîн çàéн õóâüä æèгä áèø èõýýõýн àëàг

öîог áàéõààñ гàäнà ýëñ øàâàð ñàëààâ÷èëñàн нèìгýн ¿å¿¿äýýñ òîгòñîн áàéнà. Àëëþâèéн

õóðäàñ õóðèìòëàëûн òàòàìûн õºðñнèé òºðõ áàéäàëä øóóä òóñàæ óë ìºðºº ¿ëäýýäýг.

Үåðëýëòèéн áóñ ¿åä òàòàìûн õºðñ ¿éë ÿâöàä гàçðûн äîîðõ óñ ÷óõàë ¿¿ðýг г¿éöýòгýнý. Òºâ

òàòàìä èõýâ÷ëýн 1-1.5 ì г¿н óñòàé áàéõ òóë õºðñнèé äîîä ¿å¿ä áàéнгà ÷èéгëýäýæ ÷èéгò

õýëáýðèéн õºðñ ¿¿ñýõ нºõöºë á¿ðääýг áàéнà. Õàÿà òàòàì á¿ð ÷ èë¿¿ ÷èéгëýг õºðñнèé óñ 1

ì-ýýñ äýýø г¿нä çàðèìäàà гàäàðгà äýýðýý òîгòîнгè óñòàé áàéäàг áîëîõîîð нàìàгæèõ ¿éë ÿâö

äàâàìгàéëнà. ¯¿нèé çýðýгöýý õàÿà òàòàìûн õºðñ öýâäýгòýé áàéõ нü ýëáýг. Õàðèн гîëûн ýðýг

õºâºº äàгóóõ г¿нèé óñ гîëûн óðñгàëààð òàòàгäàн ò¿âøèн нü õàðüöàнгóé äîð áàéäàг òóë õºâºº

òàòàìûн õºðñºнä ò¿¿нèé нºëºº áàðàг áàéõг¿é гýõýä áîëнî.

Дээжийн гүн

РН- хөрс Цахилгаан дамжуулалт

Давс% NO3 Ялзмаг% H 0,5

0-10см 7,7 0,174 0,011 2,319 2,70 1,210-20 см 7,8 0,176 0,011 2,515 1,98 1,020-30 см 8,04 0,195 0,012 3,824 1,84 1,530-40 см 8,05 0,245 0,015 7,319 1,66 0,7

ХААИС-орчимын одоо байгаа мод бут сөөг

ХААИС-ийн одоогийн байдал

ХААИС-ийн төв байр нь нийт 3,5 га газрыг эзлэн оршдог. Төв байр нь урдуураа Богд уул

талдаа 2 давхар, хойд талаараа 3 давхар бөгөөд газрын хэвгий налуу багатай. Ногоон

байгууламжийн хуьвд 12 орчим төрлийн мод бут сөөг ургадаг. Үүнд: улиас., шинэс, гацуур,

эгэл нарс, хус, эгэл голтбор, жимсгэнэт өрөл, ачлагийн монос, шар хуайс, хайлаас, час

улаан долоогоно гэх мэт

Цэцгийн мандалын хувьд 2:5 м харьцаатай 2 ширхэг мандал гол хаалганы хоёр талд

байдаг. Сургуулийн арк доторх төв талбайн голд нь тус сургуулийн лого болох морины

хөшөө байдаг бөгөөд түүнийг тойруулан олон төрлийн цэцгээр эмжиж өгсөн байдаг. Мөн

сургуулийн дотор талд таван хошуу малын хөшөөг дүрсэлсэн байдаг. ХААИС сургууль нь

бусад их дээд сургуулийг бодвол ногоон байгууламж харьцангуй ихтэй.

Хоёрдугаар бүлэг

Архитектур орон зайн төлөвлөлтийн шийдэл

Хүн ам олноор оршин суудаг цэг ба ногоон байгууламжыг зөв байгуулсан тохиолдолд

газар нутгийг чимж байдаг. Түүний цар хүрээг ихэсгэж илүү сайн тодруулж байдаг. Гэхдээ

газар нутгийн онцлогууд нь хадгалагдан үлдэх ёстой бүх таатай хүчин зүйлс ой, усан сан,

салхинаас хамгаалах газрын тогтоцын төлөвлөлтийн үндэс болгон оруулдаг. Газрын чиг

баримжаа усны эх үүсвэр салхины чигээс халхлагдсан байдал сайн замууд гэх мэт цэвэр

техникийн асуудлуудыг зөв шийдвэрлэснээр хүн ам бүхий цэг нь гоо зүйн байрнаас

ландшафтыг чимж байдаг. Хүн ам бүхий цэгүүдтэй төлөвлөлтийн систем нь бүхэлдээ

тухайн газар нутгийн шинжээс хамаардаг тул тэдгээрийг барьж байгуулахын өмнө

гадаргын тогтоц ногоон байгууламж усан сан бичил цаг уурын нөхцөлүүд мөн түүнчлэн

үндэсний уламжлалыг сайтар хянуур судлах хэрэгтэй. Бидний сайн мэдэх монгол гэр

монгол орны газарзүйн бүх бүслүүрт орчны ландшафттай нийлэн уусаж нэг бүхэл бүтэн

нэгдмэл байдал үүсгэдэг. Өөрийн утга учир ач холбогдолоороо ялгарах ёстой тухайн

байгууламжуудыг барьж байгуулахдаа байгалийн төрх шинж байдлаараа амархан

нүдлэгдэх сонирхолтой газар сонгон авах хэрэгтэй ийм газар сүм хийд тусгай байгууламж

барина. Европын орнуудад сүмний дүрс хэлбэр нь өнөөг хүртэл алсаас харагдах зүгийг

баримжаалахад тус болдог, ландшафт дахь чухал ховор гоо зүйн элемент болсоор

байдаг. Энэ нь голдуу голын эрэг дээр байдаг.

Алсаас ил харагдах архитектур бас орчныхоо ландшафттай уусан зохицож өөрийн

байршлаараа бусдын анхаарлыг татдаг. Уран барилгын нэг хэвийн ижил загвар нь орчны

ландшафтын төлөвлөлтийг олон янзаар харагдуулахыг шаарддаг. Нэг хэвийн барилга

байгууламжууд нь ландшафтын нэг загварт зориулагдаагүй тул үүнтэй холбоотойгоор хүн

ам бүхий цэгүүд төлөвлөх янз бүрийн аргууд ландшафт архитектурт хэрэглэдэг. Нэмэлт

элементүүд эхний ээлжинд ургамалжуулалтанд нутаг орчны нутаг орчныг дээд зэргээр

онцгойруулан ялгаруулж ландшафтыг дээд зэргээр чимэглэдэг. Үйлдвэрийн барилгууд

орчин үед ландшафтын чухал нэг хэсэг болсон.

Шинэ цагийн үйлдвэрийн барилгатай холбоотойгоор тухайн орчны ландшафтын өнгөрсөн

зуунд хөдөө аж ахуйд тулгуурлан эдийн засгийн олон бүс нутгаас тэнцвэрт байдлыг

хамгаалах үйлдвэрийн дүр зураг нь амьдралд ухамсартайгаар хэрэгжих болсон.

Хэлбэрүүдийн илэрхийлэл болох барилгын хэвтээ шугамын алслалт дэвсгэр фон болон

харагдах ой мод уул толгод долгиолсон шугамтай хослон ландшафт архитектурын

тодорхой зохиомжийг бий болгодог. Үйлдвэрийн дүр зураг хэсэг бүрийг хүрээлэн байгаа

орчины байгальтай харьцах харьцааг тооцож байгальтай уялдуулж өгнө. Хэрвээ том

ландшафт нь орчны нам дов толгод жижиг хэсгүүдэд хуваасан мод ургамалжилт

нийцэхгүй байвал тухайн обьектыг бүрдүүлэхдээ бүхэл бүтэн байдлаар биш тухайн

орчинтойгоо уялдах техникийн болон орчны ландшафтыг өөрчилдөг. Өндөр хүчдэл

цамхагууд орчиндоо уусдаг. Ойн дундах зурвас нь ландшафт архитектурыг эвддэг.

Ландшафт дизайны шийдэл

Дэлхий дээр хүн үүсч буй болсон цагаас оюун ухаан нь хөгжихийн хирээр ямарваа нэг

зүйл бүтээж амьдралдаа хэрэглэх болсон. Энэ хэрэглээ нь цаг хугацаа өнгөрөх тусам

хөгжин хэрэгцээг хангахаас гадна гоёл чимэглэлийн шинж чанарыг өөртөө шингээж энэ нь

хөгжсөөр биеэ даасан шинжлэх ухаан дизайн болон биелэлээ олсон. Дизайн нь биеэ

даасан гурван өөр шинжлэх ухаанаас тогтдог.

Технологи

Урлаг

Шинжлэх ухаан энэ гурван нэгдлийг дизайн гэнэ.

Ландшафт дизайн нь барилгын гадаад орон зайн төлөвлөлт хоорондын уялдаа холбоог

судалснаар зохиомжийн хуулийн дагуу гоо зүйн функц дизайн эдгээрт тулгуурлан тухайн

орчинд ургамал уран барилга авто явган зам , сандал, оргилуур, сүүдрэвч гэрэл гэх мэт

эдгээрийг нэгдмэл болгон урлаг уран сайхны шийдэл хуулийн дагуу өөр хооронд нь

уялдуулан товлон бүтээн байгуулахыг ландшафт архитектур дизайны шийдэл гэнэ.

Ландшафт дизайн нь хүний биед тохирсон ая тухыг хангасан байх бөгөөд орон зайд

төлөвлөсөн уран баримал , усан оргилуур биет зохиомж , цэцгийн мандал хүний бие

организмд таатай сайхан сэтгэл төрүүлэхээс гадна оюун ухаанаа амраах бясалгах

хөгжүүлэх функцтэй болно. Хүн өөрөө байгалийн амьтан бөгөөд цаг хугацаа өнгөрөх

тусам хот суурин бүтээн босгож бий болгох бөгөөд барилга байшин ихээр баригдаж ямар

нэг квадрат орон зайд байгаа хүн өөрийн эрхгүй байгалийг хүсэмжилдэг болохыг эрдэмтэд

тогтоожээ. Үүнийг судалсан судалгаан дээр тулгуурлан хотын орон зайд парк цэцэрлэгийн

орон зайг төлөвлөж оруулсан болно. Парк цэцэрлэг нь архитектур судалгаа шинжилгээний

үндсэн дээр төлөвлөх бөгөөд энэ орон зайд дизайны нэр томьёо бүхий шинжлэх ухааны

нэг гарч ирсэн.

Ландшафт архитектур зохион байгуулалт хийхэд олон салбар шинжлэх ухааны хэрэгтэй

болсон бөгөөд үүнээс дурдахад хүний биеийн анатоми, антропометр бие организм

физиологийг судлах шаардлагатай. Ландшафтын зохиомжийн элементийг дотор нь хэд

хэд ангилна.

рон зай: Хотын захын ландшафтанд тэнгэр газрын зааг харилцан өргөн уудам

алслалттай бүхэл бүтэн том

орон зай юм. Харин хотын

цэцэрлэгт хүрээлэнд орон

зай нь хязгаарлагдмал

хаалттай байдаг. Хэсэгчлэн

ээлжлэн үзэгддэг. Алслалт

нь ямар нэг барилга

байгууламжаар төгсөж

аажим хөдөлгөөнд орших тул хэсэгчлэн тод том үзэгдэнэ. Жижиг обьект цэцэрлэгийн

хувьд орон зай нь хязгаарлагдмал нийлмэл дотно шинжтэй. Орон зайгаа хэсэгчлэн нарийн

сайн хүлээн авдаг. Хотын захын ландшафтанд газрын рельф нь бүхэл бүтэн цул зүйл мэт

харагдах бөгөөд төлөвлөлтөнд рельф нь өөрчлөгдөхгүй хадгалагдан үлдэн барилга

байгууламжууд туслах чанарын болж харагдахын зэрэгцээ харин нугачаанд бий болох

усны хаяалбар нь голлох зүйл болж орон зайг тодотгон өгдөг.

Усан толио:Усан толио нь дотроо гурван янз байдаг. Хот орчмын ландшафт архитектурыг

бүрдүүлэгч нь усан толио, усан мандал бөгөөд орон зай нь ээлжлэх өнгө төрхийг тод том

гаргаж өгдөг. Байгалийн унаган өнгийг илэрхийлэгч нь нуур цөөрөм юм. Энэ нь геометр

дүрсээс тогтохоос гадна түүнд туссан голын эргийн толиотой муруй тахир хэлбэр маяг

мод сөөгний ээлжлэн дуниартах дүрсүүд байна. Цэцэрлэг ба цэцэрлэгт хүрээлэнд усан

толио нь урсгалыг амьгүй байгаль асга, хадан цохио болон харилцаа уялдаа орон зайгаа

сүрлэг сайхан болгоно. Усан байгууламж гэдэг нь хиймэл нуур цөөрөм усан толио зэргээс

бүрддэг. Цэцэрлэгт хүрхрээ хийх бол хаанаас ч харж болохоор тийм газрыг сонгон авна.

Усыг чулуунаас чулуун дээр хэд хэдэн үелсэн чулуу дамжин маш олон усан хана усан

хашаа мэт дуу чимээгүй урсан буухаар хийнэ. Хэрвээ өндөрөөс усаа нарийн урсгавал дуу

чимээ нь ихдэж урсгал хүчтэй болно. Ландшафт архитектурын үйл ажиллагааны материал

нь тухайн газрын ландшафт бөгөөд харин тэр онцлог талыг нээн илрүүлэхэд оршино.

Ургамлан чимэглэл:

Ерөнхий өнгө төрхийг үүсгэхээс гадна ландшафт архитектурын олон хэлбэр бий болгож

бүхэлдээ байгалийн өнгө нүүр

царай болдог. Хотын парк

цэцэрлэгийн ургамлыг хэсэг

бүлгээр нь болгож төгөл, туж

мод, сөөгний хэлбэрээр задгай

ба хаалттай орон зайг үүсгэн

чөлөөтэй болон эгнээлсэн мөн

геометрийн янз бүр хэлбэр оруулан танаж хэлбэржүүлэх зэргээр олон янз төрхөөр

төлөвлөж өргөн ашигладаг.

Парк цэцэрлэгийн бага хэлбэрүүд тэдгээрийн гоёл чимэглэлийн байдлаас нь хамаарч

хамгийн олон төрлөөр байршуулах ба энэхүү төлөвлөлтөнд тэдгээрийн дүр төрх титэмийн

хэлбэр өнгө төрх навчны өнгө тэдгээрийн улирлын өнгө зэрэг нарийн тооцож уран

барилгын ансамбалтай уялдуулж өгдөг. Энэ нь тэр бүр цохицоод байдаггүй. Хот орчим

ойн паркийн ландшафт архитектур нь их бага орон зайг цэцэрлэгт хүрээлэнгийн

шийдлүүдтэй зэрэгцүүлэн байгалийн ба зохиомол ландшафт архитектурыг хослон

төлөвлөх нь зохимжтой. Ялангуяа байгалийн голлон анхаарч түүндээ тулгуурлан тав

тухтай тэдний эрүүл мэндийн асуудалд ландшафт архитектурын үүрэг ройл их.

Ногоон байгууламжийн шийдэл

Хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хангахад ургамлыг бүлэглэн суулгах нь их ач

холбогдолтой. Ногоон суулгацуудыг нягтрал сайтай цасан хунгараас баталгаатай сайн

хамгаалж чаддаггүй. Иймээс тэдгээрийг яаж байрлуулах вэ гэдэг асуудал гарч ирж байгаа

юм. Замын шугамд хэт ойр хамгаалах зурвас байгуулах нь зам дээр цасан хунгар тогтдог.

Тусгаарлах зурвасны суулгацыг тасралтгүй үргэлжлэх байдлаар суулгана. Тусгаарлах

зурвас дээр 15 градусын налуу суулгац суулгаж өгөх нь зүйтэй. Тусгаарлах зурвасын

өргөн нь 1,5-6 метр байна, эгнээ хоорондын зай нь 17 метр байхад зам дээр цасан хунгар

тогтохгүй. Энэ нь жолоочийн ирж байгаа эсрэг талаас гэрэл гялбахаас хамгаалдаг байна.

Зурвасны өргөн нь 5 см –ээс доошгүй байж мод суулгана. Илүү өргөн зурвасууд нь мод

болон бутыг бүлэглэн бөөнөөр суулгах болно. Зам болон цэцэрлэг гудамжийг ногооруулж

илүү олон янз байдлыг үзүүлэх нь нойр хүргэхгүй хүүмүүсийг уйдаахгүй байдаг.

Гоёл чимэглэлийн онцгой шинж чанартай ганц нэг мод эсвэл бүхэл бүтэн төгөл модыг

замын шугамын эргэлт налуу , салаа хажуу болон бусад онцлогуудыг тэмдэглэхэд

ашигладаг. Зам талбай нь хонхор газрыг дайрч гарч байгаа бол налууг зүлэгжүүлж түүнд

мод бут суулгаж, энэ нь налууг үерийн усаар угаагдахаас сэргийлж замын зурваст таатай

усны горимыг бий болгодог. Хэрвээ налуугийн дээд талд мод ургаж байвал зам талбайн

шугамыг нарийн болгож харагдуулдаг. Хормойд нь бут сөөг тарих хэрэгтэй байдаг.

Налуугийн эгцийг зөөлрүүлж аюулгүй байдлыг хангадаг. Замын шугамыг тавихдаа тухайн

нутагт ургаж байгаа мод бутыг хадгалж үлдээж байх. Үүний тулд замын налуу дахь модыг

хамгаалахын тулд ус тогтоох налуу хаалт барьж өгнө. Машинаар явж байгаа хүн бол мод

хоорондын зайгаар байгальтай танилцана. Хоёр талаарх мод нь шигүү байвал болохгүй.

Иймд 300 м-ээс илүүгүй урттай хамгаалалтын зурвас байгуулах хэрэгтэй. Явган хүний

хувьд 7 м, машинаар явж байгаа бол тэрнээс 20 дахин их зайтай байх. Иймд цаад юмыг

амжиж хардаг. Нүүрэн талд гоёл чимэглэлийн ургамал суулгах нь анхаарал татдаг, дов

толгодтой газар нутагт бол газрын тогтоцыг хэт их өөрчлөх шаардлагагүй. Сайн тавьсан

замын шугам нь эргэн тойрондоо зохицсон байдлаараа бололцоог олгодог. Ногоон

байгууламжийг хотын захын ногоон байгууламж, хотын нийтийн эзэмшлийн ногоон

байгууламж гэж ангилах бөгөөд хот цэцэрлэгжүүлэлтийн ажлыг нийтийн хэрэгцээний,

хязгаарлагдмал хэрэгцээний, тусгай зориулалтын гэж 3 төрөлд хуваадаг.

Хотын захын ногоон байгууламжинд:

Байгалийн ой болон мод үржүүлгийн газар зориудаар ургуулсан мод сөөгөөр тарьсан ойн

парк/лесопарк/, дархан цаазат үндэсний парк/ национальный парк/ , хамгаалалтын болон

чимэглэлийн ургамлаар гал түймрээс сэргийлэх, усан сан цөөрмийн ууршилтийг багасгах,

хязгаарлах зорилгоор, мөн усны эх үүсвэрийг хамгаалах зориулалттай цэцэрлэгүүд орно.

Òóñãàé çîðèóëàëòûí íîãîîí áàéãóóëàìæ:

Õîò ñóóðèíû îð÷ìûí äîðîéòëûã áàãàñãàõ ýêîëîãèéí òýíöëèéã õàäãàëàõ çîðèëãîîð õàìãààëàëòûí

çîðèóëàëòààð áàéãóóëàõ. Òóõàéëáàë : ãàë ò¿éìðýýñ ñýðãèéëýõ, óñàí ñàí íóóð öººðìèéí

óóðøèëòûã áàãàñãàõ õÿçãààðëàõ çîðèëãîîð óñ, óñíû ýõ áóëàã õàìãààëàõ õàìãààëàëòûí

öýöýðëýã áàéãóóëàõ, ãîë ãîðõèíû óñíû ýõ ¿¿ñâýð, óðãàöûí ãîðèìûã òîõèðóóëàõ çîðèëãîîð

öýöýðëýã áàéãóóëàõ çýðýã íîãîîí áàéãóóëàìæóóä áàãòàíà.

Нийтийн зориулалттай ногоон байгууламж: Энэ нь цэцэрлэгт гудамж, цэцэрлэгт

талбар, барилга хоорондын цэцэрлэг, орон

сууцны хорооллын болон дүүрэг, хотын ногоон

цэцэрлэг орно.

Хязгаарлагдмал хэрэгцээний ногоон

байгууламж: Энэ нь орон сууцны барилга, сургууль, цэцэрлэгийн болон нийтийн

зориулалттай эмнэлэг, спортын ордон зэргийн дэргэдэх цэцэрлэг орно.

Парк: Паркийг байгалийн ойн болон зориудаар мод үржүүлэх газарт ургуулсан мод

сөөгний суулгацаар оршин

суугчдын нийтийн хэрэгцээнд

зориулан нилээд их хэмжээний

талбайд байгуулдаг. Хотын төв

ба захад байж болно. Биеийн

тамир, урлаг, спортын арга

хэмжээ хийхэд зориулагдсан

байна. Хүмүүсийн амрах

зугаалах аятай тавтай нөхцөлийг тэнд бүрдүүлсэн байх ёстой. Үүнд: уран гоё барилга,

усан сан цөөрөм, тоглоом үлгэрийн хотхон, цайны газар байна. Үүнийг манайд үндэсний

соёл амралтийн хүрээлэн гэж нэрлэнэ. Өөрөөр хэлбэл парк гэдэг нэр агуулгыг илэрхийлж

чадах газрын дүр төрхийг тэндээс харж болох юм.

Сад /цэцэрлэг/: Бага талбайтай парк

цэцэрлэгийн бүх элементийг багтаасан байдаг.

Байгуулахдаа ландшафт тогтоцыг харж

гурвалжин , дөрвөлжин , тойрог гэх мэт

хэлбэртэй. Үүнд: Лениний хөшөө, Энхтайваны

хонхтой цэцэрлэг,засгийн газрын ордны арын хувьсгалчдын цэцэрлэг орно. Парк

байгуулахаас өмнө 1963 он хүртэл Улаанбаатар хотын амрах газрын нэг байжээ. 1940 онд

Энхтайваны өргөн чөлөөнд эмнэг сургагчтай цэцэрлэг анх байгуулагдсан.

Ñêâåðü /æèæèã öýöýðëýã/: Îðîí ñóóöíû õîðîîëîë, ãàëò òýðýãíèé áóóäàë, çàìóóäûí óóëçâàð

çýðýã íýã ãà õ¿ðòýëõ õýìæýýòýé ãàçðûã öýöýðëýãæ¿¿ëñýí íîãîîí áàéãóóëàìæóóä õàìààðíà.

Èéì öýöýðëýã îð÷èíîî ãîî ¿çýìæòýé áîëãîí ÷èìýãëýõýýñ ãàäíà èðãýäèéí ò¿ð àìàð÷, àëæààëàà

òàéëàõ íºõöºëèéã õàíãàíà. Òóõàéëáàë: Çýñ õººìºëòýé òàëáàé, Õîëáîîíû óðä òàëûí ñêâåðü

çýðãèéã íýðëýæ áîëíî.

Áóëüâàð /öýöýðëýãò ãóäàìæ/: ßâãàí õ¿íèé õºäºë㺺íèéã öýãöëýõ çîðèëãîîð ºðãºí ãóäàìæíû

òºâ õýñýã, ãîë ìºðºí íóóðûí çàõààð 1-2 ýãíýýãýýð ìîä öóâðóóëàí òàðüæ öýöýðëýãæ¿¿ëñýí

ãàçðûã õýëíý. ßâãàí çàìààñ 3-5 ìåòð çàéòàé áà ¿¿íýýñ èë¿¿ áàéõ 2 çàìûí òàëä íàðèéõàí

çóðâàñààð ç¿ëýãæ¿¿ëñýí áàéäàëòàé áàéíà. Áóëüâàð íü ºðãºí ãóäàìæíû 2 òàëä 10 ìåòð áà

ò¿¿íýýñ äýýø ºðãºíòýéãýýð 2 ýãíýý ìîä òàðüæ ãàäíà òàëààð íü èõ áóò ñººãººð õàøëàãà õèéñýí

áàéäàëòàé.

Áóëüâàðò ìîäûã ýãíýý õîîðîíä 6 ìåòð ìîä õîîðîíä 5-6 ìåòð çàéòàé, çàõààð íü áóò ñººãèéã 25-30

ñàíòèìåòð çàéòàé ñóóëãàí óðãàìëàí õàøëàãà õèéíý. Ìîíãîë îðîíä øèíýñ, ãàöóóð, íàðñ ãýõ ìýò

øèëì¿¿ñò ìîä, õàéëààñ, óëèàñ, õóñ

ãýõ ìýò íàâ÷èò ìîä, øàð õóàéñ, íîõîéí

õîøóó, õàéëààñ ñººãºí áîðîëçãîíî

çýðýã ñººã¿¿ä òîõèðîìæòîé.

Óëààíáààòàðò Ñàìáóóãèéí ãóäàìæ,

Çàëóó÷óóäûí ºðãºí ÷ºëºº îðíî.

Àëëåé /öóâðàà öýöýðëýã/: Õîò

ñóóðèí ãàçðûí çàìûã ñàëõè øóóðãà, óñ öàñíû íºëººãººð ýëýãäýæ ýâäðýõýýñ õàìãààëæ, ÿâãàí

çàìûã ìàøèí çàìààñ òóñãààðëàõ, áàéøèíãûí í¿¿ð õàíûã ÷èìýãëýæ õºøèã áîëãîí àøèãëàõ çàìààð

çàìûí 2 õàæóóãààð ìîä ñººã öóâðóóëàí ñóóëãàæ öýöýðëýãæ¿¿ëýõèéã õýëíý. Àëëåéä ìîäûã 1

ýãíýýãýýð õîîðîíäîî 4-8 ìåòð çàéòàé, óðãàìëàí õàøëàãàíä ñººãèéã 25-30 ñàíòèìåòð çàéòàé

ñóóëãàíà. Нэг ýãíýý öóâðàà öýöýðëýãò øèíýñ, íàðñ, óëèàñ, õàéëààñ, ãýõ ìýò ìîä ºðºë äîëîîãîíî,

øàð õóàéñ, õàéëààñ, íîõîéí õîøóó ìýòèéí ñººãèéã óðãàìëàí õàøëàãà áîëãîí ÷èìýãëýëä

õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîé. Èéì àëëåé ãýâýë Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýãò áàãà òîéðóó, ÌÓÈÑ-èéí

ãóäàìæ, Ѻ¿ëèéí ãóäàìæ, Ýíõòàéâàí, ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëººíèé ÿâãàí õ¿íèé çàìûí äàãóóõ

öýöýðëýãæèëòèéã íýðëýæ áîëíî.

Хотын нийтийн цэцэрлэгт хүрээлэн: Энэ

нь нилээд том соёл боловсрол ба биеийн

тамир усан сан, усан оргилуур, цэцгийн

мандал, мод бут сөөг, уран барилга

төлөвлөлтийн нилээд хүндэвтэр цогцолбор байгууламж юм.

Дүүргийн цэцэрлэгт хүрээлэн: Үүнийг томоохон хотуудад нийтийн нэг цэцэрлэгт

хүрээлэнд хүрэлцэн ирэх оршин суугчдынхаа ачааллыг даахгүй болсон нөхцөлд

байгуулдаг.

Орон сууцны хорооллын цэцэрлэг болон цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд нь тухайн нутаг

дэвсгэрийн оршин суугчдыг өргөн хамруулах зорилгоор онцгой өвөрмөц чанарыг

хадгалсан орон сууцны хороололд хамгийн ойрхон явган зорчигчдын замын голчоос нэг

км-ээс холгүй зайд байгуулагдсан үнэ ихтэй буюу нарийн төвөгтэй байгууламж ашиглаагүй

зөвхөн задгай ойн нуга, бөмбөг тоглох талбай, зугаалах талбай, биеийн тамирын талбай

зэргийг төлөвлөн зохион байгуулдаг. Ногооруулах цэцэглэх ажлыг албан ёсны болгож

зайлшгүй хэрэгжүүлвэл зохилтой.

Хотын ногоон байгууламжуудын эзлэх талбайн хэмжээ:

Нийтийн зориулалттай ногоон байгууламж

1 хүнд ноогдох хотын доторхи ногоон байгууламж S-м2

Том Дунд Бага

Хотын цэцэрлэгт хүрээлэн

9 м2 15 м2 9 м2 15 м2 9 м2 15 м2

Дүүргийн цэцэрлэгт хүрээлэн

3 3 5 3 3 5 5 4 7

Орон сууц хорооллын цэцэрлэгт хүрээлэн

2 2 5 2 2 5 5 4 7

Бичил цэцэрлэг 3 5 8 2 4 7 5 4 7Жижиг цэцэрлэг/скверь/, /бульвар/

4 3 4 3 2 3 3 2 3

Хотын нийт дүн 15 12 30 30 12 15 10 11 18Бичил цэцэрлэгийн төлөвлөлт тусгай дүрэмтэй. Бүхэлдээ төлөвлөгдсөн байх бөгөөд

түүний багаахан талбайд гэхэд л ашиглах зориулалт, зохистой хөдөлгөөн, хил хязгаар

зэрэг, ландшафт архитектурын төлөвлөлтийг нарийн тооцсон байх . түүнээс гадна бичил

цэцэрлэгийн ерөнхий орон зайг тусгаарласан гоёлын хана, сүүдрэвч цэцэрлэгтэй лоджь

доторх хашаа томцонх замын хучилтын байдал түүнтэй зохицсон амралтын павилон зэрэг

нь чухал байдаг. Цэцэрлэгийн жижиг хэлбэрүүд сонирхолтой хучилтууд усан сан болон

бусад элементүүд нь ногоон байгууламжтай нийлэн нэгдмэл нэг зохиомж бий болгодог.

Ногоон ургамалууд нь гадна өнгө төрх хэлбэр мөчирлөлт, навч ишний өнгө цэцгүүдээрээ

орчноо зөөлрүүлж байдаг. Бичил цэцэрлэгийн байгууламжийн багаахан орон зай зүй

тогтолыг орчин үеийн хот байгуулалтанд хотын ногоон байгууламжийн олон асуудлуудыг

шийдвэрлэхэд хэрэглэх боломжтой хотын цэцэрлэг , ногоон талбай, цэцэрлэгт

хүрээлэнгийн зарим хэсгүүд ногоон гудамж орон сууцны орон зайн бүх элементүүдийг

бичил цэцэрлэгийн ландшафт архитектурын зарчимаар шийддэг. Учир нь хязгаарлагдмал

газарт том цэцэрлэгт хүрээлэнгийн төсөл зохиомжийн аргуудыг хэрэглэх боломжгүй бол

нөгөө талаас орчны үзэгдэцийн алслалтын ихэсгэх ба тодорхой хэсгүүдэд тусгай шийдэл

гаргах зайлшгүй шаардлагын үүднээс төсөл зохиогчид зохиомжийн чөлөөт аргуудыг

хэрэглэхэд хүрдэг.

Хотын ногоон байгууламж бүх жижиг обьектууд эдгээр хуулиар төлөвлөгддөг. Хотын том

цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд газар нутгийг дүүрэг буюу орон сууцны бүсүүдэд хуваадаг бол

жижиг хэлбэрүүд нь барилгажуулах талбайд багтаж , хотын ансамбль бүрийн зайлшгүй

элементүүдийн нэг болдог. Ногоон байгууламж нь дурын элементүүдийн байршлын

зайлшгүй нарийн хүрээг бий болгож хотын талбай буюу орон сууцны хороололд

худалдааны төв гол ба туслах замуудыг үүсгэдэг. Ер нь хотын ландшафт архитектур дахь

бяцхан цэцэрлэг нь том цэцэрлэгт хүрээлэнгээс багагүй ач холбогдолтой билээ.

Гуравдугаар бүлэг

Õºðñ ñèéð¿¿ëýõ технологи

Ìîä òàðüñàí ãàçðûí õºðñ íü ààæèìäàà õàòóóð÷ àãààðûí õàíãàìæ ìóóääàã, ýíý íü óðãàìëûí

¿íäýñíèé ºñºëò õºãæèëòºíä ìóóãààð íºëººëäºã. ªºðººð õýëáýë óñàëãàà áóþó áîðîîíû äàðàà

õºðñíèé ºíãºí õýñýã õàòóóð÷ ýíý íü õèéí ñîëèëöîîã ìóóòãàõ íºõöëèéã áèé áîëãîäîã.

Ñèéð¿¿ëýëòèéã ìîä áóòíû ¿íäýñ òàðõàõ îíöëîãîîñ õàìààðóóëàí õèéíý. Èíãýñíýýð ìîä áóò á¿ðä

ò¿¿íèé ¿íäýñíèé ñèñòåìèéí îíöëîã áîëîí öàã óóðûí íºõöºëèéã õàðãàëçàí ñèéð¿¿ëýëò õèéõ

ã¿íèé õýìæýý àäèëã¿é áàéíà.

Õýòýðõèé ã¿í ñèéð¿¿ëáýë ¿íäýñíèé ñèñòåìèéã ãýìòýýõ ÿâäàë ãàðäàã. Èéìä

ñèéð¿¿ëýëòèéã äóíäæààð 5-6 ñì ã¿íä õèéõýä òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çäýã.

Óñàëãàà:

Газрын төрх байдлыг бий болгох үед нэгээхэн чухал болох усалгааны системыг мартаж

болохгуй. Орж буй хур тунадасын хэмжээ гол төлөв ургамалын усны хэрэгцээг

хангадаггуй. Îéðîëöîîãîîð àâ÷ ¿çýõýä õºíãºí ìåõàíèê á¿òýöòýé õºðñºíä 1 ì-ä 30 îð÷èì ëèòð, õ¿íä

ìåõàíèê á¿òýöòýé õºðñíèé 1 ì-ä 50 ëèòð áàéõààð òîõèðóóëàõ íü àøèãòàé ãýæ ¿çäýã áîëîâ÷

ìîä áóòíû ÷èéãèéí øààðäëàãà áîëîí ¿íäýñíèé ñèñòåìèéí áàéäëààñ õàìààðóóëàí 10-15 ëèòðýýð,

4-5-ààñ äîîøã¿é óäàà óñëàõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çäýã.

Автомат усалгаа

Ургамалын хэвийн өсөлт болон хөгжлийг хангахын тулд

нэмэлт усалгаа шаардагддаг. Харин талбай том

хэмжээтэй бол өдөр тутамын усалгааг гар аргаар

хийхэд хэцүү ярвигтай байна.Өөрийн газрын талбайд

хөрсөн доогуурх усалгааны систем суурилбал хамгийн тохиромжтой. Ийм тохиолдолд

олон урт хоолой ашиглахгүйгээр талбайгаа бүрэн хэмжээгээр услах боломжтой.

Автоматжуулсан усалгааны системийн хувьд тусгай хошуу-углааш тодорхой газруудад

байршуулж талбайг бүхэлд нь услах боломжтой. Таны өгсөн цаг хугацаанд заасан газарт

нь услах усалгааны тусгай системээр удирдах боломжтой. Ийм тохиолдолд усалгааг таны

оролцоогүйгээр хийнэ гэсэн үг юм. Таныг хүсэх юм бол шөнийн цагаар ч хийж болно.

Автоматжуулсан усалгааны системийг суурилуулж тавих үед гүний худгийн хүчин чадал,

шаардлагтай даралт, ус дамжуулах хоолойн урт болон диаметрийн үзүүлэлтүүд харгалзан

үзэх шаардлагтай. Дээрх үзүүлэлтүүдийг болон хошуу-углаашийн төрөл, тоо ширхэг,

усалгааны талбайн хэмжээ тоо харгалзан шахуургын тоног төхөөрөмжийг сонгон авна.

Øèì áîðäîîãîîð áîðäîõ:

Øèì áîðäîîíä íîãîîí áîðäîî, òºðºë á¿ðèéí êîìïîñòóóä, õ¿ëýð, øóâóóíû ñàíãàñ, ÿëçðóóëñàí áóóö

çýðýã íü îðîõ áºãººä ìîä ñººãíèé ºñºëò õºãæèëòèéí ïðîöåññò ñàéíààð íºëººëäºã áàéíà. Ýäãýýð

áîðäîî íü ¿íäýñ ¿¿ñýõ ïðîöåññûã èäýâõæ¿¿ëæ ÿëàíãóÿà ôèçèîëîãèéí èäýâõòýé ¿íäñèéã

õºãæ¿¿ëýõ, óëìààð ¿íäýñíèé ñèñòåìèéã íèéòýä íü ºñãºæ íýìýãä¿¿ëäýã.

Öýöýðëýãæ¿¿ëýõ òàëáàéã çàñàõ

Öýöýðëýãæ¿¿ëýõ àæèë õèéõäýý þóíû óðüä ìýðãýæèëèéí õ¿íýýñ çààâàð çºâëºãºº àâàõ

õýðýãòýé. Ìîä ñººã ñóóëãàõ áà ç¿ëýãæ¿¿ëýõ òàëáàéã çàñàõäàà ýõëýýä õ¿ì¿¿ñèéí óðñãàë

õºäºë㺺íä çîõèöóóëàí çàì ãàðãàíà. Äàðàà íü òàëáàéíõàà õîòãîð ã¿äãýðèéã òýãøèëæ, õºðñèéã

íü òýãøèëæ 纺ëëºæ, ãàðñàí øîðîîã íü øèãøèí øèðýãæñýí øîðîî, ÷óëóó, ºâñíèé ¿íäýñ çýðýã Ẻí

õàòóó ç¿éëèéí òóñàä íü ÿëãàæ à÷èæ çàéëóóëíà. Ìîä ñººã ñóóëãàõ ãàçðûã òýìäýãëýæ ÿìàð ìîä

ñººã ñóóëãàõààñ õàìààð÷ í¿õèéã íü óõàæ áýëòãýíý. ßìàð÷ í¿õ øóóäóó óõñàí ¿åä ãàðñàí

øîðîîã íü øèãøèí ÷óëóó, õàéðãà, øàâðààñ öýâýðëýí îðîíä íü õèéõ ¿ðæèë øèìò øîðîîã

õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýãýýð òàòàæ äýðãýä íü íººöëºíº. Õýðýâ õºðñ íü ýëñýðõýã á¿òýöòýé

áàéâàë ìîäíû í¿õýíä 15 ñì, õîò ñóóðèíû í¿õ øóóäóóíä 5-6 ñì çóçààíòàé õèéíý.

3.2 ×èìýãëýëèéí öýöýðëýãèéí ìîä áóò òàðèõ òåõíîëîãè

À.×èìýãëýëèéí ìîä áóòûã ñóóëãàõ

×èìýãëýëèéí ìîä áóòûã ñóóëãàõ àæèë íü áîãèíî õóãàöààíä ÿâàãääàã ìàø õàðèóöëàãàòàé

àæèë þì. Ýíý àæèë íü ìîä áóòûã ñóóëãàõ õºðñ, ñóóëãàõ áàéðûã áýëäýõýýñ ýõëýíý. Òóõàéí

íóòàã îðíû äýâñãýð íóòãèéã öýöýðëýãæ¿¿ëýõýýð óðüä÷èëàí òîãòîîæ îðãàíèê áîëîí ýðäýñ

áîðäîîãîîð áîðäîæ, ìîä áóòàà òàðèõ í¿õèéã óõàæ áýëòãýíý. Òàðèëòàíä èõýâ÷ëýí 10-12 íàñòàé

ñóóëãàöûã àøèãëàõ áºãººä èéì ìîäíû í¿õíèé äèàìåòð 1 ì, ã¿í íü 80 ñì îð÷èì, äóíäàæ äèàìåòð 60-

70 ñì, ã¿í íü 60 ñì îð÷èì áàéõàä áîëîìæòîé. Òàðèõ í¿õýý óõàæ áýëòãýñíèé äàðàà í¿õíèé äîîä

õýñýãò õàìãèéí ¿ðæèë øèìòýé õºðñèéã áèé áîëãîíî, äýýä õýñýãò ýðäýñ áîëîí îðãàíèê áîðäîîòîé

øîðîîãîî õèéæ ºãíº.Òàðèõûí ºìíº í¿õýý óñààð ä¿¿ðãýæ á¿ðýí øèíãýýæ áýëäýíý. Ñóóëãàöûã

òàðèõûí ºìíº ¿íäýñíèé ñèñòåìä ¿çëýã õèéæ ãýìòñýí ìóóäñàí õýñãèéã íü òàñàëæ öýâýðëýíý.

Ñóóëãàöûíõàà ¿íäñèéã ÷ºëººò õýëáýðýýð áàéðëóóëæ øîðîîãîîð ñàéòàð äàðæ íÿãòðóóëæ ºãíº.

Íÿãòðóóëàëòûã í¿õíèé çàõààñ òºâð¿¿ ÷èãë¿¿ëæ õèéíý. Ìîä áóòíû ñóóëãàöûí ¿íäýñíèé

õ¿ç¿¿ã õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ 3-5 ñì äýýð áàéëãàõààð òîõèðóóëæ ñóóëãàíà. Ñóóëãàñíû

äàðàà óñëàæ äàõèí äàõèí íÿãòðóóëæ ºãíº. Èíãýõýä ¿íäýñíèé õ¿ç¿¿ õºðñíèé ãàäàðãóóòàé

¿íäñýíäýý íýã ò¿âøèíä î÷ñîí áàéíà. Òàðüñàíû äàðààõ óñàëãàà íü õºðñíèé ÷èéãèéí áàéäëààñ

õàìààðíà. Ñóóëãàñàí ìîä áóòàà òóõàéí ãàçðûí ñàëõè øóóðãàíû áàéäàë, ñóóëãàöûí ºíäºð íàìààñ

õàìðóóëàí õºäºë㺺íã¿é áýõëýæ ºãºõ øààðäëàãàòàé. Ýíý íü ÿíç á¿ðýýð òóõàéëáàë, 4 òèéø íü

òàòàõ áóþó ñàëõèíû ýñðýã òàòàæ áýõëýõ ãýõ ìýò. Þìààð òàòàæ óÿõäàà ìîäîî òîéðóóëæ

çààâàë 纺ëºí þìààð æèéðýãëýæ ò¿¿íèéãýý óñààð îðîîæ òàòíà. Ýíý íü ìîäîíä ãýìòýë

ó÷ðóóëàõã¿é ñàéí òàëòàé.

Á. Öýöýðëýãèéí ìîä áóòíû àð÷èëãàà

Öýöýðëýãèéí òàëáàéä õèéãäýõ ¿íäñýí àð÷èëãàà íü:

À/ Ãàçðûí äýýð õýñýã

Á/ ¯íäýñíèé ñèñòåìèéã àð÷ëàõ ãýñýí 2 ¿íäñýí ÷èãëýëýýð õèéãäýíý.

Ãàçðûí äýýðõ àð÷èëãààíä ìîä áóòûã òàíàõ, òàéðàõ, òèòìèéã óãààõ, íýìýëò áîðäîî ºãºõ, ºâ÷èí

õîðòîíòîé òýìöýõ ãýõ ìýò-èéí àðãà õýìæýýí¿¿ä áàãòàíà. ¯íäýñíèé ñèñòåìèéí àð÷èëãàà íü:

õºðñèéã ñèéð¿¿ëýõ, óñëàõ, îðãàíèê áîëîí ýðäýñ áîðäîîãîîð áîðäîõ, õîã óðãàìàëòàé òýìöýõ ãýõ

ìýò àðãà õýìæýýí¿¿ä òóñ òóñ îðíî.

Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí îð÷èíä ìîä ñººã òàðèõ

Àëáàí áàéãóóëëàãà àæ àõóé íýãæèéí ãàäíà îð÷èíä òàðüñàí ìîä ñººãºíä ñàëõè ÷ºëººòýé íýâòýð÷

áàéõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä àíõààðâàë çîõèñòîé. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àð òàëä ñ¿¿äýðò

òýñâýðòýé ìîä ñººãèéã, íàðàí òàëä ãýðýëä äóðòàé ÷ºëººò îðîí çàé øààðäàãääàã óðãàìëóóäûã

áàéðøóóëíà. Óðãàëò ºñºëò íü ã¿éöñýíèé äàðàà 15-20 ì ºíäºð áîëäîã íàâ÷èò ìîäíû ýõíèé ýãíýýã

áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ¿íäñýí õàíàíààñ 7.50-7.75 ì, òýýâðèéí õýðýãñýë áàéíãà çîð÷äîã

õÿçãààðëàãäàõ õºäºë㺺íòýé òóñëàõ çàìààñ 1.5-2.5 ì, òýýâðèéí õýðýãñëèéí áàéíãûí

õºäºë㺺íòýé ãîë çàìààñ 2.5-3.5 ì-ýýñ îéðã¿é çàéä òàðèíà.

ßâãàí õ¿íèé çàìä 1.2-1.7 ì çàéòàé áàéæ áîëíî. Òîõèæóóëæ öýöýðëýãæ¿¿ëýõ òàëáàéí ýðãýí

òîéðîí ýñâýë áàðèëãà áàéãóóëàìæ ÿâãàí õ¿íèé çàìûí õàæóóãààð øàð õóàéñ ìýòèéí õàðãàíû

òºðëèéí ñººãèéã 2-3 ýãíýýãýýð ñóóëãàæ àìüä õàøëàãà áîëãîäîã. Àìüä õàøëàãàíä òàðèõ

ñººãèéã õîîðîíä íü 30-40 ñì, ýãíýý õîîðîíä 40-50 ñì çàéòàé ñóóëãàíà. Öýöýðëýãæ¿¿ëýëòýíä

òàðüæ áàéãàà ìîäûã ãàçàð äîîðõ öýâýð áîõèð óñíû øóãàìààñ 2.5 ì, öàõèëãààí õîëáîî äóëààíû

øóãàìààñ ìºí 2.5 ì-ýýñ îéð òàðüæ áîëîõã¿é.

Мод сөөгийг тарих нүхний хэмжээ, гүн

№ Суулгацын материалын нэр Нүхний хэмжээдиаметр гүн

1 Навчит модны суулгац 0,7 0,62 Шилмүүст модны суулгац 1-1,2 0,73 Хэсэгчилсэн болон ганцаарчилан

суулгасан бут сөөг0,5 0,6

4 Мод сөөгний үндэсний шороотой суулгах хэмжээ метр

0,4-0,50,90,91,01,3

0,25-0,300,50,60,80,8

Ç¿ëýã òàðèõ òåõíîëîãè

Ç¿ëýã íü ìîäíû õîîðîíäóóðõ áà çàìûí õàæóó òàëûí áîëîí áàéøèí áàðèëãûí ýðãýí òîéðíû ñóë øîðîîã

õàìãààëàõûí çýðýãöýýãýýð íîãîîí ºíãèéí õèâñ ìýò ãîî ¿çýìæòýé õàðàãääàã. Õóóðàé íºõöºëä

çîõèöîí óðãàäàã îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ðèéã òàðüæ óðãóóëàõ çàìààð ç¿ëýãæ¿¿ëýõ àæëûã

çîõèîõ íü àðàé äàâóóòàé áºãººä õ¿÷ õºðºí㺠áàãà çàðöóóëàãäàíà.

Èíãýæ îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ðèéã òàðèõûí òóëä ¿ðæèë øèì ìóóòàé ºíãºí òàëûí äàãøèðñàí

õàéðãàí õºðñèéã 20 ñì îð÷èì ã¿í óõàæ, õàéðãà ÷óëóóã çàéëóóëàí îðîíä íü øèì òýæýýë á¿õèé

õàð øîðîîí õºðñèéã òàðààæ òýãøëýí äýâñýíý. Èíãýõäýý çàñìàë çàìûí îéðîëöîî ãàçàð áîëîí çàìûí

òºâøíººñ øîðîîãîî àðàé äîîð áóþó 5ñì áàéõààð áîäîõ õýðýãòýé.

Ç¿ëýãæ¿¿ëýõèéí òóëä îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ð /åðõºã, ãîëûí õèàã, áèåëýã ºâñ, çýðëýã àðãàé,

ñîãîîâîð, äààãàí ñ¿¿ë, öàðãàñ çýðãèéí/ õ¿ðýëöýõ õýìæýýíèé õàð øîðîîã áýëòãýñýí áàéõ

õýðýãòýé. Èéíõ¿¿ áýëòãýë àæëûã õèéæ òàëáàéã çàññàíû äàðàà ¿ðèéã õîëüæ ýñâýë äàíãààð

íü òàðèíà. Òàðèõäàà ¿ðèéã íýã çàõààñ íü æèãä öàöàõ áà ýíý àæëûã àëü áîëîõîîð ñàëõèã¿é

íàìóóí ºäºð õèéõ íü òîõèðîìæòîé. Ó÷èð íü îëîí íàñò ºâñëºã óðãàìëûí ¿ð æèæèã õºíãºí ó÷ðààñ

ñàëõèíä àìàðõàí õèéñäýã.

Ç¿ëýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð òàðüæ áàéãàà óðãàìëûí ¿ðèéã èõ øèã¿¿ öàöàõ õýðýãòýé. Õýðýâ

íýã ãà-ä äóíäæààð 0.8 öåíòíåð ¿ð ñóóëãàíà ãýæ ¿çâýë íýã õàâòãàé äºðâºëæèí ìåòðò 7-9

ãðàìì áóþó íýã àòãà îð÷èì ¿ð õýðýãëýãäýíý. ¯ðýý öàöààä äýýðýýñ íü 2-3 ñì çóçààí ýëñ õàð

øîðîîíû õîëüöîîð õó÷íà. Èíãýýä äàðàà íü óñàëãààíäàà àíõààðàõ íü ÷óõàë. Òîãòìîë æèãä óñëàõ

áîëîìæã¿é ãàçàð ¿ðèéã òàðèàëìàãö áàðàã óñëàõ õýðýãã¿é. Ó÷èð íü ýõíèé óñëàëòààð ¿ð

ñî¸îëîí, öààøèä òîãòìîë óñëàõã¿éãýýñ áîëæ õàòàí, óðãàõ ÷àäâàðàà á¿ð ìºñºí àëäàíà. Èéìýýñ

óñ õàíãàëòòàé õ¿ðýëöýõã¿é ãàçàð òàðèàëààä òýð õýâýýð íü îðõèâîë, áîðîîíû ÷èéãýýð

íèéòäýý æèãä óðãàí áîãèíî õóãàöààíä ç¿ëýãæèæ áîëîõ òàë áèé. Ãýâ÷ ýíý íü òýð æèëèéí õóð

÷èéã, öàã óóðûí áàéäàëòàé õîëáîîòîé áîëîõîîð íýãýíò õ¿÷, õºäºëìºð ãàðãàí õéèñýí àæëûí

èðýýä¿éã áîäîí óðãóóëàõ, áýõæ¿¿ëýõ òàëààð áîëîìæòîé á¿õ àðãà õýìæýýã àâ÷, æèë á¿ð

äàõèí äàâòàí õºðºíãº, õ¿÷ çàðöóóëàõã¿éã áîäîõ íü ç¿éòýé. Óðñãàë óñààð óãààõàä èõýíõ ¿ð

íü óñàíä õºâæ èë ãàðàõ áóþó íýã äîîð Ẻãíºðäºã ó÷èð ýõíèé õýäýí óäàà ø¿ðøèõ çàìààð

óñàëáàë çîõèíî.

Ç¿ëýãæ¿¿ëñýí òàëáàéã áàéíãà àð÷ëàí õàìãààëæ áàéõ íü õýðýãòýé. ¯¿íä: Óñëàõ, ¿ð ñî¸îëæ

óðãàõã¿é õýñãèéã íºõºí òàðèõ, àëü ÷ óëèðàëä ãèøãýæ, õºðñèéã äàãøðóóëàõã¿é áàéõ, ºâºë

õàâðûí óëèðàëä áîëîëöîîãîîð öàñ òîãòîîæ õó÷èæ äóëààëàõ áóþó íàìàð 10, 11-ð ñàðä óðãàìëûí

ºñºëò çîãñîí, õàãäàðñàíû äàðàà ìîä, ç¿ëýã á¿õèé òàëáàéãàà ñàéòàð óñëàæ õºë人õ íü ºâºë

õàâðûí ìºñ, öàñ òîãòîîõîîñ èë¿¿ àøèãòàé. Ç¿ëýã á¿õèé òàëáàé óðãàìëûã õýò óðãóóëàõã¿éí

òóëä òîãòìîë õàäàõ øààðäëàãàòàé. Èíãýõäýý ãàäàðãóóíààñ äýýø 6-7 ñì ºíäºð áàéõààð õàäâàë

çîõèíî. Õàðèí ç¿ëýã òàðüñàíààñ õîéø ýõíèé íýã õî¸ð æèëäýý õàäàæ õàé÷ëàõ øààðäëàãàã¿é

áºãººä ó÷èð íü òàðèãäñàí óðãàìëûã ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ, öààøèä àëü áîëîõ èõýýð ¿íäýñë¿¿ëæ,

àìüäðàõ ÷àäâàðûã áýõæ¿¿ëýõýä îðøèíî.

Цэцэгт байгууламжууд түүний төрлүүд

Клумба

Рабатка

Бордюр

Микс бордюр /холимог бордюр/

Алпинари

Рокарий

Цэцэгтт байгууламж нь өөрийн онцлог хэмжээ түүн дотроо тарьсан ургамал, ургамлын

өнгө зэргээр хоорондоо ялгагддаг. Ямар нэгэн дүрс хэлбэр гаргаж цэцэгт байгууламж

байгуулахыг Фигурны цветник гэдэг.

1.Клумба: Дугуй, зуйван, дөрвөлжин, олон өнцөгт хэлбэрүүдтэй байна. Клумбыг

байгуулахдаа эхлээд төлөвлөлтийг хийж өгөх хэрэгтэй. Үүний дараа хөрсөө байгуулах

талбайгаа хүрээлж зааг гаргана. Заагны эргэн тойрныг ямар нэгэн материалаар үүнд:

тоосго, чулуу, мод зэрэг янз бүрийн материалаар хийж болно. Эмжээрт нь 10-20 см

өндөртэй зүлэг суулгаж өгч болох ба эсвэл намхан ургадаг цэцэгт ургамлуудыг сонгож

болно. Тарих ургамлыг сонгон авахдаа тэдгээрийн өнгө, өндөр намын хэмжээ хоорондын

хорших байдлыг харгалзана. Жишээ нь: өндөр ургамлуудыг мандалын гол хэсэгт намхан

ургамлыг захаар нь тойруулан тарина. Цэцгийн мандалыг байгуулахдаа арчилгаа хийхээр

төвөггүй байхаар байгуулах хэрэгтэй.

2. Рабатка: Явган замын хажуугаар шулуун 1-2 эгнээгээр таригдсан цэцэгт байгууламж

байна. Хэмжээ нь зам талбайгаас шалтгаална. Жишээ нь: өндөр ургамлыг ар талаар нь

байгуулвал илүү зохимжтой. Нэгэн жигд өндөр ургамлаар байгуулвал зах эмжээрийг нь

зүлгээр, жижиг нунтаг пилта, хавтгай чулуу, нунтагласан тоосго зэргээр захалж өгнө.

3.Бордюр: Клумба, рабатка эсвэл зүлгэн дээр ургамлаа бүлэглэж тарихад түүнийг

тойруулан эмжүүлсэнийг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл ургамал хоорондын заагийг хэлнэ. Бордюр

нь цэцгийн өнгийг зааглах үүрэгтэй. Бордюрт мөн нягт шигүү ургадаг намхан ургамал

ашиглаж болно. /ширгэ улалж/ Гадны нөлөөнд амархан автдаггүй байх хэрэгтэй.

4.Микс бордюр: үүнд 1, 2 олон наст ургамлыг хольж тарьж толбо үүсгэх зориулалттай

мөн цэцгийн тасралтгүй үргэлжлэн цэцэглэх хугацаагаар ургамлыг тарина.

5.Алпинари: Чулуу, мод, ургамал хосолсон цогцолборт цэцэгт байгууламжийг хэлнэ.

Үүнийг байгуулахдаа байгаль дээр ямар байдаг тэр хэвээр нь байгуулах хэрэгтэй.

Алпинарийг байгуулахын тулд хөрсийг 20-25 см гүн ухаж хог ургамал, үндэснээс салгаж

цэвэрлэнэ. Үүний дараа 10-15 см ёроолд нь хайрга дэвсэж өгнө. Эсвэл жижиглэсэн тоосго

хийж дээрээс нь дарж өгөх хэрэгтэй үүний дараа 30-40 см өндөртэйгээр үржил шимтэй

ялзмагтай шороог хийнэ. Дараа нь чулуугаа сонгон авна. Тэр чулуу нь нэг өнгийн, нэг

төрлийн хэмжээ нь янз бүр байж болно. Өрж тавихдаа хэвтээгээр нь байрлуулна.

Ирмэгийг босоо биш ½ нь хөрсөндөө булагдсан байна. Алпинарт таригдах ургамал 4-р

сарын 10-аас 9-р сарын 10 ны хооронд цэцэглэж байх ёстой. Сонгож авсан ургамал нь

тархахгүй, өндөр биш ургамал байна.

6.Рокары: Энэ нь алпинарийн нэг төрөл юм. Хазгай талбайг чулуугаар дэвсэх, ургамлыг

чулуугаар манах, чулууг давхарлан талбайг засаж голд нь ургамлаа тарих, чулууг зайтай

байрлуулж завсраар нь ургамал тарих гэсэн хэлбэрүүд орно.

Öýöãèéí ìàíäàë áàéãóóëàõ òåõíîëîãè

Õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ÿìàð õýìæýýòýé, õýëáýð ä¿ðñòýé áîëîõûã òîäîðõîé çààñàí çóðãèéã ãàðãàæ,

òºëºâëºãºº õèéíý. Õàìãèéí ºíäºð öýöãèéã ìàíäëûí ãîëä, äàðàà íü äóíä çýðãèéã, çàõààðàà

íàìõàíûã ãýõ çýðãýýð òàðèâàë çîõèìæòîé þì.

Ìàíäàëûí õºðñ áýëòãýõ:

Óðãàìëûí ¿íäñèéã ÷ºëººòýé íýâòð¿¿ëæ àãààð, óñ, øèì òýæýýëèéí áîäèñîîð áàÿëàã áàéëãàõûí

òóëä õºðñèéã íàìðààñ ýõëýí áýëòãýõ õýðýãòýé. Èéìèéí òóëä 1 ì.êâ òàëáàéä 5-6 êã áóóö, 80

ãð ñóïåðôîñôèò õèéæ ãàçðûã 30-40 ñì ã¿í õàãàëíà.

Õàðèí õàâðûí õºðñ áîëîâñðóóëàëòààð 1 ì.êâ òàëáàéä ñóïåðôîñôàò, êàëèéí äàâñ òóñ á¿ð 25-

30 ãð, ÿëçìàã 1-2 õóâèí õèéæ ºãíº. Äàðàà íü õºðñíèé ãàäàðãóóã ñàéí òýãøëýýä áîðäâîë

õºðñºíä óñ, ÷èéã óäààí õóãàöààãààð õàäãàëàãäàæ óðãàìàëä ¿éë÷ëýõ áîëîëöîî

îëãîíî.Òàðüñíààñ õîéø 45-60 õîíîã öýöýãëýäýã èéì öýöã¿¿äèéã ¿ðñëýã õèéõã¿éãýýð èë

òàëáàéä øóóä ¿ðýýð íü òàðüæ áîëäîã. Òîì ¿ðèéã 1.5-2 ñì, æèæèã, äóíä çýðãèéí ¿ðèéã 1-1.5

ñì-èéí ã¿íä ñóóëãàíà. ¯ðèéã òàðèõûí ºìíº áà òàðüñàíû äàðàà óñëàíà.

Óñàëãàà:

Öýöãèéí óðãàìëûã àìæèëòòàé óðãóóëàõ íýã íºõöºë íü óñàëãàà þì. ×èéãèéí øààðäëàãààð íü

öýöãèéí óðãàìëûã ãàíä òýñâýðòýé, ÷èéãýíä äóðòàé, ÷èéãýíä äóíä çýðãèéí äóðòàé ãýæ

àíãèëíà.

Ãàíä òýñâýðòýéä äýìýã öýöýã, àãðîñòåìà, ìóóðûí òàâàã, àãü, áóóðàë ãàíäáàäðàà, áàøèð

öýöýã, äðîáà, äèêòàìíóñ, òàéð ºâñ, èáåðèñ, ãýõ ìýò öýöýã áàãòäàã. ×èéãýíä äóðòàé òºðºëä:

õîðñ, àíåìîíû, àðóíêóñ, ¿¿ëýí öýöýã, àñòèëüáà, áðóííåðà, êàëüòà ãýõ ìýò öýöã¿¿ä îðíî.Äóíä

çýðãèéí ÷èéãýíä äóðòàé òºðºëä: àõèëëåÿ ïòàðìèêà, àðàáèñ àðåíñà, ãåëåíèóì îñåííûé, ãåéõåðà

ãýõ ìýò öýöã¿¿ä îðíî. Èõýíõ íýã íàñò öýöýã íü ÷èéãýíä äóíä çýðãèéí äóðòàé ãðóïä õàìðàãäàíà.

Öýöãèéí óðãàìàëä õºðñíèé ÷èéãèéí õàìãèéí òîõèðîìæòîé íºõöºë íü õºðñíèé á¿ðýí ÷èéã

àãóóëàëòûí 70-80%, õàðèí ãàíä òýñâýðòýé óðãàìàëä 60-70% áàéõàä áîëîëöîîòîé ãýæ ¿çäýã.

Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàõ áîëîìæòîé ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí ìîä, ñººã óðãàìëûí ÷èìýãëýëèéí

øèíæ ÷àíàð:

Ìîä óðãàìëûí ñàëààëàëò, òèòìèéí óðò ºðãºíèé õàðüöààíààñ ò¿¿íèé õýëáýð òºðõ èõýä

õàìààðäàã. Ìîä ãîë èøíýýñýý ñàëààëäàã áîë áóò ñººã ¿íäýñíèé õ¿ç¿¿ ¿íäýñëýã èøíýýñýý

ñàëààëäàã. Ò¿¿í÷ëýí ìîäíû õýëáýð, òºðõºä íàâ÷, øèëì¿¿ñ èõýä íºëººòýé. Óíàäàã íàâ÷,

øèëì¿¿ñòýé ìîäíû òèòýì õ¿éòýí, ñýð¿¿í óëèðàëä íýã ÿíç, óðèí äóëààíû öàãò áàñ íýã ººð áîëäîã.

Ò¿¿ãýýð ÷ ¿ë áàðàì öýöýã, æèìñ áîëîâñðîõîä ìîäíû ºí㺠¿çýìæ, òºðõ áàéäàë ìºí àäèë ººð áîëæ,

òèòìèéí õºãæèë áîñîî, äýðýâãýð, óíæóó áàéæ áîëíî. Îäîîãîîð Óëààíáààòàð õîòûí íîãîîí

áàéãóóëàìæèíä àøèãëàãäàæ áàéãàà ìîä áóò ñººãèéí ãàäíû òààëàìæã¿é íºõöëèéã òýñâýðëýõ

÷àíàðûã àâ÷ ¿çâýë: Ãýðýëñýã îð÷èíä îíöëîí óðãàäàã ìîäëîã óðãàìàë 3 ç¿éë, ñººã 2 ç¿éë

áàéõàä ñ¿¿äýðñýã îð÷èíä ñàéí óðãàäàã 4 ç¿éëèéí ìîä, 5 ç¿éëèéí ñººã áàéíà.

Íàâ÷:

Ìîä, ñººãíèé ãî¸ìñîã áàéäàëä ìîäíû òèòìèéí õýëáýð, ºíäºð, öýöýã, æèìñ, çýðãýýñ ãàäíà ò¿¿íèé èø

ìº÷èð äýýð áàéðëàõ íàâ÷íû ºí㺠÷èìýãëýëä ÷óõàë íºëººòýé. Èéìä íàâ÷íû ºíãº, õýëáýð, õýìæýý,

áàéðøèë óëèðëûí àÿñààð õýðõýí õóâèðàí ººð÷ëºãääºã áèîëîãèéí òýð îíöëîãûã òîîöîæ

òàðèìàëæóóëàõ íü ÷óõàë. Íàâ÷ûã õýìæýýãýýð íü ìàø òîì (20-40 ñì), òîì (10-20 ñì), äóíä (5-10

ñì), æèæèã (0.1-5 ñì) ãýæ àíãèëæ áîëíî. Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä: íàâ÷èò áîëîí øèëì¿¿ñò ìîäíû

íàâ÷, øèëì¿¿ñíýýñ ãàäíà Armeniaca sibirica,óëààí øàð, Padus asiatica-óëààí, óëààí õ¿ðýí,

Amygdalus pedunculata áîð õ¿ðýí, Malus baccata óëààí øàð, øàð Ribes diacantha óëààí øàð,

Ribes nigrnm õ¿ðýí øàð, Syringa josikaea íîãîîí, Crataegus sanguine óëáàð øàð, Lonicera

tatarica öýãýýí íîãîîí, Caragana arborescens òîä íîãîîí, Rosa acicularis óëààí, Elaeagnus

argentea ìºíãºëºã çýðýã íàâ÷íû ºí㺠õóâèðãàëò ìàø îëîí ÿíç áºãººä íýã õóãàöààíä õàðèëöàí ººð

ººð ºí㺠¿ç¿¿ëæ áàéíà.

Öýöýã :

Хîòîä ìîä, ñººãèéã òàðèõäàà ãî¸ëûí à÷ õîëáîãäëûã áîäîæ öýöýãò ìîä óðãàìëûã ñîíãîõ õýðýãòýé.

ßëàíãóÿà öýöýãò òºãºë, çàìûí äàãóóõ óðãàìëàí õàøëàãà, ìîä óðãàìëûí õîñëîë áàéãóóëàõàä

öýöýãò ñººãí¿¿äèéí òºðºë èõ íºëººòýé. Öýöãèéí ãî¸ëûí øèíæ ÷àíàð íü ò¿¿íèé õýëáýð, õýìæýý

ºí㺺ð òîäîðõîéëîãäîíî. Öýöýãëýäýã ãî¸ë ÷èìãýëýëèéí ìîäëîã óðãàìëûã öýöãèéíõ íü õýìæýýãýýð

äàðààõ á¿ëýãò õóâààæ ¿çíý. ¯¯ÍÄ:

À. Ìàø òîì öýöýãòýé (10 ñì-ýýñ òîì)

Á. Òîì öýöýãòýé áóþó (5-10 ñì)

Â. Òîì áèø öýöýãòýé (2-5 ñì)

Ã. Æèæèã öýöýãòýé (2 ñì) õ¿ðòýë öýöýãòýé ìîä, ñººã¿¿ä îðíî.

Óëààíáààòàð õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàãäàæ áàéãàà. Armeniaca sibirica ÿãààí,

Padus asiatica-öàãààí, Amygdalus pedunculata-óñàí ÿãààí, Malus baccata öàãààí ÿãààí, Ribes

diacantha-øàð, Ribes nigrnm-õºõ ÿãààí, Syringa josikaea-öàãààí, õºõ ÿãààí, Crataegus

sanguine-öàãààí, Lonicera tatarica-ÿãààí, Lonicera altaica öàãààí øàð, Caragana arborescens-

øàð, Rosa acicularis-ñàðíàéí ÿãààí, Elaeagnus argentea-øàð çýðýã öýöãèéí ºí㺠õóâèðãàëò

ìàø îëîí ÿíç áºãººä öýöýãëýëò ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà õàðèëöàí àäèëã¿é óðò õóãàöààãààð

¿ðãýëæèëæ áàéãàà íü òóõàéí öýöýðëýãò òàëáàé óäààí õóãàöààãààð ÷èìýãëýëèéí øèíæòýé,

¿çýìæòýé õàðàãäàõ áîëíî.

Èø ìº÷èð: Ýíý íü ìºí àíõààðàõ ç¿éëèéí íýã áºãººä ñóóëãàñàí ìîä, ñººãíèé õîëòîñíû ºí㺠ÿíç á¿ð

áàéâàë ýðýýí àëàã ¿çýãäýíý. Îäîîãîîð òàðèìàëæóóëæ áàéãàà ìîä, ñººã íü ãîë áîëîâ áîð ñààðàë,

öàãààí, àëòëàã øàð, õàð õ¿ðýí, õàð íîãîîí ºíãèéí õîëòîñò èøýýðýý ÷èìýãëýëèéí áîëæ ºã÷ áàéíà.

¯ð æèìñ: Эíý íü ÷èìýãëýëèéí íýã øèíæ áºãººä ñóóëãàñàí ìîä, ñººãíèé æèìñëýëòèéí ¿åä

¿ç¿¿ëýõ ò¿¿íèé õýëáýð, ºí㺠¿çýìæ íü ÷óõàë þì. Áèäíèé ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä: Óëààíáààòàð

õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àøèãëàãäàæ áàéãàà Armeniaca sibirica-óëààí øàð Padus

asiatica-óëààí õ¿ðýí, õàð Amygdalus pedunculata-óëààí õ¿ðýí, Malus baccata-øàð, óëààí øàð,

Ribes diacantha-óëààí õ¿ðýí, õ¿ðýí, Ribes nigrnm-õàð õ¿ðýí, Syringa josikaea-øàð õ¿ðýí,

Crataegus sanguine-óëààí õ¿ðýí, Lonicera tatarica-øàð óëààí, Lobicera altaica-õàð, Caragana

arborescens-óëààí, øàð íîãîîí, Rosa acicularis-óëààí,

óëáàð, Elaeagnus argentea ìºíãºëºã öàãààí çýðýã æèìñ

íü ÷èìýãëýëèéí øèíæ ¿ç¿¿ëýõ òóë íîãîîí áàéãóóëàìæèíä

ýíý ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðæ ñîíãîí, öýöýðëýãæ¿¿ëýõ

òàëáàéä ìîä, ñººãíèé õîñëîë ãàðãàí òàðèëò õèéæ ºãíº.

Төлөвлөгдөх мод бут сөөг

Populus laurifolia-Ëàâаð íàâ÷èò óëèàñ

Íîãîîâòîð õîëòîñòîé 25 ì õ¿ðòýë ºíäºð íàâ÷èò ìîä.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Àëòàé, Õîâä,Óâñ íóóð,

Õîâä ãîëûí àäàã, Ãîâü-Àëòàé, Ç¿¿íãàðûí ãîâüä ãîëûí

ýðãèéí øóãóé, õºíäèéí ýëñ, ÷óëóóðõàã õºðñ, óóëûí àì,

õàâöëûí ¸ðîîë, îé, øóãóéä óðãàäàã.

Áîòàíèê øèíæ: Èø íü ãîë÷îîðîî 40-50 ñì, çàðèìäàà 70 ñì

õ¿ðòýë á¿ä¿¿ðäýã. Íàâ÷èñ íàðèéí ãîíçãîé, 5-8 ñì óðò, 2-3 ñì ºðãºí, øîâõ ¿ç¿¿ðòýé, ñóóðèàäàà

øààíòãàðõóó èðìýã íü õºðººëºã, áàðèóë ¿ñýðõýã,2 ñì óðò. Õàâàð ýðò ìîëöîãëîæ, çóíäàà íîãîîðîí

íàìàðòàà íàâ÷ñàà ã¿âäýã àíõèëóóí ¿íýðòýé ìîä. Óðãàëò íü 4-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 10-ð ñàðûí ýõ

õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäæã. Ñàëàíãè áýëýãò óðãàìàë. Èéì ó÷ðààñ ýð, ýì óëèàñ ãýæ áàéäàã.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: Ìîäîæñîí ìº÷ðèéí òàéðäàñààð ¿ðæ¿¿ëäýã. ̺÷ðèéã íàìàð íàâ÷ óíàñíû

äàðààãààñ õàâàð íàõèà õººõ õ¿ðòýëõ ¿åä áýëòãýäýã. Áýëòãýñýí ìº÷𺺠ñóóëãàõ õ¿ðòëýý

óðòààð íü áàéëãàõ øààðäëàãàòàé. Òàéðäàñûã ñóóëãàõûí ºìíº 4-5 íàõèàòàé, 15-20 ñì

óðòòàéãààð òàéðíà. Òýãýõäýý äýýä òàëûí òàéðàëòûã íàõèàíààñ äýýø 0.5-1.0 ñì çàéòàééãààð

òýãø, äîîä òàëûí îãòëîëûã íàõèàíààñ äîîø 1.0-1.5 ì õ¿ðòýë ºíäºð óðãàõ áîëîìæòîé ýð óëèàñíààñ

ìº÷èð áýëòãýí ¿ðæ¿¿ëýõýä àíõààðàõ ¸ñòîé.

Àøèãëàõ õýëáýð: Áîãèíî íàñòàé õýäèé ÷ õóðäàí óðãàæ îð÷íîî íîãîîðóóëäàã ó÷èð õîòûã

÷èìýãëýõýä ºðãºí àøèãëàæ áàéíà. íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð

ñóóëãàõàä òîõèðîìæòîé. Äàí óëèàñ òàðüæ öýöýðëýãæ¿¿ëñýí òàëáàé ìàíàéä îëîí áèé.

Òóõàéëáàë: Èõ ñóðãóóëèéí ãóäàìæ, Ýíõòàéâíû áîëîîä ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº ãýõ ìýò. ̺í òºâèéí

öýöýðëýã¿¿ä, àëáàí áàéãóóëëàãà, ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí õÿçãààðëàãäìàë çîðèóëàëòòàé

íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ºðãºí àøèãëàñàí áàéíà. Ýì óëèàñ íü õàâàð ìîëöîãëîæ, ¿ðýý ºãºõ ¿åä

öàãààí ºíãèéí óíãèðàë (äàëàâ÷) óíàãàæ, îð÷íûã áîõèðäóóëäàã òóë õîòûí òîõèæèëòîíä íýã èõ

òààòàé áèø.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн төв байрны гадна болон дотор талаар нь лавар навчит

улиас 207 ширхэгийг төлөвлөж өгсөн. Улиасыг голдуу төв сургуулийн зүүн ба хойд талын

төв зам дагуу төлөвлөж өгсөн. Улиас нь монгол орны нөхцөлд ургахад тохиромжтой

хамгийн хурдан ургадаг мод юм. Улиасны титэм нь өөрөө саглагар учраас гаднах дуу

чимээнээс сайн тусгаарлаж өгдөг. Мод хооронд 6 метрийн зайтай төлөвлөж өгсөн.

Pinus sylvestris L.-Ýãýë íàðñ

40ì ºíäºð ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñò ìîä.

Òàðõàö: Åâðîï, Ñèáèðü, Ìîíãîëä òàðõàöòàé. Ìàíàéä Õºâñãºë îð÷èì, Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-

Äàãóóð çýðýã ãàçàðò óóëûí ÷óëóóðõàã õàæóó, ãîëûí

õºíäèé, óóëûí õàæóóãèéí ýëñýí õºðñòýé ãàçðààð

óðãàæ îé ¿¿ñãýäýã ¿íäñýí ¿¿ëäýð þì.

Áîòàíèê øèíæ:

Íýã ìåòð õ¿ðòýë ãîë÷òîé, øºâãºð þìóó ºðãºí Ẻðºíõèé

òèòýìòìýé, ñàëìàð÷ äîëîðñîí íèìãýí øàðàâòàð õîëòîñòîé.

Îëîí ñóäàëò òàë áîðòãîðõóó, çàõààðàà æèæèã ø¿äëýã

õóðö øèð¿¿í, 3-5 ñì óðò. 1 ìì îð÷èì ºðãºí ìºíõ íîãîîí

øèëì¿¿ñ õîñîîð áàãöàëíà. Áîëîâñîðñîí áîðãîöîé íü 3-6 ñì óðòò, ¿ðò

õàéðñ çóçààí. Õàìãààëàõ õàéðñ ¿ã¿é. Óðãàëò íü 5-ð ñàðûí ýõíýýñ 10-

ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã. Ýãýë íàðñûã öýöýðëýãò

òàðèìàëæóóëàõàä ò¿ðãýí óðãàäàã, õ¿éòýí áà ãàí äààõäàà ñàéí,

ãýðýëñýã, ýëñýðõýã õºðñºíä óðãàäàã ìîä. 9 íàñíààñàà ýõëýí æèë á¿ð

¿ðëýäýã. Íàõèà íü 4-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð õººæ, 5-ð ñàðûí äóíäààñ çàäàð÷

ýõëýí ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí ºñºëò ýõýëæ, 8-ð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýí îðîéí

íàõèà çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò çîãñäîã. 6-ð ñàðûí ýõýýð

öýöýãëýíý. ¯ð òîãòñîíû äàðàà ýð öýöã¿¿ä óíàæ, ýì öýöýã áîëîõ áîðãîöîé øèëì¿¿ñýí äîð

ºâºë溺ä äàðàà æèëèéí õàâðààñ ýõëýí ºñ÷ òîìðîí íàìàð áîëîõîä ¿ðèéí áîëö ã¿éöýí õýâèéí

õýìæýýíäýý õ¿ðýõ áîëîâ÷ ¿ðèéí õàéðñ íü íýýãäýõã¿é ºâºëæèíº. Òýãýýä õàâàð çàäàð÷ ¿ðýý

õèéñãýíý.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí òàëáàéä

øèëæ¿¿ëýí 3-4 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä ãàðãàíà. ¿ðèéã õàâàð òàðèõàä

òîõèðîìæòîé.

Àøèãëàõ õýëáýð: Öýâýð íàðñ çîíõèëñîí îé íü õºðñ õàìãààëàõ, óñ àðâèæóóëàõ, îð÷íûã

÷èìýãëýõ, ýð¿¿ë àõóé, àðèóòãàí öýâýðëýõ ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîéã àíõààð÷ íàðñàí îéã

óðãóóëàõ àæëûã ìàíàé îðîíä èõýä àíõààðàí ñóäàëæ èðñýí áèëýý. Íèéòèéí öýöýðëýã,

öýöýðëýãò ãóäàìæ òàëáàéä ãàíöààð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð ñóóëãàõ, òàëáàé õàìãààëàõ áà îéí

çóðâàñ áàéãóóëàõàä àøèãëàõ áîëîìæòîé. Äàí íàðñààð áàéãóóëñàí öýöýðëýãò ãóäàìæ Íèéñëýë

õîòûí 1-ð àðâàí æèëèéí äóíä ñóðãóóëèéí óðäóóð áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн орчимд эгэл нарсыг 30 ширхэгийг төлөвлөж өгсөн. Эгэл

нарс нь түргэн ургадаг, хүйтэн сэрүүнд тэсвэртэй манай орны нөхцөлд тарьж ургуулахад

тохиромжтой. Мод хооронд 6 метр. Эгэл нарсыг төв сургуулийн гадна талаар ганц нэгээр,

харин дотор талаар нь эгнүүлэн суулгах маягаар тарьсан. Ганц нэгээр тарихдаа бусад

мод сөөгтэй хослол зохиомж маягаар төлөвлөж өгсөн.

Picea obovata Ldb-ñèáèðü ãàöóóð:

30 ì õ¿ðòýë ºíäºð ìºíõ íîãîîí øèëì¿¿ñò ìîä.

Òàðõàö: Äýëõèéí òàðõàö íü: Óðàë, Ñèáèðü, Àëòàé, Ñàÿíû, Ìîíãîëä, Õºâñãºë, Õýíòèé, Õàíãàé,

Ìîíãîë-Äàãóóð, Ìîíãîë-Àëòàé, Èõ íóóðóóäûí õîòãîðò (Òýñèéí ãîëûí àäàã) òàéãà, îéí á¿ñë¿¿ðèéí

äýýä ¿àõ, õàðàíõóé àì íóðàã àñãààð óðãàíà. Ñèáèðü ãàöóóð íü ìàíàé îðîíä öººõºí õýñýã ãàçàð

óðãàäàã, òàðõàöûí õ¿ðýý íü ÿâöóó áàãà þì. Èéìýýñ óäààí óðãàëòòàé, áàéãàëèéí õóóðàéøèõ

íºõöºëä òàðõàöàà òýëæ ÷àäàõã¿é õóìèõ õàíäëàãàòàé áàéãàà Ñèáèðü ãàöóóðûã íóòàãò íü

õÿìãàäàí õàìãààëàõ, àðâèæóóëàõ, çîðèóä òàðüæ óðãóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ íü

øààðäëàãàòàé.

Áîòàíèê øèíæ: Áîð ñààðàë þìóó ¿ð÷ãýð õàð õîëòîñòîé, íàðèéõàí

øîâãîð òèòýìòýé. Øèëì¿¿ñò ìºíõ íîãîîí 1-3 ñì óðò, øèð¿¿í,

äºðâºëæèíä¿¿ øóãàìàðõóó, øîâõ øºâãºðõ¿¿ íîãîîí áóþó öýíõýð

íèæýýäýýð öóâàà áàéðëàëòàé. Áîëîâñîðñîí áîðãîöîé íü óíæãàð,

5-8 ñì óðò, áîëîâñîðìîãö õàéðñíóóä íü çàäðàí ¿ðýý ã¿âäýã. ¯ð íü

4 ìì óðò, ò¿¿íèé äàëàâ÷ 10-13 ìì óðò. Íàõèà íü 4-ð ñàðûí

ñ¿¿ë÷ýýð õººæ, 5-

ðã ñàðûí äóíäààñ çàäàð÷

ýõëýí ìºí ñàðûí

ñ¿¿ë÷ýýñ

íàéëçóóðûí ºñºëò

ýõýëæ, 8-ð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë ¿ðãýëýëýí îðîéí íàõèà çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð 9-ð ñàðûí

ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò çîãñîíî. Íàõèà çàäàðñíààñ 1-2 äîëîî õîíîãèéí äàðàà öýöýãëýíý. Ãàöóóðûí

¿ðèéí áîëö 10-ð ñàðä ã¿éöíý. Ãàöóóð æèë ºíæèæ öýöýãëýäýã. Íýã ¿ðèéí õàéðñíû äîòîð

äàëàâ÷òàé 2 ø ¿ð áàéðëàíà. Ñ¿¿äýðñýã, õ¿éòýíä òýñâýðòýé.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ð áîëîí íîãîîí ìº÷ðººð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðýýð óðãóóëñàí 3 íàñòàé òàðüöûã

áîéæóóëãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí 3-4 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëæ

ñóóëãàíà. Òàðüöûí ºñºëò óäààí

Àøèãëàõ õýëáýð: Ãàöóóðûã õîò öýöýãæ¿¿ëýëòýíä ºðãºí àøèãëàäàã áºãººä õîò ÷èìýãëýõ

òàëààðàà ñàéí, àð÷èëãàà õàðüöàíãóé áàãà

øààðääàã ìîä. Ìàíàé íèéñëýë õîòîä Ãàöóóð õàà

ñàéã¿é òàðèãäñàí áºãººä Ñîíãîäîã óðëàãûí

àêàìåäèê òåàòðûí óðä òàëä,Õîëáîîíû ç¿¿í

òàëûí àþóëã¿éí òîéðîã, Çàñãèéí ãàçðûí îðäíû õî¸ð æèã¿¿ð, Ýìíýã ñóðãàã÷òàé öýöýðëýã çýðýã

îëîí ãàçàðò òàðüæ ñóóëãàñàí áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна ба дотор талд 80 ширхэг гацуур мод төлөвлөж өгсөн.

Гацуурыг эгнүүлэн суулгах ба ганц нэгээр тарина. Гацуур нь удаан ургадаг учраас

цөөхөнийг төлөвлөхөөр бодож өгсөн. Гацуурыг суулгахдаа голдуу хослол зохиомж

байдлаар төлөвлөсөн. Гацуурын 5-6 настай суулгацыг урд хөршөөс 20-40 мян төгрөгөөр

худалдан авдаг. Энэ нь манай орны нөхцөлд тохиромжтой сайн ургадаг.

Larix sibiricа–ñèáèðü øèíýñ

30-45 ì ºíäºð øèëì¿¿ñò ìîä

Òàðõàö: Ñèáèðü øèíýñ íü ºðãºí òàðõàöòàé áºãººä ò¿¿íèé òàðõàöûí

õîéò çàõ íü Òóéëûí Óðàë, áàðóóí çàõ íü Óðàëûí äîðíîä õýñãèéí óóëñ, ç¿¿í õèë íü Áàéãàëü

íóóð, ºìíºä õèë íü Àëòàé, Õàíãàé, Õýíòèéí íóóðóóä áèëýý. Ìîíãîëä

Õºâñãºë, Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Äàãóóð, Õîâä, Ìîíãîë-Àëòàéí

òîéðãóäûí óóë íóóðóóäàä îé ¿¿ñãýã÷ ãîë ìîä áºãººä õààÿà ãîëûí

õºíäèé ð¿¿ îðæ óðãàñàí áàéäàã.

Áîòàíèê øèíæ: Äîîãóóðàà á¿ä¿¿í, ¿ç¿¿ðýýðýý íàðèéõàí èøòýé,

30-40-ººðºº áàãöàëæ óðãàñàí 2-4 ñì óðò øèëì¿¿ñòýé. Áîëîâñîðñîí

áîðãîöîé íü 2-4 ñì óðò, 2-3 ñì á¿ä¿¿í ºíäãºðõ¿¿ þìóó áºìáºëãºðõ¿¿-

ºíäãºðõ¿¿, õ¿ðýí ñààðàë, õ¿ðýí áàðààí ºíãºòýé. 14 íàñíààñàà

ýõëýí áàðàã æèë á¿ð ¿ð ºãíº. Äóíäæààð 300-400 æèë íàñëàíà. Øèíýñ íü ÷èéãëýã, ñ¿¿äýð

ãàçàð ò¿ðãýí óðãàäàã áºãººä ¿çýìæèò òèòýì, 纺ëºí íîãîîí øèëì¿¿ñ, áîëîâñîð÷ ã¿éöýýã¿é

ñàéõàí ÿãààí áîðãîöîé íü ÷èìýãëýëèéí øèíæ ÷àíàðòàé òóë õîò ñóóðèí ãàçðûã òîõèæóóëàõàä

ºðãºí àøèãëàäàã. Íàõèà íü 4-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð õººæ, 5-ð ñàðûí ýõýýð çàäàð÷ ýõëýí ìºí ñàðûí

ñ¿¿ë÷ýýñ íàéëçóóðûí ºñºëò ýõýëæ, 8-ð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýí îðîéí íàõèà

çàíãèäàãäàæ ýõëýí óëìààð 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð óðãàëò çîãñîíî. Õàâàð øèëì¿¿ñëýõèéí õàìò

öýöýãëýíý. Öýöýãëýëòýýñ ¿ð òîãòîõ õ¿ðòýë íýã ñàð ¿ðãýëæèëíý. Øèíýñíèé ¿ð íàìàð 9-ð ñàðûí

ýõíèé 10 õîíîãò áîëîâñîð÷ ñàëõèàð òàðõàíà. Íýã ¿ðèéí õàéðñíû äîòîð äàëàâ÷òàé 2 ø ¿ð

áàéðëàíà.

¿ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¿ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí òàëáàéä

3-4 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëæ ñóóëãàíà. Øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàõäàà

¿íäñèéã øîðîîí çóóðìàãò ä¿ðæ ñóóëãàâàë àìüäðàë ñàéí áàéäàã.

Àøèãëàõ õýëáýð: Õîòûí ãóäàìæ òàëáàé áîëîí õàøëàãàò öýöýõëýã, àëáàí áàéãóëëàãûí îð÷èìä

á¿ëãýýð, äàí áóþó õîñ ýãíýýãýýð ñóóëãàõàä òîõèðîìæòîé. ̺í õîòî ñóóðèí ãàçðûã íîãîîðóóëàõ,

õàìãààëàëòûí çóðâàñ áàéãóóëàõ, óóëûí ýíãýð õàæóóã îéæóóëàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

Øèíýñèéã õàð ìîä ãýæ íýðëýõ áºãººä Ñ¿õáààòàðûí ãóäàìæ, Ñàìáóóãèéí ãóäàìæ, öýöýðëýãò

ãóäàìæ òàëáàéä òàðüæ óðãóóëñàí íü áèé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн дотор болон гадна талд шинэсийг 40 ширхэгийг төлөвлөж

өгсөн. Ингэхдээ ганц нэгээр болон хэсэг бүлгээр тарихаар төлөвлөсөн. Шинэсийг тарихдаа

мод хооронд 6-7 метр байхаар бодсон. Шинэсийг өрөл, монос, голтбор зэрэг мод сөөгтэй

хослуулан төлөвлөж өгсөн.

Ulmus pumila L.-Òàðâàãàí õàéëààñ

5-10ì õ¿ðòýë ºíäºð óðãàäàã íàìõàí ìîä áóþó ñººã.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë-Àëòàé, Ìîíãîë- Äàãóóð,

Õÿíãàí Ãîâü-Àëòàé, Ìîíãîë, Äóíä õàëõ,Äîðíîä, Ç¿¿íãàðûí

òîéðîãò õàä ÷óëóóòàé õîøóó, ýíãýð, àì, õàâöëûí ¸ðîîë,

ãîëûí õóóðàé õºíäèé, ãîðõè áóëãèéí çàõ, ýëñ, ñèéðýã,

íàðñàí îé, ñàéð ñàäàðãûí èðìýã äàãàæ óðãàíà.

Áîòàíèê øèíæ: Çàëóó ìº÷èð íàéëçóóð íü øàð õîëòîñòîé,

íàâ÷íû íàõèà ìîõîî, ºíäãºðõ¿¿. Àðüñëàã çóçààí þëä õýëáýðòýé, íàâ÷ íü æèæãýâòýð áºãººä

èðìýã íü õºðººí ø¿äëýãòýé, íàâ÷íû ãîëîîñ 2 òèéø ãàðñàí òýãø õýìòýé òîä õýýòýé. Äàãàâàð

íàâ÷èñ íü õýëáýðèéí õóâüä

¿íäñýí íàâ÷òàé àäèëõàí

áàéíà. äàëàâ÷èò ¿ð æèìñ íü

äóãóé þìóó çóóâàí ãîë÷îîðîî

0.5-1 ñì ¿ð íü ò¿¿íèéõýý ãîë

äóíä òîâîéæ îðøèíî. Óðãàëò 5-ð ñàðûí ýõíèé 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã. 5-ð ñàðûí

ýõýýð öýöýãëýæ ìºí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð ¿ð íü áîëîâñîðíî. ºñºëò õóðäàí, ãýðýëñýã, õ¿éòýíä

òýñâýðòýé.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¿ð íü õàâàð 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð áîëîâñîð÷ óíàäàã áºãººä

áîëîâñîðñîí ¿åä íü øóóä ò¿¿æ òýð õàâðàà òàðèàëàõ áîëîöîîòîé. ¿ðèéí óðãàõ ÷àäâàð ñàéí.

¿ðýýð óðãóóëñàí 2-3 íàñòàé òàðüöûã áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëæ ñóóëãàíà.

Àøèãëàõ õýëáýð: Òàðâàãàí õàéëààñ õýëáýðæèëòèéã äààõ òàëààðàà øàðõóàéñíû äàðàà

îðäîã òóë óðãàìëàí õàøëàãà áàéãóóëàõàä ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà. ãàíö íýãýýð íü ãóäàìæëàí

òàðèõààä íàñ áèå ã¿éöýæ ¿ðýý ºãäºã áîë õÿðãàæ õýëáýðæ¿¿ëñýí õàéëààñ ¿ð ºãºõ

áîëîìæã¿é. Òàðâàãàí õàéëàà íü ãàíä òýñâýðòýé, óñëàãàà àð÷èëãàà õèéâýë ¿íäýñíýýñýý

ñýðãýí óðãàõ ÷àäâàð ñàéòàé. Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí õýñýã á¿ëãýýð, óðãàìëàí

õàøëàãà, õàìãààëàëòûí çóðâàñ, õºðñ õàìãààëàõ çîðèëàëòààð ñóóëãàõàä òîõðîìæòîé. Ìàíàé

íèéñëýëä çàñãèéí ãàçðûí îðäíû 2 æèã¿¿ð, òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, áàãà òîéðóó, Ýíõòàéâíû ºðãºí

÷ºëºº çýðýã ãàçàðò óðãàìëàí õàøëàãà áîëãîí òàðüñíààñ ãàäíà ìîä õýëáýðýýð îëîí ãàçàðò áèé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна талын явган замын амрах хэсэгт хашлага хэлбэрээр

1000 ширхэгийг тарихаар төлөвлөж өгсөн. Ихэнхдээ сууж амарч байгаа хүмүүст тав тухтай

мөн дуу чимээ багатай байлгах үүднээс хашлага маягаар төлөвлөж өгсөн.

Amygdalus pedunculata Pall.-Áàðèóëò á¿éëñ

0.5-2.0 ì ºíäºð ñººã.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë, Ìîíãîë- Äàãóóð, Äîðíîä Õîâä, Ãîâü Àëòàé, Äóíäàä Õàëõ, Ìîíãîë-

Àëòàé, Àëòàéí ºâºð ãîâü, Àëàøà ãîâèéí òîéðîãò óóë òîëãîäûí ÷óëóóðõàã õàæóó, õàä, àì,

õàâöàë, ýëñíèé õàÿà, ýëñýðõýã õýýðò óðãàäàã.

Áîòàíèê øèíæ: Á¿äýã ñààðàë õàëüñòàé ºðãºñã¿é áîãèíîññîí ìº÷èðòýé, ãîë ìº÷ð¿¿ä áàðààí

ñààðàë õîëòîñòîé. Íàâ÷ íü çàõààðàà õóðö ø¿äëýã, 2-4 ñì óðò òîíãîðóó, ºíäãºðõ¿¿ þìóó

þëäýðõ¿¿ íàâ÷íû äýýä, äîîä òàë áîãèíî ¿ñòýé. Õàâàð ýðò íàâ÷ëàõààñàà ºìíº öýöýãëýäýã. Òîä

ÿãààí öýöýãòýé. 7-10 ìì äèàìåòðòýé, ÷èìýãëýëèéí à÷ õîëáîãäîëòîé ñººã. ÿñò æèìñ íü

ºíäãºðõ¿¿ áîãèíî øèëáýòýé. ¯ð íü ãàøóóí àìòòàé. Õ¿éòýí áîëîí ãàíä òýñâýðòýé. Ãýðýëñýã 4

íàñíààñàà öýöýãëýæ ¿ðëýíý.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðèéí óðãàõ ÷àäâàð ñàéí, òàðüöûí ºñºëò õóðäàí. ¯ðýýð

óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áàéíãûí áîëîí áîéæóóëàõ òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàíà.

Àøèãëàõ õýëáýð: Ýðò öýöýãëýäýã, áóòàëæ óðãàäàã çýðýã îíöëîãèéã íü õàðãàëçàí íîãîîí

áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí òºãºë ¿¿ñãýí òàðèàëàõàä òîõèðîìæòîé.̺í óðãàìëàí õàøëàãà

ìàÿãààð çàì äàãóó áîëîí ÿâãàí õàøëàãàíû äîòîîð òàëààð ñóóëãàæ áîëíî. Õîòîä Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã

äýõ Ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëººíèé çàì äàãóó áèé.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна болон дотор талд

хослол зохиомж байдлаар

бариулт бүйлсийг 40

ширхэгийг төлөвлөж өгсөн.

Бариулт бүйлсийг монос,

гацуур, эгэл нарс зэрэг

мододтой хослуулан тарина. Бүйлс нь өнгө үзэмж

сайтай орчноо сайн чимэглэж чаддаг монгол

сакура юм. Бүйлсийг хослол зохиомж байдлаар

тарих учраас мод хоорондын зай тодорхойгүй.

Padus asiatica kom.-Àçèéí ìîíîñ

3-7 ì ºíäºð ñººã.

Òàðõàö: Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë, Ìîíãîë- Äàãóóð,

Õÿíãàí îð÷èì, Äîðíîä Ìîíãîëûí ãîëûí õºíäèé, øóãóé, õóñàí òºãºë,

ãîðõèíû ýðýã, àì õàâöëûí ¸ðîîë, õàæóó ýíãýðò óðãàíà.

Áîòàíèê øèíæ: Áîãèíî øèëáýòýé çàõààðàà æèãä õóðö ø¿äòýé,

çóóâàí äóãóéäóó íàâ÷òàé. Õîëòîñ íü ºâºðìºö õýëáýðòýй, ºðãºí

ºíäãºðõ¿¿ äýëáýý á¿õèé òîì öàãààí öýöã¿¿äýýñ á¿ðäñýí 10-15 ñì

óðò, öàöàã áàã öýöýã äîîøîî óíæñàí áàéäàã. Öýöãèéí ñóóäàë í¿öãýí, öîìîðëèã áóë÷èðõàéëàã.

Äýëáýý 10 ìì óðò ¿çýñãýëýíò öàãààí öýöýçãòýé. Ãàçðûí õºðñíººñ äýýø áîãèíîõîí èø ãàð÷ òýð íü

öààøäàà áóòëàí ñàëààëæ ñººã õýëáýðèéã ¿¿ñãýíý. ÿñò æèìñ íü ìîéë ø¿¿ñýðõýã òàñ õàð

ºíãºòýé, ÷èéãñýã õ¿éòýíä òýñâýðòýé. Óðãàëò 5-ð ñàðûí ýõíýýñ 9-ð ñàðûí ñ¿¿ë, íàéëçóóðûí

ºñºëò 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 8-ð ñàðãûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý. 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ 6- ð ñàðûí

ýõýýð öýöýãëýäýã. ¯ð æèìñ ìîéë íü 8-ð ñàðä áîëîâñîðíî. Öýöýãëýõ, ¿ð áîëîâñîðñîí ¿å¿äýý

¿çýñãýëýíòýé. 4-5 íàñíààñàà öýöýãëýæ ýõýëäýã. Àíõèëàì ¿íýðòýé.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¯ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯ðèéí óðãàõ ÷àäâàð ñàéí. ¯ðèéã íàìàð øóóä áóþó õàâàð

ýðòæ¿¿ëñýí ¿ðýýð òàðèõ õýðýãòýé. Òàðüöûí ºñºëò õóðäàí. ¯ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé

òàðüöûã áàéíãûí áîëîí áîéæóóëàõ òàëáàéä øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàíà.

Àøèãëàõ õýëáýð: Õýëáýðæ¿¿ëýëòèéã ñàéí äààäàã. Íîãîîí áàéãóóëàìæèíä ãàíö íýãýýð áîëîí

õýñýã á¿ëãýýð, õºðñ áàéãóóëàìæèíä õàìãààëàõ çîðèóëàëòààð àøèãëàõàä òîõèðîìæòîé. Õîòûí

òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, öýöýðëýãò ãóäàìæèíä òîõèîëäîíî. ̺í ãýð õîðîîëëûí áîëîí ñóðãóóëü

õ¿¿õäèéí öýöýðëýãò õàøààã öýöýðëýãæ¿¿ëýõýä àøèãòàé.

Хөдөө аж ахуйн их

сургуулийн төв байрны

гадна болон дотор

талд азийн моносыг

ганц нэгээр буюу

эгнүүлэн тарихаар 60 ширхэгийг төлөвлөж өгсөн. Мөн хослол зохиомж байдлаар шинэс,

гацуур, улиас, эгэл нарс зэрэг мододтой хослуулан төлөвлөсөн. Азийн монос нь цагаан

цэцэгтэй өнгө үзэмж сайн учир ямарч орчныг төвөггүй сайн чимж чаддаг. Азийн моносыг

эгнүүлэн суулгахдаа эгнээ хооронд 6-7 метр байхаар төлөвлөсөн.

Rosa acicularis Lindl.-ªðãºñò íîõîéí õîøóó

2 ì ºíäºð ñººã

Òàðõàö: : Õýíòèé, Õàíãàé, Ìîíãîë, Ìîíãîë- Äàãóóð, Õÿíãàí îð÷èì, , Õºâñãºë, Ìîíãîë Àëòàé, Äóíäàä

Õàëõ, Äîðíîä Ìîíãîëä îéí á¿ñë¿¿ðèéí øèíýñýí îé, ò¿¿íèé çàõ, õóñàí îé, ãîëûí øóãóé, øèðýíãý, õàä

àñãààð óðãàíà.

Бîòàíèê øèíæ: íàâ÷èñ íü 5-7 íàâ÷èíöàðòàé, ºíäãºðõ¿¿ áóþó ãîíçãîéâòîð. ºðãºñ èõòýé õîñ õîñîîð

áàéðëàõ ñóíäóó á¿õèé òóÿõàí íàéëçóóðòàé. Öýöýã íü ãîë÷îîðîî 3-6 ñì, íýã äîðîîñ 1-3 øèðõýãýýð

ãàðäàã ÿãààí áóþó óëààí äýëáýýòýé. ¿ð æèìñ áºíäãºð, ãîíçãîé õýëáýðòýé, ø¿ðýí óëààí ºíãºòýé.

Óðãàëò 5-ð ñàðûí 10-ààñ 9-ð ñàðûí äóíä õ¿ðòýë, íàéëçóóðûí ºñºëò 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 8-ð

ñàðûí ñ¿¿ë÷ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã. Öýöýãëýëò 6-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýñ 7-ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë

¿ðãýëæèëæ, 8-ð ñàðûí äóíäóóð áîëîâñîð÷ ýõýëíý. 4 íàñòàéãààñàà ýõýëæ öýöýãëýäýã. ºðãºñò

ñàðíàéí óëààí ÿãààí öýöýã, íàìàð öýöýã íü áîëîâñîðñîí ¿åä ÷èìýãëýëèéí øèíæ ÷àíàð íü èëýðäýã.

Үðæ¿¿ëýõ àðãà: ¿ðýýð áîëîí ¿íäýñíèé øèæìýýð ¿ðæèíý. ¿ðèéã íàìàð øóóä áóþó õàâàð

ýðòæ¿¿ëñýí ¿ðýýð òàðèõ øààðäëàãàòàé. ¿ðýýð óðãóóëñàí 2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí

òàëáàéä 1-2 æèë òîðíèóëààä áàéíãûí òàëáàéä øèëæ¿¿ëíý.

Àøèãëàõ õýëáýð: íîãîîí áàéãóóëàìæèíä àìüä õàøëàãà áîëîí õýñýã á¿ëãýýð íü òàðèõàä

òîõèðîìæòîé. Õýëáýðæ¿¿ëýëò ñàéí äààäàã. Òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëºº çýðýã

ãàçàраар тарьсан áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн

орчимд өргөст нохойн хошууг нийт

200 метр газар тарихаар

төлөвлөсөн. Дуу чимээ багасгах

зорилгоор хана, хашлага маягаар

тарьж өгнө. Өргөс ихтэй учир амрах

талбайд төлөвлөх нь төдийлөн

тохиромжтой биш бөгөөд сандал

сүүдрэвчийг тодорхой хэмжээний

зайтай төлөвлөж өгнө. Өргөст нохойн хошуу нь өөрөө өнгө үзэмж сайтай орчноо сайн

чимнэ.

Caragana arborescensis-óäëèã õàðãàíà áóþó Øàð õóàéñ

2-5 ì ºíäºð ñººã áóþó æèæèã ìîä.

Òàðõàö: Õºâñãºë, Õàíãàéí óóëûí òîéðîãò ãîëûí ýðýã, ÷óëóóòàé õàæóó, øèíýñýí îé, ò¿¿íèé

çàõààð óðãàíà. Áóñàä ãàçàð çºâõºí òàðèìàëààð òîõèîëäîíî.

Áîòàíèê øèíæ: çàëóó ¿åäýý ¿ñýðõýã, íîãîîâòîð þìóó áîðîâòîð ñààðàë íàéëçóóðòàé. Õîñ ºäëºã

íàâ÷ íü 4-7 õîñ íàâ÷èíöàðòàé, íàâ÷ íü ºíäãºðõ¿¿, ýñâýë ãîíçãîé çóóâãàð, ¿ñýðõýã þìóó í¿öãýí,

áàãöàíä íýãäýíý. Äýëáýý öîìèðëîãîîñ 3 äàõèí óðò øàð ºíãàòýé. Áóóðöàã øóãàìàðõóó áîðòãîí

õýëáýðòýé, 3.5-6.5 ñì óðò, 3.5-5.0 ñì ºðãºí, ÷èéãñ¿¿, õ¿éòñýã, õàðüöàíãóé ñ¿¿äýðñýã, ãàíä

òýñâýðòýé. Óðãàëò íü 5-ð ñàðûí ýõíýýñ 9-ð ñàðûí ýõ õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëæ, 6-ð ñàðûí äóíäóóð

öýöýãëýæ, 7-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð ¿ð íü áîëîâñîðíî.

¯ðæ¿¿ëýõ àðãà: ¿ðýýð ¿ðæèíý. ¿ðèéã íàìàð øóóä þìóó õàâàð òàðüæ áîëíî. ¿ðýýð óðãóóëñàí

2 íàñòàé òàðüöûã áîéæóóëãûí òàëáàéä 2 æèë òîðíèóëñíû äàðàà áàéíãûí òàëáàéä

øèëæ¿¿ëíý.

Àøèãëàõ õýëáýð: íîãîîí áàéãóóëàìæèíä õýñýã á¿ëãýýð áîëîí àìüä õàøëàãàíä ñóóëãàõàä

òîõèðîìæòîé. Õîòûí òºâèéí öýöýðëýã¿¿ä, áàãà òîéðóóãèéí óðãàìëàí õàøëàãûã ãîëäóó

ýíýõ¿¿ ñººãººð õèéñýí áàéäàã.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн гадна болон дотор талд шар хуайс буюу удлиг харганыг

нийт 500 метр газар тарихаар төлөвлөсөн. Удлиг харгана нь хашлага хийхэд хамгийн

тохиромжтой бөгөөд танаж хяргахад хамгийн тэсвэртэй нь юм. Тарихдаа 2-3 настай

суулгацыг мод үржүүлгийн газраас авчирч хооронд нь 20-см ийн зайтай сөөлжүүлэн

суулгана. Ингээд 1 метрт 7 ширхэг шар хуайс ноогдохоор тооцож 3500 ширхэгийг

төлөвлөж өгсөн. Энэ нь эдийн засгийн хувьд нийт 5250000 төг болно.

Мод бут сөөгний орц болон эдийн засгийн тооцоо

№ Мод сөөгний нэрс

х/н нас Өндөр /см/ Үнэ/төг/ Бөөний үнэ Нийт үнэ

Тоо/ш/ Үнэ/төг/

1. УлиасШ 2 100-с доош 800Ш 3 100-150 1800

Ш 4 150-180 2000

Ш 4 180-200 2500ш 4 200-с дээш 3500 207 3300 683100

2. Эгэл нарс Ш 30 220-с дээш 250000 30 230000 69000003. Гацуур Ш 100-с дээш 40000 80 35000 28000004. Шинэс Ш 150-200 12000 40 10000 4000005. Тарваган

хайлаасШ 2 30-40 600

Ш 3 50-60 800Ш 3 70-с дээш 1000 1000 800 800000

6. Бариулт бүйлс Ш 2 30-с доош 800

Ш 3 30-50 1000Ш 4 50-с дээш 1500 40 1300 52000

7. Азийн монос Ш 2 30-40 1500Ш 3 50-60 2500Ш 4 60-с дээш 3500 60 3300 198000

8. Нохойн хошуу Ш 2 20-с доош 1800Ш 3 20-30 2500 1400 2300 3220000

9. Шар хуайс Ш 2 30-с доош 1300Ш 3 30-50 1800 3500 1600 5600000Ш 4 50-с дээш 2500

10. Цэцгийн үрслэг Ш 35011. Зүлэгний үр Ш 1500012. Хар шороо М3 800013. Мод тарих Ш 480014. Сөөг тарих Ш 300015. Зүлэг тарих М2 650016. Ургамлын

хашлага тарих1м 5550

Төлөвлөгдөх цэцэг, цэцгийн мандал

1.Ургамлын нэр: Cosmos bipinnatus-Энхэлгэнэ

Гарал үүсэл: Мексик

Ургамлын ерөнхий шинж: Өдлөг нарийн навчтай

Өндөр: 60-120 см

Чимэглэлийн шинж: Энгийн хилтэслэг баг

цэцэгтэй, цэцэг нь цагаан, ягаан, улаан

өнгөтэй. Нэг метр квадратад 40-60 ширхэг

ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

2.Ургамлын нэр: Antirrrhinum majus-

Арслангийн жавьж

Гарал үүсэл: Өмнөд Европ, Хойд Америк

Өндөр: 30-70 см

Ургамлын ерөнхий шинж: Салаалсан хатуу иштэй.

Ургах орчин: Наранд ээвэр үржил шимтэй хөрсөнд ургадаг.

Ургамлын чимэглэлийн шинж: Түрүү баг цэцэгтэй, өнгө олон янз ихээр цэцэглэдэг.

Нэг метр квадрат талбайд 30-20 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үр болон, мөчрөөр үржинэ.

3.Ургамлын нэр: Alyssum maritimum-Дэмэг цэцэг

Гарал үүсэл: Өмнөд Европ

Ургамлын ерөнхий шинж: Нягт шигүү бутлаж ургадаг.

Өндөр: 15 см

Ургах орчин: Үржил шимтэй чийглэг хөрсөнд сайн ургадаг.

Чимэглэлийн шинж: Анхилуун үнэртэй, жижиг цагаан

цэцэгтэй.

Нэг метр квадрат

талбайд 10-15

ширхэг

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

4.Ургамлын нэр: Tagetes erecta-Өндөр хилэн цэцэг

Гарал үүсэл: Төв өмнөд Америк

Ургамлын ерөнхий шинж: Нягт эсвэл сийрэг

бутлаж ургадаг.Өндөр: 45-75 см

Ургах орчин: Наранд ээвэр үржил шимтэй

хөрсөнд тарина.

Чимэглэлийн шинж: Шар, улбар шар өнгийн

хилтэслэг цэцэгтэй.

Нэг метр квадрат талбайд 30-45 ширхэг ноогдоно.

Ургах орчин: Үрээр үржинэ.

5.Ургамлын нэр: Portulaca grandiflora-Том цэцэгт морин шүд

Гарал үүсэл: Өмнөд Америк

Ургамлын ерөнхий шинж: Иш нь махлаг газраар дэвсэж

ургана.

Өндөр: 15-20 см

Ургах орчин: Нартай ээвэр газар ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг энгийн 5 салбантай, олон янзын

өнгөтэй. Цэцгийн дэлбээ нь нартай үед нээгдэж сүүдэрт

хумигдана.

Нэг метр квадрат талбайд 25-30 ширхэг

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

6.Ургамлын нэр:Linum grandiflorum-Том цэцэгт

маалинга

Гарал үүсэл: Хойд Америк, Африк

Ургамлын ерөнхий шинж: Шулуун иштэй.

Өндөр: 45-50 см

Ургах орчин: Нартай чийглэг хөрсөнд сайн ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг нь улаан өнгөтэй 2см голчтой

Нэг метр квадрат талбайд 30-40 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

7.Ургамлын нэр: Calendula officinallis-Эмийн хумсан цэцэг

Гарал үүсэл: Өмнөд европ

Ургамлын ерөнхий шинж: Найлзуур нь бүдүүн

мөчирлөсөн

Өндөр: 30 см

Ургах орчин: Хүйтэнд тэсвэртэй.

Чимэглэлийн шинж: Хоолой хэлбэрийн сагс баг

цэцэгтэй. Цэцэг нь өвөрмөц үнэртэй. Шар өнгөтэй.

Нэг метр квадрат талбайд 40-50 шрхэгийг тарина.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

8.Ургамлын нэр: Petunia grandiflora-Том цэцэгт хун цэцэг

Гарал үүсэл: Өмнөд Европ

Ургамлын ерөнхий шинж: Ишний уг нь модожсон байдаг.

Өндөр: 20-25 см

Ургах орчин: Ганд тэсвэртэй ямарч нөхцөлд сайн ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг хоолой хэлбэрийн

гадагш эргэсэн 5 салбантай.

Нэг метр квадрат талбайд 15-20 ширхэгийг

таридаг.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

9.Ургамлын нэр: Lobelia crinus-Манжуухай

Гарал үүсэл: Өмнөд Африк

Урагмлын ерөнхий шинж: Иш нь нарийхан

Өндөр: 10-15 см

Ургах орчин: Гэрэлсэг чийглэг хөрсөнд сайн ургана.

Чимэглэлийн шинж: Хөх, хөх ягаан, цагаан зэрэг

өнгөтэй. 1,3-2 см голчтой.

Нэг метр квадрат талбайд 10-15 ширхэг ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

10.Ургамлын нэр: Dahlia pinnata-Мандарваа

Гарал үүсэл: Мексик

Ургамлын ерөнхий шинж: Иш нь шулуун навч том хэрчлэгдсэн өдлөг

Өндөр: 100-120 см

Ургах орчин: Үржил шим сайтай наранд

ээвэр газар ургана.

Чимэглэлийн шинж: Цэцэг хэлтэслэг

энгийн хүрэн

Нэг метр квадрат талбайд 5-6 ширхэг

ноогдоно.

Үржих байдал: Үрээр үржинэ.

Хүснэгт

№ Цэцгийн нэр Хэдэн м2-д тарих

1 м2-д орох үрийн норм

Тоо ширхэг

Үнэ Нийт талбай м2

Нийт үнэ

1. Энхэлгэнэ 30.7 40-60 1500

307

2. Арслангийн жавьж

30.7 30-20 750

3. Дэмэг цэцэг 30.7 10-15 4504. Өндөр хилэн

цэцэг30.7 30-45 1200

5. Том цэцэгт морин шүд

30.7 25-30 810

6. Том цэцэгт 30.7 30-40 1050

маалинга7. Эмийн хумсан

цэцэг30.7 40-50 1350

8. Том цэцэгт хун цэцэг

30.7 15-20 540

9. Манжуухай 30.7 10-15 51010. Мандарваа 30.7 5-6 180

Төлөвлөгдөх зүлэг

Зүлэг гэхээр номин ногоон, хамба хилэн мэт өвсөн хивс санаанд бууна. Зүлэг нь гоо

сайхны зориулалтаас гадна маш олон практикийн үйл ажиллагаатай юм. Агаарыг

тоосжилтоос цэвэрлэнэ, чимээ шуугиан дарна, амралт спортын нөхцлийг бий болгоно.

Зүлэг байгуулж, ашиглах үедээ алдаа гаргахгүйн тулд ямар үр сонгох, зүлэг тарих хөрсийг

хэрхэн зөв бэлдэх, хэрхэн зөв тарих, зүлэгт талбайн анхан болон дараагийн үе шатанд

ямар арчилгаа шаардагдах зэрэг хэд хэдэн үндсэн зүйлийг бодолцож дараах төрлийн

зүлгүүдийг сонгож авсан болно. Үүнд:

Саман ерхөг-Agropyron cristatum

Шинжлэх ухааны нэр: Саман ерхөг Agropyron cristatum

Нутгийн нэр: Зурман сүүл, Ерхөг, Хиаг

Таних шинж: Сахлаг үндэстэй, сийрэг бутаар ургадаг, 30-70 см

өндөр, эгц босоо иштэй, хуурайсаг, олон наст өвслөг үетэн.

Ишиндээ 2-3 үетэй (доод үенээсээ өвдөг мэт нугарч гараад

аажимдаа эгцэрнэ). Навчис цөөн, нарийн, 5-10 см урт, 1-1.5 см

өргөн, ихэвчлэн ишний уг орчимд байрлана. Навчны өвөр тал

сийрэг зөөлөн үстэй, ардаа үсгүй. Сам хэлбэрийн, шулуун, 2-6

см урт, 1-1.5 см өргөн түрүү хэлбэрийн ба цэцэгтэй, нэг

түрүүхэйд 3-7 ш цэцэгтэй. Түрүү, түрүүхэй болон цэцгийн доод хайрс ноосорхог

үсжилттэй. Гонзгойвтор зууван үртэй. үрийн гадарга гөлгөр. 1000 үрийн жин 1.95-2.1 г. Нэг

бутны хуурай ургац 15.0 г.

Хөгжлийн хэм: 4-р сарын сүүлч 5-р сарын эхээр сэргэн ургана. 6-р сарын сүүлчээс 7-р

сарын дунд хүртэл цэцэглэж 8-р сарын дундаас үрлэнэ.

Тархац: Хөвс., Хэнт., Ханг., Монг. Даг., Дунд. Халх., Дорн. Монг.,

Ургах орчин: Уулын хээр, хээр, хээржсэн нуга, асга хадны завсар, элсэрхэг ба хайргархаг

эрэг дагаж ургана.

Идэмж, шимт чанар: Бүх төрлийн мал аль ч улиралд сайн иднэ. Тэжээлийн шимт

чанараар сайн. Нэг кг өвс нь 56-70 г протеин агуулна.

Ач холбогдол: Саман ерхөгийн иш өвөл, хаврын улиралд сайн хадгалагддаг учир

тэжээлийн өндөр ач холбогдолтой. Атаршсан тариалангийн талбайг болон уурхайн

хөрсийг нөхөн сэргээх, байгалийн эдэлбэр газрыг сайжруулах, суурин газрыг

зүлэгжүүлэхэд тохиромжтой.

Тариалах агротехник: Саман ерхөгийг тэжээлд болон үрэнд зориулан хог ургамлаас

цэвэрлэгдсэн талбайд тариална. Үр үйлдвэрлэлийн зориулалтаар бол усалгаатай

тариалах шаардлагатай. Саман ерхөгийг 5-р сарын сүүлийн 10 хоногт тарина. Тэжээлд 14

кг/га үрийн нормоор нарийн (15-30 см) мөрөөр, харин үрэнд 12 кг/га үрийн нормоор, өргөн

(45-60 см) мөрөөр тариална. Тэжээлд зориулан бусад үет ба буурцагт ургамалтай хольж

тариалах бол үрийн нормыг багасгаж болно. Үрийг 1.5- 2.5 см гүн суулгана. Ургалтын

хугацаанд хог ургамалтай байнга тэмцэнэ. Саман ерхөгийг амьдралын 2 дахь жилээс

эхлэн тэжээлд болон үрэнд ашиглана. Мал бэлчээх, хадланд хадах, өвсөн дарш хийх

зэргээр ашиглана. Саман ерхөгийн үрийг нэмэлт төхөөрөмжөөр тоноглосон үр тарианы

комбайнаар 8-р сарын сүүлчээр хураана. Бага хэмжээний талбайгаас гараар хурааж

болно. Хураасан үрийг цэвэрлэж, 15%-иас ихгүй чийгтэй болтол хатаагаад хадгална.

Соргүй согоовор-Bromus inermis

Шинжлэх ухааны нэр: Bromus inermis Соргүй согоовор

Нутгийн нэр: Согоовор, Согоол, Сугавар

Таних шинж: Урт үндэслэг иштэй, элсэн дугтуй бүхий сахлаг үндэстэй, 5-6 үе бүхий эгц

босоо иштэй, 80-120 см өндөр, чийгсүү олон наст үетэн. Найлзуурын ёроол хуучин навчны

хүрэн бор угларгаар хучигдмал. Навчны угларга ишиндээ маш шадар, битүү, үсгүй, эсвэл

үенийхээ орчимд зөөлөн үсэрхэг. Навчны хэлэнцэр хатуу, 0.5-1.0 мм урт, илтэс нь 3-28 см

урт, юлдэрхүү, 4-7 мм өргөн, үсгүй. Залаа хэлбэрийн баг цэцэг нь дэл мэт нэг тал руугаа

ханарсан, сагсгар, 10-20 см урт, залааны нэг үеэс 2-6 мөчрөнцөр салаалж, нэг мөчрөнцөр

дээр 2-5 түрүүхэй байрлана. Ягаавтар туяа бүхий түрүүхэй тус бүр 5 цэцэгтэй, түрүүхэйн

гол ширүүвтэр. Цэцгийн доод хайрс үсгүй, эсвэл суурьтаа үсэнцэртэй. 1000 үрийн жин 3.5

г, нэг бутны хуурай ургац 12.0 г.

Хөгжлийн хэм: Хавар эрт сэргэн ургаж, 7-р сарын дундуур цэцэглэж, 8-р сард үрлэнэ.

Ургалтын хугацаа 90-100 хоног.

Тархац: Хөвс., Хэнт., Ханг., Монг. Даг., Хянг., Ховд, Дунд.

Халх., Дорн. Монг., Их. Н., Говь. Алт., Зүүнгар

Ургах орчин: Ойн чөлөө, зах, бэл, уулын ар, хажуу,

хормой, нуга, гол, горхи, нуурын хөвөөний хайрга, элс, зам

дагуу ургана.

Идэмж, шимт чанар: Шимт чанараар өндөр, эх мал, ялангуяа үнээнд сүү оруулдаг. Бүх

төрлийн мал жилийн 4 улиралд сайн иднэ. Цэцэглэх үед 10.7-13.4% протеин агуулна.

Ач холбогдол: Таримал хадлан, бэлчээр бий болгох, уурхайн хөрс болон хаягдсан

тариалангийн талбайг нөхөн сэргээх, хот суурин газрыг зүлэгжүүлэхэд тохиромжтой.

Тариалах агротехник: Соргүй согооврыг тэжээлд болон үрэнд зориулан хог ургамлаас

цэвэрлэгдсэн талбайд тариална. Үр үйлдвэрлэлийн зориулалтаар бол усалгаатай

тариалах шаардлагатай. Согооврыг 5-р сарын сүүлийн 10 хоногт тарина. Тэжээлд 20- 25

кг/га үрийн нормоор нарийн (15-30 см) мөрөөр, харин үрэнд 12 кг/га үрийн нормоор, өргөн

(45-60 см) мөрөөр тариална. Тэжээлд зориулан бусад үет ба буурцагт ургамалтай хольж

тариалах бол үрийн нормыг багасгаж болно. Үрийг 1.5-2.5 см гүн суулгана. Согооврын үр

гулсамтгай чанар багатай учраас үрлэгчээр тариалах тохиолдолд үр тарианы хивэг, шар

будаа, элс, эрдэс бордоо зэрэгтэй хольж тариалж болно.Ургалтын хугацаанд хог

ургамалтай байнга тэмцэнэ. Согооврыг амьдралын 2 дахь жилээс эхлэн тэжээлд болон

үрэнд ашиглана. Мал бэлчээх, хадланд хадах, өвсөн дарш хийх зэргээр ашиглана.

Усалгаагүй нөхцөлд 18-25 ц/га, усалгаатай бол 60-80 ц/га өвсний ургац өгнө. Согооврын

үрийг нэмэлт төхөөрөмжөөр тоноглосон үр тарианы комбайнаар 8-р сарын сүүлчээр

хураана. Бага хэмжээний талбайгаас гараар хурааж болно. Хураасан үрийг цэвэрлэж, 15

%-иас ихгүй чийгтэй болтол хатаагаад хадгална.

Kentucky bluegrass -үрийг таних заавар:

Энэ үр нь АНУ –д үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд манай орны эрс тэс уур амьсгалд тохирсон

халуун хүйтэн тэсвэртэй, олон наст, арчилхад хялбар зүлэг юм.

Зүлгийг тарихад хамгийн чухал зүйл бол хөрсөө бэлтгэх ажил юм. Үүнийг зөв хийхгүйгээр

тарих ажил хэзээ ч амжилттай болохгүй. Үүний дараа хөрсөө сийрэгжүүлж, өнгөн хэсгийг

тэгшилнэ. Хэрэв хөрс нь үржил шим муутай чулуутай хөрс байхын бол чулууг нь шигшиж

хаяаад газрыг нь тэгшилж дээр нь 20-25 см хар шороон хөрс дэвсэж өгөх хэрэгтэй. Дараа

нь усалгааг хийх ба 1 м2 талбайд 35-45 л ус байхаар тооцож зөөлөн бороожуулж усална.

Үрээ тарихдаа цаг агаарын байдалыг харгалзан үзэх бөгөөд салхигүй тогтуун үед жигд

цацна. Үрийг цацахдаа зориулалтын үр цацагч машин ашиглавал илүү үр дүнтэй байдаг.

Бид үрээ гараар цацсан. Гараар цацахдаа аль болох жигд цацах хэрэгтэй. Үрээ цацмагц

элсээр 2-4 см зузаан хучиж өгнө. Элсээр хучиж байгаа шалтгаан нь үрийг салхинаас, мөн

шувуу тоншихоос болгоомжилж байгаа бөгөөд мөн үр соёолон дээш гарахад нь сийрэг

учираас элсээр хучидаг байна.

Тарьсанаас хойш эхний долоо хоногт өдөр бүр 1 м2 талбайд 30-35 л усаар бодож зөөлөн

бороожуулж усална. Хаврын цагт хуурайшилт ихтэй байдаг учраас хөрсний чийгэнд

тохируулж өгөх нь зүйтэй. Усалгааг өглөө ба орой хийх нь тохиромжтой.

Тарьсанаас хойш 8-10 хоногийн дараа ургалт хөрсөн дээр гарч ирнэ.

Харин 45-50 хоногийн дараа огтлогч машин ашиглаж, зүлгийг 4-6 см үлдээж тэгш тайралт

хийх хэрэгтэй. Энэ нь нягт ургуулж, жигд сайхан харагдуулдаг.

Хөрсний бүтэц муу байвал азот, кали, фосфор зэрэг химийн бордоогоор бордох ба бусад

органик бордоогоор ч бордож болно. Ингэхдээ 1м2 талбайд 20-30 мг –аар тооцож бордох

хэрэгтэй.

Àðõèòåêòîðûí áàãà õýëáýð¿¿ä

Óðàí áàðèìàë, õàøàà õàéñ, óñàí îðãèëóóð, ñýð¿¿í àñàð, ñ¿¿äðýâ÷, ãýðýëò¿¿ëýã,

ñàíäàë, õîãèéí ñàâ, ÿâãàí çàì çýðýã ýëåìò¿¿äèéã àðõèòåêòîðûí áàãà õýëáýð¿¿ä ãýíý.

Õàøàà: Ãàäíà òàëûí õàøàà нь 2.5-3 ì ºíäºð

байдаг áºãººä ÷óëóó, áåòîí, òºìºð, мод зэрэг

материалаар хийж гүйцэтгэдэг. Гадна хашаа

нь тухайн барилга байгууламжийн нүүр царай

болж өгдөг. Тиймээс гоё үзэмжтэй хашаа,

хашлага төлөвлөж өгөх нь чухал. Хөдөө Аж

Ахуйн их сургуулийн хувьд гадна талд нь нийт

526 метр хашаа төлөвлөж өгсөн.

Óñàí îðãèëóóð áàðèìàë: Óñàí îðãèëóóð,

áàðèìàë íü ¿íäýñíèéõýý õýëáýðèéã àãóóëñàí

áàéõ íü òóõàéí óëñ îðíûã èë¿¿òýéãýýð òàíèóëæ

¿íäýñíèé ãýñýí õýâ øèíæèéã ñóðòàë÷èëæ ºãäºã. ̺í âààð ñàâíóóä íü öýöýðëýãèéí ÷èìýãëýëä

òîìîîõîí áàéð ñóóðü ýçýëäýã áà öýöýðëýãèéí ãî¸ìñîã ÷èìýãëýë áîëæ ºãäºã. ªðãºí õ¿ðýýòýé

âààðàíä õàð øîðîî õèéæ ºíäºð óðãàäàã öýöýã òàðüæ àøèãëàäàã. Хөдөө Аж Ахуйн Их

сургуулийн арк дотор төв хаалганы үүдэнд 5 метрийн диаметртэй усан оргилуур төлөвлөж

өгсөн. Мөн урд талын төв хаалганы хоёр талаар нарийн 1,5:6 метрийн харьцаатай нарийн

усан оргилуур төлөвлөсөн.

Ñ¿¿äðýâ÷ àñàð: Ñ¿¿äðýâ÷ áîëîí àñðûã áàíç áîëîí ñàâõàí ìîäîîð ñàðààëæèëæ õèéäýã. Çàðèì

òîõèîëäîëä ñàíäëûí àð áîëîí õàæóó èðìýã¿¿äèéã îðîîíãî óðãàìëóóäààð îðîîæ õèéäýã.

Ñ¿¿äðýâ÷ íü çàðäàë áàãàòàé áà îð÷íîî ÷èìæ õàðàãääàã.

Ãýðýëò¿¿ëýã: Õîòûí òºâèéí ãýðýëò¿¿ëýã íü çàéëøã¿é áàéõ ¸ñòîé íü äýýð çààâàë ãî¸

¿çýìæòýé áàéõ øààðäëàãàòàé. Ãýðýëèéí ñóóðü íü àðõèòåêòîðûí ºâºðìºö õèéöòýé áàéõ íü ãî¸

¿çýìæòýéí çýðýãöýý îð÷íîî ÷èìæ áàéäàã.

Ñàíäàë: Õ¿ì¿¿ñèéí àìðàõ çîðèóëàëòòàé ñàíäàëûã íàð òóñàõ ãàçàð áà ñ¿¿äýð ãàçàð

áàéðëóóëäàã. Óäààí îëîí æèë óðãàñàí òîì ìîäûã òîéðóóëæ ìîäîí ñàíäàëûã õèéæ ºãäºã. Ñàíäàë

íü õºðñ ç¿ëãèéã ãýìòýõýýñ áàãà ÷ ãýñýí ñýðãèéëíý. Áèä Õýâëýëèéí õ¿ðýýëýíãèéí ºìíºõ

òàëáàéä ñàíäàë õèéõäýý á¿ä¿¿í ãóàëèíã ãîëîîð ç¿ñýæ òàâöàí ãàðãààä ìîäíû òàéðäàñààð íü

õºë õéèí ñàíäàë õèéñýí. Ñàíäàëàà õèéñýíèé äàðàà æèãä ëàê ò¿ðõýæ ºí㺠¿çýìæ îðóóëæ

áàéñàí.

Óñàí áàéãóóëàìæ: Îð÷íû àãààðûã ÷èéãø¿¿ëýõ óñàí, òîëèî, óñàí ñàí, óñàí îðãèëóóð, õèéìýë

áîëîí áàéãàëèéí ñóóðü õ¿ðõðýý çýðýã íü óñàí áàéãóóëàìæèíä îðíî. Õèéìýë íóóðûã çàãàñòàé

õîëáîæ çîõèîìæèëäîã. Óñàí ñàí áîë àãààðûã öýâýðø¿¿ëæ, äóó ÷èìýýã öýâýðø¿¿ëýõ

÷èìýãëýëèéí à÷ õîëáîãäîëòîé.

Дүгнэлт

Тухайн газрын цаг уурыг олохдоо Улаанбаатар станцын

олон жилийн дунджаар агаарын дундаж температур 35с

зарим жил 50с хүрдэг байна Өвлийн улиралд агаарын

температур -25-30с хүртэл хэлбэлздэг. Энэ цаг агаарын

судалгааг хийснээрээ 4-6 сард ургамал, мод, сөөг

тарихад тохиромжтой, илүү сайн ургах бололцоотой юм.

Улаанбаатар хотын Хан-Уул дүүргийн зайсангийн амны хэсэгт орших Хөдөө аж ахуйн их

сургуулийн хөрс маань үржил шим сайтай хар хүрэн хөрстэй. Энэ нь голын татмын хөрс

болно. Үүнийг судалсанаар энэ хөрсөнд ногоон байгууламж ургах бүрэн боломжтой нь

харагдаж байна.

Ногоон байгууламж болон архитектурын элементүүдийг уг барилга байгууламжтайгаа

хослуулан хийх нь зүйтэй. Суулгацуудыг барилгаа барих явцдаа тарих нь зүйтэй байдаг.

Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн дотор ба гадна талын архитектурын бага элементүүд

Сандал

Гэрэл

Зүлэг

Усан оргилуур

Усан толио

Сүүдрэвч

Жижиг гүүр

Эдгээрийг судалсаны үр дүнд манай улс сүүлийн үед архитектурын бага элементийг зөв

шийдэлтэй оновчтой шийдэж өгснөөр энэ нь хүмүүсийн тав тухыг дээд зэргээр

төлөвлөсөн.

Төгсөлтийн ажил бичих хуваарь

№ Сэдвийн агуулга Хугацаа Тайлбар1 Агуулгын талаар 03.012 Сэдвийн үндэслэл

Сэдвийн шинэлэг тал03.03

3 Сэдвийн зорилго, зорилтуудСудлагдсан байдал

03.06

4 Хотын ногоон байгууламж цэцэрлэгжүүлэлт, үндсэн элементүүд

03.10

5 Байгаль цаг уур, Газрын гадарга хөрсний хэв шинж

03.15

6 Архитектур орон зайн төлөюлөлтийн шийдэл, Ландшафт дизайны шийдэл

03.17

7 Ногоон байгууламжийн шийдэл, Хотын ногоон байгууламжийн эзлэх талбайн хэмжээ

03.19

8 Төлөвлөгдөх мод, бут сөөг, зүлэг, цэцэг

03.23

9 Төлөвлөгдөх архитектурын элементүүд

04.01

10 Auto cad, Archicad, 3Dmax зургийн талаар

04.07

11 Дүгнэлт 04.10

12 Найруулга, алдаа 4.20

äîòîð, 2, 3, 47, 49ñàéõàí, 1, 49

Óëààíáààòàð, 1, 2, 7, 14, 40, 42туйлын, 2